Buku Teks Sejarah Tingkatan 4 KSSM

qffi .tr lST-AJfri{l (SSgUJiLi.TriAJt-s:AsXJjUjJELA(I I,

. fi$.-l
_Fcqffil

tD I B c

)

ffiwwRISA
NEGARA ff NGSA

$inopsts

Kerajaan Alam Melayu mempunyai ciri-ciri pembentukan negara bangsa sebelum kedatangan
Barat. Ciri-ciri negara bangsa kerajaan Funan dan Champa diwarisi oleh kerajaan Srivijaya,
kemudiannya Kesultanan Melayu Melaka dan diteruskan oleh Kesultanan Johor-Riau. Ciri-ciri
negara bangsa ini meliputi raja, undang-undang, wilayah pengaruh dan rakyat. Kesultanan Melayu
Melaka meneruskan warisan ini dengan mengungguli sistem pentadbiran dan perundangan sebelum
kedatangan Barat. Ciri-ciri negara bangsa Kesultanan Melayu Melaka meliputi kerajaan, rakyat,
kedaulatan, wilayah pengaruh, undang-undang dan lambang kebesaran. Di samping itu, hubungan

pemerintah dengan rakyat yang wujud secara timbal balik kekal sebagai warisan bemilai sehingga kini.

Kerajaan Funan Kerajaan Champa Kerajaan Srivijaya

.r: +

A 1

KPM t):

lnti Pati

1. Latar belakang negara bangsa sebelum kedatangan

Barat.

2. Ciri-ciri negara bangsa sebelum kedatangan Barat.
3. Keunggulan sistem pentadbiran dan undang-undang

sebelum kedatangan Barat.

4. Peranan pemerintah dan rakyat dalam pemerintahan

sebelum kedatangan Barat.

**+., Y^t Elemen Sivik
'i:' dan Nilai

E# Fff,ffiiEt l. Kepentingan kesetiaan kepada raja dan negara.
2. Kebanggaan terhadap warisan negara bangsa.
3. Kepentingan kepemimpinan untuk kemakmuran

negara kita.

4. Kepentingan mematuhi undang-undang untuk

kesejahteraan negara.

,.KPS

Kemahiran Pemikiran Sejarah'

i#. *a 'i' 1. Memahami kronologi ciri-ciri perkembangan

negara bangsa kerajaan Alam Melayu.
2. Meneroka bukti warisan negara bangsa sebelum

kedatangan Barat.

3. Membuat interpretasi keunggulan pentadbiran dan

undang-undang di negara kita.

4. Membuat imaginasi hubung kait peranan rakyat

dan pemerintah di negara kita.

5. Membuat rasionalisasi pengukuhan pentadbiran

dan undang-undang negara kita.

Replika Istana Kesultanan Melayu Melaka.

Kesultanan I Kesultanan
Melayu Melaka Johor-Riau
A
+ +
KPM
\ \
\
\D
D

latar Belakang Hegara Bangsa $ehelum Kedatangan Barat

Kemunculan dan kemasyhuran kerajaan Alam Melayu membuktikan asas negara bangsa telah

bermnla sebelum kedatangan Barat. Proses pen-rbentukan ncsara bangsa mengambil masa yane lama
dan melalui beberapa tahap berdasarkan sesebuah kerajaan. Kehebatan dan keagungan kerajaan

Alam Melayu seperti kerajaan Funan. Champa. Kedah Tua. Gangga Nagara, Srivijaya. Angkor
dan Majapahit rnenunjukkan ciri-ciri negara bangsa berkembang dan dirvarisi oleh kerajaan Alam
Melayu selepasnya.

Giri-ciri Negara Bangsa Kerajaan Alam Melayu

Pembentukan ciri-ciri negara bangsa kerajaan Alam Melayu berbeza daripada yang berlaku
di Barat. Ciri-ciri negara bangsa berkembang men-eikut peredaran masa dan keperluan. Ciri-ciri

negara bangsaAlam Melayu tercliri daripada raja. unclanu-unclang, lvilayah pen_earuh dan rakyat.

1 Baja
Raja rnenjadi tonggak utama kerajaan. Kedudukan raja diperkukuh dengan sistem

pentadbiran yang dibantu oleh para pembesar. Raja memperclleh ketaatan daripada
rakyatnya. Raja sentiasa ditaati dan dianggap suci. Contohnya. Raja Champa dianggap
sebagai pemerintah yan_q suci dan dikaitkan dengan Derva Siva.

Undang-undang

Undang-undang dilaksanakan bagi memastikan kesejahteraan sesebuah kera.jaan.
Undang-unclang terscbut terpakai di seluruh lvilayah pengaruh dan menjadi panduan

dalarn pentadbiran kerajaan. Contohnya. kerajaan Majapahit mengamalkan unclan-e-undanu
Ktttora Munawa.

Wilayah Pengaruh

Wilayah pengaruh merupakan karvasan yang rakyatnya menerima clan memperakui
pemerintahan seseorang raja. Contohnya. kerajaan Funan ntempunyai rvilayah pen_raruh
yang luas clari Sungai Mekong, Teluk Cam Ranh. selatan Myanmar dan Sesentin_u Kra.

ru

Rakyat merujuk penduduk di dalam sesebuah rvilayah yang setia kepada raja dan tidak
menderhaka. Contohnya. rakyat kerajaan Srivijaya membuktikan kesetiaan merekir

kepada Raja Srivijaya dcngan upacara persetiaan dan meminum arir sumpah.

frPtt ,ffiw
%
HHE#i
Inskripsi Telaga Batu digunakan dalam
Sejarah ringkas kerajaan Funan, Champa. upacara persetiaan antara pemerintah
Srivijaya. Kesultanan Melayu Melaka dan dengan golongan diperintah dalam
Kesultanan Johor-Riau. kerajaan Srivijaya.

Sumber: Koleksi Mardiana Nordin. 201 5.

BA
KPM

Kerajaan Srivijaya yang berpusat di Palembang telah meneruskan Bagairnanakah seseorang raja J
ciri-ciri negara bangsa yang diasaskan oleh kerajaan Alarn Melayu bcrjul a merrjadikan kcrajaannl a
sebelumnya, iaitu kerajaan Funan dan Champa. Kesinambungan sebuah elnpayar yang terkenal?

ini rnemberikan asas yang kukuh untuk kerajaan Srivijaya . . '- .l
.lelaskan maksud
berkembang dan muncul sebagaiempayar yang terkenal. Ciri-ciri
negara bangsa membarva kesejahteraan kepada empayar Srivijaya wilayah pengaruh.
dan dirvarisi oleh Kesultanan Mclayu Melaka. Kesultanan Melayu
Melaka menyerapkan ciri-ciri lain dalam memperkukuh negara
bangsa kesultanan ini. Kesultanan Johor-Ritru pula meneruskan
ciri-ciri ini dengan menekankan kepentingan Islam dalam usaha
melaksanakan ciri-ciri negara bangsa.

\J

I N *r f,? Srivijaya dalam bahasa Sanskrit
ht(vA\a membarva maksud:
d t-\ n "sri", iaitu bercahaya
9 -v/l <:4C 6; "vijaya". iaitu kemenangan.
!
\" .+' Dalam upacara persetiaan rakyat
1f( { kepada pemerintah Srivijaya. air
at dituang ke atas Inskripsi Telaga
s \
\ trJ Batu dan mengalir di corong
\ o\ di barvahnya. Air tersebut akan
o\ \
\ ditadah dan diminum oleh rakyat
! Empayar Melaka urrtuk rncnun.jukkan kesetiaan
r Empayar Srivilaya kepada pemerintah.

Empayar Srivijaya abad ke-12. Raja Srivijaya dikenang melalui
jurnlah ketulan emas yang telah
Empayar Kesultanan Melayu Melaka abad ke-15. ditinggatkan.
Sumber: Muhammad YusoffHashim, 2015. Kesultanan Melayu Melaka. Edisikedua. Sumber: Zuliskandar Ramli dan Nik
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Hassan Shuhaimi Nik Abdul Rahrnan.
2012. "Ernpayar Melayu Srivijaya:
Ciri-ciri negara bangsa yang menjadi warisan telah
Perkemhangan Sejarah, Organisasi Sosial
memperkukuh kerajaan Srivijaya, Kesultanan Melayu Melaka dan Per.rtadbiran" dlrrr. Nazri Muslim dan
Abdul Latil'Samian (ed.). W'ocanu Teori
dan Kesultanan Johor-Riau. Pewarisan ini menyebabkan don Stratt'gi Keltimpinan Melalu. Bangi'.

kerajaan tersebut terkenal dan berkuasa di Alam Melayu. L nir cr.iti Kebungsrran Mahy:ia.

Sebagai rakyat Malaysia, kita harus berbangga dan bekerjasama Dengan menggunakan pelbagai
untuk mempertahankan warisan negara. sr-rmber, secara berkumpulan,

bincangkan ciri-ciri negara

bangsa kerajaan Alam Melayu.
Bentangkan hasil perbincangan
di dalam kelas.

A2
KPM

n

F ris Ciri-riri ttlegara tsamgsa Keserltanan Melayu Melaka

Ciri-ciri negara bangsa yang diwarisi oleh Kesultanan Melayu Melaka memberikan gambaran jelas
tentang kepentingan pembinaan dan perkembangan sesebuah negara bangsa. Kesultanan Melayu
Melaka mempunyai sistem pentadbiran, peraturan, masyarakat yang tersusun dan corak politiknya
yang tersendiri bagi membentuk negara bangsa. Ciri-ciri negara bangsa tersebut ialah kerajaan.
rakyat, kedaulatan, wilayah pengaruh, undang-undang dan lambang kebesaran. Ciri-ciri ini
menggambarkan pembentukan negara bangsa yang kukuh pada zaman Kesultanan Melayu Melaka.

&

Kerajaan

Kerajaan muncul disebabkan oleh adanya raja. Raja merupakan pemerintah tertinggi dan dibantu
oleh pembesar. Pemerintahan beraja diperkukuh dengan Sistem Pembesar Empat Lipatan yang
menjadi tonggak pentadbiran Melaka. Sistem pentadbiran kerajaan yang tersusun menjadikan

Melaka sebagai empayar yang terkenal. Selepas kedatangan Islam, pemerintah Kesultanan Melayu
Melaka mula menggunakan gelaran sultan.

Bakyat

Rakyat menumpahkan taat setia kepada Sultan Melaka Sultan t Golongan
dan Pemerintah
dan mematuhi undang-undang yang dikuatkuasakan
dalam Kesultanan Melayu Melaka. Secara umum, Pembesar

rakyat Melaka terdiri daripada orang Melayu dan I a Rakyat Golongan
Orang Laut. Golongan diperintah terdiri daripada Diperintah
rakyat yang merangkumi golongan merdeka dan
Hierarki sosial Kesultanan Melayu Melaka
hamba. Kesejahteraan rakyat Melaka dijamin oleh

sultan, manakala rakyat mengakui kekuasaan sultan.

Hubungan timbal balik mewujudkan persefahaman
dan ikatan antara golongan pemerintah dengan

golongan diperintah.

Kedaulatan ialah lambang kekuasaan tertinggi seseorang-sultan. Kedaulatan ini merupakan hak

mutlak sultan untuk mengawal rakyat dan wilayah. Kedaulatan Kesultanan Melayu Melaka diakui
oleh kerajaan lain dan bebas daripada campur tangan kuasa asing. Kedaulatan Kesultanan Melayu
Melaka juga diiktiraf oleh kerajaan Dinasti Ming. Kerajaan Dinasti Ming telah menghantar beberapa

orang utusan antaranya termasuklah yang diketuai oleh Laksamana Cheng Ho untuk mengeratkan

hubungan antara China dengan Melaka.

W' ffi' t 6 il
F,tri t
.f E I

i. !:-T

i,'

i 'rl 4i+
-, .::';
J# &.
Diorama utusan menghadap Sultan Melaka. {
1
Sumber: Muzium lstana Kesultanan Melavu Melaka. st*.
*
19 s,4\
{

w ie..

Wilayah J

Wi I ayah pen-qaruh rneru.iuk kalvasan pe merintahan Undang-undang yang berikut dipengaruhi oleh

raja yang diterirna dan diakui oleh rakyat. undang-undang Kesultanan Melayu Melaka:

Kesultanan Melayu Melaka mempunyai rvilayah l Undan-q-Undang Pahang.
pengaruh yang luas merangkumi keseluruhan 2. Undang-Undang 99 Perak.
Semenanjung Tanah Melayu dan pantai timur
Sumatera. Wilayah pengaruh ini diperoleh melalui (a) Kumpulkan maklnmat yang berkaitan
penaklukan, naun-gan dan pcrkahwinan. Wilayah
pengaruh yang luas membuktikan ker'vibarvaan dengan undang-r-rndang di atas dari
pemerintah kerajaan ini.
aspek kandungan secara ringkas.

(b) Bentangkan dapatan kajian andar.

Terdapat dua undang-undang bertulis pada zaman Wilayah taklukan ialah rvilayah yang diperoleh
Kesultanan Melayu Melaka, iaitu Hukum Kanun melalui peperangan. Antara rvilayah yang
ditakluk termasuklah Pahang. Kuala Linggi.
Melaka dan Undang-Undang Laut Melaka. Kelantan, Rokan. Inderagiri dan Kan.rpar.

Undang-undang ini digunakan untuk mengukuhkan Wilayah naungan ialah rvilayah yang menerima
kerajaan dan melindungi rakyat, Undang-undang ketuanan Kesultanan Melayu Melaka sama ada
melalui perkahr.vinan atau persahabatan. Contoh
ini juga menjadikan Kesultanan Melayu Melaka
wilayah naungan ialah Lingga, Patani dan
sebagai sebuah kerajaan yang unggul.
Kedah.
Lambang kebesaran merupakan identiti sesebuah
Perolehan wilayah melalui perkahwinan.
kerajaan dan keistimewaan Sultan Melaka.
Lambang kebesaran ini juga menjadi simbol Contohnya. kerajaan Majapahit menghadiahkan
kedaulatan sultan yang memerintah. Antara Siantan kepada Sultan Mansur Shah kerana
lambang kebesaran ini termasuklah adat istiadat, mengahwini Puteri Majapahit.
9tmber: Zainal Abidin Abdul Wahid, 1989. "Kerajaan
penggunaan warna, nobat, regalia dan cap mohor.
Cap mohor digunakan untuk mengesahkan arahan Melaka dalam Hubungan Antarabangsa". Kertas Persidangan
daripada sultan. Antarabangsa Tarnadun N{elayu Il, Kuala l,unrpur.

Kesultanan Melayu Melaka dengan ciri-ciri Nyatakan ciri-ciri negara bangsa Kesultanan

negara bangsa seperti kerajaan, rakyat, kedaulatan, Melayu Melaka.
rvilayah pengaruh, undang-undang dan lambang
A
kebesaran menjadikan kerajaan ini gemilang.
Kegemilangan ini membuktikan asas negara KPM

bangsa terbentuk sebelum kedatangan Barat.
Ciri-ciri tersebut menjadi panduan pembentukan
negara bangsa kita pada masa kini mengikut acuan

sendiri. Sebagai rakyat Malaysia, kita harus

bersatu padu untuk mengukuhkan pembentukan

sebuah negara bangsa.

t

ffi

F pKeunggulan Sistem Pentadhiran dan Undang-undang

Keunggulan bererti kesempurnaan dan keistimewaan yang dimiliki oleh sesebuah kerajaan. Dalam
Kesultanan Melayu Melaka, keunggulan terbukti melalui sistem pentadbiran dan undang-undang
yang tersusun sehingga menjadikan kerajaan ini masyhur.

Sistem Pentadbiran

Sistem pentadbiran Kesultanan Melayu Melaka mempunyai pentadbiran yang lengkap. Sistem

pentadbiran yang tersusun ini dikenali sebagai Pembesar Empat Lipatan. Sistem ini menjadikan

pentadbiran Kesultanan Melayu Melaka lancar dan tersusun. Sultan Melaka juga memberikan kuasa
memerintah atau mentadbir sesuatu wilayah, sungai atau pulau kepada para Pembesar Berempat.
Setiap kawasan pentadbiran ini dikenali sebagai kawasan pegangan.

Sistem Pentadbiran Kesultanan Melayu Melaka

Sultan

I )

Bendahara

Penghulu Temenggung Laksamana
Bendahari

Sumber: Adaptasi daripada Muhammad Yusoff Hashim,2015. Kesultttnun Melayu Melaka. Edisi kedua.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

-

Sistem pentadbiran Kesultanan Melayu Melaka tersusun dan berhierarki. Sultan mengetuai
pemerintahan dan mempunyai kuasa dalam segala aspek, iaitu dalam pemerintahan, peperangan,
hubungan diplomatik dan agama. Dalam sistem pentadbiran Kesultanan Melayu Melaka terdapat
Pcmbesar Berempat. iaitu Bendahara, Penghulu Bendahari.Temenggung dan Laksamana. Pcmbesar

- lain yang membantu dalam pentadbiran ialah Syahbandar. Bentara, Orang Kaya. hulubalang dan

penghulu. Pelaksanaau pemerintahan secara sistematik ini menjadikan pentadbiran Kesnltanan

Melayu Melaka scbuah kerajaan yang unggul.

A

KPM

Sistem pentadbiran Kesultanan Melayu Melaka mempunyai dua peringkat, iaitu pentadbiran pusat

dan peringkatjajahan.

1.fti**,!*,*"nq,i*n1ffi4qsry!reqw $1 J

Pentadbiran peringkat pusat dilaksanakan oleh Pembesar Berempat yang terdiri daripada Bendahara,

Penghulu Bendahari, Temenggung dan Laksamana. Hubungan dan persefahaman dua hala antara sultan
dengan pembesar memastikan kejayaan Kesultanan Melayu Melaka. Permuafakatall antara sultan dengan
pembesar mewujudkan proses pentadbiran yang sempurna dan dapat mengelakkan sebarang tindakan
sewenang-wenangnya oleh pemerintah. Permuafakatan ini wujtrd sehingga hari ini.

WEEryr]ry&.' '

Bendahara merupakan pembesar yang mempunyai tugasan dan peranan yang sangat penting. Bendahara
menjalankan tugas sebagai ketua pentadbir dan ketua turus angkatan tentera. Beliau juga akan menasihati
sultan dalam pelbagai hal dan menjadi pemangku sultan.

wry@M.@*'*"'-'

Kesultanan Melayu Melaka mempunyai sistem kewangan yang teratur. Sumber pendapatan Kesultanan

Melayu Melaka diperoleh daripada urusan perdagangan, segala jenis cukai dan ufti daripada wilayah
taklukan serta naungan. Seorang Penghulu Bendahari dilantik bagi menguruskan perbendaharaan secara
teratur. Sementara itu, Syahbandar pula dipertanggungjawabkan untuk mengutip cukai di pelabuhan,

manakala pembesar lain mengutip cukai di kawasan pegangan. Hasil perbendaharaan akan disalurkan untuk

kepentingan kerajaan seperti membeli senjata dan membina istana. Kebijaksanaan pemerintah mengawal

perbendaharaan menjadikan Kesultanan Melayu Melaka semakin maju dan makmur.

1EWF6*@*

Dari aspek keselamatan pula, Kesultanan Melayu Melaka mempunyai ofr
sistem keselamatan yang kemas untuk menjaga keamanan di darat
\.-/
dan di laut. Keamanan negara menjadi teras kepada kemasyhuran
Iiarvasan pegangan ialah kawasan yang
kesultanan ini. Bagi tujuan ini, Temenggung dilantik untuk menjaga dikumiakan oleh Sultan Melaka kepada
keselamatan kota Melaka, manakala Laksamana pula bertindak Pembesar Berempat.
sebagai panglima angkatan laut Melaka.
'., Bagairnanakah Kesultanan
Wr':-' ,. Melayu Melaka memperoleh
' sumber pendapatan?
Pada peringkat jajahan, pembesar ditugaskan untuk menguruskan

ra pentadbiran di daerah dan kampung. Pembesar ini dilantik oleh
sultan dan Pembesar Berempat. Antara peranan mereka termasuklah
menjaga dan mengekalkan keamanan kawasan pentadbiran dan
dibenarkan mengutip cukai.
I
@trffiq*""

Sistem pentadbiran yang teratur memperlihatkan kebijaksanaan Bendahara Tun Perak ialah bendahara yang
paling lama berkhidmat dalam Kesultanan
pemerintah Kesultanan Melayu Melaka mentadbir kerajaan. Melayu Melaka. Beliau berkhidrnat untuk
Agihan tugas yang tersusun membolehkan Kesultanan
empat orang SLrltan Melaka, iaitu Sultan
Melayu Melaka Llnggul sebagai sebuah empayar. Pembesar Muzaffar Shah. Sultan Mansur Shah,
mempunyai peranan masing-masing dalam memastikan Sultan Alauddin Riayat Shah dan Sultan
pentadbiran kesultanan ini berjalan dengan lancarnya. Mahmud Shah.

A

KPM

n Undang-undang
F
Kesultanan Melayr-r Melaka mempr-rnyai dua undang-undang ytrn-e berasaskan syariah dan hukum
H adat. iaitu Hukum Kanun Melaka dan Undang-Undang Laut Melaka. Kedua-dua undang-undang
ini diperkenalkan bagi melaksanakan pentadbiran untuk nrenjamin kemakmuran dan kesejahteraan
Kesultanan Melayu Melaka.

Hukum Kanun Melaka

Hukum Kanun Melaka mengandungi 44 Fasal yang mernbincangkan antaranya termasuklah
jenayah. biclang kuasa sultan dan pembesar, kekeluargaan dan hal berkaitan dengan ekonomi.

L-_-_

Jenayah 2

Perbuatan jenayah menggugat Setiap pembesar Melaka rnempunyai peranan dalam \
ketenteraman dan keharmonian
pentadbiran dan mereka juga perlu arif dalam hal
Kesultanan Melayu Melaka. Pelbagai berkaitan clen-qan pelaksanaan undang-undang.
hukuman setimpal dikenakan terhadap
perbuatan jenayah seperti membunuh. Contohnya, dalam Fasal 1 . dijelaskan tugas sultan.
menikam dan mencuri. Antara kesalahan Benclahara, Temenggung dan Penghulu Bendahari.
yang boleli dikenakan hukuman bunuh Sultan bertanggungjawab untuk melantik pembesar.
termasuklah seperti dalam Fasal 5.1, contohnya Bendahara dan Temenegung.
apabila seseorang didapati membunuh
orang lain tanpa pengetahuan raja atau kekeluargaan diberikan perhatian oleh Kesultanan
pembesar, maka dia akan dihukum Melayu Melaka. Undang-undang keluarga berlujuan
bunuh. Dalam Fasal4. hukuman bunuh
dikenakan kepada sesiapa yang ingkar mewujudkan keharmonian dalam keluarga dan
arahan dan memalsr"rkan titah sultan.
menyelesaikan masalah yang dihadapi oleh keluarga
#F#rE
atau dalam perkahwinan. Antara hukum dalam
r.d E-H-flttri perkahwinan termasuklah dalam Fasal 26 yan_e
menyatakan bahawa pernikahan memerlukan empat
Beberapa fasal dalam Hukum Kanun orang saksi, jika tidak cukup memadai dua oran-e
sahaja. Hamba abdi dan wanita tidak boleh menjadi
Melaka dan Undang-Undang Laut Melaka.
saksi dalam pernikahan.
,@
I
Dalam Hukurn Kanun Melaka.
agangan merupakan elemen penting yang
terdapat beberapa perkataan yang menjadikan Kesultanan Melayu Melaka terkenal
hanya boleh digunakan oleh raja, di seluruh dunia. Undang-undang ini mempunyai

iaitu titah, murka, kurnia dan peraturarl yang jelas tentang urus niaga untuk mengawal
perdaganean di Melaka agar tidak berlaku sebarang
anugerah. Rakyat tidak dibenarkan kesalahan yang bertentangan dengan ajaran Islam.
mempersendakan dan menuturkar.r Contohnya, dalam Fasal 30, dinyatakan amalan riba
perkataan tersebut.
0"ffi:1r-*-diharamkan dalam urusan perniagaan dan orang yang
BE
KPM menjalankan perniagaan hendaklah akil baligh. siuman

Sttrttltr'.l.irrn Yirck Fan-e. 197(r. Ltkltutq-L)n(l(u1,q il,ltlttku ('l'ttt, Ltrt rl

,\'l o l u t L t r t. Thr' IJac ue : N,lart i rr Lrs Ni.j hot l'.

Undang-Undang Laut Melaka J

Undang-Undang Laut Melaka diusahakan oleh beberapa nakhoda Melaka. iaitu Nakhoda Jenal.

Nakhoda Diri dan Nakhoda Sahak. Undang-undang ini diperkenan oleh Sultan Mahmud Shah

dan mengandungi antaranya termasuklah perkara berkaitan dengan peranan nakhoda. pelayaran,
jenayah di atas kapal dan percukaian.

Peranan Nakhoda Pelayaran

Nakhoda berkuasa penuh dan diibaratkan Dalam undang-undans ini. dijelaskan peranan
sebagai raja dalarn pelayaran. Semua pihak beberapa pegawai selain nakhoda. etntaranya
termasuklah jurumudi. malim dan jurr-rbatu.
harus mematuhi arahan dan perintah nakhoda. Pelaksanaan peranan masing-masing akan
Dalam Fasal 13.1. clinyatakan bahawa nakhoda rnenjadikan pelayaran selamat dan lancar.

perlu diberikan keutamaan untLlk bernia-qa Contohnya, dalatn Fasal 9. seoratlg rnalim
selama empat hari. Dalam Fasal 13.3 pula harus arif tentang ilmu pelal,aran. Malim

dinyatakan. sekiranya nakhoda hendak singgah perlu mengetahui keadaan ombak. arus clan
kedudukan bulan dan bintang agar pelayaran
di tempat yang tidak ada dalam settarai berada dalam keadaan selamat. Dalarn tasal
yang sama. jika malirn lalai dalam menjalankan
persinggahan. nakhoda perlu bermesyuarat
tugas sehingga menyebabkan pelanggaran dan
clengan semua orang di dalam kapal untuk kerosakan. dia akan dijattrhi httkrttratr bunuh.

mendzrpatkan persetuj uan. Percukaian yang sistematik dan adil dinyatakan

Jenayah dalam undang-undang ini. Pelbagai cukai

Perbuatanjenayah di atas kapal akan menggugat dikenakan dalam urusan pelayaran untuk

ketenteraman dan keselamatan isi kapal. perdagangan. Contohnya, cukai perjalanan dan
Undang-undang ini menjelaskan hukuman
hasil perniagaan. Dalam Fasal 6.3, nakhoda
terhadap perbuatan jenayah yang berlaku menentukan jumlah cukai yang dikenakan
meliputi perbuatan mencuri, membunuh dan terhadap penumpang, iaitu satu persepuluh
memberontak. Contohnya, dalam Fasal 5,
daripada hasil penumpang sekiranya penumpang
seseorang yang berkelakuan jahat dan
membunuh orang di atas kapal, maka orang ingin turun sebelum sampai janjinya sama ada
tiga tahun, tiga bulan atau tiga hari.
tersebut akan dikenakan hukuman mati.
Sumber: Abu Hassan Sham dan Mariyam Salim, 1995. Sasrera
#HI undang-undang. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Peranan anak kapal berdasarkan

Undang-Undang Laut Melaka.

Sistem pentadbiran dan kewujr.rdan undang-ttndan-{ yang ungglrl menjadikan Kesultanan Melayu
Melaka sebuah kerajaan yang terkenal. Pentadbiran yang tersusLrn merljamin perjalanan pemerintahan
yang lancar dan cekap. Undang-undang yang sistematik pula rnenjamin keselamatan kesultanan ini.

Pematuhan kepada perintah dan juga undang-undang oleh rakyat mewujLrdkan kehannonian dan

kesejahteraan yang membawa kemakmuran pada zilrlan Kesultanan Melayu Melaka.

TA
KPM

F Peranan Pemerintah dan Rakyat

Hubung kait pemerilttah dan rakyat sejak zaman Kesultanan MelayLr Melaka selaras dengan konsep
sl;illr:ilt. Rakyat yang bernaung di bawah pentadbiran sultan dan pembesar saling berkait antara

satu sama lain. Perkaitan ini berfungsi rnenggerakkan jentera kerajaan dan sistem pemerintahan.
Hubungan secara tirnbal balik ini mengukuhkan pemerintahan Kesultanan Melayu Melaka yane
membawa kegemilangan kesultanan ini.

Golongan Pemerintah dan Rakyat

Masyarakat dalam Kesultanan Melayu P.erManenaanunSgiudlatan nmenjaga keselamatan rakyat negeri
Melaka terbahagi kepada dua. iaitu
golon_9an pemerintah dan diperintah. . baginda.
. Mewujudkan perpaduan rakyat.
Golongan pemerintah Bertanggungjawab terhadap kemakmuran serta
terdiri daripada sultan,
pembesar. kerabat raja . kestabilan kerajaan.
dan ulama. Memperkenalkan undang-undang untuk mengawal

rakyat.

P.erManeamneliPhaerma bkeeasmaar nan dan kebajikan rakyat

. di kawasan pegangan.
. Menjadi perantara antara sultan dengan rakyat.

Mengutip hasil melalui sistem serah dan

membekalkan tenaga tentera melalui sistem kerah.

WAADAT

Maka titah Sang Sapurba. "Hendaklah se-eala anak cucu hamba, jikalau oda satahnya $
sekalipun, atau zalim jahat pekertinya, jan-eanlah segala harnba Melayu itu derhaka dan
menitikkan darahnya dan bumi, jikalau mereka itu akan cedera, berundur hingga ditakluk E
€
ke

negerinya jugu...".Maka sembah Dernang Lebar Daun. "Baiklah tuanku. tL.rapi anak cucu I
duli tuankr-r clahulu mengubahkan, anak cucu patik pLrn berubahlah tuanku". Maka titah I
Sang Sapurba. "Baiklah paman, kabullah harnba akan waacl itu,'. Titah bagiuda...Barang
E
siapa hamba Melayu derhaka mengubahkan perjanjiannya. clibalikkan Allah bumbun-ean
rumah ke bawah kaki ke atas". Maka sembah Demang Lebar Daun,,.Jikalau raja Melayu $
itu mengubahkan perjanjian dengan hamba Melayu. dibinasakan Allah negerinya dan
$
takhta kerajaannya". $

ff

Waadat antara Sang Sapurba dengan Demang Lebar Daun.
Sumber: W.G. Shellabear,1995. Sejarah Melayu. Shah Alam: penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.

WA
KPM

% J

Peranan Rakyat Hubung kait pemerintah dan rakyat:
rakyat itu umpama akar. yang raja itu
. Menunjukkan taat setia kepada pemerintah. umpanra pohon:.iikalau tiada akar nescaya
. Mematuhi segala arahan pemerintah pohon tiada akan dapat berdiri demikian
lagi raja itu dengan se-sala rakyatny'a.
dan tidak akan menderhaka kerana takut
Sutnber: \\'.G. Shellabear'. 1995. Se.iarah Melttvu.
ditimpa tulah. Shah Alanr: Pencrbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.

. Menjadi tentera. Berdasarkan petikan di atas, lakukan
. Menghadiri majlis umum seperti gotong-
aktiviti yang berikut:
royong. Menjadi pengaluh atau pendayung
kapal perang. .I Bincangkan maksud petikan di atas

. Menyumbang tenaga kerja melalui sistem dengan rakan anda.

kerah seperti membina istana atau jalan. ). Kongsikan hasil perbincangan

Rakyat terdiri daripada pelbagai golongan seperti di dalam kelas anda.
peniaga. petani. tukang dan nelayan. Hamba pula
terdiri dtrripada harnba raja. hamba berhutang dan "(>

hamba biasa. 'l':li.;i: bererti kecelakaan yang menimpa
seseorang kerana melanggar larangan
Hubungan baik antara petnerintah dengan rakyat
memainkan peranan yang sangat penting dalam atau titah raja dan menclerhaka kepada raja.
usaha menjamin kesejahteraan. Hubungan ini dapat
memelihara kedaulatan raja dan kesejahteraan i-l ";irilaf ialah perjanjian
rakyat. Sebagai rakyat, kita perlu menjaga hubungan
I
baik dengan pemerintah bagi mengekalkan kemajtran
dan keamanan negara. Mengapakah institusi beraja di negara

kita perlu dipertahankan ?

Waadat ialah perjanjian yang dilakukan
oleh Demang l,ebar Daun yang nrewakili
golongan diperintah dengan Sang Sapurba
yang mervakili golongan pemerintah.

Ciri-ciri negara bangsa yang diwarisi oleh kerajaan Srivijaya daripada kerajaan Alam Melayu
sebelumnya telah mengukuhkan kerajaan tersebut. Ciri-ciri negara bangsa Kesultanan Melayu
Melaka merupakan asas kepada kewujudan negara bangsa di negara kita' Kepirnpinan yang baik dan
diperkukuh clengan ciri-ciri negara bangsa yang tersendiri ntencenninkan keunggulan Kesultanan

Melayu Melaka. Kekukuhan kesultanan ini dilengkapi dengan keunggulan pentadbiran dan undang-
unclang yang tiada tolok tandingan pada zamannya dan cliwarisi oleh kerajaan Melayu selepasnya.
Keunggulan ini menguktrhkan kelangsungan ciri-ciri negara bangsa yang diwarisi sehingga hari ini '
Ciri-ciri negara bangsa ini jr-rga memupuk perasaan cinta akan negara dalam kalangan penduduk'
Sebagai rakyat Malaysia. kita harus berbangga kerana mewarisi asas negara bangsa yang menjamin
kesejahteraan dan keharmonian negartr kita.

B4
KPM

lmbas Kembali

Latar Belakang Negara Bangsa

Sebelum Kedatangan Barat

. Ciri-ciri Negara Ban-{sa

Kerajaan Alam Melayu

t Giri-ciri Negara Bangsa
Kesultanan Melayu Melaka
WARISAN r\
NEGARA . Kerajaan
BANGSA L -,i . Rakyat
. Kedaulatan
t . Wilayah Pengaruh
. Undang-undang
ffi . Lambang Kebesaran

Keunggulan Sistem Pentadbiran dan
Undang-undang

. Sistem Pentadbiran
. Undang-undang

Peranan Pemerintah dan Rakyat

. Peranan Sultan
. Peranan Pembesar
. Peranan Rakyat

BA
KPM

tD
tE

J

Aktiviti 1: Jalan Galeri (Gallery Walk)

Arahan:
Murid bergerak atau berjalan di dalam kelas untuk:

1. Melihat dan membaca hasil tugasan yang dipaparkan
2. Berfikir tentang hasil tugasan tersebut.
3. Berbincang dengan rakan kumpulan.

ffiffi Ffffi

Ilustrasi Pelabuhan Melaka padazaman Kesultanan Melayu Melaka

(a) Murid dibahagikan kepada empat kumpulan. Setiap kumpulan akan mencari

maklumat dengan menggunakan pelbagai sumber berdasarkan tugasan yang
diberikan.

(b) Hasil dapatan akan ditampal di dalam kelas.
(c) Setiap ahli kumpulan akan bergerak dan membaca serta membincangkan semua

dapatan tersebut.

Kumpulan 1
Apakah kepentir-rgan perdagangan pada zalnan Kesttltanau Melayu Melaka'J

Kumpulan 2
Siapakah pedagang yang mengunjungi pelabuhan Melaka'?

Apakah barang dagangan yang diperdagangkan?

Kumpulan 3
Bagaimanakah pengurusan pelabuhan Melaka yang dilaksanakan oleh Kesultanan Melayu

Melaka?

Kumpulan 4

Bagaimanakah kita boleh menjadikan pelabuhan perdagangan di negara kita terkenal

di seluruh dunia?

ts2
KPM

m Abad
F 21

Aktiviti 2 : Pembelajaran Akses Kendiri dan Mangkuk Ikan Emas

(Self Access Learning dan Goldfish Bowl)
Arahan:

1. Setiap kumpulan akan diberikan tajuk tertentu.
2. Setiap kumpulan dibenarkan menggunakan pelbagai sumber dan bahan untuk mendapatkan

maklumat.

3. Ahli kumpulan lain dibenarkan secara individu atau kumpulan untuk tampil ke hadapan bagi

menjawab soalan dan memberikan pandangan.

Sistem Pentadbiran Kesultanan Melayu Metaka

Sultan

Bendahara

II Penghulu Temenggung Laksamana
Bendahari

1 Sttmber'. Adaptasi dariparJa Muhammad Yusoff Hzrshim. 2{)15. Kc suhanan Me laru Meluka . Edisi kedua.
I Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dln Puslaka.

I
I

Berdasarkan rajah di atas,jawab soalan yang berikut:

(a) Huraikan peranan Pembesar Berempat:
(c)(b) Bandingkan peranan Bendahara dengan Perdana Menteri pada hari ini.

Pada pendapat anda, bagaimanakah kedaulatan dan keselamatan negara kita dipelihara
daripada ancaman anasir luar?

2 Sele.pas perbincangan, ahli kumpulan akan memindahkan jawapan dalam bentuk peta

pemikiran yang sesuai.

3 Setiap kumpulan akan membentangkan hasil perbincangan di hadapan kelas dan menjawab
soalan daripada kumpulan lain.

tsA
KPM

Pemahaman dan Pemikiran Kritis

I Kerajaan manakah yang mewariskan ciri-ciri negara bangsa kepada Kesultanan

Melayu Melaka'/

A. Kerajaan Srivijaya
B. Ker':ijaari Mrgapahit
C. Kerajaan iohor-Riau
D. Kerajaan Kedah Tua
2. Apakah sistem pentadbiran yang diamalkart pada zarlan Kesultanan Melayu Melaka'l
A. Sistem Perrbesar Berpusat
B. Sistem Pembesar Empat Lipatan
C. Sistem Pentadbiran Melayu Melaka
D. Sisterr-r Pembesar Euam Belas Lipatan

3 Undang-undang manakah yang digunakan dalam sistem pentadbiran Kesultanan Melayu
Melaka?

I. Undang-Undang Pelabuhan Melaka
IL Undan-el-Undiing Adat Melaka
Ill. Undang-Undang Laut Melaka

IV. Hr-rkum Kanun Melaka

A. I dan ll
B. I dan IV
C. II dan III
D. III dan lV

4. Kesultanan Melayu Melaka rnetnpurtyai pelbagai lambtrng
kebesaran seperti nobat dan adat istiadat.

Apakali kepentingan lambang kebesaran tersebut'J

A. Membuktikan keturunan raja
B.1 Menunjukkau kedaulatan raja

C. Menggan-rbarkau keurewahart raja
D. Menurndakan kawasan pemerintahan

tsA
KPM

Pemahaman dan Pemikiran Kritis

5. Undang-undang di Melaka

UilDAI'IG.U]'IDAf'IG
DI METAKS

HUKUM KANUN UNDANG-UNDANG
MELAKA LAUT METAKA

(a) Apakah kandungan kedua-dua undang-undang di atas?
(b) Mengapakah undang-undang tersebut diperkenalkan?
(c) Pada pendapat anda, apakah yang akan berlaku sekiranya rakyat negara kita tidak mematuhi

undang-undang?

6. Petikan waadat di bawah adalah antara Sang Sapurba dengan Demang Lebar Daun.

WAADAT
Maka titah Sang Sapurba, "Hendaklah segala anak cucu harnba, jikalau ada salahnva
rl sekalipun, atau zalim dan jahat pekerrinya. janganlah segala hamba Melayu itu derhaka dan
rrenitikkan darahr.rya ke bumi. jikalau mereka itu akan cedera, berundur hingga ditakluk
:i negerinya juga...". Maka sembah Demang Lebar Daun, "Baiklah tuanku, tetapi anak cucLr
duli tuanku dahr-rlu mengubahkan, anak cucu patik pun berubahlah tuanku". Maka titah
Sang Sapurba. "Baiklah palran, kabullah hamba akan waad itu',. Titah baginda.'.Barang
siapa hamba Melayu derhaka mengubahkan perjanjiannya, dibalikkan Allah burrbunsan
: rumah ke bawah kaki ke atas". Maka serrrbah Demang Lebar Daun,..Jikalau rala \Iela_ru

itu mengr-rbahkan perjanjian dengan harnba Melayu, dibinasakan Allah negerin,ra dan

, takhta kerajaannya".

t:

Sumber'. W.G. Shellabear , 1995. Sejarah Melayu. Shah Atam: Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhcl.

(a) Apakah yang anda faham daripada petikan di atas?
(b) Mengapakah rakyat dilarang menderhaka kepada raja?

7 Prinsip yang berikut ialah prinsip kedua Rukun Negara.

KESETIAAN KEPADA RAJA DAN NEGARA

Sebagai warganegarayang patriotik, bagaimanakah anda menghayati prinsip Rukun Negara
di atas?

tsE
KPM

ttr

TD

J

Nilai, Patriotisme dan Iktibar

a Penerokaan warisan ciri-ciri negara bangsa sebelum kedatangan Barat wajar dihayati

untuk memupuk semangat kesetiaan kepada raja dan negara.
a Ker-u-rggulan pentadbiran dan undang-undang sebelum kedatangan Barat yang diwarisi

dan diamalkan kini berupaya untuk mengukuhkan agenda pembinaan negara dan bangsa.
a Hubungan antara pemerintah dengan rakyat yang diwarisi sejak zaman Kesultanan

Melayu Melaka penting untuk mewujudkan perpaduan masyarakat dan menjamin
kestabilan negara.

Diri dan Keluarga
Sebagai ahli dalam keluarga, sikap kerjasama dapat mengukuhkan institusi keluarga dan

seterusnya menyumbang kesejahteraan masyarakat.

Negara
Perpaduan dalam masyarakat pelbagai kaum, budaya dan agama menjadi asas penting untuk
menjamin keharmonian masyarakat dan mengukuhkan peradaban bangsa serta negara.

*;

Tr-

.tu

i1.:-.,

'r1

Hubungan harmoni antara kaum perlu dipupuk sejak kecil bagi menjamin kedaulatan negara berkekalan
Sumber: Pusat Maklumat Utusan dan Unit Foto Utusan Melayu (M) Bhd.

B2
KPM

;* * ;rt

vnQ;rt)r,1ir 2-(.:rx '-.- *!.,::-- --Lq,- *
tii

i
t

'1i.'. +.

t j,
al-ilmnnr
,Tlo.N

d* ffil}-t -t-4 t{a$ lr
] [L/.ti(
ffi .. , :. i:J! Vrnn.

BAB 2

KEBANGKITAN NASIONALISM E

S*m**us=:.=

Perkembangan idea nasionalisme di Barat telah mempengaruhi kebangkitan nasionalisme diAsia dan
Asia Tenggara termasuklah di negara kita. Gerakan nasionalisme berkembang seiring dengan cara.
matlamat dan ketokohan pemimpin nasionalis. Perkembangan nasionalisme di negara kita tercetus
daripada pelbagai faktor yang seterusnya memberikan kesan kepada usaha membina tamadun bangsa

dan negara.

Revolusi Keaeungan Revolusi Amerika Revolusi Perancis Dahagi India
cli h,ngland

1688 1776 1789 1857

-

_<A

KPM

lnti Pati

l. Maksud nasionalisme.
2. Perkembangan idea nasionalisme di Barat.
3.L

Perkembangan nasionalisme di Asia.

4. Perkembangan nasionalisme di Asia Tenggara.
5. Latar belakang kemunculan kesedaran nasionalisme di negara kita
6. Faktor kemunculan gerakan nasionalisme di ne-sara kita.
7. Perkembangan nasionalisme.
8. Kesan perkembangan nasionalisme.

Elemen Kewarganegaraan
dan Nilai Sivik

1.I Meneladani perjuangan pemimpin terdahulu.
2. Berwaspada dengan kuasa asing.
3. Kepentingan ilmu dalarn kehidupan.

4.I Menghargai sumbangan pemimpin dalam mengekalkan kedaulatan negara
5. Keberkesanan organisasi dalam membangunkan negara.
6. Kepentingan semangat cinta akan negara.
7. Keintelektualan dalam rrembina teras ilmu.
8. Memanfhatkan media massa untuk kedaulatan negara.

KPS Kemahiran Pemikiran Sejarah

l. Memahami kronologi perkembangan nasionalisme di Barat. Asia dan

negara kita.

2. Meneroka bukti kejayaan gerakan nasionalisme.
3. Membuat interpretasi ketokohan pemimpin nasionalis di negara kita.
4. Membuat imaginasi kegigihan golongan nasionalis mempertahankan

kedaulatan bangsa dan negara.

5. Membuat rasionalisasi kepentingan ilmu dalam mencapai matlamat

nasionalisme.

Penruliharr . al-Unvah al-WLrthqa Revolusi Penerbitan Revolusi Sumpah PenubLrhan
Pemuda Ke-satuiin
\lei.ii . Pan-lslamisnre Filipina Al-lmant China Indonesia
N'lelayu Muda

1868 1883 1896 1906 w1 928

fr

\likado Meiji t\ !. Jose Rizal Sun Yat Sen Ibrahinr Haji Yrrukoh _<A

Savvid.lamal al-Din KPM

al-Afghani

$ Maksud Nasionalisme

N Nasionalisme bermaksud perasaan cinta yang mendalam terhadap bangsa dan negara. Nasionalisme
boleh diertikan sebagai semangat kebangsaan yang menjelaskan sikap dan pendekatan berkaitan
! dengan perjuangan menentang penjajahan serta pembelaan terhadap bangsa dan negara. Selain itu,
I
i! nasionalisme bermaksud gerakan untuk mencapai kebebasan politik, ekonomi dan sosial daripada
penguasaan orang asing. Idea nasionalisme tidak sama antara negara dengan zaman kerana idea
tersebut berkait rapat dengan pengalaman sejarah dan pengaruh sekeliling seperti keturunan, agama,

bahasa dan adat resaln.

Pendapat Tokoh

Beberapa orang tokoh dan sejarawan telah memberikan tafsiran berkaitan dengan nasionalisme
mengikut pandangan mereka.

! Nasionalisme merupakan satu gerakan yans meletakkan kesetiaan
I seseorang hanya kepada negara atau ban-esan1a.
I Hans Kohn, 1961 "The ltlea of Nationali.srr. Neu'\'ork: \l:rcmilliln Pub- Co.
I

'#t

I

Hans Kohn rrrr-rrI

I:III

rrrIIIr.

t Kebangkitan nasionalisme Melal,u lebih kepada kesedaran

dan ketegasan diri pada dekad terakhir sebelurn Perang

-Dunia Kedua. Hal ini disebabkan oleh ancaman terhadap

hak kepentingan orang Meial'u serta faktor ekonomi.
Nasionalisme juga timbul akibat kebimbangan masl,arakat

terhadap sekularisme dan imperialisme Barat 1,an-s melanda
Tanah Melayu.

Profesor William R. Roff William R. Roff, 1967. The Origins of Muluy Nutiornlisrn. Neu Haven: I
Yale University Press. t

Ff : I I T T T r------f I
I
I Kita hendak rnenzahirkan suatu bangsa yang lebih tegap dan kuat, I
I boleh berdiri di atas tapak kaki kita sendiri dan men._eambil ternpat I
I kita yang sebenar di sisi bangsa-bangsa lain yang tegap dan bersatu.
I- Anuar Abdullah. 2()O4. Bbgrt$ Datu' Onn Hidup Melaru. Bangi: Penerbit J
[-rtircr:ili Keblngsr;ur Mrla1.ix.
Dato'Onn Jaafhr'
IIIII:I
IIIII

"AKPM

tI I I I I I I

T Perjuangan menentang penjajahan hendaklah ada persatuan dan FTD

I perpaduan ytrng kuat. iailu l{utirnal Frorts. Segala tl-naga Yans rne nentarlg TE
I pen.lajahan hendaklah digunakan untuk mencapai kerrrerclekaan clengan
I tetap berpegang pacla -tatatertib dan adab sopan bangsa NIelalu dan N

agama Islam untuk rnenebus, merebut dan nrerampas kenrbali hak nrutlak

ban-ssa kita yang telah ditenggelamkan itu.

Isirriril Said. 2008. Dr. Builrunuthlirt ctl- Hclttti: Pc.iuun,q ,\It'lctru .,\t juri . S hrih A larrr: Kalisrna Dr. IJurJrlnuddin al I-lelnri
Publications Srln. []hcl.
w
r-irr W

!TTIIIII-

Nasionalisme merupakarl fenomena sejagat yang mengiktiraf hak Dr. R. Suntharalingarl I
I
setiap bangsa di dunia ini untuk rnenubuhkan negaranya sendiri t
I
clan memindahkan kedaulatan kepada rakyat. Nasionalisme juga
I
menuntut kesetiaan ulung individu disalurkan kepada negara bangsa itu.
R. SLrntharalingam. 1985. "Konsep Nzrsionalisme: Ke Arah SatLr "l'aklif' dlm. I
R. Suntharalingarn dan AbcitLl Rahman F{aji Ismail (ecl.). Nailonalisttre Sntu I
I
Tinjttuan Se,jarah. Petaling Jaya: Fajar Bakti.

:IIII

lrrr:r:rr

I Nasionalisme Melayu bukanlah gejala baharu hasil penggabunqan g'@

t Tanah Melayu oleh British, tetapi nasionalisn-re Melayu telah Profesor Datuk Zainal Abidin
Abctul Wahid
I wujud sejak zarnan Kesultanan Melayu Melaka. Kesetiaan
kepada raja merupakan ciri nasionalisme Melayu ketika itu dan
I orang Melayu berpegang pada faham kebangsaan yang bersifat

I ke'"Tanah Melayuan".

Zainal Abidin Abdul Wahid. l99l . .\t1uralt I4trlu.tyiu: Pcntuf:iran Llun Penuli:utt.
Bangi: Penerbit Ilniversiti Kebangsaan Malavsia.

l-TIIII:r-

I

I Dalam konteks Melayu sebelum merdeka, nasionalisme digunakan

I untuk merujuk perjuangan orang Melayu bagi mendapatkan kembali ir

I kedudukan unggul dalam negara sendiri. ,l

Khoo Kay Kim. "Nasionalisme dan Sastera Sebelum Perang Dunia II" dlm. Deral

Susterct. I 5 O.eos 1984. Profesor Emeritus Tan Sri :,1

-Itlrr ilDr. Khoo Kay Kim I i:,

t r"r"a r"5"r I

Nasionalisme mempunyai pelbagai tafsiran berdasarkan sejarah. corak perjuangan dan karisma
pemimpin yang mendukung perjuan-qan. Nasiorlalisme berkait rapat dengan perasaan cinta akan
negara yang mencetuskan keinginan membina negara bangsa dan melahirkan identiti sendiri. Hal ini

bermaksud nasi<lnalisme ialah -gerakan Lrntuk melahirkan perasaan kekitaan den-9an rnenggunakan
persamaan kebudayaan dan pengalaman sejarah yang bertlljLrau rnembebaskiin bangsa dan negara

claripada penjajahan. Gerakan ini rnenLrju matlilmat yang sama, iaitu rnembina banssa 1,ang bersatu
dan negara berdaulat.

3A

KPM

fli Perkembangan ldea ilasionalisme di Barat

7N r Nasionalisme di Barat berkembang hasil daripada penentangan terhadap pemerintahan beraja yang
menjadi simbol penindasan yang menggugat hak dan kebebasan rakyat. Contoh nasionalisme
I antiraja ialah Revolusi Keagungan di England dan Revolusi Perancis. Selain itu, idea nasionalisme
juga dikaitkan dengan perjuangan untuk memperoleh kemerdekaan daripada penjajahan kuasa

asing seperti Revolusi Amerika.

Engla

P6rancis

Amerika

John Locke, ahli falsafah Inggeris.

-luntber: Khasnor Johan. er al.. 1996.
Sejarah Peradaban Dunia. Kttala

[-umpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Pemikiran John l.ocke '..-iji Revolusi Keagungan (1688)
i€ii
Selepas penggubalan Bill
of Rights, John I-ocke telah Revolusi Keagungan (Glorious Revolution) di England berlaku
menghasilkan karya Tw'o
disebabkan oleh keinginan menegakkan kedaulatan parlimen dan
Treatises o./ Goternntelr/ yang
mempopularkan prinsip raja hak asasi rakyat.
berperlen-rba-eaan. John Locke
menolak konsep pemeri ntahan Revolusi ini tercetus berikutan pernerintahan Raja James II

raja berkuasa mutlak dan membelakangkan parlimen semasa menggubal undang-undang. Ahli
parlirnen bangkit menentang pemerintahart raja berkuasa nlutlak
menegaskan bahana kerajaan
patut diasaskan pacla suatu dengan sokongan Mary II dan suaminya, Raja William of Orange
persetujuan antara pemerintah dari Belanda. Menyedari sokongan yang semakin berkurangan.
dengan rakyat. Undang-undang Raja James ll melarikan diri ke Perancis.
perlu digubal bagi memenuhi
hak asasi manusia. Peristiwa ini dikenali sebagai Revolusi Keagungan kerarra

Revolusi Keagungan di England. peralihan kuasa berlaku secara aman tanpa perlumpahan darah.
S u mlte r: https: //rvrvw.alatny.com.
Dicapai pada 2 September 2019. Sernasa pemerintahan Mary Il dan Williarn of Orange. konsep

z:+J1r kedaulatan parlimen dan sistern raja berperlembagaan dir.nantapkan.

KPitl Bill of Rights digLrbal untuk memberikan keutamaan kepada parlirnen

menggubal undang-undang dan hak mengutip cLrkai.

il *ruolusi Amerika (1 776)

Revolusi Arlerika tnerupakan t'eaksi orang Amerika menentang
penjajahan British. Penentangan ini disebeibkan oleh tindakan British

tidak rnelindungi hak penducluk Arnerika )an-q merttpakan sebal.ragian Flf-Jl {

daripada erxpayar Ilritish. Terdapat l3 buah tanah jajaharl Blitish di

Arnerik;i. Pendtrduk Amerika menentang akta yang tliperkerlalkan

runtuk menrungut cukai di jajahan tersebut seperti Akta Pelal'aran. Akta N
GLrta, Akta Setem dan Akta Teh. Penduduk tanah.iajahan di Anterika
melaungkarr slogan "tiada cukai tanpa perwakilan" kerana tiada uakil l'homasJetlers.n.
Amerika dalam Parlimen British. ahlitirlsatirhAnrerikir.

olehPemirnpin di tanah jajahan menubuhkan kon-eres y'ang diketuai Suntbe r'. Klrirsnor .Iol.r:in- .'r ut.. 1996.
Stiirrtrlt Pt't.tltltutt 1)rirrra Kuala

George washin-9ton dan mengisytiharkan perang terhaclap British untr-rk LLrmpttr: De*an Bal.ie::r Lhn Pttrtak:t'

memperjuangkan kemerdekaan Amerika. Kongres meluluskan Perisytiharan Kemerdekaan Anlerika 1"ang

ditrrlis olelr'fhclmas Jefferson pada bulan Julai 1116. Perisl'tiharan tersebut menegaskan bahau'a sekiranla

F sesebuah kerajaan tidak dapat menjarnin hak kehidupan. kebebasan dan kebahagiaan, maka menjadi hak

penducluk untuk membentuk kerajaan baharu.

Revolusi Amerika berakhir pacia tahun 1783. apabila British rnengakui kemerdekaan Amerika. Sebanl'ak

I 3 buah bekas tanah jajahan tersebut digabungkan ctan diberikan nama baharu sebagai Amerika Syarikat yang

r.nemperkenalkan sistem pemerintahan demokrasi.

\ Jean Jacques Rousseau, ahli
falsafah Perancis.
WF Revolusi Perancis (1789)
Sumber: Khasnor Johan. er al.,1996.
Revolusi Perancis tercetus daripada idea nasionalisme yang memperjuangkan S e.j u ro h P e roda bun D un ia. Kuala
kebebasan. persamaan dan persaudaraan oleh golongan pemikir Perancis Lurnpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

seperti Jean Jacques Rousseau (Rousseau) dan Voltaire.
Rousseau telah menulis Tlrc Sociol Contract yang mengemukakan

keunggulan suara rakyat bagi menjamin kesejahteraan masyarakat. Suara
rak;"at digelar sebagai "hasrat umum" yang merupakan kata sepakat
golongan yang mempunyai kesedaran. Menurut Rousseatt, kedaulatan
suara rakyat lebih tinggi dan penting daripada institusi raja dan birokrasi.

Sasaran golongan revolusi adalah terhadap pemerintahan autokratik

Raja Louis XVI (1774-1792) dan golongan bangsawan. Golongan ini

rnemonopoli pelbagai keistimewaan. sebaliknya rakyat terbeban dengan

pelbagai cukai.

Golongan revolusi menggempur penjara Bastile, membebaskan
tahanan politik dan seterusnya menggulingkan Raja Louis XVI . Revolusi
Perancis membawa kemunculan Republik Perancis yang men-eakhiri
sistem pemerintahan beraja di Perancis.

Idea nasionalisme di Barat rnencetuskan kesedaran dan Efi*E'uJrfrj,A;tr"l'!tl.-+rl,
kebangkitan memperjuangkan kedaLrlatan negara yang ffif,Ht
nrenekankan hak dan prinsip kedaulatan rakyat. Idea
Jamuan Teh Boston, 13 tanah jajahan
nasionalisme ini memberikan iktibar kepada kita tentang
British di Amerika dan Bill of Rights
kepentingan ilmu pengetahuan untuk meningkatkan
,A
kesejahteraan hidup. tdea ini tersebar ke dalam gerakan
KPM
nasionalisme di luar Elopah termasuklah di Asia dan

Asia Ten-9gara.

2.1 k* *P* r
* * &s$rstt e EE gE €r
s e s$'€ m * sE E $ s-Er #€ E ax

LN- Perkentbangan nasionalisme di Asia nrenrpakan kesinambungan idea nasionalisrne cli Barat kesan
daripacla pertembr:ngan yan-q berlaku den-uan btrngsa Eropah. Kedatangan dan peniajahan kuasa
E Eropah di Asia mencetuskan kebangkitan nasionalisme seperti cli Inclia. China. Mesir. errpayar
6 Uthmaniyah dan Jepun.

Nasionalisme di lndia

Nasionalisme di India merupakan reaksi pendr"rduk tempatan terhadap dasar imperialisrne British.
Kebangkitan rakyat tempatan dalarn Dahagi India 1857 merupakan titik tolak kepada perkemban-san

nasionalisme di India.

Nasionalisme awal bercorak gerakan yang mernberikan perhatian terhadap isu sosioa-eama.
Brahmo Samaj dan Arya Sarnaj merupakan pefiubuhan pentine yang menggiatkan rasa kecintaan
kepada bLrdaya tempatan kesan daripada pengaruh budaya Barat.

Pada penghujung abad ke-19. perkemban-9an pendidikan Barat membawa kemunculan
-eolon-Ean irrtelektual yang memulakan gerakan nasionalisme lebih tersusun. Mereka menubuhkan
pertubuhan politik untuk menyuarakan pandangan seperti Kon-eres Kebangsaan India atau Indian
National Con_rress (INC) yang dibentLrk pada rahun 188-5 dan Liga Muslim yang ditubuhkan

pada tahLrn 1906.

Pada awal abad ke-20. muncul gerakan bersifat keras yan-9 diketuai oleh nasionalis ratlikal
seperti Bal GangadharTilak dan Bipin Chandra Pal. Mereka rnenggerakkan semangat penentangan
secara militan terhadap British.

Selepas Perang Dunia Pertama.lNC ntemperlihatkan dasar tidak bekerjasama dengan British.

Tindakan ini diterajui oleh Mahatrna Gandhi yane menjaclikan ser/vrug:nJ,.* sebagai pegangan

untuk menggerakkan nasionalisme di India.
Selepas Peran_u Dunia Kedua. INC dan Li_ea Muslim membentuk jawatankuasa khas ba_ei

merangka rancangan pembahagian India. iaitu negara India dan pakistan. pada l4 O-sos 1947.
Pakistan diumr:mkan sebagai nesara merdeka dengan Muhammad Ali Jinnah sebasai Gabenor

Jeneral Pakistan.India pula men-sisytiharkan kemerdekaan pada 15 Ogos I947. Jawaharlal Nehru
dilantik sebagai Perdana Menteri pertama India.

-:,4

Nasionalisme di Ghina

Nasionalisme di China bertujuan mengukuhkan peradaban

Dahagi India I 8-57 ialah China dalam kalangan orang Cina daripada ancaman penguasaan
pemberontakan van-sr tel ah
dilancarkan oleh sepoi atau politik dan ekonomi oleh kLrasa asing.
askar upahan British berbangsa
India. Pemberontakan tersebut Nasionalisme China bennula dengan penentangan terhadap
rnerupakan reaksi kepada
ancaman pengaruh British kelemahan pernerintahan Dinasti Manchu (kerajaan Manchuria)
terhadap adat. buclaya dan
agama masyarakat setempat. yang dianggap sebaeai orang luar dan kehilangan ntandat.

of{1'\-, Masyarakat China tumt hilang kepercayaan terhadap Dinasti
Manchu yang gagal menghalang kemasukan pengaruh Barat.
Salyugraha bermaksud
berpegang teguh kepada Gerakan nasionalisme seterusnya bercorak anti-Barat kerana

kebenaran. Konsep s aty *gr*ha menentang campur tangan kuasa Barat di China.
Tokoh yang mempelopori serakan kebangkitan rakvat
menjadi asas perjuangan tanpa
keganasan. di China ialah Dr. Sun Yat Serr. Beliar-r mengentnkakan Tica

*r:.?-1 oTt Prinsip Rakyat (San Min Chu-i) sebagai ideologi perjr.ransan.
iaitu nasionalisme. demokrasi dan kebajikan sosial. Prinsip
KPM
tersebut menjadi asas kepada gerakan Revolusi China padrt
l9lltahun
1'ang berjaya menumbangkan pemerintahan Dinasti

Nlanchu clan kemunculan pemerintahan republik di China.

Nasionalisme Empayar UthmaniYah Gerakan Pan-lslamisme t,
dan Mesir
Pada tahun 1883, Sayyid Jamal al-Din ttr
Nasionalisme empayar Uthmaniyah dan Mesir al-Afghani menubuhkan kumpulan yang
lahir daripada kesedaran untuk mempertahankan N
sistem pemerintahan Islam dan agama Islam diberikan nama al-Urwah al-Wuthqa (Ikatan

yang diancam oleh imperialisme Barat pada yang Kuat). Kumpulan ini ditubuhkan
abad ke-19. Kesedaran tersebut mencetuskan
untuk memperkuat rasa persalldaraan dan
gerakan Pan-Islamisme dan gerakan Islah. membawa umat Islam kepada kemajuan.

Gerakan lslah Pertubuhan ini telah menerbitkan akhbar

Gerakan Islah merujuk gerakan pemulihan al-Urwah al-Wutlrya untuk menyebarkan
idea Pan-Islamisme, iaitu seruan penyatuan
Islam. Gerakan ini telah dipelopori oleh
Sayyid Jamal al-Din al-Afghani dan persaudaraan umat Islam di seluruh

Sheikh Muhammad Abduh. Imperialisme dunia untuk bangkit menghalang peluasan
kuasa Barat. Pada tahun 1914. empayar
Barat di Mesir menyebabkan berlakunya Uthmaniyah mengeluarkan fatwa menyeru
umat Islam yang ditindas penjajah Barat
pertembungan kebudayaan antara Eropah- bangkit berjuang bersama-sama dengan
Amerika dengan kebudayaan tempatan yang
rnengubah budaya dan tradisi kepercayaan ernpayar Uthmaniyah.
masyarakat tempatan. Den-{an itu, gerakan Pemerintah empayar Uthmanil'ah. iaitu
Islah menyeru umat Islam berpegang pada
Khalifah Abdul Hamid II men-sgerakkan
ajaran Islam yang sebenar berpandukan
al-Quran dan Hadis serta memperbaik idea Pan-Islamisme ini. Gerakan ini mendapat
kehidupan masyarakat untuk melepaskan
diri daripada penjajahan. sokongan umat Islam di seluruh dunia

termasuklah Tanah Melayu. Contohnya.

kebangkitan Tok Janggut menentang British

di Kelantan pada tahun I 915.

ilasionalisme di Jepun Nasionalisme di Asia merupakan gerakan
untuk menamatkan penjajahan kuasa
Nasionalisme di Jepun pula digerakkan oleh asing dan menuntut perubahan politik

pemerintah Jepun disebabkan oleh kesedaran untuk seiring dengan pembinaan negara bangsa.
mencapai kemajuan bagi mengelakkan ancaman
imperialisme Barat. Maharaja Mikado Metji (1868) Contohnya. di India. Mesir dan China.
melancarkan gerakan pemulihan Jepun dengan
menekankan pemodenan mengikut model Barat Nasionalisme juga berlaku dalam bentuk
supaya Jepun dihormati oleh kuasa Barat. gerakan pembaharuan dalam negara untuk

Prinsip dan s**t:tttgi:t fir,rs/rirf* dijadikan asas mengekalkan kedaulatan seperti yang telah
membina nasionalisme dalam kalangan rakyat dan
pemerintah semasa era Pemulihan Meiji. Pemulihan berlaku di empayar Uthmaniyah dan Jepun.

meliputi gerakan pembaharuan dalam semua aspek Kita sewajarnya mengambil iktibar untuk
kehidupan yang menjadikan Jepun muncul sebagai
negara perindustrian dan kuasa tentera yang kuat sentiasa berwaspada terhadap anasir asing

di Asia pada awal abad ke-20. Namun begitu, yang boleh menjejaskan kedaulatan bangsa

desakan ekonomi dan nasionalisme melampau oleh dan negara.

golongan tentera menjadikan Jepun seba-eai kuasa t.(>

imperialisme di Asia. :ir:irrangat irg*".iJlid* ialah sikap yang sanggLlp

menanggung risiko. bersungguh-sungguh mencapai

cita-cita dan sedia berkorban demi melaksanakan

tanggungjawab terhadap ketua datr ne-qara. ,4r-!

KPM

ffi] Perkemhangan ltlasionalisme di Asia Tenggara

t., Nasionalisme di Asia Tenggara berakar umbi daripada gerakan membebaskan diri daripada penjajahan

I kuasa Barat seperti yang berlaku di Filipina, Burma (Myanmar), Vietnam dan Indonesia. Namun

E begitu, di Thailand, gerakan nasionalisme bersifat menuntut pembaharuan dalam pentadbiran ke arah
E mengekalkan kedaulatan negara daripada ancaman imperialisme.

E! Nasionalisme di Filipina

Nasionalisrre di Filipina rnurrcLrl Lrntrrk nrenSh;ilrir.(.,'

penjajahan asing. Antarii tokoh nasionali: Piii.I:

terntasuklah Jose Rizal. Andres Bonithcio rBrr::ri.r-i

serta Ernilio Aguinaldo (Aguinaldo). \asi.)lilr)::c

peringkat ar.val berbentuk Gerakan PropaSan.l.t \.1r1-i

dipimpin oleh.lose Rizal. Cerakan ini nrenunrur Filipina

dijadikan sebahagian daripada wila,rah Se1,.311i')l )anS
menrpunyai hak yang sama seperti barrssr.i S:purrrirl.

Jose Rizal menubuhkan Liga Filipina I)i1!1:1 ilitLrn
1892 untuk nrendesak kerajaan Sepanrol nrr-lrrkirkirrr

perubahan politik, ekonomi dan sosial di Filiprn;i

.lose R izal Ke-eagalan Gerakan Propaganda mencet u skr n rlle i.L
nasionalisme yang lebih radikal. Bon ifacio ntenrrbu it k rirr
Burma (Nlyanmar)
Katipunan untuk memperoleh kemerdc-kaan Filiplnl
. 1886: Burma dijajah oleh British
melalui revolusi. Katipunan yang merupakan Serak.in
dan diisytiharkan sebagai empayar revolusioner telah menggunakan akhbar Krllin rur Lrnl Lr k
British-India. menyebarkan idea revolusi kepada rakr at Filipinir.
Bonifacio dan Aguinaldo telah mentimpin Karip.1111.,11
. 1935: Bunna dipisahkan melancarkan Revolusi Filipina pada tahun lll96 LrntLrk
menyingkirkan pemerintahan Sepanyol. nantun usaha
daripada lndia. ini gagal.

. 1988: Narna Burma ditukarkan Aguinaldo kemudiannya bekerjasama den!ar.r
Amerika Syarikat clan berjaya men-rusir Sepanrol clari
kepada Myanmar. Filipina. Namun begitu, Perisytiharan Kernerdekaan
Filipina oleh Aguinaldo pada tahun 1899 tidak diiktiral
lsu kasut oleh Amerika Syarikat, sebaliknya Filipina cliletakkan
Perbuatan orang British yang rnemakai
kasut semasa mernasuki kuil Buddha. di bawah pen_suasaan Amerika Syarikat. Di bauah

Perhuatan ini dianggap rnencemari penjajahan Arnerika Syarikat, golon-ean nasionalis ini
mengubah strategi perjuangan dengan mensqunakan
kesucian agama Buddha.
saluran diplomasi melalui parti politik sederhana.
Golongan Nlandarin
Pembesar yang menerima pendidikan Penclekatan kerjasarna membolehkan Sergio Osmena.

Confuci us. pemimpin Parti Nasionalis dilantik menganggotai

*A Dervan Perhimpunan Filipina pada tahun 1907. Gerakan

KPM menuntut kenrerdekaan ini diteruskan oleh golongan

nasionalis sehinsga Peran-{ Dunia Kedua.

tr Nasionalisme di Burma (Myanmar)
Nasionalisme di Burma ialah manif-estasi perjuangan golonean kelas menengah, sarni Buddha (pongyi)'
E
Thakin (siswazah universiti) dan golongan petani menelltans imperialisme British. Nasionalisme digerakkan
oleh golongan kelas pertengahan berpendidikan Barat berikutan petlgaruh British yang mengancam ttr
keiludukan agama Buddha. Mereka menttbuhkart Persatttan Belia Buddha pada tahtrn 1906 untuk
mengekalkan tradisi Budclha, pendidikan dan kebudalaan Bttrma. Persatuan tersebut menggunakan isu N
kasut r-rntuk membangkitkan nasionalisme. Selepas diambil alih oleh pemimpin yang lebih radikal seperri
U Ba Pe. persatuan tersebut dinamakan Majlis Persatttatt Am Kesatuan Bunna. lsu yang berkaitan dengan

bangsa Burma mula diperjuangkan. Menjelang tahun lgl0, Revolusi Pelajar lnenuntut penttbulran universiti

untuk mereka. Golongan sami BLrddha seterusnya menttbuhkan Majlis Am Sangha Samagyi dan mencetLrskan
Pemberontakan Saya San (1930-1932). Pemberorltakan yang diketuai oleh Saya

Sar.r. iaitu bekas pongyi mendapat sokon-9atr golongan petani yang terbeban dengan

pelbagai jenis cukai.

Perkembangan nasionalisme berikutnya dipengaruhi oleh pengenalan Aung San

Perlembagaan Burma 1935 yang memisahkan Burma dengan India. Perlembagaan
tersebut merangsang perjuangan ke arah berkerajaan sendiri. Golongan Thakin
rnenubuhkan Parti Do BamaAsiayone (Kami Orang Burma) untuk mernperjuangkan
kemerdekaan Burma. Pemirnpin parli tersebut seperti Aung San, Kyaw Nein dan
U Nu menggelar diri sebagai "Thakin" yang bermaksud tuan dan menegaskan oran-9
Burma mesti bertuatrkan oran-e Burma. Dr. Ba Maw yang memenangi pilihan raya
pada tal.run 1937 kemudiannya dilantik sebagai Perdana Menteri yang pertama.

tr Nasionalisme di Uietnam

Nasionalisme di Vietnam murtcttl akibat perubahan sosiopolitik dan sosioekonomi selepas kedatangan

Perancis. terutama selepas tahun I918. Gerakan nasionalisme Vietnam dipelopori oleh golongan bangsau'an

clan pegawai daripada golongan Mandarin. Golongan ini memperjuangkan pemulihan sistem pemerintahan
bera.ia. Kemunculan golongan intelektual meningkatkan kesedaran politik dan gerakan anti-Perancis.
Nasionalisme Vietnam disalurkan rnelalui akhbar seperti Tribune ltttlige dan Cloche Felee yang mengkritik

penindasan Perancis dan menuntut hak rakyat Viettram. Gerakan nasionalisme Vietnam selepas Perang Dunia
Pefiama bercorak revolttsi yang didukung oleh dua aliran ideologi, iaitu nasionalisme dan komunisnle.
Parti utama aliran nasionalisme ialah Viet Nam Quoc Dang Dang (VNQDD) atau Parti Nasionalis Vietnam
pimpinan Nguyen Thai Hoc, manakala golongan komunis diterajui oleh Parti Komunis Vietnam (PKV)

pimpinan Ho Chi Minh.

Ho Chi Minh Perjuangan VNQDD berteraskan demokrasi, nasionalisme dan sosialisme.
Parti ini melancarkan pemberontakan pada tahun 1930 untuk mengusir Perancis
dan menubuhkan kerajaan republik Vietnam. Peristiwa ini memberikan kesempatan
kepada Perancis melumpuhkan gerakan golongan nasionalis dengan menangkap
pemimpin VNQDD dan menghukum bunuh Nguyen Thai Hoc.

Cerakan revolusi menentang Perancis diteruskan oleh Ho Chi Minh melalui

PKV. Pada bulan September 1945, Ho Chi Minh berjaya mengisytiharkan
kemerdekaan RepLrblik Demokratik Vietnam di Hanoi. Vietnam Utara. Beliau
dilantik seba-qai presiden pertama, manakala Vietnam Selatan yang belpusat
di Saigon berada di barvah pengaruh Perancis dan Amerika Syarikat' Gerakan

menentang penjajahan Barat diteruskan sehingga Republik Vietnam terbentuk

pada tahun 1976.

2qz')41

KPM

a llasionalisme di lndonesia

Nasionalisme di lndonesia pada awalnya berkisarkan isu pendidikan untuk mengubah nasib rakyat akibat

N dasar penla.iah Belanda. Raden Adjeng Kartini mempelopori perjuangan untuk memajukan penclidikan kaum
wanita. Karya Kartir.ri, terutarna surat yang diutus kepada rakan-rakannya di Eropah dibukukan dan diterbitkan
denganjLrdul HilungGelupTerbitluhTerongpadatahun lgll.Karyaini kernudiannyaditerjemahkankedalam

6 bahasa Irrggeris dengan judul Letters oJ'u Juvartese Prilrces.t. Kary,a tersebut mendedahkan dasar diskriminasi
E Belanda yang menindas dan membawa kemunduran kepada bangsa Indonesia. Kesedaran nasionalisrne

seterusnya berkembang dengan kemunculan pertubuhan yang lebih tersusun seperti N,lr-rl.rarnrnadir,ah untuk
mernperlahankan agama Islam daripada ancaman sekularisme Barat. Cerakan nasionalisme menjadi semakin
radikal dengan penubuhan parti politik yang mernperjuangkan kemerdekaan seperri Sarekat Islam (SI). partai
Komunis Indonesia (PKI) dan Par-tai Nasionalis Indonesia (PNl). Kepimpinan Soekarno menjadikan pNI
sebagai sebuah parti yang berpengaruh.

Pada tahun 1928. Kongres Pemuda Indonesia melahirkan ikrar
"Sumpah Pemuda" yan-e menjadi tonggak nasionalisme. Tiga asas dalam
sumpah tersebut ialah satu tanah air. satu bangsa dan satu bahasa untuk
mewujudkan keutuhan negara bangsa.

Bagi mengukuhkan perjuangan pertubuhan ini, Soekamo mempelopori
pembentukan Permuafakatan Perhirnpunan Politik Kebangsaan Indonesia

(PPPKI). PPPKI ialah gabungan organisasi dan parti politik Indonesia

yang memperjuangkan kemerdekaan Indonesia.

Raden Adjeng Kartini SUMPAH PEMUDA

Soekarno Pertama: Kami putera dan puteri lndonesia

gA mengaku bertumpah darah yang satu,
tanah lndonesia
KPM
Kedua: Kami putera dan puteri lndonesia

mengaku berbangsa yang satu,
bangsa lndonesia

Ketiga: Kami putera dan puteri lndonesia

menjunjung bahasa persatuan,
bahasa lndonesia

I Sarekat Islam, Partai Komunis
Indonesia dan Partai Nasionalis
Indonesia.

o [tlasionalisme di Thailand Etr

Nasionalisr.ne di Thailand berbeza daripada gerakan nasioualisme cli negara lain di Asia Tenggara yang tr,
bersifat antipenjajah dan menrperjuangkan kenterdekartn. Gerakatr nasionalisrne cli Thailand bertujLran
N
mempertahankan kedaulatan negara sel'ta melltlrltlrt penglibatali riikyat dalam pemerintahan.

Nasionalisme di Thailand dipelopori oleh Raja Thailancl rnelalr-ri usaha diplomasi dan pemodenan.
Ra.ja Mclngkut rnembina hubungan baik dengan kttasa Barat seperti British,Amerika Syarikat dan Perarrcis.
Baginda mernulakan langkah penrodenan dengan l.trelaksanakan birokrasi Bat'at. Penasihat Barat dibawa

masuk untuk melatih pegawai ternpatan dalam pentadbilan kervangan. pelabuhan. kastanl. ketenteraan dan
polis. Guru dari Barat. terutamanya British turut dibarva trasuk unlttk melaksanakatl sistenl pendiclikan Barat.
I-angkah tersebut mernbentLtk irne.j Thailand sebagai negara yang bersahabzit dengan Barat. Pernodenan negara
dtrn dasar terbuka Raja Mongkut diteruskan oleh putera haginda. iaitu Raja Chr-rlalongkorn ttntuk menjadikan
Thailand negara yang bebas daripada penjajahan kuasa Barat. khtrsttsnya British.

Nasionalisrne dalarn kalangan rakyat tirnbul semasa pemerintahan Raja Vajiravudh. Kelernahan
pentadbiran Raja Va.iiravudh menimbulkan kegelisahan rakyat terhadap penguasaan politik oleh kerabat
diraja. Sernentara itu. Nai Pridi Pl.ranon.ryong dan lr-ield Marshal Phibulsongkram menubuhkan Parti Rakyat

dan melancarkan Revolusi Thai pada tahun 1932. RevolLrsi tersebut menamatkatr pemerintahan raja berkuasa
mutlak. Pemerintahan raja berperlembagaan diperkenalkan dengan meletakkan
raja pada kedudukan tertinggi. tetapi tidak mencampuri urusan pentadbiran
kerajaan Thailancl yang dijalankan oleh Perdana Menteri.

Nasionalisrne seterusnya berkisarkan rasa tidak pr-ras hati rakyat

terhadap penguasaan ekonomi oleh kapitalis Barat dan orang Cina. Perdana
Menteri, Phibulsongkram rneluluskan undang-undang menyekat penguasaan
ekonomi oleh orang Cina dan menggalakkan peribumi terlibat dalani kegiatan
ekonorni. Semasa Perang Dunia Kedua, dasar bekerjasama dengan Jepun
menyebabkan Thailand tidak dija.iah oleh Jepun. Thailand turut ntentperoleh

hak sernula terhadap wilayah di lndochina dan negeri utara Tanah \lelal ir .

Phibulsongkram ,@

Nasionalisme di Asia Tenggara berkembang Thailand
Nama asal Thailand ialah Siam. Pada tahun
daripada kesedaran memperjuangkan hak bangsa 1939. Siam ditukarkan kepada Thailand
dan mendapatkan kemerdekaan. Namun begitu. yang bermaksud "Tanah Bebas".
nasionalisme di Thailand pula berbeza kerana lebih
kepada Llsaha mempeftahankan kemerdekaan dan Birokrasi Barat Raja Mongkut
kedaulatan negara. Sumbangan pemimpin dalam
usaha mengekalkan kedaulatan negara sewajarnya . Membawa masuk 80 orang penasihat
diteladani untuk mengukuhkan peradaban bangsa
Barat.
dan negara.
. Penasihat kewangan, pelabuhan dan
. polis dari Britain.

Penasihat kastam dari Atnerika
Syarikat.

. Penasihat ketenteraan dari Perancis.

SA

KPM

ffi Kesedaran Nasionalisme di Negara Kita

!\ Kesedaran nasionalisme di negara kita dapat ditelusuri sejak zaman Kesultanan Melayu
6q \
Melaka. Kesedaran ini berkembang semasa menghadapi ancaman Siam dan British oleh tokoh

PeJuang temPatan'

rg 7

E Sejarah perjuangan bangsa menghadapi ancaman luar dapat dilihat sejak zaman
Kesultanan Melayu Melaka. Usaha pemimpin Kesultanan Melayu Melaka seperti
Sultan Muzaffar Shah dan Sultan Mahmud Shah seharusnya disanjung. Setelah
berundur dari Melaka, Sultan Mahmud Shah berusaha untuk mendapatkan Melaka
kembali dengan melakukan tiga kali serangan terhadap Portu_qis. namun serangan

tersebut menemui kegagalan.

Penentangan terhadap ancaman luar juga dilihat melalui perjuangan Sultan
Kedah, iaitu Sultan Abdullah Mukarram Shah yang menentang Syarikat Hindia
Timur Inggeris (SHTI). Baginda berusaha untuk mendapatkan pulau pinang
kembali yang merupakan sebahagian daripada wilayah Kedah. perjuangan

baginda merupakan perjuangan terawal menentang British di Kedah.

.."t"- &u"

a',

Shout Out f) Q

Murid n.rernberikan idea secara lisan dengan *
laungan yang kuat dalam sesi sumbang saran.
Ilustrasi menggambarkan serangan Portugis terhadap Melaka
ldea tersebut dicatatkan pada ker-tas atau papan

putih. Akhirnya. setiap jawapan tadi disusun
semula menjadi satu idea menyeluruh secara

sistematik. Soalannya seperti yang berikut:

i. Apakah tindakan Sultan Mahmud Shah

untuk ntendapatkan Melaka kembali

daripada kuasa Portugis'/

ii. Mengapakah SLrltan AbdLrllah Mukarram

Shah berusaha untuk mendapatkan

Pulau Pinang kernbali daripada SHTI'l

iii. Namakan tokoh pemimpin setempat yang

menentang kuasa luar pada penghujung
abad ke-19 dan awal abad ke-20.

iv. Bagaimanakah kesungguhan tclkoh

nasionalis tersebut memberikan inspirasi
kepada perjuangan nasionalisrne .'

3A

KPM

Begitu.juga dengan kesun-gguhan dalam rnenentang penjajah sepefti yang dilakukarr *r.e:+
oleh Penghulu Dol Said. Dato'Maharaja Lela Pandak Lam. Dato'Bahaman. Rentap.
Mat Salleh, Tok Janggut dan Haji Abdul Rahmttn Lirnbong pada penghujung abad ii*:j
ke-19 dan awal abad ke-20. Perjuangan mereka bersifat setempat. tlamltn selari
dengan efti nasionalisrne. iaitr.r perjuarlgall lnenul.ltut kebebasan daripacla ancaman N
luar clan menclaulatkan wilayah masing-masing. Kesedaran awal mendapat reaksi
dan tindak balas yang keras daripada penjajah sehingga memaksa masyarakat kita

bergerak secara sederhana.

Kesedaran nasionalisme perlu dikaitkan dengan perjuangan tokoh

agama sejak awal abad ke-20 yang dibawa oleh gerakan Islah.

Gerakan ini dipelopori oleh Sheikh Muhammad Tahir Jalaluddin,

Haji Abbas Mohd Taha dan Syed Sheikh al-Hadi.

Kesedaran ini kemudiannya diteruskan melalui penulisan
kreatif dan akhbar yang digerakkan oleh individu seperti

Zainal Abidin Ahmad (Za'ba), Muhammad Rakawi Yusuf,

Abdul Rahim Kajai, Hajah Zainon Munshi Sulaiman (Ibu Zain)

dan Fatimah Yaakub. Zainal Abidin Ahmad

Selain itu. terdapat perjuangan yang digerakkan melalui

pertubuhan sosioekonomi oleh golongan berpendidikan lnggeris

dan Melayu. Tokoh ketika itu ialah Ibrahim Haji Yaakob,

Ishak Haji Muhammad, Ahmad Boestamam dan Burhanuddin al-Helmi. Walaupun

menghadapi kekangan kewangan, halangan undang-undang dan pengawasan ketat

pemerintah, perjuangan mengkritik dan menyedarkan masyarakat tetap diteruskan.

,UPIM@,

Kesedaran nasionalisme telah lama wujr-rd ir l" i i,,i :i,.,j :'l
dalam pemikiran dan tindakan tokoh di
.&*
negara kita, sama acla daripada pihak sultan .
pembesar. tokoh agama. waltawan. guru, Teratak Za'ba.
Swnber'. ipim jmm.gov.my/. Dicapai pada 5 Ogos 2019
penulis atau rakyat. Perkembangannya
bergerak secara teratur dan perjuangan Zainal Abidin Ahmad
dan Teratak Za'ba.
mereka dizahirkan clalam pelbagai bentuk.

Hal ini dapat dilihat melalr-ri gerakan

secara terbuka, setempat mahupun melalui

idea penulisan dan berpersatuan yan-s
terus berkembang bagi mempengaruhi

masyarakat kemudiannya.

?A

r(PM

p.1 Faktor Kemunculan Gerakan lrlasionalisme

Kemunculan nasionalisme pada abad ke-20 didorong oleh beberapa faktor seperti peranan

N 1., agama, penulisan kreatif dan media cetak. Selain itu, perkembangan sistem pendidikan yang

berjaya melahirkan golongan intelektual dan pengaruh luar serta serantau juga menyemarakkan
(' nasionalismemenentangpenjajah.

Peranan Agama

Para pelajar yang melanjutkan pelajaran di Mesir terdedah dengan falsafah perjuangan gerakan
Islah di Mesir pimpinan Sayyid Jamal al-Din al-Afghani, Sheikh Muhammacl Abduh dan

Rashid Rida. Gerakan Islah menyeru umat Islam kembali kepada ajaran Islam yane sebenar dengan
berpandukan al-Quran dan Hadis. Gerakan ini juga muncul untuk menentang irnperiaiisme Barat
di negara Islam.

re
Hasil kesusasteraan seperti novel, cerpen dan puisi
daripada tokoh nasionalis digunakan sebagai wadah Putera Gunung Tahan dan Anak Mat Lelo Gila
untuk mengungkap keperitan hidup bangsa yang karya Ishak Haji Muhammad (Pak Sako).
dijajah serta penderitaan rakyat. Hal ini memberikan
impak kepada rakyat untuk menaikkan semangat bagi Sumber: Ungku Maimunah Mohd Tahir, 2005. "Early
memahami realiti hidup yang dijajah. Contohnya, Malay Novels" dlm. The Encyclopedia of Malaysia,
novel Melor Kuala Lumpur oleh HarunAminurrashid Vol.9. Kuala Lumpur: Editions Didier Millet Sdn. Bhd.

dan cerpen Cerita Awang Putat olehAbdul Rahim Kajai.

Karya Pak Sako menyindir penjajah dan mengingatkan

anak bangsa akan kepentingan menikmati kebebasan.

Media Getak

Media cetak seperti akhbar dan majalah berperanan sebagai Muhammad Rakawi Yusuf dan Johari Anang.

penyaltrr maklumat dan penyebar berita. Antara akhbar awal Sumber: Sabihah Osman dan Nordi Achie,
termasuklah Jawi Perana.kan yang menegur campur tangan 2011. "Pelopor Persuratkhabaran Sarawak
dan Tokoh-tokoh Sosiobudaya-Persuratan
British dalam soal agama Islam di Singapura dan isu bahasa Sabah" dlm. Abdul Rahman Haji Ismail
dan Mahani Musa (ed.). Akhbar dan Tokoh
Melayu. Terdapat juga akhbar Sekola Melqyu yang di_eunakan Persuratkhabaran Malaysia Kurun ke-21.
Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.
r.rnttk bahan pembacaan di sekolah Melayu. Kemunculan

Al-lntam, Narachet dan Pengosuft pula memuatkan idea

pembaharuan. Akhbar Fajar Sarctl.rzA yang diterajui oleh

angkatan intelektual Melayu diterbitkan sebagai r,vadah bagi

mengkritik dasar pemerintahan Brooke ),ang men-gabaikan hak
dan kepentingan br-uniputera Saralvak.

?A

KPM

Yrr! ry
I I

T= &itT I ;1t Trn.
I t

lv{akt.tb Per-!Lrurn S ultrn Idris i SITC t

Sistem Pendidikan .sutnbtr'. Prrsat \'lrklLlnut l'tLrslirr dlr.r Lnit Ftxo L tusan N{elityu (M) Bhd. ,.. .

kepada masyarakat.

Raffles Institution di Singapura, Maktab Melayu Kuala Kan-ssar atau Malay College Kuala
Kangsar (MCKK) dan Maktab Perguruan Sultan Idris atau Sultan Idris Training College (SITC)
rnelahirkan golongan yang memimpin rakyat menuntut hak untuk mendapatkan pendidikan.
Melalui sistem pendidikan, pelajar didedahkan den-9an idea tokoh talsafah lslam dan Barat yang
rnemperlihatkan kelemahan bangsa yang dijajah serta mendesak British melakukan pembaharuan.
Contohnya, SITC rnenjadi medan ilmu untuk berbincang dan menghasilkan karya nasionalisme

bagi menyedarkan masyarakat.

Kemunculan Golongan Intelektual

Hasil daripada perkembangan sistem pendidikan, lahirlah golon-ean intelektual seperti lepasan
Timur Tengah. Contohnya. Syed Sheikh al-Hadi yang menggerakkan idetr pernbaharuan
dalam masyarakat. Begitu ju-qa intelektual lepasan pendidikan Ing-9eris dan MelayLr seperti
Abdul Kadir Adabi, Dato' Undang Rembau Abdullah Haji Dahan, Mohammad Eunos Abdullah.
Ustaz Abu Bakar Mohd Said lAbu Bakar al-Baqir) dan Ibrahim Haji Yaakob. Mereka menggunakan
akhbar serta menubuhkan persatLlan bersilat sosioekonomi dan politik untuk menyedarkan rakyat

I tentang nasionalisme

Luar dan $erantau
Kebangkitan Pan-Islamisme di empayar Uthmaniyah menyedarkan umat Islam untuk bersatu

menentang ancarlan luar. Pengaruh Gertrkan Islah di Mesir pula menggesa umat Islam melakukan
pembaharuan van-q progresif. Kemunculan Jepun sebagai kuasa besar dunia yang berjaya
rnenewaskan Rusia mentbuka mata penduduk tempatan untuk memperjuangkan nasib mereka.

Sernentara itu. cerakan Revolusi China pimpinan Dr. Sun Yat Sen turut tnenirnbulkan
kesedaran nasionalisme. Gerakan ini berjaya menewaskan kerajaan Manchuria dan menubuhkan

sebuah negara Republik China. Kejayaan ini membangkitkan kesedaran rakyat di negara kita untuk
menentan,s penjujah. BeeitLr juga idea perlLrangan Mahatma Gandhi di India yang menentang British
tanpa kekera\ar) menjadi inspirasi pergerakan nasionerlisme. Perjuangan Jose Rizal di Filipina dan
Soekarrrt-r di lndonesia nren\errarakkan usaha menentang penjajah di negara kita.

Perkernbansan -yang berlaku akibat pengaruh dalaman dan luaran telah menyemarakkan
perSe rakan nasionalisme di negara kita. Kesannya, lahirlah golongan intelektual yang berjLrang
nreiiilui or_sanisasi. penulisan kreatif dan penubuhan persatuan bagi mendaulatkan negara.

3__51 tI
?')4- t

KPM

2.1 Perkemhangan fiasionalisme

di.A.khbar .4l -l rttunt telah diterbitkan

pada 13 Julai 1906 rnen.eandungi
sarapan idea Lrlarna yang rnenyerLr

N urnat Islam agar kembali kepada
Perkembangan nasionalisme negara kita boleh dilihat

melalui tiga aspek. Pertama, perkembangan nasionalisme yang
dipelopori oleh golongan intelektual. Kedua, perkembangan
nasionalisme ditinjau melalui penulisan oleh golongan guru,

ajaran Islarn yang sebenar dengan penulis dan wartawan yang menghasilkan karya seperti akhbar,

berpandukan al-Quran dan Hadis. majalah, novel, cerpen serta puisi. Ketiga, perkembangan
nasionalisme melalui kewujudan pertubuhan atau persatuan
Akhbar ini turut memuatkan bersifat sosioekonomi dan politik yang diterajui oleh pelbagai

persel isihan pendapat antara Kaunt pihak.

\lucla den-ean Kaurn Tua tentang Perjuangan Golongan lntelektual

beberapa isu yang berkaitan dengan Pergerakan nasionalisme di negara kita dipelopori oleh

agalr,r. Akhbar ini Lrerkembans golongan berpendidikan agama, Inggeris dan Melayu

di Negeri-negeri Selatdan kawasan

lain cli Alam Melayu. Sementara

itu. akhbar Nerucha lantang

rnen)'uarakarl rasa tidak puas hati 7 "***@*7****Y***'** %
qt;
terhadap penjajah British. Akhbar 7 \

ini -iuga rnengkritik sikap dan lntelektual Berpendidikan Agama

rnentaliti masyarakat pada masa itu
yang perlu dibangr-rnkan melalui

pendidikan dan tafsiran Islam yang

lebih progresif

Tokoh berpendidikan agama berjaya membangkitkan

.kesedaran melalui beberapa cara seperti yang berikut:

Peranan tokoh yang digelar sebagai Kaum Muda

menyalurkan idea melalui gerakan Islah dan

menjadikan agama Islam sebagai asas kemajuan

untuk dunia dan akhirat. Tokohnya seperti Sheikh

Muhammad Tahir Jalaluddin, Syed Sheikh al-Hadi

Sheikh Muhammad dan Haji Abbas Mohd Taha. Kesedaran mereka ini
Tahir Jalaluddin didorong oleh kecenderungan terhadap gerakan

. Islah semasa menuntut di Timur Tengah.

Penubuhan madrasah oleh Kaum Muda turut

menyebarkan fahaman Islah. Kesedaran pentingnya

pendidikan menyebabkan lebih banyak madrasah

ditubuhkan yang membawa kesan positif kepada
masyarakat. Antara madrasah yang ditubuhkan

termasuklah Madrasah al-Attas di Johor Bahru,

1l-limnnr" Johor, Madrasah al-Khairiah al-Islamiyah di Pokok

Syed Sheikh at-Hadi Sena, Kedah dan Maahad al-Ehya Assharif, Gunung

. Semanggol, Perak.

Pelajarnya membawa kemajuan dan pemodenan

I t,.il^tr. r,.q r.--, .,r ,r,-rrsa dari aspek sikap serta pentafsiran terhadap Islam.
Selain itu, wanita turut diberikan peluang belajar

di madrasah. Pembentukan intelektual baharu Islam

ini mendorong mereka berusahamenyatukan rumpun

Melayu dan memajukan Islam melalui pentafsiran

n Haji Abbas Mohd Thha . baharu seperti yang dibawa oleh reformis Mesir.

Idea mereka disalurkan melalui akhbar dan majalah

yang membangkitkan kesedaran nasionalisme.

Antarany a termasukl ah akhbar A l - I mam, Al - I k hw an,

Neroclta dan Tunas Melayu.

3A

KPM

lntelektual Berpendidikan Inggeris l<
t-.3
Maktab Melayu Kuala Kangsar (MCKK) yang ditubuhkan pada tahun 1905
pula melahirkan intelektual berpendidikan Inggeris dan berperanan dalam N

perkembangan nasionalisme. Raja Chulan Raja Abdullah

Maktab ini pada asalnya ditubuhkan untuk melatih anak bangsawan

bagi diserapkan dalam pentadbiran kerajaan British. Lepasan maktab

ini menggunakan kedudukan mereka untuk menyuarakan hak mendapat

pendidikan bagi orang Melayu.

Lepasan maktab ini seperti Raja Chulan Raja Abdullah, Mahmud Mat,

Mohammad Eunos Abdullah dan Raja Uda Raja Muhammad yang bertugas
sebagai pegawai kerajaan menuntut British memperbaik taraf hidup orang
Melayu, di samping membuka lebih banyak peluang pekerjaan kepada orang
Melayu dalam jabatan kerajaan.
Mereka menyalurkan idea dan tuntutan dengan cara berbaik-baik dengan
British serta menggunakan akhbar seperti Warta Malaya, Lembaga Malaya

dan Utusan Melatu.

\

/ Peranan fl lielayulntelektual Berpendidikan E

Golongan Maktab Perguruan Sultan Idris (SITC) yang ditubuhkan pada tahun 1922

lntelektual berjaya melahirkan semangat kesedaran bangsa melalui beberapa usaha seperti

.yang berikut: guru antaranya termasuklah O.T. Dussek, Abdul Hadi Hassan,
Peranan

Abdul Hadi Abdul Manan dan Harun Aminurrashid berjaya meniupkan

kesedaran dalam kalangan pelajar sehingga lahir ramai tokoh penulis dan

nasionalis.

. Kewujudan Pejabat Karang Mengarang dengan Ketua Penterjemahnya

Za'ba, telah berjaya menghasilkan buku berkualiti, di samping menjadi
pemangkin mengasah bakat pelajar dalam usaha membangkitkan

semangat kebangsaan. Antara tokoh nasionalis yang muncul daripada

kepesatan karya pejabat ini termasuklah Buyong Adil dan Abdul Hadi Hassan.

. Kemasukan bahan bacaan dari Timur Tengah dan Indonesia menjadikan

. SITC sebuah taman ilmu yang mendedahkan pembaharuan dari negara luar.

Kurikulum SITC yang menitikberatkan mata pelajaran Sejarah dan

pendedahan keagungan empayar Melayu di Alam Melayu membangkitkan

. kesedaran kepada penuntutnya.

Mata pelajaran Anyaman dan Kesihatan sefta Sukan dianggap penting

dalam kurikulum di SITC.

. Pada tahun 1929, lahirlah Pertubuhan Ikatan Pemuda Pelajar dan Ikatan

Semenanjung Borneo yang akhirnya melahirkan persatuan radikal, iaitu

Kesatuan Melayu Muda.

,Tr" Mata pelajaran Anyaman terdapat dalam kurikulum di SITC.
Sumber: Cheah Boon Kheng,20O3. The Encyclopedia of Malaysia, Vol.
** Editor, Early Modern History. Kuala Lumpur: Editions Didier Millet

Sdn. Bhd.

R4r
I(PM

Periuangan Melalui Penulisan

Nasionalisme digerakkan melalui penulisan oleh tokoh nasionalis melalui akhbar, ma.jalah, novel"

cerpen dan puisi i
I Masyarakat Gina dan lndia
7N

E dan Maialah f{
! Editor akhbar Cina biasanya meran;lsan-q pemikiran
!E f

Akhbar dan majalah memainkan peranan masyarakat Huaclriao (kaum Cina seberang laut) untuk
dengan mengetengahkan isu hak dan masa
depan bangsa, polemik Kaum Muda dengan mengekalkan identiti. memperjuangkan nasib wanita dan

Kaum Tua serta isu pentadbiran, ekonomi dan menyemai perasaan cinta akan negara China. Orientasi

sosial. Syarikat Jelutong Press menyuburkan dan aspirasi penulisan akhbarcenderung ke arah ne-eara
kegiatan penerbitan akhbar pada masa itu.
Intelektual yang berpendidikan Melayu dan asal mereka. Antara akhbar tersebut termasuklah
Lcrt Pctu dan Motlertt Dttilt, lley's. Mcnjelang abad
lnggeris turut terlibat dalam perkembangan
ke-20, akhbar Nunt'ang, Tsung Hui Puo dan Clton,q Shin
persuratkhabaran Melayu pada arval abad ke-20. Yit Puo mula memuatkan soal pemerintahan ntonarki
serta pergolakan politik di China. Menjelang tahun 1929.
Mclhammad Eunos Abdullah menerajui akhbar
orientasi penulisan lebih bersifat antiimperialisme.
Ultrsrtrt Melat,u dan Lembagtt Melayu. Muncul Sekitar tahun 1930-an. akhbar Naultutg Siang Pao
di Pulau Pinang mula memperjuangkan soal kesatuan
juga akhbar Worto Molaya, Wartu Jenako, sekerja dan keadilan sclsioekonomi bagi nrasy'arakat
Fajetr Saran,ak, Mailis dan Ma.jalah Guru.
kelas bau,ahan.
Pengarang seperti Muhammad Yusof Ahmad
N{asyarakat lndia pLrla cenderung rnenerbitkan
(Tok Kenali), Muhammad Yusof Abdul Hamid, akhbar walaupun beroperasi dalam tempoh yang

Dato' Onn Jaafar dan Abdul Rahim Kajai mula singkat. Kandungannya mernperjuangkan kepentingan
bersuara tentang pendidikan dan politik tanah
politik dan sosial masyarakat India di negara ini.
air. Akhbar berbahasa Inggeris seperti The
Maluy Mail dan The Mulut,cr Tribune turut Antaranya termasuklalt Tumil Ne.san dan Tutttil
memuatkan perkembangan sosiopolitik dan Murosu. Akhbar The lndian dan Indiun Pioneer pula
memuatkan pemikiran dan kepentingan perpaduan
ekonomi di negara kita. bagi masyarakat kelas menengah India di negara ini.

Di Sarawak pula, akhbar Fa.jor Sarawuk Akhbar Tuntil Nesun yang pada awalnya direrbitkan
yang ditulis oleh Muhammad Rakar,vi Yusuf, oleh peniaga India turut melaporkan perkembangan
Muhammad Awi Anang, Muhd Daud Abdul di Inclia dan kepentingan sosiopolitik masyarakatnya.

Ghani serta Haji Abd Rahman Kassim menjadi

saluran untuk menyedarkan kaum yang

clijajah. Seruan dalam Fajar Sarattak, "fajar

telah tersinsing, bangunlah wahai bangsaku"

menggesa masyarakat bangkit menuju kemajuan.

Di Sabah, kebanyakan isu pendidikan,

tanah bumiputera dan kewangan petani

disuarakan oleh Ketua-ketua Anak Negeri

dalarn mesyuarat mereka dan melalui aktiviti

persatuan sosiobudaya.

M)

1t w)

ea."""P+l #f"*-"b*n* " v
:)*

tr..1/{,&

g Jelutong Press di Pulau Pinang
Sumber: Arkib Negara Malaysia.

KPM

f,

Karya Kreatif

Kemunculan novel berjaya nreuiupkan nasionalisme dalam kalangan penduduk

di negara kita. Semua karya ini berternakan semaltgat cinta akan negara dan
perjuangan membela nasib bangsa. Contohnya, dalam novel Mari Kitu Berjuung

oleh Abdullah Sidek mengajak masyarakat mernerdekakan N

diri dari aspek ekonomi.

Selain itu, terdapat puisi bertemakan cinta akan

negara seperti "Angan-angan dengan Gurindam" oleh

Omar Mustaffa, "Sedarlah" oleh Mahmud Ahmadi.
"Semenaniung" oleh Harun Aminunashid dan "Serunai

Pujangga" oleh Abdul Samad Ahmad.

Kebanyakan cerpen pula berternakan semangat

pejuang, nasib bangsa dan cinta akan tanah air yan-e dapat

dilihat melalui karya Ishak Haji Muhammad. "Rumah

Besar Tiang Sebatang", Abdul Rahim Kajai. "Cerita Arvang

Putat" dan Shamsuddin Salleh "Di Sini Kita Bukannva

Orang Dagang".
Abdul Rahim Kajai

Surnber: Arkib Negara Abdul Rahim Kajai
Malaysia.

;5 Akhbar Lat Pau. i"+.ll'T}3.'
S Lunbe r'. Masariah Mispari,
t Meja Bulat Serentak (Simultaneous Round Table)
2Cc3 . Se.jarah Tingkatan 2.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dalanr kumpulan, murid menulis respons di atas kertas terhadap persoalan
dan Pustaka.
cli bawah. Kemudian, mereka nrengedarkan catatan mengikut pusin-ean jam
, supaya setiap ahli dapat menambah ja*'apan. Soalan berkaitan den-ean puisi

t Ibuku karya Pungguk.

t Apakah yang dimaksudkan oleh Ibuku?
i Berikan tanggungjawab anakanda dalam puisi ini
I
t N)atakan tema puisi ini.

Akhbar Tamil Nesan. .a
Sumber: Arkib Negara
I buku
Malaysia.
. Ibu, Ibu Mahkota Negeri

'i', Bersumpahlah anakanda dalam dunia
Membela pelihara akan bondaku
Anakanda, anakanda mastika puri
,' Selamatlah engkau dalam bahagia l

j

' Oh ihuku... i
: S.buhugian rangkap puisi Ibuku

Karya Mohamad Yasin Maamur (Punggukt.

Sntnber'. A. Rahinr AbtJullah. 2Ol9- Pungguk ,\'o\ir1nuli.\
dan Pemikir Meluyu. Kuala Lumpur: f)ervan Bahasri

dan Pustaka.

--.*.i4.::.,.r::*! J j$".?yr,{i!!r . i .:ili",f#!:rt*jr!rt}F:S,. ..' - -' gA

KPM

Perjuangan Melalui Persatuan

Perjuangan melallli persatuan n-remperlihatkan perkerr-rbangan yang bersifat

N sosiobLrdaya dan kemudiannya politik.

.at

KESATUAI'I MELAVU SII'IGAPURA

Persatuan ar"'al yang muncul ialah Kesatuan Melayu Singapura (KMS) yang N4ohirntmad Eunos
Abdullah nrenubuhkan
clitr-rbuhkan pada tahun 1926. PenubLrhan KMS bertujuan rnenggalakkan ahli bergerak KMS.
aktif dalarn pentadbiran. nremperjuangkan kepentingan orang MelayLr dalam politik

dan pendiclikan serta lnernentingkan pelajaran teknik darr pengajian tinggi. Kejayaan
KMS mendoron-e penubuhan persatuan negeri lain. Contclhrrya. Persatuan Melalu
Pahang, Persatuan Melayu Selan-sor dan Persatuan Melayir Negeri Sernbilan vang
dianggotai oleh kakitangan kera.jaan. Mereka bekerjasanta dengan British dan nteminla
supaya lebih banyak peluang diberikan kepiida orane Melayu clalam pentaclbiran.

PERSAUDARAAT{ SAHABAT PENA

Persaudaraan Sahabat Pena (PASPAN4) ditubuhkan bagi rnen-e_ralakkan ahlinr,a LlnlLlk bersaru clan
bertukar-tukar pendapat. PASPAM yang bermula cli Pulau Pinang pada tahun I93:1. berkenrbans dln giat
mengadakan perhimpr-rnan tahunan selunrh Tanah MelayLl antara talrun 1934 hingga tahun Ig-lt). L sahil
mcnyatukan peruerakan oran-e Melayu melalui kongres atau persidallgan ber.jayii ntenuhirnprrnkart uakil

persatuan Melayu dari Brunei.l-abuan i'lan Sararvak untuk rnengr-rtariikan isu kebanssaan.

Di Sararvak. Muhanrrnacl Rakawi Yusuf adalah antara penqasas PASPAM ca\\ansan Kuchinc

dan nrernpunyai hubungan baik dengan ahli KMS. Bc.liau bersama-sama dengan Jclhari .\nang rur-ut
mengasaskan Persatuan Melayu Sarawak (PN,IS) pada tahun 1939. Di Sabah, ramai clalam kalancan tokoh

bumiputera Sabah bergiat ak{if clalam or-qanisasi berbentuk penulisan sehingga rnembangkitkirn keseclaran
tentang pentadbiran di Sabah. Kesedaran berpersatuan dalarrr kalangan ntasyarakat Sabah w,ir.iud pada akhir

tahun 1930-an. Penubuhan cawansan I)ASPAM di .lesseltcln (Kota Kinabalu). Tawau dan LabLran pada
tahun 1939 meningkatkan kesedaran sosial dalam kalangan ahlinya. Kebanyakan ahli PASPAM di Sabah
terdiri daripada guru sekolah MelayLr. pegarvai rendah kerajaan dan peniaga. Antara tokohn.v- a terrnasuklah

Mohamrnad Yaakob, Mohammad Shamsudin Osman dan Zakaria Gunn.

h

KESATUAN MELAYU MUDA

Kesatuan Melayu Muda (KMM) ditubuhkan hasil daripada gagasan Ibrahim Haji Yaakob pada bulan
Mei 1937. KMM seterusnya didaftarkan pada tahun 1938. KMM berjuang melalLri akhbar Majlis dan
berhasrat untuk menentang British dengan mewujudkan satu gagasan yang dinamakan Melayu Raya
melalui gabungan Tanah Melayu dan Indonesia. KMM menyeflr orang Melayu untuk "bangun sebagai
satu bangsa yang mempunyai tamadun dan kesopanan di tanah airnya". KMM dianggap radikal oleh
British kerana berani menyuarakan penentangan terhadap kerajaan kolonial dan membangkitkan perasaan
anti-British melalui penulisan dalam akhbar dan majalah.

lA

KPM

*e

PEH$ATUABI MASYARAKAT CIHA OA}T IHDIA

Pada umumnya, sebelum Perang Dunia KeduA. Iras\alakat Cina masih

menumpukan perhatian kepada keadaan ,van-s berlaktr di China. Per.nimpin tuFr,
revolusi China seperti Dr. Sun Yat Sen berusaha men-iirlinkan hubungan N

dengan pemirnpin Cina di negara kita dengan mglnuat Ne-ueri-negcri

N{ela1u Bersekutu sebanyak empat kali. Hal ini bagi rnenclapatkan sokongan

nlenentang kerajaan Manchuria di China.

Terdapat masyarakat Cina yang memberikan perhatian kepada kebajikan Tan Jiak Kim

dan perkembangan politik tempatan di negara kita. Contohrtya. masyarakat Suniter'. \vw\\.umrnenrory.um.edu.
itu.C-'ina vang dilahirkan di Negeri-negeri Selat atau Cina Pc-ranakan. Selain
mvi Dicapai pada 2 ogos 2019'

terdapat .juga dalam kalangan mereka yang berpendidikan lnggeris sepelti
Tan Jiak Kim. Mereka menubuhkan Persatuan Orang Cina Peranakan British (SCBA) di Negeri-negeri Selat.

Persatuan ini menggalakkan pelajaran tinggi dan teknikal dalam kalangan masyarakat Cina. Pada tahun 1915.
Tan Chcng Lock berusaha untuk menghidupkan cawangan SCBA di Melaka. Beliau juga menuntut peluang

herkhidmat dalam perkhidmatan kerajaan.

Birgi masyarerkat India, beberapa pertubuhan awal ditubuhkan .? *,: tret a,

bagi rnenjaga kepentingan masyarakat India di Tanah Melayu. Kehadiran Pandit Jarvaharlal Nehru
di Kuala Kangsar (1937).
.\ntaranva termasuklah Persatuan India Taiping dan Persatuan India Surnber: Cheah Boon Kheng. 2(X).1. I/ri'
Pulau Pinang. Pada tahun 1927, Persidan-qan India Se-Malaya ErtL't'tloltcditr ol Mulavsiu. \itl. f,tlirr'r, Eurlv
.iiadakan di Kuala I-urnpur dan diikuti oleh negeri lain. Persiclangan hkrlem Histrrt. Kuala Lunrpur: Edition'
Didier Millet Sdn. Bhd.
ini bertujuan n'renibincangkan isu berkaitan dengan n'rasyarakat India.
G.\'. Thaver puia rnenubuhkan Malayan Indian Association (MIA).

kiiusus bagi golongan India yang dilahirkan di Tanah Melayu.
Pada bulan Oktober 1936, Central India Association of Malaya

rCIA\{) ditubuhkan di barvah pimpinan Dr. A.M. Soosay. CIAM yang

rncnggabungkan l2 persatuan India dan cmpat dervan perniagaan

L'er-jar a nrengcmbangkan idea nasionalisme masyarakat lndia di Tanah

\1.'1arLr. di samping menjaga kcbajikan mercka. Pergerakan CIAM

Lii:cnrru'ilkkafl lagi dengan lar.vatan Pandit Jarvaharlal Nehru ke Tanah

\lelrr u pada tahun I 937.

\la.rarakat Sikh yang turut terlibat sebagai pasukan keselamatan pula men-iadikan berek polis atau

rilrrtir. kc-rajaan serta gurdrvara sebagai tempat aktiviti sosial dan keagamaan. Gurdr'vara menjadi antara

i.-rl1.nrl pentin-s bagi masyarakat Sikh mengembangkan kesedalan politik anti-British. Pada tahun 1901.
Khnl>:r Dirrirn N{alaya ditubuhkan di Taiping, Perak dan menjadi persatuan berpengaruh untuk menjaga

i<:prntinglrn masvarakat Sikh. Bagi masyarakat India Muslim pula, ramai yang melibatkan diri dalam ke-tiatan

penri-rg:rrn dan pentadbiran. Contohnya. Sir Hussein Hasanal Abdoolcader yang merupakan ahli dalam Majlis

Perun.llnglr.r Negeri-negeri Selat atau Straits Settlement Legislative Council (SSLC).

Perjuangan nasionalisnre yang digerakkan oleh golongan intelektual Apakah tu juan penubuhan
den-uan menggunakan media massa dan menubuhkan persatuan persatuar.l bagi masyarakat
lnencetuskan semangat kebangsaan sebelum Perang Dunia Kedua.
Sememangnra. ker.rpayaan menggembleng -eolonsan intelektual Cina dan India sebelurn

pentint untuk menggerakkan organisasi dan media massa demi Perang Dunia Keciua'l

perjuangan rnenclaulatkan negara bangsa. SA

KPM

ffi) Kesan Perkembangan hlasionalisme

Perkembangan nasionalisme di negara kita meninggalkan kesan yang dapat dilihat dari aspek

, politik, ekonomi dan sosial. Kesan tersebut seperti yang berikut: I

N

l=l .*. Usaha golongan intelektual berpendidikan Inggeris dan KMS menggesa kerajaan
{F'
*tl><.a'.tl* meningkatkan peluang pekerjaan dalam pentadbiran British membuahkan hasil. Bilangan

k*r orang Melayu dalam Malayan Civil Service (MCS) bertambah daripada tujuh orang pada
k tahun 1930 kepada 20 orang pada tahun 1937.
* Langkah British memperkenalkan dasar desentralisasi mendorong orang Melayu lebih peka
** tentang masa depan mereka. Dasar desentralisasi ini cuba mengembalikan kuasa sultan, residen
tu dan Majlis Mesyuarat Negeri yang tercabar akibat pembentukan Negeri-negeri Melayu Bersekutu
tu+# pada tahun 1896. Kesannya, orang Melayu mula menyuarakan kepentingan berpersatuan bagi
e# membincangkan soal politik sehingga ternrbuhnya persatuan peringkat negeri.
3
kttEk*k**uu# Nasionalisme yang berlaku di China mendorong golongan revolusi memberikan perhatian
&
terhadap pendidikan masyarakat Cina di negara kita. Kelab bacaan dan pasukan drama
u&kku*Gi, * ditubuhkan agar masyarakat di sini dapat membaca berita dari China. Selain itu, sekihr i i
j
&a ]

tahun 1921, banyak sekolah Cina didirikan di Tanah Melayu dengan menggunakan bahasa j

China.Mandarin sebagai bahasa pengantar. Tindakan ini bertujuan menggantikan dialek lain I

seperti perkembangan yang berlaku di
Sekitar tahun 1930-an dan 1950-an, muncul masyarakat India yang dilahirkan di Tanah i
Melayu.
Sebahagian daripada mereka lebih gemar dikenali sebagai "the Strait bom

people". Mereka berusaha untuk membentuk identiti tersendiri dan semakin mementingkan i
Melayu.perpaduan serta mula melihat perkembangan politik di Tanah
Nasionalisme yang muncul menyebabkan British berhatlhati dan bertindak meneadakan I

beberapa sekatan. Apabila gerakan nasionalisme dikesan oleh British, tokoh seperti Ibrahim i

Haji Yaakob,Ishak Haji Muhammad dan Ahmad Boestamam ditangkap dan dipenjarufun
I

ffi-E Idi Singapura pada tahun 1941. Mereka kemudiannya dibebaskan oleh Jepun pada tahun Ig4Z.

Ekonomi

uuutuuu**u Gesaan Kaum Muda agar memajukan diri dalam pendidikan dan ekonomi membangkitkan

uu+d semangat berniaga dalam kalangan masyarakat Melayu. Hasilnya, tertubuhlah persatuan

(# kebajikan bernama al-Jamiah al-Khairiah di Singapura. Persaruan ini berjaya membangkitkan

*uu@ semangat berniaga dan menulis rencana berinfbrmasi tentang kepentingan kemajuan.
Pada awal abad ke-20, British lebih menekankan pendidikan pada peringkat rendah kepacla
g
penduduk tempatan. Hal ini menyukarkan usaha untuk meningkatkan taraf hidup. Oleh
KPM sebab itu, Za'ba sebagai tokoh nasionalis kerap membangkitkan isu ini semasa mengajar

di SITC. Beliau menyedarkan guru pelatih akan penrin_enya pendidikan tinggi dan kurikulum
bahasa Inggeris.

Akhbar berbahasa In-ugeris seperti The Mctlol. Mail dan The Molaya Tribune berusaha untuk
mengasaskan dana bagi membantu orang Melayu melanjutkan pelajaran di luar negara.
Usaha ini disokong oleh Persekutuan Guru-guru Melayu Selangor dan persatuan ne-eeri.

Pada masa itu. terdapat orang Melar,u melanjutkan pelajaran ke luar negara seperti Tunku
Abdul Rahman. Tunku Yaacob clan t'lohd Zain Arifhn.

=

) Tuntutan untuk mendapatkan peluang pendidikan yang disuarakan E
E
melalui akhbar, majalah dan persatuan mewujudkan kesedaran yang
N
tinggi dalam kalangan masyarakat untuk belajar di madrasah dan , .4
sekolah Melayu. Kesedaran ini juga mendorong mereka menulis

dan menerajui majalah sendiri.

) Lepasan SITC juga menunjukkan peningkatan daripada 58 orang

pada bulan Mac 1924 kepada 141 orang pada bulan September 1940.

Mereka berkhidmat sebagai guru untuk membantu meningkatkan

taraf pendidikan masyarakat. Kemunculan lebih ramai guru wanita

menyemarakkan perkembangan nasionalisme. Pada tahun 1930,

guru wanita di Johor Bahru menerbitkan majalah Bulan Melayl
untuk memuatkan berita kemajuan dan pendidikan wanita. Majalah i,o;u;rZ:a#in;;m;e?n;saan;iui"rkra"n"

ini tersebar di serata Tanah Melayu dan Indonesia. Penggerak Tinggiuntuk anak "
utama Bulan Melayu, iaitu lbt Zain kerap mengingatkan wanita perempuan Melayu

berkaitan dengan kepentingan ilmu pengetahuan untuk mengangkat Semenanjung'

martabat wanita.

, Sementara itu, masyarakat India dan Ceylon turut menubuhkan persatuan untuk menjaga

kebajikan mereka. Contohnya, E.E.C. Thuraisingham selaku Presiden Malayan Rubber

Estate Owner Association berjaya membantu meningkatkan perusahaan getah semasa zaman

kemelesetan ekonomi pada tahun 1920-an dan tahun 1930-an.

) Menjelang Perang Dunia Kedua, golongan intelektual menyedari perubahan politik semakin

bertambah. Masyarakat Cina mula meminta kerajaan British menimbangkan penglibatan

merekadalamjawatankuasakerajaan.Tan Cheng Lockyang menganggotai Majlis Perundangan

Negeri-negeri Selat (SSLC) menuntut British menjaga kebajikan dan menyediakan dana untuk

belajar dalam kalangan masyarakat Cina.

Perkembangan nasionalisme di negara kita melahirkan golongan nasionalis yang berusaha
rr-rengubah corak hidup masyarakat. Perkembangan ini dapat dilihat melalui aspek politik,

ekonomi dan sosial.

Nasionalisme, iaitu perasaan cinta akan negara membarva Kegigihan Ibu Zain niernbolehkan
marl anrkat sedar akan pcntirtgnr r
maksud perasaan ingin membebaskan diri daripada pendidi kan. B incangkar.r.

penjajah. Perkembangan yang berlaku di Barat dan Asia BA
mempengaruhi pergerakan nasionalisme di negara kita. KPM

Nasionalis berpendidikan agama, Inggeris dan Melayu

menggunakan pelbagai medium untuk menyemarakkan

nasionalisme. Tindakan mereka meninggalkan kesan
kepada negara kita sehing-ealah episod sejarah baharu

negara muncul selepas Perang Dunia Kedua.

u lmbas Kembali

N KEBANGKITAN NASIONALISME

E
E

Maksud
Itlasionalisme

a Revolusi Keagungan Perkembangan ldea
a Revolusi Amerika
a Revolusi Perancis I{asionalisme t

di Barat

Nasionalisme di Filipina Perkembangan a Nasionalisme di India
a Nasionalisme di Burma Nasionalisme Nasionalisme di China

(Myanmar) diAsia a Nasionalisme Empayar
a Nasionalisme di Vietnam Uthmaniyah dan Mesir
I t* I
a Nasionulisme tli lndonesia o Nasionalisme di Jepun
t
a Nasionalisrne di Thai land a Perjuangan Golongan
Tenggara Intelektual
a Peranan Agama
o Penulisan Kreatif Kesedaran o Perjuangan Melalui
a Media Cetak Nasionalisme Penulisan
diNegara Kita Perjuangan Melalui
Sistem Pendidikan
o Kemunculan Golongan Kemunculan Persatuan
Gerakan
Intelektual
Pengaruh Luar dan Serantau Perkembangan
I{asionalisme

o Politik E5
Ekonomi

a Sosial

B4
KPM

21 Abad Ke-21

Aktiviti l: Carousel trt

Arahan: TD

l. Murid dibahagikan kepada kumpulan kecil. N
2. Murid bergerak secara berkumpulan mengikut stesen berkaitan dengan tokoh.
3. Setiap kumpulan akan berbincang tentang persoalan berkaitan dengan tokoh pada setiap stesen.

Tokoh yang berikut penting dalam gerakan nasionalisme negara masing-masing

Stesen 1 Stesen 2

*gFB *i

ffuf.i*rri-y*

Mahatma Giinclhi ( Inclia ) Dr. Sun Yat Sen (China)
Stesen 3

d

Mikado Meiji (Jepun)

l. Perbincangan tentang tokoh pada setiap stesen:

(a) Matlamat perjuangan nasionalisme tokoh berkenaan.
(b) Cara atau strategi perjuangan tokoh untuk mencapai matlamat nasionalisme.
(c) Kejayaan tokoh dalam perjuangan mencapai matlamat.
(d) Ciri-ciri ketokohan yang boleh diteladani untuk kecemerlangan diri, bangsa dan negara.

2. Pembentangan dan perkongsian di hadapan kelas.

Kumpulan atau wakil kumpulan membentangkan hasil perbincangan dan membuat rumusan
tentang tokoh yang dibincangkan.

3. Kumpulan membentangkan hasil perbincangan di hadapan kelas.

4A

KPM

21 Abad

,N Aktiviti 2: Ulas Gilir (Rotating View)
Arahan:

l. Murid dibahagikan kepada beberapa kumpulan.
2. Setiap kumpulan membincangkan soalan tentang puisi di bawah. Mereka mencatatkan

jawapan di atas kertas sebak dan memaparkannya dalam kumpulan masing-masing.

3. Setiap kumpulan akan bergerak dari satu kumpulan ke satu kumpulan lain untuk membuat

penilaian hasil kerja setiap kumpulan.

4. Mereka boleh membuat komen, memberikan idea tambahan atau persoalan pada kertas

berkenaan dengan menggunakan pen yang warna dakwatnya berbeza-beza dan mencatatkan
nama kumpulan yang memberikan komen.

Anak Merdeka

Wahai anak bangsa yang lahir dari rahim perjuangan!
Bangunlah dari mimpi ngerimu,

Jejakkan dirimu kepada semangat juang pertiwi.

Wahai anak bangsa yang lahir dari sifat seorang budiman!
Tegakkan dirimu dengan ilmu,

Kuatkan peribadimu dengan kebijaksanaan,
Agar sang penjajah tidak lagi bermaharajalela meracun minda dan akal flkirmu

Wahai anak bangsa yang bertunas dari keperibadian yang tuntas!
Lihatlah robekan si penjajah,

Hasil tanah dari tangan bondamu dirampas,
Akalmu dikotori dengan lumpur fikiran yang dibawa.
Kuasa yang hilang diganti dengan janji manis yang tidak teftunai

Wahai anak bangsa yang akan meneruskan obor perjuanganl
Jangan padamkan cahaya dan semangat juang yang telah dibina oleh nenek moyangmu

Teruskanlah menjadi pewaris dan penjaga kepada negara yang indah nian ini,
Agar kemerdekaan yang dikecap terus kekal mekar.

(Karya Sayuti Yusuf;
Dewan Bahasa dan Pustaka

Soalan:

1. Apakah tema puisi "Anak Merdeka" ini?
2. Apakah maksud rangkap puisi di bawah?

Wahai anak bangsa yang lahir dari rahim perjuangan!
Bangunlah dari mimpi ngerimu,
Jejakkan dirimu kepada semangat juang pertiwi.

3. Apakah tindakan penjajah yang menyebabkan rakyat peribumi tersisih?
4. Nyatakan nilai dan iktibar daripada puisi ini.

lA

KPM

-#r---

Pemahaman dan Pemikiran

I Jadual yang berikut berkaitan dengan revolusi yang berlaku di Eropah pada abad ke-17 dan
abad ke-18.

Tahun Revolusi N
Revolusi Kcagungan di England
1 688 Revolusi Perancis
r189

Apakah kesan revolusi tersebut terhadap Eropah')

A. Kuasa rakyat terjejas
B. Ideologi komunis terhalang
C. Kuasa raja mutlak diperkukuh
D. Kerajaan berperlembagaan ditegakkan

2. Jailual yang berikut berkaitan dengan tindakan pemerintah Thailand

Pemerintah Thailand Tindakan

Raja MongkLtt Memperkenalkan sistem birokrasi Barat di Thailand

Raja Chulalonqkorn

Mengapakah pemerintah Thailand mengambil tindakan tersebut'/

A. Menyaingi kuasa bcsar
B. Mengukuhkan kuasa rakyat
C. Men-qekalkan kedaulatan negara
D. Memantapkan kedr-rclukan parlimen

Soalan berikut berdasarkan gambar Jelutong Press Jelutong Press

-3. Apakah kesan daripada penubuhannya'l
A. Memakmurkan ekonomi
B. Menggalakkan persaudaraan Islam
C. Mengembangkan fahaman demokrasi
D. Menyemarakkan kegiatan nasionalisme

Scnarai bcrikut merupakan cerpen yang dihasilkan sebelum Perang Dunia Kedua

"Rumah Besar Tiang Sebatang"

"Cerita Arvang Putzrt"

"Di Sini Kita Bukannya Orang Dagan-9"

1 Apakah tema cerpen tersebut?

A. Menyekat pengaruh komunis
B. Mewujudkan perpaduan kaum
C. Memperjuangkan nasib bangsa
D. Mengurangkan pengaruh golongan radikal

*A

KPM

@ Pemahaman dan Pemikiran Kritis

N 5 Maklumat yang berikut merupakan kandungan ikrar Sumpah Pemuda dalam kebangkitan

nasionalisme Indonesia.
Teliti kandungan ikrar Sumpah Pemuda tersebut dan jawab semua soalan.

SUMPAH PEMUDA

Pertama: Kami putera dan puteri lndonesia
Kedua: mengaku bertumpah darah yang satu,
Ketiga: tanah lndonesia
Kami putera dan puteri lndonesia
mengaku berbangsa yang satu,
bangsa lndonesia
Kami putera dan puteri lndonesia
menjunjung bahasa persatuan,
bahasa lndonesia

(i) Apakah tema yang terkandung dalam Sumpah Pemuda di atas?
(ii) Pada pendapat anda, mengapakah sumpah tersebut dilafazkan?
(iii) Berdasarkan pengetahuan sejarah anda, apakah kesan daripada kelahiran sumpah tersebut?
(iv) Bagaimanakah anda boleh memanfaatkan kandungan sumpah tersebut untuk

mengukuhkan pembinaan negara dan bangsa Malaysia?

6 Intelektual berpendidikan Inggeris dan Melayu lepasan MCKK dan SITC rurut terlibat dalam
perkembangan nasionalisme di negara kita pada awal abad ke-20.

'or.tf, I

' Ia

'u *'**'** 1 '8W1 ti.i{In--*E -]:
T ,:tt E! *;ln!

Maktab Melayu Kuala Kangsar (MCKK). Maktab Perguruan Sultan Idris (SITC).

Sumher: Arkib Negara Malaysia. Sarzber: hrsat Maklumat Utusan dan Unit Foto Utusan Melayu (M) Bhd

(i) Namakan nasionalis lepasan MCKK dan SITC yang berjaya mencetuskan nasionalisme.
(ii) Bagaimanakah golongan intelektual ini membangkitkan nasionalisme ketika itu?

(iii) Bagaimanakah golongan intelektual boleh memanfaatkan ilmu bagi memartabatkan

negara kini?

lA

KPM

Nilai, Patriotisme dan Iktibar N

. Kebangkitan nasionalisme di Barat yang mempengaruhi gerakan nasionalisme di Asia dan

Asia Tenggara wajar diteladani untuk menanam rasa cinta akan negara.

. Perkembangan nasionalisme di negara kita meninggalkan implikasi yang besar terhadap

perjuangan rakyat yang membawa keutuhan dan permuafakatan.

. Perjuangan pemimpin di Asia dan Asia Tenggara menimbulkan kesedaran tentang pentingnya

menentang penjajah bagi mewujudkan negara yang berdaulat.

. Gerakan nasionalisme dapat membentuk jati diri dan mengukuhkan identiti bagi sesebuah

negara dan bangsa yang merdeka.

Diri dan Keluarga

Sebagai ahli dalam sebuah keluarga, sikap cinta akan negara perlu dipupuk dari kecil agar dapat
mengukuhkan institusi keluarga dan menyumbang keharmonian dalam masyarakat dan negara.

Negara

Permuafakatan dalam masyarakat pelbagai kaum, budaya dan agama menjadi tonggak utama bagi
menjamin kesejahteraan masyarakat dan mengukuhkan peradaban bangsa serta negara.

rf,

. ,:jl

t

Semangat cinta akan negara sangat penting untuk memelihara kesejahteraan negara ,A
Sumber: Pusat Maklumat Utusan dan Unit Foto Utusan Melayu (M) Bhd.
KPM

twaw ffiFw --'- \w

":* u /&.

w ,,,

*4b ,

,L ''a

ID D

DD

KONFLIK DUNIA DAN PENDUDUKAN
JEPUN DI NEGARA KITA

Sinopsis

Konflik dunia yang merangkumi Perang Dunia Pertama dan Perang Dunia Kedua tercetus akibat
perkembangan imperialisme dan nasionalisme dalam persaingan merebut kuasa politik dan
ekonomi. Perang dunia bermula di Eropah, kemudiannya merebak keAsia pasifik. pemerintahan

tentera Jepun di negara kita telah mencetuskan tindak balas rakyat dan menyemarakkan

nasionalisme dalam kalangan rakyat.

. Pembunuhan Putera . Jerman menandatangani Perjanjian Versailles
. Mahkota Au stria-Hun gary . gencatan senjata. ditandatangani untuk
syarat perdamaian.
Perang Dunia Pertama Berakhir Perang Dunia
meletus. Pertama. 1919

1914 IEIE

M 3"
KPM
8.;
{

*,., -&. "#n Inti Pati Pembelajaran

\ .I Nasionalisme di negara kita sebelum perang dunia.
2. Latar belakang perang dunia.
{ 3. Perkembangan Perang Dunia Kedua.
4. Perkembangan Perang Dunia Kedua diAsia Pasiflk.
, 5. Faktor kedatangan Jepun ke negara kita.
6. Dasar pendudukan Jepun di negara kita.
t\ 7. Perjuangan rakyat mencntang pendudukan Jepun.
8. Perkemban-qan gerakan nasionalisme tempatan

dan pendudukan Jepun.

9. Keadaan negara kita selepas kekalahan Jepun.

ffi Elemen Kewarganegaraan
dan Nilai Sivik

1. Kepentingan keamanan dunia kepada negara kita.
2. Kepentingan kesedaran semangat cinta akan negara.
3. Iktibar daripada peperangan.
4. Kegigihan rakyat dalam mempertahankan kedaulatan negara.
5. Kepentingan kebijaksanaan dalam merancang strategi.
6. Kepentingan sikap kreatif dalam kehidupan.
.7 Kepentingan sikap sedia berkorban untuk tanah air.
8. Kepentingan ketahanan fizikal dan mental dalam menghadapi

cabaran hidup.

.I Mernahami kronologi Peraug Dunia Pertama dan Perang Dunia Kedua.
2. Meneroka bukti nasionalisme tempatan sebelum dan selepas Perang

Dunia Kedua.

3. Membuat irnaginasi kcsengsaraan rakyat akibat dasar pendudukan Jepun.
4. Membuat interpretasi perjuangan rakyat menentang pendLrdukan Jepun.

-5. Membuat rasionalisasi menghinclari konflik antarabangsa.

. Jerman rnenakluki . Jepun menyerang Tanah . Bom atom digugurkan
. Poland.
Melayu dan Pearl di Hiroshirna dan Nagasaki.
Perang Dunia Kedua
bermula di Eropah. . Harbour. . Jepun menycrah kalah.
. Perang Dunia Kedua berakhir
Perang Dunia Kedua
di Asia Pasilik bermula. 1945

194r

M
KPM