Алла Тагала 6i3 ушш сынак, жэне еткжил к,ылып ^ берген мекенд1 еш ^ ай т-м уц ы , к,орк,ынышы жок, g болса куткен1м1з не? ^ Алла ©3iHiH, Кггабында 6i3re шынайы eM ip ак,ыретте з * eKeHiH айтып жатыр. Егер 6i3 пеннике KipeTiH болсак,, элбетте, ол жак,та бак,ыттылык,тан баск,а еш нэрсе болмайды. Ол жак,та уайым-к,ай*ы болмайды. Ол жак,та ауру-сырк,аулар жэне к,иналулар болмайды. Ол жак,та азап тартулар жэне ел'|м болмайды. Ол жак,та 6i3Ai мэцг'м'ш рак,ат к,ана кут'т турады. Ол жак,та 6i3 мэцгмж тыныштык, пен жан рацатына ие боламыз. Ол жак,та к,уаныш пен бак,ыт болады. Ол жацта 6i3 Ием'вдщ жамалын керу бак,ытына ие болып, Онын, 6i3re cыйлaFaн шеказ жак,сылык,тарынан рак,ат аламыз. Бул дуние сынак, мекеж бoлмaFaндa, онда аурусырк,ау жэне ауыртпалык,тар болмай, Алланьщ пaйfaмбapлapы мен так,уа адамдар онда ауыр K,nbiHiubMbiK,Tapfa мулдем душар болмайтын едк Адам (алэйьис-сэлам) бул дуниеден eTin кеткенге шейш к,иналып еткен. Нухты (алэйьис-сэлам) ез халк,ы eTipiKiui деп кшэлап, кеп жыл бойы олардьщ мазак,тауына ujbiAafaH. Ибраьимд1 (алэйьис-сэлам) отк,а TacTafaH. Сондай-ак, Алла Tafaлa OfaH езшщ улын к,урбандык,к,а шaлyfa буйырып, ак,ыр*ы сэтте faHa ток,татк,ан. Жак,ып (алэйьис-сэлам) 63ШЩ уЛЫ ЖуСШЛ (алэйьис-сэлам) ЖОК,ТЭП жылап ж у р т кезшен aйыpылfaн. Мусаны (алэйьис-сэлам) пергауын K,bicbiMfa алып, халк,ы оны кептеген азапк,а салган. Иса ибн Мариям (алэйьис-сэлам) кедей eMip cyp in , a c n a H fa кетерм т кеткенге шейш жок,шылык,к,а шыдafaн. Мухаммед пайгамбар (с.а.с.) да талай азаптарды керген. Б\з б тгендей, онын, шак,ыруына эуел‘| ез руластары - к,урайыштар к,арсы шьнып, OfaH к,аншама к,орлык,ты, талай азаптарды керсеткен. Оны эрдайым к,олдап журуил эйел! Хадишадан (р.а.) 199
ццаима жэне баск,а да цаншама жак,ындарынан айы рь^ан. Фатимадан бас^а барлык, ул-к,ыздары e3i Tipi кезшде к,айтыс б с^ ан . Сынак,тар оньщ бул жaлfaндaFы ©Mipi 6iTKeHre шейш TOKjafaH емес. Бул сияк,ты мысалдарды ©те к©п келлрсе болады. Бул дуниеде Имам Азам Эбу Xaнифafa yK,cafaH к,аншама улы fa л ы м д a p жэне так,уа адамдар азап тартк,ан. Оларды жaмaндafaн/ мазакл^ан, кематкен, K,nHafaH, oлapfa жала жапк,ан. Турмеге caлfaн... Жер устшдеп ем1рд1ц мэн-мацызы сондай. Бул мекен сынак,тар ymiH. Алла Tatana nepfaybiHHbi^ отбасысынан иман келлрген юажцсезш мысал ке л л р т, былай дейдЬ «Уа, к,ауымым! Бул дуниенщ т4ршвл!г4 аз кунд'ж болмашы кункерктен турады. Ал ак,иретке келеек, ол на*ыз мэцп-бак,и турак,тайтын мекен». «№мде-мм к,андай да 6ip жамандык, жасаса, OfaH тек cofaH лайык, жаза б ер тедк Сондай-ак, мейл1 ер немесе эйел болсын, юмде-юм мумш бола отырып (Алланын, разыльнына белейтж) сауапты да иплж л icTep icTece, мше, солар жаннатка юред1, онда олар к,исапсыз ризык,-неабеге, (к©з K©pin, к,улак, еепмеген, ешюмнщ ойына да Kipin LUbiK,nafaH) сан алуан нь^меттерге беленедЬ> («Мумш» cypeci, 39-40). Кезшдеп мусылман ок,ымыстылардан 6ip ey елге насихат жасап жатып былай деп айтк,ан: «Бул дуние ©згерулерге душар болып турады. Bipey жаман болса, бас^асы жак,сы болады. Bipey к,уанып жатса, eKiHLuici к,ай*ъ^а батады. Бул дуниеге 6epm in, оны журекке Kipri3in алу цорцынышты. O faH ceHyi - алдану. Ол к,убылмалы жэне алдамшы. Ол к,у жэне к,айырымсыз. Оныц эрк,ашан да алдап кетуш кутуге болады. Пенденщ бул дуниемен байланыстырган к,ур циялдары, yMiTTepi жем1саз. Оныц тазальны сезаз 6ip нэрсе арк,ылы 6bmfaHt>m турады. Бул дуниеде eMip cypin жатк,ан адам эрдайым сак, болуы керек.
Б1рден жок, болып кететш жаксылык,к,а алданбасын, ^ OfaH бэле-кесапат не ел'|м тез к е л т к,алуы мумк'ш. Бул дуниедеп ©Mip ©те к,ыск,а, ажал жак,ын. Бул дуние адам к,урметтелетш не жазасын алатын icTepAiH, eric даласы. Еккеш од apfbi жак,та орасьщ. Жер устшдеп ©Mip 6i3re 6ipa3 к,уаныш алып келсе де, кер'юнше кеп жылayfa мэжбур к,ылады. Уак,ытша к,уаныштар кетед!, оньщорнына at^afaH, жылдafaн азаптар келед'и Б'|раз бер'т к,ойып, к,айта кеп нэрсеж тартып алады. Аз жак,сылык, тарту еттцойы п, кептеген жамандык,тарды жаудырады. Уйд* кулю-к,уанышк,а толтырып турып, к,айта сол замат к,ай^1-мун^а батырады». Бул дуние туралы Алла Елила (с.а.с.): «Иманды Kici ушш турме, имансыз ymiH пейвш» деп айтк,ан. К,иыншылык,тар - пендежн, бул дуниеге бер'мт KeTyiHe тоск,ауыл болады. Егер бул дуниеде азапк,айш жэне к,иыншылык,тар болып TypMafaHfla, пенде дуниеге будан да б е р м т, ак,ырет eM ipi туралы мулдем умытып к,алар едк К,иыншылык,тар мен к,ай^1-мун,дар пендежн, бул жaлfaнды артык,суюшетоск,ауыл болып, оны к,ай^1-мун, жэне сынак, жок, бoлfaн ак,ырет уш‘ш ецбек етуге мэжбYpлeйдi. Сонымен 6 ip re сынак,тарды шыдамдылык,пен 6TK i3y петш ке мретшдердщ дэрежеажн, 6 n iK T eyiH e себепкер. Бул дуние - к,иыншылык,тардьщ, сынак,тардын, мекеж. Уак,ытша, eTKiHUJi мекен. Бул eMipAeH одан баск,аны кутпе! Ислам барлык, нэрседе орта жолды ycTaHyfa шак,ырады. Yiu нэрседе орта жол устансан, бак,ытты боласын,: ашу келгенде, к,умарлануда жэне ш м де. Пендежн, Ta6nfaTbiHAa к,умарлану ce3iMi бар. Ол к,умарлануын ауыздык,тап турмаса, ол ала к,ашып, пендеж KyH9fa басымен батырып, eлiмгe шейш алып 14-702 Орта Жолды цстану
с - келед'|. Ашуланганда езш устай алмай к,ызып кетелн болса, еш нэрсеж кез1 кермеген жынга айналып, ^ онда Aafbi KiciHi ел1мге алып келу1 мумкш. Сондыктан ~ барльнында орта жол керек. Г ? Ашулану, к,умарлану жэне б 'ту - адамды K,03faftTbiH ^ куш. Бму куилмен пенде aлfaшк1ы eKi куш л лзгшдеп, оларды к,алыпк,а салатын болса, бул дуниедеп ем ‘|ршде тузу жолда журе алады. Ашулану белгЫ 6ip шектен шыгып кетелн болса, пенде 6ipeyAi cerin, к,ол к е те р т, керек болса, еллре салуы да мумкш. Ал енд1 ашуланудын, куиш ортадан темен, жок,к,а тэн аз болса, пенде бaЙFyc болып, ез дш ш , абыройын жэне малмулИн, байлык,тарын ^opfaft алмай к,алады. Ашулану ce3iMi орташа жаедайда болса, ол Kicire сабырлылык,, батылдык, жэне данышпандык, экеледк Сондай-ак, к,умарлану ce3iMi шепнен L U b ifb in кетелн болса, адамды жамандыкда, абыройсыздык,к,а жэне зинак,орлык,к,а алып келедк Ал енд\ к,умарлану ce3iMi ете эл аз болса, онда пенде шaлafaй, бaйfyc жэне eM ipre, урпак, к,алдыруга немк,урайды 6ipeyiHe айналады. Бул ce3iM орташа жаедайда болганда гана соцы эсемджке, шумриллшке жэне баск,а кептеген жак,сылык,тарга жетюзедк Ж аксы лы к; э/сецкке э/сетст! Эрк,айсымыздын, жак,сы-жаман K,acnerrepiMi3 бар. Жак,сы icrepAi жаса€андай, жаман icrepAi де к,ылып алуымыз MyMKiH. Адам осылай жapaлfaн. Ол терт к,убыласы тен, келген мак,улык, емес. К,аншалык, эрекет жасасак, та eiu6ipiMi3 Hafbi3 идеалды Kici бола алмаймыз. Сонда да cofaH умтылуымыз керек. Бул дуниедеп мш делм!з - жак,сылык,тарымыз к е м ш т’жтер’^ з д е н , жак,сы icTepiM i3 жаман icTepiMi3AeH кеп болуына эрекет жасау. Эр тараптан 202
жак,сы бо/iyfa, елге жаксылык, жacayfa жэне ешюмге ^ жамандык, жacaмayfa эрекет жасауымыз керек. . 3 Мшезшде e3repyi мумкш бoлмafaндaй нэрселерд1 езгертк1с1 келген к’юлерге эрдайым тан^алып келем. Олардын, кептеген к,арым-к,абтет'| жэне таланттары бар. BipaK, олар онысын байк,амайды. Тек faHa ездер‘| танитын-бтетш б1реулерге ук,са*ылары келедк 0 здер1 жак,сы бтет'ш, к,олынан келетш нэрселермен шу€ылданудын, орнына, ездерше бетен caлafa Kipicin, уак,ыттарын текке ж1беред'|. Сонысымен олар ездерше де, 6acK^ apfa да пайда алып келген жок,. Ак,ыл-есл Kici e3iH жэне к,абтет-к,арымын acbifbic 1здеуден бастайды. Егер ол таб^атынан математикадан алые болса, оны жак,сы TyciHe алмаса жэне уйренуге еш умтылуы жок, болса, онда бул салада еш жете алмайды. Онын, бул miM саласымен шу*ылдануы езше де ешк,андай к,уаныш, рак,ат алып келмейдк Эдебиетке икемд1 Kici жазушы не ак,ын бoлyFa к,ызык,к,аны дурыс. Физика miMiHe K,a6merri Kici оны уйрену, сабак, беру жэне к,ажетл зерттеулермен шу*ылдану керек. К,ыск,асы, эрюм езшщ HKeMi келген жэне суйген ic'm табуы керек. Пенде мумкш бoлfaншa крлынан келетш, жак,сы жасай алатын icneH luyfbmAaHyfa Tnic. Эрюм елге Ke6ipeK пайда алып келетш салада icreciH. Бул к,арапайым ак,ик,атты умытпайык,. К^ ида бойынша, ез iciH суйген Kici ол icTi жак,сы кермеген Kicire K,apafaHAa MiHAeTiH жак,сы орындайды емес пе. Кебшесе айналамыздан ез'ше yHaMafaH кэстпен шyFЫЛAaнfaн, к,арым-к,абтет‘| де, к,алауы да бoлмafaн «к,ызметкерлерд»> кездеслрем5з жэне не ушш булар iciH жак,сы жасай алмайды деп тан^аламыз. с: зг 203
Сондыктан бaлafa жастайынан оньщ к,арымi к,абтелне к,арай кэабш aHbiKjayfa жэрдем беру ^ ете мацызды. Кейш бурые ка ст тацдап aлfaнынa екшгеннен repi, ертерек ap6ip кю де болатынталантын Г=С жэне к,абтетш анык,тап aлfaны жак,сы. Ецбектену - ем1р1м1здщ жэне бак,ытымыздын, 6ip белИ. Сондык,тан бак,ытсыздык, емес, к,уаныш пен рак,ат алып келетш жак,сы к э с т тандап aлfaнымыз дурыс. UlapHFarra тыйым caлынбafaн кэстлн , бэр1 пайдалы жэне цад!рл‘|. Адамдар эрк,андай мшезбен жэне к,абтетпен жарал€андык,тан, эрюм езше лайык,ты кэс1п жэне ic таба алады. Галым лабораториясында, мyfaлiм мектебшде, саудагер базарда, Aepirep ауруханада, аспаз асханасында, жазушы жазу устелшде, ушк,ыш уцдоында, дихан даласында, к,ойшы жайлауында, орманшы орманында бак,ытты бола алады. Сонымен 6ipre олардын, ap6ipi елге пайда алып келш, ез eMipiH адал ризыгымен к,амтамасыз е т т , адал ецбек жасай алады. Э р тм ез'| неге икемд! жapaлfaн болса, сонымен myfbmAaHfaHbi дурыс. Сонда Алла онын, ен,бепн жецмдетедк Мысалы, 6i3 аяк,кжм дукенше ке лт, e3iMi3re шак, аяк,ктм сураймыз. Улкен не тар аяк,ктм д! алу туралы ойламаймыз да. Не жaзFЫ букм KniMAi к,ыста, к,ыск,ы аяк,ки‘|мд! жазда кимейм!з. Бул к,арапайым шындык,. Сол «керекл Kici керекл жерде болу» ережеа 6i3AiH, K9cinTepiMi3re де тиеали Улы жазушылар, оцымыстылар, ойлап табушылар кеп нэрселерге к,ол жетюзген жэне елге де кептеген пайда алып келген. вйткеж олардыц эрк,айсысы ез орнын тапк,ан. Алла Тагала берген цабметтерш дурыс цолдaHfaH жэне енер турлерш жетмд1рш дамытк,ан. Олар дуниеге к,аншама пайдаларды алып келд1 жэне 204
сонымен катар ездер1 де бак,ытты болды. Ce6e6i ^ ездершщ K9ci6i cmapfa ерекше рак,ат cыйлafaн. Сахабалардын, дэу'фше yH,miп керелж. Хассан ибн Сабит (р.а.) улы ак,ын бс^анымен азанды эдем1 айта =►* алмайтын. Ал енд1 Бмэл болса, ак,ын бола алмады, 6ipaK, азанды баск,а ешюм айта алмайтындай ете эде/vii шак,ыратын. ¥лы эскербасы Халид ибн Уалид (р.а.) мирас белгслру мишмен ш уш лданбады, OfaH ка б те л жок, бoлfaн. Ал енд\ Зэйд ибн Сабит (р.а.) к,олбасшы болмады. BipaK, шар^аттын, мирас туралы \л\м\н ете жак,сы б тген . Сахабалар да к,олынан жак,сы келген, e3i цабмегп болран icneH LuyfbmAaHfaH. Эзщд1 взгертсец, барлыгы езгсрсд1 0м1рде кептеген жак,сы нэрселер бар. Ол нэрселерд’1 m apnfaTTbiH , непзшде дурыс пайдаланатын болсак,, бак,ытты бола аламыз. Алла TaFaлa эсем бактарды ecip in LUbifapfaH, ейткеж ол 0 3 i сулулык, сипатына ие жэне сулу нэрселерд1 жак,сы керед'|. Bi3 ол жаратк,ан нэрселерден онын, куш-к,уатын жэне оньщ жал(ыздьиы туралы куэлжтерд1 керем1з: «Ол - жердей (я?ни, жердщ асты-устшдеп) букм H a p c e H i С ен д ер у Ш Ш ж арЭТТЫ » («Бацара» cypeci, 29). ЖaFымды ивстер, дэмд1 тамак,тар жэне Ta6nfaTTbiH, эсемджтер1 б'вге к,уаныш тарту eTin, кец1л1м1зд1 кетерт, жак,сы кецм-куй сыйлайды. Алла Елшю (с.а.с.) б1рде былай деп айтк,ан: «MafaH бул дуниежн, eKi жацсыльны суйд1ртген. Олар - жупар n icre p жэне эйелзаты. Намаз болса, меж зор к,уанышым». \п\м\ аз, дшд1 терен, туан е aлмafaн талай Kicmep eM ipfleri ен, жак,сы нэрселерден бас тартып, так,уалык, жэне Aллafa ™ бадат жасау сылтауымен монахтык,к,а к,умартады. Олар ездерше к,иыншылык, тмейд1 жэне ем1рлер1 K,apaH,fbi тун,™ык,та к,алады. Олар ездерш бекерден-бекер аштык,пен, шелмен к,инайды. 205
аг -3 Mafbmacbi3 нэрселер ушш уйк,ыдан, демалудан к,алады, Алла Та*^ала берген жаксылык,тан жуздерш 5 бурады. Ал енд1 Алланын, Елила: «Мен кейде ораза устаймын, кейде устамаймын, кейде тунде гибадат жасаймын, кейде уйык,таймын. Некелесем, ет жеймш. J KiM межн, суннелме ермейтш болса, ол MafaH еш к,атысы жок,» деп айтк,ан емес пе? Айналан,а к,арап керсен,, кейбф юсмердщ 03iH-93i к,инап, зорык,тырып жатк,анын кересщ. Кейб1реулер жануарлардан aлынfaн азык,тардан мулдем бас тартуда. Tafbi 6ipeynep кулуге, жымиюга мулдемтыйым салады. Tafbi б1реулер салк,ын су иипейдк Мундай «к,ызык,тар» айналамызда аз емес. Бул адамдар Алла Tafaлa пенделерше cыйлafaн нэрселерден ездерш айырады: «(Уа, Мухаммед! Оларга): «Алланын, к,улдары ушш жаратк,ан адам корю кжм-кешекл жэне таза api пайдалы адал ризыцтарды мм харам ете алады?» - де» («Аграф» cypeci, 32) Алла Елила (с.а.с.) дуние рак,атына немк,урайды eMip cyp in, оларды пайдалануда орта жолды устанган. Осылай болса да ол кей-кезде бал жеген. ейткеж балды Жаратушы ж е с т деп жаратк,ан: «Араныц к,арнынан aAaMAapfa шипа болатын турлнтусл шэрбат (бал) Шblf аДЫ» («Нахыл» cypeci, 69). Алла Елила (с.а.с.) у й л е н т некелескен. бйткеж Алла Tafaлa айтк,ан: «ездерще yHafaH api адал бoлfaн езге эйелдердщ екеу!мен, ушеувмен немесе тертеу'|мен уй л е н т, отау к,уруларын,а болады» («ниса» cypeci, з). Сондай-ак,, Алла Елила (с.а.с.) мейрамдарда жэне салтанатты уак,ыттарда жак,сы кжмдерд1 киген: «Уа, Адамнын, ypiM-6yTafbi! Кай кезде де намаз ок,итын (немесе Kaf6aHbi тауап етелн) болсан,дар, таза ЬЭМ 9AeMi KHiMAepiH,Ai КИЩДвр» («Аграф» cypeci, 31). 206
Алла Елила (с.а.с.) жаныньщ жэне денеанщ ак,ысын берген. Алла Tafaлa оны елге адамнын, таб^атына лайык,ты дшмен ж1берген. Сейтш ол адамзатца ею дуниенщ бак,ытын алып келд'|. ЛСамандык,тан бшк бол Дуниедеп ец бацытты адамдар - мэцплж ем1рдщ жак,сыльжтарына умтылып, бас^аларга еш жамандык, жасамагандар. Мундай Kicmep жацсылыкты кездеп, жаксылык, туралы faHa ойлайды, ниеттер1 таза жэне мак,саттары биж болады. Олар жамандык,тын, бэршен алые болып, елге жаксылык, жэне бацыт жетюзедК Олар елге к,ызмет жасауга, пайда жетюзуге faHa умтылады. Егер к,андай да 6ip себептермен бул крлдарынан келмей ^алса, жо^ дегенде, ешюмге зиянын типзбеуге эрекет жасайды. Keiuipe б ту , журектерд1 байланыстыру жэне бэлекесапаттардын ce6enujici болган кек сацтаудан биж туру, ш ындыш нда, ете улы к,асиет. ‘Ъ э р 6ip сэтте болмасын Елге маш налы насихат айтк,ын, келсе, онда Ислам туралы бтгенщ нщ бэрж 6ip сэтте T e rin айтып caлfaныц дурыс емес. Ойткеы TbinAafaHflap ете кеп маглуматты 6ip м езгтде к,абылдай алмайды да, сонша эрекетщ текке кету1 мумкш. Алла Елила (с.а.с.) Муазды Йеменге ж1берт жатып: «Сен эуел1 оларга Алладан бас^а к,удай жок, екенш жэне мен Алланыц Елила екендтмд1 уйрет» - деп айт^ан. «Эуел1» дегеж - одан кейш екшил, бэлюм, уилнил, тертшил, бесшил жэне басцалары да болу мумкш дегенд1 бтд1ред1. Онда не ушш 6ip сэтте б!рнеше мэсележ ортага тастап, ^ыск,а баянда 6ip емес, б1рнеше тацырыпты айтуымыз керек? Не ушш 6ip нэрсе туралы айтып
* жатып, кенеттен баскасына аттап eTin, сез!л/чздщ g аярында сездщ басы неден бacтaлfaнын умытып 5 каламыз? Алла Tafaлa Курэнды 6ip мезплде емес, KepiciHiue жиырма уш жылдын, Ы н д е 6ipHeiue аяттан Tycipin TypfaHbi бекер емес: «Кутрлж тщ шырмауынан lubifa aлмafaндap: «Бул Куран OfaH (6ipTe-6ipTe келмей) 6ip бутж квтап куйжде б!рден туссе кайтер ед\?» - дейдк Алайда 5i3 оны журегще эбден уялатып, кекейще жак,сылап кондыру y m iH (осылай 6ipTe-6ipTe туарудемвз) жэне байыппен МЭНерлеП ОК,ЫП 6epyAeMi3» («Фурцан» cypeci, 32). Мусылмандар Исламнын, ж ец м д тн K ep in , оныц ез ем!рлерше тыныштык, уйлеа'м жэне куаныш алып келу y m iH тарту етшгенж тусшгенде бакытты болады: «Алла eiu 6 ip ж a н fa 0 3 i берген мумкжджтен артык, жук артпаЙДЫ» («Талац» cypeci, 7). Ислам AiHi пендеге шама-шаркынан артьщ еш нэрсе жуктеген жок. KepiciHme, ол адам баласын киыншылыктардан lubifapbin, eMipiH жецмдетедк Алла Елшюнен (с.а.с.) сахабалар ак,ыл-насихат cypafaHAa, ол 6ipHeiue сез, кейде к,ыск,а 6ip сейлем айтты. Шынында, ол буны бекерден жасамады. Кыска насихат жецш есте к,алады жэне жан-дуниеде терен, i3 калдырады. Алла Елила (с.а.с.) 6ip сахабасына айтк,ан 6елпл\ к,ыск,а-нуск,а насихатын еске алып керсек: «Ашуланба!» Bi3 бупн барлык ойымызды жэне 61лiMiAAi3Ai 6ip баянда калдырмай тусж д!рт TacTayfa эрекет жасасак, одан ете катты жацыламыз: «Сондай-ак Ь\з Куранды адамдардьщ санасы мен журепне эбден ci^ipin, байыппен окуын, ymiH (oкиfaлapfa орай ьэм баска да кажеттмжтерге карай) белш-белш api 6ipTe-6ipTe TycipAiK» («исра» cypeci, ю б ). 208
JA s ia uiifKip келпйре алм ай Жатып, кепке ри: М 3 U J К1 nav-LJi m o n c o u c i y i u u i y u p u i у ш ш ч . ш ^ и ш и м “ ' Т , , Т жасай алмайды. Aллаfа ыстык, наны ушш рахмет айта алмаса, азык,-тулжке ranfaH дастархан ушш де шуюр жасай алмайды. C e6e6i, жак,сылык,ты бтмегендер ушш ол улкен бе, Kiiui ме, 6ap i бipдeй. Баск,а уак,ытта, адамдардын, кепшмН 6ip кезде Алла Tafaлa MafaH пэлендей не тугендей нэрселерд1 берсе шуюр к,ылып, онын, жолында шын ык,ыласпен к,ызмет жасаймын, садак,аларды беремш деп ан т6epin, уэде K,bmfан, 6ipaK, онысын умытып к,алады: «Араларында: «Егер Алла 6i3Ai шеказ шарапатына белеп, мол дуние-мулж 6epin жарылк,аса, мшдегп турде зекет-садак,а 6ерем1з api унем1 nrm iKTi icTep 1стейтш i3ri жандардын, к,атарынан табыламыз», - деп Aллafa уэде бергендер бар. Алайда Алла оларды шеказ шарапатына белеп, мол дуниемулж 6epin етек-жецш кецейткенде, сарандык, к,ылды жэне (ездершен зекет, садак,а cypaлfaндa) кездерше де тм е й сырт айналып кете барды» («тэубе» cypeci, 75-76;. Бул дуниеде Алла Tafaлa цалаган нэрсеж бергенше мандайын жайнамаздан алмаймыз деп ант берген, 6ipaK, к,ашан faH a Алла T afa л a онын, д y fa л a p ы н к,абыл алып, к,иялдарын ic K e acbipfaHHaH кейш 6ypbiHfbi анты туралы умытып K ^ fa H к,аншама Kicmep бар... «Алла Tafaлa 6acK^ apfa бергендей MafaH да молынан бермей к,ойды» деп наразы болып LuafbiMAaHfaH, сол сэтте денсауль^ы аман, бак,уатты ем1рде T ip iu m iK еткен к,аншама адамдар бар. Олар ездершде бар жак,сылык,тары, денсауль^ы жэне бос 209
—: уак,ыттары ушш ш утр к,ылмайды. Егер оларда хан § сарайлар, кен-байлык,тары болып, aлтынFa к,олк,ага шейш батып к,алса да, Ж а р а тк ^ а ш утр к,ылмак, емес. 51 KepiciHme Алладан одан бетер алыстамак,. Bi3 эрдайым сондаймыз... Жалац аяк, Kici: «Алла i TaFaлa MafaH аяккшм берсе, OfaH ш утр к,ылсам», - дейд‘|. Ал енд\ аяк,ки!мд! болганнан кейш, шуюр к е л л р т, разы болуын жаца костюмд^ машиналы, уйл1, ак,шалы болмайынша кейшпге к,алдыра бередК.. Жак,сылык,тарды щолта» тез aлFaнымызбeн, шуюршмш айтуды кейшпге к,алдыра берем1з. Ke6iHece олардын, у э д е а сол куй'| к,ала 6epin, кейш мулдем умытылып кетедк К,алауларымыз орындалса екен деп Жаратк,аннан тынбай суранамыз. Бул 6\зд\ шаршатпайды, б!рак, оныц уюмдерж кец'маз орындаймыз жэне эрдайым к,ажетшше д эл орындай алмаймыз... ереэ/се Bip данышпан дуалына уш ережеж жазып min к,ояды. Олардын, 6ipeyiHAe «Бугшпж ертецге к,алдырма» деген жазу бoлfaн. Екшилсшде «Ой жупрт жэне шуюр к,ыл» деген сез бар едк Hf h h «cafaH Алла TaFaлa берген жаксылыктар туралы ой жупрт, олар ушш шуюр ет» деген магына болды. Ушшилсшде «Ашуланба!» деген сез жaзылfaн. К,арапайым уш ереже. BipaK, бак,ыттылык,к,а апаратын уш жол. Ал неге к,айта-к,айта к,арап туру ушш бул уш сезд! ©3iKHiH, кун делтц е не дэптерщ е жазып к,оймасца? 210
Сабырлылык, в ~ Ауыр кесел-кесапаттардан шыгатын мумюнштжтер бар. Ен, ауыр сынак,тар да ацыры б1тед'|, ауыр кайгы да кетедк Ен, к,орк,ынышты бэле-кесапаттан кейж ^ же^лдж келедк Булар талассыз шындык,. Соган дэлел j ретшде к'ггаптардан не ез ем1р-турмысымыздан Mbi^afaH мысалдарды келлрсек болады. Адамдар mbifap жолы жок, туь^иыкда, ете к,иын жaFдaЙFa душар болып, б'фак, Алла Тагала кенеттен оларга жол керсетт, жецмдж ж1берген к,аншама уак,ыттарды бмем'13. Алла TaFaлa былай дейдк «Ш убэаз, Б*13 сендерд1 к,орк,ынышпен, аштык,пен ьэм мал-мулжтерщдь жак,ындарын,ды 9pi ежмдерщд1 (табыстарьщды) кем'|ту арк,ылы сынаймыз. Ендеше, сабырлы б0лfaндapды суйшшмеп К,уанта бер» («Базара» cypeci, 155). Адамдарды сынакда душар к,ылу - Жаратканнын, ici. Б'|зд1н, OfaH мойынсунудан баск,а шарамыз жок,. Сабырлылык, к,ылып, OfaH сиынумен к,алай б алет жаксылыкцаайналдыру*^ мумкшекеншумытпауымыз керек. Ce6e6i Алла Tafaлa сабырлыларды суйед1 жэне басымыздан етюзген к,иыншылык,тар, машак,аттардьщ орнын артьиымен тoлтыpFaн мол сыйлык,тарын тарту етедк Сондай-ак, улы Жаратк,ан былай деген: «Элдесендерездерщненбурынеткенк,ауымдардын, басына келгендер бастарьща келместен жумакда KipeMi3 деп ойладьщдар ма? Олардьщ кептеген адам айтк,ысыз ayыpтпaлык,тapFa душар болып, куйзелгеш соншалык, - пaЙFaмбap жэне онымен 6ipre иман келлргендер: «Алланьщ жэрдем1 к,ашан келед1?!» - дейтшдей жaFдaЙFa ж егп. Бте-бмсен,дер, Алланьщ жэрдем1 ете жак,ын» («Бацара» cypeci, 214). Сынак,тар 6 a c K ^ a p fa к е л т, 6i3Ai айналып eTin кетед1 деп кутпеу керек. Керек болса, Алланын, 211
пaЙFaмбapлapы/ елиллер1 де ауыр cbmaKTapfa душар бoлfaн. Алла Елила (с.а.с.) былай деген: «Иманды еркек- §1 эйелдердщ бастарына, бала-ша?асына жэне малмулкше берметш сынактар, олар Жартушысына J б1рде-б1р кунэ жок, жаедайда жолыкпайынша, жал?аса беред1». Б1рде Алла Елилсшен (с.а.с.): «Адамдардын, кайсысынаец ауыр сынактар келед1?»-деп cypafaHAa, ол былай деп жауап бердк «Пaйfaмбapлapfa, содан сон, ен, асыл (эулие) кю лерге ауыр сынактар келедк Адам иманына карай сынак,тар?а душар болады. Егер онын, иманы бекем болса, OfaH сынакка сынак Косып б е р тед к Иманы эл аз болса, сынактар cofaH сай бермеди Алланын, пендеа жер устш де б1рде-б1р кунэа жок, бол?ан?а шейш, басына сынактар келе бередЬ>. Сынактар иманды пенде ушш болады. Оны сабырлылык,пен к,абыл алса, кунэларынан арылады. Демек, бул - кунэлардын, б1разынан болса да apbmyfa мумкшиллж. К,айсымыз ешк,ашан кунэ жacafaн жок,пыз? KiM олардан apbmyfa мук,таж бoлfaн жок? Егер cafaH сынактар келсе, кунэдан арылудын, мумкшшмИ 6epmin жатк,анын б т . Сабырлы болып, шыдамдылык керсетуге эрекет жаса, сонда бэлекесапаттар жак,сылык,к,а айналады. Алла Елила (с.а.с.) былай деген: «MycbmMaHfa к,андай сынак келсе, ол шаршау болсын, ауру болсын, корку, кай^ -м уц , кесел-кесапат болмасын, керек болса т1кен Kipce де, Алла Tafaлa ол уилн пенденщ кунэларынан кейб1реулерш кеилредЬ>. Иман-сеым, сабырлылык, мойынсуну жэне шыдамдылык шындь^ында кереметтерд1 тудырады. Алла Елила (с.а.с.) буны баскалардан жаксы тусшген. Б1рде ол былай деген: «Имандылардьщ ахуалы кандай 212
тан^аларлык,! Элбетте, оныц барлык, жаедайы ол ушш - у жак,сылык,, бул имандыдан баск,а ешюмге бертм еген. ^ Егер OfaH к,уанышты 6ip нэрсе болса, Aллafa шуюриллж етед1 жэне бул ол y m iH жацсылыц болып есептеледк Егер OfaH к,ай^ 1 келетш болса, сабырлылыкданытады жэне бул да ол ушш жак,сылык, болып к,алады». 0MipiMi3Aeri жак,сылык, пен сынак,тардыц мезпл'| 6ip-6ipiH кун мен тун ауыск,ан сияк,ты алмастырып турады. Алла Tafaлa 61з д 1 с е й тт сынайды. Bi3 эрк,андай cbiHaK,Tapfa дайын болуымыз керек. Келщдер, бэле-кесапат келгенде faHa K^ fbifa батып, Алланы еске алып к,алушылардан болмайык,. Алланы жак,сы уак,ыттарда еске алайык,. Сонда Алла б’\3{\\ к,иыншылык, жэне сынак, келген кундер1 ж ал^ з к,алдырмайды. Ислам адамга жем\ст\ ецбектену ymiH жэне рак,ат алу ymiH барлык, шарттарды керсетт берген. Алла Елила (с.а.с.) эрдайым жымиып журген, эз'тдеген (6ipaK, шындык,пен faHa). Керек болса Айша анамызбен жарысып oйнafaн жэне сахабаларына да зержпеу ymiH мезпл-мезпл1мен насихат айтып TypfaH. Сондай-ак, ол артьщ к,аталдык,к,а тыйым салып, адамдардыц езш таби™ алып жургенш жак,сы керген. Дшде к,аталдык, к,ылып, дш мен куш сынаск,ысы келген адам сезаз жецмер'ш ескерткен. Сондай-ак, д'ш ете бекем терец бoлfaндык,тaн, OfaH ак,ырындап Kipicy керек екенш айтк,ан. Ак,ылды Kici ез’шщ элше к,арай мак,саттарды к,ояды. Ол жкерлв ецбектент, езш щ мак,сатына талмастан ак,ырындап бара беред'|. Ол куилн сак,тап, шектен шыгулардан к,ашады. Ертец шаршап жатып к,алмас ушш, к,ажымас ушш бупн «нормасын арть^ымен opbiHAayfa» умтылмайды. Bip icTi мoйынfa aлfaннaн Сл m i ме не эЮалгыздык, па? 213
кейш, Алла Елилсшщ (с.а.с.) жак,сы icrepAi эрдайым жaлFacтыpy TypacbiHAafbi насихатын еске алып, аздап болса да уздш аз ецбектене бередк Дш эуел бастан адамдарды бакытты к,ылу y m iH туарм ген: «(Уа, Мухаммед!) Бул К,УРанАы cafaH (оны адамдар*^ жетюзу жолында) машак,ат K e p c iH деп TycipreH Ж О К .П Ы З » («Таьа» cypeci, 2). Алла Tafaлa б1реудщ эл1 келмейтш ж укл мойнына алып, содан сон, кейш ез мшдетш орындай алмай кlaлfaн Kicm epfli секпеген: «...Ал ездер'| ойлап тапк,ан рухбандык,к,а (ятни, дшдарлык, жолына) келеек, Bi3 оны oлapfa парыз Кылма€ан едж. Олар оны Алланын, разыль^ына беленуд1 к,алап, ездер1 ойлап тапк,ан болатын. Алайда олар ол жолды лайык,ты турде (ттеш ш е) устана алмады» («Хадид» cypeci, 27). Исламнын, езгеше белгю - онын, пенденщ таб^ аты на толык, сэйкес келгеншде. Ислам - орта жолдын, AiHi, жаннын, жэне дененщ талаптарына жауап берген дш, бул дуниенщ жэне мэцплж ем1рдщ A iH i. Алла © 3iH iH , дшш адамдар y m iH ж ен,т к,ылды: «Шынында, Алла сендерге ж ецм дж л к,алайды, ауыртпалык, артк,ЫСЫ Келмейд1» («Бсщара» cypeci, 185). Ел арасында болып, олардьщ керсеткен жэб1рлерше ujbiflafaH, Алланын, жолында к,ызмет жacaFaн, онын, дшше LuaK,bipfaH K icire Алла Та*^ала бзш щ улы сыйлык,тарын уэде цылган. BipaK, ол жал?ыз ж у р т, AллaFa сиынуды ^алаган K icire де сыйлык,тарын уэде цылган. Алла Елилсшщ (с.а.с.) сездерш еске алып керейш. Ол айтцан: «Мусылман Kici жамандык,тан к,ашып AiniH сак,тау y m iH жак,сы мулю бoлfaн к,ой артынан e p in тау аралап, жацбырлы жайлар?а паналайтын мезплдер де келу\ мумкш».
Эбу CafHA эл-Худри (р.а.) былай деп айтады: - у «Б1рде Алла Елшюнен (с.а.с.): «Уа, Алланьщ Елила, адамдардьщ ен, жаксысы юм?» - деп сурады. Алла Елила (с.а.с.) сонда: «Алланьщ жолында малы- =*- жанымен аянбай курескен жэне таудьщ 6ip ытында елге зиянын ттзб е й , Жаратушысына гибадат жасап OTbipfan адам», - деп жауап берди Жырактап, елден б е л ж т журу - бурыннан 6epi мэн 6epmin келген мэселе. Тарихта бул жайлы эртурл1 талас-тартыстар болып, кептеген кггаптар жазылган. BipHeme галымдар елден аулак болып, жалгыздык,та жaлfыз eMip сурген жаксы десе, Tafbi б!реулер1 ел арасында eMip cypin, олармен араласып журген жаксы Дейдк Ж огарыдаш Эбу Cafnд эл-Худри (р.а.) баяндаган хадисте Алла Елш'ю (с.а.с.) «адамдардьщ жаксысы KiM» деген суракка ею KiciH i айтып жауап берген: 1) Ел арасында eMip cyp in, Алла жолындагы куреске езшщ мал-мулюмен жэне жанымен катыскан адам. 2) Елден аулак болып, Аллага ж алш здыкта ™ бадат жасаган жэне елге еш зиянсыз адам. K,a3ipri мусылманокымыстылар:«Егержалтыздык,та eMip суру барлык, жагынан жаксы бoлfaндa, онда Алла Елила (c.a.c.) eKiHUji жаедайды faHa айтар efli. Ел арасында eMip суру барлык жагынан жаксы болганда, онда 6ipiHUji жаедайды faHa айтпак екенш TyciHeMi3. CofaH орай 6i3 6ipiHiuici де, eKiHUiici де барлык жагынан ен, жаксы бола алмасын б тсе к болады» деп айткан. CofaH орай, Kicmep, непзшен, eKi турл1 екеж анык болады: Аллага иман келт'ф т, бекем сенген адам айналасына эсерете алатын кушт1 адам. Мундай KiciHiH, сырткы KepiHici баскаларга жаксылыкты, такуалыкты жэне Аллага жакындауды сезд1редк Ол баскаларды дшге шакырып, Алла жэне акырет туралы еске Tycipin 215
>3 дшге к,ызмет жасайды. Сонымен цатар мундай Kicire баск,алардын, жамандьиы да, бузак,ыльиы да эсер ете 5 алмайды. Хадистщ 6ipiHiui б е л тн д е дэл сондай адамдар туралы айтылады. Мундай Kicire ел арасында болып, олардан белшбегеж жак,сы. Кейде бул ол ymiH зор мшдет болып цалады. Демек, онын, елден б елш т, жал*ыз журув кунэ болып есептеледк Иманы элаз, MiHe3i жумсак, Kici айналасына эсер ете алмайды. Ол ел арасында eM ip c y p in , олармен м э м те жасаса, баск,алардын, ык,палына тез Kipin, жаман жак,тарын жук,тырып алуы MyMKiH. Ак,ырында, онын, иманы одан бетер эларейд! де, кунэж кеп жасай бастайды. Не болмаса бул Kici - елге езшщ к,ылык,тарымен не тЫ м ен зиян келлретш Kici. Я*ши ел арасында eM ip c y p in , oлapfa проблема жэне Tepic нэрселерд1 алып к е л т, KyH9fa батады. Мундай Kici туралы хадистщ екшом бел Инде сез бoлFaн. OлapFa елден алысырак, бoлfaн жак,сы жэне кейб!р уак,ыттарда бул oлapfa м’ш дегп болып цалады. Осылай болса да елден б елш т, жал*ыз журу eK iуш талапк,а жауап 6epyi керек: Ол дурыстап-тузеуцл шара не д,эр\ болу керек. Я*ши жаман opTafa тез уй р ен т кететш Kici - ауру Kici. Ол емдеуге мук,таж жэне елден б е лш т, жал^ыз журу! OfaH сай емдеу деген сез. Демек, жал^ыз eM ip суру тшелей мак,сат емес. Мундайда дши iлiм Ke6ipeK алу емдеу болып саналады. Сонда ол Алла Tafaлa, Онын, шapиfaты, арам жэне адал туралы Ke6ipeK м а^ ум ат алады. Егер оньщ элаздИ нщ ce6e6i м1маздж болса, онда бул сезаз жэрдем береди Егер оньщ элаздвг'шщ ce6e6i - бул дуниеж cyioi не H9ncire жецму болса, онда мундай Kici ушш ец жак,сы ем - бул дуниеден жырак,тап, ак,ырет eM ip i туралы 216
ойлану. Пенденщ эл а зд И жаман ортанын эсержен болса, онда ол Kic'm i сол ортадан «айыкканга» шейш Д алыстатып, кейж кайтадан куш жинаган сон, ез S_ айналасына жаксы эсерж беретшдей жагдайда ел Баска уакытта ез ортасынан белжш шьнып, жаксы адамдарды кермешнше, 6ipey кептеген эдепахлаксыз кю лердщ коршауында калганын сезе бермейдк Бул - экологиясы бузылган аймакта eMip сурген Kici таза аймакка бармайынша, айналаныц ете ластанганын сезбегендей нэрсе. ейткеж ол сол opTafa уйренюп калран. Егер оган 6ip ey бул жер ете былганган деп айтса да, ол тым сене к°ймайды. Сейтсе де, егер ол б1рнеше жумата не айга таза жерге кеш т барып, содан сон, кайта келетж болса, ол сол замат айырмашылышн анык с е з т, айнала шынында таза емес екенж тусжедь Адамдардан жырактау уакытша болу керек. Исламда мулдем жалгыз болу деген нэрсе жок- Ол naftfaM6apflbin (с.а.с.) уакытында да, сахабалардын, уакытында да болган емес. Мундай мулдем жырактап журу, анда-санда faHa - Ислам тарихында^! ен, жаксы мезпл деп есептелген уакыттан кейж faHa кездесе бастады. Алла Елшю (с.а.с.) пaйfaмбapлык м ж дел басталарда 6ipHeuie кун не апта бойы, кейде 6ip айды тауда жaлfыздыктa етюзген. BipaK Алла оны елге 6afbiTTafaHHaH кейж, ол бунысын токтаткан. Будан тыскары OfaH Жаратушыныц: «Уа, ж ам ы л^ га буркенген (елилм)! Тур, (ел-журтка) ескерт» («муддэссир» cypeci, 1 -2) деген сездер‘| ту а р тге н . Содан бастап ол ж алш зды кты да, демалуды да еш б тге н емес. Сейт'т, жалрыздык - кейде емдеумен б1рдей. Бул аурудан айыш сымен ж алш зды кты токтату керек. MiHe, сол сиякты, жукпалы aypyfa шалдыккан адамды 15-702 2 17 арасында болу керек.
елден бел in к,ойып, айьиысымен оны к,айтадан карантиннен шы?арып, кэд1мп ез eMipiHe к,айтарады. Елд'щ бэрше емес, белпл1 адамдардан faHa белшу керек болады. Я ^ и K,aybiMAafbi жамандык,тын, оша*ынан, жаман юсмерден белшу керек. бйткеш иманы элс13 K ic i олармен мэммеде болып, сол ортада журсе олардын, эсерже к,алып, e3i де элплердей болып к,алады. Сонымен 6ipre жак,сылык,тан, жак,сы к'юлерден белшудщ еш зэр ул т жок,. вйткеы дэл солар тузелуге жэрдем 6epin, к,олдау керсетт, жамандык,тан K,opfan, бммегенш уй р е тт, умытк,анын еске Tycipin, Aллafa унайтын icrepAi жacayFa жэрдем бередЬ К,ыск,асы, aAaMfa иманды жак,сы орта ете керек. Ауру адам ауруын жук,тырып алмас ymiH елден алыстаса да, оны емдеп жатк,ан дэрвгерлерден алыстамайды. Сондай Luaprrafbi жaлFЫЗДык, шайтаннан жэне онын, жэрдемш терш ен к,ашу сияк,ты бoлFaндык,тaн, ол к,андай да 6ip жамандык, болып есептелмейдк Бул адамнын, иманын, epKiH кушейту ymiH керек. Сонымен 6ipre, белпл‘| нэтижелерге к,айтт жету керектИ туралы ойлану мумкшшмИн де бередк Содан сон, со л KiciHiH, жан дуниесше, жacafaн icrepiHe жэне жалпы eMipiHe 6afa беру ymiH жатть^у тэрлбк Ислам тыйым caлмaFaн ж алш зды к - мешггтен шык,пай отыру. Бул — HfTHKa(J) деп аталатын ™бадат. 0cipece рамазан айынын, aK,bipfbi бес-он куншде иFтикaф жасалса ете жак,сы. Одан тыск,ары тунде жacaлFaн FH6aAarrap да, уйык,тар алдында KyHi бойы жacaFaн ic-эрекеттер’ш ойланып анализден етмзу сияк,ты, жал?ыздык,тын, езгеше 6ip Typi. Сондык,тан Алла TaFaлa 0з келен,кесшен баск,а сая жок, KyHi 0з келецкеанде саялайтындардын, арасында жaлFЫЗДык,тa Алланы еске алып, кезшен жас ак,к,ан адам екеж белпл’1.
ыздык, - aAaMfa ез к,ателерш AypbiCTayfa жэне - у езшщ eMip жолын к,айта к,арап LUbifyfa жэрдем береди Ал eHAi бул дуниенщ к.ызык.шылык.тарынын, артынан 5 . кд^андардын, мундай мумкшшт'жтер! жок,. Талымдардан эл-Хаттаби былай деген: «Егер ж ал^1здык,тьщ пайдасы жаман сез жэне есек aйтyFa тоск,ауыл болып, apaMfa к,араудан K,opfafaH жа<ы болса, сонда да бул улы жаксылык, болмак,». Бэрше белгmi бoлfaндaй, «жaлFыздык, жаман достан жак,сы» деген сез бар. Ал-Хаттаби айтып кеткендей, ж ал ^ зд ы к,™ не елмен ты ш з байланыста болуын тандау алдында шарттарды ескеру керек. Егер Kici езш зэру нэрселермен к,амсыздауда езш щ иманын жэне так,уалыш н KepeKTi ден,гейде устап туру ушш 6acK^ ap fa мук,таждык,сезбесе,онда уак,ытынын,кебш елмен етю зудщ зэрул*1г! жок,. Элбетте, ол жaмafaтпeн 6ipre окитын намаздары сияк,ты дши парыздарын, сэлем-саулык,ты, ауруды зиярат етуди жаназа HaMa3fa туруды орындауы керек деген шартпен. Мысалы, егерде адам аш болса, тамак, жеу\ керек. Егер af3acbiHa керекл калорияда тамак, жеген болса, тамак, OfaH пайдалы жэне куш-к,уат береди нэтижесшде, ол e3iH жак,сы се зш т, жаца кушпен ецбек етуге юркеди Ол енд'|, зэру бoлfaннaн артык, тамак, жеп aлfaн болса, бул адамнын, денсаульнына K ep efap эсерш типзед1 де, ол элареп, caлfыpт жэне жалк,ау болып к,алады. 1шкен тамагы OfaH пайда тупл зиян алып келеди Елмен жacaлFaн м эм м е туралы да осыны айтса болады. Ол зэру бoлfaн елшемде керек, арты^ы зиян. Жал*ыздык, жэне баск,алармен тьныз мэмме мэселесш де жацылыс кеткен eKi жаедай жэне алтын орта жол бар. 219
BipiHiui жаедай - адам езше анык, пайдалы нарселерден де алыстап калуы. Мысалы, керек болса жума намаздарына да, мешггтеп парыз намаздарына да, айт намаздарына жэне баска зэру жиындapfa да еш бармай KoftfaH ж ал^ зды к. Элбетте, бул нуксандык бол€андыктан дурыс емес. EKiHmi жаедай - пенде уакытын текке куртып, кершген бэр1мен, итбай-шотбайлармен де мэммеде болып, пайдасыз сездер, есектер, бейма*ына сездер жэне баскалардыц айыбын ашкан сездер айтыла берелн жиындapFa катысу. Мундай журк-турыс та астамдык ретшде дурыс емес. Ал енд1 орта жол - жaмafaтпeн орындалатын мацызды ic-эрекеттерге, мысалы, жума намаз, парыз намаздар жэне айт HaMa3Aapfa, пайдалы ca6aKTapfa катысып, баскалармен 6ipre Жаратушь^а унайтын, ол тарапынан сауап берметш жаксы icTepfli жасау, такуалыкта жэне жаксы гстерде бacкaлapFa жэрдемдесу. ЛСаратцанныц керемсттермс назар сал Жаратканньщ кереметтер1 айналамызда, элем де оньщ KVAiPeT' KYUJiH, ш еберлтн эрдайым байкатып турады. Oлapfa кез салып отыру - ен, жаксы демалу, ujapiuafaH нервл демалдыратын ец жаксы тэал. Шаршадьщ ба? Кен,м-куйщ нашар ма? Жуйкецнщ жукаруы шектен LUbiFbin Kerri ме? Онда жай faHa айналаца жаксылап карап, аспан, Кун, булттар, бактар кандай faжaп жapaлfaны туралы ойланып кер. Алыста*ы Tayfa, KypKipen afbin жаткан cy fa кара. Жaнyapлapfa, курт-кумьфскаларга, KycTapfa, тунп тыныштыкта*ы Aftfa жэне жyлдыздapfa кез сал. Алла Tafaлa кун мен тунд1, от пен суды, жарык пен Карац*ыны жаратты.
Планетамызда жануарлардын, сан мьщда€ан тур* бар!.. Жер шарымыздьщ 6ip жершде эрдайым к,ыс, Tafbi 6ip жершде болса эрдайым жаз. Bip жершде керемет K,y6bmfaH терт мезпл. Tafbi 6ip жер! ак,к,ан cynapfa, кеплд1р келдерге, жап-жасыл еамдштерге тoлFaн. Ал енд1 баск,а жершде cafbiMflaHfaH шел жатыр. ¥лы Жаратк,ан букм элем де керемет сэйкеспктщ (гармония) жэне Faжaйып сулульщтын, болуына аса мэн берген. К,унт цойып к,арап керсец, Жаратк,аннын, туындысы тендесаз, ен, эдем! жэне faжaйып екенше куэ боласьщ. Олар - Алланын, шеказ куш-к,уд1ретшщ куэлары. «Эрине, мунда (ак,ик,атты керет’ш) кездер1 бар жандар y m iH f ибрат бар» («нур» cypeci, 44). J% 3 болса да j/салгасып тцрган ic - э/са^сы к Атак,ты faлым Шаук,ани былай дейдк «Гал ымдардын, 6ipi MafaH т л ы м и ен,бектерд1 жазуды ток,татпауды жэне кунше жок, дегенде, eKi к,атар болса да жазып Typyfa кецес берген. Мен онын, кецесш ecrin, айтк,анын жасадым, нэтижесш керд1м». Бул Алла Елилсшщ (с.а.с.) айтк,андарына деп келедк «Жак,сы ic - аздан болса да унемв жaлfacк,aн ic». «Кум жиылып тас болады», «Тамшы тасты теседЬ> деген сездер бекерге айтылмаса керек. Б!здеп проблема - к,айсыб!р icKe KipicK eH сон,, оны aflfbiHa жетпей жатып тастап K^faHbiMt>i3Aa болып тур. Егерде 6i3 6 ip icTi жоспарлап алып, оны 6ip к,алыпты ак,ырындап орындай берсек, онда ол ic б\зд\ шаршатпас та, к,ажытпас та едК Алла Tafaлa 6i3re бекерге бес уак,ыт намазды берген жок,. Бул намаздардын, ap6ipi кеп уак,ытты
да алмайды. Бес-он минутта бггедк BipaK, пенде оны eM ip бойы тынымсыз орындайды. Енд1 елестетт керсецдер, сонша жылдык, бес уакыт намазды 6ip уацытта ок,ыцдар десе к,айтер едж? Kici онда эбден шаршап, ак,ырында, буны ауыр мж дет K e p in , ептепсептеп орындап, ap bi-6epi жасап одтылуга умтылады. Sip нэрсеж эрдайым, 6 ip к,алыпта, уздж аз ж a c a fa н жак,сы. Ал еид\ 6\з кейде 6 ip куж еш нэрсе !стемейм!з де, оньщ e p ie c i кешеп орындалмай к1a л fa н ic ri 6iTipy ушж acb ifb in-anTb ifb in, ептеп-септеп 6 h ip e ca л y fa эрекет жасаймыз. Сондык,тан e3iMi3Ai цинамау ушж жасайтын icTi ойланып, план-жоспарын жасау керек. Жуйенщ, тэр ттл н , жок,тыгы KiciHiH, ынтасын 6 y 3 y fa , шын журектен орындамай, e3iH мэжбурлеп немк,урайды icTeyre алып келедк Соцында, нэтиже 6i3 кlaлafaндaй болмайды. EKi топ журуге шык,ты д е й т . BipiHLui топ тынбастан тез ж у р т отырды. Ал eKiH iuici к,айта-к,айта TbiHbifbin жатты. Шынында, 6ipiHmi KyHi тынбай ж у р т отырган топ элп демалып OTbipfaH топк,а K,apafaH A a кеп к.ашык.тык.ты басып e rri. BipaK, eKiHiui кунжц аяш нда олар к,атты шаршап кlaлfaндык1тaн, будан ары журуд! ж a л fa c т ы p y fa KyujTepi де, цалаулары да к1a л fa н жок,. Акырында, к,айта-цайта TbiHbifbin бара жатк,ан топ еш тынымсыз бара жатк,ан топтан озып к,ана поймай, езжщ купли, cepreKTiriH жэне жак,сы кецм-куйж де сак,тап к,алды. Мусылман пенде ез жумыстарын, уак,ытша ic тэрлбж бес уакыт HaMa3fa царап реттегеж дурыс. flfHH ол eKi намаз ортасында не ic жасайтыны туралы ойлану керек. Бул болса оньщ ic-эрекеттерж жуйел1 жэне берекел! цылады. Сонымен 6ipre, оныц 6ip нэрсеге улгермей к,алуы турасында еш nafifbipybi болмайды. Жocпapлaнfaн ic opындaлFaндaй болуы да мацызды. Элбетте, егер ол 6ip кунге eKi кунде де
бггпейтш ic r i жоспарлап алса, онда ол еш нэрсе б т р е алмайды. ^ Кейб1р K ic m e p кеп нэрсе жасауга улгергмерв келедк Б1рак,олар acbif ып ездерже куш кел л р ге т аз келгенс'т, =♦- максатка жетюзетж жолды узартып алады. ¥йкыга кеткен уакытын унемдеп, уйык,тамай журе берген Kici аягында кепке уйык,тап к,алады. вй тке ж af3a калпына келу! ушш K e6ipeK уакытты талап кылады. 0«HF3HHaH кейш ол езш жаншылып кlaлFaндaй сезедк Элбетте, шаршап-шалдыкдан Kici ез уакытында демалып жумыс icTereH K icire «.apafaHAa жумысын жа^сы орындай алмасы белгм1 емес пе. ¥йык,тайтын уакытта уйыктап, туратын уакытта уакытында турып, жаца кушпен жумыска KipicKeH Kici 6 ip H e iu e сагат бойы тынымсыз жумыс icTen, элшен айырылып, керек болса денсаулыш нан да ажыраган K icire Караганда кеп игмжтерге жетед'к Алла Елила (с.а.с.) 6ip icTi аз-аздан, 6ipaK yHeMi жасаган KiciHi жаксы керетж жэне 63i де сол ка рд аны устанды. Алла Елила (с.а.с.) - 6i3 ymiH ен, жаксы улп. ^iM жолындагы Kicire жуйел!, T9pTi6iMeH \л\м алу ете мацызды. Мысалы, та ц ш намаздан кейш К,уран окыса, бесш мен eKiHTi намазынын, ортасында белпленген ютаптарды окып, ез мш детже караса, eKiHTi мен акшамнын, ортасында мацызды жэне терец зерттеулерд! журпзсе, акшам мен куптаннын, ортасында елмен араласып, жакындарына зиярат етуге барса, ал енд\ куптаннан кейш керкем эдебиетл окып, отбасыга кецм белее болады. 223
ЧАман Жэне эдеп-ахлсщ к ю н щ багасын анык;тайды Кене заманда эрдайым жыртык,, жaмaлfaн кж м ки ш т , аштык, пен ыстык.-суык.ты кеп керген, аяк,ктм кермеген жалан, аяк,тарын жара басып кеткен 6ip жарлы Kici eMip сурген. Алла Tafaлa бул жaлFaндa оньщ пешенесше байлык, дегеннен еш нэрсе жазбапты. Онын, мал-мулю де, т е к т м т де, ел iu jiнде K,aAipi де жок, ед*1. Ол тупл бас cyfap уцпрдей уй4 де жок, болды. Карнын булак,тын, к,ара суымен ептеп тойдырып, тунде меилтке тунейтш. К,ол ы - жастык,, Teceri - жер болатын бейшаранын,. BipaK, ол осыншама жарлыль^ына царамай Жаратк,ан Иес'ш кеп еске алып, К,уран ок,ып, жaмaFaтпeн o^bmfaH намаздарда да, а^ы стард а да алдыцгы к,атарда турды. Б1рде оны Алла Елила (с.а.с.) шак,ырып алып былай деп сурады: «Жулайбиб, сен не ушш уйленбей журсщ?» Ол: «Уа, Алланьщ Елила, MafaH KiM к,ызын бермек? MeHiH, б айл ы ш м да, дэрежем де жок,», - деп жауап 6epAi. Bipa3 уак,ыттан кейш Алла Елила OfaH Tafbi да сол сурак,ты 6epin, 6aflfbi жауапты алды. YiuiHiiJi мэрте ofaH Алла Елила (с.а.с.): «Жулайбиб, пэленше деген aHcapfa бар да, «Алла Елила сэлем айтты, MafaH к,ызын берс'ш деп eTiHin жатыр» деп айт», - дед!. Айтылган ансар текл, ацсуйек Kici едк Жулайбиб OfaH барып l"^faM 6apAbiH, (с.а.с.) сезш айтты. Ансар тан^алып: «Алла Елилане (с.а.с.) де сэлем! BipaK, мен cafaH к,ызымды к,айтт берем? Сенщ м ал-м улкщ де, т е к т т т н , де болмаса», - дед!. Онын, эйел! де f ажайып. «Жулайбиб пе? Онын, ешк,андай TafaM -acbi жок, емес пе», - дед! ол. Сол уак,ытта a p fb i жак,тан олардын, сездерш ecTin TypfaH к,ызы: «Сендер не Алла Елилсшщ (с.а.с.) eTiHiiuiH оры нда^лары н, келмей жатыр ма? Жок,, К,удайак,ы, олай болмайды!» - дед!.
С ейтт, ак,ыры Жулайбиб отбасы к,урып, HMaHfa, так,уалык,к,а тoлfaн жылы уяныц иесше айналды. Бала- ^ шafaлы да болды. ^ Кундердщ 6ipiHfle, «Алла жoлындafы куреске аттаныцдар!» деген жаршыныц yHi жaн1fыpды. Кепиллж аттанды. Жулайбиб дэл сол жoлFы cofbicia шейгг болды. Cofbic аяк,талып, Алла Елилс'ше (с.а.с.) к,урбан бол!гандар туралы мэл'|мдеп жатк,анда, ел Жулайбибл умытып, айтпай к,алды. Ойткеж ол кепиллж шлнде ешк,андай езгешеленбеген, ете к,арапайым Kici едк Б'фак, Алла Елила (с.а.с.) оны умытк,ан емес. Ол келгендерден Жулайбибл сурады, сонда faHa оны !здеп кетл. К,ашан оныц жерде жатк,ан жансыз денесш тап^анда, Алла Елила (с.а.с.) OfaH барып, белндеп шацын c y p T in турып: «Сен жетеуш е л л р т, содан соц езщ к,урбан болдыц... Мен сененмш, сен мененац», - дедк Ол ак,ыр*ы сезш уш мэрте к,айталады. Бул ецбекл бaFaлayдa адам баласы лайык,ты бoлfaн ец би1к дэреже, жер белндеп еыирдщ ец улы сыйльны Ж улайбиблц 6afacbi оны ц иманы жэне Алла Елилс'ше (с.а.с.) бoлfaн суж спениллт еди Оныц кедейлИ бул улы марапатк,а жетуге тоск,ауыл бола aлFaн жок,. Ол Жаратк,анныц ризаль^ын \зд е п, «Олар Алланыц ш еказ шарапатымен берген H biFM eTTepiH e шат-шадыман болып куануда эр\ ездер1мен эп\ K ,a y b ^ n a fa H A a p A b i (a f h h дш дес бауырлары Алламен к,ауышк,анда) олар уилн де ешк,андай к,орк,ыныш жок, екенш ьэм эсте жабык,пайтындык,тарын айтып суйшиллепа кел т» («дли Имран» cypeci, 170) eKi дуниеде де бак,ытты болды. Мше, пендеж ц 6afacbi - оныц иманы, ycTaHfaH жолы жэне эдeп-axлafынa к,арай деген сол. К,ыск,асы, улы ой-мак,саттарды тусшу мен icKe асыру ушш e M ip сурген адам бак,ытты. ед|. 225
—: Адамнын, санасында болса, жок,шылык, жэне 2 теказдж шынайы улы дэреже ушш ешцашан тоск,ауыл j '— ^ в S бола алган емес. Буны тусш т, езш щ ic-эрекеттерЬ дй иманы жэне жомарть^ымен e«i дуниеде де бак,ытк,а г с ие бoлfaн Kici к,андай эдемН дйелзаты Алла Tafaлa былай дейдк «Жубайларьщмен жа^сы К,арЫ М -К,аТЫ НаСТа б 0 Л Ы Н ,Д а р » («Ниса» cypeci, 19). Сондай-ак, ол: «Оньщ (к,уд1ретшщ ш еказдИ н керсететш) айцын дэлелдершщ 6ipi - oлapfa бауыр басып, жандарын, жай тапсын деп, сендер ymiH ез болмыстарьщнан жубайлар жаратып, араларьща суж спенш м ж ьэм мей1р1м сез1мш уялатк,андь^ы («Рум» cypeci, 2 1) деген. Алла Елила (с.а.с.) былай дейдк «Эйелдерге жак,сы м эм м е жacayFa шак,ырамын, ейткеж олар к,олдарын,да*ы тутк,ын сияк,ты». Сондай-ак, ол былай деген: «Сендерд'щ ец жак,сыларын, - ез жануясына жак,сы мэмме жacaFaндap. Мен ез1мнщ отбасыма ен, жацсы мэмме жасаймын». Бак,ытты отбасы - жылы сез1мдерге, жак,сы кецмкуйге, суюге, так,уалык,к,а жэне ш уюрш мжке тoлfaн отбасы: «Курылысын ( a f h h , д*1н!н, T ip m 'm iriH ьэм букм icэрекетш) Aллafa к,арсы ке л т асы болудан caKjaHyfa ьэм разыльнына беленуге непздеген адам цайырлы ма? Жок, элде, к,урылысын (тубш су шайып) к,yлafaлы TypfaH жарк,абак,к,а салып, ак,ыры сонымен 6ipre, жаьаннам отына к,улап кете 6 a p fa H адам к,айырлы ма? Алла (букм ici эдметазд'жке, к,иянатк,а непзделген, ак,ыры езш щ де, езгенщ де обалына к,алатын) залым к,ауымды эсте тура жолра салмайды» («Тэубе» cypeci, 109). 226
Жубайлар 6ip-6ipiHe кул1мдеуд1 эдет к,ылып алса 2 й ете жак,сы болмак,. бйткеж кул1мдеу - кел1ам мен ынтымак,тьщ белпа. «Бауырьща кул1мдеущ де садак,а» делшген хадисте. Алла Елила (с.а.с.) елге кеп жымиып мэмме жасайтын едк Сэлемдесуд1 де yMbiTyfa болмайды: «Осы айтылган уйлердщ табалдырьиынан аттаганда, Алланьщ атынан ьэм Оньщ бyйыpfaнындaй к,ут-береке мен игмжтщ орнауына себепкер болган nri ниетпен 6ipб1рлерще сэлем берщдер» («нур» cypeci, 61). Элбетте, сэлемге жауап к,айтару керек: «(Уа, мумшдер) Сендерге сэлем б е р м т, nri ниет бмд1рмгенде, сендер одан да артык, ниет бмд1рш, одан жак,сы сэлем берщдер немесе жок, дегенде дэл СОЛЭЙ СЭЛем К,аЙТарЫН,Дар» («Ниса» cypeci, 86). Уйге юрердеп 3 iK ip де отбась^а бак,ыт алып кeлeдi: «Уа, Жаратк,ан Алла, Сенен уйден шыкданымызда жэне к,айтып юргежмизде жак,сылык, сураймыз. Алланын, e c iM iM e H K ip in , Алланьщ e c iM iM e H шь^амыз. Жаратк,ан Ием1зге тэуекел етем1з». Баск,а б1реумен ceйлeciп жатк,анда, ужм1здщ к,алай болуы OfaH жacaлFaн мэммем1зд'| 61лА>РеА>- Сондык,тан жубайлар 6ip-6ipiMeH сыпайы, жай жэне жа*ымды унмен, махаббат, сежм, сый-к,урмет жэне к,амк,орлык, сезш т тургандай сейлест уйренгендер1 жак,сы: «(Уа, Мухаммед!) «К,улдарыма (езара ттдескенде де, к,арсыластарымен жауаптасса да) «эрдайым сездщ ен, жак,сысын айтып, ете сыпайы сейлесан» де» («Исра» cypeci, 53). 227
Keft6ip уак,ыттарда сездщ тоны мен bipfafbi сезден де мaFынaлы болып, одан куш лрек эсер береди Ыздщ YHiMi3 Алланьщ к,алауымен кереметтерд1 жapaтyFa цабмегп. Отбасылык, бак,ытк,а ие болу ymiH жэне оны сак,тап к,алу ymiH T a fb i нелерд1 icTey керек? Сездш к,орынан жаралаушы жэне р е ш и т, ашуды келлруил сездерд1 алып тастау керек ж эне 6ip-6ipiHiH, кемш мжтерш е емес, жак,сы жак,тарына кеб1рек кецм белу керек. Егер 6ipey эйелшщ кемш мжтерш е кецм белмей, оньщ жак,сы жак,тарын кеб1рек кере бмсе, онын, e M ip i тынышырац жэне бак.ыттырац болып цалары шубэаз: «Иманды еркек иманды жубайын ж ек кермеан. б йтке ж оньщ 6ip сипаты унамаса, eKiHiui сипаты унайды». Ешк,ашан к,ате ж1бермеген мм бар? Терт цубыласы тугел келген Kici бар ма? «ApfbiMaK, ат та шалынады, мык,ты к,ылыш да мук,алады» деген сез бар. «Жацылмас жац, cypiH6ec туяк, болмайды» дегендей сез. Алла Tafaлa былай дeйдi: «Егер Алланьщ сендерге деген ш еказ шарапаты, ерекше рацымы бoлмafaндa, араларьщнан 6ipAe-6ip жан (ceHiMi, HneTi, ic-эрекел жэне мшез-к,улк,ында) эсте суттен ак,, судан таза бола алмас едЬ> («нур» cypeci, 21). Отбасылык, ем}рде де жубайлар тап бoлfaн кепиллш проблемалар, ш ындь^ында, арзымайтын нэрселерден шь^ады. Болар-болмас ic ymiH урысу, майда-шуйде нэрсе ymiH ашулану, болмашы нэрседен шыкдан урыс-талас... Бэлюм, 6ipa3 кецмге унамай н & л *зн тамак,, кlaдaлмafaн туйме, уак,ытында тaзaлaнбafaн уй, орнына кloйылмafaн буйым, уйге шак,ырылатын к,онак,тар дегендей нэрселер. MiHe, сондай 6ip майда-шуйде себептерге бола неке бузылып, к,утты отбасы ыдырап, жубайлар к1aйfыfa
батып,балаларата-анасыныцажырасуынанжабырк.ап ^ отырады... Бэлюм, 9p6ipiMi3 элаз, ж еттм еген жэне ашуымызды устай алмайтын ке м ш м ж л пенде а*- екешм1зд1 MoftbiHAafaHt>iMbi3 зэру ujbifap. Б1з жетмер болсак,, б1зд1н, eKiHmi жартымыз да ж етм ер болса, демек, нэтижеде, отбасылык,ем1рдедурысталатуседк Би1к децгейге шейш толык, ж етм у мумюн емес, 6ipa^ OfaH умтылуымыз керек. K,ypfaHfa K,apafaHAa, 6y3faH оцай. Бэлюм, отбасылык, бак,ытты, Алла разылыгы ymiH 6ip-6ipiH e KeiuipiM Ai болып, кемшмжтерд1 кермеуге эрекет жасап ж эне жаманды^тарды емес, жа^сьмыцтарды еске алып, 6ipre K,ypyfa эрекет жacafaн жак,сы гой? Эрк,айсымыздыц кемш мтм1з, к,ателер1м1з ©3i ymiH ж е ткм ж л . Енд1 сондай бoлfaннaн кейш шыбыннан пм жасап не Keperi бар? Егер жубайыцыздын, ж acafaн ici унамай не циналтатын болса, онда ашуыцды шь^арардан бурын ойланып керу керек LUbifap. Бул сондай к,орк,ынышты, орнына келмейтж нэрсе ме? Будан да жаман нэрселер де болады гой. Элде ол эдейм еп жасады ма? Шынымен де сондай ниел бар ма? Ниеттер болса MKapaT^aHfa faHa белг1лi. Ол эрцайсымызды ж acafaн icTepiMi3 ymiH тана сурак,к,а тартады. Б1з 6ipa3 болса да 6ip-6ipiH кеилрудщ к,андай мацызды екенш ойлануымыз керек. Отбасылык, бацыттыц ipreTacbiH иман, сабырлыльщ, 6ip-6ipiH Kemipe бму, к,урбандык,к,а дайын болу жэне кемш мжтерге кез жумы п к,оюдан баск,а еш нэрсе кушейте алмайды. Имам Ахмад ез жубайы YMMi Абдулла кез ж yмfaннaн кейш: «Б1з к,ырык,жыл 6ipre турдьщ , б1рде6ip мэрте 6 ip -6 ip iM i3 re ауыр сез айтк,ан жок,пыз» деп айтк,ан. Хадис ж эне фик,ыь м'|мдерш деп осы улы faлымнынl ce3i oйлaнyfa турарлык,. 229
Жубайлардын, 6ipeyi ашуланып жатк,анда, eKiHiuici § ундемей к,алып, урыс-таластын, отын дереу eiuipreHi дурыс. Kici ашуы TapafaHHaH кейш 0K,nfafa баск,аша 51 кезцараспен к,арап к,алады да, урыс-таластын, орнына ^ жай, тыныш сейлест ж у р т , кептеген проблемалар J ез1нен-ез1 ш еиллт к,алады. Уак,ытында сабырлылык, жэне шыдамдылык, керсет'т, ак,ыл-ес сейлейтш жерде эмоцияны тежеу ете мацызды. Kici ашуы ке л т T ypfaH fla жай уак,ытта айтпайтын сездерд} айтып салады. Ол не сейлеп жатк,анын б'тмей K^nfaH мае Kicire у к^ а н д ы к,та н , ренжудщ де Keperi жок,. Ец жак,сысы, онын, ce3iHe кен,м белмей к,ою керек. Непзшде, ол а й т ь ^ а н сездер еш шындыкда жатпайды, есше келгеннен кейш айтк,ан сездерше екш едк Сандырак,тап жатк,анда адам аузына келгенш сейлей 6epeA i ю й , сонда онын, сезш тура Kepin, р е н ж т к,аламыз ба? Айналасында тыныштык, болса, KiciHiH, ашуы тарайды. Отк,а су к ^ а н д а й ешедк © ю жш ке орай, кепш м ж бул к,арапайым ак,ик,атты бммегенджтен ашуы к е л т жатцан Kicire жауап 6epin, онымен урыса бастайды да, оньщ ашуын одан бетер кушейтед! жэне кебшесе буньщ жиы нть^ы к,ай*ылы б!тед'|. Шайтан жаман сездер айтылып, урыс-талас болып жатк,анда к,атты к,уанады. Оган к,уануга мум кш ш м ж 6 e p re H iM i3 дурыс па? Барлык, нэрсеж, онын, Ы н д е , сейлесу ушш ын^айлы сэтл тан,дауды ж эне эцпмелесетш юешщ жагдайын туешуф б!лу керек. Сол жолмен кептеген к,иыншылык,тардан LUbifbin кетсе болады. 230
Л е к с<щтау - э/сан-дцниет улайтын у 0 з ерю м ен е зж азапка салып, ж а н-д уние ане ауыр ж у к кетер1п ж уру керек пе? CafaH ж а м а н д ы к жасаган Kicire не душ паньщ а кек сактап, минут-сагаттап, куж бойы, ж ы л бойы онын, е р тж е куйе беру керек пе? Р е ш и т Keiuipy о ка й емес ж эне бул б э р ж щ колынан келе берм ейдк KeniumiK Kicmep керек болса Keuiipyre эрекет те жасамайды . Тацгаларлык! ©Mip кы ска жэне жасалатын м ацы зды icTep сондай кеп. Kicmep болса уакы ты н кек сактап, еш алу жоспарын курум ен eTKi3in журедК Bip патша душпандарынан еш ала алмай калган ед1 е й тке ж душпандары ол билжке келгенге шейж е л т кал?ан. Сонда ол не кылды? Kemipin, yMbiTyfa эрекет жасады ма? Жок! Олардьщ керж кавдырып, елжтерж алып шыгып, муш елерж KecTipTin, одан кейж д а р га астырып, содан соц е р те тт TacTafaH. Сонда да ол кепке ш ейж тынш и алган ж о к. бйткеж еш алу калауы оньщ ж урепн жаулап алган едК Енд1 ол езж щ душпандарына ауру-сыркауымен кинап не зиян келлре алды ма? Элбетте, ж ок- Жаны L U b ifb in кеткен денелер неж сезбек? Ал енд1 еш алам деп ж у р т e3i тыныштыктан, ракат ем1рден б!рталай айырылды. 0ш алу ce3iMiH кандырам деп ж у р т неге ж етп? Жауабы белгшк Кей61р уакыттарда ашуланамыз, жынданамыз, ренжим!з. BipaK санасында eci бар Kici, эаресе, иманды Kici жек керу ж эне ашулану бакыттылык пен ты ны ш ты к алып келм еан, KepiciHiue, eM ipfli жалгастырарын жаксы б т е д к Алла уш ж кеилрген, езж щ ж ан-дуниеандеп отты еилрген адам ете жаксы жецтденуд1 сезедК Сондай-ак эрдайым еткен кезж еске алып кай ш ры п , кашан да 6ip кездердеп режш терж ж эне ем !рж деп жaFымcыз уакыттарьж еске алып сары уайымга бата берген Kici
шынайы бак,ытк,а жете алмайды. Онын, жан-дуниеа тыншымайды, ал енд'| жан-дуниенщ тыныштьны - бак,ыттын, ец ман,ызды белИ. Кайырымдылык, к,ылып баск,аларды Keujipyre, жаман нэрсеж yMbuyfa эрекет жасап керсе ше? Эткен шак,ты, K,a3ipri сэгп ж эне келешекл царан^ы к,ылмас ушш, еткенд'| еткенге к,алдырса ше? Teri, кек сак,тау к,андай пайда алып келед1? Мшкене де пайдасы бар ма? Кекш м KiciHiHQMipi м эназ, к а р а т ы болады. Ойткеж ол 0шш aлfaннaн кейш faH a тынышталады. BipaK, еш алу icKe аспай к,алуы да толык, мумкш . 0ш aлfaннaн кейш де жан-дуниесшщ тынышталып к,алатынына к е т л д ж жок,. Алла Tafaлa шынайы иманды пендежн, сипаттарын санамалап ке л т, ашуын устай б1луд*1, KeiuipiMAi болуын жэне баскдлардьщжаедайын туане 6min, межр1мдт'|к к,ылуды ескерткен. ¥лы Алла Tafaлa былай деген: - «Раббыларьщнын, KeiuipiMiHe ьэм шынайы так,уалар ушш эз'фленген к е н д т жет1 к,ат аспан мен жердей бoлfaн жумакда acbifa умтыльщдар. Hafbi3 так,уалар - кен,шм'|кте де, таршылык,та да Алла жолында садак,а бергендер, (ашу к,ыск,анда езш aшyлaндblpfaн адамнын, сазайын беруге шамасы жете турып) ашуын жен,е бмгендер ьэм кеилр1мд1 бoлfaндap. Ш убэаз, Алла (мше, осындай) i3ri жандарды жак,сы керед1» («дли Имран» cypeci, 13 3 -13 4 ). - «Сен сонда да KeiuipiMfli бол, жак,сылык,ты буйыр, сауапты ьэм пайдалы icTep icie» («Аграф», 199). - «KepiciHLue faфy е т т, кециллж жасасын. Элде, Алланьщ ездерще кен,ш'мт жacafaнын к,аламайсындар ма? Алла ете кеилр1мд1, (acipece, мум1н к,улдарына) ерекше межр1мд'|» («нур» cypeci, 22). Алла Tafaлa 0 з Ютабында осылайша 6i3 ушш не жак,сы екенш керсетт жатыр.
Придай квртсец солай бол, цалай болсан, солай керш! Heri3i, эр адам баласы eMipiHAeri ecin ж е тм уш д е уш сатыны басып етедк елштеу, тацдау ж эне ез алдынша инициатива. B a c ^ a p fa елштеу не K,a3ipriiue айтк,анда «кумир туту» женш де айтатын болсак,, белпл‘| сатыдан кейш ол адам ушш к,орк,ынышты жаман нэрсеге айналады. Ойткеж 6 a cK ^a p fa елштеген адамнын, жеке дуниеа баск,аларджше к,осылып к,алады. Демек, ол e3i бола алмай к,алады. Елжтеудщ себепш ю бэлю м б1реуд| жак,сы керу не 6ipeya,i к,атты сую болып саналады. Бул сез1м KiciHi баск,а 6ipeyAi барлык, ж а*ы нан, керек болса, жургстурысынан бастап, ic-эрекетш е, сейлеген сезш е шейш елжтеуге алып келедк Ол анау Kici баск,андай басып, сейлегендей сейлеп, кулгендей к у л т , к,имылдafaндaй к,имылдап, киш гендей KniHin, к,ыск,асы, елштеген юс'юнен еш езгеше б о л ю с ы келед'1. Солай жасаумен Kici езш щ мендИ н еллредк Мундай бeйшapaлapfa жаньщ ашып, аясан, болады. Олар 6ipeyiHe унау ушш ездерш ойланбай турып езгертедк Ж етш т, aлfa жылудьщ орнына, 6ip орында к,алады не жетмуш де артк,а кетедк Баск,анын, yHiHe ел'жтеп, ез yHiHeH бас тартады. Баск,анын, баск,ан i3iHe epin, ез жолын жofaлтaды. Енд1 олар баск,алардын, пайдалы жэне мак,тайтын жацтарына елжтесе к,анеки! Мысалы, пендеге KepiK беретш, дэрежелерш би1ктететш пайдалы !л'|м!н/ жан-дуние тазаль^ын, абыройлы*ын, жомарттьиын жэне сол СИЯК.ТЫ жак,сы к,асиеттерш алса к,анеки! Жок,, ею ж ш ке орай, кепш м ж адамдар басцалардын, сыртк,ы жылтыpafын faHa, ни, ужне, к,имылына жэне 16-702 2 33ццаима
журк-турысына faHa елжтейдк K,apfafa елжтеймш г= деп к,аздын, aflfbi сынады. Адамдардын, ap6ipi езгеше, эрк,андай мшезде ~ mapaTbmfaH. 0p6ip Kici баск,а 6ipAe-6ip жaнfa ук,сас х емес, к,абмет-к,арымы белекше, эрюмн'щ ез жолы j бар. Алла Tafaлa адамдар 6ip-6ipiHeH езгеш елент туруын кlaлafaн. Олар адам ретшде 6ip-6ipiHe кейб!р жак,тарынан ук,сас болу мумкш, 6ipaK, барлык, жаганан ук,сас болуы M yM K iH емес. Демек, 6 i3 не y m iH 6 a c K ^ a p f а елжтеп, толь^ымен ук,сас болуымыз керек? «Алланьщ кектен жауын жayдыpfaнын, сейтт онын, (тусаз, дэм аз api шсаз) суымен турлитусл (nici мен дам! де эр алуан) ежмдер енд1р‘т , жемстер ecipreHiMi3Ai кермеймвсщ?! Тауларда да (ондаш топырак,тьщтур-тусше к,арай) ак, к,ызыл жэне баск,а да турлитусп ьэм к,ара жолдар мен (жол-жол) жолак,тар бар. Сондай-ак, адамдар, хайуанаттар жэне ip'miусак,ты уй жануарлары да тур-туа жafынaн алуан турл* болып келедЬ> («Ф аты р» cypeci, 27-28). К,арапайым мысал: 6ipeyAiH, у ж йреуджш ен езгеш елент турса, шынында ете унамды еспледк Бэршщ yHi дабырлап б'фдей шык,са жаедай к,андай болмак,? Эр пенде баск,а йреудщ KeiuipMeci (крпиясы) емес, езшше жеке к,асиел, MiHe3iMeH бoлfaндa faHa faжaйып сулу. Белпл1 бoлfaндaй кеипрме эрдайым тупнуск,асынан нашар не ете жаман болады. «Кектер мен жердщ жаратылысы жэне тм дерщ мен рецдерщ нщ эр алуан бoлfaндыfы да Онын, (шеказ к,¥д1рет neci eKeHiH керсететш) ап-айк,ын дэлелдершщ 6ipi. Эрине, осында да (жаратылыстын, к,ыр-сырын) бметш дер ymiH айк,ын белплер мен талай f ибрат бар» («Рум» cypeci, 22). 234
ьЛ л л а J it a ia n a бэрте щд'хршт'х Ибраьим (алэйьис-сэлам) былай деген: «Б1зге Алла ?ана ж еткм ж л , ол ен, жак,сы К,олдаушы!» Оны отк,а тастаганда да, aлayлafaн ерт OfaH зиян келлре aлfaн жок,. Алла Елила (с.а.с.) Ухуд cofbicbi кез'шде де дэл сейтт айтк,ан жэне нэтижеде Алла Tafaлa OfaH жецгс тарту еткен. Кэшрлер Ибраьимд1 отк,а лaк,тыpfaндa, OfaH Жэб1рей'1Л ке л т: «CafaH менен не керек?» - деп сурады. Ибраьим: «Сенен еш нэрсе керек емес. Жаратк,аннан faHa керек!» - деп жауап берген. Bi3 eMip cypin жатк,ан фэни дуниежн, зан,ы бойынша от куйд1ред1, те ^зд е адам батып кету1 мум кш . BipaK, бул зан,дарды Алла Tafaлa орнатк,ан. Сондык,тан ол к,аласа, оларды езгертед1 не уак,ытша эсерш ток,татып к,оя алады. Муса пaйfaм6ap алдынан тец'1зд1, артынан nepfaybiHHbiH, эскерш Kepin «Енд’| к,oлfa туст!к!» дегендерге былай дедк «Жок,, Раббым сезаз межмен 6ipre, Ол MafaH Tbifырык,тан uibifap жолды керсетедЬ> («Шугара» cypeci, 62). Сонда оньщ жэне елшщ алдында тец!зден жол ашылды да, кейш к,айта жабылып, nepfaybiHAbi эскер1мен к,оса жутып Kerri. Алла Елила (с.а.с.) Эбу Бэюрмен уцпрге жacыpынfaндa, Алла Tafaлa кегерш1нд1 ж1берт уцпрдщ аузына уялатып, ермекипж ун,прдщ аузына ермекии ауы тарттырып i^oflfaH. Алла Елилан (с.а.с.) \здеп журген путк,атабынушылар кегерш ш нщ уясы мен ермекип ауын Kepin, «Мухаммед бул жерде жок, екен» деп таппай кет in калган. Бул - кереметтер бар екенш жэне Алла Tafaлa к,аласа б зш щ пендесше жэрдем 6epin, к,андай ауыр жащайдан болса да ш ь^арып кете алады дегенд1 бмд'феди Алла Tafaлa бэрше одЩретп. Соны тусшу KiciH iH , жан-дуниесше тыныштык, жэне жaк,cылык,тapfa к,арай
ум1т алып келедК Алла Tafaлa 6\зд\ 0 з к,амк,орль^ымен § жэне мей1р1мдмтмен кlopfaйды. Ол 6i3re ауыр ^ жaFдaйлapдaн ujbifyfa жэрдем береди к,орк,ынышк,а 3^ душар б с^а н д а цутк,арады, к,иын жafдaйfa тап г? болсак, жаедайымызды жецмдетеди К,аншалык, к,ара j булт к,аптамасын, Алла Tafaлa к,аласа, оны эп-сэтте таратып салады. Сол туралы умытпа да, муцайма! «Ец жак,сы K,opfaH - Алла! Ол - межр1мдмердщ ец M e m p iM A id » («Юсуф» cypeci, 64). С адаца бэледен де, к,айгыдан да арылтады Садак,а жаедай€а карай кеп те, аз да 6epm yi мумкш. 0рк1м езшщ мумкшиллшне к,арай садак,а береди Мук,таж Kicire садаца беру арк,ылы пенде Алланыц разыльюы ymiH жак,сы ic жacafaнын ce3in, к,уанышк,а беленедк - «Aллafa жэне расулына иман келлрщ дер жэне Оныц (аманат ретшде) иелштерще бергендершен (дш жолында ьэм к,айырымдылык, м а ц с а т т а ) жумсацдар. Apaлapыцдafы иман келлрген жэне к,олында*ы малпулынан зекет, садак,а берген жaндapfa зор сауап, улкен сый-сияпат бар» («Хадид» cypeci, 7). Элбетте, садак,а мш дет к,ылумен к,упталмау керек. б йтке ж ондай садак,а болмайды. - «Мал-пулын Алла жолында сарп ететшдердщ мысалы - бейне 6ip ж ел б1рдей масак, mbirapfaH, эр масаш нда жуз д э ж бар дэнек секм дк Алла ^алаган пендесше еселеп бередК Алла - Уасиг (ете кец, аск,ан жомарт), Алим (к,улдарыныц барлык, жай-куйш ете жак,сы бметш шеказ m iM neci). Малпулын Алла жолында сарп е тт, соцынан бергежн мшдетсшбейтш жэне (езшен жэрдем алушыны) ренж1тпейлн кю лердщ Раббыларыныц дэргейшде алатын мол сауабы бар. Олар y m iH (эаресе ак,иретте) eui6ip к,орк,ыныш жок, ьэм олар эсте муцаймайды. Bip 236
ауыз жылы сез, б1реудщ айыбын жасыру ьэм к,атесш ^ Keiuipy - арты (к.айыр-садак.а aлfaн адамды) ренжп-уге g уласатын (мшдетсшш берген) садак,адан элдек,айда жа^сы. Алла - Гани (сендердщ сада^аларьща да, д * к,улшылыцтарьща да мук,таж емес), Халим (к,улын б1рден жазаламай тэубеге келуш кутетш, ете жумсац, dpi сабырлы). Уа, иман келлргендер! Мал-пулын ел-журт KepciH деген ниетпен жумсайтын, Aллafa ьэм ак,ирет кунше сенбейтш aAaMfa уцсап, берген садак,аларын,ды мшдетсшу немесе (садак,а aлfaн жандарды) ренжтетш сездермен эрекеттерге бару арк,ылы зая к,ылман,дар. Ондай адамньщ мысалы бейне 6 ip бетше аз faHa топырак, жук,к,ан жып-жылтыр таск,а ук,сайды. Несер жауыннан кейш топы раш шайылып, жaлтыpafaн к,ап-к,атты тас екеж 6\л\и\п цалады. Ондайлар (о дуниеге 6apfaHAa ел-журтк,а кез кылып) жacafaн к,айырымдылык,тары ymiH (сауап турш сынан) еш нэрсеге к,ол жетюзе алмайды. Алла кэгир к,ауымды тура ж с ^ а салмайды ьэм эсте О^армаЙДЫ» («Базара» cypeci, 261-264). - «Алланьщ разыль^ына беленую жан-тэжмен к,алап жэне кеюректерш деп иманды мык,тап беюту ymiH дуние-мулкш ( n r i жолда) жумсайтындардьщ мысалы бейне 6ip 6niK жерде орналасцан эдем! бау-бак,ша тэр1зд1. Ол 6aK,mafa мол жауын жауса, eKi есе артык, еш м береди TinTi мол жауын жаумаса да, cipKipen жayfaн aзfaнтaй жауынньщ, аз faHa ылгалдыц (немесе шык,тьщ) e 3 i OfaH жетедк Алла не icTen, не Койып жургендерщ нщ бэрш K e p in турады» («Базара» cypeci, 265). Садак,а беру бэле-кесапаттын, жолын жауып цана к,оймай, адамды бак,ытк,а карай жетелейдк 0KiHiLUTici, кейде к,олында жок, Kicmep ете аз болып цала ма деп садак,а бергеннен уялады. Мунысымен олар ездерш жак,сы ic жасау, сауапк,а ие болу жэне кунэдан арылу 237
- I м ум ю нш м тнен айырады. «Бар барымен» бо/^аны х жак,сы. S Садак,а бермеген саран, байлар да бар. Олар 3*. мунысымен ездер1 суйген байль^ын сак,таймыз деп ? ойлайды. BipaK, мунысымен мал-мулюн берекеден ) айырып, Алла Та?ала apfbi дуниеде к,утылу y m iH 6epin жатк,ан мумюншшжтерден де айырылып к,алады. - «К,айсыб1рще болмасын, ажал жеткенде, «Уа, Раббым! MafaH аз faHa уак,ыт мурсат берсен,, жатпайтурмай к,айырымдылык, жасап, мол зекет-садак,а 6epin, i3 ri жандардын, к,атарына к,осылар ед1м» демей турып, ездерще ризык, eTin берген нь^меттер1м1зден (Алла жолында ьэм мyк,тaждapfa) жумсандар» («Мунафицун» cypeci, 10). - «Aллafa тр а н ш е Taf3biM етщдер жэне OfaH к,арсы ке л т асы болудан шамаларын, жеткенше сак,танын,дар. Ак,ик,атк,а (Aллafa жэне пaйfaмбapлapынa) к,улак, асьщдар, бэтыныцдар, api ез игш жтерщ ym iH дуние-мулжтерщжн, 6ip б е л тн (Алла жолында жэне мyк,тaждapfa) жумсандар. №мдеKiM нэпааш н, сарандь^ы мен аш кездИнен сак,тана алса, мэн,плж азаптан к,утылып, мак,сат-мураттарына жеткен бак,ытты жандар, мше, солар» («тагабун» cypeci, 16). Егерде езшд \ жаман ce3iH in, к,ай^1-мун, ж урепад жаулап aлfaн болса, онда басынды кетер, айналаца к,ара. Бэлюм, 6 ip e y жэрдемге муцтаж болып жатпасын? Myк,тaждapfa жэрдем бер! Солай жасаумен езще-езщ жэрдем бересщ. К,ашан пенде таза ниелмен жак,сы 1стерд1 жасайтын болса, олар ce3ci3 OfaH к,уаныш алып ке л т, кецм ш кетерт, уак,ытша болса да мушюлдерш, к,айп>1-мундарын умыттырып, рак,ат тарту етедк Бул болса дуниедеп бак,ыттылык,к,а жэне ак,ыреттеп мол сыйлы^тарга карай кеткен жол. 238
П^айгыдан ары лу дцгасы C y n iK T i r ^ f a / v i 6 a p b i M b i 3 М ухаммед (с.а.с.) «Егерде Зреудщ басына ауыр кны нты лы к, т у с т, K,aftfbifa батк,анда ок,ысын» деп уйреткен Ayfa: «Уа, Алла! Мен сенщ к.улын.мын, кулдарьщнан &реудщ баласымын. Сенщ бил1гщнщ астындамын. M afaH берген уюмщ орындала береди M afaH wa3faH таедырьщ эдметти 0зщ д ! 0зщ aTafaH, мтабыцда 6aflHflafaH, мак.улык.тарьщньщ 6ipAe-6ipeyiHe уйреткен не болмаса кемеск! м1мщде 0зщ е faHa к1aлдыpfaн (ешюмге бмд1рмеген) ap6ip цасиетп еам щ нщ к,урметше... K,VPaH кэр1мд1 м енщ журек к е ц д т м , кез нурым, к,ай™-мун,ымды жоюш ы цылуьщды бзщ нен тмеймш!» Пaйfaмбapымыз юмде-юм шын ыцыласпен осылай Ayfa к,ылса, Алла Tafaлa оны к,айш -муцнан жэне муш кмдерден арылтып, к1aйfыcын куаныштарга алмастырып крятындь^ын айтк,ан. JЯ л л ан ы ц Ш т а б ы Егерде кlaйfы -yaйымдapfa душар бол ыпдыныштала алмай жатсац, тыныштык,ты Кураннан 1зде. Ык,ылас крйып К,уран ок,у Жаратканньщ сауаптарына faHa ие к,ылмастан, к,иыншылык,тарды, ц а й ^ -м у ц д ы да умыттырып, ж урекл тыныштыкк,а, к,уанышк,а жэне рак,атца толтырып, пендеге faжaйып эсер береди - «Уа,адамдар! Ш убэаз, Сендерге Раббыларьщнан насихат, кеюректеп дерттерге шипа api мумш дер ушш тура жол мен рак,ым бoлfaн (Ислам мен КУРан) келдЬ> («Юнус» cypeci, 57). - «Эйтпесе, олар осынау K,YPaHfa ой жупртпей ме?!» («Мухаммед» cypeci, 24). - «Bi3 cafaH осынау мубэрак К1тапты (кулл1 саналы жаратылыс) оньщ аяттарына терец ой жупртсш жэне
а^ыл ne/iepi одан улп-енеге ьэм гм б р ат алсын деп туарДЖ » («Сад» cypeci, 29). д р нэрсснщ ез уацыты бар Сабит ибн К,айс ибн Шаммас (р.а.) - Ислам тарихында улы ак,ындь^ы, шешендш жэне дшге шак,ыруымен танылган, талантымен дшд1 K,opfan, ол ymiH Kypecin eMip сурген жэне бар к,абметш дш ymiH Колдадоан атак,ты сахабалардын, 6ipi. Ол баян айтып жат^анда не елге ундегенде кебшесе уж к,аттырак, естмдк Мундай уак,ыт Алла Елшюн'щ (с.а.с.) к,атысуында да 6cxnfaH. Кежжрек Алла Tafaлa аят туарген: «Уа, иман келлргендер! Дауыстарынды пaйfaмбapдыц дауысынан к,атты шыгармандар, сондай-ак, онымен тмдескенде, 6ip-6ipiH,MeH дабырлап сейлескендей даурык,пай ак,ырын сейлесщдер! Эйтпесе, icrereH nri icTepi^HiH, зая кеткенш сезбей к,аласын,дар» («хужурат» cypeci, 2). Сабит ибн Шаммас (р.а.) бул аят e3i туралы туармген екен деп ойлап, елден алыстап, уйшен еш жа^к,а шык,пай жылап отырды. Оньщ кершбей цалганын байк,ап, Алла Елила (с.а.с.) ол туралы сурастырганда, олар бoлfaн о ке а н ы айтып бердк Сонда ол (с.а.с.): «Жок,, ол - пежшлн, тургындарынан», - дедк Кенеттен бoлFaн к,орк,ыныш, К,уанышк,а айналды. К,ай*ы-мун, кет1п алыск,а, Кайтадан кен,м жайланды. Эз1рет Айшага (р.а.) зина бойынша жала жапк,анда, ол 6 ip ай бойы токтамай жылаган. Сол кун OfaH кутпеген жерден ауыр цай*ы-мун,ды алып келдК Шындык, болса K e m irin жатты. Ак,ыры, Алла Tafaлa аят туард к «Арсыздык,тын,, кунэнщ не екенш де бшмейтш, ары мен кен,\л\ таза мумш эйелдерге зина жасады деп жaлfaн жала жапк,андар бул дуниеде де, ак,иретте
де (Алланьщ рак,ымынан аласталып) лafынeттeлeдi. ^ Сондай-ак, олар?а алапат азап бар» («Нур» cypeci, 23). Осылайша 6api оньщ кун эа з екенше сендк С ейтт 5^ ауыр к а й ^ 1-муцнан кейш к,утылу келдк Сынак, J=* к,уанышпен 6iTTi. Рч Тэбук жорьюына бармай цалган yiueyi Жаратк,аннын, шеилмш eKi ай бойы capfan к у т Олардьщ умптер'| у з м т , Алланын, межр1мше faHa таянып ^алганда, Алла 0 з r^fa M 6 a p b iH a (с.а.с.) олардьщ кеипрмгеж, дyfaлapы к,абыл aлынfaны туралы хабарлады. Кеб1несе жецмд'ш KiciHiH, иманы ен, wofapfbi децгейге ж е тт, WapaTK,aHfa буюл ниелмен yMTbWf анда жэне одан баск,аларды умытк,анда faHa келедк Сцйген ic - Жанга Жагымды ¥лы Ислам ок,ымыстыларынын, 6ipi былай дейдк «Б1рде к,атты ауырып K^faH biM fla, дэрвгер: «Оздщ кеп ок,уьщыз, Ислам м1мдер1мен ш уш лдануьщ ыз ауруьщызды куш ейтт жатыр», - дедк М ен OfaH: «1л1ммен шyfылдaнбaй к,оя алмаймын. Ондайга шыдамым жетпейдк BipaK, азден 6ip нэрсеж сурайын, дэр1гер ретшде айтсан,ыз, faujbiK, кен,т мен жак,сы ке ц т-ку й aйы fyfa жэрдем бере ме?» - деп сурадым. Ол: «Жэрдем береди, - дед!. Мен: «Онда айтып к,оюым керек, Ислам т1мдер1мен ш уш лданып жатк,анда жан дунием рак,ат алып, кен,т-куж м рак,ат, кецьшм тыныш болады. Будан ез1м y m iH тебврежс аламын», - дед1м. Дэр1гер болса: «Bip faHa нэрсеж айта алам: бул ж а ш 6i3re Tnecm i к э с т емес», - дедк «Алайда бул о ке а н ы ездерщ уш ш жам анды к екен деп ойламацдар. KepiciHiue, ол сендер ymiH к,айырлы болмак,» («Нур» cypeci, И ). 241
С2 5? ЧАман к;азынасы Эртурл1 адамдардьщ ем1рбаяндарын ок,ыган сайын, Жаратканньщ ереже-салты олардьщ бэрше ^ Tnecmi екенш е ceHiMiM одан бетер артады. Юмде-юм бул дуние y m iH ецбектенсе, ол бул дуниеде ецбепнщ ж ем ю н кере алады. HteMici демекил, мысалы, атакдацк,, байлыц-билж, абырой-бедел, атацтылыц, ж ofapfы лауазымга жету! мумкш . Ал енд1 ак,ыреттеп м эцплж ем!р y m iH ецбектенген адам e K i дуниенщ де бак,ытына ие болады. Бул дуниедеп жак,сылык,ты Алла TaFaлa элплерге де, бyлapFa да береди Адамзат ymiH кептеген пайдалы ктерд1 орындап, ман,ызы зор ен,бектерд1 жасаса да имансыз цалып KyдaЙFa сенбеген Kicmep, ездерше K,apafaHAa баск,аларды Ke6ipeK бакытты к,ылады. Олардьщ Kenium iri бацытсыз e M ip суредк Олардьщ кейб!реулер! ез жаедайларына дерттепп ш аш мданса, эаресе, жандуниеа iurrefi жеген бацытсыздь^ын мoйындafaн. Tafbi б!реулер‘| болса eMipiH ез жанын к,июмен 6iTipreHiH байцадым. «Сондай к,ылыштьщ кереп бар ма екен, буньщ к,андай м э н ю бар?» деп e3iMe сурак, крйдым. Б!реулер басцаларды бак,ытты K,bMfaHbiMeH e3i бак,ытсыз болып цалды. Б1реулерге пайда алып келгежмен езше еш пайдасы тиген жок,? Tafbi 6ip б ай к^аны м , Алла Tafaлa улы адамдар неге умтылса, соны cыйлafaн. bipey Нобель сы йлы м н алды, ейткеж соны aH,cafaH. Bipey атак,-дацк|к|а ие болды, ейткеж ол соны к,алап, cofaH жету ymiH бейнет KbmfaH. Bipey к,атты байыды, ейткеж ол соны мак,сат i^bmfaH жэне cofaH жету ymiH буюл эрекетш жyмcafaн. Ал е н д \ Алланьщ MeftipiMiHe жэне оньщ ризалыш на жетуге умтылып ецбек ^ылган адамдар болса, бул дуниеде де жак.сылык.к.а жетед! екен, Алланьщ к,алауымен элп м эцгм ж элемде де бак,ытты болады. 242
Алла TaFaлa бул дуниедеп жак,сыльщтар?а yMTbmfaHflapfa да, Алланыц ризалыгына g ум ты ^андар?а да ризы к, беруд1 уэде к,ылран жэне ол 0з уэдеан орындап келедк Тэж1рибе керсеткендей, байлыкда ж е т т , атак,ты жэне беделд! Kici болса да, ж еке кез^арастары жэне ceHiM flepi ym iH бак,ытсыз болганша, ете кеп нэрсеге цолы жетпесе де, тацдап aлfaн жолыныц туралыш на ceHin, бацытты 6oflfaH артык0 M ip бойы иен далада к,ой цайтарган мусылман Kici - Ж аратца^а сенбеген белпл1 талай жазушылардан, саясатшылардан не ккерлерден бак,ыттырак, eMip суредк е й тке ж ол Жаратк.аж^а тэуекел eTin, барльны таедырга жазыл?анын ж эне барлы?ы Алланыц калауepni бойынша болатынын бтгендж тен кун сайын жумыс жасаса да, тыныш, бак,ытты eM ip суредк Ал eHfli элплер болса кебжш е eM ipiH ^ мэн-мацызын дэл бме алмайды. Жан дуниелерж щ тынышсыздьиъжан жабырк,ап, алда езш не к у т т тур?анын елестете алмай к,орк,ынышта eMip c y p e fli ж эне кептеген проблемалар олар?а ете ш еш тместей болып KepiHin, бул ем1рде у м та зд ж ке ушырайды. Мусылманда «бак,ыттылык,тыцдэрю» ж эне барлык «ауруларга» ец жак,сы шипа беретш дауа бар. Бул - тагдырга сену. Не болып кеткен кунде де мусылман к,орык,пайды жэне у м т н узбейдК Эл! бола ^оймаган icTep ушш сары yaйымfa бату, дерт тегу, е кж у жэне бoлfaн нэрсе y m iH кайгырып-к,апа болу мусылман MiHe3i емес. Болар нэрсе болмай цоймайтынын жэне болмайтын нэрсе ешцашан болмак, емеспгш ол жак,сы бьледк Алла не к,ылса сонда жак,сылык, бар, 6ip нэрсе болып еткен болса, демек, солай болу керек болды. Барлыгы Алланыц ерю жэне цалауымен болган, ол цалаганын к,ылады. Демек, имансыз KiciHi кептеген a3anTapfa салып, кейде ацылынан aйнyfa не ез eMipiH 243
K,MK>fa алып келетш цайш ру иманды ю аде мулдем S** opbiHflafaH нэрсе болмай к,алады. Иманды K ici бул С жаедайда былай деп ойлайды: «Болмай к,алды ма, J демек, болмай к,алды. Бул - Алланьщ таедыры. Мен баск,аша болуын к1aлaFaныммeн ол осындай болуын к,алады, демек, сондай бoлfaны жак,сы болды. Алла Tafaлa мен y m iH не жак,сы eKeHiH MafaH ^apafaHfla жак,сырак бмедде. С ейтт ол сабырлылык, к,ылып, Aллafa тэуекел етед^ болмай ^aлfaн нэрсе ymiH уайымын ток,татады. Алла Елилсшщ (с.а.с.) мына ce3iH еске aлfaнымыз жен: «Иманды KiciHiH, жаедайы кандай та^аларлы ц! Оньщ жаедайында^1 барлык, нэрсе ол ymiH жак,сылык, болып есептеледк Бул имандыдан 6ac^afa бермген емес. OfaH 6ip жацсылык, болса, Aллafa шуюр к,ылады, бул ол ушвн жак,сылык, болады. Ал енд! OfaH кеселкесапат келсе, сабырлылык, танытады, бул да ол ymiH жак,сылык, болаДЫ» (Муслим жинагынан). Ал eH fli TafAbipfa сенбеген Kici: «Не ymiH болмай калды?! Солай да бола ма? Булай болмау керек едН Неге сондай болды?..» - деп кепке шейш сары yaftbiMfa салына берсе, ол содан бак,ытты болып кала ма? Жауап белили «(Уа, Мухаммедтщ умбетП) MiHe, осылайша сендерд! a fla M A a p fa ак,ик,атты KepceTciH ьэм олардьщ icTepiH e куэ болсын, сондай-ак, Алла елила де сендерге дэл солай куэ болсын деп, (терт aflfын тен, бас^ан \л г\л \ де кайырлы, ceHiMi мен эр iciHfle эаре а л те уш тж пен Сел^ОСТЫКТан ада) Ортан умбет ЦЫЛДЫК,» («Базара» cypeci, 143). 244
Бак,ыттылык, - орта жолды устануда. Астамдык,та ^ жэне нук,сандык,та (ифрат пен тэфритте) емес. Астамдык,тан жэне нук,сандыцтан ca^TafaH Aллafa шуюр. Орташа жол - Исламнын, жолы. Ислам - miM мен эрекеттщ , жан мен тэннщ ортак, гармониясы. 9p6ip нэрседе орта жолды устану керек. Мусылман ™бадат жасап жатырмын деп езш артык,, шектен тыс к,инамау керек. б й тке ж мундай нэрсе кепке созылмайды. Белп/ii болгандай, ей, жак,сы ic - аздан болса да жaлFacып TypfaH ic. Егер Kici эл1 келмейтш ic T i мойнына жуктеп алатын болса, тез шаршап, элкуштен айырылады. Содан кейш еш нэрсе жасай алмай к,алады. М ал-мулжл к,айырымдылык,к,а жумсауда да орташа жолды устану керек. Я ^ и ысырап жасау мен саран,дык,тьщ ортасында болу керек. Алла Tafaлa имандылар туралы былай деген: «Олар (ездер1 немесе езгелер ушш) мал-пул сарп еткендершде ысырап та, сарацдык, та цылмайды. Осы екеуш щ арасында (ездерше лайык,ты) 6ip жолдын, бар eKeHiH бшедЬ> («Фурцан» cypeci, 67). ЖYpic-тypыcтa, к,арым-к,атынаста да орта жолды устану керек. K,a6afbi к,атулык, пен артык, жалтацтык,, к,аттылык, пен элаздш ке жеткен жумсак,тык„ жалгыз eMip суру мен артык, к,арым-катынаста болудын, ортасын табу керек. Ислам - барлык, жа*ынан орта жолды сак,та деп буйырады. 0Mipre бoлFaн мэммеде, елмен бол^зи м эм меде орта жол сак,талу керек. Артык, кеп те емес, ете аз да емес. К,анша керек болса сонша. «Алла езш щ к,алауымен, элп к,ауымдар езара таласып-тартысып ж у р т жете aлмaFaн ак,ик,атк,а (ак,ыргы пайгамбар мен K,VPaHfa) иман келлрген к,улдарын ж етю зт, оларды тура жoлfa салды. Алла Ц а л а € Э Н Ы Н т у р а Ж O Л fa С Э Л а Д Ы » («Базара» cypeci, 213). 245
Жак.сылык, - астамдык, пен нук,сандык, деген e«i ж ам анд ы кты н ортасында, бакыттылык, та eKi Ар-ниадтын, Dip TypfbiHbi MafaH ьижранын, 1376 жылы балык, ycTayfa шык,к,ан eKi топ Kicmep туралы айтып берген еди О ларды ц 6ip тобы бес уак,ыт намазын унем! ок,ып ж ургендер болса, eKiHiui тобы намаз оцымайтындар екен. Намаз ок,ь^андар уш кун бойы 6ipAe-6ip балык, устай aлм afaн. Ал еид\ намаз OK,biMafaH топ ете кеп балык, устапты. Намаз ок,ь^андар: «Aллafa мак,таулар болсын! Б!з намаз ок,имыз, 6ipaK, 6ipAe-6ip балык, ycrafaH жок,пыз. Э л гте р болса, 6ipAe-6ip сэж де ^ы лган емес. Еид\ к,аран,даршы к,анша балык, ycTafaHbm!» деген. Шайтан oлapfa сыбырлап, a3fbipa 6acTafaH. Сонда олар онын, т т ш е epin, TaH,fbi намазды оты м ай калган. Содан сон, 6eciH намазды, одан кейш eKiHTi намазын OK,bifaH сон, TeH,i3re ujbifbin, ж a л fы з балык, ycTafaH. О ньщ iiuiH ж арып тазалай бастаганда Ы н е н бafaлы ш ж у тапк,ан. Олардын, 6ipi оны айналдырып к,арап отырып: «Aллafa мак,таулар болсын! Bi3 Aллafa толык, м ойы нсуны п нам азы м ы зды к,алдырмай жургенде м ундай табыла i^oftfaH жок, еди Еид\ KyHafa батк,анда cofaH ие болдык,. Бул кумэнд! ризык, болып к,алды!» депти «Алла 6i3re баск,а нарсемен орнын толты ры п береди К,удайак,ы, мен оны алмаймы н. е й тке ж ол намазды K ^flbipfaH H aH кейш цолымыэта TycTi! Aллafa кунэьар бoлfaн ж ерден алысырак, кетейж?!» - дейд! де, шжуд1 тен^зге лак,тырып ж1беред1. Сейтш олар ол жерден алы сы рак жак,к,а KeTin, ж е кке шатыр лгеди Кейшп куш олар к,айтадан тен,1зге ujbifbin, 6ip балык, устайды. Онын, imiH ж apfaндa Tafbi ш ж у табылады. Сонда олар: «Bi3re бул ризык,ты берген Aллafa ш умр!» - дeйдi. Бул 246
o ^ n fa олар Алладан K e iu ip iM сурап, намаздарын толыц ои,и баста?аннан кейж болган ед\. Сондык,тан олар бул жжуд1 алады. «Пляп fivHTin аш кезджке caлынfaншa. Алланын =•* жетк1л1кп. Алла 01зге Ь»ЗЖ1Ц ш еказ шарапатыиан, к е ц ш т т н е н Tafbi да бередЬ елила де колында барьж б1зден аямайды. Б1зд1н бар к,алайтынымыз 6ip Алла (ьэм Онын, разыль^ы) faHa», - деп айтса, дурыс болар е Д 1» («Тэубе» cypeci, 59). № мде-мм Алланын, разыль^ы ушш 6ip нэрседен K.VP к,алса, Алла онын, орнын одан жак,сырак, нэрсемен толтырып береди Бул жерден эз1рет Али мен баланын, ок,итасын еске Tycipe кеткежм1з дурыс болады. bip мэртесшде эз1рет Али намаз ок,у ушш меилтке ке л т, ол жерден 6 ip баланы Kepin: «Мен намаз ок,ып шыкданша к,ашырымды устай туршы», - дед!. С ейтт OfaH келИн устатып к,ойып меилтке Kipin кетеди H e ri3i, ол бaлafa к,ызмел уилн 6 ip дирхам ак,ша беруд1 ниет K,bmfaH. BipaK, ол меш'пте TypfaH кезде бала к,ашырдын,жугенш Lueuiin алып, 6 a3a p fa апарып сатып ж1беру ушш ж у п р т кетеди 0 3 ipeT Али мешггтен uibifbin баланьщ жоцтьиын, к,ашыры жYгeнciзтypfaнын кереди «Бэлюм, ол жугенд1 6 a3ap fa сатк,алы кеткен болу керек», - деп 6 ipeyAi 6 a3ap fa миберди Элп баланы шынында жуген сатып TypfaH жерден тапты. Ол бaлafa 6 ip дирхам ак,ша 6 epin жугенд1 алып, эз1рет Алиге алып келгенде, ол былай д е д к «A ллafa мак,таулар болсын! H eri3i, OfaH адалынан 6 ip дирхам берейш деген ед1м, ол оны арам к,ылып алды!» Элбетте, Алла Tafaлa 0 з мей1р1м1мен бэрш к,амтып, miMiMeH басцарып турады: «(Уа, М ухаммед!) Кандай жаедайда болсан, да, К,УРаннан не ок,ысан, да, (уа, адамдар) не icren, не нэрсемен шyfылдaнcaнlдap 247
с* да, сол 6 ip icKe Kipice б а а ^а н д а р ьщ н а н -а к бэр!цд|' g бак.ылап, куэ болып турамыз. Мейл! жерде, мейл\ S кекте болсын, мыскалдай (шац тозацындай) нэрсенщ 03i Раббьщнан жасырынып, калтарыста кала •х алмайды. Tim i одан элдекайда Kiiui яки a н a fy p л ы м улкен не нэрсе болса да (Оныц miMi мен назарынан тыс калмайды), ейткеж 6 api де айк,ын KiTanTa накты Ж a З Ы Л F a н » («Юнус» cypeci, 61). «О л кцтпеген эКацтан уизык, береди..» Bip Kici цолында еш нэрсеа калма?андыцтан, 6 ip fle тацертец жеуге тамац-асы цалмай ^алганын кередк Ол былай деп айтып бердк «Bi3 ол ку ж де, ертейне де еш нэрсе жеген жоцпыз. Еюнил куж тунде эйел1м: «Барып 6 ip нэрсе тауып келсец цайтед!, эйтпесе аштыцтан е л т калуымыз мумкш», - дед!. Сонда мен 6i3re туысцандыгы бар 6 ip e yfli eciMe алып, cofaH KeTTiM. Барып OfaH жагдайымды TyciHAipceM, ол: «Б8зде де бузыла 6acTafaH бальщтан баска еш нэрсе ж ок» деп 6ip балыкты керсетл. Мен ол балыкты алып уйге келд!м. Тазалайын деп iшiн жарып жатып, Ы н е н ш жу тауып алдым. Содан сон, оны 6ipHeiue мын, AHHapfa саттым. Кейш бул туралы элп 6aybipbiMbi3fa айтып, OfaH ацшаныц 6ip б е л тн берд|‘м. Сол шжудщ аркасында байыдым. Барлык KepeKTi нэрселерд! сатып алдым. K,a3ip турмысым ете жаксы. Бул Алланьщ м еж рвм д м тнен баска не болмак ед|...» - «(Уа, адам баласы!) CafaH н э с т бoлfaн ap6ip ж аксы лы к Алладан, ал басьща келген 9p6ip жамандык взщ нен» («Ниса» cypeci, 79). - «Сендер сол кезде Раббыларыца жалбарынып, медет тшеумен болган едщдер. Сонда Ол: «Мен сендерд! 6ipiH eH кейш 6 ip i келетш м ы ц (жауынгер) 248