Buku Teks Sains KSSM Ting 5

2

eep uerenpefud (A)
uepoe; nee mnpasord (A)
sper uep ueueq pereuas (1)
ueqn otoquod psed peuouau (1)

uounodsy uenfm (9)
:mp.1aq Bue~ [dse [@unpue8usu snreu epue uere.mnH

+aouopey uereun8usu ueuop uod uep erpoqrey pandas

ue Bue ueuereu sepoy ope;pu ueBuop xeua ope; pu uEBuypuquou

.tmun uaunodsyo mes ueye.mnu uep 8ueuer oqIp Bue~ psems uyesep.II (q)
Se pp psemys esefour mun sys1od mes uey@uepep (0)
·--------u-e-p--e-q--u-e-y-s-e-u-e-u--o-u-r--e--d-e-p--s-n-e-d--u--ep---u----v-p--u-e-p-q--u-r-e--u-a-p--s-n--e-d--u-e-n---u----p--·j

} nrdas yeua ueuop ee; Bue Bu@ep unpue@uour efuuzet ourpysa Suero pzp }

·-----------------------'----------------------------------------------------------·
34.z 6Z0ges
5n%3 /u0'9402 :mm.uaq Bup upos qpavp

-mj~jju
zny

ueuvreu [e[eu smes ueuop eKuue@upuoday uep uo8om1u

ueyyaq nst peuouour psep1unto11H L crep; euo8usu sepunuropg

ueeusaN uau[dns uEp e'[email protected] 4py
ueeusox ueueyeu ueiuop ueeyq
ueunqum epedox uonnuo.neur
cns peuouou yseunt1oyIoH ueuemnyx uesoy fey@uau
ueeuysy
uouropdngs up uu[say ueufew 9Z cmun uourodsyo ueyuere(ua
ueunqum epedo;
ueureur uesasoduod uonnuo.nyu uep uounnuo.neu

18o[our peuo8usu pseyunu0ya L cs@unj uouo ueuop uesp(uaw

ueuerey uesaso.du1 oouyo sz ueunqumnr, uoro uopnn uen.day v

ueuereu ueenpoiuad npput uen[ado;
ppuen; uep pent uepey8uuau
cpedouou epn Bue~ ope; uepunf
urerep po[oq uepeey up uepqure@uod uesax ueye(8aw
ueuereu podurs
eSBues unoer ueeunuod pe[uow L uepep ope; pepu ueyre88ueuau

ueueyeur cmun uounodspa ueyuere(ua
ueenpouad ppuem uep ueueyeu c·BuEqu13s 1z18 UE[[Eu1.auoW

ppemy rquns uepeyuuau r'ropey II uep uequos pzp

e.reo peuoiuour pseypnu1ox1 L :edep epue ·u qeq ue(epodurou seda[as

ueuere ueren[a8u oouyo1 +'z

»z EE7ES7ZZL77

2. Jadual 1 menunjukkan purata keperluan tenaga harian bagi percmpuan yang
berumur antara hingga 40 tahun.

Jadual 1

Umur (tahun) Purata keperluan tenaga harian (kJ)
5 500
5 8 000
JO 9 500
15 11 000
20
25 13 500
30 12 000
35 10 500
40 10 000

(a) Berdasarkan data dalam Jadual I, lukiskan graf purata keperluan tenaga harian

melawan umur. �

bagi individu berudmaluarm12 tahun. alBerdasarkan graf keperluan
(b) soalan 2(a), nyatakan

purata tenaga

harian

(c) Apakah hubungan antara purata keperluan tenaga harian dengan umur dari

30 hingga 40 tahun? .,.

3. Kini, Malaysia mengeksporr durian tempatan ke luar negara seperti China

dan Singapura. Durian yang dieksport diproses secara pembungkusan vakum

untuk mengelakkan pembebasan bau durian yang kuat ke dalam udara.

Selain durian, buah-buahan yang lain

seperti nangka dan cempedak juga

membebaskan bau yang kuat

ke dalam udara.

(a) Menggunakan bahan

seperti Rajah 1, Cempedak
terangkan kaedah

pembungkusan vakum

bagi buah cempedak.

(b) Terangkan bagaimana

pam basikal dapat

berfungsi sebagai

pam vakum.

(c) Bagaimanakah keberkesanan

pembungkusan vakum ini Beg plastik Mesin pengedap
beg plastik
din#lat? alp

Rajah 1

.2
KPM

zepas uere ns uefueuau ynun 6uguad
ueue.rad ueyureueu fuef esfueqereue ueunqnrad ueyed

2epres uepe ueesafe
e.re oy seioy faq uefuop uerpuefyp psejd faq ueyedefuaw

zuoqrey yefaf peundueu erapsouue ay
epsyopp uoqey ueyseqaquau yepp fuef repos yes ueyedefuaw

HLDHS IVTV
VIV.LSI13DH

·+· Buletin Sains [d a

Upcycle merupakan proses kitar semula untuk menghasilkan produk baharu
yang mempunyai nilai yang lebih tinggi daripada produk asal. Gambar foto di atas

menunjukkan sebuah sofa yang dibuat daripada kertas buangan yang dikitar semula.

sy..Adakah sofa itu suatu produk upcycle?..�- ,s'

"es3i8a' ..

( Kata Kunci

L..kg.
#w+""" 7 Kitaran hayat produk

Jejak karbon

Tapak tangan karbon $ ewnts
2.4e; ,8
Gas rumah hijau .t

Kitar hayat bagi sesuatu produk daripada sumber

sehingga peringkat dikitar semula

(Cradle-to-cradle life cycle of a product)

Kitar hayat bagi sesuatu produk daripada sumber

sehingga peringkat dibiarkan mereput

(Cradle-to-grave life cycle of a product)

Mikroplastik

Biochemical Oxygen Demand (BOD)

Mikroorganisma efektif

Teknologi Emisi Negatif

(Negative Emission Technologies)

Emisi sifar karbon

(FI:) m.WDH

uoqer e6a[ 1aqep
uouop '€ o0 mqrp

ur 00g depas

eq ueyseqaqp (0po) epsfop uoqrey
8 006 mAuqas nqas.1a [aqe] ueesep.rag

ueuereur mnpoId mens eped uoq.ex re(a( pqet
uouoo mes uepynfunuour pg o0] 4equp

zefuuoqre re[af
ueuop Nap [e mens eped eBeua deyo

poqe ereuee; Bunqnu ueyedv z'g uefey
uuerep eeus de; pqer-poqe; ueppeurod

nefyu ueunqun
ueueueuad pads
nefyu ueurn sef ueseqequad

uex6uen6ueuu edep 6ueK
sosod epedey n[nru

(as4yo) uoqey uefuequp

€EII

(uudroof u0quo) mnpn nre

�, 1uoqref efaf 1€ e!ey eBBus ed unueq me uep epnuoq

(as/0) [' enuas my npput ueroass uednpuor urepep eu sue(uedos
uefuequ uereun8p Bue jnpord mens uredn.our n(as pad
(
uepny~ueDua se9 uouo eeqos as uep eKuuEjeunp
Bue Nnpod ueyupe.roouou ue@up epnt1sq
%, -ypyaj@ beua] UuIpUaS./ad nprpu sueroosas @eq uoqey re[a! ue(ef
retea'@
sef ups2aqua 1pH uoqey re[a! ueyue.mn8uour edep Buef

ores t€ u!ey ue[ep sosoId enp ueeup (Ig ue(ey)

(u.hoof uoqu) uoq.rep re[a[ pun.reuodurour

Bue soso1d-sso1d ueueouq uep psed reuoy
ueeu uednpua uuepep ueeun8p

Bue mnpoad nee ppunuroy 'psespue.1o

'eps.rod 'npAtpu pure epedrep [tseu

easoune ax ueyseqaqpp Bue epsop uoqarey

epun( epedoy ynfnrour uoq.axe re[af

(udoo uoquo) uoq.ey yefar

ynpo.4 ehey ue.re)py

·.IEE

Mari jalankan Aktiviti 3.1 untuk mencerakinkan produk yang digunakan dalam
kehidupan seharian seseorang individu.

Mencerakinkan produk yang digunakan dalam kehidupan seharian PAK i
seseorang individu
: • KMK, KBMM, KIAK
l· Aktiviti inkuir

et

Arahan

1. Jalankan aktiviti ini secara individu.
2. Pilih alat pencahayaan elektrik (lampu berfilamen, lampu jimat tenaga atau lampu LED),
3. Perhatikan dan catat dalam jadual:

• kuasa alat pencahayaan elektrik itu dalam unit kilowatt (kW)

• kekerapan penggunaannya dalam sehari bermula dari waktu bangun pagi hingga waktu
tidur dalam unit jam ()

4. Hitungkan dan catat tenaga elektrik yang digunakan oleh alat pencahayaan elektrik itu dalam
unit kilowatt-jam (kWij) (rujuk contoh yang diberikan).

5. Hitungkan dan catat jisim karbon dioksida yang dibebaskan oleh penggunaan alat pencahayaan
elektrik dalam satu hari dengan menggunakan formula yang berikut:

JumaI r h kar»bon d.orsk .Kdia yang d.rbepbakst.an ([g)I = Tenaga elektrik yang digunakan (kWj) x 39 g

50 kWj
(Anggapan: Penggunaan 50 kWj tenaga elektrik menghasilkan 39 g karbon dioksida)

Pemerhatian

Alat pencahayaan elektrik Lamp LED
Kuasa alat pencahayaan elektrik (kW) 0.00
5
I Kekerapan penggunaan alat pencahayaan elektrik dalam sehari (j) 0.045
Tenaga elektrik yang digunakan dalam sehari (kWj) 0.035l
Jumlah karbon dioksida yang dibebaskan (g) 0.035
Jejak karbon penggunaan alat pencahayaan elektrik dalam sehari (g)

Perbincangan

1. Bincangkan jejak karbon alat pencahayaan elektrik yang anda gunakan bersama rakan
sekelas anda.

2. Bincangkan cara mengurangkan jejak karbon alat berkenaan.

Selain jejak karbon, persoalan lain yang perlu dipertimbangkan tentang produk yang

digunakan dalam kehidupan harian untuk mengekalkan kelestarian alam sekitar termasuklah:

Adakah produk tersebut mesra alam?

• Apakah kesan negatif daripada proses pembuatan

produk tersebut? I
Adakah produk tersebut selamat digunakan?
• Berapakah sisa yang dihasilkan apabila produk itu
selesai digunakan?

Apakah produk lain yang dapat dihasilkan Gambar foto 3.2 Sisa serbuk kopi

daripada sisa yang dihasilkan (Gambar foto 3.2)? boleh digunakan sebagai baja

1 £2
KPM

( ,.lWY

uepey@up eeua

uedeaoax uep ueyueluedp eeu rep; ue~up xnpo t o0 requre9

epnuas sEo1p

edep Bue uaeg uepey@up

ue eeuo uedey2¥

uep ueueluedp Bue

eeu mp; ueSup npoId

ueredn.our eumns poued

uep epnuos sop aroq

Bue~ paeq uouoo pe@eqs

re[eq ney ueup
ueyuezp uauys ouo 1eeqos

nefu ueu se8 ueyseqqurou
Bue.rm; uep nreueq uotoq Bue ueeuq
ueueq uesuop uveypuesp eueq Sue

nefu ueuma se8 ueyseqoquIou uep
nreueq uaotoq yepp Bue ueeuq ueueg

npo.ad ueenquad
uepep uepuoar uref uoqaey
4efaf ueuop ueueq ueeunu

:my.1q Bue p.dos uepepe mnpoid mensas efeu u.repy uerep nefu ueum sea
ueseqaqurad ueyue.mnuour [run uoq.rep uesue rede ueyuep ereuy pyos ureje

uerespox depeura prsod redun ueyqequreuour uep 1nqos.ro mnpord t@eq uoqey refof

ueuemnuu ;mun uen(m.1oq ufepe mnpod mensos eq uoq.rey ueSue redef

uoqrer tesue yede urp uoqaer me~of £'€ e(ey

eueeu epy Due[uedasu eueAeu eIDN
1n0as/a) y01p0d 1a10 uefuedas 1nqas.a1 #0p0Id

ueyqeqasip ~ueK re1pyas ua)0 ueyqqa$Ip DuPf
uuere up/e7Sa[a¥ depPua]
eyas u[2 U2LB1Sa]O¥
Ju±sod yeduy epeday
ylnau ynpo.Id mensas depeua pgefou yedup
feq (udpueu uoqneo)
epeday ylnuour yn1pod
uoqey uebue yedef
nensas beq (udoop

uoqIe) uoqey yefar

Inpo.id mensas Beq (udpuoy uoq.mo)

uoq.ey ueBuep yeder uep (udoo uoq.no) uoq.ey ye[ar

«».LEETE

Penggunaan tenaga yang kurang
membebaskan gas rumah hijau dan
pengubah tenaga yang mempunyai
kecekapan tenaga yang tinggi

Penjanaan tenaga elektrik daripada stesen

jana kuasa seperti stesen jana kuasa hidroelektrik

yang menggunakan sumber tenaga boleh baharu

dan tidak membebaskan gas rumah hijau ke

atmosfera. Adakah penggunaan pcralatan elektrik

yang mempunyai label cekap tenaga yang Gambar foto 3.5 Stesen jana kuasa
berkadaran 5 bimang merupakan satu langkah hidroelektrik Bakun

tapak tangan karbon? Berikan scbabnya.

A Pengurusan sisa yang cekap
kc arah kelestarian alam sckitar

Pengurusan sisa yang berkonsep 5R

Langkah- (Refuse, Reduce, Recycle, Reuse, Rot)
dapat mengurangkan sisa dengan:

ngan karbhon tidak menerima produk yang
(carbon tidak diperlukan
ndprint) mengurangkan kuantiti produk
yang digunakan
kitar semula produk Gambar foto 3.6
guna semula produk Penggunaan semula produk

memudahkan pereputan sisa melalui pembuatan kompos

Penyingkiran gas rumah hijau dan penyimpanan
karhon dioksida dalam singki karbon

Tu 1buhe e 4e Stesen jana kuasa
bojlsin
umouna" "
~attest» deeaao

d ealRls%j slim
Biojisim dan

produk karbon

Rajah 3.4 Penyingkiran dan penyimpanan karbon dioksida dalam singki karbon

Singki karbon merupakan tempat semula jadi Singki karbon
seperti hutan dan lautan yang berfungsi http://buku-teks.
menyingkirkan karbon dioksida daripada udara. com/sa5031
Pengurangan karbon dioksida dalam udara berlaku (Medium: bahasa
apabila karbon dioksida melarut dalam air laut dan lnggeris)
apabila diserap oleh tumbuhan hijau di dalam hutan.
Karbon yang terkumpul dalam biojisim dapat juga
membantu mengurangkan karbon dioksida dalam udara.

ti

Go

1-8



».LEETE

Melakarkan kitar hayat yang umum bagi sesuatu produk bermula daripada sumber

sehingga peringkat pelupusan sama ada dikitar semula atau dibiarkan mereput
Arahan
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.
2. Kumpulkan dan analisis maklumat tentang kitar hayat yang umum bagi:

(a) sesuatu produk bermula daripada sumber sehingga peringkat pelupusan dan

dikitar semula (cradle-to-cradle life cycle of a product)

(b) sesuatu produk lain yang bermula daripada sumber sehingga peringkat pelupusan dan
dibiarkan mereput {cradle-to-grave life cycle of a product)

Bincangkan maklumat yang dianalisis dan lakarkan kitar hayat bagi produk tersebut.
Pamerkan lakaran kitar hayat bagi produk yang anda pilih kepada kelas.
Lakukan aktiviti 'Gallery Walk'.

Pengurusan Cekap bagi Sisa Plastik ke Arah Kelestarian
Alam Sekitar

Pada era serba moden ini, masyarakat perlu menguruskan sisa plastik dengan
menggunakan idea pengurusan yang cekap untuk menuju ke arah kelestarian
alam sekitar. Contohnya, proses kitar semula, upcycle merupakan suatu idea
pengurusan yang cekap yang digunakan untuk menghasilkan produk plastik baharu.

Gambar foto 3.7 menunjukkan penyapu plastik yang merupakan
produk baharu yang mempunyai nilai yang lebih tinggi daripada produk asal,
iaitu botol plastik terpakai.

Botol plastik terpakai

amba foto 3. Penyap \ e5
daripada/botol pl stik terp KPM

3.1.4 3.1.5

Buenqp uef uo.mpopo uere.ad up eo 'esnueu
uenq [psy '1o10q p1dos pse[d ynpord suaf peeqpod epedrep esenq uef jpsed

ests ue[et ypse[do.pyu euren oqumng yuene eursueo uepeq urerep pp eperoq el
efeueqroq ppefuour uep uru g epeduep Buer; eKuBue[ued BueK se[d ueBuday uepe

pse[do.pu '(VVON uopusuupy zuaydsouy pun urao uonvy Sp nmnuaw

ueueyey uereueH uejep ypsedo.Dy

se[ex epeday epue uepnduny uefueuqed pseu ueybueuaq 'ueypnuoy

epue uenduny jue eueses uayoradyp 6Sue peAou uep jeay Sue eepy ueyfueuyg t

z&~es/usy@-m@q//mu
Lt su(pnw 9)y) uepy eseyy auyoa ueyesayeyy :xnle]

wS 33139 'euy nelyy4 6ojouya1 [npoyy

:gads 'efeadyp edep uep uenapa fueK aquns epeduep
epe eypes Sue ueyesapauad ere nee euunpeu syspeue uep ueypndumny "

ueedue 1eyeefseu nee uepoyas efe uereposay uepey6uuau
6eq ypsejd ueeun66usd yedun yeuefuau ueduey enq uep eep ueypnduny (q)

ypsejd uereuouad yeuafuau uefey mes ueyuepef (e)
10xeq Due ueyepun pnpeyou ep4es eye ueuesayox uere ax ypsejd esys 1feq deja2
fueK uesnmnfued eopt ueyeueluou mun N1s ueeyopuad ynpepeur ya[oid mes ueyuejef 'Z

e.nre {mun eue; uef eseu pquefuau uep ypef epnuas

uendared sasod depeua ueue xpsejd uenpe[uau {psejd ueye#ueqay eupy nynnS

'epnd ueuequer eysnueu uep ey uednpu eyqeu 'ey uednpu 'epyos urepe epeday

ymnq uesay ueyuequeu 6uef ysejd ynpod uepndun6uad uejey ypsejd uereuaua

2nyeq Sue ueeeKurad fey6uau mun eueyos 6ueK
epue ueueunod ueseey nee uepoyoas epyas Ip uepndurueq eees u gye ueyuee '[

.iLei CI2

Mel.o1d ' WIS ueIeyepuad ynpeyeu yo[od ueyseseroq mepyes ueje
ueuesaran ue.re ex deya Due ypsejd esys uesnmnfuad eopt ueyeue[ueyy
ueyuepefuour ppYV ·"
WIS 'WNGY ·[

�

=»» TEET $

Rajah 3. 6 menunjukkan pemindahan mikroplastik antara pelbagai jenis organisma
sehingga berakhir dalam badan manusia dan mamalia marin melalui pemakanan dalam
siratan makanan.

Isu mikroplastik dalam rantaian makanan boleh diselesaikan dengan cara
mengurangkan sisa plastik dan penggunaan produk plastik. Adakah anda bersetuju
dengan tindakan menghentikan penggunaan produk plastik seperri beg plastik dan
penyedut minuman plastik di pasar raya dan restoran? Berikan sebabnya.

Praktis Formatif 3.1

1. Apakah yang dimaksudkan oleh jejak karbon (carbon footprint)?
2. Nyatakan tujuh faktor yang lazimnya mempengaruhi impak sesuatu produk yang

digunakan dalam kehidupan seharian seseorang individu kepada kelestarian
alam sekitar.
3. Apakah perbezaan antara jejak karbon (carbon footprint) dengan tapak tangan
karbon (carbon handprint) bagi sesuatu produk?
4. Nyatakan dua jenis kitar hayat yang umum bagi sesuatu produk.
5. Apakah upcycle?
6. Apakah isu mikroplastik yang diperkatakan dalam siratan makanan?

3.2 Pencemaran Alam Sekitar

Jenis dan Punca Pencemaran Alam Sekitar

Pencemaran alam sekitar merupakan perubahan ciri fizikal, kimia atau biologi yang
tidak dikehendaki dalam komponen alam sekitar, iaitu udara, air dan tanah. Pencemaran
alam sekitar menyebabkan kemudaratan dan ketidakselesaan kepada semua hidupan.
Pencemaran alam sekitar juga menyebabkan isu alam sekitar seperti banjir kilat.

Perhatikan jenis pencemaran alam sekitar seperti Rajah 3. 7.

Pencemaran udara

Jenis pencemaran
alam sekitar

Pencemaran air

Rajah 3.7 Jenis pencemaran alam sekitar

-

usu nee uee.rapuor urrep de ueueq uererequrad +
uensnpurad ptApry +
ueuenuueAua +

41uo.1Ira[ BstS •
meaprnu sys +
pyse ue(n4 +

tensos Bue.mn; Bu [efodod ess uesn.mu5r
ueuqapaq Bue e8ue.as unoer uep efeq ueeun8us, +

reAupu ueuedumnj, +
reso.ad uno.

uep erupt eteq prodos uerue1ad urpp uereun8yp Bu E[Up] UEuEH +

-su3 prdas nsnput ue@uenq uueq
-de.res uedurs pnodas [e[dad sys -

ueuequrn uep uop prodos must1op ess

-esIs IE

es1S

-uedues uesndnpod red uep tnsnpu
-eua esemN Eu! LSI
-se@eq near

1o10u1.1q ue.Iopuo nee [ epedprep so2yo se8 -

-esnuetr ueenq erepn uereuoua

ndorou ue Hue~to ests

nqop nqt
uenu uererequod --

de.raq Bunun8 uesmo -

tpe! epuns erepn uereurooua +
erepn urepep ax epsrotp mnpns p.ados ts[o se? sua! eqpad up
nefu ueumr se? ueyseqaqurou @uef uero esps up ueueq uenda.rd

qqouone soz ses ·us[otq uep [so] de ueueq uereyequno

epros ere uearuraouad voun epas ere
ueareuraouad saf

epyos tu[e uereuud Bound uep suof pg [enpef

pe eAueIpyas
ue; Bue IIpNos u[ ueIEuud Bound uep suof uequre uep puos ue[ey eng

I'g [enpef prdos repyos ere uereuupd Bound uep sruof fey up uexpeun

».LIEEE

Menggunakan kaedah penyusunan grafik untuk menunjukkan jenis dan

punca pencemaran alam sekitar '••

CE

1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.

2. Gunakan kaedah penyusunan grafik untuk menunjukkan jenis dan punca pencemaran

alam sekitar seperti Jadual 3.1 secara kreatif dan inovatif.

Bincangkan dan tambah baik penyusunan grafik kumpulan anda.

Bentangkan penyusunan grafik kumpulan anda kepada kelas.

Tahap Pencemaran Air daripada Sisa Domestik

Indeks Pencemaran Udara (IPU) merupakan parameter pencemaran udara yang
diukur untuk menentukan tahap pencemaran udara manakala Biochemical Oxygen
Demand (BOD) pula merupakan parameter pencemaran air yang diukur untuk
menentukan tahap pencemaran air.

Eutrofikasi ialah respons ekosistem terhadap penambahan ion fosfat dan ion nitrat
(daripada detergen, baja dan sampah) ke dalam suatu ekosistem akuatik. Pertumbuhan
alga yang pesat dalam air yang mengandungi bekalan ion nitrat yang berlebihan adalah
satu contoh eutrofikasi. Kesan negatif eutrofikasi termasuklah pengurangan kandungan
oksigen dalam air yang boleh menyebabkan kematian haiwan dan tumbuhan akuatik.

Perhatikan Gambar foto 3.8. Mcngapakah haiwan dan tumbuhan tidak dapat hidup
di dalam rasik seperti gambar foto tersebut?

mun] nq euepneu

uenrep eure ymun pqureyp fuef eseu 1ee uep uu p depas e [odues eure uexp)eua 't

deja6 6ueK ueuje uejep yp uofea po0q enuasay uedug £
nqes1a ua6ea» po10q enuros dmn uep 'g uep 'g 'y ua6ear

po0q denes uejep ey uefeoyd ueyeun66usu uefuop nnyq euapnau ueney un t ueyynsey 7

-funs

ye [0dues
r___upone ------ ---- --- -------- dyed ye

adues padus

uo 00 u? 00z euo 00

nyq rebuns nyq

a eua\0)au IP [a(uipg A-- euap)au
ueP]
002 8
.Aun) V

euuoL u9I C

--- g uefey grades sepe» ueunsns ueyeypos 'I

nnq euapou uen»ep enAud 1aput[ts
ueyuequeuou eseues ne uep uel 'uefed 'dmnuad uefuop uafea 1010q 1edur3
edures ueeynuad ueeq 1p
eperaq uefeyd unef ueyse (eu 00z [dures denas) ueurepaq

efe[-efe[rag eybue 6ueK e j@dues edua uep lg nq euappau uene1

--�-------�

myu pp ·t'

munp nnq

euo[pour uenrep eur xmun [qurep Bue eseu eyus up[euos I uIeuauad

deue Sun upetg 'euedso ueuop mmunp uere nnq eua[pour uenrep nnq eur
uepuaI Bue 1pa uasj0 ueBunpuer @unpuesusu Bue 1eu5151 Sue~ I [dues
mensos urpep ax uepseunp nnq euo[pour uenrep epqedy nqas.1a e podues ueup

ueyndureoyp uepos mmunp nnq euour uenrep eur ymun pquep Bue eset

tr8uou uesuop uermuap uooq e podures mensas 1eq me uereuoouod deter,

• ze podures mensos urpep e uereuroouad
deue ueuop (O rue ey Bunqnu ueyedv my ne pdus urpep eperoq 8uf

eursuesoo.pp [eueq up;es 'e [dues mensos eq (og @sun upyeung me 1oquns

mensos urerep Ip muefro ueueq uvxemnuour xmun euopreq p.rodos eusrue1oo.pp a[o
uernodpp Bue~ mnepa uasjo ue[umnf uere ((op) pumuuag uaxo 1oouuayo

(a08) puouag ua6fxpg ouaupog

Bab 3 Kelestarian Alam Sekitar

Pemerhatian

Botol reagen Jenis sampel air 8%% _,

A ' Masa yang diambil untuk warna larutan
B metilena biru luntur (minit)
C Air paip
D
Air sungai

Air suling

Air kolam

Soalan

1. Apakah kegunaan larutan metilena biru dalam aktiviti ini?
2. Apakah hubungan antara rnasa yang diambil untuk warna larutan metilena biru luntur dengan

jumlah oksigen terlarut dalam sampel air?
3. Sampel air yang manakah paling tercemar? Jelaskan jawapan anda.

(@«n@web_ =• %.%, D

Eksperimen untuk menentukan tahap pencemaran air dengan mengukur masa yang $
diambil oleh larutan metilena biru luntur

http://buku-teks.com/sa5034

Kaedah Pembersihan Air yang Tercemar dengan Penggunaan
Teknologi Hijau

Penggunaan Bebola Lumpur
Mikroorganisma Efektif
( Effective Microorganism, EM)

Usaha mereka cipta kaedah pcmbersihan
air yang tercemar dengan penggunaan
Teknologi Hijau merupakan satu proses
yang berterusan di Malaysia. Antara
kaedah Teknologi Hijau yang digunakan
untuk merawat air sungai yang tercemar
di Malaysia termasuklah penggunaan
bebola lumpur mikroorganisma efektif
(Effective Microorganism, EM) seperti
Gambar foto 3.9.

Gambar foto 3.9 Bebola lumpur
mikroorganisma efektif
(Effective Microorganism, EM)

GG

euea fuef ne aquns jeMe±au mun ueyeunfyp 1edep y3 mndunj eyoqog

·1.mnd 16unJ qa10 !lfltES!P e1oqaq �
·v-.13 Jndwn1
9 , ' :· :ueminwJad e11qede uIDjeunfl!P eioqaq 1pe!uaw
-
£uendureo ueyeing
eipas wa Induumny er0gag • dig
·efiureda:J uefiuap fluµa)I Jpe[uaw l·iieqas efil'.iU!ll8S

le[0qaq uepYeaDuau Y0Jun z Dnet uep ipe

1eny ubue nee ueuepeur ueJPuIS uemdwe:J werep a)I

seduet lBdW8l !P Vol3 Jndwn1 e1oqaq w3 uene uequPL
6unpuefuau Sue seyaq udung

t·efiusere !P VB Jndwn1 T·ueJndwe:i 1ne6
up uasaq uepep a¥
ejoqaq ueprepar uep reqeule
roe
pins uefuap fuejnp resep serf
ueue uepynSEN
[

6 uefey grades mnpesord nfuau (N3 'us/ue610012// 8y28]y3)
9{ape eusyuefrooju ndun; eroqeq yq pt enquau ymun ueueq ueyeypes Z

uepndupaq erees u ye ueyuejef 'L

useq uep ueyMuad seyaq '6uepnc

xeqeuy ens uep w3 uene] gun 00g 'ueIq a2 nee yuseyog w3 f gt 'ueue pl

euo0 Sue e eMerau 4mun
(w3 'usyuefroony an1a193) 49Maje eusyueroopnu nduny ejoqeq enqueN

nelyu ueunqun )e0Xe ueunqum uep uefio ueueq
ueunquned feq uenpaday ueweu ueuexeued ymun enf uendeared ueyuepnurou uep
uep ouue pyse gedes eunfreq
ueueq uexpyseubuau s!A fueK ueueq ssausuou 4mun eKeueqreq eusue610op#u
(aepsaa sauroreug) $\4
uefo ueueq ueyeun66uau ueunqunrod ueneuar@tu
4101u1$010] e1a14eg
'e ynsnq neq ueupu/uaur
ssnyed seuouropnesdopouy
gadas y9au1so0104 ea{Rg ueuequumy esys 1eMe1au
vase snppppeqooe1 ea»eg

tese snyppeqope]
gedes ye] pyse epayeg

40xeq 6ueK eusyuefioopyu sue[ e6 epedep ypia (y3) 49yap eustue61008

€EI

=».LEETE s

FBakikir

PROGRAM KEMPEN "CINTAILAH SUNGA! KITA"
Kumpulkan dan kaji maklumat tentang keberkesanan program kempen "Cintailah Sungai Kita"
http://buku-teks.com/sa5035

3.2

1. Namakan tiga jenis pencemaran alam sek.itar.

2. (a) Apakah yang dimaksudkan dengan eutrofikasi?
(b) Namakan jenis pencemaran yang dihubungkaitkan dengan eutrofikasi.

3. Namakan satu jenis pencemaran yang menyebabkan kesan buruk yang berikut:
(a) kesan rumah hijau dan pemanasan global
(b) perubahan iklim

4. (a) Apakah Biochemical Oxygen Demand (BOD)?
(b) Apakah hubung kait anrara BOD dengan tahap pencemaran air bagi suatu
sampel air?

5. Bagaimanakah larutan metilena biru berfungsi sebagai penunjuk tahap pencemaran
air bagi suatu sampel air?

6. (a) Namakan mikroorganisma yang digunakan untuk membuat bebola lumpur
mikroorganisma efektif.

(b) Bagaimanakah mikroorganisma efektif merawat air yang tercemar?

,:a SekitarPemeliharaan dan Pemuliharaan Alam I

Berdasarkan Rajah 3.10, jawab 3gs"
soalan-soalan yang berikut.
i;400
Apakah yang dapat diperhatikan
mengenai kandungan karbon dioksida 5 390
dalam atmosfera dari tahun 2006 hiss
hingga 2019?
Apakah kesan buruk kandungan f 380L--._.._-..-.._-.__
karbon dioksida yang tinggi 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020
dalam atmosfera? Tahun
• Mengapakah seriap individu perlu
memainkan peranan untuk Sumber: https://climate.nasa. gov/
mengurangkan kandungan
karbon dioksida dalam atmosfera? Rajah 3.10 Graf kandungan karbon dioksida
dalam atmosfera

g2,

KPM

s2-eo-- - nmWDH
55i (sue66up eseueq :unypw)
(sue6u eseueq :umpeyw)
l8£~es/uo sj@-mjq7cu la [&osesjuosjsj-njq/du
k>uaJJn.) o:,a ue6u9uada)I Kuan o2a uepps uepeuafua

CEZ A ; 0 «e»nwt7s)

epyes uje uebuequnasa¥

eypeyafuau ynun euesn epeduep mes ppe[uau uep yeq pen! uesnn uepep uemexmad umypau ebeqas

ueyfuepesp Auaun oe tebeqas ypeuanyp fuef pesayun Due eeu suales 'n qeqes uajp 'Ipe[ epuas

oquuns snin6usu {mun peqo euesn uexnpeuuaur epes uepe ueeeuynuad uep ueereuyua4

Kuan 03

€EI

me spur 1o[ouy, ureep uejeun8yp uon;op dorso.nu ueaeq Ip
ueu e@reoruw 01€ o0 a4que9
Bue eeo.ju [o II€ o01 4qt9

(1Hg ooJ qup) ssau1so0J saso1d

npepauu ersoune urerep eptsromp uoqre ueunpue; ueyue.mnuou tu es[to.ppu
- poeuero;
yspug 1Bo[ouyr, ue[p ueeun8p [ensas UuEu e8[eO.[A 'u01yap

dorsoppuu ueeq Ip uueur e@jeopxyu uepynfunuour

0I€ o0 requep net e ue[ep efueKueq ueuap

requot uep unqum 'dnpu 8ue ydorso.ppu

e@[e met 'ureu e8[O.Du ue[e! JpeBaN !STU

of0ujLTep uE;Pun8pp uze; Bu ES[EO.DX[AW

(sue66up eseueq :urn±peyN) ze.nopsoune ure[ep
epts[opp uoqer ueunpuex uey@uemnuI IuEqtu
·coses/ sj@-jqyycuu
ueK ez[eonu a[o uXu[e[Ip Bue sso1d ueyed
(safoyouup81 ·epeo.ju ueeun8Bud ueuop uepepe ereo mes uepeg
orssu3 apefay) 4e6ay erJsoune upep pIs;opp uoqe; ueunpue; uepuuou

su3 6ojouya] uepep

e6yeopu ueeun66ue Sue oou;ueyedn.our Jpeha !Pr3Jo[OU[L

EI

a».TEE

Membincangkan penggunaan Teknologi Emisi Negatif dan Teknologi Hijau a..}· KMK, KBMM
dalam beberapa sektor
l· Aktiviti perbincangan
Arahan

1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.
2. Kumpulkan dan bincangkan maklumat tentang perkara yang berikut:

(a) penggunaan Teknologi Emisi Negatif untuk mengurangkan kandungan karbon dioksida
dalam atmosfera

(b) penggunaan Teknologi Hijau dalam sektor yang berikut:
(i) teknologi solar
(ii) bangunan hijau
(iii) emisi sifar karbon (zero carbon emission)
(iv) biodiesel
(v) kereta hibrid

Rujukan http://buku-teks.com/sa5040
m.s. 66 - 87
Modul Teknologi Hijau Fizik, CETREE USM
Tajuk: Tenaga Solar dan Matahariku

-----http://buku-teks.com/sa5039

m.s. 42 - 51

Modul Teknologi Hijau Fizik, CETREE USM http://buku-teks.com/sa5040
Tajuk: Bangunan Mesra Hijau
m.s. 107 - 131
http://buku-teks.com/sa5039
m.s. 61-73

mModul Tekologi Hijau Biologi, CETREE USM

Tajuk: Teknologi Penanaman Vertikal ke Arah Pertanian lestari
http://buku-teks.com/sa5041 http://buku-teks.com/sa5042
ms. 31-59
m.s. 28-39 i'

]: z

3. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda dalam bentuk persembahan multimedia.

nWDH

z[eqo3 euod eped repos urepe ns rue8ueuour mmunpapa ereoas efuueue.rod

uerueurour npad (q) mes.rg esueg-esuveg ueunqmnod ueredeuw '

zuoq.ex reys tsu ue3up re[os po[ouya eeue e; Bunqnu ueyed 'g

Jue8a s o[oujaL pep ujun8p Bue eusue1oo.pp uouo mes uE[La 'Z

zpea pstu to[oujLto ueypnsreup 8ueK ueed •

4geuro4 smMeId

ueeqopad ueyuepef 'p
ueyndunyp ueya fuef eunpyeur ueyfuepug £
sue4 ue[ue[a uep 0106y [0yo104a 'op uefuepysre odes ueyepep ueya
6ue uosuoAuox ederaqaq ueyeseproq (98) mesag esfueg-esfueg ueunqnraa ueuerd
fueua urep uonya[a epou uep yea epour 'auaup epeduep eunpyeu ueyynduny 'Z

uepnduuaq ereos tu [Aye ueueje; ']

ueue.ny

$% sue uefue[ya4 uep 0106y [040104 'oy uefuepysia gads
ueyepeyp ueye Sue ueKsuanuoy edereqaq ueyesepreq (gs) mes±ag
ueeqopred pgpyy + es6ueg-es6ueg ueunqna ueuead 6ueu ueeqeprad ueyueye[ueyy
WNaY 'YD¥ 'HWY

'

2SL je/ueqes jeqo6 Laa pspsd prods
nuns ueyyeuax uexpeuabuau
1so1 p; ueueq ueEun8Bud ueyu.Eu3uuI %
uep nefyu ueun sef
ueseq@quad uep uefunpuey uozo uesde; uesdpuod ueyqeqauau
Bue£ uoqreyo.ronpoop; ueeun8uod
ueyfuemn6ueu 4nun 910 ueure.reuuod ueuop uozo uesde; unpupou %

unue; eped sue ue[ue[ya drrno up
ups.1q Bue ueumnupu ne uepeyq uure(uou %,
nefyu ueum sef ueseqequrad
peqo ere.reseur uato ueueepuep
uefuen6uau jun (66L
8ue es8ueqereue ue(ue(ad up ueuepts.rod
unue, eped 006y [080104 uemnfue pnpepu eqo ereoas up ueueqnrad
peqof eees epyes uere nst
nst ueueuotr xmun uepesopoAuod uouou ,
uefueuaur ymun z661 unue
aryoq Bue~ prods ueyuer-uey8ue]
eped ((g3Nn) 1uudoyaa quezuour uezuop [eqo3 rep;as urepe nst tuezueuou
pue uauruonu3 uo
¥mun erunp unmpos pp ereou-ereou eurs(ray
auarayuo suoney payun uepe@uruourd [eqo eyuod eped 1e1pas
nee auarayuo 0y) ere nst ueBueuou mmun Jmjoo ereoos eAuueue.rod
ueureurour (a) mesrag es8ueg-es@ueg ueunqmnod
o uefuepys.ya +

uepynseune eyunp unnyes 1p
eefeu-eeeu eueseq euesn
uep eurese[ray uepepeffueu

mun g4 uaro ueynfueyp

6ueK es6ueqeeue uefue[ad

uep uefuepysad eeuy

€aEII@

eqop eBuad eped repas ure]y ns pueBueuayy
mun (ggd) mes.rag esBueg-esueg ueunqn.a ueue.rad

8 .c s =c ee rcu
e c»5z
£u au dE Jl
C e t
£ e- g ~5sz=8sD$e• -
� 5s=
z = sE
•E6eecu ceg
0c,c 5z8

&8

.=2gg�#s C

g° %£ 5
aE
-.s; e
r 3! z =hi -g • +3 £ 3.~ 3#~5i8«d Sa• • •= - • ! Se •in sg aE•ad 0
h
�cu c �q

5 3 - ? = i5 ii;g _s &acc E £,
2 E8
e e 8 e
•
s 5 �=
3 Jll t g5
C @g 2 E=
E E � 2
£a ¢ c
e a a_ '-- sE u.L
E =gsAa.=s=%e cg ea
cccu �� E Cc
383
c e
8
-£ e 2 �c� g=

% £ @=

c sE

5E

ft u

¢ «c ad
:,; 0
g
i%g5e s a¢s
A8±
@e#smsst
@~i C

• •••

.2
KPM

$5 •••

.£
- B±±zg$i,5s=5 �

--.... .s.55c

z°gs2
z55Es=55 =55g

a

C
-E a 5·;zi -°g=e•L

a c S- g» E 0
£ %%
- 0
•E �
s tzuC
• --z cu £ g>e E 5g s;
3s2
52 $ 8 ~~ itz5Es9

7 e s

t E

0� E 8--
$
e E

I ue(ey p±ados ueurepaq Bue e [dures urpep

mun; nnq euoau uen; eure rmun pquep uef eseu uepn(unuou 1 [enpef

I fey

uu8IO¥ I buynse we~unse dyed 1ye
yeduueS eduresS
[aduues dues

---------------------------------· no
i vuaau ,
:-=:=:~:=:=:
uepnre
a nq
-i'euayours

u]Jg

ueDeo ht 4hue0Poi d

' ueueaq 8ueK I [dues urerep e uereurouad deue

it

fey8usu mun uouodso mes uepyn(unuour uefey •
roses
/u0'$402 .:nn.aq Bup upros qpmvp

-mjq/rad~u e ma=us r@

zny

reps ue[e uIEuud

eound uep susf ueyuenuaw [_l
reps urer uereuoou Z'€

[eqo3 eyu.rod reps te[E
eped epyos ure[e nst rue8ueuour
urepep (gap) mes.rag es8ueg-es@ueg ue.re1sop¥ uere a; mpse[d esys 18eq

cueunqmnod ueue.ad ueyseuequw de;so Bue uesnmnusd Bop euefuaw L
rep[s ueTe UeBuequnosy
ueeyouad eq ppe! epnuas jnpo.rd mes
oquns snmn@uour {mun nppu
cdepas ueueod ueseyypsn(uw efeu p eu8uot [sepunU1OX1 L
repyos very
ueeareumad ep ueere!ova £'€ nptrpu ueroosas uednpuay

n([H 13o[0ujL reu nes uepep nefu ueumn.I se8
uereun8uot reuoo131 Bue 1IE ueseqoqurod ueBue.mnuau

ueus.raqud uepoey edp Ea1W L t@eq (u.udpumy uoquo) uoqre;

psuop ests epedu.rep uesue rede ueue; met 'pqurepp

cne uereuoouod deue fey@uow cnpod Bue uerepun ueye(eW
npput Bue10ass

uednpruox eu mes urepep uereunp

cBue [pod uerupye.1oouoW
(u.audoof uoq403)

cuoq.re ye[of pnseu ueyse[a[uw
mpora eep ue.re1py 1'€

::

EE Jenis Jadual 1
sampel air
A Air paip Masa diambil oleh larutan metilena
biru untuk luntur (jam)

4

B Air sungai

C Air suling Warna larutan tidak luntur sepanjang masa eksperimen

D Air kolam 2

(a) Nyatakan satu hipotesis untuk eksperimen ini. @dlN

dl(b) Nyatakan pemboleh ubah dalam eksperimen ii.

(i) Pemboleh ubah dimalarkan

(ii) Pemboleh ubah dimanipulasikan

4(c) Berdasarkan Jadual I, sampel air yang manakah paling tercemar?

(d) Berdasarkan eksperimen ini, nyatakan hubungan amara rahap pencemaran air

didengan masa yang diambil untuk larutan metilena biru untuk luntur.

2. Rajah 2 menunjukkan dua jenis beg, iaitu beg

plastik dan beg kertas.
(a) Antara dua jenis beg yang ditunjukkan dalam

Rajah 2, yang manakah yang lebih mesra alam?

al(b) Berikan satu sebab bagi jawapan anda dalam
soalan 2(a).

() Apakah mikroplastik? Beg plastik Beg kertas

(d) Berikan dua conroh produk plastik yang Rajah 2
menghasilkan sisa mikroplastik.

(e) Nyatakan satu perbezaan antara jejak karbon

dldengan tapak tangan karbon bagi sesuatu produt.

3. (a) Rajah 3 menunjukkan simbol bagi jejak karbon. Nyatakan empat aktiviti yang «.
dihubungkaitkan dengan jejak karbon.
J

I

Rajah 3

2
KPM

'erpn ueuefuad ere rosarduroy epedep [seq1a1 uef

eqeu uereunusur edep epue eueueseq jun Su ere nes uey@uvpep (o)

zuex@uerrp edep erepn
ueurefusd ere ueeun88uad uoto ueyqeqspp 8ueK uereuud ueyeueuye@eg (q)

zerepn ueurefuod
ee uoto ueyqeqosp Bue rep;as ue uereuud suof ueyed (e)

s efey

&(g ueley) erepn ueurAuad ere 1os1duo; epeduep
uerseqaqp seued Bue erepn eser epue ueueura py uueu uednpuax urepep
ueeunBp yeKueq Bue yuNp u[Id nes ueyednru erepn ueurAud py 'p

' ua11.<a6u-.i S!PIIIJcf--0

uefey urepep ueretrouad suof-suo! eundos up uE[EN (A9)

erepn uereuroouad xnmnq uesax uouoo mes uepr ()

sv[gonna ueSuop ueppeunqnup Bue uereuraoud Stu! UEyEuN (1)

eSeu ue@up uenpey@unqnup Bue ueruouad sua[as psed [euy (1)

mp.aq uereos-uepeos qee! uep p uefey urepep eumnpreur fey

UUE] UP.JU8UB • ue.euauad

ye uE/Pu8U • suor

Pua] UEUOUad •
eepn UE/Pu9U

rep;as ere uereuuod spuaf peeqpad uopn(unuaur p u!y (q)

Iis- .

Penerokaan Unsur 6 &.«ws
dalam Alam
4 an
tk-Ng~issi
iii6it gee»%i

.. ~ant am

Malaysia ialah negara pengeluar dan pengeksport sarung tangan
lateks terbesar di dunia. Getah asli ialah sebatian karbon organik.
Adakah getah tiruan juga merupakan sebatian karbon organik?

., .

http://buku- zg.kg
teks.com/sa5044

(Medium: bahasa l"
lnggeris)

Litium merupakan

ahan yang lazimnya digunakan

ntuk membina sel elektrokimia,

aitu sel elektrolitik dan sel kimia.

amakan satu bateri elektrolitik

aripada ion lain yang berpotensi

ntuk menggantikan bateri

on-litium. Adakah kadar tindak

alas kimia dalam sel

lektrokimia adalah tinggi Fluor in

au rendah?

Ice

i53l



Proses penghasilan roti bakar melibatkan tindak balas kimia
yang dikenali sebagai tindak balas Maillard. Dalam tindak balas
Maillard, karbohidrat bertindak balas dengan protein
membentuk sebatian Amadori, iaitu yang menyebabkan roti
keperang-perangan dan menghasilkan roti bakar. Tindak balas
Maillard merupakan tindak balas cepat.

,. Bahan tindak balas
Hasil tindak balas
.,;e%" Kadar tindak balas
Kadar tindak balas purata
ne Kadar tindak balas pada masa tertentu
Kadar tindak balas tinggi
%, Kadar tindak balas rendah
Suhu
Kepekatan
Saiz bahan tindak balas
Mangkin
Tekanan
Proses Haber
Proses Sentuh

Gr eseu uAepou sepeq xepup [seu
ppueny uep sereq xepup ueueq ppuenx ueueqn.rad per-ep zt ye[H

eseur ueepu sereq epun pseu pueny (q) ' eseu ueepu sepeq repu ueueq ppueny (e)

2SP'Ah eAuedao uefuop psPL«, eAuedao ueDuap

euueueped ue6uap uequreaq bueIyaq

uequepaq sepeq yepup eKuueueed ueuap sepeq Yepup

see Ypup seu A)UEDy bug0yaq ueueq pueny

seu pueny.1 7edao sepPq yepuI 2edao
sepeq yepUL
.ueuepd sepeq epuIL ueueq pgueny

sereq yepuIL sepeq YepuI] :ueueped sepeq Yepu

seu paueny sepeq epuL ueueq pueny

(€'t uep (q) (v)z% !ey) ueep.ad sereq epup uep edaos sepeq repun

ue[pep esetr ueepou sepeq pun [tseu ppuerr nee sereq repun ueueq pnuen;

ueueqnod er-e.r uepep ueezoqod uep ueeures.rod ueyureue uep ueyueua

eseur ueAepour sepeq {pun psEu
ppuery uep sepeq repun ueueq ppuenx ueueqnrd per-Ip It uefey

es•w� eseu u26uap 6umyaq

esu ueDuap uequ8)eq sepeq yepup ueueq puny

sepeq yepup Seuueny sepeq yepu ueueq Agueny

sepeq yepu [Seu pAueny

(rt ueley) nqs.1 sereq repun urerep uequrnq upyeuos sepeq epup tseu ppuemy
ere[eueu Bue.rm.oq upreuras sereq repup ueueq ppuemy n uap sepeq repup pseu

ypefuou rermraq ure sereq repup ueueq 'mrepaq sepeq {pun mensas eseuros

sepeq yepun [sH seq xepup UUEH

e.nu uney + ppo (p)urnqur ppof try + nJU (1DUITqUTId

sepeq repup pseu re@eqas vurrq xepn

Bue .nu nE un] up Buumy eureraq Bue~ ep1po (1punqunjd uerepuour

uepseuuou uere ere.roq xepp euenp-enpoy uf emu (1p)unqumnjd uemep

uep vpypor urne uen.rep sepeq repup ueueq ereue seq epup ·euuouop

sepeq repu [seH dvuu svpq yvpu] SE[q {pun UuuH

sepq repup pseu uexseuuu
4mun sereq epup ueueq uerem.rd sosoid mes uerednru vppy s[eq put

uen.ey uednpuay
uureyep ueuerad seeg yepuup uep eds sejeg jepuj

Tindak balas cepat Persamaan ±EEEE

Tindak balas perlahan

• Kuantiti bahan tindak balas berkurang
• Kuantiti hasil tindak balas bertambah

Kadar tindak balas tinggi Kadar tindak balas rendah

kerana tindak balas berlaku kerana tindak balas berlaku

dengan cepatnya dengan perlahannya

Mengambil masa yang singkat r-••►•Masa tindak balas Y M~teungkammebnljlamdiasleanygaknagp panjang
untuk menjadi lengkap

Rajah 4.3 Persamaan dan perbezaan antara tindak balas cepat dengan tindak balas perlahan

Gambar foto 4.1 dan 4.2
menunjukkan contoh tindak balas
yang berlaku dalam kehidupan harian.
Gambar foto yang manakah
merupakan suatu tindak balas cepat
dan tindak balas perlahan?
Jelaskan jawapan anda.

Gambar foto 4.1 Gambar foto 4.2
Nyalaan gas butana Pengaratan besi

4.1

Mengenal pasti contoh tindak balas cepat dan perlahan }+ KBMM

'•·.Amktivmiti perbincangan

1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.
2. Cari maklumat tentang beberapa contoh tindak balas yang lazimnya berlaku dalam

kehidupan harian kita daripada Internet, media cetak dan media elektronik lain.
3. Kenal pasti dan bincangkan sama ada contoh tindak balas yang anda telah kumpulkan itu adalah

tindak balas cepat atau perlahan.
Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda dalam bentuk persembahan multimedia.

···································· ········· ..................................................•

s8 100=

s0€ _

8co

s0€

uvwsapauad

eseur ueusp Bueraq upfeunos Bue

unsoueu ed sepeq repun ueueg tt uefey

$0l $0

1nqos.1o sepeq yepup

teq sereq epup repey Bump ( uelep) s 0g eset uepep de@us e88uyuas

ueuqoaq eo pop;op pse ueuop seq {pun.1oq umpsou@eur ed 8 g'0

.......................................................................................................................,,11\:8$

sejeg yepuL epey uemuauad

ymuoq.11 Bue uepepuou uepupax ueueque1mod,

seq2q.1a Bue se8 ueueya nee nped st ueuequrend,

sepeq repun uemdueo eu.re ueeureoy nee eqeu uersmnpuoyoy

"rujp uepsjnpuoy] 'Hd pepu nuns 'ueueo1 ueuequre.rd nee uezuemnud.

sepq repun [seu ueyoday nee nped ts 'us ueuequreod

zuefuemmyyp edep nfay efreu sereq repup
eyeueuyefeg z6fun efuugzep
ueueq uev;ado nee nped st ·us! uesue.mn8uod

.uepnseu.1o1

n[ax efreu ueyedefuay seq repun reper uermuouaur ymun nua1 Buf

ueuenejesn@j [[I eseu uodura urepep mmp nee peuodp uotoq Buf

sepeq pun seu nee ueueq ppuen ueueqn.rod ereuy

=1nqos.1o1 ppuen; ueueq=n.rd eKurrepaq eseW =See HPDtl Iepey

sepeq repun [seu nee ueueq ppuen ueueqn.Id

esur un 1d

sepeq repun [seu nee see xepup ueueq ppuen; ueueqnod uee sereq epup repey
sejeg epuy epey

»ALEE

Kadar tindak balas bagi sesuatu tindak balas boleh diukur sebagai:

1. Kadar tindak balas purata

Nilai purata kadar tindak balas yang berlaku dalam sesuatu tempoh masa tertentu.

13'1:INl············. ········································································· i

: :
: Isi padu gas hidrogen (cm?)
::;.
:.: t
?
; 35.0,
;.
.; 30.0] EIEE Perhatikan Rajah 4.5.
Hitung kadar tindak balas purata: ;
;
•
. 25.0

20.0] LIE EEl (b) dalam 2 minit pertama
(c) dalam minit kedua
15.0. (d) dalam minit ketiga
(e) keseluruhan bagi tindak balas ini
10.0

+

5.0

0 Masa (s)
60 120 180 240 300 360

Rajah 4.5

Penyelesaian Kadar tindak balas Minit pertama

; (a) lsi padu gas hidrogen (cm') <ipiuinratisaedraalamma adalah dani 0 s
hingga 60s
e,

35.0

tt

30.0

25.0 a

Jumlah isi padu gas hidrogcn

20.0- terkumpul dalam masa

15.0 60 saat yang pertama

10.0 Masa tindak balas

20.00 cm3

5.0 60 s

o -f] ++ Masa (s) = 0.33 cm? s'
60 120 180 240 300 360

..(b) lsi padu gas hidrogen (cm") Kadar tindak balas 2 minit pertama
35.0
300 Prata.dalam....Malan an 0s
2 minit pertama
.' hingga 120s

aa

Jumlah isi padu gas hidrogen

terkumpul dalam masa

120 saat yang pertama

Masa tindak balas

5.0 30.00 cm3

++ , 120 s

0 Masa (s) = 0.25 cm? s
60 120 180 240 300 360

i) u2
KPM

(ET .

+8we4vu

.0Z 081 0I 09
09£ 00 0
s 09& ueYnq =S ,Un 6TO ., . ±± 0g
uep s 08L eped .. 0'0I
,uso080t'g€ _ •• it-.. + 0'S
puaueq sepeq yepuIL - ' -.-tu±.• ' AH I 0'0
0'sz
- . -..
... ... -- .l

dey@us sepeq repup .,,. . l '

•"
4mun pquep Bue SW . "' ---,.I 44�- C
- - . -; At
[ndunyo = --- ' '

uo@opu se nped st uepumnf --- iitit - . . 0'0€

u seq epup @eq ueun.mn[say • 0'SE

eemnd sereq repun mepey auu) uafopiu se6nped s (a)

---se�peq�r�ep-ucnc�s�ew�--=

s 081 e88uu

s 0zI p nduma1

uoorpu se8 nped pst uepumnf

$ 09I e6Ouu .sissy ufii

s 0zl uep ueepe urejep ti.jnd

et0ay uW seeq epup repey (,uuo) uabop4u se6 nped ysp (p)

S ,Uno LIO = 09£ 00£ 0? 081 0 09
(s)8SE";t It"; ; u
-�s 0�9 -=
.+ti
,uo 00'01
'
-u-o s�(0(00�9o--z 0-�Z0D�0)'0�9) =
0'0l
---se�peq��p_u.,n,,�s�ew�--=
(auuo) uafopyu se nped ys (o)
s OZ1 e8Buu

s09 uep pnduy1a

uoo1pu se8 nped st uepunf

• oz «woo .enpsy ictus
urerep ti.ind
s 09ep ueepe

enpay uw sereq repup repey

Bab 4

2. Kadar tindak balas pada tempoh masa tertentu atau kadar
tindak balas seketika
Kadar tindak balas yang berlaku pada satu-satu masa atau ketika tertentu.

Contoh l ···················································•·········································•·•···•·············•

Kadar tindak Kecerunan tangen lsi padu gas hidrogen (cm?)
balas pada = lengkung pada
I

masa t masa t %.Ji !' 1t

Perhatikan Rajah 4.6. .

.Ii ,

Kadar tindak Kecerunan tangen tt
balas pada lengkung pada
'' '
masa 20 s
masa 20 s l+%l H

PQ
= RQ
30.0
(49.0 - 21.0) cm3 IEE;;:Et
(29 --9) s
4
28.0 cm?
±_J/ ti
U ell=

7

!!Ill----·
al=20 s

RE1.40 cm s'
ziilieiui#iiiSains
10.0-
··--- .....Chtatp,a:/m/beulk,ku-;,tetkasn.c�oemn !
ii#; s:
ss51@
4 zzzeE±HH±N:eiErleE±EiEgzEgEi;#ill~[Etit!#t}

·j �■·-�• •. 0
- I(Medium: bahasa lnggeris) 10 20 30 40

Rajah 4.6

Contoh 2

Dalam satu eksperimen, ketulan zink yang berlebihan bertindak balas dengan asid
hidroklorik cair (Rajah 4.7).

Salur Gas hidrogen Kaki
penghantar . retort

Kelalang kon
Asid hidroklorik cair

Ketulan zink

(s) esey 002 09L 02I 00I 09 09 0 0 ¢

0'0

t'' 4t l'
t
7l--]--- Jk-
t '; i?
I 0'0£
,

I

0'0#
0'€

(euuo) ua~o»pyu set nped sf

s0z esEu Eped speq repun pep umu (q)
s09 eseu eped seeq {pun rep; Bumu (8)

'tu sepeq repupeg

a°

0'0
0'0

I
0'0
0'0s

(-uo) ua~op«u set nped sf

8 ue(ey prodas uepepe eseu ueepu uoorptu se
nped ts JeIp es 0 esEu pas vped pep sqq1a Bue ua8optu se8 nped tsp

Kadar tindak balas pada masa 60 s
= Kecerunan tangen lengkung pada masa 60 s

YZ Kadar tindak balas pada masa t = Kecerunan tangen lengkung

= xz pada masa t

_(43.00 -23.00 cm? yz
(100 - 20) s
=xz

=�20�.00�cm�?

80 s
=0.25 cm's'

lsi padu gas hidrogen (cm?)

50.0 Masa (s)
47.5

40.0
38.5

30.0

20.0

+

10.0

1

0 40 80 120 160 200 240

Kadar tindak balas pada masa 120 s
= Kecerunan tangen lengkung pada masa 120 s

QR Kadar tindak balas pada masa t = Kecerunan tangen lengkung
= PR pada masat

= (47.50 - 38.50) cm3 pQR
(160 - 80) s

=-9.0-0 -cm-?

80 s

=0.11 cm? s'

(TD

I fey

(s) esew 0 01Z 08I 09L 0ZL 06 09 0£

0

ilj l-it tu sereq repup

0'0 @eq ueun.mp@sax ()

enpay Bue~ up up (q)
«dueureod Bue
z Tep ()

vie.md

speq pun rep~ @umH

eseu uEAE[OU SEq9QI0
Bue uoopu se8 nped st
e.18 uepyntunuour f ue(ey '€

sepeq {epun IpE; u{ID[RL 'Z

uereu uednpua
ure[ep ueuepod sereq repun
uouo mes uep edoo sepeq
epun uouoo mes ueyuo 'p

L't

spp eped %

00'0 s 0g eped %
00'0 04Z s09 eped %

00'Op 0 .sepeq epun epey 6uny4 (1!)
00' 6£ olZ tu sepeq xepun tfeq ueunmnjyesex +
0$'9¢ enpox uu uR[ep •
00'£€ 08L
0s'82 euered uu z e[ep •

0SL :eemnd sepeq yepun zepey 6umy4 (I!)

0z eseu ueMeyeu uafysyo sef nped sy
je6 spyny 'Ip jenper ueeseprag ()
06 L'p jenper uepep

00£z 09 ee2p s 0L eueyes s p£ eseu eyes

0SL 0£ eped uexpoyanyp epysyo (A/)uefueu
00'0 0
ynqes uep epsyored uafopu
(eu) ua6ysyo sef nped gs] C•l� uene; uendueo mes epeduep
ueyseqaqp 6ueK us6ysyo se6 nped ys] (q)
rt [enpef
.s ,uuo un uepep tu sepeq yepun

feq ueunmnpesoy eemnd seeq epun repey

fumy4 s p] eseu uepep uexynduoxp sun? 09p ye/ueqes uaforpyu se~ nped ysp

ueuyqapaq Due ye u pse uefuop ueyndueyp yuz nqyas 6 gt (e)

anyeq Sue eep sysjeue uepeqyoau fue peyaunu uepeseu ueyyesapes '7

npypu eeos tu p!Aye ueyue[e 'L

e%--%
uefueouqed puny •

wway ·"

z

Balas.Faktor yang Mempengaruhi Kadar Tindak

Terdapat lima faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas (Rajah 4.9).

Faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas

swhananta ates] iKepekalan bahan 1i!Jdak balas

Tekanan (tindak balas yang ?

melibatkan bahan tindak balas

berkeadaan gas)

Rajah 4,9 Faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas

I. Apabila suhu bahan tindak balas meningkat, kadar tindak balas meningkat.
2. Apabila mangkin digunakan dalam sesuatu tindak balas, kadar tindak balas

tersebut meningkat.
3. Apabila kepekatan bahan tindak balas meningkat, kadar tindak balas meningkat.
4. Apabila tekanan meningkat, kadar tindak balas dengan bahan tindak balas

berkeadaan gas meningkat.
5. Apabila saiz bahan tindak balas berbentuk pepejal berkurang,

kadar tindak balas meningkat.

Mari jalankan Eksperimen 4.1 - 4.4 untuk mengkaji bagaimana faktor suhu bahan
tindak balas, kepekatan bahan tindak balas, saiz bahan tindak balas dan kehadiran
mangkin mempengaruhi kadar tindak balas.

[@ Esperirenzr)

Tujuan: Untuk mengkaji kesan suhu bahan tindak balas terhadap kadar
tindak balas

Pernyataan masalah: Bagaimanakah suhu bahan tindak balas mempengaruhi kadar tindak balas?

Hipotesis: Semakin tinggi suhu bahan tindak balas, semakin tinggi kadar
tindak balas.

Pemboleh ubah: (a) dimanipulasikan : Suhu larutan natrium tiosulfat
(b) bergerak balas : Masa yang diambil untuk tanda 'X' tidak kelihatan
(c) dimalarkan : Kepekatan dan isi padu larutan natrium tiosulfat,

kepekatan dan isi padu asid sulfurik dan saiz
kelalang kon

eeeseu 'g
epyu fumy jenpef uepep pqueyp 6ueK eseu

ueeupay yepn upnd seay eped y, epue efeues xreq-yeqes npue ue[ ueyua4 'Z

II+ efey

X epue; ueDuap yuIn)Ins pIse
upnd seay
X + 1pns0op uuInyeu

uee

0y Due[010y ]

(Lt uefey) uoy fueperay see pep X, epue uexneu@ 9
yeuares erees ypue uef ueye[nu uep Jeppson umnueu

ueney urejep ax eAueda uefuop up [ou [ nJps pSe un g 6uem uep ems 'g

or efey

, epue; ueDuap X lepynson unueu
upnd seLay
ueLey

u0y Due[2pay -[

(OJ'p uefe) upnd seax eped y, epue see gp uoy fuerepay uepee] t
ueyeypesyp fueK yenpef uepep epnson unueu ueney nuns ueneeo uep eyns '£

uu g euepas uen»e] ueye!g Z
eynKuad opuys ueyeun66uau uefuep 6uuay uep useq
fue uoy Duepepox uerep ax %.up [ou z'0 ep0son unueu uene] ,un? pg fuem uep eys 'L

npesod

peep esey ;ueueg

'unouep efp pyey nyfun 'uasung nunuad 'aauoua 'ppue ue[

',uun pp eynuad epups pg en/uad »opus ',un 0gz uoy 6uerepay

uefue uefeueq yp ,x, epue uefuop unnd sea]

uep e.up [our p {nyjns prse ',up [ou z'0 1e10son unyeu uenre

Bab 4 Kadar Tindak Balas

9. Ulang langkah 1 hingga 8 dengan menggantikan larutan natrium tiosulfat pada suhu bilik
dengan larutan natrium tiosulfat yang dipanaskan pada suhu 35C, 40C, 45C dan 50C
(Rajah 4.12).

Termometer

Kelalang kon

Kasa dawai Larutan
natrium tiosulfat
Tungku kaki tiga l
t

Panaskan

Rajah 4.12

Keputusan: Suhu bilik 35 -3.

Suhu larutan 40
natrium tiosulfat ("C)

' Masa yang diambil untuk

•tanda 'X' tidak kelihatan (s)
--
-1"»;'''''''' masa
-' _. woo s%

''''; Analisis data: kesimpulan eksperimen ini? '
Lukis graf yang berikut:
''''''' (a) graf suhu melawan masa
(b) graf suhu melawan -mas'a
'''''''''
Kesimpulan:
';'''' Adakah hipotesis diterima? Apakah

Soalan:

'' 1. Nyatakan faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas dalam eksperimen ini.

'''''' 2 Bagaimanakah faktor tersebut mempengaruhi kadar tindak balas?

3 Nyatakan definisi secara operasi bagi kadar tindak balas berdasarkan eksperimen ni,

.

()
4:

ueyeypasyp 6ueK penpef ueyep ueyereuasyp

fuef ados ueuepaq fuef ueeyadax ye/undueu fueK epnsop uunueu uenrey uefup

e.up jou p' epnsop uneu uen»e; ueyeun66usu uefuap 9 e66uu ueSue] 6uej 'L

eseu enpe! uerep [queyp fueK eseu ee '9
,epyu fumy4

ueeuyay yepn unnd seay eped x, epue eleues yweq-yeqes xpue ue[ ueypua4 'g

ttt fey £It fey

x, epue] X x. epu] X
uebuap
ue~uap
unnd sepay
upnd sepoy

ungns prse ... - - - ensog unueu
+ ensoq unueu
uenureJ
uIe1
uoy Duerepay
uoy Duerejay

eew i7

(l' uefey) uoy 6ueye[ox see yep ,X, epue ueyeua 'p
yeuas eeas ppue ue[ ueyepou uep Jepson ununeu

uene] uepep ay eKueda uefuop .p your p xnyjns pse ~un g fuem uep ens £
(£I' ue[e) unnd seay eped x, epue see yp uoy 6uepeyax uepyee1 Z

eynAuod yapupys ueyeun66usu uefuap 6uax uep us1aq

6ue uoy 6uepepex urejep ax .up [our 0z'0 e[0son unyeu uener euuno pg fuem uep 1eyns 'I

4npesod

u?pues uef uep 0l :sepe

eyuad apupys ',n 0g en/uad ±apupys ', pg uoy fuepejey

uefue uefeueq yp :ueueg
X, epue ueuop unnd seax uep 6uyns nye '.up [ou n4[s pse eqn uapoqunod

.up you p0'0 '800'ZlO '9l0 'OZ0 ejnson unyeu uene

uoy 6ueyepey zyes uep ynjjns pse nped is

uep ueeyodax 'egpnson unyeu uenep nped tsp: uepepeuyp ()
ueeuyex #epn ,X, epue 4mun pqueyp 6ueK esew: sepeq ye+afraq (q)

epnson ununeu uenrep ueey@day : uenysejndueunyp (e)

sepeq yepun zspseody
epey 166un upyeuas 'sepeq yepun ueueq ueeyoday 66un upyeues

zsepeq epun

epey tunefuaduraur sepeq yepun ueueq ueeyodax ueeueuebeg ereseu ueeeAurad

sejeq yepun :uen[ny

epey depeua sepeq xepun ueueq ueeyadax uesay fey6uau mun

• (z@_ueuadsya

Kadar Tindak Balas

Keputusan:

es 8.08.8% 004]

Kepekatan larutan 0.20 0.16 0.12 0.08
natrium tiosulfat (mol dm?)
,__. -- .

Masa yang diambil untuk
tanda 'X' tidak kelihatan (s)

,,

:4 1e't'' .- - - - -1
.mesa .4
t'''
t'
': Analisis data:

: Lukis graf yang berikut:

; (a) graf kepekatan larutan natrium tiosulfat melawan masa
'

} (b) graf kepekatan larutan natrium tiosulfat melawan 'masa
;

'''

' Kesimpulan:
j' Adakah hipotesis diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?

''' Soalan:

1. Nyatakan faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas dalam eksperimen ini. '

: 2. Bagaimanakah faktor tersebut mempengaruhi kadar tindak balas?

'' -

:'' f'':'''

'f Untuk mengkaji kesan saiz bahan tindak balas pepejal terhadap kadar :'
tindak balas
f''
' Pernyataan masalah: Bagaimanakah saiz bahan tindak balas mempengaruhi kadar tindak balas? {: '

: Semakin kecil saiz bahan tindak balas pepejal, semakin tinggi kadar
tindak balas.
' Hipotesis:
'''''' Pemboleh ubah: (a) dimanipulasikan : Saiz marmar
(b) bergerak balas : Masa yang diambil untuk mengumpul 30.00 cm3 gas

(c) dimalarkan : Suhu, jisim marmar, kepekatan dan isi padu asid

hidroklorik

Baham: Cebisan marmar hancur bersaiz kecil, ketulan marmar bersaiz besar dan
asid hidroklorik cair 0.1 mol dm

Radas: Kelalang kon 250 cm', silinder penyukat 50 cm, penyumbat getah
dengan salur penghantar, buret, besen, neraca elektronik, kaki retort
dengan pengapit dan jam randik

eues Sue uysf uefuop [pay zes+aq Sue eueu uesyga uefuap

eseq zesaq 6ue reueu uepmay ueyuef6usu uefuop 9 effuu y uefuep 6uey z

9It efeH

(- euueu ue[nay

BO
4I0pYyOIpIU pISY

oa prey JJ eueufuad nyes

pIpue ue[ ueeoeq 1ee uep ueypeure Ipue ue[

uexpueu 'amnq uepep yp pndurnp uere sef un pp0£ eqedy amnq ueeeq uexpeue 'g

pIpuer ue[

ueye[w (9 uefey) amnq ueeq gp eueufued mnjes Sun[nu fey mes uepyee1

eueufued mnjes uefuop uea6 equnKuad ueyeunffuau eour-eas uoy fueyeyey dmnf 'g

1nqos1a uoy 6uepeyax uurepep ax yu eureu ue[may 6 z uepynseu 'ueypnuray
uoya eoeau ueyeun66uau uefuop esaq zyes»aq 6ueK eureu ue1may 6 z 6uequ]

·6uuay uep useq Sue uoy 6uepepoy uenqes urejep ay eynsyp 6ue pyse ueyfueny
2eyKud »opus ueeun66ueu uefuop up you pp ye 4op/op pse gun pp ex$ £

'amnq pee ueeeq pee uep ueyeure amnq uejep yp ye see ueysere[yes Z

sIt fey

uasag

0)a
pyey ang

(gL't ue[ey) uoa pjey ueyeun66uau uefuap ye~euour ereos 1amnq ueyyde uep ye

suaq fuef uaseq urepep ax amnq ueydnyfuepe 'ueypnurey e uefuop uaseq uep 1amnq s] '

npesod

Saiz marmar - Masa yang diambil untuk mengumpul
30.00 cm? gas (s)

Ketulan marmar yang bersaiz besar l

Cebisan marmar yang bersaiz kecil i

% eo"
$

Analisis data: f''

1. Bandingkan masa yang diambil untuk mengumpul 30.00 cm? gas karbon dioksida yang 4
dihasilkan oleh tindak ba1as yang menggunakan ketulan marmar bersaiz besar dengan
tindak balas yang menggunakan cebisan marmar bersaiz kecil. ''t''
''¢
2. Bandingkan kadar tindak balas bagi tindak balas yang menggunakan ketulan marmar l'
bersaiz besar dengan kadar tindak balas bagi tindak balas yang menggunakan cebisan
marmar bersaiz kecil. '¢

' Kesimpulan: ''t

' Adakah hipotesis diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini? '''{

''''' Soalan: e

' Bagaimanakah saiz marmar mempengaruhi kadar tindak balas antara marmar dengan l

' asid hidroklorik? .- '
: 1

Tujuan: Untuk mengkaji kesan kehadiran mangkin terhadap kadar tindak balas

Permyataan masalah: Bagaimanakah kehadiran mangkin mempengaruhi kadar tindak balas?

Hipotesis: Jika mangkin hadir, maka kadar tindak balas meningkat.

Pemboleh ubah: (a) dimanipulasikan : Kehadiran mangkin

(b) bergerak balas : Masa yang diambil untuk mengumpul 30.00 cm3 gas

(c) dimalarkan : Suhu, isi padu dan kepekatan asid hidroklorik

Bahan: Ketulan zink bersaiz kecil, asid hidroklorik cair 0.1 mol dm? dan larutan
kuprum(ll) sulfat 0.5 mol dm?

Radas: Kelalang kon 250 cm, silinder penyukat 50 cm, penyumbat getah
dengan salur penghantar, buret, besen, neraca elektronik, kaki retort
dengan pengapit, spatula dan jam randik

qqeggeqqqegg.gee.gee.egg.gee.e�,g..ggggeggeese8gttqgg

4u2, l
"

WDY

rm,.

pue. uef ueeoeq ee ppue ue[

ueyuau 'amnq urepep p pndunyyp eye sef ,uno 000£ epgedy amnq ueeeq ueyeua 9

gr efey

Meo pOpOIpIu pISY

Yu?

ue[may

Loa pyey

reueubuad

kl mes

pIpuer uef
ueenyy (gt't [e) 1amnq ueeq yp zeueufuad mjes fun[nu fey mes uepyee1
eueufuad npes uefuop uea6 equnued ueyeunffuau eau-eras uoy fuepeyay dmn] 'g

nqes1a uoy Dueyejey uejep ax tu yuz ue[may z ueypynseu 'ueypnuray
uon{ere eereu ueyeunffuau uefuop pppoy zesyaq Due yuz ue[nay 6 z 6uequL 'p

6uex uep us»aq fueK uoy 6uejejay uenqos urepep ax eynsyp fueK pise uey6uenf

ex/uad epupys ueyeun66uau uefuap ~.up [our pg e2 4op[op pse u pp e5 '£

A 'amnq peMe ueeeq 1ee uep ueypeuo 10mnq uepep yp ye see ueysereyo Z

LI+ [EH

g............... w

E3} voe

1amnq uepep pp sef ueyepeKu 10)04 Dy8y-
uefuep 'ueyepeup eqede
dmoyau anq uepep 1p <

ueyyndump fue erepn uep
uafopyu sef uendue

i6MM

(At't ue[ey) uoa pyey ueyeun66uau uefuop yefeuau emeas anq uepyde uep ne [seq
6ueK uesaq ueep ax my amnq ueydmy6uepa 'ueypnuey e uefuop uasaq uep amnq ys] ';

npesod

Kadar Tindak Balas

7. Ulang langkah 1 hingga 6 dengan menggantikan 40 cm? asid hidroklorik cair 0.1 mol dr?
dengan campuran 40 cm asid hidroklorik cair 0.1 mol dm dan 5 cm larutan
kuprum(ll) sulfat 0.5 mol dm (Rajah 4.19).

Salur (
penghantar

Asid hidroklorik cair +
larutan kuprum(ll) sufat

Ketulan zink

Rajah 4.19

Keputusan:

; � Campuran dalam kelalang kon Masa yang diambil untuk mengumpul
30.00 cm? gas (s)
,.

'ji Ketulan zink dan asid hidroklorik cair

li-------------------1'--------------------' ·
}t Ketulan zink, asid hidroklorik cair dan ti
}lautan kuprum() sulfat
,

6e %. e8%0%%000%$.

Analisis data:

1. Bandingkan masa yang diambil untuk mengumpul 30.00 cm? gas hidrogen yang dihasilkan
oleh tindak balas yang menggunakan campuran ketulan zink dan asid hidroklorik cair
dengan tindak balas yang menggunakan campuran ketulan zink, asid hidroklorik cair dan
larutan kuprum(ll) sulfat sebagai mangkin.

2. Bandingkan kadar tindak balas bagi tindak balas yang menggunakan zink dan
asid hidroklorik cair tanpa mangkin dengan kadar tindak balas bagi tindak balas yang
menggunakan zink dan asid hidroklorik serta larutan kuprum(ll) sulfat sebagai mangkin.

Kesimpulan:
Adakah hipotesis diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?

Soalan:

1. Nyatakan faktor kadar tindak balas yang dikaji dalam eksperimen ini.

2. Bagaimanakah faktor tersebut mempengaruhi kadar tindak balas? ''

·--------·-------------------·--·-----------------·-········-·--·---------····----------------------·•-··--!

"

. it
-·-w·-·r..j.,-
resof [pefuau ueueyeur uppequrepot put
UL nuns ueunmtor zKutepep p edunsp 8u8£

ueumnunr nee ueuvreur nuns.uerun.mnuau

fas pad efuuouopo sereq repu mens

] 1eq sepeq repup repe ueqn@uour ymun

ens ueqnp euurze sereq repup reps

tun.re@uaduou Bue~ 10218J-10{8J
'snput rotas uep ueuu uednpax uE[

Iii_seJee >jepu11 Jepe)I dasuo)I 1se>1ndv

se8 ueepea;q sereq repun ueueq uepeqpou Bue
sereq repun eq sepeq repun repey tun.re@uodurot Bue 1op¥J mes ueyeK '¢

se[eq yepup epey up up[euos 'sepeq jepup ueueq zes upyeuos (o)

eper 18up upyeuos 'sepeq {pun ueueq uee[day se[eq epup
sereq {pun repey sup upyeuros 'sereq {pun urueq nuns upyeuras (q)
upeuros (e)

.mp.oq ueK ueeKu.Id-ueeeu.d uejdeyu[ '7

sepeq repun repey pun.re@uaduour Bue op¥J euf UEyIeKN ·p

iueueye uapo unefuadyp efuse[eq {pup repey uepeuuu mun up
Hepp ea nee pefaded ueueyo1 ueyeunsuou Bue~ nsnpu sso.1d uouo
enp ueeure euuou ueuera epqede ex@uuour
{muaqoq Sue sepeq yepup efuuzer sepeq epun repey 'se8 ueepeooq sepeq repun
ueueq 6eq sepeq epun ueueq uepeqtpou Bue sereq xepup peg ·ses ueepBoy1oq
epey ueyede6uayy sereq repup ueueq uepeqou Sue svreq repun 18eq
sepeq {pun repex tun.reuodurour ueueyof, ueuer uepet
VONIW Se sreq repun reper unreuaduou ueK e] op¥J mes
NV/VY rt-It uouodsya urepep (eyp uef 1o ue[pg

Proses Haber

Dalam Proses Haber, campuran gas nitrogen, N», dan gas hidrogen, H5, dalam nisbah

isi padu 1:3 pada suhu 450C - 550C dan tekanan 200 atm dialirkan melalui serbuk

ferum, Fe, yang berfungsi sebagai mangkin untuk menghasilkan ammonia, NH

(Rajah 4.20).

N, + 3H, l2NH,

Nitrogen Hidrogen EAmmonia

#099909977999999997009979

- - Gas nitrogen
dan gas hidrogen
--Gas f -n � yang tidak
bertindak balas
hidrogen Campuran gas Serbuk ferum
nitrogen dan gas (mangkin), suhu Gas ammonia
hidrogen dimampatkan 450€- 550C disejukkan
pada tekanan 200 atm
Reaktor menjadi cecair
t ammonia

Kebuk penyejukan

Pemampat Cecair ammonia

Rajah 4.20 Penghasilan ammonia melalui Proses Haber

Proses Sentuh

Dalam Proses Sentuh, sulfur dibakar dalam udara berlebihan untuk menghasilkan gas
sulfur dioksida, SO

s + 0, so,
Oksigen
Sulfur Sulfur dioksida

Gas sulfur dioksida dicampurkan dengan udara yang berlebihan pada suhu 450°C,
tekanan I atm dan dialirkan melalui vanadium(V) oksida, yang berfungsi sebagai
mangkin untuk menghasilkan gas sulfur trioksida, SO%.

2s0, + O, 2s0,

Sulfur dioksida Oksigen Sulfur trioksida

(a.