κά πμηίγμοκ ηά πςνάθζα είκαζ ηά δάηνοα ηδξ "Ιμζδμξ. "Δθεβε θμζπυκ υ
Φμίκζηαξ πχξ αοηή ηδκ επμπή υ Ρςιαίμξ δζμζηδηήξ ηδξ Αζβφπημο είπε
ηαηαθένεζ ιέ πνήιαηα έκακ άκενςπμ κά ηαηέαδ ζηυ άδοημ ηδξ
"Ιζζδμξ πμφ ανίζηεηαζ ζηυκ Κυπημ. Ό άκενςπμξ πμφ ζηάθεδηε, αβήηε
πάθζ έλς άπυ ηυ άδοημ, άθμΰ υιςξ δζδβήεδηε ηί είδε, πέεακε ηζ
αοηυξ...».
Έεεηαζ έκ πνμηεζιέκς έκα άθθμ γήηδια: Έ θοθαζζυηακ ιέζα ζηά
άδοηα ηςκ ανπαίςκ εθθδκζηχκ καχκ, υπμο ή είζμδμξ ήηακ
απαβμνεοιέκδ; 'Απυ ηζξ πενζπηχζεζξ πμφ παναηηδνζζηζηά ακα-
θένεδηακ, άθθά ηαί άπυ άθθεξ ανπαίεξ ακαθμνέξ πνμηφπηεζ υηζ ιέζα
ζηά άδοηα έθοθάζζμκημ ιοζηζηά πνάβιαηα. Ό Ηνυδμημξ (6, 134)
ακαθένεζ υηζ ζηυ ζενυ ηήξ Πάνμο έθοθάζζμκημ ηά «μςζηικά ιεπά» ηήξ
Γήιδηνμξ ηαί ηήξ Πενζεθυκδξ. οβπνυκςξ υιςξ εκηυξ ηχκ
ζδζαζηένςκ ημφηςκ δζαιενζζιάηςκ θαίκεηαζ υηζ έημπμεεημτκημ ηαί ηά
θαηνεοηζηά αβάθιαηα ηήξ Γήιδηνμξ ηαί ηήξ Πενζεθυκδξ.
Χαναηηδνζζηζηά παναδείβιαηα καχκ ηήξ Γήιδηνμξ, εκηυξ ηχκ
υπμζςκ πνέπεζ κά ετνίζημκημ ηάπμο ηνοιιέκα ηά θαηνεοηζηά
αβάθιαηα, άθμΰ δέκ ήζακ μναηά, ακαθένεζ υ Παοζακίαξ ηυκ καυ ηήξ
Γήιδηνμξ ηαί ηήξ Πενζεθυκδξ έπί ημο Αηνμημνίκεμο υπμο «ος
θανεπά έσοςζι ηά αγάλμαηα» (Β, 4, 7) ηαί ηυκ καυ ηήξ Γήιδηνμξ
Χεμκίαξ ηήξ Δνιζυκδξ, βζά ηυκ υπμζμ υ ίδζμξ πθδνμθμνεί (Β', 35, 8)
υηζ μοδείξ έπεζ ίδή ηυ άβαθια ηήξ Γήιδηνμξ, αοηυ «ό ζέβοςζιν έπί
πλέον ή ηάλλα» (ηυ υπμζμ ζέαμκηαζ πενζζζυηενμ άπυ ηά άθθα).
ηίξ υπεεξ ημο πμηαιμφ Φάζζδμξ ηήξ Κμθπίδμξ έθφεημ ηάπμζμ
θοηυ πμφ χκμιαγυηακ πάβδορ λενκόθςλλορ καηά ηήκ άνπή ηήξ
ακμίλεςξ, υηακ έηεθμτκημ ηά ιοζηήνζα ηήξ Δηάηδξ ηαί ηυ θφθαζζακ
ζημοξ εαθάιμοξ βζά θυαδηνμ ηαί θφθαηα μί γδθυηοπμζ άκδνεξ. "Ακ
έιπαζκε ηάπμζμξ ζηυκ εάθαιμ, υπμο ήηακ ή νάαδμξ έγίνεηο έξω
θπενών καί έλεγε ζέ όλοςρ, δ,ηι έππαξε έκεΐ ή δ,ηι ζκεπηόηαν νά ππάξη.
Οί πανεονζζηυιεκμζ ηυκ έννζπκακ ηοθζβιέκμ ιέ δένιαηα ζηυ ζηυιζμ
ηχκ άζεαςκ, ηυ υπμζμ ήηακ αάναενμ...
Θά πνέπεζ κά άκαθενεή ηαί ηυ ελήξ: ηυ Βεπεκύνθιον όπορ ηήξ
Φνοβίαξ ημκηά ζηυκ πμηαιυ Μανζφα οπήνπε ηάπμζμξ θίεμξ πμφ
χκμιαγυηακ Μάσαιπα ηαί ήηακ υιμζμξ ιέ ηυκ ζίδδνμ. "Αν
1
εύπιζκε κάποιορ ηόν λίθο αςηό ηήν πεπίοδο καηά ηην οποία έηελοννηο ηά
μςζηήπια ηηρ Ρέαρ έμαίνεηο. Απυ ηήκ πανάδμζζ ακαθένεηαζ υ
ηάιακδνμξ, βζυξ ημο Κμνφαακημξ, υ υπμζμξ υηακ είδε ηά ιοζηήνζα ηδξ
Ρέαξ έλειάκδ ηαζ έπεζε ζηυκ πμηαιυ ηδξ Σνςάδμξ πμφ πήνε ηυ υκμια
ημο. 'Αθθά ηαί ή πανάδμζζξ βζά ηήκ βέκεζζ ηςκ ιοζηδνίςκ ηήξ Ρέαξ,
ακαθένεζ υηζ υ Άηηοξ ιαγί ιέ άθθμοξ άκδνεξ, υηακ εζζήθεακ ζηυ ζενυ
άθζμξ ηήξ Ρέαξ πανε-θνυκδζακ ηαί εοκμοπίζεδηακ υθμζ... Δπίζδξ ζηυκ
πμηαιυ Μαίακδνμ οπήνπε ηάπμζμξ θίεμξ39 πμφ (μκμιαγυηακ Σώθπων
ηαί ηυκ υπμζμκ άκ έπαζνκε ηακείξ ιαγί ημο ηαηαθαιαακυηακ άπυ ιακία
ηαί έθυκεοε ηάπμζμκ ζοββεκή ημο. "Ακ υιςξ πνμζεοπυηακ ζηήκ Ρέα,
απμηημφζε πάθζ ηά θμβζηά ημο. Αθθά οπήνπε ηαί άθθμ ακάθμβμξ
θίεμξ39 ιέ... ιακζαηέξ ζδζυηδηεξ ζηήκ πενζμπή ημφ αββανίμο.
Δπίζδξ ή ζζημνία ηήξ Φοθθίδμξ ηαί ημφ Άηάιακημξ πανμοζζάγεζ
ακάθμβμ εκδζαθένμκ. Ή Φοθθίξ, ηυνδ ημφ ααζζθέςξ ηήξ Βζζαθηίαξ
αβάπδζε ηυκ Αηάιακηα, ζηυκ υπμζμ υ ααζζθεφξ φπε-απέεδ ηαί ηήκ
ααζζθεία άκ πακηνεουηακ ηήκ ηυνδ ημο. Αοηυξ υιςξ, άθμφ έδςζε
ρεφηζηδ φπυζπεζζ υηζ εά έπζζηνέρδ, έθοβε βζά ηήκ Αεήκα. Ή Φοθθίξ,
πμφ ηυκ πνμέπειρε ιέπνζ ηίξ Δκκέα μδμφξ ημφ έδςζε έκα ηζαχηζμ
θέβμκηαξ ημο υηζ είκαζ ζενυ ηήξ Ρέαξ ηζ υηζ άκ άπμθαζίζδ κά ιήκ
έπζζηνέρδ, ηυηε κά άκμζλδ ηυ ηζαχηζμ. "Οηακ άκμζλε ηυ ηζαχηζμ
πανεθνυκδζε ηαί ηαηεθήθεδ άπυ ιακία. Ακέαδηε ζηυ άθμβμ ημο ηαί
ηνέπμκηαξ ηήυε ηάηεσζε έπεζε άπυ ηυ πίζς ιένμξ πάκς ζηυ λίθμξ ημο,
πμφ είπε ζφνεζ άπυ ηήκ εήηδ ημο, ηαί ζημηχεδηε. Σήκ αθήεεζα ηήξ
δζδβήζεςξ αοηήξ επζαεααζχκμοκ ή φπανλζξ ηήξ Αηαιακηίδμξ θοθήξ ηςκ
Αεδκαίςκ ηαεχξ ηαί υ Αζζπίκδξ, υ υπμζμξ υηακ εζηάθδ πνέ-ζαοξ ζηυκ
Φίθζππμ είπε ζέ αοηυκ υηζ ή Αιθίπμθζξ ακήηεζ ζημοξ Αεδκαίμοξ, επεζδή
ηήκ πήνε πνμίηα άπυ ηήκ βοκαίηα ημο υ 'Ληάιαξ40. ηίξ ενδζηεοηζηέξ
ηαί «ιοεμθμβζηέξ» παναδυζεζξ ηςκ
39. Δεν πρόκειηαι γιά ένα βεβαίως λίθο, μιά πέηρα μόνον, άλλά γιά πει ιιοζόηερες μέ
ηήν αναθερομένη όνομαοία καί βεβαίως μέ ηίς μανιακές ιδιόηηηες.
40. Υπάρτει καί ακρωηήριο ηής Κύπροσ μέ ηήν αρταία ονομαζία Άκά-μας καί πόλις
Άκαμάνηιον ζηήν Φρσγία.
2
Εθθήκωκ ακαθένμκηαζ, ηζ άθθεξ πενζπηώζεζξ πνμζώπωκ πμύ
ηαηεθήθεδζακ από ιακία ηαζ πνμέαδζακ ζέ πανακμϊηέξ εκένβεζεξ.
Τη ηνοαόηακ ιέζα ζηά ιοζηδνζώδδ ηζαώηζα ηά όπμζα ακ άκμζβε ηακείξ
ηαηαθαιαακόηακ άπό ιακία ηαί παναθνμζύκδ; Μήπωο ηό κπζηηθό απηό
ηωλ παλάξραηωλ Ειιήλωλ ηό βξήθαλ νί Γεξκαλνί επηζηήκνλεο ζηόλΒ'
παγθόζκην πόιεκν θαί επξόθεηην γηά ηό θνβεξό αέξην ηήο παξαθξνζύλεο,
έλα θνβεξό όπιν πνύ εμνινζξεύεη αλζξώπνπο θαί δώα;
'Από όζα θμζπόκ επζζδιάκεδηακ ηαί ακαθένεδηακ εά πνέπεζ κά
εεωνήζμοιε πζεακή ηήκ εηδμπή ηήξ πνδζζιμπμζήζεωξ ιέζωκ
πνμηθήζεωξ ιακίαξ ηαί παναθνμζύκδξ ζημοξ ααναάνμοξ ηαί πάζδξ
πνμεθεύζεωξ ζενόζοθμοξ. Μέ άθθα θόβζα, ιενζηά άπό ηά ιοζηζηά Θενά
όπθα ηωκ Εθθήκωκ, ήζακ αοηά ηά όπμζα πνμλεκμύζακ πακζηό, ιακία ηαί
δζαζάθεοζζ ηωκ θνεκώκ ζημοξ ακηζπάθμοξ ημοξ. Οί ζενμί ηόπμζ41, μί
ζοκδεδειέκμζ ιέ ηά εθθδκζηά ιοζηήνζα είπακ ηό αοηό ζύζηδια
πνμζηαζίαξ ηωκ άπό ηάεε αέαδθμ ή αιύδημ πμύ ήεεθε κά πανααίαζδ
ηόκ ζδζόηοπμ άθθά θμαενά επζηίκδοκμ αιοκηζηό ηώδζηα ημοξ... "Αλζμκ
ακαθμνάξ είκαζ ζπεηζηώξ ηό έλδξ: Ό Αίππηνο όηακ δζεδέπεδ ηόκ παηένα
ημο Ίππόζνπλ ζηόκ ενόκμ ηήξ Ανηαδίαξ, άπεηόθιδζε κά είζέθεδ ζηό
ζενό ημύ Πμζεζδώκμξ ζηήκ Μακηζκεία, όπμο απαβμνεοόηακ ή είζμδμξ,
ηαί ηόηε ηοθθώεδηε ηαί πέεακε...
41. Σηό ιεπό ηήρ Παθίαρ Αθποδίηηρ ζηήν Κύππο, έκεΐ όπος ςπήπσε ό βωμόρ -ζέ ηόπο
δηλαδή ύπαιθπο- καί ζηόν όποιο ηελούζαν ηίρ θςζίερ, δεν έβπεσε ποηέ, ένώ έβπεσε γύπω
άπ' αςηόν. Ππόκειηαι ζαθώρ γιά ένα πολύ παπάδοξο θαινόμενο.
1
ΚΕΦΑΛΑΘΟΝ Η'
Αγάλματα μέ παπάδοξερ ιδιότητερ -
Ομιλούντα καί κινούμενα αγάλματα
Υπάνπμοκ πάνα πμθθέξ ανπαίεξ ακαθμνέξ βζά αβάθιαηα ιέ
πανάδμλεξ ηαί εαοιαημονβέξ ζδζόηδηεξ, βζά αβάθιαηα πμύ έηζ-κμΰκημ
ηαί ιζθμύζακ.
Ή πνωηεύμοζα ηδξ Τνωάδμξ, ή Τνμία, είπε βζά
«θύθαηα-πνμζηάηδ» ηό πενίθδιμ Παθθάδζμ, ηό άβαθια δδθαδή ηδξ
εεάξ Αεδκάξ, ηό όπμζμ έθζθμηέπκδζε ή ίδζα ηαί ό Ζεύξ ηαί ζύιθωκα
ιέ ηδκ πανάδμζζ, έννζλε άπό ηόκ μονακό ζηόκ μζηζζηή ηδξ πόθεωξ
"Θθμ, ώξ ζδιείμ ηαθμύ μζωκμύ βζά ηήκ δζάνηεζα ηδξ πόθεωξ. Τό
άβαθια αοηό είπε ιέβεεμξ ηνζώκ πδπώκ ηαί ηναημύζε δόνο ζηό δελζό
πένζ ηαί άηναηημ (δδθαδή αδνάπηζ) ηαί ήθαηάηδ (νόηα) ζηό ανζζηενό.
Πενζααθθόηακ άπό ακενώπζκμ δένια ηαί ζηό ηεθάθζ θμνμύζε
ζηέθακμ ή πίθμ (δδθαδή ζημύθμ) όπωξ ακαθένμοκ άθθμζ.
Σύιθωκα ιέ ηήκ πανάδμζζ ηό Παθθάδζμ ηαηεζηεύαζε ή Αεδκά ύπό
ηζξ αηόθμοεεξ ζοκεήηεξ: Ό Τνίηωκ, πμύ άκέηνεθε ηήκ Αεδκά, ζ ίπε ηαί
ιζά ηόνδ πμύ ηήκ έθεβακ Παιιάδα. Αοηέξ έβοικάγμκημ ιαγί ηαί
έλαζημύκημ ζηήκ πμθειζηή ηέπκδ, ηαί ηάπμζα ζηζβιή ίθζθμκείηδζακ
πμθύ έκημκα ώζηε ή Παθθάξ έζήηωζε ηό δόνο βζά κά ηηοπήζδ ηήκ
Αεδκά άθθά ό Ζεύξ έδεζλε ηήκ αζβίδα (πενί αοηήξ έπεζ βίκεζ θόβμξ ζέ
πνμδβμύιεκμ ηεθάθαζμ) ζηήκ Παθθάδα ηαί ηοηηάγμκηαξ αοηή πνόξ ηό
ιένμξ ημύ Δζόξ, ανήηε ηήκ εοηαζνία ή 'Λεδκά ηαί ηήκ έθόκεοζε νη
αημκηζζιμύ. "Οιωξ ανβόηενα ιεηε-κόδζε βζά ηήκ πνάλζ ηδξ ηαί
ηαηεζηεύαζε άβαθια ηδξ Παθθάδμξ, ημύ μπμίμο ηό ζηήεμξ πενζέααθε
(ζηέπαζε) ιέ ηήκ αζβίδα πμύ ίθόαδζε ηήκ Παθθάδα. Τό άβαθια αοηό
αθζένωζε ζηόκ Οονακό...
2
"Οηαλ ινηπφλ, φπσο αλεθέξζε, φ Σινο έθηηζε ηελ Σξνία θαί
έδήηεζε θάπνην θαιφ νησλφ άπφ ηφλ Δία γηά ηήλ δσή θαί ηήλ δηάξθεηα
ηεο πφιεσο, ηφ βξάδπ φηαλ θνηκφηαλ, φ Ζεχο έξξημε ηφ άγαικα ηεο
Παιιάδνο, ηφ φπνην ψλνκάζζεθε γη' απηφλ ηφλ ιφγν διηπεηέρ. Σφ
άγαικα έπεζε θνληά ζηήλ πφιη Πεζζινοϋνηα ηεο Φξπγίαο (πεξηνρή
αγγαξίνπ). χκθσλα κέ άιιε παξάδνζη φ Ζεχο ψξγηζκέλνο γηαηί ή
Ήιεθηξα θαηέθπγε ζηφ Παιιάδην κεηά ηήλ θζνξά απηήο, έξξηςε απηφ
θαί ηήλ "Αηε ζηήλ Ίιηάδα ρψξα ησλ απνγφλσλ ηήο Ηιέθηξαο. Καη'
άιινπο ή Ηιέθηξα ηφ έξξημε άπφ ηφλ νπξαλφ ράξηλ ηνπ απνγφλνπ ηεο
Σινπ.
Σινο εξψηεζε ηφ καληείν ηί ζεκαίλεη ή πηψζηο ηνπ πεξίεξγνπ
απηνχ αγάικαηνο θαί έιαβε άπάληεζη (ρξεζκφ) φηη ή πόλιρ ηος θά
είναι απόπθηηη έθ' όζον ηό Παλλάδιο θςλάζζεηαι ζε αςηήν. Γη' απηφ δέ
ηφλ ιφγν φ Σινο έθηηζε λαφ ζηήλ άθξφπνιη ηνχ Θιίνπ θαί ηφ έζηεζε
έθεΐ, έλψ θαηεζθεχαζε θαί άιια φκνηα αγάικαηα, ψζηε λά κήλ
αλαγλσξίδεηαη ηφ αιεζηλφ.
"Οκσο ππάξρεη θη άιιε παξάδνζηο πνχ ζεσξεί ηφ Παιιάδην φηη
είλαη έξγν ηνχ πεξίθεκνπ κάγνπ θχζε Άβάξηδνο, πνχ ηφ έθηηαμε άπφ
έλαλ φζηνχλ ηνχ Πέινπνο έλψ θαη' άιινπο θάπνηνο "Αζιορ, πνχ ήηαλ
καζεκαηηθφο, θηιφζνθνο θαί αζηξνιφγνο, ηφ θαηεζθεχαζε άπφ μχιν,
ζάλ σξνζθφπην (...) ψζηε, φηαλ θπιάζζεηαη απηφ έθεΐ, ή πφιηο λά
είλαη απφξζεηε. "Αιινη αλαθέξνπλ φηη ππήξραλ δχν γλήζηα Παιιάδηα
ζηφ Σιηνλ, έλα φζηέη-λν θαί έλα μχιηλν ή κπνξεί λά ζεσξεζνχλ
Παιιάδηα θη εθείλα πνχ θαηεζθεχαζε φ "Θινο.
Πάλησο, φπσο θαί λά έρε ή πξνέιεπζηο ηνχ Παιιαδίνπ, ή ηψλ
Παιιαδίσλ αθξηβέζηεξα, απηά δέλ ήζαλ φπσο ελλνείηαη, ζπλεζηζκέλα
αγάικαηα, είραλ θάπνηεο παξάδνμεο ηδηφηεηεο, γηαηί δέλ είλαη ινγηθφ
έλα άπιφ άγαικα, λά θπιάζζε κηά νιφθιεξε πφιη.
"Οηαλ ινηπφλ νί Αραηνί, πνιηνξθνχζαλ ηήλ πφιη θαί ζπλέιαβαλ
ηφλ κάληη "Ειελν, ηφλ εξψηεζαλ πψο ζά ηήλ θπξηεχζνπλ. "Ειελνο
ηνχο είπε φηη πξέπεη λά αξπάμνπλ ηφ Δηεπεηέο Παιιά-δηνλ θαί λά
θαηαζθεπάζνπλ ηφλ Δνχξεην "Θππν (κία αθφκε έλ-δεημηο φηη φ
Δνχξεηνο "Θππνο δέλ ήηαλ έλα άπιφ μχιηλν ππεξκέγεζεο άινγν, φπσο
πηζηεχνπλ νί πεξηζζφηεξνη)42. Καηφπηλ νί Αραηνί
42. Βλέπε βιβλίο «ΑΡΧΑΙΑ ΔΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΓΟΞΑ» τοσ γράφοντος.
1
έζηεηιαλ ηφλ δπζζέα θαί ηφλ Δηνκήδε θαί ηφ άξπαμαλ θξπθά ηελ
λχθηα. Καη' άιινπο ή αξπαγή έγηλε κε ηήλ βνήζεηα ηεο ηέξεηαο
Θεαλνυο φηαλ φ Δηνκήδεο θαί φ δπζζεχο εζηάιεζαλ πξέζβεηο ζηελ
Σξνία. Τπάξρεη επίζεο ή παξάδνζηο φηη φ δπζζεχο εηζήιζε ζηφ Σιην
κέζσ κηαο ζήξαγγαο θαί αθνχ έθφλεπζε ηνχο θχιαθεο, άξπαμε ηφ
Παιιάδηνλ.
Πάλησο, φηαλ ηφ Παιιάδην κεηεθέξζε ζηφ αρατθφ ζηξαηφπεδν,
άξρηζαλ ηά... δχζθνια: Έζηπεθε ηά μάηια ππόρ ηά πάνω, ίδπωνε,
αναπήδηζε μάλιζηα ηπειρ θοπέρ από ηήν γή, πάλλονηαρ ηό δόπς καί
ζηπέθονηαρ ηά μάηια. Αςηά οπωζδήποηε δέν είναι γνωπίζμαηα ενόρ
άπλοϋ αγάλμαηορ, αλλά έξ αςηών πποκύπηει όηι εππόκειηο γιά κάποιο
άπηιώηαηο καηαζκεύαζμα, μία μησανή απποζδιοπίζηος σπήζεωρ, έλα
ηεξφ φπιν. Μάιηζηα, φπσο ηνλίδεηαη ζέ αξραίεο αλαθνξέο, απηέο νί
θηλεηηθέο ηδηφηεηεο ηνπ Παιιαδίνπ δέλ ήηαλ παξάδνμεο θαί
αζπλήζηζηεο (ζέ εθείλε ηήλ επνρή) θαί απηφ ζπλέβαηλε θαί κέ ηφ
Ρσκατθφ Παιιάδην. Οί Αραηνί, φηαλ είδαλ ηά παξάδνμα... θακψκαηα
ηνχ αγάικαηνο, ηφ έδσζαλ πάιη ζηνπο Σξψεο. Λέγεηαη αθφκε φηη ηφ
Παιιάδην έζηξεςε ηά κάηηα πξφο ηά πάλσ, ηήλ νξνθή ηνχ λανχ, φηαλ
φ Αίαο φ τιέσο έβίαζε κέζα ζηφλ λαφ ηεο Αζελάο ηήλ Καζζάλδξα
θαί κάιηζηα ή Αζελά πξνμέλεζε ζθνδξή ηξηθπκία γηά λά θαηαζηξέςε
ηφλ αρατθφ ζηφιν.
Καη' άιινπο ηφ Παιιάδην ηφ έθξάηεζαλ νί Αραηνί θαί φ δπζζεχο
έθηινλείθεζε έληνλα κέ ηφλ Αταληα γηά ηήλ θαηνρή ηνπ. Μάιηζηα
φηαλ βξέζεθε ζθνησκέλνο φ Αίαο ζηήλ ζθελή ηνπ, ηφ Παιιάδην
έκεηλε ζηφλ Δηνκήδε ζηφλ φπνην ηφ είραλ δψζεη γηά λά ηφ θπιάζζε
κέρξη ηήλ ηειηθή άπφθαζη (βιέπε ιεμηθφ νπΐ-φα). Οί Αραηνί επεηδή
ππνπηεχζεθαλ ηφλ δπζζέα γηά θνληά ηνχ Αίαληνο έθηινλείθεζαλ
κεηαμχ ηνπο θαί απέπιεπζαλ.
Δηνκήδεο φηαλ έθζαζε ζηήλ Αηηηθή, ηνχ άξπαμε ηφ Παιιάδην φ
Δεκνθψλ θαί έηζη απηφ έκεηλε ζηνπο Αζελαίνπο. "Αιινη φκσο
αλαθέξνπλ φηη φ Δηνκήδεο ηφ κεηέθεξε ζηφ "Αξγφο θαί αξθεηά ρξφληα
αξγφηεξα, φ Σήκελνο έπεηζε ηφλ Έξγηαΐν, απφγνλν ηνχ Δηνκήδνπο λά
θιέςνπλ, φπσο θαί έγηλε, ηφ Παιιάδην. Τπάξρεη φκσο θαί κία άιιε
παξάδνζηο γηά ηήλ ηχρε ηνχ Παιιαδίνπ: "Οηαλ έμεζηξάηεπζαλ νί
Ήξαθιεΐδαη θαηά ηνχ "Αξγνχο, νί Άξγεΐνη επεηδή χπνςηάζζεθαλ φηη φ
ηεξέαο ηεο Αζελάο Εχ-
2
μήδηρ ζκεπηόηαν νά δώζη ζηοςρ Ηπακλείδερ ηό Παλλάδιο, ηόν
καηεδίκαζαν ζέ θάναηο. 'Αλλά εκείνορ ππόλααε καί καηέθςβε ζηό
όπορ Ίθειον ή Κρεΐον ηηρ Αργολίδος, καηοίκηζε εκεί καί έκρσψε ηό
Παλλάδιο μέζα ζέ ζωρό άπό πέηρες πος πήπαν ηό όνομα Παλλανηίδαι,
άπ' αςηό ηό βεβονόρ.
Κάνονηαρ μιά μικπή παπένθεζι, θά ππέπει νά έξεηαζθή ή
πεπίπηυζιρ μήπυρ ππόκειηαι βιά διαθοπεηικά Παλλάδια, έθ' όζον,
όπυρ ανεθέπθη ζηήν Σποία ςπήπσαν δύο ηοςλάσιζηον βνήζια
Παλλάδια καί επίζηρ Παλλάδια μποπούζαν νά σαπακηηπιζθούν καί
όλα όζα καηεζκεύαζε ό "Ιλορ. Μήπυρ λοιπόν ππόκειηαι βιά ιζηοπίερ
πού αθοπούν ζέ διαθοπεηικά καί όσι ζηό φδιο, Παλλάδια;
"Αρ δούμε όμυρ καί ηήν ιζηοπία ηού λεβομένος πυμαφκού
Παλλαδίος. ύμθυνα λοιπόν μέ άλλη απσαία παπάδοζι ό Δάπδανορ ή
ό "Ιλορ έζηηζε ζηήν αβοπά ηηρ Σποίαρ άλλο Παλλάδιο καί εκείνο
πήπε ό Διομήδηρ, ηό δέ βνήζιο, ηό ππώηο δηλαδή Παλλάδιο ηό πήπε ό
Αινείαρ ζηήν Ιηαλία. "Ομυρ, ζύμθυνα μέ άλλη εκδοσή ό Διομήδηρ
είσε ηό βνήζιο Παλλάδιο καί επειδή ηόν εύπιζκαν διάθοπερ δςζηςσίερ,
επήπε σπηζμό νά έπιοηπέτη ζηοςρ Σπώερ ηό Παλλάδιο43 βιά νά μήν
ηόν αποςν κι άλλερ.
Αςηό λοιπόν ηό Παλλάδιο θέπνονηαρ ηο ζηήν Ιηαλία παπέδυζε
ζηόν Αινεία μέζυ κάποιος απεζηαλμένος ηού ηελεςηαίος, πού
λεβόηαν Ναύηης. Αςηόρ ηό μεηέθεπε ζηήν Ρώμη καί ηό έθύλαζζαν ζέ
μςζηικό μέπορ ηού ναού, πιζηεύονηαρ όηι ή θύλα-ξιρ καί ή διαηήπηζίρ
ηος ζςνηελεί ζηήν αζθάλεια ηηρ πόλευρ. Μάλιζηα ό Ναύηηρ, πού
ήηαν καί μάνηιρ καηεζκεύαζε καί άλλα πολλά όμοια μέ ηό Παλλάδιο
αβάλμαηα. Αςηόρ ώπίζθηκε θύλακαρ, καηά διαδοσή ηού Παλλαδίος
καί οί απόβονοι ηος πού έλέβονηο Νασηίδαι άπελάμααναν ηιμηηικών
διακπίζευν μέσπι ηά σπόνια ηού Αςβούζηος.
Έκαςσώνηο λοιπόν οί Ρυμαίοι όηι αςηοί είσαν ηό βνήζιο Παλλάδιο
καί μάλιζηα όηι είσαν δύο, εκείνο πού έθεπε ό Αινείαρ καί ηό άλλο
πού έθεπε ό Διομήδηρ. "Ομυρ οί πεπιζζόηεποι ζςμθυνούν όηι
εππόκειηο βιά ένα βνήζιο Παλλάδιο πού ηό έθε-
43. Κατά τό λεξικό Σουΐόα υπήπχαν πολλά Διηπετή καί άχειποποίητα αγάλματα.
πε έκεΐ ό Αινείαρ, ό Διομήδηρ ή ό Οδςζζεύρ. "Ομυρ ςπήπσαν καί
άλλερ πόλειρ ηήρ Ιηαλίαρ πού έκαςσώνηο δηι καηείσαν ηό βνήζιο
ΙΣαλλάδιο μεηαξύ δε αςηών καί ή Ηπάκλεια. Θά ππέπει νά ζη-μειυθή
καί ηούηο: Οί Ρυμαίοι καηά ηόν Μιθπιδαηικό πόλεμο εύπήκαν ζηά
επείπια ηοΰ Ιλίος καί άλλο Παλλάδιο καί ηό έθεπαν οηήν Ρώμη,
έλεβαν δέ όηι αςηό ήηαν ηό βνηαιώηαηο. Σόηε ό σαλ-κοςπβόρ
Μαμούπιορ καηεζκεύαζε καί άλλα όμοια Παλλάδια...
"Ομυρ βιά ηά Παλλάδια ςπάπσει καί ή παπάδοζιρ όηι αςηά έζηηζε
ζηό Σλιον ό Δάπδανορ, ηού οποίος ό βιόρ Ίδαΐορ έβκα-ηεζηάθη έπί
κεθαλήρ αποίκυν ζηήν πεπιοσή ηού όποςρ πού πήπε άπ' αςηόν ηό
όνομα ηος (Σδη). Καη' άλλη παπάδοζι ηό όπορ αςηό ώνομάζθηκε άπό
ηήν κπηηική Σδη, βεβονόρ πού μαπηςπεί ηήν έβκαηάζηαζι πανάπσαιυν
Κπηηών αποίκυν ζηήν πεπιοσή, πού ενιζσύεηαι άπό ηό όηι ζηήν
Σπυάδα ςπήπσε μικπή πόλιρ ονόμαηι Πολίσνα, όπυρ καί ζηήν Κπήηη.
Ό Δάπδανορ πού έδυζε ηό όνομα ηος ζηήν σώπα (Δαπδανία) έκηιζε
ναό ηήρ Αθηνάρ καί έκεΐ έζηηζε ηά Παλλάδια, καθιέρωζε δέ ηιμές καί
ηελεηές (μάλλον ππόκειηαι βιά καθιέπυζι μςζηηπίυν). Καηόπιν
εξέδυζε σπηζμό όηι όζο θςλάζζονηαι έκεΐ ηά Παλλάδια καί αποδίδο-
νηαι ζε αςηά οί καθιεπυμένερ ηιμέρ καί βίνονηαι οί ζσεηικέρ ηελεηέρ, ή
πόλιρ θά διαηηπήηαι απόπθηηη. Ό Δάπδανορ, πού ήηαν ένα εξέσον καί
ζημανηικό ππόζυπο, κάποιο άηομο μέ εξαιπεηικέρ βνώζειρ καί
ιδιόηηηερ, σαπακηηπίζθηκε «μάβορ», όπυρ αναθέποςν οί απσαίερ
πηβέρ, άπό ηούρ ζςβσπόνοςρ ηος. Καί έδώ θά ππέπει νά επιζημάνοςμε
όηι ό σαπακηηπιζμόρ αςηόρ δεν ήηαν ηςσαίορ. Μεηά δέ ααζιλεία 31
εηών, ό Δάπδανορ έθςβε άπό ηήν Σποία καί πήβε ζηήν 'Απκαδία, άπ'
όπος καηήβεηο ό λαόρ ηών Σπώυν, καί έκεΐ πέθανε...
"Οπυρ ανεθέπθη όηαν ό Αίαρ ό Όφλιάδηρ (ό βιόρ ηού Όί-λέυρ)
ειζήλθε ζηόν ναό ηήρ Αθηνάρ, έαίαζε ηήν ιέπεια ηού ναού Καζζάνδπα
καί ηό Παλλάδιο έζηρεψε ηά μάηια ηον πρός ηήν ζηέγη ηοϋ ναοϋ.
Αναλςηικώηεπα ζςνέαηζαν ηά εξήρ: Μέ ηήν είζοδο ηών Ασαιών ζηήν
Σποία καί ηήν άλυζι ηήρ πόλευρ ή Καζζάνδπα καηέθςβε ζηόν ναό,
ζηό μέπορ όπος εισε ζηηθή ηό Παλλάδιο καί ηό αβκάλιαζε. Σόηε ό
Αίαρ πού ειζήλθε ζηόν ναό, ηήν άππαξε ηόζο αίαια άπό έκεΐ, ώζηε
έππιξε άπό ηό αάθπο ηος ηό Παλλάδιο. Ασηό ηόηε έζηρεψε ηά μάηια
πρός ηά πάνω γιά
2
λά κή βιέπε ηόλ βηαζκό ηήο Καζζάλδξαο άπό ηόλ Αηαληα. Ή εεά
Αεδκά, πμύ ώνβίζεδηε βζά ηδκ πνάλζ αοηή ημύ Αίακημξ πανεηίκδζε
ηόκ Πμζεζδώκα ηαί πνμηάθεζε αοηόξ εαθαζζμηαναπή, ιέ απμηέθεζια
κά αοεζζεή όθμξ ό ζηόθμξ ημκηά ζηό αηνςηήνζμ Καθδνέαξ ηδξ
Δοαμίαξ ηαηά ηήκ επζζηνμθή ημο άπό ηήκ Τνμία. Έπεζε κάιηζηα θαί
θεξαπλόο θαί ζπλέηξηςε ηό πινίν ηνλ Αίαληνο. (Πξνζνρή ζηό γεγνλόο
ηεο ξίςεσο θεξαπλώλ θαηά παληόο ηεξόζπινπ).
Ό Ασαξ ό Όσθζάδδξ44 αβήηε ζηήκ αηηή ημθοιπώκηαξ ηαί όηακ
έθεαζε ζέ έκα ανάπμ ηαοπήεδηε όηζ έκίηδζε ηήκ όνβή ημΰ
Πμζεζδώκμξ. Τόηε ό εεόξ ηήξ εαθάζζδξ ηηύπδζε ιέ ηήκ ηνίαζκα ημο
ηόκ ανάπμ ηαί έημρε ηόκ ιζζό, ιέ ηόκ όπμζμκ έπεζε ιαγί ζηήκ
εάθαζζα ό Ασαξ ηαί πκίβδηε. "Αθθμζ ημπμεεημύκ ηό βεβμκόξ αοηό
ιεηαλύ Τήκμο ηαί "Ακδνμο, ή ζημοξ ανάπμοξ ηήξ Μοηόκμο πμύ
μκμιάγμκηαζ Γπξαί Πέηξαη, ηαί άπό αοηέξ, οπμζηδνίγμοκ, όηζ έπεζε
ζηήκ εάθαζζα ηαί πκίβδηε. Ή ζμνόξ ημύ ήνςμξ έηανάζεδηε ζηήκ
Γήθμ, όπμο ή Θέηζξ έεαρε ηόκ κεηνό ήνςα ζηόκ ηόπμ πμύ έθέβεημ
Τξέκσλ ηαί έηεΐ οπήνπε ό ηάθμξ ημο ιέ ηό έλδξ επίβναιια πάκς ζέ
αοηόκ:
Έλζάδε ηόλ Λνθξόλ εγήηνξα γαία θαηέζρελ,
Αηαληα Ότιηάδελ, έλ πειάγεη θζίκελνλ
Γδθαδή: Έδώ ζηεπάγεζ ή βδ (ηό πώια) ηόκ Λμηνό δβέηδ, ηόκ
Αζακηα Όσθζάδδ, πμύ έπαζε ηήκ γςή ημο ζηό πέθαβμξ.
Άμηνλ αλαθνξάο είλαη όηη ό Αίαο ό Ότιηάδεο είρε καδί ηνπ έλα...
δξάθνληα κήθνπο πέληε πήρεσλ, ηόλ όπνην είρε εμεκεξώζεη θαί καδί κέ
απηόλ έηξσγε, έπηλε, θαζόηαλ, θνηκόηαλ θαί πνξεπόηαλ...
Ό 'Ανβεΐμξ ήνςαξ Γζμιήδδξ, ηό όκμια ημύ μπμίμο ζοκδέεδηε ιέ
ηήκ ιεηαθμνά ημύ Παθθαδίμο, ζηήκ Ιηαθία, ζύιθςκα ιέ ηάπμζεξ
ανπαίεξ πδβέξ, έθόκεοζε ηόκ Κμθπζηό δνάημκηα ζηήκ ζηαθζηή
πενζόκδζμ, όπμο είπε ηαηαθύβεζ, πνδζζιμπμζώκηαξ ηήκ πνοζή αζπίδα
ημύ Γθαύημο. Αοηή ό δνάημκηαξ ηήκ ελέθααε, όηζ ήηακ ηό
πνοζόιαθθμ δέναξ πμύ έθύθαζζε ζηήκ Κμθπίδα. "Οιςξ άπό ηήκ
θεπημιένεζα αοηή, βίκεηαζ ακηζθδπηό όηζ δέκ ήηακ ιία
44. Υπάρτει όμως καί ή παράδοζις όηι δέν ζσνέβη ό βιαζμός ηής Καζζάνδρας άπό ηόν
Αιανηα καί ό θάναηος ηοσ όπως περιγράθεηαι πηό πάνω.
1
μοκδεζζιέκδ αζπίδα. "Δκα επίζδξ άθθμ εέια πμύ πνμαθδιαηίγεζ ζίκαζ
ηί είδμοξ ζηήθεξ ήζακ εηείκεξ ηίξ όπμζεξ ό Γζμιήδδξ έζηδζε ζηά
Γζμιήδεζα πεδία (Απμοθία) ηαί ηίξ όπμζεξ, ό Γαΰκμξ, άθμύ έθόκεοζε
ηόκ 'Ανβείμ ήνςα, έννζπκε ζηήκ εάθαζζα (Αδνζαηζηή) άθθά αοηέξ
έαβαζκακ άπό έηεΐ ηαί έπήβαζκακ ζηό ιένμξ όπμο ηίξ είπε ζηήζεζ ό
Γζμιήδδξ. Ό 'Ανβεΐμξ ήνςαξ δεκ ήηακ αεααίςξ έκα ηοπαίμ πνόζςπμ,
οπήνλε ζδνοηήξ πμθθώκ εθθδκζηώκ πόθεςκ ζηήκ Ιηαθία άθά ηαί ζηήκ
Ιζπακία ηαί θαηνεύεδηε ώξ εεόξ άπό ηόκ ιζηναζζαηζηήξ πνμεθεύζεςξ
θαό ηώκ Δκεηώκ ή Βεκεηώκ. Έλ άθθμο μζ κδζίδεξ Τνέιζηζ, αμνείςξ ημύ
αηνςηδνίμο Γηανβάκμ (ανπαίμ Γάνβακμκ) ζηήκ Αδνζαηζηή εάθαζζα
είκαζ μ'ζ ανπαίεξ Αηνκήδεηαη λήζνη ηαί έηεΐ ημπμεεηείηαζ ηό βεβμκόξ ηήξ
ιεηαιμνθώζεςξ ηώκ ζοκηνόθςκ ημο ζε πηδκά, όιμζα ιέ ημοξ ηύηκμοξ.
Έηημξ άπό ηά Παθθάδζα οπήνπακ ηζ άθθα αβάθιαηα ηά όπμζα όέκ
ήζακ ζάκ ηά αβάθιαηα ηά όπμζα έιεΐξ αθέπμοιε ζήιενα «ηά ιμοζεία
ηαί ζημοξ δζαθόνμοξ ανπαζμθμβζημύξ πώνμοξ.
Σηήκ Μοζία (Αίμθίδα) ημκηά ζηόκ Κάσημ πμηαιό, οπήνπε ζενό ηήξ
Όνεςζίαξ Ανηέιζδμξ ηαί έηεΐ ηάπμζμ πνοζό άβαθια ηαύνμο ιέ
ακενώπζκμ ηεθάθζ, ηαί ηό όπμζμ έθώκαγε ιέ ακενώπζκδ θςκή,
δζαζώγμκηαξ όζα γώα έαθεπε κά ηζκδοκεύμοκ άπό ημύξ ηοκδβμύξ. Τό
άβαθια αοηό άθζενώεδ ζηήκ Ανηέιζδα άπό ηόκ ααζζθέα ηήξ Μοζίαξ
Τεύενα οπό ηίξ αηόθμοεεξ ζοκεήηεξ: Ό Τεύεναξ έθόκεοζε ηάπμζμκ
ηάπνμ πμύ είπε ηαηαθύβεζ ζηό ζενό ηήξ εεάξ ηαί αοηή έηζιώνδζε ηόκ
ααζζθέα ηήξ Μοζίαξ ηάκμκηαξ ημκ θεπνό ηαί ηνεθθό. Μάθζζηα, όπςξ
ακαθένεζ ή πανάδμζζξ, ό ηάπνμξ όηακ ηαηέθοβε ζηό ζενό ηήξ Ανηέιζδμξ,
ηαί ό Τεύεναξ ηόκ ηοκδβμύζε, αοηόξ (δδθαδή ό ηάπνμξ) ημο έθώκαγε ιέ
ακενώπζκδ θςκή: «θοπήεδηζ (δδθαδή θοπήζμο), βαζηιελ, ηό ζξέκκα ηήο
ζεάο». "Οιςξ ό Τεύεναξ, δέκ ηόκ θοπήεδηε ηαί ηόκ ζηόηςζε, ή δέ
"Ανηειζξ ηόκ έηζιώνδζε. Ή ιδηένα ημύ Τεύενα Χνο-ζίππδ ηαηόπζκ
ζοιαμοθήξ ημύ ιάκηεςξ Πμθοΐδμο ελζθέςζε ηήκ εεά ιέ εοζίεξ ηαί
πνμζεοπέξ ηαί ό Τεύεναξ απέηηδζε ηαί πάθζ ηήκ οβεία ημο, ηαηεζηεύαζε
δέ ηαί ηό άκαθενεέκ άβαθια ηό όπμζμ αθζένςζε ζηήκ εεά. Δπίζδξ ό
Τεύεναξ έδςζε ηό όκμια ημο ζηό όνμξ Θνάζοθμκ, όπμο οπήνπε ηό ζενό,
έηεΐ δέ ιάθζζηα εύνίζημκημ ηαί πέηνεξ πμύ έεενάπεοακ ηήκ θέπνα, όηακ
έηνίαμ-
2
νταν μέ κρασί πάνω στά σώματα των άρρωστων (επίσημη ονο
μασία «λίθος αντιπαθής»).
Στήν πόλι της Αχαΐας Πελλήνη υπήρχε ναός τής Αρτέμιδος
μέ θαυματουργό άγαλμα τής θεάς τό όποιο όταν περιέφερε ή
ιέρεια κανείς δέν έπρεπε νά κυττάξη, είχε δέ τόσο εξαιρετικές
ιδιότητες, ώστε καθιστούσε άκαρπα καί τά δέντρα πού έπλησία-
ζε. "Οταν κάποτε οί Αιτωλοί εισέβαλαν στήν πόλι καί τήν λεη
λατούσαν, ή ιέρεια, πού ήταν κόρη ένδοξου ανδρός, τού Έπιγή-
θους, καί υπερβολικά ωραία, άφού έφόρεσε τήν τρίλοφη περικε
φαλαία, έστάθη μπροστά άπό τίς πύλες τού ναού, κρατώντας
τό θαυματουργό άγαλμα τής θεάς45. Οί Αιτωλοί μόλις τό άντί-
κρυσαν, έτράπησαν πανικόβλητοι οέ φυγή...
Δέν θά πρέπει επίσης νά διαφεύγη τής μνήμης μας καί ή
αρχαία παράδοσις, σύμφωνα μέ τήν οποία ό θρυλικός τεχνίτης
Δαίδαλος46 πού έφτιαξε πτητικές μηχανές καί διέφυγε μέ τόν
γιό του "Ικαρο άπό τήν Κρήτη κατεσκεύασε καί αγάλματα, τά
όποια έκινούντο, έβλεπαν καί μιλούσαν, όπως οί άνθρωποι...
Υπήρχε δηλαδή μία μυστική πανάρχαια γνώσις κατασκευής αγαλ
μάτων, όχι όπως τά ξέρουμε ή τά βλέπουμε σήμερα, άλλά κά
ποιων άνθρωπόμορφων μηχανών, δηλαδή «ρομπότ»). Ό Πλού
ταρχος στόν βίο τού Ρωμαίου Μάρκου Φουρίου Καμίλλου, ό
όποιος έκυρίευσε τήν τυρρηνική (ετρουσκική) πόλι τών Βηΐων ή
Ούηΐων τό 394 π.Χ. μετά άπό πολιορκία δέκα ετών, αναφέρε
ται σε περιπτώσεις ομιλούντων καί κινουμένων αγαλμάτων. Στά
αναφερόμενα κυριαρχεί έντονα τό υπερφυσικό στοιχείο.
Γράφει ό Πλούταρχος τά εξής: «Άφού έλεηλάτησε τήν πόλι
(τών Ούηΐων) απεφάσισε νά μεταφέρη τό άγαλμα τής "Ηρας
στήν Ρώμη, καθώς είχε τάξει. Άφού δέ συγκεντρώθηκαν γι' αυ
τόν τόν σκοπό οί τεχνίτες, έτέλεσε θυσία καί προσευχήθηκε στήν
θεά, παρακαλώντας την νά έγκρίνη τήν πρόθεσί τους καί νά
γίνη ευμενής συγκάτοικος τών θεών, οί όποιοι έλαβαν ύπό τήν
προστασία τους τήν Ρώμη.
Λέγεται δέ ότι τό άγαλμα έβγαλε σιγανή φωνή καί εΐπε ότι
45. Βλέπε Γ τόμο « Ω Γ Υ Π Α Σ » οελ. 194-195.
46. Ό ο ο ι κατέβαιναν στό μαντείο τοί; Τροφωνίου έβλεπαν ένα άγαλμα
του (του Τροφωνίου) πού είχε κατασκευάσει ό Δαίδαλος.
168
ζέιεη θαί ζπγθαηαλεύεη. Ίΐηνο Λίβηνο όκσο αλαθέξεη όηη ό Κάκηιινο
επρόηαλ εγγίδνληαο ηό άγαικα ηεο ζεάο θαί παξαθαιώληαο απηήλ θαί
όηη άπεθξίζεζαλ κεξηθνί από ηνπο παξόληεο όηη θαί ζέιεη θαί ζά ηόλ
άθνινπζήζε πξόζπκα. "Οζνη πάλησο ηζρπξίδνληαλ παξάδνμα θαί
επηκέλνπλ έρνπλ κέλ ζπλήγνξν ηήλ κεγίζηε ηύρε ηεο πόιεσο, ή νπνία
ζά ήηαλ αδύλαην λά άξρίζε από ηόζν κηθξά θαί πεξηθξνλεκέλε λά
θζάζε ζέ κεγάιν βαζκό δόμαο θαί δπλάκεσο, ρσξίο λά έρε ηήλ
ύπνζηήξημη ζενύ, ό όπνηνο κέ πνιιέο θαί εληππσζηαθέο εκθαλίζεηο
ηνπ άπεδείθλπε εθάζηνηε ηήλ πξνζηαζία ηνπ.
Έθηνο ηνύηνπ αλαθέξνπλ θαί άιια νκνεηδή ζαύκαηα, όηη πνιιέο
θνξέο αγάικαηα έρπζαλ ίδξσηα, όηη αθνύζζεθαλ ζηελαγκνί θαί
δείρλνπλ πνιιά μύιηλα αγάικαηα πνύ έζηξεςαλ ηό θεθάιη ή έθιεηζαλ
ηά κάηηα, όπσο έρνπλ ηζηνξήζεη όρη νιίγνη άπό ηνύο παιαηνύο
ζπγγξαθείο...».
Πινύηαξρνο ζηόλ βίν ηνπ Κνξηνιάλνπ, ηνπ παηξηθίνπ
ζηξαηεγνύ ηεο Ρώκεο, αλαθέξεηαη πάιη ζηά αγάικαηα πνύ νκηινύλ.
Γξάθεη γηά ηόλ λαό ηήο Γπλαηθείαο Σύρεο πνύ αλήγεηξαλ νί Ρσκαίνη:
«Σόηε ή Βνπιή έπήλεζε ηήλ θηινηηκία (ηώλ γπλαηθώλ) θαί ίδξπζε κέ
δεκόζηα δαπάλε ηόλ λαό θαί ηό άγαικα. Απηέο όκσο ζπλεηζέθεξαλ
όρη ιηγώηεξα θαί θαηεζθεύαζαλ δεύηεξν άγαικα.
Πεξί αύηνϋ δέ αλαθέξνπλ νί Ρσκαίνη όηη όηαλ ηό έζηελαλ κέζα
ζηόλ λαό κίιεζε θαί είπε ηά έμεο πεξίπνπ: «Μέ δώζαηε γςναίκερ,
ζύμθωνα μέ θεοθιλή θεζμό».
Καί ζπλερίδεη ό Πινύηαξρνο εθθξάδνληαο ηήλ γλώκε ηνπ γηά ηό
γεγνλόο απηό θαί γηά ηά αγάικαηα πνύ ηνύο απνδίδνληαη δηάθνξα
παξάδνμα πεξηζηαηηθά: «Μπζνινγνύλ κάιηζηα όηη ή θσλή απηή
αθνύζζεθε δύν θνξέο, πξνζπαζώληαο λά κάο πείζνπλ γηά πξάγκαηα,
ηά όπνηα θαίλνληαη όηη πνηέ δέλ έρνπλ γίλεη θαί πεξί ηώλ νπνίσλ είλαη
δύζθνιν λά πεηζζνύκε. Πξάγκαηη, αδύλαηνλ δέλ είλαη λά θαλνύλ
αγάικαηα όηη ηδξώλνπλ, δαθξύδνπλ ή όηη ζηαιάδνπλ θάπνηα αίκαηώδε
πγξαζία. Γηόηη ηά μύια θαί νί ιίζνη πνιιέο θνξέο κέλ ζπγθεληξώλνπλ
θάπνηα ζήςη, ή νπνία πξνέξρεηαη άπό πγξαζία, πνιιά δέ βγάδνπλ
κόλα ηνπο ρξώκαηα θαί δέρνληαη βαθέο άπό εθείλα ηά κέξε πνύ ηά πε-
ξηβάιινπλ. Πάνηωρ δέν θαίνεηαι νά ύπάπση κανένα εμπόδιο ζηό
1
νά δίδη ό Θεόρ κάποηε μεπικά ζημεία με αςηά...». Ή θξάζηο απηή ηνπ
Πινπηάξρνπ δελ δείρλεη κόλνλ ηήλ κεγάιε επζέβεηα ηνπ πξόο ηνπο
ζενύο άιιά θαί ίζσο ππνθξύπηεη θάπνηα ζρεηηθή γλώζη ηνύ
ζπγγξαθέσο, θαί ό όπνηνο, κπεκέλνο ζηά Διεπζίληα κπζηήξηα, δέλ
έπεηξέπεην λά κηιήζε. Γηαηί θαί ιίγν παξαθάησ, αλαθέξεη ηά έμεο:
«...Μάλλον όμωρ διαθέπονηαρ ό Θεόρ ζε όλα είναι ππό πάνηων
ανόμοιορ καί διαθοπεηικόρ από ηόν άνθπωπο ώρ ππόρ ηά έπγα. Τά
πεπιζζόηεπα όμωρ ηων όζων άθοποϋν ζηοςρ θεούρ, διαθεύγοςν, καηά
ηόν Ηπάκλειηο, άπό ηήν γνώζι μαρ λόγω απιζηίαρ...»
'Αιιά ζά κείλσκε γηά ιίγν, λνεξώο ζηήλ Ρώκε. Οί Ρσκαίνη θάπνηε
βξήθαλ έλα ηβύιιεην ρξεζκό, ζύκθσλα κέ ηόλ όπνην άλ έιζε ερζξόο
ζηήλ Ιηαιία ζά θαηαδησρζή έθ' όζνλ ζά έρνπλ εθεί ηήλ Ίδαία κεηέξα
άπό ηήλ Πεζζηλνύληα, δειαδή ηό άγαικα ηεο ζεάο Ρέαο. "Δζηεηιαλ
ινηπόλ ηόλ Βαιέξην Λαβΐλν θαί ηόλ Καηθίιην Μέηειιν κέ πέληε
ηξηήξεηο ζηνπο Γειθνύο γηά λά δεηήζνπλ ρξεζκό θαί έιαβαλ άπό ηό
καληείν ηήλ ίδηα άπάληεζη. Καηόπηλ επήγαλ ζηόλ βαζηιέα ηεο
Πεξγάκνπ "Αηηαιν θαί έδή-ηεζαλ ηό άγαικα ηεο ζεάο. βαζηιεύο
όκσο δέλ ήζειε λά πσιήζε ηό άγαικα ζηνπο Ρσκαίνπο. Σόηε ή ζεά
πνύ πνζνύζε λά δή ηήλ Ρώκε έθώλαμε άπό ηόλ λαό: «Μή μέ
έμποδίζηρ, επειδή έγώ αγαπώ ηήν Ρώμη, καί μόνον ή Ρώμη είναι άξια,
καί δέσεηαι κάθε θεό». Σόηε ινηπόλ ό "Αηηαινο έδσζε ηό άγαικα
ζηνπο Ρσκαίνπο απεζηαικέλνπο θη απηνί ηό έθεξαλ ζηήλ Ρώκε.
ηήλ αησλία πόιη ππήξρε θη άιιν άγαικα κέ παξάδνμεο ηδηόηεηεο.
Δπξόθεηην γηά ηό άγαικα ηνύ Θενύ Σέξκσλνο, θύιαθνο θαί
πξνζηάηνπ ησλ ζπλόξσλ. "Οηαλ ό Σαξθύληνο ζέιεζε λά θηίζε ηόλ λαό
ηνύ Γηόο ζηό κέξνο όπνπ είρε ζηεζή άπό ηόλ Ννπκά ό βσκόο θαί ηό
άγαικα ηνπ Σέξκσλνο (ζηόλ Καπηησιΐλν ιόθν) έγηλε ηό έμεο
παξάδνμν: Έλώ όια ηά αγάικαηα θαί νί βσκνί ησλ ζεώλ
κεηεθηλήζεζαλ ρσξίο θαλέλα πξόβιεκα, δέλ ζπλέβε ηό ίδην κέ ηό
άγαικα ηνύ Σέξκσλνο. ηάζεθε αδύλαηνλ λά ηό κεηαθηλήζνπλ, άλ θαί
κέ πξνζεπρέο θαί δεήζεηο πξνζπάζεζαλ λά εμεπκελίζνπλ ηόλ ζεό,
ώζηε λά ηνύο έπηηξέςε λά κεηαθηλήζνπλ θαί κεηαθέξνπλ ζέ άιιν ηόπν
ηό άγαικα ηνπ. Γη' απηό ινηπόλ έθηηζαλ κέλ ηόλ λαό ηνύ Γηόο, άιιά
άθεζαλ ηόλ βσκό θαί ηό άγαικα ηνύ Σέξκσλνο ζηίο ζέζεηο ηνπο θαί
ζέ εθείλν ηό κέξνο άθεζαλ άζθεπε ηόλ λαό, δηόηη ό Σέξκσλ δέλ ήζειε
λά
2
ζθεπάδεηαη άπό νηηδήπνηε θαη πξνηηκνύζε λά επξίζθεηαη ζε ύπαηζξν.
Παξάδνμε κνξθή παξνπζίαδαλ ηά αγάικαηα ηνπ θαί ίζσο απηό έρεη
ζρέζη κε απηό πνύ ζπλέβε ζηόλ Καπηησιΐλν ιόθν: Ήζαλ θαη' αξράο
ηεηξάγσλεο πέηξεο ρσξίο ζπγθεθξηκέλε κνξθή, αξγόηεξα δέ έβαιαλ
πάλσ ζέ απηέο νκνηώκαηα αλζξώπηλσλ θεθαιώλ πνύ ζηέθνληαλ πάνω
ζέ πνραμοεώεΐς πέηρες. Μήπσο απηό έρεη θάπνηα ζρέζη κέ ηά όζα
ιέγνληαη γηά ηηο ππξακίδεο, πνύ έρνπλ ώο γλσζηόλ ειιεληθή
πξνέιεπζη;
Σηήλ Σάκν νί θάηνηθνη έώξηαδαλ ηά Τνλεΐα πξόο ηηκήλ ηεο "Ζξαο,
γηά ηόλ έμεο ιόγν: Κάπνηε Τπξξελνί ιεζηαί έθιεςαλ ηό άγαικα ηεο
"Ζξαο άπό ηό ηεξό θαί όηαλ ηό έβαιαλ κέζα ζηό πινίν ηνπο απηό δέλ
έθηλεΐην θαζόινπ, σζάλ λά ηό ζπγθξαηνύζε κία αόξαηε δύλακηο. Τόηε
αλαγθάζζεθαλ λά ηό αθήζνπλ ζηήλ αθηή θαί έθπγαλ. Σέ άλάκλεζη
απηνύ ηνύ ζπκβάληνο νί Σάκηνη έθεξλαλ ηό άγαικα ηεο ζεάο ζηήλ
παξαιία, όπνπ έζπζίαδαλ έλαλ ηαύξν θαί έπεηηα επέζηξεθαλ, έλ
πνκπή, ηό άγαικα ζηόλ λαό ηήο "Ζξαο.
Τέινο, ζά πξέπεη λά άλαθεξζή, όηη έθηνο άπό ηό Παιιάδην ηό
όπνην θαηά κία παξάδνζη έπεζε άπό ηόλ νπξαλό, ππάξρεη θαί κία
αλάινγε παξάδνζηο γηά έλα μύιν πνύ έπεζε θη απηό άπό ηόλ νπξαλό,
ζηήλ πόιη ηώλ Θεβώλ, έθεΐ όπνπ ππήξρε ό ζάιακνο ηήο Σεκέιεο, ζηόλ
όπνηνλ όπσο αλαθέξεη ό Παπζαλίαο «δέν επιηρέπεηαι μέτρι ηών ήμερων
μας νά παηήζοσν άνθρωποι». Τό μύιν απηό δηαθνζκήζεθε άπό ηόλ
Πνιύδσξν, ό όπνηνο ηό ώλό-καζε Γιόνσζο Κάδμο. Ό αξραηνιόγνο
Νηθόιανο Παπαραηδήο ζηά ζρόιηα ηνπ έπί ηώλ «ΒΟΗΩΤΗΚΩΝ» ηνύ
Παπζαλίνπ («ΔΚΓΟΤΗΚΖ ΑΘΖΝΩΝ») ζεκεηώλεη ζρεηηθώο: «Τό
νύξαλνπεηέο θνκκάηη ηνύ μύινπ δέλ θαίλεηαη άπό ηήλ έθθξαζη ηνύ
Παπζαλία πώο ηό είδε ό ίδηνο ή πώο ππήξρε αθόκε έπί ηώλ ήκεξσλ
ηνπ, είλαη όκσο πνιύ πηζαλό πώο ηνπιάρηζηνλ παιαηόηεξα ππήξρε
κέζα ζηόλ ζάιακν ηήο Σεκέιεο θαί ήηαλ άκνξθε εηθόλα ηνύ ζενύ (είηε
θνκκάηη μύινπ ληπκέλν κέ ράιθηλα ειάζκαηα είηε μύιηλν ζηξνγγπιό
δνθάξη, μύιηλε θνιόλα δηαθνζκεκέλε κέ κάζθα ηνύ ζενύ ζηό πάλσ
κέξνο, όπσο θαίλεηαη ζέ αγγεηνγξαθίεο)- ή άκνξθε απηή παξάζηαζη
ηνύ Γηνλύζνπ θπιαζζόηαλ κέ επιάβεηα ώο πεξηζζόηεξν δπλακνύρνο
παξά ή ακέζσο παξαθάησ αλαθεξνκέλε άπό ηόλ Παπζαλία πιαζηηθή
εηθόλα ηνύ Όλαζηκήδε».
1
ΚΔΦΑΛΑΗΟΝ Θ'
Τί ήσαν οί "Αρπσϊες;
Υπάξρεη βεβαίσο θαί έλα άιιν ζέκα, ηό όπνην δέλ απνθιείεηαη λά
έρε ζρέζη κέ ηά δζα πξνεγνπκέλσο αλαθέξζεθαλ. Δίλαη ηό δήηεκα ηί
ήζαλ ν'η 'Αξππτεο, ηά απαίζηα απηά ηέξαηα ησλ αξραίσλ ειιεληθώλ
παξαδόζεσλ. Ήζαλ αθξηβώο όπσο ηά πεξηγξάθνπλ νί αξραίεο
ειιεληθέο παξαδόζεηο ή κήπσο πίζσ άπό ηήλ πεξηγξαθή απηή θξύβεηαη
θάπνην κπζηηθό, πνύ έρεη ζρέζη κέ ηίο γλώζεηο εθείλεο κέ ηηο όπνηεο
ζπλδένληαη ηά ηεξά όπια ησλ αξραίσλ Διιήλσλ; Απηά ηά ηέξαηα νί
"Αξππτεο47 ήζαλ θόξεο, θαηά ηήλ παξάδνζη ηνπ Θαύκαληνο θαί ηεο
Ζιέθηξαο θαί κία έμ απηώλ -απηήλ κόλνλ αλαθέξεη ό "Οκεξνο- ή
Ποδάργη είλαη ή κεηέξα ηώλ άινγσλ ηνύ Αρηιιέσο, ηνπ Ξάνθοσ θαί
Βαλίοσ άπό ηόλ Εέθπξν. Άλ βεβαίσο ζθεθζή θαλείο όηη ό Αρηιιεύο
ήηαλ εκίζενο, γηόο ηεο Νεξεΐδνο Θέηηδνο έμσπιηζκέλνο κέ όρη ζπλήζε
αζπίδα, ζά πξνβιεκαηίδεηαη γηά ηό ηί είδνπο ήζαλ ηά άινγα ηνπ
Αρηιιέσο. Αιιά θη άλ ιάβε ύπ' όςηλ θαί απηά πνύ αλαθέξεη ό
Σηεζίρνξνο, όηη δειαδή νί "Αξππτεο ήζαλ νί κεηέξεο ηώλ άινγσλ ηώλ
Γηνζθνύξσλ, ηνπ Φλεγίον θαί 'Αρπάγον θαί ζύλδεζε ηήλ αλαθνξά απηή
κέ ηό γεγνλόο όηη νί Γηόζθνπξνη (νί γηνη ηνύ Γηόο δειαδή ) ήζαλ
κεκπεκέλνη ζηά Καβείξηα κπζηήξηα θαί νηθείνη ζηνπο κεγάινπο ζενύο
ηεο Σακνζξάθεο, αθόκε θαί κέ ηό όηη απηνί έζσζαλ ηήλ «Αξγώ» ζέ
θάπνην ηξηθπκηώδε πινπλ ζά θαηάιεμε ζηό ζπκπέξαζκα, ή κάιινλ
ζηήλ ινγηθή εθδνρή όηη
47. Ό Ηζίοδος αναθέρει μόνον δύο, ηήν Αελλώ καί ηήν Ώκσπέηη, ζηίς όποιες αργόηερα
προζηίθεηαι καί ή ηρίηη, ή Κελαινώ. Επίζης αναθέρονηαι καί άλλα ονόμαηα 'Αρπσιών:
Νικοθόη, Άελλόποσς, Ώκσθόη, Ώκσπόδη κ.λπ.
2
ηά άθμβα ηςκ Γζμζημύνςκ, δεκ εά ήζακ αζθαθώξ ζάκ ηά άθμβα, ημοξ
ίππμοξ πμύ όθμζ ιαξ βκςνίγμοιε ηαί λένμοιε...
Σύιθςκα ιέ ιενζημύξ ανπαίμοξ Δθθδκζημύξ ενύθμοξ μί "Αν-ποσεξ
ηαημζημύζακ ζηόκ Αηθακηζηό Ωηεακό. Καη' άθθμοξ ζηδκ
Σαθιοδδζζό ηδξ Θνάηδξ (ημκηά ζηήκ ζδιενζκή Μήδεζα) όπμο ηαί
έααζάκζγακ ηόκ ηοθθό ιάκηζ Φζκέα ανπάγμκηαξ ηήκ ηνμθή ημο ηαί
αθήκμκηαξ ιζά θμαενή δοζμζιία ζηά οπμθείιιαηα.
Τό πνόαθδια ημο ηί ήζακ μί "Ανποσεξ εονίζηεηαζ πίζς άπό ηήκ
έλέθζλζ ηδξ ζζημνίαξ αοηήξ ιέ ηόκ Φζκέα. "Οηακ μί δύμ θηενςημί βζμί
ημύ Βμνέμο Εήηδξ ηαί Κάθασξ (ιή λεπκάιε όηζ μί ηάθμζ ημοξ ήζακ
ζηήκ Τήκμ) ηζξ ηαηεδίςλακ ηαί απήθθαλακ ηόκ Φζκέα άπό ηό ιανηύνζμ
ηςκ επζεέζεςκ ημοξ, ό Εεύξ απέηνερε ζηόκ Εήηδ ηαί ηόκ Κάθασ ηήκ
έλόκηςζί ημοξ... Καί έδώ εβείνεηαζ ηό ιέβα γιατί ... Αοηέξ, ηόηε έθοβακ
άπό ηήκ Θνάηδ, ηαί ηαη' άθθμ ενύθμ άκεγήηδζακ ηαηαθύβζμ ζηήκ
Σηοεία, ηαη' άθθεξ όιςξ παναδόζεζξ ηαηέθοβακ ζηήκ Πεθμπόκκδζμ,
ζηήκ πενζμπή ημο πμηαιμύ Τίβνδημξ, ό όπμζμξ ηαί ιεηςκμιάζεδηε ζέ
"Αρπσς... Υπάνπεζ ηαί ή εηδμπή ηήξ ηαηαθοβήξ ημοξ ζηίξ Σηνμθάδεξ
κήζμοξ, ηά κδζάηζα πμύ οπάνπμοκ κμηίςξ ηήξ Εαηύκεμο, ηαί ζηά
ακμζηηά ημύ Κοπανζζζζαημύ ηόθπμο, έκεϊ ακριβώς όποσ είναι ή Μονή
τον Αγίοσ Διονσσίοσ, πολιούτοσ τής Ζακύνθοσ. Τεθζηόξ πνμμνζζιόξ
ηήξ πενζπέηεζαξ ημοξ ήηακ έκα ααεύ ζπήθαζμ ημύ όνμοξ Αργίνον ηήξ
Κνήηδξ, όποσ κρύυθηκαν. Μήπςξ δέκ ήηακ ηοπαία ή ηαηαθοβή ημοξ
ζηήκ ιεβαθόκδζμ, πμύ ακέπηολε ηαηά ηήκ άπςηάηδ ανπαζόηδηα ζημοξ
πνμσζημνζημύξ πνόκμοξ, πένακ ημύ θεπηεπίθεπημο ηαί ημιρόηαημο
ιζκςζημύ πμθζηζζιμύ ηαί ηήκ επζζηήιδ ηαί ηήκ ηεπκμβκςζία ηαί ηςκ
όπμζςκ ηό βκςζηόηενμ επίηεοβια ήηακ ηό «νμιπόη» Τάθςξ; Μήπςξ
εά πνέπεζ κά ζο-ζπεηζζεή ή ηαηαθοβή ημοξ ζηήκ Κνήηδ ιέ ηό όηζ έηεσ
έγδζε ηαί έδναζε ό Γαίδαθμξ, ό ενοθζηόξ ηεπκίηδξ; Πάκηςξ ζηίξ
κεμεθθδκζηέξ παναδόζεζξ μί "Ανποσεξ επέγδζακ ιέ ηήκ ιμνθή ηςκ
πηενςηώκ ηενάηςκ ηώκ ανπαίςκ. Καηά ηζξ άνπασεξ ακαθμνέξ, έηημξ
άπό πηένοβεξ δζέεεηακ αοηζά ανημύδαξ, ζώια κέμο ή ηεθαθή
πανεέκμο ηαί ζώια πηδκμύ, πςνίξ όιςξ, ακενώπζκα πένζα. Σηίξ
κεώηενεξ παναδόζεζξ ημύ θαμύ ιαξ μί ανπαίεξ "Ανποσεξ,
ιεης-κμιαζιέκεξ ζέ ζηνίββθεξ, θάιζεξ, ηαί δζαθμνμηνόπςξ, ζέ άθθεξ
πενζπηώζεζξ είκαζ έηπάβθμο ηάθθμοξ, όπως τίς περιγράυει ό Ήσίο-
1
όος, άθθμηε όιςξ είκαζ ηνμιαηηζηά άζπδιεξ (ηαί πάθζ έπζαίςζζξ ηαί
ζοκέπζζζξ ηςκ ανπαίςκ εθθδκζηώκ παναδόζεςκ). Ή άθζλζξ ηςκ
πθαζιάηςκ αοηώκ ζδιεζώκεηαζ ιε «αμοή ζάκ άπό κηαμύθζα» ηαί όηακ
έιθακίγςκηαζ, ανπάγμοκ (ακειμζηνόαζθμζ) ηά πάκηα ιε ημοξ πμνμύξ
ημοξ. Κονζώηενμ ζημζπείμ ηδξ επζαζώζεςξ ημο ανπαζμεθθδκζημύ
ενύθμο ηώκ Ανποσώκ είκαζ όηζ ηαί ζηίξ κεμεθθδκζηέξ παναδόζεζξ ηά
πθάζιαηα αοηά έπμοκ πηένοβεξ αεημύ. Πμθθέξ θμνέξ ειθακίγμκηαζ
ηαηζζημπόδανεξ, ιέ έκα πόδζ βασδμονζκό ηαί ηό άθθμ αμσδζκό ή
παθηςιαηέκζμ, άθθά ζηδκ ιέκ πνώηδ πενίπηςζζ ιαξ εοιίγμοκ ηάπςξ
ηόκ Πάκα, ζηδκ δε δεύηενδ ιαξ παναπέιπμοκ ηαη' εοεείακ ζηδκ
Έιπμοζα.
Ό Μεκέθαμξ Τζζηθίδδξ ζηό αζαθίμ ημο «ΑΤΤΗΚΖ Ζ ΜΑΓΗΚΖ ΓΖ»
(εηδόζεζξ Α1debaran) ακαθένεηαζ ζέ ιζά «βοκαΐηα-πμοθί», πμύ
ειθακίγεηαζ ηαηά ηαζνμύξ ζηόκ Υιδηηό ηαί ζηά Μεζόβεζα... Καί όθεξ
μί πενζβναθέξ ηώκ όζςκ ηήκ είδακ ηαί ηδκ άκηίηνοζακ, ζοιθςκμύκ
ζπεδόκ ηαε' όθα ιέ ηίξ πενζβναθέξ ηώκ ανπαίςκ πνμβόκςκ ιαξ βζά ηίξ
θηενςηέξ ηαί απμηνμοζηζηέξ, ηίξ ηεναηώδεζξ "Ανποσεξ. "Αξ δώζμοιε
θμζπόκ ηόκ θόβμ ζηόκ Μεκέθαμ Τζζηθίδδ: «Υπάνπεζ ιζά θήιδ, πμύ
άθμνα ηό αμοκό (εκκμεί ηόκ Υιδηηό) ζηό ζύκμθμ ημο, ηζ όπζ ηάπμζα
ζοβηεηνζιέκδ ημπμεεζία ημο... Λέβεηαζ θμζπόκ, όηζ ηάπμζα πνςζκά, θίβμ
πνίκ λδιενώζεζ, πθακζέηαζ πάκς άπό όθμ ηό αμοκό έκαξ ήπμξ ζάκ
ζθύνζβια. Τήκ πθδνμθμνία αοηή ηήκ έιαεα άπό ηόκ ενεοκδηή Γενάζζ-
ιμ Πμδόηα ιενζηά πνόκζα πνίκ, πςνίξ κά βκςνίγεζ ηζ ό ίδζμξ ηάηζ
παναπάκς βζά ηήκ θύζδ ηαί ηήκ πνμέθεοζδ ημύ ήπμο αοημύ. Έπνεπε κά
πενάζμοκ ηάπμζα πνόκζα βζά κά ηήκ δζαζηαονώζς, ηαί κά ιάες ιζά
πζεακή ελήβδζδ πμύ, δέκ πςνάεζ αιθζαμθία, ΐ'σκαζ πμθύ εκηοπςζζαηή
ηαί όπζ εύημθμ κά πζζηέρεζ ηακείξ: Σύιθςκα θμζπόκ ιέ ηόκ βκςζηό
ζπδθαζμθόβμ ηαί πμθοβνάθμ Ηςάκκδ Ηςάκκμο, ηό ζθύνζβια μθείθεηαζ
ζέ έκα πθάζια πμύ μί Μεζμβεΐηεξ μκμιάγμοκ «Γσναίκα-Πονλί»\...
Σύιθςκα ιέ ηόκ I. Ηςάκκμο ή Γοκασηα-Πμοθί εεςνείηαζ ηαηόξ μζςκόξ
ηώκ Μεζμβείςκ. Σηόκ Γεύηενμ παβηόζιζμ Πόθειμ ηαηέαδηε ζηά
αιπέθζα ζηό Κμνςπί. Οί ΜεζμβεΓηεξ πμύ ηνοβμύζακ ηήκ πενζβνάθμοκ
ζάκ έκα αθμζονό, επενζηό πθάζια, ιέ θακηαπηενά θηενά. Καί ΰθθδ
πδβή ηήκ εέθεζ πνμάββεθμ επζηεζιέκςκ ηαηαζηνμθώκ. Έηζζ, μύιθςκα
ιέ ηόκ παηένα ηδξ γςβνάθμο ηαί θαμβνάθμο Αββεθζ-
κής Τσεβά ή Γυναΐκα-Πουλί εμφανίσθηκε λίγο πρίν την Μικρα
σιατική καταστροφή στά 1922, στά Σπάτα, σέ ένα κτήμα πού
είχαν δύο γυναίκες κοντά στήν εκκλησία τού Αγίου Γεωργίου.
Οί γυναίκες περιέγραψαν ότι φοβήθηκαν πολύ όταν τήν είδαν,
ειδικά όταν γύρισε τό πρόσωπο της πρός αυτές καί διαπίστω
σαν ότι ήταν κατάμαυρη. Έπειτα, άνοιξε τά φτερά της καί πέταξε
πρός τό Κορωπί. Έκεΐ τήν είδαν νά περνά πάνω άπό τόν "Αγιο
Γεώργιο του Κορωπίου καί νά κατευθύνεται πρός τόν "Αγιο
Δημήτριο, όπου καί χάθηκε. Ή εμφάνιση της τότε θεωρήθηκε
σημάδι γιά τήν καταστροφή της Μικράς Ασίας. Πάντως, ό,τι κι
άν είναι αυτό τό πλάσμα, άπό όποιον κόσμο κι άν προέρχεται,
συνεχίζει άπ' ό,τι φαίνεται νά «κατοικεί» στά εδάφη τού Υμητ
τού καί νά φτερουγίζει στους ουρανούς του, δεδομένου ότι έχουμε
καί μιά σύγχρονη αναφορά γιά τήν ύπαρξη του καί τήν δράση
του: Ήταν πρίν μερικά χρόνια όταν ένας γνωστός τού Ιωάννη
Ιωάννου τού μίλησε γιά τήν συνάντηση πού είχε μέ τό παράδο
ξο αυτό πλάσμα. Συγκεκριμένα είχε ανέβει στόν Υμηττό γιά
κυνήγι, ή επειδή διατηρούσε έκεΐ στάνες μέ ζώα (ό κ. Ιωάννου
δέν θυμάται ακριβώς αυτό τό σημείο, άλλά δέν έχει σημασία),
όταν συνάντησε τήν Γυναΐκα-Πουλί, ή όποια -όπως είπε- τού
επιτέθηκε...». Καί έμεΐς αναρωτιόμαστε καί πάλι: Μιά σύγχρονη
"Αρπυϊα,... όλόφτυστη απόγονος τών αρχαίων; Τίποτα δέν απο
κλείεται...
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι'
Το μυστήριο των Στυμφαλίδων ορνίθων
Τι ήσαν οί περιβόητες Στυμφαλίδες όρνιθες τίς όποιες έξε-
όίωξε άπό την Στυμφαλία ή έξώντωσε ό θρυλικός ήρωας Ηρα
κλής; 01 θρύλοι καί οί παραδόσεις γι' αυτές διαφέρουν μεταξύ
τους, άλλά ή επικρατέστερη είναι εκείνη πού παρουσιάζει τίς
Στυμφαλίδες φοβερά αρπακτικά πτηνά μέ μεταλλικά ράμφη,
φτερά καί νύχια... Ό Απολλόδωρος, όμως, αναφέρει ότι αυτές
ήσαν άκακα κακοφάγα πτηνά, τά όποια όμως επειδή ήσαν πολλά,
έτρέφοντο μέ δημητριακά καί κατέστρεφαν τίς σοδειές.
Σέ άντίθεσι πρός τόν Απολλόδωρο ό θρύλος των Αργοναυ
τών τίς παρουσιάζει νά είναι φοβερά αρπακτικά πτηνά μέ μο
λύβδινα ράμφη, φτερά καί νύχια. Μάλιστα τά φτερά αυτά τά
έξετόξευαν ώς βέλη κατά των θυμάτων τους μέ θαυμαστή ακρί
βεια καί επιδεξιότητα. "Οπως προσωπικώς πιστεύω, ευρισκόμε
θα μπροστά άπό μία ακόμη περίπτωσι ιπταμένων μεταλλικών
κατασκευών, ρομπότ μέ μορφή αρπακτικών πτηνών, πού έχρη-
σιμοποιήθησαν -άγνωστο άπό ποιους- εναντίον τών κατοίκων
της Αρκαδίας, Κορινθίας, Αργολίδος καί γενικώτερα της Πελο
ποννήσου. Είναι επίσης περίεργος καί ό τρόπος μέ τόν όποιον ό
Ηρακλής εξανάγκασε τίς Στυμφαλίδες όρνιθες, νά βγουν άπό
τίς πυκνές καλαμιές τών όχθων τής Στυμφαλίας λίμνης, όπου
κρύβονταν. Έχρησιμοποίησε κτυπώντας κρόταλα άπό χάλυβα
μεταξύ τους, τά όποια ετοίμασε μόνος του (Ελλανίκου απόσπα
σμα 61, Διόδωρου IV, 13, 2) ή τού τά έδωσε ή προστάτιδα του
θεά Αθηνά. Αυτά τά χαλύβδινα κρόταλα ήταν έργο του Ηφαί
στου (Φερεκύδου απόσπασμα 32). Ή λεπτομέρεια αυτή προδίδει
ότι αυτά είχαν κάποια μοναδικότητα, ιδιαιτερότητα, μέ άλλα
θόβζα δεκ ήζακ άπθα ηνόηαθα, ένβμ απθώκ ακενώπωκ... Καί ό ιεκ
Πείζακδνμξ πανμοζζάγεζ ηόκ Ηναηθή ιε ηόκ εόνοαμ ηώκ ηνμηάθωκ
ημο κά θμαίγδ ηίξ ηοιθαθίδεξ όνκζεεξ ηαί κά ηίξ άκαβηάγδ κά
θύβμοκ πνόξ ηίξ κήζμοξ ημϋ "Ανεωξ. Καηά ηόκ Απμθθόδωνμ όιωξ ηίξ
θμκεύεζ έκώ έαβαζκακ άπό ηίξ ηαθαιζέξ ηήξ θίικδξ, ιε ηά αέθδ ημο.
Ό Αεακάζζμξ ηαβεζνίηδξ ζηόκ Δ' ηόιμ ηήξ «ΧΓΤΓΙΑ» (ζεθ.
165-166, έηδμζζξ «ΕΛΕΤΘΕΡΗ ΚΕΦΙ») πανμοζζάγεζ ώξ έλδξ ηόκ
ενϋθμ ηήξ έλμκηώζεωξ άπό ηόκ Ηναηθή ηώκ ηοι-θαθίδωκ μνκίεωκ:
«Οί ιέκ ηοιθαθίδεξ όνκζεεξ ήζακ ιεβάθα όνκζα, όπωξ μί Γενακμί,
ηαί είπακ ζζδενέκζα θηενά, κύπζα ηαί νάιθδ· έννζπκακ ηαί ηά θηενά
ζάκ αέθδ, ηαί έθόκεοακ ημύξ ακενώπμοξ. Έθώθζαγακ ζηδκ θίικδ
ηοιθαθίδα ηήξ Ανηαδίαξ, άπό ηήκ μπμία ηαί πήνακ ηό όκμια ημοξ.
Καη' άθθμοξ ήζακ ηόνεξ ημϋ ηοιθάθμο ηαί άπό εηείκμκ
ώκμιάζεδηακ. Καη' άθθμοξ δέ, επεζδή έθμαμύκημ ημύξ θύημοξ,
ηαηέθοβακ ζηήκ θίικδ, όπμο οπήνπε ποηκό δάζμξ άπό ηαθαιζέξ ηαί
άθθα θοηά, ηαί άπό έηεϊ ελενπόιεκεξ, άνπαγακ ακενώπμοξ ηαί γώα.
"Οηακ θμζπόκ ήθεε έηεΐ ό Ηναηθήξ ζύιθωκα ιέ ηήκ δζαηαβή ημύ
Εύνο-ζεέωξ (βζά κά ηίξ ελόκηωζδ) απμνμύζε ιέ ηό ηί έπνεπε κά ηάκδ,
άθμύ δέκ ιπμνμύζε κά ιπή ζηήκ θίικδ. "Οιωξ, άθμΰ ήθεε ή Αεδκά,
ημύ έδωζε ηνόηαθα, πμύ ηά είπε ηαηαζηεοάζεζ ό "Ηθαζζημξ· ηαηόπζκ
άθμύ ακέαδηε ζέ ηάπμζμκ θόθμ, έηνμοε ηά ηνόηαθα όπωξ ηόκ
ζοιαμύθεοζε ή Αεδκά. Καί έηζζ ιέκ εηείκεξ ηαναζζόιεκεξ άπό ηόκ
ηνόημ, έθεοβακ πεηώκηαξ· ό δέ Ηναηθήξ ημλεύμκηαξ ηίξ έθόκεοε.
Ξέθοβακ όιωξ ηάπμζεξ ηαί άθμύ ήθεακ ζηήκ Άνδηζάδα κήζμ,
έαθαπηακ ηαί έηεΐ ημύξ ηαημίημοξ· βζ' αοηό ακηζιεηώπζζακ ηαί μί
Άνβμκαΰηαζ έηεΐ ιεβάθδ δοζημθία, ιέ απμηέθεζια κά πθδβωεή ό
Όϊθεύξ επεζδή έννζπκακ ώξ αέθδ ηά θηενά ημο εκακηίμκ ημοξ. Άθμύ δέ
ημύξ ζοιαμύθεοζε ό Φζκεύξ, ηηοπμύζακ ηίξ αζπίδεξ ηαί έηζζ ηίξ
έδζωλακ ηαί άπό έηεΐ...» (.. έπεζ βίκεζ ιεηαβθώηηζζζξ ημύ ηεζιέκμο
ημύ Αεακαζίμο ηαβεζνί-ηδ, πμύ είκαζ βναιιέκμ ζέ ανπαΐγμοζα
βθώζζα).
1
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'
Τά πσρπολικά, μία έυεύρεσις των αρταίων Ελλήνων
"Οθμζ βκωνίγμοκ ηά θαιπνά ηαημνεώιαηα ημο Κακάνδ, ημο
Μζαμύθδ ηαί ηωκ άθθωκ δνώωκ ημϋ Αβώκμξ ημο '21, μί όπμζμζ ιέ ηά
πονπμθζηά ημοξ επέθενακ αανύηαηεξ ηαηαζηνμθέξ ηαί απώθεζεξ ζηόκ
ημονηζηό αηόθμ. "Οιωξ πμθύ θίβμζ βκωνίγμοκ όηζ ηά πονπμθζηά πμύ
έπάνζζακ ζημοξ "Εθθδκεξ ηίξ θαιπνέξ αοηέξ κίηεξ ήηακ ιία έθεύνεζζξ
ηώκ ανπαίωκ πνμβόκωκ ημοξ.
Σά πνώηα πονπμθζηά πμύ πνδζζιμπμζήεδηακ ζηήκ εάθαζζα ηαηά
ημύξ ζζημνζημύξ πνόκμοξ —έπμοιε ηαί όπθα πμύ πνμλεκμύζακ
ειπνδζιό ζηήκ λδνά- ηαηαζηεοάζεδηακ άπό ημύξ οναημ-μίμοξ ηαηά
ηήκ πενίμδμ ημο Πεθμπμκκδζζαημύ πμθέιμο ηαί εί-δζηώηενα ηαηά ηήκ
εηζηναηεία ηώκ Αεδκαίωκ ζηήκ ζηεθία (413 π.Υ.). Ό Θμοηοδίδδξ
ακαθένεζ όηζ όηακ ηά αεδκαϊηά πθμία αβηονμαόθδζακ ιπνμζηά άπό ηό
θζιάκζ ηώκ οναημοζώκ, μί οναηόζζμζ ηαί μί ζύιιαπμζ ημοξ
ζηέθεδηακ κά πονπμθήζμοκ ηόκ ζηόθμ ηώκ Αεδκαίωκ. Έβέιζζακ έκα
παθαζό ειπμνζηό πθμίμ ιέ ηθδιαηόαενβεξ ηαί δαδζά, ηαί άθμύ ημϋ
έααθακ θωηζά, ηό άθδζακ ζηήκ δζάεεζζ ημϋ άκειμο, ό όπμζμξ ηό
πανέζονε πνόξ ηόκ αεδκαϊηό ζηόθμ. Οί Αεδκαίμζ, μί όπμζμζ βζά πνώηδ
θμνά έαθεπακ έκα όπθμ ημϋ είδμοξ αύημϋ, ηαηαηνμιμηναηήεδηακ.
Ό άκειμξ είπε δοκαιώζεζ ηήκ θωηζά ηαί ό ζηόθμξ ηώκ Αεδκαίωκ,
ημϋ μπμίμο ηά πθμία ήζακ ζοβηεκηνωιέκα όθα ιαγί ζέ έκα ιένμξ,
έηζκδύκεοε κά βίκδ πανακάθωια ημϋ πονόξ ηαί θοζζηά ζηάηηδ, δζόηζ
ηό θθεβόιεκμ πθμίμ ηώκ οναημζίωκ έπθδζία-γε ιέ ιεβάθδ ηαπύηδηα
ηαί ηίπμηε δέκ εά ηαηώνεωκε κά ηό ζηαιαηήζδ. Οί Αεδκαίμζ δέκ είπακ
ηόκ πνόκμ κά απμιαηνοκεμύκ ηαί κά ακαπηύλμοκ ζέ αζθαθείξ εέζεζξ
ηόκ ζηόθμ ημοξ.
2
Ηίχαν όμως μία σωτήρια έμπνευσι. "Ενα πλοίο τους έσπευσε
ιιρός συνάντησι τού φλεγομένου πλοίου των Συρακοσίων μέ με
γάλη ταχύτητα καί τό συνέτριψε. Οί άνδρες του αθηναϊκού πλοίου
ίρρίφθησαν εγκαίρως στήν θάλασσα. Μέ την θαρραλέα αυτή
καί αστραπιαία ενέργεια έσώθη ό αθηναϊκός στόλος.
Μετά άπό ένα αιώνα περίπου τό 332 π.Χ. όταν ό στρατηλά
της "Ελλην βασιλεύς Μέγας Αλέξανδρος έπολιόρκησε την Τύρο,
οί κάτοικοι της είχαν μία έμπνευσι παρόμοια μέ εκείνη των
Συρακοσίων. Ένώ όλες οί πόλεις της Φοινίκης είχαν παραδοθή
στόν μακεδόνικο στρατό, οί Τύριοι ήσαν οί μόνοι πού αντιστά
θηκαν. Ή πόλις τους κτισμένη σέ μία νησίδα, πού απείχε 800
μέτρα άπό τήν φοινικική ακτή, καθώς καί τά υψηλά καί ανθε
κτικά τείχη, παρείχαν στους κατοίκους ασφάλεια -καθώς καί ό
ισχυρός στόλος πού είχαν. Ό Αλέξανδρος όμως δέν μένει αδρα
νής καί αποφασίζει νά πρόσχωση τόν πορθμό καί νά μεταβάλη
τήν Τύρο άπό νησιωτική σέ ηπειρωτική πόλι. Οί Μακεδόνες μέ
ίιλικό άπό τίς κατεδαφιζόμενες οικοδομές της παλαιάς Τύρου48
άρχισαν νά γεμίζουν τόν πορθμό καί όταν ό βραχίονας, πού
οχηματίσθηκε, έπλησίασε αρκετά τήν ώχυρωμένη νησιωτική πόλι,
κατόπιν εντολής τού 'Έλληνος βασιλέως ανυψώθηκαν στό άκρο
αυτό δύο τεράστιοι ξύλινοι πύργοι πάνω στους όποιους στήθη
καν μηχανήματα πού έρριχναν βέλη καί πέτρες μέσα στήν πόλι.
() κίνδυνος γιά τήν Τύρο ήταν μεγάλος. Οί Τύριοι λοιπόν έγέμι-
οαν ένα πλοίο μέ εύφλεκτες ύλες, φρύγανα, δάδες, πίσσα, θείο
(θειάφι) κ.ά. 'Εκτός άπ' αυτές, είχαν τοποθετήσει στήν πλώρη,
οτήν πρύμνη καί στά πλευρά τού πλοίου διάφορα κατάρτια πού
ήσαν συνδεδεμένα μεταξύ τους μέ ένα σχοινί, άπό τό όποιο
κρέμονταν λέβητες μέ εύφλεκτες υγρές ύλες. "Οταν άρχισε νά
(|Η)σά άνεμος ευνοϊκός, έβαλαν φωτιά στό πλοίο τό όποιο έρρυ-
μούλκησαν μέχρι τούς ξύλινους πύργους των Μακεδόνων. Τό
φλεγόμενο πλοίο συνετρίβη πάνω στόν ένα πύργο καί αυτός
άρχισε νά καίγεται. Μετά άπό λίγο, ή φωτιά μετεδόθη καί στόν
άλλο πύργο ένώ τήν ίδια ώρα, θαρραλέοι πυρποληταί μέ ταχυ
κίνητα πλωτά μέσα, εκμεταλλεύονταν τήν σύγχυσι καί συμπλή
ρωναν τήν καταστροφή. Μέ αυτόν λοιπόν τόν τρόπο οί Τύριοι
48. Αυτή βριοκόταν οτήν ξηρά καί οί Τύριοι τήν είχαν εγκαταλείψει.
180
ηαηώνεςζακ ιόκμκ κά ηαεοζηενήζμοκ ηόκ Αθέλακδνμ, ό όπμζμξ δεκ
έπημήεδ άπό ηό αηύπδια αοηό ηαί επέηοπε πάνζξ ζηδκ βεκκαζόηδηα ηαί
ηδκ επζιμκή ημο κά ηαηαθάαδ ανβόηενα ηήκ Σύνμ ηαί κά ηζιςνήζδ
ζηθδνά ημοξ ηαημίημοξ ηδξ.
Χνήζζξ πονπμθζηώκ -αοηήκ ηήκ θμνά άπό "Δθθδκεξ- έβζκε επίζδξ
ηαηά ηήκ πμθζμνηία ηδξ Ρόδμο ηόκ Ιμύθζμ ημύ 305 π.Χ. άπό ηόκ
Γημήτριο τόν Πολιορκητή, πονπμθζηά δέ έπνδζζιμπμίδ-ζακ ηόζμκ μί
δοκάιεζξ ημύ Γδιδηνίμο ημο Πμθζμνηδημύ, όζμκ ηαί μί δοκάιεζξ ηςκ
πμθζμνηδεέκηςκ Ρμδίςκ. Οί Ρόδζμζ ηαηάπθδηημζ άπό ηζξ ηεθεζόηαηεξ
πμθειζηέξ ιδπακέξ πμύ έπνδζζιμ-πμζμϋζε εκακηίμκ ημοξ ό βζόξ ημύ
Ακηζβόκμο, επεπείνδζακ κά ηαύζμοκ ηόκ ζηόθμ ημο. Άπό ηόηε, θμζπόκ,
εβηαζκζάγμκηαζ ζηήκ βεκζηή ζζημνία ηςκ πμθέιςκ ηά θεβόιεκα
«τμήματα θσσίας». Σνεζξ ιεβάθεξ θέιαμζ ηςκ Ρμδίςκ, «λέμβοι
αστοκτονίας» -όπςξ ηίξ έπαναηηήνζζακ μί ιεηαβεκέζηενμζ-
επεπείνδζακ ηήκ άκηεπί-εεζζ, βειάηεξ εύθθεηηεξ ύθεξ ηαί δάδεξ.
"Οηακ έπθδζίαζακ ηά πθμία ιέ ηίξ ιδπακέξ ημύ Γδιδηνίμο ημύ
Πμθζμνηδημύ, έααθακ θςηζά μί Ρόδζμζ ζηζξ θέιαμοξ, άθθά δέκ
ηαηώνεςζακ κά πνμζεββίζμοκ ηίξ ιδπακέξ ημύ βζμύ ημύ Ακηζβόκμο,
εζξ ηνόπμκ ώζηε κά ιεηαδμεμύκ ζέ αοηέξ μί θθόβεξ, δζόηζ θμαήεδηακ
ιήπςξ ηαμύκ μί ίδζμζ, επεζδή ή θςηζά έδοκάιςζε ηάπζζηα ηαί έηζζ
έπεζακ ζηήκ εάθαζζα, ιέ απμηέθεζια πμθθμί άπ' αοημύξ κά ανμοκ
ηόκ εάκαημ άπό ηά αέθδ ηςκ ημλμηώκ ημύ Γδιδηνίμο.
Σήκ επμιέκδ ό βζόξ ημύ Ακηζβόκμο επεπείνδζε έπίεεζζ ηαηά ηδξ
πόθεςξ ηδξ Ρόδμο άπό λδνάξ ηαί άπό εαθάζζδξ. Ή δζπθή εηείκδ ιάπδ
δζήνηεζε έπί μηηώ ζοκεπείξ διένεξ, δέκ είπε όιςξ ηακέκα εεηζηό
απμηέθεζια βζά ηόκ Γδιήηνζμ ηόκ Πμθζμνηδηή. Έπηά ήιενεξ ιεηά ηήκ
θήλζ ηδξ μηηαδιένμο αοηήξ άκαιεηνή-ζεςξ, ό Γδιήηνζμξ επεπείνδζε
δεύηενδ έλόνιδζζ ηαηά ηδξ Ρόδμο. Δίζέπθεοζε ζηόκ ιεβάθμ θζιέκα
ηήξ πόθεςξ ηαί έπνμπώνδ-ζε εκηόξ απμζηάζεςξ αμθήξ αέθμοξ, όπμο
έζηδζε ηνεζξ ηενάζηζεξ πμθζμνηδηζηέξ πθςηέξ ιδπακέξ, ή ηάεε ιζά
ηώκ μπμίςκ ήηακ ημπμεεηδιέκδ πάκς ζέ γεοβιέκα ζηάθδ, ηά όπμζα
ιπμνμύζακ κά ηζκδεμύκ ηαηαθθήθςξ, ακαθόβςξ ηώκ ακαβηώκ ηήξ
ιάπδξ. Σαοημπνόκςξ ό Γδιήηνζμξ έζηεζθε ηά πονπμθζηά ημο κά
εζζπςνήζμοκ ζηά εκδόηενα, κά θεάζμοκ ιέπνζ ηόκ ιζηνό θζιέκα πμύ
ήηακ ό καύζηαειμξ ηώκ Ρμδζαηώκ πθμίςκ ηαί κά έπζπεζνή-
1
ζμοκ ηόκ ειπνδζιό ημο Ρμδζαημύ ζηόθμο. Οί πονπμθδηαί
έηαθύπημκημ ιέ πθςηέξ «πεθώκεξ», επίζδξ δε ηαί άπό ηά θμαενά
αθήιαηα ηςκ ιδπακώκ. Έκώ θμζπόκ πνμπςνμύζακ ηά πονθόνα, μί
πεηνμαόθμζ ιδπακέξ ημΰ Γδιδηνίμο έζεζακ ηά ηείπδ ηδξ πόθεςξ. Οί
Ρόδζμζ όιςξ δέκ έπαζακ ηήκ ροπναζιία ημοξ, ή δέ πνώηδ ημοξ
θνμκηίδα, επζηεκηνώεδηε ζηό κά ζαήζμοκ ηά πονθόνα ηώκ
επζηζεειέκςκ ηαί κά απνδζηεύζμοκ ηό ηαηαζηνεπηζηό όπθμ ηώκ
πμθζμνηδηώκ. Δπέηοπακ πνάβιαηζ ηόκ ζημπό ημοξ πάνζξ ζηόκ
αλζμεαύιαζημ δνςζζιό ημοξ.
"Αθθδ πενίπηςζζ πνήζεςξ πονπμθζηώκ ζοκακηάιε ηαηά ηόκ Δ' ι.Χ.
αζώκα έπί ηδξ ααζζθείαξ ημΰ Λέοντος τον Α' τον Θρα-κός. Οί αάναανμζ
Βάκδαθμζ ή Βακδήθμζ, θαόξ βενιακζηήξ ηαηαβςβήξ, πμύ είπακ ζδνύζεζ
θδζηνζηό ηνάημξ ζηά εδάθδ ηδξ εθθδκζηήξ Β.Γ. Αθνζηήξ ιέ ηέκηνμ ηήκ
Κανπδδόκα είπακ άπμαή ό θόαμξ ηαί ό ηνόιμξ ηώκ ηαημίηςκ ηήξ
Ιηαθίαξ ηαί ζηεθίαξ άθθά ηαί ηώκ Ιμκίςκ κήζςκ ηαί ηήξ
Πεθμπμκκήζμο. Σά εζδεπεή ηαί απαίζζα εβηθήιαηα ημοξ ώδήβδζακ ηόκ
"Δθθδκα αοημηνάημνα ζηήκ θήρζ απμθάζεςξ βζά ηήκ μθμζπενή
έλόκηςζί ημοξ. Ώνβακώεδηε ζζπονόηαημξ ζηναηόξ ηαί ζηόθμξ (100.000
άκδνεξ πμύ επζαζαάζεδηακ ζέ 1.113 πθμία) ό όπμζμξ πςνίζεδηε ζέ δύμ
ιένδ. Σό ηύνζμ ιένμξ ημύ ζηόθμο οπό ηήκ δζμίηδζζ ημΰ παηνζηίμο
Βαζζθίζημο ιεηέθενε ηαη' εοεείακ ηόκ εθθδκζηό ζηναηό ζηήκ Αθνζηή.
Φεάκμκηαξ ζηήκ Έρμαια "Ακρα, ηήκ πενζόκδζμ πμύ ηθείκεζ ηόκ ηόθπμ
ηήξ Κανπδδόκμξ άπό ηά ακαημθζηά, ό Βαζζ-θίζημξ αβηονμαόθδζε ηόκ
ζηόθμ ημο ηαί πενίιεκε ηήκ οπμηαβή ημΰ Βακδήθμο ααζζθέςξ,
απεοεύκμκηαξ ημο ηεθεζίβναθμ ιέ δζμνία πέκηε διενώκ βζά κά
παναδμεή, απακηώκηαξ ζηήκ ακαηςπή πμύ ημΰ είπε γδηήζεζ ό Γζγένζπμξ,
ηνμιμηναηδιέκμξ άπό ηό ιέβεεμξ ηήξ εθθδκζηήξ δοκάιεςξ.
Ό Γζγένζπμξ όιςξ δέκ είπε ηαιιία δζάεεζζ κά παναδμεή. Έβέιζζε
ιέ πίζζα ηαί δάδεξ ιενζηά πθμία ηώκ Δθθήκςκ ηά όπμζα είπε
αζπιαθςηίζεζ ηαί μί άκδνεξ ημο ηά ώδήβδζακ πνόξ ηό ιένμξ ημύ
εθθδκζημύ ζηόθμο. Δπςθεθμύιεκμξ άπό «τήν κα-κότητα ή τήν
προδοσία τον στρατηγού Βασιλίσκοσ» ηαηέζηνερε εκα ιεβάθμ ιένμξ
ημύ εθθδκζημύ ζηόθμο. Μέζα ζηήκ βεκζηή μύβποζζ πμύ επεηνάηδζε, ό
αάναανμξ ααζζθεύξ ηαηώνεςζε κά αζπιαθώηζζδ πμθθά άθθα πθμία
πμύ πνμζπαεμύζακ κά δζαθύ-
2
βμοκ. Ή ζεεκανή όιςξ άιοκα πμύ πνμέααθε ό Ιωάλλεο, οπανπδβόξ
ημύ ζηόθμο, ηαηέζηδζε δοκαηή ηήκ δζάζςζζ ζδιακηζημύ ιένμοξ ημο
ζηόθμο ζηήκ βεζημκζηή εθθδκζηή ιεβαθόκδζμ Σζηεθία, όπμο ή
ακςηάηδ δζμίηδζζξ ηςκ εθθδκζηώκ δοκάιεςκ ακεηέεδ ζηόκ ηόιδηα
Μανηεθθΐκμ, έκώ ό ακάλζμξ παηνίηζμξ Βαζζθί-ζημξ ακεγήηδζε άζοθμ
ζηόκ ζενό καό ηδξ ημΰ Θεμί Σμθίαξ ζηήκ Βαζζθεύμοζα, βζά κά
άπμθύβδ ηήκ αοημηναημνζηή όνβή.
Μπμνμύιε επίζδξ κά παναηηδνίζςιε πονπμθζηά ηά «πονθόνα
πθμία» ηςκ ιεζαζςκζηώκ Δθθήκςκ, ηά δνμιώκζα, ηά όπμζα
έλαηόκηζγακ ηαηά ηώκ επενζηώκ πθμίςκ ηό «ύβνό πύν» βζά ηό όπμζμ
όιςξ εά βίκδ θόβμξ ζέ επόιεκμ ηεθάθαζμ.
1
ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'
Ή ελληνική προέλεσσις της ατομικής ενεργείας
Ή αημιζηή εκένβεζα έπεζ εθθδκζηή πνμέθεοζζ ηαί μθείθεηαζ ζηό
πκεύια ημο ανπαίμο εθθδκζημύ πμθζηζζιμύ. Δίκαζ δδιζμύνβδια ηδξ
αημιζηήξ εεςνίαξ ηήκ μπμία ακέπηολακ ό Λεύθηππνο, ό Δεκόθξηηνο ηαί
ηαηόπζκ ό Επίθνπξνο.
Οί απόρεζξ αοηέξ ηςκ ιεβάθςκ αοηώκ θζθμζόθςκ, δέκ δζα-
ηοπώεδηακ ιόκμκ ιέ ηήκ ιμνθή ηώκ οπμεέζεςκ, ώξ εεςνία, δζόηζ
αοημί δέκ πενζςνίζεδηακ ζηήκ εεςνδηζηή άκάπηολζ ηώκ απόρεςκ ημοξ
άιιά θαί ηίο επηβεβαίωζαλ θαί εθήξκνζαλ κέ πεηξάκαηα...
Έπζκμδηήξ ηδξ αημιζηήξ εεςνίαξ, ζύιθςκα ιέ ηίξ πθδνμθμνίεξ
πμύ έπμοκ πενζζςεή, είκαζ ό Λεύηζππμξ49 ό όπμζμξ έγδζε πενί ηό 500
π.Χ. Πμθθμί πζζηεύμοκ όηζ βεκκήεδηε ζηά "Ααδδνα, άθθμζ ζηήκ Δθέα,
άθθμζ δέ ζηήκ Μίθδημ ή ζηήκ Μήθμ. Γζδάζηαθμζ ημο ικδιμκεύμκηαζ ό
Παξκελίδεο ηαί ό Ζήλωλ, ιαεδηήξ ημο δέ ό Γδιόηνζημξ. Ό Λεύηζππμξ
μθείθεζ ηήκ δόλα ημο ζηήκ πενί αηόιςκ εεςνία ημο. Ό Γάθθμξ
Κνλξλόη βνάθεζ όηζ «νπδεκία ηδέα έμ όζωλ καο άθήθελ ή άξραηόηεο,
έζρε κεγαιπηέξαλ θαί παξνκνίαλ έπηηπρίαλ», όζδ ή αημιζηή. Ό
Γθόξκπεηδ ζηό ένβμ ημο «Οί Έιιελεο αηνραζηαί» επζζδιαίκεζ όηζ ή
λεώηεξε αηνκηθή ζεωξία θαηάγεηαη απ επζείαο από ηήλ ζεωξία ηνπ
Λεπθίπ-
49. Ό Λεύηζππμξ έβναρε δύμ ένβα, ηόκ «Μέγαλ Δηάθννκνλ» ηαί έκα
ζύββναιια ιέ ηόκ ηίηθμ «Πεξί λνλ». 'Από ηό πνώημ ζύββναιια δζεζώεδζακ
ηάπμζμζ όνμζ, έκώ άπό ηό δεύηενμ ή πνόηαζζξ, ηήκ μπμία μί κεώηενμζ θζθόζμθμζ
έπαναηηήνζζακ άξρή ηεο αίηηόηεηνο (ηακέκα πνάβια δέκ ζοιααίκεζ πςνίξ αζηία,
άθθά όθα άπό ώνζζιέκδ αζηία ηαί ύπό ηήκ πίεζζ ηδξ ακάβηδξ).
2
πνπ θαί ηνλ Δεκνθξίηνπ. "Εκαξ Δμιζκζηακυξ ιμκαπυξ, υ Ίδνξ-ληάλν
Μπξνϋλν (1548-1600) ιεθεηχκηαξ ηυκ Ανζζημηέθδ έιεζκε έηεαιαμξ
άπυ ηήκ πενζβναθή ηδξ αημιζηήξ θζθμζμθίαξ ηαί έβζκε θακαηζηυξ
μπαδυξ ηδξ. Επεζδή έθμαήεδ ηήκ έλυκηςζί ημο άπυ ηήκ δζααυδημ Ιεξά
Έμέηαζη υ Μπνμτκμ ηαηέθοβε ζηήκ Αββθία, υπμο δζέδςζε ηίξ απυρεζξ
ημο ηαί ζοκεηέθεζε ζηήκ πνυμδμ ηςκ εεςνδηζηχκ ηαί έθδνιμζιέκςκ
επζζηδιχκ. Ύικδηήξ ηαί εαοιαζηήξ ηχκ Εθθήκςκ αημιζηχκ
θζθμζυθςκ είκαζ ηαί υ Εκκαλνπήι Κάλη (1724-1804) ημοξ μπμίμοξ
ελαίνεζ ζηήκ «Λνγηθή» ηνλ.
Ό Γθαζνέληη, επίζδξ, ηαηά ηυκ 16μ αζχκα, λεηζκά ηήκ ιεθέηδ ημο
άπυ ηήκ αημιζηή εεςνία.
ηήκ άκαηάθορζ ηδξ αημιζηήξ εεςνίαξ έθεαζε υ Λεφηζππμξ,
θαιαάκμκηαξ αθμνιή άπυ ηίξ δζδαζηαθίεξ ημτ Ζήκςκμξ. Γζά κά
ακηίηνμοζδ υ Έθεάηδξ ζμθυξ ημοξ Ποεαβμνείμοξ είπε πνδζζιμπμζήζεζ
ηυ επζπείνδια ηήο δηρνηνκίαο δζδάζημκηαξ υηζ ιπμνμφιε κά
τπμδζαζνέζςιε έπ' άπεζνμκ ηά ιεβέεδ ηαί ηά ζχιαηα. Ό Λεφηζππμξ
δζαθςκχκηαξ ιέ ηυκ Ζήκςκα δέκ παναδέπεηαζ υηζ είκαζ δοκαηή ή έπ'
άπεζνμκ δζπμημιία, άθθά θνμκεί υηζ ηεθζηχξ εά θεάζςιε ζέ ηάηζ ηυ
υπμζμ δέκ επζδέπεηαζ δζαζνέζεςξ. Συ απείνςξ εθάπζζημ αοηυ ζοζηαηζηυ
ηήξ πναβιαηζηυηδημξ ιπνμζηά άπυ ηυ υπμζμ ζηαιαηά ή δζαζνεηζηή
ημιή, ηυ χκυιαζε υ Λεφηζππμξ άηνκν. φιθςκα ιέ ηυκ ναδζμθυβμ
Αζαλάζην Αακ-παδαξίδε, έηδμηδ (πνμπμθειζηχξ) ημφ πενζμδζημφ
«Δεθηίμκ ηαν-ηζκμθμβίαξ» πενζεβνάθδζακ ηαί δζεζχεδζακ ιέπνζ ηίξ
διένεξ ιαξ ηαί ηνία πεζνάιαηα ημφ Λεοηίππμο, ηά υπμζα έπμοκ ζπέζζ
ιέ ηήκ πεζναιαηζηή εθανιμβή ηχκ αημιζηχκ απυρεςκ ημφ ανπαίμο
θζθμζυθμο. Ακηίεεημξ πνυξ ηήκ άπμρζ ημφ Λεοηίππμο βζά ηήκ ιή
δζαζνεηυηδηα ημφ άημιμο, ειθακίγεηαζ υ Αλαμαγόξαο, υ πενίθδιμξ
ζμθυξ άπυ ηίξ Κθαγμιεκέξ ηήξ Μ. Αζίαξ, ζηεκυξ θίθμξ ημφ ιεβάθμο
Λεδκαίμο ζηναηδβμφ ηαί πμθζηζημφ Πεξηθιένπο. Κθαγμιέκζμξ
ζμθυξ έδέπεημ ηήκ έπ' άπεζνμκ δζαζνεηυηδηα ηήξ φθδξ ηαί έθεβε, υηζ
όζν θη άλ δηαηξνύκε ηήλ ύιε νπδέπνηε ζά θζάζνπκε ζέ θάηη, ηό όπνην
ζά είλαη ειάρηζην. Έπίζηεοε υηζ ή φθδ δέκ απμηεθείηαζ άπυ ηέζζενα
άπθα ζημζπεία, υπςξ έδίδα-ζηε υ Ειπεδμηθήξ, άθθά άπυ ζςιαηίδζα,
πμφ ειθακίγμοκ πμζηζ-θχηαηεξ ακαθμβίεξ, ή δέ εεςνία ημφ
Κθαγμιεκίμο ζμθμφ είλαη
1
πξόδξνκνο ηώλ αληηιήςεσλ ησλ ρεκηθώλ ηεο λεσηέξαο επνρήο, νί
όπνηνη όκηινϋλ πεξί ππάξμεσο ρεκηθώλ ζηνηρείσλ, από ηά όπνηα
θαζέλα εκθαλίδεη ώξηζκέλεο ραξαθηεξηζηηθέο ηδηόηεηεο, έλώ ή έμήγεζηο
πνύ δίδεη ό Αλαμαγόξαο γηά ηήλ δεκηνπξγία ηνλ ζύκπαληνο πξνιακβάλεη
ηήλ λεσηέξα ζεσξία ηνπ Κάλη θαί ηνπ Λαπιάο.
Μαεδηήξ ημο Λεοηίππμο, υπςξ ακαθένεδηε, οπήνλε υ Δδιυηνζημξ.
Ό Ααδδνίηδξ ζμθυξ, ζφιθςκα ιέ πθδνμθμνία ημτ Θνα-ζφθθμο, είπε
ζπμοδάζεζ ιέ γήθμ ηά ιαεδιαηζηά ζοββνάιιαηα ηςκ Ποεαβμνείςκ,
έκχ βζά ηήκ ζοκακαζηνμθή ημο ιέ ηά ιέθδ ηήξ ζπμθήξ ημο ιεβάθμο
αιίμο θζθμζυθμο πανέπεζ ιανηονία υ Γιαύθνο ό Ρεγΐλνο, υ υπμζμξ
οπήνλε ζφβπνμκμξ ημτ Δδιμηνίημο. Ή ιεβάθδ έπίδμζίξ ημο ζηά
ιαεδιαηζηά ιανηονεί υηζ είπε βκχ-ζζ ηςκ ακαηαθφρεςκ, ηίξ υπμζεξ
είπακ ηάκεζ ζηυκ ημιέα ηςκ ιαεδιαηζηχκ μί Ποεαβυνεζμζ. Επεζδή δέκ
δζεζχεδζακ ηά ζοββνάιιαηα ημτ Δδιμηνίημο, ή κεχηενδ ένεοκα
πνμζπαεεί κά ακαζοβηνυηδζδ ηυ πενζεπυιεκμ ηχκ εεςνζχκ ημο
ζηδνζγμιέκδ ζηίξ εζδήζεζξ πμφ πανέπεζ υ Ανζζημηέθδξ ζηά «Μεηά ηά
Φοζζηά» ηαί άθθμζ ιεηαβεκέζηενμζ δμλμβνάθμζ. "Οπςξ ηαί υ Λεφηζπ-
πμξ έηζζ ηαί υ Δδιυηνζημξ εεςνεί άηνκα εηείκα ηά εθάπζζηα ηιήιαηα
ηήξ φθδξ ζηά υπμζα ζηαιαηά ή δζάζπαζίξ ηδξ. Σά άημια μκμιάγμκηαζ
ηαί «λαζηά» από ηό νήια λάζζσ, ηυ υπμζμ ζδιαίκεζ βειίγς πθήνςξ,
ζημζαάγς, δζυηζ εκηυξ αοηχκ δέκ οπάνπεζ ηεκυ. Απέδζδακ ηαί μί δφμ
θζθυζμθμζ ζηά άημια δζαθμνέξ ιυκμκ χξ πνυξ ηυ ιέβεεμξ ηαί ηυ
ζπήια, εεςνχκηαξ υηζ έπμοκ υθα ηήκ σδζα ζφζηαζζ. Εηηυξ υιςξ άπυ ηά
άημια, οπάνπεζ ηαί έκα δεφηενμ ζημζπείμ. Αοηυ είκαζ υ ηεκυξ πχνμξ, ηυ
«καλόλ», δδθαδή ηυ ιή ζοιποηκςιέκμ, ηυ «θελόλ». Δδθαδή, ηαηά
ημφξ αημιζημφξ θζθμζυθμοξ, έπεζ ηαί υ ηεκυξ πχνμξ, πναβιαηζηή
ΰπανλζ πανυιμζα ιέ εηείκδ πμφ έπμοκ ηαί ηά άημια. Ό Ιππόιπηνο ζηυ
δμλμβναθζηυ ημο ένβμ «Καηά παζώλ ηώλ αηξέζεσλ έιεγρνο» ιαξ δίδεζ
ηήκ εσδδζζ υηζ υ Δδιυηνζημξ απέδζδε ζηά άημια ιία αζχκζα ηίκδζζ:
«έιεγε δέ ώο άεί θηλνπκέλσλ όλησλ έλ ησ θελώ». εζδζηεοιέκμξ ζηήκ
ένεοκα ηήξ θζθμζμθίαξ ημτ Δδιμηνίημο Ρχζζμξ Ζ,οχ ζέ δζαηνζαή ημο
(1928) φπυ ηυκ ηίηθμκ «Ή άπεη-ξνζηαηηθή ζεσξία εηο ηνύο αξραίνπο
αηνκηθνύο» εέθδζε κά απυδεζλδ υηζ ηήκ αημιζηή εεςνία είπε επεηηείκεζ
υ Δδιυηνζημξ ηαί
2
ζηδκ έκκμζα ημφ πχνμο. φιθςκα ιέ ηυκ Ρχζζμ ενεοκδηή, υ
Ααδδνίηδξ θζθυζμθμξ δζέηνζκε δφμ είδδ αηυιςκ ηά θσζηθά άηοκα άθ'
εκυξ ηαί ηά καζεκαηηθά άηοκα, πμφ απανηίγμοκ ηυκ πχνμ. Πνυξ
άπυδεζλζκ ημο ζζπονζζιμφ ημο υ LURIA επζηαθείηαζ πςνίμκ ημΰ
Αθελάκδνμο ημφ Άθνμδζζζέςξ, ζηυ υπμζμ βίκεηαζ θυβμξ πενί
«άιενχκ» χξ ζοζηαηζηχκ ημφ άημιμο («ηά βάν άιενή ηά έπζκμμφιεκα
έκ ημζξ άηυιμζξ ηαί ιένδ αοηχκ υκηα άαανή θαζίκ είκαζ»).
Σά άαανή αοηά άιενή πνέπεζ ηαηά ηυκ LURIA κά κμδεμφκ χξ
αημιζηά ζημζπεία, άπυ ηά μπμία ζοκαπανηίγεηαζ υ πχνμξ. Ή δζάηνζζζξ
αοηή ιεηαλφ θοζζηχκ ηαί ιαεδιαηζηχκ αηυιςκ, ηαηά ηυκ Ρχζζμ
ενεοκδηή, πνέπεζ κά ζοζπεηζζεή ιέ ηήκ εεςνία ημφ Πθάηςκμξ βζά ηά
ανπζηά ηνίβςκα, ζηά υπμζα ακαθφμκηαζ ηά αζζεδηά ζχιαηα
(«Σίιαζμξ»). Οί βκχιεξ ημφ LURIA δεκ είκαζ δοκαηυκ κά εεςνδεμφκ υηζ
έπμοκ άπμδεζπεή, έθ' υζμκ πνμτπμεέημοκ υηζ υ Ανζζημηέθδξ είπε
οπμπέζεζ ζέ ζθάθια, επεζδή, ηαηά ηυκ ΙΛΙΠΕ, δέκ ιπυνεζε κά δζαηνίκδ
ηυκ δζαπςνζζιυ πμφ ακαθένεδηε.
"Οπςξ, υιςξ, ακαθένεδηε υ ίδζμξ υ Λεφηζππμξ είπε πνμπςνήζεζ
ζηήκ πεζναιαηζηή εθανιμβή ηδξ αημιζηήξ εεςνίαξ ηαί δέκ
απμηθείεηαζ -προζφπηθώς πηζηεύφ όηη έτεη ζλκδή - ηαί υ Γδιυηνζημξ,
άθθά ηαί υ Ακαλαβυναξ, υ μπμίμξ έπίζηεοε ζηήκ έπ' άπεζνμκ
δζαζνεηυηδηα ηήξ φθδξ, κά είπακ πνμπςνήζεζ ζηήκ πεζναιαηζηή
εθανιμβή ηχκ απυρεςκ ηςκ. Ό δζαηεηνζιέκμξ "Αββθμξ επζζηήιςκ
δυηηςν Σγ. Ραίδιαίδηγ, ηαηυπζκ ιαηνάξ ιεθέηδξ ηχκ ζοββναιιάηςκ
ηχκ ανπαίςκ Δθθήκςκ πμφ αθμνμφκ ζηυκ ημιέα ηχκ
θοζζημιαεδιαηζηχκ επζζηδιχκ, ηαηέθδλε ζέ ζοιπενάζιαηα ηά υπμζα
άκεημίκςζε ζηήκ «Ιζημνζηή Δηαζνεία» ημφ Χάκηενζθζθκη
('Απνίθζμξ-Μάζμξ 1951).
φιθςκα θμζπυκ ιέ ηυκ "Αββθμ επζζηήιμκα, μί αρταίοη θηιόζοθοη
θαί επηζηήκολες ηής Ειιάδος είταλ αποθαιύυεη ηά κσζηηθά ηής δοκής
ηής ύιες θαί ή αθεηερία ηώλ αηοκηθώλ ερεσλώλ εσρίζθεηαη ότη ζηήλ
Δσηηθή Εσρώπε θαί ζηήλ Ακερηθή, άιιά ζηήλ αρταία Ειιάδα. Έη
ημφηςκ θμζπυκ ζοκάβεηαζ υηζ ηόζολ ό Αχλζηάηλ όζο θαί οί άιιοη
αηοκηθοί θαί πσρεληθοί επηζηήκολες έζηερίτζεζαλ ζέ ζηοητεία θαί
αποηειέζκαηα ερεσλώλ ηώλ αρταίφλ Ειιήλφλ επηζηεκόλφλ, ελώ είλαη
πηζαλώηαηο, όπφς έτεη
1
ηοληζζή, λά έτρεζηκοποίεζαλ θαί άγλφζηα αηό εσρύ θοηλό ζηοητεία πού
εύρήθαλ ζε αρταία ειιεληθά ζσγγράκκαηα ηά όποηα δελ γλφρίδοκε θαί
πού θαηά πάζα πηζαλόηεηα προέρτοληαη άπό ιεειαζία ή θιοπή αρταίφλ
ειιεληθώλ βηβιηοζεθώλ ή άπό κσζηηθές αρταηοιογηθές έρεσλες.
Θά πνέπεζ αηυιδ κά έπζζδιάκςιε υηζ μί ανπαίμζ πνμβμκμί ιαξ
έβκχνζγακ ηδκ φπανλζ ημφ δθεηηνζημί νεφιαημξ. Άπυ ηυηε ήηακ βκςζηυ
υηζ υηακ ηακείξ ηνίαδ ήιεθηρολ (ηεπνζιπάνζ) ή έβολίηελ (ζηθδνοιιέκμ
ηυιιζ) πάκς μέ έκα ημιιάηζ φθαζια ηυηε ηυ ήθεηηνμ ηαί υ έαμκίηδξ
απμηημφκ ηδκ ζδζυηδηα κά έθημοκ ηά εθαθνά ζχιαηα (ιζηνά ηειάπζα
πανηζμφ, πμφπμοθα η.ά.). Δπίζδξ, έάκ ζηδνίλςιε έκα λφθζκμ ζηέθεπμξ
πάκς ζέ άλμκα ηαί ιέ ηέημζμ ηνυπμ χζηε κά ζηνέθεηαζ εθεφεενα ζέ
μνζγυκηζμ επίπεδμ, ηυηε ηυ ζηέθεπμξ ιεηαηζκείηαζ , έάκ πθδζζάζςιε ζέ
αοηυ νάαδμ έαμκίημο πμφ έπεζ ηνζαή πάκς ζέ φθαζια. (Οί εκένβεζεξ
πμφ πνμηαθμφκ ηίξ ηζκήζεζξ μκμιάγμκηαζ ειεθηρηθές δσλάκεης, ηό δέ
ασηζμ πμφ ηίξ πνμλεκεί θέβεηαζ ειεθηρηζκός).
Βάζεζ ηχκ πθδνμθμνζχκ πμφ δζεζχεδζακ ιέπνζ ηδκ επμπή ιαξ, μί
πνχηεξ παναηδνήζεζξ έπί ηχκ δθεηηνζηχκ θαζκμιέκςκ μθείθμκηαζ
ζηυκ Θαιή ηόλ Μηιήζηο (624-546 π.Χ.) πμφ πενζέβναρε πνχημξ ηήκ
εθηηζηή ζδζυηδηα ημφ ήθεηηνμο πανυιμζα ιέ εηείκδ ημφ ιαβκήηδ. Έκ
ημφημζξ εά ιπμνμφζε μπμζμζδήπμηε κά τπμεέζδ υηζ ηαηά ηήκ
ηαηενβαζία ηαί θείακζζ ή ηαεανζζιυ ημφ ήθεηηνμο, εσηε δέκ
πανεηήνδζε ηάπμζμξ ηήκ έθλζ ζςιαηζδίςκ, είηε πανεηδνήεδ άπυ
πμθθμφξ, άθθά ηακείξ δέκ έδςζε ζδιαζία ζέ αοηυ ηυ θαζκυιεκμ.
"Οιςξ αοηέξ μί οπμεέζεζξ είκαζ αζηήνζηηεξ ηαί απανάδεηηεξ. Συ
πείναια ημφ Θαθή είκαζ ηυζμ άπθυ, χζηε είκαζ πζεακυκ κά
παναηδνήεδηε ή ζδζυηδηα ημφ ήθεηηνμο ηαί άπυ μζμκδήπμηε άθθμκ πμφ
έγδζε πνίκ ηυκ Μζθήζζμ θζθυζμθμ ηαί ιαεδιαηζηυ.
Οί ανπαίμζ πνμβμκμί ιαξ είπακ επίζδξ ιεθεηήζεζ ημφξ
ήθε-ηηνμβυκμοξ ζπεφξ (ράνζα). Οί αθζείξ (ρανάδεξ) έβκχνζγακ άπυ
ημφξ ανπαζυηαημοξ πνυκμοξ ηυ ηονζχηενμ άπ' αοηά ηά ράνζα, πμφ
μκμιάγεηαζ λάρθε ή ημζκχξ κοσδηάζηρα, ηαί υηζ αοηυ «έηηφ-παβε» ηαί
βζά ημφημ εθάιαακακ υθα ηά πνμθοθαηηζηά ιέηνα ηαηά ηήκ ζφθθδρί
ημο. Ό Πθάηςκ ζηυκ «Μέκςκα» βνάθεζ υηζ παναθφεζ υπμζμξ πθδζζάγεζ
ηαί πζάκεζ ηήκ πθαηεζά εαθάζζζα
2
κάνηδ. Ό Θευθναζημξ επίζδξ ακαθένεηαζ ζηίξ Ιδζεξ ζοκέπεζεξ πμφ
έπεζ βζά ημφξ αθζείξ ή ζφθθδρζξ αοηχκ ηςκ ήθεηηνμβυκςκ ζπεφςκ έκχ
υ Κθέανπμξ επζζδιαίκεζ δηζ ή κάνηδ ιέ ηδκ ζδζυηδηα αοηή, πμφ έπεζ,
αηζκδημπμζεί ηαί ζοθθαιαάκεζ ηά ιζηνά ράνζα πμφ απμηεθμφκ ηδκ
ηνμθή ηδξ. Τέθμξ υ Γίθζθμξ υ Λαμδζηεφξ ημκίγεζ υηζ δέκ πνμλεκεί ηήκ
παναθοζία μθυηθδνμ ηυ ζχια ημο ρανζμφ αοημφ, άθθά ιυκμ έκα
ιένμξ ημο. "Ηλενακ δδθαδή ηήκ επζηίκδοκδ βζά ηυκ άκενςπμ
ιεηάδμζζ ημφ δθεηηνζημφ νεφιαημξ άπυ ηυ είδμξ αοηυ ηχκ ζεθαπζχκ.
Σηυ ηιήια ημφ ζχιαημξ ημοξ ιεηαλφ ηήξ ηεθαθήξ ηαί ηχκ
εςναηζηχκ πηενοβίςκ οπάνπεζ δθεηηνζηυ υνβακμ, πμφ απμηεθείηαζ
άπυ πμθθέξ εηαημκηάδεξ ελαβςβζηχκ πνζζιάηςκ, ζέ ηάεεηδ δζάηαλζ
πάκς ζηήκ επζθάκεζα ημφ ζχιαημξ. Κάεε πνίζια θένεζ πμθοάνζεια
δθεηηνζηά πθαηίδζα πμφ ακηζζημζπμφκ πνυξ ηά ζημζπεία ιζαξ
δθεηηνζηήξ ζηήθδξ. Σέ ιζά κάνηδ είκαζ δοκαηυκ κά οπάνπμοκ ιέπνζξ
εκκζαηυζζα πνίζιαηα αοημφ ημφ είδμοξ, ηαεέκα δέ άπ' αοηά
πενζθαιαάκεζ πενί ηά 2.500 πθαηίδζα. Γζαεέηεζ θμζπυκ πενί ηά
2.250.000 δθεηηνζηά ζημζπεία. Κάεε ζημζπείμ είκαζ ιειμκςιέκμ άπυ
ηά βεζημκζηά ημο ιέ ιμκςηζηή μοζία, πμφ ζοκδέεηαζ ιέ κεφνα ιέ ηυκ
εβηέθαθμ ημφ γχμο. Οί πάκς επζθάκεζεξ ημοξ ακηζζημζπμφκ ιέ ημφξ
εεηζημφξ πυθμοξ, μί δέ ηάης ιέ ημφξ ανκδηζημφξ. Τυ δθεηηνζηυ
ηίκαβια θεάκεζ πμθθέξ θμνέξ ζέ δφκαιζ 300 αμθη, μπυηε είκαζ πμθφ
επζηίκδοκμ ηαί βζ' αοηυκ αηυιδ ηυκ άκενςπμ, υ υπμζμξ ημθοιπάεζ
ηαηά ηήκ ζηζβιή εηείκδ ηήξ εηηεκχζεςξ.
1
ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'
Τό αεροπλάνο τοΰ Αρχύτα τού Ταραντίνου
"Οπςξ είκαζ βκςζηυ, απυ ηήκ ανπαία εθθδκζηή «ιοεμθμβία»
(δδθαδή πνμσζημνία) υ Γαίδαθμξ ηαί υ "Ιηανμξ ιέ ηζξ πηδηζηέξ ιδπακέξ
πμφ ηαηαζηεφαζακ, ηαηχνεςζακ κά πεηάλμοκ. Δπίζδξ βκςνίγμιε υηζ
πεημτζε ηαί υ εευξ Ένιδξ ιέ ηά πηενςηά πέδζθα πμο θμνμφζε ηαεχξ
ηαί υ ήνςαξ Πενζεφξ. 'Αηυιδ εά πνέπεζ κά ΰπεκεοιίζςιε, αάζεζ ηςκ
υζςκ ελεηέεδζακ πνμδβμοιέκςξ, υηζ ηαί ή «'Ανβχ» ήηακ έκα ζπηάιεκμ
πθμίμ. Δπίζδξ εά πνέπεζ κά άκαθένςιε υηζ μί Μοζμί, πακάνπαζμξ
πεθαζβζηυξ θαυξ ηδξ Β. Γ. Μζηνάξ Αζίαξ έπαναηηδνίγμκημ ηαπκμαάηαζ
ηαί ζφιθςκα ιέ ηάπμζα πανάδμζζ έκαξ Μοζυξ άκαρε θςηζά, ηδξ
μπμίαξ υ ηαπκυξ ηυκ ακφρςζε ηαί ηυκ ιεηέθενε ζηυ παηνζηυ ημο ζπίηζ.
«Νά πνυηεζηαζ άναβε πενί ιαηνοκμΰ πνμδνυιμο ηςκ αδεθθχκ
Μμββμθθζένςκ, μί υπμζμζ ακφρςζακ ηυ πνχημκ άενυζηαημκ
άκά-πημκηεξ πονάκ ηάηςεεκ αοημφ δζά κά άναζςεή υ άήν (αέναξ) ηήξ
«άενμζηαηζηήξ ζθαίναξ» ηαί κά άκορςεή αφηδ εζξ ηυκ αένα; Γέκ είκαζ
άπίεακμκ...»50
Καηά ηήκ ζζημνζηή πενίμδμ ηαί αάζεζ ηχκ φπανπμοζχκ ιανηονζχκ
υ Ανπφηαξ υ Τανακηΐκμξ, πμφ βεκκήεδηε ζηήκ ζδιακηζ-ηχηαηδ δςνζηή
απμζηία, πνμζέεεζε ζηά πμθειζηά υπθα ηήξ επμπήξ ημο ηαί ηήκ
«πενζζηενά», ή υπμζα 'ίπηαημ πάνζξ ζηυκ θεπηυηενμ αένα, ηυκ υπμζμ
πενζείπε ηυ ζχια ηδξ51. Ή ηαηαζηεοή ηδξ έβζκε ηυ 425 π.Φ. ηαί
θεζημονβμφζε ιέ έκα ζφζηδια άενμπνμςεήζεςξ ηαί ζέ ζπεηζηυ
πείναια πέηαλε ζέ ιζά άπυζηαζζ 200 ιέηνςκ. Ή
50. Βθέπε θήιια «αενμπθμΐα» εβηοηθμπαίδεζαξ «ΗΛΙΟΥ».
51. Βθέπε 22μ ηυιμ πενζμδζημί) «ΗΛΙΟΥ» (έηδμζζξ 1952-53) ζεθ. 59.
2
«πεξηζηεξά» όηαλ έπεθηε ζηελ γή δελ κπνξνύζε λά μαλαζε-θσζή52.
Σηήλ Μεγάιε Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα «Ππξζόο» (Γξαλδάθε), ζηό
ζρεηηθό ιήκκα γηά ηόλ 'Αξρύηα, αλαθέξεηαη όηη «άπεδίδεην ζέ απηόλ
ή άλαθάιπςηο θάπνηνπ είδνπο πηεηηθήο κεραλήο, ηήο ιεγνκέλεο
κεραλήο ηνϋ 'Αξρύηα», μύιηλνπ νκνηώκαηνο πηελνύ, ηό όπνην πεηνύζε
κέ ηήλ επελέξγεηα βάξνπο θξεκαζκέλνπ ζέ ηξνραιία θαί (ηήλ
επελέξγεηα) πεπηεζκέλνπ αέξνο πνύ δηέθεπγε από θάπνηα ζρηζκή»
(Σεκείσζηο ζπγγξαθέσο: "Δρεη γίλεη κεηαγιώηηηζηο ηνύ ζρεηηθνύ
ιήκκαηνο).
Ό Αξρύηαο βεβαίσο, δελ ήηαλ έλα ηπραίν πξόζσπν. Ήηαλ
ππζαγόξεηνο θηιόζνθνο, αζηξνλόκνο θαί καζεκαηηθόο, θίινο ηνύ
κεγίζηνπ θηινζόθνπ Πιάησλνο. "Οπσο αλαθέξεη ό Αζελαίνο (XII,
545) ό Αξηζηνηέιεο θαί ό Άξηζηόμελνο έγξαςαλ εηδηθώο γη' απηόλ
εξκελεπηηθά ζπγγξάκκαηα γηά ηό έξγν ηνπ θαζώο θαί βηνγξαθηθά γηά
ηόλ 'Αξρύηα, ηά όπνηα όκσο δέλ δηεζώζεζαλ. Ό 'Αξρύηαο, ό όπνηνο
δηεθξίζε θαί ώο ζηξαηεγόο θαί πνιηηηθόο ζηήλ παηξίδα ηνπ, ηόλ
Τάξαληα, πξνζέθεξε πάξα πνιιά ζηήλ καζεκαηηθή επηζηήκε θαί
ζεσξείηαη ό ζεκειησηήο ηήο επηζηεκνληθήο κεραληθήο (Γηνγέλεο
Λαέξηηνο VIII, 83).
Σηόλ δηάζεκν απηόλ "Διιελα ηήο Κάησ Ιηαιίαο απνδίδεηαη επίζεο
ή έθεύξεζηο ηνύ «θνριίνπ» ηήο ηξνραιίαο, ηήο βίδαο θαί κηαο παηδηθήο
ξνθάλαο. "Οπσο αλαθέξεη ό Χξήζηνο Λάδνο «ηοϋ αποδίδεηαι επίζης
μιά πολύ ενησπωζιακή περιγραθή περιθοράς, γύρω από ηήν Γή, μέζα ζέ
μιά ερμηηικά κλειζμένη ζθαίρα!»
52. Βιέπε Χξήζηνπ Λάδνπ «Μεραληθή θαί ηερλνινγία νηήλ αξραία Δι-
ιάδα», εθδόζεηο ΑΙΟΛΟΣ.
ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'
Οί πολεμικές μητανές καί τά κάτοπτρα τού Αρτιμήδοσς
Αλακθηβόισο ό κεγάινο καζεκαηηθόο, κεραληθόο θαί εθεπξέηεο
Αξρηκήδεο θαηέρεη ζπνπδαηόηαηε ζέζη ζηελ ηζηνξία ηνπ αξραίνπ
Διιεληθνύ Πλεύκαηνο. Καηέρεη επίζεο κνλαδηθή ζέζη θαί ζηήλ
ηζηνξία ησλ αγώλσλ ηνύ Διιεληζκνύ γηά ηελ ειεπζεξία ηνπ, θαζ' όηη
είλαη ό κνλαδηθόο άπό ηίο κεγάιεο εθείλεο πλεπκαηηθέο δηάλνηεο ηνύ
Διιεληθνύ Έζλνπο, πνύ ζπζηάζζεθε γηά ηήλ ειεπζεξία ηεο ηδηαίηεξεο
ηνπ παηξίδνο, ηεο κεγάιεο θαί ιακπξήο ειιεληθήο πόιεσο ησλ
Σπξαθνπζώλ.
Ό Αξρηκήδεο έγελλήζεθε ηό έηνο 287 π.Χ. ζηήλ πεξίθεκε δσξηθή
πόιη ηεο έιιεληθώηαηεο Σηθειίαο. Ό παηέξαο ηνπ Φεηδίαο ήηαλ
αζηξνλόκνο έλώ ππάξρεη θαί ή παξάδνζηο (ηήλ νπνία αλαθέξεη ό
Πινύηαξρνο) όηη ό Αξρηκήδεο ήηαλ ζπγγελήο ηνύ βαζηιέα ησλ
Σπξαθνπζώλ Ιέρωνος Β'. Τό βέβαηνλ όκσο είλαη όηη ό κεγάινο
καζεκαηηθόο ππήξμε ζηελόο θίινο ηνύ Ιέξσλνο θαί ηνύ γηνύ ηνπ
Γέλωνος. Σέ λεαξή ειηθία ό Αξρηκήδεο έζπνύ-δαζε έπί δύν ή ηξία έηε
ζηό κεγάιν πλεπκαηηθό θέληξν ηνύ Διιεληζκνύ, ηήλ Αιεμάλδξεηα.
'Δθεΐ γλσξίζζεθε κέ ηόλ Σάκην Κόνωνα καζεηή ηνύ Δύθιείδνπο, κέ
ηόλ όπνηνλ (Κόλσλα) ζπλδέζεθε κέ ζηελή θηιία ζέ όιε ηήλ δηάξθεηα
ηήο δσήο ηνπ. "Οηαλ επέζηξεςε ζηίο Σπξαθνύζεο άθσζηώζεθε ζηήλ
κειέηε ηώλ καζεκαηηθώλ. Βάζεη ηώλ όζσλ γλσξίδνπκε ό Αξρηκήδεο
δέλ "ίδξπζε ζρνιή, πηζαλώηαηα δέ ζπληεξεΐην άπό επηρνξεγήζεηο ηνύ
βαζηιέα Ιέξσλνο. Τό ζπνπδαηόηεξν ζύγγξακκα ηνπ ό κεγάινο
Σπ-ξαθόζηνο καζεκαηηθόο θαί κεραληθόο, απηό πνύ θέξεη ηόλ ηίηιν
«Ψαμμίηης» ηό αθηέξσζε ζηόλ γηό ηνύ Ιέξσλνο ηόλ Γέλωνα, γεγνλόο
ηό όπνην απνηειεί έλδεημη ηήο επγλσκνζύλεο πνύ έλνησζε
2
ό Αρχιμήδης, πρός τόν οίκο του ευεργέτη του. Τό έργο αυτό
είναι τό πιό αξιόλογο αστρονομικό σύγγραμμα της αρχαιότητος
εξετάζονται δέ σέ αυτό με ακρίβεια διάφορα ουράνια φαινόμενα
στήν μελέτη των οποίων φαίνεται ότι ώδηγήθηκε ό Αρχιμήδης
μέ κατάλληλη συσκευή κατόπτρων δικής του εμπνεύσεως. Πλήν
τούτου στό σύγγραμμα αυτό περιέχεται καί τό σύστημα της
αριθμήσεως των αρχαίων. Κατεσκεύασε ένα μηχάνημα πού έδει
χνε τίς κινήσεις του ηλίου, τής σελήνης καί των πέντε πλανητών
πού φαίνονται διά γυμνών οφθαλμών, ή δέ κατασκευή αυτή
έγινε βάσει τών αρχαίων αντιλήψεων γιά τίς κινήσεις των πλα
νητών.
Τό μηχάνημα αυτό τού 'Αρχιμήδους -τό πρώτο «πλανητά-
ριον»— διεσώθη έπί ένάμισυ περίπου αίώνα μετά τόν θάνατο
του, μάλιστα δέ τό είδε στήν Ρώμη ό Κικέρων τό 75 π.Χ. καί τό
περιγράφει σέ ένα άπό τούς λόγους του (είχε μεταφερθή άπό
τούς Ρωμαίους κατακτητές στήν Ρώμη, όπως καί οί καλλιτεχνι
κοί θησαυροί τής πόλεως).
Εργαζόμενος κατ' έντολήν του βασιλέα τών Συρακουσών Ιέ
ρωνος ό Αρχιμήδης έκαμε περί τίς 40 εφευρέσεις γιά πολεμι
κούς καί εμπορικούς σκοπούς. "Εμεινε δέ ονομαστός καί έγινε
θρύλος στήν ιστορία γιά τόν εμπρησμό τού ρωμαϊκού στόλου, μέ
κοίλα κάτοπτρα, κατά τήν παράδοσι.
Ό εμπρησμός αυτός έγινε κατά τό 213 π.Χ. όταν ήδη εΐχε
πεθάνει ό φιλορρωμαΐος βασιλεύς Ίέρων καί είχε μεταβληθή ή
πολιτική κατάστασις στις Συρακούσες. "Οταν τά εχθρικά πλοία
έφθασαν σέ μικρή άπόστασι άπό τήν σικελική πρωτεύουσα, ό
Αρχιμήδης έστρεψε τά κοίλα μεταλλικά κάτοπτρα πού εΐχε
κατασκευάσει ειδικά γι' αυτόν τόν σκοπό, ώστε νά συγκέντρω
ση τίς ηλιακές ακτίνες κατά τού ρωμαϊκού στόλου, μέ αποτέλε
σμα τήν πλήρη καί ολοσχερή πυρπόλησί του. Σχετικά μέ αυτήν
τήν ιστορία αξίζει νά άναφέρωμε ότι ό Ισαάκ Νεντων μετά
άπό σειρά πειραμάτων μέ κοίλα κάτοπτρα εξέφρασε τήν γνώμη
ότι ή έφεύρεσις του 'Αρχιμήδονς ήταν επιστημονικά πραγματο
ποιήσιμη511. Ό Πλούταρχος καί ό Πολύβιος, οί όποιοι αποτε
λούν τίς δύο κυριώτερες πηγές πληροφοριών γιά τόν μεγάλο
53. Βλέπε 15ο τόμο περιοδικοί «ΗΛΙΟΣ» (1948), σελ. 779-80.
"Δθθδκα ιαεδιαηζηυ ηαί ιδπακζηυ, δεκ ακαθένμοκ υθςξ πενζένβςξ,
ηίπμηε πενί αοηχκ, μφηε έπίμδξ υ Γζυδςνμξ ηαί υ Έημξ Λίαζμξ. Σήκ
πνχηδ ιανηονία ιαξ πανέπμοκ υ Λμοηζακυξ ηαί υ Γαθδκυξ, μζ υπμζμζ
ακαθένμοκ υηζ ηαηέηαομε «διά πνπίων», δδθαδή ιέ εφθθεηηεξ ΰθεξ,
νςιασηά πθμία, πςνίξ κά υιζθμτκ πενί ηαηυπηνςκ. Ή πνχηδ ικεία βζά
ηήκ πνδζζιμπμίδζζ πονπμθζηχκ ηαηυπηνςκ έβζκε άπυ ηυκ βκςζηυ
ανπζηέηημκα ημΰ καμτ ηδξ ημτ Θεμτ μθίαξ, ηυκ Άνθέμιο ηόν
Σπαλλιανό, υ υπμζμξ ζηυ αζαθίμ ημο «πεπί μησανικών παπαδόξων»
έηυκζγε υηζ δέκ ήηακ δοκαηυκ κά πνδζζιμπμίδζδ υ Ανπζιήδδξ
πανααμθζηά (δδθαδή ημίθα) ηάημπηνα. Τπεζηήνζλε δέ υηζ ηυ
απμηέθεζια ημτ ειπνδζιμφ ημτ νςιασημτ ζηυθμο ιπμνμτιε κά
έπέθεδ ιέ ηήκ ηαηάθθδθδ πνδζζιμπμίδζζ 24 επζπέδςκ ηαηυπηνςκ54.
Καηά ημοξ ιεζαζςκζημφξ πνυκμοξ έβζκε πάθζ πνήζζξ «πονθυνςκ»
ηαηυπηνςκ. οβηεηνζιέκα ηαηά ημφξ πνυκμοξ ηδξ ααζζθείαξ ημτ
αφημηνάημνμξ Αναζηαζίος (491-518) ηαί είδζηχηενα ηυ εημξ 515 υ έκ
θυβς αοημηνάηςν ακαβηάζεδηε κά ακηζιεηχπζζδ ηήκ ζηάζζ ημτ
Βζηαθζακμτ, ηυιδημξ ηχκ θμζδενάηςκ, υ υπμζμξ ιέ ζζπονυ πενζαίμ
ζηναηυ πνμήθαζε χξ ηά πενίπςνα ηδξ Κςκζηακηζκμοπυθεςξ ηαί
ηαηέθααε ηυ πνμάζηεζμ νκέρ (ηυκ ζδιενζκυκ Γαθαηά).
Αοημηναημνζηή δφκαιζξ υιςξ, φπυ ηυκ Μαπίνο επεηέεδ ηαηά ηχκ
καοηζηχκ δοκάιεςκ ημτ Βζηαθζακμτ ηαί ηίξ ηαηεκαοιάπδζε ιέ ηήκ
αμήεεζα ιεβάθςκ ηαηυπηνςκ «πονθυνςκ» -υπςξ ακαθένεζ υ Εςκανάξ
(XIV 3, 28-4)- ιέ ηά υπμζα ζοβηεκηνχκμκηακ ηαί ηαηεοεφκμκηακ μί
δθζαηέξ αηηίκεξ εκακηίμκ ηχκ επενζηχκ πθμίςκ, ηά υπμζα ηαηεηάδζακ.
Σά «πονθυνα» αοηά ηάημπηνα ηά είπε ηαηαζηεοάζεζ υ Αεδκαίμξ
ζμθυξ Ππόκλορ, υ υπμζμξ ήηακ ιαεδιαηζηυξ ηαί είπε ιεθεηήζεζ ηά
ενβα ημτ 'Ανπζιήδμοξ, έπονπυθδζε δέ ηυκ ζηυθμ ηχκ ζηαζζαζηχκ,
υπςξ αηνζαχξ ηαί υ οναηυζζμξ ζμθυξ ηυκ Ρςιασηυ ζηυθμ, έπμκηαξ
ημπμεεηήζεζ ηά ηάημπηνα αοηά ζηά εαθάζζζα ηείπδ ηδξ Βαζζθεφμοζαξ
(αθέπε ηαί επυιεκμ ηεθάθαζμ πενί ημτ φβνμτ πονυξ).
Ό 'Έθθδκ ιδπακμθυβμξ-ήθεηηνμθυβμξ Ιωάννηρ ακκάρ ηαηά ηυ
1966 έδδιμζίεοζε ενβαζία ημο ζηά Σεπκζηά Υνμκζηά ιέ ηήκ
54. Συ 1646 υ Κίνπεν ηαί ηυ 1747 υ Μπμοθθυκ έλεηέθεζακ ζπεηζηυ
πείναια ιέ επζηοπία.
1
μπμία οπεζηήνζλε δηζ υ Απσιμήδηρ θά μποπούζε νά είσε σπηζιμοποιήζει
επίπεδα σάλκινα κάηοπηπα, μεγέθοςρ μεγάληρ άζπί-δορ, γιά ηήν
ζνγκένηπωζι ηηρ ηλιακήρ ακηινοβολίαρ καί ηήν καϋζι ηον Ρωμαϊκού
ζηόλος, δζυηζ α) ηά πάθηζκα ηάημπηνα ηαηαζηεοάγμκηαζ εφημθα, α) ή
ζοβηεκηνςηζηή εζηία ημοξ ιπμνεί κά ιεηααάθθεηαζ ηαηά αμφθδζζ ηαί
επμιέκςξ κά επζηοβπάκεηαζ υ ειπνδζιυξ ηζκμοιέκςκ πθμίςκ, β) υ
πεζνζζιυξ ηςκ ηαηυπηνςκ είκαζ εφημθμξ, δ) πνμζθένμκηαζ άνζζηα βζά
ηήκ άιοκα ηαί ηήκ έπίεεζζ ε) ή τπανλίξ ημοξ δέκ βίκεηαζ ακηζθδπηή άπυ
ηυκ επενυ ζη) δζαηδνμφκ ηυ ζημζπείμ ημτ αζθκζδζαζιμφ.
Συ Σεπκζηυ Δπζιεθδηήνζμ Δθθάδμξ φπυ ηήκ πνμεδνία ημτ ηαεδβδημφ
ημτ Δεκζημφ Μεηζμαίμο Πμθοηεπκείμο Αλεξάνδπος θήκα, ηαηυπζκ
πνμηάζεςξ ημτ ηαεδβδημτ ηαί έηδμημο ηςκ Απάκηςκ ημτ 'Ανπζιήδμοξ
Εςάγγελος ηαμάηη, εκέηνζκε πίζηςζζ πνυξ εκένβεζα ηςκ ζπεηζηχκ
πεζναιάηςκ. Καηαζηεοάζεδηακ 200 επίπεδα πάθηζκα ηάημπηνα
δζαζηάζεςκ 1,70 π 0,70 ι. ηαί ιέ ηά πενζζζυηενα άπυ αοηά έβζκακ
πέκηε πεζνάιαηα, υθα ιέ επζηοπία. Σά ηνία πεζνάιαηα έβζκακ ζημοξ
πνυπμδεξ ημτ Ύιδηημΰ, ημκηά ζηήκ Ήθζμφπμθζ, ζηίξ 24 Ημοθίμο 1973,
ζηίξ 17 Ημοθίμο 1973 ηαί ζηίξ 22 Ημοθίμο 1973. Σά δφμ ηεθεοηαία
πεζνάιαηα έβζκακ ζηυκ υνιμ ημτ ηαναιαβηά ηήκ 3δ Νμειανίμο 1973
ηαί ηήκ 6δ Νμειανίμο 1973. Συ Δθθδκζηυ Πμθειζηυ Ναοηζηυ δζέεεζε
κατηεξ βζά ηήκ έηηέθεζζ ηςκ δφμ ηεθεοηαίςκ πεζναιάηςκ55. Συ
ηεθεοηαίμ πείναια είδζηχηενα έβζκε αηυ Κέκηνμ Δηπαζδεφζεςξ
Παθάζηα ζηήκ αθαιίκα. Ό Ηςάκκδξ αηηάξ έημπμεέηδ-ζε ζέ ηοηθζηή
εέζζ εαδμιήκηα ηάημπηνα ηαί ζοβηέκηνςζε ηήκ δθζαηή αηηζκμαμθία
πάκς ζέ ιζά ιζηνή θέιαμ ζέ άπυζηαζζ 55 ι., ή μπμία ήηακ
ηαηαζηεοαζιέκδ ηαηά ηυκ ίδζμ ηνυπμ ιέ ηά νςιασηά πθμία ηαί πενζείπε
ακηζηείιεκα ακάθμβα ιέ αοηά. Μέζα ζέ ηνία θεπηά άπυ ηήκ
ζοβηέκηνςζζ ηςκ δθζαηχκ άηηίκςκ ή θέιαμξ είπε ηαή. ηυ πείναια
αοηυ πανέζηδζακ ηαί άκηαπμηνζ-ηαί ημτ Δθθδκζημφ ηαί λέκμο ηφπμο.
Έηημξ ηχκ ιεβάθςκ εονςπασηχκ εθδιενίδςκ έβναρακ ζπεηζηέξ
ακηαπμηνίζεζξ μί Σάζιξ ηδξ Νέαξ Τυνηδξ ηδξ 11δξ Νμειανίμο 1973
ηαί ηυ πενζμδζηυ Σάζι, εονςπασηή έηδμζζξ ηδξ 26δξ Νμειανίμο 1973.
55. Βθέπε θήιια βζά αη(η)ά ζηήκ εβηοηθμπαίδεζα ημτ «ΖΛΗΟΤ».
2
Θά πνέπεζ κά επζζδιάκμιε ηαί ηά έλδξ: Οί ανπαίμζ έβκώνζ-γακ ηδκ
ηαοζηζηή ζδζόηδηα ημύ θαημί, παναηηδνζζηζηό δε είκαζ ηό επεζζόδζμ
ημο ηνερζάδδ, πμύ ακαθένεηαζ ζηίξ «Νεθέθεξ» ημο Ανζζημθάκμοξ.
Έηεσ μιμθμβεί ό ηνερζάδδξ όηζ ανήηε ζμ-θώηαηδ ιέεμδμ
ηαηαζηνμθήξ ηςκ έββναθςκ (βναιιαηίςκ), ηά όπμζα απεδείηκοακ ηήκ
μθεζθή ημο, ιέ ηήκ εηπμιπή δζ' ΰάθμο (θαημύ) δθζαηώκ άηηίκςκ, μί
όπμζεξ εά ηά ηαηέηαζακ.
Πμθθμί άπό ημοξ ανπαίμοξ ζοββναθείξ ακαθένμοκ ηό πενίθδιμ
ζύββναιια, ηήκ «Καηοπηπική» ημύ 'Ανπζιήδμοξ. Γοζηοπώξ όιςξ ηό
ζύββναιια αοηό πάεδηε ηαί όπςξ θαίκεηαζ ή απώθεζα αοηή ζοκέαδ
πμθύ ανβόηενα άθμύ ό Γεώπγιορ Βάλλα, πμύ έγδζε ζηίξ ανπέξ ημΰ ΙΔ'
αζώκα, ικδιμκεύεζ αοηό πμθύ ζοπκά, άκ ηαί είκαζ πμθθμί εηείκμζ πμύ
αιθζαάθθμοκ, άκ αοηέξ μί ικείεξ ημύ Βάθθα, αθμνμύκ ζέ εηείκμ ηό
ανπζηό ένβμ ημύ 'Ανπζιήδμοξ. Έπί ημύ γδηήιαημξ αοημύ εβνάθδζακ
πμθθά ηαί εκδζαθένμκηα ζέ ιεθέηδ ιέ ηόκ ηίηθμ «Σημειώζειρ έπί ηων
σωπίων ηηρ Καηοπηπικήρ ηον 'Απσιμήδονρ ηων διαζωθένηων ςπό ηον
Θέωνορ ηον 'Αλεξανδπέωρ καί δημοζιενθεΐζαι ειρ ηά Χπονικά ηήρ
Δπιζηημονικήρ Δηαιπείαρ ηων Βπνξελλών» (ΙΛ1, 1932, ζεθ. 30).
Πάκηςξ ηό ανπαζόηενμ βκςζηό ζέ ιαξ ηείιεκμ έπί ημύ εέιαημξ ημύημο
είκαζ ηό «Πεπί Καηόπηπων» πμύ άπεδόεδ ηαη' ανπάξ ζηόκ Πημθειαίμ,
άθθά μθείθεηαζ ηαηά πάζα πζεακόηδηα ζηόκ "Ηνς-κα. Δπίζδξ ό
Δοηθείδδξ, ό Γαιζακόξ, ό Ηθζόδςνμξ ηαί ό Γαθδκόξ έιεθέηδζακ ημύξ
κόιμοξ ηήξ εηπμιπήξ ημύ θςηόξ, ηώκ ηοιάκζεςκ ημο, ηήξ
εοεοβνάιιμο ηζκήζεςξ ημο, ηήξ πνμζπηώζεςξ ηαί ακαηθάζεςξ ημο.
Έπί ηώκ ενεοκώκ αοηώκ ζηδνίπεδηακ μί "Ανααεξ, πμύ ιεηέθναζακ ηά
ένβα ηώκ "Δθθήκςκ. Ακαθένεηαζ όηζ πνώημξ ό "Αναααξ "Ιμπν "Αλ
Χαϊηάμ άπό ηήκ Βαζζόνα (965-1038 ι.Χ.) ζηέθεδηε βζά πνώηδ θμνά
ηήκ πνδζζιμπμίδζζ οάθζκμο ηειαπίμο ζθαίναξ πνόξ ιεβέεοκζζ
ακηζηεζιέκςκ.
Ό Ανπζιήδδξ άκεηάθορε ηαί ηήκ έγ-ήξ ζδζόηδηα ημύ ιμπθμύ: Σηόν
μοσλό γιά νά έπέλθη ιζοπποπία, ππέπει οί δύο δννάμειρ (ή κνπίωρ
δνναμιρ καί ή άνηίζηαζιρ) νά είναι ανηιζηπόθωρ ανάλογερ ππόρ ηά μήκη
ηών μοσλοδπασιόνων ηονρ. Αοηό ζδιαίκεζ όηζ έάκ έπμοιε κά
οπενκζηήζμοιε ιζά άκηίζηαζζ π.π. 600 πζθζόβναιιςκ ηαί δζαεέημοιε
δύκαιζ 100 πζθζόβναιιςκ, δδθαδή έλδ θμνέξ ιζηνόηενδ, ηόηε πνέπεζ
ό ιμπθμαναπίςκ ηήξ δοκάιεςξ κά
1
είκαζ έλδ θμνέξ ιεβαθύηενμξ άπό ηόκ ιμπθμαναπίμκα ηδξ ακηζ-
ζηάζεςξ. Έάκ δέ ή άκηίζηαζζξ είκαζ 1.000 πζθζόβναιια, δδθαδή δέηα
θμνέξ ιεβαθύηενδ άπό ηδκ δύκαιζ πμύ δζαεέημοιε, ηόηε ό
ιμπθμαναπίςκ ηδξ δοκάιεςξ πνέπεζ κά είκαζ δέηα θμνέξ ιεβαθύηενμξ
άπό ηόκ ιμπθμαναπίμκα ηδξ ακηζζηάζεςξ. Ό Ανπζιήδδξ ιόθζξ
άκεηάθορε ηήκ ζδζόηδηα αοηή ημο ιμπθμύ εκηοπςζζάζεδηε πάνα πμθύ
ηαί δζηαίςξ. Γζαηί ζηέθεδηε όηζ ιεβαθώκμκηαξ οπεναμθζηά ηό ιήημξ
ημο ιμπθμαναπίμκμξ ηδξ δοκάιεςξ ζέ ζπέζζ ιέ ηό ιήημξ ηήξ
ακηζζηάζεςξ εά ιπμνμύζε ηαί ηήκ βή μθόηθδνδ κά ζήηςζδ, άνηεΐ κά
είπε ιένμξ κά παηήζδ ηαί άκε-θώκδζε εηείκμ ηό πενίθδιμ: «Γόρ μοι
πά ζηώ καί ηάν γάν κινήζω».
Καηά ηήκ έπίεεζζ ηςκ Ρςιαίςκ εκακηίμκ ηώκ οναημοζώκ, ό
Ανπζιήδδξ ιέ ηά ιδπακήιαηα ημο, πμύ έζηδζε ζηά ηείπδ, έπνμλέκδζε
ιεβάθδ θεμνά ζηίξ νςιασηέξ δοκάιεζξ. Καηά ηόκ Πθμύηανπμ «ημύξ
ιέκ πεγμύξ ακηζιεηώπζγακ αθήιαηα ηόλςκ ηαί ηάεε είδμοξ ηαί
(έηζθεκδμκζγόιεκμζ) οπένμβημζ θίεμζ, πμύ έθέ-νμκημ (νίπημκηακ) άπό
ηά ηείπδ πνόξ ηά ηάης ιέ εόνοαμ ηαί ηαπύηδηα απίζηεοηδ, μύηςξ ώζηε
ηίπμηε δέκ ήηακ δοκαηόκ κά απόηνμοζδ ηό αάνμξ ημοξ ηαί ακέηνεπακ
(ακαπμδμβύνζγακ, έν-νζπκακ ηάης) αοημύξ πμύ πηοπμύζακ ηαί
πνμηαθμύζακ ζύβποζζ ζηίξ ηάλεζξ (ημΰ ζηναημύ)...».
Ό Πμθύαζμξ ιαξ πανέπεζ ζπεηζηά ζύκημιδ ηαί επανηώξ αηνζαή
πενζβναθή ηαί ώξ πνόξ ηά ιδπακήιαηα, ιέ ηά όπμζα άπέηνμοε ημύξ
πεγμύξ ηαί ώξ πνόξ εηείκα ιέ ηά όπμζα έπεηίεεημ ηαηά ημύ ζηόθμο:
«Δίπε εημζιάζεζ ηαηά ιήημξ όθμο ημύ ηείπμοξ ενβαθεία, ηά μπμία ηαηά
ιέκ ηόκ οπόθμζπμ πνόκμ ήζακ αόναηα (άπό ηό ελςηενζηό ιένμξ), ηαηά
δέ ηήκ ζηζβιή ηήξ ακάβηδξ ορώκμκηακ άπό ηό ιέζα ιένμξ οπενάκς
ημύ ηείπμοξ ηαί έπνμαάθθμκημ πμθύ πένα άπό ηίξ επάθλεζξ ιέ ηεναίεξ.
'Από αοηά, άθθα ιέκ έλεζθεκδόκζγακ θίεμοξ, πμύ είπακ αάνμξ όπζ
ιζηνόηενμ ηώκ δέηα ηαθάκηςκ (ηό έκα ηνίημ πενίπμο ημύ ηόκκμο),
άθθα δέ ιμθύαδζκα αθήιαηα...». Ώξ πνόξ ηόκ ηνόπμ πνμζαμθήξ ηώκ
πθμίςκ ό Πμθύαζμξ ακαθένεζ όηζ ηαη' ανπάξ ηηοπμύζε ιέ πακημεζδή
αθήιαηα ημύξ καύηεξ πμύ είπακ ημπμεεηδεή ζηήκ πθώνδ. Καηόπζκ
«έννζπκε ζζδενέκζα θααή ζέ ζπήια πενζμύ, πμύ είδε δεεή (ζηήκ
ιδπακή) ιέ αθοζίδα. Μέ ηήκ θααή αοηή άθμύ ζοκεθάιαακε ηό
2
πθμίμ άπυ ηυ ιένμξ ηήξ πθχνδξ, ζηυ υπμζμ ηαηχνεςκε κά ηδκ
μηενεχζδ, ηδκ θηένκα (ηυ άθθμ άηνμ ζηυ υπμζμ ηαηέθδβε ή ιδπακή ιέ
ηυ υπμζμ ζηενεςκυηακ ζέ ηάπμζμ ζδιείμ), ηδκ ηαηέααγε εκηυξ ηςκ
ηεζπχκ. "Οηακ ιέ ηήκ άκφρςζζ ηήξ πθχνδξ έδζκε ζηυ πθμίμ ηαηαηυνοθδ
δζεφεοκζζ μΰηςξ χζηε κά ζηδνίγεηαζ ζηήκ πνφικδ (ζηυ μπίζεζμ άηνμ),
ηίξ θηένκεξ ηχκ ιδπακχκ ηίξ έζηε-νέςκε ζέ αηίκδημ ζδιείμ. Τυηε ηήκ
ζζδενέκζα θααή ηαί ηήκ αθοζίδα ηήκ απεθεοεένςκε (μΰηςξ χζηε κά
ιείκδ εθεφεενμ ηαί κά πέζδ) άπυ ηήκ ιδπακή ιέ ηάπμζα ζπαζηδνία
(υνβακμ απεθεοεενχζεςξ ημφ εθαηδνίμο). Άθμτ βζκυηακ αοηυ, άθθα
ιέκ άπυ ηά πθμία έπεθηακ πθαβίςξ, ιενζηά δέ ηαηαζηνέθμκηακ. Τά δέ
πενζζζυηενα πθμία θυβς ηήξ πηχζεςξ ηήξ πθχνδξ άπυ (ιεβάθμ) ορμξ,
άθμτ αοείγμκηακ ζέ πενζζζυηενμ άπυ ηυ ηακμκζηυ αφεζζια, έβέιζγακ
άπυ εαθαζζζκά κενά ηαί ηυ πθήνςια ημοξ πε-νζήνπεημ ζέ ηαηάζηαζζ
ηαναπήξ.
Οπςζδήπμηε είκαζ εοκυδημ υηζ βζά κά φρςζδ ηήκ πθχνδ ηχκ
πθμίςκ υ Ανπζιήδδξ πνμζέδεκε ζηυ άθθμ άηνμ ηήξ ιδπακήξ αάνμξ
πμφ ιπμνμφζε κά έπζηφπδ αοηυ ηυ απμηέθεζια. Ο Πθμφηανπμξ
ακαθένεζ ηαί άθθμοξ ηνυπμοξ πνμζαμθήξ ηχκ νςιασηχκ πθμίςκ: «Τά
πθμία ιέ ζπμζκζά, ηά υπμζα ηνααμφζακ ζέ εζςηενζηέξ ακηίεεηεξ
ηαηεοεφκζεζξ, άθμτ εθάιαακακ (ηά πθμία) παθζκδνμιζηή ηαί
πενζζηνμθζηή ηίκδζζ ηαηέθδβακ ζημοξ βηνειμφξ ηαί ζημοξ ανάπμοξ
πμφ οπάνπμοκ ηάης άπυ ηυ ηείπμξ, έκχ ιέ ιεβάθδ (ηαηαζηνμθζηή)
δφκαιζ ζοκηνίαμκηακ μί μπθίηεξ πμφ απμηεθμφζακ ηά πθδνχιαηα...».
Τήκ σδζα μζηηνή ηφπδ είπακ ηαί ηά πμθζμνηδηζηά ιδπακήιαηα ιέ ηά
υπμζα μζ Ρςιαίμζ επεπείνδζακ κά πνμζαάθμοκ ηά ηείπδ. Ό Ρςιαίμξ
ακεφπαημξ Μάνηεθθμξ, δζμζηδηήξ ηχκ νςιασηχκ δοκάιεςκ, άθμτ
ζοκέδεζε μηηχ πθμία ιέ ιεβάθμ ηαί ζζπονυ γετβια, έημπμεέηδζε
πάκς ζέ αοηυ ιεβάθδ πμθζμνηδηζηή ιδπακή, πμφ χκμιαγυηακ
ζακβλθε, θυβς ηήξ υιμζυηδημξ ιέ ηυ μιχκοιμ ηνζβςκζηυ υνβακμ ηυ
υπμζμ έπνδζζιμπμζεΐημ άπυ ημφξ ανπαίμοξ. Τυ πμθζμνηδηζηυ αοηυ
ιδπάκδια ήηακ ορδθυξ πφνβμξ, έπί ηήξ ημνοθήξ ημτ υπμζμο, άθμτ
ακέααζκακ μ'ζ πμθειζζηαί ηαηχνεςκακ κά ηηοπμφκ ημφξ αιοκυιεκμοξ
πάκς ζηά ηείπδ ηαί κά είζπδδμφκ ζέ αοηά ιέ ηζκδηέξ βέθονεξ. 'Αιιά ό
Αξρηκήδεο είρε πξνεηνηκάζεη ηήλ πξέπνπζα ππνδνρή. Ό Πθμφηανπμξ
άκα-
1
θένεζ ηά έλδξ: «Έκχ δέ ή ζαιαφηδ ιεηαθενυηακ πνυξ ηυ ηείπμξ ηαί
απείπε (άπ' αοηυ) ζδιακηζηή άπυζηαζζ, έλεπήδδζε θίεμξ αάνμοξ δέηα
ηαθάκηςκ (εκυξ ηνίημο ημο ηυκκμο), έπεζηα δεφηενμξ ηαί ηαηυπζκ
ημφημο ηαί ηνίημξ. 'Απυ αοημφξ ιενζημί, άθμτ έπέπεζακ ηαηά ηδξ
ζαιαφηδξ ιέ ιεβάθμ ευνοαμ ηαί ηαναπή ηα-ηεηζάηζζακ ηήκ αάζζ ηδξ
ιδπακήξ ηαί δζέζεζζακ ηαί δζέζπαζακ ηήκ ζοκανιμθυβδζζ ημο
γεφβιαημξ...».
Μεηά ηίξ απμηοπίεξ αοηέξ, έζηέθεδ υ Μάνηεθθμξ, πνίκ απμπχνδζδ
άπυ ηήκ πμθζμνηία, κά επζπείνδζδ ηάπμζα ηεθεοηαία αζθκζδζαζηζηή
απυπεζνα. Απεθάζζζε κά πθδζίαζδ ηήκ κφηηα ηά ηείπδ ζέ ιζηνή
άπυζηαζζ, υπμο εά ήζακ απνυζαθδηεξ μί δοκάιεζξ ημο άπυ ηά αθήιαηα ηά
υπμζα έννίπημκημ ηαηά ηςκ ζηυπςκ ζέ ηάπμζα άπυζηαζζ άπυ ηυ ηείπμξ.
'Αθθά ηαί βζά ηήκ πε-νίπηςζζ αοηή είπε πνμκμήζεζ υ Ανπζιήδδξ: «υ δέ
Ανπζιήδδξ υπςξ θαίκεηαζ, ηαί πνυξ άκηζιεηχπζζζ ηέημζμο είδμοξ πνμζαμ-
θήξ ήηακ πνυ πμθθμφ πνμεημζιαζιέκμξ ιέ αμθέξ ιδπακδιάηςκ πμφ ήηακ
ζοιιέηνςξ ηακμκζζιέκεξ βζά ηάεε άπυζηαζζ ηαί βζά αέθδ πμφ έπεθηακ ζέ
ιζηνή άπυζηαζζ ηαί άθμφ ζέ δζάθμνα δζαζηήιαηα ημο ηείπμοξ ήζακ
πμθθά ακμίβιαηα, πμφ απμηεθμφζακ (ζπδιάηζγακ) ζεζνά, ζέ αοηά είπακ
ημπμεεηδεή ζημνπζμί {ζθνξπηνί, ιδπακέξ πνυξ έηζθεκδυκζζζ αεθχκ), πμφ
έννζπηακ (αέθδ) ζέ ιζηνή άπυζηαζζ βζά κά πθήλμοκ έη ηςκ πθδζίμκ ημφξ
επενμφξ (πμθειίμοξ) πςνίξ κά είκαζ μναημί» (Πθμοηάνπμο Βίμξ Μανηέθ-
θμο XV). "Οηακ θμζπυκ πνμζήββζζακ ηυ ηείπμξ μί Ρςιαίμζ έδέ-πεδζακ
ανμπή αθδιάηςκ, ηά υπμζα έπεθηακ εκακηίμκ ημοξ ζπεδυκ ζέ ηάεεηδ
δζεφεοκζζ («ώζπεξ πξόο θάζεηνλ»). Καηά ηήκ άπμιάηνοκζί ημοξ άπυ ηυ
ηείπμξ έβζκακ ζηυπμξ ηςκ ιδπακδιάηςκ, ηά υπμζα ηηοπμφζακ ζηυπμοξ ζέ
ιεβαθφηενδ άπυζηαζζ ηαί οπέζηδζακ ιεβάθεξ απχθεζεξ.
Ό Μάνημξ Κθαφδζμξ Μάνηεθθμξ έεαφιαζε ηήκ ηέπκδ ημφ
'Ανπζιήδμοξ ηαί ειπαίγμκηαξ ημφξ δζημφξ ημο ιδπακζημφξ, ηυκ
ζοκέηνζκε πνυξ ηυκ ενοθζηυ Βξηάξεωλ θέβμκηαξ: «Λελ ζά παύ-νωκε λά
πνιεκώκε θαηά ηνλ γεωκεηξηθνύ αληνϋ Βξηάξεω, ό όπνηνο θαζίδνληαο
ηά πινία καο ζηελ ζάιαζζα ζάλ παηρλίδη λά θαηαζηήζε άρξεζηα, έρεη δέ
μεπεξάζεη ηνπο κπζηθνύο Έθαηόγρεη-ξεο, ξίπηνληαο ζπγρξόλωο ηόζα
πνιιά βιήκαηα ελαληίνλ καο;» Τά ίδζα δζδβείηαζ ηαί υ Πμθφαζμξ, υ
υπμζμξ πανζζηά ηυκ
2
Ρσκαίν χπαην λά ιέγε ζηνπο κεραληθνχο ηνπ: «Ό Αρτιμήδης
τρηζιμοποιεί ηά πλοία μοσ γιά νά άνηλή νερό από ηην θάλαζζα, καηά
ηις εορηαζηικές ζπονδές, οι δέ ζαμδνκες μοσ (ηά πολιορκηηικά
μητανήμαηα) έτοσν άποδιωτθή από ηήν εορηή νηροπιαζμένες». Οί
Ρσκαίνη φκσο ζηξαηηψηεο είραλ ηφζν πνιχ ηξν-κνθξαηεζή, ψζηε φηαλ
έβιεπαλ λά θαίλεηαη άπφ ηά ηείρε θάπνην κηθξφ ζρνηλί ή μχιν,
έηξέπνλην ζε θπγή, θσλάδνληαο φηη έζεηε φ Αξρηκήδεο θάπνηα λέα
κεραλή ζε θίλεζη ελαληίνλ ηνπο. "Οια απηά επηβεβαηψλνληαη άπφ ηφλ
Ρσκαίν ηζηνξηθφ Έην Λί-βην, φ φπνηνο ζηήλ δηήγεζί ηνπ αθνινπζεί
ηφλ Πνιχβην.
Ό ρεηκψλαο ηνπ 213 π.Χ. παξέιπζε ηίο πνιεκηθέο επηρεηξήζεηο θαί
φ Μάξθειινο ζέιεζε λά θπξίεπζε ηήλ πφιη κέ πξνδνζία ηψλ
νιηγαξρηθψλ. "Οκσο πξνηίκεζε ηειηθά λά κήλ άλαιάβε θακκία
δέζκεπζη έλαληη ηψλ πξαθνζίσλ θαί πξνεθάιεζε εζειεκέλα ηήλ
απνηπρία ηεο ζηάζεσο. "Οηαλ φ Ρσκαίνο αλζχπαηνο πιεξνθνξήζεθε
άπφ έλα απηφκνιν πξαθφζην ραιθέα ηφλ ψζη, φηη θαηά ηήλ εαξηλή
ενξηή ηεο Αξηέκηδνο Λπαίαο (άλνημηο ηνπ 212 π.Χ.) έμ αηηίαο ηεο
γεληθήο νηλνπνζίαο, ή θξνχξεζηο ηψλ ηεηρψλ ηεο πφιεσο ζά ήηαλ
ραιαξή, απεθάζηζε λά δηελεξγήζε λπθηεξηλή αηθληδηαζηηθή έθνδν.
Χίιηνη επίιεθηνη Ρσκαίνη ζηξαηηψηεο αλαξξηρήζεθαλ κέ θιίκαθεο
απαξαηήξεηνη ζηφλ πχξγν ηεο Γαιεάγξαο, θαί άθνχ θαηέζθαμαλ ηνχο
αλχπνπηνπο θξνπξνχο πνχ βξήθαλ κεζπζκέλνπο ή απνθνηκηζκέλνπο
άλνημαλ ηίο πχιεο ηνχ Έμαπχινπ ζηφλ ξσκατθφ ζηξαηφ. Ό ππεχζπλνο
γηά ηήλ άκπλα ηεο πφιεσο ζηξαηεγφο Έπικνδης εγθαηέιεηςε θάζε
πξνζπάζεηα λά έθδηψμε ηνχο Ρσκαίνπο θαί πξνηίκεζε λά πεξηνξηζζή
ζηήλ θαηνρή ηψλ ζπλνηθηψλ ηεο Άτραδινής θαί "Ορησγίας. Λίγν
αξγφηεξα θαί κεηά ηήλ παξάδνζη ηνχ θξνπξίνπ ηνπ Εύρσάλοσ φ
Έπηθχδεο εγθαηέιεηςε ηίο πξαθνχζεο, θξίλνληαο ηήλ θαηάζηαζη
απειπηζηηθή θαί άθεζε ηήλ ζπλέρηζη ηεο άκπλαο ζηνπο αξρεγνχο ηψλ
κηζζνθφξσλ. Οί πξαθφζηνη πξνέβεζαλ ζηήλ άλάδεημη λέσλ
ζηξαηεγψλ, πνχ επεδίσμαλ λά δηαπξαγκαηεπζνχλ κέ ηφλ Ρσκαίν
αλζχπαην. Έλψ νί δηαπξαγκαηεχζεηο πξνρσξνχζαλ ηθαλνπνηεηηθά, νί
απηφκνινη θνβνχκελνη ηήλ έθδίθεζη ηψλ Ρσκαίσλ παξέζπξαλ ηνχο
κηζζνθφξνπο λά δνινθνλήζνπλ ηνχο πξαθνζίνπο ζηξαηεγνχο θαί
φζνπο άιινπο πνιίηεο είραλ έθδεισζή ππέξ ηψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ
θαί λά δηαξπάμνπλ ηίο πεξηνπζίεο ηνπο. Έπεηηα αλέδεημαλ έμε άξρε-
1
γνχο κηζζνθφξνπο έπί θεθαιήο ηήο άκπλαο, φκσο έλαο άπ' απηνχο, φ
Μοίρικος, ππεχζπλνο γηά ηήλ άκπλα ηήο Όξηπγίαο, χζηεξα άπφ
ζπλελλφεζη κε ηφλ Μάξθειιν, άλνημε κηά λχθηα αηνχο Ρσκαίνπο
ζηξαηηψηεο ηήλ πχιε θνληά ζηήλ θξήλε ηήο Αξέζνπζαο. Έμ αηηίαο ηήο
γεληθήο ηαξαρήο πνχ επαθνινχζεζε θπξηεχζεθαλ άπφ ηνχο Ρσκαίνπο
νί πξαθνχζεο.
Ό Μάξθειινο επέηξεςε, ρσξίο ηήλ ζέιεζί ηνπ άθνχ δέλ ηνικνχζε λά
έλαληησζή, ηήλ ιεειαζία θαί ηήλ δηαξπαγή ηήο πφιεσο άπφ ηνχο
ζηξαηηψηεο, νί φπνηνη έμεηξάπεζαλ ζέ άξπαγεο, βηαηνπξαγίεο θαί ζθαγέο,
ζχκα ηψλ νπνίσλ ππήξμε φ κεγάινο καζεκαηηθφο θαί κεραληθφο
Αξρηκήδεο. Γηά ηφλ ζάλαην ηνπ ππάξρνπλ δηάθνξεο εθδνρέο. Λέγεηαη φηη
θάπνηνο Ρσκαίνο ζηξαηηψηεο, ηφλ ζθφησζε κέζα ζηφ ζπίηη ηνπ, φηαλ φ
Αξρηκήδεο αξλήζεθε λά ηφλ άθνινπζήζε ακέζσο γηά λά παξνπζηαζζή
ζηφλ Μάξθειιν, επεηδή έιπλε θάπνην καζεκαηηθφ ζεψξεκα. Καη' άιιε
εθδνρή θάπνηνο ζηξαηηψηεο ηφλ απνθεθάιηζε φηαλ φ Αξρηκήδεο,
επξηζθφκελνο κέζα ζηφ ζπνπδαζηήξην ηνπ έιπλε θάπνην γεσκεηξηθφ
πξφβιεκα θαί ηνπ είπε: «Μή μοσ ηούς κύκλοσς ηάραηηε» (κή
θαηαζηξέθεο ηά γεσκεηξηθά ζρήκαηα). χκθσλα κέ κηά ηξίηε εθδνρή, φ
Αξρηκήδεο έθνλεχζε άπφ Ρσκαίνπο ζηξαηηψηεο, ζέ φδφ ηψλ
πξαθνπζψλ, φηαλ πήγαηλε λά παξαδψζε ζηφλ Μάξθειιν
ζπζθεπαζκέλα, γηά λά ηά πξνθχιαμε άπφ ηήλ δηαξπαγή, ψξηζκέλα
αζηξνλνκηθά φξγαλα. Οί ζηξαηηψηεο φκσο έλφκηζαλ φηη κέζα ζηφ
θηβψηην ππήξρε ρξπζφο θαί έθφλεπζαλ ηφλ κεγάιν "Ειιελα ζνθφ. Καηά
ηφλ Πινχηαξρν φ Μάξθειινο αηζζάλζεθε κεγάιε ιχπε γηά ηφλ θφλν ηνπ
'Αξρηκήδνπο θαί έζεψξεζε ελαγή ηφλ θνληά ηνχ κεγάινπ καζεκαηηθνχ
θαί ζνθνχ. Οί πξαθφζηνη έηίκεζαλ ηφλ Αξρηκήδε κέ ηάθν, πάλσ ζηφλ
φπνην ηνπνζεηήζεθε παξάζηαζηο πνχ εηθνλίδε πεξηγεγξακκέλν ζέ ζθαίξα
θχιηλδξν θαί έραξάρζε επίγξακκα κέ ηφ φπνην έδεινχην ή καζεκαηηθή
ζρέζηο ηνπ φγθνπ ηψλ δχν απηψλ ζηεξεψλ.
Ό δηάζεκνο ζηά δεηήκαηα ηήο βιεηηθήο θαί ηήο ππξνηερλνπξ-γίαο
Γάιινο επηζηήκσλ Φαβιέ γξάθεη ζηφ πεξηζπνχδαζην ζχγγξακκα ηνπ
πεξί ππξνβφινπ ηά θαησηέξσ56:
56. Βιέπε άξζξνλ ηνυ Μσξίο 'Ακέι νρφλ 4ν ηφκν ηνί πεξηνδηθνχ «ΗΛΙΟ»
(1940) ζει. 160, 174.
2
«Ή πνήζζξ ηςκ πονμαόθςκ όπθςκ, πμύ πνδζζιμπμζμύζακ ηδκ
αθδηζηή δύκαιζ ηδξ πονίηζδμξ δζεδόεδ ααειδδόκ, ηαί ηαη' μθίβμκ ζηίξ
δζάθμνεξ πώνεξ ηδξ Δονώπδξ, πςνίξ κά πνμηαθέζδ ηδκ έηπθδλζ ηαί
ηόκ εαοιαζιό ηόκ όπμζμκ ήηακ θοζζηό κά δδιζμον-βήζδ ιία ηέημζα
έθεύνεζζξ. Σμϋημ ζοκέαδ δζόηζ ηά όπθα αοηά ηαηά ηδκ πνώηδ ημοξ
έιθάκζζζ οπήνλακ θζβώηενμ απμηεθεζιαηζηά άπό ηά
πνδζζιμπμζμύιεκα ήδδ επζηοπώξ έπί ιαηνόκ πνό-κμκ. Σό βεβμκόξ αοηό
ιαξ αμδεά κά ακηζθδθεμύιε βζαηί ηό κέμ πονμαμθζηό δέκ
ικδιμκεύεηαζ ηαηά ηδκ πνώηδ ημο έιθάκζζζ μύηε άπό ημύξ
ζζημνζημύξ, μύηε άπό ημύξ πνμκζημβνάθμοξ».
«Μκδιμκεύμιε ηδκ ακςηένς παναηήνδζζ», ζοκεπίγεζ ό Μς-νίξ
'Αιέθ, «βζά κά ηαηαδείλςιε όηζ ή πναβιαηζηή ηαηαβςβή ημύ
πονμαόθμο θαίκεηαζ απμθύηςξ άβκςζηδ. "Ηδδ εά πνμζπαεήζμοιε κά
ακηζθδθεμύιε ηί ζοκέαδ πνάβιαηζ. Κάπμζμζ ζζημνζημί ικδιμκεύμοκ
πονμαόθα πμύ έπνδζζιμπμζμΰκημ πνό Χνζζημύ ζηίξ Ικδίεξ. "Αθθμζ
απμδίδμοκ ηήκ έπζκόδζζ αημύξ Κζκέγμοξ, ηό έημξ 80 ι.Χ.,
ζοβηεηνζιέκα δέ ακαθένμοκ όηζ ό αοημηνάηςν Βί-Λί οπήνλε ό
εθεονέηδξ ημύ κέμο όπθμο. Καί μί δύμ όιςξ αοηέξ απόρεζξ είκαζ
ζθαθενέξ ηαί πθακδιέκεξ δζόηζ ό ππαγμαηικόρ εθεςπέηηρ ηοϋ
ηηλεβόλος είναι ό Έλλην μαθημαηικόρ καί γεω-μέηπηρ Απσιμήδηρ, ζημκ
όποιο οθείλονηαι καί άλλερ ζημανηικέρ ηελειοποιήζειρ ηηρ ηεσνικήρ
όπωρ είναι ό οδονηωηόρ ηποσόρ καί ό αηέπμων κοσλίαρ. Ό ιέβαξ αοηόξ
επζζηήιςκ θένεηαζ ηαί ώξ εθεονέηδξ άθθδξ άπμηεθεζιαηζηςηάηδξ
πμθειζηήξ ιδπακήξ ιέ ηήκ αμήεεζα ηήξ μπμίαξ έηαοζε ηόκ ζηόθμ ηώκ
Ρςιαίςκ ηαηά ηήκ πμθζμνηία ηώκ οναημοζώκ. Πώξ επέηοπε ηό
ηαηόνεςια ημύημ δέκ είκαζ βκςζηό, πζζηεύεηαζ όιςξ όηζ
έπνδζζιμπμίδζε ηάημπηνα ηαί θαημύξ ιέ ηήκ αμήεεζα ηώκ μπμίςκ
ζοκεηέκηνςζε έπί ηώκ λύθζκςκ ζηαθώκ ηήξ επμπήξ εηείκδξ ηίξ
δθζαηέξ αηηίκεξ ηαί πνμηαθμύζε έηζζ εζηίεξ πονηαβζώκ. "Αξ δμύιε
όιςξ ηί ήηακ ηό πνώημ ηδθεαόθμ ημύ Άνπζιήδμοξ. Φοζζηά δέκ
θεζημονβμύζε ιέ άκά-θθελζ ηήξ πονίηζδμξ δζόηζ ή ύθδ αοηή ήηακ ηόηε
άβκςζηδ57, απμηεθεί όιςξ ηήκ πνώηδ ίζςξ πναηηζηή εθανιμβή ημύ
αηιμύ. ηό
57. Ό Μςνίξ 'Αιέθ θαίκεηαζ κά άβκμή δηζ ό αθιςκεΰξ άκεηάθορε ηήκ
πονίηζδα ηαί ιέ ηίξ ιδπακζηέξ ημο εθεονέζεζξ, δπςξ π.π. έκα είδμξ θθεβμιέ-
κμο άνιαημξ, αιθζζαήηδζε ηήκ ελμοζία ημϋ Γζόξ.
1
πονμαόθμ ημο ό Ανπζιήδδξ έδςζε ηδκ μκμιαζία «'Απσικέπας-νον».
Σδκ έθεύνεζζ πενζέβναθε ζέ ιζά άπό ηίξ επζζηδιμκζηέξ πναβιαηείεξ
ημο, ή μπμία έζώγεημ ηαηά ηόκ ιεζαίςκα ηαί ζήιενα έπεζ παεή. ΟΙ
πενίενβμζ εά ιπμνμύζακ κά ακαηαθύρμοκ ηήκ πενζβναθή ημο ζηήκ
αζαθζμεήηδ ημο Γαθθζημύ Ικζηζημύημο ηαί ζέ έκα άπό ηά δώδεηα
πεζνόβναθα ημο πενίθδιμο ηαθθζηέ-πκμο ηαί έπζζηήιμκμξ ηδξ
ακαβεκκήζεςξ Λεονάπδον Νηά Βί-νηοι...».
Έδώ, ζέ αοηό ηό ζδιείμ, ηάκμκηαξ ιζά ιζηνή δζαημπή άπό ηήκ
πανάεεζζ ημο θίακ εκδζαθένμκημξ άνενμο ημο Μςνίξ 'Αιέθ άπό ηόκ
«ΗΛΙΟ» όθείθμιε κά δζαηοπώζμοιε ηήκ αάζζιδ άπμρζ όηζ ό έκ θόβς
Ιηαθόξ γςβνάθμξ ηαί επζζηήιςκ ηδξ Ακαβεκκήζεςξ ακηέβναρε ηαί
«άκεηάθορε» ηίξ λεπαζιέκεξ εθεονέζεζξ ημο ιεβάθμο Έθθδκμξ ζμθμύ
ηαί πζεακώξ ηαί άθθςκ Δθθήκςκ. οκεπίγς ηαί δίδς πάθζ ηόκ θόβμ
ζηόκ Μςνίξ 'Αιέθ: «Σό πεζνόβναθμ (ημύ Λεμκάνδμο κηά Βίκηζζ)
πενζθαιαάκεζ ηαί ζπεδίαζια ηδξ εθεονέζεςξ ηαεώξ ηαί θεπημιενή
πενζβναθή αοηήξ πμύ μθείθεηαζ ζηόκ Λεμκάνδμ κηά Βίκηζζ, ό όπμζμξ
είπε ϋπ' όρζκ ημο ηήκ πενί «Ανπζηεναύκμο» πναβιαηεία ημύ
Ανπζ-ιήδμοξ. Τό πεπίεπγο είναι όηι ηό σειπόγπαθο είναι ελαθπώρ
κπςπηογπαθημένο διόηι ή άνάγνωζίρ ηον ππέπει νά γίνη έκ δεξιών ππόρ
ηά απιζηεπά, όπωρ γπάθοςν οι αναηολικοί λαοί ("Απαβερ κ.λπ.).
Καηςηένς παναεέημιε έπί θέλεζ ηήκ πενζβναθή αοηή ημύ Νηά
Βίκηζζ ζέ ιεηάθναζζ:
«Έθεύνεζζξ ημύ Ανπζιήδμοξ. Σό άνπζηέναοκμκ είκαζ πάθηζκδ
ιδπακή πμύ νίπηεζ ζζδενέκζεξ ζθαίνεξ ιέ ζζπονό πάηαβμ ηαί ιεβάθδ
ζθμδνόηδηα. Σό έκ ηνίημ ημύ μνβάκμο αοημύ πενζθαιαάκεζ ιεβάθδ
πμζόηδηα ακαιιέκςκ ακενάηςκ (δδθαδή ηάναμοκα). Αημθμύεςξ
όηακ εενιακεή ηό κενό ζθίββμκηαζ μί ημπθίεξ ημύ δμπείμο, ηό κενό
δζαθεύβεζ ηαί πύκεηαζ ζηό ένοενμπονςιέκμ ηιήια ημύ μνβάκμο.
Αιέζςξ ιεηααάθθεηαζ ζέ άηιό ηόζμ άθεμκμ ηαί ζζπονό, ώζηε
θαίκεηαζ εαύια κά αθέπδ ηακείξ ηήκ δύκαιί ημο ηαί ηόκ ηνόημ ηόκ
όπμζμ εά πανάβδ. Ή ιδπακή αοηή εηζθεκδμκίγεζ ζθαίνα αάνμοξ εκόξ
ηαθάκημο».
Καί ζοκεπίγεζ ό Μςνίξ 'Αιέθ: «Από ηήκ παναπάκς πενζβναθή
ζοκάβεηαζ όηζ ηό ηιήια ημύ ηδθεαόθμο πμύ ακηζζημζπεί ζηήκ
2
ζύβπνμκδ εαθάιδ ή ηό ένοενμποναηηςιέκμ ιόθζξ δέ έηποκόηακ ιέζα
ζέ αοηό ηό εενιό κενό ιεηαααθθόηακ ζε άηιό, ό όπμζμξ θόβς ηδξ
εθαζηζηόηδηαξ ημο ελςεμύζε ηό αθήια ηαί πνμηαθμύζε ηδκ
έηζθεκδόκζζί ημο.
Τό ακςηένς ηδθεαόθμ δέκ ακαθένεηαζ πμοεεκά άκ πνδζζιμ-
πμζήεδηε πμηέ, οπάνπεζ όιςξ έκαξ άηοπδξ ακάθμβμξ πεζναιαηζζιόξ,
ιεηαβεκέζηενμξ ημύ Νηά Βίκηζζ, ζηόκ όπμζμ πνμέαδ ό πενίθδιμξ
ΠαπΙνος ό εεςνμύιεκμξ ώξ ό πνόδνμιμξ ηήξ αηιμιδπακήξ.
εθεονέηδξ αοηόξ έπμκηαξ, ώξ θαίκεηαζ, ΰπ' όρζκ ημο ηό ηδθεαόθμ ημύ
'Ανπζιήδμοξ, άκ ηαί ό σδζμξ δέκ όιμθμβή, όηζ ακηέβναρε ηήκ έιπκεοζζ,
ζηέθεδηε κά ηαηαζηεοάζδ ηαί αοηόξ πμθειζηό ιδπάκδια, πμύ κά
θεζημονβή ιέ ηήκ αμήεεζα ημύ αηιμύ. Τό πείναια όιςξ απέηοπε ηαί ηό
ιόκμ απμηέθεζια ημο ήηακ κά έπζζοιαή έηνδλζξ, ή μπμία πνμεηάθεζε
ηήκ ηαηάννεοζζ ηιήιαημξ ημύ ενβαζηδνίμο ημο ηαί ηόκ εάκαημ
πμθθώκ ακενώπςκ.
Έκ ηαηαηθείδζ πάκηςξ δύκαηαζ κά θεπεή όηζ ηό πνώημ ηδθεαόθμ
μθείθεηαζ ζηόκ Ανπζιήδδ, ιμθμκόηζ δέ δέκ έπμιε έπί ημύ γδηήιαημξ
αοημύ άθθδ ιανηονία πθήκ ημύ πεζνμβνάθμο ημύ Νηά Βίκηζζ πνέπεζ
κά δώζςιε πίζηζ ζέ αοηό, βκςζημύ όκημξ όηζ ό δζάζδιμξ βεςιέηνδξ
εΐπε ζδζαίηενδ ηθίζζ ζηίξ πμθειζηέξ εθεονέζεζξ, έβναρε δέ ηαί
πναβιαηεία πενί πονόξ, ή μπμία έπεζ ζήιενα παεή...».
Γζά ηόκ ιεβάθμ "Εθθδκα ζμθό εά ήημ δοκαηόκ κά βναθμύκ πάνα
πμθθά ηαί ζδίςξ βζά ηήκ πνμζθμνά ημο ζηήκ ιαεδιαηζηή ηαί θοζζηή
επζζηήιδ. "Οιςξ δέκ είκαζ αοηό ηό εέια αοημύ ημύ αζαθίμο. Εηείκμ
πμύ εά πνέπεζ κά άκαθενεή είκαζ όηζ ό ααζζθεύξ Ίένςκ, ό όπμζμξ ηαηά
ηόκ Πθμύηανπμ ήηακ ζοββεκήξ ημύ 'Ανπζιήδμοξ, ακέεεζε ζηόκ ιεβάθμ
ζμθό ηήκ επμπηεία ηήξ καοπδβήζεςξ ηήξ πενίθδιμο «Σνρακοζίας
νεώς (νηός)» όπμο είπε ημπμεεηδεή θζεμαόθμξ ιδπακή, ένβμ ημύ
'Ανπζιήδμοξ. Τήκ πθδνμθμνία αύηδ πανέπεζ ό Αεδκαίμξ (Βζαθ. Ε',
206). Ή ηαεέθηο-ζζξ ημύ πενίθδιμο πθμίμο έβζκε δοκαηή πάνζξ ζηήκ
έθζηα (ημπθία) πμύ είπε εθεύνεζ ό Σοναηόζζμξ ζμθόξ. Ακαθένεζ
ζπεηζηώξ ό Αεδκαίμξ: « Ανπζιήδδξ ό ιδπακζηόξ ιόκμξ ημο ηό
ηαεείθ-ηοζε ζηήκ εάθαζζα, άθμύ έπνδζζιμπμίδζε θίβμ πνμζςπζηό
(ενβαηώκ)· άθμύ δδθαδή ηαηεζηεύαζε έθζηα (ημπθία) ηαεείθηοζε ηό
ιεβάθμ ημύημ πθμίμ ζηήκ εάθαζζα. Πνώημξ δέ ό Ανπζιήδδξ εθεύνε
ηήκ ηαηαζηεοή ηήξ έθζημξ».
1
Καί ό Πθμύηανπμξ ακαθένεζ ηό σδζμ βεβμκόξ, δζδβμύιεκμξ όηζ ό
Ανπζιήδδξ ηαεείθηοζε ιεβάθμ ηνζάνιεκμ πμθειζηό πθμίμ ιέ όθμ ηό
πθήνςια ημο ηαί ηά έθόδζά ημο ηαί ηό θμνηίμ ημο, «αοηόξ δε ιόκμξ
ημο ηαεήιεκμξ ζε άπόζηαμζ, πςνίξ πνμζπάεεζα, άθθά ήζοπα ζείμκηαξ
ιέ ηό πένζ ημο ηάπμζα άνπή πμθοζπάζημο». Τό πμθύζπαζημ ήηακ
ζύκεεηδ ηνμπαθία, είπε δέ αοηό ηό όκμια, δζόηζ έζύνεημ (έζπάημ) ιέ
πμθθά ζπμζκζά. Καί ό Σιμ-πλίκιος θέβεζ όηζ ή ηαεέθηοζζξ έβζκε ιέ
«ταριζηίφνα».
πανζζηίςκ ήηακ ιδπάκδια πανόιμζμ ιέ ηό πμθύζπαζημ. δέ
Τγέηγδξ ακαθένμκηαξ ηό ηαηόνεςια αοηό ημο 'Ανπζιή-δμοξ, μιζθεί
ηαί αοηόξ βζά «πανζζηίςκα». Καηόπζκ ημύημο εηέεδ ηό γήηδια άκ ή
ηαεέθηοζζξ έβζκε ιέ έθζηα, ιέ αηένιμκα ημπθία όπςξ εά θέβαιε
ζήιενα, ή ιέ πμθύζπαζημ. Μπμνμύιε κά άνςιε ηήκ δζαθςκία ηήξ
παναδόζεςξ άκ δεπεμύιε όηζ ή ηαεέθηοζζξ έβζκε ιέ πμθύζπαζημ,
αθμύ εδόεδ ή πνώηδ ώεδζζξ ιέ ημπθία.
Θά πνέπεζ ηέθμξ κά άκαθενεή ή βκώιδ ημο Λάζιπκζηξ βζά ηόκ
Ανπζιήδδ ηαί ηόκ Απμθθώκζμ, ζηήκ μπμία πενζηθείεηαζ όθδ ή αθήεεζα
βζά ηίξ «κεώηενεξ ακαηαθύρεζξ»: «Εκείνος ό όποιος καηανοεί ηόν
Αρτιμήδη καί ηόν Απολλώνιο, θά είναι θειδφλό-ηερος ζηόν θασμαζμό
ηφν ανακαλύυεφν ηφν ανδρών ηής νεφηέρας εποτής» (Λάζιπκζηξ
«"Απακηα» V, 460).
2
ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ'
Από τά άσυυξιογόνα αέπια των απχαίων ατό υγπό πυπ των
μεσαιωνικών Ελλήνων
Θμοηοδίδδξ ακαθένεζ όηζ ηαηά ηδκ πμθζμνηία ηςκ Πθαηαζώκ
(429 π.Χ.) άπό ημοξ Πεθμπμκκδζίμοξ έπνδζζιμπμζήεδ-ζακ
ειπνδζηζηέξ ΰθεξ -εεζάθζ ηαί πίζζα- ηίξ όπμζεξ έννζλακ ζέ ζςνμύξ
λύθςκ πμύ ζοβηέκηνςζακ βζά κά ηαηαηαύζμοκ ηίξ Πθαηαζέξ. "Ακαρε
ιάθζζηα ηόζμ ιεβάθδ θθόβα, ηαί, όπςξ ημκίγεζ παναηηδνζζηζηά ό
Θμοηοδίδδξ, ηέημζα θθόβα, πμύ κά έπεζ άκαθεή ιέ ακενώπζκδ
εκένβεζα, ηακείξ δέκ έπεζ δδ ιέπνζ εηείκδ ηήκ επμπή. Κακείξ δέκ
ιπμνμύζε κά πθδζίαζδ ζέ έκα ιεβάθμ ηιήια ηδξ πόθεςξ όπμο είπε
πνμηθδεή ό ειπνδζιόξ, ή δέ δοκαηή ανμπή, πμύ έπεζε λαθκζηά,
έβθύηςζε ημύξ Πθα-ηαζεΐξ άπό ηήκ ηαηαζηνμθή. "Οηακ ό Βμζςηάνπδξ
Παγών-δας, ανπδβόξ ημύ εδαασημύ ζηναημύ, έκίηδζε ημύξ Αεδκαίμοξ,
ζηά ζύκμνα ημύ Ωνςπμύ, επεπείνδζε κά πμθζμνηήζδ ηό Δή-λιον, όπμο
ό επενόξ ήηακ ηαθώξ ώπονςιέκμξ (424 π.Χ.). Ή πόθζξ, πμύ είπε
όπονςεή άπό ηόκ Αεδκαίμ ζηναηδβό Ιπποκράτη, θαζκόηακ απόνεδημξ.
ΟΊ Βμζςημί έπεηέεδζακ εκακηίμκ ηδξ άθμύ έθααακ εκζζπύζεζξ άπό δύμ
πζθζάδεξ μπθζηώκ, άπό ηήκ Πεθμπμκκδζζαηή θνμονά πμύ είπε
εηηεκώζεζ ηήκ Νίζαζα ηαί άπό ιενζημύξ Μεβανείξ. "Αξ δώζμοιε ηόκ
θόβμ ζηόκ ιεβάθμ ζζημνζηό ηήξ ανπαζόηδημξ, ηόκ Θοσκσδίδη (αζαθίμκ
Γ', παναβν. 100): «Μέ ηόκ ζηναηόκ ημοξ εκζζποιέκμ ηαη' αοηόκ ηόκ
ηνόπμκ, έαάδζζακ εκακηίμκ ημύ Γδθίμο, ημύ μπμίμο πνμζέααθακ ηό
όπύνςια, ηαί ηαηόπζκ άθθςκ ιέζςκ επζεέζεςξ, ηά όπμζα έδμηίιαζακ,
έθενακ πθδζίμκ ημύ ηείπμοξ ηαί ηάπμζα ιδπακή, ιέ ηήκ μπμία
ηαηώνεςζακ πνάβιαηζ ηαί κά ηό
1
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
ΤΑ ΙΕΡΑ ΟΠΛΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - ΚΩΝ/ΝΟΣ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search