ΤΑ ΙΕΡΑ ΟΠΛΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - ΚΩΝ/ΝΟΣ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ

ηονζεύζμοκ. Γζά κά ηαηαζηεοάζμοκ ηδκ ιδπακή αύηδ, έζπζ-ζακ ιέ ηό
πνζόκζ ιεβάθδ δμηό ηαηά ιήημξ, ηαί άθμύ έημίθα-κακ άπ' άηνμο εζξ
άηνμκ ηά δύμ ιένδ ηδξ, ζοκήνιμζακ αοηά πάθζ ιέ ιεβάθδ αηνίαεζα
ζάκ αοθό. Σηήκ ιία άηνδ έηνέια-ζακ ιέ αθοζίδεξ θέαδηα, εκηόξ ημο
μπμίμο δζεοεοκόηακ ηό ζζδενέκζμ ηςκμεζδέξ άηνμ εκόξ ιεβάθμο
θοζενμύ, πμύ ηαηέααζκε επίζδξ από ηό σδζμ άηνμ ηήξ δμημύ ηήξ μπμίαξ
ηό λύθμ ήηακ μιμίςξ επεκδοιέκμ ιέ ζίδδνμ ζέ ιεβάθδ έηηαζζ. Τήκ
ιδπακή αοηή, ημπμεεηδιέκδ πάκς ζέ άιαλεξ, έθενακ άπό ιαηνζκή
άπόζηαζί' ζέ δζάθμνα ζδιεία ημύ όπονώιαημξ, όπμο βζά ηήκ
ηαηαζηεοή ημο είπακ πνδζζιμπμζδεή πνό πάκηςκ λύθα ηαί ηθήιαηα
αιπέθμο, ηαί όζεξ θμνέξ έθεακε ημκηά, ημπμεεημύζακ ιεβάθα θοζενά
ζηό άθθμ άηνμ ηήξ δμημύ πμύ ήηακ ζηό ιένμξ ημοξ ηαί θοζμύζακ. Τό
θύζδια δζενπόιεκμ άπό ηόκ ηαθά ηθεζζιέκμ αοθό, έθεακε ζηόκ
θέαδηα, βειάημκ άπό ακαιιέκα ηάναμοκα ηαί εείμ ηαί πίζζα ηαί
άκέδζδε θθόβα ιεβάθδ, ή μπμία ιεηέδζδε ηό πύν ζέ δζάθμνα ζδιεία
ημύ όπονώιαημξ, ζέ ηνόπμκ ώζηε ηακείξ δέκ ιπμνμύζε πθέμκ κά
ιεί-κδ πάκς ζέ αοηό, άθθά ηό εβηαηέθεζρακ όθμζ ηαί έηνάπδζακ ζέ
θοβή ηαί έηζζ ηό όπύνςια ηονζεύεδηε. Άπό ημύξ άκδνεξ ηήξ θνμονάξ
ιενζημί έθμκεύεδζακ ηαί δζαηόζζμζ αζπιαθςηίζεδηακ. Οί οπόθμζπμζ,
πμύ ήζακ ηαί μ'ζ πενζζζόηενμζ εζζήθεακ ζηά πθμία ηαί έθοβακ βζά ηόκ
ηόπμ ηαηαβςβήξ ημοξ».

Μέ αοηόκ θμζπόκ ηόκ ηνόπμ, δεηαεπηά ήιενεξ ιεηά ηήκ ιάπδ ημύ
Ωνςπμύ, όπμο μί Βμζςημί έπαζακ πεκηαηόζζμοξ άκδνεξ, μί δέ
Αεδκαίμζ ζπεδόκ ημύξ δζπθάζζμοξ, ή πόθζξ ημύ Γδθίμο ηονζεύεδηε άπό
ηόκ Παβώκδα, βζό ημύ Αίμθάδμο.

Ή πνήζζξ ειπνδζηζηώκ οθώκ (πίζζαξ, αζθάθημο, κάθεαξ, νδηίκδξ
δδθαδή νεηζίκαξ ηαί δζαθόνςκ εθαίςκ) δέκ ήηακ ιειμκςιέκδ, άθθά
βζκόηακ ζέ όθμοξ ημύξ πμθέιμοξ άπό ανπαζμηάηςκ πνόκςκ. Αοηέξ δέκ
ηίξ πνδζζιμπμζμύζακ ιόκμκ μί ανπαίμζ "Δθθδκεξ άθθά ηαί μί
ιεζαζςκζημί ιαξ πνόβμκμζ, ηόζμ ζημοξ πενζαίμοξ όζμ ηαί αημύξ
εαθαζζίμοξ πμθέιμοξ. Ή πνήζζξ ημοξ ήηακ πμζηίθδ. "Δεεηακ αοηέξ
εκηόξ αββείςκ, ηά όπμζα έλεζθεκδόκζγακ ιέ ηίξ πεηνμαόθμοξ ιδπακέξ
εκακηίμκ ηώκ επενζηώκ πθμίςκ, ηαηά ηώκ πμθζμνηδηζηώκ ιδπακώκ
(πεηνμαόθςκ, έθεπόθεςκ, ηθζιάηςκ), ηαηά ηώκ πμθζμνημοιέκςκ
πόθεςκ, ή

2

ειαάπηζγακ ζημοππζά ηαί νάηδ ιέζα μηίξ ειπνδζηζηέξ ύθεξ, ηαί ηά
έδεκακ ζηά αέθδ ηαί ηά αηόκηζα, ηά άκααακ ηαί ηά έλαηόκηζγακ ή
έποκακ ηίξ ειπνδζηζηέξ ΰθεξ, όηακ άκεθθέβμ-κημ, ή δηακ ήηακ πμθύ
ηαοηέξ εκακηίμκ ηςκ πμθζμνηδηζηώκ ιδπακώκ άπό ηό ύρμξ ηςκ ηεζπώκ
ή ηαηά ηώκ επενζηώκ πθμίςκ ζηίξ καοιαπίεξ.

Τό εείμκ (εεζάθζ) έπνδζζιμπμζεΐημ ηαί ώξ έιπνδζηζηόκ ιέζμκ. Μέ
εείμ έπονπόθδζε ό ζηναηδβόξ Μανίκμξ ηόκ ζηόθμ ημο ζηναηδβμύ ηδξ
Θνάηδξ Βζηαθζακμΰ, ζηδκ δέ ηαηακαοιάπδζζ ημϋ ζηόθμο ημο
έαμήεδζε ηαί ό Αεδκαίμξ ζμθόξ Πνόηθμξ ιέ ηδκ πνήζζ «πονθόνςκ»
ηαηόπηνςκ, όπςξ ακαθένεδηε ζηό πενί 'Ανπζιήδμοξ ηεθάθαζμκ. Ό
επίζημπμξ Νζηίμο δζδβείηαζ ζηό πνμκζηό ημο όηζ ό ζηναηδβόξ Μανίκμξ,
όηακ δζεηάπεδ άπό ηόκ αοημηνάημνα Ακαζηάζζμ κά πθεύζδ ηαηά ημϋ
Βζηαθζακμΰ58, έγήηδζε άπό ηόκ ααζζθέα όηζ εά ηαηααάθδ ιέ ηδκ
αμήεεζα ημϋ Θεμύ ημύξ ζηαζζαζηέξ άκ ηεεή ζηήκ δζάεεζί ημο ό
θζθόζμθμξ Πνόηθμξ ηαί ζοβπνόκςξ δμεή ζέ αοηόκ ηάπμζα πμζόηδξ

αηαηένβαζημο εείμο.

Ό Μανίκμξ, ηαηά ηό πνμκζηό ημϋ επζζηόπμο Νζηίμο, έηνζρε ηό εείμ
ζέ ζηόκζ ηαί ηαηόπζκ είπε ζημοξ άκδνεξ ημο: «έάκ νίρεηε ηό εείμκ
(εεζάθζ) αοηό πάκς ζέ μιά οικοδομή ή πάνω οέ ένα πλοίο θά ηά
καηακανζεηε οάν κεπί μόλιρ άναηείλη ό ήλιορ».

Άθμϋ πήνε όζα πθμία εύνήηε ό Μανίκμξ ζηόκ θζιέκα ηήξ
Βαζζθεύμοζαξ ηαί άθμϋ έπεαίααζε ζηναηεύιαηα ζέ αοηά έηζκή-εδ
ηαηά ημϋ ζηόθμο ηώκ ζηαζζαζηώκ. Ή ζοκάκηδζζξ ηώκ δύμ ζηόθςκ
έβζκε ιπνμζηά άπό ηά εαθάζζζα ηείπδ ηήξ Κςκζηακηζκμοπόθεςξ ηνεζξ
ώνεξ ιεηά ηήκ ακαημθή ημϋ δθίμο. Τόηε ό Μανίκμξ δζέηαλε κά νζθεή
ηό εεζάθζ πμύ εημζιάζεδηε, ηαηά ηώκ επενζηώκ πθμίςκ ηά όπμζα
άκεθθέβδζακ ηαί ηαηαπμκηίζεδηακ.

Έθ' όζμκ είκαζ βκςζηό όηζ ηό εείμκ (εεζάθζ) δέκ ακαθθέβεηαζ ιέ
ηίξ αηηίκεξ ημϋ δθίμο, επζηνέπεηαζ κά ζοιπενάκςιε, έάκ δεπεώιε έπί
θέλεζ όζα ακαθένεζ ό επίζημπμξ Νζηίμο, όηζ δέκ πνόηεζηαζ βζά άπθό
εείμ (εεζάθζ), άθθά ιάθθμκ βζά ηάπμζμ ιίβια, πμύ είπε ηό εεζάθζ ζάκ
αάζζ ηαί ημϋ μπμίμο ηήκ ζύκεεζζ ηαί

58. Σηίξ δοκάιεζξ ημϋ ηόιδημξ ηώκ θμζδενάηςκ (δδθαδή οπμηεθώκ) Βζ-
ηαθζακμΰ πενζεθαιαάκμκημ Βμύθβανμζ ηαί Σηΰεεξ.

1

πνήζζ έπεκόδζε ό Αεδκαίμξ πδιζηόξ Πνόηθμξ. Ό ααζζθεύξ Ακαζηάζζμξ
ιεηά ηδκ ηαηαζηνμθή ημο ζηόθμο ηςκ ζηαζζαζηώκ δζέηαλε κά άιεζθεή
ό θζθόζμθμξ Πνόηθμξ ιε ιεβάθμ πνδιαηζηόκ πμζόκ, ηό όπμζμ όιςξ
αοηόξ δεκ δέπεδηε επζζδιαίκμκηαξ όηζ αςηόρ πού αγαπά ηόν πλούηο
είναι ανάξιορ νά λέγεηαι θιλόζοθορ καί όηι ή πεπιθπόνηζιρ ηον πλούηος
αποηελεί ηιμή γι αςηούρ πού αζσολούνηαι με ηην θιλοζοθία. Ό
αοημηνάηςν Ακαζηάζζμξ επαίκεζε ηδκ άθζθμηένδεζα ημο Αεδκαίμο
ζμθμύ ηαί ημο απέκεζιε πμθθέξ ηζιέξ, άθμΰ δέκ δέπεδηε πνδιαηζηή
αιμζαή. Ή ηαηαζηεοή ημο ιίβιαημξ ηαί ηδξ ζοκεέζεςξ εηείκδξ ηςκ
ειπνδζηζηώκ οθώκ, πμύ έπνδζζιμπμζήεδηε ηόηε, ηδνήεδηε ιοζηζηή
άπό ηόκ Πνόηθμ, ό όπμζμξ πήνε ηό ιοζηζηό ζηόκ ηάθμ ημο. Τό βεβμκόξ
ηδξ ηαηαζηνμθήξ ημύ ζηόθμο ημύ Βζηαθζακμύ άπό ηόκ Πνόηθμ
ακαθένεηαζ άπό ηόκ πνμκμβνάθμ Μαθάθα (ζύβπνμκμ ημύ ααζζθέςξ
Ακαζηαζίμο Α') ηαεώξ ηαί άπό ηόκ Ζςκανά (ημύ 12μο αζώκα).

"Οπςξ ακαθένεδηε, ό Ζςκανάξ απμδίδεζ ζηόκ θζθόζμθμ Πνόηθμ
ηαί άθθμ επζκόδια, όηζ δδθαδή ηαηαζηεύαζε «κάηοπηπα πςπθόπα»«
(ακάθμβα ιέ εηείκα ημύ 'Ανπζιήδμοξ), ηά όπμζα άκήν-ηδζε ζηά ηείπδ
ηδξ Κςκζηακηζκμοπόθεςξ ηαί απέκακηζ ζηά επενζηά πθμία,
έπονπόθδζε αοηά ιέ ηήκ ζοβηέκηνςζζ ηώκ δθζαηώκ άηηίκςκ.

Σοκδοάγμκηαξ ήδδ ηίξ πθδνμθμνίεξ ημύ επζζηόπμο Νζηίμο βζά ηήκ
πονπόθδζζ ημύ ζηόθμο ηώκ ζηαζζαζηώκ μέ ζκόνι θείος καί ηήν ηλιακή
θεπμόηηηα ιέ εηείκεξ ημύ Ζςκανά, όηζ αοηά έπονπμθήεδζακ ιέ ηά
κάηοπηπα, δέκ είκαζ ημθιδνό κά δεπεμύιε όηζ ό θοζζηόξ ηαί πδιζηόξ
Πνόηθμξ έπνδζζιμπμίδζε ηαί ηό εείμ ηαί ηά ηάημπηνα βζά κά έπζηύπδ
ηόκ ζημπό ημο, δδθαδή ζοιαμύθεοζε κά νζθεή ηό εεζάθζ πάκς ζηά
επενζηά πθμία, βζά κά ηά ακάθθελδ αοηά ιέ ηήκ ζοβηέκηνςζζ ηώκ
δθζαηώκ άηηίκςκ έπ' αοηώκ ιέζς ηώκ ηαηόπηνςκ.

Καηά ηόκ Ζ' ηαί Η' αζώκα ή Εθθδκζηή Αοημηναημνία δζέηνελε
ζμαανώηαημοξ ηζκδύκμοξ, πμύ απείθδζακ ηήκ ίδζα ηήκ ύπανλί ηδξ. Οί
"Ανααεξ πμύ ηαηέηηδζακ ηίξ εθθδκζηέξ πώνεξ ηδξ Βμνείμο Αθνζηήξ
ηαί ηήξ Σονίαξ ηαί Παθαζζηίκδξ επζπεζνμύζακ ηαηαζηνμθζηέξ
επζδνμιέξ ζηίξ κήζμοξ ηαί ζηά πανάθζα ηώκ εκαπμιεζκάκηςκ
εθεοεένςκ εδαθώκ ηήξ Αοημηναημνίαξ. Ό ζδ-

2

ιακηζηχηενμξ ηίκδοκμξ πμφ δζέηνελε ή Αοημηναημνία ήηακ έπί ηδξ
ααζζθείαξ ημο Κωνζηανηίνος Α\ υηακ πμθοάνζειμξ ανααζηυξ ζηυθμξ
είζέπθεοζε ζηδκ Πνμπμκηίδα ηαί πνμζέααθθε έπί έπηά έηδ ηδκ
Κςκζηακηζκμφπμθδ ή μπμία έζχεδ άπυ έκα πνυζθοβα.

Ό ανπζηέηηςκ Καθθίκζημξ, Έθθδκ πνυζθοβαξ άπυ ηήκ Ήθζμφ-πμθζ
ηδξ Φμζκίηδξ ηαηχνεςζε κά δζαθοβή άπυ ηήκ Αθελάκδνεζα υπμο
ανζζηυηακ ηαί κά ηαηαθοβή ζηήκ Βαζζθεφμοζα, ηαί κά εέζδ ζηήκ
δζάεεζζ ημο Κνάημοξ ηάπμζμ ειπνδζηζηυ ιίβια, ιέ ηυ υπμζμ μί "Εθθδκεξ
έκέπνδζακ ηά πθμία ηςκ 'Ανάαςκ ηαί έπνμλέκδζακ ζέ αοημφξ ηέημζμ
ηνυιμ ηαί πακζηυ, χζηε ημφξ ελακάβηαζακ κά θφζμοκ ηυκ απμηθεζζιυ
ηαί κά θφβμοκ.

Ή ειπνδζηζηή εηείκδ φθδ ακαθένεηαζ άπυ ημφξ "Εθθδκεξ ζζημνζημφξ
ηαί πνμκμβνάθμοξ ηςκ ιεζαζςκζηχκ πνυκςκ ιέ δζάθμνα ηαί πμθθά
μκυιαηα: Έλληνικόν πϋπ, Μηδικόν πϋπ, θαλαζζών πςπ, ζκεναζηόν πϋπ,
ύγπόν πϋπ, λαμππόν πϋπ, ηαί απθχξ ζκεύη ή πϋπ ή ϋλη.

Μέ ηά μκυιαηα αοηά ακαθένεηαζ πνδζζιμπμζμφιεκμ έπί πέκηε αζχκεξ
ηαί ηαηά λδνά ηαί ηαηά εάθαζζα, χξ ηυ ηονζχηενμ υπθμ ηήξ
αοημηναημνίαξ ιαξ. Ή πνήζζξ αοημφ πμφ ζοιπθδνχεδηε ηαί
ηεθεζμπμζήεδηε ζφκ ης πνυκς, βζκυηακ ιέ πμζηίθα υνβακα, έη ηχκ
μπμίςκ ηά ηονζχηενα ήζακ οί ζίθωνερ ή ζηπε-πηά (ζςθήκεξ) ηαί α'ζ
μησαναί (δδθαδή μί ακηθίεξ). "Οθα αοηά έθέβμκημ πενζθδπηζηά πςπθόποι
ή πςπζοθόποι ζίθωνερ ( ή ζζ-θχκεξ ή ζζθμφκζα). Μέ αοηά χπθζγακ μί
ιεζαζςκζημί ιαξ πνυβμκμζ ηαί ηά θνμφνζα ημοξ ηαί ηά πμθειζηά ημοξ
πθμία, ημφξ δνυιςκεξ, μί υπμζμζ έθέβμκημ πςπθόποι, πςπζοθόποι ηαί
ζιθω-νοθόποι. Οί πθχνεξ ηχκ πθμίςκ έημζιμτκημ ιέ πάθηζκεξ ηεθαθέξ
εδνίςκ ιέ ακμζηηυ ηυ ζηυια, δζά ημο μπμίμο δζήνπεημ υ ζςθήκαξ, πμφ
εηζθεκδυκζγε ηυ ηνμιενυ οβνυ.

Ό αείικδζημξ ααζζθεφξ διχκ Κωνζηανηίνορ ό Ποπθςπογέννηηορ
ζηήκ ζοββναθή αοημφ «Ππόρ ηόν ίδιον ςίόν Ρωμανόν ηόν θεοζεδή καί
ποπθςπογέννηηον βαζιλέα» πθήκ ηχκ άθθςκ, ζοιαμοθεφεζ αοηυκ ηαί
πχξ χθεζθε κά δζηαζμθμβή ηήκ άνκδζί ημο ζέ πενίπηςζζ, ηαηά ηήκ υπμζα
ηάπμζμζ αάναανμζ εά γδημφζακ κά ιάεμοκ άπ' αοηυκ ηήκ ηαηαζηεοή ημφ
ύγποϋ πςπόρ. Καί βνάθεζ πνυξ ηυκ βζυ ημο:

«Έάκ ημθιήζδ ηάπμζμξ λέκμξ κά ζμφ γδηήζδ, υπςξ ηαί άπυ

1

έιεκα έγήηδζακ, κά ιάεδ ηυ ύγπόν πϋπ, κά ημο απάκηδζδξ υηζ ηαί αοηυ
έθακενχεδ ηαί έδζδάπεδ άπυ "Αββεθμ μηυκ ιεβάθμ ηαί πνχημ
ααζζθέα ηςκ Χνζζηζακχκ "Αβζμ Κςκζηακηίκμ. Εδέπεδ δέ (υ Μέβαξ
Κςκζηακηίκμξ) ζπμοδαίεξ δζαηαβέξ βζ' αοηυ άπυ ηυκ ίδζμ ηυκ Άββεθμ,
υπςξ πθδνμθμνμφιεεα, άθμφ ηίξ έθάααιε άπυ ημοξ παηένεξ ηαί ημοξ
παππμφδεξ ιαξ κά ηαηαζηεοάγεηαζ (παναζηεοάγεηαζ ηυ φβνυκ πτν)
ιυκμκ άπυ ημοξ Χνζζηζακμφξ ηαί άπυ ηδκ ααζζθεομιέκδ άπ' αοημφξ
πυθζ, ηαί άθθμο δέ υπζ. Οφηε κά δζδάζηεηαζ αοηυ (δδθαδή ή
παναζηεοή ημο οβνμφ πονυξ) ζέ μπμζμδήπμηε άθθμ έεκμξ.

Αθμφ θμζπυκ αοηυξ υ ιέβαξ ααζζθεφξ (δδθαδή υ Μέβαξ Κςκ-
ζηακηίκμξ) εββοήεδηε ηαί βζά ημφξ ιεη' αοηυκ (ααζζθείξ) βζ' αοηυ

έβναρε ηαηάνεξ ζηήκ Αβία Τνάπεγα ηδξ ημφ εεμφ εηηθδζίαξ κά ιήκ

μκμιάγεηαζ Χνζζηζακυξ υπμζμξ ημθιήζδ κά δχζδ ηυ πφν ζέ άθθμ
έεκμξ, μφηε κά δζηαζμφηαζ ηάπμζμ αλίςια ή ελμοζία άθθά έάκ ηφπδ ηαί
έπδ ηάπμζα ελμοζία ηαί άπ' αοηήκ κά εηδζχηεηαζ ηαί κά
ακαεειαηίγεηαζ ζημοξ αζχκεξ ηχκ αζχκςκ ηαί κά παναδεζβιαηίγεηαζ
αοηυξ πμφ πνμζπαεεί κά πα-νααή ηήκ εκημθή αοηή εσηε είκαζ ααζζθεφξ,
είηε παηνζάνπδξ, εσηε μπμζμζδήπμηε άθθμξ άκενςπμξ, εσηε ηοπαίκεζ κά
είκαζ άνπμκηαξ ή ανπυιεκμξ».

Αθθά ηί ήηακ ηυ θμαενυ εηείκμ φβνυκ πτν, ηυ υπμζμ ηυζμ θυαμ
έκέπκεε ζημοξ επενμφξ ηδξ Αοημηναημνίαξ ιαξ; Απυ ηίξ πενζβναθέξ
ηχκ Εθθήκςκ ζζημνζηχκ ηχκ ιεζαζςκζηχκ πνυκςκ βκςνίγμιε ηά

ηονζχηενα παναηηδνζζηζηά ημο: 1) ηαζυιεκμ ελέπειπε θθυβεξ πνυξ

υθεξ ηίξ ηαηεοεφκζεζξ ηαί πνυξ ηά ηάης αηυιδ 2) έηαζε ηαί ιέζα ζηυ
κενυ 3) έζαοκε ιυκμκ ιέ ηυ λφδζ, ηά μφνα ηαί ηήκ άιιμ.

Έπί ημΰ γδηήιαημξ ηδξ ζοκεέζεςξ ημφ οβνμφ πονυξ έπμοκ ηαηά
ηαζνμφξ άζπμθδεή πάνα πμθθμί εζδζημί ηαί πμθθά ζοββνάιιαηα ηαί
ιεθέηεξ είδακ ηυ θχξ ηδξ δδιμζζυηδημξ. Λυβς ηήξ επζαεαθδιέκδξ ηυηε
ιοζηζηυηδημξ μί ζζημνζημί ηαί μί πνμκμβνάθμζ ηδξ επμπήξ ηαηά
ηακυκα ικδιμκεφμοκ ηυ φβνυκ πτν ιέ ιζά άπυ ηίξ ακαθενεείζεξ
μκμιαζίεξ ημο πςνίξ υιςξ κά ακαθένμοκ ηίπμηε βζά ηήκ ζφκεεζί ημο.
Ή παθαζυηενδ ζοκηαβή άκεο-νέεδ ζέ πεζνυβναθμ ημτ Θ' αζχκμξ, πμφ
μθείθεηαζ ζέ ηάπμζμκ Μάξιμο Γπαικό, ακαθένεηαζ υιςξ ηαί άπυ ηυκ
Πποκόπιο, χξ

2

έλδξ: «αγγεία θείον ηε καί αζθάληοσ έμπληζάμενοι καί θαρμάκοσ, όπερ
Μήδοι μεν νάθθαν καλονζι...» (άθμύ έβέιζζακ αββεία από εεζάθζ,
άζθαθημ ηαί θάνιαημ ηό όπμζμ μί Μήδμζ μκμιάγμοκ κάθεα).

Καηά ηόκ Σηανθάημ Βογάκηζμ ηό ύβνόκ πον δεκ ήηακ ηίπμηε άθθμ,
πανά αοηό ηό ϊδζμ ηό πεηνέθαζμ, ηήκ βκώιδ δε αύηδ οπεζηήνζλε ηαί ό
ηαεδβδηήξ Μ. Σηεθακίδδξ ιέ ιεθέηδ πμύ οπέααθε πνόξ ηήκ Αηαδδιία
ηωκ Δπζζηδιώκ ηώκ Πανζζίωκ. Σύιθωκα ιέ ηήκ ιεθέηδ αοηή ηό
ηονζώηενμ βκώνζζια ημο οβνμύ πονόξ ήηακ ή ζδζόηδηα ημο κά ηαίεηαζ
ζηήκ επζθάκεζα ηήξ εάθαζζαξ, αηνζαώξ όπωξ ηαί ηό πεηνέθαζμ, ηό
όπμζμ ήηακ βκωζηό ζημοξ ιεζαζωκζημύξ πνόκμοξ ιέ ηό όκμια «έλαιον
Μηδίας». Σοκεπώξ, ζύιθωκα ιέ ηόκ Μ. Σηεθακίδδ ηαί ηό ίδζμ ηό
όκμια «ύβνόκ πύν» δέκ ήηακ, πανά ή ιεηάθναζζξ ζηά εθθδκζηά ημύ
ιδδζημύ μκόιαημξ ημύ πεηνεθαίμο -«ΠΆτρύίΆ»- ζοκεέημο άπό ηό «ΠΑ»
πμύ ζδιαίκεζ έθαζμκ, ύβνόκ ηαί «νίΐω» πμύ ζδιαίκεζ πύν. Ήηακ
βκωζηή ή κάθεα ηαί ζηήκ επμπή ημύ Μεβάθμο Αθελάκδνμο, ό όπμζμξ,
ζύιθωκα ιέ αοηά πμύ ακαθένεζ ό Μάλζιμξ Γναζηόξ, έπνδζζιμπμίδζε
ηό ύβνό αοηό βζά ηήκ πονπόθδζζ ηήξ αηνμπόθεωξ ηήξ Τύνμο.

Ό ηαεδβδηήξ Κ. Ζέγγελης δέπεηαζ ηήκ βκώιδ ημύ ϋίεΐα, ηαηά ηήκ
μπμία ηό ύβνόκ πύν πνέπεζ κά εεωνδεή πνόδνμιμξ ηήξ ιαύνδξ
πονίηζδαξ, δεδμιέκμο όηζ ηαηά ηά ακαθενόιεκα ζηά «Ταηηζηά» ημύ
Λέμκημξ ΣΤ' ημύ Σμθμύ ημύημ θθεβόηακ ιεηά «ανμκηήξ ηαί ηαπκμύ».
Δπεζδή δέ ηό κίηνμ ήηακ ηόηε βκωζηό ιέ δζάθμνεξ μκμιαζίεξ, αοηό
απμηεθεί ηό ηθεζδί ημύ ιοζηζημύ. Γδθαδή ή πνδζζιμπμίδζζξ ημύ
κίηνμο ώξ ηαοζηζημύ ζημζπείμο πμύ πνμηαθμύζε ηαπεία ηαΰζζ,
δδθαδή έηνδλζ, ζέ ζοκδοαζιό ιέ ηό εείμ ηαί δζάθμνα άκεναημΰπα
ζώιαηα (όπωξ ημθμθώκζμ, νδηίκδ, έθαζμκ ή πεηνέθαζμ ακάθμβα ιέ
ηήκ εζδζηή πνήζζ βζά ηήκ μπμία πνμωνζγόηακ) έδζδε ηήκ ιοζηδνζώδδ
εηείκδ ζηεοαζία (παναζηεοή) πμύ έιεζκε ζηήκ Ιζημνία ώξ «ύγρόν» ή
«έλληνικόν πϋρ». Βεααίωξ, όηακ θέβωιε όηζ ηά ζοζηαηζηά ημύ οβνμύ
πονόξ ήζακ ακάθμβα ιέ εηείκα ηήξ ιαύνδξ πονίηζδαξ δέκ εκκμμύιε όηζ
ηό ύβνόκ πύν ήηακ αοηή ή ίδζα ή πονΐηζξ, άθθά όηζ πάθζ δέκ ήηακ ιόκμ
ηό πεηνέθαζμ, όζμκ ηαί άκ αοηό απμηεθμύζε ηό ηύνζμ ζοζηαηζηό ημο,
πμύ ημύ έδζκε ηήκ παναηηδνζζηζηή ζδζόηδηα κά

1

ηαίεηαζ ζηδκ επζθάκεζα ηδξ εάθαζζαξ. "Αθθωζηε, όπωξ θαίκεηαζ, δεκ
οπήνπε ιζά ιμκαδζηή ζοκηαβή, άθθά μί πονμηεπκμονβμί ημο Βογακηίμο
παναζηεύαγακ δζάθμνεξ πμζηζθίεξ ακαθόβωξ ημΰ ηνόπμο
πνδζζιμπμζήζεωξ ημο. 'Απ' αοηέξ άθθεξ ιεκ ήζακ απθώξ εύθθεηηεξ
ηαί ειπνδζηζηέξ, άθθεξ δέ ηαί εηνδηηζηέξ, όπωξ ημύημ πνμηύπηεζ άπό
αοηό πμύ ακαθένμοκ όθμζ μί πνμκμβνάθμζ, όηζ ηό ϋβνόκ πύν,
θθεβόιεκμ πανήβε «βρονηήν καί καπνόν».

Αοηέξ μί ηεθεοηαίεξ πζεακώηαηα έπνδζζιμπμζμϋκημ ηαί ώξ
«πνμωζηζηέξ» εηνδηηζηέξ μοζίεξ, όπωξ εά θέβαιε ζήιενα, δδθαδή
πνόξ έηζθεκδόκζζζ ειπνδζηζηώκ αθδιάηωκ ηαηαζηεοαζιέκωκ άπό
ζοιπζεζιέκμ ζημοπί (ζηοπεΐμκ), ανεβιέκμ ιέ κάθεα, θίπμξ ηαί άθθεξ
εύθθεηηεξ ύθεξ.

Τό ϋβνόκ πύν, όπωξ ηάεε κέμ όπθμ έλήζηδζε έπίδναζζ έπί ηήξ
Ταηηζηήξ. Καί δέκ ιεηέααθε ιέκ νζγζηά ηήκ παναδεδεβιέκδ ιμνθή ηήξ
βναιιήξ ιάπδξ, άθθά απεηέθεζε έκα απμθαζζζηζηό όπθμ ηαηά ηήκ
ηνίζζιδ θάζζ ημύ επίπθμο ηαί πνίκ ηήκ ειαμθή. Γζά κά ζπδιαηίζδ
ηακείξ ηάπωξ ζαθή ζδέα βζ' αοηό, εά έπνεπε κά βκωνίγδ ηό
«αεθδκεηέξ» ηώκ ζζθώκωκ, πμύ έλαηόκηζγακ ηό ύβνόκ πον. Δπεζδή
όιωξ δέκ οπάνπεζ ηάπμζα πθδνμθμνία βζά ηό αεθδκεηέξ αοηό,
ιπμνμύιε κά δεπεμύιε όηζ αοηό δέκ ήηακ ηαηώηενμ άπό εηείκμ ηώκ
παθαζώκ πονμζαεζηζηώκ ακηθζώκ ιζ-ηνάξ πζέζεωξ. "Οιωξ ή ζδζόηδηα
ημο κά θθέβεηαζ ηαί ζηήκ επζθάκεζα ηήξ εάθαζζαξ θόβω ηήξ κάθεαξ
πμύ πενζείπε, απεηέθεζε αζθαθώξ ηό απμθαζζζηζηό ζημζπείμ ζηήκ
απμηεθεζιαηζηόηδηα ημύ οβνμύ πονόξ ώξ πμθειζημύ όπθμο.
Φθεβόιεκμ αοηό ζηήκ εάθαζζα, έζπδιάηζγε έκα πύνζκμ θνάβια
ζοκάια δέ επεκενβμύζε ηαί ζηό δεζηό ηώκ ήιζααναάνωκ ηαί άιαεωκ
καοηζηώκ ηήξ επμπήξ, πμύ απέδζδακ ηήκ ζδζόηδηα ημο αοηή ζέ
οπενθοζζηή -ζαηακζηή- εκένβεζα!

Τό ιοζηζηό ημΰ οβνμύ πονόξ δέκ ηαηέζηδ δοκαηόκ κά ηδνδεή ιέπνζ
ηέθμοξ. Πάκηωξ δζαηδνήεδηε ιέπνζ ηαί ηόκ έκαημ αζώκα, μπόηε μί
"Ανααεξ πμύ είπακ εζζαάθεζ ζηήκ εθθδκζηή ιεβαθόκδζμ Σζηεθία,
ηαηώνεωζακ κά ηό απμηηήζμοκ άπό ηόκ ζηαζζαζηή δνμοββάνζμ
Εύθήμω. Σέ δζάθμνεξ πενζπηώζεζξ ηό έπνδζζιμπμίδ-ζακ. Πνώηα ηό
835, ζηήκ καοιαπία ημκηά ζηίξ Σζηεθζηέξ αηηέξ ηαηεκαοιάπδζακ ηόκ
εθθδκζηό ζηόθμ, ημύ όπμζμο ήνπε ό ζηναηδβόξ ημΰ εέιαημξ ηώκ
Κζαονναζωηώκ Κραηερός. Σηήκ πνήζζ

2

ημο ύβνμϋ πονόξ, επίζδξ, άπό ημοξ "Ανααεξ, μθείθμκηαζ μί ιεηέπεζηα
ήηηεξ ημΰ έθθδκζημΰ ζηόθμο ζηήκ πενζμπή ηςκ ζηεκώκ ηδξ Μεζζήκδξ,
ή ζμαανώηενδ ηςκ μπμίςκ ήηακ πθδζίμκ ηςκ Μοθώκ, ζηίξ αηηέξ ηδξ
Σοννδκζηήξ εαθάζζδξ (888 ι.Χ.)

Ό ζοββναθέαξ ημΰ αζαθίμο ηαηά ηδκ έπίζηερί ημο ζηόκ ζενό πώνμ ηςκ
Γεθθώκ (΢επηέιανζμξ ημϋ 1999).

1

ΚΔΦΑΛΑΙΟ Ι΢Σ'

Σό ύβνό πμύ δζαθύεζ ηίξ πέηνεξ!

"Οπςξ θμζπόκ ζοιπεναίκεηαζ, άπό όμα ακαθένεδηακ, μί ανπαίμζ
"Δθθδκεξ είπακ ακαπηύλεζ μέ ιεβάθμ ααειό ηδκ έπζμηήιδ ηδξ Χδιείαξ
(ή Χοιείαξ). Σμύημ έπζαεααζμΰκ όπζ ιόκμ μί πακάνπαζεξ δζδβήζεζξ ηαί
παναδόζεζξ άθθά ηαί ή πνήζζξ ειπνδζηζηώκ οθώκ ηαηά ηόκ
Πεθμπμκκδζζαηό πόθειμ ηαί ημύξ Αθελακδνζκμύξ ηαί Δθθδκζζηζημύξ
πνόκμοξ. Έβκώνζγακ όιςξ, όπςξ θαίκεηαζ άπό ηδκ εηπθδηηζηή
πθδνμθμνία πμύ αημθμοεεί, ηαί ηδκ παναζηεοή ηάπμζμο οβνμύ,
πνμθακώξ μλέμξ, πμύ δζαθύεζ ηίξ πέηνεξ!...

Ό Λάιπνμξ Χ. Καζεθμύνδξ ζηό θίακ εκδζαθένμκ αζαθίμκ ημο
«Ι΢ΣΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗ΢ ΑΡΣΑ΢» (Β' εηδμζζξ
ζοιπθδνςιέκδ, Αεήκα 1980) ακαθένεζ όηζ ζέ ηάπμζμ πςνζό έκαξ
αβνόηδξ μνβώκμκηαξ ηό πςνάθζ ημο ανήηε έκα άββεζμ ζθναβζζιέκμ,
ηό άκμζλε ηαί έποζε ηό ύβνό πενζεπόιεκμ ημο πάκς ζέ ιζά πέηνα, ή
μπμία... δζαθύεδηε αιέζςξ! Γνάθεζ είδζηώηενα ηά έλδξ: «Δνεζπςιέκμζ
ημίπμζ οπάνπμοκ ηαί ζηήκ Άκς Καθεκηίκδ, ζηδκ πενζθένεζα Καζηνί. Ή
ημπμεεζία ημοξ θέβεηαζ άπό ημύξ κηόπζμοξ "Παθζμπώνζα"... ΢ηό ίδζμ
πςνζό, ό Κςκ/κμξ Παπάξ, μνβώκμκηαξ ηό πςνάθζ ημο, ζηδκ ημπμεεζία
΢έζδ, πνίκ άπό 25 πνόκζα, έθερε ζηήν επιθάνεια ένα δοτείο —πήλινο
αζθαλώς— πού περιείτε ύγρό. "Οπςξ ιάξ είπε ό βναιιαηέαξ ηήξ
Κμζκόηδηαξ, Κςκ/κμξ Πθαζηήναξ, πμύ ιάξ έδςζε ηίξ πθδνμθμνίεξ, ηό
ύγρό περιετόμενο ηον δοτείοσ ηό άδειαζε άπό περιέργεια πάνω ζέ μιά
πέηρα, ή όποια διαλύθηκε αμέζως. Σί ιπμνεί κά ήηακ αοηό δέκ
βκςνίγμοιε. Σό εοιάηαζ πάκηςξ ηαί ηό ιμθμβάεζ ηαί ό Γεώνβζμξ
Παπάξ —βζόξ ημΰ Κςκ/κμο— πμύ γή ζήιενα...»

2

Σί ήηαλ ινηπόλ απηό ηό κπζηεξηώδεο πγξό, πνύ πεξηείρε ηό πήιηλν
—θαί βέβαηα αξραίν- αγγείν; "Ηζσο θάπνην ύγξό όμηλν κε δηαιπηηθέο
ηδηόηεηεο, θάπνηα ρεκηθή έλσνηο, πνύ πξνθύπηεη κεηά άπό θάπνηα
δηαδηθαζία, θαί δέλ επξίζθεηαη έηνηκε ζηήλ θύζη. "Αο δνύκε ινηπόλ
πνηά άπάληεζη κπνξεί λά καο δώζε ή Υεκεία (ή Υπκεία). Έ κπνξεί λά
δηάιπζε ηά κέηαιια θαί θπζηθά ηίο πέηξεο;

Καη' αξράο, ηό πδξνρισξηθό όμύ. Απηό πξνζβάιιεη πνιιά
κέηαιια θαί ζρεκαηίδεη ρισξηνύρα άιαηα θαί πδξνγόλν. Σό ζεηηθό όμύ
επίζεο πξνζβάιιεη θαί δηαιύεη ζρεδόλ όια ηά κέηαιια, έθηνο άπό ηόλ
ρξπζό θαη ηόλ ιεπθόρξπζν θαί ζρεκαηίδεη ζεηηθά άιαηα,
ρξεζηκνπνηείηαη κεηαμύ άιισλ θαί γηά ηήλ παξαζθεπή εθξεθηηθώλ
πιηθώλ. Σό ζεηηθό όμύ, ηνύ νπνίνπ ηό θνηλό όλνκα είλαη βηηξηόιη, είλαη
πγξό άρξσκν ζάλ ιάδη, θαί ειεύζεξν επξίζθεηαη πνιύ ζπάληα ζηά
λεξά κεξηθώλ ζεξκώλ πεγώλ, ζηήλ δέ βηνκεραλία παξαζθεπάδεηαη
άπό ηό δηνμείδην ηνύ ζείνπ, πνύ ηό παίξλνπλ άπό ηήλ θαύζη ηνύ
ζηδεξνππξίηε, ή ηνύ ζείνπ κέ ηήλ κέζνδν ηώλ κνιύβδηλσλ ζαιάκσλ,
ή κέ ηήλ κέζνδν ηεο επαθήο*. Οί παλάξραηνη "Διιελεο έγλώξηδαλ ηήλ
θαύζη ηνύ ζείνπ, όπσο πξνθύπηεη άπό ηήλ έμεο αλαθνξά ηνύ Όκεξνπ:
«Δπζύο ηόηε βξνληώληαο (ό Εεύο) έζθελδόληζε αζηξαθηεξό θεξαπλό
θαί ηόλ έξξημε ράκσ κπξνζηά ζηά πόδηα ηώλ άινγσλ ηνύ Γηνκήδε·

αμέζως θοβερή θλόγα σψώθηκε άπό θειάθι πού καιγόηαν θαί η' άινγα

θνβηζκέλα δάξσζαλ θάησ άπό ηό άξκα θη άπό ηνύ Νέζηνξνο ηά ρέξηα
μέθπγαλ η' αζηξαθηεξά ηά ραιηλάξηα...» (ΗΛΗΑ-ΓΟ΢ Θ, ζηίρνη
133-139).

Σό ζείνλ (ζεηάθη) έρξεζηκνπνηετην, όπσο ήηαλ επόκελν, θαί θαηά
ηνύο ηζηνξηθνύο ρξόλνπο, ελδηαθέξνληα δέ ζηνηρεία κάο παξέρεη ό
Θνπθπδίδεο θαί άιινη κεηαγελέζηεξνη ηζηνξηθνί. (Βιέπε
πξνεγνύκελν θεθάιαην). Αιιά θαί ή πιεξνθνξία πνύ κάο δίλεη ό
Πιίληνο, όηη δειαδή ή καγεπηηθή ιάκςηο άπό ηήλ όπνηα πεξηβαιιόηαλ
ή Ππζία, (νθεηιόηαλ ζηήλ θαύζη ζείνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθό ζηνηρείν
πνύ θαλεξώλεη ηό επίπεδν γλώζεσο ηώλ άξ-

* Βιέπε Λεσλίδα ΢π. Ληώθε «ΑΝΟΡΓΑΝΖ ΥΖΜΔΗΑ» Α' θαη Β' ΛΤ-
ΚΔΗΟΤ, ΟΡΓΑΝΗ΢ΜΟ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΩ΢ ΓΗΓΑΚΣΗΚΩΝ ΒΗΒΛΗΩΝ, ΑΘΖΝΑ
1977.

1

ραίσλ πξνγόλσλ καο γηά ηίο εθαξκνγέο θαί ηήλ ρξήζη ηνπ ζείνπ.
(Βιέπε ιήκκα «ζείνλ» εγθπθινπαηδηθνύ ιεμηθνύ «ΖΛΗΟ΢» έθ-δννηο
εηώλ 1981-82). Δπίζεο ή θύιαμηο ηνπ ζεηηθνύ νμένο κέζα ζέ πήιηλεο ή
πάιηλεο ληακηδάλεο*, ηίο όπνηεο δέλ κπνξεί λά δηάιπζε θαί ηό γεγνλόο
όηη ηό άγγετν κέζα ζηό όπνην ππήξρε ηό κπζηεξηώδεο πγξό, ήηαλ
πήιηλν, καο επηηξέπεη ζέ ζπλδπαζκό κέ όια ηά ζρεηηθά κέ ηήλ ρξήζη
ηνπ ζείνπ ζηνηρεία, λά ππνζέζνπκε όηη δέλ απνθιείεηαη κέζα ζηό
αξραίν άγγετν πνύ βξήθε ό αγξόηεο λά ππήξρε ζεηηθό όμύ.

Γέλ ζά πξέπεη αθόκε λά παξαιείςσκε λά άλαθέξσκε, όηη πιήλ ηώλ
αλαθεξζέλησλ νμέσλ θαί ηό ληηξηθό όμύ πξνζβάιιεη θαί δηαιύεη όια
ηά κέηαιια έθηνο άπό ηόλ ρξπζό θαί ηόλ ιεπ-θόρξπζν. Δπίζεο θαί ηό
ιεγόκελνλ βαζιλικόν ύδωρ (βαζηιηθό λεξό) κίγκα άπό ππθλό ληηξηθό
όμύ θαί πδξνρισξηθό όμύ, πξνζβάιιεη θαί δηαιύεη αθόκε θαί ηόλ
ρξπζό. "Αξα δέλ ζά πξέπεη λά άπνθιείζσκε ηήλ πηζαλόηεηα λά
επξόθεηην γηά θάπνην άπ' απηά, ρσξίο όκσο λά απνθιείεηαη ηό
κπζηεξηώδεο πγξό ηνύ αξραίνπ αγγείνπ πνύ δηέιπζε ηήλ πέηξα λά ήηαλ

θάηη πνύ ίζσο έκετο λά κήλ έρνπκε βξή ζήκεξα, θαζ' όηη νη γλώζεηο

ηώλ παλάξραησλ πξνγόλσλ καο βάζεη ηώλ αλαθνξώλ, ζηνηρείσλ, απν-
δείμεσλ θαί ελδείμεσλ πνύ ππάξρνπλ, ήζαλ ζέ άζπγθξίησο πςειόηεξν
επίπεδν άπό ηό ζεκεξηλό.

Γέλ είλαη ηπραίν όηη ηό ρσξηό ζηό όπνην επξέζε ηό έλ ιόγθ αξραίν
άγγετν κέ ηό κπζηεξηώδεο ύγξό άλεθε ζηήλ αξραία Άζα-καλία, πνύ
νθείιεη ηό όλνκα ηεο ζηόλ βαζηιέα Άζάκαληα. Ό Άζάκαο, πνύ
έγθαηεζηάζε ζηήλ πεξηνρή απηή ηήο Ζπείξνπ, ήηαλ πξηλ βαζηιεύο ηνπ
Όξρνκελνύ ηήο Βνησηίαο. Δίλαη ό παηέξαο ηνπ Φξίμνπ, ό όπνηνο
έπέηαμε κέ έλα... θξηάξη σο ηήλ Κνιρίδα. "Αο ζθεθζή θαί πάιη θαλείο,
όπσο ηνλίζζεθε ζηό ηέινο ηνύ Γ' θεθαιαίνπ, ηί είδνπο θξηάξη ήηαλ
απηό πνύ... πεηνύζε θαί είρε ρξπζό καιιί. Μηά ηπηακέλε —ηεξή—
κεραλή ή θάηη άιιν; Καί έπίνεο δέλ ζά πξέπεη λά μερλνύκε όηη θαηά
ηήλ παξάδνζη, ό γηόο ηνύ Φξίμνπ, ό "Αξγόο ήηαλ ό θαηαζθεπαζηήο ηνύ
πεξίθεκνπ ηπηακέλνπ πινίνπ, «ηήο 'Αξγνύο»... Έρνπκε δειαδή λά
θάλνπκε κέ κηά πεξηνρή πνύ ζπλδέεηαη κέ έλα άθζαζην ηερλνινγηθό

* Βιέπε ιήκκα «Θείνλ» εγθπθινπαίδεηαο «ΠΤΡ΢ΟΤ».

2

πμθζηζζιό. Δπμιέκςξ, βζαηί κά ιδκ είπε παναζηεοαζεή έηεΐ ηάπμζμ
ύβνό πμύ δζέθοε ηίξ πέηνεξ; Πμζμξ ιπμνεί κά άπμηθεί-ζδ έκα ηέημζμ
εκδεπόιεκμ ή κά ηαηάννζρδ ηδκ άπμρζ αοηή; Πζζηεύς ηακείξ δζόηζ
ηαί ιόκμκ ή ζηέρζξ ηδξ άκαηαθύρεςξ εκόξ ηέημζμο δζαθοηζημύ ύβνμΰ,
εά δζάθοζδ ηίξ ζηέρεζξ δοζπίζηςκ ηαί ηαηόπζζηςκ αηόιςκ...

1

ΚΔΦΑΛΑΗΟΝ ΗΕ'

Προσθήκες σε άλλα κεφάλαια

α) Προζθήκη ζηήν ζελίδα 61 γιά ηόν Σαλμωνέα (Κεθάλαιον Γ'
«Τά ιερά όπλα ηών αθανάηων θεών»)

Ό Απμθθόδςνμξ (Βζαθζμεήηδ Βζαθίμκ Α, IX, 7) ακαθένεηαζ ζηδκ
πακάνπαζα ζζημνία ημύ ενοθζημί ΢αθιςκέςξ ηαί δζδβείηαζ όηζ αοηόξ
έζενκε πίζς άπό ηό άνια ημο απμλδναιέκα δένιαηα ηαί πάθηζκμοξ
θέαδηεξ. Ό ΢αθιςκεύξ έθεβε όηζ ανμκηά, «αάθθςκ δέ εζξ μύνακόκ
αίεμιέκαξ θαιπάδαξ έθεβεκ άζηνάπηεζκ» (ηαί ιέ ηά ακαιιέκα δαδζά
πμύ έλεζθόκδζγε ζηόκ μονακό έθεβε όηζ άζηνάπηεζ).

6) Προζθήκη ζηήν ζελίδα 137 γιά ηόν κσβερνήηη ηής «Αργούς»
(Κεθάλαιον ΣΤ' «'Αργώ, ένα ιπηάμενο -κι ότι μόνο- πλοίο»)

Ό Σσθοξ Αβκίμο, ό ηοαενκήηδξ ηήξ «Ανβμύξ» ηαηήβεημ άπό ηήκ
πόθζ ηήξ Βμζςηίαξ Ίΐθα, πμύ εύνίζηεημ ζηόκ Κμνζκεζαηό Κόθπμ, ηαί
ήηακ επίκεζμ ηςκ Θεζπζώκ (ή εέζζξ ηδξ έπεζ έκημπζ-ζεή ζηόκ
ακαημθζηό ιοπό ημΰ ηόθπμο ηήξ Γμιαναίκαξ). Ακαθένεηαζ πνώημξ
ζηόκ ηαηάθμβμ ηώκ Ανβμκαοηώκ άπό ηόκ Απμθθόδςνμ (1, 9, 16), ό δέ
Απμθθώκζμξ, ό Ρόδζμξ ηόκ ακαθένεζ ζηά Ανβμκαοηζηά (1, 105-110) ώξ
ηαηαβόιεκμ άπό ηάξ ΢ίθαξ ηώκ Θεζπζώκ ηαί ώξ πμθύ ίηακόκ κά όδδβή
ηό πθμίμ αμδεμύιεκμξ άπό ηά αζηένζα ηαί ηόκ ήθζμ ή κά πνμαθέπδ
ηαηαζβίδεξ. Ό Παοζακίαξ ζηά «ΒΟΗΩΣΗΚΑ» (IX, 32, 4) ακαθένεζ ηά
έλδξ (ιεηάθναζζξ Νζημθάμο Παπαπαηγή, ΔΚΓΟΣΗΚΖ ΑΘΖΝΩΝ):
«...πθέμκηαξ πανά ηήκ αηηή, έπεζ ηακείξ ιία πμθίπκδ παναεαθάζζζα,
όπζ ιεβάθδ, μκμιαγόιεκδ Τιθα. ΢ηήκ Σίθα οπάνπεζ ήνά-

2

ηθεζμ ηαί βζμνηή εηήζζα. 'Απυ παθζά μί Σζθαζεΐξ ηαοπχκηαζ πχξ μηά
καοηζηά είκαζ μί ίηακχηενμζ ακάιεζα ζημοξ Βμζςημφξ ηαί δζαηδνμφκ
ηδκ ακάικδζδ εκυξ κηυπζμο Σΐθο πμφ είπε πνμηζιδεεί κά βίκεζ
ηοαενκήηδξ ηδξ 'Ανβμΰξ· δείπκμοκ ηαί ιζά εέζδ ιπνμζηά ζηήκ πυθδ
ημοξ, υπμο θέκε πχξ ή 'Ανβχ είπε πνμζμνιζζηεί βονίγμκηαξ πίζς άπυ
ηή πχνα ηχκ Κυθπςκ».

γ) Προζθήκη ζηην ζελίδα 160 (ηέλος Ζ' Κεθαλαίοσ), «Ελληνικά
Μσζηήρια καί Θερά "Οπλα».

Ό Παοζακίαξ ζηά «ΒΟΙΧΣΙΚΑ» ακαθένεζ ηυ έλδξ πανα-
ηηδνζζηζηυ πενζζηαηζηυ: «"Οηακ υ Αθέλακδνμξ είπε κζηήζεζ ηαί είπε
ηάρεζ ηήκ Θήαα ηαί ηήκ εδααΐδα μθυηθδνδ, μί Μαηεδυκεξ μπθίηεξ
πμφ ιπήηακ ζηυ ζενυ ηχκ Κααείνςκ, εονζζηυιεκμ ηαί αοηυ ζέ βή
επενζηή, ηαηαζηνάθδηακ ιέ ηεναοκμφξ ηαί αζηναπέξ άπυ ηυκ
μονακυ...» («ΒΟΙΧΣΙΚΑ» IX, 25, 10).

δ) Προζθήκη ζηήν ζελίδα 169 (Κεθάλαιον Η' περί ομιλούνηων καί
κινοσμένων αγαλμάηων).

Γέκ εά πνέπεζ κά θδζιμκμφιε υηζ υηακ ή ιδηένα ημο Απζθ-θέςξ ή
Θέηζξ επήβε ζηυ ενβαζηήνζ ημφ Ηθαίζημο βζά ηήκ ηαηαζηεοή ηήξ
άζπίδμξ ημφ βζμφ ηδξ, εφνήηε έηεσ πνοζέξ εεναπαζ-κίδεξ, δδθαδή
πνοζά αβάθιαηα βοκαζηχκ πμφ ιζθμφζακ ηαί έηζ-κμφκημ ηαί είπακ
δδιζμονβδεή άπυ ηυκ "Ηθαζζημ. Ακαθένεζ υ Όιδνμξ ζηήκ Ίθζάδα (΢,
ζηίπμζ 417-421, ιεηάθναζζξ εηδυζεςκ «ΠΑΠΤΡΟ΢»): «΢ηά πθάβζα
ηνέπακε πνοζέξ εεναπαζκίδεξ, οπμααζηάγμκηαξ ηυκ αθέκηδ ημοξ, πμο
ιμζάγακε ιέ γςκηακέξ ηυνεξ· ιέζα ημοξ οπάνπεζ θμβζηυ, οπάνπεζ
θςκή ηαί δφκαιζ ηζ έπμοκ άπυ ημφξ αεακάημοξ ιάεεζ κά δμοθεφμοκ
αοηέξ ζηά πθάβζα ηζκμφκηακ βνήβμνα οπμααζηάγμκηαξ ηυκ αθέκηδ
ημοξ».

ε) Προζθήκη ζηήν ζελίδα 216 (Κεθάλαιον ΘΕ' γιά ηό σγρό πϋρ).

1

Δηνίεδ απαναίηδημ άπυ ηυκ βνάθμκηα κά βίκδ ακαθοηζηυηενμξ
θυβμξ πενί ημφ οβνμφ πονυξ, ημο ίενμΰ αφημτ υπθμο ηςκ ιεζαζςκζηχκ
πνμβυκςκ ιαξ ηαί κά πανμοζζαζεμφκ ηαί άθθα έπί πθέμκ ζημζπεία
ζηδκ πανμφζα (Γ') έηδμζζ.
Συ ΰβνυκ πον δζεηνίκεημ ζε δζάθμνα είδδ, ηαεέκα δέ άπ' αοηά
έπνδζζιμπμζεΐημ ηαηά πενίζηαζζ. Δκακηίμκ ηςκ επενζηχκ «πεθςκχκ»
(ιδπακδιάηςκ φπμζηάρεςξ ηχκ ηεζπχκ) ποκυηακ ΰβνυκ πον άπυ πφηνεξ

ηαί δζάθμνα άθθα αββεία. Καηά ηχκ λοθίκςκ πφνβςκ πμφ ήζακ

ορδθυηαημζ ηαί πμθθέξ θμνέξ λεπενκμφζακ ζέ ΰρμξ ηά ηείπδ,
έλαημκηζγυηακ ΰβνυκ πφν ιέ ηά θεβυιεκα ζηρεπηά, δδθαδή άπυ ακηθίεξ
ιέ ζςθήκεξ, έκχ έπνδζζιμπμζμΰ-κημ ηαί ηά θεβυιεκα τειροζίθωνα, πμφ
επζκμήεδηακ ηαηά ημφξ πνυκμοξ ηήξ ααζζθείαξ ημφ Λέμκημξ ΢Σ'*,
δδθαδή ιεηαλφ ηχκ εηχκ 886 ηαί 912 ι.Υ. Σά πεζνμζίθςκα αοηά, υπςξ
εά δμφιε ηαηςηένς πενζείπακ άθθμ είδμξ οβνμφ πονυξ, ηήκ βκςζηή ζέ
ιαξ μαύρη πσρίηιδα, δδθαδή ήζακ ηνμηίδεξ. 'Αθθά ηαί πμθζμνηδηαί
πνδζζιμπμζμφζακ ΰβνυκ πφν ζηίξ επζπεζνήζεζξ ημοξ ηαηά ηίξ πμθζμνηίεξ
μπονχκ πυθεςκ, βζά κά ηαφζμοκ ηά αθδηζηά ιδπακήιαηα πμφ ήζακ ζηά
ηείπδ άθθά ηαί βζά κά πονπμθήζμοκ ηήκ πμθζμνημφιεκδ πυθζ. "Δννζπκακ

ιέ ηίξ πεηνμαυθμοξ ιδπακέξ εκακηίμκ ηχκ πμθζμνημοιέκςκ αββεία

βειάηα άπυ ειπνδζηζηέξ φθεξ ηαί ηαοηυπνμκα πονθυνμοξ ζαβίηηεξ
(πονθυνα αέθδ) ηαί αηυκηζα ζηά υπμζα έδεκακ ζημοπζά (ζηοππία) ηαζ
ημονέθζα αμοηδβιέκα ιέζα ζέ ειπνδζηζηέξ φθεξ ηαί ηά εννζπκακ ηαηά
ηχκ πμθζμνημοιέκςκ άθμφ πνμδβμοιέκςξ ηά άκααακ. Σά πήθζκα αββεία
έζπαγακ πάκς ζηίξ μζημδμιέξ ηαί ηα ηηίνζα ηήξ πμθζμν-ημοιέκδξ
πυθεςξ, πμφ πενζεθμφγμκηακ άπυ ηίξ ειπνδζηζηέξ φθεξ, ηαί ηαηυπζκ ιέ
ηά πονθυνα αέθδ ηαί αηυκηζα ηά ηηίνζα ακαθθέβμκηακ ηαί ή πυθζξ
πανεδίδεημ ζηίξ θθυβεξ.

* Βθέπε «ΣΑΚΣΙΚΑ» Λέμκημξ ΢Σ' ηον ΢μθμί, έηδμζδ «ΔΛΔΤΘΔΡΗ
΢ΚΔΦΙ΢», ιεηάθναζζξ - ζπυθζα: Κςκαηακησκμξ Πμηαιζάκμξ.

2

Ό αοημηνάηςν Λέςκ ΢Σ' αηά «ΣΑΚΣΙΚΑ» ηάκεζ εηηεκή θυβμ βζά
ηήκ πνήζζ ημο οβνμφ πονυξ ηαηά ηίξ καοιαπίεξ. Γνάθεζ εζδζηυηενα ηά
έλδξ: «56. Ειείξ δέ πνμηνέπμιε κά νίπης-κηαζ ηαί πφηνεξ πθήνεζξ
έζηεοαζιέκμο πονυξ ηαηά ηήκ οπμδεζπεείζα ιέεμδμ παναζηεοήξ, μί
υπμζεξ υηακ ζοκηνίαμοκ εά πονπμθήζμοκ εφημθα ηά πθμία ηςκ
έπενςκ. 57. Νά πνδζζιμπμζή-ηαζ δέ ηαί ή άθθδ ιέεμδμξ (νίρεςξ οβνμφ
πονυξ) ιέ,ημφξ ιζηνμφξ ζίθςκεξ, ηά θεβυιεκα πεζνμζίθςκα πμφ
ηναημφκηαζ ιέ ηυ πένζ άπυ ημοξ ζηναηζχηεξ πίζς άπυ ηίξ ζζδενέκζεξ
αζπίδεξ ηςκ, έπμοκ ηαηαζηεοαζεή πνμζθάηςξ άπυ ηήκ ααζζθεία ιαξ.
Δζυηζ εά νίρμοκ ηαί αοημί έζηεοαζιέκμ πΰν ηαηά ηςκ πνμζχπςκ ηχκ
έπενςκ. 58. Καί ιεβαθφηενμζ δέ ηνίαμθμζ ζζδενέκζμζ ή αζπιδνά ηανθζά
ιπδβιέκα ζέ λφθζκεξ ζθαίνεξ ή ζημοπζά ηαί άθθα οθζηά ειπμηζζιέκα
ιέ ειπνδζηζηέξ φθεξ, ααθθυιεκα εκακηίμκ ηχκ έπενςκ, πέθημκηαξ ζηά
πθμία ζέ πμθθά ζδιεία εά έιπνήζμοκ αοηά. 59. Αθθά ηαί υηακ μζ
επενμί πνμζπαεήζμοκ κά ηά ζαήζμοκ, εά παηήζμοκ ηά θθεβυιεκα
ζημοπζά ή άθθα θθεβυιεκα οθζηά, ηαί μί πενζζζυηενμζ εά οπμζημφκ
εβηαφιαηα ζηά πυδζα ηαηά ηήκ ηνίζζιδ θάζζ ηδξ ιάπδξ (καοιαπίαξ)
ηαί αοηυ εά είκαζ ιεβάθμ ειπυδζμ βζ' αοημφξ. 60. Είκαζ δοκαηυκ υιςξ
ηαί ιέ ιζηνμφξ βενακμφξ ή ιέ ιζηνά πανυιμζα έπζκμδεέκηα ιδπακήια-
ηα ζέ ζπήια Γ (βάιια) πμφ πενζζηνέθμκηαζ, κά έπζποεή φβνή
ποναηηςιέκδ πίζζα ή άθθμ οθζηυ ή εφθθεηημ παναζηεφαζια ηαηά
ηχκ επενζηχκ πθμίςκ, ηά υπμζα είκαζ αηζκδημπμζδιέκα άπυ ημφξ
δνυιςκεξ, ηαί μί βενακμί ζηνέθμκηαζ ζοκεπχξ ηαη' αοηχκ».

Οί ζίθςκεξ, θμζπυκ, έλαηυκηζγακ φβνυκ πφν, ηυ υπμζμ ηαηέ-ηαζε ηά
επενζηά πθμία. Γεκκάηαζ υιςξ ηυ γήηδια: Αοηυ έλαημ-κηζγυηακ ζηήκ
ηαηάζηαζζ πμφ ανζζηυηακ ηαί ηαηυπζκ, δδθαδή άθμφ ποκυηακ πάκς
ζηυ επενζηυ πθμίμ, ακαθθεβυηακ ιέ ηά πονθυνα αέθδ ηαί αηυκηζα ηαί
ημφξ ηνζαυθμοξ ηαί ηίξ ήθμθυ-νμοξ ζθαίνεξ, ή έλαημκηζγυηακ
άκαθθεβυιεκμ ηυ φβνυκ πΰν;

Ό ηαεδβδηήξ ηήξ Ιζημνίαξ ηχκ Φοζζηχκ Επζζηδιχκ ΢ηε-θακίδδξ
δέπεηαζ πμθφ μνεχξ μηζ έλαηυκηζγακ άκαθθεβυιεκμ ηυ φβνυκ πφν ηαί
υηζ ή άκάθθελζξ βζκυηακ ηαηά ηήκ έλμδμ ημφ οβνμφ πονυξ, άπυ ηυκ
πάθηζκμ ζςθήκα δζά ημφ «προπνρον», δδθαδή ιέ ζημοπί (ζηοππίμκ)
ααπηζζιέκμ ιέζα ζέ ηάπμζα αναδφηαοζηδ

1

φθδ, πνμζανιμζιέκδ ζηυ ζηυιζμ ημο πάθηζκμο ζςθήκμξ ηδξ ακηθίαξ.
Ό ίδζμξ ιάθζζηα ηαεδβδηήξ ζέ οπυικδια ημο (υπςξ ακεθένεδ) πνυξ
ηδκ Αηαδδιία ηςκ Επζζηδιχκ ηςκ Πανζζίςκ οπεζηήνζλε υηζ ηυ ΰβνυκ
πον δέκ ήηακ ηίπμηε άθθμ άπυ ηυ πεηνέθαζμ. Δεκ εεςνεί ιάθζζηα
απίεακμ κά ακαιζβκουηακ ζέ αοηυ ηαί ηάπμζα πμζυηδηα κίηνμο. Καί
πνμζεέηεζ υηζ ηό μσζηικό ηφν μεζαιφνικών Ελλήνφν ζσνίζηαηο ζηις
μεθόδοσς καθάρζεφς ηης νάθθας καί αηά μέζα ηης έκζθενδονίζεώς ηης.

Αλίγεζ κά έπζζδιακεή υηζ σπήρτε καί ένα είδος ύγροϋ πσρός πού
ζβηνόηαν, όηαν έπεθηε πάνφ ζηην θάλαζζα. Ό Νικήηας Χφνιάηης ζηήκ
πνμκμβναθία ημο (βναθεΐζα ηαηά ηυ 1206) ακαθένεηαζ ζέ αοηυ ηυ
είδμξ ημο φβνμτ πονυξ, ελζζημνχκηαξ ηήκ ηαηαδίςλζ Εκεηζημφ πθμίμο
άπυ δρόμφνες πσρζοθόροσς ηαηά ημφξ πνυκμοξ ηήξ ααζζθείαξ ημο
Μακμοήθ Κμικδκμφ. Οί Εκεημί αθέπμκηαξ ηά εθθδκζηά πθμία κά ημφξ
ηαηαδζχημοκ, έηάθορακ ηυ πθμίμ ημοξ ιέ πμκηνά ιάθθζκα οθάζιαηα,
ανεβιέκα ιε λφδζ, ηυ δέ φβνυκ πΰν δέκ ηαηέηαοζε ηυ εκεηζηυ πθμίμ,
άθθά, άθμΰ έπεζε ιέζα ζηήκ εάθαζζα, ζαήζεδηε (ηαε' οδάηςκ
έζαέκκοημ πεζυκ). Μέ άθθα θυβζα δδθαδή, αοηυ πμφ έπεζ βναθή υηζ ηυ
φβνυκ πον δέκ έζαδκε ιέζα ζηυ κενυ, δέκ σζποε βζά υθα ηά εσδδ ημφ
οβνμφ πονυξ, ημφ ηνμιενμφ αοημφ υπθμο ηχκ ιεζαζςκζηχκ πνμβυκςκ
ιαξ. Εκκμείηαζ αεααίςξ υηζ ηυ φβνυκ πφν έλαημκηίζεδηε άναθλεγόμενο
καηά ημφ εκεηζημφ πθμίμο.

Συ ίδζμ επίζδξ πνμηφπηεζ άπυ ηάπμζα πενζβναθή ημφ Ρχζ-ζμο
πνμκμβνάθμο Νέζημνμξ. Αοηυξ ακαθενυιεκμξ ζηήκ επζδνμιή ηχκ
νςζζζηχκ πθμίςκ ηαηά ηήξ Κςκ/πυθεςξ ηυ 936 φπυ ηυκ Ίβχν, βνάθεζ
ιέ ηυ απθμσηυ φθμξ ημο:

«Ό Θεμθάκδξ (δδθαδή υ "Εθθδκ καφανπμξ) άνπζζε κά ηα-ηαδζχηδ
αοημφξ (δδθ. ημφξ Ρχζζμοξ) ιέ ηά πονθυνα πθμία ηαί κά έλαημκηίγδ
ιέ ζςθήκεξ πφν ηαηά ηχκ Ρςζζζηχκ πθμίςκ. Καί είδακ έκα ηνμιενυ
εαφια! Οί Ρχζζμζ αθέπμκηαξ ηήκ θθυβα έπεζακ ζηήκ εάθαζζα βζά κά
ζςεμφκ ημθοιπχκηαξ, ηαί υζμζ άπ' αοημφξ επέγδζακ, επακήθεακ ζηήκ
παηνίδα ημοξ. "Οηακ επέζηνερακ ζηήκ παηνίδα ημοξ υ ηαεέκαξ άπ'
αοημφξ δζδβεΐημ ζημοξ δζημφξ ημο ηά ζοιαάκηα. Οί Έλληνες, έλεγαν,
έτοσν μία θφηιά, όμοια μέ εκείνη ηοσ οσρανού καί ρίτνονηας ηην
ενανηίον μας μας έκαυαν, νά γιαηί δέν μπορέζαμε νά ηούς νικήζοσμε».

2

Από ηά αλσηέξσ θαί άπό άιιεο πεξηγξαθέο ζπλάγεηαη όηη νί
ζίθσλεο έμαθόληηδαλ θιόγεο, δειαδή νί κεζαησληθνί Έιιελεο
έγλώξηδαλ θαί ηά θινγνβόια, ηά όπνηα νί Επξσπαίνη έρξε-ζηκνπνίεζαλ
κεηά άπό δέθα νιόθιεξνπο αηώλεο...

Σό έζθεπαζκέλνλ ππξ, γηά ηό όπνην θάλεη ιόγν ό Λέσλ ΢Σ' ζηά
«Σαθηηθά», θαηά ηήλ άπνςη ηνπ Υπνζηξαηήγνπ Ν. Καιν-κελόπνπινπ,
νπληάθηνπ ηνπ «ΠΤΡ΢ΟΤ», ήηαλ ή γλσζηή καο καύξε 'ππξίηηδα, πνύ
ρξεζηκνπνηείηαη ζέ ππξαύινπο. Ή ιέμηο «ζίθσλ» ζεκαίλεη ζσιήλα, νί
δέ πύξαπινη δελ είλαη ηίπνηε άιιν παξά ζσιήλεο, δειαδή ζίθσλεο,
γεκάηνη ππξίηηδα. ΢ηό ζεκείν απηό ζά πξέπεη λά ύπελζπκίζσκε όηη νί
παλάξραηνη Έιιελεο έγλώξηδαλ ηήλ ππξίηηδα (Σαικσλεύο), θαί όηη ή
Εθάηε θαί ή Φνίδε έρξεζηκνπνίεζαλ θινγνβόια όπια...

"Οζνλ άθνξα ζηίο ρύηξεο εηδηθήο θαηαζθεπήο, νί όπνηεο
παξαζθεπάδνληαλ «θαηά ηήλ ύπνδεηρζείζαλ κέζνδνλ», ηήλ κπζηηθή
πάληνηε, θαί νί νπνίεο αλαθιέγνληαλ κόλεο ηνπο θαί ζπληξίβνληαλ,
δειαδή γηλόηαλ έθξεμηο, ήζαλ ρύηξεο ζηεξεέο γεκάηεο ππξίηηδα θαί
είραλ ζξπαιιίδεο, δειαδή θπηίιηα. Ήζαλ θξνηίδεο, δειαδή νί
πξόδξνκνη ηώλ ζεκεξηλώλ βνκβώλ θαί έμε-ζθελδνλίδνλην κέ ηηο
πεηξνβόινπο κεραλέο.

Σά ρεηξνζίθσλα, ηά όπνηα κλεκνλεύεη ό αείκλεζηνο βαζηιεύο
εκώλ Λέσλ ΢Σ', ήζαλ κηθξνί ζσιήλεο, γεκάηνη ππξίηηδα θαί νί όπνηνη
δηέζεηαλ θπηίιηα (ζξπαιιίδαο). Οί ζηξαηηώηεο, πνύ ήζαλ ζηό
θαηάζηξσκα, θαί έθαιύπηνλην άπό ηηο ζηδεξέληεο αζπίδεο ηνπο,
άλαβαλ ηό θπηίιη θαί έπεηηα έξξηρλαλ κέ ηό ρέξη (δηά ρεηξόο) ηόλ
ζσιήλα θαηά ηώλ έρζξσλ. Δειαδή ήζαλ νί γλσζηέο καο ρεη-
ξνβνκβίδεο...

Οί "Αξαβεο πνύ είραλ κάζεη ηό κπζηηθό ηνύ πγξνύ ππξόο άπό ηόλ
ζηαζηαζηή δξνπγγάξην Δύθήκην θαηά ηόλ έλαην αηώλα ζηήλ ΢ηθειία
—όπσο αλαθέξζεθε— έρξεζηκνπνίεζαλ απηό επαλεηιεκκέλσο θαηά
ηήο Διιεληθήο Απηνθξαηνξίαο άιιά θαί ελαληίνλ άιισλ αληηπάισλ
ηνπο. Γελόκελνη γλώζηεο ηήο θαηαζθεπήο θαί ρξήζεσο ηήο ππξίηηδνο
θαί ηώλ άιισλ εκπξεζηηθώλ πιώλ, ηώλ γλσζηώλ κέ ηήλ γεληθή
νλνκαζία «ύγξόλ ππξ» θαηά ηήλ πνιηνξθία θαί έθπόξζεζη ηήο
ζεζζαινλίθεο (31 Ινπιίνπ 904) έθακαλ ρξήζη ππξαύισλ θαί
θξνηίδσλ.

΋ ρξνλνγξάθνο Ισάλλεο Κακεληάηεο, απηόπηεο κάξηπο ηήο

1

αιώζεσο ηεο πόιεσο, δηεγείηαη δηη θαηά ηελ ηξίηε θαί ηειεπηαία ήκεξα
ηεο πνιηνξθίαο νί "Αξαβεο ελήξγεζαλ ηξνκεξή έπί-ζεζη άπό ηήλ
ζάιαζζα «πϋξ ηε δηά ηώλ ζηθώλσλ ησ αέξη θπ-ζήζαληεο θαί ηηλά άιια
ζθεύε θαί απηά ππξόο άλάκεζηα ε'ίζσ ηνλ ηείρνπο έμαθνληίζαληεο...»
πξνμέλεζαλ θόβν ζηνπο ππεξαζπηζηέο ησλ ηεηρώλ, νί όπνηνη θαί ηά
εγθαηέιεηςαλ... Σό πύξ πνύ έθπζήζε δηά ζηθώλσλ, κέζα δειαδή άπό
ζσιήλεο, δέλ ήηαλ ηίπνηε άιιν, παξά πύξαπινη ή θινγνβόια ηήο
επνρήο εθείλεο, ηά δέ ζθεύε, πνύ ήηαλ γεκάηα θσηηά (ππξόο
άλάκεζηα) θαί ηά έμαθόληηζαλ ζηό εζσηεξηθό ηώλ ηεηρώλ δέλ ήζαλ
ηίπνηε άιιν, παξά θξνηίδεο... ΋ Ινίελίΐΐε, ρξνλνγξάθνο, πνύ
ζπλώδεπζε ηνλ βαζηιέα ηήο Γαιιίαο Λνπδνβίθν Θ' ζηήλ εθζηξαηεία
ελαληίνλ ηήο Αηγύπηνπ θαί ηήλ πεξηέγξαςε, αλαθέξεηαη ζηήλ ρξήζη
ελόο ηξνκεξνύ ππξόο ελαληίνλ ηώλ ρξηζηηαληθώλ δπλάκεσλ, θαηά ηήλ
πνιηνξθία ηήο Γακηέηεο (1218). Γξάθεη όηη νί Μνπζνπικάλνη έξξηπηαλ
θαηά ηώλ Χξηζηηαλώλ έλα πϋξ, ηό όπνην δηέζρηδε ηήλ αηκόζθαηξα κέ
θξόην θαί κέ ηόζν κεγάιε ιάκςη, ώζηε έθσηί-δνλην νί ερζξηθέο ζέζεηο
ζάλ λά ήηαλ εκέξα, παξαβάιιεη δέ ηό πϋξ εθείλν κέ ηεξάζηηνπο πύξηλνπο
όςεηο ηπηακέλνπο, κέ αζηέξηα πνύ πέθηνπλ άπό ηόλ νπξαλό θαί ηέινο
πεξηγξάθεη ηόλ ηξόκν πνύ πξνμελνύζε ηό πϋξ εθείλν ζηά ρξηζηηαληθά
ζηξαηεύκαηα.

Ή επειζνύζα παξαθκή ηώλ Αξάβσλ θαζώο θαί ηήο Διιεληθήο
Απηνθξαηνξίαο, είρε κεηαμύ άιισλ ώο απνηέιεζκα ηήλ «έμαθάληζη»
ηνύ πγξνύ ππξόο. Σειεπηαία ρξήζηο άπό ηνύο κεζαησληθνύο "Διιελεο
κλεκνλεύεηαη έπί ηήο βαζηιείαο ηνύ Ίζαα-θίνπ Αγγέινπ (1185-1195)
ελαληίνλ ηώλ αιηέσλ ηήο Πξνπνληίδνο πνύ έζηαζίαζαλ. Απηώλ ηά
πινηάξηα έθαπζαλ κέ ηό ύγξόλ πύξ νί βαζηιηθνί δξόκσλεο.

Έθηνηε δέλ γίλεηαη πιένλ ιόγνο γηά ρξήζη πγξνύ ππξόο, κέρξη ηήλ
ηειεπηαία άισζη ηήο Κσλ/πόιεσο (1453), νπόηε ηόζνλ νί "Διιελεο
όζνλ θαί νί Σνύξθνη έρξεζηκνπνίεζαλ έλα είδνο «πγξνύ ππξόο», ηήλ
καύξε ππξίηηδα άιιά κέ ππξνβόια όπια. (Βεβαίσο, ή καύξε ππξίηηδα
δέλ είλαη ύγξή, άιιά ύπήγεην ζηήλ γεληθή νλνκαζία «ύγξόλ πύξ» άπό
ηνύο κεζαησληθνύο πξνγόλνπο καο).

Ή έγθαηάιεηςηο ηνύ πγξνύ ππξόο δέλ νθείιεηαη ζέ άιιε αηηία,

παξά κόλνλ ζηήλ παληειή έιιεηςη ηώλ πξώησλ πιώλ, έι-ιεηςη πνύ
πξνέθπςε άπό ηήλ πιήξε παξαθκή ηνύ Διιεληθνύ

2

καοηζημί ηαί από ηδκ απώθεζα ηωκ Μζηναζζαηζηώκ επανπζώκ ιαξ. Ή
άνπή ηδξ παναηιήξ ημί Εθθδκζημί καοηζημί ηαί ημϊ Εθθδκζημί
ειπμνίμο πνμκμθμβείηαζ άπό ηόκ 11μ αζώκα, όηακ άνπζζακ μί μθέενζεξ
εηείκεξ καοηζθζαηέξ ζοιαάζεζξ, πμί ααειζαία ηαηέθδλακ ζηδκ ιεβίζηδ
άκάπηολζ ημί Ιηαθζημί καοηζημί ηαί ειπμνίμο ηαί ζηδκ ηέθεζα
ηαηάπηωζζ ημί Εθθδκζημί. Καηά ημοξ δύμ ηεθεοηαίμοξ αζώκεξ ηδξ
Εθθδκζηήξ Αοημηναημνίαξ, ό Εύλεζκμξ Πόκημξ έιπμνζηώξ εύνίζηεημ
ζηά πένζα ηώκ Ιηαθώκ ηαί ήηακ απνόζζημξ ζηά Εθθδκζηά πθμία ηαί
ζημοξ "Εθθδκεξ έιπμνμοξ, όθα δέ ηά πνμϊόκηα πμο πνμήνπμκημ άπό
ηήκ εθθδκζηή αοηή εάθαζζα ηαηήκηδζακ ζηαθζηό ιμκμπώθζμ.

Λόβω ημϊ απμηθεζζιμί ιαξ άπό ηόκ Εύλεζκμ Πόκημ, έπαζε ή
Αοημηναημνία ιαξ πνωηίζηωξ ηίξ πδβέξ ηήξ κάθεαξ, δδθαδή ηήκ
ζδιακηζηώηενδ πνώηδ ΰθδ βζά ηήκ ηαηαζηεοή ημί ηονηύ-ηενμο είδμοξ
ημί οβνμί πονόξ άθθά ηαί όθεξ ηίξ οπόθμζπεξ πνώηεξ ΐθεξ. Έκ
πνμηεζιέκω αλίγεζ κά ακαθενεμύκ ιενζηά άπό ηά εκδζαθένμκηα
ζημζπεία πμύ ιάξ δίκεζ βζά ηίξ πδβέξ ηήξ κάθεαξ ό αείικδζημξ
ααζζθεύξ διώκ Κωνζηανηίνορ Ζ ό Ποπθςπογέννηηορ ζηό ένβμ ημο
«Πνόξ ηόκ 'ίδζμκ οίόκ Ρωιακόκ...» Γνάθεζ ιεηαλύ άθθωκ ό
αοημηνάηων όηζ «έξω άπό ηό κάζηπο Μάηαπ-σα, ςπάπσοςν πολλέρ
πηγέρ πού αναδίδοςν (ν)άθθα». Επίζδξ «ζηήκ Ζδπία, πνόξ ηόκ ηόπμ
ηήξ Πάβδξ, ή μπμία εονίζηεηαζ πνόξ ηό ιένμξ ηήξ Παπαβίαξ, ζηήκ
μπμία ηαημζημύκ μί Ζδπμί, ςπάπσοςν εννέα πηγέρ πού αναδίδοςν
(ν)άθθα, όιωξ δέκ είκαζ ημί ζδίμο πνώιαημξ ηά έθαζα ηώκ εκκέα
πδβώκ, άθθά άθθα ιέκ άπ' αοηά είκαζ ενοενά (ηόηηζκα), άθθα δέ
λακεά, άθθα δέ έπμοκ πζό ζημηεζκά πνώιαηα». «΢ηήκ Ζδπία»,
ακαθένεζ ό αείικδζημξ ααζζθεύξ, «ζηόκ ηόπμ πμύ μκμιάγεηαζ Πάπαγι
όπμο ημκηά οπάνπεζ πωνζό ιέ ηήκ μκμιαζία Ζαπαξί, ηό όπμζμ ζδιαίκεζ
ημκζμν-ηόξ (ζηόκδ), ζηήκ πενζμπή οπάνπεζ πδβή (ανύζζξ) πμύ ακαδίδεζ
(κ)άθεα, ζηό ιένμξ πμύ μκμιάγεηαζ Χαιμύπ. Απέπμοκ αοημί μί ηόπμζ
ιζάξ διέναξ πμνεία ιέ ηό άθμβμ άπό ηήκ εάθαζζα». ΢έ άθθα ζδιεία
ημϊ ένβμο ημο ό Κωκζηακηίκμξ ακαθένεζ: «΢ηό εέια Δενγδκήξ,
πθδζίμκ ημο πωνίμο Σαζαπίμο ηαί ημϊ πωνίμο Έπζ-ζημπίμο οπάνπεζ
πδβή πμύ ακαδίδεζ (κ)άθεα»... «΢ηό εέια ημϊ Σγζθζάπμνη, ηάηω άπό ηό
πωνζό ΢νεπμαανάγ, οπάνπεζ πδβή πμύ ακαδίδεζ (κ)άθεα...»

1

'Από ηζξ ανπέξ ημο 14μο αζώκμξ έιαεακ ηαί ζηήκ Δύζζ κά
ηαηαζηεοάγμοκ ηάπμζα είδδ ειπνδζηζηώκ ζηεοαζζώκ, ηίξ όπμζεξ ιέ ηό
βεκζηό όκμια «νγπόν πϋπ» έπνδζζιμπμζμϋζακ ζηόκ πμθζμνηδηζηό
πόθειμ ζηήκ Γαθθία, ζηήκ Αββθία, ζηήκ Γενιακία ηαί ζηήκ Ιηαθία.

'Από ηό 1418, μί δζάθμνεξ αοηέξ ειπνδζηζηέξ ζηεοαζίεξ
ακαβνάθμκηαζ ζηά πενί πονμηεπκμονβίαξ ζοββνάιιαηα. Πέναζακ
έηημηε πμθθμί αζώκεξ, ηαηά ημοξ μπμίμοξ πναβιαημπμζήεδηακ
πάιπμθθεξ ηεθεζμπμζήζεζξ ζηόκ μπθζζιό, ιέπνζξ όημο ηαηά ηόκ Α'
Παβηόζιζμ Πόθειμ, έκ ιέζω ηήξ θμαενήξ ζοκαοθίαξ ηώκ
επακαθδπηζηώκ όπθωκ, ηώκ πονμαόθωκ, ηώκ ηαποαόθωκ, ηώκ
ημθμζζζαίωκ μαίδωκ, ιέ ηά ηαηαζηνεπηζηώηαηα βειίζιαηα αοηώκ, έκ
ιέζω ηώκ ποηκώκ κεθώκ ηώκ δζαθόνωκ δηληηηπιωδών αεπίων, είδαμε
νά σπηζιμοποιούνηαι καί πάλι ηά ληζμονημένα όπλα ηών μεζαιωνικών
ππογόνων μαρ...

2

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

"Αγαλμα Γίγαντος με ουρά δράκοντος. "Από τό Ωδείο της αρχαί­
ας αγοράς των Αθηνών, τό όποιο ανακαινίσθηκε κατά τά μέσα του
2ου μ.Χ. αιώνος. Έστήριζε μαζί με άλλα πέντε αγάλματα θρυλικών
μορφών (άλλων δύο Γιγάντων καί τριών Τριτώνων) τόν θριγκό της
στοάς πού υπήρχε στην βόρεια πλευρά τοΰ Ωδείου.

Ή θεά Αθηνά φέρουσα την τρομερή αιγίδα μάχεται κατά των Γι­
γάντων. Τό άγαλμα της "Αθήνας, πού οποκατεατάθη από τόν I Ίάν-
νη Μηλιάόη, προέρχεται από τό ανατολικό αέτωμα του λεγομένου
αρχαίου ναοϋ της "Αθηνάς, τά θεμέλια του οποίου διατηρήθηκαν
σέ καλή κατάοτααι, νότια του Ερεχθείου.

Γίγαντας πού δέχεται την έπίθεσι της ' Αθήνας (από τόν αρχαίο ναό
της θεας καί βεβαίως από τό ίδιο - ανατολικό - αέτωμα του ναοϋ).

"Αλλο άγαλμα Γίγαντος, προερχόμενο - κι αυτό - άπό τόν λεγόμε­
νο αρχαίο ναό τής θεας ' Αθήνας.

Χάλκινο αγαλμάτιο του Διός πού ευρέθη στην Δωδώνη καί χρονο­
λογείται περί τό έτος 450 π.Χ. Αξίζει νά παρατηρηθή δτι ό λεγόμε­
νος «κεραυνός» πού κρατεί ό θεός θυμίζει στά δύο ακραία τμήμα­
τα του κωνικές άκρες συγχρόνων όπλων. Ασφαλώς πρόκειται για
μία σαφή άπόδειξι τής υπάρξεως προηγμένης οπλικής τεχνολογίας
στους προϊστορικούς χρόνους, κατά τούς οποίους τοποθετούνται
ή Τιτανομαχία καί ή Γιγαντομαχία, ό προηγμένος δέ πολιτισμός καί
ή τεχνολογική άνάπτυξις διατηρήθηκαν μέχρι τούς Ιστορικούς χρό­
νους, οπότε έχομε τίς θαυμαστές αποκρούσεις τών Περσών καί τών
Γαλατών στους Δελφούς μέ τήν χρήσι τών ιερών όπλων.

233

Πανοραμική άποψις των κορυφών τοϋ Παρνασσού υπεράνω του ιε­
ρού χώρου των Δελφών. Άπό τίς κορυφές και τις πλαγιές τοϋ βου­
νού με την χρήσι τών ιερών δπλων κατά τών επιδρομέων Περσών
κατ' αρχάς καί αργότερα κατά τών αγρίων Γαλατών, άπεκόπησαν
τεράστιοι βράχοι πού κατεπλάκωσαν καί έφόνευσαν πάμπολλους
βαρβάρους...

"Αγαλμα Γαλάτου πολεμιστοΰ, πού ευρίσκεται σέ θέσι αμύνης. Έ ρ ­
γο χρονολογούμενο στό τέλος τού 2ου π.Χ. αιώνος άπό την Δήλο
(Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών).

\

Ό Ήφαιστος επί «πτερωτού άρματος». Ή παράστασις εχει ζω-
γραφισθή βάσει αναλόγου αρχαίας (παραστάσεως) σε αρχαίο αγγείο
ευρισκόμενο στό Μουσείο του Βερολίνου. Ό "Ηφαιστος πού έγνώ-
ριζε ασφαλώς την δημιουργία μεταλλικών όπλων δεν θά έφτιαχνε
ενα ξύλινο άρμα τό οποίο σε καμμία περίπτωσι δεν θά πετούσε. "Ο­
πωσδήποτε πρόκειται γιά μία ιπτάμενη μεταλλική μηχανή (ιπτά­
μενο άρμα) πού απεικονίζεται συμβολικά ώς ενα άρμα με τροχούς
καί φτερά....

Ή λεγομένη Αθηνά του Βαρβακείου. Αντίγραφο τοϋ περίφημου
αγάλματος της "Αθηνάς τοϋ Φειδίου (447-439 π.Χ.) πού είχε τοπο-
θετηθη στό εσωτερικό τοϋ Παρθενώνος. Βρέθηκε κοντά στόν χώρο
τοϋ Βαρβακείου τό 1880, έφιλοτεχνήθη δέ τόν 2ο μ.Χ. αιώνα καί φυ­
λάσσεται στό Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τών Αθηνών. Ή θεά
φέρει την αιγίδα μέ τό γοργόνειο, την Νίκη καί κρατεί την ασπίδα
μέ τό φίδι.

Έρυθρόμορφη κύλικα από τήν Ταρκυνία, χρονολογουμένη στό 520
π.Χ. Βλέπομε τόν Δία νά κράτη στό χέρι του τό όπλο πού φέρει τό
συμβολικό όνομα «κεραυνός»...

Ό Τριπτόλεμος πάνω σέ πτερωτό άρμα, συρόμενο από πτερωτούς
δράκοντες. Ή γνώσις των μυστηρίων καί ή μύησις σέ αυτά είχε ώς
αποτέλεσμα τήν κατοχή καί χρήσι σημαντικώτατων γνώσεων (Έ-
ρυθρόμορφος σκύφος, 480 π.Χ. Βρεταννικό Μουσείο).

237

Μέ τό «χρύσεον δέπας», τό χρυσό κύπελλο τοϋ Ηλίου, η «χαλκώ
λέβητι», δηλαδή μέ χάλκινο λέβητα, αναφέρουν οί πηγές, έφθασε ό
Ηρακλής στήν Έρύθεια. Έδώ, χαμένος μέσα στόν λέβητα ταξει-
δεύει στόν ωκεανό, κρατώντας τό ρόπαλο υψωμένο και τό τόξο.
Άπό έρυθρόμορφη κύλικα (αρχές 5ου π.Χ. αιώνος, Ρώμη, Μου-
σειον Βατικανού).

Ή πάλη τού Ηρακλέους μέ τόν Γίγαντα Άλκυονέα. Διακρίνεται πά­
νοπλος καί ή θεά Αθηνά (έρυθρόμορφη κύλικα, 518 π.Χ. Μελ­
βούρνη, Εθνική Πινακοθήκη Βικτωρίας).

Ή σωτηρία τοΰ Φινέως. Ό τυφλός μάντις μέ ασιατικό ένδυμα καί
κρατώντας σκήπτρο, κάθεται μπροστά στό τραπέζι μέ τά υπολείμ­
ματα της τροφής πού άφησαν οί "Αρπυιες. Χαμηλότερα ό Έρμης
στρέφει καί τίς κοιτάζει ενώ τίς καταδιώκουν ό Ζήτης καί ό Κά-
λαϊς. (Κρατήρας άπό τήν Λευκανία της Μ. Ελλάδος, Ροϋβο, Μου­
σείο ΙΜΆ).

• Ή Τηηαλνκαρία, ή Γηγαληνκαρία θαί φ πφιεκνο κεηαμχ ηψλ
Ειιήλσλ ηήο Μεζνγείνπ θαί εθείλσλ ηήο Αηιαληίδνο δελ απνηεινχλ
θαληαζηηθέο ηζηνξίεο, άιιά γεγνλφηα πνχ ζπλέβεζαλ ζηήλ
πξαγκαηηθφηεηα. Σηφ βηβιίν απηφ επηζεκαίλεηαη ή ηζρχο θαί ή
θαηαζηξεπηηθφηεηα ηψλ φπισλ πνχ έρξεζηκνπνηήζεζαλ ζηηο θνβεξέο
απηέο ζπγθξνχζεηο θαί ηά φπνηα ήζαλ ηζάμηα ή θαί αλψηεξα ηψλ
ζεκεξηλψλ. Επίζεο εμεηάδνληαη θαί ηά εμήο ελδηαθέξνληα δεηήκαηα: ·
Τί ήηαλ ηφ άξκα ηνυ Σαικσλέσο πνχ ερνχζε φπσο φ θεξαπλφο θαί
έξξηρλε πξφο ηφλ νπξαλφ αλακκέλεο ιακπάδεο; · Τί ήηαλ ή θνβεξή
αίγίο, πνχ δηέζεηε φ Ζεχο θαί έρξε-ζηκνπνηνχζαλ επίζεο φ Απφιισλ
θαί ή Αζελά θαί ήηαλ έξγν ηνχ Ηθαίζηνπ; · Τί ήηαλ απηφ ηφ πεξίεξγν
λέθνο πνχ έθάιππηε θαί θαζηζηνχζε αφξαηνπο ηνχο ζενχο θαί ηνχο
ήξσεο ηνχ Τξσηθνχ πνιέκνπ θαί ηί θνηλφ ππάξρεη κεηαμχ απηνχ θαί
ηνχ «Πεηξάκαηνο ηήο Φηιαδέιθεηαο»; · Καηέρνπλ νί Ακεξηθαλνί άγλσ-
ζηεο επηζηεκνληθέο γλψζεηο ηψλ παλάξραησλ Ειιήλσλ; · Γηαηί ή
πεξηθεθαιαία Οχγγξνπ επηζηήκνλα κέ ηήλ φπνηα γηλφηαλ αφξαηνο κάο
ζπκίδεη ηήλ αλάινγε Άτ'δνο θπλή, ηήλ πεξηθεθαιαία ηνχ "Αδνπ; · Ή
είδνπο πινία είραλ νί Φαίαθεο θαί ηά φπντα ηαμείδεπαλ ζάλ ηήλ ζθέςη
θαί έγλψξηδαλ ηά πάληα; · ΤΗηαλ ή «Αξγψ» ηπηάκελν πινίν πνχ
ηαμείδεπε παληνχ θαί γηαηί νη Αξγνλαχηεο ήζαλ άηνκα κέ ηδηαίηεξεο
θαί κνλαδηθέο ηδηφηεηεο; · Πνηά είλαη ή ζρέζηο αλάκεζα ζηά ηεξά φπια
θαί ηά ειιεληθά κπζηήξηα θαί ηί θπιαζζφηαλ ζηφ άδπην ηψλ αξραίσλ
ειιεληθψλ λαψλ; · Τη ήζαλ ηά νκηινχληα θαί θηλνχκελα αγάικαηα; ·
Πνηά είλαη ή ζρέζηο αλάκεζα ζηά άζθπμηνγφλα αέξηα ηψλ αξραίσλ θαί
ζηφ χγξφ πχξ ηψλ κεζαησληθψλ Ειιήλσλ;

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τό νοεπό ηαξείδι ζηόν θαςμάζιο, μςζηηπιώδη καί γοηηεςηικό όζο
καί ζςναππαζηικό κόζμο ηών μςζηικών ιεπών όπλυν ηών Ελλήνυν
δεν ηελειώνει έδώ. Σε μιά εποσή ζήτευρ και παπακμήρ, είμεθα
ςποσπευμένοι, "Ελληνερ όνηερ, νά ζςνεσίζοςμε ηόν αγώνα, ώζηε
αςηό ηό έθνορ νά απόκηηζη καί πάλι ηήν ζςνείδη-ζι ηηρ αξίαρ, ηήρ
ςπεποσήρ ηος καί ηήρ πποζθοπάρ ηος. Μέ ηιρ δςνάμειρ πού
διαθέηοςμε θά εξακολοςθήζοςμε ηόν αγώνα ηήρ ενημεπώζευρ, ηήρ
έπανελληνίζευρ, καί θά έπανέλθυμε ζύνηομα μέ άλλα νέα
ζςναππαζηικά βιβλία γιά ηό ένδοξο παπελθόν μαρ. Γιαηί ή γνώζιρ ηοϋ
παπελθόνηορ είναι ακλόνηηο θεμέλιο ηοϋ μέλλονηορ μαρ...