Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2
3. Aşağıdakilerin hangisinde “aşamalı bir durum”a yer 7. Aşağıdakilerin hangisinde “küçümseme” anlamı
verilmemiştir? vardır?
A) Zaman geçtikçe bize karşı hep iyi olduğunu anlıyor- A) Telefonuna yüklediği son uygulamayı silmiş.
dum. B) Büyümüş de bizimle birlikte dışarı çıkacakmış.
B) Ormanların yeşilliği giderek azalıyordu İstanbul’un C) Yarın akşam amcam da uçakla Trabzon’a gidecekmiş.
kuzeyinde. D) Çocuğunu kreşten alabilecek kimse de yok.
C) Ders çalışma yoğunluğunu günden güne artırdık.
D) Ara sıra bize uğrasa da genellikle ortada gözükmezdi.
4. (1) Şirketin her ay düzenlediği konuşmalardan birin-
deydik. (3) Motivasyonumuzu artırmak için yapılan
bu konuşmalar herkes için zorunluydu. (3) Yarı uyanık
yarı uykulu bir konuşma daha dinleyeceğimi düşünü-
yordum. (4) Çok yanılmışım, bu ayki konuşmacımız 8. • Bak bu yaptığın maket daha güzel oldu.
hayatımıza gerçekten ilham kattı.
• Çok okusaydım ben de bütün sorulara cevap verirdim.
Paragraftaki cümlelerin hangisinde “beğeni” anlamı
vardır? • Hani benden başka dostun yoktu?
Bu cümlelerde aşağıdaki duygulardan hangisine yer
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
verilmemiştir?
A) Sitem B) Pişmanlık
5. Aşağıdakilerin hangisinde “yakınma” anlamı vardır? C) Uyarı D) Beğeni
A) Her akşam eve iş götürmekten bıktım.
B) Sabahları kahve içmeden kendime gelemiyorum.
C) Genellikle dışarıdan sipariş vermeyi tercih ediyoruz.
D) Yan odaya geçerken konuşmalarına kulak misafiri
oldum.
6. Seni düşünmek güzel şey, ümitli şey
Dünyanın en güzel sesinden 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “şaşırma” söz ko-
En güzel şarkıyı dinlemek gibi bir şey. nusudur?
Fakat artık ümit yetmiyor bana
Ben artık şarkı dinlemek değil, A) Bu yıl kitap fuarında en çok ilgiyi nasıl olduysa masal
Şarkı söylemek istiyorum. kitapları görmüş.
Nazım Hikmet Ran B) Tüm gösteriler yediden yetmişe herkesin beğenisini
Bu şiirde aşağıdakilerden hangisi vardır? kazandı.
C) Yapılan anket sonuçları çalışanlarla da paylaşılacak-
A) Eşitlik B) Endişe mış.
D) Kimse beni desteklemese de yeni bir şehre taşınaca-
C) Uyarı D) Sitem
ğım.
51
CÜMLEDE ANLAM
7.Bölüm Cümle Oluşturma, Cümle Tamamlama, Cümlede Konu, Cümlede Anlatılmak İstenen, Benzer Anlamlı Cümleler,
Zıt Anlamlı Cümleler, Örtülü Anlam
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Cümle Oluşturma
Sözcükleri karışık olarak verilen cümleleri kurallı hâle getirmek için öncelikle yargı bildiren sözcük (yüklem) bulunur.
Diğer sözcükler de anlamlı bir şekilde dizilir. Özellikle tamlama gruplarına ve birleşik sözcüklere dikkat edilmelidir.
Örnek: yol gösterici - hayatta - en hakiki - ilimdir
Hayatta en hakiki yol gösterici ilimdir.
Alıştırma - 1
Aşağıda sözcükleri karışık olarak verilmiş cümleleri anlamlı ve kurallı şekilde yeniden yazınız.
1. ayakkabılarını- yalan- dünyayı- gerçek- giyerken- dolaşır- üç kez
2. efendisi- çalışmanın- olmak- şarttır- bilginin- için- uşağı- olmak
3. alın- verimli- en- yağmur- teridir.
4. pahalıdır- cehalet- pahalıdır- öğrenmek- ama- çok- daha
5. tatlı- sihirli- her- kapıyı- açan- anahtardır- bir- dil
52
Cümle Oluşturma, Cümle Tamamlama, Cümlede Konu, Cümlede Anlatılmak İstenen, Benzer Anlamlı Cümleler,
Zıt Anlamlı Cümleler, Örtülü Anlam
Kılavuz Bilgi
Cümle Tamamlama
Cümlenin çeşitli yerlerine (başta-ortada-sonda) bırakılan boşluklar tamamlanırken cümlenin anlam akışına, birleşik
sözcüklere ve tamlamalara dikkat edilmelidir.
Örnek: Bütün gece .......... yağdı, çamaşırlar sırılsıklam oldu. (yağmur)
Alıştırma - 2
Aşağıda bazı sözcükleri eksik bırakılmış cümleleri sözcük torbasından aldığınız kelimelerle tamamlayınız.
1. ……………………… yıllar sonra ödülünü alır.
2. Söz konusu olan ……………………… gerisi teferruatır.
3. Büyük şeyleri büyük ……………………… yapar. öğretmen
milletler
vatansa
Kılavuz Bilgi
Cümlede Konu
Bir cümlede üzerinde durulan, genel anlamıyla anlatılmak istenen düşünce cümlenin konusunu oluşturur. “Bu cümlede
neyden bahsediliyor?” sorusuyla cümlenin konusunu bulabiliriz.
Örnek: Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim.
Konu → Arkadaşların zamanla birbirine benzemesi
Alıştırma - 3
Aşağıdaki cümlelerin konularını verilen boşluklara yazınız.
Cümleler Konu
1. Aile hayatının güzelliği hiçbir şeyde yoktur.
2. Akıllı olmak da bir şey değil, mühim olan o aklı yerinde kullanmaktır.
3. Bir sürünün üzerine atılacak kurt, onun sayısını düşünmez.
Güller, laleler, karanfiller, bütün çiçekler solar; çelik ve demir kırılır ama
4.
dostluk ne solar ne de kırılır.
5. Bir iyi davranış, dünyadaki bütün güzel sözlerden daha tesirlidir.
53
Cümle Oluşturma, Cümle Tamamlama, Cümlede Konu, Cümlede Anlatılmak İstenen, Benzer Anlamlı Cümleler,
Zıt Anlamlı Cümleler, Örtülü Anlam
Kılavuz Bilgi
Cümlede Anlatılmak İstenen
Cümlenin iletmek istediği mesaj, cümlenin ana düşüncesi cümlede anlatılmak isteneni bize verir.
Alıştırma - 4
Aslında herkes dâhidir ama siz kalkıp bir balığı, ağaca tırmanma yeteneğine göre yargılarsanız balık, tüm hayatını aptal
olduğuna inanarak geçirir.
Aşağıdakilerden hangisinin bu cümlenin ana düşüncesi olabileceğini işaretleyiniz.
Cümleler
1. İnsanları yetenekleri doğrultusunda değerlendirmek gerekir.
2. Her canlının kendine has özellikleri vardır.
3. İnsanları yargılamadan önce onların özelliklerine bakmalıyız.
4. Öz eleştiriden kaçınan insanlar, başkalarının olumsuz özelliklerine odaklanırlar.
Kılavuz Bilgi
Benzer Anlamlı Cümleler
Birbirleriyle aynı ana düşünceyi paylaşan, birbirlerinin yerine geçebilen cümlelerdir. Eş veya yakın anlamlı cümleler
olarak da değerlendirilebilirler.
Alıştırma - 5
Aşağıdaki cümlelerden benzer anlamlı olanları işaretleyiniz.
Cümleler
1. Başarı bir yolculuktur, bir varış noktası değil.
2. Engeller beni durduramaz, her bir engel kararlılığımı daha da güçlendirir.
3. Başarısızlıklar, kuvvetlilere daha da kuvvet verir.
4. Başarı, küçük hataların ve başarısızlıkların biraz ilerisinde duran şeydir.
54
Cümle Oluşturma, Cümle Tamamlama, Cümlede Konu, Cümlede Anlatılmak İstenen, Benzer Anlamlı Cümleler,
Zıt Anlamlı Cümleler, Örtülü Anlam
Kılavuz Bilgi
Zıt Anlamlı Cümleler
Anlamca birbirinin tam tersi, karşıt görüşleri ifade eden cümlelerdir. Cümlelerde anlatılmak istenen yargılar örtüşmez.
Alıştırma - 6
Bir insan hakkında, başkalarının onun hakkında söylediğinden çok, onun başkaları hakkında söylediklerinden fikir sahibi
olabilirsiniz.
Aşağıdakilerden hangilerinin bu cümleyle karşıt anlam taşıdıklarını işaretleyiniz.
Cümle
1. Bir kişiyi tanımak istiyorsanız onun başkalarını anlatmasını bekleyiniz.
2. İnsanların başkaları hakkındaki düşünceleri değişebilir, buna göre kimseyi yargılamayın.
3. Çevrenizdeki insanların sizin için söylediklerinden ibaret olduğunuzu unutmayın.
Kılavuz Bilgi
Örtülü Anlam
Altında başka bir anlam taşıyan cümlelerdir. Örtülü anlam taşıyan cümleler, genellikle “de” bağlacı ya da mecaz anlam
taşıyan ifadelerle oluşturulur.
Alıştırma - 7
Aşağıdaki örtülü anlam taşıyan cümlelerin anlamlarını verilen boşluklara yazınız.
Cümle
1. Bu sabah da erken kalkıp işe gidecekmiş.
Adalet topaldır, ağır ağır yürür fakat gideceği
2.
yere er geç ulaşır.
3. Doğum günü için ona güzel bir elbise alacaktık.
4. Artık her gün en az yarım saat kitap okuyorum.
En karanlık gece genellikle en aydınlık gün için
5.
bir köprü görevi görür.
55
CÜMLEDE ANLAM
Cümle Oluşturma, Cümle Tamamlama, Cümlede Konu, Cümlede Anlatılmak İstenen, Benzer Anlamlı Cümleler,
Zıt Anlamlı Cümleler, Örtülü Anlam
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1
1. Aşağıda verilmiş yapboz parçalarını anlamlı ve kurallı bir cümle hâline getiriniz.
içimizdeki indirilmiş bir kitap baltadır donmuş denize
1.
büyüyen susuz kitapsız çocuk büyüyen benzer ağaca
2.
bekçi sevgiyle doğa ile değil korunur
3.
doğanın bütün sanat bir taklididir eserleri
4.
doğayı korudukça bizi biz korur da doğa
5.
56
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1
2. Aşağıdaki cümlelerden yakın anlamlı olanları işaretleyiniz.
1. İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir.
2. Her şeyin mühim noktası, başlangıçtır.
3. Bütün büyük işler, küçük başlangıçlarla olur.
4. Ya başlamamalı ya da bitirmeli.
5. Başlamak kolay, bitirmek zordur.
6. Başarısızlık, yeniden başlamak için bir fırsattır.
7. Yapma niyetiniz olduğu şeye ün kazanamayacağınız bir yerden başlayın.
8. Başlangıcı parlak olanın sonu da parlaktır.
9. En uzun yolculuklara bile ufak bir adımla başlanır.
10. Birçok şeye birden başlayan kimse pek azını bitirir.
3. Numaralanmış cümlelerle konularını eşleştiriniz.
1. Bilimin güzel tarafı ona inansanız da inanmasanız da gerçek olmasıdır. a. emek vermek
2. Alın teriyle ıslanan toprak, kurumaz. b. çalışmanın önemi
3. Başarının çalışmaktan önce geldiği tek yer, sözlüktür. c. bilimin gerçekliği
4. Büyük adam, büyük olduğunu fakat büyüklüğünün küçüklük olduğunu bilir. d. farklı bakış açısı
5. Beklemeyi bilen insan, her şeyi elde edebilir. e. sabır
6. Alışkanlık hizmetkârların en iyisi, efendilerin en kötüsüdür. f. alışkanlığın zararı
7. Plansız çalışan kimse, ülke ülke dolaşıp hazine arayan bir insana benzer. g. hedef belirlemek
8. Taşı delen suyun gücü değil, damlaların sürekliliğidir. h. alçak gönüllülük
9. Amacı kesinleştirmek, her başarının başlangıç noktasıdır. i. devamlılık
10. Yalnız, görünmeyeni görebilenler, imkânsızı yapabilirler. j. planlı olmak
4. Aşağıdaki cümlelerden örtülü anlam taşıyanları işaretleyiniz.
1. Mehmet Akif “Allah bu millete bir daha İstiklal Marşı yazdırmasın.” demiştir.
2. Bilgisayarın bozulan parçaları için tamirciye gitmen gerekiyor.
3. Camdan evde oturanlar başkalarına taş atmamalıdır.
4. Yunanistan’ın adaları eşsiz doğal güzelliklere sahip.
5. Bu hafta sonu ailece sinemaya gidecektik.
6. Tüm eski kitaplarını tozlu raflardan topladı.
7. Çalışman bitince genel bir değerlendirme raporu yazman gerekiyor.
8. Artık sabahları koşuya çıkmayacağım.
9. Geri dönüşüme çok önem verdiğinden çöpleri dikkatli ayırır.
10. Yarın akşamki toplantıya Ahmet Bey de gelecekmiş.
57
CÜMLEDE ANLAM
Cümle Oluşturma, Cümle Tamamlama, Cümlede Konu, Cümlede Anlatılmak İstenen, Benzer Anlamlı Cümleler,
Zıt Anlamlı Cümleler, Örtülü Anlam
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2
1. Aşağıda verilen cümlelerin ana düşüncelerini verilen boşluklara yazınız.
1. On bin tekmeyi bir kere çalışmış bir adamdan korkmam, asıl bir tekmeyi on bin kere çalışmış adamdan korkarım.
2. İnsanlar söylediklerinizi ya da yaptıklarınızı unuturlar ama onlara neler hissettirdiğinizi asla unutmazlar.
3. Hiç kimse başarı merdivenini elleri cebinde çıkmamıştır.
4. Başarılı girişimcileri, başarısızlardan ayıran etmenlerin en önemlisinin sabır olduğuna inanıyorum.
5. Bu dünyadaki en büyük şey, şu an durduğumuz yer değil; gitmekte olduğumuz yöndür.
2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz.
1. ……………. öğrenin, bugün için yaşayın, …………….. için ümit edin.
2. 2. Hayat, insanın cesaretine göre ………….. veya küçülür.
3. 3. Gün doğmadan ………………… doğar.
4. Bilgi bir ………….. gibidir; onu kullanırsanız daha parlak olur, kullanmazsanız söner.
5. Yazana zahmet vermeyen yazı, ………………. da zevk vermez.
58
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2
3. “Hayatım bir film olsaydı izlerken ya uyuyakalır ya da 7. Aşağıdakilerden hangisi “Sadece güvenli olduğunu
yarısında çıkardım.” diyen birisi için aşağıdakilerden düşündüğünüz seçimler yaparsanız büyüyemezsiniz.”
hangisi söylenemez? cümlesiyle yakın anlamlıdır?
A) Yaşantısından memnun değildir. A) Kıyıyı gözden kaybetmeye cesaret edemeyen insan
B) Sıkıcı bir hayatı olduğunu düşünmektedir. yeni okyanuslar keşfedemez.
C) Hayatını film senaryolarına benzetmiştir. B) Bir şeyden korkan insan, kendi üzerinde bir güce
D) Yaşamında yolunda gitmeyen şeyleri düzeltmektedir. sahip olunmasına izin verir.
C) En büyük başarı hiçbir zaman düşmemek değil, her
düştüğünüzde tekrar ayağa kalkmaktır.
4. “Başarının anahtarını söyleyemem ama başarısızlığın D) Başarısızlık, daha zekice başlama fırsatından başka
anahtarını söyleyebilirim ki o da herkesi memnun bir şey değildir.
etmeye çalışmaktır.” cümlesiyle anlatılmak istenen
aşağıdakilerden hangisidir?
Hiç kimse başarı merdivenini elleri cebinde çıkmamıştır. A) Çevresindekilerin memnuniyetini ön planda tutan
kişiler başarısız olurlar.
B) Herkesi mutlu ediyorsanız başarılı olmamak için de 8. Bir ülkenin geleceği o ülkenin yöneticilerinin, politika-
bir nedeniniz yoktur. cılarının vaatlerinde değil; çocuklarının hayallerindedir.
C) Başarının anahtarı, kendi bildiğinden şaşmamaktır.
Aşağıdakilerin hangisi bu cümleyle yakın anlamlı-
D) Başkalarını mutlu etmeye çalışanlar başarısızlığa dır?
uğramazlar.
A) Bugün çocukların önüne oynamaları için ne koyuyor-
sak gelecekte karşımıza çıkan da onlar olacaktır.
5. Aşağıdakilerden hangisi “En zoru harekete geçme
kararıdır, geri kalanı ise sadece kararlılık meselesidir.” B) Hayal gücü beslenmeden yetiştirilen çocuklar mut-
cümlesinden çıkarılamaz? suzluğa mahkûm edilmiş demektir.
C) Ulusların kaderini belirleyen siyasi konuşmalar ço-
A) Düşünürken dikkatli, uygularken kararlı olun. cukların da anlayacağı şekilde olmalıdır.
B) Kararlılık ve devam, bir işi yapmak için çok önemlidir. D) Söz konusu ülkenin geleceğiyse en önemli unsur hep
çocuklardır.
C) Motivasyon için en gerekli unsur sonunda bir ödül
olmasıdır.
D) En iyi sonuç veren davranışlar, üzerinde ısrarla duru-
lan davranışlardır.
6. (1) Uzun bir yolculuğa çıkma vaktinin geldiğini hisse- 9. 1. o kadar 2. güçlü olur
debiliyordum. (2) Yaşadığım şehir yine beni boğmaya
başlamıştı. (3) Yollara düşmeli, buralardan uzaklaşmalıy- 3. ne kadar 4. ağaçlar
dım. (4) “Neden uzatıyorum ki alayım bir bilet, gideyim 5. şiddetliyse 6. rüzgâr
uzaklara.” diye söylendim kendi kendime. (5) Sözlerimi
duyan arkadaşım “Ne o, sen de mi yollarda teselli bulan- Numaralanmış kelime ve kelime gruplarıyla kurallı
lardansın?” diye sordu. ve anlamlı bir cümle oluşturulursa sıralama nasıl
Numaralanmış cümlelerden hangileri örtülü anlam olur?
taşımaktadır?
A) 4-1-6-5-3-2 B) 4-5-6-3-1-2
A) 1-2 B) 1-4 C) 2-5 D) 3-5 C) 6-3-5-4-1-2 D) 6-5-4-2-1-3
59
PARÇADA ANLAM
8.Bölüm
Anahtar Kelime, Konu, Başlık
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Anahtar Kelime
Bir yazının anlatmak istediği durum, kavram veya olayla ilgili en büyük ipuçlarını veren ana kavram, sözcük ya da sözcük
gruplarına “anahtar kelime” denir.
Anahtar kelimeler metnin şifreleri gibidir. Metni anlayabilmek ve uzun süre hatırlayabilmek için anahtar kelimeler çok
önemlidir. Metinde en çok tekrarlanan kelime anahtar kelime demek değildir. Anahtar kelime sayısı metne göre değişkenlik
gösterir. Anahtar sözcükler metinde geçmek zorundadır.
Alıştırma - 1
İstanbul’un mücevheri Kapalıçarşı’yı ilk keşfettiğim gün dün gibi aklımda. Renkler, sesler ve kokular dünyasında kaybolup
gitmiş; kelimenin tam anlamıyla büyülenmiştim. Ağzı bir karış açık, elini sıkı sıkı tutan babaannesinden kaçıp dar, masalsı
sokaklarda kaybolmak isteyen, çevresindeki binbir tuhaf şeye bakarken durmadan yere kapaklanan küçük bir kız çocuğunu
şimdi bile görebiliyorum.
Bu metnin anahtar kelimeleri “Kapalıçarşı, büyülenmek, masalsı, kız çocuk” olarak belirlenmiştir. Bu kelimelerin anahtar
kelime olarak belirlenme sebebini işaretleyiniz.
1. Metinde en sık geçen kelimelerdir.
2. Metnin anlamıyla ilgili ipuçlarını veren kelimelerdir.
3. Bu kelimelerin birden çok anlamı vardır.
4. Kelimelerin tamamı gerçek anlamlıdır.
Alıştırma - 2
Gülten Dayıoğlu küçük bir çocukken öğretmen ve yazar olmayı düşünmüş ve bu iki düşünü de gerçekleştirmiş bir isim olarak
karşımıza çıkıyor. Bir söyleşisinde “Ben kendimi bildim bileli yazıyordum.” diyen Dayıoğlu’nun yazarlık yolu, ilkokul üçüncü
sınıftayken öğretmeninin ondaki yazım yeteneğini keşfetmesi ile açılmış aslında. Yazılı anlatım ödevlerini değerlendiren
öğretmeni, küçük Gülten’e kütüphanenin kapılarını ve kitapların dünyasını açmış, ona kendini geliştirme ve gerçekleştirme
olanağı sunmuş.
Bu metinin anahtar kelimelerini verilen boşluğa yazınız.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
60
Anahtar Kelime, Konu, Başlık
Kılavuz Bilgi
Konu
Bir metinde üzerinde söz söylenen düşünce, olay veya duruma “konu” denir. Konular genellikle metinlerin ilk cümle-
lerinde kendini belli eder. Metne sorduğumuz “Ne anlatılıyor?” sorusuna yanıt veren konudur. Konular sözcük ya da söz
öbeği şeklinde yazılmalıdır.
Alıştırma - 3
Çok yaşlı insanlarla çok genç insanlar arasında hep özel bir bağ olduğunu düşünmüşümdür. İletişim kanalları aynı frekansa
ayarlı olduğundan mıdır acaba? Belki de biri henüz ön yargıları tanımadığı diğeri ise koca bir hayat deneyiminin ardından
ön yargıları bir kenara bıraktığı içindir, kim bilir... Yaşlı olan, gencin yaşam enerjisiyle canlanır; genç olan her an sürprizlerle
dolu olan yaşlı tarafından sürekli şaşırtılır. Sonuç olarak çok genç ile çok yaşlı ortak bir dil kullanmayı bilir. Daha da önemlisi
bu frekansı tutturan her iki taraf da mutlu olur.
Aşağıdakilerden hangisinin bu parçanın konusu olabileceğini işaretleyiniz.
1. Gençler ve yaşlıların kullanıldığı ortak dil
2. Ortak dil kullanmanın önemi
3. Ön yargının insanlar üzerindeki etkisi
Alıştırma - 4
Çocuk kitaplarının büyülü bir yanı vardır. Kapağı açarsınız ve birden aklınızdan bile geçmeyecek bir dünyanın içinde bu-
lursunuz kendinizi. İyi çocuk kitapları yaşınız kaç olursa olsun bu hissi verebilirler. Size bazen büyü bazen büyülü gerçeklik
bazense yalnızca naiflik yaşatırlar. Kapağı kapattığınızda yüzünüzdeki gülümseme hiç bitmesin istersiniz. Başarabilenler
bir süre o dünyanın içinde yaşarlar bile.
Bu parçanın konusunu aşağıda verilen boşluğa yazınız.
…………………………………………………………………………………………………………………………………
61
Anahtar Kelime, Konu, Başlık
Kılavuz Bilgi
Başlık
Metinde anlatılanları en iyi anlatan sözcük ya da söz gruplarına “başlık” denir. Başlık, metnin tamamıyla ilgili olmalıdır.
Konu ve ana düşünceyi yansıtmalıdır. Başlık, çok uzun olmamalıdır.
Alıştırma - 5
…………………………
İçsel motivasyonu baltalamanın en hızlı yolu, ebeveyn kontrolünü artırmaktır ve araştırmalara göre içsel motivasyonu
artırmanın en iyi yolu, özerkliği ve yetkiyi ve onu takiben bir insanın kendi başına “iyi iş” çıkarmasını teşvik etmektir.
Bu metne uygun bir başlık yazınız.
Alıştırma - 6 Alıştırma - 7
Hayal gücünün ve edebî zevkin gelişiminde kuşkusuz Toplumsal bağlarına önem veren Kore
her edebî türün kendine özgü bir katkısı var. Bunlar ay- halkı için uygun selamlaşma ikili ilişkilerin
rıca hayata “bir başkalık” dediğimiz şeyin katılmasını da temel taşlarından biri. Yabancı olduğu-
sağlıyor. Masalsa “bambaşka” denilen şeyin havai fişek nuzu anladıkları zaman size el sıkışmak
gibi zihinde patlamasını ve saçılan ışık zerrelerinin ben- üzere ellerini uzatabilirler, siz de eğilerek
liğimize sinmesini… Çünkü masal bütün edebî türleri selam verip bu kibarlıklarının karşılığını
içinde barındırıyor ve diğer türlerle akrabalık ilişkisini verebilirsiniz. Selamlaşmanızı takip edecek şekilde “Man-
geliştirdikçe de tadı daha çok çıkıyor. na-suh pan-gop-sumnida.” diyerek görüşmenizden ötürü
duyduğunuz memnuniyeti dile getirebilirsiniz. Güney Kore
Bu metne uygun olabilecek başlıkları işaretleyiniz.
halkı, nezakete son derece önem verir; bu yüzden günlük
1. Bir Başka Tür: Masal konuşmalarınızda da inceliği elden bırakmamalısınız.
2. Masalın Başkalığı Bu metnin anahtar kelimelerini işaretleyiniz.
3. Masalın Çocuklara Katkısı
4. Masal ve Diğer Türler
Güney Kore Selamlaşma
Yabancı Günlük
Nezaket Toplum
62
PARÇADA ANLAM
Anahtar Kelime, Konu, Başlık
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1
1. Çocukken okuduğum kitapların bazılarında ana kahraman yaz tatilinde köye, akrabalarının yanına gider ve orada çeşitli
maceralar yaşardı. Bazıları da zaten köyde yaşayan karakterlerdi. Ağaçları, tarlaları, türlü türlü hayvanlarıyla o doğal atmos-
fer bir şehir çocuğu olarak benim çok hoşuma giderdi. Anneannemlerin gölgelik arka balkonuna bir kilim yayar, yanıma
kitaplarımı ve çocuk dergilerimi alır; yaşayamadığım tatil maceralarına kapılırken bulurdum kendimi.
Bu metnin anahtar kelimelerinin tamamının verildiği cümleyi işaretleyiniz.
Anneannemin balkonunda kahramanla- Bir şehir çocuğu olarak köy hayatına her
rının köyde maceralar yaşadığı kitaplar ve zaman özenirdim.
dergiler okurdum.
Okuyacaklarımı, köyde geçen maceraları Çocukken okuduğum kitapların tadını
konu alan kitaplardan seçerdim. başka hiçbir şeyde bulamıyorum.
2. .... Marco Polo, tek tek her taşıyla bir köprüyü anlatıyor.
“Peki, köprüyü taşıyan taş hangisi?” diye sorar Kubilay Han.
“Köprüyü taşıyan şu taş ya da bu taş değil, taşların oluşturduğu kemerin kavisi.” der Marco.
Kubilay Han sessiz kalır bir süre, düşünür. Sonra ekler:
“Neden taşları anlatıp duruyorsun bana? Beni ilgilendiren tek şey var, o da kemer.”
Marco cevap verir: “Taşlar yoksa kemer de yoktur.”
Bu metnin aşağıdaki kitapların hangisinden alınmış olamayacağını işaretleyiniz.
Bütünlüğün Değeri Birlikten Doğan Kuvvet Marco Polo ve Kubilay Han Mimarinin Tarihi
63
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1
3. Peşmek, tel helva, keten helva, çekme helva… Bunların hepsi de pişmaniye aslında. Hani şu İzmitli pişmaniye var ya, işte
o! İzmit’in dört bir yanında ünlendiğine bakmayın, aslında o İran’dan gelme. Büyük Larouse Ansiklopedisi’ne göre anava-
tanında “peşmek” olarak biliniyor. Peki, nasıl olmuş da pişmaniye olarak bilinmiş? Kimilerine göre yapımı sırasında kıvam
tutturmanın ustalık istemesi nedeniyle almış bu adı. Anadolu’ya nasıl dağıldığı konusunda kesin bir bilgi yok. Bir rivayete
göre Osmanlı Sarayı’na girdiğinden “saray helvası” adını almış.
Aşağıdakilerden hangisinin bu metnin konusu olabileceğini belirleyiniz.
1. Pişmaniye isminin nereden geldiği
2. Peşmek tatlısının tarihsel serüveni
3. Saray helvası ve pişmaniye arasındaki fark
4. Pişmaniyenin nasıl yapıldığı
4. Heykeller kentlerin duygusal dokunuşlarıdır sakinlerine. Çoğunlukla meydanları, bina cephelerini süsleyen ya da müzelerde
görmeye alışkın olduğumuz heykeller, o kentte yaşayan insanların ortak hayal ve yaratma gücünün ürünüdür. Kent anı-
larının yaratıldığı yerdir kimileri için. Buluşmalarda görkemli bir yapıtın yakını seçilir çoğu kez. Kahve molaları, heykellerin
süslediği meydanlara bakan bir kafenin masasında verilir.
Bu metnin anahtar kelimelerini, konusunu ve başlığını boş bırakılan yerlere yazınız.
Anahtar Kelimeler: .........................................................................................................................................
Konu: ...................................................................................................................................................................
Başlık: ..................................................................................................................................................................
5. Tarihin sayfaları MS 1 ve 2. yüzyılları gösteriyor. Roma sanatının doruğa ulaştığı yıllar. Kommagene’nin dört önemli ken-
tinden biri, MS 72’den sonra Roma hâkimiyetine giren Zeugma, zengin ve tasasız günlerinde. İnsan ruhunun inceliklerini
anlatabilmek için imparatorluğun dört yanından sanatçılar buraya geliyor. Fırat’ın yatağına iniliyor; renk renk, şıkır şıkır
çakıl taşları toplanıyor ve bütün kent, bu doğal taşlardan yapılma mozaiklerle süsleniyor.
Bu metnin anahtar kelimelerini, konusunu ve başlığını boş bırakılan yerlere yazınız.
Anahtar Kelimeler: .........................................................................................................................................
Konu: ...................................................................................................................................................................
Başlık: ..................................................................................................................................................................
64
PARÇADA ANLAM
Anahtar Kelime, Konu, Başlık
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2
1. Aşağıda verilen metinlerle konuları eşleştiriniz.
1. 2.
Karadeniz’de yaşam ahşapla iç içedir Ahşap, tekne yapım atölyelerinde de
hep. Geçimlerini ormandan sağlayan başka bir şekilde hayat kazanır. Tekne
insanlar, ahşap evlerde oturur; evde, yapım ustaları da bilir kullanacağı
bağda, bahçede ahşap malzemeler ağacın dilini. Ana gövde, omurga, a. Ahşap işçileri
kullanır, onunla ısınır, aşlarını pişirir. kaburga ve dış kaplamada kestane
Plastik ve metal girmemiştir henüz ağaçlarından faydalanır. Çünkü kes-
onların bu doğayla iç içe yaşamlarına. tane dayanıklıdır. Güverte üstü içinse
tik ağacı kullanılır. b. Ahşap ve tekne ya-
pımı
c. Ahşabın tarihi
3. 4.
Ahşaba hayat verenler, o kocaman
tomruklara nefes üfleyip ruh katan- Ahşap, mimarlık sanatının başlan-
lar… Ahşap işçileri ya da diğer adıyla gıcından bugününe insanoğlunun
dülgerler, kocaman tomruklardan kullandığı üç ana yapı gerecinden biri d. Karadeniz’de ahşap
ellerinin hüneri ve alınlarının teriyle olmuş. Türklerin ahşabı kullanmaları kullanımı
sıcak yuvalar kuran insanlar. Bina ise daha çok Anadolu’ya yerleşmele-
yapımında kullanılan ahşap her türlü rinden sonra yaygınlık kazanıyor. 18.
ağaçtan sağlanabiliyor ama her ağa- yüzyıl sonuyla 19. yüzyılda İstanbul
cın farklı özelliklerinin olduğunu bir ve çevresindeki kimi büyük kentlerde
tek onlar biliyor. ahşap yapılarda artış gözlemleniyor.
2. ......................................................................
Cam ve porselen, her ikisinin de ana maddesi toprak ve her ikisi de yüzyıllardır insanoğlunun elinde yaşama eşlik eden ve
onu güzelleştiren zarif biçimlere bürünüyor. Zamana göre eşyayı değiştiren bu biçimler, toplumun o dönemdeki beğenisini
de yansıtıyor. 19. yüzyılda hız kazanan Batılılaşma hareketinin etkilerini de dönemin Osmanlı cam ve porseleninde görmek
mümkün. Eskinin geleneksel atölyeleri yerine sultan ve devlet adamlarının himayesi altında kurulan modern imalatha-
nelerde üretilen bu zarif eserlerin süslemelerinde geleneksel Türk deseniyle birlikte Avrupai bir beğeninin yansımaları da
görülüyor.
Metne uygun bir başlık yazınız.
65
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2
3. Bundan yüz yıl önce, tüm Anadolu’ya gönderdiği el yapı- 6. Sevgi aslında göreceli bir kavramdır, herkese göre de-
mı iğneleriyle ünlüydü Mudurnu. 1640’ta Mudurnu’dan ğişir. Herkes bu sözcükten farklı anlamlar çıkartır. Ben
geçen Evliya Çelebi sıra sıra iğneci dükkânlarının dizildiği genellikle sevmeyi severim, size de öneririm. Sevmeyi
Mudurnu çarşısını ve iğnelerini övgüyle anlatır. Makine sevdiğiniz zaman her şeyi kolaylıkla sevebilirsiniz. Seve-
çağının el sanatlarını yok eden silindiri, bu iğnelerin de bilmeye alışınca da artık o işin tadına doyum olmaz.
üzerinden geçmiştir. Bu metinde yazar, aşağıdakilerden hangisini öner-
mektedir?
Bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sevmeye alışmayı
A) Mudurnu’nun el yapımı iğneleri
B) Sevmeyi sevmeyi
B) Evliya Çelebi’nin Mudurnu hakkındaki görüşleri
C) Sevgi sözcüğünden farklı anlamlar çıkarabilmeyi
C) Modern çağın geleneksel sanata etkisi
D) Sevginin göreceli bir kavram olduğunu bilmeyi
D) Mudurnu’nun tarihine bir bakış
7. Anadolu’da genç kadınların gizemli ve bir o kadar da
4. Ele avuca gelmiyor. Eviriyorum, çeviriyorum, avucum-
da toparlamaya çalışıyorum; bana mısın demiyor. Bu zengin dünyası, hayalleri, rüyaları el sanatlarında dile ge-
Palandöken’in toz karı, kar topu oynamak isteyenlere lir hep… Yaratıcılığı el sanatlarında yaşam bulur. Yüzüne
inat ele avuca gelmiyor ama kaymak isteyenler için makyaj yapmayan köylü kadın, renk renk boncuklarla
mükemmel bir zemin oluşturuyor. Çünkü burada nem takılarla süslenir. Doğayla iç içe yaşayan, gördüklerinden
yok ve kar kuru. Kayaklarla toz karın üzerinde, hatta etkilenen kadına boncuk takılarını yaratırken kuşların,
ezilmemişse içinden akıp gidilebiliyor. çiçeklerin, kelebeklerin büyüleyici renkleri ve şekilleri
esin kaynağı olur.
Bu metnin anahtar kelimelerinin tamamı aşağıdaki-
lerin hangisinde verilmiştir? Bu metnin konusu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anadolu kadını ve el sanatları
A) Palandöken’in karı oynamak için değil ama kaymak
için mükemmel. B) Boncuk işçiliğinin özellikleri
B) Kayak yapmak için zemin en önemli unsurdur. C) Kadınların süslenme yöntemleri
C) Nemsiz ve kuru hava kayak için en uygun koşulları D) Doğanın kadın süsüne etkisi
yaratır.
8. Gelecek nesillerde bilim ve teknoloji ile uğraşan kadın
D) Palandöken karının özelliği sayesinde kayak merkezi sayısını artırmak bugünkü anne ve babaların elinde.
olarak ünlenmiştir. Bunu yapmanın yolu ise bilim ve teknolojiyle küçük
yaşta tanışan kız çocukları yetiştirmekten geçiyor. Kız
çocuklarına bilim aşkı aşılamak o kadar da zor değil.
5. Ben çocukken annem bana hep hayatın anahtarının
mutluluk olduğunu anlatırdı. Okula gitmeye başladığım Elbette, onlar da prenseslerle ve bebeklerle zaman
zaman sınavda bana “Büyüyünce ne olmak istiyorsun?” zaman oynamalı. Ama kimi zaman da erkek çocuklara
diye sordular ben de onlara “Mutlu olmak istiyorum.” yönelik olduğu düşünülen mekanik oyuncaklarla etki-
diye cevap verdim. Onlar bana, soruyu anlamadığımı leşime geçmeli, manikür setlerini bir kenara atıp biraz
söylediler. Ben de onlara, hayatı anlamadıklarını söyle- da deney setleri ile oynamalı ya da arada Barbie’leriyle
dim. oynamaya ara verip üç boyutlu düşünce ve tasarım
yetilerini geliştiren oyuncaklara yöneltilmeliler.
Bu metnin konusu aşağıdakilerden hangisidir?
Bu metne en uygun başlık aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mutluluğun anlamı
A) Kız Çocuklarını Nasıl Yetiştirmeliyiz?
B) Hayatın zorlukları B) Kız ve Erkek Çocuklar Arasındaki Farklar
C) Çocukken kurulan hayaller C) Bilimle Uğraşan Kadın Sayısını Artırmak Mümkün mü?
D) Sınavlardaki anlaşılmayan sorular
D) Bilim ve Teknoloji
66
PARÇADA ANLAM
9.Bölüm
Ana Düşünce, Ana Duygu,Tema
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Ana Düşünce
Yazarın iletmek istediği mesaja, metnin yazılma ya da söylenme amacına “ana düşünce” denir. Ana düşünce çeşitli yan
düşüncelerle desteklenir. Ana düşünceler genellikle metnin son kısmında verilir. Konu ve anahtar kelimeler, yardımcı
düşünceyi bulmakta yardımcı olurlar. Ana düşünceler cümle hâlinde verilir.
◆ “Bu parçada yazarın asıl anlatmak istediği nedir?”
◆ “Parçada özellikle üzerinden durulan nedir?”
◆ “Parçada asıl vurgulanmak istenen nedir?”
◆ “Parçadan çıkarabilecek en kapsamlı yargı hangisidir?”
gibi sorulara ana düşünce cevap verir.
Alıştırma - 1
İtalyan ressam Michelangelo’nun muhtemelen en etkileyici çalışması, Roma’daki Sistine Kilisesi’nin yaklaşık 550 m²’lik
tavanında yer almaktadır. Michelangelo bir defasında, freskleri boyama esnasında iskelenin üzerinde uzanırken tavanın
köşesine dikkatlice çalışarak bir resim taslağı çıkardı. Bir arkadaşı, aşağıdan bakıldığından seçilemeyecek bir resim üzerinde
neden bu kadar uğraştığını sordu:
“Çizdiğin resmin ne kadar mükemmel olduğunu kim bilecek?”
“Ben.” dedi sanatçı.
Aşağıdakilerden hangisinin bu metnin ana düşüncesi olduğunu işaretleyiniz.
1. Bir işin mükemmellik ölçüsü kişinin kendisidir.
2. Michelangelo yaptığı işlerde oldukça titiz davranmaktadır.
3. Detaylarla uğraşmak bütünün mükemmeliyetine katkıdır.
Alıştırma - 2
Bir zamanlar Amerika’nın en iyi konuşmacılarından biri olan Wilson’a sormuşlar “ İyi bir konuşmada hazırlanmanın önemin-
den söz etmiştiniz. Acaba sekiz dakika sürecek bir konuşma için ne kadar önceden hazırlanmaya başlarsınız?” Konuşmacı
hiç düşünmeden “İki ay.” demiş. “Ya on dakikalık bir konuşma için? ” Yanıt, “Herhâlde bir ay kadar ister.” olmuş. Böylece
konuşma süresi arttıkça hazırlanma süresi azalmış. En son soru şu olmuş: “İki saatlik bir konuşma için?” Konuşmacı gülerek
cevap vermiş: “Şimdi başlayabilirim!”
Aşağıdakilerden hangisinin bu metnin ana düşüncesi olduğunu işaretleyiniz.
1. İyi bir kısa süreli konuşma için uzun süreli hazırlık gerekir.
2. Konuşmalarımızda nicelik değil nitelik önemlidir.
3. Konuşma yaparken ilk önce hazırlanılan zamana bakılmalıdır.
67
Ana Düşünce, Ana Duygu,Tema
Kılavuz Bilgi
Ana Duygu
Bir düşünceden çok duyguyu dile getirmek, okuyucu ya da dinleyiciye duyurmak, onların benliğinde yaşatmak amaçlı
yazı ya da konuşmaların öne çıkarmak istediği asıl duyguya “ana duygu” denir. Ana duygu bir metnin özünü oluşturur.
Metinde bu duyguyu destekler durumdaki bütün yardımcı duygu ve düşünceler hep ana duyguya bağlanarak onun daha
anlaşılır ve duyulur olmasını sağlar. Ana duygu konu anlamına gelmez. Konu anlatılan şey, ana duygu ise bu anlatılanlardan
çıkan sonuçtur.
Alıştırma - 3
Ah o kadrini bilmediğim günler, Bu şiirin ana duygusunu işaretleyiniz.
Koklamadan attığım gül demeti,
1. Sevgi
Suyunu sebil ettiğim o çeşme,
Eserken yelken açmadığım rüzgâr 2. Acıma
Gel gör ki sular batıya meyleder,
3. Pişmanlık
Ağaçta bülbülün sesi değişti,
Gölgeler yerleşiyor pencereme; 4. Umut
Çağınız başlıyor ey hatıralar.
Cahit Sıtkı Tarancı
Alıştırma - 4
Ne hoş, ey güzel Tanrı’m, ne hoş
Mavilerde sefer etmek!
Bir sahilden çözülüp gitmek
Düşünceler gibi başıboş.
Açsam rüzgâra yelkenimi;
Dolaşsam ben de deniz deniz
Ve bir sabah vakti, kimsesiz
Bir limanda bulsam kendimi.
Orhan Veli Kanık
Bu şiirin ana duygusunu verilen boşluğa yazınız.
…………………………………………………………………………………………………………………………………
68
Ana Düşünce, Ana Duygu,Tema
Kılavuz Bilgi
Tema
Bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve düşünceye “tema” denir. Konu ve ana düşünce ile yakınlığı
nedeniyle onlarla karıştırılmaması gereken bir terimdir. Konunun somut nitelikli olmasına karşılık, tema soyut özellikler
gösterir.
! UYARI
Bir eserin teması, onun konusu değildir. Konunun çok özel bir biçimde işlenmiş ayrıntısıdır.
Alıştırma - 5
Memleketim, Bu şiirin temasını belirleyiniz.
Memleketim ne kadar geniş :
Dolaşmakla bitmez, tükenmez gibi geliyor insana. 1. Vatan sevgisi
Edirne, İzmir, Ulukışla, Maraş, Trabzon, Erzurum.
2. Memleket hasreti
Erzurum yaylasını yalnız türkülerinden tanıyorum.
Ve güneye pamuk işleyenlere gitmek için 3. Sıla özlemi
Toroslardan bir kere olsun geçemedim diye utanıyorum.
4. Doğal güzellikler
Nazım Hikmet Ran
Alıştırma - 6
Bu şiirin ana duygusunu işaretleyiniz.
1. Ümit
2. Sevgi
3. Özlem
GÜZEL GÜNLER GÖRECEĞİZ ÇOCUKLAR
4. Sitem
GÜNEŞLİ GÜNLER GÖRECEĞİZ
5. Endişe
MOTORLARI MAVİLİKLERE SÜRECEĞİZ ÇOCUKLAR
IŞIKLI MAVİLİKLERE SÜRECEĞİZ......
69
PARÇADA ANLAM
Ana Düşünce, Ana Duygu,Tema
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1
1. Bu şiirin temasını işaretleyiniz.
Güzel dil Türkçe bize,
Türkçe
Başka dil gece bize.
İstanbul konuşması Sözlük
En saf, en ince bize. İstanbul
Lisanda sayılır öz
Dil
Herkesin bildiği söz;
Manası anlaşılan Konuşma
Lügate atmadan göz.
Ziya Gökalp
2. Bu şiirin ana duygusunu belirleyiniz.
Açılan bir gülsün sen yaprak yaprak
Sevgi Umut
Ben aşkımla bahar getirdim sana,
Tozlu yollarından geçtiğim uzak
İklimden şarkılar getirdim sana.
İyimserlik Pişmanlık
Ahmet Muhip Dranas
3. “Sahip olma” duygusu kuvvetli olan insanlar, ellerindekilerin kıymetini daima bilirler. Malını koruyabilmek, insanı insan
yapan özelliklerden biridir. Babadan kalma eski bir ev düşünelim, kayıtsızlığımıza kurban olduğu takdirde sonu viran olup
yıkılmaktır. Böyle bir evi devamlı olarak onarır ve korursak sonunda emeklerimizin karşılığı olan şirin ve güzel bir evle
karşılaşırız.
Aşağıdakilerden hangisinin bu metnin ana düşüncesi olduğunu işaretleyiniz.
1. Bize miras kalan şeylere değer vermeli ve onları korumalıyız.
2. Sahip olma duygusu, irade ve çaba istese de çirkini güzel yapar.
3. Değer verdiğimiz eşyalarımıza sahip çıkmalıyız.
4. Elimizdekilerin kıymetini bilmek insanı insan yapan bir duygudur.
70
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1
4. Aşağıda verilen metinleri ve ana düşüncelerini eşleştiriniz.
1
Çocuğun büyüme evresinde olmazsa olmaz süreçlerden biri olan oyun döneminin çocuk adına yeterince doyu-
rucu geçmesi, oyuncaklar kadar kitaplarla ve fiziksel aktivitelerle desteklenmesi çok önemli. Oyun döneminde
ebeveynlerin çocuğa eşlik etmesinin de sürecinin verimliliğini arttırdığı biliniyor.
2
Gerçek bilimsel bilgiyle hiç tanışmayan daha doğrusu hiç tanışmadığı için ona alerji duyan garip bir toplumsal
bünyeye sahibiz. Sorun ancak tedavi erken yaşlarda başlatılırsa aşılabilir. Çocuklara yönelik bilim kitaplarına
çok ihtiyacımız var. Yayınlanmışları baş üstünde tutarken yayınlanacaklar daha iyi olsun diye kafa yormak da
göz ardı edilemez bir gereklilik.
3
Yurdumuza bağlı olmanın, vatanımızı gönüllerde ve zihinlerde yaşatmanın farklı yolları vardır: Dil, tarih, kültür
gibi değerlerimize sahip çıkmak da vatanımızı korumanın en güzel yoludur. Ulusal değerlerine sahip çıkan
milletler, vatan topraklarını koruma altına almış demektir.
Çocuklarımızın ihtiyacı olan bilimsel kitapları iyi değerlendirmeli ve artırmalıyız.
Bazı değerlerimize sahip çıkmak yurdumuzu korumanın en iyi yöntemidir.
Çocuklarımız büyürken onların oyun vakitlerini kaliteli geçirmelerini sağlamalıyız.
5. Hepimiz hafta sonlarını iple çekiyoruz. Hafta sonu gelince de soluğu alışveriş merkezlerinde alıyoruz. Yani aslında hiçbirimiz
doya doya yürümek, piknik yapmak, yeşili seyretmek için istemiyoruz boş zamanı. Bir beton yığını içine girip saatlerimizi
tüketmek uğruna heyecan yapıyoruz. Zamanımızın kıymetini bilmiyoruz, betonu doğaya tercih ediyoruz anlayacağınız.
Bu paragrafta yazarın yakındığı durumu işaretleyiniz.
1. Alışveriş merkezlerinin çokluğu
2. İnsanların doğadan uzaklaşması
3. Boş vaktimizin olmaması
4. Alışveriş bağımlığının artması
71
PARÇADA ANLAM
Ana Düşünce, Ana Duygu,Tema
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2
1. Yunanistan’da bir ilkokul öğrencisi düşünün. Tarih dersinde “Konstantinapol’ün Türklerce işgal edildiğini, Küçük Asya fela-
ketinde Yunanlıların nasıl yok edildiğini” okuyor. Türkiye’deki öğrenciler de İzmir işgalindeki Yunan eziyetlerini öğreniyor.
İki komşu halkın barış içinde yaşaması mümkün mü?
Aşağıdakilerden hangisinin bu metnin ana düşüncesi olduğunu işaretleyiniz.
1. Nefret dilini ders kitaplarından çıkarmadığımız sürece kalıcı bir barış sağlanamaz.
2. Yunanistan, huzurlu komşuluk ilişkileri istediğimiz bir ülkedir.
3. İki ülke arasındaki gerginlik yürütülen yanlış ilişkilerin sonucudur.
4. Her ülke tarihî olayları kendi bakış açısına göre yansıtır.
2. Çocuğun dünyasının ve değerlerinin aşağılandığı toplumumuzda oyuncak, çocuğu oyalayan bir şey olarak görülüyor. Ço-
cuğa oyuncak, gidip oyalansın, büyükler rahatça sohbet edebilsin diye veriliyor. Oysaki aileler oyun saatinin bir kısmında
çocuklara mutlaka katılmalıdır. Oyuncakla oynayan çocuk, o oyunun senaristidir; yönetmenidir ve başrol oyuncusudur.
Bu parçada yazarın yakındığı durumun aşağıdakilerden hangisi olduğunu işaretleyiniz.
1. Oyuncakların çocuğun eğitimi yerine oyalayıcı unsuru olarak kullanılması
2. Toplumumuzda çocuğa ait problemlerin görmezden gelinmesi
3. Çocukların oyun saatlerinin belirlenmemesi
4. Ebeveynlerin çocuklarıyla yeteri kadar ilgilenmemesi
3. Bu şiirin ana duygusunu belirleyiniz.
Nasıl iş bu
Her yanına çiçek yağmış
Erik ağacının
Işık içinde yüzüyor
Neresinden baksan Hüzün Ümit
Gözlerin kamaşır
Oysa ben akşam olmuşum Doğa sevgisi Kaygı
Yapraklarım dökülüyor
Usul usul
Adım sonbahar
Attila İlhan
72
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2
4. Günümüzde bilgisayar oyunları çocukların dünyasını 6. Çevre kirliliği, geri dönüşü olmayan noktaya çoktan
işgal etmiş durumdadır. Elbette ki bu oyunlar arasında varmış durumda. İnsanların kirliliğe karşı takındığı du-
yararlı olabilecek olanlar da vardır. Çocukları tekno- yarsız tutum, çevre mücadelesindeki bir grup aktivistin
lojiden uzak tutmak gerekmez ancak bu oyunların de işini zorlaştırıyor. Doğayı, çevreyi temiz tutma çalış-
süresine kesinlikle dikkat edilmelidir. Özellikle şiddet maları yerine insanları ikna etme, olaylara dikkat çekme
içeren oyunlar hakkında aileleri uyarmak istiyorum. Bu üzerinde yoğunlaşmalarına neden oluyor. Elimizden bir
tür oyunlar çocukların hayal dünyasını köreltecek büyük şey gelmiyorsa da en azından çaba gösterenlere gölge
bir sorundur. etmeyelim.
Bu parçanın ana düşüncesi aşağıdakilerin hangisin- Bu parçada yazarın yakındığı durum aşağıdakiler-
de verilmiştir? den hangisidir?
A) Bilgisayar oyunları yeni çağın en tehlikeli alışkanlığı- A) Çevrenin kirletilmesi
dır. B) Çevre kirliliğiyle mücadele edilmemesi
B) Çocuklarımızı teknoloji bağımlılığından kurtarmalı- C) Çevre kirliliği konusundaki duyarsızlık
yız.
D) İnsanların başkalarının işlerine karışması
C) Şiddet içeren oyunlar hayal gücünün düşmanıdır.
D) Teknolojinin yanlış kullanımı geri dönüşü olmayan
zararlara yol açar.
7. Hiç böyle ısınmamıştım;
Daldaki vişneye,
Vitrindeki aydınlığa,
Salça kokusuna mutfağımın,
Akan dereye, uçan buluta,
Hiç böyle ısınmamıştım yaşamaya.
Edip Cansever
Bu şiirin teması aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hayat sevinci
B) Tabiata duyulan hayranlık
C) Doğal hayata özlem
5. Çok hayalci bir insanım. Çok hayal kurarak büyüdüm. D) Yaşamın güzellikleri
Çocukların da çok büyük hayalleri olması taraftarıyım.
Önce büyük düşünüp sonra onları kısmak kolaydır.
Ancak küçük fikirleri, küçük düşünceleri genişletmek
zordur. O yüzden ben her zaman çocuklara büyük 8. Bilmiyorum ne vardı saçlarında.
düşünmelerini, büyük hayaller kurmalarını, mucizelere Rüzgâr mı delice eserdi,
inanmalarını öğütledim. Hep “Resimlerde filleri kırmızı,
bulutları mor çizin.” dedim. Gözlerim mi öyle görürdü yoksa?
Bu metinde yazarın iletmek istediği mesaj aşağıda- Saçlarının her hâli hoşuma giderdi.
kilerden hangisidir?
Özdemir Asaf
A) Hayalperest olmak çocuklara özgüdür. Bu şiirin ana duygusu aşağıdakilerden hangisidir?
B) Küçük düşünceler gelişip büyüyemez.
C) Resim yaparken daha yaratıcı olunmalıdır. A) Pişmanlık B) Sitem
D) Çocuklar büyük hayaller kurmalıdır. C) Aşk D) Çoşku
73
PARÇADA ANLAM
10.Bölüm
Yardımcı Düşünceler, Kişilik ve Karakter Özellikleri
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Parçanın Yardımcı Düşünceleri
Bir parçada ana düşünceyi ortaya çıkarıp açıklamaya, desteklemeye ve inandırıcı kılmaya yarayan düşüncelere “yardımcı
düşünceler” denir. Yardımcı düşünceler, hem yazarın ana düşünceyi ortaya çıkarmasına hem de okurun ana düşünceye
ulaşmasına yardımcı olur. Yardımcı düşünceler, ana düşünceye anlam yönünden uyumlu olmalıdır.
Yardımcı düşünce ile ilgili soru kökleri olumsuz kurulur ve olumsuz ifadenin altı çizilir. “değinilmemiştir, ulaşılamaz,
çıkarılamaz, varılamaz, söylenemez, yoktur” gibi soru kökleri yardımcı düşünceleri bulmak içindir.
Alıştırma - 1
Edebiyat, hayatımızın en yaratıcı dönemi olan çocuklukta tanışılması gereken bir dünya. Çocuğun doğal hayal gücünü
ateşleyen, onu hayatla tanıştıran yanıyla edebiyat vazgeçilmez bir durak. Gelgelelim, sıkıcı ders kitapları ve didaktik eserler
yıllar yılı bu durumun pas geçilmesine sebep oldu. Son yıllarda çocuk edebiyatında gerek çeviri gerekse özgün kitaplarla
temeli atılan emek ve özen dolu yapı, ülkemizde umut veren az sayıdaki gelişmeden biri. Şimdi yapı taşı, usta yazar Saba-
hattin Ali’nin 11-15 yaş grubu için yayımlanan ilk kitabıyla daha da pekişti.
Bu metinden aşağıdakilerin hangisinin çıkarılmayacağını işaretleyiniz.
1. Edebiyatla küçük yaşta tanışmamız gereklidir.
2. Sabahattin Ali’nin çocuk edebiyatı için olan bir kitabı yayımlanmıştır.
3. Son zamanlarda çocuk edebiyatı alanında olumlu gelişmeler gözlemlenmektedir.
4. Bazı kitaplar çocukların hayal gücünü körüklemek yerine köreltir.
Alıştırma - 2
Güzel sözcüğünü seviyorum. Yakışıklı gibi dar anlamlı değil. Erkek için de kadın için de bir çocuk için de söylenebiliyor. Bir
çiçek için de bir şehir için de... Gezegenimiz için de güzel diyebiliriz. Güzel şeyler aynı zamanda büyüktür. Gerçekte küçük
olsalar bile. Çirkin ördek yavrusu masalının üzerine yeniden yazılmış diyebileceğimiz, gerçekle ve acımak duygusuyla sıkı
sıkıya yüzleşen çirkin ördek, çirkin ördektir; kuğu olması gerekmiyor dedirten bu özel çocuk romanında, güzel sözcüğüne
başka bir anlam daha katıyor ve evrensel iyiliği sorguluyoruz okuya okuya.
Bu metinde aşağıdakilerin hangisine değinilmediğini işaretleyiniz.
1. Güzel sözcüğünün geniş bir anlama sahip olduğuna
2. Romanın sorgulatıcı bir özelliğinin olduğuna
3. Bahsedilen romanın eski bir masala dayandığına
4. Romanda bazı sözcüklerin diğerlerinden çok kullanıldığına
74
Yardımcı Düşünceler, Kişilik ve Karakter Özellikleri
Alıştırma - 3 Alıştırma - 4
Genelde çocuklarla ilgili kitap okurken birkaç şeye dikkat Haliç’e “Altın Boynuz” dedi Avrupalılar. Bunu bir efsaneye ya
ederim: Hayal dünyasının ne kadar geniş olduğuna, satır da gün batarken Haliç’in sularının altın rengine dönmesine
aralarına, hikâye içlerine yedirilmiş mesajlara, elbette varsa dayandırarak. Haliç’in suları sık sık altın rengine dönüyor-
çizimlere ve ne kadar etkili olduklarına. Çocuk kitaplarının du, bunun bir nedeni de bu kıyıların yaşamını değiştiren
kendinden bile neşeli tonu nedeniyle eğlenceli olma kriteri, yangınlardı. Evlerde sabahlara kadar yanan kandiller, tersa-
dikkat ögelerim içinde çok fazla yer almamış sanırım. neler, mumhaneler yangınların en büyük sebepleriydi. Her
yangında bu yüzden değişirdi Haliç’in çehresi.
Aşağıdakilerden hangisinin yazarın çocuk kitapları
okurken dikkat ettiği unsurlardan olmadığını işa- Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin Haliç’e “Altın
retleyiniz. Boynuz” denmesinin sebeplerinden olmadığını işa-
retleyiniz.
1. Düş gücünün büyüklüğü 1. Bir efsaneye sahip olması
2. Görsellerinin etkileyiciliği 2. Kıyılardaki yangınların yansıma yapması
3. Eğlenceli olması 3. Gün batımının etkisi
4. Mesaj verici özelliği 4. Tersanelerin çokluğu
Kılavuz Bilgi
Sanatçının Kişilik ve Karakter Özellikleri
Her insanın kendine özgü özellikleri, huyları, hâl ve hareketleri vardır. Bunlara kişinin “karakter ya da kişilik özellikleri”
denir.
Kişilik ve karakter özellikleri sorularda “Bu sanatçı/Parçada sözü edilen kişi hakkında hangisi söylenebilir/söylenemez?”
şeklinde karşımıza çıkar.
Alıştırma - 5 Alıştırma - 6
Leonardo Da Vinci hakkında ne çok kitap vardır. Sadece Vaktiyle bir adamın tavuğu varmış da
ismi bile kitap adı olarak ne çok kullanılmıştır. Sır, bilin- Her gün altın yumurtlarmış hani.
mezlik, gizem, yetenek, deha… Tüm bu kavramlar ve Adam sanmış ki tavuğun içi altın dolu,
daha fazlası hep Leonardo’yu çağrıştırır. Zira yaşamı ve Zengin olayım diye boğazlamış tavuğu.
yapıtları hepimiz için bilinmezlikler ile doludur. Mona Gelgelelim ne altın bulmuş ne gümüş bulmuş,
Lisa ya da Son Akşam Yemeği resimleri hâlâ gizemlerini Üstelik bir de tavuğun kendisinden olmuş.
koruduklarından sıklıkla gündeme gelirler. Yeni görüşler Orhan Veli Kanık
atılır ortaya, incelenir, yorumlanır bir daha ve bir daha.
Bu şiirde sözü edilen kişi için aşağıdakilerden hangi-
Bu parçada “Leonardo Da Vinci” için aşağıdakilerden sinin söylenebileceğini belirleyiniz.
hangisinin söylenemeyeceğini belirleyiniz.
1. Sıra dışı bir hayata sahip olduğu 1. Üretken 2. Açgözlü
2. Eserlerinin sıkça yorumlandığı 3. İnatçı 4. Kararlı
3. Hakkında birçok kitap olduğu
4. Yapıtlarında bilinmezlikler olduğu
75
PARÇADA ANLAM
Yardımcı Düşünceler, Kişilik ve Karakter Özellikleri
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1
1. Gençliğimde pek de iyi bir oğul sayılmazdım. Ailenin tek erkek çocuğu olduğum için beni şımartmışlardı. Yediğim önümde,
yemediğim ardımdaydı. İstediklerime ulaşmak için çaba harcadığımı hiç anımsamıyorum.
Bu sözlerin sahibi için aşağıdakilerden hangisinin söylenemeyeceğini belirleyiniz.
1. Tembelliği benimsemiş
2. Eskiden oldukça şımarık
3. Her konuda istekli
4. Bolluk içinde yaşayan
2. Tarihî ve doğal güzellikleri ile saklı bir cenneti andıran Malatya’nın Darende ilçesindeki Tohma Kanyonu, sonbaharda
rengârenk görüntüsüyle ziyaretçilerini büyülüyor. Jeolojik dönemlerdeki kırılmalarla oluşan, sarp kayalıklar arasından
akan suyu taşıyan Tohma Kanyonu, kent yaşamının stresinden uzaklaşmak isteyen doğa tutkunlarınca mola noktası olarak
görülüyor.
Bu metinde “Tohma Kanyonu” ile ilgili hangisine ulaşılamayacağını belirleyiniz.
1. Günlük hayatın stresini yaşayan insanları rahatlatan bir yerdir.
2. Hem tarihî hem de tabii güzellikleri bakımından cennete benzemektedir.
3. Geçmişi jeolojik dönemlere dayanan eski bir kanyondur.
4. Malatya’nın yerel turizmine katkısı oldukça büyüktür.
3. Çocuk ve gençlik edebiyatının dur durak bilmeksizin üreten usta kalemi Gülten Dayıoğlu üç kuşağa yazarlık etmiş bir isim.
Kim bilir kitaplarını daha kaç kuşak okuyacak ve o kitaplar kim bilir kaç çocuğa daha okuma sevgisi aşılayacak…
Bu parçada Gülten Dayıoğlu hakkında aşağıdakilerİn hangisine değinilmediğini işaretleyiniz.
1. Çok üretken bir yazar olduğuna
2. Uzun yıllardır kitap yazdığına
3. Edebiyat dünyasında kalıcılığı yakaladığına
4. Kitaplarının herkes tarafından beğenildiğine
76
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1
4. Bilim insanları, Dünya’nın da içinde bulunduğu Samanyolu galaksisi-
nin diğer ucunda yer alan CW Leonis adlı yıldızın yakınında buz kütlesi
hâlinde su buharı buldu. Buz kütlesinin yıldızın sıcaklığı nedeniyle
buharlaşmaya devam ettiği belirtildi. Uzmanlar, yıldızın çevresindeki
gezegenlerde şu an yaşam olduğunu sanmadıklarını söylediler ancak
donmuş hâlde bulunan suyun bir dönem sıvı olduğu düşünüldüğün-
de çevredeki gezegenlerde en azından bir dönem yaşama olanak
tanıyan koşulların oluştuğu tahmin ediliyor.
Bu haberde geçen yıldızla ilgili olarak hangisine değinilmediğini işaretleyiniz.
1. Etkilediği buz kütlesini buharlaştırdığına
2. Etrafındaki gezegenlerde yaşam olmadığına
3. Bulunduğu galaksideki koordinatlarına
4. Bilim adamları tarafından incelendiğine
5.
Şimdiye dek yazdıklarımın birini bile beğenmedim. Bakıyorum, hepsini
de hem eksik bırakmışım hem de bir sürü gereksiz, boş sözlerle doldur-
muşum. Bende şairlik yok işte, olmadığını da bunca yılda anladım. Bunları
biliyorum ama her yazıya oturuşumda bir defa daha şairliği deneyeceğimi
de biliyorum.
Bu şairin aşağıdakilerden hangisiyle nitelendirilemeyeceğini işaretleyiniz.
1. Öz eleştiri yapabilen
2. Denemekten vazgeçmeyen
3. Eserlerini eksik bırakan
4. Şiirlerini değerlendiremeyen
77
PARÇADA ANLAM
Yardımcı Düşünceler, Kişilik ve Karakter Özellikleri
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2
1. Hollywood sinemasının en yetenekli yıldızlarından 1. Yetenekli
biri yedi yaşında ve 75 santim boyunda. Kahverengi
gözleri olan, siyah tüylü yıldızın adı Jumpy. Filmlerde 2. Koyu renk gözlü
oyuncuların yanında yeteneklerini sergileyen sevimli 3. Orta yaşlı
köpek, İngilizce, İspanyolca ve biraz Almanca biliyor.
Aynı zamanda kaykay sürebiliyor ve sörf yapabiliyor; 4. İyi cins
dalabiliyor, dönebiliyor, ata binebiliyor, yazı yazabiliyor 5. Kahverengi tüylü
ve daha pek çok şeyi yapabiliyor.
6. Konuşabilen
Parçada bahsedilen köpeğin yandakilerden hangi-
leriyle nitelendirilemeyeceğini belirleyiniz. 7. Başrol oynayan
2. Biz dergi olarak çeşitli iyi kitapları seçip onları değer- 1. Yayıncılık sektöründe iyi bir yer edinmek
lendirmeye çalışıyoruz. Elbette iyi kitapların da eksik,
olumsuz yanları vardır. Bunları da saklamaya uğraşmı- 2. Kendini geliştirmek
yoruz. Tam tersi bu eleştirileri dile getirmenin hepimizin 3. Yayıncıların dikkatini çekmek
gelişimine katkısı olacağını düşünüyoruz. Başka bir
amacımız da yayıncının kendisine bakmasını sağlamak, 4. Kitap okuma alışkanlığını geliştirmek
öğretmenin ve ebeveynin farkındalığını artırmak.
5. Anne babalarının farkındalığını artırmak
Buna göre, yan tarafta verilenlerden hangisinin bu 6. İyi kitapların eksikliklerini göstermek
derginin amaçlarından olmadığını işaretleyiniz.
7. Öğretmenlere kaynak olmak
3. Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) Hubble
Uzay Teleskobu’nun yerini almak üzere geliştirdiği ve
sahip olduğu gelişmiş kızılötesi merceklerle yıldızların 1. Kaç paraya mal olduğuna
geçmişteki binlerce hâlini gözlemleyebilecek olan Ja-
mes Webb Uzay Teleskobu sona doğru emin adımlarla 2. Neden zaman makinesi dendiğine
yürüyor. Yıldızlardan yayılan ışık, ışık hızıyla ilerliyor. Bu 3. Hangi amaçla kullanıldığına
yüzden yıldızlara bakarken aslında geçmişe bakıyoruz.
Bu yüzden bilim dünyasında “zaman makinesi” olarak da 4. Yapımının kaç yılda tamamlandığına
adlandırılan teleskobun yapımı tamamlandı. 8,8 milyar 5. Ne zaman kullanılacağına
dolara mal olan James Webb Teleskobu sahip olduğu
teknoloji sayesinde evrenin yaklaşık 13,8 milyar yıl önce
oluşumuna sebep olan Big Bang’den (Büyük Patlama)
200 milyon yıl sonraki hâlini inceleyebilecek.
Bu haberden “James Webb Uzay Teleskobu” hakkında
hangisine ulaşılamayacağını işaretleyiniz.
78
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2
4. “Bu derenin bittiği yeri merak ediyorum.” demiş Küçük 6. Matematikte gerçekten iyi olmak isteyen biri ezberle-
Kara Balık. “Ah anne, bu soru beni aylardır düşündürü- mez, anlar. Neyi, niçin yaptığını hep sorgular. İnan bana
yor. Derenin nerede bittiğini öğrenmem gerek. Bugüne böylesi bir sürü gereksiz bilgiyi kafana tıkıştırmaktan
kadar bu soruya karşılık bulamadım. Geceleri gözüme daha kolaydır.
uyku girmiyor. Sürekli bunu düşünüyorum. Kararımı
verdim anne, gidip derenin nerede bittiğini öğrenece- Buna göre matematikte iyi olan biri aşağıdakilerden
ğim. Orada neler var, başka yerlerde neler var, görmek hangisini yapmaz?
bilmek istiyorum.”
A) Problemlerin çözümünde sorgulayıcı bir yaklaşım
Metne göre “Küçük Kara Balık” için aşağıdakilerden sergiler.
hangisi söylenemez? B) Çalıştığı konuları yazılıdan bir gün önce ezberler.
C) Gereksiz bilgilerden arındırılmış çalışmalara odakla-
A) Yaşadığı yerlerin ötesini merak etmektedir. nır.
B) Kafasındaki sorulardan dolayı rahat uyuyamamakta- D) Öncelikli olarak konunun mantığını anlamaya çalışır.
dır.
C) Araştırmacı ve sorgulayıcı bir kişiliğe sahiptir.
D) Annesinin yardımına ihtiyaç duymaktadır. 7. Hayatımda hiç günlük tutmadım. Tutmayı çok isterdim.
Türkçe öğretmenimiz “İyi yazarların çoğu günlük tutar-
lar.” demişti. Bense yazar olmayı çok istesem de günlük
tutmayı beceremedim. Heves ederim, her defasında
kendime cicili defterler alırım, hiçbir şey yazamam. Ama
çok iyi bir günlük okuruyumdur.
Bu kişinin sözlerinde aşağıdaki sorulardan hangisi-
nin yanıtı yoktur?
A) Neden günlük tutmuyorsunuz?
B) Günlük okumayı sever misiniz?
C) Günlük tutmak için neler yapılmalı?
D) Çocukken günlüğünüz var mıydı?
5. Birçok sanat dalında ürün veren Behiç Ak, Türkiye ço-
cuk ve gençlik edebiyatının verimli kalemlerinden biri.
Hem yazıp hem çizdiği kitapların baskı üstüne baskı 8. Vanlı ressam Haydar Ekinek, Eskişehir’de açtığı sergi ile
yapması çok sevildiğinin bir göstergesi. Her eseri coş- çivilerle yaptığı resimleri sanatseverlerle buluşturdu.
kuyla karşılanan, çocuklara gözü kapalı önerilen Ak’ın Fırça yerine çivi kullanarak yaptığı yağlı boya tabloları
Türk edebiyatında bir markaya dönüştüğünü söylemek ile Doğu’nun Picasso’su olarak ünlenen Haydar Ekinek’in
abartı olmaz. Oysa kitaplarında sıkça tüketim kültürünü eserleri ilgi görmeye devam ediyor. Çocukken yaşadığı
eleştiren bir sanatçıyı marka olarak anmak içimizi cız imkânsızlıklardan dolayı sanatını kendince geliştirdiği
ettiren bir çelişki. yöntemlerle icra eden Ekinek, çivileri kullanarak yaptığı
eserlerini Eskişehir’de görücüye çıkarttı.
Bu metinde ”Behiç Ak”ın hangi özelliği üzerinde
durulmamıştır? Bu metinde bahsedilen ressamla ilgili aşağıdaki
yargılardan hangisi çıkarılamaz?
A) Türk edebiyatında önemli bir yeri olması
B) En çok okunanlar listesinde olması A) İmkânsızlıkları aşmayı bilmiştir.
C) Tüketim kültürünü eleştiren biri olması B) Sergisi Eskişehir’de açılmıştır.
D) Farklı sanat dallarında eserlere sahip olması C) Bazı yönleriyle Picasso’dan etkilenmiştir.
D) Resim yapma aracı oldukça farklıdır.
79
11.Bölüm PARÇADA ANLAM
Parçanın Bölümleri, Paragraf Oluşturma- Tamamlama-Bölme, Akışı Bozan Cümle
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Parçanın Bölümleri
Metinlerin olduğu gibi paragrafların da kendilerine özgü bir yapısı vardır. Paragrafların yapısı gereği giriş, gelişme ve
sonuç bölümleri bulunmaktadır. Cümleler arası bağlantı unsurları, mantık akışı ve kronolojik sıra paragrafların devamlılığını
sağlar.
Giriş Bölümü: Paragrafın ilk kısmıdır. Genellikle genelgeçer bir yargı, tanım ya da olayın başlangıcı verilir. Giriş bölümünde
bulunan giriş cümlesi kendinden önce herhangi bir cümleyi düşündürmemelidir. “Çünkü, de/da, sonuç olarak, kısacası,
bunun gibi…” ifadeler bu giriş cümlesinde yer almaz.
Gelişme Bölümü: Paragrafın en geniş kısmıdır. Yardımcı düşünceler, düşünceyi geliştirme yolları bu kısımda yoğunlukla
kullanılır. Bağlantı unsurlarına da sıkça yer verilir.
Sonuç Bölümü: Konunun bir sonuca bağlandığı kısımdır. “Sonuç olarak, kısacası, demek ki...” gibi ifadeler bu kısımda
kullanılır. Yazarın iletmek istediği mesaj da en açık hâliyle genellikle bu kısımda verilir.
Alıştırma - 1 Alıştırma - 2
Aşağıda verilen cümlelerin bir kompozisyon metnin- Aşağıdakilerden hangilerinin bir paragrafın giriş
de hangi bölüme (giriş, gelişme, sonuç) ait olabilece- cümlesi olabileceğini işaretleyiniz.
ğini karşısına yazınız.
Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızın başko-
Örneğin, kalkışacağımız tüm 1. mutanı ve cumhuriyetimizin kurucusu
1. işlerde bizden daha tecrübeli olan Mustafa Kemal Atatürk 1881 yılında
kişilerin görüşlerine başvuralım. Selanik’te doğdu.
Tasarruf, maddenin değerini bilme; Kamu hizmetleri ise yine vatandaşla-
2. onu yerinde ve zamanına göre 2. rın rahatı ve mutluluğu için yapılan
kullanabilme demektir. işlerdir.
O hâlde, hayatımız boyunca bir- Toplum içinde yaşayan bir kimsenin
takım zararlara, zor ve gülünç du-
3. 3. vicdanına ve kanunlara göre yapmak
rumlara düşmemek için kanaatkâr zorunda olduğu işlere “görev” denir.
olmasını bilmeliyiz.
Mesela, devamlı üzüntü ve mut- Akdeniz’in uçsuz bucaksız ufuklarına
suzluk insan sağlığını mahveder; 4. bakan küçük tepe, sanki minik bir
4.
onarılmaz moral çöküntüleri çiçek ormanı gibiydi.
yaratır.
Bütün bunları gören Doğa Ana, çok
Dost, kötü günlerimizde teselli ve 5. kızmış; bütün şimşeklerini insanların
5. şefkatine sığındığımız, mutlulukla- üzerine salmaya başlamış.
rımızı paylaştığımız insandır.
80
Parçanın Bölümleri, Paragraf Oluşturma- Tamamlama-Bölme, Akışı Bozan Cümle
Kılavuz Bilgi
Paragraf Oluşturma
Karışık şekilde verilen cümlelerden anlam bütünlüğü sağlanmış bir paragraf oluşturmak için öncelikli olarak giriş cüm-
lesi belirlenmelidir. Giriş cümlesi tespit edildikten sonra metnin kronolojik sıralaması, olay akışı ve bağlantı unsurlarına
bakılarak diğer cümleler sırasıyla düzenlenmelidir.
Alıştırma - 3
Aşağıda cümleleri karışık olarak verilmiş paragrafı, anlamlı ve kurallı bir bütün oluşturacak şekilde karşılarındaki
boşluğa numaralandırınız.
Örneğin büyük Fransız romancısı Victor Hugo, Sefiller adlı eserinde, insanları aydınlıkta ve
1.
karanlıkta olmak üzere iki kısma ayırır.
Karanlıkta olanlar, cahillerdir; onların aydınlığa kavuşması için büyük yazar “İnsanlara biraz ışık
2.
gerek!” diye haykırır. Bu ışık, eğitimdir.
Çocuk yetiştirmek, onu kişilik sahibi bir insan olarak topluma kazandırmak, hiç şüphesiz dünya-
3.
nın en zor işlerinden biridir.
Sağlam karakterli insanlardan meydana gelen huzurlu bir toplumun gerçekleşmesi için eğiti-
4.
me son derece ihtiyacımız vardır.
Kılavuz Bilgi
Paragraf Tamamlama
Bir paragrafı tamamlarken öncelikle paragrafın konu ve ana düşüncesi belirlenmelidir çünkü paragrafın başına, ortasına
veya sonuna getirilebilecek cümle, paragrafta işlenenlerle uyumludur. Paragrafın başı tamamlanacaksa buraya getirilecek
cümle, kendinden sonra anlatılanlarla anlam ve yapı bakımından uyumlu olmalıdır. Paragrafın sonuna eklenen cümlelerde
de paragrafta anlatılanları iyi kavramak gerekir. Çünkü paragrafın sonu tamamlanıyorsa bu cümle, daha önce anlatılanları
destekler nitelikte olmalıdır.
Alıştırma - 4
Birikimsiz yazarlık saman alevi gibidir. Saman alevi çabucak tutuşup yine çabucak söner. Yazmak için yeterli donanıma sahip
olmayan birikimsiz yazarlar da parlamış olsalar bile elbet bir gün ………………………………..
Bu paragrafı tamamlayacak ifadeyi aşağıda verilenlerden belirleyiniz.
1. ………….. saman alevi gibi sönüp giderler.
2. ………….. birikim yapmaya başlayacaklar.
3. ………….. iyi yazamadıklarını anlarlar.
81
Parçanın Bölümleri, Paragraf Oluşturma- Tamamlama-Bölme, Akışı Bozan Cümle
Kılavuz Bilgi
Paragrafın Bölünmesi
Yazar, konuyu işlerken her bir paragrafta konunun farklı bir yönünü işler. Konunun veya konuya bakış açısının farklılaştığı
yerde yeni bir paragrafa geçildiği için parçalar, bu kısımlardan bölünmelidir.
Alıştırma - 5
(1) Yetişkinler için yazılan edebiyatla çocuklar için yazılan edebiyatı birbirinden ayırmak için belki de çocuk olmak gereki-
yor. (2) Neden sonra çocukluğunu yitirmiş yetişkinlerin çocuklar için yazmaya çalışmaları sanırım zor bir yazı deneyimidir.
(3) Sonunda hangi yaş grubuna, hangi dille yaklaşacaksınız? (4) Onu bulmak kolay değil. (5) Okuma biçimi çocuğun ilk
okuduğu kitaplarla oluşmaya başlıyor, sonra edindiği bilgiler ve yaptığı seçimlerle adım adım yukarı çıkıyor ama bu arada
yalnızca çizgisel biçimde değişmeyip sıçramalarla tırmanırken bazen de kanatlanıyor.
Bu parça iki paragrafa ayrılmak istendiğinde ikinci paragrafın kaç numaralı cümle ile başlayacağını yazınız.
……………………………………………………………
Kılavuz Bilgi
Anlatımın Akışını Bozan Cümle
Paragraftaki konuyla, konuya bakış açısıyla bağlantısı kopmuş ya da çok zayıflamış olan cümle, düşüncenin akışını bozar.
Bu cümleler genellikle, soru düzenlenirken paragrafa katılır. Bu cümlenin önceki ve sonraki cümleyle biçimsel bağlantısı
da pek yoktur ya da zayıftır. Diğer cümlelerde kullanılan ortak sözcük bu cümlede yer almaz.
Alıştırma - 6
(1) Neşeli bir yüz, güneşli bir hava gibidir; hem kendi hem başkası için aydınlık vericidir. (2) Ruhun ışıklanması, ısınması neşe
ile olur. (3) Hüzün insanları karamsarlığa ve dolayısıyla umutsuzluğa sürükler. (4) İçteki bahar iklimi ancak onunla çehrede
bir tebessüm olup çiçeklenir. (5) Kayıtsız ve kaygısız akan derelerin sularındaki şakrak ahenk, neşe ile bizde bir kahkaha
çağlayanı olur.
Numaralanmış cümlelerden hangisinin paragrafın anlatım akışını bozduğunu belirleyiniz.
……………………………………………………………
82
PARÇADA ANLAM
Parçanın Bölümleri, Paragraf Oluşturma- Tamamlama-Bölme, Akışı Bozan Cümle
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1
1. 1. Özellikle pozitif bilimlerin kesin ve değişmez kurallar hâlinde ortaya koyduğu gerçekler, insanoğluna daha rahat, daha
uygar ve insanca yaşama yolunda ışık tutmuştur.
2. Bilimin amacı gerçeği bulmaktır; bilim olayların nedenlerini, fayda ve zararlarını, sonuçlarını öğrenme içgüdüsüdür.
3. Bunun için ilk çağlardan bu yana insan, zekâsını sürekli araştırma ve incelemeye yöneltmiştir.
4. Bu araştırma ve inceleme, uygarlığın gelişmesinde büyük rol oynamıştır.
Numaralanmış cümleleri anlamlı ve kurallı bir bütün oluşturacak şekilde sıralayınız.
2. Aşağıdaki cümlelerden hangilerinin giriş cümlesi olduğunu işaretleyiniz.
1. Her sanatçının bir düşünsel eğilimi, yetişme biçiminden gelen bir kültürel birikimi vardır.
2. Sıfat ise isimlerden önce gelerek onları niteleyen ve belirten sözcüklerdir.
3. Buna karşılık yalnız kendi aklını beğenen de özgür olamaz.
4. Roman işte yaşamın bu yanlarına açıklık getirir.
Edebiyat metinlerinin insanın kendisini bulmasında, duygu ve düşüncelerini geliştirmesinde önemli bir
5.
işlevi vardır.
Oysa Türkiye’de beğenilen bir film uluslararası şenliklerde ödül almayabilir, Türkiye’de de ödüle değer
6.
görülmeyebilir.
7. Anlaşmamızı sağlayan dil, kurallara uygun, yerinde ve zamanında kullanıldığında etkili bir araç olur.
8. Dergilerin içeriğindeki değişim de kemikleşmiş okur kitlesini etkileyen unsurlardan biridir.
9. Büyükada’ya giderken yolculuğumuza biraz macera katmak için sabahın erken saatlerini seçtik.
10. Çocuk edebiyatını besleyen en önemli unsur hayal gücüdür.
3. Gökyüzünde bir ……………. süzülmesini izlemek kadar bana zevk veren çok az şey var hayatta… Hele de hava mis gibi
açıksa rüzgârın esintisi havalandırmaya yetiyorsa… Kuyruklarının havada dans edişi, rengârenk hâlleriyle gökyüzünü
süslemeleri mutlu eder hep beni.
Bu parçanın boş bırakılan kısmına aşağıdaki görsellerden hangisinin getirilmesinin uygun olduğunu işaretleyiniz.
83
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1
4. Aşağıda verilen metinden aynı masala ait cümleleri belirleyerek verilen boşluğa masalı yazınız.
(1) Külkedisi, babası ve annesiyle mutlu bir çocukluk geçirmişti. (2) Büyükannesine yemek götürmek için kırmızı paltosunu
unutmadı. (3) Gepetto Usta sonunda hayallerine, oğluna kavuşacaktı. (4) Babası, annesi ölünce iki kızı olan bir kadınla
evlendi. (5) Kötü kalpli üvey annesi ve üvey kız kardeşleri onu hiç sevmemişti. (6) Bir süre sonra Prens ülkedeki bütün
bekâr kızların katılacağı muhteşem bir balo düzenlemişti. (7) Cadı, Pamuk Preses’e kıpkırmızı bir elma uzattı. (8) Külkedisi,
koruyucu peri annesi sayesinde baloya gitti ve prensle bütün gece dans etti.
…………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………
5. Aşağıda verilen metinde anlatımın akışını bozan cümleyi verilen boşluğa yazınız..
Darren Shan, edebiyat tarihinin en sıra dışı vampirlerini çocuklar için yarattı. Bu vampirler yarasaya dönüşmüyor, kur-
banlarının boynundan kan içmiyorlardı. Gün ışığında toza dönüşmedikleri gibi kalplerine kazık saplanmakla öldükleri de
yalandı. Darren Shan’ın üç kitapta bitmesini planladığı macera, on iki kitaplık bir şölene dönüştü. Alıştığımız vampirler gibi
kötü değillerdi. Yine de bir kâbusun parçasıydılar ama öyle bir kâbustu ki bu, dünyada otuzdan fazla ülkede çocukların
sevgilisi oldu.
…………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………
6. (1) Hepimizin hayatındaki ilk en önemli gün, okulun ilk günüydü. (2) Ondan sonraki tüm “ilk gün”ler bir şekilde hep sancılı
geçti ve sancıyla anımsandı. (3) Çünkü yeni insanlar tanımak, yeni bir ortama adapte olmak, kaç yaşına gelirsek gelelim
ürkütücü ve sancılı bir fikir. (4)
Parçada numaralanmış kısımların hangisine “Heyecandan öldüğümüz, yeni insanlar tanıyacağımız, o yeni insanlarla
baş başa kalacağımız, dizlerimizin titrediği o gün.” cümlesi getirildiğinde anlamda daralma ya da bozulma olmaz?
1 2 3 4
84
PARÇADA ANLAM
Parçanın Bölümleri, Paragraf Oluşturma- Tamamlama-Bölme, Akışı Bozan Cümle
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2
1. Numaralanmış cümleleri anlamlı ve kurallı bir bütün oluşturacak şekilde sıralayınız.
1. Kapıyı Bayan Darling açtı ve mahzun bir edayla beni içeriye buyur etti.
Bayan Darling’in sırtında, o unutulmaz cuma akşamı 27 numaradaki komşularının davetine giderken giydiği
2.
beyaz elbisesi vardı.
“Hâlâ dönmediler ama yataklarını her gün havalandırıyorum, odayı hazır tutuyorum. Yavrularım o pencere-
3.
den nasıl uçup gittilerse yine öyle dönecekler bir gün.” dedi.
4. Soğuk bir Londra akşamıydı.
5. 14 numaralı evin kapısını çalmadan önce yukarı baktım.
6. Üst kattaki çocuk odasının penceresi açıktı.
…………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Aşağıda verilen metinde anlatımın akışını bozan cümleyi verilen boşluğa yazınız.
(1) Bizde belirgin bir gençlik edebiyatı damarından söz edilemez. (2) Gençlerin sorunları, daha çok içinde bulundukları
ilişkiler ağına ve yaşadıkları hayatın gerçekliğine bağlanarak anlatılmıştır. (3) Gençlik edebiyatı yazarlarına baktığımızda
hayal güçlerini bir kenara koymadıklarını görüyoruz. (4) Oysa bu tutum gençleri, onların özel sorunlarını, düşünme biçim-
lerini anlatmak için yeterli değildir. (5) Belki gençlere edebiyatımızın ustalarını götürmenin yolları daha sık denenebilir.
…………………………………………………………………………………………………………………………………
3. ………………………………………………………. Sadece yayıncıların değil, okuduğunu başkalarıyla paylaşmak isteyen-
lerin, kitapseverlerin de üstlendikleri bir iş olmuştur. Amacına hangi ölçüde ulaştığı belirsizdir ama okurla kitabı tanıştırma
çabaları çağlar boyunca süregelmiştir.
Bu metnin giriş cümlesi olabilecek cümleyi işaretleyiniz.
1. İnsan yaşamı sınırlıdır; kitapların sayısına, yansıttıkları dünyaların genişliğine ise sınır çizilemez.
2. Düşünce ve sanat adamları sözleri ve yazıları ile dile değer kazandırır.
3. Okuru kitapla bir araya getirme gayreti, kitapla yaşıttır neredeyse.
85
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2
4. (1) Ülkemiz üç ülkenin kesişme noktasındadır. (2) Ku- 7. (1) Dost ve dostluk dediğimiz, çoğunlukla ruhlarımızın
zeybatı alçak arazi ormanlarından, güney ve batıda yer beraber olmasını sağlayan bir rastlantıdır. (2) Benim an-
alan Akdeniz ormanlarına, kuzeydoğudaki yüksek dağ lattığım dostlukta ruhlar o kadar derinden kaynaşmıştır
ormanlarına kadar çeşitlilik söz konusudur. (3) Yaşadığı- ki onu birleştiren dikiş âdeta görülmez. (3) Birleşen ruhlar
mız coğrafyadaki çeşitlilik ne yazık ki bilinçsiz insanlar ve her koşulda birbirine destek olan bir rastlantıya dönüş-
plansız yapılanma dolayısıyla giderek azalıyor. (4) Sahip müştür. (4) Onu niçin sevdiğimi bana söyletmek isteseler
olduğumuz biyolojik çeşitliliği ne fark eden var ne de bunu ancak şöyle anlatabilirim: o, o idi; ben de bendim.
umursayan.
Numaralanmış cümlelerden hangisi metnin akışını
Bu parça düşüncenin akışına göre ikiye bölündü- bozmaktadır?
ğünde ikinci paragraf hangi cümleyle başlar?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
8.
İ
10
Kalp
Ama gelin görün ki bu hayat ona yetmiyor; akıllı
uslu bir çocuk olmaktan hiç hoşlanmayan Cim-
5. Zamanla değeri azalmayıp artan her yazarı farklı bir gözle cime, anne babasının şaşkın bakışları eşliğinde
yeniden okumak da gerekir. İlk gençlik yıl larımızda kendi borusunu öttürmeyi tercih ediyor. 10
okuyup tam anlayamadığımız kitapların gizleri, ilerleyen
yaşlarda teker teker çözülür. ……………………. A
Bu metnin sonuna aşağıdakilerden hangisinin geti- Bu örnek anne baba iyi bir çocuk olması için ne
rilmesi en uygundur? ya pa caklarını bilemedikleri sevgili kızları ve -ne
tu haftır ki- adı Minyatür olan azman kediyle ne
A) Demek ki farklı dönemlerde, her yazarı başka bir ya pacaklarını şaşırıyorlar.
biçimde okuma deneyimini de yaşarız.
B) Böylece tüm kitaplarımızı okumuş olmanın getirdiği K
gönül rahatlığına kavuşuruz. Cimcime’nin annesi babası ve cici kedisi Min-
C) Sonuçta bütün okurlar geçmiş yıllarda yazılmış her ya tür’le birlikte yaşadığı bahçesinde hanımeli
kitabı beğenmek zorunda değil. açan evinde, yediği önünde yemediği arkasında
D) Çünkü okumak sadece yeni bilgiler edinmek için küçücük bir hayatı var.
değil, sürekli yapılması gereken bir eylem.
T
Çocukları için her türlü fedakârlığı yapan, hep
onun iyiliğini isteyen, onu en iyi okullara gönde-
6. 1. Ellisinin birden tek eli havaya kalkıyor, sallanıyor... ren, sevgi dolu, örnek anne babası ise cehennem
2. Ve teneffüs zili çalıyor, seslerini kuş cıvıltılarına karış- kelimesinin anlamını Cimcime’nin borusuyla idrak
tıra karıştıra bahçeye koşuyor çocuklar. ediyorlar.
3. Hep bir ağızdan bağırıyorlar: “Bir elin nesi vaaaar...”
P
4. Tahta okul sıralarında ikişerli üçerli oturmuş elli kadar Dolayısıyla da Cimcime, fırtınası özgürlüğün sula-
birinci sınıf öğrencisi, öğretmenlerinin hareketlerini rında eserken kâh evin altını üstüne getiriyor, kâh
taklit ediyorlar. okulu savaş alanına çeviriyor.
5. Hemen öteki el yetişiyor; iki el buluşup alkış tutturu-
yor: “İki elin sesi vaaaar!”
Numaralanmış cümleler anlamlı ve kurallı bir parag- Verilen cümle kutuları anlamlı ve kurallı bir şekilde
raf hâline getirildiğinde sıralama nasıl olmalıdır?
sıralandığında aşağıdaki kelimelerden hangisine
ulaşılır?
A) 1-5-4-2-3 B) 3-5-1-4-2
C) 4-1-3-5-2 D) 4-2-5-3-1 A) PATİK B) KİTAP C) TAKİP D) KATİP
86
PARÇADA ANLAM
12.Bölüm
Anlatım Teknikleri, Anlatıcılar
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Betimleme (Tasvir Etme)
Yazarın izlenim kazandırma amacıyla kullandığı anlatım tekniğine “betimleme” denir. Betimleme diğer bir deyişle söz-
cüklerle resim yapma sanatıdır. Betimleme içeren paragraflar, metinler okunduğunda bir resme bakıyormuş hissi uyandırır.
Betimlemeler fiziksel ya da ruhsal özellikleri de içerebilir.
Öyküleme (Hikâye Etme)
Yazarın olay içinde yaşatmak amacıyla kullandığı anlatım tekniğine “öyküleme” denir. Öyküleme içeren paragraflar,
metinler okunduğunda bir video izliyormuş hissi uyandırır. Öykülemede yer (mekân), zaman, kişi, olay gibi unsurlara yer
verilir.
Alıştırma - 1
Aşağıdaki metinlerin hangisinde öyküleme, hangisinde betimleme anlatım tekniğinin kullanıldığını yazınız.
Bu mevsimde Mudurnu köylerine giderseniz kar yağdıktan sonra tepelere doğru yükselen sisi, üzerinde ak kristaller biriken
tahta çitleri, çinko damlı evlerin balkonlarına yığılmış kabakları, çamların iğne yapraklarından sarkan ipince buzları görebi-
lirsiniz. Çamların iğne yaprakları, Mudurnu’yu anlatmanın ipuçlarını verir insana...
…………………………………….
Sabah neşe ile uyandı ve koşarak yüzünü yıkadı. Sabahları çocuklukla birleştiğinde mi böyle güzeldi? Yaşam bir ikinci kah-
valtısının lezzetiydi. Ancak o gün, üstelik bir pazar günü olmasına rağmen, evde bir sessizlik vardı. Anne ve babasının pazar
sabahları ne kadar neşeli olduğunu bilirdi ama bu sabah sanki kimse evde yoktu.
…………………………………….
Kılavuz Bilgi
Açıklama
Yazarın bilgi vermek amacıyla kullandığı anlatım biçimine “açıklama” denir. Açıklama anlatım biçimiyle yazılan metinlerde
öğreticilik esastır. Bu tür yazılarda amaç okuyucuyu bilgilendirmek, ona bir şeyler öğretmek olduğu için sade ve anlaşılır
bir dil kullanılır.
Tartışma
Yazarın kendi düşüncesini benimsetmek amacıyla kullandığı anlatım biçimine “tartışma” denir. Amaç kendi düşüncesini
savunmak varsa yanlış düşünceyi çürütmek olduğundan yazar, düşüncelerini sanki karşısında okuyucu varmış da onunla
konuşuyormuş gibi ele alır. Kendi görüşünü ortaya koyar, karşıt görüşün dayanaksız olduğunu örnekleri ile gösterir.
87
Anlatım Teknikleri, Anlatıcılar
Alıştırma - 2
Aşağıdaki metinlerin hangisinde tartışma, hangisinde açıklama anlatım tekniğinin kullanıldığını yazınız.
Bazı kitaplar, bazı filmler –ya da bazı sanat eserleri– sadece ele aldıkları mesele nedeniyle bile ilk anda gözdelerimiz arasına
girebilir. Biraz adaletsiz bir durum, sadece sevdiğimiz bir şeyi anlatıyor diye ya da tam da o sıralar belki tekrar hatırlamaya
ihtiyaç duyduğumuz bir konudan söz ediyor diye bir sanat eserini sevmek… Onun kurgusu, dili, yaklaşımı, dengesi hakkında
nesnel bir tavır sergileyememek… Elbette okuduğumuz her kitabı, izlediğimiz her sanat olayını içinde bir “açık” yakalamaya
çalışarak ele alacak değiliz.
……………………………………..
Kadınların köleleştirildiği bir dönemde, kadın hakları ve köleliğin kaldırılması için mücadele etmiş bir yazar Louisa May
Alcott. İç savaş sırasında yoksulluk çekmiş, aydın bir ailenin kızı. 1868’de, kendi çocukluğundan yola çıkarak yazmış olduğu
“Küçük Kadınlar” adlı roman yıllardır, çocuk edebiyatının en önemli klasiklerinden biri sayılıyor. Bu otobiyografik eserde,
yazarın kendini Jo karakteri üzerinden anlattığı söyleniyor.
………………………………………………
Kılavuz Bilgi
Anlatıcılar
1. Kişi Ağzından Anlatım
Yazarın aynı zamanda olayın kahramanı olduğu metinlerde “1. kişi ağzından anlatım” kullanılır. Bu tür anlatımlarda
çoğu zaman birinci tekil şahıs (ben) veya birinci çoğul şahıs (biz) ekleri kullanılır.
3. Kişi Ağzından Anlatım
Yazarın olayın gözlemcisi olduğu metinlerde “3. kişi ağzından anlatım” kullanılır. Bu tür anlatımlarda çoğu zaman
üçüncü tekil şahıs (o) veya üçüncü çoğul şahıs (onlar) ekleri kullanılır.
Alıştırma - 3
Aşağıdaki metinlerde kaçıncı kişi ağzından anlatım yapıldığını verilen boşluklara yazınız.
1. Annesi örgü örüyor, o da halının üzerinde oturuyordu. Sonra birden hava soğudu ve gölgeye benzer bir şey kilerden çıkıp
onu karanlığa doğru götürdü. Daha ürkütücüsü, kardeşleri de aynı rüyayı görüyordu. …………………………….
2. Üniversitenin son sınıfını okuduğum 1979 yılı, UNESCO tarafından Dünya Çocuk Yılı ilan edilmişti. Cumhuriyet gazetesi
de o yılki Yunus Nadi Ödülü’nü çocuk romanı dalında vereceğini duyurmuştu. Hemen bir defter aldım ve geceli gündüzlü
çalışarak bir çocuk romanı yazdım. ………………………………………………………….
3. 9 Haziran sabahı erkenden Şişli Haldun Dormen Sahnesi’ndeydik. Güzel bir amaç için toplanmıştık; Türkan Saylan’ın
anısına oradaydık, onun yarının umudu öğrencileri için günün birinde yüz bin kişiyi bulmasını amaçladığı kız öğrenciler
için, geleceklerine katkıda bulunmak için…………………………………………………………….
4. İş adamı şaşkın bir şekilde öylece durdu kaldı. Sanki donmuştu. Birden, hayatının akışını değiştiren şeyin para ol-
madığını fark etti. Tüm yıl boyunca arkasında yarım milyon dolar olduğuna inanarak işler almış, yapmış ve satmıştı.
………………………………………………………….
88
PARÇADA ANLAM
Anlatım Teknikleri, Anlatıcılar
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1
1. Aşağıdaki parçalarda kullanılan anlatım tekniklerini ve metinleri eşleştiriniz.
1. Boğazkesen Caddesi’den yukarı doğru çıkıyor ve kemerli, taş bir kapının önünden geçerken merakla içeri bakıyoruz. İçeride
birbiri ardınca sıralanmış sütunlar koridor boyunca devam ediyor. Yemyeşil bir bahçenin içinde masalar, masalarda sohbet
eden, çay içen insanlar... Unutulmuş bir film seti gibi. Kapısında “Zanaat Atelye” yazan bu yer eski Saint Joseph Yetimhanesi.
2. Sibirya’nın güneyinde Rusya Federasyonu’na bağlı İrkutsk yönetim bölgesiyle Buryatya Özerk Cumhuriyeti’ne bağlı Baykal
Gölü, yaklaşık 25-30 milyonluk yaşıyla dünyanın bilinen en eski gölü. Dünyada içilebilir su rezervinin beşte birinin kaynağı
Baykal; bin 637 metre derinliği, 636 km uzunluğuyla yeryüzünün en derin tatlı su gölü.
3. Klasikler, sandığın en güzel köşesinde saklanan ve yıllar geçtikçe değeri artan eşyalar gibi… Başımız sıkıştığında klasiklerin
artık bir efsane olmuş karakterlerine sığınırız bazen. Kim bilir, belki de kendimizi yakın hissederiz onlara. Ama sığındığımız
kadar da kaçarız klasiklerden. Lafı bile korkutucudur kimi okur için. Bir zorunluluğu hatırlatır okumaya mesafeli olanlara.
4. O gün erkenden evden çıkmış, yürüye yürüye sahile gitmiştim. Bugün sadece ben erkenci değildim. Balıkçılar da erken-
den işlerine koyulmuşlardı. Birkaç kişi balık tutarken ben de onları seyrediyordum. Birden bir gürültü koptu. Gürültünün
geldiği tarafa baktığımızda sahil yolunda bir kazanın olduğunu gördüm, hemen yardıma koştum.
Betimleme Öyküleme Tartışma Açıklama
2. Aşağıdaki metinlerden 1. kişi ağzından anlatımla oluşturululanları işaretleyiniz.
Türkiye’yi ziyaret ederken en çok zorlandığım konu ziyaret edeceğim şehirleri seçmekti. Başlı başına
1. bir ziyareti hak ettiği için seçenekler arasından çıkarmak zorunda kaldığım İstanbul olmadan bile
Anadolu’nun Ege ve Akdeniz kıyı şeridinde görülecek birçok yer vardı.
Osmanlı İmparatorluğu’nun İstanbul'dan önceki başkentlerinden kadim Adrianopolis’in soyundan
2.
gelen Edirne’nin muhteşem tarihî mirasının izleri, daha da göz alıcı bugününe yansıyor.
Şehir merkezinde, ağaçlarla bezeli ilk deneyimim biraz şaşırtıcıydı. İstanbul’un ve kıyı şehirlerinin keş-
3. mekeşinden sonra böylesine sakin bir atmosferle karşılaşmayı beklemiyordum. Bu ritme ayak uydur-
maya çalışırken 500 yıldır şehrin ufkunu süsleyen en ünlü simge yapısına doğru yürümeye koyuldum.
Sultan II. Bayezid Külliyesi zihinsel hastalıkların tedavisi için 1488 yılında kuruldu ve 400 yıl boyunca bu
4. işlevini sürdürdü. Sarayın eşsizliği, gölgelik avlusuna adım attığı an kendisini gösterdi. Etrafını saran za-
rif ve dingin Osmanlı tınıları, burada uygulanan müzik terapisini gözlerinin önünde canlandırır gibiydi.
Her karışı tarihle iç içe geçmiş bir şehir olan Edirne canlılığından hiçbir şey kaybetmemiş. Bu değerli
5. kenti keşfedişimi, meyve şekilli süs sabunlarının ünlü olduğu bedestende yaptığım alışveriş ve Mimar
Sinan’ın harika eserinin gölgesinde yediğim akşam yemeğiyle kutladım.
89
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1
3. Aşağıdaki metinlerde kullanılan anlatım tekniklerini verilen boşluklara yazınız.
1. Edebiyatın değeri biçilebilir mi? Eleştirmenler bir parça bunun için uğraşıyorlar. Ancak edebiyatın değerini yalnızca “za-
man” belirleyebilir. Cervantes’in Don Kişot’u buna bir kanıt değil mi? Peki, ülkemizde en çok okunan yazarlardan Gülten
Dayıoğlu’nun eserleri zaman içinde yaşamlarına devam edebilecekler mi?
……………………………………………………………………………………
2. Osmanlı Döneminde İstanbul balık hali Unkapanı ile Cibali arasındaydı. Tatlı su ve deniz balıklarıyla diğer deniz canlıları
buraya getirilirdi. Balık pazarları, balıkçı esnafı ve dalyanların işletilmesi Balık Emini’ne bağlıydı. İstanbul’un en önemli balık
pazarları Eminönü’nde ve Galata’daydı.
……………………………………………………………………………………
3. Gözlerimi açtım. Hep böyle uyanıyorum, aniden. Gün doğdu doğacak. Servis otobüsünün sesi geliyor dışarıdan. Hüsnü Abi
vardiyadan dönüyordur şimdi. Babam da bu saatte gelirdi. Çok oldu yok. Neden gelmiyor babam sabahları? Parmaklarımla
saydım, saydım. Parmaklarım bitti babam görünmedi bizim kapıdan.
……………………………………………………………………………………
4. Duvarlardaki kitapların tavana kadar uzandığı, toz içinde bir odaydı burası. Yıllardır dokunulmayan kitapların bazılarında
örümcekler dinleniyordu. Kırmızı kadife koltuk köşede, evde tek başına bırakılmış çocuklar gibi mahzun duruyordu.
……………………………………………………………………………………
4. Metinde kullanılan anlatım biçimlerini verilen boşluğa yazınız.
Öyle görkemli binaları, paha biçilmez eserlerle dolu müzeleri ve meydanlarını süsleyen gösterişli sanat eserleri olmasa ne
çıkar? Dubrovnik’in kendisi kusursuz bir tablo kadar güzel çünkü. Teleferikle çıkılan tepeden baktığınızda Eski Kent, mavi
bir avucun içinde duran kırmızı bir mercanı andırıyor. Surlarla çevrili ve trafiğe kapalı olan Eski Kent’e, taş bir köprünün
üzerinden geçip Pile Kapısı’ndan giriyorum. Stradun Caddesi, üzerinde insanlar yürüdükçe parladığına inanılan ve ver-
niklenmiş gibi duran beyaz taşları ile bir anda beni dışarıdaki dünyadan söküp alıyor. Ayaklarım Orta Çağ’a basıyor. Büyük
Onofrio Çeşmesi’nin etrafı şişelerine su dolduran turistlerle dolu.
……………………………………………………………………………………
5. Havası, denizi, kumrusu, boyozu… Her şeyi ünlüdür bu kentin. Hayatın tadını çıkarmayı bilenlerin yeridir burası. Yaz gelir,
denizden tatlı bir imbat eser, İzmirliler Kordon’a çıkar… Ya da Alsancak’ta Reyhan Pastanesi’ne gider, bademli inci pastanın
yanında demli bir çay söyler. İzmirliler her gününü hem hayat kısaymış gibi dolu dolu hem de hiç bitmeyecekmiş gibi
aheste yaşarlar.
Bu metnin anlatım biçimini işaretleyiniz.
Açıklama Tartışma Öyküleme Betimleme
90
PARÇADA ANLAM
Anlatım Teknikleri, Anlatıcılar
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2
1. Aşağıda verilen metinlerin anlatım biçimlerini verilen boşluklara yazınız.
1. İstemek nasıl başarmanın yarısı olabilir ki? Emek vermeden, çaba harcamadan, sadece isteyerek nasıl elde edersiniz başar-
manın yarısını? Birinin çocuklara, emek harcamadan başarı elde edemeyeceklerini söylemesi gerekiyor. Bu tür söylemlerin
sadece “gaz” olduğunu çocuklar fark ettiler artık.
…………………………………………..
2. Pentominoları bilir misiniz? Bir pentomino takımı, on iki parçadan oluşan matematiksel bir oyundur. Bu parçaların her biri
en az bir kenarı ortak olan beş kareden oluşur. Dünyanın her yanında matematikçiler pentominolarla, geometri ve sayılar
üzerine araştırmalar yapıyorlar.
…………………………………………..
3. Sabah erkenden annesi, “Hadi kalk kızım, üçtür odana geliyorum, kahvaltı tabağın seni bekliyor. Acele etmezsen okula
geç kalacaksın.” diyerek Elif’in kıvırcık saçlarını okşadı. Kendisine seslenildiğini yeni duymuş gibi gözlerini hafifçe araladı
Elif. Bir de yalandan esnedi.
…………………………………………..
4. Ali ilk defa okula gidecekti, çok heyecanlıydı ama daha iki saat vardı. Bekle bekle zaman geçmek bilmiyordu. Ben biraz
uyuyayım da zaman hızlı geçsin, dedi kendi kendine. Ama bir türlü uyuyamadı. Heyecandan gözüne uyku girmiyordu.
…………………………………………..
5. Barbie aslında 1955 yılında Almanya’nın Bild gazetesinin hazırladığı bir çizgi romanın kahramanıydı, adı da Lilli idi. Gazete
bir gün çizgi kahraman Lillie’nin oyuncağını üretip okuyucularına armağan etti ve Mattel firmasının sahibi Amerikalı çift
İsviçre’de yaptıkları tatilde bu oyuncakla karşılaştı.
…………………………………………..
6. Pek uzun boylu değildi. Gözlüğü, çukurlaşmış yanağı, yeleği, yeni ütülenmiş yakası ilikli beyaz gömleği ile masanın kena-
rında duruyordu. Boyalı ayakkabıları pırıl pırıl parlıyordu. Öne eğik gövdesinin iki yanında sallanan kollarıyla tahtaya yeni
kalkmış bir öğrenciye benziyordu.
……………………………………………
7. Burası küçük, sessiz bir sokaktı. Yol boyunca uzanan vitrinler insanları kendine çekiyordu. Göz alıcı güzelliklerinin örtül-
düğü ve yolun başka günlere göre ıssız olduğu pazar günleri bile burası pis komşu sokaklarla karşılaştırılınca ormanda
parıldayan bir ateşi andırıyordu.
……………………………………………
8. Efeler Köyü sakinleri her yıl yaz başlarken Fındık Yaylası’na göçerler. Hayvanlarını önlerine katan köyün kadınları, çoluk
çocuk yerleşirler yayla evlerine. Her gün yaylada özgürce otlatılan hayvanlar akşam saati olunca yollarını da kendi başlarına
bulurlar. Ne göz gözü görmez sis engeldir onlara ne yağmur. Her yayla evinden kaymak, tereyağı, peynir kokusu yayılır.
……………………………………………
9. “Yeter artık ama! Bu kaçıncı ceviz?” diye bağırdı biri aşağıdan. Nisa, pencereden sarkmış bahçeye doğru bakıyordu, evrak
çantasını kolunun altına sıkıştırmış gökyüzüne doğru yumruğunu sallayan adamı tanıyordu. Alt komşuları Emrah’ın ba-
basıydı bu.
……………………………………………
10. Edebiyat tarihimizde ilk psikolojik roman olarak anılan Eylül, Mehmed Rauf’un kitap hâlinde yayımlanan ilk romanı olduğu
gibi kendisine en çok şöhret kazandıran eseridir. Eylül, yasak aşkı anlatan dönem romanlarından biri olsa da başta Aşk-ı
Memnu olmak üzere aynı temayı işleyen romanlardan oldukça farklıdır.
……………………………………………
91
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2
2. Çocukların fantastik edebiyat okumalarını; dizi, sinema 4. Tarçın çok keyifsiz uyandı. Kendisi için hazırlanan rahat,
izlemelerini yüzde yüz destekliyor ve tavsiye ediyorum. tüylü yatağından dört ayağının üzerine doğrulup güç-
Ancak belli bir yaşa kadar bu gibi eserleri anne ve ba- lükle mutfağa yürüdü. Mama tabağına doğru bir hamle
balarıyla birlikte izlemeleri gerekiyor. Çünkü çocuklar yaptı. Belki de karnı doyarsa gücü kuvveti yerine gelirdi.
okuduğu, izlediği şeyleri anlamaya çalışırken soruları Ama mama tabağındaki köpek maması midesini bulan-
olabiliyor. Çocuk bu... Aklına, sizin aklınıza gelmeyen dırdı, burnunu çekiştirip birkaç geri adım attı. Mama çok
birtakım sorular gelebilir. Sorulara o anda doğru cevap- kötü kokuyordu, canı çamura benzeyen bu tuhaf şeyi
lar verebilmek ve bu şekilde çocuğu yönlendirebilmek yemeyi hiç istemiyordu.
çok önemli.
Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangi-
Bu metnin anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisi- sidir?
dir?
A) Öyküleme B) Betimleme
A) Açıklama B) Tartışma C) Tartışma D) Açıklama
C) Öyküleme D) Betimleme
5.
Macahel’in birbirinden Çok eski zamanlarda kra-
güzel altı köyünün için- lın biri, bitten pireden
de en renklisi Maral’dır tiksindiği kadar hiçbir
benim gözümde. Hem şeyden tiksinmezmiş.
köyün içindeki küçük Günümüzde böyle za-
ama çok değerli camisi- rarlı böceklere karşı kul-
nin işlemeleri hem eski lanabileceğimiz türlü
ahşap evleri hem de türlü haşarat tozları, ilaç-
yeşilin bin bir tonuyla lar var. Ama o zamanlar
çevrili şelaleden doğan böyle ilaçlar bilinmediği
gökkuşağı tam bir renk için krallar bile bitten
3. Aşağıdakilerin hangisinde farklı bir kişi ağzından
anlatım yapılmıştır? cümbüşü oluşturur. pireden kurtulamazmış.
A) Gözlerini açtı ve burnu annesinin yaptığı omletin Uzun boylu bir canlı Bu yaz tatilinde önceki-
kokusuyla doldu. Çabucak yüzünü yıkayıp masaya olmayı ben istemedim. lerden çok farklı bir şey
oturdu ki kardeşleri omleti bitirivermesin mi? Ben, doğduğumda da yaptım: Kitap okudum!
B) Aylin ve Suna demek dünyanın en çok gülen iki kızı böyleydim. Zamanla Hayır, tatil kitabımı de ğil,
demekti. Onların yanında yaşamı daha çok severdi daha da uzadım üste- roman, öykü ve çocuk lar
insan! Zeyno, diğer kuzenlerini de severdi ama bu lik. Büyüdüm. Ben bü- için yazılmış biyografi
kuzenlerinin yeri başkaydı. yüdükçe diğer canlılar kitapları… Okul açıldı-
kısaldılar, küçüldüler. ğından bu yana sı nıfta
C) Tüm ailemiz avukatlar ordusu gibiydi. Büyük de-
demden itibaren kuşak kuşak adaletin sağlanmasına Büyük ormanlara tepe- öğretmenime ve arka-
gönül vermiş bir ordu. Bu ordunun tek kara koyunuy- den baktığım zamanlar daşlarıma hiç sus madan
dum! Hayalimde büyük bir lokantada şef olmak vardı. oldu. Bu iyi bir şey miydi, okuduğum kitapları an-
D) Gökyüzünden süzülen bembeyaz kar taneleri usul bilmiyorum. latıyorum.
usul kaldırımlara, çıplak kalmış ağaçlara, hep bir telaş
içinde yürüyen insanların omuzlarına düşüyordu. Verilen metinlerden 3. kişi ağzından anlatım kulla-
Kestaneci yeni açılan mağazanın önünde ellerini nılmış kısım çıkarıldığında oluşan şekil, aşağıdaki-
ovuşturmuş müşterilerini bekliyordu. lerden hangisidir?
A) B) C) D)
92
PARÇADA ANLAM
13.Bölüm
Düşünceyi Geliştirme Yolları, Anlatımda Yararlanılan Duyular
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Örnekleme
Paragrafta bahsedilen düşüncenin zihinde somut hâle getirilmesi için kullanılan düşünceyi geliştirme yöntemine “ör-
nekleme” denir. Metinde genellikle “örneğin, mesela…” gibi ifadelerle örnekleme düşünceyi geliştirme yolu kullanılır.
Tanık Gösterme (Alıntı Yapma)
Yazarın okuyucusunu kendi düşüncelerinin doğruluğuna inandırmak için sözünü ettiği konuda, söz sahibi olan birinin
ismini ve cümlesini yazısına aldığı düşünceyi geliştirme yöntemine “tanık gösterme” denir. Tanıklığına başvurulan kişinin
sözü edilen konuda uzman olması gerekir.
Tanımlama
Sözü edilen kavram ya da varlığın ne olduğunun açıklandığı düşünceyi geliştirme yöntemine “tanımlama” denir. Ta-
nımlama düşünceyi geliştirme yönetimini bulmak için metne “Bu nedir?” veya “Bu kimdir?” soruları sorulmalıdır.
Alıştırma - 1
Aşağıdaki metinlerde kullanılan düşünceyi geliştirme yollarını verilen boşluklara yazınız.
1. Kış tatiline hazırlanmak yazın plaja giderken rahatça toparlanan bavullar kadar kolay değil. Mesela güneş gözlüğü...
Yazın güneş gözlüğünüzü almayı unutsanız havaalanından yenisini alabilirsiniz fakat kışın en sıcak tutan bot ve montu-
nuzu almadığınızda tüm haftayı soğuktan titreyerek geçirmek zorunda kalabilirsiniz. Tabii tüm hazırlıklara rağmen başka
talihsizliklerle de karşılaşabilirsiniz.
…………………………………………………………….
2. Bir dildeki sesleri karşılayan işaretlerin belli bir sıraya göre dizilmesinden meydana gelen harfler topluluğuna “alfabe”
denir. Alfabedeki ilk iki harf Arapçada elif, ba; Yunancada alfa, beta olarak telaffuz edilmiştir. Daha sonra bu iki harfin he-
celerinin birleşmeleri neticesinde “alfabe” kelimesi ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet Devri’nde A, B ve C seslerinin hece olarak
birleştirilmesi ile “Abece” de denilmiştir.
…………………………………………………………….
3. Mutluluk, aslında herkesin çok yakınında. İsteyen herkes, her an mutlu olabilir. Filozof Sokrates “Bir kitap, bir çiçek, bir
kuş…Ne büyük saadet!” derken bunu anlatmıyor mu? Küçük şeylerden mutlu olmak bizim elimizde yeter ki bakmayı, gör-
meyi ve anlamayı bilelim.
…………………………………………………………….
93
Düşünceyi Geliştirme Yolları, Anlatımda Yararlanılan Duyular
Kılavuz Bilgi
Karşılaştırma
Birden fazla varlık ya da kavramın aralarındaki benzerlikleri veya farklılıkları ortaya koymak için kullanılan düşünceyi
geliştirme yöntemine “karşılaştırma” denir. Karşılaştırma düşünceyi geliştirme yönteminde “en, çok, pek, daha…” gibi
sözcükler kullanılır.
Sayısal Verilerden Yararlanma
Düşüncelerin kanıtlanması, inandırıcı kılınması için araştırma sonuçlarından yararlanma yoluna gidildiği, sayıların ve-
rildiği düşünceyi geliştirme yöntemine “sayısal verilerden yaralanma” denir.
Kişileştirme
İnsana ait özelliklerin insan dışı varlıklara aktarıldığı düşünceyi geliştirme yöntemine “kişileştirme” denir.
Benzetme
Bir varlığın ya da kavramın başka kavram ya da varlığa ait özelliklerle anlatıldığı düşünceyi geliştirme yöntemine “ben-
zetme” denir.
Alıştırma - 2
Aşağıdaki metinlerde kullanılan düşünceyi geliştirme yollarını verilen boşluklara yazınız.
1. Akdeniz’in mavi sularını kucaklayan Toroslar’ın tepesinde, kartal yuvasını andıran bir kent Termessos. Ne zaman kurul-
duğu belli değil. Ancak Termessos adının MÖ 2 binli yıllarda konuşulan Luwi diline uyması, yine de bir fikir veriyor insana.
………………………………………………………
2. Bilim kurgunun aksine, fantezinin kendini inandırıcı kılmak için bilimsel açıklamalara ihtiyacı yoktur. Onun gücü, gerçekmiş
gibi yapmasında değil; imkânsız olanı olağan kılabilmesindedir.
…………………………………………………….
3. Tuz Gölü çevresinde yılda 750.000 ton tuz üretilmektedir. Bu da Türkiye’nin toplam tuz üretiminin yüzde 55’i demektir.
Ancak havzadaki su sorunu, tarımsal verimliliği azaltarak ekonomik kazancın düşmesine neden olmuş.
…………………………………………………….
4. Karıncalar eşyalarını yüklenmiş, göçe hazırlanıyorlardı. Aniden bastıran kış, onları toprak altındaki yuvalarında hapset-
miş; yeterli erzak depolamadıkları için de panik olmalarına sebep olmuştu. Koloni kendi içinde yaptığı toplantıyla başka
diyarlara göç kararı almıştı.
…………………………………………………….
94
Düşünceyi Geliştirme Yolları, Anlatımda Yararlanılan Duyular
Kılavuz Bilgi
Anlatımda Yararlanılan Duyular
Duyular, varlıkları algılamamızı veya fark etmemizi sağlarlar. Duyu organlarımız olan göz, kulak, burun, dil, deri ile algılama
sürecimiz başlar. Metinlerde yazarlar “görme, işitme, dokunma (hissetme), tatma, koklama” duyularından yararlanabilir.
Alıştırma - 3
Aşağıdaki metinde yararlanılan duyu organlarını işaretleyiniz.
Kayığa bindiler, motoru çalıştırdılar; adanın etrafını dönmeden dört, upuzun, sırtları lacivert zargana yakaladılar. Vasili, ka-
yığı ilerletti. Az sonra Poyraz da oltasını hızla çekti, kocaman bir lüfer oltanın ucunda sallanıyordu. İki arkadaş lüferi ızgara
yapıp yerken etrafa mis gibi bir koku yayıldı. Karınlarını doyuran iki balıkçı, kayığın ucuna çekilip dinlenmeye başladılar.
Alıştırma - 4
İnsanoğlunu her devirde cezbeden cam; kum, soda ve kireç gibi içeriği tahmin edilmesi zor birkaç maddenin karışımından
oluşan bir türdür. 1200 ila 1500 °C derece gibi yüksek sıcaklıklarda pişirilerek şekil alan bir yapıya sahiptir. Kolay şekil de-
ğiştirmesi, kalıp kullanılarak üretilen ürünlerde kolaylık sağlasa da hayal gücünün sınırlarını zorlayan sanatçılar için dikkat
ve maharet gerektiriyor. Sanatçının bir vazoyu tamamlamak için vaktinin çok kısıtlı olması, saniyeler içerisinde yapacağı
hamlelere karar vermesini gerektiriyor. Yüksek sıcaklığın etkisi ve fiziksel güç kaybının getirdiği zorluk, hem sanatçısı hem
de taliplisi için eserin kıymetini artırıyor.
Bu metnin anlatımıyla ilgili aşağıdakilerden hangilerinin söylenemeyeceğini belirleyiniz.
1. Bir varlığın tanımı yapılmıştır.
2. Yazarın amacı okuyucusunu bilgilendirmektir.
3. Sayısal verilerden yararlanma yoluna gidilmiştir.
4. İşitme duyusuyla ilgili ayrıntılara yer verilmiştir.
5. Karşılaştırma yöntemiyle düşünce somutlaştırılmak istenmiştir.
95
PARÇADA ANLAM
Düşünceyi Geliştirme Yolları, Anlatımda Yararlanılan Duyular
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1
1. Siz sokaklarında gezerken o da imbatı, denizi ve insanlarıyla içinize yavaş yavaş birikir. Sabahları çayınıza eşlik eden sıcacık
boyozu, yemek sonrası Kızlarağası’nda sizi karşılayan ve fincanda pişen kahvesinin kokusu, akşamları şehrin sihrini yansıtan
imbatı resimleyen Tarihî Asansör’ü ile dudağınızda kalıcı bir gülümseme bırakır. Vapurlarının kulağı okşayan sesi ve dost
canlısı esnafıyla İzmir Ege’nin incisidir.
Bu metinde insana ait özellikler yüklenen varlığı işaretleyiniz.
Deniz Tarihi Asansör İzmir
2. Şehrin bir kilometre güneybatı yönündeki Hıdırlık Tepesi’nden bakıldığında Afyonkarahisar devasa kalesiyle uyum içinde
filizlenmiş görünüyor. Şehir, kalenin etrafından dalga dalga yeşil bir manzarayla genişliyor. Kiremit çatıların oluşturduğu
labirentin altından günlük hayat süzülüyor. Taptaze kokularıyla köy ekmekleri ile dolu arabalar caddelerde ilerlerken okul
bahçelerindeki çocukların neşeli kahkahaları duyuluyor. Tarihî camilerin minarelerinden ezanlar yükselirken adım başı çay
ikram eden bir mahalleliyle karşılaşıyorsunuz.
Bu parçanın anlatımında aşağıdaki duyulardan hangilerine ait ayrıntılara yer verildiğini belirleyiniz.
Görme Tatma Koklama
İşitme Hissetme
3. Dünya edebiyatçılarının pek çoğu, hiç değilse bir tane çocuk kitabı kaleme alıyor. Bunda bir yandan kendi okurlarını yetiş-
tirme amacı olsa da öte yandan çocukları iyi edebiyatla buluşturma gayreti olduğunu da düşünüyorum. İtalo Calvino bu
yazarlardan biri. Calvino’nun kimi kitapları resimlenerek çocuklar için yayımlandığı gibi, bizzat çocuklar için yazdığı “Dere
Tepe Ters” adlı kitabı da Türkçeye çevrildi.
Bu parçada kullanılan düşünceyi geliştirme yolunu işaretleyiniz.
Örnekleme Tanık gösterme
Kişileştirme Tanımlama
96
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1
4. Rüyaların benim hayatımda önemli bir yeri vardır. Sabah uyandığımda ilk düşündüğüm şey gördüğüm rüyayı hatırlayıp
hatırlayamamamdır. Bazen sabah hatırlayamasam da gün içerisinde aklıma düşüverir rüyalarım. Erich Fromm “Rüya, ruhu-
muzda olup biten gizli olgulara bakmamızı sağlayan mikroskobik bir resimdir.” der. Ne kadar haklı! Neler saklı rüyalarımızda
bize dair kim bilir…
Bu parçada kullanılan düşünceyi geliştirme yolunu işaretleyiniz.
Tanık gösterme Örnekleme
Kişileştirme Sayısal verilerden yararlanma
5. O gün yine akşam serinliğinde geldi. Çürümüş kavun, acı acı kokan ısırgan otlarıyla dolu kireç kuyusunun yanında oturdu.
Sağlam bacağını altına büküp tahta olan bacağını, ısırganların ortasına sallandırdı. Garip bir uğultu koptu hemen. Yeşil
yeşil kanatlı bir sinek sürüsü, dut kokulu havanın içinde vızıldayarak dağıldı.
Bu metinle ilgili aşağıdakilerden hangilerinin söylenebileceğini işaretleyiniz.
1. Betimleyici ve öyküleyici unsurlar bir arada kullanılmıştır.
2. Koklama, görme, hissetme ve işitme duyularına ait ayrıntılara yer verilmiştir.
3. Sinek sürüsüne insana ait özellikler yüklenmiştir.
4. Kireç kuyusu ve çürümüş kavun arasında benzerlik ilgili kurulmuştur.
6. Shaun Tan, güçlü görsel anlatımıyla resimli çocuk kitapları evreninde dikkat çeken bir sanatçı. Ressam ve yazar olarak
ürettiği özgün işlerle, aslında okul öncesi çağı çocuklarına yönelik olduğu düşünülen resimli çocuk kitaplarına bambaşka
bir boyut katıyor.
Bu metinle ilgili aşağıdakilerden hangilerinin söylenemeyeceğini işaretleyiniz.
1. Tanımlama yapılmıştır.
2. Bilgi verici bir metindir.
3. Nesnel bilgilere yer verilmiştir.
4. Karşılaştırma yapılmıştır.
97
PARÇADA ANLAM
Düşünceyi Geliştirme Yolları, Anlatımda Yararlanılan Duyular
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2
1. Türk Uyku Tıbbı Derneği Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Fuat Özgen, insan yaşa-
mında çok önemli yer tutan uyku sırasında bedenin dinlendiğini ve yeniden
yapılandığını söyledi. Elektriğin yaygın kullanılmasıyla insanların uyku süresi-
nin azaldığını anlatan Özgen, “100 -110 yıl önce ortalama uyku süresi 10 -11
saat düzeyindeydi. Şu anda insanlar 50 yıl önceye göre ortalama 1 saat daha
az uyuyor. Ortalama uyku süresi 8 saate düştü.” diye konuştu. Televizyon, son
yıllarda da internet ve sosyal medyanın uyku sürelerini kısalttığını dile getiren
Özgen, “Muhtemelen önümüzdeki yıllarda uyku süresi azalmaya devam ede-
cek.” ifadesini kullandı.
Bu metinle ilgili aşağıdakilerden hangilerinin söylenebileceğini işaretleyiniz.
1. Metinde savunulan düşünceyi kuvvetlendirmek için sayısal verilerden yararlanılmıştır.
2. Geçmiş ve bugünün karşılaştırılması yapılmıştır.
3. Tanık gösterme yöntemine başvurulmuştur.
4. Metindeki görüşlerin pekiştirilmesi için örnekleme kullanılmıştır.
2. Metinde kullanılan düşünceyi geliştirme yollarını verilen boşluğa yazınız.
Buzlu, ayazlı bir sabah. Bu kez kar botlarımı giyiyorum ve buz tutmuş yapraklı çimlerde geziyorum. Ah o katur kutur ses…
Gök, kızıl bir denizden altın bir okyanusa dönüyor. Bir ara sürekli çayırda gezinen sülün giriyor bahçeye. Önce tek, sonra
çift, şimdi de üçlü şekilde dolaşıyorlar. En sevdiğim Roald Dahl kitaplarından biri olan Danny ile tanıştığım sülünler… Bir
ara da sincap geliyor karşıma, tavşanlar yok bir süredir demek kış uykusuna yatıyorlar onlar da. Sincaplar usulca selam
verip yollarına devam ediyorlar. Üstümüzden iki yırtıcı kuş geçiyor. Şahin mi atmaca mı bilmem…
…………………………………………………………………………………………………………………………………
3. 1000 adet kâğıt torba üretimi için 3 bin 785 litre su tüketilirken aynı miktar plastik poşet için 30 litre su harcanır. Ayrıca
plastikler için ağaç kesilmez, ağaçlar kesilmediğinden ekosistem korunur. Kâğıt üretimi için ise her yıl dünya ormanlarının
yüzde 1,3’ü kullanılır ki bu oran yaklaşık 40 milyon hektar olup İsviçre ve Paraguay’ın yüz ölçümlerine eşittir. Plastik poşetler
daha hafif olduğundan daha az yer kaplar ve daha az enerji harcar. Kâğıt torbaların taşınmasında harcanan enerji plastik
poşetlerin taşınmasında kullanılan enerjinin tam 5 katı. Plastiğin hafifliği lojistikte sağladığı yakıt tasarrufu ile de avantaj
yaratır.
Bu metinde kullanılan düşünceyi geliştirme yollarını işaretleyiniz.
1. Karşılaştırma 2. Örnekleme 3. Tanık gösterme 4. Sayısal verilerden yararlanma
98
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2
4. En iyi kahramanlar, kahraman olduklarının farkında ol- 7. Şehrin hareketli yaşantısı İstanbulluları koşuşturmaya
mayanlardır. Oz Büyücüsü’nün Teneke Adam’ı, Rodari’nin çoktan alıştırdı ama şehir telaşının dışında, doğanın
zekâ küpü kahramanı Soğan Oğlan, Michael Ende’nin kucağında koşmak isteyen sporseverler, parklara ve ko-
Momo’su, Behiç Ak’ın tamirci Kadir Bey’i… Bence hepsi, rulara akın ediyorlar. Belgrad Ormanı, Şile ve Polonezköy
hayal dünyasının ve gerçek dünyanın gelmiş geçmiş en bol oksijenli yeşil doğası, keçi yollarına benzeyen şirin
iyi kahramanlarından. Üstelik onlar, kendilerine kahra- patikaları takip eden sporcuların gücüne güç katarken
man payesi biçmeden dünyayı değiştirmeye çalışmış deniz havasının motivasyonuyla bisiklet sürmek iste-
karakterler. yenler çoğunlukla Caddebostan Sahili’ndeki bisiklet
yollarında pedal çeviriyorlar. Ayrıca “sağlıklı yaşam’’ ilke-
Bu metinde ağır basan düşünceyi geliştirme yöntemi
aşağıdakilerden hangisidir? siyle birçok semtin belediye parklarına yerleştirilen spor
aletleri, mahalle sakinlerini hareketli yaşama çağırıyor.
A) Benzetme B) Örnekleme Bu metinde aşağıdaki düşünceyi geliştirme yöntem-
C) Tanık gösterme D) Tanımlama lerinden hangisi kullanılmamıştır?
A) Tanımlama B) Benzetme
C) Örnekleme D) Karşılaştırma
5. Başarı birdenbire değildir. Uzun süren hazırlık süresi 8. Tiyatro, sokağa tutulan aynadır. Bir toplumun bütün
vardır. Önce toprağı hazırlar, sonra ekersiniz. Sabırla gerçekleri sahneye yansır. Bir toplumun dili, kültürü
bakımını yaparsınız. İlaçlar, gübreler, yabancı otları ayık- sayesinde gelişir. İnsanlar günlük hayatın stresinden,
lar, sular ve çapalarsınız. İşte bütün bunlardan sonra iyi koşturmacasından tiyatro sayesinde uzaklaşır. Yetişmek-
ürün alırsınız. Bilinçle ve akılla sürdürmelisiniz bu süreci. te olan neslin genç beyinleri tiyatro ile gelişir, düşünce
Başarısızlık ise ayağını yorganına göre uzatmamaktır. ufku genişler.
Kendini tanımamaktır. Gereksiz hayaller kurup kendini
bunlarla oyalamaktır. Zamanı ve emeği boşa harcamak Bu metinde aşağıdaki düşünceyi geliştirme yöntem-
demektir. Aklı kullanmamaktır. lerinden hangisi kullanılmıştır?
Bu metinde aşağıdaki düşünceyi geliştirme yöntem- A) Karşılaştırma
lerinden hangisi kullanılmamıştır?
B) Sayısal verilerden yararlanma
A) Karşılaştırma B) Benzetme C) Tanımlama
C) Tanımlama D) Kişileştirme D) Karşılaştırma
6. Birbirinden güzel mis kokan çiçeklerin ve ilginç bit- 9. Sabah ekinler çiğdir. Gün doğmadan önce yaş ekinler
kilerin arasından yukarıya doğru çıkıyoruz. Hafif hafif ağırdır. Yel esince ağır ağır dalgalanır. Gün doğup da
esen rüzgâr yol boyunca bizi serinletiyor. Tepede bizi çiğler kalkınca ekinlerdeki dalgalanma artar. Kocaman
bekleyen bir sürpriz var: masmavi bir krater gölü! Hemen ovayı kaplayan ekinler tüy gibi hafiftir artık. Yel, tüy gibi
durup fotoğraf çekmeye başlıyoruz. hafif ekinleri toprağa değecek kadar yatırır.
Bu metinde aşağıdaki duyuların hangisinden yarar- Bu metinde aşağıdaki düşünceyi geliştirme yöntem-
lanılmamıştır? lerinden hangisi kullanılmıştır?
A) İşitme B) Görme A) Benzetme B) Kişileştirme
C) Koklama D) Dokunma C) Örnekleme D) Tanımlama
99
PARÇADA ANLAM
14.Bölüm
Anlatım Özellikleri, Metinde Olay Örgüsü, Ortak Metin, Görsel Okuma
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Anlatım Özellikleri
Anlatımın özgünlük, yalınlık, duruluk, açıklık, doğallık, akıcılık unsurlarının bulunması metni iyi bir yazı hâline getirir.
Özgünlük
Yalnız kendine özgü bir nitelik taşıyan, orijinal metinlerde özgünlük özelliği vardır.
Yalınlık
Sanatlı, süslü anlatımdan uzak olmaktır. Yalın metinlerde söz sanatlarına yer verilmez.
Duruluk
Bir yazıda gereksiz ek ve sözcüklere yer verilmemesidir.
Açıklık
Tek bir yargının belirtildiği, anlatımın karmaşık olmadığı yazıların özelliğidir.
Doğallık
Anlatılmak istenenlerin yapmacıklıktan uzak içten geldiği gibi anlatıldığı özelliktir.
Akıcılık
Yazının kolay okunabilmesi ve rahatsız eden kelimelerin kullanılmamasını ifade eder. Akıcılıkta sözcükler kolay okunmalıdır.
Yoğunluk
Yazının duygu ve düşünce bakımından zenginliğini ifade eder.
Özlülük
Az sözle çok şey anlatmaktır. İçerik az sözle kolay anlaşılır şekilde yazılır.
Alıştırma - 1
Metinde bahsedilen yazarın kitaplarındaki anlatım özelliklerini işaretleyiniz.
Ayla Çınaroğlu en genç yazarımız çünkü yeniliklerden vazgeçmi- Özgünlük
yor. Kitap kapağı tasarlarken, resim çizerken, metin kurarken, dil
oluştururken deneysellikten çekinmiyor; eskiye takılı kalmıyor.
Yalınlık
Üstelik de bunu hayal gücünü içi boş bir balon gibi şişirip bilim
kurgular, fantastik eserler yazarak değil “gerçeği” metnin merke-
zine alarak yapıyor. Öykü, duru ve sade iken anlatım ve dil, okuru Açıklık
sımsıkı sarıyor ve kitap bittiğinde asla aynı insan olamıyorsunuz.
Yoğunluk
100
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search