ในเมิ่ อตถาคตะมารอดที่นี้ เขาก็มากาววา ผูขาทังหลายรูขาววาพระพุทธเจา มารอดดงอ ั่ ั้น ผูขาทงหลายกัคองห็นพระพัทธเจุา ก็พอหลอตายกวาทางใดเสแท แลวาอั้น บัดนี้พระพุทธเจามารอด ยังจักมาเมตตาบชาวาอั้น แลวแตนี้ไปหนา ไผมาหันก็วา เมิงหลอตายกวาทางใด วาอั้น หมื่นชาแล ฯ พระการ ๑ อันเขามาถามพระพุทธเจามาทางใดชา พระเจากาววา กูตถาคตะมาตามสันคุงแลวพานฝาย มาเซาท ี่ หน ี้ แลวาอั้น เมิงอันน ั้ นช ื่ อวา พานฝาย หมื่นชาแล ฯ พระการ ๑ เขาปาว [หนาลานที่ ๑๖, น.๑๘๘] กันวา ดูราชาวเราเอิย พระเจา มาทางดอยพานฝายนั้ นแล ไผอยาข ึ้ นเมิอหัวดอยพุนเทิ่อ ย่ํารอยตีนพระเจา บดีชา หวังใฅหื้อเปนบุญ ซ้ําจักเปนบาปชา บดีแลวาอั้น ฅนทังหลายไผก็บฟง เหียดวาบไดยินห ั้ นแล มันก็เคียดแกฅนทังหลายวา สูเจาก็เปนเจาขุนอยู...แล วาหื้อไผก็บฟง เปนดั่งบรูบหันนั้นชาวาอั้น บานอัน (นั้น) จักไดชื่อวาบานขุน ฅนเมิง พายหนาชาแล หวยอันนี้จักไดชื่อวาหวยแมหาด หม ื่ นชาแล อัน ๑ เมิ่อเขาจักเมิอทาน เขาก็มาดากันวา เขาบพอหลาย มันวาไผบดอย๑ ปุมพองสู คาวาอั้นหื้อแกกัน เหียดดั่งอั้น จักไดชื่อวาหวยแชแลง หวยใตจิ่งไดชื่อวาน้ํา หวยออนอ น้ําแม๑ ไหลแตแชแลงมาพายใตจักไดชื่อวาน้ําปุมพอง เมิ่อ พายลูนจักไดชื่อวาหวยจาไฅวาอั้นหมื่นชาแล ฯ พระพุทธเจาก็ทํานายประบาทหวยแมหาด เมิงพาน สันนี้แล ก็สระเดจ ไปสูที่ ๑ ยังมีพอลัวะผู๑ ก็มาหันพระเจา มันจิ่งกาววา พระเจากูมาแล ไทเรา เอิยวาอั้น แลวเขาก็เอากันเรียกรองเอาเขา [หนาลานที่๑๗, น.๑๙๐] ตอกดอกไม ผาแผนงนฅึ ําเขาน าโภชนะอาหาร ้ํ มาทานแกพระพทธเจุาแลวเขากขอราทธนา็ พระพทธเจุาไว ประบาทรอยต ีน หื้อเปนทไหว ี่ แลป ชาหูนแล ั้ พระเจากผวดเมตตา็ ขุณณา ก็ย่ําประบาทไวหื้อเขารอย ๑ ไวเปนที่ไวหแลปูชาแกฅนแลเทวดา ทังหลาย จิ่งทํานายวาสันน ี้ กูจักสระเดจฟากจากหั้นไปรอดที่ ๑ เขาก็หัน พระตถาคตะมารอดที่นั้น เขาก็กาววา พระเจากูมาแลวาอั้น บานอันน ั้ นจักได ชื่อวาบานกูมา หมื่นชาแล ประบาทอันนี้จักไดชื่อวาประบาทกูมาชาแล ฯ ๑ ดอย - กิน ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๒๑
พระเจาทํานายสันนี้แลว ก็ฟากจากหั้นไปรอดที่ ๑ ชาวทัมมิละทังหลาย ก็เอาดอกไมคันธะของหอมทงหลายมาป ัชาชูฅนห ู นแล ั้ ไทยทงหลายกั เอาดอกไม ็ ของหอม แลผาแผนงึนฅํา เขาน ้ําโภชนะอาหารมาทานแกพระพุทธเจาห ั้ นแล พระเจากอน็ โมทนาซุงทานแห ึ่ งเขาแล วเขาทงหลายอั นเปนไทย ั ก็มาตมาดิาลวะั ทังหลายวา สูเทาม ดอกไม ีมาทานพระเจาสงเด ิ่ ยวี วาสพายไปพายหนูา จักวาเปน [หนาลานที่๑๘, น.๑๙๒] แมผึ้ง แมงพู ไปแอวกินรสะ๑ ดอกไมอยูชาแล เขาก็ราทธนา พระเจาไวประบาทแกเขาห ั้ นแล พระเจาก็ผวดเมตตาย ่ําประบาทไวหื้อแกเขา หื้อเปนทไหว ี่ แลป ชาแกูฅนแลเทวดาทงหลายหันแล ั้ ในกาละนั้น ไทเมงทิงหลายั ก็ไหวพระเจาวา ภนฺเต ขาแดพระพุทธเจา เมิงขานี้มีแมน้ําก็ไหลหนเหนิอพุน เสเส ี้ ยง ไหลแตวันออกมาแม๑ ไหลแตวันตกมาสองแมมารอมกันแลวก็ไหล เมอทิสะหนเหนิอแลิ วาอนห ั้ นแล ั้ พระพทธเุจาไว ประบาทแล วอนจักทัานายกํ ็กาววา อานนฺท ดูราอานันทะ ประบาทกูอันนี้จักไดชื่อวาผาดอกไมหมื่นชาแล ฯ พระเจาทานายสํนนัแล ี้ ว ก็สระเดจฟากจากเมิง เมอท ิ่ สะหนเหนิอกิ ็มีหั้นแล ฅนชาวเมิงทังหลายเขาหันก็กาววา ชาวเราเหิย พระเจาเทียวผวดสัตตไปทิสะ หนใตแล ว ซ้ําฅนมาทืสะหนเหนิ ิอ เจากเม็อพายหนเหนิอพินแลว ุ าอ ั้น พระเจากจา็ ซึ่งอานันทเถียรวา ดูราอานันทฅนทังหลายมากาวจากันวา พระเจาหนฅืนเมิอ [หนาลานที่๑๙, น.๑๙๔] พายเหนิอพุนแลวาอั้น บานอันนี้จักไดชื่อวาบานขานหน หมนชะแล ื่ แมน้ําอนนั ี้จักไดชื่อวาแมน้ําหนฅืน หมนชาแล ื่ วันพายหนา เมงอินนั ี้ ฅนเกดมาิแมนวามฅนมากหลายเที าใดก ็ดีจักมเภยยะหีงสาบิบเบิยนีลวดบางนอย ถอยลงเสเกา บบัวรมวณเตมไปพายหนาได ดวยวจีคําปากแหงเขาหากมา กาวสันน ี้ แล แมนสัมปตติอิริยายัสสะอันรุงเริงเกิดมีแกเขาด ั่ งอ ั้ นก็ดีชาวเจา ทังหลายก็ดีแกผูนอยผูใหยก็ดีเกิดมีมากหลายแลว เมิ่อพายลูนจักถอยยอบไป เปนดงเม ั่ อเก ิ่ าแตพายหลงนันแล ั้ แมนกจเภยยะอินเกัดมิ ีไดวาไดจํานนอ ั้ นใดก ั ็ดี ก็บเปนทแล ี่ ว กายฅนสืนเกั า บรูแลว เปนดงค ั่ าปากเ ํขาวาหนฅนนืนแล ั้ วาอนแล ั้ ว ก็สระเดจไปหั้นแล ฯ ๑ รสะ - รส ๑๒๒ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
ยามน ั้ นฅนทังหลายรูวาพระเจามาเมตตาท ี่ไกลนักแล เราควรแตงฅนไป ราทธนาพระพทธเจุามาเมตตาเราท ี่บาน ที่เมงพริองเทอะิ วาอนแล ั้ วก ็ปาวฅนมา แลวหื้อแปงเขียงตูบ๑ [หนาลานที่ ๒๐, น.๑๙๕] ที่จอดที่เซาแหงพระพุทธเจาหั้นแล ฯ เมิ่อนั้นยังมีชายผู๑ เปนอันจลาดดวยโวหาร มันก็เอาฅามา เพิ่อวาจักมา มุงผาม๒ หั้นแล ฅนทังหลายฝูงเปนแกนั้น ก็กาวซ ึ่ งมันวา ฅิงอยาแปงเทิอะ จุงไปราทธนาพระเจามาเมตตาเราท ี่ หน ี้ เทิอะวาอั้น ชายผูนั้นไดยินคําเย ิ่ งนั้น ก็ยินดมากนี ัก ก็รองกาวคาอํ นเปนค ัาเหลํนว าอะหายเจาชายทงหลายั ดีดีแลวาอ ั้น แลวมันก็เปนเคากวาฅนทังหลายไปนิมนตพระเจามาเมตตาห ั้ นแล ฯ พระเจา ก็รับนมนติแลวกมาเมตตาเซา็ ๓ ผามหลวงที่นั้น แลวฅนทงหลายกั มาไหว ็ แลป ชาู มากนัก แลวก็ชวนกันเอาเขาน ้ําโภชนะอาหาร ผาแผน งึนฅํา มาห ื้ อทานแก พระพทธเจุาหนแล ั้ พระเจากกะท็าภํตตาอนั โมทนาุแลวเขากขอราทธนา็พระเจา ก็กาววา หินผาอนพอไว ั ประบาทก ็บมีแลสูจุงเอาผาขาวมาซกเสดั ีแลวจงเอามาเท ุ อะิ พระตถาคตะก็หากจักย ่ําไวหื้อเปนที่ไหวแลปูชาแกสูทานทังหลายชาแลวาอั้น เขากเอาผ็าขาวมาซกเสดั ีแลวมาหอพระเจ ื้ า[หนาลานท ี่๒๑, น.๑๙๗] ย่ําหนแล ั้ พระเจา ก็ย่ํารอยประบาทไวในผาขาว แลวพระเจาก็หื้อเขาเอาไวเหนิอดอยเวียงเผียว เหนอหินเริยงมาเมีอก ิ่ อน ก็เอาชอป กกางไว แลวฅนท งหลายฝ ังอยู ูบานกถามว็ า ชอทุงอันเอาเมิอปูชาแลวนั้นคาวาอั้น เขาก็กาววา เปนหินผากอกองกัน เปนชอ เปนทุงเส ี้ ยงแลวแลวาอ ั้ นห ั้ นแล เหียดด ั่ งอั้น พระเจาจ ิ่ งทํานายวา ประบาทกู ตถาคตะอันน ี้จักไดชื่อวาประบาทดอยหิน หม ื่ นชาแล เมิงอันนี้จักไดชื่อวา เมิงราย หมื่นชาแล ยังเชียงเถียง ที่นี้ผืนราย หมื่นชาแล ฯ พระการ๑ ยามเมอเขาจ ิ่ กเอาผัามาทานพระเจาน ั้น เขาก็กาววาอี่ยาเถาน ั้น วาห ื้ อเอาผาผืนหลวงน ั้ นมาเทิอะวาอั้น นางยาจ ิ่ งกาววา ผืนใหมนั้นมีเชิงเปน อันแควบ๔ บแผววาอ ั้น เหยดดีงอ ั่ ั้น เถยงยางอีนนั ี้จักไดชื่อวาเถยงหลวงีฯ บาน อันนี้จักไดชื่อวาบานผนหลวงืหมนชาแล ื่ ฯ บานเหนอจิ กได ั ชื่อวาบานผนหลวงื ๑ เขียงตูบ - กระทอม, ที่พักชั่วคราว๒ ผาม - ปะรํา, ที่พักชั่วคราว๓ เซา - พัก, หยุด๔ แควบ - สั้น, แคบ, ยอ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๒๓
หม ื่ นชาแล ฯ บานเหนิอจักไดชื่อวาบานเหมินเชิง หม ื่ นชาแล ฯ ยางอันนั้น จักไดชื่อวาผืนนอย หมื่นชาแล เขามากาววาบานหลาย สายบยาว วาบานอันนี้ จัก [หนาลานที่ ๒๒, น.๑๙๙] ไดชื่อวาบานสาย วาอั้นหมื่นชาแล ฯ ในเมอพระเ ิ่ จาสนเขัาแล ว ฅนทงหลายกัเอาน็ามาซ ้ํ วยมอพระเจื า ไปถอกเส ที่ ๑ แลวก็จือเอาน้ํามาบวนปาก ไปถอกเสที่ ๑ หั้นแล เมิ่อนั้นนาคตัวอยูรักสา เมิงที่นั้น กัวฅนทังหลายไดย่ําน้ําบวนปากที่นั้น เยาเปนบาปแกเขา พระญานาค ตัวน ั้ นก็หื้อนาคทังหลายมาเหนิอแผนดินที่นั้น สวดข ึ้ นสูงเปนเจติยะ ก็หื้อเปน ดอย ๓ อัน อัน ๑ หื้อเปนเจติยะนาค ไพน้ําบวนปากตกที่นั้น คือน้ําซวยมือที่๑ คือผาพระเจานั่งที่ ๑ เปนคําอันบดีเมิ่อจักแตงแปงการอันใดก็ดีเขาก็บสูลงกัน แมนชาวเจาก็ดีวาทะบลงกันสักอัน แมนปุคคละผูเปนเจาเปนใหยในบานในเมิง อันน ี้ หาวาทะสันทะลงกันก็บไดสักเท ิ่ อแล แมนมีบานมีฅน ก็บแพรบหลาย เหียดวจีคําปากเขาวา บานบหลาย สายบยาว วาอั้นแล ฯ พระเจาทํานายสันนี้แลวก็สระเดจไปรอดที่ ๑ ลัวะทังหลายเขาก็มาตอน มารับ นมสการไหว ั นบป ชาูแลวตกแตงเข า[หนาลานท ี่๒๓, น.๒๐๑] น้ําโภชนะอาหาร จักมาทาน พอยหาหมอจักมาตมมาหุงบไดผู๑ จักไปเอาหมอแหงมันมา จิ่งได ตมไดหุง จักไปหาถวยหาจานก็บไดอันจักมาใสเขาใสผักนั้น เขาก็บชางเยดดั่ง รือไดเมิ่อนั้นยังมีลัวะบุตตสองตน ตน ๑ ก็สยองมากับดวยพระญาอินทตน ๑ สยองไปสูปาหิมพานตไปเอาแกวบัวรกตมาสองลูก ลูก ๑ ใสอาหาร ลูก ๑ ใสเขาแล ลัวะบุตตตน ๑ อุมเอาบาตรเขา ตน ๑ อุมเอาบาตรอาหารแลก็สยอง มาจกไยุ๑ กันอยู หื้อพระพทธเจุาสนเขัาหนแล ั้ อันวาเทวบตตุทังหลายฝงนูี้นั่งก็ดี นั่งอยูก็ดีลุกอยูก็ดีก็บหันตีนแหงเขาก็บหยอน ตีนก็บหอนย่ําดินสักเทิ่อ เทียร ยอมแกวนอยูในอากาสกลางหาวสิ่งเดียวแลฯเทวบุตตสองตน กับพระญาอินท มักวาไปชอมพระพุทธเจาสันนี้แล ตีนเขาก็บหอนย่ําดินสักฅาบนั้นแล ตราบตอ เทาไปรอดปาเชตวันอารามหั้นแล ฯ สวนพอลวะทังหลายหัอทานแล ื้ วเขากขอราทธนาพระพ็ทธเจุา[หนาลานท ี่๒๔, น.๒๐๓] ย่ําประบาทไวหื้อเปนที่ไหวแลปูชาห ั้ นแล พระพุทธเจาก็ผวดเมตตา ๑ จุกไย - พักชั่วครู ๑๒๔ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
ย่ําประบาทไวหื้อฅนแลเทวดาทังหลายไดไหวแลปูชาห ั้ นแล ฯ พระพุทธเจา ก็ทํานายทวายวา ประบาทกูตถาคตะอันน ี้จักไดชื่อวาประบาทตุมตม วาอั้น มีหั้นชาแลฯ บานอันนี้จักไดชื่อวาลัวะตุมตม วาอั้น มีหั้นชาแลฯ พระพุทธเจา ทวายประบาทตุมตม แดนที่เมิงราย เมิงออ จ้ํากัน๑ สันนี้แล ฯ พระพทธเจุากสระเด็ จไปรอดท ็ ี่ ๑ ฅนทงหลายมาตัอนมาร บแลป ั ชาไหวูนบ ครบยําแลวกเอาเข็าน าโภชนะอาหาร ้ํ ผาแผนงนฅึามาหํ อเปนทานแก ื้ พระพทธเจุา หั้นแล พระเจาก็กะทําภัตตาอนุโมทนา แลวเขาก็ขอราทธนาพระพุทธเจาย่ํา ประบาทไวในท ี่นั้นหนแล ั้ พระพทธเุจากผวดเมตตาย็ าประบาทไว ่ํ รอย๑ เพอห ิ่ อเปน ื้ ที่ไหวแลปูชาแกฅนแลเทวดาทังหลาย พระเจาก็ทํานายไววา เม ิ่ อพระตถาคตะ มารอดที่นี้เขากมาก็าววาบานเมงติ ูขาทงหลายเทัานอย เปนเมงบิดายแล ใหยเท า อองเตาขาแล เมิงเส ี่ ยวเขาก็เทานอยเทาอองปู ๒ [หนาลานที่ ๒๕, น.๒๐๕] แลวาอั้น เหียดด ั่ งอ ั้ นเมิงอันนี้จักไดชื่อวาเมิงองเทา มีหั้นชะแล ฯ เมิง ๑ จักไดชื่อวา เมิงเสี้ยว ฯ เมิง ๑ จักไดชื่อวาเมิงองปูชาแล ฅนทังหลายเกิดมาในเมิงอันนี้ แผสัมปตติบไดจักแผคําคึดคําพรองก็บเปน จักมีใจอันชอมแควบ ตามคําปาก เขาหากเกิดเปนสันนั้น มีหั้นชาแล ฅนทังหลายเกิดมาอันจักมากจักหลายก็หา บไดก็จักลําบากยากครางตาย ก็เปนดวยนิมิตคําปากเขาวานั้น มีหั้นชาแล ฯ พระเจากสระเด็ จไปรอดท ็ ี่ ๑ ฅนทงหลายกัมาต็อนมารบสั กการะป ั ชาไหวูนบ พระพุทธเจานั้นแล เขาก็อาณัติกันวา สูจุงไปแปงผักหมอ ๑ เพิ่อจักหื้อเปนทาน แกพระพทธเุจาวาอ ั้น ฅนทงหลายลางพรัองกเอาหม็อเกามาลางพรองกเอาหม็ อใหม มายงไป ั ทันลางเทอน ิ่ ั้น เขาก็กาววาเอาหมอเกาดแลวีาอ ั้น แมนวาเอาหม อใหม มา ก็บไดตั้ง ยังมีชายผู๑ เปนผูร่ําคึด ก็เอาหมอใหมลางเสียดีแลวเอามาต ั้ งแล ลางพรองก็กาววา สันนี้ใดกวาง จิ่งลางหมออันเพิ่นวานั้นไดสูนี้แล [หนาลานที่ ๒๖, น.๒๐๖] วาอนแก ั้ กัน เหยดดีงอ ั่ นบ ั้ านอ ัน ๑ จักไดชื่อวาบานกวางลางฯ บานอัน ๑ ตั้งหมอไวพอแพงพอแหง ก็บไดใสน้ําสักตอม เหียดดั่งอั้นบานอันนี้จักไดชื่อวา บานหลาแดง หมื่นชาแลฯ พระการ๑เขาวาหื้อกันวาหมูเหนอลางหมอดายดั่ง ๑ จ้ํากัน - ตอกัน, ติดชิดกัน๒ อองปู - กระดองปู ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๒๕
อั้น เหยดดีงอ ั่ นบ ั้ านเหนอนืนจ ั้ กได ั ชื่อวาหมูลาง หมนชาแล ื่ ฯ บานอนอยั ูหัวนาน ้ํ ั้น จักไดชื่อวาบานลางแดง วาอั้นชาแล ฯ น้ําอันนั้นจักไดชื่อวาบานแดง วาอั้น ยามเมื่อฝนตกน้ํานองนั้น อันวาเฝอไมใบตองขอนไมแลเหยิ่อหยาอันไหลมานั้น ก็จักแดงใพหมื่นชาแล เหมินตมไฟ เชิ้อเขาตั้งหมอเกานั้น ก็เยน้ําแหงไป เขาก็ มาดากนวัาล มดาไฟุพอยบดูน้ํา พอแหงเสซ ้ําไฟกไหม ็หม อ บดีกินดทานแลวีาอ ั้น ถึงสุกแลวเขาก็บทันปงเทื่อ ลางฟองวาสูสังบเข ๑ ถานไฟเสแตเชาดายวาอั้น เหยดดีงอ ั่ นเม ั้ งอินนั ี้จักไดชื่อวาเมงงาดิ มื่นชาแลแมน้ําอนนั ี้จักไดชื่อวาน้ํางาด หมื่นชาแล แมนฝนตกเสสักหนอย ก็จักไหลมาก น้ําอันนั้นก็จักก่ําจักดํา เปนดั่ง แถงไฟไหมนั้นชาแล ฯ [หนาลานที่๒๗, น.๒๐๘] เขาก็หื้อทานแกพระพุทธเจา พระพทธเจุากอน็ โมทนารุบทานแหังเขาแลเขากขอราทธนาพระพ็ทธเจุาไว ประบาท หื้อเขารอย ๑ หั้นแล พระเจาก็ทํานายไววา จักไดชื่อวาประบาทเมิงชาย วาอั้น ชาแล ฯ ยามนั้นยังมีลัวะสองฅน มาหาซื้อไกจักเอาไปแตงกวัน๒ เขาหั้นแลไทเมิง จิ่งถามสองขาวาเขอมาหาสิงวัาอ ั้น ลัวะสองฅนนนก ั้ ็กาววา ขาทงสองกัมาหาซ็ ื้อ ไกเมอเลิยงกว ี้ นเขาวัาอ ั้น ไทวายามน ี้สูพอยมาหาซอไก ื้ แตงกวนเขัาดงรฤชา ั่ ลัวะ สองฅนจิ่งกาววา ขาดําก่ํากี้ถือรีตมีเขาเถิ่นเดิน ๓ ชูปแล บัดนี้พอยดําเขาเดิน สี่ดายวาอ ั้น แลวแต นี้ไปพายหนาสูอยาฟงบวราณั ๓ สันนเท ี้ อะิ คันวาไว ไร หึงนาน๔ เทาใด นกก็จักมากิน หนูก็จักมาดอยเสบดาย แตนี้ไปพายหนา หื้อรีบเอาไวเลา ไวเย แลวติดหมไวดีเทิอะ อยาฟงบัวราณ อันจักตายอึบตายอยากน ั้ นเทิอะ วาอั้นแลวจิ่งเรียกรองขามากินเขา จิ่งกาววาสองเขิอจุงมากินเขากับดวยไทตูขา กอนเทิอะ ฯ [หนาลานที่ ๒๘, น.๒๑๐] วาอั้น ๒ ขากาววา เขิอขาก็เทามาบดายแล ก็บมีสังมาฟอมกนกิบดัวยทาวพระญาเจาขนแลุไทเมงกิาวว า จุงมาเทอะิเขาแลช ิ้น ปา ก็ยังมากหลาย กินแลวแลไปลางหวานลางหมอลางพากเสดีแลวลัวะสองฅน จิ่งมากนเขิาหนแล ั้ ไทกาวว า ดูราสหายอยูที่ไกล จักไปก็บเปน มารอดดวยงายแล ๑ เข - เขี่ย๒ กวัน - ขวัญ (แตงกวัน คือทําขวัญ)๓ บัวราณ - โบราณ๔ หึงนาน - เนิ่นนาน ๑๒๖ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
เขิอทังสองจุงเอาเส ิ้ อผามาห ื้ อแกพระพุทธเจาผวดย ่ําประบาทไวเพ ื่อไวแลปูชา ก็ควรชาแลวาอ ั้น ลัวะทงสองกัเจ็ยรจากีนวั า ผาขาวราก็บมีเทามเสีอขาวส ิ้ งเด ิ่ ยวแลี เส ิ้ อนี้ก็ยังใหมอยู เอาไปซักเสแลวเอามา ขอห ื้ อพระพุทธเจาเหยียบย ่ํ าเทิอะ แลวเอาเมิอไวอุปปถากเทิอะวาอั้น สองขาก็เอาเส ิ้ อผาไปซักเสดีแลวก็เอาหื้อ พระพุทธเจาย ่ํ าห ั้ นแล พระพุทธเจาก็กรุณาย ่ําประบาทไวเหนิอเส ิ้ อห ื้ อแกลัวะ ทังสอง ก็เอาเมิอไวปาหกที่ ๑ ดีแลว ก็เมิอบอกกาวชาวบานทังหลายมาไหวแล ปูชาหนแล ั้ ยามเมอล ิ่ วะสองฅนไปเม ังแลิ ว ก็ไหวพระพทธเุจา [หนาลานท ี่๒๙, น.๒๑๒] ไทเมิงรองสองขาเขาก็ตอบคําไปวา เขิอขาก็บเอาสังมาทานกับเขาทังหลาย วาขายินละอาย บกินแลวาอั้น ไทจิ่ งกาววา เขาแลคํากินกองกันมากินเติมกัน กินดอยเทอะวิาอ ั้น สองขาก็จิ่งมากนหินแล ั้ เหยดดีงอ ั่ ั้น ลัวะสองฅนนั้น บานอัน ๑ ไดชื่อวาบานดอย บาน ๑ ไดชื่อวาบานหก หมนชาแล ื่ ฯ ถึงเมอประบาทบ ิ่ านหก บานดอย มาเติ่มกันแล ปรากฏพายหนาจักหันรอยเสิ้ออยูกางประบาทนั้นชาแล ประบาทบานหกเมงงาดิหากจกปรากฏห ันรอยตั ีน เปนนวท ิ้ งสองชาแลัเพอว ื่ า ย่ําผาขาวไ วนั้นแล ที่บานพระเจาเซาน ั้น ก็จักไวรอย๑ แล พระเจาไว ประบาทแล ว ทํานายแลวก็สระเดจไปรอดดอยผาที่๑ ชื่อวาดอยผาแดงหั้นแล ฯ กิร ดั่งจักรูมาน ี้อันวาดอยผาแดง เมิงขางท ี่ ๑ ตั้งแตปถมกัปปมากอน ยังมีสิงหสองตวนันอย ั้ ูพื้นดอยเปนพี่นองกัน สองขาใหยมาแล ว ตางตวกั ็ตางไปอยู แลที่หั้นแล ขาพี่นองกมาป ็นเขยดี ปนแดนกนแลัวกอย็ ูหั้นแลสิงหตัวพี่นั้นอยูถ้ํา ผาแดง เมิงขางแล สิงหตัวนองนั้น [หนาลานที่ ๓๐, น.๒๑๓] อยูพื้นดอยธนูฟา บาน เชียงบานแล สิงหสองตัวอันเปนหยาบชากลาฅะนองมากนัก เทียรยอมไปขับไล กินสัตตตัวนอยตัวใหยชูปชูเดินห ั้ นแล ในเมื่ อพระเจากกุสันธะเกิดมาในโลวกนี้ วันนั้น เจาก็มาเลงหันยังสิงหสองตัวพี่นองน ั้นเปนอันหยาบชามากนัก ยินอิดู ขุณณา จิ่งจักสระเดจเขามาเมตตาสิงหสองตัวพี่นองน ั้ นแล ก็มาส ั่ งสอนดวย อานภาพแหุงตน สิงหสองตวนันก ั้ มาฟ ็งคาสอนแหํงพระเจากก ุสันธะแลวพระเจ า ก็ปนสีล ๕ หื้อเขารกสาหันแล ั้ สิงหสองตวนันก ั้ ็บลืมคาสอนพระพํทธเุจา ก็บขาสตตั ตัดชีวิตตราบตอเทาเสี้ยงชีวิตแหงตนชูอันแล บเทาแตนั้น มันก็เอากอนหินใหย มาอึดปากถ้ํ าเส แลวก็อยูบหื้อสาธารณแกสัตตฝูงอื่น แลวก็อดกําสีลอยูในถ้ํา ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๒๗
ที่นั้นหนแล ั้ นานได๗ วัน ลวดบกินยงอาหารั ก็จุติตายไป มีตาบหล ับ เหยดระนี ึก คึดถงสึงหิ ตัวเปนนองน ั้น แลสหายแหงมนอยั ไจู ๆ วา กูตายก็บไดหันยงนัองชาย แลสหายรักแหงกูอันเปนพระญา [หนาลานที่ ๓๑, น.๒๑๕] เคลาเมิงอยูพายหนเหนือ แลสหายผู๑ ชื่อวาฅชชสารุอยพายหนใต ู บัดนี้กูตายกูก็บไดสั่งเขา ๓ ฅนแลหนอ มันจักตายก็เทาเวทนาสันนั้น คันมันตายก็ลวดบหลับตาเพิ่ออั้นแล มันก็อุสสหะ อยไดู ๗ วัน ถึงวนถัวน๘ ก็ลวดตายไป ตัวมนกัลวดกายเก็ ดเปนห ิ นเปนผา ิ เปนดิน ไปเสี้ยง แมนชิ้น แลเลือดไฅมัน ก็กายเกิดเปนน้ําเนาออกมาแตแผนดินพื้นดอย ที่นั้น ไหลไปทางหนเหนอชืวยวนออกั ไหลไปหาแมน้ําลางแดงพุนก็มีแลอันวา ดาบสรีกัญไชยแลกงธนูทิพพยังแกวนไวในถ าผาแดงท ้ํ ี่นั้นแลเหยดดีงอ ั่ ั้น แมน้ํา อันนั้นจิ่งไดชื่อวาน้ําแกวนดาบ วาอั้น บัดนี้ฅนทังหลายจิ่งเรียกชื่อวาน้ําแกวน นั้นแลฯ พระพุทธเจากกุสันธะ ก็ย่ําประบาทไวรอย ๑ หั้นแลแตนั้นไปพายหนา พระเจาตนช ื่ อวาโกนาคมนะเกิดมา ก็มาเมตตาในถ้ํ าผาแดงที่นั้น ก็ไวประบาท ที่นั้น แลวแตนั้นไปพายหนา พระเจากัสสัปปะเกิดมา ก็มาเมตตา [หนาลานที่ ๓๒, น.๒๑๗] ในถ้ําผาแดงที่นั้น ก็ไวประบาทซอนรอยตีนพระเจาทังหลายแล ฯ ในเมิ่อพระเจาโคตมะแหงเราเกิดมาเปนฅูแกโลวก ผวดสัตตทังหลาย เจา ก็มาเซาดอยผาแดงที่นั้น ฅนทงหลายรัแลู วกชวนก็นมาตัอนมาร ับ ไหวสักการะ ปูชาแล ก็เอาเขาน้ําโภชนะอาหาร ผาแผน งึนฅํามาหื้อเปนทานแกพระพุทธเจา แลวเขาก็ไหวพระพุทธเจาวา ภนฺเต ภควา ขาแดพระพุทธเจา บานเมิงตูขา ทังหลายนี้มีน้ําใหยไหลมาผาเมิงเสียดายแล พอยหาน้ําใสนาบไดขาทังหลาย ปานฝาย๑ ก็บหมั้น ปานเมอใดก ิ่ หล็ ม๒ เมอน ิ่ นแล ั้ ปานแจงปานรมกิ ็บไดปานท ี่ ๑ ก็หลุ๓ ที่ ๑ ไจๆ แล ทึงบานทึงเมิง ก็ไดน้ําหวยออกมาใสนาขาแลวาอั้น เขาก็ มากาวสนนั ี้ พระเจากมาบ็งเกัดอินดิกรูณาุจิ่งจากบดัวยอานนทเถรวั า ดูราอานนทะั ทานจุงห ื้อเขาไปเอาไมมา แลวห ื้อเขาแปงควงยนตน้ํา๔ ผัดข ึ้นใสนาเขาเทิอะ จิ่งดีชาแลวาอั้น แลวเขาก็ยินดีวา แปงก็บชาง [หนาลานที่ ๓๓, น.๒๑๙] แปง ก็หื้อ ๑ ปานฝาย - ทําคันดินกั้นน้ํา, ซอมเหมืองฝาย๒ หลม - พังทลาย๓ หลุ - พัง, เสียหาย๔ ควงยนตน้ํา - ระหัดวิดน้ํา, หลุก ๑๒๘ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
อานันทเถรเจาบอกเขาห ั้ นแล เขาทังหลายชางแลวก็แปงควงเอาน้ําใสนา ก็ได ดั่งใจมักแทแล เขาก็ยินดีเหลิ้มใสในคุณพระพุทธเจามากนักหั้นแล พระเจาก็ย่ํา ประบาทไวหื้อแกเขา ไดย่ําซอนรอยตนพระเจีาท งหลายฝ ังกูอนน ั้น แลก็ทํานายวา ดูราอานันทเมิงอันนี้จักไดชื่อวาเมิงครางหาน้ํา เพิ่ออั้นแล ฯ พระการ ๑ เขาก็มากาววา น้ําก็มีเสียดายบไดกินปลาสักตัววาอั้น อัน ๑ เขาก็วานาตกปายผาว ้ํ าอ ั้น ตกนาเปนปายเขา ้ํ น้ําแมนี้ไหลหลอน ปลาขนมาก ึ้ ็บได ลวดลามกินลามวา ดั่งบเปนสันนั้น ปลาแดงเทียรจักย ิ่ งมากหลายชาแลวาอั้น เหียดด ั่ งอ ั้ นบานอันอยูหลาน ้ํ าแมนี้ ก็จักไดชื่อวาบานน ้ํามาปายผาชาแล ฯ บานอันอยูหลาน ้ํ าอันเหนิอนั้น จักไดชื่อวาบานน ้ําตกนาปายเขาชาแล ฯ น้ําหวยอันปานใสนาชูปนั้น จักไดชื่อวาหวยขาปา มีหั้นชาแล พายลูนแตนั้น จักไดชื่อวาน้ําหวย มีหั้นชาแล ฯ ในกาละนั้น ยังมีลัวะสองฅน มาจากนวั า [หนาลานท ี่๓๔, น.๒๒๐] เผยวหลวงใต ี ก็บแพเผียวหลวงหนือ ก็บแพทังหาดลึก อยา..กาววาอั้น เหียดดั่งอั้น บานอัน ๑ จักไดชื่อวาเผียวหลวงใตฯ บานอัน ๑ จักไดชื่อวาเผียวหลวงเหนิอ วาอั้น ฯ บานอัน ๑ จักไดชื่อวาบานลกปาด ึุก วาอนหม ั้ นชาแล ื่ ฯ ประบาทอนนั ี้จักไดชื่อวา ประบาทดอยผาแดง หมื่นชาแล ฯ พระเจาเทสนาทานายสํนนันแล ั้ ว ก็เอาอรหนตาแลพระญาอันทิ พระญาภม พระญาอโสก ก็สระเดจจากดอยผาแดง เขาไปตามท สะหนใต ิ แลวก ไปเซาอย ็ ูที่ ๑ ฅนทังหลายก็เอากันมาไหวนบฅบยําแยง ปูชาแลวก็เอาเขาน ้ําโภชนะอาหาร ผาแผนงึนฅํามาปูชาพระพุทธเจา แลวพระพุทธเจาก็กทําภัตตาอนุโมทนา แลว เขาทังหลายก็ขอราทธนาพระพุทธเจาไวประบาทหื้ อห ั้ นแล พระเจาก็บังเกิด มหากรุณาอันมาก ก็ย่ําประบาทไวหื้อเปนที่ไหวแลปูชารอย ๑ แลวพระพุทธเจา ก็เทสนาปถมกัปปวา ดูราอานันท ที่นี้เม ิ่ อกอนปถมกัปปมา ยังมีสิงหสองตัว พี่นองน ั้ นอยูถ้ําผาแดงมาอยูที่นี้พระเจา [หนาลานที่๓๕, น.๒๒๒] ก็มาส ั่ งสอนสิงหตัว เปนพชายใน ี่ ทาผาแดงเมงขานิ ที่นี้แลวพระเจากมาส็งสอนส ั่ งหิ ตัวเปนนองน ั้น อันอยูในถ้ํ าพ ื้ นดอยอันน ี้ พระเจากกุสันธะมาเปนฅูสั่งสอนสิงหตัวเปนนองนั้น ใฅหื้อพนจากสงสารแลวก็สัมมาทานเอาสีล ๕ บกินอาหารอยูหับปากถ้ําเสแลว ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๒๙
อยูมืนนานได๗ วัน ก็ลวดตายไป มันก็บไดหันพี่ชายแลสหายแหงมัน มันตาย ก็บหลับตาไดในวันถวน ๘ นั้น ลวดกายเปนผาไป อันวาชิ้น เลิด ไขมันแหงมัน ก็กายเปนน้ําไหลออกมาแตพื้นดอยที่นั้น ลวดกายเปนแมน้ํา ๑ แล น้ําอันนั้น ชื่อวาน้ําหวยทอง วาอั้น พาย (หนา) จักแผไปวา แมน้ําปน วาอั้นแล ฯ พระการ ๑ ฅนทงหลายเอาหมัมาทานูเขาวาหอแก ื้ กัน เหยดยาหีอร ื้ อนๆ เขาก็วาหอแก ื้ กัน วาเอาหอร ื้ อนเนอวิาอ ั้น เขากไปกะท ็าลวดเสรํองวากๆ หั้นแล เหียดนั้นน้ําอันนั้นจิ่งไดชื่อวาน้ําหมูวาก วาอั้นหมื่นชาแล ฯ แมน้ําอัน ๑ จักได ชื่อวาน้ําบาจา วาอั้น [หนาลานท ี่๓๖, น.๒๒๔] เหยดเขาจากีนวั าอยาหอร ื้ องพอยเสรอง บดีแลวาอั้น ฯ บานไทบาน ๑ จักไดชื่อวาบานเวียง ฯ (เชียงคราน) บาน ๑ จักไดชื่อวาบานฝาง (ยาง) วาอั้น หมื่นชาแล ฯ พระเจาทํานายสันน ี้ แล ก็เอาหมูอรหันตาแลพระญาอินท พระญาอโสก ก็สระเดจจากที่นั้น แลวก็เลียบไปดวยเง ิ้ มดอย แลวหวายหนาสูทิสะหนใต ก็มาหนหันลิูก ๑ เปนรปชูางนอนเรยงกีนอยั ูท่ํากางหนแล ั้ พระเจามารอดท ี่นั้นแลว ก็สระเดจขึ้นสูเหนิอหลังชางหินตัวใหยนั้น แลวก็นอนอยู หวายหนาพุทธมุกขะ แหงตนไปพายหนาเมิง แลวก็ลุกมานั่งอยู ก็เปงออกยังพุทธวาจาวา สาธุ ดีแล วาอ ั้ นห ั้ นแล ก็ทรงพิทธีหนัก อยูบปากหั้ นแล ก็แยมใฅหัวห ื้อปรากฏหันแล มหาอานันทเถียรเจาก็ขอราทธนาธัมมเทสนาซึ่งพระพุทธเจา ก็กาว สาธุ ดีแล วาอั้นแลว วจนํปเรนฺโต กินิทานํกิเหนฺตุกํเตสิภควา ดั่งนี้ภนฺเต ภควา ขาแด พระพุทธเจา เทเสตุํจุงเทสนา ตํนิทานํ กรณํ ยังเหียดการ [หนาลานที่ ๓๗, น.๒๒๖] เยิ่งนี้เม แกขา อิทานํในกาละบัดนี้แดเทิอะวาอั้นหั้นแล ฯ สตฺถา สัพพัญูพระพุทธเจา ตนเปนฅูแกฅนแลเทวดาทังหลาย อันจัก สําแดงยงคัณแหุงดอยชางสานอนนั ั้น หื้อปรากฏแจง แกมหาเถยรเจี า แลพระญา อินทพระญาอโสก ก็กาววา ตํสุตฺวา ธมเมฺวิเสสาคุณํเทสิสามิดั่งนี้วา อานนฺท ดูราอานันทสุณาถ จุงจักฟง วิเสสคุณํยังคุณวิเสียด คุณแหงดอยชางอันนี้เทิอะ กูตถาคตะกเทสนาแก็ สูทานทงหลายบัดนัแล ี้ อานนฺท ดูราอานนทั อิทํ เสรปปรฺ ูป อันวาหินรูปชางกอนน ี้ เปนรูปชางแลนอนมูบ๑ อยู หวายหนาไปสูทิสะหนใต มันหากเกิดมาแตเมิ่อปถมกัปปก็มีแล ฯ ๑ มูบ - ฟุบ, คว่ําหนา ๑๓๐ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
ในกาละเมิ่อตั้งกัปปนานประหมาณ ๖ ปอง ๖ กิ่วอสงไขยปแลว อายุฅน ทังหลายต ั้ งอยู ๔ หม ื่ นแล มีในกาละเมิ่อใด อันวาพระเจากกุสันธะลงมาตรัส ประหญาสพพัญั ูตัญญาณแลวเปนครแกูวแก โลวกว นนั ั้น เจากสระเด็นออกมาิ จากวิหาร มาผวดสัตตดวยลําดับ [หนาลานที่๓๘, น.๒๒๗] นิคมราชธานีทังหลาย มารอดมาถึงดอยชางสารที่นี้ ในเมิ่ อเดิน ๔ ดับน ี้ แล จักมานอนอยูเหนิอหิน รูปชางมูบนี้กอนแล หวายหนา อุตฺตมมงฺคลสิสํ คือเอาหัวไปสูทิสะหนวันออก หวายหน าไปส ไมู เห ยดใดชา ีเหยดพระพีทธเจุาบงเกัดอิ ิดูขุนณาในสตตั ทังหลาย แผเมตตาไมตรีในสัตตทังหลาย เพิ่อหื้อสัตตทังหลาย ประกอบดวยไมตรีแกกัน เพ ิ่ อจักห ื้อเปนขาสึกแกกัน เพ ิ่ อห ื้ อหาอันบิบเบียนหิงสาแกกันบไดพระเจา หวายหน าไปส ดงไม ู เพออ ิ่ นแล ั้ พระเจากก ุสันธะอยเมตตาไ ู วสยนะป ลล งการในท ั ี่นั้น ในวนเดั ิน ๔ ดับ เจากนอนอย็เหน ู อหินสิลาบาตริ ปชูางสานท ี่นั้น ประหมาณฅืน ๑ แลวสระเดจสูในทิสะอันอื่น ในเดิน ๕ ออกฅ่ํา ๑ แลวก็สระเดจไปผวดสัตต ทังหลาย ถึงเมิ่ออายุได๔ หมื่นปเตมบัวรมวณแลว จิ่งนิพพานไปหั้นแล ฯ ตโต ถัดแตนั้นไปพายหนา อายุฅนข ึ้ นลง ๓ ปอง ๓ กิ่ว มีอายุตั้งอยู ๓ หมื่นปในกาละเมิ่อใด พระเจาโกนาคมนะ [หนาลานที่ ๓๙, น.๒๒๙] เกิดมาเปนฅู แกโลวก สระเดินผวดสัตตทังหลายดวยลําดับมารอดมาถึงดอยชางสารน ี้ แล ในวันเดิน ๔ ดับ ก็นอนอยูเหนิอหลังชางหินตัวนั้น เหมินดั่งพระเจากกุสันธะนั้น ก็ลวดหวายหนาไปสูทิสะดงไมดั่งเกา เปนดั่ งพระเจากกุสันธะน ั้ นแล ก็เมิอ แผเมตตาสัตตทังหลาย บหื้อบิบเบียนกันห ั้ นแล พระเจาโกนาคมนะนอนอยู แลวก ็ร่ําพงวึ าอนาคตะอนจักมาพายหนั า ดอยทงหลายกั ็จักขาเข ้ํ กหลิ ุพังไปแลว จักกวางขวางเปนบานเปนเมิงไป ก็จักมีหม ื่ นชาแล พระเจาโกนาคมนะก็ไปยั้ง สยนะปลลังการ สํารานเสี้ยงฅืน ๑ ก็นิพพานไปหั้นแล ฯ ตโต ถัดแตนั้นไปพายหนา อายุฅนทังหลายขึ้น ๓ ปอง ๓ กิ่ว แลวมีอายุ ถอยลงมาต ั้ งอยูสิบหม ื่นปแลวมีเม ิ่อใด ในกาละเมิ่ อน ั้ นพระเจาตนช ื่ อกัสสปะ ก็เกิดมาเปนฅูแกโลวก แลวก็สระเดินไปผวดสัตตทังหลายดวยลําดับนิคมนา ราชธานีทังหลาย ก็มาถึงดอยชางอันนี้ในวัน [หนาลานที่ ๔๐, น.๒๓๑] เดิน ๔ ดับ แลวก็นอนอยูเหนิอหินรูปชางอันน ี้ ก็หวายหนาเมิอหาเมิง แลวก็ร่ําพึงรูดวย ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๓๑
ปญญาประหญาแหงตนวา อิทํรฐํอันวาบานเมิงอันนี้ตั้งแตปถมกัปปเมิ่อกอน เอโก โพธสติ โตฺยังมโพธ ี ิสัตตตน๑เปนใหยในเม งอินนั ี้มีเตชะรทธิมากนี ัก ปราบ แพสักกละชุมพูทวีปทังมวรหั้นแล ฯ โส ราชา อันวาพระญาใหยตนนั้น คันไปสู ทิสทางใดก็ดี คือวาไปสูทิสะหนใตหนเหนิอ วันตกวันออกก็ดีสวนอันวา ทาวพระญาแลเสนาอามาตยรัฏฐาปชานราสฎรทังหลาย คือวาบานนอยเม งใหย ิ ก็ดี สัพพะสัตตาคณาทังมวรก็ดีอันมีในสักกละชุมพูทวีปทังมวรก็ดีก็บอาจจักมา ปราบแพไดเขาก็นอมรัฏฐะบานเมิงแหงเขา เขามานอมยื่นถวายนับเสี้ยงแล ฯ ยสมาฺอิทํโส ชาโต ในกาละนนพายหน ั้ า โพธิสัตตเจาอ นเปนตนพ ัทธุงกัูร ตนนั้น ก็บังเกดมาในเม ิงทิ ี่นั้นดงเก ั่ าเลาหนแล ั้ ในกาละเมอใด ิ่ โส ทิสฺวา ตนโพธิสัตต เจาตนนั้น [หนาลานที่๔๑, น.๒๓๒] ชินสติก็จักมีสติเตชะรัทธีอานุภาพแพสักกละ ชุมพูทวีปดั่ งเกาเลาห ั้ นแล พระเจากัสสปะก็รําพึงสันน ี้ แลวจ ิ่ งจักนอนอยูเหนิอ หินรูปชางอันนั้น แลวก็หวายหนาสะเพราะซ ึ่ งเมิง เพ ิ่ ออ ั้ นแล พระเจากัสสปะ ก็อยูสํารานเหนิอหินอันนี้ก็ไปสยนปลลังการเสี้ยงฅืน ๑ ในวันเดิน ๕ ออกฅ่ํา ๑ พระเจาก็สระเดจไปลําดับไปถึงมหาวิหารที่สํารานแหงตน ก็ตั้งอยูตามเขตอายุ แหงตน อันไดยิบหมื่นปนั้นแล ก็นิพพานไปวันนั้นแล ฯ ตทานนฺตรํถัดแตนั้นไปพายหนา อายุฅนลงถึงสิบปเปนเขต แลวพอยซ้ํา ขึ้นถึงอสงไขยปเลา ฅืนลงเปน ๓ ปอง ๓ กิ่ว แลวพอยถอยลงมาไวแสนป หม ื่นปแลว ในกาละยามนั้น กูตถาคตตะก็ไดยินห ั่ วรองราทธนา พระญาอินท พระญาฟม อันอยูในโลวกจักขวารทังมวร ก็เลงดูกาละ ปเทสะ กุละ ทิมกะ อายุ บัวรมวณแลว ก็เปนกาละควรรับนิมนตแล กูตถาคตะจิ่งจักลงมาเกิด แลไดตรัส ประหญาสัพพัญู[หนาลานที่ ๔๒, น.๒๓๔] เปนฅูแกโลวกทัง ๓ แล ยังธอระมานอยู ผวดสัตตโลวกนานได๒๕ วสา ก็เลงดูประหญาแหงตนแจงแล ก็สระเดจลีลาสระ เดินผวดสัตตทังหลาย เพิ่อจักแผผายตั้งไวยังปาทะ แลประบาท ชินธาตุแหงตน ไวหื้อเปนที่ไหวแลปูชาแกหมูฅนแลเทวดา อินท ฟมทังหลาย ตราบตอเทา ๕ พันวสา กูตถาคตะก็ลําดับนิคมนราชธานีก็มารอดมาถึงดอยชางสารที่นี้ ก็มาสถตสิารานเหนํอหินสิลาบาตอินนั ในว ี้ นเดั ิน ๔ นี้ตามปเวณแหีงพระพทธเจุา ทังหลายแตกอนแล กูตถาคตะก็จักสํารานนอนอยูเหนิอหินรูปชางสารน ี้ ๑๓๒ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
หื้อเสี้ยงฅืน ๑ แลววันฟูกเปนวันเดิน ๕ ออกฅ่ํา ๑ พระตถาคตะก็สระเดจออกไป ผวดสัตตทังหลายดวยลําดับตราบตอเทาถึงปาเชตวันอาราม ตั้งอยูตราบตอเทา ๕ พันวสา อายุพระตถาคตะก็จักถึง ๕๑ สิบปชาแล ก็จักไดเขาสูนิพพานชาแล อานนฺท ดูราอานนทะัเมอตถาคตะน ิ่ พพานไปแล ิ ว ก็ยังจกตั งไว ั้ ยังสาสนา ๕ พัน [หนาลานที่๔๓, น.๒๓๖] วสา เพ ิ่ อกรุณาผวดสัตตทังหลายฝูงมีสมพารบทันแกเทิ่อ จักห ื้อเขาไดปฏิบัตสมถะแลวิปสสนา คันกลาแกแลวก็จักไดถึงมัคคผลนิพพาน ตามหลังพระตถาคตะ หมื่นชาแล ฯ ในเมิ่อสาสนากูตถาคตะ ๕ พันวสาเสี้ยงไปแลว ปะตูเวียงแกวคือนิพพาน ก็บหับ๒ เส แกสัตตทังหลายแล อายุฅนทังหลายก็จักถอยจากรอยปลงเถิงสิบป สวนอันวาอกุสละบาปหนา เปนสันตรกัปปก็จิบหายแลว ยังหลอเทาใด ก็จักตั้ง สมาธิปญญาอันใหม จักใสใจกะทําบุญแล ฅนทังหลายก็จักมีอายุจําเดิน๓ ขึ้นลง ๓ ปอง ๓ กิ่วแล ก็จักมีอายุถอยลงมา ตั้งอยูแสนปแลมีในกาละเมิ่อใด ในกาละ เม ิ่ อนั้น พระอริยเมตเตยยะเจาก็จักลงมาตรัสประหญาสัพพัญูตนเปนฅูแก โลวกทัง ๓ ก็สระเดินผวดสัตตทังหลายลําดับบานนอยเมิงใหยทังหลาย แลวก็ จักมาเมตตาสารานสยนป ํลลงการัเหนอหินสิลาอาสนิ รูปชางท ี่นั้น ในวนเดั ิน ๔ ดับ นั้นเลา เหมินด ั่ งพระพุทธเจาทังหลายแล หม ื่ นชาแล พระอริยเมตเตยยะเจา [หนาลานที่๔๔, น.๒๓๘] จักมาสํารานเหนิอผารูปชางอันนี้ฅืน ๑ แลว ในวันลูน ก็เปนวันเดิน ๕ ออกฅ่ํา ก็จักสระเดจไปแอวผวดสัตตทังหลายดวยลําดับ ตราบ ตอเทาถงมหาวึหาริ อันเปนทอย ี่ แหู งตน ก็ตั้งผวดสตตั ทังหลายตราบตอเทาอายุ แหงตน อันใด๘ หมื่นปแลวก็จักนิพพานไปชาแล ฯ ในเมออร ิ่ ยเมตเตยยะเิจาน พพานไปแล ิ วอายุสัตตทังหลายกถอยลงไปด ็วย ลําดับถึง ๑๐ ปเปนฝ งแล มีในกาละเมิ่อใด สวนอันวาภัททกัปปอันนี้ก็จักฅึ่ง ในยามนั้ นแล มักวาเปนกางฅึ่ งภัททกัปปที่นั้น แลวอธิบายพระเจาเทสนา ก็มีดั่งนแล ี้ พระพทธเุจากเทสนาแก็มหาอานนทเถัยรเจี า ก็มีดวยพระการดงก ั่ าว มานี้แล ฯ ๑ ในที่นี้ควรเปน ๘ (๘๐ ป)๒ หับ - ปด๓ จําเดิน - จําเริญ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๓๓
ทีนั้น มหาอานนทเถัยรเจีาแลพระญาอนทิ พระญาอโสก แลเทวดาทงหลายั ก็สระดับรับฟงยังธัมมเทสนาแหงพระพุทธเจาสันน ี้ แลวก็กะทําสาธุการ ซึ่งธัมมเทสนา แลวก็ปูชาตามกัมมแหงตน ก็มีแล ฯ เจติยปาทธาตุกา นิฐิตา ฯ กรียาสังวัณณาเทสนายังทํานายประบาท ปาทะธาตุผูกถวน ๖ ก็บัวรมวณกาละเทานี้กอนแล ฯ ๑๓๔ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
¹¤ÃàªÕ§ÃØ‹§ à¢μ»¡¤Ãͧμ¹àͧª¹ªÒμÔä·ÊÔºÊͧ»˜¹¹Ò »˜¨¨ØºÑ¹ (òõöñ) Áͧ¼‹Ò¹ “ù ¨ÍÁ ñò àªÕ§” ´ŒÒ¹«ŒÒº¹àªÔ§´Í¤×;ÃиÒμػҧàÂÍ ´ŒÒ¹ËÅѧ¤×Í´Í´§¹Ñè§ (ÍÂÙ‹´ŒÒ¹·ÔÈμÐÇÑ¹μ¡¢Í§àÁ×ͧ) ÀÒ¾ : ÇÊÑ¹μ »˜ÞÞÒá¡ŒÇ
¾ÃиÒμػҧàÂÍ ºÙóÐãËÁ‹ òõöô ÀÒ¾ : ਌ÒÍÒÇÒÊÇÑ´àªÕ§»ÍÁ ¹¤ÃàªÕ§ÃØ‹§ ÊÔºÊͧ»˜¹¹Ò
ตํานานพระเจาเลียบโลก ผูก ๗ นโม ตสฺสตฺถุฯ ปุพฺพทิป โส ภควา ยถาปณฺฑาย จริปกํวต วิวนมาทาย ปุพฺเพยฺห สมนยวา เสตฺวา สงฺฆติจีวรํฯ ดูราสปุริสะทังหลาย ปุนทิวเสในวันลูนนั้น เดิน ๔ ออกฅ่ํา๑ ภควาอันวา พระพุทธเจาก็ลุกในกาละเมิ่อเชา แลวก็มาคูมผาแลบาตร เพิ่อจักจระเดินไปเอา เขาปณฑิบาต ก็ออกจากดอยผาแรม แลวก็สระเด็จไปเอาเขาปณฑิบาต ลําดับ ไปถงบึานอ ัน ๑ ชาวบานนนห ั้ นพระพัทธเจุามาป ณฑบาตเขิ าลางฟองกเข็าสกแลุว ก็เอามาใสบาตรพระพทธเุจาหนแล ั้ ลางฟองก ็ลุกหลา๑ หนงเข ึ้ าบ ทันสุก ก็บไดมา ใสบาตรแล เขาก็ติเตียนดากันวา สูนี้ลุกหลาลุกขวาย๒ นอนตายอยู บลูกเชา ลวดบไดเขามาทานพระพุทธเจาน ั้ นชา เหียดด ั่ งอั้น บานอันน ี้ ก็จักไดชื่อวา บานนอนหลับหั้นแล พายหนาก็แผไปวา บานเชียงตาย วาอั้นหั้นแล ฯ พระพทธเจุากจระเด็ นไปป ิณฑบาตพายทิสะวินออกั ก็ไปรอดที่ ๑ ฅนทงหลายั ก็รองปาวกันเอาเขามาใสบาตรห ั้ นแล ฅนทังหลายลางฟองก็กาววา พระเจา [หนาลานท ี่๒, น.๔๗๐]จระเดนมาเมตตาเราริงแจ ุ งแลงเชามากนกนอวัาอ ั้น แลวเหยดี ดั่งอั้น บานอันน ั้ นจักไดชื่อวาบานจ ิ่ งรุงแจง วาห ั้ นห ั้ นแล พายลูนจักไดชื่อวา บานเชียงแลง หมื่นชาแล ฯ พระพทธเจุากจระเด็ นปิณฑบาติ ก็ไปรอดที่ ๑ ฅนทงหลายกั ็รองกนเอาเัขามา ใสบาตรห ั้ นแล พระเจาก็เอามือลูบ อุตฺตมงฺคลสิสํ ยังหัวแหงตน ก็ไดเกสาธาตุ ๑ ลุกหลา - ตื่นสาย๒ ลุกขวาย - ตื่นสาย ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๓๗
หื้อแกมหาเถียรหั้นแล พระญาอินทแลพระญาอโสก แลฅนทังหลายก็มาพิจรณา ที่ถปนนธาตเจุาหนแล ั้ พระพทธเจุากเอาม็อลืูบ อุตฺตมงคลสฺิสํยังหวแหังตน ก็ได เกสาธาตุหั้นแล ลางพรองวาเอาธาตุเจาใสไวที่นี้เทิอะวาอั้น ลางฟองวาถานะ ที่นี้เปนที่ต่ํา บสมควรแลเราทังหลายควรเอาเมิอไวปายดอยที่สูงพุนเทิอะวาอั้น หั้นแล พระพุทธเจาก็ผวดเมตตาหื้อเกสาธาตุเสน ๑ เขาก็ขุดขุมลึกสิบสองสอก แลวเอาเกสาธาต ุตั้งไวแลวพระญาอนทิ ก็เอายนตมาไว ๔ ดาน แลวถมขนพายบน ึ้ กอเจดียไวหื้อเปนที่ไหวแลปูชาแกฅนแลเทวดาหั้นแล ฯ พระพุทธเจาก็ผวดเมตตา [หนาลานที่๓, น.๔๗๑] หื้อเกสาธาตุเสน ๑ แก อานันทเถียร แลพระญาอินทแลฅนทังหลาย ไวในที่นั้น แลวก็เทสนาทํานายวา ดูราอานันทเถียร พายหนาดอยอันนี้จักไดชื่อวาดอยเยิอขึ้น หม ื่ นชาแล พายหนาแผไปวา ดอยปางเยิอ ธาตุอันนี้จักไดชื่อวาธาตุปางเยิอ หมื่นชาแล ชาวเมิงอันน ี้ พระตถาคตะลุกเชาจระเดินไปเอาเขาปณฑิบาต เขาก็จากันวา พระพทธเจุาเข ามาเมตตาเปนอ นเชัารงแจ ุ งแลงแทนอวาอ ั้น เหยดดีงอ ั่ ั้น เมงอาฬวิ ี ๑ อันน ี้จักแผไปชื่ ออันเกาเส ดวยนิมิตเหียดอันฅนมาวานั้น ก็ไดชื่อวาเมิงรุง เมิงแลง หม ื่ นชาแล เมิงอันนี้จักกานกุงรุงเริงดวยเสนาอามาตย ยัสสสัมปตติ ก็เปนที่ปรากฏแกฅนทังหลาย หม ื่ นชาแล ฅนทังหลายเกิดมาในเมิงอันน ี้ นอยก็ดีใหยก็ดีก็มีคําฟองตางกัน ลางฟองวาบควรเทิ่อแล จักวาอั้น ไทยยอม ติเตยนเนียนทาี ๒ ปองตกใตขึ้นเหนอกินแลั ในกาละเมอใด ิ่ ยามนนจ ั้ กหาความสัุข สํารานบไดหม ื่ นชาแล เม ิ่อใดแลชาวเจาแลทาวพระญาเสนาอามาตยผูนอย ผูใหย ในเมิง [หนาลานที่ ๔, น.๔๗๓] อันนี้มีวาทะลงกัน เชิ่อใสตามสภาวธัมมซึ่งกัน ไปมาแทดั่งอั้น ในกาละนั้น บานเมิงอันนี้จักสุขสํารานบานใจ หมื่นชะแล ฯ พระพุทธเจาก็ทํานายสันนี้แลวก็สระเดจฟาก๓ ดอยปางเยิอที่นี้ก็ไปรอด ถานะที่ ๑ อันเปนดาวลวงน้ําหั้นแล ฅนทังหลายก็รูแลว ก็ปาวกันมาตอนมารับ ปูชา แลเอาเขาน้ําโภชนะอาหาร ผาแผนงึนฅํามาทานหั้นแล พระพุทธเจาก็รับ เอาแลว ฅนทงหลายกั ็ฟอมกนราทธนาพระเจัาย าประบาทไว ่ํ หื้อเปนทไหว ี่ แลป ชาู ๑ ตนฉบับเขียน “อาลวี”, “อาฬวี” ในที่นี้จะปรับเปน “อาฬวี”๒ เนียนทา - นินทา๓ ฟาก - พราก, จาก ๑๓๘ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
หั้นแล พระพทธเจุาก ็บังเกดเมตตายิ าประบาทไว ่ํ รอย๑ ก็เพอห ิ่ อเปนท ื้ ไหว ี่ แลป ชาู แกฅนแลเทวดาทังหลายห ั้ นแล พระพุทธเจาก็ตรัสรูคุณแหงฅุชชสาร๑ อันมี ในดาวลวงที่นั้น อันเปนที่แลวแตกอน ก็แยมใฅหัวหั้นแล มหาอานันทเถียรเจา ก็ราทธนาธัมมเทสสนาหั้นแล ฯ สตถาฺสัพพญัพระพูทธเจุากเทสนาอต็ตธีมมัเทสนาแก ภิกขุแลอรหนตาั แลเทวดา แลฅนทังหลายหื้อแจง กาววา อติเต อานนฺท ดั่งนี้ดูราอานันทเถียร อติเตกาเล [หนาลานที่ ๕, น.๔๗๕] ในกาละอันขามลวงพนไปแลว ในภัททกัปปอันนี้ แตเมิ่อปถมกัปปหัวทีนั้น เอโก คุชฺชสาโร ยังมีฅุชชสารตัว ๑ อยูในพื้นดอยอันนี้ มันกอาไสรซ ็งอ ึ่ นเลัยงช ี้ ีวิตเปนใหยในด าวลวงอนนั ี้ก็เปนสหายแหงสงหิ สองตัว อยถ้ํ ู าผาแดง เมงขางิ ที่นี้แล ฅุชชสารตวนั ี้มีเตชะรทธัอานีภาพหยาบชุากลาแขง มากนัก ปองหิงสาราวีบีบเบียนขับไลกินยังสัตตทังหลายห ื้ อจิบหายตายเปน อาหารแกมันมากนักห ั้ นแล ในกาละเมิ่ อน ั้ นพระพุทธเจากกุสันธะเกิดมาเปนครู แกโลวก มีพระองคตนสูงไดสิบสองสอก มีอายุยืนได๙ หมื่นปหั้นแล ฯ ในกาละนั้น พระพุทธเจาตนนั้นก็บังเกิดกรุณา จิ่งเอาอรหันตาสาวกะเจา ทังหลาย จระเดินผวดสัตตทังหลายดวยลําดับคามราชธานีบานนอยเมิงใหย ทังหลาย ก็เขามารอดมาถึงในลวงที่นี้ในวันเดิน ๕ แรมสองฅ่ํา พระกกุสันธะเจา ก็ผอเลงหนยังฅัชชสารตุวหยาบชัาน ี้ก็บังเกดกริณาุมักใฅสอนถอนเสยงพัสริาย แหงมัน หื้ออยูในสุจริต [หนาลานที่๖, น.๔๗๗] กัมมดั่งอั้น พระพุทธเจาก็เขาเมิอ สูที่อยูแหงมันหั้นแล ฯ เม ิ่ อน ั้ นฅุชชสารตัวนั้น มันก็เคียดมากนัก ก็กะทําสีหนาทตามรัทธีแหง สัตตริจสาน เส ี้ ยงรัทธีแหงมันแลว มันก็มี (ใจ) ออนยอบแลว ก็ปงลงยังหัว แลวกเข็ ามาไหว พระพทธเุจาหนแล ั้ ก็ขออเภยยะซงพระพ ึ่ ทธเจุา พระเจาก ็บังเกิด กรุณาเมตตาส ั่งสอนไจๆ มันก็บังเกิดจิตปสาทะสัทธาในคุณพระพุทธเจา ก็หื้อมันรักสาสีล ๕ หั้นแล มันก็สระดับรับฟงคําสอนพระพุทธเจา แลวร่ําพึงวา กูไดกะทําบาปอันแหนนหันหนามากนักแล มันก็คระนิงใจสันนั้น ก็สวก๒ ทุกข ๑ ฅุชชสาร - คชสาร, ชาง๒ สวก - โสก, โศก ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๓๙
ตกใจกัวมากนักแล มันก็สมาทานเอาสีล ๕ บขาด บขาสัตตตัดชีวิตสักอัน เทาไปอยูถ้ํา หับปะตูถ้ําดวยกอนหินอันใหยแลวก็อุตสาหะจําเดิน๑ จําสีล บกินอาหารได๗ วัน ก็ลวดจุติตายไปสูสวัรคเทวโลวกหั้นแล ถึงวันถวน ๘ นั้น ก็ลวดกายเปนหินเปนดินไปหั้ นแล เม ิ่ อมันตายใจขาดนั้น ก็มาร ่ํ าพึงถึงสิงห ตัวเปนสหายอันอยูในถ้ําผาแดง เมิงขาง พายทิสะหนเหนิอ [หนาลานที่ ๗, น.๔๗๙] ดวยคําวาด ั่ งน ี้ พายหนาสิงหสองตัวพี่นอง อันเปนสหายรักแกกูนี้ คันสองขา มาหากูก็จักมาหันกูตาย สองขาก็จักมารองไหเวทนาลําบากมากนักแลวาอั้น อยูไจๆ คันมันตายแลว ตามันก็ลวดบดับ๒ ไดหั้นแล ฯ ในวันถวน ๘ นั้น ก็ลวดกลายเปนหินเปนดินไป ลวดเกิดเปนรูปอัน ๑ มีสัณฐานเปนฅุชชสาร มีหัว มีงา ก็ปรากฏแกโลวกทังหลายหั้นแล เกิ่งพายหนา ก็เปนน้ํ าแม ไหลมาแตทองดอยอันนั้น เพ ิ่ อดวยน ้ํ าตาแหงฅุชชสารลําบาก ผานใจถึงสหายแลไห ถั่งตกไปดวยคําร ่ําไรวา กูสังแควนมาทุกขผานใจดวย สหายน ี้ ชาวาอั้น คันมันตาย น้ําเลิด๓ ลวดกายเปนแมน้ําไหลรอมกัน ดวย น้ําตาแกว ร่ําไรวา แควนอ วาอั้น ลวดไดถึงน้ําตาแกวหั้นแล พายหนาจักแผไป ชื่อวาแมน้ําแกว หมนชาแลว ื่ าอ ั้น แมน้ําอนฅั ชชสารฟุงคาสอนแหํงพระพทธเุจา ก็ลวดล ่ําไดอุตสาหะกล ั้นใจตาย ลวดกายเปนน้ําไหลมานั้น ก็เปนน้ํ าบวกหลวง บัดนี้แล พายหนาจักแผไปมวา แมน้ําแกว หมื่นชาแล ฯ ในเมิ่อ [หนาลานที่ ๘, น.๔๘๑] ฅุชชสารอุตสหะกั้นใจตาย ตนฅิงแหงมันลวด เปนน้ําหูน้ําตาไหลตก ยอยไปเปนหวย เปนหาด ชั่วเสบัดนี้แล พายหนาจักแผ ไปวาดอยจุมลง หมื่นชาแลวาอั้น ฯ ฅุชชสารบกินอาหารได๗ วัน ก็เชยวรีบตายแทีนอวาอ ั้น แมน้ําอนเกัดดิวย เลิดฅุชชสารนั้น ไดชื่อวาแมน้ํารีบตาย บัดน ี้ แล พายหนาจักไดชื่อวาแมน้ํา หมื่นชาแล ฯ เมิ่อฅุชชสารตายนั้น อารักขมาหันก็ลวงทองวา เมิ่อมันตาย กายเปนตัว งามแทนอวาอ ั้น ที่อันเขาอยแลก ู าวน ั้น จักไดชื่อวาหวยโลวก หวยยาย ชาแล ฯ ๑ จําเดิน - จําเริญ, เจริญ๒ ดับ - หลับ๓ น้ําเลิด - เลือด ๑๔๐ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
แมน้ําอันเลิดกายเปนนั้ นจักไดชื่อวาตัวลาย พายหนาจักแผไปชื่ อวา น้ําตม หมื่นชาแล ฯ ลางฟองมาทวงว า ฅอมนเปนสายส ังวาลยั ฅําแตกอนวาอ ั้น น้ําอนเกั ดเปน ิ แมน้ําไหลมานั้น จักไดชื่อวาน้ําสังวาน ชาแล พายหนาแผไปวาแมน้ําหัวปา (วา) อั้นแล ฯ อัน ๑ เขาทังหลายจากันวา เม ิ่ อพระเจามาเมตตาเราทังหลาย ก็มัวเมา บไดกิน บไดทานนอวาอั้น บานอันนี้จักไดชื่อวาบานทามัว พายลูนจักไดชื่อวา บานทามุก หมื่นชาแล ฯ ยามนั้นฅุชชสารตายแลว [หนาลานที่ ๙, น.๔๘๓] มันพอยมืนตาอยูนัก ปูนกัว แทนอ ไปใกลบไดนอวาอั้น จักไดชื่อวาบานไกลนาไค วาอั้นชาแล บานอันนั้น จักไดชื่อวาบานเหี่ยวใบแล ฅนทังหลายตั้งอยูบาน แปงเรินกับดวยแมน้ําอันใด ก็ไดชื่อกับแมน้ําอันใด ก็ไดชื่อกับแมน้ําอันน ั้ นชาแล ดอยอันน ั้ นจักไดชื่อวา ดอยฅุชชสาร ชาแล ฯ พระตถาคตะก็ย่ําประบาทไวในดอยฅ ชชสารอุนนั ี้ เพอห ิ่ อเปนท ื้ ไหว ี่ แลป ชาู แกฅนแลเทวดาทงหลายหันแล ั้ ประบาทอนนั ี้จักไดชื่อวาประบาทดอยฅชชสารุ ชาแลลวงหัวบานแกวทาเชี่ยว หมื่นชาแล พระพุทธเจาเทสนาดั่งนี้แลว ภิกขุแล อรหันตาเจาทังหลายไดยินแลว ก็มีปติโสมนัสสะยินดีแลวก็สาธุมากนักแล ฯ สตฺถา สัพพัญูพระพุทธเจาก็เทสนาทํานายประบาททาเชี่ ยวดั่งน ี้ แลวก็จระเดินไปเมตตาอารักขใหย คือวาพระญาอาฬวกยักข ๑ หั้นแล เม ิ่ อนั้น พระพุทธเจาแลรหันตา แลพระญาอโสกเมิอรอดแลวด ั่ งอั้น อาฬวกยักขเปน ประธานกวาปร วารทิงหลายั ก็เอากนมารับสั กการะป ัชามากนูัก แลวกเอาอ็อยหก ออยตาล มาทาน แลวขงขวายเอายังเทียนหอม แลงึนฅํา แลแกว [หนาลานที่ ๑๐, น.๔๘๕]แสง มาปูชาพระพุทธเจาที่สํารานมากนักหั้นแล พระญาอาฬวกยักขเปน ปสาทะสัทธาเหล ิ้มใสในคุณพระพุทธเจามากนัก ก็ราทธนาพระพุทธเจาเมตตา ฟงธัมมเทสนาเสี้ยงฅืน ๑ แลวพระพุทธเจาก็ย่ําประบาทไวรอย ๑ ซอนรอยตีน ๑ ตนฉบับเขียน “อาลวกยักข” และ “อารวกยักข” ในที่นี้จะปรับเปน “อาฬวกยักข” (อา-ละวะ-กะ-ยัก) ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๔๑
แหงพระเจาทังหลายเปนถวนสี่ เยดเหยียดซอนกันไวเพิ่อหื้อเปนที่ไหวแลปูชา แกฅนแลเทวดาทังหลายหั้นแล ฯ หิดวยมีแทแล ยังมีผูโจทนาวาสันน ี้ พระญาอาฬวกะตนน ั้ นเหล ิ้มใส ในคุณพระพุทธเจาสันนั้น เหียดสันใดชาสวนพระญาอาฬวกะตนนั้นแตกอนถือ มิจฉาทิฏฐิหยาบชามากนัก เทียรยอมกินฅนเปนอาหารดาย มันนี้พอยมีใจ เหล ิ้มใสสัทธามากนักสันน ี้ ชา ผูโจทนาวาสันน ี้ ผูมีประหญาพึงรูตามปถมกัปป ดั่งนี้เอตท ก็มีดั่งนี้ฯ กิร ดั่งจกรัมาน ู ี้ พระญาอาฬวกะตนนนปรากฏเปนใหย ั้ มีเตชะรทธั ีอันเปน ทิพพยิ่งกวาฅนทังหลายอันอยูในชุมพูทวีปทังมวรก็มีแล พระญายักขตนนั้น เปนอันหยาบชากลาฅะนอง หิงสาราวีขาสัตต ขาฅนกินเปนอาหารมากนัก นับแตปถมกัปปหัวทีหั้นแล [หนาลานที่ ๑๑, น.๔๘๗] ตั้งแตปถมกัปปนั้น เมิงอาฬวี ที่นี้ไปเปนบานเปนเมิง บมีฅนเทิ่อ เปนเถิ่นเปนดอย หาฅนอยูบไดสักเมิงเทิ่อ เทาเปนด านยกขัเสยงท ี้ งมวรหันแล ั้ ในกาละนนพระพ ั้ ทธเจุากก ุสันธะเกดมาเปน ิ ครแกูโลวก ก็สระเดจผวดสตตั ทังหลายมารอดที่นี้ไปเปนบ านเปนเม ิง บมีฅนเทิ่อ ยอมเปนเถื่ิอนเปนดอย หาฅนอยูบไดสักเมิงเทิ่อ เทาเปนดานยักษเสี้ยงทังมวร หั้นแล ฯ ในเมิ่อพระเจากกุสันธะเกิดมาเปนครูแกลวก ก็สระเด็จผวดสัตตทังหลาย ก็มารอดที่นี้ เพ ิ่ อจักมาส ั่ งสอนอาฬวกยักขหั้นแล พระพุทธเจาก็เขามาเมตตา สั่งสอนอาฬวกยักข ก็บปฏิบัติตามสักอัน พระเจาก็เลงดูพายหนา ตรัสรูดวย ประหญาสัพพัญูวา อนาคเต ในกาละอันจักมาพายหนา ยังจักมีพระเจาตน ๑ ชื่อวาโคตมะส มมาสัมพั ทโธวุาอ ั้น ทานก็จักมาสงสอนพระญาย ั่ กขั ตัวนี้หื้อเหลมใส ิ้ ในคณแกุว ๓ พระการ รูรักสาสลฟีงธมมั เมตตาภาวนาหอได ื้ ถึงเอกตถานนตระั อัน (เปน) โสดา (บัน) หมื่นชาแล กูบสั่งสอนไดเทิ่อ วาอั้นแลวพระกกุสันธเจา ก็ย่ํา ประบาท [หนาลานท ี่๑๒, น.๔๘๘] หื้อเปนทไหว ี่ แลป ชารอยู๑แลวกจระเด็ นไปส ิงสอน ั่ สัตตทังหลาย ก็ไปรอดดานทัมมิละ ขาทังหลาย แมนเมตตาเขาปานใด ก็บละ มิจฉาทฏฐิ ไดิ พระกกุสันธะก็ร่ําพงวึ า พระเจาตนใดจ กมาสังสอนเขาท ั่ งหลายฝ ังนูี้ ชาวาอ ั้น พระเจาก ็รูดูดวยประหญาสพพัญั ูตัญญาณวา ชาวทมมัละเิขาทงหลายั ๑๔๒ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
ฝูงน ี้ แมนตนก ูก็ดีแมนพระเจ าโกนาคมนะก ็ดีพระเจาก สสปะก ั ็ดีพระเจาโคตมะ ก็ดีพระเจาเมตเตยยะเจาก็ดีก็บอาจจักสั่งสอนไดชาแล วาอั้น ฯ ตโต ในกาละเมิ่อนั้น พระเจากกุสันธะเจานิพพานไปแลวดั่งอั้น พายหนา แตนั้นพระเจาตนช ื่อโกนาคมนะเกดมาเปนคร ิูแกโลวกทังหลายห ั้ นแลเมิงอาฬวี ก็หาฅนอยูบไดเทาเปนปาไมแลดานยักขทังหลายสิ่งเดียว พระเจาโกนาคมนะ ตนนั้น ก็จระเดินเทียวเขามาในเมิงอาฬวีที่นี้เทาเปนเมิงยักขหาฅนอยูบไดแลว พระเจาก็ผอดูพายหนา เจาก็ไปอยูสํารานในดอยชางสารตัวนี้ก็มาเลงดูสัณฐาน ที่นี้ยังจักเกิดเปนบานเปนเมิงพายหนาชาแล [หนาลานที่๑๓, น.๔๙๐] วาอั้น ฯ แลวก็สระเดจจากดอยชางสาร เขามาสูดอยดงที่นั้น เพ ิ่ อจักมาส ั่ งสอน อาฬวกยักขหั้นแล พระญาอาฬวกยักขก็บกับตามไดสักอันห ั้ นแล พระเจาก็ผอ เลงดูพายหนาดวยประหญาแหงตน ก็รูวายังมีพระเจาตน ๑ ชื่อวาโคตมะ มาส ั่ งสอนพระญาตนนี้หื้อเหล ิ้มใสบุญคุณแกวทัง ๓ หม ื่ นชาแล กูก็บควรจัก สั่งสอนไดชาแลวาอ ั้ นแล ก็ไปย่ํารอยประบาทไวซอนรอยตีนกกุสันธะเจาไว แลวก็สระเดจไปผวดสัตตทังหลายดวยลําดับ ก็เมิอรอดเมิอถึงบานทัมมิละ ทังหลาย ก็เมิอสั่งสอนเขาก็บไดก็บฟง บละมิจฉาทิฏฐิไดหั้นแล พระเจาก็เลงดู พายหนา ก็รูวาทัมมิละทังหลายฝูงนี้แมนพระเจากัสสปะก็ดีพระเจาโคตมะก็ดี พระเจาอริยเมตเตยยะเจาก็ดีก็บอาจจักส ั่งสอนไดแล เขาเจาทังหลายก็จักถือ มิจฉาทิฏฐิตราบเมี้ยนกัปปหมื่นชาแล วาอั้นแลวก็จระเดินไปผวดสัตตทังหลาย ที่๑ ก็มีแล ฯ ในเมิ่ อเจาโกนาคมนะนิพพานไปแลวด ั่ งอั้น ยังมีในกาละฅาบ ๑ ยังมี พระญาตน ๑ สวยราช [หนาลานท ี่๑๔, น.๔๙๒] สัมปตต ิอยในู เมงสวนตาล ิเมงอาฬโว ิ อันนในระแวกแคว ี้ นเมงอโยธ ิยาทวารวตินคริ นั้น พระญาตนนนก ั้ ็มีใจมกใฅ ั ไป ขับไลเนื้อในปาบขาดสายหั้นแล ในกาละเมิ่อนั้นเทวดาอันรักสาอารักขทังหลาย หมายมพระญาอาฬวกยีกขั เปนต น ก็มีใจมกใฅ ั ไดฅนมาตงบ ั้ านตงเม ั้ งในขงเข ิยดี ประเทียดอาฬวีทังมวร หื้อเปนบานเปนเมิงด ั่ งอั้น เขาก็ฟอมกันแลวก็อาณัติ แตงใชเทวดาตน ๑ ไปแอวหาชอมรอยตีนแหงฅนทังหลายชูบานชูเมิงหั้นแล ฯ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๔๓
เทวดาตนนนก ั้ ไปห ็ นพระญาอาฬโวไปข ั บไล ัเนอส ื้ นนั ั้น เทวดาตนนนก ั้ ไป็ ยุยงยงหั วใจพระญาตนน ันช ั้ พระการห ู นแล ั้ พระญากเอานางเทว็ ีแลเสนาอามาตย ราชบุริสะทังหลายอันเปนกับดวยเม แลวก็ไปตั้งตั้งทับอยูกลางปาไมไปไลเนื้อ มากนบิ อิ่มบคายหนแล ั้ เทวดาตนนนก ั้ มาเนรม็ ตเปนละม ิงฅ ั่ าตํววัเสสิ หื้อหนเหัยดี อัสจัรย ก็หื้อปรากฏแกพระญาแลเสนาอามาตยแลฅนทังหลายหันแล คันวา พระญากับทังฅนทังหลายหันแลว ก็ฟอมกันขับไลไตชอม [หนาลานที่ ๑๕, น.๔๙๔] ยังกวางฅําตัวนั้น แมนเอาปนยิงก็บจับ๑ เทวดาตนนั้นก็ตริเยดเปนดั่งปนจับนั้น เตนไปเปนดั่ งขาหักนั้น เยดทาวลุกทาวลุกไปหั้ นแล ฅนทังหลายก็วาจับแท ก็แลนไปชอม เปนดงจ ั่ กได ั นั้นแล พระญาแลฅนทงหลายกัจาก็นวั า กวางฅาตํวนั ี้ วิเสสแทเราบไดก็บยอมแล วาอ ั้ นแลวก็เอากันต ั้ งทับอยูแล ก็ไลขับชอมดวย ลําดับวันฅืน ฅนทังหลายก็พออิดหอดเสแลว ก็ลวดนอนเสที่นั้น อันวากวางฅํา ก็นอนอยูถาหั้นแล ฯ ยามนนฅนท ั้ งหลายกั ็กินเขาน าโภชนะอาหารเม ้ํ อเช ิ่ าแล ว ก็ยกทพขับชอมั หั้นแล พระญาก็กะทําเพียรขับไลมาดวยลําดับ นานประหมาณ ๓ ปก็มารอด มาถึงในประเทียดขงเขียดที่นั้น แลวพระญาสวนตาลกับทังปริวารทังมวร ก็ชวน กันมาต ั้ งทับอยูในประเทียดเขียดน ้ํ าที่นั้น แลวก็เอากันขับกวางฅําตัวนั้น ก็เขา ไปสูดอยที่นั้น ก็เขาไปสูถ้ําที่ ๑ ก็ลวดกลับหายไปหั้นแล เหียดดั่งอั้น ถ้ําอันนั้น ก็ปรากฏชื่อวาผาฅํา ตราบเสี้ยงกัปปหมื่นชาแล ฯ สพฺเพ ชนา อันวาฅนทังหลาย มีพระญาเปนตน ก็ไดมาถึงประเทียดท ี่ [หนาลานที่๑๖, น.๔๙๖] ไกลนัก จักขืน๒ ไปหาบานหาเมิงแหงตนก็บไดก็ลวดเอากัน ตั้งอยูขางแมน้ําที่นั้น ก็จําเรนเลิยงช ี้ ีวิตดวยอนแสวงหาหัวมันแลลั กไมูมากนหินแล ั้ เม ิ่ อน ั้ นยักขเทวดาก็เนรมิตตนเปนนกยาง ก็บินไปคาบเอารวงเขาสาลีแตเมิง ฅนพุนมาเรราย๓ ผายตกไวในที่ทังหลายฝูงนั้น แตที่นั้นที่นี้แลวก็เกิดเปนตน เปนกอมาทกทุ ี่ทุกแหงหนแล ั้ แรกแตนั้นฅนทงหลายกั ไปขงขวายเอาเข ็าสาลมากี ิน แลวเอาเปนเชื้อแตนั้นมาหั้นแล บเทาแตนั้น เทวดายักขทังหลายก็เอาวัวฅวาย ๑ จับ - ถูก๒ ขืน - ฅืน, กลับ๓ เรราย - เรี่ยราย ๑๔๔ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
เปดไก หมูหมา ชางมา ในดอยที่นั้นหั้นมาหื้อฅนทังหลาย แลวกลายเปนสัตต กะทําคุนเคย หื้อฅนทังหลายไดเลี้ยงดูแพรพอกออกมาแล ยักขเทวดาทังหลาย ก็เอาออกมายังบอเหลก บอทอง บองึน บอฅํา บอแกว บแสง๑ บอชืน๒ บอเกลือ เปนตน แลวก ็นํามายงของปล ั กของแปงทูงหลายมาเรัรายผายห ื้อ ปรากฏออกมา ชูที่ชูแหง หื้อฅนทงหลายได ัแตงสางกนเสิยงกาละม ี้ นนานืฅนทงหลายกัแพร็พอก ออกมาหลวงหลาย เตมในประเทียดที่นั้น [หนาลานที่ ๑๗, น.๔๙๘] เขาก็ปกสาสาง บานแปงเมิงห ั้ นแล เขาก็ฟอมกันใสชื่อเมิงห ั้ นแลวาอาฬวีนครหั้นแล เหียดวา เวียงอันนี้ตั้งอยูใกลอาฬวกยักขหั้นแล โสฬส ชนปท ชโน อันวาชนบททังหลาย อันเปนลูกทังมวร ก็หาฅนตั้งอยูบไดหั้นแล ในกาละนั้น ยักขทังหลายก็ดีเสิอ๓ หมีผีปา ละมั่ง กวาง ฟาน วอก คาง นางนีก็ดีสัตตทังหลายอันอยูในประเทียด เขยดเมีงอาฬวิ ีทังมวรนั้น ก็มาเลงดชนบททูงหลายั บานนอกฅอกนคมิ ปจจนตะั ทังหลายอันเปนเหลา หาฅนจักอยูบได ตัณหาก็บังเกิด มักใฅเยดสางกินดั่ง ชาวเวยงอาฬวี ีดั่งอั้น ก็มีใจตดขิองท ี่บานทเม ี่ งทิ งหลายฝ ังนูนอย ั้ ไจู ๆ คันเขาตาย จากอันเปนยักขโอปาติกะ ในเคาไมฝูงลิงเกิดเปนยิงชายมา แมนเสิอ หมีวอก คาง กวางฟาน คันตายก็ไดมาเกิดชูที่ชูแหง ก็ปรากฏเปนฅนมาก็มีแล แมนวา ยักขทังหลายสองผัวเมนอนดวยกัน มีใจใฅเปนฅนดั่ งอั้น ลวดเปนฅนบัดเดียว นั้นแล คราบตนเกาก็เปนผาเสก็มีแลแมนสัตตทังหลาย คือวอก คาง กวาง ฟาน มีใจมักใฅเปนฅนดั่ งอั้น ก็กลายเปนฅนบัดเดียวน ั้ นแล ฅาบตัวเกาก็กายเกิด [หนาลานที่ ๑๘, น.๕๐๐] ....ตนแล เขาทังหลายก็มาแอวแสวงหาที่อยู เขาก็เยียะสาง เลี้ยงชีวิตแหงตนเขาชุที่ชุแหง เขาก็เขามาพึ่งสมพารพระญาอาฬวีก็มีแล ฅนฝูง เปนลูกยักขนี้เขาก็อยูเมิงฅน ฝูงเปนลูกเสิอ ลูกหมีวอกคางกวางฟานนั้น เขาก็ ตั้งอยูที่หวยสันดอย ตามใจเขาแลลัทธิอาจิณ เขาปากเขาจาซึ่ งกันก็ดีเฅ ิ่ งนุง เฅงบ ิ่ วระพวกแหังเขาทงหลายกั ็ตางกัน ฝูงเปนลกยูกขั นั้นอาจณลิกยูกขั ก็ลูกยกขั ติดแปกไป แมนเฅิ่งหยองของประดับก็งามนัก ก็รูวาเปนพระญายักขแล ฝูงเปน ลูกเสิอนั้นเขาทรงเฅิ่งสงสัณฐานดั่งเสิอ คติลีลาก็บหอนละเสแล ฝูงเปนลูกกวาง ๑ แสง - เพชร๒ ชืน - ตะกั่ว๓ เสิอ - เสือ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๔๕
ฟาน เฅงน ิ่ งคร ุ วใบก ัมาเก็ ดเอาโอปปาต ิ กะในเค ิ าไม ก็เกดเปนฅนย ิงชายมาิแมน เสิอ หมีวอก คาง กวาง ฟาน คันตายก็ไดมาเกิดชูที่ชูแหง หวางหวยดอย ทังมวรท ี่ใดก็ดีก็ปรากฏเปนฅนมาชุที่ชุแหงแล แมนวายักขทังหลาย คันสอง ผัวเมกัน นอนกับกัน มีตัณหาใฅเปนฅนดั่งอั้น ลวดกายเกิดมาเปนฅนบัดเดียว นั้นแล ฅาบตัวเกาก็กายเกิดเปนผา [หนาลานที่ ๑๙, น.๕๐๑] เปนรูปวอก คาง กวาง ฟาน ไปในดอยดงที่นั้นหั้นแล เขาก็เกิดมาเปนฅนมากพวงหลวงหลาย มาแอว แสวงหาที่อยู เขาก็เยดสางเลี้ยงชีวิตตน เยดไรไถนา ฝนฟาย๑ ทอหูก ไปตั้งอยู บานชุที่ชุแหง เขาก็นอมเขามาพึ่งสมพารพระญาอาฬวีชุที่ชุแหงหั้นแล ฯ ฅนฝูงเปนลูกยักขนั้น เขาก็อยูบานอยูเมิงฅน ฝูงเปนลูกเสิอ ลูกหมีวอก คาง กวางฟานนั้น เขาก็ตั้งอยูที่หวยสนดอยัตามพงใจเขาแล ึ ลัทธอาจิ ณเขาปากจา ิ ซึ่งกันก็ดีเฅ ิ่ งนุงเฅ ิ่ งบัวระพวกแหงเขาทังหลายก็ตางกัน มีตนวาฅนฝูงเปนลูก ยักขนั้น อาจิณลูกยักขก็เทียรยอมกินแปก๒ ไป แมนวาเฅ ิ่ งหยองของประดับ ก็งามนัก ก็รูวาเปนลูกพระญายักขแล ฝูงเปนลูกเสิอนั้น เขาก็ทรงเฅ ิ่ งนุงสง สัณฐานด ั่ งเสิอ คติลีลาคันอยูไปก็เหมินเสิอ บละเสแล ฝูงเปนลูกกวางฟาน ก็ยอมมีลีลา เฅ ิ่ งนุงเฅ ิ่งใบ ก็เปนดั่งกวางฟานนั้ นแล ตั้งแตนั้นมา เมิงอาฬวี ก็เกิดเปนบานเปนเมิง ชื่อวาอาฬวีราชธานีก็มีแล ฯ พระญาอาฬวกยกขั ก็เปนใหยอาณา[หนาลานท ี่๒๐, น.๕๐๓]รัฏฐะชแหุง กะทํา หิงสาราวีขาสตตั ฅน มาเปนอาหารก็มีแล ทําเนยนี ๓ แตนั้นไปหนา เสยงกาละน ี้ ั้น นานนัก ยังมีพระเจาตน ๑ ชื่อกัสสปะ เกิดมาเปนฅูแกโลวก ในกาละเมิ่ออายุฅน ไดสองหม ื่นปนั้น พระกัสสปะพุทธเจาก็จระเดินผวดสัตตโลวกดวยลําดับคาม ราชธานีก็เขามารอดมาถึงดอยหินรูปชาง พระก็นั่งอยูสํารานเหนิอหลังชาง แลวก็หวายหนาไปสูหาเมิง แลวผอเลงดูยังฅนทังหลาย ก็หันยังอาฬวกยักข กลาแขงมากนัก มักใฅสั่งสอนห ื้ อต ั้ งอยูในคองสุจริจธัมมอันดีพระกัสสปะเจา ก็สยองเขามาสดอยอ ู นเปนท ัอย ี่ อาฬวกย ู กขั แลวก ็สั่งสอนปรยายติางๆ หั้นแลฯ ๑ ฝนฟาย - ปนฝาย๒ แปก - แปลก, แผก๓ ทําเนียน - จําเนียร ๑๔๖ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
พระญาอาฬวกยักขตนน ั้ นก็บฟง บปฏิบัติตามได บละมิจฉาทิฏฐิได พระกัสสปเจาก็ร่ําพึงดูอนาคตกาล ก็รูดวยประหญาสัพพัญูวา แตนี้ฅืนหลัง พระกกุสันธะเจามาสอนก็บไดพระโกนาคมนะเจามาสอนก็บไดในกาละปางนี้ [หนาลานที่ ๒๑, น.๕๐๕] กูตถาคตะมาสอนก็ยังบฟงสันนี้พายหนายังจักมีปุคละเจา ตนใดจกมาสังสอนพระญาอาฬวกย ั่ กขั ผูนี้ร่ําพงดึงน ั่ แล ี้ ว ก็ตรสรั ูวาในกาละพายหนา ยังจักมีพระเจาตน ๑ ชื่อวาโคตมะ จักมาเกิดเปนฅูแกโลวก จักมาสั่งสอนหื้อได ถอดเส ยังพิสอันรายแหงยักขผูนี้เส แลวห ื้อไดถึงเอตสังฆถานันตระ อันเปน โสมนสะชาแลร่ําพงสึนนัแล ี้ ว พระกสสปะเ ัจาก ็บอาจจกสอนได ั ก็ไปยาประบาทไว ่ํ ซอนรอยตนพระเจีาท งหลายไว ั แลวกจระเด็ นไปส ิชนบทท ู งหลายดัวยลาดํบรอดั ทัมมิละ เขาก็บละมิจฉาทิฏฐินั้นไดสักอัน พระเจาจิ่งเลงดูพายหนา ก็รูดวยคําวา ดั่งน ี้ พระเจาสองตนอันลวงแลวก็ยังบสั่งสอนได ในกาละบัดน ี้สวนตนกูก็ บสั่งสอนไดเขาก็บละมิจฉาทิฏฐิในกาละพายหนา เจาตนใดจักมาส ั่ งสอน หื้อไดนั้นชา วาอั้นหั้นแล ก็รูวาดั่งนี้ทัมมิละฝูงนี้พายหนาพระเจาตนชื่อโคตมะ จักมาสอนไดแล พายหนาแตนั้นพระเจาเมตเตยยะเจาเกิดมาส ั่ งสอนก็บอาจ จักไดชาแล ขาวา [หนาลานที่ ๒๒, น.๕๐๗] ฝูงนี้เปนอันแหนนหนามากนักแล ก็จัก ไดเกิดวงสาขาวาดั่งเกาไจๆ ตราบอันมางกัปปหมื่นชาแลวาอั้น แลวก็สระเดจ ไปสูที่อื่น ๑ หั้นแล ฯ พระกสสปะน ั พพานไปแล ิวเสยงกาละนานน ี้ ัก คืออายฅนไดุอสงไขยข นลง ึ้ ถึง ๓ ทีแลว อายุสัตตทังหลายถอยลงตั้งอยูรอยปเมิ่อใด ในกาละนั้น กูตถาคตะ จักไดมาเปนฅูแกโลวก ยังธอระมานอยูไดสิบ ๗ วสา ในกาละนั้ นกูตถาคตะ ก็จระเดินมาผวดสัตตโลวกทังหลาย ก็มาสั่งสอนปนนะสัตตอันอยูในเมิงวิเทหะ ที่นี้ ไปทัดรอดเมิงอาฬวีเทิ่อ อถ มักวา ปถมกาลํ ในกาละเมิ่ อกอน ยังมี พระญาตน ๑ อยูสวยราชสัมปตติบานเมิงในอาณารัฏฐะที่นี้เทียรยอมเอาเสนา อามาตยปริสัททังหลายไปขับไลยังระมั่ง กวางฅํา ในปาไมไจๆ ฯ ยังมในกาละฅาบ ี๑ พระญากเอาปร ็ ิสัททงหลายกั ไปส ็ดงู ขับไลยังเนอเถ ื้ ิ่น กวางฟานหั้นแล เขาก็ไปจวบพบยังเนื้อตัว ๑ ยิงก็บจับ ก็ชวนกันขับไลไปชอม ในดอยปาไม ที่นั้น ตางฅนก็ตางไปชอมรอยตนระมีงต ั่ วนันห ั้ นแล ั้ ฅนทงหลายฝ ัูง ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๔๗
เปนปริวาร [หนาลานที่๒๓, น.๕๐๙] ก็อิดหอดเสแลว จักไปพายหนาก็บไดแล ก็เอากันพอกฅืนมาหาชนบทบานเมิงแหงตน แลวมีตัณหาติดของในอาหาร ไปไลชอมเน ื้อไปสุดวิสัยแหงฅนทังหลายฝูงไปชอมนั้น พระญาก็เทาตนเดียว ก็หาหมูหาชุมบได ก็หลงปาไมดงไฟ๑ ก็เขาไปเขตอาณารัฏฐะแหงพระญา อาฬวกยักขหั้นแล ฯ อาฬวกยักขไดหั้นแลว ก็แลนไปสับยับเอาแขนแหงพระญาแลวกาววา ทานหากเปนอาหารแหงกูชาแล วาอ ั้ นแลวพระญาอาฬวีก็สะดุงตกใจกัว มีตนส ั่ นระสาย จิ่งร ่ํ าพึงอุบายอัน ๑ ก็ไหวแลขอชีวิตซ ึ่ งพระญาอาฬวกยักขวา ดูราพระญายักขผูขาก็หากควรเปนอาหารแกทานแทแล เทาวาขาจักขอตอเจา จุงไวอภัยชีวิตแกขากอนเทิอะ คันวาเจากูไวชีวิตแกขา ก็ยังจักไดกินหลายมาก นักชาแล คันบไวชีวิตแกขา ก็จักไดกินผูเดียวชาแลวาอั้น พระญายักขจิ่งถามวา คันเราไวชีวิตแหงทานแลว จักห ื้ อเราไดกินอาหารเย ิ่งใดชา พระญากาววา [หนาลานที่๒๔, น.๕๑๑] ผิวาทานไวชีวิตแหงเราแลวด ั่ งอั้น เราจักพอกไปหาที่ อยู แลวเราจักแตงฅนหื้อเปนอาหารแกเจาแลวันแลฅน วาอั้นหั้นแล ฯ อาฬวกยักขไดยินคําปฏิญาณแหงพระญาแลว จิ่งจักปงวาง แลวสงหื้อ เมอบิานแล คันพระญาเมอรอดแลิ ว ก็บอกยงกรัยาอีนนันห ั้ อแ ื้ จงแกเสนาอามาตย ทังมวรไดรูชูพระการห ั้ นแล ฅนทังหลายไดรูแลวก็บเหลือไดก็หื้อฅนไปแตงแปง สาลาหอง ๑ ในที่ตีนดอยที่นั้น เพิ่อจักเอาฅนเมิอถวายหื้อแกพระญายักขหั้นแล พระญาแลเสนาอามาตยทังหลาย (ก็หื้อเอาฅน) ฝูงผิดอาญาใสกังคา๒ ไวนั้น เอามาไวในสาลาที่ตีนดอยที่นั้นชูวันชูวันห ั้ นแล ถึงกาละเม ิ่ อจวร๓ ฝูงผิดอาญา เสยงแล ี้ วดงอ ั่ ั้น ก็หาสงเมัอถวายแกิ ยักขบไดดั่งอั้น ก็ชุมนมมายุงหมัเสนาอามาตย ู ทังหลายมา แลวก็ฟอมกันหาฅนจักเมิอถวายแกยักขก็บไดสักฅนด ั่ งอั้น เสนา อามาตยทังหลายกมาฟ ็อมกนออกแลฅนั ก็จักไดแต งปนกนดัวยชนบทแลเหยดวี า ลูกออนก็ยังมีพอแม จักเอาผูเถาผูแกก็ยังมีลูกหลาย ตกไผก็ลําบากผานใจ มากนักแล [หนาลานที่ ๒๕, น.๕๑๓] เราทังหลายจักควรกะทําดั่งรฤชา ฯ ๑ ดงไฟ - ดงไพร๒ กังคา, คังคา - อุปกรณจองจํานักโทษ๓ จวร - โจร ๑๔๘ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
อถ ในกาละเมิ่อนั้น ยังมีเสนาผู๑สลาดนัก จิ่งจักกาววาอันวินาสจิบหาย แลตายนี้ไผก็กัวตายเหมินกันชุฅนแล ดั่งขาจักล่ําพึงดูนี้ฅนที่เมิงนี้นับอานลาน อานโกฏิปุคละผูใดพอยจักเอาความจิบหายมาใสบานใสเมิงก็บมีสักฅนแล ก็เทามีพระญาเจาเราน ี้ แล ชาติเปนเจาแกรัฏฐปชานราสฎรสวยราชสัมปตติ ก็บมีบัดน ี้ แล พอยวาบอิ่มบคาย บแตม๑ ใจในตัณหา พระญาเจาเราบไตตาม คลองราชปเวณีราชธัมมสิบพระการ พอยสงอาหารอันบชอบ วิบากฅอบถึงตน มันก็จักตายดาย บัดนี้พอยจกเปนก ังวลแกัเราอ นเปนเสนาอามาตย ั เราก็จักตาม บไดแล วาอ ั้ นแลวเขาก็ฟอมกันเมิอไหวแลก็ขอไวอภัยชีวิตแลว ราชา อันวา พระญาก็บปากไดก็เทาร องไห อยวอนตายห ู นแล ั้ ฯ พระญาก็ซ้ํามาเอาฅนในเริน แหงมนเมัอถวายแกิ ยักขวันแลฅน ฅนในเรนกิพอซ็าเส ้ํ ยงเสแล ี้ วดงอ ั่ ั้น ก็หาปคละุ ผูจักเมิอถวายก็บไดเทายังมีราชบุตตตนเดียวหั้นแล วันฟูกก็จักไดเมิอ [หนาลาน ที่ ๒๖, น.๕๑๔] ถวายแกอาฬวกยักขหั้นแล ฯ อถ ในกาละเมิ่ อนั้น ก็เปนวันพระสุมชุมนุมแกยักขทังหลาย ก็มารอด มาถึงห ั้ นแล ในวันอันจักเอาเจาราชบุตตเมิอถวายแกยักขนั้น ก็เปนวันประสุม ชุมนุมกันในสํานักพระญาเวสสุวัณณตามปเวณีชูปก็มีแล ฯ อถ ในเมอพระญาอาฬว ิ่ ีก็มาประดบประดาราชบ ัตตุ กุมารดวยราชอลงการั ตางๆ แลวก็หื้อเจาราชบุตตสวยเขาน ้ําโภชนะอาหารอันประหนีต แลวก็หื้อฅน ทังหลายเอาเจาขึ้นใสสีวิกายฅํา๒ แลวก็หามแหแตนิเวสนะออกจากเวียงไปดวย ลําดับตราบถึงสาลา แลวก็เอาเจาราชบุตตใสไวในฅอกสาลา แลวฅนทังหลาย ก็พอกฅืนมาดั่งเกาหั้นแล ฯ ราชาปแมนพระญาแลนางเทวีก็ดีก็บสวยเขาน้ําโภชนะอาหารไดก็ตีอก รองไหผัดแผไปมาห นแล ั้ มนุสฺสา อันวาฅนทงหลายั มีตนวาเสนาอามาตยชาวเม ิง ทังหลายก็ดีเขาก็มาบังเกิดความสวกทุกขรองไหไปมา เปนอุกขะหลุกมี่นัน มากนักแล ฯ ๑ แตม - เต็ม๒ สีวิกายฅํา - เสลี่ยง, คานหาม ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๔๙
อถ ในกาละเมิ่อฅืนจักใกลรุงนั้น พระพุทธเจาแหงเรา [หนาลานที่ ๒๗, น.๕๑๖] แลงดู๑ สัตตโลวก หันแจงดวยทิพพจักขุญาณแหงตน ก็รูวาเจาราชบุตตอันเปน ลูกพระญาเอาเมิอถวายเปนอาหารแกยักขแล ฯ พระการ๑ บุญสมพารแหงพระญาผ ูนี้ก็มีมากนกแลั ยังบควรส งสอนได ั่ แล ก็ตั้งอยูในโสตาปฏิผละควรตั้งถานันตระผู๑ หั้นแล ฯ พระการ ๑ เจาราชบุตตก็มีบุญสมพารกตาธิการมาบัวรมวรแลว จักไดถึง อรหนตาผละในชาต ั ินี้แทพระพทธเุจาก ็สันเขาแลวกเอาอรห็นตาขัณาสาวกะเจี า ก็สยองมาดวยลวงบนหนอากาสหยาดลงมาปรากฏในอังคารเจดียอันมีที่จิ่ม ใกลตีนดอยโลหกูฏะดอยจอมทองที่นั้น แลวพระพุทธเจาก็เขาไปสูนิเวสนะเริน หลวงพระญาอาฬวีหั้นแล ฯ ราชาปแมนพระญาก ็ดีนางเทวีก็ดีก็รองไหเขาไปไหว พระพทธเุจาหนแล ั้ กาววา ภนฺเต ภควา ขาแดพระพุทธเจา อยํ อันวาขาทังสองก็ดีราชบุตตก็ดี ล้ําผู๑ ผูเดียวควรเปนสายสืบเชื้อวงสาแหงเขิอขา [หนาลานที่ ๒๘, น.๕๑๘] ทังสอง อันจิบหายวินาส คาดจากสัมปตติก็รองไหกิ้งเกิกไปมาสันนี้แล ฯ ภนฺเต ขาแด พระพุทธเจาตนประเสิฏ จุงบังเกิดกรุณาผวดเมตตาเขิอขาทังสอง หื้อถึง คองสวัสสดีแดเทิอะ ฯ เมิ่อนั้นพระพุทธเจาก็เลาโลมพระญา แลวนางราชเทวีหื้อถวยใจมา หาใจ ไดแลวก็เทสนาธัมมอันบหมั้นบเที่ยง คองอันเปนแกนเปนสารแกโลกทังมวรแก พระญาห ั้ นแล นางเทวีคันไดฟงแลว พระพุทธเจาก็สั่งอําลา แลวก็สระเดจไปสู อังคารเจดียแลวสระเดจไปด วยลวงบนหนอากาส ไปตน ๑ ตนเดยวีแลวกเข็ าไป ตามลวงแมน้ําอันไหลมาแตดงนั้น ยกฺข อันวายักขทังหลายฝูงเปนปริวารแหง พระญาอาฬวกะอันอยูเฝาเวียงนั้น ก็หันพระเจาเขามา เมิอตามขุนแมน้ํา เขาก็ โจทนาวา ปุคละผูใด มีหัวอัน [หนาลานที่ ๒๙, น.๕๑๙] เปย๒ พึงเขามาสูประเทียด แหงเรานี้ชาวาอั้นแลวก็ฟอมกันไปหามเส บหื้อเขามาวาอั้น พระพุทธเจาก็บฟง ก็แลนเขามาส ูนิเวสนะเรนหลวงพระญายิกขั แลวคนเขั าไปแล วดวยสหนาที บกัว ขามสักอัน ยักขทังหลายก็ยกตีนยกมือบไดมีตนอันสั่นระสายมากนักหั้นแล ฯ ๑ แลงดู - เล็งดู๒ เปย - เปลือย, โลน, ปราศจากสิ่งหอหุม ๑๕๐ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
พระพุทธเจาก็สระเดจไปขึ้ นน ั่ งเหนิอแทนปลลังการแหงพระญาอาฬวกะ แลวก ็หันเจาราชบตตุ กุมารอนยักขั ทังหลายหากผกมูดไว ัแล ว มาเฝาอย ูถาอาฬวกะ พอกมาคอยกินวาอั้น พระพุทธเจาก็เทสนาส ั่ งสอนยักขทังหลายไจๆ เขาก็มีใจ ยินดีแลวก็ไหวแลปูชาออนนอมฅบยํามากนักแล ก็นั่งอยูฟงธัมมหั้นแล ฯ อถ ในกาละนั้น ยังมีพระญายักขตน ๑ ชื่อวาสตาคิรียักข ๑ มันก็บเมิอ ชุมนุมฟอมกับดวยยักขทังหลายในสํานักพระญาเวสสุวัณณวาอั้น มันก็มาดวย ลวงบนหนอากาส ก็มากายดงที่นั้น ก็รูวาพระเจามาเมตตาอย ในเร ู นอาฬวกยิกขั ที่นั้นแลว มันก็ลงมาไหวพระพุทธเจาดวยอันฅบยํา แลวก็หนีไปสูที่สุมนุม แหงยักขทังหลาย ก็ไปกาวแก [หนาลานที่ ๓๐, น.๕๒๑]อาฬวกยักขวา ดูราเจาสหาย เจาไดลาภะดูอันประเสิฏแทแล พระญาอาฬวกะรูแลวบแจง จิ่งถามวา ลาภะ อันประเสิฏน ั้ นม ีื่ อด ั่ งรฤชา สตคิรียักข ก็กาววาดูราสหาย บัดน ี้ พระพุทธเจา ก็รูดวยหูทิพพตาทิพพแหงตน พระเจามานั่งตั่งอาฬวกยักขหั้นแล ฯ อาฬวกะก็รองกาวว า ปุคละผใดมาน ู งท ั่ ี่นั่งแหงก ูนั้นชาวาอนแล ั้ วมนกัแต็ ง รัทธเปนด ีงว ั่ วอัุสุภราช รองโอดโอโอดโอเขามาพระพทธเุจากเนรม็ ตเปนเส ิ อใหย ิ ลายกายกลอนตัว ๑ ไลขบงัว มันก็แลนหนีไปหั้นแล ฯ พระญายักขเนรมิตเปนนาค ปกพังพานแลนเขามา พระพุทธเจาก็เนรมิต เปนฅุฑตัวใหย ไลเลิยสักตอด มันก็แลนหนีไปหั้นแล ฯ มันก็เนรมิตเปนชางเขามา พระพุทธเจาก็เนรมิตเปนราชสีหเลิยไล มันก็ แลนหนีไปหั้นแล ฯ พระญายักขก็เนรมิตหาฝนเทารอน๒ หาฝน น้ําเหลก น้ําทอง ตกลงมา มีเมดหิน เมดซาย ฝนหอก ฝนดาบ หาฝนธนูตกมา [หนาลานที่๓๑, น.๕๒๓] พระพุทธเจาก็อทิฏฐานห ื้อเปนภิดานฅําก ั้ งบังเส บอาจจักมาถึงพระพุทธเจาได หั้นแล ฯ ยักขก็มีผาทพพิ ผืน ๑วิเสยดกีบตนั ซัดไปในดอยก็คานเกิ่น๓ เปนคระจวณ ไปเสี้ ยงห ั้ นแล พระญาก็เทามีรัทธีผาผืนเดียว ๑ นั้นแล เปนรัทธีแหงมัน ๑ ในที่นี้นาจะหมาย ถึง สาตาคิรียักข๒ เทารอน - ขี้เถารอน๓ เกิ่น - พัง ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๕๑
จักหื้อเปนน้ําก็ไดจักหื้อเปนไฟก็ไดมันก็ซัดผาผืนนั้นไปหาพระพุทธเจาหั้นแล มันก็คระนิงใจวาจักห ื้ อผาผืนน ั้นไปฅําราบพระเจาห ั้ นแล พระพุทธเจารูแลว ก็กะทําอทิฏฐานอิทธิริทธีตีฟาดย่ําเส แลวก็เอาผาผืนนั้นมาเชดตีนเสหั้นแล ฯ ในกาละนั้น ยักขก็เอาหัวลงต่ํา แลวมีใจอันหมนหมองอยู มีรัทธีอันใด ก็เสี้ยงเสแลว พระพุทธเจาก็แพ๑ ยักขยักขก็สะดุงตกใจกัว ก็ยอมือไหวแทบตีน แลวมนกัขออภ็ยชั ีวิตซงพระพ ึ่ ทธเจุาหนแล ั้ พระพทธเจุาก ็บังเกดกริณาุก็เลาโลม เมตตา แลวก็เอายักขเขาสูนิเวสนะเรินหลวง แลวพระพุทธเจาก็เทสนาธัมม สั่งสอนไปไจๆ หั้นแลฯ พระญายักขก็สะดุงตกใจกัวแตบาปมากนัก ก็ลวดไดถึง โสตาปฏิมัคคญาณ เปนโสดาปุคละ แลวก็กมแทบตีนพระพุทธเจา แลว [หนาลาน ที่ ๓๒, น.๕๒๕] ก็ขอเอาแกวทัง ๓ เปนที่พึ่ง พระพุทธเจาก็สอนสีล ๕ หื้อแกมัน มันก็รับเอาแลวกขออ็ ุปฏฐากสกการะป ัชาแหูงพระพทธเจุาตราบตอเทายาวช ีวัง หั้นแล ฯ พระญาอาฬวกยักขเปนประธานกวายักขทังหลายมวร อันพระพุทธเจา ฅอบงํา ถอดเสยงพัสอินรัายนนแล ั้ ก็เอาแกวท ัง ๓ เปนที่พึ่ง แลวก ็บังเกดปสาทะ ิ สัทธาเหล ิ้มใสในคุณพระพุทธเจามากนัก ก็สักกระปูชาฅบงํา ฟงรัสสธัมมเทสนา ตราบเส ี้ ยงฅืนนั้น รุงแจงแลวพระญายักขก็เอาราชบุตตมานอมเวียนเฅียน๒ หื้อแกพระพุทธเจาวาด ั่ งน ี้ ภนฺเต ขาแกพระพุทธเจา สวนเจาราชบุตตตตนน ี้ ก็หากเปนอาหารแหงขาแล ขาก็ฟงคําสอนแหงพระพทธเจุา ก็ถือเอาสรณาคมน แลว จําสีล ๕ บขาด บขาสัตตลักทาน บกาวคําลาย คําฟาง บกินน ้ํ าเมาแล สมาธานเอาสจรุตสิมมาทัฏฐิตามคิาสอนแหํงพระพทธเุจาชพระการแล ู ว ขากเอา็ กุมารตนเปนลูกพระญาอาฬวีนี้หื้อเปนทานแกพระพุทธเจา[หนาลานที่๓๓, น.๕๒๗] บัดนี้แล พระพุทธเจาจุงเอากุมารตนนี้เทิอะวาอั้น ฯ แลวพระพุทธเจาก็เอาแลว ก็เมตตาส ั่ งอําลาพระญายักขทังหลายแลว ก็เลาโลมเอาอาฬวกะผูใหยนั้นไปตามหั้ นแล พระญายักขก็เหลิอบไดก็พาเอา บาตรพระพุทธเจาแลวก็ไปตามหลังพระพุทธเจา กับทังราชบุตตแลวก็ลงจาก ๑ แพ - ชนะ๒ นอมเวียนเคียน - (นอมเวนเคน) ยกยื่นยอถวาย ๑๕๒ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
จอมดอยที่นั้นลงมาตามหนทาง มารอดสาลาท ี่ ฅนทังหลายสางไวเอาฅนมา ถวายนั้น พระญายักขก็สะดุงตกใจกัวดวยคําร ่ํ าพึง ในกาละเมิ่ อกอนกูก็ได บิบเบียนกะทํารายแกฅนทังหลาย หื้อวินาสจิบหายตายมากนักแล บัดนี้กูหาพิส บไดละเสแลว ฅนทังหลายหันกูก็จักกะทํารายแกกูชาแล วาอ ั้ นแลวก็ไหว พระพุทธเจา ขอพอกฅืนเมิอห ั้ นแล พระพุทธเจาก็เลาโลมวา ดูรามหาราชะ กูตถาคตะยังเปนที่พึ่งแกทาน จักกัวแตเภยยะเยิ่งใดชา วาอั้นแลวก็หื้อพาบาตร ลงมาสูเมิงหั้นแล แมนพระญายักขหันฅนก็กัว เขาก็แลนไปเตียดไปลี้๑ อยูที่ใด ที่๑ เสหั้นแล ฯ พระเจากบอกก็าวแกฅนทงหลายวั า ดูราฅนทงหลายอยั าได หยานกวเทัอะิ [หนาลานที่ ๓๔, น.๕๒๙] พระญายักขผูนี้พระตถาคตะหากสั่งสอนไดแลว ทานก็มีสีล แลสรณาคมนเปนที่พึ่งแลว ก็อาไสรซึ่ งบุญแลคุณแหงกูตถาคตะ ก็มาตามหลัง แหงกตถาคตะนูแล ี้ ฅนทงหลายหันกัจาก็นวั า พระเจาแหงเราเมอสอนพระญายิกขั ไดแลว ชวนกันออกมาแลวาอั้น ลางฟองก็วาพระญายักขถือเอาพระเจาไดแลว ก็พากันลงมาแลวาอั้น พระเจาก็หื้ออาฬวกยักขพาเอาบาตรมาตามหลัง แลว จระเดินแอวไปที่หัวบานเขา ในเมิงอาฬวีทุกแหง ก็เขาไปสูอังคเจดียแลวก็ สันเขาหั้นแล ฯ ในเมอส ิ่ นเขัาแล ว พระพทธเจุาก เอาพระญาอโสก ็พระญาอนทิ พระญายกขั กับทังอรหันตา กับทังเจาราชบุตตกุมาร เขาไปสูเวียงห ั้ นแล ฅนทังหลายหัน พระญายักขเขามาสันนี้เขาก็กัว ก็แลนไปเดียดลี้๒ อยูหั้นแล แมนอาฬวกยักขก็ กัวแตฅนทังหลายเยาวามากะทําแกตน มันก็ฟงไปหั้นแล แลวก็หนีเมิอหั้นแล ฯ พระพทธเจุากเล็ าโลมบอกเต นพระญายิกขัแลฅนทงหลายหั อบานใจได ื้ แล ว บหื้อมีคําสังกาแกกัน แลวพระพุทธเจาเปนประธาน ก็เขาไปสูฅุม [หนาลานที่ ๓๕, น.๕๓๑] นอย ขึ้นเมตตาพระญาอาฬวีก็บอกเหียดการทังมวรแตตนถึงปาย แลวห ื้ อมีไมตรีรักแกกันทังผีทังฅน แลวพระเจาก็ปกเตินห ื้อพระญาไดรูวา ดูรามหาราช แตนี้เมอหนิ า มหาราชจงห ิ่ อเพ ื้ นแต ิ่ งเรนหลิ ัง๑แลวห อเปนท ื้ ถวาย ี่ ๑ ลี้ - ซอน๒ เดียดลี้ - หลบซอน ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๕๓
สวยไรพระญายักขตามราชวัตรอันพระญาเวสสุวัณณหื้อนั้นเทิอะ หื้อไดอุปถาก รักสาตามปเวณีดวยดีเทิอะ วาอั้นหั้นแล พระญาก็ปฏิบัติตาม แลวก็หื้อเพิ่นแตง แปงเรินหลัง ๑ หื้อเปนถวายสวยไรตามราชปเวณีพระญาเวสสุวัณณปนห ื้ อแก อาฬวกยักขสืบสายไป ก็มีแล ฯ พระพทธเจุาก ็สั่งสอนอาฬวกยกขัแลพระญาอาฬวีหื้อมไมตร ี ีซึ่งกนไปมา ั สันน ี้ แลวก ็นอมเวยนหีอเจ ื้ าราชบตตุแกพระญาแลนางเทว ีดั่งเกาหนแล ั้ ฅนทงหลายั ก็สาธุการซ ึ่ งบุญแลคุณแหงพระพุทธเจามากนัก ก็พรอมกันทานแลสักกระปูชา หื้อเปนมหาปางอันใหยแลวพระญาอาฬวีเปนประธานกวาฅนทังหลาย เขาก็ ฟอมกันราทธนาขอพระพุทธเจาอยูเขาวัสสาที่นั้นห ั้ นแล ภควา สวนอันวา พระพุทธเจา ก็รับเอา [หนาลานที่๓๖, น.๕๓๓] นิมนตดวยตุยหิ ๑ อยูบปากหั้ นแล พระญายักขก็อยูอุปถากพระพุทธเจาตามกาละอันควร แลวก็พอกฅืนเมิอสูที่อยู แหงตน ก็มีหั้นแล ฯ พระพุทธเจาตนประกอบดวยมหากรุณา ก็อยูเขาวัสสา ในขวงองคเจดั ียอันมีที่ใกลเขตโลหอ ตตรปุพพตะ คือทใกล ี่ ดอยจอมทองท ี่นั้นได ๓ เดินหั้นแล ฯ ดั่งจักรูมาน ี้ นับแตพระพุทธเจาไดตรัสประหญาสัพพัญูเปนพระมาถึง วัสสาด ั่ งน ี้ไดสิบ ๗ วัสสาน ี้ แล ก็ออกจากวัสสาแลว พระพุทธเจาก็ร่ําพึงหัน อังคเจดียที่นั้นเปนสัณฐานที่วิเสสนัก ก็เทสนาทํานายวา ดูราอานันทเถียร ในเมอตถาคตะน ิ่ พพานไปแล ิ ว พระญาอโสกธัมมราชา กับอรหันตาก็จักเอาธาตุ ดูกคระหมอมก้ํา ๑ มาถปนนะตั้งไวในอังคเจดียที่นี้แลว เปนสัณฐานอันวิเสียด เปนที่ ตถาคตะมาสํารานเขาวัสสาที่นี้ ก็จักมีจิ่มใกลโลหอุตตรปพพตะ คือ ดอยจอมทองที่นี้หมื่นชาแล ทํานายวาสันนี้แลวก็สระเด็จไปวันนั้นแล ฯ ตโต แรกแตนั้นไปหนาสวนอันวาเจา[หนาลานที่๓๗, น.๕๓๕] ราชบุตตตนนั้น ก็พนจากมอยืกขั แลวฅนพอกมาเมืงดิงเกล ั่ าแลวดงอ ั่ ั้น ฅนทงหลายกัเร็ ยกใส ี ชื่อวา เจารักขณกุมาร วาอ ั้ นก็มีแล ถึงเม ิ่ อเจาข ึ้นใหยมาแลว ก็ร่ําพึงหันอนิจจธัมม อันบหม ั้ นบเท ี่ ยงสักอัน จิ่งจักออกไปบวช ลวดไดถึงอรหันตา ปรากฏชื่ อวา มหาหถกะอาฬวกเถยรี ก็มีแลเตน เหยดดีงอ ั่ ั้น พระญาอาฬวกะผูนี้พระพทธเุจา ๑ ตุยหิ - (บาลี.- ตุณฺหี) นิ่ง, เงียบ ๑๕๔ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
มาอยูเขาวัสสาในอาฬวะอังคเจดียแลว ในกาละเมิ่ อพระพุทธเจามาเมตตาเขา ทังหลาย ลวดปสาทะสทธาเพัออ ิ่ นแล ั้ เขาทงหลายกัาวว า (เจา) กูบควรมานงแท ั่ น แหงผูขาแลวาอั้น พระการ ๑ เม ิ่อตถาคตะไดนั่งแทนพระญายักขแลว อารักข ทังหลายจากันวา ปุคละเจาตนน ี้ มาน ั่ งแทนพระญาเจาเราน ี้ แลวาอั้น เม ิ่ อนั้น อาฬวกยักขเคียด แลวเขามากาววา ปุคละผูใดมานั่งแทนแหงกูนี้ชาวาอั้น เหียด [หนาลานท ี่๓๘, น.๕๓๖] ดั่งอั้น ดอยอนนั ี้จิ่งไดชื่อวาดงนั่ง ประบาทกูอันน ี้จักไดชื่อวา ประบาทดงนั่งชาแล ฯ ปาอันอยูใตดอยตถาคตะย่ําประบาทไวนี้ยักขทังหลาย กาววา พระเจาย่ําประบาทไววาอั้น เหียดดั่งอั้นจักไดชื่อวาดอยประย่ํา พายลูน จักแผไป พระยําวาอั้นชาแลฯ น้ําอันนี้จักไดชื่อวาพระยํา หมื่นชาแลฯเทวดา อารกขั ทังหลายกเอาซายงน็ซายฅามาไ ํวใน ถ้ํากวางฅําที่ใกลประบาทน ั้น พายหนา จักไดชื่อวาถ้ํากวางฅํา หม ื่ นชาแล ฯ แมน้ําอันไหลแตพื้นถ ้ําใกลประบาทนี้ จักไดชื่อวาแมน้ําซายฅําชาแล แมน้ําสองอันนี้อันพระตถาคตะเขามาหัวทีนั้น เขาจากันวา ปุคละผูใดมีหัวอันเปย ตัวก็เปยผาย ๑ แลวเขามาสูเขตแดนเราน ี้ ชาวาอั้น น้ําสองอันนี้จักไดชื่อวาแมน้ําเปยนอย เปยหลวงชาแล ฯ พระพทธเจุากเทสนาท็ านายประบาทด ํงน ั่ ี้ แลวกเอาอรห็นตาัแลพระญาอนทิ พระญาอโสก ออกจากที่นั้น ฅืนพอกจากเมิง เมิอสูทิสะหัวน้ํา มารอดท ี่ ๑ ก็ยั้งเซาอยูหั้นแล ฅนทังหลายก็มาไหวแลปูชา แลวก็ขอเอาประบาทหั้ นแล พระพุทธเจาก็ย่ํา [หนาลานที่ ๓๙, น.๕๓๘] ประบาทไวหื้อเปนที่ไหวแลปูชาแกฅนแล เทวดาทังหลายห ั้ นแล ฅนก็จากันวา พระเจามาต ั้งสาสนาไวหื้อเราทังหลายได ปูชาแลทานดาย เราทงหลายกั ควรใส ็ ใจฟอมกนทานลวงสาลาั ๑ โกม๒ ประบาทไว เราทังหลายก็จักไดไหวแลปูชาชูปชูเดินเทิอะวาอั้น ลัวะทังหลายกาววา พระพุทธเจามาไวประบาทแหงเราแล รักใจรักฅอมากแล ปูชาแลทานชูปชูเดิน มาแลวาอั้น เหียดด ั่ งอ ั้ นพระพุทธเจาจ ิ่ งจักทํานายวา น้ําวังแมนี้จักไดชื่อวา วังทองชาแล หาดน ้ํ าอันนี้จักไดชื่อวาหาดใหมเหียดอันน ้ํ าอันน ี้ไหลราย ฅนทงหลายวัาพระเจาไว สาสนาใหม วาอั้น หมนชาแล ื่ ฯ ประบาทอนนั ี้จักไดชื่อวา ๑ ลวงสาลา - โรงศาลา๒ โกม - กวม, ครอบ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๕๕
ประบาทหาดใหมชาแล ฯ เขาทังหลายวากันวา เราพอยมาหื้อปูชาหื้อทานชูป ชูเดินวาอั้น ลัวะบานนี้จักไดชื่อวาชูปชาแล พายลูนจักแผไปวาบานชู ชาแล ฯ พระเจาฟากที่นั้นไปรอดที่๑ ก็ขามน้ําอัน ๑ ใตบานอันนั้น เขาบอกกันวา ดูราชาวเราทงหลายเอั ิย พระเจามาขามนาท ้ํ งนาเราไป เพยงดีงจ ั่ กบั นไปน ินห ั้ นแล ั้ มันก็เมิอบอกไทบานด ั่ งน ี้ แลวเขาทังหลายก็ชวนกันเอาเขาตอก [หนาลานที่๔๐, น.๕๔๐] ดอกไมคันธะของหอม เขาน ้ําโชนะอาหาร ผาผอนทอนแรเมิอทาน พระพุทธเจาก็อนุโมทนากับเขา แลวเขาก็ขอเอาประบาทหั้ นแล พระพุทธเจา ก็ไวประบาทรอย ๑ หื้อเขา แลวก็ทํานายวา ถานะที่นี้พายหนา บานอันนี้จักได ชื่อวาบานทวงยาง บาน ๑ จักไดชื่อวาบานเพียง หมื่นชาแล ฯ พระเจาทํานายสันนี้แลวก็สระเด็จไปรอดที่ ๑ ฅนทังหลายก็เอาเขาตอก ดอกไมคันธะของหอม เขาน้ําโภชนะอาหาร ผาแผนงึนฅํา มาปูชาพระพุทธเจา แลวก ขอเอาประบาทห ็นแล ั้ พระพทธเจุาก เมตตาไว ็ ประบาทห อเขาได ื้ ไหว แลป ชาู แลวจ ิ่ งทํานายวา เราตถาคตะมารอดที่นี้ เขาทังหลายมาแตงแปงของทาน ฟองกตกแต็ งใสหวานเตมแล ว พอยตกออกเสนั ั้น หมนชาแล ื่ ดาวลวงอนนั ี้ชื่อวา บานงอก ประบาทบานงาม ฯ อัน ๑ เขาจากันวา พระเจามาปกหมหื้อชุมเยน ใจดีแล บานอันนี้จักไดชื่อวาบานสางหวานเตมแล ฯ น้ําแมอันนี้จักไดชื่อวา ใสงาม ที่๑ ก็จักก่ําเปนดั่งน้ําแกงนั้น หมื่นชาแล ฯ พระเจาทานายํ ประบาทลวงสงลวงฅูําสันนแล ี้ วกสระเด็ จไปรอด ็ [หนาลาน ที่ ๔๑, น.๕๔๒] ที่๑ ฅนทังหลายก็มาปูชาแลหื้อทาน แลวก็ขอเอาประบาทไวหั้นแล พระพุทธเจาก็ย่ําประบาทไวหื้อเปนที่ไหวแลปูชา แลวจ ิ่ งทํานายวา เม ิ่ อเรา ตถาคตะมารอดนั้น ชาวบานอันนี้เขาก็ไปหาหลัวยังในปา เขาก็รูวาพระพุทธเจา มาเมตตาวาอั้น เขาก็ฟาวมา ลวดละฟา๑ แลกวาน๒ เสในปา แลวแลนมาหา พระตถาคตะห ั้ นแล บานอันนี้จักไดชื่อวาฟาวจอม หม ื่ นชาแล ฯ บานอัน ๑ อยพายเหน ู ิอ ก็ฟาวมาหากตถาคตะแลูบานอนนั ี้จักไดชื่อวาบานวาว (ฟาว) ใต วาว (ฟาว) เหนิอ หมื่นชาแล ฯ ๑ ฟา - พรา๒ กวาน - ขวาน ๑๕๖ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
พระพทธเจุาทานายสํนนั ี้ แลวกเอาอรห็นตาแลพระญาอันทิ พระญาอโสก ก็สระเดจไปเมตตาอารักขทังหลายห ั้ นแล เทวดาอารักขทังมวร เอาปะลา๑ มาปูชา เขาตอกดอกไมคันธะของของ ผาผอนทอนฅํา แกว ๗ พระการ กับทัง ออยมาทานแกพระพทธเจุามากนกหันแล ั้ พระเจาก ไปย ็ ่ํา (ซอน) รอยตนพระเจี า ๓ พระองคอันลวงแลวนั้น ไวอุปถากรักสาห ั้ นแล พั่นดั่งประบาทสี่ รอยนั้น พระเจาก็ไวชูตนดั่งอั้น เทวดาอารักข [หนาลานที่ ๔๒, น.๕๔๔] ทังหลาย ก็เปนอัน เคยดรีายน ัก ก็จักกะทาหํ อเปนอนทรายแก ื้ ฅนทงหลายมากนักหันแล ั้ เหยดดีงอ ั่ ั้น พระเจาทังสี่พระองคจิ่งถปนนาตั้งไวหื้อหายเภยยะทังมวร เพิ่ออั้นแล เขาของ งึนฅําชูพระการอันเทวดาอารักขปูชานั้นเอาไวในถ้ําหั้นแล น้ําอันไหลแตปากถ้ํา ออกมาจิ่งไดชื่อวาน้ําถ้ําแกว ก็มีแล แมนน้ําอันไหลแตเมิง บัดนี้แล ฯ พระเจาทานายํ ประบาทเมงจิ ัน สันนแล ี้ วกสระเด็ จไปรอดท ็ ี่ ๑ พระพทธเจุา ก็เปงรสมัแผี ไปในอากาส รุงเรงงามมากนิ ัก พระพทธเจุากมาเซาอย็ ในบ ู านอ ัน ๑ หั้นแล ฅนทังหลายหันรัสมีดั่งนั้น ก็สะดุงตกใจกัวมากนักหั้นแล พายลูนจิ่งรูวา พระเจามาเมตตา เขาก็เอาเขาตอกดอกไมคันธะของหอมโภชนะอาหาร ผาแผน งึนฅํา มาปชาหูอทานแก ื้ พระพทธเจุาหนแล ั้ พระเจาก ็ย่ําประบาทไวหื้อเขารอย ๑ แลวก็ทํานายวา ดูราอานันทเถียร เม ิ่ อพระตถาคตะมารอดนั้น ฅนทังหลาย เอาเขามารอมกัน ลางภองก็ทวงติงกันวา เขาสูสังแพมาก ่ํ าดําแกมขาวแดงไว สันนั้นชา [หนาลานที่ ๔๓, น.๕๔๖] สูทังหลายพอยบเลิก บแจงเสนั้นชา ฅนฝูงเปน เจาเขาจ ิ่ งกาววา ตูขาก็เลือกก็แชง๒ มากนักแล เม ิ่ อจักไวเปนเขาหนวยเชิ้อ๓ ก็เลิกเชิ้อดี๑ แล ยามตํา ยามฝด ยามขิง ก็เลิกแล หากเลิกบแจง บแพเสแลว หากเปนหนวยหย าหวังตกแกมเสแลว หยาหวงกัมาเก็ดแกมิ บพาเลกเสแลวิาอ ั้น แตนี้เมอหนิ า เมงอินนั ี้จักไดชื่อวาเมงหวิ ังแล พายลนจูกแผั ไปว าเมงวิ ัง ชาแล ฯ พระการ ๑ เขาไปแตงอาหารน ั้น ก็วาหอแก ื้ กันพอหาวชะวาอ ั้น ฅนชาวเมิง ที่นี้เขาออกปากวาพอหาวชะ วาอั้น พายหนาเขามีอันใดก็จักเสบหลายก็นอย ชาแล ก็ดวยปากเขาวาหาวชะ วาอั้นหั้นแล คันบตายก็จักตกใจชาแล ฯ อัน ๑ ๑ ปลา - ผลา, ผลไม๒ แชง - ระวัง๓ เชิ้อ - เชื้อ, พันธุ, อยาง ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๕๗
เขาวาหื้อกันวา ฟาเถี่ยนเกาใหย ก็บเอามาชะรฤ เอาฟาเถี่ยนนอยมานั้นชาวา อั้น ฯ อัน ๑ วาหาฟาจักฟนดูกก็บไดนั้น พอยเอาดูกมาตมทังแทง ลางฟองก็มา ทวงวา ตมทงแทังดงรฤ ั่ เอาฟามาฟ นนนอว ี้ าอ ั้น เหยดนี ั้น น้ําอนไหลแต ัหนเหน ิอ ชวยวันตกมานั้น [หนาลานที่ ๔๔, น.๕๔๘] จักไดชื่อวาแมน้ําแทงดูกชาแล ฯ แมน้ํา อันไหลมาแตหัวน ้ํ าแทงดูก จักไดชื่อวาน้ําพระมาเมิง วาอ ั้ นชาแล ฯ แมน้ํา อันไหลวันออกหนใตนั้นก็ดีแมน้ําอันลุกแตหนใต น้ําผาเมิงมาน ั้ นก็ดีแม๑ ลุกแตวันออกมาวันตกก็ดีไดชื่อวาน้ําฟว ชาแล ฯ แม๑ ลุกวันตกมานั้น จักได ชื่อวาภะมาเมิงชาแล ฯ แมน้ําอันลุกแตหนพยัพมา จักไดชื่อวาน้ําแกวมาเมิง ชาแล ปุคละผใดมาก ู นแลอาบิ ก็จักมีกําลงแัรง ฯ แม๑ ก็ไดชื่อวาน้ํานอยชาแล ฯ แม๑ ก็ไดชื่อวาแสงราชา หมื่นชาแล ฯ ดอยอันนี้จักไดชื่อวาดอยทองชาแล ฯ ประบาทอันนี้จักไดชื่อวาประบาทรับฟา ๑ ชาแล ฯ น้ําหวยอันนี้ชื่อวา น้ําหวยฟาเมิง ชาแล ฯ พระก็สระเด็จไปสูริมน ้ําใหยที่ ๑ ฅนทังหลายรูแลวก็มาตอนมารับ พระพุทธเจา แลวก็เอาเขาตอกดอกไมมาปูชาพระพุทธเจาห ั้ นแล เถาดอกไม ก็ฟุงผายตกน ้ํ าเรรายไหลไปมามากนัก เขาก็จากันวา น้ําทังแมก็เปนดอกไม ทังมวรนอวาอั้น คันเขามาทานแลวก็ขอเอาประบาทหั้นแล [หนาลานที่ ๔๕, น.๕๕๐] พระเจาก็ย่ําประบาทไวแกเขา แลวก็ทํานายวา ดูราอานันทเถียร เมิงอันนี้จักได ชื่อวาของดอกไมชาแล ฯ แมน้ําอันนี้จักไดชื่อวาน้ําของดอกไมชาแล ฯ ประบาทอันนี้จักไดชื่อวาประบาทของดอกไมชะแล ฯ พระเจาทานายสํนนั ี้ แลวกสระเด็ จไปรอดบ ็านทมมัละทิ ี่ ๑เขากมาห็อทาน ื้ แลวขอเอาประบาทหั้ นแล พระเจาก็ย่ําประบาทไวรอย ๑ ไวหื้อแกเขาห ั้ นแล พระเจาก็ทํานายวา กูพระตถาคตะมารอดที่นี้ ทัมมิละทังหลายก็มากาววา ผูขาทังหลายเปนอันอืบหยาก หาสังจักกินก็บไดเทามีน้ําผักน้ําหนอเปนอาหาร ขาแล ประบาทอนนั ี้จักไดสะตงบานสิบสั ีตีนฟองทองใค บานนาไคลส ้ํ ีติงชาแลฯ น้ําแมนี้จักไดชื่อวาน้ําแมสีติงชาแล ฯ พระเจาทํานายสันนี้แลวก็สระเดจไปรอดที่๑ ยังมีทัมมิละผู๑ ไปแอวปา มาหันพระเจาห ั้ นแล มหาอานันทเถียรจ ิ่งไหวพระพุทธเจาวา ขาแกพระพุทธเจา ๑๕๘ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
ในที่นี้ก็เปนอันหลากเสแลววาอั้น ก็ถือเอาไวที่ควร ๑ กอน [หนาลานที่ ๔๖, น.๕๕๒] เทอะวิาอ ั้น แลวกลวดอย็ ปฏู ิบัติพระพทธเจุาตราบตอเทาถงรึงแจ ุ ง มันจงบอกแก ิ่ ชาวบาน เขาก็เอาเขามาทานพระพุทธเจาห ั้ นแล มหาอานันทเถียรจ ิ่งไหว พระพุทธเจาวาขาแกพระพุทธเจา ในที่นี้ก็เปนขงเมิง พายหนายังจักเปนเมิง อัน ๑ ชาแล ขอพระพุทธเจาไวประบาทแกเขา หื้อเปนที่ไหวเทิอะ พระพุทธเจา ก็ย่ําประบาทไวรอย ๑ แลวก็ทํานายวา บานลัวะผูอันมากาวห ื้ อชาวบาน หื้อเขามาทานนั้น ก็ไดชื่อวาบานแจงแควน หมื่นชาแล ฯ บาน ๑ จักไดชื่อวา บานเราทาน หมื่นชาแล ฯ พระเจาก็ทํานายสันน ี้ แลวก็สระเด็จไปสูชนบทลําดับไป ก็ไปรอดที่ ๑ ก็ย่ําประบาทซอยรอยตนพระเีจาท ัง ๓ ตน คือกกุสันธะโกนาคมนะ กัสสปะนนแล ั้ ทํานายวาประบาทผาผึ้ง หมื่นชาแล ฯ พระเจาก ็ทํานายสนนั ี้ แลวก สระเดจไปส ็ ูดานทมมัละขิาวาทงมวรั ก็สั่งสอน เขาทังหลาย เขาก็บละมิจฉาทิฏฐิไดพระเจาก็สั่งสอนบได[หนาลานที่ ๔๗, น.๕๕๔] ก็สระเดจจากดานทัมมิละขาวา ก็มารอดเมิงแช ไวประบาทเชียงผา แลวไว ประบาทเมิงมาง แลวก็สระเดจไปเมตตาทัมมิละชนบทในเมิงเขมรัฏฐะ คือ เชียงตุง คือเปนระแวนแควนเมิงฅนทังมวร ก็ย่ําประบาทไวตามอันควร เปนที่ ไหวแลปูชาแกฅนแลเทวดาทังหลาย ก็มีดวยพระการดั่งกาวมานี้แล ฯ สตฺตมปาทธาตุกถา นิฐิตา ฯ กรียาสังวัณณนาเทสนาทํานายประบาท ผูกถวน ๗ ก็สระเดจบัวรมวณกาละควรเทานี้กอนแลแล ฯ (บันทึกทายเรื่อง) ธัมมกับน ี้ มุลลสทธาผั ูขาสางทาน ชื่อวาอดวงแกุว ภรยาชิอว ื่ านางบ วฟอง ั เปนเคา พอแมลูกเตาญาติกาสัมพันธะ กุลพงสวงสาทังหลายมวน ชวนกัน สางทาน ค้ําวรพทธสาสนาุ๕ พันวสา ผูขาทงหลายกั ขอเปนผละอาน ็สงสิ โช นี้แล ชาติหนาแดบุญเหิย ฯ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๕๙
àªÕ§μا ¾ÃиÒμبÍÁ¤íÒ (´ŒÒ¹¢ÇÒ) ÀÒ¾ : ÇÊÑ¹μ »˜ÞÞÒá¡ŒÇ
àªÕ§áʹ (ÁØÁ«ŒÒ´ŒÒ¹ä¡Å)-¹éíҢͧ ÀÒ¾ : àÊÒÇÃÕ ªÑÂÇÃó
ตํานานพระเจาเลียบโลก ผูก ๘ นโม ตสฺสตฺถุฯ เย คาถา กสฺมึราชา คจฺฉริตฺวา กฺุจรติฯ ดูราโสตุชนะสปุริสสะทังหลาย สตฺถา อันวาสัพพัญูพระพุทธเจาแหงเรา ก็เอาอรหันตา แลพระญาอินทแลพระญาอโสก จระเดินผวดสัตตทังหลายใน เมิงเขมรัฏฐะชูแหง แลวก็สระเดจเขามาในระแวกแกวนเมิงโยนกะโลวก คือ เมิงยอย (ยอน) ก็มีแล ฯ พระเจาก็เขาไปภะยาก ไปถึงแมน้ําอัน ๑ ชื่อวาแมน้ําพระยักขวาอั้น พระเจาก็ซวยหนาแลวก็นั่งอยูในที่นั้น ยังมีชาวทมิลัวะผู๑ มันก็จระเดินแอวปา มันไดหันพระเจา ก็มีใจยินดีมากนัก ก็เอาเขาหอแหงมันห ื้อเปนทานแก พระพุทธเจาห ั้ นแล พระเจาสันแลวก็ลงมาตามแมน้ํา ก็ไปถึงดอยอัน ๑ ชื่อวา เจขุมเทาหั้นแล พระเจาก็นั่งอยูเหนิอดอยที่นั้น ยังมีลัวะผู๑ ชื่อวาอายอง มันเปนขุนห ั้ นแล มันหันพระเจาก็มีใจยินดีแลวก็เอาหมากพูมาทาน พระเจา ก็รับเอา แลวก็ร่ําพึงวาถานะที่นี้ยังจักเปนเมิงอัน ๑ ชื่อวาพยัคฆรัฏฐะ คือวา เมิงภะยาก ชาแลวาอั้น พระญาอโสก แลอรหันตา แลมหา [หนาลานที่ ๒, น.๕๕๘] อานันทเถียร ไดยินจิ่งพรอมกันขอซึ่งพระพุทธเจาวา ขาแดพระพุทธเจา ในที่นี้ ควรตั้งสาสนาที่๑ แล ขอพระพุทธเจาจุงไวธาตุแดวาอั้น พระเจาก็เอามือลูบหัว ก็ไดเกสาธาตุเสน ๑ หื้อแกอรหันตา แลพระญาอโสก แลวก็เอา (หื้อ) อายขุน ลัวะอายองห ั้ นแล ขุนลัวะก็รับเอาเกสาธาตุแลวก็เอาไวบอกไมรวก แลวในใส อูบฅําใหย ๗ กํา แลวเอาเขาของใสในฅะอูบฅํา หื้อเปนเฅิ่งปูชา แลวขุดขุมลึก ๗ สอก กวางก็ได๗ สอก แลวขุนลัวะก็เอาเขาของลงใสไวไดลาน ๗ แสน เพิ่อ ๑๖๒ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
หื้อเปนของปชาธาตูพระพุทธเจุาแลวก อเปนเจด ียฅําสูง ๓ สอก แลวพระญาอนทิ ก็ใสยนตผัด๑ ไวเพ ิ่ อบหื้อเปนสาธารณแกเกสาธาตุเจา ก็ถมเสดีงาม แลว พระพทธเุจาก ็สั่งอรหนตาัแลพระญาอนทิ พระญาอโสก วาดงน ั่ ี้ในเมอก ิ่ ตถาคตะู แลนิพพานไปแลว สูทังหลายจุงเอาธาตุมือก้ํากวา๒ แหงกูมาไวที่นี้เทิอะ ฯ วาอ ั้ นแลวก็สระเดจไปสูดอยอัน ๑ ชื่อวาโลหปพพตะ คือดอยจอมทอง มีที่จิ่มขอก [หนาลานท ี่๓, น.๕๖๐] เมงภะยากิ หั้นแล ทัดกาละยามนั้น ยังมพระญายีกขั ตัว๑ มันก็อยูดอยที่นั้น ยังมีขุนผู๑ ชื่อวาอุตตระเปนเจาเมิงภะยากที่นั้น ก็เอา ปูพระญายักขผูนั้นกิน แลเดินแลฅนห ั้ นแล ยักขคันหันพระเจามาแลว มันก็วา จักกินพระเจาวาอั้น พระเจาวามึงจักกินกูแทแลรฤ ยักขวาจักกินแทแลวาอั้น พระพทธเจุากเหย็ยดมีอเบืงซ ิ้ ายไปว า จักกนกิูก็กินทรา วาอนก ั้ ็อาปากจกคาบแทั ก็กายเปนดอกบัว ดอกไมงน ดอกไมฅําเปนแกวปท มราคหันแล ั้ ยักขหันอสจัรยั เยงน ิ่ ั้น ก็บอาจจกกั นได ิ พระกผายปาฏ ็หารยิ สันนั้น จิ่งรูวาเจาก ูลักเปนพระเจาดาย วาอั้น พระเจาจงก ิ่ าวว า มึงบรูจักกรฤว ูาอ ั้น มันก็วาขาบ รูเสมอตายแลิ วาอนห ั้ นแล ั้ พระเจาก็สอนวา มึงขาสัตตสันนี้มึงจักไดไปเกิดในนารก แลจักไดเกิดเปนยักข ๕ รอยชาติเลาแล มึงจุงละการอันเปนบาปเส แลวจุงกะทําบุญเทิอะ ยักขกาววา จักหอข ื้ ากะทาบํญด ุ งรฤชา ั่ พระเจากาวว า มึงจงมาร ุ บเอาสั ีล ๕ เทอะิ มันจงก ิ่ าวว า เอาสีล ๕ นั้น จักเยดดั่งรฤชา [หนาลานที่ ๔, น.๕๖๒] พระเจากาววา มึงจุงฅุบเขา มาหนี้วาอั้น พระญายักขก็ฅุบเขายอมือมา แลวพระเจาก็ปนสีล ๕ แกมัน แลวมันก็รับเอา แลวเข ี้ ยวมันเหลมพนปากนั้น ก็ถอนออกเส เลบมือทังสิบนิ้ว อันยาวนั้น ก็หลอนตกเส ลวดกายเปนฅนผูดีผูงามมาแล มันจงไหว ิ่ พระพทธเุจาว า สาธุดีแล วาอั้นแลวก็หนีไปหั้นแล ฯ พระพทธเจุาก ็สํารานนอนอยเหน ู อจอมดอยทิ ี่นั้นฅืน ๑แลวถงวึนลันรูงเชุ า พระญายกขั ก็เอาเขาน าโภชนะอาหารมาห ้ํ อเปนทานแล ื้ ว เมอน ิ่ นข ั้ นลุวะผัอยู เมู งนิ ั้น ก็ฅะนงใิจวา สองเดนมาฅอบิ ก็ไดหื้อฅนแกยักขกินหนแล ั้ บัดนพระเจ ี้ ามาสอนเส ยังพสอินรัาย ก็จักมแลี วาอนแล ั้ วกเอาเข็าน าโภชนะอาหารเม ้ํ อทานถิงดอยทึ ี่นั้น ๑ ยนตผัด - ระหัดวิดน้ํา, กังหันวิดน้ํา๒ ก้ํากวา - เบื้องขวา ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๖๓
พระพุทธเจาก็รับเอาแลวก็กะทาอนํ โมทนาแลุวจ ิ่ งกาววา ถานะที่นี้ควรเปนที่ตั้ง สาสนาแลวาอั้น อรหันตาแลพระญาอโสก ก็ขอเอาธาตุหั้นแล พระพุทธเจาก็เอา มือลูบหัว ไดเกสาเสน ๑ หื้อแกอรหันตา แลพระญาลัวะตนชื่ออุตตระ จิ่งเอาใส บอกไมรวกไวใสอูบแกวบัวระกต๑ ใหย ๗ กํา [หนาลานที่ ๕, น.๕๖๓] กับทังเขาของ แลวก็กาวซึ่งพระญาอโสกวา ดีดีแล วาอั้น ฯ แลวพระญาอโสกแลอรห นตาัแลพระญาอนทิ แลขนลุวะนั ั้น เขาก็ฟอมกัน ปูชาเอาธาตุใสไวยังเขาของทังหลายลาน ๗ แสน ในถ้ํ าที่นั้น พระญาอินท ก็แตงยนตชักผัดไวในท่ํากางถ้ํา ริมธาตุแลวพระญาอินทก็เอาหินกอน ๑ เตง๒ กับปากถ้ํ าเสแลว ปากปะตูมีสองอัน มีทางวันออกปะตู๑ มีทางวันตกปะตู๑ มีหวยอัน ๑ ขดเมอติ อปากถ าน ้ํ ั้น ยังมีหวยอัน ๑ เมอเช ิ่ าแดดถอง ๓ ปะตูถ้ําวนตกั หั้นแล พระพุทธเจาก็ลุกไปย่ํารอยตีนไวเหนิอหินกอน ๑ กวางแลยาวได๖ สอก ที่จิ่มใกลเคาไมมากฅะหนุน๔ ตน ๑ แลวเทสนาแกอรหันตา แลพระญาอโสกวา กูตถาคตะนิพพานไปแลว สูจุงเอาดูกด้ํามีดฝายซาย มาไวที่นี้เทิอะวาอั้น ฯ แลวพระพทธเจุาก สระเดจไปส ็เมู งเชิ ยงแสน ี ก็ไปพบยงภักขิสองตนนอนุ จิ่มกัน เจาภกขิสองตนนุั้น หันพระพทธเจุามา ก็ชวนกนมาไหว ัพระพทธเจุาหนแล ั้ พระเจาหันก็ถามวา เขิอ๕ ทังสองมานอนที่นี้เหียดใดชา ภิกขุทัง ๒ [หนาลานที่๖, น.๕๖๕] ไหววา ขาแดพระพทธเจุา เขอขิาทงสองเอากั นมาไหว ั ไมสร มหาโพธ ี ิตนน ี้ จิ่งเอากนมานอนทั ี่นี้แล พระพทธเจุาจงก ิ่ าวว า ทานทงสองมาไหว ั ไมสร มหาโพธ ี ิ ตนน ี้ก็เปนอันดีนักแลไมก็หากเปนลูกไมมหาโพธิกูมาเกิดที่นี้ดาย จุงเอากันมา ไหวเทิอะ ฯ วาอนแล ั้ วพระพทธเุจาก ็ขึ้นเมอหิวดอยกลัาว ้ํ นออกหันแล ั้ เมอน ิ่ นย ั้ งมั ีชาง แหงขุนลัวะผูกินเมิงนั้นตัว ๑ เขาก็เอามามัดกับเสาไวชางตัวนั้นหันพระเจามา ๑ บัวระกต - มรกต๒ เตง - ทับ๓ ถอง - สอง, สาดแสง๔ ฅะหนุน - ขนุน ๕ เขิอ - เขือ, ทาน ๑๖๔ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
ปณฑิบาตเขาเมิ่อเชา ชางตัวนั้นก็สะดุงตกใจ ก็เตนไปมา เชิก๑ ก็ขาด แลวก็รอง แสนสะเทียนเสียง แลวก็แลนหนีไปลี้อยูหนองสระอัน ๑ พายวันออกพุนหั้นแล เหียดด ั่ งอั้น เมิงอันน ั้ นจักไดชื่อวาชางแสนวาอั้น พายลูนแผไปวาเชียงแสน ชาแล ฯ เหนิอสระพายวันออกนั้น จักไดชื่อวาเมิงหนอง ชาแล ฅนทังหลาย ก็เอาเขาน ้ําโภชนะอาหารมาทานแกพระพุทธเจาห ั้ นแล พระพุทธเจาจ ิ่ งกาววา ถานะที่นี้ ก็ควรต ั้ งสาสนาแลวาอั้น อรหันตาแลพระญาอโสก ก็ขอเอาธาตุ [หนาลานที่๗, น.๓๖๗] หั้นแลฯ พระพุทธเจาก็เอามือลูบหัวไดเกสาธาตุเสน ๑ ก็เอา หื้ออรหันตา ลัวะผูชื่อขุนแสนทอง ผูเปนเจาเมิงน ั้ นแล ก็เอาใสบอกไมซางไว แลวใสในฅะอูบฅําใหยได๗ กํา เขาใสในฅะอูบฅํา แลวก็ขุดรูลึกได๕ รอยวา แลเอาอูบธาตุใสในท่ํากาง แลวเอาเขาของใสลาน ๗ แสน แลวพระญาอินทก็ใส ยนตผัดไวปากปะต กลูาว ้ํ นออกหันแล ั้ พระพทธเจุาก ็สั่งอรหนตาั แลพระญาอโสกวา เมอก ิ่ ตถาคตะนูพพานไปแล ิ ว สูจุงเอาธาตุดูกแฅงกลากวา ้ํ กูมาไวที่นี้เทอะวิาอ ั้น ฯ แลวก็สระเดจถึงเมิงเชียงรายที่นั้น ก็ขึ้นไปสูหัวดอย แลวก็ลงมาสูแมน้ํา ก็อาบนาแม ้ํ กุฏนทีคือวาแมน้ํากกแล ยังมีชีมานผู๑ มันกเมาเปนบ ็ าเทยรยีอม เอาฅอนบุบตีฅนทังหลาย ยอมเอาดาบฟนฅนที่นั้นหั้นแล พระเจากาววา ชีมาน ผูนี้รายนักสันนี้ชาวาอั้น ชีมานก็เอาดาบฟนมาเพิ่อจักฟนพระเจาวาอั้น พระเจา กาววา มึงบรูจักกูชะรฤวาอั้น พระเจาก็ยื่นมือซายไป แลวกาววา มึงจุงฟนดูทรา วาอั้น ชีมานยกดาบจักฟนมือพระเจา ก็ลวดกายเกิด [หนาลานที่๘, น.๕๖๙] เปน ดอกบัวฅําหั้นแล ชีมานก็ฟนแทดาย มันก็กายเกิดเปนดอกบัวทังแทง พระเจา ก็กะทําปาฏิหารยหื้อชีมานหันอัสจัรยอันนั้น มันจ ิ่ งรูวาเปนพระเจา มันก็มาแก ผาผืนรายนั้นเส แลวก็มาไหวพระพุทธเจา แลวขอบวชหั้นแล พระพุทธเจาก็หื้อ บวช หื้อเปนภกขิุแลวพยาธ ิอันเปนบา ก็ลวดหายไปบดเดัยวนีนแล ั้ ดวยอานภาพุ แหงพระพุทธเจาหั้นแล ฯ คันพระพุทธเจาอาบน ้ํ าแลว ก็ขึ้นสูจอมดอยแลวก็นั่งอยูหั้นแล ก็กาววา ในที่นี้ก็ควรตั้งสาสนาแล ถานะที่นี้ยังจักเปนเมิงอันใหย ๑ คือวาเมิงเชียงราย หมนชาแลว ื่ าอ ั้น อรหนตาแลพระญาอโสก ั ก็ขอเอาธาตุหั้นแล พระพทธเุจากเอา็ ๑ เชิก - เชือก ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๖๕
มือลูบหัว ก็ไดเกสาเสน ๑ ก็เอาหื้อแกอรหันตา แลพระญาอโสก กับทังชีมาน พระญาลวะผั ูกินเมิง ก็เขามาไหว พระเจ า ก็รับเอาเกสาธาตใสุในอ บแกูวปท มราคใหย ั ได๗ กํามือ ใสเขาของปูชา ลัวะเชียงทอง กับทังอรหันตา แลพระญาอโสก ก็เอาธาตุใสไวในถ้ํา ขุนลัวะเชียงทอง เอาเขาของสี่ลานใสเสี้ยง พระญาอินทก็ใส ยนตฝงไว[หนาลานที่ ๙, น.๕๗๑] ท่ํากางถ้ํากล้ําวันตก ใกลน้ําแมกกนั้นแล แปงรูป ชางหินไวตัว ๑ ใสเขาของเสี้ยงแสน ๑ ไวที่พระเจาอาบน้ํานั้นแล พระพุทธเจา ก็สั่งอรหนตาั กับทงพระญาอโสกว ั าในเมอพระตถาคตะน ิ่ พพานไปแล ิ วสูทังหลาย จุงเอาธาตุนิ้วตีน นิ้วมือ มาไวในที่นี้เทิอะวาอั้น ฯ แลวพระเจาก็สระเดจไปสูเมิงภะยาว ไปพบชางตีทองผู๑ แลวพระเจา ก็ขึ้นไปหวยดอยกล ้ํ าวันออก หวายหนามาวันตกห ั้ นแล ยังมีพระญาตน ๑ กินเมิงชื่อวาสุตโสมราชา วาอั้น ก็หื้อเพิ่นแตงแปงสลอบทอง๑ มาทานพระเจา ชางทองก็เอาเขาทาน พระเจาก็ไดสันแลว พระเจาก็กาววา ถานะที่นี้ควรตั้ง สาสนาแลวาอั้น อรหันตาแลพระญาอโสก ก็ขอเอาเกสาธาตุหั้นแล พระพุทธเจา ก็เอามือลูบหัว ก็ไดเกสาธาตุเสน ๑ แลวก็หื้อแกอรหันตา แลพระญาอโสก แลวก็หื้อแกพระญาโสมะ ก็เอารักสาไวในอูบแกวมหานิล แลวใสอูบแกวได ๗ กํามือแลวพระญาอโสกก็กาววา ถานะที่นี้ยังมีถ้ําอัน ๑ มีปะตูสองอัน [หนาลาน ที่๑๐, น.๕๗๓] อัน ๑ มีพายวนตกั อัน ๑ มีพายวนออกัพระเจากาวว า ดีนักแลวาอ ั้น อรหันตา แลพระญาอโสก กับทังพระญาอินทพระญาสุตโสม ก็เอาธาตุไปไว กางถ ้ํ าที่นั้น พระญาสุตตโสมก็แปงแทนฅําไวใสธาตุแลวใสเขาของไวเส ี้ ยง ๙ ลานปชาธาตู ุแลวพระญาอนทิ ก็เอายนตผังไวหั้นแล ปะตูก้ําวนออกนั ั้น มีแมน้ํา ปะตูก้ําวันออกนั้นเอาหิน ๓ กอน กมมน๒ เปนดั่งบาตรนั้นแลวาอั้น ฯ พระพุทธเจาก็สระเดจไปถึงที่ ๑ มีจิ่มใกลปะตูถ้ําที่นั้นหั้นแล พระเจาก็สั่ง อรหันตา กับทังพระญาอโสกไววา กูตถาคตะนิพพานไปแลว เอาธาตุกูมาไว ที่นี้เทิอะ วาอั้นแลวก็ทํานายวา กูตถาคตะมารอดที่นี้ลัวะผู๑ ชื่อวาอายคอน ก็มาห ื้ อทานหมากพาว ๕ ลูก แกพระพุทธเจาห ั้ นแล พระเจาก็รับสันลูกไม ๑ สลอบทอง - ขันทองเหลืองขนาดเล็ก๒ กมมน - กลมมน ๑๖๖ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
ทังหลายฝูงนั้น แลวก็ทํานายวา กูตถาคตะมารอดที่นี้ลัวะผู๑ ชื่อวาอายคอน ก็มาห ื้ อทานหมากพาว หมากเด ิ่ อแลว ที่นี้ยังจักเปนเมิงใหยอัน ๑ ชาแล ในถานะที่นี้จักควรต ั้ งสาสนาแล วาอ ั้ นแลวอรหันตา แลพระญาอโสก ก็ขอเอา ธาตุหั้นแล พระเจาก็เอามือลูบหัว ก็ได[หนาลานที่ ๑๑, น.๕๗๕] เกสาเสน ๑ เอาหื้อ อรหันตา แลพระญาอโสก ลัวะอายคอน เอาใสบอกฅํา แลวขุดขุมลึก ๔ วา ปูชา ดวยเขาของงึนฅํา แลวพระญาอินทก็เอายนตผังไวหั้นแล พระพุทธเจาก็สั่ง อรหนตาั พระญาอโสกวา กูนิพพานไปแลวจุงเอาธาตุดูกกลาหน ้ํ า มาไวที่นี้เทอะิ ธาตุอันนี้จักไดชื่อวาเจติยะฅําละพูน ชาแลวาอั้น แลวก็ไวประบาทรอย ๑ หั้นแล ฯ พระเจาก็สระเดจไปสูเมิง ก็ไปรอดแมน้ําท ี่ ๑ ก็ลงอาบน ้ํ าวาอั้น ยังมี พระญามารผู๑ นางเทวีชื่อวาสุนามิตตรา วาอั้น พระญาตนนั้นหันพระเจามา เมตตา มันก็ยินดีก็เอาผาขาวผืน ๑ มาทานพระพุทธเจา เพิ่อหื้อเปนผาอาบน้ํา หั้นแล พระเจาก็อาบน้ํา แลวแกผาเส ลวดกายเปนฅําไปหั้นแล พระญาหันก็ซ้ํา ยินดีนักแล จิ่งซ ้ํ าวาดวยนางเทวีจุงเอาอาสนา๑ กับทังเขาน ้ําโภชนะอาหารมา พลนนานเทัอะิ จักหอพระเจ ื้ านนส ั่ นเขัาแลวาอ ั้น นางกแล็นเมอตามคิาพระญาผํ ัว ตนห ั้ นแล พระญาก็รอนใจ มีคําติเตียนวาด ั่ งน ี้ นางก็นานมาวาอั้น แลวมันก็ ลุกแลนเมิอสับยับเอาอาสนากับทังเขาน้ํา [หนาลานที่๑๒, น.๕๗๗] โภชนะอาหาร มาพลนนั ัก หื้อทานแกพระพทธเจุาอนสัารานขํางแม น้ําพายวนตกแลั ว หื้อพระเจา สันเขาหนแล ั้ พระเจาทานายวํ า กูตถาคตะมารอดที่นี้พระญากใช็ นางไปเอาว ตถัุ มาทาน ก็เปนอันนานสันนั้น พายหนาเมิงอันนี้จักไดชื่อวานานมา วาอั้น พายลูนจักแผชื่อวานามาชาแล เมิงอันน ี้ ควรต ั้ งสาสนาแล พระญาอโสกแล อรหันตาก็ขอเอาธาตุหั้นแล พระเจาก็เอามือลูบหัว ก็ไดเกสาเสน ๑ หื้อแก อรหันตาแลพระญาอโสก แลวก็ใสในฅะอูบแกว แลวใสในน้ําตนฅําลูก ๑ ขุดขุม ลึกรอย ๓๐ วา แลวเอาธาตุใสท่ํากาง พระญาก็ใสฅํา ๓ แสน นางก็ใส ๓ แสน ฅนทังหลายก็ปูชา พระญาอินทก็ใสยนตผังไวแลวก็ถมเพียงดีแลวก็กอเปน ๑ อาสนา - อาสนะ, ที่นั่ง ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๖๗
เจติยะสูง ๓ สอก แลวพระเจาก็สั่งไววา กูนิพพานไปแลว จุงเอาธาตุมือก้ําซาย กูมาไวที่นี้เทิอะ วาอั้นแล ฯ พระเจาก็สระเดจไปสูเมิงอัน ๑ พระเจาก็ไปนั่งสํารานที่เคาไมกอ ๑ สูงได ๑๕ วา ใหย ๘ กํา ยังมีลัวะผู๑ ชื่อวาอายคอม วาอั้น มันหันพระเจาเขามา มันก็ไหว[หนาลานที่๑๓, น.๕๗๙] หั้นแล พระเจาจิ่งถามวา หมากตนนี้ใหยสูงนักนอ ลัวะกาววา ขาแดพระพุทธเจา หมากตนน ี้เปนอันย ิ่ งนัก ผูใดกินก็ยอมเปนบา เปนวินไปแล พระเจาจิ่งกาววา มีสันนี้มึงจุงขึ้นเอาลงมาดูลูก ๑ ทึน แลวเอาปูน กับพูมาทึนวาอั้น มันก็ขึ้นเอามาตามคําพระเจาห ั้ นแล พระเจาก็รับเอาสัน ก็เปนอันลํา๑ นัก ก็เอาห ื้ อมันกินก็ลํานัก ดวยอานุภาพแหงพระพุทธเจาห ั้ นแล มันก็ถามวา พระพุทธเจามาแตที่ใดชา พระพุทธเจากาววา กูก็จระเดินผวดสัตต ทังหลายมาแลวาอั้น ก็กะทําปาฏิหารยหื้อมันหันอัสจัรยเย ิ่ งนั้น ก็ยินดีเหล ิ้มใส ในคณพระเุจาตนประเส ฏแทิแลวาอนแล ั้ จิ่งจากบดัวยเมยมีนวั า จุงเมอเอาอาสนาิ แลเขาน าโภชนะอาหารมาพล ้ํ นเทัอะิเมมนกั ็ลุกแลนเมอเอามาทานแกิพระพทธเจุา ก็รับสนแลั วในเมอพระพ ิ่ ทธเจุาสนเขัาแล ว ก็กาววา ถานะที่นี้ก็ควรตงสาสนาแล ั้ วาอั้น อรหนตาแลพระญาอโสก ั ก็ขอเอาธาตุหั้นแล พระเจากเอาม็อลืบหูัวไดเกสา เสน ๑ หื้อแกอรหันตาหั้นแล พระญาอโสก แลลัวะอายคอม [หนาลานที่๑๔, น.๕๘๑] ก็หื้อเมมันไปเอาอูบแกวมาใสเกสาธาตุเทิอะวาอั้น เมมันก็เถียงวายังบทันแล มันก็เคียดวา ยิงผูนี้จักแพผูชายนี้ชา มันก็แลนเมิอเอามาดวยตน แลวก็เอาธาตุ ใสหั้นแล พระเจากถามว็ า ถ้ํายงบั มีลัวะวายงมัแลวีาอ ั้น พระเจากถามว็ า ปะตูถ้ํา มีหนใดชา มันวาปะตูถ้ํามีก้ําวันออกวาอั้น พระเจาถามวา ลึกเทาใดชาวาอั้น มันวาลึก ๕ รอยวาแลวาอั้น พระเจากาววา ผิแลมีดั่งอั้น สูทังหลายจุงเอาธาตุกู ไปไวที่นั้นเทิอะวาอั้น อรหันตาแลพระญาอโสก แลลัวะปูชาฅําลาน ๑ แล พระญาอนทิ ก็เอายนตผังไวแลวเอาหนกิอน๑ ทับหับ แลวพระเจาก ็สั่งอรหนตาวั า กูตถาคตะนิพพานไปแลว จุงเอาดูกสอกก้ําซาย มาไวที่นี้เทิอะวาอั้นแล ฯ พระเจาก็สระเดจไปเสี้ยงโยชนะ ก็ไปถึงบานลัวะที่๑เขาไปนาอยูตอแดน เมิงหงสา เขายอมคาขายหังสาวดีอยูแมน้ําระมิง แลวขึ้นนั่งอยูเหนิอดอยอัน ๑ ๑ ลํา - อรอย ๑๖๘ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา
ก้ําวนตกหันแล ั้ พระเจาก ไปรอดยามว ็นเทัยง ี่ ลวดไปดวยต ีน ฅนทงหลายกั ็กาววา พระเจากูมารอดดีแลวาอั้น เขาก็ราทธนาพระเจาอยู พระเจาก็เซาอยูหั้นแล [หนาลานที่ ๑๕, น.๕๘๓] ก็ลงไปอาบน้ําระมิง แลวขึ้นนั่งอยูดอยอัน ๑ พาย ๑ เปน น้ํารัก พายน ึ่งเปนหวย หากแวดอยู มีก้ําวันตกบานลัวะอันนั้น แลวพระเจา ก็นั่งอยูจิ่มเคาไมฅะหนุนตน ๑ ใหย ๕ กํา ยาวสิบสองแล เมิ่อนั้นยังมีลัวะผู๑ เอาบอกน ้ํ าผ ึ้ งมา หันพระเจามันก็ยินดีมากนัก มันก็ขึ้นเอาหมากฅะหนุนลูก ๑ ใหย ๗ กํา มาหื้อทานพระพุทธเจา กับน้ําผึ้ง พระเจาก็สันแลวกาววา สัณฐาน ที่นี้ควรตั้งสาสนาแลวาอั้น อรหันตาแลพระญาอโสก ก็ขอเอาธาตุหั้นแล พระเจา ก็เอามือลูบหัว ไดเกสาเสน ๑ หื้อแกอรหันตาแลพระญาอโสก รับใสในฅะอูบฅํา ใหย๗ กํา หื้อฅนทังหลายขุดขุมลึกรอย ปาย ๒๐ สอก เอาเกสาไวแลว พระญาอินทก็เอายนตผังไวแลวพระเจาก็สั่งอรหันตา แลพระญาอินทวา คันกูนิพพานไปแลว จุงเอาดูกแฅงก้ําซายกูมาไวที่นี้เทิอะ วาอั้นแลวก็ทํานายวา พายหนาที่นี้จักปรากฏชื่อวาธาตุทาสอย วาอั้นชาแล ฯ ก็สระเดจไปถึงดอยที่ ๑ สูงได๓๐ สอก จิกดอยอันนั้นมีหินกอน ๑ หนา สอก ๑ มีไมหวาน ไมรัง ๓ กอ พระก็ยินดีนัก ก็ขึ้นนั่งเหนิอหินกอนนั้น [หนาลาน ที่๑๖, น.๕๘๕] ยังมีลัวะ ๗ ฅน เปนพอคาเกวียน ผูเปนแกนั้นชื่ออุปปถาเน วาอั้น เขาก็ชักเกวียนเพ ิ่ อจักไปขายฅัวห ั้ นแล เขาก็ชักเกวียนไปถึงที่นั้น เขาก็มา ปลดเกวียนไววาจักกินเขาวาอั้น เขาหันพระเจาอยูสํารานที่นั้น เขาก็ยินดีนัก มีใจมักใฅหื้อทาน เขาจ ิ่ งเลงดูตาวัน ก็รูวากาละยามน ี้ ควรดีทานเขาแลวาอั้น เขาตางฅนก ็ตางเอาเขาหอมาทานพระเจาหนแล ั้ พระเจาก ็สันแลวหอแก ื้ อรหนตาั คันกินแลวก็ซัดตองเขาหอนั้นไปก็ลวดกายเปนฅําทังแทง พอคาไดหันก็ซ้ํายินดี ดวยอานุภาพแหงพระพุทธเจาน ั้ นก็มีมากนักแล เกิอซายเรา ๗ เกวียนน ี้ อยาไวเทิอะ เราจุงอาปูชาพระเจาเทิอะวาอั้น เขาก็เอาเกิอทัง ๘ เกวียนนั้น ปูชา พระเจาห ั้ นแล เกิอ ๘ เกวียนน ั้ นก็กายเปนฅํานับเส ี้ ยง ดวยอานุภาพแหง พระพุทธเจาหั้นแลเขาก็ยินดีมากนักกวาเกา เขาจิ่งจากันวาอันนี้ก็เกิดดวยบุญ พระพุทธเจาแล เขาก็ซ้ํายินดีมากนักกวาเกาหั้นแล ฯ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา ๑๖๙
พระเจาถามวาดงน ั่ ี้สูทังหลาย ๘ ฅนน ี้เปนทกขุนักแลรฤ เขาก็[หนาลานท ี่๑๗, น.๕๘๗] กาววา ตูขาก็เปนทุกขนักแล พระเจาถามวา เขาของบมีแลรฤ เขาของ ในเรินตูขาก็บมีแล เปนทุกขเขนใจ จิ่งเอากันมาคาเกิอมาขายขาแล พระเจา กาววา ผิแลมีดั่งอั้น สูจุงมาหนี้กูจักหื้อเขาของแกสูทังหลายวาอั้น เขาก็เขามา ไหวพระพุทธเจา แลวพระเจาก็หื้อสีล ๕ แกเขา เขาก็รับเอาสีล ๕ แลวก็พอกไป เกวียนก็เกิดเปนฅําทัง ๘ เหลมนั้น เขาก็ซ้ํายินดีมากนัก แลกาววา พระเจา ปนสขแกุเราแทแลวาอ ั้น แลวก ็ชักเกวยนไปส ีเรู ิน แลวก ็หันหอเขาหอแกง ทังมวร เกิดเปนฅํา ฟา มีด ถวยหวาน๑ ก็เกิดเปนฅําซ้ําทุกอัน เขาก็ยินดีมากนัก อันวา เขาของฝูงน ี้ ก็บังเกิดแกบุญพระเจาเส ี้ ยงแล เราทังหลายอยาอยูเรินเราเทิอะ เราจุงชวนกันไปบวชเทิอะวาอั้น แลวเขาก็สั่งลูกสอนเมเขา แลวเวียนเขาของ ทังมวรห ื้ อลูกเมเขา แลวเขาก็เขาไปสูสํานักพระพุทธเจา แลวก็ขอบวชห ั้ นแล พระเจาก็บวชเขาหื้อเปนภิกขุเสี้ยง แลวลวดชื่อวาอุปปฐาเสนเถียรหั้นแล ฯ พระเจาก็เทสนาธัมมแกลัวะทังหลาย เขาก็หื้อเขาปณฑิบาตแกพระเจา แลวพระเจาก็สันเขา แลว [หนาลานที่๑๘, น.๕๘๙] ก็กาววา ถานะที่นี้ดีนักแล ควรตั้ง สาสนาไวแล ลัวะทังหลายทานเกิอซายแกกูประเทียดที่นี้พายหนา จักไดชื่อวา ทาซาย ชาแล ฯ อรหันตาแลพระญาอโสก ภิกขุ ๗ ตน ขอเอาธาตุซึ่งพระเจา พระเจากเอาม็อลืบหูัว ไดเกสาเส น ๑ หื้อแกเขาแลวภกขิุ๗ ตน ก็กาววา ถ้ําที่นี้ บมีแลวาอ ั้น พระพทธเุจาจงก ิ่ าวว าแตนี้เมอหนิ า พายเหนอชิวยว นตกไกลประหมาณ ั ๓ พันปาย ๕ รอยวา ฝากนาแม ้ํ ระมงกิาพ ้ํ ุน ยังมีถ้ําอัน ๑ ดีนักแล สูจุงเอาธาตุกู ไปไวหั้นเทิอะ อรหันตาแลพระญาอโสก ภิกขุ๗ ตนนั้น ก็เอาธาตุใสอูบฅํา กับเขาของใสปูชาธาตุพระเจากับซายฅําฝูงนั้น มาถึงฝ งแมน้ําระมิง ก็ขามไป แลวก็ขึ้นสูดอยอันสูงไดพันปาย ๕ รอยวา ก็เมิอพบถ้ําอัน ๑ แลวก็เอาธาตุใสไว ในถ้ําซายฅําที่นั้น แลวพระญาอินทก็เอายนตผังไวฯ แลวพระพทธเจุาก ็ขึ้นเมอทิ ี่สูงแลวลงมาสแมู น้ําระมิง ก็ไปจวบหิน ๓ กอน กองกันไวเปนดั่งกอนเสานั้น ก็มีใจมักใฅอาบน้ําหั้นแล ยังมีลัวะผู๑ แอวปาเพิ่อ จักไป [หนาลานที่๑๙, น.๒๙๑] แสวงหาน้ําผึ้ง ก็พาบอกน้ําผึ้งไป พบพระเจาในถานะ ๑ หวาน - จาน ๑๗๐ ตํานานพระเจ้าเลียบโลก ฉบับสิบสองปันนา