Thema's Burgerschap voor MBO 3-4 2022

‘Dit is heel vet’ Bron 3

AMSTERDAM – IT-bedrijf PEAK-IT hee een wel heel creatieve
oplossing bedacht om mensen te overtuigen om voor ze te komen
werken. Twintig nieuwe werknemers tekenden hun contract afge-
lopen vrijdag in de lucht. Donovan Schot, net klaar met zijn opleiding
aan het MBO College Hilversum, is een van hen: ‘Dit is heel vet.’
‘Een auto van de zaak of een bonus is niet meer genoeg’, zegt de
directeur van PEAK-IT. ‘We moesten iets nieuws verzinnen. Zo
geven we de werknemers een vliegende start.’ Naar: Metro

a Lees bron 2. Het billboard is waarschijnlijk geplaatst tijdens een KRAPPE / RUIME arbeidsmarkt, omdat:

b Lees bron 3. Deze actie vond waarschijnlijk plaats tijdens een KRAPPE / RUIME arbeidsmarkt, omdat:

c Hoe zou jij zorgen dat je opvalt als je moeite hebt om een baan te vinden?
d Wat zou jou kunnen overtuigen om voor een werkgever te gaan werken? Leg je antwoord uit.

Invloed van technologie

Je zag in de casus dat het werk in de haven stap voor stap gische ontwikkelingen zorgen ook voor e ciënter
sterk veranderd is. Jaap werkt tegenwoordig op afstand, werken. Slimme brillen laten magazijnmedewerkers bij-
gewoon vanachter de computer. Zijn werk is veranderd voorbeeld zien wat ze waar moeten pakken.
door automatisering, een proces waarbij machines en Een ander voordeel is dat je tijd overhoudt voor meer
computersystemen steeds meer handelingen van men- uitdagende taken. Een medewerker bij een reisbureau
sen overnemen. Je ziet dat overal, denk maar aan de hoe niet zelf meer te zoeken naar goedkope hotels,
zelfscankassa’s in supermarkten. maar gebruikt de vrijgekomen tijd om goed mee te den-
Voor werkgevers levert automatisering vaak een kosten- ken met klanten. Juist voor die taken blijven mensen
besparing op. Computers hoeven niet te pauzeren en nodig. Automatisering levert ook banen op. Voor het
robots zijn nooit moe. Het werk gaat sneller en preciezer. ontwerp, de bouw en het onderhoud van allerlei techno-
Voor werknemers zijn er zowel voor- als nadelen. logie zijn mensen nodig. Ook zijn er hele nieuwe banen
Nadelen ontstaan zoals professioneel gamer.
Het grootste nadeel van automatisering is dat er banen
verdwijnen. Dat is vaak het geval bij routinematig werk
met veel dezelfde handelingen. Denk aan het werk van
een postsorteerder of een tomatenplukker. Computers
nemen ook steeds meer administratief werk over en
zelfs bij klantcontact speelt automatisering steeds vaker
een rol. Zo lijkt het bij een chatsessie soms alsof je praat
met een medewerker, terwijl je in werkelijkheid ant-
woord krijgt van een computer.

Voordelen Dit soort robots kan ingezet worden in de (ouderen)zorg
Er zijn ook voordelen, zo is het werk van Jaap bijvoor- en in het onderwijs.
beeld veiliger en comfortabeler geworden. Technolo-

Arbeidsmarkt 199

5 Automatisering

a Noem een voor- en een nadeel van automatisering voor kraanmachinisten, zoals Jaap uit de casus.

Bedenk andere voor- en nadelen dan die al in de tekst staan.

b Noem ook een voor- en nadeel van automatisering voor het containerbedrijf ECT waar Jaap werkt.
c Geef een voorbeeld van automatisering voor de sector waar jij werkt of waarschijnlijk gaat werken.
d Beschrijf één voordeel en één nadeel dat aansluit op jouw antwoord bij vraag c.

Bij de opleiding ‘Urban design’ werk je met
Virtual Reality-brillen.

6 3D-printen

‘Met 3D-printen heb je alleen een machine nodig’ Bron 4

DORDRECHT – Van een bank tot een we de onnauwkeurige randjes weg.’
kleine zeilboot, twee ondernemers uit Het bedrijf werkt samen met een groep
Dordrecht printen bijna alles wat je mbo-studenten van het Da Vinci Col-
maar kunt bedenken, op ware grootte. lege. ‘Zij kunnen van ons leren, maar
Ze voorzien een grote toekomst: ‘Met ook wij hebben er wat aan. Zo is er een
3D-printen heb je eigenlijk alleen een groep bezig een kleine 3D-printer te
machine nodig die het product vormt. maken, die het restplastic van de grote
Onze printer kan de laagjes snel prin- printer kan gebruiken.’ Naar: AD
ten en met een andere machine halen

a In bron 4 komen verschillende voorbeelden van automatisering naar voren. Onderstreep het citaat en zet het

getal van het voordeel dat bij het citaat past in de kantlijn.
. aken kunnen effici nter worden uitgevoerd.

2. Meer tijd voor uitdagende taken.
3. Levert banen op.

b Leg uit dat een van de voordelen voor sommige personen een nadeel kan zijn.

200

Twee andere ontwikkelingen

Behalve technologie zijn er nog twee belangrijke ont-
wikkelingen op de arbeidsmarkt. Dit zijn exibilisering
en globalisering. Steeds meer mensen werken tijdens
hun carrière voor verschillende nationale en/of interna-
tionale bedrijven of starten hun eigen onderneming.

Flexibilisering Veel mensen in de bouw werken als zzp’er, maar zouden liever in
Misschien heb je zelf ook weleens een nulurencontract loondienst zijn.
gehad waarbij je oproepbaar bent als je baas je nodig
hee . Je had dan een exibele arbeidsrelatie. Maar den van de sterk toegenomen globalisering van onze
economie. Omdat veel werk tegenwoordig gebeurt in
exibilisering kan ook betekenen dat je een tijdelijk landen met lagere lonen hebben we een veel grotere
contract hebt of dat je als zzp’er werkt voor een of meer keuze gekregen aan producten die bovendien goedkoper
opdrachtgevers. zijn geworden. Globalisering houdt in dat mensen,
Werken als zzp’er is soms minder leuk dan het lijkt. Er bedrijven en landen steeds meer met elkaar verbonden
is dan sprake van schijnzelfstandigheid. Bijvoorbeeld zijn. Dat geldt niet alleen voor producten, maar ook
als je geen baan in loondienst kunt vinden en daarom voor informatie via internet en voor bedrijven die over
maar voor jezelf begint. Of wanneer je eigenlijk maar de hele wereld gevestigd zijn. Hierdoor is het ook steeds
één opdrachtgever hebt die bepaalt wanneer je werkt en normaler geworden om voor een internationaal bedrijf
tegen welk tarief, zoals bij Uber en Deliveroo. Je bent te werken, hier of in een ander land.
dan een gedwongen zzp’er: je hebt én niet de zekerheid
van loondienst én niet de vrijheid van een zzp’er.
Globalisering
In de Rotterdamse haven komen dagelijks duizenden
containers aan met bananen uit Colombia, auto’s uit
Zuid-Korea en mobieltjes uit China. Dit zijn voorbeel-

7 Voor- en nadelen

a Werken met een tijdelijk contract of als zzp’er heeft voor- en nadelen voor zowel werkgevers als werknemers.

Vul de tabel hierover in.

Voordeel Nadeel

Voor de werkgever of
opdrachtgever

Voor de werknemer of
zzp’er

b Zou je zelf als zelfstandige willen werken? Waarom wel of waarom niet?
c tel je bent de eigenaar van een horecazaak. Zou je vooral mensen met een e ibel of met een vast contract

in dienst nemen? Leg uit waarom.

Arbeidsmarkt 201

8 Chiptekort

ACTUEEL Bron 5

Wereldwijd chiptekort veroorzaakte een tekort dat waarschijnlijk
nog een jaar aanhoudt. Hoe langer het
BREDA – Er is wereldwijd een groot chiptekort duurt, hoe meer de chips bij
tekort aan computerchips. Omdat in bijna allerlei bedrijven opraken en hoe meer
alle apparaten chips zitten, leidt het tekort problemen we krijgen. Dat hee gevolgen
tot grote problemen. Veel grondsto en voor de leveranciers van allerlei producten
voor chips komen uit het buitenland en waar chips in zitten, zoals auto’s, was-
door lockdowns over de hele wereld machines of vaatwassers. Chips zitten in-
vielen de aanvoerlijnen stil. Tegelijkertijd middels in bijna elk huis-, tuin- en
rende iedereen vanwege het thuiszitten en keukenapparaat. Naar: AD
thuiswerken naar de winkel voor spel-
computers, tablets en smartphones. Dat

a Lees bron 5.

Het chiptekort heeft te maken met FLEXIBILISERING / GLOBALISERING, omdat

b Leg uit welk effect het chiptekort op jouw leven kan hebben.
c Leg uit waarom we niet alle producten die we nodig hebben in Europa maken.

9 Platformeconomie Bron 6

Vloek of zegen?
De komst van platformbedrijven als Airbnb, Amazon, Deliveroo, Gorillas, Thuis-
bezorgd.nl, Uber en Werkspot heeft grote gevolgen. Zowel positief als negatief.
Racende maaltijdbezorgers bijvoorbeeld kunnen een gevaar zijn in het verkeer.
Tegelijkertijd zagen restaurants die in zee gingen met Deliveroo hun omzet met
54% stijgen. Amsterdam worstelt, net als andere grote Europese steden, al jaren
met toeristische overlast die het gevolg is van de werkwijze van Airbnb. Daar blijft
het niet bij. Platforms worden ook beschuldigd van uitholling van werknemers-
rechten, oneerlijke concurrentie en ondoorzichtig gebruik van data. Naar: vng.nl
a Welke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt hebben te maken met de platformeconomie?

Er zijn meerdere antwoorden juist.
Automatisering, want
le ibilisering want
Globalisering, want

202

b Welke platforms gebruik je zelf?
c Met welke platforms kun je in jouw werkveld te maken krijgen?
d Geef nu jouw mening over de titel van bron 6: ‘Vloek of zegen?’.

10   ur cer  c

Als je met je Nederlandse mbo-diploma in een ander Europees land wilt werken of studeren, dan kun je door
middel van uropass een speciaal certificaat maken.

a Zou je in een ander Europees land willen werken als je klaar bent met je opleiding? Waarom wel of niet?
b Als je in een ander uropees land werkt heb je een uropass certificaat nodig. aarom is dat denk je?

e gaat nu zelf een uropass certificaat aanvragen.
• Scan de QR-code.
• Zoek in de lijst het beroep waarvoor je wordt

opgeleid en klik het aan.
• Controleer of de vijfcijferige code van je opleiding overeenkomt met de Crebo-code van CS.

Je docent kan je de vijfcijferige code van je opleiding geven als je die niet weet.
e kunt het certificaat hier in verschillende talen downloaden. ies nu voor ederlands en download
het certificaat.

c at zijn volgens het certificaat de belangrijkste vaardigheden en competenties van je opleiding?
d Ben je het eens met deze taken en competenties? Waarom wel of niet?
e Welke van deze vaardigheden en competenties heb je al? En welke nog niet?

Arbeidsmarkt 203

11 Bezorgproblemen

ACTUEEL Bron 7

Toch geen zzp’er

UTRECHT – Maaltijdbezorgers van Deliveroo zijn werknemers en geen zzp’ers. Dat was
vandaag het oordeel van de rechter in de zaak die vakbond FNV voerde tegen Deliveroo.
Sytze was zo’n bezorger bij Deliveroo, maar hij werd ontslagen, net als alle andere bezorgers.
Ze konden allemaal wel voor Deliveroo blijven werken, maar dan als zzp’er. Sytze vond het
niet kloppen dat hij precies hetzelfde werk bleef doen voor dezelfde werkgever. Hij vond
dat er sprake was van schijnzelfstandigheid. Daar is de rechter het dus mee eens. Door de
uitspraak kunnen de maaltijdbezorgers een arbeidsovereenkomst bij Deliveroo opeisen.
Zakaria Boufangacha van FNV: ‘Maaltijdbezorgers kunnen zich bij ons melden. Met een
arbeidsovereenkomst hebben ze recht op het cao-loon en doorbetaling bij ziekte.’

Naar: js.nl, rein.nl, foodlog.nl en FNV

a Lees bron 7. Leg uit waarom Sytze vond dat er bij Deliveroo sprake was van schijnzelfstandigheid.
b Waarom denk je dat Deliveroo wil dat de bezorgers zzp’er zijn?

c Wie is er volgens jou verantwoordelijk om problemen bij bezorgdiensten op te lossen? Omcirkel het juiste

antwoord en vul de zin aan.
Ik vind dat de WERKNEMER / WERKGEVER / OVERHEID verantwoordelijk is, omdat:

Bijblijven

De veranderingen op de arbeidsmarkt maken het steeds Sommige branches hebben eigen trainingscentra om duurzame
belangrijker om ‘bij te blijven’. inzetbaarheid te garanderen.
Als je klaar bent met je opleiding, ben je dus niet klaar
met leren. Als je aantrekkelijk wilt blijven voor de veranderen, bijvoorbeeld omdat in een andere sector
arbeidsmarkt moet je je voortdurend blijven bijscholen. meer werk is. Bij automatisering ligt het voor de hand
Dit noem je duurzame inzetbaarheid of ‘employability’. waarom je ‘bij moet blijven’. Maar ook exibilisering en
Gelukkig sta je daar als werknemer niet alleen voor, globalisering vragen om scholing. Als je voor jezelf
want het is ook in het belang van de werkgever en van de begint krijg je ook te maken met marketing – hoe
overheid dat jouw vakkennis en vaardigheden op peil verkoop je jezelf – en met het bijhouden van je
blijven. De overheid probeert – samen met werkgevers – administratie bijvoorbeeld. Als het bedrijf waar je werkt
op allerlei manieren duurzame inzetbaarheid te zaken gaat doen met een ander land, is een cursus over
stimuleren. Want zoals Jaap in de casusvideo ook zegt: taal en cultuur aan te raden.
‘Je moet met je tijd mee, anders heb je geen werk meer.’
Scholing
Volg je scholing om hetzelfde werk te kunnen blijven
doen, dan noem je dat bijscholing. Denk aan Jaap uit
de casusvideo, die intern allerlei cursussen volgde om te
kunnen werken met een automatische hijskraan. Bij
omscholing kies je ervoor om helemaal van beroep te

204

12 Duurzame inzetbaarheid

a ies uit alle categorie n een van de beroepen en leg uit hoe het komt dat het beroep in die categorie zit.

Uitleg

Beroep dat niet meer bestaat:

eroep dat ink is afgenomen:

Beroep dat binnenkort misschien
niet meer bestaat:

Beroep dat blijft bestaan:

b Ga uit van het beroep dat je hebt ingevuld bij ‘Beroep dat binnenkort

misschien niet meer bestaat’. Hoe kan iemand met dit beroep zijn of
haar duurzame inzetbaarheid verbeteren?

De toekomst is dichterbij dan je denkt.

Arbeidsmarkt 205

13 Je blijven ontwikkelen

a Lees onderstaande uitspraken en zet een kruisje achter de uitspraak waarmee jij het eens bent.

De percentages, uit een Nederlands onderzoek, geven aan hoeveel werknemers het met de stelling eens zijn.

Uitspraak Percentage Eens

Ik ben zeker van mezelf en weet wat ik waard ben op de arbeidsmarkt. 82%

Ik ben geïnteresseerd in een opleiding die me vooruit kan helpen. 81%

Ik heb momenteel niet de juiste digitale vaardigheden. 45%

Ik wil er zelf voor zorgen dat ik in de toekomst inzetbaar blijf. 66%

De toenemende invloed van technologie op mijn werk is een kans. 62%

b Welke conclusies kun je trekken uit de percentages?

VEEL / WEINIG mensen zien dat het belangrijk is om je te blijven ontwikkelen.
VEEL / WEINIG mensen zien automatisering als een kans.

c Leg uit dat zowel werknemers als werkgevers profiteren van scholing.
d Ga uit van je bijbaan of je leerbedrijf. Wat voor soort cursus of opleiding zou jij daar graag willen doen?

Leg uit waarom.

14 Wie is verantwoordelijk?

Lees de situaties.
. ijdens de coronacrisis raakten vooral veel mensen met een e ibel arbeidscontract zzp ers en
ondernemers hun baan of inkomsten kwijt.

2. Het bedrijf waar jij werkt stapt over op een nieuw softwarepakket waarin alle processen zitten,
zoals inkoop, productie, verkoop en boekhouding.

Wie is volgens jou verantwoordelijk voor de maatregelen die nodig zijn om duurzame inzetbaarheid te
garanderen? Zet kruisjes in onderstaand schema en leg per situatie je antwoorden uit.

Overheid Werkgever Werknemer
Situatie 1
Situatie 2

206

P Portfolio-opdracht

Hoe was het vroeger?
Veertig of vijftig jaar geleden waren er veel dingen anders dan
nu. In deze opdracht ga je dat onderzoeken door iemand te
interviewen, bijvoorbeeld je opa, oma, oudoom of oudtante.
De vraag die je gaat stellen luidt: Wat is het grootste verschil
tussen het werkende leven toen en nu?
De opdracht ontvang je van je docent of bekijk je in de digitale
leeromgeving. Voeg het interviewverslag toe aan je portfolio.

Begrippen Flexibele arbeidsrelatie Overeenkomst waarbij de
werknemer een uitzendcontract of een contract met
Arbeidsmarkt Vraag en aanbod op het gebied van wisselende uren hee .
werk.
Globalisering Ontwikkeling waarbij mensen wereld-
Automatisering Vervangen van menselijke arbeid wijd steeds meer met elkaar verbonden raken.
door machines of computers.
Omscholing Cursus of opleiding die erop gericht is een
Bijscholing Aanvullende cursus of opleiding voor nieuw vak te leren.
je werk.
Vacature Functie waarvoor een organisatie een nieuwe
Cv Curriculum vitae. Overzicht met relevante medewerker zoekt.
persoonlijke gegevens van een sollicitant, zoals
opleiding en werkervaring. Zzp’er Zelfstandige zonder personeel.

Duurzame inzetbaarheid Aantrekkelijk worden of
blijven voor de arbeidsmarkt. Ook wel: employability.

Arbeidsmarkt 207

17 Afspraken over je werk
Over arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden

CASUS

WIJ WILLEN ‘NIET ZEIKEN, WEL PLASSEN’ fatsoenlijk wachten tot een oma rustig zit, we moeten
Het is een opmerkelijk gezicht, deze donderdag- doorrijden.’ Een andere chauffeur zegt: ‘Vaak
ochtend bij de busremise van de RET in Krimpen kunnen we drie tot vier uur amper naar de wc
aan den IJssel. Er staan heel veel bussen aan de tijdens een dienst. Dat moet tijdens ons kwartiertje
kant, met de tekst ‘Sorry geen dienst’ op de voor- pauze, maar dan moeten we ook nog eten.’ De
kant. chauffeurs hebben daarom een toepasselijke slogan:
Een groot deel van de chauffeurs staakt vanwege ‘We willen niet zeiken, maar wel kunnen plassen’.
de hoge werkdruk. Ze willen een betere cao. Een Staken doen ze liever niet, erkent de chauffeur.
buschauffeur: ‘We hebben een scherm voor onze ‘Maar er komt een punt dat het moet en dat is nu.’
snufferd, waarop we zien wanneer we in het rood
komen bij een bepaalde halte. Dat gebeurt vaak. Dit Naar: RTV Rijnmond
betekent vertraging en dat geeft druk. Je zit overal
met aansluitpunten. We kunnen bijvoorbeeld niet Beschrijf een verzonnen werksituatie die jij niet
acceptabel zou vinden.

Licht je antwoord toe:

208

Arbeidsvoorwaarden

De buschau eurs uit de casus hebben net als alle andere
werknemers afspraken met hun werkgever. De basis-
afspraak is: de werknemer verricht werk en krijgt daar
loon voor terug. Met die ‘deal’ kom je, vaak zonder dat
je het bese , terecht in een uitgebreide verzameling van
afspraken.Wenoemenzesamendearbeidsvoorwaarden
waaronder jij je werk doet.

Cao Cao’s zijn het resultaat van onderhandelingen. Werknemers maken
In de meeste branches of bedrijfstakken zijn er landelijke hun eisen soms duidelijk via acties.
afspraken tussen werkgevers(organisaties) en werk-
nemersorganisaties over arbeidsvoorwaarden, vast- Er zijn twee soorten arbeidscontracten, het tijdelijke
gelegd in een cao, een collectieve arbeidsovereenkomst. contract en het vaste contract. In een tijdelijk contract,
Alle bedrijven moeten zich houden aan de afspraken ook wel: arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd, staat
die daarin staan. Denk aan salarisschalen, de duur van een begin- en een einddatum. Op de einddatum eindigen
een werkweek, je vakantiegeld en – belangrijk voor de je werkzaamheden. Let op: de werkgever mag een tijdelijk
chau eurs – het recht op pauze. contract maximaal twee keer verlengen binnen drie jaar.
Arbeidscontract Daarna wordt het tijdelijke contract automatisch omgezet
In een cao staat waar jij als werknemer minimaal recht in een vast contract. In een vast contract, ook wel:
op hebt. Je werkgever mag met jou altijd betere arbeids- arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd staat geen
voorwaarden afspreken, geen slechtere. De afspraken einddatum. Het contract loopt pas af bij ontslag of bij
die jij zelf maakt met je baas, komen in een individuele pensioen.
arbeidsovereenkomst te staan, je arbeidscontract. Let
erop dat je het contract niet zomaar ondertekent! Vraag
lees- en bedenktijd om te kijken of je het met alles eens
bent. Je kunt altijd om aanpassingen vragen.

1 Jouw branche cao

Ga via een zoekmachine (typ: cao en jouw vakrichting) op zoek naar de cao voor jouw branche.
Ga naar de volledige tekst en beantwoord dan de vragen.

a Vink aan of je afspraken over de volgende onderwerpen kunt vinden:

werktijden vakantiedagen rusttijden vakantiegeld loon

b In een cao staat zelden iets over werkdruk. Noteer een reden waarom het lastig is daarover in

een cao afspraken te maken.

Stel je voor: je gaat een arbeidscontract tekenen voor een volledige, vaste baan.
Je krijgt 170 vakantie-uren en 8 procent vakantiegeld.

c Controleer in de cao van jouw branche of de afspraken die hierboven staan, gemaakt mogen worden.

En als iets niet klopt, wat moet het dan wel zijn?

Afspraken over je werk 209

Zelf ondernemen

Als werknemer teken je een arbeidsovereenkomst. Daarin staan de afspraken die je voor een klus
Naast een contract in tijdelijke of vaste dienst zijn er maakt met je opdrachtgever. Zo’n contract is ook voor
ook andere vormen. Een oproepkracht hee een de Belastingdienst belangrijk, omdat je daarmee
nulurencontract, bij een uitzendkracht spreek je van belastingvoordelen hebt.
een uitzendovereenkomst en mbo’ers hebben een Het nadeel voor een zzp’er is dat je jezelf moet verzekeren
praktijkovereenkomst. tegen inkomstenverlies bij ziekte en werkloosheid. En je
Daarnaast telt Nederland ongeveer 1,5 miljoen zzp’ers. moet telkens opnieuw opdrachtgevers zoeken voor
Zij werken niet bij een baas, maar zijn zelfstandigen werk. Dat betekent dat je commercieel moet zijn en
zonder personeel. jezelf goed moet kunnen presenteren.

Vrijwillig of gedwongen?
Zzp’ers kom je tegen in elke branche, maar de top drie van
beroepen bestaat uit artiesten, bouwvakkers en sport-
instructeurs. Er zijn mensen die vrijwillig besluiten om
zzp’er te worden, bijvoorbeeld vanwege de vrijheid om zelf
je uren in te delen. Of je verwacht meer te kunnen verdienen
dan bij een baan in loondienst. Er zijn ook gedwongen
zzp’ers, meestal omdat hun werkgever liever met zzp’ers
werkt, zoals je dat in de zorg nog steeds veel tegenkomt.

Arbeidsvoorwaarden van zzp’ers
Een zzp’er hee dus geen arbeidscontract, maar werkt
per project met telkens een nieuwe overeenkomst.

2 Voor- en nadelen van zelfstandigheid

a Kruis aan welke situatie hieronder waar of niet waar is. Waar Niet waar

Een zzp’er uit vrije wil verdient meer dan iemand in loondienst.
Een zzp’er uit vrije wil ervaart meer vrijheid.
Een gedwongen zzp’er heeft alleen werk als er werk is.

b Hoe zit dat bij jou? Kruis aan wat klopt.

In mijn bedrijfssector werken veel zzp’ers. Ik beschik over doorzettingsvermogen.
Ik ben erg gesteld op mijn vrijheid. Ik kan zelfstandig werken.
Ik heb lef en neem graag initiatief. Ik zou best zzp’er willen zijn.

Pernille: ‘Ik werk als wijkverpleegkundige. Ik ben zzp’er. Lekker vrij. Er is ook veel werk, maar ik schrok
me rot wat het me kost om me te verzekeren tegen werkloosheid en ziekte. Dat doe ik dus niet.’

c Wat is een nadeel voor Pernille als ze zich niet verzekert?
d Wat is het nadeel voor de samenleving dat er veel gedwongen zzp’ers zijn, denk je?

210

Verschillende belangen?

De buschau eurs uit de casus staken vanwege de hoge
werkdruk. Die staking werd georganiseerd door de
vakbonden. Werknemers uit vrijwel alle bedrijfstakken
kunnen lid worden van een vakbond, zoals FNV Horeca
of CNV Zorg & Welzijn. Deze vakbonden komen op
voor de belangen van de werknemers. Je wordt er lid
van omdat je samen sterker staat, bijvoorbeeld bij cao-
onderhandelingen. Bovendien kun je als vakbondslid
loopbaanadvies, rechtsbijstand en hulp bij belastingen
krijgen.
Naast vakbonden zijn er ook werkgeversorganisaties
die de belangen van werkgevers vertegenwoordigen,
zoals VNO-NCW en MKB Nederland.

De vakbond aan het werk Bron: FNV
De buschau eurs hebben een duidelijk arbeidscon ict.
Nadat ze naar hun vakbond zijn gegaan, ging deze voor goed op papier vast. Is overleg niet mogelijk, dan kun je
hen aan de slag. Vakbonden kunnen daarbij verschillen- samen naar een ona ankelijke mediator. Deze
de pressiemiddelen gebruiken. Natuurlijk proberen ze bemiddelt en kijkt naar beide kanten van het verhaal.
eerst te overleggen met de werkgevers. Lukt dat niet, Lukt ook deze stap niet, dan kun je naar de rechter.
dan kunnen ze druk uitoefenen door werkonder- Hierbij kan de vakbond je ondersteunen.
brekingen, publiciteit in de media of demonstraties. Gaat het con ict over pesten, agressie, discriminatie of
Komt er dan nog steeds geen oplossing, dan is een seksueel geweld? Schakel dan de vertrouwenspersoon
staking het uiterste pressiemiddel. op je werk in.

uele te
Als je in je eentje een con ict hebt met je baas, ga je
eerst praten. Leg daarbij nieuwe afspraken wel altijd

3   nfl  c   n  e  rec

Nieuwsberichten gaan vaak over kwesties die te maken hebben met begrippen uit de lestekst.
Zet in het onderstaande bericht de woorden op de juiste plaats.
Gebruik: CAO - MEDIATOR - PRESSIEMIDDEL - VERTROUWENSPERSOON - WERKGEVERSORGANISATIE-
VAKBOND - WERKONDERBREKING.

FNV Horeca boos

ALMERE – FNV Horeca eist van Koninklijke Horeca

Nederland dat ze weer aanschuiven bij de -onderhandelingen. Er is een con ict ontstaan

over de verplichting een aan te stellen om klachten over seksueel geweld

te behandelen. Koninklijke Horeca Nederland stelt dat daar geen geld voor een

in te zetten. FNV Horeca hee echter dit persbericht als

naar alle nieuws-redacties gestuurd. Als dat niet voldoende is, volgt er

waarschijnlijk een .

Afspraken over je werk 211

4 De vakbond

a Kruis aan in welke situaties een vakbond jou kan helpen.

Je zoekt een kamer of een huurwoning.
Je wilt hogerop in het bedrijf waar je werkt.
Je vindt je leidinggevende onaardig.
Je krijgt van je bedrijf geen duidelijke loonstrook.
Je hebt rugklachten door je werk.

b Ben je jonger dan 23 jaar en verdien je nog niet zoveel, dan kost het lidmaatschap van een vakbond tussen

de 2 en 3 euro per maand. Vind jij dat de moeite waard? Verklaar je antwoord.

Ontslag Wist je dat?

Ontslag betekent het beëindigen van je (vaste) arbeidscontract. Bron 1
Dat kunnen de werkgever en werknemer allebei doen. Bij ontslag
is er dan ook lang niet altijd sprake van een con ict. e neemt
bijvoorbeeld ook ontslag als je ergens anders gaat werken.
Er zijn situaties (bijvoorbeeld bij ziekte) waarin ontslag verboden is.
Een werkgever moet een goede reden hebben voor ontslag. In je
cao staat een opzegtermijn. Die geldt niet bij ontslag op staande
voet. Ontslag op staande voet is toegestaan bij bijvoorbeeld diefstal.

5 Staken

ACTUEEL

De situatie is onhoudbaar

UTRECHT – Duizenden jeugdzorgmedewerkers leggen 24 uur het werk neer.
Volgens Maaike van der Aar van FNV is de situatie in de jeugdzorg onhoudbaar:
‘Wachtlijsten worden steeds langer en het personeelstekort loopt op omdat
medewerkers vanwege de slechte arbeidsomstandigheden ander werk zoeken.
Daardoor krijgen zelfs jongeren die acuut hulp nodig hebben, die niet altijd.
Medewerkers bezwijken onder de stapels met dossiers waar ze maar niet aan
toekomen. Tegelijkertijd moet ieder appbericht dat ze sturen geregistreerd en ver-
antwoord worden.’ De vakbond eist dat de bezuinigingen stoppen, de jeugdzorg
hervormd wordt en dat medewerkers meer loon krijgen. Naar: fnv.nl

a Waarom staken de jeugdzorgmedewerkers?
b Welke rol speelt de vakbond in de staking?
c Leg uit waarom je het eens of oneens bent met de volgende stelling:

‘Jeugdzorgmedewerkers mogen niet staken, hun werk is daarvoor te belangrijk.’

212

6 Op staande voet ontslagen

‘Ik was helemaal abbergasted’ Bron 2

UTRECHT – Dennis kan het helemaal abbergasted’, zegt
nog steeds niet geloven. Op de Dennis. ‘Als ik nou iets van
eerste werkdag na zijn vakantie waarde had gestolen … maar ik
werd hij door de Action op heb onbewust dat tasje niet
staande voet ontslagen. Hij had afgerekend. Ik weet de echte
een tasje met een waarde van 3 reden wel: ik zou bijna een vast
cent niet afgerekend. ‘Ik was contract krijgen.’ Naar: AD

Dennis denkt dat hij ontslagen is omdat hij bijna een vast contract moest krijgen. Maar een vast contract kan
ook voordelig zijn voor een werkgever. Stel, jij bent werkgever. Welke voordelen en nadelen aan een vast contract
zie je dan?

Voordelen Nadelen

11

22

7 Ongelijke beloning?

Bekijk de video ‘Grip op gelijke lonen’ op YouTube en beantwoord dan de vragen.

a In de video wordt duidelijk dat vrouwen en mannen soms zonder goede reden ongelijk

beloond worden. Noem twee redenen voor die ongelijke beloning.

b Wie is volgens jou verantwoordelijk voor gelijke beloning?

De werknemer zelf door te onderhandelen over
het salaris.
De werkgever omdat gelijke beloning ethisch en
bedrijfseconomisch juist is.
De overheid omdat je alleen met een wet gelijke
beloning kunt afdwingen.
Verklaar je antwoord.

Afspraken over je werk 213

Veilig en gezond werken

Op elke werkplek kunnen situaties voorkomen die Samen verantwoordelijk
onveilig of ongezond zijn. De overheid hee daarom In de Arbowet staat dat de werknemer en de werkgever
regels opgesteld om slechte arbeidsomstandigheden te samen verantwoordelijk zijn voor goede arbeids-
voorkomen. Deze staan in de Arbowet, de arbeids- omstandigheden en ook samen een oplossing moeten
omstandighedenwet. vinden bij problemen.
De Arbowet Je werkgever is wel verplicht om mogelijk gevaarlijke of
De Arbowet steunt op drie pijlers: veiligheid, gezondheid ongezonde arbeidsomstandigheden te onderzoeken en
en welzijn. te beschrijven in een zogenaamde RI&E. Hierbij gaat het
Je werk is onveilig als je bijvoorbeeld geen veiligheidsbril om risico’s, zoals de kans op rugklachten, een muisarm,
krijgt bij metaalbewerking of als je op een he ruck rijdt stress en ongelukken, plus mogelijke oplossingen.
zonder certi caat. Denk ook aan geblokkeerde
nooduitgangen of te gladde vloeren.
Voorbeelden van ongezonde situaties zijn een
werkruimte die te koud of te warm is, het werken met
gevaarlijke sto en of je plas lang moeten inhouden,
zoals bij de buschau eurs.
Bij welzijn gaat het erom dat je je prettig voelt op je werk:
past het werk bij je opleidingsniveau? Is er voldoende
afwisseling in je taken? Welzijn hee ook te maken met
een jne werksfeer, bijvoorbeeld dat er niet gepest wordt
op het werk.

8 Drie pijlers

‘De verwarming is levensgevaarlijk’ Bron 3

ROTTERDAM – Internetsupermarkt Picnic groeit razendsnel. Dat is misschien wel de
reden dat het personeel klaagt over de arbeidsomstandigheden. Zij schrijven ongelukken
toe aan defecte parkeersensoren en strakke bezorgtijden. Dit voorjaar kantelde een
bezorgwagen in Schiedam. Eerder gebeurde dat al in Den Haag. Mede door de problemen
met de navigatiesystemen zijn er al eens 40-kilometerkarretjes per ongeluk de snelweg
opgereden. Een van de bezorgers klaagt over de verwarming: ‘Er komt koolmonoxide
mee. Dat is levensgevaarlijk.’ En dan zijn er de kapotte steekwagens en de manier waarop
het bedrijf de diensten verdeelt. Naar: AD

Lees bron 3. Zet de volgende arborisico’s onder de juiste pijler(s) van de Arbowet.
PROBLEMEN MET HET NAVIGATIESYSTEEM - SLECHTE DIENSTVERDELING - DEFECTE PARKEERSENSOREN -

KOOLMONOXIDE BIJ VERWARMING - KAPOTTE STEEKWAGENS

Veiligheid Gezondheid Welzijn

214

9 Arbowet

Bekijk de foto’s. Wat denk je dat de Arbowet te melden heeft over deze omstandigheden?

10 Kinderarbeid

Kinderarbeid bij Chateau Meiland Bron 4

HENGELO – Claire, de driejarige voor de kijkers. Claire hobbelde
dochter van Maxime Meiland, zal altijd gewoon mee, maar de
dit seizoen niet vaak in beeld inspectie doet net alsof ze hard
komen bij Chateau Meiland. De aan het werk is.’ De producent is
familie is op de vingers getikt door met een advocaat bezig om te
de Nederlandse Arbeidsinspectie. kijken of ze er iets tegen kunnen
Erica, oma van Claire, zegt over de doen, want het kind steeds buiten
waarschuwing: ‘Van de Arbeids- beeld houden is volgens de
inspectie mag zij maar vijf keer per Meilandjes ‘niet werkbaar’.
jaar op tv komen. Erg jammer, ook
Naar: AD

a Kijk nog eens naar de lestekst ‘Veilig en gezond werken’ op bladzijde 214. Daar staat dat de Arbowet

op drie pijlers steunt. Welke pijler(s) speelt/spelen een rol in bron 4, volgens jou? Leg uit.

b Vind jij het terecht dat de Nederlandse Arbeidsinspectie heeft ingegrepen? Leg uit.
c Er zijn speciale arbeidsregels voor iedereen die jonger is dan achttien jaar. Zoek op internet naar die

informatie en noteer het internetadres.

d Er zijn ook regels voor de arbeidstijden van volwassenen. Zoek op internet naar die informatie en

noteer de url.

Afspraken over je werk 215

Medezeggenschap

De buschau eurs willen graag inspraak hebben bij
hun pauzetijden. Medezeggenschap is belangrijk omdat
je op die manier invloed kan uitoefenen en je je meer
betrokken voelt bij de organisatie waar je werkt.

Op de werkvloer instellingen met minimaal vij ig werknemers moeten
In veel organisaties overleg je dagelijks of soms wekelijks een ondernemingsraad (or) hebben en alle scholen een
met je leidinggevende of je directe collega’s over het medezeggenschapsraad. Kleinere organisaties kunnen
werk. Je wisselt in deze bespreking informatie uit over in plaats hiervan een personeelsvertegenwoordiging
het werk op de korte termijn, bijvoorbeeld over de instellen of soms een personeelsvergadering houden.
werkzaamheden voor die dag of week. Dit is een Bij sommige kwesties hee de or beperkte invloed in de
werkbespreking. Als de leidinggevende bijvoorbeeld vorm van adviesrecht. De directie kan dan dus
eens per maand het hele team bijeen roept om belangrijke uiteindelijk iets anders beslissen dan de wens van de or.
zaken te bespreken, spreek je van een werkoverleg. Het Denk aan de aanschaf van nieuwe machines. Bij andere
gaat dan bijvoorbeeld over nieuwe procedures, het onderwerpen is de invloed groter en kan de directie
vakantierooster of de kwaliteit van werk. alleen een besluit nemen als de or het ermee eens is: het
instemmingsrecht. Dat geldt bijvoorbeeld bij de
Goed werkoverleg levert geld op vakantieregeling voor het personeel.

Bron: Willem Nooij op Logistiek

Ondernemingsraad
De overheid hee wettelijke regels opgesteld over
medezeggenschap in bedrijven. Alle bedrijven en

11 Waar bespreek je wat?

a Bekijk de onderstaande situaties. Worden de situaties in een werkbespreking of een werkoverleg besproken?

Er is komende week veel extra werk. WERKBESPREKING / WERKOVERLEG
Door klachten over tilwerk worden verschillende procedures aangepast. WERKBESPREKING / WERKOVERLEG
Er verdwijnt nu al een tijdje geld uit de kas. WERKBESPREKING / WERKOVERLEG
De printer is stuk en kan de komende week niet gebruikt worden. WERKBESPREKING / WERKOVERLEG
Door bezuinigingen worden enkele medewerkers binnenkort ontslagen. WERKBESPREKING / WERKOVERLEG

b Welke vormen van overleg kom je tegen bij jouw leerbedrijf?

Werkbespreking, namelijk
Werkoverleg, namelijk
Ondernemingsraad, namelijk

c Bekijk de zaken hieronder. Denk je dat de directie het besluit pas kan nemen na goedkeuring door de or

of denk je dat de directie alleen maar een advies van de or nodig heeft?
Goedkeuring Advies

Fuseren met een ander bedrijf.
Grote investeringen doen.
Verandering van werktijden.
De benoeming van een nieuwe directeur.
Korting op het salaris vanwege de coronacrisis.

216

d Vind je het belangrijk dat er medezeggenschap is in jouw leerbedrijf? Leg uit.

12 Een goede leidinggevende

‘Mijn baas mag streng zijn en zeggen wat ik moet ‘Ik wil goed om kunnen gaan met mijn chef.
doen, als hij maar duidelijk en recht- Ook soms een compliment helpt om
vaardig is. Hij staat boven mij en mag gemotiveerd te blijven. Ze moet mij
orders geven, maar je moet kunnen zelfstandig dingen laten doen. En ze
zien dat ook de baas hard werkt. Hij moet berokken zijn bij haar personeel
moet een voorbeeld zijn.’ en hart hebben voor de zaak.’

Evelien, 21 jaar, secretaresse Jasper, 19 jaar, mbo economie

a Wat vind jij de belangrijkste eigenschappen van een leidinggevende? Noem drie dingen.

Kies uit de twee tekstjes hierboven of bedenk zelf eigenschappen.

b Wat zou je leuk of moeilijk vinden aan leidinggevende zijn?

13 Wat vind jij belangrijk?

Hieronder vind je een aantal zaken die te maken hebben met je werksituatie.

a Welke zaken vind jij belangrijk? Nummer ze van 1, het meest belangrijk, tot 9, het minst belangrijk.
b Kruis erachter aan of het gaat om arbeidsomstandigheden of arbeidsvoorwaarden. Let op: soms zijn beide

begrippen van toepassing.
Arbeidsomstandigheden Arbeidsvoorwaarden

Hoog loon
Afwisselend werk
Niet te zwaar lichamelijk werk
Auto van de zaak
Leuke collega’s
Minimaal veertig vakantiedagen
Waardering door de leidinggevende
Ontslagbescherming
Bijscholingsmogelijkheden

c Maak nu een top drie met de hele klas.

1.

2.

3.

Afspraken over je werk 217

14 De ideale baan

‘Ik zoek een socialemediatijger!’ Bron 5

De koningin van het Verenigd verloving op een nieuwe manier weer
Koninkrijk is op zoek naar een echte te geven. Wat krijg je daarvoor terug?
socialemediatijger die alles weet Zo’n 34.000 euro per jaar, 33 vakantie-
over het Britse koningshuis. Wat moet dagen, een persoonlijke bijdrage van
je precies doen? De taakomschrijving Hare Majesteit voor je pensioen én je
is duidelijk: nieuwe manieren vinden kunt opleidingen naar keuze volgen.
om de koningin in de kijker te houden En niet geheel onbelangrijk: je krijgt
op sociale media. Zo wordt er bij- de lunch gratis. Bovendien wordt je
voorbeeld van je verwacht om op een werk door een enorm publiek gezien
creatieve manier het bezoek van een en dat is ‘de grootste beloning’.
staatshoofd vast te leggen, of een
Naar: RTL Boulevard

Lees bron 5. Stel, Willem-Alexander en Máxima zoeken net zo iemand als de Britse koningin Elizabeth.
Is dat dan jouw ideale baan? Leg je antwoord uit en bedenk drie vragen die je zou stellen bij het
sollicitatiegesprek.

15 Wat hoort bij wat?

Zet de juiste letter in het invulhokje.

Adviesrecht A Alle bedrijven uit een branche moeten zich hieraan houden.
Arbeidscontract B Als lid heb je recht op rechtsbijstand.
Arbowet C Eén van de pijlers van de Arbowet.
Cao D Eén van de rechten van een ondernemingsraad.
Mediator E Hier hebben ze een medezeggenschapsraad.
Or F Hierin staan regels over arbeidsomstandigheden.
RI&E G Hierin staat wat jij en je werkgever afspreken over je baan.
Scholen H Hiermee onderzoek je mogelijke gevaren op het werk.
Vakbond
Welzijn Onafhankelijk bemiddelaar bij con icten.
Werkbespreking J Soms heb je dit wel elke dag.
Zzp’er K Geen baas, wel opdrachtgevers.
L Verplicht bij bedrijven met minimaal vijftig werknemers.

218

P Portfolio-opdracht

Risico-inventarisatie en -evaluatie
Alle bedrijven zijn volgens de Arbowet verplicht om regelmatig een
RI&E te maken. RI&E staat voor risico-inventarisatie en -evaluatie.
Het is een onderzoek om te bepalen of het werk gevaarlijk of
ongezond is.
Je gaat in een groep van drie zelf een RI&E maken.
De opdracht ontvang je van je docent of bekijk je in de digitale
leeromgeving. Voeg de RI&E toe aan je portfolio.

Begrippen

Arbeidscon ict Onenigheid tussen werkgever en Ondernemingsraad (or) Groep van gekozen werk-
werknemer. nemers met wettelijk vastgelegde rechten die namens
het personeel met de bedrijfsleiding praat en afspraken
Arbeidsomstandigheden Geheel van factoren dat maakt.
bepaalt of een werknemer veilig, prettig en in goede
gezondheid kan werken. Ontslag op staande voet Ontslag met onmiddellijke
ingang vanwege dringende redenen.
Arbeidsovereenkomst Contract tussen een werkgever
en een werknemer. Ook wel: arbeidscontract. Vakbond Organisatie die opkomt voor de belangen van
werknemers.
Arbeidsvoorwaarden In de arbeidsovereenkomst
vastgelegde afspraken over zaken als betaling, werktijden Werkbespreking Dagelijkse of wekelijkse bespreking
en vakantiedagen. tussen een leidinggevende of werkgever en de werk-
nemers over de te verrichten werkzaamheden op korte
Arbowet Arbeidsomstandighedenwet. Wettelijke termijn.
richtlijnen voor de veiligheid, de gezondheid en het
welzijn van werknemers. Werkoverleg Min of meer regelmatig overleg met
wederzijdse informatie-uitwisseling tussen een leiding-
Cao Overeenkomst binnen een bedrijfstak of bedrijf gevende of werkgever en de werknemers over het werk
tussen werkgevers(organisaties) en werknemersorgani- en de organisatie.
saties met daarin afspraken over wederzijdse rechten en
plichten. Zzp’er Zelfstandige zonder personeel.

Afspraken over je werk 219

18 Grip op geld

Over inkomsten, uitgaven en schulden

CASUS

IK HAD ALTIJD GELDZORGEN gewoon niet, meer kosten maken. Ik was ook
Presentator en voormalig mbo-docent Edson da depressief, voelde me alleen en durfde het er niet
Graça leefde lang met schulden. over te hebben.’ Een mbo-collega van Edson kreeg
‘Nadat mijn manager me aan het begin van mijn hem uiteindelijk wel aan het praten over zijn
carrière belazerde, had ik altijd geldzorgen. Op een probleem. ‘Ik had dat niet verwacht, maar het luchtte
gegeven moment stond de teller op 50.000 euro ontzettend op. Ik dacht dat die confrontatie mij
schuld, want de oorspronkelijke 30.000 groeide in totaal zou breken, maar ik kon er daardoor juist
razend tempo door aanslagen en vorderingen.’ Zijn weer tegenaan!’
gezondheid ging erg achteruit. ‘Ik kwam niet meer in Heb jij je weleens zorgen moeten maken om geld?
beweging, begon heel veel te eten. Ik ben jarenlang
niet naar de tandarts of de dokter gegaan. Je durft het

Licht je antwoord toe:

220

Schulden

Schulden ontstaan als je geld leent. Dat kan een per-
soonlijke lening zijn, rood staan bij de bank, uitgaven
met een creditcard of een lening bij bekenden. Schulden
ontstaan ook als je een achterstand van betalingen hebt.
Edson had het bijvoorbeeld over een snel oplopende
schuld door aanslagen en vorderingen.

Hoe maken mensen schulden? Hulp bij schulden
Schulden ontstaan om verschillende redenen. Bij Edson Als je veel schulden hebt en deze niet meer zonder
was dit oplichting. Mensen met persoonlijke problemen hulp kan terugbetalen, is er sprake van problematische
zoals een verslaving, stress, verdriet of een laag zel eeld, schulden. Eén op de vijf jongeren hee hiermee te
gaan soms van alles kopen om zich beter te voelen. maken.
Als ze daardoor schulden krijgen, spreek je van Mensen met problematische schulden krijgen hulp van
compensatieschulden. een gemeentelijke schuldhulpverlener. Deze probeert
Overlevingsschulden ontstaan omdat iemand structu- eerst samen met de schuldenaar afspraken te maken
reel te weinig inkomsten hee om zichzelf of een gezin met schuldeisers. Als dat niet lukt, kan de rechter
te onderhouden. toegang verlenen tot de schuldsanering. De schuldenaar
Bij overbestedingsschulden hebben mensen genoeg moet dan, onder toezicht, drie jaar lang zo veel mogelijk
geld om van te leven, maar is het hun gewoonte om terugbetalen. De schulden die na die drie jaar nog
steeds te veel uit te geven. overblijven, worden kwijtgescholden.
Ook een grote verandering in inkomsten of uitgaven
kan een oorzaak zijn. Denk aan werkloosheid of hoge
kosten na een ongeluk. Het duurt dan even voordat je je
hebt aangepast aan de nieuwe situatie; er is sprake van
zogenaamde aanpassingsschulden.

1 Schuldtypen Wist je dat?

Studieschulden

Mbo’ers van 18 jaar of ouder krijgen een studielening afsluiten. Die moet je altijd,
studiefinanciering op voorwaarde dat ze binnen 35 jaar, terugbetalen. Zorg dat je
hun diploma halen. Als dat niet lukt, wordt goed nadenkt over zo’n studielening. Deze
het een schuld die je later moet a ossen. kan gevolgen hebben voor de toekomst,
e mag naast je studiefinanciering ook bijvoorbeeld als je een huis wilt gaan kopen.

a Welke schuldtypen zijn het gevolg van de volgende situaties?

Maak de juiste verbindingen door lijnen te trekken.

A. Je koopt elke week nieuwe merkkleding. 1. Aanpassingsschulden
B. Van je salaris kun je eigenlijk alleen je huur betalen. 2. Overbestedingsschulden
C. Je moet plotseling je auto vervangen. 3. Compensatieschulden
D. Als je je alleen voelt, ga je nieuwe schoenen kopen. 4. Overlevingsschulden

b Een vriend zegt: ‘Je kunt maar beter geen studielening afsluiten.’ Ben je het daarmee eens of oneens?

Geef een argument.

Grip op geld 221

2 Wat als je schulden hebt?

kleine schuld wordt grote schuld Stel: je betaalt een telefoonrekening van 30 euro niet. Bron 1

1 Schuldeiser 2 Incasso- 3 Deurwaarder 4 Rechter 5 Deurwaarder
€ bureau dagvaarding beslag
De rechter bepaalt of de
Het telefoonbedrijf Het telefoonbedrijf Het incassobureau rekening klopt en wat De deurwaarder legt
stuurt een brief met schakelt een schakelt een deurwaarder je moet betalen. Als je beslag op jouw loon
een eerste herinnering incassobureau in, een in. Die stuurt eerst een niet verschijnt, moet je of jouw spullen. Dat
en later een tweede bedrijf dat schulden int. herinnering, daarna zeker het hele bedrag betekent dat de
herinnering. De Dat bureau stuurt jou volgt een dagvaarding: betalen. Je betaalt ook deurwaarder loon mag
schuldeiser gaat rente weer twee brieven een brief waarin staat voor de kosten van de inhouden of je spullen
rekenen over de schuld. (aanmaningen) waarin dat je voor de rechter rechtszaak. mag verkopen om de
staat dat je moet betalen. moet komen. schuld te betalen.
Dit kost 15 euro extra, Dit kost 75 euro extra.
plus rente. Dit kost 42 euro extra. Dit kost 196 euro extra. Dit kost 130 euro extra.
je betaalt niet je betaalt niet
je betaalt niet je betaalt niet

a Bekijk bron 1. Wat moet je uiteindelijk betalen als je de rekening telkens niet voldoet?
b Als je hoge schulden en een laag inkomen hebt, zal je schuld – zonder dat je nieuwe schulden maakt –

steeds verder oplopen. Leg dat uit.

c Incassobureaus en deurwaarders rekenen hoge kosten. Sommige mensen vinden dat logisch, anderen

vinden dat verkeerd. Geef voor beide standpunten een argument.

d Bekijk je antwoord bij vraag b. Wat moet je doen als je in deze situatie zit?

222

Inkomsten

Edson kwam door zijn hoge schuld niet meer uit met
zijn salaris, de schuld werd steeds groter. Het antwoord
op de vraag of je met je geld uitkomt hangt af van twee
dingen: je inkomsten en je uitgaven. Denk bij inkomsten
aan je salaris, een stagevergoeding, studie nanciering
of een bijdrage van je ouders. Woon je samen? Dan heb
je meer inkomsten, maar ook meer uitgaven.

Loon Mbo’ers die stage gaan lopen bij de Rijksoverheid krijgen sinds 2020
Als je in loondienst werkt, krijg je elke maand salaris. dezelfde vergoeding als stagiairs van hogescholen en universiteiten.
Informatie daarover staat op je loonstrookje, met
bovenaan het brutoloon en onderaan het nettoloon. Sociale zekerheid
Daartussenin staan de bedragen die van het brutoloon Nederland is een verzorgingsstaat. Je krijgt bijvoorbeeld
af gaan. Het nettoloon ontvang jij op je bankrekening. een uitkering bij ziekte of werkloosheid. Daar ben je als
Als je zzp’er of ondernemer bent, krijg je geen loon- werknemer automatisch voor verzekerd. Als zzp’er of
strookje. Je ontvangt wel geld, maar dat is bruto. Je moet ondernemer moet je dat zelf regelen en er apart premie
daar zelf nog belasting over betalen. voor betalen!
Als je een laag inkomen hebt, kun je een toeslag krijgen,
een aanvulling op je inkomen. Bij de Belastingdienst
kun je dan bijvoorbeeld huurtoeslag of zorgtoeslag
aanvragen. De kinderopvangtoeslag helpt alle ouders
met het betalen van de kinderopvang.

Speciaal voor studenten
Als mbo-student krijg je soms een stagevergoeding.
Dit hangt af van het leerbedrijf. Als 18-plusser heb je
recht op studie nanciering. Je krijgt meer studie nan-
ciering als je zelfstandig woont of als je ouders weinig
geld verdienen. Als het nodig is, kun je als student ook
een studielening krijgen. Deze lening betaal je als je
werkt weer terug.

3 Inkomsten

Hieronder staat een korte tekst met lege plekken. Vul op die lege plekken de woorden in waarvan jij denkt dat ze
daar horen. Kies uit:

BELASTING - LOONSTROOKJE - NETTOLOON - ONDERNEMER - SALARIS - TOESLAG - ZZP’ER

Een ander woord voor loon is Als je in loondienst werkt, vind je alles wat je over

je loon moet weten op je Daarop staat bijvoorbeeld het brutoloon en het nettoloon

vermeld. Dat wat jij uiteindelijk op je rekening krijgt gestort is het Er is dan voor

jou onder andere al betaald. Dit moet je zelf nog doen als je

of bent. Als je te weinig verdient kun je een

aanvulling krijgen op je inkomen, dit heet een .

Grip op geld 223

4 Loonstrookje

Op een loonstrookje zie je precies hoe je loon is opgebouwd. Hoe een loonstrookje eruitziet, verschilt van werk-
gever tot werkgever. Hieronder zie je een voorbeeld met een uitgebreide toelichting. Bekijk alle onderdelen van
het loonstrookje op deze bladzijde en beantwoord dan de vragen.

Bron 2

224

a In welke functiegroep zit deze werknemer?

III OT 0 2

b Bij welke trede zit deze werknemer?

III OT 0 2

c Welk salaris staat er bij deze trede genoemd in de cao, denk je?

1.965,60 1.884,67 1.870,29 1.550,14

d Welke twee werknemersverzekeringen kom je tegen op het loonstrookje? Wat betekent de afkorting en waar

verzekeren ze je tegen? Zoek de informatie op internet op als dat nodig is.

Afkorting Betekenis Verzekert tegen

e Er zijn nog veel meer wetten die horen bij de verzorgingsstaat. Misschien ben je ze weleens eerder

tegengekomen. Weet je (nog) wat de volgende afkortingen betekenen en waar de wet tegen verzekert?
Zoek de informatie op internet op als dat nodig is.

Afkorting Betekenis Verzekert tegen
AOW

ANW

ZW

WWB

f Als je werkt, betaal je belasting. Waar wordt dit geld voor gebruikt?

Noem drie dingen.

g Pak een loonstrookje van jezelf. Als je betaald wordt door je leer-

bedrijf of als je een bijbaan hebt, pak dan je laatste loonstrookje.
Welke delen van de loonstrook die bij deze opdracht hoort, kun je
ook op je eigen loonstrook vinden? Welke niet? Bespreek dit met
elkaar in de klas.

Grip op geld 225

5 Geld terugvragen bij de Belastingdienst Wist je dat?

Belastingaangifte

Veel jongeren betalen vaak meer loonbelasting dan eigenlijk
verplicht is. Dit blijkt ieder jaar zo’n 78 miljoen euro te zijn. Dat
komt neer op gemiddeld 250 euro per persoon. Dit komt doordat
de Belastingdienst er automatisch van uitgaat dat jongeren het
hele jaar werken en dat is vaak niet het geval.
Je kunt te veel betaalde belasting terugvragen bij de Belasting-
dienst. Om erachter te komen of je te veel betaald hebt, heb je
je jaaropgave nodig. Dit is een overzicht van het totaal verdiende
loon dat je in één jaar bij een bepaalde werkgever hebt verdiend.
Op dit overzicht staat ook welk bedrag is ingehouden aan loon-
belasting en premies. Naar: Belastingdienst

Onderzoek of jij geld terug krijgt van de Belastingdienst. Doe het zo:
• Zoek je jaaropgave op of vraag deze op bij je werkgever.
• Ga naar de appstore en download de app ‘Aangifte + jaar van aangifte’ of ga naar mijn.belastingdienst.nl.

Je kunt tot vijf jaar geleden geld terugvragen.
• Controleer al je gegevens en vul de aangifte in.
Krijg je geld terug of niet? JA / NEE

6 Wie krijgt wat?

Ivana is 18 jaar oud. Zij volgt de opleiding Jacob is 29 jaar oud. Hij werkt als manager Romana is 70 jaar oud en ontvangt AOW.
mbo-melveehouderij en loopt stage bij een bij Albert Heijn. Hij heeft twee kinderen Zij woont alleen in een huurwoning in
kaasboerderij. en woont in een koophuis in Breda. Amsterdam.

a Lees de omschrijvingen van de drie personen hierboven. Wie krijgt (mogelijk) welke soorten inkomsten?
b Wat voor inkomsten krijg jij? Vul dit in de onderste rij van de tabel in.

Stagevergoeding u e n nc er n Uitkering Toeslagen Loon
Studielening

Ivana

Jacob

Romana

Ik

226

Uitgaven

Edson had een enorme schuld, maar daarnaast moest ‘Je durft gewoon niet meer
hij ook zijn huur betalen, eten kopen en nog veel meer. kosten te maken’
Alles waar je geld aan uitgee noem je je uitgaven of
‘lasten’. Edson
Er zijn twee soorten lasten. Vaste lasten zijn terug-
kerende, vaste uitgaven die je meestal maandelijks moet
betalen. Denk aan je huur, een abonnement of je
verzekeringen. Variabele lasten kunnen per week of
per maand veranderen. Dit zijn bijvoorbeeld je
boodschappen of kosten voor nieuwe kleding.

Te weinig geld als je onverwacht extra geld moet uitgeven. Je kunt ook
Als je elke maand geld tekortkomt, moet je minder sparen voor een grote aankoop in de toekomst, zoals
uitgeven. Je kan dan bezuinigen op variabele lasten, een vakantie, een auto of een huis. Dit heet reserveren.
zoals uitgaan of boodschappen. Maar vaak kun je ook Je kunt geld ook beleggen. Bij beleggen koop je aan-
bezuinigen op vaste lasten. Sluit bijvoorbeeld een delen en daarmee een stukje van de waarde van een
goedkopere zorgverzekering of een goedkoper energie- bedrijf. Die waarde kan in de toekomst stijgen, maar
contract af. Dat bespaart je elke maand wat geld. ook dalen. Daarom beleg je als je verstandig bent alleen
Ook op abonnementen kun je vaak bezuinigen. met geld waarvan je verwacht dat je het in de komende
Sommige abonnementen betaal je jaarlijks in één keer, jaren niet nodig hebt.
voor andere wordt maandelijks een klein bedrag
afgeschreven. In beide gevallen geef je er vaak ongemerkt
heel wat geld aan uit.
Geld over
Als je aan het einde van de maand geld over hebt, kun je
dat bedrag op een spaarrekening zetten. Dat is handig

7 Bezuinigen door corona

‘Ik zit echt klem’ Bron 3

De coronamaatregelen zorgen voor nanciële nood bij veel studenten. Die zijn massaal hun bijbaan kwijt-
geraakt en komen nog nauwelijks rond. Robin Bergs (21), student Toerisme in Breda, werkte in de horeca.
Ze was niet meer nodig omdat alles dicht ging. ‘Ik zit echt klem. Alles staat volledig “on hold” qua uitgaven.
Ik moet mijn eten kopen van het geld dat ik gespaard had voor de zomer.’ Naar: Omroep Brabant

a Robin heeft haar uitgaven ‘on hold’. Bedoelt ze dan haar vaste of variabele lasten? Leg uit.

b Stel, Robin bezuinigt op de volgende zaken. Geef telkens aan of het een vaste of variabele last is.

Gaat niet op vakantie. VAST / VARIABEL

Kiest een goedkopere zorgverzekeraar. VAST / VARIABEL

Koopt even geen nieuwe kleding. VAST / VARIABEL

Zegt een tijdschriftabonnement op. VAST / VARIABEL

c Had Robin deze situatie kunnen voorkomen door te reserveren of te beleggen?

Grip op geld 227

8 Abonnementen

a Welke abonnementen heb jij? Kruis aan. ideodienst zoals et i
Muziekdienst (zoals Spotify)
Televisie en internet thuis Gamen
Mobiele telefoon met internet Loterijen
Digitale diensten (software, cloud) Goede doelen
Tijdschrift Anders:
Sportschool Anders:
Vervoer
Bibliotheek

b Jongeren hebben gemiddeld zestien abonnementen. Hoeveel heb jij er? Zet hier het aantal:
c Veel mensen weten niet precies welke abonnementen ze hebben. Hoe komt dat, denk je?
d e sluit voor per maand een abonnement af waarvoor je een fiets in bruikleen krijgt.
Als de fiets stuk is wordt deze vervangen. Hoeveel kost het fietsabonnement jaarlijks?
e Zoek op internet op hoeveel een tweedehands fiets zonder versnellingen ongeveer kost.
f chrijf een voordeel en een nadeel op van het fietsabonnement.
g Bedenk drie vragen die je jezelf moet stellen voordat je een abonnement afsluit.

9 Beleggen

‘Beleggen met Boef is als ongetraind boksen tegen Tyson’ Bron 4

Onder jongeren is beleggen op de beurs helemaal hip. De afgelopen jaren is beleggen makkelijker en
goedkoper geworden, bijvoorbeeld dankzij beleggingsapps. Bovendien is de rente op spaargeld 0 of zelfs
negatief. ‘Ze beleggen best voorzichtig en kijken vooral naar opbrengsten op de lange termijn’, aldus Nick
Bortot van beleggingsapp Bux Zero. Maar er klinken ook waarschuwingen. Zo gaan er op
Instagram beleggingstips rond van allerlei beroemdheden, onder wie rapper Boef.
Financieel expert Rowan Nijboer: ‘Beleggingstips aannemen van een rapper is hetzelfde als
ongetraind gaan boksen tegen Mike Tyson. Dat loopt niet goed af.’ Maar volgens journalist
Peter de Waard valt dat wel mee: ‘Eigenlijk weet niemand hoe je het best kan beleggen.
De beurs blijft op de korte termijn gewoon een gokspel.’ Naar: AD, de Volkskrant

228

a Onderstreep in bron 4 twee redenen waarom meer jongeren beleggen.
b Waarom kun je beter niet beleggen met geld dat je op korte termijn nodig hebt of met geld dat je

geleend hebt?

c Streep door en leg uit.

Ik spaar WEL / NIET, want:

Ik beleg WEL / NIET, want:

Goed omgaan met je geld

Edson had zijn geldzaken niet op orde. Het is dus
belangrijk om goed inzicht te hebben in je eigen

nanciële situatie. Je moet eten en drinken, je wilt een
mooie telefoon en trendy kleding. Om te weten of je dit
allemaal kunt betalen, is het handig om je geschatte
inkomsten en uitgaven tegenover elkaar te zetten. Dit
noem je een begroting. Je krijgt dan een goed idee van
hoeveel geld je elke maand overhoudt of tekortkomt.

Budget Tegenwoordig is het heel makkelijk om snel een lening
Stel je voor: je hebt een maand lang bijgehouden wat je af te sluiten. Zo werken sommige webshops met ‘ge-
uitgee . Je ziet nu dat je uitgaven groter zijn dan je spreid betalen’: je betaalt een product over meerdere
inkomsten. Je budget, het geld dat je kunt uitgeven, is weken af. Hier betaal je als consument vaak wel een heel
niet voldoende. Wat doe je dan? Budgetteren is het hoge rente over. De overheid hee daarom waarschu-
berekenen en plannen op welke posten je wilt bezuinigen wingen voor het lenen van geld verplicht gesteld, maar
en waar je juist (meer) geld aan wilt besteden. speelt hier verder geen actieve rol in. Wel zie en hoor je
Lenen dit soort waarschuwingen vaak in de reclamespots op
Je kunt ook geld lenen om het verschil weg te werken. radio en tv.
Omdat lenen altijd geld kost, is het meestal niet de beste
oplossing. Maar soms moet je wel lenen om een grote
aankoop te doen, bijvoorbeeld als je een huis koopt of
een bedrijf begint.

Grip op geld 229

10 Goed met geld omgaan

a Streep het foute antwoord door.

Een overzicht van vermoedelijke uitgaven en inkomsten noem je een BEGROTING / BUDGET.
Het geld dat voor uitgaven beschikbaar is noem je een BEGROTING / BUDGET.

b Leg uit wat een begroting, budget en budgetteren met elkaar te maken hebben.

11 Niet genoeg geld

ACTUEEL

Mbo’ers lopen honderden euro’s mis door nanciële Bron 5

onwetendheid
UTRECHT – Studenten in het mbo voorlichtingsinstituut over geldzaken.
laten geld liggen waar ze recht op Mbo’ers hebben vaak geen idee wat er
hebben. Zo vraagt één op de drie geen
zorgtoeslag aan, waardoor ze meer dan nancieel mogelijk is. Van degenen die
1.000 euro per jaar mislopen. Ook doet geen zorgtoeslag aanvragen, zegt een
maar één op de drie belastingaangi e, kwart ook niet te weten wat zo’n toeslag
met als gevolg dat ze mogelijk een is. Ook weet één op de vijf mbo’ers met
teruggave laten lopen. Dat komt naar of zonder bijbaan niet dat je door
voren uit onderzoek van het Nibud, het belastingaangi e te doen geld terug kunt
krijgen. Naar: NOS

a ebruik bron om uit te leggen waarom inzicht in je eigen financi le situatie belangrijk is.

b Stel, jij bent docent burgerschap op het mbo. Welke tips geef jij jouw studenten? Noem in je antwoord een

voordeel en een nadeel van lenen en een voordeel en een nadeel van reserveren.

230

P Portfolio-opdracht

Budgetplan maken
Je wilt natuurlijk voorkomen dat je zelf schulden krijgt die je niet
meer kunt terugbetalen. Dan zul je goed moeten omgaan met
geld en dat begint bij weten hoeveel er binnenkomt en hoeveel
eruit gaat. ij deze opdracht maak je jouw financi le situatie
inzichtelijk met een budgetplan.
De opdracht ontvang je van je docent of bekijk je in de digitale
leeromgeving. Voeg het werkblad met een overzicht van jouw
inkomsten en uitgaven toe aan je portfolio.

Begrippen

Begroting Overzicht van de vermoedelijke uitgaven Schuldhulpverlener Professional die mensen begeleidt
en inkomsten voor een bepaalde periode. bij het omgaan met en wegwerken van problematische
schulden.
Beleggen Aanschaf van aandelen met als doel om in
de toekomst nancieel voordeel te behalen. Schuldsanering Wettelijke regeling voor mensen met
problematische schulden waardoor zij na drie jaar
Brutoloon Loon inclusief de bedragen die je aan a ossen schuldenvrij kunnen zijn. O cieel: Wet
belastingen en premies moet betalen. schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp).

Budget Geld dat voor uitgaven beschikbaar is. Stagevergoeding Bedrag dat een leerbedrijf aan een
stagiair betaalt.
Budgetteren Berekenen en plannen op welke posten
bezuinigd kan worden en waar wel geld aan besteed kan Studie nanciering Maandelijkse bijdrage van de
worden. overheid voor de studiekosten van een student.

Loonstrookje Overzicht waarop te zien is hoe het Studielening Lening voor studenten tegen een lagere
salaris is opgebouwd. rente dan normale leningen.

Nettoloon Loon dat overblij na het betalen van Toeslagen Overheidsbijdragen voor mensen met een
belastingen en premies. relatief laag inkomen.

Problematische schulden Geld dat iemand schuldig Variabele lasten Kosten die elke maand anders
is en niet meer zonder hulp kan terugbetalen. kunnen zijn.

Reserveren Geld opzij zetten voor een grote aankoop Vaste lasten Kosten die voor een langere periode
in de toekomst. vastliggen.

Grip op geld 231

19 Duurzaamheid

Over het evenwicht tussen milieu en welvaart

CASUS

DERTIG DAGEN ZONDER AFVAL je papier- en glasafval per maand en een tasje plastic
De zussen Nicky en Jessie gooien per maand minder afval per kwartaal.’ Volgens de zussen kan iedereen
afval weg dan jij in één dag. Nicky: ‘Een tijd geleden beginnen met afval verminderen, bijvoorbeeld door
bedachten we een challenge voor onszelf: we gaan te kiezen voor seizoensgroenten of door onverpakt
dertig dagen zonder afval leven. Maar dat is dus brood te kopen en daar een eigen zak voor mee te
helemaal mislukt.’ nemen. Nicky: ‘Wij halen ook eten af, in onze eigen
Jessie: ‘In één klap naar “zero waste”, dat werkt niet. bakjes. Dat durfden we eerst niet goed, de drempel
Het is net als met afvallen: je kunt ook niet in één was echt gigantisch. Dat bleek helemaal niet nodig,
avond 10 kilo kwijtraken. Je hebt tijd nodig om alter- het was geen probleem.’
natieve producten te vinden en andere winkels. Vind jij het goed, zo’n leven zonder afval, of vind je
We maken bijvoorbeeld zelf deodorant. Zo krijg je het zinloos?
nieuwe gewoontes. Nu hebben we ongeveer een tas-

Licht je antwoord toe:

232

Op te grote voet

De zussen Nicky en Jessie gebruiken eigen verpakkingen Rond 1900 waren er wereldwijd
voor shampoo, brood of appels. Zo verbruiken ze een 1,6 miljard mensen, nu zijn er
stuk minder grondsto en dan de meeste mensen. Ook bijna 8 miljard
voor bijna alles wat jij eet, koopt en doet, zijn
grondsto en nodig. Hoeveel je verbruikt, hangt af van Eerlijk delen?
je leefstijl. Vliegen kost bijvoorbeeld veel brandstof, Het moment dat er écht tekorten ontstaan komt snel
dichterbij, want de wereldbevolking groeit. Er komen
etsen geen. Voor een stukje vlees is zo’n 1.500 liter steeds meer mensen bij die ook moeten wonen en eten.
water nodig, voor een komkommer 35. Door te leven Bovendien zal de economie verder groeien. Inwoners
verbruik en gebruik je dus onderdelen van onze planeet. van bijvoorbeeld Brazilië en India worden welvarender
Dat noem je jouw voetafdruk, het denkbeeldige stukje en daardoor groeit hun voetafdruk.
aarde dat nodig is voor jouw leefstijl. Hoe zorg je ervoor dat mensen wereldwijd een goed
De voetafdrukken van mensen zijn niet gelijk. In Europa leven hebben in een gezonde leefomgeving, nu én in de
verbruiken we vier keer zoveel water, grond en grond- toekomst? Als je met die vraag bezig bent, denk je na
sto en als in Afrika. Als we zo doorgaan raken olie- over duurzaamheid.
voorraden op, vissen we de oceanen leeg en is er steeds
minder ruimte voor natuur en landbouwgrond. Als je
dat tot je door laat dringen, weet je dat er veranderingen
nodig zijn.

1 Hoe groot is jouw voetafdruk?

a Op voetafdruktest.wnf.nl kun je je eigen voetafdruk meten. Doe de test.

Scroll naar beneden om de hele uitslag te zien. Vul de uitslag in.

Mijn verbruik is aardbol. Mijn voetafdruk is GROTER / KLEINER dan die van de
gemiddelde Nederlander. Vooral op het gebied van WONEN - VOEDING - LIFESTYLE - VERVOER
verbruik ik MEER / MINDER dan gemiddeld.

b De voetafdruk van iemand die in Afrika woont is veel kleiner dan die van een inwoner van Europa of

Noord-Amerika. Bedenk daarvoor een verklaring.

c Noteer twee redenen waarom het belangrijk is dat we duurzamer gaan leven.

Duurzaamheid 233

2 Je moet kiezen!

Hieronder staan vier dilemma’s. Je moet elke keer een keuze maken voor een van beide lijstjes. Wat kies jij?
Vergelijk je antwoorden met die van een klasgenoot.

Elke dag een warme douche, of Altijd een koel drankje, maar
maar drankjes niet in de elke ochtend een korte,
koelkast. of lauwe douche.
Jaarlijks de nieuwste of Regelmatig nieuwe kleding,
telefoon, maar slechts tien of maar om de vijf jaar een
nieuwe kledingstukken. nieuwe telefoon.
Netflix kunnen kijken, maar Een stukje vlees eten, maar
geen vlees eten. een maand geen Netflix kijken.
Dagelijks de auto gebruiken, Met het vliegtuig op vakantie,
maar met de fiets op maar slechts één keer per
vakantie. maand met de auto.

3 Milieuactivist

ACTUEEL

‘Mijn toekomst wordt me afgepakt waar ik bij sta’ Bron 1

AMSTERDAM – Jesse van Schaik (16) veel te weinig. Jesse is boos op de
uit Amsterdam is ‘klimaatwoedend’. regering en bedrijven. ‘Zij weten hoe
Daarom voert ze nu actie met de vervuilend ze zijn maar toch gaan ze er
scholierenbeweging Fridays For Future. willens en wetens mee door. Ik word
Al meerdere keren konden haar ouders gewoon steeds bozer. Ik ben 16 en ik sta
haar uit de cel ophalen, bijvoorbeeld actie te voeren. Ik heb ook wel iets
omdat ze met andere actievoerders beters te doen, maar mijn toekomst
drukke wegen blokkeerde. Toch gaat ze wordt me afgepakt waar ik bij sta.’
door, want er verandert volgens haar Naar: ad.nl

a Wat bedoelt Jesse met ‘mijn toekomst wordt me afgepakt waar ik bij sta’?

b Jesse overtrad met sommige acties de wet en werd opgepakt.

Ik vind dat in dit geval zulke acties WEL / NIET kunnen, want

c Mbo-studenten hebben ‘MBO for climate’ opgericht. Maken volgens jou ook veel mbo-studenten zich zorgen

over het klimaat? Leg uit.

234

De aarde warmt op

Als we zo blijven omgaan met de aarde dreigen er
tekorten te ontstaan. Maar er is nog een reden om
duurzamer te leven: het wordt warmer op aarde. Dat lijkt
voor Nederland wel prettig, maar de gevolgen hiervan
leiden tot een klimaatcrisis: ze vormen wereldwijd een
bedreiging voor mensen.

aardgas en steenkool. Dat verbranden gebeurt bij-
voorbeeld bij autorijden, bij het produceren van
goederen of bij het opwekken van elektriciteit. Omdat
oboomk ehnetCkOap2 pjuenistvuaint de lucht halen en opslaan, zorgt
aarde. bossen voor opwarming van de

WHeetteknosmchtadpopoerrsCzOij2n het erover eens dat de mens de Een wereldwijd probleem
Overal op aarde merken mensen de gevolgen van de
opwarming van de aarde grotendeels zelf veroorzaakt. opwarming van de aarde. De klimaatcrisis kent geen
Het probleem is dat er steeds meer broeikasgassen in grenzen. Maar arme landen hebben minder geld om
de lucht zitten. Deze gassen hangen rond de aardbol en droogte te bestrijden of dijken te verhogen. Zij kunnen
houden de warmte vast. zich dus minder goed beschermen. En dat terwijl rijke
Een belangrijk broeikasgas, CO2, komt vrij bij de landen naar verhouding veel meer CO2 uitstoten dan
verbranding van fossiele brandsto en zoals aardolie, minder welvarende landen.

4 Waar komt al die CO2 vandaan?

a Leg uit dat elektriciteit opwekken met zonnepanelen beter is voor het klimaat dan elektriciteit opwekken
in een kolencentrale. Gebruik in je antwoord de begrippen: fossiele brandstof, CO2 en broeikasgas.
b Leg uit waarom ontbossing bijdraagt aan de klimaatcrisis.

Duurzaamheid 235

5 Klimaatcrisis in Nederland

Bron 2

a Leg uit waarom we in Nederland te maken kunnen krijgen met klimaatvluchtelingen.
b Bekijk bron 2. Als we de uitstoot van CO2 niet drastisch verminderen, worden Nederlanders waarschijnlijk zelf
klimaatvluchtelingen. Leg dat uit.

6 Ontbossing in Brazilië

‘Jullie hebben je eigen natuur al vernietigd’ Bron 3

BRASILIA – ‘Een boom levert in Brazilië 100 euro op’, Een bewoner van de regenwouden in Brazilië vertelt aan
vertelt houthandelaar Baltasar. ‘Het is beter om een Tweede Kamerleden en studenten over de verwoesting
boom om te hakken, dan dat er kinderen sterven van de van het leefgebied van zijn volk.
honger.’ Baltasar is blij met de Braziliaanse president Jair
Bolsonaro die meer houtkap toestaat dan vorige
presidenten. Mijnbouwbedrijven en boeren vestigen zich
in het vrijgekomen gebied. Europese bedrijven kopen
van hen bijvoorbeeld ijzererts of soja voor veevoer.
Braziliaanse burgers, wetenschappers en de inheemse
volken protesteerden tevergeefs tegen het beleid van
Bolsonaro. Ook in het buitenland was veel kritiek.
Bolsonaro reageerde op de Europese landen: ‘Het
regenwoud is van Brazilië, niet van jullie. Jullie hebben je
eigen natuur al vernietigd.’ Naar: NRC, NOSop3

a Lees bron 3 en bekijk de foto. Hoe zouden de volgende groepen denken over ontbossing in Brazilië?

Vul het schema op de volgende bladzijde in.
Kies uit: voor of tegen, en geef ook telkens in een paar woorden aan waarom.

236

b Leg uit dat Nederlanders (en andere Europeanen) gedeeltelijk verantwoordelijk zijn voor de ontbossing van

het regenwoud in Brazilië.

c Europese landen vinden dat Brazilië moet stoppen met de houtkap. Begrijp jij de reactie van Bolsonaro op die

kritiek? Leg je antwoord uit.

d Europese landen zijn bereid om Brazilië geld te betalen als dat land het regenwoud beschermt.

Wat vind jij daarvan: is het logisch dat Europa betaalt of vind je dat onzin?

Duurzaamheid 237

Vervuiling

Er zijn dus twee grote problemen: het massale verbruik hangt alles met elkaar samen. Planten zorgen bij-
van grondsto en en de uitstoot van broeikasgassen. Maar voorbeeld voor voedsel en de zuurstof die jij elke dag
er is nóg een probleem: milieuvervuiling. Vliegtuigen en inademt. Planten hebben op hun beurt elementen uit de
auto’s stoten jnstof uit, fabrieken lozen afvalsto en in natuur nodig, zoals schoon water, voedingssto en uit
rivieren, de veeteelt vervuilt de grond met stikstof uit mest en insecten, zodat er weer nieuwe planten kunnen
mest, huishoudens hebben veel afval en een groot deel groeien. In de natuur bestaat een ingewikkeld evenwicht
daarvan komt in de natuur terecht. In de oceanen drijven tussen alle natuurlijke elementen: het ecosysteem.
bijvoorbeeld gigantische hoeveelheden plastic. Als er in korte tijd veel verandert in een ecosysteem,
Dat is slecht nieuws voor het milieu, onze leefomgeving kunnen planten en dieren verdwijnen of uitsterven. De
(ofwel de lucht, het water, de grond, planten en dieren). biodiversiteit, de variatie van planten en dieren, neemt
dan af waardoor er schakels gaan missen in het eco-
De natuur raakt uit evenwicht systeem. Daardoor zullen er nog meer planten en dieren
Door milieuvervuiling dreigen allerlei planten en dieren verdwijnen en kan de natuur zich nog moeilijker
uit te sterven. In Nederland zijn bijvoorbeeld veel herstellen. Dat is gevaarlijk voor de mens omdat wij de
soorten verdwenen. En dat is erg, want in de natuur natuur nodig hebben om te overleven.

Bron 4 Bron 5

Deze vissen lijken te zwemmen tussen confetti, maar het zijn kleine Vrijwilligers van Stichting Klean ruimen afval op in de Merwede-
stukjes plastic. Vissen eten dat plastic. havens in Rotterdam.

7 Schoner door corona? a Bekijk eerst bron 6. Maak dan de zinnen kloppend.

Bron 6 Door de coronacrisis zal de biodiversiteit in Neder-
land NIET / WEL direct toenemen. Dat komt, omdat
Burgers in de Indiase stad Amritsar hebben normaal gesproken een verstoord ecosysteem WEKEN / JAREN nodig
veel last van smog. Dat zie je op deze foto. Maar door de coronacrisis heeft om te herstellen.
nam de luchtvervuiling wereldwijd tijdelijk af, bijvoorbeeld omdat er
minder verkeer was en er minder geproduceerd werd. b Welke zinnen zijn juist, denk je?

Amsterdammers leven gemiddeld een jaar
korter door luchtvervuiling.
De coronacrisis heeft nauwelijks effect op het
klimaatprobleem.
Niet het verkeer, maar de industrie veroor-
zaakt luchtvervuiling.
De lucht boven Europa is nauwelijks vervuild.

c Vanaf 2030 mag je met een benzine- of dieselauto niet meer in Amsterdam rijden. Oude dieselauto’s zijn al

verboden in de binnenstad. Geef een argument vóór en een argument tegen dat besluit.

238

8 Plasticsoep

‘Mensen zijn lui en inhalig’ Bron 7
De Nederlander Boyan Slat (26 jaar) is beroemd van-
wege zijn Ocean Cleanup: zijn plan om de plasticsoep
in de Grote Oceaan op te ruimen. Volgens Slat is de
mens lui en inhalig. ‘Als je tegen mensen zegt: “Jullie
moeten minder kopen en plastic in de prullenbak
gooien”, dan wordt dat al moeilijk.’ Hij vindt dat de
regering moet investeren in meer onderzoek naar
biologisch afbreekbaar plastic, want dat is nu nog te
duur. ‘De industrie heeft er belang bij alles te laten
zoals het is, dus de regering moet in actie komen.
Ondertussen moet er worden opgeruimd, dat is waar
ik me op richt.’ Naar: VN

a Je maakt deze opdracht thuis of op school. Noem tien dingen om je heen die (gedeeltelijk)

van plastic zijn gemaakt.

b Bekijk bron 4. Waarom is het meeste plastic slecht voor ons milieu?
c Bekijk de video over de acties van de Nederlander Boyan Slat.

Wat heeft bron 5 te maken met het project van Slat?

d Lees bron 7. Wie is volgens jou het meest verantwoordelijk voor het opruimen van de plasticsoep

in de Grote Oceaan? Leg je keuze uit.
Burgers die plastic producten kopen.
Bedrijven die plastic producten maken.
Regeringen die het maken van plastic producten toestaan.

e Waarom moet volgens Slat de regering iets doen aan het plasticprobleem en niet de industrie of de burgers?

Duurzaamheid 239

e le l et r fit

Duurzaamheid steunt op drie pijlers, people, planet en
pro t, ook wel de drie p’s. In het Nederlands heb je het
over mens, milieu en economie (winst). Tussen die drie
moet een evenwicht bestaan. Als een bedrijf milieu-
vriendelijk gaat produceren, wil het ook winst blijven
maken en de werknemers van dat bedrijf willen hun
baan houden. Duurzaam werkt alleen als de economie
blij draaien (pro t), de leefomgeving verbetert (planet)
en de arbeidsomstandigheden en het inkomen van alle
mensen voldoende zijn (people).

Duurzaam: hoe moet dat? Bij duurzaam werken en leven past ook dat je zo veel
Als je minder nieuwe producten koopt en voor minder mogelijk stopt met fossiele brandsto en en overstapt op
afval zorgt, net als de zussen in de casus, ben je duurzaam vormen van duurzame energie, bijvoorbeeld energie
bezig. Daar hoort ook bij dat we grondsto en recyclen uit zonnepanelen of windparken.
en spullen hergebruiken. Op die manier putten we de Als je dat doet, zorg je ervoor dat ook jouw kinderen
aarde niet uit, terwijl we toch de nieuwe spullen kunnen en kleinkinderen straks op een schone, lee are aarde
maken die we echt nodig hebben. wonen.
Daarnaast kunnen we beter geen materialen gebruiken
die slecht a reekbaar zijn en moeilijk te recyclen, zoals
sommige soorten plastic.

9 Jouw sector Kans voor hoveniers Duurzame zorg Bron 8
om groene daken aan te
Installateurs gevraagd leggen. is kostbaar vanwege het
voor zonnepanelen en energieverbruik.
windmolens.

a Leg uit dat duurzamer werken in de zorg veel geld kost, maar ook zorgt voor werk voor installateurs en hoveniers.
b Zorgt jouw (toekomstige) werk voor vervuiling? Leg je antwoord uit.
c Zal duurzaamheid in jouw sector vooral geld kosten of biedt het juist kansen?

240

10 Stikstofcrisis

ACTUEEL Bron 9

Gedwongen uitkoop boeren niet uitgesloten

DEN HAAG – Het kabinet wil de en dieren in de natuur af. De landbouw
stikstofuitstoot door veehouderijen bij veroorzaakt zo’n 40 procent van de
kwetsbare natuurgebieden fors omlaag stikstofdieneerslaatinnatuurgebieden.
brengen. Daarvoor zal het soms nodig Andere projecten waarbij stikstof
zijn dat de overheid boerenbedrijven vrijkomt, zoals woningbouw, liggen al
opkoopt, ook al wil een boer niet jaren stil, want de uitstoot mag niet
verkopen. Dat zegt de minister voor verder omhoog. Kamerlid Caroline
Natuur en Stikstof, Christianne van van der Plas (BoerBurgerBeweging):
der Wal. ‘Het is een laatste redmiddel, ‘Nederland hee dit probleem zelf
maar ik kan gedwongen uitkoop niet gecreëerd door zulke strenge stikstof-
uitsluiten.’ Door hoge stikstofuitstoot regels te maken.’
neemt het aantal verschillende planten Naar: NOS, Nieuwe Oogst

a Leg uit welke twee belangen botsen bij de stikstofcrisis.
b Wat is volgens Van der Plas het belangrijkste probleem?
c Wat vind jij? Kies een antwoord en maak de zin af. Is het nodig om boerenbedrijven uit te kopen? Zo ja, wie

moet dat dan betalen?

Alle boeren, want

Alle burgers samen, want

De vleeseters, want

Het uitkopen is niet nodig, want

Oplossingen ‘Mijn kleinkinderen zullen me vragen
waarom jullie, de wereldleiders, niets
Om je voetafdruk te verkleinen, kun je zelf bijvoorbeeld gedaan hebben, toen het nog kon’
korter douchen en afval scheiden. Maar hoe zit het met
bedrijven en de overheid? Klimaatactiviste Greta Thunberg
Wat doen bedrijven?
Veel bedrijven zijn bezig met duurzaamheid. waarin zo min mogelijk afval is en grondsto en steeds
Bijvoorbeeld door afval te scheiden en bewust met opnieuw gebruikt worden. Kostbare grondsto en voor
energie om te gaan. Sommige fabrikanten zoeken naar elektronica halen we dan niet meer uit de grond, maar
manieren om duurzamer te produceren of ontwikkelen uit oude mobieltjes en computers.
zelf duurzame producten. Denk aan de auto-industrie
die elektrische auto’s ontwikkelt. Het is voor bedrijven
ook aantrekkelijk om duurzamer te worden, omdat de
vraag naar duurzame producten groeit.

Wat doen overheden? nul
In 2050 hmeoeetddeeNwedeerrelladnwdisjdeereCgeOri2n-ugiatsfgtoeospt rboikjnena met
zijn. Dat
tweehonderd andere landen. We gebruiken dan alleen
nog maar duurzame energie en hebben een circulaire Klimaatactivisten bezetten kruispunten in Amsterdam. Ze vinden dat
economie (of kringloopeconomie). Dat is een economie de regering veel te weinig doet om de CO2-uitstoot te verminderen.

Duurzaamheid 241

11 Nationaal klimaatakkoord Oké of niet?

a Scan de QR-code. In de video zie je wat het klimaatakkoord betekent voor jouw leven.

Schrijf kort op wat er verandert op de vier gebieden die in het schema staan.

b Vind je het goed als de overheid deze veranderingen gaat opleggen, of niet?

Omcirkel de emoticon die past bij jouw mening.
Verandering

koken

Vervoer

Verwarming

Elektriciteit

c De veranderingen die in de video worden genoemd, zorgen er niet voor dat er in 2050 een circulaire economie is.

Wat moet er nog meer gebeuren? Geef twee voorbeelden.

12 De waarheid over het klimaat

‘Groene gekte’ Bron 10
Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet:
‘Het is zeer omstreden dat de mens invloed heeft
op klimaatverandering. Bovendien zal het e ect van
alle maatregelen die het kabinet wil nemen zeer klein
zijn. En dat terwijl de maatregelen ongelofelijk duur
zijn. Gezinnen moeten straks 20.000 euro betalen
voor een warmtepomp, dat is onderdeel van de
groene gekte.’ Naar: RTL Late Night

a Met welke uitspraak van Baudet zullen de meeste klimaatwetenschappers het oneens zijn?

Onderstreep de zin in de bron.

b Baudet is het oneens met de politieke keuzes van het kabinet. Wat vindt hij verkeerd?
c Bedenk een argument waarmee de regering haar keuze zal verdedigen om wél maatregelen te nemen.

242

P Portfolio-opdracht

Infographic duurzame leefomgeving
Hoe ziet je leven eruit als je probeert zo duurzaam mogelijk te
leven? Dat is niet alleen een vraag van de toekomst. In heel
veel bedrijfstakken denken mensen daar al langer over na.
In deze opdracht onderzoek je met klasgenoten hoe je
duurzamer kunt leven. De resultaten van jullie onderzoek
presenteren jullie in een infographic.
De opdracht ontvang je van je docent of bekijk je in de digitale
leeromgeving. Voeg het werkblad en de infographic toe aan je
portfolio.

Begrippen

Biodiversiteit Alle verschillende soorten planten en Hergebruiken Afgedankt product opnieuw gebruiken,
dieren in een bepaald gebied. al dan niet voor een ander doel.

Broeikasgas Gas dat rond de aarde hangt en warmte Klimaatcrisis Problemen die veroorzaakt worden door
vasthoudt, zoals CO2. de opwarming van de aarde.

Circulaire economie Economie waarbij geen afval Milieuvervuiling Verontreiniging van onze
bestaat en grondsto en worden gerecycled en leefomgeving.
hergebruikt. Ook wel: kringloopeconomie.
People, planet, pro t Drie zaken – het welzijn van
Duurzaamheid Zo leven dat er een evenwicht bestaat mensen, de aarde en de economie – waar het om draait
tussen het welzijn van mensen, de aarde en de economie, bij het denken over duurzaamheid. Ook wel: de drie p’s.
nu en in de toekomst.
Recyclen Opnieuw gebruiken van materiaal uit een
Duurzame energie Energie die weinig schade aanricht afgedankt product in een nieuw product.
aan het milieu en niet op kan raken, zoals zonne-energie
of windenergie. Voetafdruk Denkbeeldig stukje aarde dat een mens
nodig hee voor alles wat hij/zij eet, koopt en doet.
Ecosysteem Evenwicht tussen natuurlijke elementen in
een bepaald gebied én in de wereld als geheel.

Fossiele brandstof Materiaal dat miljoenen jaren
geleden is ontstaan uit de samengeperste resten van
planten en dieren, zoals aardolie, aardgas en steenkool.

Duurzaamheid 243

20 Kritisch consumeren
Over jouw keuzes en rechten als consument

CASUS

WIE BETAALT DE PRIJS VOOR ONZE KLEDING? ziet doden door een fabrieksbrand, uitgeputte naai-
Kleding is belangrijk voor ons: kleding laat zien sters die lange werkdagen maken, je ziet de
wie we zijn. Daarom kopen we regelmatig nieuwe afvalbergen, het gif op de katoenvelden en het
kleding en dat kan prima, want kleding is toch vervuilde water. De mode-industrie maakt veel winst,
spotgoedkoop. Maar daarvoor betalen de arbeiders maar zorgt slecht voor haar werknemers. Zij betalen
in de Aziatische kledingindustrie vaak een hoge de prijs voor onze kleding. Dit bedoelen de makers
prijs. Dat is de boodschap van de documentaire van de documentaire ‘The true cost’ met ‘de werke-
‘The true cost’. lijke kosten’.
Deze documentaire geeft een kijkje in de wereld Denk jij bij het kopen van kleding na over hoe deze
achter goedkope jeans en T-shirts, de wereld van gemaakt is?
slechte werkomstandigheden en milieuvervuiling. Je

Licht je antwoord toe:

244

Duurzaam produceren

In de documentaire ‘ e true cost’ zag je welke
problemen er zijn in de textielindustrie. In landen als
Turkije, China, Bangladesh en India liggen de lonen vele
malen lager en zijn de wetten die arbeiders en het milieu
beschermen vaak veel minder streng. Textielfabrieken
in Azië produceren daardoor goedkoop, maar dat gaat
ten koste van de werknemers en hun leefomgeving. Dat
is niet duurzaam, want er is geen evenwicht tussen de
drie p’s: people, planet en pro t.

Wie is verantwoordelijk? lijk loon betalen. Maar je hebt ook andere belangen: je
Wie moet de kledingindustrie duurzamer maken? De wilt een mooi, goed en goedkoop product. Duurzame
kledingbedrijven zelf kunnen de industrie veranderen. producten zijn vaak wat duurder en je moet moeite
Maar zij willen in de eerste plaats winst maken. Daarom doen om de herkomst van producten te achterhalen.
produceren bedrijven bijvoorbeeld veel fastfashion. Ten slotte moedigt de Nederlandse overheid kleding-
Dat is goedkope kleding die consumenten slechts korte bedrijven aan om meer eisen te stellen aan de buiten-
tijd dragen. landse leveranciers met wie ze werken.
Sommige bedrijven proberen overigens wel duurzamer
te produceren. Dat gebeurt soms onder druk van
organisaties als Schone Kleren Campagne. Ook de
consument vindt duurzaamheid steeds belangrijker.
Consumenten kunnen met hun koopgedrag de industrie
beïnvloeden, want zij zorgen voor winst of juist verlies
bij de bedrijven. Je kunt ervoor kiezen te kopen bij
bedrijven die milieuvriendelijk produceren of een eer-

1 Daily Paper

‘We verbranden geen overgebleven kleding’ Bron 1
Hussein Suleiman (30) begon samen met zijn jeugdvrienden
Abderrahmane Trabsini en Je erson Osei, Daily Paper. Met
succes: ze verkopen hun kleding in 29 landen. Suleiman weet
dat kleding vervuilend is. ‘We proberen op verschillende
manieren steeds meer duurzaam te produceren. Van onze
productie is 80 procent naar Europa verhuisd, papieren winkel-
tassen zijn vervangen door bamboe. Overgebleven kleding
verbranden we niet, maar verkopen we in pop-upwinkels in
Zuid-Afrika. En we maken babykleding van biologisch katoen.’

Naar: oneworld.nl

Hoe gaan ze bij Daily Paper om met de drie P’s? Schrijf de informatie uit bron 1 achter de juiste P.

People:

Planet:

rofit:

Kritisch consumeren 245

2 Waar kies jij voor?

a Kruis aan welk soort T-shirt jij normaal gesproken koopt.

Biologisch katoen Biologisch katoen Geen biologisch katoen
Eerlijke in Nederland Eerlijke
werkomstandigheden geproduceerd werkomstandigheden
Prijs 15,95 Prijs 39,95 Prijs 5,95

b Leg met behulp van vraag a uit waarom het voor bedrijven lastig kan zijn om duurzaam te produceren.

3 Fastfashion

ACTUEEL Bron 2

Fastfashion eindigt op vuilstort in Chili

SANTIAGO – Chileense bedrijven veranderen. Ze zouden alleen kleding
dumpen op grote schaal afgedankte moeten kopen die ze écht nodig
en onverkoopbare kleding uit Noord- hebben. En kleding ook repareren en
Amerika en Europa in de Atacama- recyclen.’ De kledingbergen zijn
woestijn in Chili. De kledingbergen volgens hem het gevolg van de
zijn een bedreiging voor het milieu. fastfashioncultuur. Kledingbedrijven
Foto’s van de dumpplaats gingen komen elk jaar met tientallen nieuwe
onlangs de wereld over. Volgens de collecties, maar de kledingstukken
Chileen Franklin Zepeda is dat goed: zijn soms van zulke slechte kwaliteit
‘Niet alleen de bedrijven en de dat je ze maar een paar keer kunt
Chileense overheid zitten fout. Ook dragen.
consumenten moeten hun gedrag Naar: HLN

a In de casusvideo ging het over de ‘werkelijke kosten’ van de kledingindustrie. Over welke kosten gaat het in bron 2?
b Bedenk waarom juist fastfashion een belangrijke oorzaak van dit probleem is.

c Werk in drietallen. Schrijf op wat de volgende groepen kunnen doen om de mode-industrie duurzamer te maken.

Consumenten:
Regering:
Kledingbedrijven:
n uencers:

246

Weet wat je koopt

In de casus zag je dat er regelmatig doden vallen in
Aziatische textielfabrieken. In Nederland hebben we
strenge regels op het gebied van productveiligheid,
arbeidsomstandigheden en dierenwelzijn. Bedrijven
moeten zich daaraan houden. Inspecteurs van onder
meer de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit
(NVWA) houden toezicht op bedrijven.

Productinformatie verkrijgen Daarnaast kun je laten meewegen of boeren en werk-
Je kunt ook zelf scherp zijn op wat je koopt. Zo hebben nemers een eerlijk loon krijgen, fair trade heet dat.
sommige producten een keurmerk. Dat betekent dat de ‘Eerlijke handel’ is niet vanzelfsprekend. Neem als
fabrikant aan de eisen van dat keurmerk moet voldoen, voorbeeld een grote voedselleverancier. Deze zoekt
bijvoorbeeld op het gebied van milieu of arbeids- wereldwijd naar de goedkoopste landbouwproducten.
omstandigheden. Daarnaast kun je op de website van Boeren concurreren dus met boeren wereldwijd. Dat
een bedrijf vaak lezen hoe het omgaat met duurzaamheid. leidt er vaak toe dat de prijzen zó laag zijn, dat zij er niet
Lastig is dat je niet goed kunt controleren of deze van kunnen leven.
informatie klopt. Ten slotte zijn er websites zoals
goedewaar.nl die kledingmerken en andere producten
vergelijken en beoordelen op het gebied van duur-
zaamheid.
Nog meer keurmerken
Vooral op voedselproducten vind je heel veel keur-
merken. Het Beter Leven-keurmerk zegt bijvoorbeeld
iets over dierenwelzijn. Sommige consumenten willen
helemaal geen dierlijke producten. Ook daar zijn keur-
merken voor.

4 Bestrijdingsmiddelen Gif op bonen uit Kenia Bron 3
Er zitten weinig resten van
a Lees de bron en maak dan de zin kloppend. bestrijdingsmiddelen op
groente en fruit uit Nederland
De Keniaanse producent moet zich NIET / WEL en de EU. Op producten die
houden aan de Europese regels over voedsel- niet uit de EU komen, worden
veiligheid, en NIET / WEL aan de Europese regels soms te veel gifresten gevon-
op het gebied van werkomstandigheden en loon. den. Dat geldt bijvoorbeeld
voor bonen uit Kenia. Daarom
b Bedenk twee voordelen van deze situatie voor controleert de Nederlandse
Voedsel- en Warenautoriteit
Europese burgers. daar extra op. Naar: nvwa.nl

c Wat vind jij: zouden producenten die producten

buiten Europa maken en hier verkopen ook
moeten voldoen aan de Europese regelgeving op
het gebied van milieu en arbeidsomstandigheden?
Leg je antwoord uit.

Kritisch consumeren 247

5 Check je eigen kleding

a Je gaat onderzoeken hoe duurzaam jouw favoriete kledingwinkel of kledingmerk is. Kies een winkel of merk

uit, ga naar de website hiervan en zoek naar informatie over duurzaamheid. Vat die in twee zinnen samen.

b Heeft de winkel of het merk een keurmerk? Wat vertelt dit over de kleding?

Gebruik de keurmerkenwijzer.nl voor meer informatie.
Mijn winkel heeft WEL / GEEN keurmerk. Dat betekent:

c Ga naar de website check.goedewaar.nl. Wat vertelt die je over jouw winkel of merk?

6 Keurmerken op voedsel

a Op voedselproducten zijn ook ‘nepkeurmerken’ te vinden: een logo dat een keurmerk

lijkt te zijn, maar waaraan geen extra eisen verbonden zijn. Waarom zou een bedrijf
een nepkeurmerk op zijn product plaatsen?

b Bekijk de logo’s hiernaast. Eén van deze keurmerken is nep. Welke is dat, denk je?

c Wat betekenen de keurmerken? Maak hieronder de juiste combinaties door

lijnen te trekken. TIP: zoek onbekende keurmerken op: keurmerkenwijzer.nl.
Alleen het nepkeurmerk kun je daar niet vinden.

Keurmerk Betekenis
1 Eko A Biologische landbouw
2 Beter Leven B Diervriendelijk product
3 MSC C Duurzame visserij
4 Ekopuur D Eerlijke handel
5 Max Havelaar E Goed voor boeren en milieu
F Milieuvriendelijke plantaardige producten
Z certified G Nepkeurmerk
7 Planet proof

248