ΤΑ ΙΕΡΑ ΟΠΛΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - ΚΩΝ/ΝΟΣ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ

ό ααζζθεύξ ηαί ή ζηναηζά ημο πμύ είκαζ ζηήκ λδνά, άκ δε ηαηεο-εοκεή
πνόξ ηά πθμία πμύ είκαζ ζηήκ Σαθαιίκα εά ηζκδοκεύζδ ό ααζζθεύξ κά
πάζδ ηδκ καοηζηή ημο δύκαιζ. Τήκ εμνηή αοηή ηεθμύκ μζ Αεδκαίμζ
ηάεε έημξ πνόξ ηζιήκ ηδξ Μδηέναξ ηαί ηδξ Κόνδξ22 ηαί ζε αοηά
(δδθαδή ηά ιοζηήνζα) ιοείηαζ όπμζμξ άπ' αοημύξ (δδθαδή ημύξ
Αεδκαίμοξ) εέθεζ ηαί μπμζμζδήπμηε από ημύξ άθθμοξ "Δθθδκεξ ηαί ή
θςκή πμύ αημύξ εΐκαζ ή ιοζηζηή θςκή ημΰ ίάηπμο» (...ηαί ηήκ θςκήκ
ηδξ άημύεζξ έκ ηαύηδ ηή όνηή ίαηπά-γμοζζ) πμύ ζοκδείγμοκ ζε αοηήκ
ηήκ εμνηή...». Μεηά άπ' αοηά ό Γδιάναημξ είπε ζηόκ ελόνζζημ
Αεδκαίμ: «Σώπα ιή ηό πήξ ζέ ηακέκα άθθμ, βζαηί άκ αοηά θεάζμοκ
ζηά αοηζά ημύ ααζζθέςξ, εά πάζδξ ηό ηεθάθζ ζμο. Καί μύηε έβώ εά
ιπμνέζς κά ζέ ζώζς, μύηε ηακέκαξ άθθμξ. Κάεδζε θνόκζια θμζπόκ,
ηζ όζμ βζά ηόκ ζηναηό, άξ θνμκηίζμοκ μί εεμί βζ' αοηόκ. Καί πνμζεέηεζ
ηαηόπζκ ό Ηνόδμημξ: «Έκώ ιέκ αοηόξ ζοκεαμύθεοε θμζπόκ αοηά, πνόξ
ηό ζηναηόπεδμ ηςκ Δθθήκςκ ζηήκ Σαθαιίκα ιεηαθενόηακ ή αμή (πμύ
αημοβόηακ) ηαί ηό ζύκκεθμ πμύ είπε δδιζμονβδεή ηαί ύρςεή (ζηόκ
μονακό)...».

΋ Πθμύηανπμξ ζηόκ Βίμ ημύ Θειζζημηθέμοξ, άθμύ ακαθένεηαζ
ζηήκ έλόκηςζζ ημύ 'Ανζαιέκμοξ, αδεθθμύ ημύ Ξένλμο από ηόκ
'Αιεζκία ηόκ Γεηεθέα ηαί ηόκ Σςηθή ηόκ Πεδζέα ηαί ηήκ ιεηαθμνά
ηδξ ζμνμύ ημο άπό ηήκ Ανηειζζία εκώπζμκ ημύ Πένζμο ααζζθέςξ,
βνάθεζ: «Έκώ δέ ή ιάπδ εύνίζηεημ εζξ αοηό ηό ζδιείμ, αμή δέ ηαί
θςκή έβέιζζε ηό Θνζάζζμκ πεδίμκ ιέπνζ ηδξ εαθάζζδξ ώξ έάκ έβί-κεημ
άπό πμθθμύξ ιαγί ακενώπμοξ ή πμιπή ημύ ιοζηζημύ Ίάηπμο άπό ηό
πθήεμξ δέ ηώκ ηναοβαγόκηςκ έθάκδ ώξ κά ακήνπεημ ααειδδόκ άπό
ηδξ λδνάξ κέθμξ, ηό όπμζμκ οπμπςνμύκ έπεζεκ επάκς εζξ ηά πθμία.
"Αθθμζ πάθζκ έκόιζγακ όηζ έαθεπακ θακηάζιαηα ηαί είδςθα ακδνώκ
έκμπθςκ, ηά όπμζα άπό ηήκ Ασβζκακ, άπθςκακ ηάξ πείναξ πνόξ ηά
εθθδκζηά πμθειζηά ηαί έθακηάζεδζακ όηζ ήζακ μί Αίαηίδαζ, ημύξ
μπμίμοξ πνό ηδξ ιάπδξ είπμκ έπζηαθεζεή εζξ αμή-εεζακ δζά
πνμζεοπώκ» (ή ιεηάθναζζξ είκαζ ζοκενβάημο ημύ πενζμδζημύ
«ΗΛΙΟΣ», ηόιμξ 20όξ 1951, άπ' όπμο έπεζ θδθεή). Γύκαηαζ ζηό
ζδιείμ αοηό κά δζαηοπςεή ή ημθιδνή βκώιδ, όηζ επνόηεζημ όπζ βζά
θακηάζιαηα, όπςξ ηά εκκμμύιε ζήιενα, άθθά βζά δδιζμον-

22. Γδθαδή ηδξ Γήιδηνμξ ηαί ηδξ
Πενζεθόκδξ.

βία ηεναζηίςκ εζηόκςκ ηςκ Αίαηζδώκ ζηόκ μνίγμκηα ιε άβκςζηα αθθά
ηεθεζόηαηα επζζηδιμκζηά όνβακα ηαί ιέζα πνόξ ηόκ ζημπόκ ηδξ
εκζζπύζεςξ ημύ δεζημύ ηςκ πμθειμύκηςκ, ηά δέ «εαοιαημονβά
αβάθιαηα» ηςκ Αίαηζδώκ έπμοκ αζθαθώξ ηάπμζα ζπέζζ ιέ ηά
δδιζμονβήιαηα αοηά. Δπίζδξ ή «ιοζηζηή θςκή» ημΰ Ιάηπμο ηαί ηό
κέθμξ ημύ ημκζμνημύ άπό ηήκ Δθεοζίκα ιέ αεααζόηδηα ιπμνεί κά
ύπμζηδνζπεή όηζ ήζακ απμηεθέζιαηα ηδξ πνήζεςξ ιοζηζηώκ ζενώκ
όπθςκ άπό ιοδιέκμοξ ζηά Δθεοζίκζα ιοζηήνζα.

Ή καοιαπία έβζκε ηαηά ηήκ πενίμδμ ημύ εμνηαζιμύ ηώκ
Δθεοζίκζςκ Μοζηδνίςκ. Ή πμιπή βζκόηακ ηαηά ηήκ κύπηα ηδξ 20ήξ
πνόξ 21 δκ ημύ Βμδδνμιζώκμξ (ηαηά ηό δεύηενμ ήιζζο ημύ
Σεπηειανίμο) άπό ημύξ Μύζηεξ, πμύ έπόνεοακ, ηναβμοδμύζακ ηαί
ηναημύζακ θαιπάδεξ. Ή πακδβονζηή πμιπή, ηήκ μπμία
παναημθμοεμύζακ πζθζάδεξ Δθθήκςκ ηαί ή μπμία ώδδβμύζε ηό λόακμ
ημΰ Γζμκύζμο (Ιάηπμο) άπό ηήκ Αεήκα ζηήκ Δθεοζίκα, έπί ηδξ Ιενάξ
΋δμύ, άνπζγε ηήκ 19δ ημύ Βμδδνμιζώκμξ. Τήκ θμνά αοηή θμζπόκ, δέκ
οπήνπακ μζ ηάημζημζ ηδξ Αηηζηήξ, πμύ εά έώνηαγακ ηήκ ηόζμ
δδιμθζθή αοηή εμνηή. Καί έν ηούηοιρ αςηοί καί ζηά πλοία εςπιζκόμενοι
είσαν ηήν ένηύπυζι όηι άκοςαν ηόν θόπςαο ηηρ πανηβύπευρ καηά ηήν
ώπιομένη ημέπα καί έπί-ζηεςζαν όηι ή μςζηική πομπή έζπεςδε ππόρ
αοήθεια ηοςρ.

"Οιςξ δέκ ήηακ ή πνώηδ θμνά ζηήκ εθθδκζηή ζζημνία πμύ
ζοκέααζκε ηάηζ ηέημζμ, δδθαδή ή έιθάκζζζξ εκόξ εεσημύ κέθμοξ. Καηά
ηήκ δεηαεηή πμθζμνηία ηήξ Τνμίαξ άπό ημύξ Απαζμύξ, ό Απόθθςκ ό
όπμζμξ ήηακ ιέ ηό ιένμξ ηώκ Τνώςκ, εκήνβδζε αζηναπζαία όηακ
έηζκδύκεοε κά θμκεοεή άπό ηόκ Απζθθέα, ό Άβήνυπ, βζόξ ημύ
Ακηήκμνμξ. ΋ εεόξ ηώκ Γεθθώκ άπειάηνοκε ηόκ Τνώα ήνςα άπό ηό
πεδίμ ηήξ ιάπδξ, άθοϋ ηόν έκάλςτε μέ πςκνό νέθορ. (Γέκ εά πνέπεζ
επίζδξ κά λεπκμύιε ηαί ηήκ ιαβζηή πενζηεθαθαία ημύ Πθμύηςκμξ ηαί
όζμοξ ηήκ έπνδζζιμπμίδζακ...). Αθθά άξ επακέθεμοιε ζηά όζα
ζοκέαδζακ ζηήκ καοιαπία ηήξ Σαθαιίκμξ23. Καηά ηόκ Ηνόδμημ (VIII,
64) μί "Δθθδκεξ έζηεζ-

23. Ή ακπιαήρ ημεπομηνία ηήρ διεξαβυβήρ ηήρ ναςμασίαρ ηήρ
Σαλαμίνορ είναι ή 20ή ηοΰ Βοηδπομιώνορ ηοΰ Ιος έηοςρ ηήρ 75ηρ
Όλςμπιάδορ, δηλαδή ή 23η Σεπηεμαπίος ηοΰ 480 π.Χ.

2

θακ μηήκ Αίβζκα έκα πθμίμ βζά κά δεδεμύκ έηεΐ ζημοξ έπζπς-νίμοξ
ήνςεξ, ηόκ Αζαηό ηαί ηό βέκμξ ημο, ηόκ Πδθέα ηαί ηόκ Απζθθέα βζά κά
ημοξ πανάζπμοκ ηδκ αμήεεζα ημοξ. Τό πθμίμ αοηό επακήθεε ηήκ
ζηζβιή ηήξ εκάνλεςξ ηήξ καοιαπίαξ θένμκηαξ πνόξ έκίζποζζ ηςκ
ιαπόιεκςκ ηά εαοιαημονβά αβάθιαηα ηςκ Αίαηζδώκ ηαί ηαηά ηήκ
αίβζκδηζηή πανάδμζζ, αοηό επεηέεδ πνώημ. Μάθζζηα, όπςξ ακεθένεδ,
μί "Εθθδκεξ έαθεπακ ηά θακηάζιαηα ηςκ Αίαηζδώκ κά ηείκμοκ
πνμζηαηεοηζηά ηά πένζα ζηά εθθδκζηά πμθειζηά ηαηά ηήκ καοιαπία...
Ό Ηνόδμημξ επίζδξ ακαθένεζ όηζ ηαηά ηήκ καοιαπία ειθακίζεδηε
ζημοξ "Εθθδκεξ ιζά βοκαίηα, οπενθοζζημύ ιεβέεμοξ, ηαί όηζ έθώκαγε
δοκαηά, ώζηε κά άημοζεή άπό όθμοξ ημύξ "Εθθδκεξ άθμΰ πνώηα ημοξ
είνςκεύεδηε: «Καηόιμζνμζ άκενςπμζ, έςξ πόηε αηόιδ εά
όπζζεμδνμιήηε ιέ ηήκ πνύικδ;» (Η', 84). Ή βοκαίηα αοηή, έεες-νήεδ
άπό ημύξ Έθθδκεξ όηζ ήηακ ή εεά Αεδκά.

Ό Παοζακίαξ ζηά «ΑΤΤΘΚΑ» ακαθένεζ ηαί αοηό: «"Οηακ μί
Αεδκαίμζ έδζκακ ηήκ καοιαπία ιέ ημύξ Πένζεξ, έκαξ δνάημκηαξ, θέκε,
ειθακίζεδηε ακάιεζα ζηά πθμία" όπςξ απεηάθορε ιέ πνδζιό ημο ό
εεόξ ζημοξ Αεδκαίμοξ, ό δνάημκηαξ αοηόξ ήηακ ό ήνςαξ Κοπνεύξ».
(Ό Κοπνεύξ ήηακ βζόξ ημο Πμζεζδώκμξ ηαί ηήξ Σαθαιίκμξ ηαί
ζύιθςκα ιέ ηήκ πανάδμζζ ήηακ άπό ηήκ ιέζδ ηαί πάκς άκενςπμξ ηαί
άπό ηήκ ιέζδ ηαί ηάης ράνζ ή όθζξ...). Νά ήηακ άναβε ηάπμζμξ
δνάημκηαξ όπςξ όθμζ ιαξ ηόκ εκκμμύιε, ή ιήπςξ ηάπμζμ δναηόιμνθμ
ιδπάκδια, (δνάημξ-νμιπόη) απμηέθεζια εθανιμβήξ ιοζηζηώκ ζενώκ
βκώζεςκ;

Αθθά έιθάκζζζ δνάημκημξ δεκ ακαθένεηαζ ιόκμκ ζηήκ καοιαπία
ηήξ Σαθαιίκμξ. Σέ ιζά άθθδ ιάπδ ιεηαλύ Ανηάδςκ ηαί Ηθείςκ πμύ
ζοκέαδ ηό 364 π.Φ. ηαί ή όπμζα ηαηέθδλε ζέ κίηδ ηώκ ηεθεοηαίςκ,
έηακε ηήκ έιθάκζζζ ημο έκαξ ηενάζηζμξ δνάημκηαξ ή, ζύιθςκα ιέ ηήκ
πανάδμζζ πμύ ακαθένεζ ό Παοζακίαξ ζηά «ΗΛΘΑΚΑ» (VI, 20, 4-6),
έκα παζδί πμύ ιεηαιμνθώεδηε ζέ... δνάημκηα ηαί έζςζε ημύξ
Ηθείμοξ. Γνάθεζ ό Μζηνα-ζζάηδξ πενζδβδηήξ: «Υπάνπεζ ή πανάδμζζξ
όηζ όηακ μί Ανηά-δεξ είπακ εζζαάθεζ ιέ ζηναηό ζηήκ Ηθεία ηαί μί
Ηθείμζ είπακ παναηαπεή εκακηίμκ ημοξ, ιζά βοκαίηα πανμοζζάζεδηε
ζημοξ ζηναηδβμύξ ηώκ Ηθείςκ έπμκηαξ έκα κήπζμ ζηόκ ιαζηό ηδξ ηαί
είπε όηζ αοηή έβέκκδζε ηό παζδί, ημύξ ηό παναδίδεζ όιςξ έπεζ-

1

ηα άπό όκεζνα πμύ είδε βζά κά πμθειήζδ ηζ αοηό ιαγί ιέ ημύξ Ηθείμοξ.
Οί άνπμκηεξ, μί όπμζμζ έπίζηεομακ ζηά θόβζα ηδξ βοκαίηαξ, αάγμοκ ηό
παζδί βοικό ιπνμζηά ζηό ζηνάηεοια ημοξ. "Οηακ μί 'Ανηάδεξ άνπζζακ
ηδκ έπίεεζζ, ηό παζδί είπε βίκεζ δνάημκηαξ. Οί 'Ανηάδεξ ηανάπεδηακ ι'
αοηό πμύ είδακ, έηνάπδ-ζακ ζε θοβή ηαί μί Ηθείμζ ημύξ έπεηέεδζακ
ηένδδζακ θαιπνόηαηδ κίηδ ηαί ώκόιαζακ ηόκ εεό Σωαίπολι. Έηεΐ,
όπμο ημύξ θάκδηε όηζ είπε ηνοπώζεζ ό δνάημκηαξ ιεηά ηήκ ιάπδ, ίδνο-
ζακ ηό ζενό ημο. Μαγί ι' αοηόκ ώνζζακ κά ζέαςκηαζ ηαί ηήκ Είθείεοσα
βζαηί αοηή έθενε ζηόκ ηόζιμ ηό παζδί πνόξ πάνζκ ημοξ. Ό ηάθμξ ηςκ
'Ανηάδςκ πμύ ζημηώεδηακ ζηήκ ιάπδ είκαζ πάκς ζηόκ θόθμ, πένακ
ημο Κθάδεμο, πνόξ δοζιάξ...».

Πένακ όιςξ αοηώκ πμύ ακαθένεδηακ, οπάνπεζ ηαί ηάηζ άθθμ πάνα
πμθύ εκδζαθένμκ ηαί ζηό όπμζμ δέκ έπεζ δμεή ιέπνζ ζηζβιήξ ή δέμοζα
πνμζμπή. Σύιθςκα ιέ ηίξ πακάνπαζεξ εθθδκζηέξ παναδόζεζξ οπήνπε
έκα ηέναξ μκμιαγόιεκμ Αίολοκέντανρος καί ήηακ... ανπδβόξ ακενώπςκ
πμύ γμύζακ ιαγί ιέ αοηό ιέζα ζέ έκα πεθώνζμ ηήημξ. Τό ηέναξ αοηό,
ηαηά ημύξ εθθδκζημύξ ενύθμοξ, έκίηδζε έκα άθθμ ηέναξ, ηόκ
εαθαζζμπόηδ, επεζδή άνπαλε (ηό ηεθεοηαίμ) ηάπμζεξ αβέθεξ
δεθθζκζώκ...

Έδώ ηίεεηαζ ή πζό πζεακή εηδμπή, αάζεζ ηώκ ακαθενμιέκςκ ζηόκ
πακάνπαζμ αοηό εθθδκζηό ενύθμ. Είκαζ θμβζηώξ αδύκαημκ έκα ηέναξ κά
είκαζ ανπδβόξ ακενώπςκ. "Ανα αάζεζ αοημύ ηό ακαθενόιεκμ ή
πενζβναθόιεκμ ώξ ηέναξ ή εά ήηακ άκενςπμξ ιέ ηεναηώδεζξ
δζαζηάζεζξ ηαί εηπθδηηζηέξ ζδζόηδηεξ ηαί ζηακόηδηεξ ή ηάπμζα ιδπακή
ιέ ακενώπζκα ηαί όπζ ιόκμκ παναηηδνζζηζηά ηήξ πακάνπαζαξ εηείκδξ
επμπήξ, έκα «νμιπόη» δδθαδή , όπςξ ήηακ ό ηνδηζηόξ Τάθςξ... Ή
μκμιαζία ημο (Αίμθμηέκηαονμξ) δήθμζ ηάπμζεξ άπό ηίξ ιμκαδζηέξ
ζδζόηδηεξ ημύ «ηέναημξ» αύημΰ. Τό πνώημ ζοκεεηζηό ημύ μκόιαημξ ημο
δδθώκεζ κίνηοι, ενέργεια, αστραπή (πανάααθε ιέ επίεεημ Δζόξ
αίολο-βρόντης. ό άπό πακημύ ηεναοκμαόθςκ, άζηνάπηςκ ηαί ανμκηώκ
Ζεύξ). Αίολος (επίεεημ) ζδιαίκεζ εοηίκδημξ, ιεηααάθθςκ πνώια,
απαζηνάπηςκ... Όζμκ δε άθμνα ζηό δεύηενμ ζοκεεηζηό ημύ μκόιαημξ
ημύ «ηέναημξ» αοημύ, δδθαδή ηό «κέντασρος» πένακ ημύ όηζ
παναπέιπεζ ηόκ κμύ ζηήκ βκςζηή θοθή ηώκ Κεκηαύνςκ, ηαηά
ηονζμθελία ζδιαίκεζ αοηόκ πμύ δζαηνοπά, αοηόκ πμύ ιάπεηαζ ιέ ηό
ημκηάνζ.

2

Ό γξάθσλ, εθθξάδνληαο πξνζσπηθή γλψκε πηζηεχεη φηη ηφ
πηζαλψηεξν λά επξφθεηην γηά έλα επίηεπγκα ηεο πξνεγκέλεο ζηφ
απψηαην παξειζφλ ηερλνινγίαο θαί επηζηήκεο ησλ Ειιήλσλ. Επίζεο,
απνθιείεηαη ηφ αλαθεξφκελν ψο θήηνο εληφο ηνυ νπνίνπ «δνυζε» ηφ
«ηέξαο» απηφ θαί νί άλζξσπνη ησλ νπνίσλ ήγεΐην λά είλαη θάπνην
ζαιάζζην ζεξίν ή δψν, δειαδή θήηνο. Μάιινλ επξφθεηην -θαί απηφ
θαηά ηφλ γξάθνληα είλαη ηφ πηζαλψηεξν-γηά θάπνην είδνο ππνβξπρίνπ
ή γεληθψηεξα θάπνηαο άγλσζηνπ ζέ κάο κεραληθήο θαηαζθεπήο, πνχ
έρξεζίκεπε ψο κέζνλ εθζηξαηεηψλ, άιιά θαί δηέζεηε φια ηά κέζα γηά
κηά άλεηε δηαβίσζη ηψλ επηβαηλφλησλ ζέ απηφ.

Δέλ απνθιείεηαη λά ζπκβαίλε ηφ ίδην θαί κέ ηφ άιιν αλαθεξφκελν
«ηέξαο», ηφλ Θαιαζζνπφηε, ηνυ νπνίνπ ηφ φλνκα ζεκαίλεη απηφλ πνχ
θαηαπίλεη ηήλ ζάιαζζα, θαί πίζσ άπφ ηήλ «κπζηθή» ηνπ έμφλησζη, λά
θξχβεηαη θάηη άιιν, πηφ ζεκαληηθφ...

Τέινο, ζά πξέπεη λά κάο πξνβιεκαηίζε θαί ηφ ηί αθξηβψο ήηαλ φ
πεξίθεκνο ζξπιηθφο τππνο Αρίων, πνχ έθεκηδφηαλ ψο ηαρχηεξνο ηνυ
άλεκνπ θαί είχε ένα ανθρώπινο πόδι, μερικές δέ φορές καί...
ανθρώπινη φωνή. Ό 'Αξίσλ θαηά ηήλ παξάδνζη ήηαλ γηφο ηνυ
Πνζεηδψλνο θαί ηήο Δήκεηξνο ή ηήο Έξηλχνο. Σχκθσλα κέ άιιε
εθδνρή ήηαλ γηφο ηνυ Ζέθπξνπ θαί θάπνηαο άπφ ηίο "Αξππηεο,
άλεηξάθε δέ άπφ ηίο Νεξείδεο. 'Απφ ηνχο αξραίνπο εζεσξείην ηφπνο
γελλήζεσο ηνπ ή Θέιπνπζα ηήο Αξθαδίαο θαί απεηθνληδφηαλ ζέ
λνκίζκαηα θαί αγγεία ηήο πφιεσο απηήο. Υπάξρεη θαί θάπνηα άιιε
παξάδνζηο ζχκθσλα κέ ηήλ φπνηα φ 'Αξίσλ γελλήζεθε ζηήλ Αηηηθή
θαί κάιηζηα ζηήλ Άθξφπνιη φηαλ φ Πνζεηδψλ έθηχπεζε ηήλ γή κέ ηήλ
ηξίαηλα ηνπ.

Ό 'Αξίσλ έρξεζηκνπνηετην αξρηθά άπφ ηφλ ίδην ηφλ Πνζεηδψλα, φ
φπνηνο ηφλ έδψξεζε αξγφηεξα ζηφλ ήξσα ηήο Αιηάξηνπ Κοπρέα. Ό
Κνπξεχο ηφλ έδψξεζε ζηφλ Ηξαθιή, φ φπνηνο ηφλ έρξεζηκνπνίεζε
ζηηο ηππνδξνκίεο ζηίο Παγαζέο θαί έλίθεζε ηφλ Κχθλν. "Αιιε
παξάδνζηο αλαθέξεη φηη φ Αξίσλ άλεθε ζηφλ Αξθάδα "Ογκο, άπφ ηφλ
φπνην ηφλ έιαβε φ Ηξαθιήο φηαλ πνιεκνχζε ελαληίνλ ηψλ Ηιείσλ.
'Απφ ηφλ Ηξαθιή ηφλ επήξε φ Άδξαζηνο, φ φπνηνο έζψζε ράξηο ζηήλ
εμαηξεηηθή ηνπ ηαρχηεηα θαηά ηήλ εθζηξαηεία ηψλ Έπηά έπί Θήβαο.

Δέλ ζά πξέπεη αθφκε λά δηαθπγή ηήο πξνζνρήο καο θαί ή

1

ίδηαηηεξφηεο τον θξηνί ηνπ Φξίμνπ κέ ηφλ φπνηνλ απηφο έηα-μίδεπζε ψο
ηήλ Κνιρίδα. Καηά ηίο αξραίεο αλαθνξέο φ Κξηφο ήηαλ γηφο ηνυ
Πνζεηδψλνο θαί είρε ρξπζφ καιιί, τζηαην δέ ζηφλ αέξα. Τά δχν απηά
ζηνηρεία ησλ αξραίσλ πεγψλ άιιά θαί ή αλαθνξά ηεο πξνειεχζεσο
ηνπ άπφ ηφλ Πνζεηδψλα, θαλεξψλνπλ φηη θαί εδψ δέλ έρνκε λά
θάλνπκε κέ έλα άπιφ θξηάξη. "Αιισζηε ηά θξηάξηα δέλ... πεηνχλ θαί
δέλ έρνπλ... ρξπζφ καιιί. Επίζεο θαί ηφ ηαμείδη ηνχ Θάζνλνο θαί ηψλ
ππνινίπσλ Αξγνλαπηψλ ζηελ Κνιρίδα δέλ έγηλε γηά ηφ δέξκα ελφο
απινχ θξηαξηνχ, φπσο ινγηθά κπνξεί λά ζθεθζή θαλείο... Δέλ
απνθιείεηαη ινηπφλ ή εθδνρή λά επξφθεηην γηά κηά Θπηακέλε -ηεξή—
κεραλή, τζσο θαί γηά θάηη άιιν, πνχ έκεΐο δέλ κπνξνχκε λά
πξνζδηνξίζνπκε ή λά βξνχκε. Υπάξρεη φκσο θαί ηφ έμεο: Τφ θξηάξη
απηφ έθβάιινληαο δπλαηή... αλζξψπηλε θσλή έζσζε ηφλ Φξίμν άπφ
βέβαην ζάλαην -ζά ηφλ έζθφησλαλ νί Σθχζεο πνχ ηφλ είραλ εληνπίζεη
λά θνηκάηαη ζέ θάπνην ιφθν24-κάο δεκηνπξγεί ηήλ ζνβαξή ππνςία φηη
πηζαλφλ έρνπκε λά θάλνπκε κέ έλα ηπηάκελν «ξνκπφη» παλάξραηαο
επνρήο...

Υπάξρεη φκσο θαί έλαο άιινο αλάινγνο πξνβιεκαηηζκφο: Τί ήηαλ
φ ρξπζφο ζθχινο πνχ έθχιαζζε ηήλ Ακάιζεηα, ηήλ γίδα πνχ αλέζξεςε
ηφλ Δία; (Σ.Σ. Καη' άιινπο ή Ακάιζεηα ήηαλ κία Νχκθε...).

24. Ό ιφθνο απηφο, κέ αθνξκή ηφ πεξηζηαηηθφ απηφ, ψλνκάζζεθε
Κριον μέτωπον.

2

ΚΕΦΑΛΑΘΟΝ Δ'

Τά σωπίρ... κςβεπνήτερ πλοία των Φαιάκων, τά όποια...
έγνώπιξαν τά πάντα!

Ό ζαιαζζνπόξνο βαζηιεύο ηεο Θζάθεο Όδπζζεύο θαηά ηελ
πεξηπεηεηώδε πνξεία ηνπ ζηόλ Αηιαληηθό σθεαλό κεηαμύ ησλ ρσξώλ
ηίο όπνηεο έπεζθέθζε ήηαλ θαί ή ρώξα ηώλ Φαηάθσλ. Αύηε
ηνπνζεηείηαη βάζεη ηώλ εξεπλώλ ηεο Άκεξηθαλίδνο αξραηνιόγνπ
Έλξηέηηαο Μέξηδ ζηίο αλαηνιηθέο ΗΠΑ. Δειαδή ή αξραία ΢ρεξία,
όπνπ εγθαηέζηεζε ηνύο ππεθόνπο ηνπ ό βαζηιεύο Νασσί-θοος, ό
παηέξαο ηνύ Αλκινόοσ, ηόλ όπνην (Αιθίλνν) ζπλήληεζε ό Όδπζζεύο,
ήηαλ ή εθηεηακέλε θαί επξύηαηε πεξηνρή, όπνπ ζήκεξα επξίζθνληαη
νί πνιηηείεο ηεο Λνπτδηάλαο, ηνύ Μηζζηζηπή, ηεο Φιώξηδαο
(Φιώξηληα), ηεο Γεσξγίαο, ηνύ Σελλεζή, ηνύ Κεληάθπ, ηνύ Όράην, ηεο
Άιακπάκαο, γεληθώηεξα ηό αλαηνιηθό ηκήκα ηώλ ΗΠΑ. (Θά πξέπεη
δέ λά ζεκεησζή όηη ελδηαθέξνληα θαί αλαιπηηθά ζηνηρεία πεξηέρνληαη
ζηά δύν βηβιία ηήο Έλξηέηηαο Μέξηδ).

Εθείλν θαη' αξράο πνύ όθείινκε λά έμεηάζσκε είλαη ηόζνλ ηό
όλνκα ηνύ ιανύ ηώλ Φαηάθσλ, όζν θαί ηώλ βαζηιέσλ ηνπ. Καηά ηόλ
Ούέλκερο (βιέπε «ΟΜΗΡΘΚΟΝ ΛΕΞΘΚΟΝ» I. Πα-ληαδίδε) ηό όλνκα
πξνέξρεηαη άπό ηό υαιός πνύ ζεκαίλεη ζθνηεηλόο, επνκέλσο θαη'
απηόλ Φαίαθεο είλαη νί Ζνθεξνί θαί ζεσξνύληαη πνξζκεΐο ηνύ
ζαλάηνπ. "Οκσο ό "Αξηνπγγ, δίδεη κηά νξζόηεξε εηπκνινγηθή
εξκελεία ηνύ νλόκαηνο θαί ππέξ απηήο ηάζζνκαη πξνζσπηθώο:
Θεσξεί όηη ηό όλνκα Φαίακες παξάγεηαη άπό ηό θαίλσ, θαί ζεκαίλεη
ηνύο Φσηεηλνύο. Απηή ή εξκελεία επηβεβαηώλεηαη άπό ηήλ τδηα ηήλ
«ΟΔΤ΢΢ΕΘΑ» θαί ηήλ ζαπκάζηα θαί παξαζηαηηθή πεξηγξαθή ηνύ
ιακπξνύ, ηνύ υωτεινού πνιηηηζκνύ ηώλ Φαηάθσλ.

1

Σό όλνκα Νασσίθοος ζεκαίλεη απηόλ πνύ ηξέρεη κέ ηά πινία.
Εμεηάδνληαο παξαθάησ ηό ζέκα ησλ πινίσλ ησλ Φαηάθσλ ζά
θαηαιήμνπκε ζε κηά δηαπίζησζη ελόο πνιύ παξάδνμνπ γεγνλόηνο. Σό
όλνκα Αλκίνοος ζεκαίλεη απηόλ πνύ έρεη ΐζρπξόλ λνύλ, δπλαηή,
αλδξεία ζθέςη θαί είλαη βέβαην όηη πίζσ άπό ηό όλνκα απηό
ππνθξύπηνληαη νί ηεξάζηηεο επηζηεκνληθέο θαί ηερλνινγηθέο
δπλαηόηεηεο ηνπ ιανύ ησλ Φαηάθσλ. "Αιια νλόκαηα πνύ θαλεξώλνπλ
ηήλ αλεπηπγκέλε ζηό έπαθξνλ λαπηηθή ηέρλε ησλ Φαηάθσλ είλαη ηά:
Νανσικάα ή Νασσικά, Νανσίκλειτος (ζεκαίλεη ηόλ πεξίθεκν
ζαιαζζηλό) θαί Νασσίκλντος (κέ ηήλ ίδηα, όπσο ηό πξνεγνύκελν
όλνκα, ζεκαζία).

Είλαη πνιύ ελδηαθέξνπζα ή πεξηγξαθή ηνύ αλαθηόξνπ ηνύ
Αιθηλόνπ, θαζ' όηη καξηπξεί ηήλ ύςηζηε ζηάζκε ηνύ πνιηηηζκνύ ησλ
Φαηάθσλ, ιανύ ζπγγελνύο κέ ηνύο ζξπιηθνύο "Αηιαληεο, ή
πξνεξρνκέλνπ άπό ηνύο "Αηιαληεο, νί όπνηνη επέδεζαλ κεηά ηόλ
θαηαπνληηζκό ηεο Αηιαληίδνο. Φπζηθά πξόθεηηαη γηά παλάξραην
ειιεληθό ιαό, ηνύ νπνίνπ γελάξρεο όπσο θαί ησλ Αηιάλησλ ππήξμε ό
Πνζεηδώλ. "Αο έιζνπκε ινηπόλ ζηήλ πεξηγξαθή ηνύ αλαθηόξνπ ηνύ
Αιθηλόνπ πνύ δίλεη ό "Οκεξνο (ΟΔΤ΢΢ΕΘΑ΢ ε, ζηίρ. 84-94): «Κάηη
ζάλ ηήλ ιάκςη ηνύ ήιηνπ θαί ηνύ θεγγαξηνύ ήηαλ ζηό παλύςειν
αλάθηνξν ηνύ Αιθηλόνπ ηνύ κεγαιό-θαξδνπ. Επεηδή απιώλνληαλ
κπξνύηδηλνη ηνίρνη άπό έδώ θαί άπό έθεΐ, άπό ηό θαηώθιη ώο ηό βάζνο,
θη νιόγπξα ηό άθξόηνη-ρν ήηαλ άπό ιαδνύξη- πόξηεο ρξπζέο έθιεηλαλ
ηό αλάθηνξν ηό γεξνθηηζκέλν- θαί παξαζηάηεο αζεκέληνπο είραλ βάιεη
ζηό κπξνύηδηλν (νξεηράιθηλν) θαηώθιη, άλώθιη αζεκέλην θαί ρξπζό
ρεξνύιη. Άπό ηό έλα θη άπό ηό άιιν κέξνο ππήξραλ ζθπιηά άπό ρξπζό
θη άπό άξγπξν, πνύ ηά θαηαζθεύαζε ό "Ηθαηζηνο κέ ηό πνιύηερλν
κπαιό ηνπ, γηά λά θπιάλε ηνύ κεγαιόθαξδνπ Αιθίλννπ ηά παιάηηα, θη
ήηαλ αζάλαηα θη αγέξαζηα ζηνπο αηώλεο...».

Πξνβιεκαηίδεη θαη' αξράο απηή ή πεξίεξγε ιάκςηο ηήλ όπνηα
έβιεπε ό Όδπζζεύο ζηό αλάθηνξν ηνύ Αιθηλόνπ. Νά ήηαλ άξαγε
απνηέιεζκα εθαξκνγήο θάπνησλ πςεινύ επηπέδνπ επηζηεκνληθώλ
γλώζεσλ, ζρεηηθώλ κέ ηήλ θαηαζθεπή αζθαιώλ θηηξίσλ; Λέλ
απνθιείεηαη... Έληύπσζη επίζεο πξνμελεί ή κεηαιιηθή δνκή θαί
έπέλδπζηο ηνύ αλαθηόξνπ, έλώ ηά ρξπζά θη αξγπξά ζθπιηά

2

ημφ Ήθαίμημο, πμφ έθφθαζζακ ηυ ακάηημνμ, εά πνέπεζ ηαηά ηδκ
πνμζςπζηή έηηίιδζί ιμο κά ήμακ ηάπμζμο είδμοξ ηαί αζθαθχξ
ηεθεζυηαημο ηφπμο ιδπακήιαηα έθεβπμο ηςκ εζζενπμιέκςκ ζηυ
ακάηημνμ ημΰ ααζζθέςξ ηςκ Φαζάηςκ ηαί υζςκ έλήνπμκημ άπ' αοηυ.
Ό δέ παναηηδνζζιυξ «αεάκαημζ» πμφ δίδεζ υ "Οιδνμξ ζημοξ
«ζηφθμοξ — θφθαηεξ» καο επηηξέπεη λά δηαηππσζνύκε ηελ αζθαιή
παξαηήξεζη όηη ό ραξαθηεξηζκόο απηόο («αζάλαηνο», «άζάλαηνλ»),
πνύ αθνξνύζε ζηόλ ηεξό νπιηζκό, αηά ηεξά όπια ησλ ζεώλ, ππνδειώλεη
ηειεηόηαηνπ ηύπνπ θαί άθζαζηνπ δπλάκεσο κεηαιιηθά όπια ηώλ
παλάξραησλ Ειιήλσλ.

Καί ένπυιεεα ηχνα ζηυ ιέβα εέια ηχκ πθμίςκ ηχκ Φαζάηςκ, πμφ
έπήβαζκακ... πακημφ πςνίξ... ηοαενκήηεξ (!) ηαί πμφ ηά έβκχνζγακ υθα!
Ή εεά Αεδκά, έπμκηαξ ηαθφρεζ ηυκ Όδοζζέα ιέ ηήκ εεσηή μιίπθδ
χζηε κά είκαζ αυναημξ άπυ ημφξ άθθμοξ, ημφ θέεζ, ιεηαλφ άθθςκ, βζά
ημφξ Φαίαηεξ: «Αοημί ιέ ειπζζημζφκδ ζηά βμνβμηίκδηα ηανάαζα ημοξ
πενκμφκ ηήκ απένακηδ εάθαζζα, πάνζζια πμφ ημφξ έδςζε υ
ημζιμζείζηδξ· είλαη ηόζν γξήγνξα ηά πινία ηνπο, ζάλ ηό θηεξό θαί ζάλ
ηήλ ζθέςη»... (ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ δ, ζηίπ. 34-36). Καί έδχ ηίεεηαζ ηυ
ενχηδια: Νά πνυηεζηαζ άναβε βζά ζπηάιεκεξ ιδπακέξ πμφ έηαλείδεοακ
ζηυκ αένα ηαί ζηήκ εάθαζζα ηαί έηζκμΰκημ ιέ ηήκ εθανιμβή θοζζημ-
ιαεδιαηζηχκ βκχζεςκ ακςηάημο ααειμφ, έθ' υζμκ ηαηά ηήκ θνάζζ
ηήξ εεάξ ήζακ βνήβμνα ζάκ ηήκ ζηέρζ; "Αξ δμφιε υιςξ ηαί έκα άθθμ
ζπεηζηυ απυζπαζια ηήξ «ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ» υπμο πανέπμκηαζ
πενζζζυηενεξ θεπημιένεζεξ. Ό Αθηίκμμξ, γδηχκηαξ άπυ ηυκ Όδοζζέα
πθδνμθμνίεξ βζά ηήκ πχνα ημο ηαί ηυκ θαυ ημο, ημφ θέεζ:

«Πέξ ιμο ηαί ηήκ πχνα ζμο ηαί ηυκ θαυ ζμο ηαί ηήκ πυθζ, βζά κά
πάνμοκ πνυξ ηά έηεσ ηαηεφεοκζζ ηά πθμία ηαί κά ζέ πάκε- γηαηί δελ
ππάξρνπλ θπβεξλήηεο ζηνπο Φαίαθεο, νύηε πεδάιηα θη εθείλα πνύ έρνπλ
η άιια θαξάβηα, παξά ηά πινία ηνπο μέξνπλ ηηο δηαζέζεηο θαί ηίο
ζθέςεηο ηώλ αλζξώπσλ θαί γλσξίδνπλ ηίο παηξίδεο όισλ θαί ηνύο
εύθνξνπο αγξνύο θαί ζάλ πνπιηά δηαβαίλνπλ ηίο ζαιαζζηλέο
απνζηάζεηο, ζθεπαζκέλα κέ ζθνηάδη θαί ζπλλεθηά θαί πνηέ δέλ ππάξρεη
θόβνο λά πάζνπλ θακκία βιάβε ή λ αθαληζζνύλ» (ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ ε,
ζηίπ. 555-564).

1

Γζαηνίκεηαζ ζαθέζηαηα ζηά θυβζα ημο Αθηζκυμο υηζ ηά πθμία ηςκ
Φαζάηςκ δεκ είπακ ηαιιία ζπέζζ, μΰηε άπυ άπμρζ ιμνθήξ, μφηε άπυ
άπμρζ θεζημονβίαξ - ιε ηά ζοκδεζζιέκα ανπαία πθμία. Τά πθμία ηςκ
Φαζάηςκ έηζκμτκημ πςνίξ άκενχπμοξ-ηοαενκή-ηεξ, δδθαδή ήζακ
αΰημηοαενκχιεκα, έκχ ή ακαθμνά υηζ αοηά... έβκχνζγακ ηζξ
ακενχπζκεξ ζηέρεζξ ηαί ηζξ παηνίδεξ υθςκ, ιαξ ειαάθθεζ ηήκ οπμρία
ιήπςξ επνυηεζημ βζά ζπηάιεκεξ ιδπακέξ (πνμσυκηα εθανιμβήξ ορδθήξ
ηεπκμθμβίαξ) πμφ ακίπκεοακ ηίξ ζηέρεζξ ηαί ηίξ δζαεέζεζξ υθςκ υζςκ
επέααζκακ ζέ αοηέξ... Ή έπζζήιακζζξ ημο Αθηζκυμο υηζ αοηά δζέααζκακ
«ζάκ πμοθζά ηίξ εαθαζζζκέξ απμζηάζεζξ, ζηεπαζιέκα ιέ ζημηάδζ ηαί
ζοκκεθζά»-ιάξ οπεκεοιίγεζ υηζ αοηά είκαζ ζπηάιεκα (αθέπε ηί είπε ή
Αεδκά ζηυκ Όδοζζέα βζ' αοηά) έκχ υ «άήν» (ηυ «εεσηυ ζημηάδζ») ηαί ή
«κεθέθδ» («ζοκκεθζά», «εεσηή μιίπθδ») ιαξ παναπέιπεζ ηαηά ζαθή
ηνυπμ ζηά ζενά υπθα ηχκ αεακάηςκ εεχκ, ζέ εθανιμβή εεςνζχκ
ιαβκδηζηχκ πεδίςκ, μπςζδήπμηε ακςηένςκ άπυ εηείκδ ηήκ υπμζα
οπμηίεεηαζ υηζ «άκεηάθορε» υ «ιέβαξ επζζηήιςκ» Ασκζηάζκ... Καί ή
ηεθεοηαία αοηή παναηήνδζίξ ιαξ, ζαθχξ πνμηφπηεζ άπυ ηήκ
έπζζήιακζζ ημο Αθηζκυμο υηζ «δέκ οπάνπεζ θυαμξ κά πάεμοκ ηαιιία
αθάαδ ή κ' αθακζζεμφκ», πνάβια πμφ αεααίςξ δέκ ζοκέαδ ιέ ηυ
άκηζημνπζθθζηυ «Λέςκ» («Πείναια Φζθαδέθθεζαξ») υπμο υπζ ιυκμκ
πανμοζζάζεδηακ ηαηά ηά θεβυιεκα ημο δνμξ Βαθεκηάσκ αθάαεξ ζηυ
πθμίμ άθθά ηαί επζηίκδοκεξ ζοκέπεζεξ ζηήκ οβεία υζςκ πήνακ ιένμξ
ζηυ «πείναια». (Βθέπε «Τυ ηνίβςκμ ηχκ Βενιμφδςκ» ηαί «Τυ
Πείναια ηήξ Φζθαδέθθεζαξ» ημφ Τζάνθξ Μπένθζηγ). Αοηυ ιέ άθθα
θυβζα ζδιαίκεζ υηζ νί Ακεξηθαλνί θαηέρνπλ κόλν έλα ηκήκα ηήο γλώζεσο
ηνλ ίεξνϋ όπινπ ηώλ αζαλάησλ Ειιήλσλ ζεώλ πνύ θέξεη ηίο νλνκαζίεο
θάπνηαο ραξαθηεξηζηηθήο ηδηόηεηνο ηνπ («άπθφξ», «άήν», «κεθέθδ»).

Τά πθμία θμζπυκ ηχκ Φαζάηςκ, μπμζαδήπμηε ιμνθή ηζ άκ είπακ
αοηά, είπακ ηήκ ζηακυηδηα κά πδβαίκμοκ πακημφ, ζέ ηάεε πχνα,
εκκμείηαζ, θοζζηά ιέ ηήκ εθανιμβή ορδθήξ ηεπκμθμβίαξ ηαί πςνίξ κά
τπάνπδ πενίπηςζζξ κά οπμζημφκ ηάπμζα αθάαδ ή ηαηαζηνμθή...

2

ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ Δ'

Οί τρασματισμοί των θεών οτόν Τρωικό πόλεμο -
Δσναμικές επεμβάσεις

'Απυ ηά πθέμκ ακελήβδηα απμζπάζιαηα ηδξ Ίθζάδμξ είκαζ εηείκα ηά
υπμζα ακαθένμκηαζ αημφξ ηναοιαηζζιμφξ ηςκ... εεχκ.

Έάκ άπμηθεζζεή ηυ ζημζπείμ ηδξ οπεναμθήξ ζηήκ έλζζηυνδζζ
πμθέιςκ πμφ έιεζκακ ακελίηδθμζ ζηήκ ζζημνζηή ικήιδ, ή ενιδκεία ηδξ
εεμπμζήζεςξ ηςκ πθακδηχκ ηαί ηχκ θοζζηχκ θαζκμιέκςκ δέκ δίδεζ
πεζζηζηέξ ελδβήζεζξ βζά ηά πανάδμλα βεβμκυηα ηχκ ηναοιαηζζιχκ ηχκ
εεχκ, έθ' υζμκ υ Τνςζηυξ πυθειμξ δέκ ακήηεζ ζηήκ ζθαίνα ηήξ
θακηαζίαξ ηαί ηδξ αθθδβμνίαξ, άθθά ζηήκ ζζημνζηή πναβιαηζηυηδηα.

΋ Όρλληος, ήβειχκ ηχκ 'Ανηάδςκ ηήξ Τεφεζδμξ, ηαηά ηήκ
ζοβηέκηνςζζ ηχκ απασηχκ δοκάιεςκ ζηήκ Αοθίδα βζά ηήκ Τνςζηή
εηζηναηεία, άθμτ θζθμκείηδζε ιέ ηυκ Αβαιέικμκα, πήνε ηυκ ζηναηυ
ημο ηαί επέζηνεθε ζηήκ πχνα ημο. Καε' υδυκ ή εεά Αεδκά ιέ ηήκ
ιμνθή ημφ Μέιαλος, πνμζπάεδζε κά ηυκ ιεηα-πείζδ, αοηυξ υιςξ
έεφιςζε ηαί ηήκ έηναοιάηζζε ζηυκ ιδνυ. ΋ηακ υιςξ έθεαζε ζηήκ
Τεφεζδα είδε ηυ άβαθια ηήξ εεάξ κά έπδ πθδβή ζηυκ ιδνυ, ακηεθήθεδ
ηυ αιάνηδια ημο ηαί ηαηυπζκ πνδζιμφ ημφ ιακηείμο ηήξ Γςδχκδξ,
αθζένςζε ζηήκ Αεδκά άβαθια, πμφ έθενε επίδεζιμ ζηυκ ιδνυ, ιέ
αοηυκ δέ ηυκ ηνυπμ ηήκ ελζθέςζε ηαί έπαοζε ή άθμνία ηαί ή θεζκχδδξ
κυζμξ πμφ έιά-ζηζγακ ηήκ πχνα.

Βθέπμιε ηαηά ηυκ Τνςζηυ πυθειμ ηυκ ενοθζηυ ήνςα Γζμιήδδ κά
πηοπά ιέ ηυ δυνο ημο ηαί κά ηναοιαηίγδ ηήκ εεά Αθνμδίηδ πμφ
πνμζπαεμφζε κά ζχζδ ηυκ βζυ ηδξ Αζκεία. Δίκαζ δέ παναηηδνζζηζηά
αοηά πμφ ακαθένεζ υ "Οιδνμξ: «Μά υηακ ηήκ

1

έθηαζε ηοκδβχκηαξ ηδκ ακάιεζα αηό πθήεμξ, χνιδζε ηυηε υ βζυξ ημφ
ιεβαθυροπμο Τοδέα ηαί ι' έκα πήδδια ηήκ πηφπδζε ιε ηυ ιοηενυ
ημκηάνζ ζηήκ άηνδ ημΰ άπαθμτ πενζμΰ ηδξ. Κζ εοεφξ ηυ δυνο
πενκχκηαξ ιέζ' άπυ ηυκ εεσηυ ηδξ πέπθμ πμφ ηυκ έηαιακ βζ' αοηήκ μί
σδζεξ μί Χάνζηεξ, ηήκ πθήβςζε ημκηά ζηήκ νίγα ηδξ παθάιδξ, ηζ' έηνεπε
ηυ αεάκαημ αίια ηήξ εεάξ, υ «ίπχν» πμφ νέεζ ζηίξ θθέαεξ ηςκ
ιαηανίςκ εεχκ βζαηί αοημί δεκ ηνχκε ζζηάνζ, ηζ' μφηε πίκμοκε ιαφνμ
ηναζί, ηαί γη' ασηό δελ έτοσλ αίκα θαί ιέγοληαη αζάλαηοη. Δηείκδ ηυηε
λεθςκίγμκηαξ δοκαηά, άθδζε κά πέζδ άπυ ηά πένζα ηδξ υ βζυξ ηδξ. Μά
ιέζα ζηά πένζα ημο ηυκ έζςζε υ Φμίαμξ Απυθθςκ ζηεπάγμκηαξ ημκ ιέ
ιζά ιαφνδ ηαηαπκζά, ιήκ ηυκ πηοπήζδ ηάπμζμξ άπυ ημοξ Γακαμφξ,
πμφ-πμοκ ηά βνήβμνα άθμβα, ιέ ηυ ημκηάνζ ημο ζηά ζηήεδ ηαί ημφ
πάνδ ηήκ γςή. Σ' εηείκδ ηυηε θχκαλε δοκαηά υ ανμκηυθςκμξ
Γζμιήδδξ:

«Τνααήλμο ηυνδ ημφ Γζυξ, άπυ ηυκ πυθειμ ηζ' άπυ ηήκ ιάπδ. Ή
ιήπςξ δέκ ζμφ θηάκεζ ηάπα πμφ λεθμβζάγεζξ ηίξ ακίζπονεξ βοκαίηεξ;
"Ακ υιςξ εέθδξ κά ζοπκάγδξ ζημοξ πμθέιμοξ κμιίγς πχξ ε'
άκαηνζπζάγδξ ηαί ιαηνοά αηυιδ ζάκ άημΰξ βζά πυθειμ...». Αοηά ηήξ
είπε ηζ εθείλε ζάλ ηρειιή ηραβήτζεθε, γηαηί πολούζε ηροκερά. Κη
αιέζςξ ή άκειυπμδδ ή ΤΙνζξ ηήκ επήνε ηαί ηήκ έαβαθε έλς άπυ ηήκ
ζοιπθμηή, θαζώς σπέθερε άπό ηούς πόλοσς θαί ηό ώραΐο δέρκα ηες
έτιώκηαδε. Έπεζηα ανήηε ηυκ πμθειζηυ "Ανδ κά ηάεεηαζ ανζζηενά ηήξ
ιάπδξ, έκχ ηυ δυνο ηαί ηά γρήγορα άιογα ήηαλ ζθεπαζκέλα κέ οκίτιε.
Εκπρός ηοσ έγολάηηζε ηαί ιέ πμθθά παναηάθζα δεηούζε άπυ ηυκ
αβαπδιέκμ αδεθθυ ηδξ ηά τρσζοζηέθαλα άιογα:

«Αβαπδιέκε αδεθθέ, αμήεα ηαί δυξ ιμο η' άθμβα ζμο βζά κά πάς
ζηυκ "Οθοιπμ πμφ ηαημζημφκε μί αεάκαημζ. Πολώ ποιύ άπό ηήλ πιεγή
πού κούθακε έλας ζλεηός, ό γηός ηού Τσδέα, ασηός πού ηώρα δά θαί κέ
ηόλ Δία ηόλ παηέρα ζά κπορούζε λά ηά δάιε ...» (Σ.Σ. ΋ "Οιδνμξ
εεςνεί ηήκ Αθνμδίηδ εοβαηένα ημφ Γζυξ ηαί ηήξ Γζχκδξ).

Έκ ζοκεπεία, υηακ ακέαδηε ζηυκ "Οθοιπμ ή Αθνμδίηδ, υπςξ
ακαθένεζ υ "Οιδνμξ «έπεζε ζηά βυκαηα ηήξ ιδηέναξ ηδξ Γζχκδξ, ηζ'
εηείκδ ηήκ αβηάθζαζε ηαί ιέ ηυ πένζ ηδξ ηήκ πάζδερε, ηζ' φζηενα
ιίθδζε ηζ' είπε:

2

«Πμζμξ άνά βε άπό ημύξ μονάκζμοξ εεμύξ, αβαπδιέκμ ιμο παζδί,
άδζηα ζ' έθενε ζ' αοηό ηό πάθζ, ζάκ κάπεξ ηάκεζ θακενά ηάπμζμ
ηαηό;» "Επεζηα, ηδξ απάκηδζε ή θζθόβεθδ Αθνμδίηδ:

«Ό βζόξ ημο Σοδέα ι' έπθήβςμε, ό ακηνεζςιέκμξ Δζμιήδδξ, βζαηί
άπό ηδκ ιάπδ παναιένζγα ιέ ηνόπμ ηόκ αβαπδιέκμ βζό ιμο, ηόκ
Αζκεία, πμύ ηόκ θαηνεύς άπ' όθμοξ πζό πμθύ. Ή θμαενή ιάπδ δέκ
είκαζ ιόκμ ακάιεζα ζημοξ Σνώεξ ηαί ημύξ Απαζμύξ. Τώρα πιά οι
Δαναοί καί μέ ηούς αθανάηοσς πολεμούνε» (ΙΛΙΑ-ΔΟ΢ Ε, ζηίπ.

334-380).
Ή ηεθεοηαία θνάζζξ ηδξ Αθνμδίηδξ πενζηθείεζ όθδ ηήκ ζδζαζ-

ηενόηδηα ηαί ιμκαδζηόηδηα ημο Σνςζημύ πμθέιμο.
«'Αλλ' ήδη Δαναοί γε καί άθανάηοιοι μάτονηαι», θέβεζ ή εεά...

Τπάνπεζ ηαί έκα άθθμ γήηδια: Σί νέεζ ζηζξ θθέαεξ ηςκ «αεακάηςκ
εεώκ;» "Οπςξ ακαθένεζ ό "Οιδνμξ -ίδέ άκςηένς-νέεζ ό ίτώρ. Σί είκαζ
αοηόξ; ΢ηό «ΟΜΗΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ» ημύ I. Πακηαγίδδ ακαθένεηαζ ζηό
ζπεηζηό θήιια: νγρόν ηι αίμαηώ-δες (δδθαδή ηάπμζμ αίιαηώδεξ οβνό)
όπερ οι θεοί έτονζιν εν έανηοίς ανηί αίμαηος (ηό όπμζμ αηνζαώξ έπμοκ
μ'ζ εεμί ιέζα ημοξ άκηί βζά αίια, ηό όποιο ρέει, δδθαδή ενηός ηού
ζώμαηος ηών θεών).

Ή Δζώκδ, όπςξ ακαθένεηαζ ζηήκ ζοκέπεζα ημύ απμζπάζιαημξ ηδξ
ναρςδίαξ Ε πμύ παναηέεδηε ιεηαθναζιέκμ, ακαθένεζ ζηήκ
Αθνμδίηδ... ηναοιαηζζιμύξ εεώκ.

"Επμοκ ζδζαίηενμ εκδζαθένμκ αοηά πμύ θέεζ ή Δζώκδ δζόηζ
ζοκδέμκηαζ ιέ ηήκ θύζζ ηαί ηίξ ζδζόηδηεξ, ή ιάθθμκ ηά όνζα ηήξ
δοκάιεςξ ηώκ εεώκ: «... Τπέθενε ηζ' ή "Ηνα, όηακ ό ακηνεζςιέκμξ
βζόξ ημύ 'Αιθζηνύςκμξ (ό Ηναηθήξ) ηήκ πηύπδζε ζηόκ δελζό ιαζηό ιέ
ηνζάββζζηνμ αέθμξ ηαί πόκμξ άβζάηνεοημξ ηήκ ζοκεπήνε. Κμκηά ζ'
αοημύξ οπέθενε ηζ' ό "Αδδξ ό πεθώνζμξ άπό ηό βμνβό αέθμξ, όηακ ό
ίδζμξ άκδναξ, ό βζόξ ημύ αίβζδμθό-νμο Δία (ό Ηναηθήξ), ηόκ πηύπδζε
ζηήκ Πύθμ ακάιεζα ζημοξ κεηνμύξ ηαί ηόκ αθάκζζε άπό ημύξ πόκμοξ.
Εηείκμξ ηόηε ακέαδηε ζηόκ ρδθό "Οθοιπμ, ζημΰ Δία ηό παθάηζ, ιέ
ηήκ ηανδζά πενίθοπδ ηζ' άπό ημύξ πόκμοξ ζοκεπανιέκμξ· βζαηί ηό
αέθμξ ιπήπεδηε ζηόκ ζηζαανό ημο ώιμ ηζ' έεθζαε ηήκ ηανδζά ημο.
"Τζηενα ηόκ έβζάηνερε ό Παζήςκ παζπαθίγμκηαξ ηό ηναύια ημο ιέ
θάνιαηα πμύ ζηαιαημύκ ημύξ πόκμοξ· βζαηί δέκ ήηακ

1

αέααζα εκδηόξ ό "Αδδξ...» (ΙΛΙΑΔΟ΢ Ε, ζηίπ. 393-402).
Θά πνέπεζ κά παναηδνήζςιε όηζ μί ακαθμνέξ αοηέξ ηδξ Δζώκδξ

ζηόκ Ηναηθή ηαί εζδζηά ζημοξ ηναοιαηζζιμύξ πμύ πνμηάθεζε ζηδκ
"Ηνα ηαί ζηόκ "Αδδ, πζεακώηαηα έπμοκ ζπέζζ ιέ ηήκ ιύδζζ ημο
Ηναηθέμοξ ζηά εθθδκζηά ιοζηήνζα. Δδθαδή, ιέ άθθα θόβζα, μί
«ηναοιαηζζιμί» αοημί δέκ είκαζ ηίπμηε άθθμ άπό ηήκ άπόηηδζζ
ιοζηζηώκ, ορδθμύ επζπέδμο, βκώζεςκ, άπό ηόκ Ηναηθή. "Οιςξ ζηζξ
πενζπηώζεζξ ηώκ ηναοιαηζζιώκ ηώκ εεώκ ζηόκ Σνςζηό πόθειμ, εά
πνέπεζ κά έλεηάζςιε ηαί ηήκ ηαηά ηονζμθελίακ εηδμπή, δδθαδή αοηό
πμύ αηνζαώξ ακαθένεζ ό "Οιδνμξ...

Εκδζαθένμκ πανμοζζάγεζ ή ζύβηνμοζζξ ημύ εεμύ ημύ πμθέιμο, ημύ
Άνεςξ ιέ ηόκ Δζμιήδδ ηαί ό ηναοιαηζζιόξ ημύ πμθειμπανμύξ εεμύ
ιέ ηήκ αμήεεζα ηήξ Αεδκάξ.

«"Οηακ ό "Ανδξ ηώκ ακενώπςκ ό άθακζζηήξ, είδε ηόκ εεσηό
Δζμιήδδ, άθδζε ηόκ πεθώνζμ Πενίθακηα κά ηείηεηαζ έηεΐ πμύ πνώηα
ηόκ έζηόηςζε ηαί ηήκ γςή ημύ πήνε, ηζ' αιέζςξ ώνιδζε μθόζζα πάκς
ζηόκ ίππμδαιαζηή ηόκ Δζμιήδδ. "Οηακ πθδζίαζακ μί δύμ ημοξ
ακηζιέηςπμζ, πνώημξ ηζκάπεδηε ό "Ανδξ πάκς άπό ηόκ γοβό ηζ' άπό ηά
παθζκάνζα ηώκ άθμβςκ ιέ ηό πάθηζκμ ημο δόνο, βζά κά ημύ πάνδ ηήκ
ροπή. Μά ή θαιπνό-θεαθιδ Αεδκά η' άνπαλε ιέ ηό πένζ ηδξ ηαί ηό
ζπνώλε κά πέζδ ηάης άπό ηό άνια ζηά παιέκα. Δεύηενμξ πάθζ πύιδλε
ό ανμκηόθςκμξ Δζμιήδδξ ιέ ηό πάθηζκμ δόνο ημο ηζ' ή Αεδκά ηό
έζπνςλε ιέ δύκαιζ αημύ θαββμκζμύ ηήκ ηάης άηνδ, ζηό ιένμξ πμύ ό
"Ανδξ θμνμύζε ηήκ γώκδ ημο. Έηεΐ θμζπόκ ηόκ πέηοπε ηαί ηόκ
πθήβςζε, πέναζε ιέζα ζηήκ όιμνθδ ηήκ ζάνηα ημο, ηζ' αοηόξ έπεζηα
ηνάαδλε πάθζ ηό ημκηάνζ πνόξ ηά έλς. Ό ανιαηςιέκμξ "Ανδξ
ιμύβηνζζε ηόζμ δοκαηά, ζάκ κάηακε πμθειζηή ηναοβή πμύ ζδηώκμοκε
εκκζά ηαί δέηα πζθζάδεξ παθθδηά-νζα ιέζα ζηήκ ιάπδ. Σόηε άπό ηόκ
θόαμ ημοξ ανπίζακε κά ηνέιμοκε μί Απαζμί ηζ' μί Σνώεξ· ηόζμ δοκαηά
ιμύββνζζε ό "Ανδξ, ό απόνηαβμξ ζηόκ πόθειμ.

Κζ' όπςξ ζημηεζκζάγεζ άπό ηά ζύκκεθα, ό μονακόξ, όηακ ζδηώκεηαζ
ηαηόξ αέναξ άπό ηήκ γέζηδ, ηέημζμξ θαζκόηακε ζηόκ Δζμιήδδ, ηόκ βζό
ημύ Σοδέα, ό αρμαηωμένος "Αρης, καθώς ηραβούζε μέζα ζηά ζύννεθα
πρός ηόν απέρανηο οσρανό. Κζ έθεαζε

2

γξήγνξα ζηήλ θαηνηθία ησλ ζεψλ, νηφλ ςειφ ΋ιπκπν. Μέ ηελ θαξδηά
ζιηκκέλε θάζενε θνληά ζηφλ Δία ηφλ Κξνλίδε θαί ηού-δειξε ηό θείο
αίμα πού έηπεσε από ηήν πληγή ηον ... Κη (φ Ζεπο) έπξφζηαμε ηφλ
Παηήνλα λά ηφλ γηαηξέςε. Κη' φ Παηήσλ παζπαιίδνληαο ηελ πιεγή ηνπ
κέ βφηαλα θαηαπξαυληηθά ηφλ γηάηξεςε- γηαηί δέλ ήηαλ βέβαηα ζλεηφο.
Κη' φπσο πήδεη ή ππηηά ηφ ιεπθφ γάια γξήγνξα, πνχ είλαη ξεπζηφ θαί
γξήγνξα γίλεηαη ππθλφ θαζψο η' αλαθαηεχνπλ, έηζη θαί ηά βνηάληα
γξήγνξα γηαηξέςαλε ηφλ νξκεηηθφ ηφλ "Αξε...» (ΘΛΘΑΔΟΣ Ε, ζηίρ.
846-870, 899-804).

Ή δπλακηθή έπέκβαζηο ηψλ ζεψλ ζηφλ Τξσηθφ πφιεκν πεξη-
γξάθεηαη κέ απαξάκηιιν πνηεηηθφ ηξφπν άπφ ηφλ "Οκεξν ζηήλ
ξαςσδία Υ ηεο Ίιηάδνο: «"Εηζη νί ηξηζκάθαξεο ζενί ηνχο δχν
ζηξαηνχο κέ παξνξκήζεηο θαί θσλέο ζέ ζχγθξνπζη ηνχο έθεξαλ, θη'
αλάκεζα ηνπο άλαςε βαξεηά δηακάρε. Κη' άπφ ςειά βαξεηά βξνληάεη
ηψλ ζεψλ θη' αλζξψπσλ φ παηέξαο, έλψ άπφ θάησ φ Πνζεηδψλαο ηήλ
γε ηήλ άπεηξε ηξαληάδεη θαί ηψλ βνπλψλ ηίο ςειέο θνξθέο (Δεηλφλ δέ
βξφληεζε παηήξ αλδξψλ ηε ζεψλ ηε χςφζελ αχηάξ έλεξζε Πνζεηδάσλ
έηίλαμελ γαίαλ άπεηξεζίελ νξέσλ η' αίπεηλά θάξελα). Κη' νί πξφπνδεο
έζεηνχληαλ φινη ηεο πεγν-δφηξαο Τδεο θη' νί θνξθέο, θαί καδί ηνπο ηεο
Τξνίαο ηφ θάζηξν θαί ηψλ Αραηψλ ηά πινία. Τξφκαμε πηά κέζ' ζηά
ηξίζβαζα, ηνχ θάησ θφζκνπ φ βαζηιηάο φ "Αδεο, θαί άπ' ηήλ ηξνκάξα
πήδεζε άπ' ηφλ ζξφλν θη' έβαιε θσλή, κήπσο ηήλ γε άπφ πάλσ ηνπ
δηάξξεμε φ θνζκνζείζηεο Πνζεηδψλαο, θαί ζέ ζλεηνχο θη' αζαλάηνπο
θαλνχλ ηά κέξε ηά θξηρηά, ηά κνπριηαζκέλα, πνχ ψο θη' νί ζενί αθφκε
ηά κηζνχλ. Τφζε αληάξα ζεθψζεθε ζάλ ήξζαλ ζέ δηακάρε νί ζενί
{Τόζζορ άπα κηύπορ ώπηο θεών έπώι ξςνιό-νηων). Απέλαληη αθξηβψο
άπφ ηφλ βαζηιηά ηφλ Πνζεηδψλα ζηέθνληαλ φ Φνίβνο Απφιισλ
έρνληαο βέιε θηεξσηά, θη απέλαληη άπφ ηφλ Έλπάιηνλ ή ζεά ή
ιακπξνκάηα Αζελά (γιαπθψπηο Αζήλε) · απέλαληη άπφ ηήλ "Ηξα πάιη
ζηάζεθε ή πνιπζφξπβε ηνμεχηξα "Αξηεκηο κέ ηά νιφρξπζα ηεο βέιε,
ή αδειθή εθείλνπ πνχ καθξπά ηνμεχεη. Απέλαληη πάιη άπφ ηήλ Λεηψ
ζηάζεθε φ ζσηήξηνο θη' άγαζνπνηφο Έξκεο θη' απέλαληη άπφ ηφλ
"Ηθαηζην φ κέγαο, βαζχο θη νξκεηηθφο πνηακφο πνχ νί ζενί Ξάλζν ηφλ
νλνκάδνπλ, έλψ νί άλζξσπνη ηφλ ιέλε Σθάκαλδξν. "Εηζη ινηπφλ

1

νί ζενί άπφ έδψ βάδηδαλ ελάληηα ζηνπο άιινπο ζενχο... {"Ωρ οι μέν
θεοί όνηα θεών ϊζαν...)» (νηίρ. 54-75). Σηελ ηειεπηαία αχηε θξάζη πνχ
παξεηέζε απηνχζηα άπφ ηφ νκεξηθφ θείκελν απεηθνλίδεηαη θαη πάιη κέ
ελάξγεηα θαί κέ ηφ άθζαζην κεγαιείν ηεο ειιεληθήο γιψζζεο φ ζετθφο
θαί κνλαδηθφο ραξαθηήξαο ηήο ζπγθξνχζεσο Αραηψλ θαί Τξψσλ...

Μηά άπφ ηίο κεγαιεηψδεηο επεκβάζεηο ηψλ ζεψλ ζηφλ Τξσηθφ
πφιεκν είλαη εθείλε ηνχ έλνζίρζνλνο Πνζεηδψλνο ππέξ ηνχ Αηλείνπ,
φηαλ έθηλδχλεπε λά θνλεπζή άπφ ηφλ Αρηιιέα: «Κη' ακέζσο άπισζε
ζθνηάδη κπξνο ζηά κάηηα ηνχ Πειείδε Αρηιιέα. Κη' χζηεξα άπφ ηήλ
αζπίδα ηνχ κεγαιφςπρνπ Αηλεία ηξάβεμε έμσ ηφ θαινδνπιεκέλν κέ
ραιθφ κειέγηλν θνληάξη. Καί πήγε θαί ηφ απφζεζε ζηά πφδηα ηνπ
Αρηιιέα, έλψ ηφλ Αηλεία ηφλ άξπαμε άπφ ηφ έδαθνο θαί ηφλ έηίλαμε
ςειά. Κη' φ Αηλείαο κέ ηφ ηίλαγκα πνχ πήξε άπφ ηφ ρέξη ηνχ ζενχ
πνιιέο ζεηξέο εξψσλ, θη' άιιεο ηφζεο ζεηξέο άινγσλ μεπέξαζε
πεδψληαο, θη' έθζαζε ζηφ άθξηλψηεξν ζεκείν ηήο καληαζκέλεο κάρεο,
φπνπ νί Καχθσλεο ψπιίδνληαλ λά πάλε ζηελ κάρε. Σ' απηφλ ινηπφλ
πνιχ θνληά πιεζίαζε φ θνζκνζείζηεο Πνζεηδψλαο, θαί θσλαρηά είπε ζ'
απηφλ θηεξσηά ιφγηα:

«Αηλεία, πνηνο άπφ ηνχο ζενχο ζέ ζπξψρλεη έηζη, άκπαιε, λά
κάρεζαη ελαληίνλ ηνχ κεγαιφςπρνπ Πειείδε, πνχ θη' άληξεηφηε-ξνο
είλαη άπφ ζέλα θαί ζηνπο αζαλάηνπο αγαπεηφηεξνο; Λνηπφλ λά θάλεο
πίζσ, φηαλ βξεζήηε αληηκέησπνη, κήπσο παξά ηφ πεπξσκέλν έξζεο ζηά
βαζίιεηα ηνχ "Αδε. "Οηαλ πηά φ Αρηιιέαο βξή ηφλ ζάλαην, φπσο είλαη
άπφ ηήλ κνίξα ηνπ γξαθηφ, ηφηε θαί έζχ λά πνιεκάο κέ ζάξξνο
αλάκεζα ζηνπο πξψηνπο, γηαηί θαλέλαο άιινο άπφ ηνχο Αραηνχο δέλ
πξφθεηηαη λά ζέ θνλ'εχ-ζε». Καί ηέηνηα ιέγνληαο ηφλ άθεζε απηνχ,
άθνχ ηνχ ηά εμήγεζε φια. Κη' ακέζσο άπφ ηά κάηηα ηνχ Αρηιιέα
δηέιπζε ηφ ζετθφ ζθνηάδη...» (ΘΛΘΑΔΟΣ Υ, ζηίρ. 320-342).

Σηφ πηφ πάλσ απφζπαζκα (πνχ παξεηέζε κεηαθξαζκέλν, εθδφζεηο
«Πάππξνο» 1959), παξαηεξνχκε ηξία ππεξθπζηθά πξάγκαηα: α) ηφ
ζθνηάδη (άριχο φπσο αλαθέξεηαη ζηφ νκεξηθφ θείκελν) πνχ απιψλεη
πξνζσξηλά κπξνζηά ζηά κάηηα ηνχ Πειεί-δνπ Άρηιιέσο φ έλνζίρζσλ
(θννκνζείζηεο) Πνζεηδψλ β) ηήλ άπφ-ζεζη ηνχ δφξαηνο ηνχ Αηλείνπ
κπξνζηά ζηά πφδηα ηνχ Αρηιιέσο

2

ηαί ηό ηίκαβια ημύ ήνωμξ ηωκ Τνώωκ ζέ πμθύ ιεβάθδ άπόζηα-ζζ άπό
έηεΐ πμύ ήηακ ό Άπζθθεύξ ηαί β) ή μιζθία ημο, ηά θόβζα ημο πνόξ ηόκ
Αζκεία.

Με παναζηαηζηόηδηα πενζβνάθεζ ό εεϊηόξ πμζδηήξ ηήκ άκα-πώνδζζ
ημύ εεμύ ηδξ εαθάζζδξ άπό ηίξ ημνοθέξ ηωκ μνέωκ ηδξ Σαιμενάηδξ
ηαί ηήκ ηαηάααζί ημο ζηίξ Αίβεξ, όπμο ηαηά ηόκ "Οιδνμ οπήνπακ ηά
ακάηημνα ημύ Πμζεζδώκμξ. Επίζδξ ιέ απανάιζθθμ ύθμξ ό εεζόηαημξ
πμζδηήξ πενζβνάθεζ ηήκ εαοιαζηή δζάααζζ ημύ Πμζεζδώκμξ άπό ηήκ
εάθαζζα ηαί ηήκ άθζλί ημο ζηό ζηναηόπεδμ ηώκ Απαζώκ, ημοξ όπμζμοξ
εκεεάννοκε, ιεηά ηήκ ήηηα ημοξ, κά ζοβηνμοζεμύκ ηαί πάθζ ιέ ημύξ
Τνώεξ ιέ ηήκ εθπίδα ηδξ κίηδξ.

Από ηήκ πενζβναθή ημύ Όιδνμο δζααθέπμιε όηζ ηά ακάηημνα ζηά
όπμζα ηαημζημύζε ό Πμζεζδώκ ηαί ήζακ άπό πνοζό ηαί άθεανηα, δέκ
εά ήζακ αεααίωξ έκα ζοβηνόηδια ζοκήεωκ ανπαίωκ ηηζνίωκ, άθθά
θσζικά κάηι άλλο, πού ίζως δέν θά μάθοσμε ποηέ. Άθθά ηαί ηί ήζαν
εκείνα ηά ταλκόποδα άλογα πού πέηαγαν γρήγορα καί είταν μακριά
ταίηη τρσζή καί ηί είδοσς ήηαν ό τρσζός οπλιζμός καί ηό τρσζό
καλοθηιαγμένο μαζηίγιο, πού διέθεηε ό θεός ηής θαλάζζης; [Έκε' έθεώκ
ύπ' όπεζθζ ηζηύ-ζηεημ παθηόπμδ' ϊππω, ώηοπέηα, πνοζέδζζκ έεείνδζζκ
ημιόωκ-ηε. Χνοζόκ δ' αοηόξ έδοκε πενί πνμΐ- βέκημ δ' ίιάζεθδκ
πνοζείδκ εΰηοηημκ, έμύ δ' έπεαήζεημ δίθνμο: Έηεΐ ζάκ έθεαζε
(δδθαδή ζηίξ Αίβεξ) εημίιαζε γεύμκηαξ ζηό άνια δύμ άθμβα
παθηόπμδα, πμύ πέηαβακ βνήβμνα ηζ' είπακ ιαηνζά παίηδ πνοζή, ηζ' ό
ίδζμξ θόνεζε βύνω ζηό ζώια πνοζόκ μπθζζιό, πήνε ιαζηίβζμ πνοζό
ηαθμθηζαβιέκμ ηζ' ακέαδηε ζηό άνια ημο]. Ελαζνεηζηό εκδζαθένμκ
πανμοζζάγεζ ή ζοκέπεζα ημύ μιδνζημύ ηεζιέκμο: «"Ανπζζε κά ηό όδδβή
ηόηε πάκω ζηά ηύιαηα- ηαί πδδμύζακ ηά ηήηδ μθμύεε άπό ηίξ ηνοθηέξ
ημοξ, ηαεώξ πθδζίαγε, ηαί δέκ παναβκώνζζακ ηόκ ααζζθζά ημοξ- ή
εάθαζζα πανμύιεκα άκμζβε πέναζια- ηζ αοηά πεημύζακ ιέ πμθθή
όνιή, ηζ' μύηε άπό ηάηω ανεπόηακ ό πάθηζκμξ άλμκαξ- έηζζ ηόκ έθενακ
πνόξ ηά πθμία ηώκ Απαζώκ ηά βμνβμηίκδηα άθμβα» (ΙΛΙΑΔΟΣ Ν, ζηίπ.
27-31). Από ηήκ πενζβναθή αοηή πνμηύπηεζ ααίαζηα ηό ζοιπέναζια
όηζ ό "Οιδνμξ δέκ πενζβνάθεζ έκα ζύκδεεξ άνια ηώκ πακάνπαζωκ
πνόκωκ, άθθά ηάπμζμ άθθμ ακώηενμ πνμθακώξ, έκα «εεϊηό άνια», πζό
εύέθζ-

1

ηημ ηαί ιέ ιεβαθύηενεξ δοκαηόηδηεξ άπό εηείκεξ ηωκ μοκήεωκ
ανιάηωκ ηαί θοζζηά πζμ αζύβηνζημ.

Ό "Οιδνμξ άθμΰ ακαθένεζ όηζ ζηαιάηδζε ό Πμζεζδώκ ζέ έκα
πθαηύζημιμ ζπήθαζμ ζηόκ αοεό ηδξ εάθαζζαξ ιεηαλύ Τι-ανμο ηαί
Τεκέδμο, θέβεζ όηζ ό έκμζίπεωκ Πμζεζδώκ εθεοεένωζε ηά άθμβα άπό ηό
άνια ηζ' έααθε ειπνόξ ημοξ εεϊηή ηνμθή βζά κά ηνώκε- βύνω άπό ηά
πόδζα ημοξ έααθε πνοζά δεζιά, άζπα-ζηα, άθοηα, βζά κά πενζιέκμοκ
έηεΐ αιεηαηίκδηα ηόκ βονζζιό ημο ηονίμο ημοξ (έκε' ίππμοξ έζηδζε
Πμζεζδάωκ έκμζίπεωκ θύ-ζαξ έλ όπέωκ, πανά δ' άιανόζζμκ αάθεκ
είδαν έδιεκαζ- άιθί δέ πμζζί πέδαξ έααθε πνοζείαξ, άννδηημοξ
άθοημοξ, όθν' έιπεδμκ αΰεζ ιέκμζεκ κμζηήζακηα άκαηηα, ΙΛΙΑΔΟΣ Ν,
ζηίπ. 34-38). Σέ αοηό ηό ζδιείμ ακαηύπηεζ ηό έλδξ εέια: Πμζά ή ηί
είδμοξ ήηακ ηά άζπαζηα, άθοηα, πνοζά δεζιά ηώκ άθμβωκ; Τίεεηαζ
επίζδξ πάθζ ηό γήηδια ηό ηί ήηακ ή εεϊηή ηνμθή (άιανόζζμκ είδαν) έκώ
άπό ηό όηζ ηά άθδζε αοηά ζέ έκα πθαηύζημιμ ζπήθαζμ ζηόκ αοεό ηής
δαθειάς θάλαζζας ("Εζηί δέ ηζ ζπέμξ εονύ 6α-θείης αέκεεζζ λίμνης)
πνμηύπηεζ όηζ αοηά δέκ ήζακ άπθα, ζοκήεδ άθμβα, άθθά «'ίππμζ» άθθμο
είδμοξ... (Σ.Σ. Επίζδξ παναηδνμύιε όηζ ζηό μιδνζηό ηείιεκμ οπάνπεζ ή
θέλζξ θίικδ, μπόηε ηίεεηαζ ηό γήηδια ιήπωξ ηόηε οπήνπε ηάπμζα θίικδ
ιεηαλύ "Ιιανμο ηαί Τεκέδμο ηαί ηά δύμ ζδιενζκά κδζζά ήηακ ηόηε εκω-
ιέκα- έηημξ άκ ιέ ηήκ θέλζ θίικδ -ηζ αοηό είκαζ ηό πζεακώηε-νμ-
εκκμείηαζ ώξ ηθεζζηή εάθαζζα ηό Αίβαϊμκ πέθαβμξ. Επζζδιαίκεηαζ
πάκηωξ όηζ ή ιεηάθναζζξ ηήξ θνάζεωξ «ααεείδξ θίικδξ» είκαζ ηώκ
εηδόζεωκ «Πάπονμξ» Αεήκαζ, 1957).

Έκ ζοκεπεία παναηδνμύιε ηόκ Πμζεζδώκα κά παίνκδ ηήκ ιμνθή
ημύ ιάκηεωξ Κάθπακημξ ηαί κά παναηζκή ημύξ δύμ Αϊακ-ηεξ (ηόκ
Αϊακηα ηόκ Τεθαιώκζμ ηαί ηόκ Αίακηα ηόκ Όϊθείδδ) κά ζοβηνμοζεμύκ
ιέ ημύξ Τνώεξ. Καηόπζκ αθέπμιε ηόκ Πμζεζδώκα κά πηοπά ιέ ηό
ζηήπηνμ ημο ημύξ δύμ Αϊακηεξ ηαί κά ημύξ ηαεζζηά ακάθαθνμοξ ηαί
ασηός νά πεηά μπροζηά ηοσς ... Είκαζ ηζ αοηό ηό απόζπαζια ελαζνεηζηά
εκδζαθένμκ (ΙΛΙΑΔΟΣ Ν, ζηίπ. 60-61):

«...Καί ημύξ έβέιζζε ιέ αηνάηδηδ όνιή ό Πμζεζδώκαξ ό ηύνζμξ ηήξ
βήξ (βαζήμπμξ, έκκμζίβαζμξ) ηηοπώκηαξ ημοξ ιέ ηό ζηήπηνμ ηζ' έηαιε
ηά ιέθδ ημοξ ακάθαθνα, ηά πόδζα ηαί ηά πένζα

2

ημοξ απάκς (βοΐα δ' έεδηεκ εθαθνά, πυδαξ ηαί πείναξ τπενεεκ).
Καί αοηυξ ηίκδζε κά πεηά, ζάκ βενάηζ βμνβυθηενμ (Αοηυξ δ' χζη'

σνδλ χηφπηενμξ χνημ πέηεζεαζ) πμφ άπυ ανάπμ ζάκ λεζδ-ηςεή ρδθυ
ηζ' άπυβηνειμ ποιάεζ κά ηοκδβήζδ άθθμ πεημφιεκμ ιέζα ζηυκ ηάιπμ,
έηζζ άπυ ιπνμξ ημοξ πέηαλε υ ημζιμζείζηδξ Πμζεζδχκαξ (ώρ άπό ηςκ
ήϊξε Ποζειδάων ένοζίσθων)...» (ΙΛΙΑ-ΓΟ΢ Ν, ζηίπ. 62-64).

Παναηδνμφιε επίζδξ ιεηά ηδκ εαοιαζηή αφηδ έιθάκζζζ ημφ
Πμζεζδχκμξ ηυκ Αίακηα ηυκ Όσθείδδ κά θέδ πνυξ ηυκ άθθμ Ασακηα
(ηυκ Σεθαιχκζμ) υηζ αοηυξ πμφ ημφξ πανμοζζάζεδηε ιέ ηδκ ιμνθή
ημφ ιάκηεςξ, δέκ εΐκαζ αεααίςξ υ Κάθπαξ ηαί κά ημκίγδ υηζ μί εεμί
είκαζ εφημθμβκχνζζημζ (άπίγνωηοι δε θεοί πεπ). Βθέπμιε θμζπυκ υηζ οι
θεοί είσαν κάποιερ ιδιαίηεπερ ιδιόηηηερ καί καθίζηανηο εςκόλωρ
ανηιληπηοί άπό ηοςρ θνηηούρ...

Σήκ ιεβαθεζχδδ έπέιααζζ ημφ Πμζεζδχκμξ οπέν ηχκ Απαζχκ, ηήκ
ζοκακηάιε ηαί ηαηυπζκ (ζηήκ ναρςδία Ξ, ζηίπ. 384-387) υπμο
αθέπμιε ηυκ έκμζίπεμκα εευ κά ήβήηαζ ημφ ζηναημφ ηχκ Απαζχκ:
«Καί πνμπμνεουηακ, ηαεχξ ηαίνζαγε, υ ημζιμζείζηδξ Πμζεζδχκαξ,
ηναηχκηαξ ζηυ παπφ πένζ ημο έκα θοβεπό μακπν-οηομο ξίθορ, ίδιο μ'
αζηπαπή- ηούηο δέν γίνεηαι νά ηό άγγίξη κανείρ ζηήν άγπια μάση, αλλά
θόβορ ζςγκπαηεί ηούρ άνδπερ» (ήνπε δ' άνα ζθζ Πμζεζδάςκ έκμζίπεςκ,
δεζκυκ άμν ηακφδηεξ, έπςκ έκ πεζνί παπείδ, εσηεθμκ άζηενμπή· ηχ δ' μφ
εέιζξ έζηί ιζβήκαζ έκ δαΐ θεοβαθέδ, άθθά δέμξ ίζπάκεζ άκδναξ).

Βεααίςξ, «ηυ θμαενυ ηαί ιαηνφζημιμ λίθμξ» πμφ έιμζαγε ιέ
αζηναπή ηαί ηυ υπμζμ δέκ ιπμνμφζε ηακείξ κά άββίλδ ηαί πμφ
πνμλεκμφζε θυαμ, δέκ ήηακ έκα άπθυ, έκα ζφκδεεξ λίθμξ, άθθά
πνμθακχξ ηάηζ άθθμ, έκα ανπαίμ φπενυπθμ, εά έθεβε ηακείξ, πμφ δέκ
ζοβηνίκεηαζ αεααίςξ ιέ ηά ζφβπνμκα. "Οιςξ ηίεεηαζ ηαί έκα άθθμ
εέια: Μήπςξ ζηίξ εαοιαζηέξ απμηνμφζεζξ ηχκ Πενζχκ ηαί ηχκ
Κεθηχκ, πμφ επεπείνδζακ κά ζοθήζμοκ ηαηά ημφξ ζζημνζημφξ πνυκμοξ
ημφξ Γεθθμφξ έπνδζζιμπμζήεδ ηαί ηυ υπθμ αοηυ, πμφ έπνδζζιμπμίδζε
υ Πμζεζδχκ οπέν ηχκ Απαζχκ ζηυκ Σνςζηυ πυθειμ; Δίκαζ θίακ
πζεακυκ πένακ ηδξ αζβίδμξ ηαί ηχκ άθθςκ ζενχκ υπθςκ πμφ
έπνδζζιμπμζήεδζακ ηαηά ηχκ ζενυζοθςκ ζημοξ Γεθθμφξ, κά έβζκε
πνήζζξ ηαί αοημφ ημφ ζενμφ υπθμο ζηυ πακεθθήκζμ εεκζηυ ηαί
ενδζηεοηζηυ ηέκηνμ. "Αξ ιή θδζιμ-

1

κμτιε υηζ ηά Ιενά υπθα δεκ έπεηνέπεημ κά ηά άββίλδ ηακέκαξ, υπςξ
ηαζ «ηυ λίθμξ» ημο Πμζεζδχκμξ.

Δπίζδξ έκα άθθμ βεβμκυξ πμφ ζοκδβμνεί ζηδκ εηδμπή ηδξ πνήζεςξ
ημτ ίενμΰ αφημτ υπθμο ζημοξ Γεθθμφξ είκαζ υηζ έηεΐ πνίκ ηυκ
Απυθθςκα, θαηνεουηακ υ έκμζίβαζμξ Πμζεζδχκ, άθθά ηαί ιεηά ηήκ
έπζηνάηδζζ ηδξ θαηνείαξ ημο Απυθθςκμξ ζοκεπζγυηακ ή θαηνεία ημο
Πμζεζδχκμξ ηαί ηδξ Γδξ: έιεζκε πάκηα ζεααζηυ εκα ζενυ ηδξ Γδξ ηαί
οπήνπε ιέζα ζηυκ ζδηυ ημτ καμφ ημτ Απυθθςκμξ αςιυξ βζά ηυκ
Πμζεζδχκα, σζςξ ηαί ζδζαίηενμ ζενυ {ποηεώάνιον) ιέζα ζηήκ πενζμπή
ημφ απμθθχκζμο ηειέκμοξ [αθέπε ζδιείςζζ φπ' ανζει. 2 ανπαζμθυβμο
Νζη. Παπαπαηγή, «ΠΑΤ΢ΑΝΙΟΤ ΔΛΛΑΓΟ΢ ΠΔΡΙΗΓΗ΢Ι΢»
(«ΦΩΚΙΚΑ»), ζεθ. 285, «ΔΚΓΟΣΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ»].

Ή έπέιααζζξ ηδξ Αθνμδίηδξ οπέν ημτ βζμο ηδξ Αζκείμο πμφ
έηζκδφκεοζε άπυ ηυκ Γζμιήδδ εέηεζ εκα άθθμ εέια: Σί ήηακ ηυ δζάθακμ
πέπθμ ιέ ιζά πηοπή ημτ μπμίμο έηάθορε ηυκ Αζκεία βζά κά ηυκ
πνμθφθαλδ άπυ ηά αέθδ ηαί ηά δυναηα ηχκ Απαζχκ; "Δπμκηαξ ημκ
ηαθοιιέκμ ιέ ηυ πέπθμ αοηυ, ηυκ έθενε ελς άπυ ηυ πεδίμ ηδξ ιάπδξ...
(ΙΛΙΑΓΟ΢ Δ, ζηίπ. 311-318). Δπίζδξ παναηδνμφιε εκα άθθμ εευ, ηυκ
Απυθθςκα, πμφ ήηακ ηζ αοηυξ οπέν ηχκ Σνχςκ, κά ηζκάζζδ πνυξ ηά
πίζς ηήκ αζπίδα ημτ Γζμιήδμοξ. Ό βζυξ ημφ Σοδέςξ επεπείνδζε ηνεζξ
θμνέξ κά ζημ-ηχζδ ηυκ "Δηημνα ηαί υ Απυθθςκ επίζδξ ηνεζξ θμνέξ ηυκ
απχεδζε (ΙΛΙΑΓΟ΢ Δ, ζηίπ. 431-437). "Οηακ υ Γζμιήδδξ πνμζπάεδζε
βζά ηέηανηδ θμνά κά θμκεφζδ ηυκ "Δηημνα ημφ έθχκαλε ιέ ηνμιενή
ηναοβή υ Απυθθςκ:

«Έθα ζηά ζοβηαθά ζμο ηαί ηνααήλμο, ημφ Σοδέα βζέ, ηαί ιή γδηάξ
ιέ ημφξ εεμφξ κά βίκδξ σζζα ηαί υιμζα, βζαηί ποηέ δεν μποπεί νά μοιάοη
ηών αθανάηων ή γενιά μέ ηών ανθπώπων ηήν γενιά πού πεππαηούν σάμω
ζηήν γή» (μί ηεθεοηαίμζ αοημί θυβμζ ημφ Απυθθςκμξ ημκίγμοκ ηήκ
εζδμπμζυ δζαθμνά ιεηαλφ ημφ βέκμοξ ηχκ ακενχπςκ ηαί εηείκμο ηχκ
εεχκ).

Θά πνέπεζ, ηθείκμκηαξ αοηυ ηυ ηεθάθαζμ, κά ακαθενεμφιε ζέ έκα
άθθμ πανάδμλμ ζοιαάκ, ηυ υπμζμ απέπεζ άπυ πνμκζηήξ απυρεςξ πάνα
πμθθμφξ αζχκεξ, άπυ ηήκ επμπή ημφ Σνςζημφ πμθέιμο. Καηά ηήκ
ηαηαζηνεπηζηή ημο επζδνμιή ζηήκ Νυηζμ Δθθάδα υ δζααυδημξ ήβειχκ
ηχκ Βδζζβυηεςκ 'Αλάπισορ ηυ 395

2

μ.Χ. εισήλθε στήν πόλι των Αθηνών, άλλά περιέργως δεν έθιξε
τήν Άκρόπολι, όπου ακόμη ϊσταντο ακέραιοι οί αρχαίοι ναοί,
ένώ κατέστρεψε καί έδήωσε τήν Ελευσίνα. "Ενας εθνικός συγ­
γραφέας τοϋ 5ου μ.Χ. αιώνος, ό Ζώσιμος, μας παραδίδει τόν
έξης θρΰλο: Ή Πρόμαχος Αθηνά -λέγει- έτάρασσε τόν ύπνο τοϋ
βαρβάρου έπώρομέως, περιερχομένη τήν στεφάνη των τειχών της
Ακροπόλεως, με όλη τήν πανοπλία της έτοιμη νά απόκρουση
τους επιδρομείς^.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΣΤ'

«'Αργώ», ένα ιπτάμενο -κι όχι μόνο- πλοίο

'Αρχηγός βεβαίως της «"Αργούς» ήταν, όπως είναι γνωστό, ό
Ιάσων, ό γιός του Αϊσονος, ό όποιος είχε διδαχΟή άπό τόν
Κένταυρο Χείρωνα όλες τις επιστήμες καθώς και τήν ιατρική
(ώνομάσθη Ιάσων άπό τήν 'ίασι).

Ή «'Αργώ» με τήν όποια ό Ιάσων και οί σύντροφοι του
έπραγματοποίησαν τις εκστρατείες τους, δεν ήταν ένα άπλό,
ένα συνηθισμένο πλοίο. Ή ναυπήγησίς της αποδίδεται στόν "Αργο,
κατ' άλλους στόν Ηρακλή, ένώ λέγεται ότι ή Αθηνά έβοήθησε
στήν ναυπήγησι τού πλοίου. Μάλιστα ή θεά τής σοφίας προσήρ-
μοσε ένα ξύλο στήν πλώρη, τό όποιο πήρε άπό τήν βελανιδιά
τής Δωδώνης (τήν ίεράν δρύν) και αυτό τό ξύλο μιλούσε καί
χρησμοδοτούσε. "Αλλοι επίσης ότι ή καρίνα (τρόπις) μιλούσε καί
χρησμοδοτούσε ή ό ιστός ή ολόκληρη ή «Αργώ», επειδή ήταν
κατασκευασμένη άπό τό ίδιο ξύλο, γι' αυτόν δέ τόν λόγο τήν
ώνόμασαν λάληθρον κίσσαν. Κάποιοι μάλιστα αναφέρουν ότι ή
«'Αργώ» είχε κατασκευασθή άπό τέτοιου είδους ξύλο, τό όποιο
ούτε στό νερό σαπίζει, ούτε στήν φωτιά καίγεται. Κ, άν όντως
συνέβαινε αυτό, τότε δέν θά ήταν κατασκευασμένη ή «'Αργώ»,
άπό κοινό ξύλο διότι όλα τά ξύλα καίγονται ή σαπίζουν, άλλά
άπό κάποιο μέταλλο, δηλαδή επρόκειτο γιά μεταλλική κατα­
σκευή. Έξ άλλου τό ότι κάποιο «ξύλο» μιλούσε καί χρησμοδο­
τούσε δείχνει ότι ή «'Αργώ» ήταν ένα πλοίο κατασκευασμένο
όχι άπό συνήθη, γνωστά υλικά καί ότι ή αποστολή της ήταν
σημαντικώτερη καί σπουδαιότερη άπό εκείνη ενός απλού πλοίου.

Ή «πολυηγόρος 'Αργώ», δηλαδή ή «πολύλαλος 'Αργώ» (χα­
ρακτηριστικό επίθετο τής ίδιαιτερότητος τού πλοίου) μεταξύ των

Ανβμκαοηώκ πενζεθάιαακε ηαζ ηόκ Όνθέα, ηόκ πενίθδιμ αμζδό ηαί
ζδνοηή ηδξ ιοζηδνζαηήξ μνβακώζεωξ ηώκ Όνθζηώκ, ηήξ Όνθζηήξ
ενδζηείαξ. Σό όκμια αύημϋ ζοκδέεηαζ ιε ηήκ ζοββναθή ηώκ
πενίθδιωκ Όνθζηώκ "Τικωκ25, άπό ηήκ ιεθέηδ ηώκ μπμίωκ πνμηύπηεζ
όηζ ό Όνθεύξ ηαί μί Όνθζημί, ή μί πακάνπαζμζ "Δθθδκεξ πνώημζ
αζπμθήεδηακ ιέ ηήκ ένεοκα ηαί ηήκ έλή-βδζζ ηώκ θοζζηώκ
θαζκμιέκωκ ηαί έθεαζακ ζέ απίζηεοηεξ αζηνμκμιζηέξ παναηδνήζεζξ
ηαί δζαπζζηώζεζξ, πμύ θεάκμοκ ηαί πνό ημο 10.000 π.Υ. Ό Όνθεύξ
ήηακ βζόξ ημο Οίάγρον ηαί ηήξ Καλλιόπης (Απμθθόδωνμξ 1, 3 ηαί
Παοζακίαξ IX, 30, 4). Άπό ηόκ Πίκδανμ ηαί ηόκ Αζζπύθμ ιέπνζ ηόκ
Ούενβίθζμ (Βζνβίθζμ) ηαί ηόκ Όνάηζμ, μί πενζζζόηενμζ άπό ημύξ
ανπαίμοξ πμζδηέξ ελύικδζακ ηήκ εαοιάζζα δύκαιζ ηήξ όνθζηήξ θύναξ,
ή βμδηεία ηήξ μπμίαξ ηαηαηημύζε ηά ακενώπζκα πθήεδ ηαί απθωκόηακ
έπεζηα ζέ μθόηθδνδ ηήκ ιαβειέκδ θύζζ. "Οηακ ό Όνθεύξ έπαζγε ηήκ
θύνα ημο ή ηναβμοδμύζε, ηά άβνζα εδνία έαβαζκακ άπό ηίξ θωθζέξ ημοξ
ηαί ένπμκηακ κά ελαπθωεμύκ ζηά πόδζα ημο, ήιενα ζάκ ηά ανκζά. Ή
ζοιιεημπή ημο ζέ ηάπμζα άπό ηίξ Ανβμκαοηζηέξ εηζηναηείεξ δεκ είκαζ
αζθαθώξ ηοπαία, άθθά πνμζδζμνζζηζηή ημύ νόθμο ηαί ηήξ απμζημθήξ
ηήξ «'Ανβμΰξ». "Οηακ έηζκ-δύκεοζε ή «'Ανβώ» κά ενοιιαηζζεή άπό
ηίξ ΢οιπθδβάδεξ πέηνεξ πμύ ακμζβόηθεζκακ ιεηαλύ ημοξ, ό Όνθεύξ
πνμζηνέπεζ ζηήκ θύνα ημο. Οί ιαζκόιεκεξ ΢οιπθδβάδεξ ζηαιαημύκ ηαί
ηαεδθώκμκηαζ. Ύπό ημύξ ήπμοξ ηήξ όνθζηήξ θύναξ ό άβνοπκμξ
θύθαηαξ ημύ πνοζμύ δέναημξ, ό θμαενόξ δνάημκηαξ ηήξ Κμθπίδμξ
καηαλαμβάνεηαι άπό ακαηανίκηηο ύπνο. Δπίζδξ, όηακ ό εεϊηόξ θονάνδξ
ηαηένπεηαζ ζηά ηαηαπεόκζα ζηόηδ, ή ιεθωδία ημο εέθβεζ ηαί ια-
θαηώκεζ ηήκ πέηνζκδ ηαί παβενή ηανδζά ηώκ ανπόκηωκ ημύ Άδδ.

Άθθά εά πνέπεζ κά ακαθένμοιε ηαί ηό έλδξ: "Οηακ ή «Άνβώ»
ακηζιεηώπζζε ζηήκ πενζμπή ηήξ Λήικμο ζθμδνόηαηδ ηαηαζβίδα, ό
Όνθεύξ έεοζίαζε ηαί πνμζεοπήεδηε ζημοξ Κάαεζνμοξ, ημύξ ιεβάθμοξ
εεμύξ ηήξ ΢αιμενάηδξ. Αιέζωξ ό άκειμξ έηόπαζε ηαί δύο αζηέρια
έθάνηζαν πάνω άπό ηά κεθάλια ηών Γιοζκούρων. Τι κά ζδιαίκδ άναβε
αοηό; Μήπωξ ή «Άνβώ» πνεζάζεδηε ηήκ αμήεεζα ημύ Όνθέωξ ηαί ηώκ
οζώκ ημύ Γζόξ ζέ έκα ηαλείδζ ηδξ

25. Βθέπε «ΣΑ ΟΡΦΙΚΑ» Κωκζηακηίκμο Υαζάπδ - Ιωάκκμο Παζζα.

1

πένακ ηδξ βδξ ηαί άπό ηό ζδιείμ όπμο εονέεδζακ μί 'Ανβμκαύ-ηαζ,
άκηίηνοζακ πμθύ ημκηά ημοξ ημοξ αζηένεξ πμύ θένμοκ ηό όκμια ηωκ
Γζμζημύνωκ; Μήπωξ έθάκδζακ πάκω άπό ηδκ «'Ανβώ» ζέ ώνα
εαθαζζμηαναπήξ εηείκα ηά θώηα πμύ μί ανπαίμζ ηά ώκόιαγακ
Γζμζημύνμοξ ηαί μί ιεηαβεκέζηενμζ «ηεθώκζα»; Πνμζωπζηώξ πζζηεύω
όηζ ζηήκ πενίπηωζζ αύηδ ζζπύεζ ή δεύηενδ εηδμπή...

Ό Όνθεύξ, ήνωαξ ηήξ ανπεβόκμο θύναξ, ζπεηίγεηαζ ιέ ηόκ
Απόθθωκα ηαί όπωξ θαίκεηαζ άπό ηόκ Πίκδανμ, θένεζ έκα επίεεημ
απμδζδόιεκμ ζοκήεωξ ζηόκ Ήθζμ, ή δέ πανμοζία ημο ζηήκ «Ανβώ»
πνμζδίδεζ ζαθέζηαηα ζζπονόηαημ επζπείνδια όηζ αοηή ήηαν ένα ηλιακό
πλοίο... Λέβεηαζ -ό Όνθεύξ- τρνζάορος, δδθαδή τρνζοζπάθης ή ασηός
ποσ έτει τρσζή ρομθαία. Οί ζηεκέξ ζπέζεζξ ιεηαλύ Απόθθωκμξ ηαί
Όνθέωξ ηαηαθαίκμκηαζ επίζδξ ζέ ιζά πανάδμζζ πμύ ηιδιαηζηά
πανεθήθεδ άπό ηήκ ηναβωδία ηώκ «Βαζζαριδών» ηον Αζζπύθμο. ΢ηήκ
Θνάηδ -ιαξ θέβεζ ό ιοεμβνάθμξ Δναημζεέκδξ- ό Όνθεύξ δέκ ηζιμύζε
ηόκ Γζόκοζμ, ζεαόηακ δέ απμηθεζζηζηά ηόκ "Ηθζμ, ηόκ όπμζμ άκεηήνολε
ζέ οπένηαημ ηώκ εεώκ ηαί ηόκ απεηάθεζε Απόλλωνα. Έβεζνόιεκμξ ηά
ιεζάκοπηα ακέααζκε ζηίξ πθαβζέξ ημύ Παββαίμο όνμοξ ηαί έθεακε ζηήκ
ημνοθή ημο πνζκ άκαηείθδ ή αοβή. Έηεΐ ιέ ηά αθέιιαηα ζηναιιέκα
πνόξ ηήκ ακαημθή, ό Όνθεύξ ακέιεκε ηήκ έιθάκζζζ ημύ θωημαόθμο
εεμύ, ημύ μπμίμο ηήκ επάκμδμ ήεεθε πνώημξ αοηόξ κά παζνεηήζδ.
"Δπεζε όιωξ εύια ηήξ απμηθεζζηζηήξ εηείκδξ θαηνείαξ ημο, δζόηζ ή
πενζθνόκδζίξ ημο πνόξ ηήκ ενδζηεία ημύ Βάηπμο έβζκε ηαηά ηόκ

Αζζπύθμ αζηία ημύ θόκμο ημο άπό ηίξ Βαζζανίδεξ, δδθαδή ηζξ Βαηπίδεξ

ηήξ Θνάηδξ, πμύ έζπεοζακ κά εηδζηδεμύκ ηήκ πενζθνόκδζζ ημύ
Όνθέωξ πνόξ ηόκ δζηό ημοξ εεό.

Σά πανάδμλα ηαί εαοιαζηά πμύ απμδίδμκηαζ ζηόκ Όνθέα
ζοκεπίγμκηαζ ηαί ιεηά ηόκ εάκαημ ημο. Ό Παοζακίαξ (IX, 30, 6)
ακαθένεζ ηήκ θαϊηή πίζηζ ζύιθωκα ιέ ηήκ όπμζα «όζα αδδόκζα έπμοκ
θωθζέξ πάκω ζηόκ ηάθμ ημο Όνθέωξ ηεθαδδμύκ βθοηύηενα ηαί
πενζζζόηενμ».

Καί ιεηά αοηή ηήκ ζύκημιδ ακαθμνά ζηόκ Όρθέα άξ επακέθεμοιε
ζηήκ «'Ανβώ». Αοηή ήηακ έκα ζενό πθμίμ, όπωξ πνμηύπηεζ άπό όθεξ
ηίξ ανπαίεξ ακαθμνέξ, ζοκδεδειέκμ ιέ ηά έθθδ-

2

κζηά ιοζηήνζα. "Οηακ υ Ίΐθοξ, υ ηοαενκήηδξ ημο πθμίμο είπε
άπμημζιδεή άνβά ηήκ κΰπηα, ιεηά ηυκ θυκμ ημο Κογίημο άπυ ηυκ
Ηναηθή, ή εεά Αεδκά ημο έθακένςζε ζδιεία αθδεζκά. Αθμτ
πνμζθχκδζε αοηυκ έλεθχκδζε εεμιίθδημ θυβμ ηαί ημο είπε ηά έλδξ:
Κμζιάζαζ, οζέ ημτ Άβκίμο, ηαηααεαθδιέκμξ άπυ ηυκ βθοηυ φπκμ, ηαί
οπκδθία ηαηέθααε ηά αθέθανα ζμο- άθθά ζήης (λφπκδζε), Σζθο, ηαί
δχζε εκημθή ζημοξ ήνςεξ, άθμτ πδδήζμοκ άπυ ηυ πθμίμ, κά έθεμοκ
ζηήκ ήνειδ αηνμβζαθζά, υπμο εονίζηεηαζ άπμεαιέκμξ υ λέκμξ ιέζα
ζηήκ άιιμ- ιέ αοηυκ πνμζηάγεζ ή Ρέα, ή ιδηένα ηχκ πάκηςκ, κά
ηάιεηε ηίξ επζηήδεζεξ ηεθεηέξ πνυξ ηζιήκ ημο ηαί κά πνμζθένεηε
ζπμκδέξ ζημοξ φπμπευκζμοξ εεμφξ, ηαί δάηνοα κά πφζεηε άπυ ηά
ιάηζα (ηαί αοηά κά πνάλεηε) άπυ ζεααζιυ πνυξ ηήκ Θέιζδα, πμφ ηήκ
θαηνεφμοκ μί άκενςπμζ ιέ ζενέξ ηεθεηέξ ηαί πνυξ ηυ ηναπέγζ, ηυ
υπμζμζ ζάξ έθζθμλέκδζε- ημφημκ αεααίςξ αημοζίςξ έθυκεοζε υ
Ηναηθήξ πηοπχκηαξ ημκ ιέ ηυ ηυλμ θυβς ηήξ ιαφνδξ κφηηαξ· ηαί
ηαηαθέναηε κά πμθςεή ή ηανδζά ηήξ εεάξ Ρέαξ. 'Αθθά υηακ απμδχ-
ζεηε ηυκ δέμκηα ζεααζιυ πνυξ ηυκ απμεακυκηα λέκμ ζφιθςκα ιέ ηά
ηαεζενςιέκα αιέζςξ έπεζηα άθμτ άκεαήηε ζηυ Δίκδοιμ, ηήκ ηαημζηία
ηήξ Ρέαξ, κά πνμζεοπδεήηε ιέ ελζθαζηήνζεξ ηεθεηέξ ζηήκ εοβαηένα
ηήξ Γήξ, ηαί άθμτ ζδηχζεηε ηά παθαιάνζα, ηυηε αεααίςξ κά εοιδεήηε
ηυ ηαλείδζ ζαξ. Αθμφ είπε αοηά ή εεά απεπχνδζε ζπεφδμοζα πνυξ ηυκ
μονακυ ιέ ηαπφηδηα ίζδ πνυξ ηήκ ηαπφηδηα ημτ αέθμοξ (ΟΡΦΕΩ΢
ΑΡΓΟΝΑΤΣΙΚΑ).

Ή «Ανβχ» είπε πενίπμο ηήκ εζηυκα εκυξ δμθζπμηέθαθμο ηνακίμο.
΋ Θευδςνμξ Αλζχηδξ οπμζηδνίγεζ υηζ εά ιπμνμφζαιε κά
θακηαζεμφιε ηήκ «Ανβχ» ζέ ζπήια ζπηάιεκμο δίζημο, υπςξ αοηά
πμφ ακαηαθφπημοκ μί ενεοκδηέξ ζηίξ δζάθμνεξ ανπαζμθμβζηέξ
παναζηάζεζξ. Καί υπςξ θαίκεηαζ ηυ πθμίμ αοηυ... πεημφζε βζαηί αοηυ
ήηακ ηυ εέθδια ηήξ Αεδκάξ! («Παθθάδμξ έκκεζίδζζκ άκδένεδ δέ ιάθ'
χηα...» δδθαδή ηαηά παναββεθία ηήξ Παθθάδμξ· ηαί άκορχεδ πμθφ
ηαπέςξ...). Ή «Ανβχ», δζέεεηε ιζά ηεναία άπυ ηήκ υπμζα ιπμνμφζε κά
άπμβεζςεή ηάπμζμ πμοθί, βζά κά ηάκδ άκαβκχνζζζ ηχκ δζαθυνςκ
πενζμπχκ. "Οηακ μί Ανβμκαφηεξ έθεαζακ ζηίξ ΢οιπθδβάδεξ Πέηνεξ
ηυ πμοθί αοηυ έηακε ηήκ άκαβκχνζζζ ημο ηαί άπυ ηίξ πθδνμθμνίεξ ημο
απεθάζζζακ κά δζααμφκ ηά επζηίκδοκα ζηεκά.

1

Ή «Ανβχ» είκαζ αέααζμ δηζ έπναβιαημπμίδζε πενζζζυηενεξ απυ
ιία δζαδνμιέξ. Δφμ ήζακ ηά ηονζχηενα ηαλείδζα ηδξ, έκα πνυξ ηυκ
Εφλεζκμ Πυκημ ηαί ηυ άθθμ πνυξ ηδκ Αιενζηή. Ή δζαδνμιή πνυξ ηυκ
Εφλεζκμ Πυκημ ήηακ βκςζηή ηαί ήηακ εφημθμ ζέ ηάεε εκδηυ ηδξ
επμπήξ κά ανή ηυκ δνυιμ ημο. Ή δζαδνμιή πνυξ ηίξ Εζπενίδεξ
('Αιενζηή) απαζημφζε εεσηέξ ζηακυηδηεξ ηαί βκχζεζξ.
΢ηυ ηαλίδζ ηδξ ή «'Ανβχ» έπέηαλε πάκς άπυ ηήκ Κάθπδ (ζη. 1102-1130)

πμφ οπήνπε ζηήκ πενζμπή ημΰ ζδιενζκμφ Γζαναθηάν. Επίζδξ έπέηαλε
πάκς άπυ ηίξ "Αθπεζξ: «άθ' εηένμο δέ ηυ θςξ ημφ δθίμο απμηνφπημοκ

ηαηά ηυ δεζθζκυ άπυ εηείκμοξ ημφξ ακενχπμοξ αί "Αθπεζξ α'ζ υπμΐαζ
έπμοκ έηηεηαιέκδκ αίπιήκ, έπζηάεδηαζ δέ πάκημηε εηεί μιίπθδ. Απυ έδχ

άθμφ λεηζκήζαιε αζαζηζηά...».
΢ηά «ΟΡΦΙΚΑ» ακαθένεηαζ υηζ ή «'Ανβχ» έπέναζε άπυ ηίξ πχνεξ
ηχκ Γεθςκχκ, ηςκ ΢αονμιαηχκ, ηχκ Γεηχκ, ηχκ Γοικαίςκ, ηχκ
Κεηνφθςκ, ηχκ 'Ανζιαζπχκ, ηχκ Παηηχκ, ηχκ 'Ανηηείςκ, ηχκ
Τπεναμνείςκ, ηχκ Καζπίςκ η.ά.
Γζά κά θεάζδ ηακείξ ζέ πακάνπαζα επμπή ζηίξ πχνεξ αοηέξ, πένακ
ηχκ παναθίςκ έπνεπε κά ηαλζδεφζδ πεγή ηαί ιέπνζ ηάπμζμο ζδιείμο, υζμ
ηυ επέηνεπακ μί ηυηε ηθζιαημθμβζηέξ ζοκεήηεξ (μί πάβμζ εά έθεακακ ζέ
κμηζχηενεξ πενζμπέξ άπ' αοηέξ υπμο είκαζ ζήιενα) ιέ πθμίμ. Έθ' υζμκ
υιςξ ή «'Ανβχ» πενζβνάθεηαζ ηαί ακαθένεηαζ χξ πθμίμ ηαί ιάθζζηα
λεπςνζζηυ άπυ ηά ζοκδεζζιέκα, έηεΐ θμζπυκ, ζέ αοηέξ ηίξ πχνεξ, ζέ ηάεε
δπεζνςηζηή πχνα, εά έθεακε αζθαθχξ έκαενίςξ... Αλζμπνυζεηημ είκαζ
ηαί ηυ έλδξ απυζπαζια ηχκ «Ανβμκαοηζηχκ ημφ ΋νθέςξ»: «Καί υηακ
άκεθάκδ ηαηά ηήκ δεηάηδκ ήιένακ ή αοβή πμφ θςηίγεζ ημφξ ακενχπμοξ,
πνμζδββίζαιεκ εζξ ηά Ρζπαΐα ορχιαηα, άπυ έηεΐ δέ αιέζςξ ή «Ανβχ»
πνμπςνμφζα ηαπέςξ δζήνπεημ δζά αηεκμφ νείενμο»26. 'Εδχ ζαθέζηαηα
ακηζθαιαάκεηαζ ηαεέκαξ υηζ βίκεηαζ θυβμξ βζά πμθζηή πενζμπή, υπμο
επζηναηεί ή ιαηνά πμθζηή κφπηα, ηά δέ Ρζπαΐα ορχιαηα πμφ ακαθένεζ
(«Ρζπαίμοξ αφθχκαξ» ζηυ ανπαίμ ηείιεκμ) δέκ είκαζ ηίπμηε άθθμ πανά ηά
παβυαμοκα. Μάθζζηα μί πμθζημί πάβμζ λδνάξ ηήξ Γνμζθακδίαξ έπμοκ
ιεβάθμ πάπμξ, πμφ οπενααίκεζ ζέ πμθθά ζδιεία ηά 2.000

26. Μεηάθναμζξ «΋νθζηχκ» Ιςάκκμο Παζζά.
2

ιέηνα. Σενάζηζμζ όβημζ άπ' αοημύξ ηαηαηνδικίγμκηαζ (δδθαδή
νίπημκηαζ) ζηήκ εάθαμμα, έλ αοημύ δέ ηαί ή ανπαία εθθδκζηή
μκμιαζία ημοξ Ριπαϊα όνδ ή Ρίπαιοι αύλώνες.

΢ημοξ ζηίπμοξ 1102-1130 οπάνπεζ ιία αηόιδ άπόδεζλζξ όηζ ή
«'Ανβώ» δεκ ιπμνμύζε πανά ιόκμκ κά θεάζδ πεηώκηαξ πάκς άπό ηίξ
πενζμπέξ πμο ακαθένμκηαζ: «έπεζηα μδδβώκηαξ ηό ηαπύ πθμίμ

έθεάζαιε ζημοξ Κζιιενίμοξ, μζ όπμζμζ ιόκμζ άπό ημύξ άθθμοξ

ακενώπμοξ είκαζ ζηενδιέκμζ άπό ηό θώξ ημο δθίμο, πμύ δζαηνέπεζ δζά
πονόξ (ηαί ζηενμύκηαζ μί Κζιιένζμζ ημύ δθζαημύ θςηόξ) δζόηζ ηό όνμξ
Ρίπαζμκ ηαί ηό ύρςια Κάθπζμκ ειπμδίγμοκ ηήκ άκαημθήκ ημύ
δθίμο...». Φοζζηά ηαί έδώ βίκεηαζ θόβμξ βζά πμθζηέξ πενζμπέξ. Θά
πνέπεζ κά επζζδιάκμοιε όηζ ζηόκ αόνεζμ πόθμ ηδξ Γδξ άπό ηήκ 21δ
Μανηίμο ανπίγεζ ιία διένα παναηεηαιέκδξ δζανηείαξ, ήιενα πμύ
δζανηεί έλδ μθόηθδνμοξ ιήκεξ ιέπνζ ηήκ 23δ ΢επηειανίμο έκώ ηαε'
όθμ ηό δζάζηδια ημύημ ζηόκ κόηζμ πόθμ είκαζ κύηηα. Άπό ηήκ 23δ
΢επηειανίμο ιέπνζ ηήκ 21δ Μανηίμο ζηόκ αόνεζμ πόθμ επζηναηεί
κύηηα έλδ ιδκώκ, έκώ ζηόκ κόηζμ πόθμ ήιενα ηδξ ίδζαξ δζανηείαξ.

'Αθθά πμζό είκαζ ηό ζηεκό νείενμ άπό ηό όπμζμ πενκμύζε ή
«'Ανβώ»; Μήπςξ ηό ζενό αοηό πθμίμ ηώκ πακάνπαζςκ Δθθήκςκ,
ιπμνμύζε κά πθεύζδ ηάης άπό ηόκ παβςιέκμ Ωηεακό, όπμο
άκεηαθύθεδζακ εενιέξ δζααάζεζξ; Μήπςξ δδθαδή ιέ άθθα θόβζα,
έηημξ άπό Ιπηάιεκμ πθμίμ ή «'Ανβώ» ήηακ ηαί έκα οπμανύπζμ ηδξ
επμπήξ εηείκδξ; "Αξ ιήκ λεπκμύιε ηόκ πενίθδιμ πάνηδ ημύ Πίνζ-Ρέζξ
ό όπμζμξ έζπεδζάζεδ αάζεζ ανπαίςκ εθθδκζηώκ πανηώκ, ηαί ζηόν
όποιον περιλαμβάνεηαι ή Ανηαρκηική, τωρίς όμως ηούς πάγοσς πού ηήν

καλύπηοσν. Μήπςξ μί πακάνπαζμζ "Δθθδκεξ ζηίξ βκώζεζξ ηώκ μπμίςκ

έζηδνίπεδ ό Πίνζ-Ρέζξ βζά ηήκ ζπεδίαζζ ημύ πάνηδ ημο, ιέ
ύπμανοπζαηά ιέζα είπακ ελαηνζαώζεζ ηήκ πναβιαηζηή πενζαία έηηαζζ
ηήξ Ακηανηηζηήξ;

Δίκαζ εκδζαθένμκηα αοηά πμύ ακαθένεζ ό Μ. Ααμβηάκηνμ ζέ
άνενμ ημο ζηό πενζμδζηό «ΗΛΙΟ΢» ιέ ηόκ ηίηθμ «Δονέεδζακ εενιαί
δζααάζεζξ οπό ηόκ παβςιέκμκ ώηεακόκ» (ανζει. ηεύπμοξ 533, 18
΢επηειανίμο 1954) ηαί πιθανόηαηα ηό ζηενό ρείθρο άπό ηό όποιο
διήρτεηο ή «'Αργώ» δεν ήηαν ηίποηε άλλο άπό μία σποθαλάζζια θερμή
διάβαζι. Γνάθεζ θμζπόκ ό Μ. Ααμβηάκηνμ βζά ιζά ζμαζεηζηή απμζημθή
πμύ είπε ώνβακςεή άπό ηόκ

1

ηαεδβδηή Λόπςθ, ηαί ή μπμία πέναζε ηάης από ημύξ πάβμοξ ημο
Πόθμο ιέ οπμανύπζμ. Παναεέης έκα ιζηνό απόζπαζια άπό ηό πμθύ
εκδζαθένμκ αοηό άνενμ: «Σό ιζηνό αοηό εΰπνδζημκ ύπμ-ανύπζμκ,
ηαθώξ έλςπθζζιέκμκ πανέπθεοζε ηάξ ανπάξ ημο Γεηειανίμο ημο 1953
όθαξ ηάξ βκςζηόξ άηηάξ άπό ηδκ εάθαζζακ ημο Μπάνεκηξ ιέπνζ ηςκ
κήζςκ Βνάββεθ, δζενπόιεκμκ δζά ημο αηνςηδνίμο Σζεθζμύζηζκ.
Καηόπζκ πμθθώκ άηανπςκ ακαβκςνίζεςκ, άκεηάθορε ηήκ είζμδμκ
οπμβείμο δζώνοβμξ πμύ έλδημθμύ-εεζ ύπό ηά παβόαμοκα ιέ ιίακ
εάθαζζακ «άενζγμιέκδκ», δδθαδή εάθαζζακ πμύ επέηνεπε ιεηαλύ
αοηήξ ηαί ημύ εόθμο ηώκ πάβςκ πώνμκ άκαπκεοζίιμο αένμξ. "Αθθμηε
ηό ύπμανύπζμκ ήημ εζξ εέζζκ κά πθέδ εζξ ηήκ έπζθάκεζακ, άθθμηε δέ
έπνεπε κά αο-εζζεή δζά κά άπμθύβδ ηήκ έπζηίκδοκμκ βεζημκίακ εκόξ
παβςιέκμο όβημο άπό ηόκ όπμζμκ έπνεπε κά πνμζηαηεοεή.

Ή δζάααζζξ έθαίκεημ πνμζακαημθζζιέκδ άπό ακαημθώκ πνόξ δοζιάξ
ηαί ζοπκά δζδνεΐημ εζξ δζαηθαδώζεζξ, ιεηαλύ ηώκ μπμίςκ ή εηθμβή
έθαίκεημ δύζημθμξ. Πμθθέξ θμνέξ ό πθμίανπμξ έαύεζγε ηό ζηάθμξ ημο
ιεηαλύ δύμ ημίπςκ πάβμο, δζά κά δζαπίζηςζδ ηεθζηώξ, όηζ ηάης
ώνζζιέκμο αάεμοξ, όθαζ αύηαζ αί δζώνοβεξ επζημζκςκμύκ ιεηαλύ ηςκ.
Ήημ άνηεηόκ κά αοεζζεή ηό ζηάθμξ ηνζάκηα ιέηνα, δζά κά εύνεεή εζξ ηό
εθεύεενμκ κενό. Ό πάβμξ ηώκ παβόαμοκςκ έθοςκεκ εζξ ηό αάεμξ αοηό
ύπό ηήκ έπίδναζζκ ηδξ οδνμζηαηζηήξ πζέζεςξ, όπμζα ηαί άκ ήημ ή
εενιμηναζία ημύ ύδαημξ. Έλ άθθμο, ή εενιμηναζία αοηή ακήνπεημ
οπενάκς ημύ ιδδεκόξ, ύπό ηήκ έπίδναζζκ ηώκ νεοιάηςκ εενιμύ ύδαημξ,
ηώκ μπμίςκ ή βεκζηή ηαηεύεοκζζξ δζεηδνεΐημ άπό κόημο πνόξ αμν-νάκ.
Σό αάεμξ ηήξ εαθάζζδξ πμηέ δέκ έθεακε ηά 300 ιέηνα, έκώ ζοκήεςξ
πενζςνίγεημ εζξ ηά 25 έςξ 30 ιέηνα...».

Ή «'Ανβώ», όπςξ ζοιπεναίκεηαζ άπό ηά ακαθενόιεκα ζηά
«ΑΡΓΟΝΑΤΣΙΚΑ ΣΟΤ ΟΡΦΔΩ΢» έηαλείδεοζε ζηήκ πενζμπή ημύ
ιοζηδνζώδμοξ ηαί ηνμιενμύ ηνζβώκμο ηώκ Βενιμύδςκ, όπμο
ζύιθςκα ιέ ανηεημύξ ενεοκδηέξ ημπμεεηείηαζ έκα ηιήια ηήξ
κδζζςηζηήξ δπείνμο ηήξ Αηθακηίδμξ, ηήξ μπμίαξ μί ηάημζημζ είπακ
ακαπηύλεζ ηεπκμθμβζηό πμθζηζζιό άθεαζημο ηεθεζόηδημξ: «μύηέ-ηζ δέ
πνμθοβεΐκ έδμηεύμιεκ αίπύκ όθεενμκ εί ιή άν' όνιαίκμο-μακ ύπό
ηναηενήθζ αίδθζ κήα ιμθεΐκ σΟοκ' έπί δελζόκ αίβζαθμΐμ Αβηαΐμξ,
λεζημσζζ πζεήζαξ πδδαθίμζζζκ ή δ' έεμνεκ δζζζήζζ αζα-

2

γμιέκδ παθάιδζζκ [(δδθαδή: Έιεΐξ δέ κμιίγαιε όηζ δεκ εά ιπμ-
νέζμοιε κά δζαθύβμοιε ηδκ μθμηθδνςηζηή ηαηαζηνμθή, έάκ ό
Αβηαΐμξ δεκ ηαηδύεοκε ηό πθμίμ, ηό όπμζμ έηζκεΐημ ηάης άπό ζζπονή
δύκαιζ, ώζηε κά έθεδ ζηό δελζό ιένμξ ημο αζβζαθμύ, άθμύ ηό
ακάβηαζε κά ϋπαημύζδ ζηά πεθεηδηά πδδάθζα, εηείκμ δέ (ηό πθμίμ)
άκεπήδδζε ζηήκ επζθάκεζα ηδξ εαθάζζδξ πζεγόιεκμ άπό ηά δύμ πένζα
ημο (δδθαδή ημύ Άβηαίμο), απόζπαζια έη ηςκ ζηίπςκ 1073-1101].

Σημοξ παναπάκς ζηίπμοξ ακαθένεηαζ ζαθέζηαηα ή ζζπονή δύκαιζξ
πμύ επεκενβεί έπί μζμοδήπμηε ζηάθμοξ (πθμίμο ή αενμπθάκμο) ζηήκ
πενζμπή ημο Τνζβώκμο ηςκ Βενιμύδςκ, όπμο άπό ηήκ επμπή ημύ
Κμθόιαμο οπάνπμοκ πθήνεζξ ακαθμνέξ βζά πανάδμλα ηαί πενίενβα
πενζζηαηζηά πμύ έπμοκ ζοιαή έηεΐ. Τί ζοιπεναίκεηαζ επίζδξ άπό
αοημύξ ημύξ ζηίπμοξ ημύ Όνθέςξ; Αοηό ηό όπμζμ έημκίζεδ ηαη'
έπακάθδρζ πνμδβμοιέκςξ, όηζ δδθαδή ή «'Ανβώ» δέκ ήηακ έκα
ζύκδεεξ πθμίμ, ήηακ ιζά ζζπονόηαηδ, όπςξ δζαπζζηώκεηαζ ηαηαζηεοή,
πμύ άκηεΐπε ζέ ηάεε δμηζιαζία, ηαί ιέ ηήκ μπμία οπήνπε ή δοκαηόηδξ
πναβιαημπμζήζεςξ ηαλεζδίςκ εαθαζζίςκ ή έκαενίςκ ζέ ηάεε ιένμξ
ηήξ βδξ ηαί όπζ ιόκμκ. Έκα πανάδμλμ βεβμκόξ, πμύ ηαηαδεζηκύεζ ηόκ
ζδζαίηενμ παναηηήνα ηαί νόθμ ηήξ «'Ανβμΰξ» είκαζ ηό όηζ όηακ μί
'Ανβμκαύηαζ έκαοάβδζακ ηαηά ηήκ δζάνηεζα κοηηενζκήξ
εαθαζζμηαναπήξ ζηά ακμζηηά ηήξ κήζμο Θήναξ, ό Απόλλων έν μέζω
αζηπαπών παποςζίαζε έξαθνα ηήν Ανάθη, όπος καί διεζώθηζαν οί
ναςαγοί.

Δπίζδξ έκα άθθμ ζημζπείμ ηό όπμζμ απμδεζηκύεζ ηήκ ζδζαζηενόηδηα
ημύ πθμίμο ««'Ανβώ»» είκαζ ηό όηζ ηό πθήνςια ηδξ δέκ άπεηεθεΐημ
άπό ηοπαία άημια. Πθήκ ημύ ιμοζζημύ Όνθέςξ, ιοδιέκμο ζηά
Κααείνζα ιοζηήνζα ηαί ζηόκ όπμζμ άπεδίδμκημ ιαβζηέξ ζηακόηδηεξ, ό
πνςνέαξ ηήξ «Ανβμύξ», ό Αςγκεύρ21 ήηακ αοηόξ, ό μπμίμξ έαθεπε ζέ
πμθύ ιαηνζκέξ απμζηάζεζξ, ιέζα ηαί πένα άπό ηάεε άθμβμ ή έθθμβμ
όκ, άροπμ ακηζηείιεκμ ή ζημζπείμ ηήξ θύζεςξ. Ό Εΰθημορ2%, θόβμο
πάνζκ, πμύ εεεςνείημ βζόξ

27. Ό Λοβηεύξ εΐπε ιοδεή ζηά Δθεοζίκζα Μοζηήνζα ζηήκ Άκδακία ηήξ
Μεζζδκίαξ (αθέπε Παοζακίμο «Μεζζδκζαηά»).

28. Γέηαημξ έαδμιμξ απόβμκμξ ημΰ Δύθδιμο, ήηακ ό Βάηημξ, πμύ "ίδνο-
ζε ηήκ Κονήκδ ζηίξ αηηέξ ηήξ Λζαύδξ.

1

ημο Πμζεζδώκμξ ημά ηδξ Δονώπδξ (ηδξ Γςνίδμξ ή ηδξ Μδηζμκί-ηδξ
ηαη άθθμοξ) ημά έααμίθεοε ζηδκ πενζμπή ημο Ταζκάνμο αηνςηδνίμο
δπμο οπήνπε ιία άπό ηίξ ηαηααάζεζξ ζηόκ "Αδδ, ηαηά ηήκ πανάδμζζ
δζέααζκε πεγόξ, πςνίξ κά ανέπεηαζ, ηήκ εάθαζζα. Ό "Αηπαξ, βζόξ ημο
Πδκεζμύ ηαί ηήξ Βμύναξ, έκαξ άθθμξ, επίζδξ, Ανβμκαύηδξ πμύ έηηζζε
ηήκ πόθζ Άηναηία ηήξ Θεζζαθίαξ (ζδιενζκόξ Τύνκααμξ) έδςζε ηό
όκμια ημο ζηήκ ιαβζηή ηέπκδ ηήξ Θεζζαθίαξ, ή μπμία άκηί Θεηηαθζηή
(Θεζζαθζηή) ώκμ-ιαγόηακ Άηπακία.

Ό Καινενρ, ααζζθεύξ ηώκ Λαπζεώκ, έκαξ αηόιδ Ανβμκαύηδξ,
οπήνλε έκαξ ηνμιενόξ ακηίπαθμξ ηώκ Κεκηαύνςκ, μί όπμζμζ βζά κά ηόκ
ελμκηώζμοκ έννζπκακ εκακηίμκ ημο πέηνεξ ηενάζηζεξ, μθόηθδνα
δέκδνα, ώζηε κά απμβοικώζμοκ ηό Πήθζμ ηαί ηήκ Όνενο. Γέκ είκαζ
πενίενβμ αοηό; Αζθαθώξ καί, βζαηί, ηόκ Καζ-κέα, ζύιθςκα ιε ηήκ
πανάδμζζ δέκ ηόκ έπθήβςζε, μύηε ημο πνμλέκδζε έζης ηαί ηήκ
παναιζηνή θεμνά, ηίπμηε άπό όθα αοηά, "Οπςξ θέβεηαζ, σώθηκε
όπθιορ, ζηήν γή, επειδή ηό ζώμα ηον ήηαν ζκληπό, όπωρ ό ζίδηπορ. Γζ'
αοηό ό Πίκδανμξ έθεβε:

Ό δέ σλωπήρ έλάηηζι ηνπείρ,
"Ωσεηο Καινεύρ, ζσίζαρ όπθώ ποδί γάν
Τί κά ύπμκμή ή ανπαία αοηή πανάδμζζξ; Αζθαθώξ πμθθά. Δηείκμ
πμύ εά ιπμνμύζαιε κά πμύιε ιέ αεααζόηδηα, είκαζ όηζ ό Καινεύρ
άκδηε ζέ έκα βέκμξ Γζβάκηςκ ηαί θμνμύζε ζζπονόηαηδ ιεηαθθζηή
ζημθή ιέ απμηνμοζηζηέξ ζδζόηδηεξ, πμύ άκηεπε ζέ μηζδήπμηε νζπηόηακ
επάκς ηδξ, έλ μύ ηαί ηό όηζ αοηόξ δέκ είπε ηήκ παναιζηνή θεμνά29...
Ιδζαζηέναξ ζδιαζίαξ βεβμκόξ είκαζ όηζ ιεηαλύ ηώκ Ανβμκαοηώκ
ζοβηαηαθέβεηαζ ηαί ό Άγκαΐορ, άπό ηήκ Πθεονώκα ηήξ Αζηςθίαξ ό
όπμζμξ έβκώνζγε όπζ ιόκμκ ηίξ ηοηθζηέξ ηζκήζεζξ ηώκ αζηένςκ ηαί ηώκ
πθακδηώκ εκηόξ ηήξ μονακίμο ζθαίναξ, άθθά ηαί άπό ηήκ ιεθέηδ ηαί
ηήκ ηίκδζζ ηώκ άζηνςκ πνμέαθεπε ηαί πνμέθεβε δζάθμνα πενζζηαηζηά
βζά ηήκ γςή ηώκ ακενώπςκ, ηαί ζοκεπώξ, ό Αβηαΐμξ δέκ ήηακ ιόκμκ
αζηνμκόιμξ άθθά ηαί αζηνμθόβμξ, ακαθενόιεκμξ βζά πνώηδ θμνά
ζηήκ ζζημνία ηήξ αζηνμθμβίαξ. Πνμθα-

29. Μεηαλύ ηώκ Ανβμκαοηώκ ζοβηαηαθέβεηαζ ηαί ό Κόνςκμξ, βζόξ ημο
Καζκέςξ.

2

κώξ είκαζ εηείκμξ πμύ ιέ ηδκ πείνα ηαί ηίξ βκώζεζξ ημο έζςζε ηδκ
««'Ανβώ»» άπό ηίξ θμαενέξ ηαί ζζπονόηαηεξ δοκάιεζξ πμύ εκενβμύκ
ζηδκ πενζμπή ημο Τνζβώκμο ηώκ Βενιμύδςκ. "Δκαξ άθθμξ Άγκαίορ
πμύ ζοιπενζθαιαάκεηαζ ιεηαλύ ηώκ Ανβμκαοηώκ, είκαζ ό βζόξ ημο
Λοημύνβμο ηαί ηδξ Δονοκόιδξ, ααζζθεύξ ηδξ Τεβέαξ, ό όπμζμξ ήηακ
βζβακηώδδξ, οπενθοζζηώκ δζαζηάζεςκ.

΋ "Αδμητορ, ααζζθεύξ ηώκ Φενώκ, ήηακ έκαξ αηόιδ Ανβμκαύηδξ.

Σε αοηόκ ηαηά ηήκ δεθθζηή πανάδμζζ πανμοζζάζεδηε ηαηά δζαηαβή
ημο Γζόξ ό 'Απόθθςκ βζά κά ηόκ οπδνέηδζδ έπί εκκέα έηδ,
έλζθεμύιεκμξ βζά ηόκ θόκμ ημύ Πύεςκμξ. Ή "Αθηδ-ζηζξ ηαεώξ ηαί ό
"Αδιδημξ, όηακ πακηνεύηδηακ, πανέθεζρακ κά πνμζθένμοκ ηήκ
ηαεζενςιέκδ εοζία ζηήκ Ανηέιζδα. Τόηε αοηή έζηεζθε ζηόκ κοθζηό
εάθαιμ δνάημκηεξ ημύξ μπμίμοξ έθόκεοζε ό "Αδιδημξ ιέ ηήκ αμήεεζα
ημο Απόθθςκμξ ή ημύξ έλώκηςζε ό ίδζμξ ό 'Απόθθςκ ή ζύιθςκα ιέ
άθθδ εηδμπή ημύξ ελαθάκζζε ή ίδζα ή "Ανηειζξ, πμύ ελεοιεκίζεδηε
άπό ηόκ "Αδιδημ, ηαηόπζκ ζοιαμοθήξ ημύ Απόθθςκμξ.

Ή "Αθηδζηζξ, ζύιθςκα ιέ ηίξ ανπαίεξ παναδόζεζξ εδέπεδ κά
πεεάκδ άκηί ημύ Αδιήημο ηαί όηακ ό Ηναηθήξ ηοπαίςξ έπε-ζηέθεδ
ηόκ "Αδιδημ ηήκ διένα ηδξ ηδδείαξ, ζπεύδεζ αιέζςξ, ζηίξ όπεεξ ημύ
Άπένμκημξ, πνμθεάκεζ ηόκ Θάκαημ ηαί ιεηά βεκκαία πάθδ ιέ αοηόκ,
απμζπά ηήκ "Αθηδζηζ ηαί ηήκ θένεζ πάθζ ημκηά ζηήκ μζημβέκεζα ηδξ.
"Οθα αοηά, ιέ θίβα θόβζα, πνμδίδμοκ ηήκ ζπέζζ ηήξ μζημβέκεζαξ ημύ
Αδιήημο ιέ ηά εθθδκζηά ιοζηήνζα, άνα θμζπόκ ό "Αδιδημξ, πμύ
οπήνλε Ανβμκαύηδξ, δεκ ήηακ έκα ηοπαίμ, έκα μπμζμδήπμηε πνόζςπμ.

"Δκαξ άθθμξ Ανβμκαύηδξ, ό Αίθαλίδηρ, ήηακ βζόξ ημύ Δνιμύ ηαί
ηήξ Δύπμθειείαξ ηαί έβεκκήεδ ημκηά ζηήκ εεζζαθζηή πόθζ Αλόπη (ή
"Αθμξ), πθδζίμκ ημύ Αμφπςαοοϋ, ιζηνμύ πμηαιμύ ηήξ Θεζζαθίαξ. ΋
Δνιήξ έδώνζζε ζηόκ βζό ημο Αίεαθίδδ δύμ εεσηά πανίζιαηα, δδθαδή
απένακηδ ηαί ακελάκηθδηδ ικήιδ άθ' εκόξ ηαί άθ' έηενμο ιζά
ζδζόννοειμ αεακαζία, αάζεζ ηήξ μπμίαξ αοηόξ είπε ηήκ δοκαηόηδηα κά
γή εκαθθάλ ιζά ήιενα πάκς ζηήκ βδ ηαί ιζά ήιενα ζηόκ "Αδδ,
ώκμιάζεδ δέ βζ' αοηό «κήπςξ έτε-πήμεπορ». ΋ Αίεαθίδδξ οπήνλε ό
επίζδιμξ ηήνοηαξ ηώκ Ανβμκαοηώκ ηαί απμζηεθθόηακ βζά ηάεε
ζμαανή ύπόεεζζ ηαί άθ' έηενμο επακενπόηακ ηαηά ηαζνμύξ ζηόκ
επίβεζμ ηόζιμ ιέ δζα-

1

θμνεηζηό ζώια ηαί πνόζςπμ ηαί είπε ζαθή άκάικδζζ ηςκ πνμδ-
βμύιεκςκ εκζανηώζεςκ ημο. "Ανα θμζπόκ ηαί ό Ανβμκαύηδξ αοηόξ
δεκ ήηακ έκα ηοπαίμ πνόζςπμ, άθθά εεμβέκκδημξ ηαί ιε ελαζνεηζηέξ,
ιμκαδζηέξ Ιηακόηδηεξ.

΋ "Ακαοτορ, βζόξ ημο Πεθίμο ηαί ηήξ Φζθμιάπδξ, ηόνδξ ημο
'Αιθίμκμξ (ή ηαη' άθθδ πανάδμζζ ηήξ Άκαλζαίαξ, ηόνδξ ημο Βίακημξ)
έκαξ αηόιδ Ανβμκαύηδξ, δζέεεηε έκα ηοκδβεηζηό ιαπαίνζ, ηό όπμζμ
δέκ ήηακ ζοκδεζζιέκμ ηαί ημζκό, ηαε' όηζ αοηό ήηακ ένβμ ημο
'Αιθζβοήεκημξ, δδθαδή ημο Ηθαίζημο. ΋ "Ακτωπ30, βζόξ ημΰ Ίππάζμο
ηαηά ηόκ Απμθθόδςνμ, άκδηε επίζδξ ζημοξ Ανβμκαύηεξ. ("Αθθμζ
οπμζηδνίγμοκ όηζ ό "Αηηςν ό βζόξ ημύ Γδσμκέςξ ήηακ Ανβμκαύηδξ).

΋ "Αμνπορ, έκαξ άθθμξ Ανβμκαύηδξ, ήηακ βζόξ ημύ Πμζεζδώκμξ
ηαί βζόξ αοημύ ό Ίςθηόξ, άπό ηόκ όπμζμ ώκμιάζεδ ή μιώκοιδ πόθζξ.
΋ πενίθδιμξ ιάκηζξ Αμφιάπαορ, ό όπμζμξ ελαθακίζεδηε ζέ πάζια
ημκηά ζηόκ Ωνςπό, όπμο οπάνπμοκ ηά ενείπζα ημύ ζενμύ ημο,
ζοιπενζθαιαακόηακ ηζ αοηόξ ιεηαλύ ηώκ Ανβμκαοηώκ. "Οπςζδήπμηε
αηό ζηάθμξ επέααζκε ηζ ό καοπδβόξ ημο ό "Απγόρ, βζόξ ημΰ Φνίλμο ηαί
ηήξ Φαθηζόπδξ. (Έδώ ακαηύπηεζ ηαί πάθζ ηό ενώηδια, ηί είδμοξ ηνζάνζ
ήηακ αοηό ιέ ηό όπμζμ έπέηαλε ό Φνίλμξ - ή αδεθθή ημο 'Έθθδ έπεζε
ζηά Γαν-δακέθθζα - ιέπνζ ηήκ Κμθπίδα. Μήπςξ ό παηέναξ ημο Φνίλμξ
έδίδαλε ζηόκ βζό ημο "Ανβό ηήκ ηέπκδ ηήξ δδιζμονβίαξ ηαί ηα-
ηαζηεοήξ άνηζςηάηςκ ιέζςκ ιέ ηά όπμζα ιπμνμύζε κά ηαλζδεύ-ζδ ηαί
έκαενίςξ, όπμο αοηόξ ήεεθε;)

Μέ ηήκ ««Ανβώ»» μί "Δθθδκεξ εβηαηέζηδζακ απμίημοξ ζέ
δζάθμνεξ πώνεξ. "Δηζζ θμζπόκ ζημοξ Ανβμκαύηεξ, πενζθαιαακόηακ ηαί
ό"Απμενορ άπό ηήκ Θεζζαθία, ό όπμζμξ έπί ηεθαθήξ πθήεμοξ
Δθθήκςκ έβηαηεζηάεδ ζηήκ πώνα πμύ πήνε ηό όκμια ημο, ηήκ
Απμενία31. ΋ Άοκάλαφορ, ααζζθεύξ ηώκ Μζκοώκ ημύ

30. Υπήνπακ πμθθμί "Αηημνεξ, ηονζώηενμζ ήζακ μί έλδξ: ό ανπαζόηαημξ
"Αηηςν ηώκ Μονιζδόκςκ, ααζζθεύξ ηήξ Φεζώηζδμξ, ό "Αηηςν, ό βζόξ ημο
Γδσμκέςξ, ααζζθεύξ ηήξ ΋πμΰκημξ, ηνίημξ δέ ό παηέναξ ηώκ Μμθζόκςκ, ηέ-
ηανημξ ό "Αηηςν ό βζόξ ημΰ Ίππάζμο.

31. Σημοξ Ανβμκαύηεξ ζοιπενζθαιαακόηακ ηαί ό μζηζζηήξ ηήξ Σζκώπδξ
Αύηόθοημξ.

2

΋νπμιεκμφ, βζμξ ημΰ "Ανεςξ ηαί ηδξ Άμηουπδξ, ήηακ έκαξ άθθμξ
Ανβμκαφηδξ.

Χαναηηδνζζηζηυ επίζδξ ηδξ ίδζαζηενυηδημξ ηδξ «'Ανβμφξ» ηαί ηςκ
εαοιαζηχκ δοκαημηήηςκ ηαί ζδζμηήηςκ ηδξ, είκαζ υηζ πενζθαιαακυηακ
ζημοξ 'Ανβμκατηεξ ηαί υ βζυξ ημΰ Απυθθςκμξ, υ Αζθιεπηός, υ υπμζμξ
ζφιθςκα ιε ηυκ Απμθθυδςνμ πνδζζιμπμζμφζε βζά ζαηνζηυ θάνιαημ
(ζαιαηζηυ) ηυ αίια ηήξ Γμνβμφξ πμφ ημφ έδςζε ή Αεδκά. Δίδζηχηενα ή
Αεδκά έδςζε ζηυκ Αζηθδπζυ ηυ αίια ηήξ δελζάξ ανηδνίαξ ηήξ
Γμνβυκαξ, έηνάηδζε δε ή σδζα ηυ αίια ηήξ ανζζηενήξ ανηδνίαξ.
Μάθζζηα ζηήκ πυθζ ηςκ Αεδκχκ ηαί ζηήκ Αηηζηή υ Αζηθδπζυξ ήηακ
ηυζμ βκςζηυξ χζηε μί πνυξ ηζιήκ ημο εμνηέξ απμηεθμφζακ ιένμξ ηςκ
Δθεοζίκζςκ, υ δέ ΢μθμηθήξ - υ υπμζμξ είπε δεπεή ηυ αλίςια ημφ
ζενέςξ ημπζημφ ήνςμξ, ημφ "Αθηςκμξ, ηαη' μφζίακ ζηεκχξ
ζοββεκεφμκημξ ιέ ηυκ Θεζζαθυ εευ ηήξ οβείαξ - έβναρε ςναζυηαημ
παζάκα βζά ηυκ Αζηθδπζυ. Αοημφ απυζπαζια ανέεδηε ζέ επζβναθή
πμφ άκεηαθφθεδ ηαηά ηά ηέθδ ημφ ΙΘ' αζχκα ζηυ Αζηθδπζείμ, πμφ
εονίζηεηαζ ημκηά ζηυ εέαηνμ ζηήκ πθαβζά ημφ θυθμο ηήξ Αηνμ-
πυθεςξ, ηαί ήηακ πενίθδιμ βζά ηά εεναπεοηζηά ημο εαφιαηα.

Δπίζδξ ηυ υκμια Αζηερίωλ εκυξ άθθμο 'Ανβμκαφημο, πμφ ήηακ
βζυξ ημΰ Κοκήηοσ (άθθμ παναηηδνζζηζηυ υκμια) πνμδίδεζ ηήκ
εθανιμβή ηάπμζςκ αζηνμκμιζηχκ βκχζεςκ αηά ηαλείδζα ηήξ
«Ανβμφξ». Γέκ είκαζ επίζδξ ηοπαία ή ζοιιεημπή ζέ ηάπμζα άπυ ηζξ
ανβμκαοηζηέξ εηζηναηείεξ ηαί ηήξ Αηαθάκηδξ, ηήξ πενίθδιδξ
δνμιέςξ. ΋ άκδναξ ηδξ Ίππμιέκδξ ηαί ή Αηαθάκηδ επεζδή
έπνδζζιμπμίδζακ βζά κοθζηυ εάθαιμ ηυ ζενυ άθζμξ ηήξ ιδηέναξ ηχκ
εεχκ, ιεηαιμνθχεδηακ άπ' αοηήκ ζέ γεφβμξ θευκηςκ, αοηυ δέ
πνμδίδεζ ηήκ ζπέζζ ηήξ Αηαθάκηδξ ηαί ημφ Ίππμιέκμοξ ιέ ηά εθθδκζηά
ιοζηήνζα. Δπίζδξ ηυ υκμια εκυξ άθθμο Ανβμκαφηδ, ημφ Αύγείολ
(Αοβείαξ έη ηήξ θέλεςξ αοβή) υ υπμζμξ ζοκδέεηαζ ιέ ημοξ δθζαημφξ
«ιφεμοξ», εκζζπφεζ ηήκ εηδμπή ημΰ Θεμδχνμο Άλζχηδ υηζ ή
««'Ανβχ»» ήηακ έκα δθζαηυ πθμίμ.

Ανβμκαφηδξ εεςνείηαζ ηαί υ Γιαύθος, υ υπμζμξ ανβυηενα
εεμπμζήεδηε ηαί εεεςνείημ εαθάζζζμξ εευξ πμφ ηαημζημφζε ζηίξ
παναθίεξ ηαί ζηίξ κήζμοξ ημΰ Αζβαίμο πεθάβμοξ. Καηά ηήκ πα-νάδμζζ
υ Γθαφημξ ήηακ έκαξ πηςπυξ αθζέαξ (ρανάξ) πμφ έπζαζε ηάπμηε
πμθθά ράνζα, ηαί ηά υπμζα, ηάπμζα ζηζβιή, υηακ ημο-

1

νάζεδηε άπυ ηδκ ιεηαθμνά ημοξ απέεεζε ηαηά βδξ. Συηε ηάπμζμ ράνζ
έθαβε ηάπμζμ αεάκαημ αυηακμ πμφ οπήνπε μηυ ζδιείμ υπμο ηά άθδζε
υ Γθαφημξ ηαί γςκηάκερε. "Δθαβε θμζπυκ άπυ ηυ αυηακμ αοηυ ηαί υ
Γθαφημξ ηαί έβζκε αεάκαημξ. Μάθζζηα ηαηά ηίξ δζδβήζεζξ ηςκ ανπαίςκ,
οί λασηηθοί ηόλ έβιεπαλ λά περηπιαλάηαη πάλω αηά θύκαηα θοληά ζηίς

αθηές θαί αηά λεζηά θαί έηρόκαδε ασηούς ή ηούς θαζεζύταδε,
προιέγοληας ηοσς ηά κέιιοληα, δηόηη εζεωρείηο θαί κάληης. Καηά ιία
πανά-δμζζ ιάθζζηα αοηυξ έδίδαλε ζηυκ Απυθθςκα ηήκ ιακηζηή. Καηά
ηίξ ανπαίεξ παναδυζεζξ υ Γθαφημξ έθααε ιένμξ ζηήκ Ανβμκαοηζηή
εηζηναηεία, ιαγί ιέ ημφξ άθθμοξ ήνςεξ, έκχ υ Απμθθχκζμξ υ Ρυδζμξ
ακαθένεζ (Ανβμκαοηζηά 1310-1329) υηζ ακαδφεηαζ, έθ' υζμκ είκαζ εευξ,
άπυ ηήκ εάθαζζα ηαί ζοιθζθζχκεζ ηαη' εκημθή ημφ Νδνέςξ ιέ ηίξ

πνμθδηείεξ ημο ημφξ δζαπθδηηζγυιεκμοξ Ανβμκαφηεξ βζά ηήκ
έβηαηάθεζρζ ημφ Ηναηθέμοξ. Καί ή ζοιιεημπή θμζπυκ ιέ μζμκδήπμηε

ηνυπμ, ημφ Γθαφημο ζηήκ Ανβμκαοηζηή εηζηναηεία, πνμδίδεζ ηήκ
ζδζαζηενυηδηα ηαί ιμκαδζηυηδηα ημφ ζηάθμοξ ηήξ «Ανβμφξ». Γέκ είκαζ
αηυιδ ηοπαίμ, υηζ Γιαύθε θεβυηακ ή ηυνδ ημφ ααζζθέςξ ηήξ Κμνίκεμο

Κνέμκημξ, ηήκ μπμία πακηνεφηδηε υ Ιάζςκ, υηακ άπειάηνοκε ηήκ
Μήδεζα32.

΋ Έργΐλος βζυξ ημφ Πμζεζδχκμξ, ηαηαβυιεκμξ άπυ ηήκ Μίθδημ
ήηακ άνζζημξ καοηζηυξ ηαί ηοαενκήηδξ ηαί ζφιθςκα ιέ ανπαίεξ
ακαθμνέξ αοηυξ έηοαένκδζε ηήκ «Ανβχ» ιεηά ηυκ εάκαημ ημφ
Σίθομξ. Δπίζδξ έκαξ άπυ ημφξ ενοθζημφξ δνμιείξ ηχκ πακάνπαζςκ
Δθθήκςκ υ Έτίωλ, πμφ εεεςνείημ χηοπμδέζηαημξ (ηαπφηαημξ δδθαδή
ζηυ ηνέλζιμ) ηαεχξ ηαί υ αδεθθυξ ημο Έρσηος ή Εϋρσηος, βζμί ηαί μί
δφμ ημφ Δνιμφ ηαί ηήξ Άκηζάκεζναξ, ήζακ Ανβμκαφηεξ.

Ή ζοιιεημπή αεααίςξ ημφ Ηναηθέμοξ ζηήκ Ανβμκαοηζηή έη-

32. Ή Μήδεζα χνβζζιέκδ βζά ηήκ έβηαηάθεζρζ ηδξ άπυ ηυκ Ιάζμκα,
έζηεζθε μηήκ κεανή κφθδ Γθαφηδ έκα πέπθμ πμηζζιέκμ ιέ ιαβζηά θάνιαηα
άπυ ηυκ υπμζμ ιυθζξ ηυκ έθυνεζε ή Γθαφηδ αβήηε «θάανμκ πφν» ηυ υπμζμ ηήκ
ηαηέ-ηαοζε ιαγί ιέ ηυκ παηένα ηδξ, ηά δέ παζδζά ηδξ άπυ ηυκ Ιάζμκα
Μένιενμ ηαί Φένδηα έθυκεοζε (Απμθθμδχνμο Βζαθζμεήηδ Α', 145-147). Σά
εφιαηα ηήξ Μήδεζαξ έηάθδζακ απυ ημφξ Κμνζκείμοξ ζηυ Ήναΐμκ, υπμο
ηεθμφζακ εηήζζμοξ ελζθαζιμφξ.

2

ζηξαηεία ή νέ κηά άπφ ηηο εθζηξαηείεο ησλ Αξγνλαπηψλ (γηαηί έγηλαλ

πεξηζζφηεξεο ηεο κηαο εθζηξαηείεο) εληζρχεη βεβαίσο ηελ ζετθή
πξνέιεπζη θαί απνζηνιή ηεο «Αξγνχο». 'Αιιά θαί ή ζπκκεηνρή ηνπ
Θεζέσο έηφληδε ηήλ ηδηαηηεξφηεηα ηεο «'Αξγνυο». ΋ Ίδαρ, επίζεο
Αξγνλαχηεο, ήηαλ έλα ζεκαληηθφ πξφζσπν θαί κάιηζηα, φπσο
ιέγεηαη, είρε αξπάμεη κέ ηήλ ζέιεζί ηεο άπφ ηφλ λαφ ηνπ Απφιισλνο
ηήλ Μάξπεζζα πνχ είρε απαγάγεη θαί ηνπνζεηήζεη έθεΐ φ ζεφο ηνπ
θσηφο, φ φπνηνο κάιηζηα κνλνκάρεζε κέ ηφλ "Ηδα, γη' απηφ δέ ηφλ
ιφγν φ Εεχο ηνχο έρψξηζε ξίρλνληαο θεξαπλφ. Καί ή ζπκκεηνρή ηνπ
"Ηδα ζηφ πιήξσκα ησλ Αξγνλαπηψλ, ππεξηνλίδεη ηφλ ηδηαίηεξν θαί
αζθαιψο κνλαδηθφ ραξαθηήξα ηεο «'Αξγνυο».

"Δλαο άιινο ζεκαληηθφο ήξσαο πνχ ζπγθαηαιέγεηαη κεηαμχ ηψλ
Αξγνλαπηψλ είλαη φ αλεςηφο, ζχληξνθνο θαί ελίνρνο ηνυ Ζξαθιένπο,
φ Ιψλαορ, έπ' νλφκαηη ηνυ νπνίνπ είρε αλεγείξεη λαφ φ Ζξαθιήο ζηήλ
Σηθειία θαί πξφο ηηκήλ αχηνυ νί Θεβαίνη έηεινυζαλ εηδηθή ενξηή ηά
Ίολάεια. (Σηηο Θήβεο ππήξρε εξψν ηνυ Ηνιάνπ θαί θελνηάθην ηνπ).
Γέλ ήηαλ ινηπφλ ηπραίν πξφζσπν θη απηφο φ Αξγνλαχηεο. Έλαο άιινο
Αξγνλαχηεο ήηαλ φ Πεπικλωμενορ, εγγνλφο ηνυ Πνζεηδψλνο, γηφο ηνυ
Νειέσο θαί ηήο Χισξίδνο, αδειθφο ηνυ Νέζηνξνο. ΋ Πεξηθιχκελνο
είρε πξνηθηζζή άπφ ηφλ παππνχ ηνπ Πνζεηδψλα κέ κεγάιε ζσκαηηθή
δχλακη θαί μέ ηψ σάπιζμα νά μεηαμοπθϊνεηαι.

Σηνηρείν πνιχ ραξαθηεξηζηηθφ ηνυ ξφινπ θαί ηήο απνζηνιήο ηήο
«'Αξγνυο» εΐλαη ηφ φηη ζηνπο Αξγνλαχηεο ζπγθαηαιέγνληαη θαί νί δχν
πηεπυηοί γηνί ηνχ Βνξένπ, ψ Ζήηηρ θαί φ Κάλαφρ, νί φπνηνη απήιιαμαλ
ηφλ γεξαηφ κάληη Φηλέα, άπφ ηίο "Αξππηεο, πνχ ηνυ άξπαδαλ ηήλ
ηξνθή.

Οί δχν απηνί αδειθνί, πνχ είραλ ηήλ ηθαλφηεηα λά πεηνχλ ήζαλ
αζθαιψο απαξαίηεηνη αηά ηαμείδηα ηήο «'Αξγνυο», ζά πξέπεη δέ λά
ζεκεησζή φηη οί ηάθοι ηοςρ ςπήπσαν ζηήν Τήνο μέ επιηάθιερ ζηήλερ,
άπψ ηίρ ψποιερ ή μία έκινεΐηο ψηαν έπνεε βοππάρ...

Γέλ εΐλαη επίζεο ηπραίν φηη ζηνπο Αξγνλαχηεο33 πεξηιακβά-

33. "Δλαο άπφ ηνχο ήξσεο πνχ πήξαλ κέξνο ζηήλ Αξγνλαπηηθή εθζηξα-
ηεία είλαη φ Μειέαγξνο, γηφο ηνχ βαζηιέσο ηήο Καιπδψλνο Οίλέσο, γλσζηφο
θαί άπφ ηφ θπλήγη ηνυ Καιπδσλίνπ θάπξνπ.

1

λνληαη θαί νί Γηφζθνπξνη, νί δχν πηνί ηνυ Γηφο Κάζηυπ θαί
Πολςδεωκηρ πνχ έιαηξεχνλην ψο ζενί θαί ήξσεο ζηήλ αξραία Διιάδα
θαί νί φπνηνη είραλ ζηελή ζρέζη κέ ηνχο ζσηήξεο ησλ λαπαγψλ, ηνχο
κεγάινπο ζενχο ηήο Σακνζξάθεο Κάβεηξνπο, είραλ δε κπεζή αηά
Σακνζξάθηα κπζηήξηα. Μάιηζηα νί Γηφζθνπξνη έζσζαλ, φπσο
αλαθέξζεθε, ηήλ ««'Αξγψ»», άθνυ πξνζεπρήζεθαλ αηνχο Κάβεηξνπο
θαί θαηέπαπζαλ θνβεξή ηξηθπκία. Δθείλν φέ πνχ ζά πξέπεη λά

ηνληζζή, αλαθνξηθά κέ ηηο άθζαζηεο δπλαηφηεηεο ηήο «Αξγνχο» θαί

ηφλ ειηαθφ ηεο ξφιν, είλαη φηη νί δχν αδειθνί, κεηά ηφ ηέινο ηήο
εθζηξαηείαο εμνκνηψζεθαλ κέ ηά άζηξα ή φηη φ Εεχο ηνχο κεηέβαιε ζέ
αζηέξεο (αζηεξηζκφο Γηδχκσλ).

'Αιιά θαί φ Βνησηφο ήξσαο Αήφηορ, πεξηιακβάλεηαη ζηνπο
Αξγνλαχηεο, δέλ είλαη ηπραίν φηη απηφο κεηά ηφλ ζάλαην ηνπ εηάθε
θνληά ζηφ ηεξφ ηήο Διεπζίληαο Γήκεηξνο, φπνπ έδεηθλχε-ην φ ηάθνο ηνπ
κέρξη ηφ 150 π.Χ. Γέλ είλαη επίζεο ηπραία ή ζπκκεηνρή ζηήλ
Αξγνλαπηηθή εθζηξαηεία, ηνχ κάληεσο Μψ-τος, γηνχ ηήο λχκθεο
Χισξίδνο θαί ηνχ "Ακππθνο, ηνχ φπνηνπ (Μφ-ςνπ) κάιηζηα Ίδξχζε
καληείν ζηφλ ηφπν φπνπ απέζαλε (άπφ δάγθσκα θηδηνχ) θαί εηάθε, ζηήλ
Ληβχε. Σηνπο Αξγνλαχηεο ζπγθαηαιέγεηαη θαί φ Ναωπλιορ, απφγνλνο
ηνχ νκσλχκνπ Ναππιίνπ, γηνχ ηνχ Πνζεηδψλνο. ΋ Ναχπιηνο απηφο
ήηαλ θαηά ηήλ παξάδνζη επθπέζηαηνο θαί είρε γλψζεηο αζηξνλνκίαο,
αζθαλϊρ δέ οί αζηπονομικέρ ηον γνϊζειρ έσπηζίμενζαν ζηά ηαξείδία ηήρ
«'Απγοωρ». Γέλ είλαη ηπραίν, αλαθνξηθά κέ ηά ηαμείδηα ηήο «Αξγνχο»
θαί ηήλ παξνπζία ηνχ Ναππιίνπ, φηη αςηψρ άνεκάλςτε ηψν αζηεπιζμψ ηήρ
μιαρ άπψ ηιρ δωο "Απκηοςρ, μεηά δέ ηψν θάναηο ηοχ Έθςορ έκςβέπνηζε
ηήν ««Απγϊ»». (Όπελζχκηζηο: Ή «Απγϊ» ήηαν ένα ιπηάμενο πλοίο καί
αςηψρ ήηαν αζηπονψμορ...) Αλαθέξνληαη επίζεο θαί νί έμεο Αξγνλαχηεο:
φ κνπζηθφο Ψηιάκκσλ, θαί νί πξχκλαξρνη Πειεχο θαί Τειακψλ34.

Ή «'Αξγψ», έλα πινίν κέ εμαηξεηηθέο ηθαλφηεηεο, κηινχζε, φπσο
αλεθέξζε, ζηνπο Αξγνλαχηεο. Σέ κηά πεξίπησζη ηήλ βιέπνκε λά ιέε:

«Απφ ηφ θνίιν πινίν πξνμελψληαο βνπεηφ έθξαχγαζε ή θεγφο πνχ
πξνεξρφηαλ άπφ ηφλ Τφκαξν, ηήλ φπνηα (θεγφ) θάπνηε νπλήξκνζε ή
Παιιάο (Αζελά) ζηνπο αξκνχο (πνχ έθφπεζαλ άπφ ηά δέλδξα) ηήο
Αξγνχο- ψκίιεζε δέ (ή Αξγψ) ψο εμήο, έλψ

Αγάλματα των Διοσκούρων του 5ου π.Χ. αιώνος πού ευρίσκονται α
Μουσείο τού Ρηγίου της Μεγάλης Ελλάδος. Στους πόδες των 'ίππων

δύο υιών τού Διός υπάρχουν Τρίτωνες.

κατάπληξις προκλήθηκε στόν νου όλων: Ώ έγώ ή δυστυχισμένη
μακάρι νά είχα συντριβή καί καταστραφή στίς Κυανές πέτρες
καί στην τρικυμία τοϋ Αξείνου Πόντου" παρά πού τώρα άδοξη
μεταφέρω την πασίγνωστη άγνοια των βασιλέων. Επειδή τώρα
ή αιώνια Έριννύα μάς παρακολουθεί άπό πίσω ώς τιμωρούς
τοϋ συγγενικού α'ίματος τού αποθανόντος Άψύρτου- επέρχεται
δε ή μία συμφορά επάνω στήν άλλη. Διότι τώρα θά κινδυνεύσω
νά περιέλθω σέ άθλια καί οδυνηρή δυστυχία, έάν πλησιάσω στίς
Ίερνίδες νήσους, έάν βεβαίως, άφοϋ παρακάμψετε τά Ιερά ακρω­
τήρια, δέν φθάσετε στόν κόλπο εσωτερικά της ξηράς καί της
απέραντου θαλάσσης, καί έγώ φθάσω έξω στό Ατλαντικό πέλα­
γος. Άφού είπε (ή 'Αργώ) αυτά, έσταμάτησε νά όμιλή...» (στίχ.
1160-1188).

Ό Θεόδωρος Άξιώτης υποστηρίζει, μεταξύ άλλων τά έξης:
«Οί "Ελληνες Αργοναύτες ταξίδευαν μέ πολλά εϊδη σκαφών,
ανάλογα μέ τήν σύγχρονη τεχνολογία. Ή παράδοση μάς δίνει
πληροφορίες γιά τίς Σφίγγες, τά Ιπτάμενα Φίδια, τούς Δράκους
(κήτη), τούς Αετούς, τό Γκαρούντα κι άλλα. 'Απ' όλα ξεχωρίζει ή
«'Αργώ», πού είναι τό πιό αντιπροσωπευτικό ηλιακό σκάφος...»
Από τήν παράθεσι τών στοιχείων γιά τήν «Αργώ», αντιλαμβάνε­
ται καθένας τίς δυνατότητες πού είχε όχι μόνον αυτή, άλλά καί
τί ασφαλώς θά μπορούσαν νά επιφέρουν χρησιμοποιούμενα τά
μυστικά ιερά όπλα τών Ελλήνων...

34. Πλην των αναφερθέντων Αργοναυτών, καί άλλοι, πολλοί ήρωες ανα­
φέρεται δτι ήσαν 'Αργοναΰται.

ΚΕΦΑΛΑΘΟΝ Ζ'

Ελληνικά μυστήρια καί ιερά όπλα

Από όζα ιέπνζ ζηζβιήξ ακαθένεδηακ, δζαθαίκεηαζ ή άιεζδ ζπέζζξ
ηωκ εθθδκζηώκ ιοζηδνίωκ ιε ηά ιοζηζηά ζενά όπθα. Εηείκμζ μί όπμζμζ
έπνδζζιμπμίδζακ ηά ζενά όπθα ζημοξ Δεθθμύξ ηαηά ηωκ Πενζώκ ηαί
ηώκ Γαθαηώκ, ήζακ αζθαθώξ ιοδιέκμζ ζηά δεθθζηά ιοζηήνζα. Επίζδξ
ηά όζα ζοκέαδζακ ηαηά ηήκ καοιαπία ηδξ Σαθαιίκμξ ιέ ηέκηνμ ηό
ζενό ηήξ Έθεοζΐκμξ ηαί ηά όπμζα έβζκακ ακηζθδπηά άπό ηόκ εθθδκζηό
ζηναηό ηαί ζηόθμ, πνμδίδμοκ ηήκ ζηεκή ζπέζζ εθθδκζηώκ ιοζηδνίωκ
ηαί ζενώκ όπθωκ. 'Αθθά ηαί ηό πθήνωια ηήξ «Ανβμύξ», μί Ανβμκαύηεξ
ήνωεξ είκαζ πνόζωπα ηά μπμία ζοκδέμκηαζ ιέ ηά εθθδκζηά ιοζηήνζα.
Επίζδξ ή ιακία πμύ ηαηεθάιαακε όζμοξ έαεαήθωκακ ηά ζενά
ιοζηδνζαηώκ εεώκ ή ηαε' μζμκδήπμηε ηνόπμ πνμζέααθθακ αοημύξ
είκαζ παναηηδνζζηζηό ζημζπείμ ηό όπμζμ έπεζ άιεζδ ζπέζζ ιέ ηά ιοζηζ-
ηά ζενά όπθα ηαί είκαζ ιζά άπό ηίξ ζοκέπεζεξ πμύ έπνμλεκμύκημ ζέ
εηείκμοξ εκακηίμκ ηώκ μπμίωκ έπνδζζιμπμζμύκημ.

Ή Εθεοζίκα, ηό ηέκηνμ ιοήζεωξ ζηά μιώκοια Μοζηήνζα, ηείηαζ,
όπωξ είκαζ βκωζηό, ζηό θεβόιεκμ Θνζάζζμκ Πεδίμκ. Αοηό έθααε ηό
όκμια ημο άπό ηίξ Θνίεξ (ή Θνζέξ), μί όπμζεξ ήζακ πνμθδηζηέξ κύιθεξ
ημύ Πανκαζζμύ ηαί έπνδιάηζζακ ηνμθμί ημΰ Απόθθωκμξ. Οί Θνζέξ
κύιθεξ (Θνζαί κύιθαζ) ήζακ ηαη' άθθμοξ ιέκ ηνεζξ, ηαη' άθθμοξ δέ
ιόκμκ δύμ, ήζακ όιωξ ακαιθζζαήηδηα ηόνεξ ημύ Δζόξ. Τό όκμια ημοξ
πθάζεδηε άπό ηίξ ενίεξ δδθαδή ηά παθίηζα ιέ ηά όπμζα πνμέθεβακ ηήκ
ιέθθμοζα ηύπδ ηώκ ακενώπωκ, αζηώκηαξ ηήκ θζεμιακηεία, ηήκ όπμζα
έδίδαλε ζέ αοηέξ ό Ενιήξ ηαηά ζύζηαζζ ηαί δωνεά ημύ Απόθθωκμξ.

Εζζενπόιεκμζ ζηήκ Εθεοζίκα αθέπμιε πνόξ ηά ανζζηενά ηήκ
επζαθδηζηή βέθονα ημύ Αδνζακμύ ηαί έπεζηα ηόκ καό ημύ Αβίμο

1

Ζαπανία, κηιζμένος καηά ηην επικπαηούζα γνώμη επί ηηρ θέζεωρ ηον
απσαίος ναού ηον Τπιπηολέμος. Ό Τνζπηόθειμξ ιαγί ιέ ηόκ Δζμηθέα ηαί
ηόκ Κεθεό ήμακ Εθεοζίκζμζ ήνωεξ, πμύ έαμή-Οδζακ ηήκ εεά Δήιδηνα
όηακ αοηή πενζεπθακάημ πνόξ άκαγή-ηδζζ ηδξ ηόνδξ ηδξ Πενζεθόκδξ,
αοηή δέ πνόξ άκηαπόδμζζ, έδί-δαλε ζε αοημύξ ηήκ ηαθθζένβεζα ημύ
ζίημο. Ή Δήιδηνα εέθδζε κά ηαηαζηήζδ ηόκ ήνωα αεάκαημ άπό
εύπανίζηδζζ πνόξ ημύξ βμκείξ ημο επεζδή ηήκ έθζθμλέκδζακ ηαί μζ
όπμζμζ ηδξ ειπζζηεύεδηακ ηό ανέθμξ, πζζηεύμκηαξ, όηζ πνόηεζηαζ βζά
δθζηζωιέκδ ηνμθό (παναιάκα όπωξ εά θέβαιε ζηήκ ηαεμιζθμοιέκδ).
Ή αεακαζία εά έδίδεημ ζηόκ Τνζπηόθειμ ιέ ηήκ ηαϋμζ ζηήκ πονά ηωκ
εκδηώκ ζανηώκ ημο. Ή ιδηένα όιωξ ημύ ανέθμοξ όηακ απνόμπηα είδε
ηήκ πενίενβδ αοηή πνάλζ, έηνόιαλε ηαί ακάβηαζε ηήκ εεά κά ιή
πναβιαημπμίδζδ ηίξ πνμεέζεζξ ηδξ. Ανβόηενα, όηακ ή Δήιδηνα
επνόηεζημ κά άκεαή ζηόκ Όθοιπμ, έδίδαλε ζηόκ Τνζπηόθειμ ηήκ
ηαθθζένβεζα ημο ζίημο ηαί ηά Μοζηήνζα, ηαεζένωζε δέ ηήκ θαηνεία ηδξ
ζηόκ καό, ηόκ όπμζμ έδωζε εκημθή ζημοξ Εθεοζίκζμοξ κά ηηίζμοκ πνόξ
ηζιήκ ηδξ.

Ό «ιύεμξ» αοηόξ δέκ ήηακ άζπεημξ ιέ ηήκ πνμεημζιαζία πμύ
ύθίζηακημ μζ ιομύιεκμζ ζηά Εθεοζίκζα ιοζηήνζα ηαί
πνμεζ-δμπμζμύκημ κά ιή ηνμιάλμοκ ηαηά ηίξ δμηζιαζίεξ ηαί νά μή
θέζοςν ζέ αμθιβολία ηήν δύναμι καί ηήν πίζηι ηων θεών.

Άπό ηίξ ακαζηαθέξ ημύ ανπαζμθόβμο Θωάκκδ Τναοθμύ δζε-πζζηώεδ
όηζ ηαηά ημύξ ηθαζζζημύξ ηαί ιεηαηθαζζζημύξ πνόκμοξ ό καόξ ηδξ
Δήιδηνμξ ηαί ηδξ Πενζεθόκδξ (Τεθεζηήνζα) εκηόξ ημύ μπμίμο
έηεθμύκημ ιέ ηάεε ιοζηζηόηδηα ηά ζενά Μοζηήνζα, ιόκμκ εκώπζμκ
ηώκ ιοζηώκ, είπε ηό άδοημ ημο ώξ ζδζαίηενδ ιζηνή ηαί ζηεβαζιέκδ
μζημδμιή εκηόξ ημύ βεκζημύ ηηζνίμο. Εκηόξ ημύ άδοημο αοημύ
έθοθάζζμκημ ηαηά ηήκ πανάδμζζ οι μςζηικέρ αποδείξειρ ηηρ θεϊκήρ
παποςζίαρ, μπποζηά δέ άπό ηήν είζοδο ηος ςπήπσε ό θπόνορ ηος
ίεποθάνηος.

Πένα άπό ηόκ ενύθμ ημύ Τνζπημθέιμο πμύ έπεζ ζοιαμθζηό
παναηηήνα ηαί αεααίωξ ηάηζ ααεύηενμ ηαί μύζζαζηζηώηενμ (οπμ-
ηνύπηεζ ηήκ ΰπανλζ ιοζηζηώκ βκώζεωκ) έκηύπωζζ πνμλεκεί ηαί θοζζηά
πνμαθδιαηζζιό βζά ηό ηί έζήιαζκε ηό ανπαϊηό άβαθια ηδξ εεάξ
Δήιδηνμξ ή Δζμύξ πμύ οπήνπε μηήκ Φζβάθεζα ηδξ Ανηαδίαξ (ζήιενα
ακήηεζ ζηόκ κμιό Ηθείαξ). Τμύ λμάκμο αοημύ

2

έσώθη άναπαράστασις χάρις σέ χάλκινο άγαλμα, έργο του δια­
σήμου γλύπτη Όνάτα τού ΑΙγινήτου, προκατόχου τοϋ Φειδίου.
Παρίστανε αυτό την θεά μέ σώμα γυναίκας εύρωστου, άλλά μέ
χαίτη και κεφάλι άλογου, ενώ γύρω της ορθώνονταν φοβερά
φίδια. (Σ.Σ. Ή παράστασις θυμίζει τήν Μέδουσα). Ή τερατώδης
μορφή της Δήμητρας εξηγείται άπό τούς αρχαίους μέ τόν θρύλο
γιά τούς έρωτες της θεάς μέ τόν Ποσειδώνα, άπό τούς οποίους
έγεννήθη ό ϊππος 'Αρείων, πού είχε τό χαρακτηριστικό επίθετο
«κνανοχαίτης».

Στό θρυλικό Ράριον Πεδίον, όπου κατά τήν παράδοσι ό Τρι-
πτόλεμος έσπειρε τόν πρώτο κόκκο σίτου πού τού έδώρισε ή
Δήμητρα, οί αρχαίοι μας πρόγονοι έδειχναν τόν πρώτο ελευσί­
νιο βωμό καί τό πρώτο αλώνι πού έγνώρισε ό κόσμος. 'Ακόμη
στό Θριάσιον Πεδίον έδειχναν τήν έρινεό (τήν άγριοσυκιά), κο­
ντά στήν ρίζα της οποίας ό Πλούτων άρπαξε τήν Περσεφόνη
γιά νά τήν μεταφέρη ατόν "Αδη. Ή άγριοσυκιά έσκιαζε τόν τάφο
τοϋ Εύμόλπου, τελευταίου βασιλέως της Έλενσΐνος καί πατριάρ­
χου τοϋ ιερατικού γένους τών Εύμολπιδών. Έκεΐ κάπου υπήρχε
καί ή «αγέλαστος πέτρα», έπί τής οποίας έκάθησε ή Δήμητρα,
κοντά δέ σέ αυτήν διασωζόταν κατά τούς αρχαίους χρόνους καί
ό αρχοντικός οίκος τοϋ Κελεοϋ, πατέρα τοϋ Τριπτολέμου, ατόν
όποιον φιλοξενήθηκε ή θεά.

Τά Μεγάλα Μυστήρια τής Έλευσϊνος μέχρι τήν εποχή τού
Ηροδότου (περί τά τέλη τού 5ου π.Χ. αιώνος) έτελούντο άνά
πενταετία, αργότερα όμως επεκράτησε ή συνήθεια νά τελούνται
κάθε χρόνο. Τά Μεγάλα Μυστήρια άρχιζαν τήν 15η τού μηνός
Βοηδρομιώνος καί ή όλη διάρκεια τους ήταν κατ' άλλους μέν
δωδεκαήμερη κατ' άλλους δέ δεκαπενθήμερη. Ή μεγαλοπρεπέ­
στατη αυτή μυσταγωγία άρχιζε άπό τήν παραμονή, δηλαδή άπό
τήν 14η Βοηδρομιώνος, όχι στήν Ελευσίνα άλλά στήν πόλι τών
Αθηνών, όπου μετεφέροντο τά ιερά (δηλαδή τά αγάλματα καί
τά σύμβολα τής Δήμητρας, τής Κόρης, τού Ιάκχου κ.ά.) καί
κατετίθεντο στό Έλευσίνιον (δηλαδή τό αντίστοιχο παράρτημα)
τής Ακροπόλεως. Ή επομένη (δηλαδή ή 15η Βοηδρομιώνος) έφερε
τήν ονομασία Άγυρμός (δηλαδή συνάθροισις), οπότε οί πανηγυ-
ρισταί προσερχόμενοι κατά πλήθη, κατελάμβαναν τούς γύρω
χώρους καί τότε γινόταν ή Πρόρρησις, δηλαδή ή επίσημος προ-

Ό αρχαιολογικός χώρος της Έλευσϊνος.
Τό Τροφώνιον άντρον.

ηήνολζξ, ιέ ηδκ μπμία έηαθμΰκημ μί πάκηεξ κά πνμζέθεμοκ ζηδκ
ιύδζζ ύπό δύμ απαναζηήημοξ δνμοξ: α) Νά είκαζ «ρείξαο θαζαξνί»,
δδθαδή κά ιήκ έπμοκ πμζκζηό ιδηνώμ, όπςξ εά θέβαιε ζήιενα, α) Νά
ιήκ «είλαη θωλήλ άμύλεηνί», δδθαδή λεκόβθςζζμζ ηαί ηαηά ζοκέπεζα
αάναανμζ.

Η ζενά πμιπή ιέ έπί ηεθαθήξ ηό άβαθια ημο Ιάηπμο λεηζκμύζε
άπό ηό Έθεοζίκζμκ ηδξ Αηνμπόθεςξ ηήκ 20ήκ Βμδδνμ-ιζώκμξ,
πενκμύζε ηήκ αβμνά ημο Κεναιεζημύ, έηαεανίγεημ ζηά αθιονά ύδαηα
ηςκ Ρεζηώκ, έθεακε ζηήκ βέθονα ημο Κδθζζζμύ, όπμο
ακηαθθάζζμκηακ ηά αζηεία ηαί μί πανζεκηζζιμί ιεηαλύ ηςκ
ηαηδπμοιέκςκ ηαί ημο πθήεμοξ... Ή πμιπή, έκ πάζδ πενζπηώζεζ
έπακεθάιαακε ηήκ ιεβαθμπνεπή πμνεία ηδξ, αημθμοεώκηαξ πάκημηε
ηήκ Ιενά ΋δό ιέπνζ ηδξ Έθεοζΐκμξ όπμο έθεακε ιεηά πμθθμύξ

ζηαειμύξ αθξηβώο ηά κεζάλπρηα. Μέπνζ ημύ ζδιείμο αύημΰ όθα ήζακ

θακενά ηαί έβίκμκημ δδιόζζα, άθθά άπό ηό ιεζμκύηηζμ ηδξ 20ήξ πνόξ
ηήκ 21δ Βμδδνμιζώκμξ άνπζγε ή ιο-ζηζηόηδξ, δζόηζ ηόηε άνπζγε ή
ηέθεζζξ ηώκ Μεγάιωλ Μπζηεξίωλ οπό ηό αζθαθέξ ιοζηήνζμ ημύ

κοηηενζκμύ ζηόημοξ. Ήζακ αί «Ίεξαί Παλλπρίόεο» ηηο μπμίεξ

οπαζκίζζεηαζ ό Ανζζημθάκδξ ζημοξ «Βαηνάπμοξ» ημο (ζη. 370 η.έ.) ΢έ
ώνζζιέκεξ άπό ηζξ κοηηενζκέξ εηείκεξ ίενμπναλίεξ ζοιιεηείπακ
απμηθεζζηζηά παθαζόηενμζ ιύ-ζηαζ, πμύ ήεεθακ κά θεάζμοκ ζέ
ακώηενμ ααειό, ζηήκ θεβμιέκδ «επνπηεία». Αοηή μπςζδήπμηε ή
δζααάειζζζξ έζήιαζκε όηζ ηίξ ορδθέξ βκώζεζξ ηίξ εθάιαακε όπζ ό ηάεε
ηοπαίμξ, άθθά ό ηαηάθθδθμξ πνόξ ημύημ, ό όπμζμξ είπε θοζζηά ηαί ηήκ
πνςηίζηδ ύπμ-πνέςζζ κά ηίξ δζαθύθαλδ ιοζηζηέξ ηαί απόννδηεξ, έδζδε
δέ όνημ ιοζηζηόηδημξ, πμύ επζααθθόηακ ζέ αοημύξ άπό ηόκ
ιοζηαβςβό, ηόκ ηαθμύιεκμ ίεξνθάληε ηαί πξνθήηε.

Ό Αεακάζζμξ ΢ηαβεζνίηδξ ακαθένεζ ζηόκ Γ' ηόιμ ηήξ
«ΩΓΤ-ΓΙΑ΢»35: «Ή άνπή ηώκ ιοζηδνίςκ βζκόηακ ζηόκ ιοζηζηό ζδηό,
ό όπμζμξ ώκμιαγόηακ ηαί ιοζημδόημξ δόιμξ, επεζδή δεπόηακ ημύξ
ιύζηεξ ηαί ήηακ ηό εκδόηενμ ιένμξ ημύ καμύ- βζ' αοηό ώκμιαγόηακ
ηαί ιοζηαβςβόξ ό Ίενμθάκηδξ, αοηόξ πμύ μδδβεί ημύξ ιύζηεξ. Έδώ
πάθζ δζκόηακ άθθμξ όνημξ ηαί έβίκμκηακ δζά-

35. Έσει γίνει μεηαγλώηηιζιρ ηος κειμένος ηήρ «ΩΓΥΓΙΑΣ» πού έσει γπαθή ζέ

απσαΐζοςζα γλώζζα.

1

θμνέξ ενςηήζεζξ ηαί απμηνίζεζξ. Μία δέ άπό ηίξ απακηήζεζξ ήηακ ή
έλδξ: Έθαβα άπό ηό ηύιπακμ, ήπζα άπό ηόκ ηύιααθμ, έθενα ηόκ
ηένκμ, εζζήθεα ζηόκ κοθζηό εάθαιμ. Αοηά δέ ήζακ αββεία πμύ
(μκμιάγμκηακ έηζζ, ζηά όπμζα είπακ ηανπμύξ... Σόηε θμζπόκ
ακμίβμκηαξ ηό Πέηνςια έπαηξλαλ ηελ Ιεξά Βίβιν θαί ηελ έδηάβαδαλ.
Αύηε πεξηείρε πξάγκαηα, πνύ εκείο αγλννύκε ... Έπεζηα βζκόηακ ή
θνζηηή ηαί ηνμιενή δμηζιή ηήξ ανεηήξ ηαί ιεβαθμροπίαξ, ιέ
πμζηίθμοξ ηαί ζοκεπείξ ηνόπμοξ. Ξαθληθά επηθξαηνύζε θνβεξό ζθνηάδη
θαί νη κέλ ηεξείο εμαθαλίδνληαλ, νη δέ κπνύκελνη έκελαλ κόλν αηό ράνο
εθείλν ηνύ λανύ. Ξαθληθά δέ πάιη έιακπε ιακπξόηαην θώο' κεξηθέο
θνξέο έπεθηαλ θεξαπλνί, θαίλνληαλ αζηξαπέο, άγξηα θαληάζκαηα,
αθνύγνληαλ βξνληέο, θξηθηόηαηεο θωλέο ζξήλνπ θαί ιπγκώλ θαί πνιιά

άιια ηέηνηα, ώζηε θαηλόηαλ εθεί ή εηθόλα ηνύ Ταξηάξνπ...»36.

Έπμοκ θοζζηά βναθή πμθθά βζά ηά Εθεοζίκζα ηαί ηά άθθα
ανπαζμεθθδκζηά Μοζηήνζα. "Επμοκ αεααίςξ δζαηοπςεή πμθθέξ
οπμεέζεζξ ηαί εεςνίεξ. 'Αθθά, όπςξ ημκίζεδηε, απαβμνεοόηακ νδηά
ζημοξ ιύζηεξ κά απμηαθύρμοκ μηζδήπμηε άπό αοηά. Έθ' όζμκ οπήνπε
ό όνμξ ηήξ ζζςπήξ —πνάβια αοημκόδημ άθμύ ό ιύζηδξ απμηημύζε
βκώζεζξ πμύ δέκ έπνεπε κά ηίξ ηαηέπδ ό μζμζδήπμηε— εά πνέπεζ κά
εεςνήζςιε όηζ όζα «απεηάθορακ» ιύζηεξ πμύ έβζκακ έκ ζοκεπεία
Υνζζηζακμί (όπςξ ό επίζημπμξ Πημθειαΐδμξ -ηήξ Κονδκασηήξ-
΢οκέζζμξ) ήζακ «αηίκδοκα» ηαί αθμνμύζακ ιόκμκ ζέ ζοιαμθζηέξ
ηεθεημονβίεξ ηήξ ιοήζεςξ.

΋ πενζώκοιμξ Υνζζηζακόξ ζοββναθέαξ Κθήιδξ ό 'Αθελακ-δνεύξ
πμύ δζέζςζε πμθθά ζημζπεία πενί ηςκ ανπαίςκ ιοζηδνίςκ ακαθένεζ
όηζ ηαηά ηήκ δζαδζηαζία ηήξ ιοήζεςξ αημοβόηακ ηαί αόξαηε θωλή,
πνύ έβεβαίωλε ηήλ δηδαζθαιία ηώλ κπζηεξίωλ θαί έιεγε ηά έμεο: έγώ
είκαη ή θύζηο, ή κεηέξα απηώλ πνύ ππάξρνπλ (ηώλ όληωλ), ή βαζίιηζζα
ηώλ ζηνηρείωλ, ή πεγή ηήο αζηείξεπηεο αθζνλίαο, ή πξώηηζηε ηώλ Θεώλ
κέ δείρλεη ηό θώο, ώζηε κέ έγλώξηζαλ όια ηά έζλε· νη κέλ Φξύγεο κέ
νλνκάδνπλ κεηέξα

36. Ό επιζκέπηηρ ηος απσαιολογικού σώπος ηήρ Έλεςζίνορ καηεπσόμενορ άπό ηό
κςπίωρ δάπεδο ηοϋ ναοϋ, εςπίζκεηαι μπποζηά άπό μεγάλα σάζμαηα γηρ, ηά όποια θέποςν
ζηό θώρ ςπόγεια ηείση πος διαζηαςπώνονηαι μεηαξύ ηοςρ.

2)

ηφν θεών, οί δέ Κύπριοι Αθροδίηη, οι όέ Αθηναίοι Δήμηηρα, οι δέ
Αιγύπηιοι Ίζιδα».

Έλα εθηπθισηηθφ θσο, αλάινγν κέ απηφ πνχ έβιεπαλ νί
κπνχκελνη ζηφ ηεξφ ηεο Έιεπζυλνο, θαηά ηήλ επνρή ηνχ πνιέκνπ ηνπ
Αγεζηιάνπ ελαληίνλ ησλ Αζελαίσλ θαί ησλ ζπκκάρσλ ηνπο έθαλε
ηνχο ΢παξηηάηεο πνχ ήζειαλ λά θαηαιάβνπλ ηφλ Πεηξαηά, λά
ηξνκνθξαηεζνχλ. Δίδηθψηεξα, φπσο αλαθέξεη φ Πινχηαξρνο ζηφλ Βίν
ηνπ Αγεζηιάνπ, θάπνηνο Λάθσλ Σθο-δρίας, άλδξαο ηνικεξφο θαί
θηιφδνμνο θαί πηζηεχνληαο φηη φ Φνηβίδαο έγηλε έλδνμνο κέ ηφ
θαηφξζσκα ηήο θαηαιήςεσο ηεο Καδκείαο, ζθέθζεθε φηη ζά ήην πνιχ
σξαηφηεξν θαί ιακπξφηεξν άλ θαηειάκβαλε φ ίδηνο (φ ΢θνδξίαο) ηφλ
Πεηξαηά θαί αθαηξνχζε άπφ ηνχο Αζελαίνπο ηήλ ζαιάζζηα θπξηαξρία.

Αλαθέξεηαη φηη ηήλ ηδέα απηή ελέπλεπζαλ ζηφλ θηιφδνμν Λάθσλα
νί βνησηάξραη Πεινπίδαο θαί Μέισλ, πνχ πξνζπνηήζεθαλ ηνχο
θηιηθψο δηαθεηκέλνπο αηνχο ΢παξηηάηεο. Ό ΢θνδξίαο κέ ηνχο άλδξεο
ηνπ ήιπηδε λά θζάζε λχθηα ζηφλ Πεηξαηά θαί έλψ βξηζθφηαλ ζηφ
Θξηάζηνλ πεδίνλ έιακςε έλα εθηπθισηηθφ θσο θαί ή λχθηα έγηλε
ήκεξα. Αλαθέξεηαη επίζεο φηη νί ζηξαηηψηεο ηνπ κφιηο είδαλ λά
εθπέκπεηαη θψο άπφ κεξηθά ηεξά ηήο Έιεπζυλνο έθξημαλ θαί
έθπξηεχζεθαλ άπφ θφβν θαί παληθφ. Καηφπηλ ηνχηνπ, φ ΢θνδξίαο
έραζε ηφ ζάξξνο ηνπ θαί απερψξεζε άπφ ηήλ Αηηηθή, άθνχ πξψηα
πξνέβε ζέ θάπνηεο ιεειαζίεο, θαί έλ ζπλερεία επέζηξεςε ζηίο
Θεζπηέο.

"Οπσο έρεη ηνληζζή άπφ ηφλ γξάθνληα ζηά δχν πξνεγνχκελα
βηβιία ηνπ «ΟΙ ΙΔΡΟΙ ΓΔΛΦΙΚΟΙ ΠΟΛΔΜΟΙ» θαί «ΑΡΥΑΙΑ
ΔΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΓΟΞΑ» νί κπνχκελνη έγίλνλην θάηνρνη
ζεκαληηθψηαησλ γλψζεσλ, κάιηζηα δέ ηφ Ιεξαηείν έγλψξηδε θαί
θαηείρε γλψζεηο, ηηο φπνηεο έκεΐο νχηε θάλ δηαλννχκεζα πνηεο είλαη.
Καί θπζηθά νί κχζηεο ή θάπνηνη ζεκαληηθνί άπ' απηνχο είραλ γλψζεηο
πςεινηάηνπ επηζηεκνληθνχ επηπέδνπ, γλψζεηο βεβαίσο θαί
ηερλνινγηθέο νί φπνηεο έρξεζίκεπαλ ζηήλ έθεχξεζη θαί ρξήζη ηψλ
κπζηηθψλ ηεξψλ φπισλ. Έο γλψζεηο απηέο βεβαίσο, θαηά ηφλ
γξάθνληα, δέλ ηηο είραλ έθ ηψλ πξνηέξσλ, άιιά ηηο απνθηνχζαλ κεηά
ηήλ κχεζί ηνπο θαί έθ' φζνλ έθξίλν-λην θαηάιιεινη θαί ηθαλνί πξφο
ηνχην. Ή ηειεπηαία απηή πξνυ-πφζεζηο απνηειεί θαί ηήλ κφλε
έμήγεζη, ζηφ γεγνλφο φηη ηφ καλ-

1

ηετν ησλ Γειθψλ έκεηλε απξνζηάηεπην άπφ ηελ θάζε είδνπο επηβνπιή,
ηδίσο κεηά ηήλ θηινξξσκατθή ηνπ ζηξνθή. ΟΙ δηάδνρνη, θαηά θάπνην
ηξφπν, απηψλ πνχ έπξνζηάηεπζαλ θαί έζσζαλ ηφ ηεξφ ηψλ Γειθψλ
θαηά ηήλ επηδξνκή ηψλ Πεξζψλ, θαί ηψλ Κειηψλ, δελ έζεψξεζαλ
απαξαίηεην λά πξάμνπλ ηνυην, άθνυ ηφ καληείν έμεηξάπε ηνυ
ζσηεξίνπ θαί θαζνδεγεηηθνχ ηνπ ξφινπ γηά ηφλ Διιεληζκφ. Αμία
παξαζέζεσο είλαη θαί ή αλαθνξά ηνυ «ΛΔΞΙΚΟΤ ΔΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ
ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΑΡΥΑΙΟΣΗΣΩΝ» ζηφ ιήκκα «καληείνλ» γηά ηήλ άθκή
θαί ηήλ πηψζη ηήο δπλάκεσο ηνυ καληείνπ ηψλ Γειθψλ θαί γηά ηήλ
ηεξφηεηα ηνυ ρψξνπ: «Έπί ηήο θξαηίζηεο πεξηφδνπ ηήο ηζηνξίαο ηνπο νί
"Διιελεο, γεληθψο ζά έιεγε θαλείο, έπίζηεπαλ αλαληηξξήησο κε θάζε
εηιηθξίλεηα ζηφ καληείν (ρξεζηήξηνλ) απηφ θαί έζέβνλην ηίο ζπκβνπιέο
θαί νδεγίεο ηνπ- φηαλ ή επεξγεηηθή γηά ηνχο "Διιελεο ελέξγεηα ηνπ
πεξησξίζζεθε ζέ Ιδησηηθέο ππνζέζεηο, έπαπζε πιένλ λά έκπλέε
ζεβαζκφ θαί λά άζθή επηξξνή ζηά δεκφζηα πξάγκαηα. Καί νί κελ
πηζηνί θαί επζεβείο εζληθνί έπίζηεπαλ πάλησο φηη ό δελθικός θεός δεν
μεριμνούζε πλέον γιά ηό μανηείο ηον όπφς πριν, καί όηι άρτιζε νά
απομακρύνεηαι άπ' ασηό, νί δέ θαθνήζεηο θαί άπηζηνη ζεσξνυζαλ απηφ
επηηήδεηα έθεχξεζη ηεξαηηθήο παλνπξγίαο, πνχ είρε γίλεη ήδε
νινθάλεξε. Σήλ ηειεπηαία απηή γλψκε έδέρζεζαλ θαί πνιινί άπφ
ηνχο λεψηεξνπο ζπγγξαθείο. Οί ρξηζηηαλνί ηψλ πξψησλ ρξφλσλ,
λνκίδνληαο φηη θάπνηα ππεξθπζηθή δχλακηο ελεξγεί κεξηθέο θνξέο,
παξίζηαλαλ ηφ έλ ιφγσ καληείν ψο θαηαζθεχαζκα πνλεξνχ
πλεχκαηνο. ΢ηήλ επνρή καο ππάξρνπλ γλψκεο πνχ δηαθέξνπλ πνιχ ή
κία άπφ ηήλ άιιε. Ό κέλ Hullmann π.ρ. πξνζπάζεζε λά απφδεημε φηη
ηφ καληείν ηψλ Γειθψλ δηεπζχλεην θαί θαζσδεγείην άπφ ηνχο
αξηζηνθξαηηθνχο νίθνπο ηψλ Γειθψλ, πνχ απνηεινχζαλ θαηά θάπνην
ηξφπν κηά ζξεζθεπηηθή (ηεξαξρηθή) βνπιή νινθιήξνπ ηήο Διιάδνο·
θαί άλ απηφ είλαη αιεζηλφ, ή βνπιή ηψλ Γειθψλ ήηαλ αλαληηξξήησο ή
πηφ ζπλεηή άπφ ηίο βνπιέο ζηήλ ηζηνξία ηνχ αξραίνπ θφζκνπ. Ό δέ
Klausen θαίλεηαη λά θιίλε λά παξαδερζή φηη σπήρτε ζέ ασηό κάποια
θεχκή δύναμις καί νομίζει όηι οποιαδήποηε καί άν ήηαν ασηή, καθ' όζον
ηήν διατείριοί ηης είταν άνθρφποι, ενεργούζε πολλές θορές ζύμθφνα μέ
ηίς συηλές καί καθαρές ηθικές αρτές...».

2

"Αο επαλέιζνπκε φκσο ζηφ ζέκα ησλ κπζηεξίσλ. Εθηπθισηηθφ
θψο, θαηά ηφλ ίδην κπζηεξηψδε ηξφπν πνχ εθπεκπφηαλ ζηφλ ρψξν
κπήζεσο ζηήλ Ειεπζίλα, εθπέκπεηαη ζέ έλα άιιν ηεξφ, ρηιηάδεο
ρηιηφκεηξα καθξηά άπφ καο, ζηφ Μεμηθφ, ζηφ Ξνρηθάι-θν, θνληά ζηφ
Σενηηρνπαθάλ θαί ηφ φπνην (ηεξφ) φ Θεφδσξνο Άμηψηεο, πνχ παξέρεη
ηήλ ζρεηηθή πιεξνθνξία, ζεσξεί «εμνρηθφ λαφ ηεο Αζελάο». ΢ηφ
βηβιίν ηνπ «ΑΡΓΩ» αλαθέξεη φηη έλαο Μεμηθαλφο κεραληθφο φ
Σδεξάξλην Λέβεη, πνχ παξαβξέζεθε ζηίο 21 Ινπλίνπ, εκεξνκελία πνχ
ζηήλ Ειιάδα έψξηαδαλ ηά Παλαζήλαηα, ιέεη ηά έμεο: «΢ηφλ ππφγεην
βξαρψδε ζάιακν — είλαη- έθηνο άπφ κηά δηάρπηε γχξσ αληαχγεηα ζηφ
δάπεδν -ζενζθφηεηλα. Γχξσ ζηφ κεζεκέξη νί "Ιληηνο κπαίλνπλ ζηφλ
ζάιακν, θξαηψληαο αηά ρέξηα αλακκέλα θεξηά. Φπιαρηά θαί δνρεία
κέ λεξά, πνχ θνπβαινχλ επίζεο καδί ηνπο, ηά ελαπνζέηνπλ ζηφ
θέληξν. Πεξηκέλνπλ ηφ ζεην θψο, πνχ ζά δηαπεξάζε ηά θπιαρηά θαί
ηφ λεξφ. ΢ηγά-ζηγά φ "Ηιηνο αλεβαίλεη θαί ηφ θψο ηνπ πέθηεη άπφ ηφλ
νρεηφ ζηφλ ζάιακν. Αθξηβψο ζηίο 12.30 κ.κ. θζάλεη ή ζηηγκή. ΢ηήλ
άξρή ςειαθεηά, αλαδεηψληαο, γιηζηξνχλ αθηίλεο πάλσ ζηνπο
ηνίρνπο, ή θσηεηλή ηξνρηά θαξδαίλεη κέρξηο φηνπ γεκίζε ηειείσο ηφλ
νρεηφ (αγσγφ) θαί θσηίζε ηφλ ζάιακν. Ξαθληθά μεπεδνχλ θσηεηλνί
πίδαθεο, άπφ ηφ δάπεδν πξφο φιεο ηίο θαηεπζχλζεηο, απιψλνληαη ζάλ
ηά ιακπεξά δάθηπια κηαο αθηίλαο ιέεδεξ. Δέλ μέξσ, θαλείο δέλ
κπνξεί λά έμεγήζε πψο δεκηνπξγείηαη απηφ ηφ απνηέιεζκα. Σφ
ζπλαξπαζηηθφ ζέακα δηαξθεί πεξί ηά 20 ιεπηά. Ό ζάιακνο
αθηηλνβνιεί ζηφ δηάζηεκα απηφ ζάλ θξχζηαιιν, πνχ δέρεηαη θψο...».

"Ελα άπφ ηά παξάδνμα απνηειέζκαηα ηεο ρξήζεσο ηψλ κπζηηθψλ
ηεξψλ φπισλ ήηαλ ή πξφθιεζηο παληθνχ θαί παξαθξνλή-ζεσο ζηνπο
ζξαζεΐο ηεξφζπινπο. Σφ ίδην φκσο απνηέιεζκα πξνμελνχζε ή ζέα
θάπνησλ αγαικάησλ, άπφ φζνπο ήζαλ άζρεηνη θαί δέλ έπξεπε λά ηά
δνχλ. "Οπσο π.ρ. ηεο Όξζηαο Αξηέκηδνο. Σφ άγαικα απηφ πνχ ππήξρε
ζηήλ ΢πάξηε θαί πξνεξρφηαλ άπφ ηήλ Σαπξηθή ρεξζφλεζν (Κξηκαία)
δέλ ήηαλ θαίλεηαη θάπνην ζχλεζεο άγαικα. Γηαηί, φ Άατράδακος θαί φ
Αλώπεκος, νί γηνί ηνχ Σξβνπ, ηξίηνπ απνγφλνπ ηνχ "Αγηδνο, φηαλ ηφ
βξήθαλ θαί ηφ άληίθξπζαλ, παξεθξφλεζαλ. Σφ άγαικα απηφ
κεηέβαιιε βάξνο αλαιφγσο ηεο ζετθήο ζειήζεσο.

1

'Αιιά θαί φ Παπζαλίαο, ζηά «ΑΥΑΪΚΑ» δηεγείηαη κηά αλάινγε
ηζηνξία (VII, 19, 6-9): «"Οηαλ έπεζε ή Σξνία θαί νί "Ειιελεο κνίξαζαλ
ηά ιάθπξα, φ Εχξχππινο, φ γηφο ηνυ Εχαίκνλα, πήξε κηά ιάξλαθα
(θηβψηην). Μέζα ζηήλ ιάξλαθα ήηαλ έλα άγαικα ηνυ Δηνλχζνπ, έξγν
ηνυ Ηθαίζηνπ, φπσο ιέλε, ραξηζκέλν άπφ ηφλ Δία ζηφλ Δάξδαλν.
Τπάξρνπλ θαί δχν άιιεο παξαδφζεηο γηά ηελ ιάξλαθα, είδε ηφ άγαικα
θαί επζχο παξεθξφλε-ζε. Σφλ πεξηζζφηεξν θαηξφ ήηαλ ηξειιφο θαί
ιίγα κφλν δηαζηήκαηα ζπλεξρφηαλ. ΢' απηή ηήλ θαηάζηαζη δελ έπιεπζε
ζηήλ Θεζζαιία, άιιά ζηήλ Κίξξα θαί ηφλ έθεΐ θφιπν. Αλέβεθε θαί
ζηνπο Δειθνχο θαί δήηεζε ρξεζκφ γηά ηήλ αξξψζηηα. Καί ιέλε πψο ηνυ
δφζεθε ρξεζκφο: φπνπ βξή αλζξψπνπο λά θάλνπλ ζπζία αζπλήζηζηε,
λά άπνζέζε ηήλ ιάξλαθα έθεΐ θαί λά έγθαηαζηαζή έθεΐ θαί φ ίδηνο. Ό
άλεκνο έθεξε ηά πινία ηνυ Εχξχππινπ ζηήλ παξά ηήλ Αξφε37
ζάιαζζα- φηαλ απνβηβάζηεθε, βξήθε έλα λέν θαί κηά παξζέλν
θεξκέλνπο γηά ζπζία ζηφλ βσκφ ηήο Σξηθια-ξίαο. Σφηε θαί φ ίδηνο
εχθνια θαηάιαβε ηήλ θχζη ηήο ζπζίαο, άιιά θαί νί ληφπηνη ζπκήζεθαλ
ηφλ ρξεζκφ, κφιηο είδαλ έλα βαζηιηά πνχ δέλ ηφλ είραλ δεη πνηέ πξηλ,
θαί θαληάζζεθαλ πψο ζηήλ ιάξλαθα κέζα θάπνηνο ζεφο ζά ππήξρε.
Έηζη θαί ή αξξψζηηα ηνυ Εχξχππινπ ζηακάηεζε θαί νί αλζξσπνζπζίεο
ηψλ έθεΐ αλζξψπσλ, θαί ζηφ πνηάκη δφζεθε ηφ ησξηλφ φλνκα
«Μείιηρνο» (Μεηάθξαζηο Νηθνιάνπ Παπαραηδή, «ΕΚΔΟΣΙΚΗ
ΑΘΗΝΩΝ»).

Ό αξραηνιφγνο Νηθφιανο Παπαραηδήο ζρνιηάδνληαο ηφ
άλα-θεξζέλ απφζπαζκα ηνυ Παπζαλίνπ παξαηεξεί: «Ώο ζεφηεπθην ηφ
άγαικα είρε ηήλ δχλακη λά πξνθαιέζε ηήλ παξαθξνζχλε, άλ δέλ
ήμεξε θαλείο ηφ κπζηηθφ ηειεηνπξγηθφ ηήο ιαηξείαο ηνπ" απηφ ηφ
ήμεξε φ Δάξδαλνο, φ γηφο ηνυ Δία πνχ έθηηζε ηήλ Σξνία, φ φπνηνο ηφ
είρε δηδάμεη ζηνπο απνγφλνπο ηνπ- φ Εχξχππινο ζεξαπεχηεθε. Απηή
είλαη ή ζξεζθεπηηθή άληίιεςη γηά ηήλ ηξέιια θαί ηήλ ζεξαπεία ηνχ
ήξσα. Μία άπφ ηηο ςπρνινγηθέο εξκελείεο ηνυ κχζνπ είλαη πψο ζηφ
θιεηζηφ θνπηί θπιάζζνληαη νί εθπιεθηηθέο

37. Σήμερα ηό αρταιόηαηο όνομα ηής Αρόης, θέρει ένα άπό ηά προάζηια ηών Παηρών,
ηής παλαιάς πελοποννηζιακής πρωηεύοσζας καί νϋν έδρας ηής περιθέρειας Δσηικής
Ελλάδος. Σηήν 'Αρόη άλλά καί ζηίς γειηονικές περιοτές έτοσν έλθει ζηό θως διάθορα
αρταιολογικά εσρήμαηα.

2

/

δπλάκεηο πνύ πξνθαινύλ ηελ άθύπληζη θαί ηό αλνημηάηηθν
ζξα-ζνκάλεκα ηεο θύζεσο· ή μαθληθή άπειεπζέξσζη ηώλ δπλάκεσλ
απηώλ θέξλεη ηό ζάιεκα ηνύ λνύ. Ή θαζηέξσζη ελόο ζνθνύ ηε-
ιεηνπξγηθνύ εμαζθαιίδεη ηελ εηήζηα άπειεπζέξσζη ηώλ δπλάκεσλ
ρσξίο δπζάξεζηεο ζπλέπεηεο».

Επίζεο ζηό ηεξό ηώλ Επκελίδσλ πνύ ππήξρε ζηήλ πόιη Κεξύλεηα
θαί ηό όπνην, θαηά ηήλ παξάδνζη, είρε ηδξύζεη ό ΋ξέ-ζηεο, όπνηνο
ηνικνύζε λά κπή κέ ηήλ πξόζεζη λά ηό δή θαί ήηαλ άζεβεο ή κηαξόο
(θνληάο) ή έλνρνο γηά άιιν παξάπησκα, ύπό ηήλ επήξεηα Ιζρπξώλ
θόβσλ, παξαθξνλνύζε (βιέπε Παπζα-λίνπ «ΑΧΑΪΚΑ» VII, 25, 6-7).

Αθόκε ζηό Αύθαηνλ όξνο ηήο Αξθαδίαο ππήξρε ηέκελνο ηνύ
Λπθαίνπ Δηόο, ζηό όπνην δέλ έπεηξέπεην λά εηζέιζνπλ άλζξσπνη. "Αλ
θάπνηνο πεξηθξνλνύζε ηόλ θαλόλα θαί έκπαηλε ζέ απηό, δέλ δνύζε
πεξηζζόηεξν από έλα ρξόλν. Επίζεο έιεγαλ όηη θάζε δωληαλή ϋπαξμη
πνύ είζήξρεην ζηό ηέκελνο ηνύ ζενύ, δών ή άλζξωπνο, δέλ
δεκηνπξγνύζε ζθηά... Γη απηό ηόλ ιόγν, άλ έλα δών θαηέθελγε ζηό
ηέκελνο, εθείλνο πνπ ηό θπλεγνύζε, δέλ ηό αθνινπζνύζε κέζα αιιά
έκελε έμω, άπό όπνπ παξαηεξώληαο ηό δών, δέλ έβιεπε θακκία ζθηά
ηνπ. Απηά αλαθέξεη ό Παπζαλίαο άιιά θαί ό ηζηνξηθόο Θεόπνκπνο.
Μάιηζηα ό Μηθξαζηάηεο πεξηεγεηήο αλαθέξεη όηη «ζηό ηέκελνο ηνύ
Απθαίνπ πνηέ δέλ ππάξρνπλ ζθηέο, ζέ όιεο ηίο επνρέο ηνύ έηνπο».
Πνιινί ίζρπξίδνλην όηη είδνο λεθέιεο38 πνύ αησξείηαη πάλσ άπό ηόλ
ρώξν ηνύ ηεξνύ θαί παξεκβάιιεηαη κεηαμύ ήιηνπ θαί εδάθνπο δέλ
αθήλεη ηήλ ζθηά λά ζρεκαηηζζή ζηό έδαθνο. Αθόκε έπίζηεπαλ όηη
όπνηνο έκπαηλε ζηό ηεξό πέζαηλε, γηαηί έπίζηεπαλ όηη κόιηο ήδε παηνύ-
ζε κέζα ζηό άβαην, ηό ζώκα απνμελσλόηαλ άπό ηόλ άλζξσπν θαί
παξνύζα ζηό ηέκελνο ήηαλ κόλν ή ςπρή ηνπ, ή όπνηα θαηά ηνύο
Ππζαγνξείνπο δέλ ξίρλεη ζθηά . ΋ Πνιύβηνο όκσο απνξξίπηεη ξεηά
ηόζν ηά ιεγόκελα γη' απηά ηά παξάδνμα ζηό ηέκελνο ηνύ Λπθαίνπ
Δηόο, άιιά θαί ηά όζα έιέγνλην γηά έλα άγαικα ηήο Αξηέκηδνο πνύ
είρε ζηεζή ζηήλ ύπαηζξν θαί όηαλ έβξερε δέλ βξερόηαλ θαί όηαλ,
πάιη, έρηόληδε δέλ έπεθηε ρηόλη πάλσ ηνπ. ΋ Μεγαινπνιίηεο ηζηνξηθόο
ζεσξεί απηά αλόεηα θαί παη-δαξηώδε. Απηή είλαη όκσο κόλνλ ή
πξνζσπηθή γλώκε ηνύ Πνιπβίνπ.

΋ Παπζαλίαο ζηά «ΦΩΚΙΚΑ» (Χ, 32, 13-15) γξάθεη: «Σέ άπόζηαζη
ζαξάληα πεξίπνπ ζηαδίσλ άπό ηό ηεξό ηνϋ Αζθιεπηνύ ππάξρεη
πεξίβνινο θαί άδπην ηεξό ηεο "Ιζηδνο, ηό ίεξώηαην άπό όζα έρνπλ
ηδξύζεη νί "Ειιελεο γηά ηελ αηγππηηαθή ζεά, γηαηί νί Τηζνξεΐο θαηνηθίεο
δελ ζπλεζίδνπλ λά θάλνπλ γύξσ, θαί ή είζνδνο αηό άδπην δελ
επηηξέπεηαη ζέ άιινπο έθηνο εθείλσλ, ηνύο νπνίνπο ζά ηηκνύζε ή ίδηα ή
Ίζηο θαιώληαο ηνπο κέ όλεηξα. Τό ίδην γίλεηαη θαί κέ ηνύο ζενύο ηνύ
Κάησ Κόζκνπ ζηίο πόιεηο πέξα άπό ηόλ Μαίαλδξν: νί ζενί απηνί
ζηέιινπλ ζρεηηθά όλεηξα ζέ εθείλνπο ησλ νπνίσλ ζέινπλ ηήλ είζνδν
νηά άδπηα ηνπο. Σηήλ ρώξα ηώλ Τηζνξέσλ δύν θνξέο ηόλ ρξόλν θάλνπλ
ενξηή γηά ηήλ "Ιζηδα, κηά ηήλ άλνημη θαί άιιε ηό θζηλόπσξν. Σέ
θαζεκηά άπ' απηέο, ηήλ ηξίηε εκέξα πξό ηεο ενξηήο όζνη επηηξέπεηαη λά
κπνπλ κέζα θάλνπλ έλα θαζαξκό ηνύ άδπηνπ κέ θάπνην κπζηηθό
ηξόπν* νηηδήπνηε θαηάινηπν άπό ηά ζύκαηα ηεο πξνεγνύκελεο ενξηήο
βξνπλ κέζα, ηό θέξλνπλ έμσ θαί ηό παξαρώλνπλ ζηό ίδην πάληα κέξνο·
ηό κέξνο απηό ππνινγίζακε πώο βξίζθεηαη ζέ άπόζηαζη δύν πεξίπνπ
ζηαδίσλ άπό ηό άδπην...».

Καί άθνύ αλαθέξεηαη ό Παπζαλίαο ζηίο ζπζίεο θαί ηά ζθάγηα πνύ
πξνζθέξνληαη πξόο ηηκήλ ηεο ζεάο "Ιζηδνο γξάθεη: (Χ, 32, 17-18):

«΋ια όζα ζπζηάζζεθαλ κεηαθέξνληαη κέ πνκπή· άιινη θέξλνπλ ηά
ζθάγηα κέζα ζηό άδπην θαί άιινη κπξνζηά ζηό άδπην-θαίλε ηίο ζθελέο
θαί απνκαθξύλνληαη νί ίδηνη βηαζηηθά. Λέλε πώο θάπνηε έλαο βέβεινο
άπό εθείλνπο πνύ δέλ επηηξεπόηαλ λά θαηέβε ζηό άδπην, όηαλ άξρηζε
λά θαίε ή θσηηά, κπήθε ζηό άδπην θηλνύκελνο άπό ηνικεξή
πεξηέξγεηα- θαί ηνύ θάλεθε πώο όινο ό ηόπνο ήηαλ γεκάηνο άπό
θαληάζκαηα- γύξηζε έπεηηα ζηήλ Τηζνξέα, δηεγήζεθε όζα είδε θαί
πέζαλε. "Ελα παξόκνην γεγνλόο άθνπζα άπό θάπνην Φνίληθα: νί
Αηγύπηηνη ηεινύλ ηήλ ενξηή γηά ηήλ "Ιζηδα, όηαλ απηή, ιέλε, πελζεί ηόλ
΋ζηξη. Τόηε αξρίδεη λ' άλεβαίλε θαί ό Νείινο θαί πνιινί άπό ηνύο
ληόπηνπο ιέλε πώο εθείλα πνύ θάλνπλ ηά λεξά ηνύ πνηακνύ λ'
αύμάλσληαη θαί

38. Πρέπει νά ζσνδσαζθή ηό θαινόμενο ασηό μέ δ,ηι θασμαζηό ζσνέβη ζηνπο Έλληνες

ζηήν Σαλαμίνα καηά ηήν περίοδο ηης εορηής ηών Έλεσζι-

2