Кемел Адам (1)

J А л л а д а н KeiuipiM сцра Кунэларданары лу-булдуниедебак,ы тк,аж еттзетш >5 жол болса, о дуниеде цуаныш пен жецмдшт'щ ce6eniuici болады. >KapaTK,aHfa тэубе жасап, KeiuipiM ^ сураумен жалбарыну, 6i3fli кеп кунэм!зден apbmyfa } жэрдем бередК Алла Елилсшщ(с.а.с.) дэреж еа Алланын, алдында &здщ бэр!м!зден жofapы болса да, ол кун сайын жуз мэрте Алладан KeiuipiM cypafaH. Жаратк,анньщ naiiFaM6apbi Нух (алэйьис-сэлам ) езш щ елше былай деген: «Раббыларьщнан кунэларын, yiuiH KemipiM тте н д е р ! бй ткеж Ол (к,улдары к,анша жерден KyH9fa батса да тэубелерш е келген жаедайда) ете KeiuipiMAi», - дед!м. «(Алладан KeiuipiM тшецдер) тебелерще аспаннан н е сер л етт нур жаудырсын». «Сендерге дуние мен бала-LuafaHbi молынан берет, Ьэм сендер ушш бау-бак,шалар ecipciH жэне езендер ЭШЗСЫН» («Нух» cypeci, 10-12). Ур4м-буташн,нын, бак,ытты, бай жэне иманды болуын к,алайсын, ба? Онда Алладан кеп-кеп KeiuipiM сура. «Сондай-ак, (бул ютап сендерге) кунэларын, ymiH Раббыларьщнан KeiuipiM т'тен,дер, содан кешн ‘гагеген кунэларьща еюнген куйде OfaH ниет бмдарт, бет бурьщдар деп бертд*1. Со л арк,ылы сендерд! белг*лй Mep3iMre дейш (я ^ и , дэм-туздарьщ TaycbmfaHiua) ом)рдщ кызы^ына батырсын жэне (цулшыль^ы, .щамгериллт жafынaн елден ерек) ap6ip i3ri жанньщ li теген i3ri icTepiHiH, к,арымын к,айтарсын» («hyd» cypeci, з). Алла Елила (с.а.с.) былай деген: «KiM Алладан кеп KemipiM сураса, OfaH Алла ap6ip ^айгыдан к,утылатын жол 6epin, ap6ip к,иыншылык,тан lubify жолын корсетедЬ>. KeiuipiM ce3fliH, Tepeci aтaлfaн «Caйидyл-иcтиfфap» ду«асын умытпа. Алла Елила (с.а.с.) былай деп айтк,ан: «Алладан KeiuipiM сураудьщ ен, жак,сысы мынау: «Уа, Алла тafaлaм! Сен - менщ Раббымсын,! Сенен

с бас^а т а ^ р жок. MeHi Сен жараттьщ. Мен - Сенщ 22 к,ульщмын, колымнан келгенше в з щ е берген уэдем е 5^ 6epiK боламын. 1стеген icrepiMHiH, кеар-кесапаты нан 5 - 6ip 9 з щ сак,тай кер! Берген нь^м еттерщ нщ бэрш е — ш ую 'рш тж етем ш ьэм wacafaH кунэларымды ^ тольщ мойындаймын. MeHi кецлре кер! Шынында, кунэларды Эзщ нен басца ешюм Kemipe алмайды». (Аллааьуммэ эн тэ раббии л э э и лээьэ иллээ эн тэ халэцтэнии уэ эн э 'абдукэ. Уэ эн э 'алээ 'аьдикэ уэ уа'дикэ м эстэта'ту А'уузу бикэ мин шэрри м ээ сана'ту. Э б уу’у л экэ бини'мэтикэ 'алэйя уэ эб уу’у л экэ бизэнбии. 09f(J)Hp лии ф э иннэьу л э э йafфиpyз-зyнyyбэ иллээ энтэ). Арда^ты Пaйfaмбapымы з (саллаллаьу алэйьи уэ сэллэм ) бул AyfaHbi «Cэйидyл-иcтиFфap» (я ^ и , KemipiM сезд щ Tepeci) деп aTafaH, ейткеж бул AVfa кулдарынын, тэубасы н к,абыл етуил, ерекше MefiipiMAi Алладан KeiuipiM cypafaHAa айтылатын ец i3ri сездерд! цамть^ан. Сонымен катар, суш к л Пaйfaмбapымыз (саллаллаьу алэйьи уэ сэллэм): «Ммде-юм мына AyfaHbi шынайы сеж м м ен тацертец оцып, сол кун1 кешке жетпей дуниеден озса, жумакда барады. Сондай-ак, к|'мде-тм шынайы сежммен кешке оцып, т а ^ а жетпей кез жумса, ол да жумацтыц болады», - деп, осы дуганы аузынан тастамай ок,ып журетшдерд1 суй ш ш те ге н болатын. С ц лулы щ а квз салу AйнaлaмыздaFы эсем дуние кец м к,ойып, кез салып ^apafaH Kicire куаныш, Te6ipeHic алып келетш ж эне бак,ытты сезуге жэрдем беруш} сулульщпен K,opu^faH . Айналаларыца к,арап керщдерцл, к,андай f ^ a n KepiHicTep бар! Бул сулулыцтар к,анша Facыpлapдaн 6epi aK,biHAapfa шабыт-илхам 6epin келедк Жер шарынын, барлык, а й м а ш н д а ш ж аратылы с ете эдем! 100

жэне эртурлк Жаратушынын, шь^армашыль^ына ^ шеказ кез салып K,apayfa болады. Бул жан g теб1рентерл1к KepiHiciep адамныц K,aiiFbi-MyKbi мен абыржуын yMbuyfa мэжбур кылады. 3p6ip эсемджтщ =?• Жаратканнын, «Жэмил» (шеказ керкем) еам ш щ m afbm bicbi екенш еске алсац, A л л a fa ш у тр кылумен 6ipre кец тд е п K.atifbi-MyH.Abi да жуып TacTayfa толык мумкшиллНц бар. Бул карапайым жастыктын, дэруменшен пайдаланьщдар! Ч)цнисге бащ аш а квзщ распсн к;ара CbiHaK,Tap6i3AiHl9p6ipiMi3A iK6acbiMbi3fa кел т,бэлекесапаттар бэршщ басына тусетш бoлFaннaн кейш, 6i3 бул дуниеде сезаз K ^ F b i алып келетш окиралардын, бар екенш 6myiMi3 керек. Демек, 6i3 oлapfa тура м эм те жacafaнfa уй р е н т, акылсыз K icm e p жасайтын icTepAi жасамауымыз керек. Бэле-кесапат не кaЙFымун, келгенде 6i3 oлapдafы жafымcыз нэрселер туралы емес, K epiciH iue, 6i3 сабырлылык, танытатын болсак, олар 9p6ipiMi3Ai кунэлардан арылтатынын oйлaнfaнымыз дурыс. Б\з болып жаткан нэрселердщ бэр!нен жамандыктан бурын жаксылыктарды кере бтейш жэне баскалардьщ, жакындарымыздыц кемштжтершен бурын жаксы жактарын байкайык0м!рде ете кеп cbiHaKjapfa yiubipafaH пенделер бар. Осылай болса да олар турмыск,а жымия карап, ем!рлерш куанумен жaлFacтыpa алады. Олар бакытты e M ip суре алады. Сондай-ак жаксы турмыста e M ip cypin, 6ipaK cofaH карамай бакытсыз бoлFaн Kicmep де бар. бйткеш олар ездершде жэне айналасында болып жаткан нэрселердщ бэршен жамандыктарды Kepin, жаксылыктарды бaйкaмayfa уй р ен т кaлfaн. Олар 9p6ip жа*ымсыз нэрсеге лупа аркылы KapafaHAbiKTaH 101

букin ©Mipi цайш мен, к,иналумен жэне уаиымдаумен | втедк Не ym iH булай болады? Сез сынацтардын, санында аг емес, сез 61з д 1н, e M ipre б oлfан мэм1лем1зде. Bi3 OHAafы жак,сылык,тарды кере 6myiMi3 керек. Сонда faHa сары у а й ь ^ а салыну, к,ай^|ру жэне шарасыздык, езшен03i жок, болады. Кенет басын,а бэле-кесапат келсе: «Ол к,аншама жамандык,тарды алып келдП» - деп зарлама. Одан repi: «Егер мен бyлapfa шыдап, сабырлылык, керсет'т, Aллafa тэуекел етсем, онда Алла Tafaлa к,аншама кунэлардан арылтады», - деп айт. Алла Tafaлa 6i3re сынак,тарды ж1берумен 6i3re кунэлардан тaзaлaнyfa жэне сыйлыкда лайык,ты бoлyfa мумюнцллж бередк Bi3Ai сынау арк,ылы пей1шке баратын жолды ашады. Ал 6i3 болсак, ш а^ м д ан ы п , кумэн санап, наразылык, танытып, шыдамсыздык, керсетем1з... Бул ту а ш к а з емес пе?! Сондай-ак,, 6i3 жасай алмай K ^ fa H нэрселер1м1з ym iH де к,апа боламыз. Неге 6 ip нэрсеж толык, жасай алмай кaлfaндaй бола берем1з. Б\з a p 6 ip KiciHiH, pM3bifbi ежелден е л ш е н т б е л ш т K^bm faHbiH, 6i3 ез1м1зге б е л ш т K^bm faHHaH кеп те, аз да ала алмайтынымызды умытып каламыз. Егер 6i3re 6ip нэрсе келген болса, демек, ол 6i3re т и е с т к Ал еид\ 6i3re 6 ip нэрсе жетпей цалатын болса, демек, ол 6i3re TMec'mi емес. Сондай бoлfaннaн кейш 6i3re сары y a ftb iM fa салынып, K ^ f b if a батудын, не цажел бар? Б1зд1к1 б1зден е т т кетпейд1, ал еид\ басцажш 6i3re жетпейдк Онда не ym iH к,ай^|рамыз? EKi Kici турмеге Tycin к,алды. Bipeyi езшщ камерасыныцтерезесшен тунп acnaHfa, жyлдыздapfa к,арап жымиып цойды. Ал eKiHLiiici сол терезеден Kip кешеге жэне арсыз TbiLUK,aHAapfa к,арап, жылап ж\берА\. 102

Эрюм н е т K e p ric i келсе, соны кередк Келщдер, тек жак,сылык,тарды гана к е р т , ез1м1зд1 бак,ыттан к,ур } к,алдырмайык,! Тэацытты болгысы келгендер цш т щ рапайы м ереЖелер Егер сен бупнп кунмен eMip суруд'щ орнына, еткен шак, пен келешек туралы кеп ойланатын болсац, бул саган цайгы-мун, жэне мазасыздану алып келедк Сондык,тан Алла Елила (с.а.с.) былай деген: «Егер сен тацга шейж eMip сурсец, онда кешке eMip суретжиуу кутпе. Ал енд1 кешке шейж eMip сурсец, тацга шейш eMip cypeTiHiKAi кутпе». 0 ткенд‘| оныцуайымдарымен жэне цайгыларымен к,оса умыт жэне б!рталай уакыт e T in кеткен нэрсе туралы ойланганды то^тат. ейткеж бул жок, дегенде, акылсыздык жэне сежн, уак,ытын,ды, эл-куилцд! алады. Келешекте болуы мумк'ш деп есептелген жорамалдармен ез1цд'| уайымга салма. CbiHfa байсалдылык,пен м эм те жаса, ейткеж сын баск,алар байк,аган 6 ip нэрсен! жасаганыцды б тд р е д К Аллага иман келт'фт, жак,сы icTepfli жасау - бул бак>ытты ©MipA’iK Hafbi3 03i. KiM тыныштык, пен Te6ipeHic 4здесе, Алланы кеп-кеп еске алсын. Барльиы TafAbipfa жaзылfaнын умытпа. Ешюмнен ризалык, кутпе. Жамандыкда дайын бол. Сонда сен оны байсалдылык,пен; сабырлылыцпен тосып аласын* ЕгеР жамандык, сен куткендей болмай к,алса, онда сен еш нэрсе бoлмafaнынa не кесел-кесапаттын келем! сен куткеннен к,айда аз екенше суй'шесщ.

Кенет >KafbiMCbi3 6ip нэрсе бола к,алса, онда бул 5= жамандык,та да езщ 6aftK,aMafaH жак,сылык, бар болу S мумкш екенш ойлан. аг * Алла не жacaFaн болса да, жак,сылыкка жоры. CafaH Алла Tafaлa берген жак,сылык,тар туралы ойлан жэне олар ушш ризальнынды бмдор. Баск,а кептеген aAaMflapfa K,apafaHAa езщ кеп нэрсеге ие екенщд! ойлай жур. К,иыншылык,тан к,утылу сезаз келед1 жэне жецмдж сезаз болады. Бэле-кесапаттардын, он, ыцпалы да бар. Олар пендеж кум эназ eKi дуниеде де пайда алып келетш aмaлfa, Жаратк.аж'а шын журектен AyfaMeH жaлбapынyfa мэжбур к,ылады. Сынацтар юсшщ кезш кептеген MafbiHa лы aK,MK,arrapfa ашып, оны шьщдайды. Элбетте, к,иыншылык,тардан кейш жецмдш келедй Болар-болмас нэрселер ушш уайымдама, M afbiHacbi3 нэрселерге уацытьщды к,уртпа. Ашуланба, ашуланба жэне Tafbi 6ip м эрте ашуланба. Элбетте, Алла - KemipiMAi, Мей1р1мд1. 0 M ip суру ушш Kicire кеп нэрсенщ де кереп жок, жэне егер сендеп нэрселер жетпейтш болса, одан кеп нэрсе жок, екенше муцайма. «Сендердщ ризьщтарын, жэне сендерге уэде K,bmbiHfaH нэрселер аспанда». Адамдар к,ауттенген нэрселердщ кеп ш м И болмай к,алады. Сынацгарга душар болып, oлapfa сабырлылык, к,ь^анд ард ан улп ал. Элбетте, Алла Tafaлa суйген KicmepiH cbiHaKjapfa салады. Ен,бектен, пайдалы icneH шyfылдaн, жак,сы «'стерд! жаса, 9 p 6 ip минутьщды текке ж!берме жэне бос уак,ытын, к,алмай к,алу ушш эрекет жаса. 104

бсектерге к,арама жэне oлapfa сенбе. ^ Жapaткlaнfa жалбарып, циыншылык, келген .3 уак,ыттарда OfaH дyfaлapмeн кеп-кеп сиын. 2 - Ашулану, кереалмастык, жэне еш алуды ацсау душпаньща «.apafaHfla 03iH,HiH, денсаулыш ца кеб1рек зиян келт'|ред’|. CafaH келген сынак,тардьщ бэр* езщ нщ кунэдан тазалануыца непз болады. Ф э р Жэне царапайым ишндык, Bip данышпан ауыр сынак,к,а ушырайды. Сонда OfaH дшдес бауырлары кецт'ш кетер т, крлдап к1oйfaлы келед’|. Данышпан oлapfa: «Элбетте, менде алты турл1 дэр1 бар», - дед'|. Зияратшылар одан: «Ол к,андай дэртер?» - деп сурады. Ол: «BipiHiuici - Алладан faHa ум1т ету, eKiHmici — болатын нэрсе сезаз болатынын б’ту , yiuiHiuici - сабыр, бул - сынакда тап бoлfaндap ymiH ен, жак,сы дэрь Терт'шш'ю - сабыр сак,таудан баск,а айланьщ жокдъ^ын б1лу. Мен сынак,ты кlaйfы-мyнlмeн терендетюм келмейд‘1. BeciHiuici - сынак, будан да ауыр болып калуы мумкш деген тусшж. Алтыншысы - к,утылу ce3ci3 келерш б ту» . Ен, к,арапайым шындык, - хан сарайда бак,ытсыз бoлfaншa/ лашык,та бак,ытты бoлfaн жак,сы. 1Н е туралы к,айгырамыз? К,айгыратын еш нэрсе жок,. К,ай€ы мен уайым ушж де еш себеп жок- Ойткеж Алла Тагала: «Ыз сежн, кеюрегщД' ашып, кенд пед т пе?» («Инширах» cypeci, i) деп айтк,ан. Бул баян Алла Елилсше (с.а.с.) faHa емес, барлык,тура жолга тускен HMaHflbmapfa ти е сть - «Уа, Мухаммед!) Сен сабырлылык,таныт! Ойткеж сежн, сабырлылык, танытуыц 6ip Алла ушж api Онын

к,олдауымен faHa болады. Кутрлж те к,асарыск,андар ушш (flfHM, олардьщ жат к,ылык,тарына, езщнен сырт aйнaлFaнынa бола) мун,айма. Сондай-ак, олардьщ (ецбегщд1 еш к,ылу ьэм ел-журтты хак, жолдан тайдыру ymiH) жacafaн к,итурк,ы жоспарлары мен K,ypfaH тузак,тарына бола тарьиып, куйзелме. Расында, Алла азабынан к,орык,кан к,улдарымен api Хак, та^^ланын,, ездерш Kepin бак,ылап T y p f a H b iH жадында устап унем1 ип icTep ктейтш i3ri жандармен 6ipre» («нохыл» cypeci, 127-128). - «(Уа, мумшдер!) ¥нжыpFaлapbщ т у с т , жасымацдар, к,ай*ы-мун^а салынбацдар, егер шын мумш болсацдар, шубэаз, сендер устемс'щдер» («дли Имран» cypeci, 139). - « (С ей тт, пер1штелер оларды бул дуниеде бэле-жаладан к,оритын болады, ал ак,иретте достык, п е й т танытып): «(Азапка душар болмас па екенб1з деп) к,орык,пан,дар api (дуниеде 6min, б тм е й ктеген кунэларын, мен ниет eTin ктей алмай кеткен nri ктерщ д! ойлап) муцайман,дар. ©здерще уэде еттген жаннатк,а К,уанын,дар!» («Фуссилат» cypeci, 30). - «Мумшдер (к,андай жаедайда болмасын) удайы 6ip Aллafa тэуэкел eTyi керек» («дли Имран» cypeci, 122). D iit n a n ок^ы Пайдалы тта п - ей, жак,сы дос жэне сенен еш нэрсе талап етпейтш, 6ipaK, кеп нэрсе беретш к,ызык,ты жолдас. Ол сеш ренж1тпейд1, алдамайды, жамандамайды, сатып кетпейд'|, тастап кетпейд1 жэне зержлрмейдк KiTan оку ете жafымды эсер береди Пайдалы ютап: К,ай1ы -м уцдь1, к,ай*ыруды, уайымды, жаман ойларды жэне шайтанньщ aзfыpyлapын алыск,а к,уалайды.

Адасудан жэне дурыс емес жо/ifa тусуден ^ крррайды. _ Адамды бекериллжтен жэне уацытты пайдасыз етюзуден крр*а\лдъ\. Сезге шешен к,ылып, т\л байлькын желлд1ред1. Миды азык,тандырып, ой жупртуд! ж е ттд ф е д к Баск,алардын, тэж1рибесшен, данышпандь^ынан пaйдaлaнyFa жэрдем береди Ок,ымыстылардын, желслктерЬ жан,алык,тары жэне зерттеулер'|мен таныстырады. Ок,ырманнын, \л\м\н кебейтедк Онын, интеллекты ж е ш д 1рш, ак,ыл-ес'ж жак,сартады. Эртурлв м1мдерге кызь^уды, ынтызарлык,ты арттырады. Жак,сылык,к,а к,ызык,тырып, жамандык,тан алыстатып, иманды кушейтед!, ак,ыл, насихат айтады. Проблемалардан арылтып, уак,ытты пайдалы етюзедк Ойды жинayfa жэрдем 6epin, умытшак,тык,тан арылтады. TyciHiKTi терен,детт, ак,ыл-ойды кен,ейтед1; жаца кен,1ст1ктерд1 ашып, данышпандык алып келедк Бул дуниедеп ем'ф езгеше туажлед*!. BipaK, оны мэн,Г1Л1К ем'фмен салыстыратын болсак, ете к,ыск,а. 0p6ip ацыл-ecri Kici мэцплш бак,ыт ш еказ eKeHiH жэне ол уак,ытша бак,ытк,а K,apafaHAa ете ман,ызды eKeHiH тусшедк Сондык,тан aflaMfa бул дуниеде келген кеп сынак,тар i^tffN pyfa себеп бола алмайды. бйткеж шынайы бак,ыт - мэцплю ем1рдеп бак,ыт. Б!зде уайым шегу жэне к,айшру ушш еш себеп жок,. бйткеж квм бул дуниеде 6ip нэрсесш жofaлтып алып, бфак, Жаратк,аннын, сыйль^ынан умгг е т т , сабырлылык, к,ылса, онда ол мэцплж ем!рде жofaлтк,aн H9pceciH жэне одан кеп есе жак,сысын табады. с М э ц г т к вм 'гу 107

цаима Егер 6ipey кенеттен арзан эйнек эшекейлерд|' жofaлтып алып, оньщ орнына б1рнеше куннен кешн таза алтыннан не алмаз-шжуден жacaлFaн ете бafaлы дн эшекейлерд1 тауып алады десе, ол капа болмак, па? HeMic философы Иммануил Кант айтцандай, «Жердеп GMip - бггпей кlaлfaн пьеса сияцты, оныц eKiHmi бел1м1 болу керек. бйткеж бул жерден 6 i3 К .Ы С Ы М Д Ы жэне жэб1р-жапаны кердж, 6ipaK> эд теттм ж тщ салтанаты н керген жоцпыз. Жецуил мен жецмуилж кердж, 6ipai<, еш алуды керген жоцпыз. Демек, басца, э д т е т т т ж салтанат к,уратын eMip болу керек». Алла Tafaлa былай дейдк «Бугш ap6ip жан дуниеде icTereH icrne карай царымын алады. Бугш ешюмге зулымдык, жасалмайды. Ш убэаз, Алла жауапк,а ете Ж Ы Л Д а м тартушы» («М умш» cypeci, 17) «Орнымнан тцратын болсам...» Bi3flin, 6 M ip iM i3 - 6 y r iH r i кун, ейткеж кешеп кун e T in K e r r i . Ертецп кун эт келмедк Дуниеде цаншама бак,ытты бoлyfa м у м к ш ш ттте р 1 бар бола турып, ездер1 ол м ум кш ш тж тен бас тартк,ан адамдар бар. Олар бала кезшде K y p e c in ойнап жатып, жьиылып кlaлFaндa: «Каз|'р туратын болсам...» деген не «К,ара да тур, осыдан улкейейшил...» деген не «Пэленше жаска шьщканда...» деген ойларымен e M ip c y p in келдк Bipa3 есейгенде: «Мен мектеггп бтргенде...», «Улкен K ic i бoлfaнымдa...», «Пэленше жасца шыкданда...» деп айта бастайды. Ер жеткеншде болса: «К,ара да тур, уйлежп алайын...» не «Куйеуге шьщцанымда...», «Институтты б тр е тш болсам...», «Жумыстабайыншы, сосын...», «Мен пэленше жаск,а шьщканда...», - дедк BipaK, сонша жасца шьщцанда да, «Кара да тур, 6 ip нэрсе болса п и р а т а м . . . » _ дегенш тоцтатцан жоц. С е й т т олар: «Мына, мен neHCHflfa шь^атын болсам...» 108

- деп айтатын да уакыт келедк Акырында, олар арт ^ жа*ына карап, ©Mip ©Tin кеткенш жэне 6ip минут та g ©Mip сурмеген1н б т е д ‘|. Олар ap6ip сэтте «пэленше 6oлFaнымдa» деген шарттарынын,, минуттарынын, келуш кутт1. Б1рак,ол oйлaFaн минуты келгеннен кейш де бакытты болу ymiH к,айта жаца шарттар пайда бола бердк С е й т т бакытты к у тт, «кашан пэлен бoлfaндa» деп ж у р т, букм ©Mipi ©Tin Kerri. 03flepi болса сол K©piH6ec бакытты куткен бойы, ©здершщ «пэленше бoлFaнымдacын» icKe асыра aлмafaн бойы к©з жумады. Олар ©здершде бoлfaн нэрсеге куануды б тген жок, бупнп кунмен ©Mip суре aлFaн ж ок жэне бупн, Ka3ip бакытты бола алатындыктарын TyciHe aлfaн жокКелщдер, олардын, кателерш кайталамай, бакыттылыкка умтылайык. Откен кездщ жэне келешектщ уакытьщды урлауына мумкшиплж берме. 0 з-©зщнен есеп ал: "Пленбей ©Tin кеткен уакыт не бoлaшaктaFЫ «сикырлы afaш» туралы киялданып, кaйfыpып ж ур т, ©3iн,нiн, Ka3ipri уакытьщды жofaлткbщ келе ме? Эрдайым ©ткенд} еске алып, кайта-кайта сары yaftbiMfa батып, жaFымcыз жэне ащы нэрселерд4 кайта-кайта еске салып, бейне 6ip аттьщ жауырына кайта-кайта конып, мазасын aлfaн шыбындай кинаумен ©3iMHiH, Ka3ipri уакытымды жaлFacтыpfым келе ме? Aлдaf ы жиырма терт caf атты ©3iMe жэне 6a c ^ a p f а пайда алып келу ушш, ен, пайдалы кылып ©ттзуд! жэне жкерл! ецбек кылу ниелмен оянам ба? Мен ©3iMHin сол кушмд! пайдалы ©тюзем бе, уакытты THiMfli пайдалана алам ба? О з-взщ нен есеп ал 109

Егер >KOfapbiAafbi c y p a K ja p fa берерлш жауабьщ х болмаса, онда езще «К,ашан ap6ip кунд1 пайдалы е тю з т, ap6ip минутты текке ж1бермеуге эрекет жасай бастаймын? Келеа аптада ма? Ертен, бе? Не бупн бе?» ^ деген сурак,ты к,ой. J Tafbi к,андай жаман жащ айлар болу мумкш? 0 зщ е сол сурацты цоюмен ок^аны н, дамуыньщ ей, жаман вариантына лленш жатырсьщ. Осылайша: - езщ д' дэл сол в а р и а н ту дайындай бастайсьщ; - о к ^ а н ь щ ж елю н дурыстау ушш байсалдылык,пен, сабырлылык,пен шара 1здей бастайсьщ. «Ел-журт oлapf а: «Душпандарын, сендерге к,арсы к,ол жинады, ендеше, олардан к,орк,ын,дар (ьэм амансау тур^^ндарьщда бас cayFaлaцдap)», - дегенде, бул хабар олардын, иманын одан сайын арттыра (я ^ и кушейте) тусп. Сонда олар: «Bi3re 6ip Алла жетедк Ол к,андай керемет к,амк,оршы!» - деп жауап берд»> («дли Им ран» cypeci, 173). Щ цран э/сэне сцннетте щ т ы л у туралы... - «К1мде-к1м Аллара тию нш е тарзым етсе жэне Оран карсы к е л т асы болудан сак,танса, Алла OfaH тьнырыктан шыратын жол ашып береди Сондай-ак, OfaH еш ойламаган жерден ризык, н э с т етедК KiM Aллafa арка суйеп, тэуекел етсе, оган (колдаушы ьэм медеткер ретшде) 6ip Алла жеткмпктК Алла буйрыгын м ш д егп турде жузеге асырады. Ш убэаз, Алла эр нэрсе ytuiH алдын-ала белпл1 6ip елшем белплеп KlO Й F a н » («Талац» cypeci, 2-3). - «Ж ецк - сабырлылык,тан кейш, к,утылу - бэлекесапаттан кейш, ал ж е ц тд ж - ауыр ахуалдан кейш келерш б\л\п жур». - «(Уа, Мухаммед!) Мундай жaFдaйдa ceHi олардьщ жамандь^ынан сацтаушы ретшде 6ip Алла 110

щ аг ж е т к т ж т к Ол - CaMHf (б э р т естуил), А лим (бэрш ^ б'тетш Ш в К О З 1Л1М neci)» («Бацара» cypeci, 137). - «Эсте елмейт'ш, мэн,п T ip i Aллafa арк,а суйеп, тэуекел ет» («Фурман» cypeci, 58). - «KiM б(лед1, бэлюм, Алла жуы к,арада м ум ш дерге к,андай да 6ip ж е ^ с нем есе ж е л с л к н э с т етер, не болмаса (сол е ю ж у зд 'те р д щ ездерш яки залым достарын) 0 з тарапынан 6ip бэлеге уш ы ратар» («мзида» cypeci, 52). - «Алла эр К.И Ы Н ДЫ К.ТЫ Н , артынан 6ip ж е ц т д ж H 9 C in етед"|» («Талон,» cypeci, 7). - « М е н туралы пенд ем к,алай ойласа, сондаймы н. М ен туралы ол калатанын ойлай берсш!» ^Лк,ик,ат сын Егер c a fa H 6 ip e y с ы н а й т ы п а й ы п та п ж а тс а , о га н к,апа б о л ы п , а ш ул а н б а . С ы н д ы с е ж к е р е а л м а га н 6 ip e y е м е с , ниет1 т у з у Kici а й ты п ж а тс а , о н д а о д а н c a fa H з о р п а й д а келу1 м у м ю н . Bi3 e3iM i3fliH, 1ш 1м ‘1з д е п , ш ы г а р м а ш ы л ы г ы м ы з д а ш ж э н е у а ^ы тш а т у р м ы с ы м ы з д а гы ке м ш тж те р 1 м 1 зд 1 э р д а й ы м байк,ап ж у р у ге каб1летт! eM ecni3. Бул ж е р д е н 6 i3 re сол т у з у н и е г п K icm e p ж э р д е м ге ке л !п , ке м 1 ш л тте р 1 м 1 зд ‘| байк,ап а й т ы п т у р у м е н ц а те л е р !м !зд 1 д у р ы с т а у га ж э н е к е м ш т ж т е р д е н a p b m y fa ж э р д е м б е р е д к Баск,а 6 ip e yfliH , с е н щ к,атецд1 K epin, о н ы A y p b ic ra y fa ж э р д е м б е р ге ж н щ , с е ж н , е з щ д е п KeM ium iKTi Kepin, cafaH т у з е л у ге к е м е к к е р с е т т к,о й га н ы н ы н , Heci ж а м а н ? Bi3 ак,иц ат с ы н -n iK ip ym iH р е н ж '|м е й , K epiciH iue, OfaH р а х м е т а й т у ы м ы з к е р е к . Б ас^а 6 ip e y 6i3re ж ак,сы к е ц е с ж , ж э р д е м ш у с ы н ы п ж а т ы р , 6 i3 б о л са ж у з ‘|м1зд1 б у р ы п , н а р а зы б о л ы п ж урм 1з. Енд'| барлы к, ж a fы н a н n ri^iK T i ж э н е eKi д у н и е д е д е б а к,ы тты б о л уга yM Tbm faH , а ^ ы л д ы Kici с о л а й ж а с а й м а? A ^ b m fa сал ы п к е р И д е р и л ... I l l

У)айым Ждне денсаулык, >5 Егер сен болар-болм ас нэрсеге не мулдем ж о к § - ж е р д ен сары уайы мга салынып, уайы м ж е п к е н д т п ^ калган болсац, онд а е зщ н щ денсаулыгын, туралы ойлан. Кепинлж Kicmep барлык, аурулар «нервтщ шарш ауы нан» болатынын K,a3ipri кезд е т у а н т калды . Дэр1герлер бурын нервтщ шаршаулары, сары уайы м га салынулар ж э н е стресстер нерв системасын бузып, эуел1 ж ур ек ж э н е асказан ауруларынын, пайда болуына туртк! болып, ас корыту ж уй е сш д еп калкан сектд1 безд ерд щ жумы сы н бузатынын, гастритке, ревм атизм ге ж эн е асказан жарасы на, ка н т диабетш щ к е т е р т у ж е ж эн е жотары кан кысымына алып к е л е т ж ж дэлелдеген. Бул Ti3iMre тары коп кеселдерд1 Косса болады. Teri, сендерге бул аурулар керек пе? Не оларсыз м у ш к т д е р щ аз болып кала ма? Tepic к е ц т -к у й д е п эмоциялар б1здщ денсаульнымызды бузады . Бул карапайы м шындык б э р ж е б е л гт к Д ем ек, 6i3re зэру болран денсаульщты сактау у ш ж сары уайы м га батудан, к а й ш р у д а н , нервт1 ж укар та беруден ж э н е стресстерден каш уы мы з керек. У з д ж а з кайрырудан б1ркатар ауруларга шалдырып калран Kicire бакытты болу ете киын. Ойга батып отырма Уакы ты цды текке ж1берме. Уакы тты боларболмас нэрселерге, к е р е к а з icTepre ж э н е пайдасыз нэрселерм ен ш угы лдануга КУРта б е р е тж д ей , eM ip онш а у з а к емес, ол ете кыска. «Ол сендерд1 (каб1рде ж аткандары нда) шакы рган ку ж O faH м ад ак айта отырып, б1рден кузырына бараты н боласындар. Сонда сендер (каб1рлерщ де) аза к уакы т ж аткан (нем есе дуниеде аз faH a уакыт eM ip сурген) екенб1з деп ойлап кэласы ндар» («исра» cypeci, 52). 112

«Содан кейш Алла T03aK,bmapfa: «Ж ер бетш д е ^ неш е жы л турды ндар?» - д е п сурайды. Олар: «Bip кун ^ немесе кунн'щ 6ip б е/н п н д ей аз faHa уак,ыт турдык,. 2 - Алайда нак,ты айта алмайм ы з, оны уакы ттьщ есебш .J T б т е т ш д е р д е н сурасан, болар едЬ>, - деп ж ауап береди ^ Сонда Алла оларга: «С ендер д униеде aзFaнтaй faHa уак,ыт турды цд ар» («Муминун» cypeci, 112-114). Сонды ктан к,ур оЙ€а батып отырма. Тесектен турары нда ж ары м cafaT ке р 'тм е . Т ам акка отырсан, зер’ж кен д ей табаш н,ды eKi cafaT шукылап уакытынды куртпа. С ен щ артык, уакытын, жок,! 0 т т кеткен минуты нды миллиoндaFaн, м иллиapдтafaн ак,ша 6 e p in к,айтадан Kepi кайтара алмасьщ ды умытпа. Осыны бiлiп турып, онын, еш пайдасыз eTin кете 6epyiH e м у м к ш ш т ж бере бересщ бе? Рет'| к е л т TypfaHAa icTen кал. Куш-куатын, барда жаксы icTepAi жасап кал. К,олын,нан к е л т TypfaHAa езщ е ж э н е айналаца пайда 6epin кал. Ж алкау, caлfыpт/ э р е ке та з болма. Уакы ты н еш пайдасыз етю згендерден, оны зиянды 1стермен « е л л р т » ж атканд ар д ан улг'| алудан сак бол! Алла Tafaл a былай д е й д к «Намаз етелген сон,, ж ер белне таран,дар ж эн е (адал к э а п кылып) Алланын, ш е ка з ш арапаты нан р и зы к-н е аб ел ер щ д | i3AeH,Aep. ByfaH коса, (кунделжт! бес уакы т нам аз ьэм баска да кулш ы лы ктар аркылы) Алланы кеп еске альщ дар, сонда (e«i д униеде д е азаптан api к,ор болудан) кутылып, мак,сат-мураттары на ж етер сщ д ер » («жума» cypeci, 10). Ибн M acfyA (р.а.): « М е н сон,ына lubifbin бара ж атканы на карам ай OMipiMHeH 6ip нэрселерд1 алып, 6ipaK ж аксы icTepiMe еш нэрсе KOcnafaH куннен баска еш нэрсеге екш ген eM ecniH » деген. 8-702 И

Б1здщ тацуалы ата-бабалары мы з ap6ip минутты к,урметтеген, е й тке ж олар бacкlaлapfa салыстырмалы уацыттыц ете бafaлы е кен ш жак,сы тусш дк Хасан эл-Басри: « М е н ез уак,ыттарына сендердщ д ирхам м ен динарлары ца к,ам ж еген д ер щ н ен де кеб1рек цам ж еген кю л ер д ! керд1м» деген. Ы здщ так,уалы бабаларымыз: «Ен, ж а м а н кте р д щ 6ipi - уак,ытты текке ке л р у» деп айтады . Олар Tafbi былай деген: «Уа^ыт - к,ылыш, егер сен одан озып кетпесен,, ол сеж к,ия шабады ». Олар эрдайы м барльщ жaFынaн и гм ш л бoлyfa умтылган ж э н е кеш егщ ен бупн, бупнпден ертен, ж o fap ы бoлyfa умтылган. Bip д ан ы ш п ан : «№ м д е-ю м ез ем 1р ш д еп 6ip кунд1 б'ф еудщ ак,ысын беруд1 к,аламай, е з ш щ м ш д е тш о р ы н д а м а й , мей1р1мд1рек ж э н е лайы цты рак, болмай, жак,сы ic ж асам ай , пайдалы 6m iM ал м ай етю зген болса, ол бул кун ге сы й-к,урм ет ке р с е тке н жок, ж э н е е з ш е э д м е т а з д ж ж а с а д ы » д еп айтк,ан. Sip ак,ын былай деген: Т екке к е гп уак,ытыц, Н еге ofaH к,уштарсьщ? Кундер, тундер етуде, ©Mipih^Ai цыск,артып! Bip мусылман ок,ымысты былай д ей д к «Атабабалары мы з е зд е р ш щ уак,ытын бafaлaп, онын, сондай мацызды екенш ете жа^сы сезген!н Kepin туры п, бупнп кун д е п уак,ытца ж acaл faн м э м т е д е н ж у р е к к,анап, жан-дуниен, жабырк,айды. А дам дар ез уак,ыттарын солай етмзед1 д ей сщ , бул тек к,ана уак,ытты бос етю зу ем ес, бул оны к,умдай сапырудын, дэл езН» Ш ы ндь^ы нда, байлык,ты жofaлтк,aнFa K,apafaHAa, уак,ытты сарп ету ете к,орк,ынышты. в з д е р ш щ уак,ытын ойланбай е т ю з т жатк,андар ак,шасын ayafa шашып ж aтк,aндapfa K,apafaHAa K e 6 ip e K тэрбиеге ж эне

6aK ,bi/iayfa мук,таж. Текке кеткен байльщты к,айта ic ie n Ta6yfa, таусылып калган к,азынаны к,айта толтырса g болады. Ал енд1 еткен уак,ытты к,айта к,айтару не S орнын толты ру еш м ум кш ем ес. я * Эрк,андай ж ерл ерде «уацытты елт1ру» д еген сез кеп ^ айтыла б е р ге н д ж тен , бул ic уйренилкл болып к,алды. М ундай «елтчрпштер» кей кундер1 б1рнеше cafaT бойы бекер оты рса, кейд е т у т бойы карта, ш ахмат, нард ойы ндары м ен ш yfы лдaны п/ уацытын (бэлю м адал, бэлюм, ар ам icTepre) куртып жаты р ж э н е бул туралы ойламайды д а. Олар Ж аратуш ы ны еске алмайды, олардын, нам азбен жумы сы жок,, олар езд ер ш щ д'ши ж э н е турмыстык, мшдеттер1 туралы умытып к1aлFaн. Ж эн е олардан не уш ш осы нш ама уак,ытты бекер к,уртып жатк,анын сурасан,, олар: «Б1з ж ай faHa уак,ытты е л л р ш жаты рмы з!» - деп жауап к,айтарады. Бул 6 a ftfy cT a p с е й т т уак,ытын ел л р ум ен езд ер ш де елт1рт жатк,аны н тусш бейдк Бул ез жаны н e3i к,июдын, узакда созы лган Typi барль^ынын, кез алды нда болып ж ат^аны м ен, бул к,ылмыс уш ш еш ю м жазаланбайды . BipaK, бул к,ылмысты 63i сезш беген, бaйкla м afa н ж эне оньщ к,аншалык, к,орк,ынышты екенш б т м е г е н 6ipey баск,аларды к,ай тт жазалайды?! Алла Елила (с.а.с.) былай деген: «Бес нэрсе келмей турып, б ес нэрсеж кдлданы п к,ал. Бос уак,ытын,ды - к,ол босам ай K ^ fa H fa ш ейш ...» Ал енд1 ке й ш п хадис болса, жак,сы icrepAi opbiHAayfa yMTbmMafaH ж э н е оны к,айтадан кейш ге K ^ A b ip fa H A a p fa бafы ттaлfaн: «Сендерд1 жамандык,к,а жетелейт'ш байлык,тан, жак,сы ам ал жасау ниет1н,д'| умыттыратын кедейлж тен, эл-куш тен тaйды pfaн аурудан, умытшак,тык,ты экелет'ш кэрм ш тен, сендерд1 жок, к,ылушы ел1мнен не к,орк,ынышты бoлfaн к,иямет cafaTTaH баск,а еш нэрсе ала алмайсы ндар». 115

a ;s Gcintui eMip Бет \п\ мусылман Fалымы былай д е й д к «Уак,ытын 2 - дурыс пайдалана aлFaн Kici езш щ ©MipiH Алла к,анша ^ к,аласа, сонш а уа^ыт^а узартады ж э н е ел геннен кейш де e M ip cypin, езш щ сыйлык,тарын к,аб'|рде жаты п та Tipm epre ж етю зе алады». Ол уш ш е з ж е н ке й ш елге пайда алып келетш нэрселерд^ мысалы, пайдалы m iM , жак,сы ic, енегел! i3, ел ерген жак,сы салт не оньщ ел1м"1нен кейш де елге пайдасы н керсететш к,андай да 6 ip мекемелерд'| цалдыруы керек. Бул сондай-ак, так,уалы, иманды тэр б и ел енген балэ-iuaFa д а болуы м ум кш . О ньщ eM ipi ез1н1н, емврш щ жaлFacы сияцты ж э н е OfaH ен, жа^сы ж aлfacы болады. Эбу Ьурайра (р.а.) б!зге ж етш зген хадисте де дэл сол туралы айтылады: «А д ам баласы ел ген д е оньщ уш нэрседен баск,а ia re p im n 6 e p i тоцтайды . Бул жaлfacы п туруш ы садак,а, елге пайда 6epyuii m iM ж э н е ол уш ш Алла€а fly fa к,ылушы салихалы урпак,». Ж алгасы п турушы садаца деп, K iciH iH , 6 3 i елгеннен кейш д е елге пайда б е р 'т туратын н э р с е ж атаймыз. М ы салы , ол 6acTbipfaH пайдалы шталты, caлд ы pfaн м еш ггп , к е п ш т ж к е , жалпы елге к,олдану ушш кlaлдыpFaн нэр сеж айтсак, болады. Ислам оцымыстыларыньщ 6ipi былай д ей д к «Кейб!р Kicmep ке л е ш е к туралы o й л afaн д a, OfaH песси м и зм м ен к,арап TypfaHbi анык, ceзiлeдi. Олар eM ipre, елге, айнала*^, уак,ытк,а, теп , e3iH к,оршап TypfaHAapAbiH, барль^ы на бейне 6ip к,ара эй н ектщ арты нан к,арап TypfaHAaft. Сонымен к,атар олар сары yaй ы м fa салынып, айласы цурь^ан ж аедайд а болады. Кел еш екте к,андай да 6ip жак,сылык, KyTin TypfaHbiHa и б

сенбейдк Bip куш барльиы жак,сы ж а*ы на езгерерш е ^ YMiT е тп ей д к Олар ©Mip 6apfaH сайын ж а м а н болып, g ахуал одан сайын ауырлап бара жатк,андай, ем1рд1 5 iwbifap жолы ж ок,деп, 6ip м арте кун шу*ыласы туспеген K,an-K,apaH,fbi тундей е л е с те тт K^nfaH. Келеш екке мундай кезк,араста болу, элбетте, онын, 93i, OMipi ж эн е aйнaлacы ндafы к,ауымы ушш к,орк,ынышты. 9 p 6 ip yM iTci3 Kici ym iH ез e M ip i те с ж а з тун,™ык,тай жэне и н е н щ кезш ен де тар д ай сез'теди YMiTci3 ем'ф - бул к,атып к ^ а н , к,имылы жок, eM ip, ептеп ж ан 6afy. Оны e M ip д еуге болмайды . Егер ум1т болмаса салынатын FHMapaT салынбас efli, дихан дэн сеппес ед\ ж э н е <ылым aл fa жы лжы мас е д ’|. K,a3ipri жаедай, дш ж э н етар и х «егер e M ip fli эрдайы м шарасыздык, к,абаттасып журетш болса, оньщ ешк,андай M 9H ici жок,» д еген ге уйретеди Шарасыздык, адам e M ip iH e e iu 6 ip пайда алып кел м ей д к BipaK, к,иыншылык,тардан кейш с е з а з ж е ц 'т д ж , туннен кейш c e 3ci3 кунд!з келед4 ем ес пе. Ахуал к,аншалык, к,иын болса д а, ол ешк,ашан со л ку й ‘| к,алмайды. Алла Е л ш ю нщ (с.а.с.) сахабаларынын, улесше цаншама сынак,тар кез'|г'т, к,анша к,ай*ы жутып, Алла ж олы нда к,анша азап тартты ж эн е онын, AiHi ymiH к,аншалары к,урбан болды. CofaH к,арамай олар бак,ытты бoлfaн. Баск,алар иман кел л р м ей , к,арсы шытып жатк,анда, олар A л лafa иман кел л рд к Баск,алар Алла Eлшiciн (с.а.с.) eTipiKLui д еп юнэлап жатк,анда, олар ofaH к,алтк,ысыз ерд'к Олардын, иманы, К,УДайдан к,орк,уы ж э н е Алла Елилсше берген ж э р д е м ‘1 oлapFa шынайы бак,ытты - еш ю м K,apaH,fbi жасай aл м afaн не тартып ала aлм afaн рак,ат eMipAi алып келдк 117

Олар адамдардын, ен, жак,сысынын, артынан ергендер ед'| ж эне ездер'| пaЙFaмбapлapдaн кейш п ец жак,сы адам дар д еген д э р е ж е ге ж етл . Жаратк,аннын, ак,ыр^ы пaЙFaмбapымeн замандас болу олардын, ж ур еп н еш нэрсеге салыстыр<ысыз к,уанышк,а толтырды. Олар 6a fa ж етпес кен-байльщк,а - им ан мен miMre ие болды. Олар Алла Елилсшщ (с.а.с.) е з аузынан аятхадистерд1 е с т т , онын, к,асиетл атмосферасынан рак,ат тапты. Олар езд ерш е Алла Tafaлa керсеткен к,урмет-сыйды бafaлaй б1лд'|. Ce6e6i Ж аратцан oлapfa Э зш щ aK,bipfbi r^ fa M 6 a p b iH b i^ a H b iH A a болу м у м ю н ш т т н бермед1 м е. Олар шынайы иманнын, ж эн е A л лafa ™ бадат жасаудын, керем ет ьэм к,айталанбас атмосферасында e M ip сурдк - «(Уа, М ухам м ед!) Bi3 ceHi кулл1 элем ге (кулл1 жаратылыск,а) т е ц д е а жок, рацым ретш де faHa ММберДЖ» («днбия» cypeci, 107). - «Ш уб эаз, сен (умбетщдО тура ж oлfa бастаудасыц» («Шура» cypeci, 52). - «Ол (кггап иелерш е жатпайтын, хаттаны м айты н) ум м и K,aybiMfa ез \ш\иеи 6 ip елил мибердк Ол елил oлapfa (Алланын, езш е уахи еткен) аяттары н ок,иды, оларды (flfHH ой-саналары н Tepic тусш ю терден, журектер'ш ж aл faн с е ж м д е р мен кун э атаулыдан) арылтады, сондай-ак, oлapfa (Алла туар ге н ) KiTan пен хикметт1 (flfHH е зш щ суннел арк,ылы К,УРаннын, м энM af ынасын) уйретед1» («Ж ума» cypeci, 2). - «М у ха м м ед - Алланьщ елила. Оны мен 6ipre бoлfaн м ум ш дер (к у т р л ж т е Ta6aHAafaH к,аскунем) к э т р л е р ге тым к,атал, ал езара сондай мей1рбан. О лардьщ эркез pyKyf жасап, сэж д еге жь^ылып, Алланын, ш е ка з рак,ымы мен разыль^ын тмеген'ш кересщ . Олардын, б е л п а - ж узд ер ш д еп сэж де i3i

мен (им ан) нуры. Бул - оларды н Т э у р а тта ш сипаты. Ал 1нж ш деп сипаты - б у р ш т атып, оны элденд1рт, c a fa fb iH айы ра абден толык,сып, T in -T iK саба»ымен о . бой кетерген e r iH сияк,ты. Ол (еп н н щ булай е н т - e cin , c a fa fb iH айырып бой кетеруО дик,андарды гажайы прса, к э т р л е р (оны кергенде) аш у-ы задан жары ла ж аздайды . Алла оларды н шынайы турде иман к е л л р т , nrifliKTi icT ep 1стегендерне K e iu ip iM ьэм улкен сый уэ д е e r r i» («Фатх» cypeci, 29). - «Расында, Алла сендерге (н ен щ ж аксы , ненщ ж ам ан е к е ж н T yciH flipin, акикатты баяндайтын) KiTan т у а р д К (С ондай-ак сендерге ж а н -ж акты улг1 болып, х а к жолды к е р с е т е т т ) елим д е ж1берд1. Ол иман к е л л р т , и п л т л icT e p ктегендерд1 к а р а т ы тунектерд ен ж ары кка u jb ifa p y уш ж А лланы н аны к аяттарын сендерге окы п жетю зуде. К1мде-к1м Аллата иман келт1рш, n ri icT ep icT ece, Алла оны м э ц г т ж к е (ж ай кал ган жасыл бауларыньщ арасы м ен ж эне зэул1м сарайлары ньщ ) туб ш е н езенд ер агаты н ж аннат бакш алары на ю рпзедк Расында, Алла онд ай кулына (дуниеде им ан ьэм n ri к т е р д е н , ал аки р етте ж у м а к ьэм ондаты сансыз нь^м еттерден тураты н) кандай там аш а р изы к н э с т еткен десецил!» («Талац» cypeci, 10-1 1 ). - «Уа, и м ан келт1ргендер! Алла е л ш ю сендерд1 е зд е р щ е м э ц гтж е м 1 р с ы й л а й ты н и м а ^ а ш а кы р га н д а , Алланьщ ж э н е елш 'ю нщ шакы руы н кабы л альщ дар» («днфэл» cypeci, 24). - « К е з ж д е 6 ip iH e -6 ip iH , б т с п е с душ пан ед щ д ер, ал 6 y riH Алла тагала журектерщ д1 жарасты рды . С е й тт, О ньщ (иман, хак Д 'н Ислам сынды) бага жетпес н ы тм етж щ аркасы нда 6 ip in e -6 ip iH бауыр болдьщ дар. С ондай-ак ке зж д е сенд ер тозак шьщырауыньщ ш етж д е турган ед щ д ер , алайда Алла сендерд1 одан са К,таД Ы » («дли Имран» cypeci, 103). 119

vmmUti Ойлануга себеп Алла Tafaлa кудси хадисте былай д е й д к «Уа, ад ам баласы, М е н саган тац гал ам ! М ен сеж ж аратты м , сен болса бас^а 6ipeyiHe сиынасыц. М ен са?ан ризык, берем , сен болса басцаларга ризалык, б т д 1 р е а ц . CafaH еш мук,таждь^ы м ж о ^ болса да сен MeHi сую щ уш ш cafaH M enipiMiMfli тар ту етем ш , сен болса б ей не 6ip М е н с е ж ж е к Kepin цалуымды K ^a fa H ceKiflfli, MeHi е с л м е й а ц , api сен М е н а з еш нэрсе жасай алм айсы ц. М енен cafaH жацсылык, Tycin турады, ал ен д 1 сенен болса M afaH ж а м а н д ы к кетерш едМ » ^ М щ т а з к д ы ц т а н ^ о р ы ^ п а К е п ш м ж Kicmepfli материалдык, таршылык, сары уайы м га батырады. Олар езд ер ш ен д эул егп р ек б!реулерд1 кергенде езд ер ш д е бар нэрседен де Ke6ipeK а л ш с ы кел ед к Егер сен сондай ю с те р д щ кдгары на KipeTiH болсац, онда бул д у н и е д е алатын ризык, Алладан е кен ш ж э н е ол ризыцты ap6ip пенде толы гы мен аларын еске ал. Ризы^ ap6ipiM i3re белш ген ж эн е еш ю м б е л ш т койы лганнан аз да, кеп те ала алмайды . - «Ал кекте р и зы ц -неаб ел ер щ м ен ездерщ е уэде е т т г е н (агы л-тепл HbifMeTKe толы ж у м а ^ ) бар» («Зэрият» cypeci, 22). - «Сондай-ак, кектен сендер уш ш ризык, туаруде» («Мум!н» cypeci, 13). - «Ж ер-ж аьанда ризьны Алладан келм ейтш б1рде-61р к,ыбыpлafaн Tipmm iK neci ж о ц » («hyd» cypeci, 6). 120

Сынацтардыц j/cenugeyi I s Бул д ун и ед еп сы нацтардан к,ашып к,утыла алмаймы з, е й т ке ж 6 i3 сынак, ym iH туар1лгенб1з. Б!рак оларды ж е ц т д е т е т ж ам алдар бар. ^ BipimuifleH, сауабын куту. Э й тке ж Алла Тагала: j «(Sip Аллага кулшылык, ету жолы нда) еш цандай к.иындык.к.а мойы май сабырлылык, танытк,ан ж'|герл1 maHAapfa сый-сияпаттары к,исапсыз бермеда» («зумэр» cypeci, ю) деп айтк,ан. Екш ш щ ен, баск,а сы нак^а тап 6(M faH A ap fa# TinTi ез'шен де к,атты сынакда душ ар бoлfaнA apfa к,арау. Уш ш цлден, келген сынак,тардан да ауыр сынацтар болатынын еске ал. Тертж илден, сынак,тар д ж г е емес, б!зге б е р т ге н дуниелш maK.cbmbiK.Tapfa кел генш е к,уану. Бес’ш илден, сынак,тардан к,утыла алмайм ы з, 6api6ip олар 6i3re келе берет'ш'ш умытпау. Ак,ырында, Алла T a fa л a fa H a 6i3 ym iH не жак,сы екенш б ш е д к Бэлюм, 6i3 ез'|М13 ушш жак,сы болатын нэрсеж жаманды к, деп ойлап к,алуымыз м ум кш екенш умытпауымыз керек. 3epizy 0M ipi б'|рк,алыпты ©Tin жатцан K ici ак.ыры 3 e p ire бастайды. Адамньщ жараты лы сы сондай.Барльны м ы з м езпл-м езпл'|м ен е м 1р-шарттарымыздын, е з ге р т туруын к,алаймыз. Б1зд’| жаратк,ан Алла Tafaлa б1зд*1 ез'|м1зден д е жак,сы б т е д и Ол 6i3Ai к,оршап TypfaH д ун и еж эртурл1 тустерге бай к,ылды. Дарияларды жэне тен,1здерд1, тауларды ж э н е езендерд1, ш ел д ер д ‘| ж эне келдерд1, ну тofaйлapды ж э н е далаларды т.б. эртурл1 нэрселерд1 керем1з. M и л л и o нд afaн жануарларды керем1з. Ауа райы езгеред1, жы л мезплдер1 ауысады. Алла Tafaлa кун мен тунд1, суык, пен ыстык,ты, царан^ы

ццаима м ен жарьщ ты , улкен м ен K iiu iH i, б и т пен аласаны, к,ара м ен ак,ты ж аратты . Ж уз M bi^AafaH заттар 6\зд\ к,оршап тур. Бул эр тур л м ш ке зд щ ж ауы н алып, 6i3Ai зерж лрм ейд1, жалы цты рмайды . Алла Tafaлa керек болса ™ бадаттары м ы зды да 6i3 уш ш эртурл1 кылды. Б1з ™ б а д а тту р л е р ш щ кеп екенш ж э н е олардьщ узакдь^ы бойы нш а да эртурл1 екенш б тем 1з. Кейб1реулер1 ете кеп э р е к е гп талап к,ылса, Tafbi б1реулер1 онш а к,иындык, тyFызбaйды. Кейб1р ™ б ад аттар 61рнеше ic-эр екеттен турады . Мысалы, парыз нам аз ж эн е цажылык,. Иманды п ен д е эрк,андай ™ б ад ат турлерш 6 ip iH e H сон, 6 ip iH жacafaнды^vгaн, олардан ш арш амайды д а зер ж пей д к Ш арттьщ не ic-эрекеттщ алмасуы, адамды cepriTin, ujbiHbifyfa м эж б ур к,ылады. Сондык,тан ж ин ж ш се й тд е уге не саяхатк,а шьнъщдар. Эрк,андай жерлерд1 керщ дер, Ta6nfaTK,a ш ь^ьщ дар, к,онак,к,а барьщ дар, эрк,андай пайдалы ютаптарды ок,ьщдар. К,ыск,асы, жан-дуниелер'щд1 зерж л рм енд ер. б й тке ж 3epiry KiciHi эл а з ж эне ca л fырт к,ылады ж эн е eKi дуние бак,ытын 1здеуде оньщ к,алауын жок, к,ылады. Э м м - бак,ытк,а усетелейтт Усол «Алла cafaH (тура ж o л fa бастайты н) KiTan пен х и км е тл TycipAi ьэм б т м е ге ж н у у у й р е гп (MiHe, осылар TypfaH A a олар ceHi цалай шалые баск,ызып, cafaH к,алай зиян келл ред! д ейс1‘к). (Уа, М ухам м ед !) Алланын, езщ е н э с т еткен H rm iri м ен шарапаты ШЫНЫМеН LlieKCi3 60Л Д Ы !» («Ниса» cypeci, 113) Ы м а з д ж - улкен бэле ж э н е ю м бак,ытты болю сы келсе, од ан тозацтан к,орьщк,андай к,орык,сын: «Надандарды н, к,атарына цосылып ке тп е у щ у ш ш cafaH НЭСИХаТ аЙТЭМЫН» («hyd» cypeci, 46). Ы м - нурлы eM ip ж э н е ж ан азы^ы: «К езш д е (тура ж олда ж у р м еге н д ж тен рухани тургы дан) ел\ бoлfaн, 122

алайда Bi3 ж ан-дуниеан (иманмен) л р ’м тке н жэне адамдар арасында адаспай жол тауып ж уру! ушш жарык, нур н э с т еткен адам бейне 6ip царацты тунектерде к,алып к,ойып, одан ujbifa алмай журген бейбак, СИЯК.ТЫ ма?» («днгам » cypeci, 122) 1л'|м б1зд'|Ц жолы м ы зды жарык, к,ылып, алдымызда жан,а кен,1ст‘|ктерд1 ашып, 0MipiMi3re к,уаныш алып келедк KiTan 6i3re жан,а д ун и е ж - пайдалы ш м т ц дуниесш керсетедк KiM ymiH бул дуние жабык,, белгю з куй*1 к,алса, ол пайдалы кеп нэрседен к,ур к,алады. Егер сен бак,ытты бoлFЫH, келсе, \п\м ал да, оны пайдалан. 1л’|м ^ а й т -у а й ы м д ы алыск,а к,уалайды, KiciHi к,апалы ойлардан арылтады, ой ж упрту ymiH жаедай жасайды, м иы н icreTin, интeллeктiн жoFapылaтaды: «Раббым, miMiMAi арттыра кер», - деп Ayfa ет» («Таиа» cypeci, 114). «Ок,ы! Жаратк,ан Раббьщнын, атымен (ок,ы)!» («Алэц» cypeci, 1). «К'|мге Алла жацсылык, к,аласа, ofaH дш м1мшде терец T y c iH iK беред‘|». 1л‘|м аз Kici к,аншалык, бай ж эне ce3i елмд1 болмасын, онда MaK,TaHyfa ешк,андай себеп жок,. в й тке ж 4л*1мс!зд!н, eMipi эрдайы м толык, емес, шала, кем ш 'м жл болады: «(Уа, М ухаммед!) CafaH Раббын,нан ту а р тге н (К,уранныц) хак, eKeHiH бм етш адам мен (кею реп кер, кецтО СОК.ЫР адам Тен, бе?» («Рагыд» cypeci, 19). 1л1м к,андай бafaлы к,азына! Ол Te6ipeHic пен кецм тыныш тыгын, к,уаныш пен eMipre пайда алып келедк Ол 6i3AiH, бак,ытымыздын, 6ip бвл\п ж эне aAaMfa ею дуниеде де пайда алып келедг. «(Уа, М ухаммед!) Раббысынан келген анык, дэлелге суйенген адам ез к,олымен icTereH жамандык,тары (эзэзм шайтаннын, к,олымен) безенд'ф м т, e3iHe кереметтей етмш ке р се ттге н ж эне тек ез эуе й тж те р ш щ

ццаима — I (нэпак,умарлык,тарыньщ ) соцынан ерген элдею мдер СИЯЦТЫ бола ма?!» («М ухаммед» cypeci, 14). П^уану енсу 'х Ж уректщ к,уанышта ж эне тыныштык,та болуы - ен, улы жак,сылык,тардан болып саналады. Осылай болса да, бул - бэрш щ к,олынан келе бермейтш енер. KiM бул енерге ие болса, ол eM ipre куана алады ж эне OfaH берм ген жак,сылык,тарды дурыс пайдалана алады. BipaK,cofaH бэрш ен бурын бекем дж ж эне шыдамдылык, керек. Адам сынак,тарды сабырлылыцпен, байсалдылык,пен тосып алып, тоск,ауылдарды басып е т т , езш болар-болмас нэрселерге кlaпaлaнбayfa уйрету1 керек. Е р ж -ж ке р д щ э л а з д т , шыдамсыздык, ж урекке K,aftfbi м ен уайы мнан баск,а еш нэрсе алып келм ейдк Кезцарастарды ндарль^ ы да журектерд1 к,уаныштан алые к,ылады. 0 з ш е faH a к е ц т бурып, басцаларды ойлам ау адам ды еш уак,ытта бак,ытты к,ылмайды. Сондьщ тан сэт сайын ж е ке езш е faHa к е ц м бура беру|'н ток,татып, к е ц т ш баск,а б1реулерге ж эне aйнaлacы ндafы болып ж атцан oкlи fa л a p fa буратын болса, эбд ен пайдалы болады. KiM ж ур е п н щ цуанышк,а тoлты pfы cы келсе, ол бэрш ен бурын езш щ ак,ыл-ойын ауыздьщтауы керек. б й тке ж ол асау ат сияцты. Ti3riHi сэл босаса болды, ала к,ашады да, TOKjaTyfa м ум кш болмай к,алады. Егер сен е зщ н щ ой ж упртущ е ерюндш берсец, ол еткен 6MipiH,HeH асатын ц а й ш мен ж а га м сы з oкlиfaлapды алып келедк Содан со ц сен сол кезде к,алай кlaйfы pfaн болсац, цайтадан сондай ^aftfb ifa батасьщ. Сондык,тан оны ауыздык,та да, пайдалы ic-эрекеттерге 6afbiTTa: «Эсте елмейтш , м эц п T ip i Aллafa арк,а суйеп, тэуекел ет!» («Фурцан» cypeci, 58). 124

K,yaHyfa ие болудыц Tafbi 6ip ман,ызды шарты - ^ GMipAiH, M a fынасын ту а н у . Д у н и е л ж жак,сылык,тар жок, ^3 болатын, em 6ip 6a fa fa турм айты н eTKiHiui нэрсе. Олар ^ уипн кай^ы рудьщ к,ажет1 жок,... Бул уак,ытша eM ip. Bi3 Kepin TypfaH нэрсенщ 69pi 6ip уак,ытта жок, болады ж эне 6i3 63iMi3 бул д у н и е ж м э ц п л ж ке тастап кетем'13. K im к,уанш сы келсе,к,уаныштын, келуш кутпей, себеп i3Aeyi керек. К,уану 6i3AiH, жаратылысымыздын, 6ip б е л И болып к,алу керек. Дуние б1здщ ж ы л а у ы м ь ^ а , к,ай™ рып, к,апал ануы м ь^а лайык,ты ем ес. Буны T y c iH y - ец ман,ызды ic. Элбетте, 6i3 цайганы 6MipiMi3AeH толь^ы м ен к,уып mbifapa алмайм ы з, е й т ке ж ол - 61зд1н, ж е р устж деп е м 1р'|м'1зд ‘|н, 6ip белю: «Шын м эн ш д е, Bi3 адам затты машак,ат пен сынакда ТОЛЫ e M ip r e Ж О Л Д Э Д Ы К,» («Бэлэд» cypeci, 4). «Бар б и л ж 6ip в з ш щ к,олында бoлfaн, ш е к а з иплж пен к,ут-6ерекеж н,ж ал ™ з иес'| Алла к,андайулы! Онын, WAipeTi барлык, нэрсеге толык, жетедкО л цайсыб'фщ aнafypлы м nri ьэм сауапты ic icTep екен деп, 6apiH,Ai сынап кер у уш ш ел!м м ен eMipAi ж аратты » («м у л к» cypeci, 1 -2). «Ш уб э аз, Б1з адам баласын (ер м ен эйелден белш ген, сан алуан элем енттерден к,ypaлfaн) к,урама там ш ы дан ж аратты к» («Инсан» cypeci, 2). Бул д уние - сынак, д у н и е а , ол к,айгы-мун,мен Tbifbi3 байланыск,ан. Солай болса да 6i3 63iM i3re келген K,aftfbiHbi MyMKiH бoлfaнш a азайтуымыз керек. Bi3 к,ай™ дан мэн,плж п еж ш ж ай д а faHa толык, к,утыла аламыз. Пеиш ш н, т у р ^ н д а р ы былай деп айтады: «Бар мадак, пен ш е ка з ш у ю р ш т ж к,айш -мун,ды 6\здеи м эн ,п л тке aлacтafaн A ллafa арналады » («Фатыр» cypeci, 34). Бул - дуниеде к,ай™ таусылмайды дегеннщ

a r дэлелк С ондай-ак ашу, ж е к керу де толь^ы м ен пешш ;= бацтарында faHa жойылады. 'S «Bi3 онда олардын, кею репндег! цаскейлш, е ш п е н д м ж сынды ж а т сез1мдердщ бэрш суырып алып тастаймы з. Аяк,тарыньщ астынан езенд ер afbin ж а т а Д Ы » («Аграф» cypeci, 43). Бул д у н и е н щ т а б ^ а т ы н б м т турып, а^ылды пенде O fa H келген K ,a ftfb ifa ж э н е y a й ы м f a алданбауы керек. KepiciHiue, ол бар куш ш ж ум сап бул Tepic сез1мдермен Kypecyi керек. «(Уа, м ум ш дер!) ¥нж ы pfaлapьщ т у с т , жасым ац д ар , naftfbi-M ynfa салы нбацдар, егер шын мумш болсан,дар, ш убэаз, сендер устем сщ дер» («дли Имран» cypeci, 139). «Олар Алла жолы нда бастарына келген ayыpтпaлык,тapfa еш мойы мады , жасы мады ж эне ж ау алды нда л зе б укпед к Алла (сондай) сабырлы ж андарды ЖЭЦСЫ Керед1» («дли Имран» cypeci, 146). ЛСер аралау, сапарга шыгу C anapfa шыгудыц пайдасы улкен. Ж ер apaлafaн Kici кептеген ж аца нэрселерд1 faH a K epin к,ана к,оймай, онда керген нэрселерш ен езь е зш щ ем!р-турмысы хак,ында ж эн е Жаратушысы туралы o йл aнyfa уак,ыты болады. Кейде ж ац а ж ерлерден адам бурын керм еген н эрсеж керед!, бурын тусш беген H 9pceciH тусш едк B ip c a n a p fa u jb ify KiciHiH, б укм eM ipiH е з ге р т т цоюы MyMKiH. Ж ер Ke3in к,ыдыру K ic ire Жаратцаннын, куш-к,уд‘|рел м ен хи км ел туралы o йл aнyfa себеп болады . Суык, ел келерде eMip сурген Kici ыстык, жак,к,а не шелге келсе, не тауда eMip сурген K ici кен, д aл afa келсе, ол Ж аратуш ы жаратк,ан т а б ^ а т т ь щ кеп цырлыльнын байк,айды да, Tafbi 6ip м эрте Алланьщ б эр ш е одщ регп екен!не бекем сенедК 126

Саяхаттьщ езгеше Typi - Ain \л\т и \здеу ушш ^ жacaлfaн саяхаттар туралы да еске aлyfa болады. ^ Б1здщ салихалы ата-бабаларымыздын, m iM 1 здеу ym iH m a cafa H саяхаттары - мусылман к,ауымынын, езгеш елжтерш щ 6ipi б o л fa н . Алла Елила (с.а.с.) дуниеден ©Tin кеткеннен кейш п aлfaш кlы fa c b ^ a p fla miM сол yaK,biTTafbi к,атынау к.иыншылык.тарына к,арамастан сан Mbi^AafaH шак,ырым ж олдарды басып е т т , 6ip аймацтан екшил аймак,к,а барып, ж ер аралап меипт-медреселердеп 6'miMAi ycтaз-faлымдapдaн miM алып, 6miMiH жoFapылaтып TypfaH. Олар 6ip faHa miM алу мак,сатында эрк,андай aймaкlтapfa, кlaлaлapfa 6apfaH, ез уак,ы ты ндаш MeiuiT, медреселер олар ymiH miMHin KeHi бoлfaн. Сол кезде m iM !зд е уш те р жер аралап, Mbi^AafaH ycтaз-faлы м дapfa ж о л ы ш п , жан-жак,ты m iM aлfaн жэне K,a3ipri уак,ытка дейш цаншама пайдалы, К.ЫЗЫК.ТЫ ж эне faж aйы п жем!сш 6epin келе жатк,ан f ылыми ецбектерд! K ^A b ip fa H . Bcipece хадис ж инafaн ок,ы мы сты^алы мдар к©п с а я х а г ^ а н . Олар б!реуден 6ip ауыз хадис есту ymiH ©те алые к.ашык.тык.тарды басып ©Tin, кептеген к,иыншылы^тарды бастарынан ©тк!зген. ¥лы мусылман ок,ымыстысы Ибн Исхак, жиырма жасында H niuanypfa, одан кейш Byxapafa барып, цырык, бес жылдык, сапарынан кейш , алпые бес жаск,а ш ыкданда уйше к,айтып келген. Сонда ол: «Мен Ш ьныс пен Батысты eKi м эрте аралап шык,тым» деп айтк,ан. Атак,ты Имам Бухаридщ ем'ф бойы жер аралап ж у р т ж инafaн хадис ж и н a fы «Сахихул-Бухари» KiTa6bi К,уран кэр4мнен кейш п оры нда туратыны жaлпыfa белг4л*. 127

У С ч щ ещ щ э/семш Алла Елила (с.а.с.): «Э р тун н щ aK,bipfbi ушшил б е л т ю ргенде Алла Tafaлa acnaHfa т у с т : «KiM М е н щ к,абыл алуы мды ллеп A yfa кы лса, М е н оны кабы л етем ш . Kim М ен ен 6ip нэрсе сураса, М е н OfaH б е р е м . Kim М енен KemipiM сураса, М е н оны кеилрем ш », - д ей д к С е й т т бул тан, aT^aHfa ш ей ш жaлfacaды ». М ун д ай м у м к ш ш т ж л 6i3 текке ж'|бере аламыз ба? Тунп ™ б а д а т -и м а н д ы ю с ш щ ж у р е п уш ш тыны шты к ж э н е улы сы йлы кка и е болуды ц м у м к ш ш ш п . Алла Елила (с.а.с.) тун п нам азда аяктары icireHiue T yp faH . Одан бул туралы cypafaH A a, ол: « М е н ш ую рш м пенд е болуы м кер ек ем ес пе?» - д еген ед к Алла Елила (c.a.c.) ©3iHiH, сахабалары н ж э н е барлык, им анды KicmepAi ту н д е нам аз OK,yfa LuaKbipfaH. TyHri ™ б а д а ттар Ж ар аткан н ь щ № табында е с к е р т т ге н . Алла Tafaлa салихалы ж э н е К,удайдан ко р ы ккан д а р туралы былай д е п айтады: - «Сондай-ак, олар тунде аз уйы цтайты н (ж эне Раббыларына кеп к,улшылык,ететш). С э р е а уак,ытында А лладан KemipiM т т е й т ш » («зэрият» cypeci, 17-18). - « О л а р т у ш ш ш д е т е с е к т е р ш т э р к е т т ^ р ж а ш н а н (Алланы ц) к,аьарынан к,орк,ып; екш ил ж a fы н a н ш е ка з м еш р1м ш ен ум1т еткен куйд е Раббыларына жалы ны пж албары ны п Ayfa етед1» («сэжде» cypeci, 16). Т ер езен щ apfbi жaFы нaн ж улды здар ж ы м ы цдап, айнала уй кь ^а батк,анда 6ipa3 отырып, Ж аратканньщ у л ы л ы т ж э н e fa ж a й ы п элем1, оны н,м ей1р'1м 1 мен бэрш кам ть ^ан m iM i, онын, даны ш пандь^ы м ен таедыры, п е й Ы м ен тозаты туралы ой ж у п р тке н ге тыныш орын табь щ д ар . Ж ар аткан н ь щ Кггабын - Куранды асыкпай, аяттары туралы ой ж у п р т т окьщ дар. Алланы е ске алып 3iKip кылып, оны м актап 6ipa3 оты рьщ дар. Тунп н э т л намазды ке ц ш койы п, б е р м т окьщ дар.

Ж аратк,анга езд ер щ , жак,ы ндары ц ж э н е барлык, м усы лмандар уш ш flyfa цылып ж албары цдар. OfaH ^ ш е ка з MePiipiM i уш ш ризалык, б тд 1 р 'т, шуюр кылып, 5 кунэл ары нны к Keuiipm yiH сурацдар. Бул кеп уа^ытты алмайды . BipaK, иманды Kicire ею дуниеде д е зор пайдаларды алып келеди Ж ал ш зд ы к, ж эн е тунп тыныштьщ, баск,а уак,ытта ойды ж и науга ж эр д ем 6epin, иманды пендежн, сез1м д ерш ж еттд 1ред 1.Б атаж етпесм ум кш ш тттер1нд1 ж 1б ер т ал м а кд а р ! BypbiH f ы улы галы м дардан Суфиян ибн Уяйна былай деген: «К,уранда мен уш ш бул аяттан да салмак,ты аят жоц: «О ларга айт: «Уа, ютап иелерП Тэурат пен 1н ж тге ьэм Раббы лары цнан тускен езге де илэьи ю таптармен к,асиегп n a p a K ja p fa (сонын, ишнде M afaH тускен ак,ыргы KiTan К,УРажа) лайьщты турде им ан к е л л р т , ую м дерш булжы тпай оры ндам айы нш а, (Алланыц алды нда еш кан д ай к,ад1р-касиеттерщ болмайтыны сияк,ты), д ш тур«ысынан да суйенетш e iu 6 ip н еп зд ер щ болмайды » («Мэида» cypeci, 68). Алла Елила (с.а.с.) былай дейдп «Алла Тагала MeftipiMflmiKTi жаратцан к у ж оны ж уз б е л ж ке белген. Ток,сан TOfbi3biH в зш е цалдырып, 6ipeyiH Эз'ш'щ барша мак,улыктарына туар ге н . Егер имансыз K ici А л л а д а н барлык, межр1мд1лж белпл1 болганда, ол пеж ш тен у м т н узбес е д i. Сондай-ак, иманды пендеге А л л а д а н барлык, азаптардын, турлер1 белпл1 болтанда, ол езш тозак,тан ц а у т а з д ж т е м ш деп есептем ес e fli» (Бухари). Бухари аят-хадистерд1 тацдауда тец д ж тЬ орта жолды ycTaHfaH. Алла Тараланын, ш е ка з м еж р1м д т1п туралы хад и сл к е л л р т , оны ц астына ^асиегп К а р а н д а ш ен, ауыр деп айтылган аятты к,ойган. Ол оларды 6 ip б ел ж ке 6ipiKTipin, оцы рманны ц Урей мен цмт 9-702 129

ой-сез1м ш деп тец д ш бузылмас уш\н оны «Уреймен § уйлескен ум'и» деп aTafaH. *3 А д ам ез'|н*1н, ж ан-д уни есш д е урей пен ум ггп ц 5 - opiacbiHAafbi т е ц д ж л орнатуы керек. Бул анау да, ^ м ы нау да 6 ip -6 ip iH e те ц д е й болу кер ек д егенд ш емес. } Бар бoлfaны K ic iH iH , e M ip iH e ж а*ы м ды эсер берген, гарм ония берген, имандылык,тьщ орта жолы болу керек. Алла Tafaлa э л ем д е те п е -те ц д ж л орнатк,ан. B ipaK , сонымен катар ол ж ер б етш щ 7 1 пайызын су, 29 пайызын к ^ а к ,ш ы л ы к , к,ылды. Бул сонда тепет е ц д ж л бузып жаты р ма? Бул ке м ш м ш не к,ате болып есептеле ме? Э лбетте, олай ем ес. Алла Tafaлa онд ай кемиллжтен ада! Бул - дэл сол гармониянын, 93i. Д эл сондай к,атынас барлык, ж анды лар уш ш идеалды eKeHi K,a3ip ж ал п ь ^а белпл!. Егерде су азырак, бo л faнд a - жан,быр аз жауы п, ш елдер к е б е й т , ауа райы едэу1р K,ypfan, тем пература к е т е р т е р ед к Со л ymiH тепе-тец д ж дегеш м 1з не нэрсе неге лайык, болса, соны артык,-кем цылмай орнына к,ою д еген сез. Сондай-ак,, к,орк,ыныш пен ум'ггтщ уйлеам1 де eK eyi б1рдей тепе-тец болу керек дегенд1 бмд1рмейдк Барль^ы п ен д ен щ ©3iHe байланысты болады . Кейб1р кiciлepoлapдын,жaн-AYHиeciндeYмiткeк,apafaндaYpeй Ke6ipeK болса, жак,сы жак,к,а езгеред к Кейб1реулерге ур ей ге K,apafaHAa ум1т Ke6ipeK керек болады . Ал еид\ кейб1реудщ тузелу1 уилн к,орк,ыныш пен у м ’ггтщ б1рдей болуы керек. Ен, H e ri3 rici - ад ам тузу жолда болып, Алланьщ у ю м д е р ж м у л л ка з оры ндауы керек. Бул - оньщ ж ан д у н и е а н д е п к,орк,ыныш пен умпгтщ те п е -те ц д И н щ ен, жак,сы дэлелк Егер пенде Алланын, мей1р*1мтен ум1т е т 'т , «Ол 0 з ш щ м ей1р1м дт’|п м ен жacaFaн кунэлары м ды кеилред'|» деп есептеп T e p ic ж oлfa 130

бурылып кететш болса, онда ол Алла Tafaлaньщ жазасы к,андай к,орк,ынышты ж эне к,атты екенш g ескертумен емделет’ш дертке шалдык.к.ан. Ал енд'| пенде Алладан осындай к,атты к|орык1к|андык1тан тузу жолынан бурылып кететш болса, я*ши е зш ете кунэьар есептеп, Алла Tafaлa 69p i6ip кеилрмейд1 деп yMiTiH узсе, онд а бул ауруды Алла Та€аланын| мей1р1мд1лИн ескертум ен ем деу керек болады. 0 p 6 ip Исламта шак,ыртан Kici Kbipafbi болып, ад ам дарды ц жаедайын жак,сы сезе 6m yi керек. Сонда тузу ж олды устануга ж э р д е м беретш тепе-тен,джт'| цалпына келлруге зэру болтан «емдеуд1» белплеуге ж е ц 'т болады. Егер Алла Таталанын, MewpiMiHeH ум1т етуге Онын, жазасы нан к,орк,у ce3iMi араласпайтын болса, онда бул KiciHi жалк,аулыкк,а, Аллата м ойы нсунбай цоюта ж эн е MeftipiMAmiKTiH ш е к а з д т н е алданы п к,алуына апарады. Сондай-ак, пенд ед е тек цана ^орк,ыныш болып, Ж аратцаннан умп- к,ылмаса, ол жасатан кунэлары ны ц K eujipm yiH eH yM iT етпей, кунэларын одан a p i жалтастыра 6 e p y i мумкЫ . Ак,ырында, анау да, м ы нау да п енд еж Аллата мойы нсунудан бас тарттыратын шайтаннын, к,уралы болады. Сондык,тан К,уранда бул те п е -те н д т адамны н, ж анд у н и е а н д е сацталып, тузу жолдан бурылып KeTneyi ymiH эрдайы м Жаратцаннын, MeftipiMiHin, ескертуж ен ке й ж оны ц жазасы туралы ескерту келед1 не KepiciHiue, жазасы нан ке й ж MefiipiMflLniri е с к е р т т е д к Алла Татала айтады: «(Уа, М ухам м ед !) Кулдары мды М е н щ ш ы ны мен ете KeiuipiMfli, (acipece, м у м ж к,улдарыма) ер екш е M enipiM fli е к е ж м н е н хабардар ет! Сонымен к,атар азабы м да ж ан те згю з » («хижр» cypeci, 49-50). К,оркыныш пен у м п т щ арак,атынасы пенде саусэлемет ж ургенде, пенд е ел1м алды нда ж ат^анда эртурл1 болады. К,орк,ыныш ем1рде K e6ipeK , ал ел1м

ал д ы н д аазы р ак.б о л укер ек.^анП а^ ^ам б ар ы м ы зд ь щ (с.а.с.): «Э рю м ел1м алды нда жатк,анында Алладан жак,сылык,ты faHa кутсш » деп айтк,ан. (Бухари) 0м 1рде ум1тке ^apafaHAa корк,ыныштын, кеб1рек болуы адам ды ж азад ан к,орк,ып, тозак,тан к,утыл™сы кел генд ж тен, жаксы лы ктарды жacayFa ж етелейдк Ал енд1 пенд енщ ел1м алдына келгеш бул амал ету уацыты ©Tin, ум1т кеб1рек болу керек дегенд1 б1лд!ред1. Элбетте, егер ол cofaH лайык,ты болса, жок, нэрседен YMiT пайда болмайды ем ес пе?! Ал KyHafa батман Kici OfaH ел}м келген сэтте езш байсалды ce3iHin, езш щ ж ан д уни есш д еп yMiTTi к,орк,ыныштан кебврек nbmyfa м эж бурлей ала ма? Бул ©Mipfle иманды пенде бейне 6ip студентке ук,сас. О нда yMiT пен цорцыныш тепе-тен, болу керек. Сонда faH a ол жа^сы ок,иды. Ал егер ол м yfaлiмнiнl жум сацть^ы н б м т , и плш ке ж е ц м ж е те м десе, не м yfaл iм 6api6ip э д м е т а з м э м т е жасайды деп ойлап, и п л ж ке ж етп ей тш ш е сенген болса, ол сынакда да жак,сы дайы ндалм айды . Сондык,тан жак,сы м yfaлiм студенттердщ ж ан-д уни есш д е те п е -те н д ж л устап турады. Б у л б о л с а с ы н а к ,к а д е й ш п K epiH ic. А л еид\ с т у д е н т с ы н а к , а л ы н а т ы н a y A H T o p n flfa ю р г е н н е н к е й ш о н ы е ш ^ а ш а н у м п - а з д ж п е н ^ o p ^ b iT y fa б о л м а й д ы . K e p ic iH m e , о н ы y M ir r e H A ip in т у р у к е р е к . б й т к е ш о ц у м е н д а й ы н д ы к , м e з г iл i б !т к е н д ж т е н , о н ы к,аз1р ц о р ц ы т у д ы н , к ,а ж е л ж о к ,. А л еид\ с ы н а к ,к ,а к е л г е н с т у д е н т и п л ш б о л а т ы н ы н а K e 6 ip e K ymi't ц ы л у ы к е р е к . О с ы л а й б о л с а д а о л д а й ы н д а л м а й т у р ы п c o fa H ж е т е а л м а й д ы . Е ге р о л к е р е м ч э д е б и е т т е р д в о ц ы п , e M T H x a H fa д a й ы н д a л м a f a н б о л с а , O fa H е з - е з ш е с е ш м д 1 б о л ы п , и г т ж т е н y M iT е т у к ,и ы н б о л а д ы .

Алла Тагаланын, M eftipiM i ш е ка з бoлFaнынa к,арамай, к,алай болса да оньщ жазасы туралы Tafbi умытпауымыз керек. S Алла Tafaлaньщ M e m p iM i OfaH лайык,ты бoлFaндapfa faHa ти есм к Сондык,тан Алла Tafaлa былай деген: «Азабымды к1aлaFaн к,улымнын, басына келл рем ш , ал рак,ымым болса, бар нэрсеж (кулл1 жаратылысты) к,амтиды. Сондык,тан (бул дуниеде к,улдарымньщ бэрш рак,ымыма белесем, ак,иретте) рак,ымымды тек так,уалык, аясында eM ip суретшдер, д у н и е -м у л ж тер тен Алла жолы нда ьэм мук,таждарга жумсайты ндар ж эн е барлык, аяттарымыз бен ездерш е ке р с е ттге н м yfж изaлapы м ы зfa иман келлретш дерге faHa ж азам ы н» («Аграф» cypeci, 156). Алла Tafaлaньщ M e m p iM i кец, егер барлык, адамдар Алланьщ ую м дерш талап е т т ге н д е й оры ндап, д ш н щ шарттарын толык, ж узеге асыратын болса, ол олардьщ бэрш ^ymafbma алмак,. Осылай болса да, Алла Tafaлa 0 з ш щ м ежр1м ш иман келл рш , OfaH мoйы нcyнfaндap ymiH faHa тарту етедк BypbiHfbi faлы м дapдaн Э бу Усман эл-Ж изидщ : «Бацыттылык,тьщ б е л п а - Aллafa мойынсунып, Ол сенщ амалдарьщ ды цабыл алмай к,оймасын деп к,орьщканьщда. Ал бак,ытсыздык,тын, б е л п а - сен Оны тьщ дам ай, Оньщ жазасы нан к,утылып кетем деп oйлaFaнынlдa» - деген сездер1 к,алай тауып айтылган. Кунэьар пенде Алланьщ м еж р1м дт1п туралы гана ecTin, к,алай болса да п е ж ш ке KipeM деп ойлайды. О йткеж оньщ ж ан-дуниесш деп тепе-тецдж бузылган, сондьщтан онда к,ате елестету бар. Бас^а ж а ш н а н алып K,apafaHAa, иманды Kici егер ол Алланьщ жазасы туралы faH a еститш болса, тозак,тан ешк,ашан цутыла алмаймы н деп есептей бастайды. Ал енд1 жак,сылыцк,а ж э н е бак,ытца бoлFaн жол - урей м ен ум1т арасында тепе-тец д ж орнату. 133

'ХизалыК'Шы пендеден кцтпе Алла Tafaлa адамдарды олар Оны тусшет'шдей е т т жаратк,ан. Ж эне ол пенделер1 ризалык, б м д 1 р т шуюр К.ЫЛСЫН деп оларта ризык, бередк C ofaH к,арамай, ке п ш м ж K icm ep OfaH сиынбай, ризалык,ты 6acK,afa - aflaM A apfa бмд'федК © й т к е ж адам жаратылысынан eзiнeжacaлfaнжaк,cылык,тыYмытыпк,aлaды.Жapaтк,aн 0 3 i берген мол ризыц, жак,сылык,тарды да байк,амайды. Сондык,тан aA aM AapflbiH^acafaH жак,сылыкды б т м е й , шын ж уректен жacaFaн к,ызметтерщд1 байк,амай к1aлFaнынa кеп т а ^ а л м а . Бэлюм, олар керек десен, сенен ешк,ашан жак,сылык, ке р м е ге н с т, c a fa H к,астык, к,ылып, T id e p iH к,айрап, ж ам ан кездер1мен к,арайды. Бyнынlбэpiceнмeйipiмдiлiктaнытып/ oлapfaжaкlcылыкl ж acafaны нl ушш faHa: «Олар Aллafa ж э н е елилсше нелж тен мунш ама e m iK T i десецил?! Алла 0 з ш щ ш еказ ш арапаты мен, елила де (Алланын, к,алауымен) оларды мол байлыкда кенелтш жapы лкlafaннaн баск,а oлapfa не 1СТед1 д е Й С Щ ? !» («Тэубе» cypeci, 74) Айналаца кез ж у п р т т , е т ке ж ц д ‘| к,арап керил. ¥лын ecipin, тэрбиелеген, ок,ытк,ан, ол уйык,тасын деп ту ж м е н e3i yйык1тa м a fa н / ол тойсын деп аш K ^ fa H , ол демалсы н деп ез! ты нбай жумыс icTereH ез атаанацнын, тарихын табасьщ ... в ш ж ш ке орай, улы ecin, ж т т бoлfaндa э ке а од ан ттазарлы к,, немк,урайды м э м т е , тасбауырлык, ж э н е ж е к керуден баск,а еш нэрсе керм егенд ер ете кеп. Ю мде-ю м езш щ ж a ca faн жак,сылык,тары ушш ад ам д ард ан ризалы ^ала алмаса, сабыр сак,тап, калган к е ц т ж e3i жубатсын. Ризалык, бтд1рм егендерге жаны ашыса болады. Олар уш ш ^aflfbipyfa себеп те жок,, е й т ке ж Жаратк,аннын, сыйлык,тары ешк,ашан таусылмайды. Онын, к,азынасы ш еказ. Э лбетте, бул пенделерге ж эрд ем берудь oлapfa жасылык, жасауды ток,татьщдар деген сез емес. Жай

faHa ад ам д ар cafaH ризалык,пен жауап б е р м е й л ж н е ^ дайын бол ж эн е сен олардын, ондай м э м т е с ш е м эн берме д еген сез. 2 - Жацсылык,ты Алланын, р и за л ы ш ушш ж аса, сонда =** сен к,алай болса да ипл'жке жетес'щ. CafaH адамдарды н, разы бoлм afaны / тэкап п ар л ы ш ж эн е д ер ею л И зиян типзб ейдк Алланы мак,та, сен жаксы лы к жасап жатырсын, гой. Беруил к,ол алушы к,олдан ж аксы рак екен1 белпл к «Б1з сендерд1 те к Алла разыльны уш ж тамактанды рудамы з. Бул жаксы льиы мы з уш ж сендерден ешк,андай кары мта да, алгы ста кутпейлш » («Инсан» cypeci, 9). К е п ш т ж Kicmep кейб1радам дарды цж аксы лы ккере тура, жаксы лы к жасауш ы га ризалык, б тд 1 р м еге н ж е та ^ а л а д ы . Олар Алланьщ мундай Kicmep туралы: «Адам баласы к,иындык,к,а тап болса, жантайы п жатып та, отырып та, т'шесжен л к турып та Ызге унем1 flyfa eTin, жалбары нумен болады. Ал flyfacbiH к,абыл алып, к,иындыктан кутк,арганымызда, басына келген бэледен кутылу уш ж Ызге еш дуга етпеген адам дай бэз-баягы к,алпына кайта т у с т , тук болм агандай журе беред к М ж е , осылайша Алланьщ езд е р ж е берген (eMip, ак,ыл, денсаулы к, к а б т е т сынды) бага жетпес ны гм еттерж орынсыз пайдаланы п, шектен ш ы ккандарта icTen ж урген icTepi (шайтан тарапьжан б е з е н д 'ф тт ) керем еттей eTin керселлдЬ) («Юнус» cypeci, 12) деп айтк,анын еспм еген сияк,ты. Егер акылсыз наданга каламсап сыйласац, кей ж ол сол калам саппен кайта с е ж м азактаган ел ец жазса, OfaH тацгалм а. С ондай-ак суйенсж , к ° й кaйтapfaн сэтте пайдалансын деп 6ipeyre таяк берсец, 6ipaK ол таяк уш ж рахм ет айтудыц орньжа, сеж баска уратын болса да тацталма. Буларга мулдем тацталма! ЭзЫщ Жаратушысына ж эн е м иллиондаган жаксылык б еруш ю не ризалык б тд 1р м ей тж адам дар сенщ 6ip 135

* тая«ъща не 6ip цаламьщ а ризалык, б1лд1ред1 деп кутуге = бола ма? Bipeyre мы лтык у й р е тп м , М ер ген болды, м е ж атты. Куш ж 6afbin ит цылдым, Балтырымды цанатты... Kicire ренж1ме. Bip faHa Алланын, ризалы«>| ж е т к м ж л екенш еш цаш ан умытпа. Сонда eMipiH, т т е н е к т е н арылып, гулге айналады. Ш ы н а й ы сцю Бацытты болп>щ кел е ме? О нда Алланыц суйспенш м игш е ие болуга умтыл. K iM буны езш щ мацсаты ж э н е циялдары ны цтупю tueri кылып алса, ол бацытты. «Алла оларды , олар да Алланы ж а н -тэ ж м е н ЖЭК,СЫ K e p e T iH болады» («Мэида» cypeci, 54). Адамдарды н, Оны - Алланы cyftepi ражап емес. А лланьщ оларды су й ге ж тацраларлыц. Ол 0 3 i оларды жараты п, оларга ризы ц берд1. Енд1 соны м ен катар оларды жацсы керуде: «(Уа, М ухам м ед ! A flaM flapfa): «Егер Алланы (ш ы ны мен) жацсы керсец д ер, MafaH ер щ д ер . Сонда Алла тагала да сендерд1 жацсы Kepin, кунэларьщ ды кеилред»), - деп айт» («Эли Имран», 31). Карацдарш ы , Али ибн Э бу Талибке! Алла Елила (с.а.с.) ол туралы: «Алланы ж эн е О ны ц пайгамбары н суйген ж э н е оны Алла ж э н е Оньщ пайгам бары да суйген ад а м » деген. М э ж н у н Лэйлара д еген м ахаббаты ньщ себебш ен елдк Карунньщ ел1м ш щ ce6e6i - байлы цца деген м ахаббаттан болды. Ал енд( Хам заньщ , Жарфардын, ж э н е Ханзаланын, (р.а.) ел1мдер1нщ ce 6e 6i - Алла T afaflafa бол?ан шынайы махаббаты болды. Енд1, Жаратк,ан?а бол€ан махаббатты ж е р устш деп м акульщ тарга болран м ахаббатпен салыстырура бола ма? 136

Эт кен нэрсе к,айтып келмещ'х B ypbiH fbi еткен нэрселердв еске алып, ойланып, олар уш ш к,айта-к,айта сары уайы мга бата беру ак,ымак,тык,. 0 тке н шак,пен eM ip сурген Kici e3iHin, K,a3ipriciH талк,андап, ез epKiH е т т р е д к Ак,ылды пенде Э31Н1Н, еткен m afbiH o p a л fa н хат сынды орап турып сак,тап к,ояды да, 6 ip a 3 уак,ыт умытып к,алады. Ол eTTi де K e rri, ой-санам ен оны к,айтара алмайсы ц. Оны к,ай*ырып, уайы м даум ен дуры стай алмайсы ц. К,аншалык, сары yaйы м fa батсак, та, eTin кеткен нэрсеж к,айта алып келе алмаймы з. б й т к е ж ол жок, бoлfaн нэрсе. Э ткен шак,тын, к,орк,ыныштарымен eMip сурме, оны е зщ н щ арк,ан,а артык, ж ук к,ылып KeTepin алма. 0з1цд1 оны ц елестерш ен арылт. Сен шынымен де суды к,айта артк,а afbi3fbiH, к е л т жаты р м а элде батк,ан KyHAi к,айта iwbifapfbin к е л т жаты р ма? Жок,, TybMfaH баланы к,айтадан анасы ньщ к,арнына юрпзе алмайсьщ. Омы раудан ак,к,ан cyrri оган к,айта Kipri3e алмайсын,. Кезден акдан жасты к,айта орны на апара алмайсьщ. Э ткен шак,пен K,aiuaHfa ш ейш eM ip суресщ, K,aiuaHfa ш ейш тун уйк,ыдан к,алып, ол к,айтпастай eTin алып кеткен нэрселер туралы ойланып, сары yaftbiMfa салынасын,? Э ткен шак,тын, 6ocafacbiHAa к,обалжып, 6ip а я ш ц н а н eKiHiui аягьща салмак, салып не к,айырылып кеткенге ш ейш не осы шак,пен eMip cypin, келеш ек ж ен ш д е ойланбай K,aHtuafa ш ейш турмак,сын, e3iH,A« б екер д ен -б екер к,инап? Бастан етю зген нэрсел ердщ к,алын, д эптерш ж ж парак,тап отыра беру - д е м е к, бул езщ ж н , K ,a 3 ip ri уацытыцды урлау. Бупн, к,аз*ф c y p in жатк,ан e M ip шындь^ын жок, Kbmyfa ж acaл faн бос эрекет. Алла Tafaлa Э зш щ Кггабы нда еткен уак,ыттын, адам дары туралы еске aлFaн ж эне оны былай деп ая кл ^ан : «Олар да ез алды на 6ip ум бет ед\. Келд! де кетт!» («Бацара» cypeci, 14 1). Б арлы ш 6iTKeH, еткенге

екш удщ жэне тарихтын, децгелепн к,айта артк,а aйнaлдыpyFa еш зэрулш жок,. KiM эрдайы м еткен eMipiHe к,айырыла беретш болса, ол д эннщ орнына унды к,айта д тр м е н ге салып тартып жатк,ан ди1рменилге ук,сайды. бткен шак, туралы к,айтырып аза тута бергендерге бурыннан: «0лген жан к,айта т1рммейд|», - деп айтк,ан. Ka3ipri уак,ытца кец'м белмей, ©Tin кеткен нэрселерге уак,ытымызды жэне куш-к,уатымызды к,урта бергешм1з, б1здщ к,ур азабымыз. Bi3 K,npafaH FHMaparrapAbin к,ирандыларын шук,ылау ушш, хан сарайларды цалдырып к,ойып жаты рмы з. Bi3 цаншалык, эрекет жасап, бар куилм1зд1 жум сасакда, еткенд1 к,айтадан к,айтара алмаймыз. А дам дар эрдайым арт жа*ына к,арайлап eMip cypMeyi керек. е й тке ж жел aлFa а к а д ы , су бшктен теменге атады, керуен кездеген батытына к,арай кете бередк Келщдер, ендеше, ем1рдщ таби™ ж урю н бузбайык, ж эне Ж аратушыньщ орнатк,ан ую м держе к,арсы шык,пайык,! - «Алланьщ ракы мы нан ум1ттерщд1 узбецдер! Расында, к э т р к,ауымнан баск,а е ш м м Алланьщ р а К ,Ы М Ы Н а Н у м т Н у з б е Й Д |» («Юсуф» cypeci, 87). - «Бурын-сонды Алланьщ цаьарына yшыpafaн K,aybiMAapfa ж 1бертген) пaйfaм бapлap (кутр л ш те цасарыск,ан к,ауымдарыньщ HMaHfa кел уж ен ) у м т н у зе тж д е й ж a fд a й fa ж еткен д е ьэм (айтк,ан сездер1 тугелдей eTipiKKe шь^арылып) толык,тай тер ктел ген шацта oлapFa Б1зд1н, жэрдем1м1з ж е гп » («Юсуф» cypeci, 110). - «Ендеш е, ум п-азд ер д щ к,атарына ^осылма» («Хижр» cypeci, 55).

- «(Уа, М ухам м ед! Олар?а М е н щ мына ce3iMfli жетюз): «Уа, KyHafa батып, е з-е зд е р ж е жаманды к, ^ жасауда ш ектен шьщцан ьэм е зд е р ж е б ер м ген с . турл1 нь^м еттер, сез1мдер м ен цабтеттерд1 орынды =ь пайдаланбай зая кы лган кулдары м! Алланы н г^С рацымынан ум1ттерщд1 узбецдер! О й ткеж Алла барлык кунэларды кеилредК Ш убэаз, Ол - Fa(|)yp (кулдары ньщ кунэлары к,аншалык,ты ауыр болса да тэубел ерж е келген жаедайда ете KemipiMfli), Рахим (ерекш е M em piM fli)!» («зумэр» cypeci, 5з). - «Bi3 оньщ д а д у та с ы н ^ а б ы л а лы п, е ц с е с т баск,ан ^ а й гы -м у н ,н а н а й ы к,ты р ы п , к,иы н-к,ы ста у ж а е д а й д а н кутц а р д ы к,. M iH e, 5i3 ш ы н а й ы мум'1ндерд1 о с ы л а й К,уТК,арЭМЫЗ» («Энбия» cypeci, 88). П^ымбат минуттар Атак,ты ралымдардан Али Тантауи жазы п кеткен «Ескертулержен» ею э ц п м е а ерекш е эсерлк BipiHmici: ол Бейрутта тец'|3 ж и е п н д е ж у з т ж у р т таяз ж е р д е батып кете ж аздаганы н айтады. Э рен дегенде, Tipi цалып, кептен кей'ж е а н е келедК Ол сол сэтте Алланы ц алдында толык, мойынсунуды сезгенж жэне бул д униеде иманын жацалап, Fn6aflaTTapbm терен,дету ymiH 6ipHeiue м инут болса да к,алгысы келгенж айтады. EKiHiuici: ол Сириядан шыкдан керуенм ен коса Алланьщ Yni K,af6ara ке л ге н ж айтады. Тэбук ш елж де олар ж олд ан адасып KeTin, уш кун бойы жолды таба алмай адасып ж у р е д к Сулары д а, азы^тары да таусылып, елерге аз к,алады. Акыры ол орнынан турып, кош тасу сез'ж сейлейдк Бул шын ж уректен шык,к,ан, эсерлЬ ем !рм ен ^оштасып ж а тка н иманды пенденЩ ce3i ед к Ол 63i д е, ecTin жатцан сапарластары да жы лайды . Сонда ол е з ж щ иманы улы бижт'жтерге ж е тке ж н ж э н е оларды Алладан баска еш ю м , еш нэрсе

. к,утк,ара алмасын се зе д к «Аспан э л е м ш д е п ж эн е ^ ж е р д е п dp6ip лрцллш neci м уц-м уцтаж ы н 6ip б зш е н С у р а Й Д Ы . О Л К у н ( f l f Н И , СЭТ) С аЙ Ы Н iC у С Т Ш Д е » («Рахман» cypeci, 29). Алла TaFaлa сондай-ак, былай деп айтк,ан: «К,аншама naftfaM 6ap e rri, оларм ен 6ip re езд е р ш Хак, жолына a ia fa H кептеген к,удайшыл так,уа ж а н д а р (Алла ж олы нда ацицат y m iH ) cofbicTbi. Олар Алла жолы нда бастары на келген ayы pтпaлы ктapfa еш мойы мады , ж асы м ады ж э н е ж ау алды нда Ti3e б укпед к Алла (сондай) сабырлы ж анд ар д ы жак,сы керед1» («дли Имран» cypeci, 146). Ш ы ндьиы нда, Алла Tafaлa сабырлылык,, б екем д ж , шыдамдылык,пен, э л а з д И н керсетпей, у м ^ а з д ж к е б е р т м е й , дyшпaнFa царсы аттана б т г е н иманды ларды суйедк OfaH б екем ж э н е эрдайы м сак, бoлfaндap унайды . Олар осы ндай, е й т ке ж олар A л лafa ж эн е О ны ц Елчлсше (с.а.с.) шын ж уректен и м ан келлред1 ж э н е ез д ш ш е ынты-шынтысымен к,ызмет жасайды. Алла Елила (с.а.с.) былай д ей д к «К уш л м ум и н э л а з м ум инге K,apafaHAa A л лafa унамды рак,. BipaK, екеуш е д е ж аксы л ы ^бар». Б1рде Э бу Бэюр (р.а.) к,олын ж а р а к ,а г ^ а н д а , ол цан c ayfaл afaн caycafbma царап турып: «Сен бар бoлfaны Алла жолы нда, Ж арак,ат aлfaн саусак,сьщ» - д еген ед к Сол Э б у Бэюр (р.а.) Алла Елолам ен (с.а.с.) уцпрде OTbipfaHAa, «кенет ш аян бар болып к,алса, Алла Елилсш (с.а.с.) ш afы п алмасы н» деп ш ш кентай тесжке колы н салып ке р е д к С онда оньщ caycafbiH шаян m afbin алады . B ipaK , Алла Елила (c.a.c.) OfaH д е м салып айыцтырып бередк B ip K ic i батыр А нтарад ан: «С енщ ер ж урекл'гщ ж н, ж э н е c e H i e u m iM ж е ц е a л м a fa н ы н ы н , сыры неде?» - деп c y p a fa H екен. С онда ол: «Сук, сауса™ н,ды м е н щ 140

аузыма сал. М ен де с е ж н аузьща сук, саусагымды салайын», - дейд!. EKeyi 6ip-6ipiHiH, аузына сук g саусак,тарын салганнан кеш н eKeyi де к,ашырлата о . лстей бастады. Bip кезде эл п Kici aypyfa шыдамай бак,ырып m i6epfli. Ал енд1 Антара кьщ к етпей шыдап турды. Одан ке й ж ол ауызын ашты да, ш ы дамды лы к ж эне б е ке м д ж туралы айтып, «Сонын, аркасы мен батырларды ж е ц ге н м ж » д еген екен. Иманды Kici ymiH K,yaHyfa эрдайы м себеп табылады. Алланыц M em piM i ж эн е Онын, KemipiMi оган ж акы н ем ес пе?! Ол е з ж щ им аны ньщ терецдю не сай Оньщ панасында е к е н ж ж эн е назары нда екен ж сезедк Барлык Tipi ж анды лар оларды ж араткан жэне азыктандырып тураты н H eci бар е к е н ж сезедк «Оны м адактам айты н a p i улы ктамайты н 6 ip fle -6 ip жаратылыс ж о к- Алайда сендер олардьщ айткан мада<ы м ен улыктауын TyciH e алмайсьщ дар» («исра» cypeci, 44). Элем Алланы ц бар екен ш е ж эн е онын, ¥лыльиына куэ болатын керем еттерм ен толган. Ол - аспанжерд1 Ж аратуш ы . «Уа, Раббымыз! Сен муны бекерге, МЗК,СаТСЫЗ ЖараТПаДЫЦ» («дли Имран» cypeci, 191). CeHi еркелеткен, кеилрген ж эн е дугалары нды цабыл aлFaн Жаратк,аннын, жаны нда бар екенш сезгенде жан-дуниен, ж е ц т д е н е туседк Аспан мен жерд1 к,уша*ына aлfaн Жаратцаннын, MempiMiHe к,уанын,дар: «М еж н , рак,ымым болса, бар нэрсеж (кулл1 жаратылысты) К,амтиды» («Аграф» cypeci, 156). Алланын, MempiMi элбетте, ш еказ. Bip м эр те Алла Елш ю (с.а.с.) 6ip бэдэуи арабтын, Аллага: «Уа, Алла, MafaH ж э н е М ухам м ед ке мейр1м1цд'| тек, баск,а еш ю мге мейр1мщд1 текпе» деп дуга жасап жатк,анын icTiAi. Сонда Алла Елила (с.а.с.) OfaH*. «Сен кен, нэрсеж тарылтып тастадыц», - д ед к Алла Тагаланын, M e m p iM i

6ap/ibifbiH K,ymafbiHa алады емес пе. «Ш уб э аз, Алла ;= мум1н к,улдарына ер екш е M em piM fli» («Ахзаб» cypeci, 43). Алла Елила (с.а.с.) баласын ж ofaлты п к,айта тауып 5 II алып к,уш аш на басып, куанышы к,ойнына сыймай ^ K,yaHfaH эйелд1 K epin, былай дедк «Элбетте, Алланьщ J 0 з пенделерш е бo л faн M e ffip iM i бул эй ел д щ ез баласына бoлFaн M em piM iH eH де m o fa p b i» . Bip Kici Алланьщ жазасы нан к,утылып кету уилн, елгеннен кейш д енесш ертеп кулш шашуды балаларына есиет к,ылды. BipaK, Алла Tafaлa оньщ д е н е белж терш к,айта ж инады да OfaH: «Уа, пендем! CafaH булай w acayfa не T y p T K i болды?» - дед!. Сонда ол: «Уа, Жаратк,ан, Сенен ж эн е езвмнщ кунэлары мнан к,орык,тым», - деп ж ауап бердк Ак,ырында, Алла оны Kemipin пеш ш ке Kipri3reH. «Ал ю м де-ю м кун д ер д щ кунш д е Раббысыньщ д эр ге й ш е баратынын ойлап, шынымен крры кдан ьэм H 9 n c ic iH эуеш лж тен TbMfaH болса, ш у б эа з, оньщ ак,ыр соцы нда барып паналайты н жер! - ж а н н а т болмак,» («Ha3Ufam» cypeci, 40-41). © M ip iH A e 6 ip A e -6 ip жа^сы ic ж acaм afaн , 6ipaK, ж а л га з faHa KlYДaйfa им ан келлрген к'ю ден Алла Tafaлa есеп алды. О ньщ ж aлfы з ж acafaн жак,сы ici - сауда жасап, 6 a c K ^ a p fa к,арызга ак,ша 6 e p in , 6ipaK, бере алмай жатцан к'ю лерге кециллж жасайды екен. Алла Tafaлa OfaH: «Кайырымдылык, cafaH K,apafaHAa Bi3re K e6ipeK жарасады !» - дед1 де, оны пеш ш ке ю рпздк «¥лы сот куш кунэ-к,ателжтер!м д! кеилредв деп yMiT eTeTiH'lM д е - 6 ip 0 3 i» («Фурцан» cypeci, 82). «Алланьщ рак,ымынан ум п тер щ д ! узбендер» («Зумэр» cypeci, 53). М усл и м 6aRHAafaH хадисте 6ip Kici нам аздан кейш орны нан турып: «Уа, Алланьщ Елила! М е н u ja p n fa T бойы нш а жаза б е р м етш кунэ ic ж асады м . Енд! м еш 142

жазала!» - д е д к Алла Елила (с.а.с.): «Сен б1збен 6ipre ^ намаз окыдын, ба?» - деп сурады. Ол: «И э» - деп ^ жауап берд к Алла Елила (с.а.с.) сонда: «Бара бер. Алла з c e H i ке и л р д »),-д ед '|. «Ал енд1 ю м де-ю м ж ам анды к, ж acafaн сон, немесе (KyHdfa батып) ез-ез'ш е к,иянат ж acafaннaн кейш , Алладан K euiipiM т'тесе, Алланын, fa(J>yp (к,улдары к,анша ж е р д ен ауыр KyHafa батса да, тэyбeлepiнe келген ж а щ а й д а ете кеилр’|мдО, Рахим (эаресе тэубеге к е л т 0 з ш е бет 6ypfaH м ум ш к,улдарына ерекш е м е й 1р‘|м д0 екенш ке р е д 1» («ниса» cypeci, но). Жаратк,аннын, M ewpiM i ж э н е Онын, к,амк,орлыгы б*1зд’| ж a н -ж a fы м ы з д a н керш беген K,opfaH сияк,ты к,оршап турады . Алла T a f ^ a уцпр ауызын улкен тас бегеп к,амалып к1aлfaн уш еуш к,утк,арды. Ол Ибраьимд! (а л э й ь и с -с э л а м ) ОТТЭН СЭК,ТаДЫ. Ол М усаны (а л э й ь и с -с э л а м ) т е ^ з ге батып кетуден сак,тады. Ол Нухты (а л эй ьи ссэ л а м ) топан судан сак,тады. Ол Юсуфты (а л э й ь и с -с э л а м ) к,удык,тан к,утк,арды ж э н е айык,пас дертке шалдык,к,ан ЭЙюбт’| (а л э й ь и с -с э л а м ) Э Й Ы К,ТЫ РДЫ . Ж арат к,анныц элем дт кереметтер\ К,асиегп К,УРан б\з пенд ел ерш э л е м д е п Алла ж араткан ж ер-аспандар м ен ондагы ларды ж эне е к е у ж щ о р т а с ы н д а ^ кереметтерд1 ж т K,apayfa шак,ырады. Бул назар аударуды ж эне керген нэрселер! туралы ой ж у п р туд1 им анды ларга пайда алып келетш ескерту е к е н д т н баянда?ан. К,азipri зам анны ц кейб1р ок,ымысты-талымдары буны «Ж ер шарлаудын, ж э н е зерделеудщ зацы » деп те aTafaH. в й т к е ж К,уран эрдайы м б1зд'| ж е р шapлayFa ж эн е 6i3fli к,оршап TypfaH нэрселерге ке з салып ^apayfa ун д ей д к Айтпа^шы, «ж ер ш арлау» бэлюм тура магы насы нда, на^тырак, айтцанда, ж е р аударып саяхат к,ылу туралы айты лган ujbifap. Ал бэлю м, тек 143

faHa aiiHa/iacbiHAafbm apfa кунттап к,арау аркылы «к,ыдыру» да, сондай-ак, 6i3 Kepin TypfaH нэрселер туралы ой ж уп рту де болуы м умкш . Алла Tafaлa былай д е й д к «Айт: «Уа, ад ам дар! Жер бетш ш арлап, Алланыц эу баста жаратылыс атаулыны к,алай жарат^аны на зер салыцдар, ой ж упр тщ д ер !» («Аниэбут» cypeci, 20). Алланы ц эл ем д еп кереметтер1 - Ж аратцанды кеп еске алып 3iKip ж acafaнд apд ы ц журектер1 ym iH ж эне шын н и ел м ен ™ б а д а т ж a c a fa н д a p ym iH fa H a айцын ке р ш е д к Осындай ж у р е ктщ иелер1 faH a олардыц мацы зы н т у с ш т , о н д а ш мaFынaлapды байк,ай алады. О й ткеж м ундай ж уректерд е перде болмайды, олар кабы л алу ym iH ашык, болып эл ем м ен тж елей байланысады. Ж эне бул байланыс ад ам *^ элемд1 ашык, KiTan сияк,ты «OK,yfa» м ум ю н ш м ж усынады. Бул болса оны ц ж у р еп н д е еш пес i3 к,алдырып, OfaH ем1рд1 ж ацсы рацтусш уге ж э р д е м бередк П енд е бул эл ем нен Ж аратуш ы ны ц бар екенш е ж э н е О ны ц куш-к,уатыныц ш е к а з д т н е д эл ел болатын кептеген аяттарды кер е алады. «Сондай-ак, О ны ц О м Ф р ел ж ц ш е ка зд ш н керсететш ) айкын д эл ел д ер ш щ 6ipi - oлapfa бауыр басып, ж андары ц ж а й тапсын деп, сендер ymiH ез болмы стары цнан ж убай л ар жараты п, араларыца суж спенцллж ьэм M em piM ce3iMiH уялатк,андь^ы. MiHe, осыныц езш д е a^brnfa салып ойланаты н цауым ymiH ап-айк,ын д элелд ер м ен талай ™ б р ат бар. Кектер м ен ж е р д щ жаратылысы ж э н е т т д е р щ мен р е ц д е р щ н щ эр алуан бoлFaндыfы да О ны ц (ш еказ КУД*рет и е а екенш керсететш ) ап-айцын дэл ел д ер ш щ 6ipi. Э ри не, осында д а (жаратылыстыц цыр-сырын) б т е т ш д е р ym iH айк,ын белпл ер мен талай fn6paT бар. Тунп ж э н е кундазп уйк,ыларыц api О ны ц ке ц ш м И н е н р и зы к-н е аб ел ер то д табулары ц д а О ны ц (ш еказ

к,удрет Heci е кен ш керсететш ) айк,ын дэл ел д ерд щ 6ipi. MiHe, осыныц езш д е (ацик,атца) кулак, асатын ж андар уш ш айцын белплер м ен талай ™ брат бар. Оньщ айцын д эл ел д ер ш щ 6 ip парасы да мы налар: Ол сендерге ьэм урей салу ьэм (жауы ннан) умггтенд1ру уш ш кекте найзатай ойнатады . Сондай-ак, Ол кектен жауын жаудырып, сол арцылы e^i жерд1 к,айтадан -прмтедк M iH e, осында акы лга салып, ойланатын ж андар уш ш айцын белплер м ен талай ™ бр ат бар» («Рум» cypeci, 21-24). Bi3A> KopiuafaH элем - к,айсы т1лде болса да, к,андай тэс'м м ен болса да о куга болатын Ак,ицаттыц ашык, штабы. Оны лашык,та TypfaH к,арапайым Kici мен б и т кабатты уйлерде не хан сарайларда TypfaH м эд е н и е гп , 6 m iM fli адам да ок,и алады. Э р м м бул ютапты е з ш щ TyciH iriH e ж э н е к,аб те тш е ^арай ок,ып, а^и^атты та н ы п -б ту га эр е кет жасаса, эр ш м одан ак,и^аттын, б е л т н табады. «(M iH e, булар) Аллага бар ыкыласымен бет aлfaн ap6ip цулдын, кеш р ек кезш ашу ьэм ак,ыл-ойы м ен ж у р е гш ™ бр ат алу?а ба<ыттау уиЛН» 1«К,аф» cypeci, 8) бул КГГЭП Э р Д Э Й Ы М ЭШЫК,. KiM Алла жаратк,ан нэрселерге цунт койып к,арайтын болса, улылык, ж эне к е м ш т ж а з б1ткеншен баск,а еш нэрсе кере алмайды , ол жарал?ан нэрселерден eiu6ip к,ате таба алмайды : «С онд ай -ак Ол ж е л цат к е к л 6ipiHiH, устш е 6 ip iH к е л л р т аск,ан ш еберлж пен жы мдасты ры п, сондай уйлеамд1 eTin жаратты . Рахманнын, жаратуы нда еш цандай ацау, ж у й е а з д ж кер е алмайсьщ . Кез Tirin к,арашы: к,андай да 6 ip ак,ау кере аласьщ ба? Содан соц Tafbi А 3 цайта-цайта кез ж1бер, ацырында жанарын, (Алланын, ш е к а з цусйрелнщ алдында) к,ор бол€ан api (Онын жаратцаны нан еш ацау таба алмай унжыртасы Tycin) тал?ан куйде Kepi к,айтады» («мулк» cypeci, з-4). 10-702

А л ланьщ керем еттерш еквцтк.ойы пк.арауадам ны н, иманы н к у ш е й т т , ж у р е п н ризалык.к.а толты рады. Ол е з ш щ элем дер И е а м е н 6 c w a H байланысын, оньщ апашык, к,уд1ретш, оньщ ^opfaybiH ж э н е к,амк,орль^ын ер екш е сезе бастайды. д р нэрсенщ вз у ащ т ы бар Абдулла ибн M acfyA (р.а.) былай д е п айтк,ан: «Алла Елилсшщ (с.а.с.) ж убайы YMMi Хабиба (р.а.): «Уа, Алла, Алланьщ Елилсшщ, экем Эбу Суфияннын, ж эне afaM 1У^ауияньщ eMipiH узын цылып, M afaH цуаныш сыйла», - д ед к Алла Елила (с.а.с.) оны e c T in былай д е д к « 0 M ip ш еп TafAbipfa жазылып, кунд ер ес еп тел т, п ен д ел ер д щ ризык,тары б е л ш т б1ткеннен кейш А лладан бул туралы сурап жаты рсьщ . Алла Tafaлa эр н эрсенщ белпленген уак,ытынан бурын не кейш болуына жол б ер м ей д к Сондык,тан тозацтан ж эн е K,a6ip азабы нан сак,тауын Алладан сурасац, ©те жак,сы болады». 0л1м белпленген уак,ытында келед1 ж эн е 6i3 ц ал асацта, кдламасак, та, еш ю м Алла берген ©м1рден артьщ © M ip суре алмайды . «А раларьщ да (пеш енелерщ е) ©л1мд'| ж a зfa н да Bi3. Сондык,тан да (сендерге ажал куш ты рам ы з десек) Б1зге еш ю м бегет бола алмайды » («Уа^а» cypeci, во). Tafbi бврталассыз ш ы нды к,-б1з к,ашан, цайсы cafaTTa ©лер‘|м1зд1 бммейм1з. Б1здщ ж ер устш д еп ©MipiMi3 к,апыда у зм е д к Ал енд1 оньщ арты нан м э ц гм ж ©Mip басталады . Ж ердеп ©Mip 6i3 уш ш м э ц гм ж ©м!рде пеннике лайык,ты болу уш ш м у м ю н ш м ж ретш де б ер м ген . М ацы зды icTep ©те к©п, уацыт аз. Соны мен к,атар б1здщ минуты мы з к,ашан 6iTepiH д е бммейм'га. Сондык,тан 6i3re б е р м ген уак,ытты мацы зды icTepre пайдалануы мы з керек. Bi3 ©м1рдщ к,ашан 6iTeTiHiH

бшмейгшз д е. Бу д ун и ед еп м езгш м 'га - ам ал ету мен сынак,тардыц мезгип, ал енд1 п е т ш т е п м э ц п л ж eM ip , ^ элбетте, егер ол 6i3re б е р м ген болса, демалудын, Эр н э р с е ж ц ез уацыты бар екенш умытпайык, та, 6i3re ертен, ж э р д ем беретш нэрсеж бупн ж асап к,алу м у м кш и л л тн >Ki6epin алмайык,. Алланы тапк,ан адам не жоралтты? Баск,аларга к,арап, оларды н ic-эр екеттер ш е кез салып о т ы р у - пайда да, зиян да алып кел м ей тш ж эне сонд ай-ак кы м бат баралы уацытты алатын нэрсе. И браьим ибн А дхам былай деген: «¥лы патшалар й з д щ кал ай eM ip cypin жатк,анымызды б т ге н д е , сондай e M ip re ж е ту y m iH 6 i3 re к,ылыштарымен сокды жум сар едЬ>. Д аны ш пан адам дар былай деген: «Алланы жofaлты п aл faн к ю д е не калады? Алланы тапк,ан адам не жоралтты? Бул екеуш салыстырура болмайды. KiM Алланы тапкан болса, ол бэрш тапты. KiM Алланы жоралтса, ол бэрш жofaлтты ». Алла Елила (с.а.с.) былай деген: «Алла Татала ен, таза, Аллара ма^таулар болсын, Алладан баск,а к,удай жок,, Алла е ц ¥лы» д еген сездер мен ymiH Кун сэулеа тускен нэрсен!н бэрш ен суйюмд1рек!» Алла Тарала былай д е й д к «M iHe, сендерд! эу баста калай жаратк,ан болсак, бупн де алдымызра дэл солай (ж ал анаш куйде), е зд е р щ е бергеж м издщ бэрш арттары ца тастап ж э л р ы з кел д щ д ер» («Энрам» cypeci, 94). Иманды лар: «Алла ж э н е Оныц пайрамбары шындык,ты айтк,ан», - д ейд й Ал eHfli ею ж у зд м ер болса: «Алла ж эн е оны ц пайрамбары тарапынан б е р т ге н уэделер - к,ур алдам ш ы », - дейдь ж эн е рацаттануды н мезпл!. 147

vwnvUh П е н д е н щ ой w y rip iy i онын, OMipiHe е з эсер ш беред к О ньщ ойы канд ай болса, ол е з ш щ e M ip iH ж э н е езш кр рш ап TypfaHflapflbiH, б э р ш солай к,абыл алады. Салихалы бабалары м ы здан 6ipey: «Егер ж ал ац аяк, болсац, онд а а я ш н а н afibipbm faH A apfa к,ара, Aллafa се н щ аяк,тарын, бар бoлfaны уш ш шуюр к,ыл!» деген. lsМ а^танша^тык, М ак,тану ж э н е п ац д ан у - п е н д е н щ ей, улкен проблемалары ны н, 6ipi. Ke6iHece ез!м'1здщ жак,сы жак,тары мы зды ж э н е icrepiMi3Ai к е б е й т т , асырып к е р с е т т , кемш1л1ктер1м1зд'| ж э н е кунэлары мы зды азайты п керсетем1з. Ибн Хазм (рахимаьуллаьу) былай д е ген : «К'|мге м ак,танш ак,ты ксы на™ келсе, ол е з ш щ ж а м а н жак,тары м ен KeMiumiKTepi туралы ойлануы ке р е к. Егер ол е зш щ жа^сы жак,тары мен м а^танаты н болса, онд а езш ен к е м ш т ж те р д !1 з д е п KepciH. Егер ол б1рде-б1р к е м ш т ж таба алм аса ж эн е е з ш д е б‘|рде-б'|р к е м ш т ж жок, деп есептей бастаса, онд а бул - шынайы к е м ш т ж . Бул - онын, ж а м а н жак,тары ж э н е KeMiumiKTepi 6 a c K ^ a p fa KapafaHAa кеб1рек е к е н д И н щ анык, д эл ел к Онда ж ай faH a оларды ке р е б т у м у м к ш ш т т жок,. Онын, ак,ылы кем ж э н е соны м ен катар 6m iMci3. Бул ете ауыр ж ам ан д ы кд а ж атады . в й тке ы ак,ылды Kici - е зш щ ж а н -д у н и е с ш щ KeMLumiriH байк,ап, о л ар д ан apbmyfa э р е ке т ж асайды . Ал еид\ ак,ылсыз а д а м болса, е зш щ к е м ш т ж т е р ш кер м ей д ! не oлapfa кеи,\п бел м ей д к Егер ой ж уп р тул ер щ е з щ е зор к,уаныш алып келсе, онд а к е м ш т ж т е р щ ж э н е к,ателж терщ туралы ойлан ж э н е оларды еске алып к,ал. Ак,ик,атк,а сэй кес келм еген ap 6 ip о й -т ю р щ д ь ep 6 ip icKe аспай кla л fa н у м т е р щ д ^ баск,а 6ip ey дурыс болы п, ceHiKi к,ате б o л fa н сэттерщ д! еске ал. 148