6.Sınıf Dorya Türkçe Sınıf İçi Uygulama Klavuzu_edited_edited

Anlatım Özellikleri, Metinde Olay Örgüsü, Ortak Metin, Görsel Okuma


Kılavuz Bilgi

Görsel Okuma
Görsel; yazılı metinlerin dışında kalan resim, fotoğraf, afiş, sembol, şekil, işaret, harita, tablo, grafik, karikatür vb. ögelere
verilen genel bir isimdir. Yazılı metin dışındaki bu ögeleri anlamlandırma ve yorumlama işine ise “görsel okuma” denir.



Alıştırma - 2
Grafikte bir ortaokulun tüm 6. sınıf öğrencilerinin okudukları kitap türlerinin yüzdelikleri verilmiştir. Bu grafikten
çıkarılamayacak yargıları işaretleyiniz.



Türler 1. Anı, öykü ve şiir türlerinin okunma oranları toplamı romandan
10% fazladır.
1. Öykü
15% 2. Kız öğrenciler, erkek öğrencilerden daha çok roman okumaktadır.
45% 2. Roman
30% 3. Şiir 3. Şiir, en az okunan kitap türüdür.
4. Anı
4. Öykü ve roman eşit oranda okunmaktadır.



Kılavuz Bilgi

Ortak Metin
Ortak metin sorularında verilen iki metin arasındaki farklı veya benzer özellikler bulunur. Ortak metin sorularında,
öncelikle soru kökü okunmalı, her iki metinin de konu ve ana düşünceleri tespit edilmeli, benzer ya da ortak özellikler
belirlenmelidir.

Alıştırma - 3

Aşağıdaki iki metinde bahsedilen kitapların ortak yönlerini işaretleyiniz.

Çocuk edebiyatının en üretken isimlerinden biri Sevim Ak. 1. Okuyucularında heyecan uyandırmaları
Birçoğumuzun kitaplığında onun imzasını taşıyan kitaplar
yan yana durur. Naif üslubu ve sürprizli hayal gücüyle, 2. Ödüllü yazarlarının olması
elden bırakılmayacak kitapların yaratıcısı olan Sevim Ak’ın 3. Mesaj içeriği taşımaları
Küçük Sırlar isimli küçücük kitabı, tekrar tekrar okuma hissi yaratacak
bir mesaja sahip. 4. Yeniden okuma isteği uyandırmaları

Behiç Ak’ın yeni romanı Kedilerin Kaybolma Mevsimi’ni 5. Kedilerin yaşantılarından bahsetmeleri
elime alır almaz hevesle başladım okumaya. Bir mahal-
lede tüm evcil kedilerin ortadan kaybolmasıyla gelişen 6. Sürprizli bir sona sahip olmaları
olaylar zincirini anlatan roman, sürprizli bir sona sahip.
Behiç Ak’ın öteki yapıtları gibi mesajlarla yüklü bir roman Kedilerin
Kaybolma Mevsimi.


101

Anlatım Özellikleri, Metinde Olay Örgüsü, Ortak Metin, Görsel Okuma




Kılavuz Bilgi

Metinde Olay Örgüsü
Olay metinlerinde; olay, şahıs, zaman ve yer metnin esas unsurlarıdır. Kişi (şahıs/varlık) kadrosu, metinlerde anlatılan
olayları yaşayan ya da gözlemleyen kişi veya kişilerdir. Zaman, metnin anlatıldığı kısımda geçen süreyi verir. Yer (mekân),
olayın geçtiği ya da yaşandığı yedir. Olay, metinde anlatılan olay ya da yan olaylardır.



Alıştırma - 4

Bu metnin olay örgüsünü yazınız. Olay Yer


Pırıl pırıl bir yaz sabahıydı. Her bayram yaptığımız gibi
büyüklerin ellerinden öpmüş, arkadaşlarla birlik olup
konu komşunun kapısını çalmış, ayaküstü ziyaretleri-
mizden sonra sabredemeyerek bayram için mahallede
kurulmuş lunaparka varmıştık. Sonrası, yılın en zevkli
Zaman Kişiler
birkaç saati… Kayık salıncağı neredeyse alabora edene
kadar hızlandırmalar… Çarpışan otolarda sıra gelince
bütün arkadaşlarımızın birbirine çarpmaya çalışması…



Alıştırma - 5

“Yemyeşil çimenler, mis kokulu rengârenk çiçekler ve masmavi bir havuz…” Bu cennetimsi güzelliğin içine serpiştirilmiş
yirmi tane minnacık, masal evinden oluşan Dostlar Sitesi’ne hoş geldiniz! Şehrin kir pasından ve gürültüsünden uzakta,
mütevazı bir yazlık öğretmenler sitesi Dostlar Sitesi. Eray ve ablası Nilay, okullar kapandıktan sonra yeni taşındıkları
evlerinde, anne ve babalarıyla, ilk defa yaz tatillerini geçiriyorlar. Babalarının okuldan çalışma arkadaşı olan Nihat Bey
Amca’nın da, eşi Güler Hanım ve oğulları Korhan’la birlikte yan evde oturuyor olması çocuklara kalabalık ve neşeli bir
tatil geçirme fırsatı veriyor.

Bu metnin olay, yer, zaman, kişi unsurlarının aşağıdakilerin hangisinde doğru verildiğini işaretleyiniz.


Olay Yer Zaman Kişiler
Çocukların keyifli bir yaz tatili yaşamaları Dostlar Sitesi Yaz Eray, Nilay, anne babaları, Nihat Bey Amca,
1.
Güler Hanım, Korhan, Yazar
Siteye yeni taşınan çocukların çeşitli Havuz Kenarı İlkbahar Eray, Nilay
2.
maceralar yaşaması
Evlerinden taşınan ailelerin çocukları için Öğretmen Evi Sonbahar Eray, Nilay, Yazar
3.
bir tatil planı yapmaları
Yeni bir siteye taşınan çocukların Dostlar Sitesi Yaz Eray, Nilay, anne babaları, Nihat Bey Amca,
4. arkadaşları ve aileleriyle neşeli bir tatil Güler Hanım, Korhan
geçirmeleri




102

PARÇADA ANLAM
Anlatım Özellikleri, Metinde Olay Örgüsü, Ortak Metin, Görsel Okuma


Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1

1.
Kimi insanlar olmayacak hevesler peşinde koşup durur. Nasreddin Hoca böylelerine ders vermek istemiş bir gün.
Elinde koca bir bakraç yoğurt mayasıyla gölün kenarına gelmiş. Başlamış kaşık kaşık dökmeye:

– Ne yapıyorsun Hoca, demişler.

– Göle yoğurt mayası çalıyorum, demiş kıs kıs gülerek.

– Olur mu demişler, göl yoğurt mayası tutar mı hiç? Hoca cevabı yapıştırmış tabii:

– Ya tutarsa...


Bu metinde aşağıdaki ögelerden hangilerinin olduğunu işaretleyiniz.


Olay Mekân Zaman Kişiler





2. Aşağıdaki görsellerden, farklı bir mesaj içereni işaretleyiniz.
1 2




















3 4



















103

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1


3. Aşağıda tarifleri verilen yemeklerin ortak özelliklerini işaretleyiniz.



Balık Pilaki Lüfer Pilavı

4 kişilik 4 kişilik

2 adet levrek / ½ maydanoz / 1 adet limon / ½ çay bardağı 3 adet lüfer / 2 su bardağı pirinç / 1 çay bardağı zeytinyağı
zeytinyağı / 1 yemek kaşığı tereyağı / 1 çay kaşığı tuz / ½ çay kaşığı tarçın / 2 çay kaşığı tuz

Balıkların filetosunu çıkarın. Tuzlayıp bekletin. Daha sonra Balıkları temizleyip filetosunu çıkarın ve hafifçe tuzlayın.
soğanı yarım parmak kalınlığında halkalar hâlinde doğ- Tencereye zeytinyağını koyup, tuz ve 4 su bardağı suyu
rayın ve yarısını balığın altına dizin. Üzerine kalan soğan ekleyin. Kaynamaya başlayınca pirinci yıkayın ve suyun
dilimlerini yerleştirin. Zeytinyağı ve tereyağını ekleyip kısık içine koyun. Balıkları da pirincin üzerine yatırın ve kapağını
ateşte 25-30 dakika pişirin. Pişirmenin son 10 dakikasında kapatın. Tamamen suyunu çektiğinde biraz dinlendirip
dilimlenmiş limonu ilave edin. Piştikten sonra, ince kıyılmış pilavı tabaklara alın ve üzerlerine balıkları yerleştirip tarçın
maydanoz serperek sıcak veya soğuk olarak servis edin. serperek servis edin.




1. Balık yemekleri olmaları 5. Malzemelerinde balık, zeytinyağı ve tuz bulunması

2. Balıkların fileto şeklinde kesilmesi 6. Sıcak servis edilmeleri

3. Pişme süreleri 7. Dört kişilik porsiyon içermeleri

4. Maydonozla süslenmeleri


4. Aşağıda verilen metinleri ve anlatım özelliklerini eşleştiriniz.

1. Chris Wooding, en temel korkularımızı 2. Pek çok edebiyat eleştirmeni, edebiyat-
kurcalıyor ve hitap ettiği yaş grubunun ta, Charles Dickens’ın 19. yüzyıl Viktorya
Akıcılık
dilinden konuşmayı ve karmaşık ifade- Dönemi Londrası tasvirinden daha iyi bir
lerden kaçınmayı başararak tüyler ürper- dönem-şehir-durum tasviri olmadığını
tici bir hikâye anlatırken kahramanlık, söyler.
cesaret, sevgi ve dostluk gibi kavramları Özgünlük
da öne çıkarıyor.



3. Kitabın en çarpıcı özelliği ve başarılı 4. Aytül Akal’ın, ergenlik çağındaki iki genç Doğallık
yönü, anlatımındaki içtenlik ve sohbet oğlana, nasıl sorumluluk sahibi birer
havası. Her soruna ayrılan iki üç sayfalık genç olunması gerektiğini anlatan bir
bölümde, öncelikle sorun ortaya konup annenin çocuklarıyla maceralarını akıcı
açıklanıyor; sonrasında “Oyun sende!” Açıklık
başlığı altında çocuğun sorunu çözmek bir dille anlattığı kitabı Oğlum Nerdesin,
için neler yapabileceği konusunda ipuç- altın değerindeki önerileriyle dikkat
ları veriliyor. çekiyor.

104

PARÇADA ANLAM
Anlatım Özellikleri, Metinde Olay Örgüsü, Ortak Metin, Görsel Okuma


Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2

1. Türkçe Matematik Fen ve Teknoloji Sosyal Bilgiler

Çarşamba 17.00 15.00 16.00 14.30
Perşembe 17.30 14.00 16.30 17.00
Cuma 14.00 15.30 16.00 15.00
Cumartesi 13.00 14.00 15.00 16.30

Deniz, tabloda belirtilen gün ve saatlerin birinde okulunda yapılan etüt dersine katılmak istemektedir.

• Deniz’in hafta içi dersleri 16.30’da bitmektedir.

• Deniz ders bitiminde yapılan bir etüte girmek istemektedir.

• Perşembe günleri okul çıkışında voleybol antrenmanına gitmektedir.

Bu bilgilere göre Deniz’in girebileceği etüt dersini ve saatini tabloda yuvarlak içine alınız.



2. Aşağıdaki iki metine göre, golden ve labrador cinsi köpekler arasındaki farkı işaretleyiniz.


Golden Neler Yapar ? Labrador Neler Yapar?

Sağlam ve güçlü, koku alma duyusu gelişmiştir. Ba- Koku alma duyusu çok gelişmiştir. Sahibiyle uyum
taklıkta avlanabilir. Avı bulur ve getirir. Toprakta ve suda içinde çalışmayı bilir. Bataklık ve sulu arazilerde avı getir-
gayet iyi çalışır. İyi huylu olduğu için insana eşlik eden me konusunda mükemmeldir. Suya dalma alışkanlığını
köpek olarak da değerlidir ve aile hayatına uyum sağlar. yüzyıllarca sürdürmüş, ağlarını toplayan balıkçılara yar-
dımcı olmuştur. Soylu, sağlıklı ve dayanıklı bir köpektir.


















1. Avlanmada kullanılmaları

2. İnsanlara eşlik etmeleri

3. Koku alma duyularının gelişmiş olması

4. Aile hayatına uyum sağlamaları


105

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2


3. 6.
Basketbol, elle idare edi-
len bir topla oynanan
popüler bir takım oyunu
ve spor dalı. Profesyonel
basketbolda beşer kişilik
iki takım, yerden yüksekliği 3,05 metre olan ve pota
adı verilen, yere paralel konumdaki bir çemberden
topu geçirerek rakibinden daha fazla sayı yapmak
Eski fotoğraflar geçmiş yaşamla ilgili birçok detayı göz suretiyle, onar dakikalık dört periyottan oluşan
önüne sermektedir. maçı kazanmaya çalışır.

Buna göre yukarıda verilen fotoğraftan, dönemin
özellikleriyle ilgili hangi detaya ulaşılamaz?
21. yüzyıl itibarıyla 200’ün
A) Günlük kıyafetler B) Ticaret yaşamı üzerinde ülkede 250 mil-
C) Balıkçılık faaliyetleri D) Toplumsal kurallar yonu aşkın oyuncu tara-
fından oynanmaktadır
ve dünyadaki en popüler
spordur. Oyuncuların amacı, temelde ayak olmak
üzere vücudunun belli kısımlarını kullanarak (eller
4. “Gençler için macera kitapları ve fantastik kitaplar yazan ve kollar hariç) topu karşı takımın kalesine sokarak
kimi yazarların üzerinde kalemini ürkekçe oynattığı gol atmaktır.
bazı konuları Owen; rahat, apaçık ve basit bir anlatımla,
çekinmeden aktarmış…” cümlesinde hangi anlatım
özelliğinden bahsedilmektedir?
Bu iki metne göre basketbol ve futbol arasındaki
A) Doğallık B) Duruluk
fark aşağıdakilerden hangisidir?
C) Akıcılık D) Yoğunluk
A) Takımlarla oynanmaları
B) Oyuncu sayıları
C) Popüler oyunlar olmaları
D) Topla oynanmaları
5. Korsan gemisinde bir motor dairesinin olması, Papkin’in
malikânede “temizleme spreyi” kullanması gibi tu-
haflıklar bir yana; gemide ambar kapağının “yerde
durması”, Papkin’in kitabın sonunda Allah’a “teşekkür
etmesi” gibi anlatımdaki bazı sürçmeler de yazarın
……………………… anlatım özelliğine önem verme-
diğini gösteriyor.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-
gisinin getirilmesi en uygundur?


A) Duruluk B) Özgünlük
C) Doğallık D) Özlülük

106

METİN TÜRLERİ
15.Bölüm
Bilgi Verici Metinler, Hikâye Edici Metinler


Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar

Kılavuz Bilgi

Bilgi Verici Metinler
Deneme
Bir yazarın herhangi bir konudaki düşüncelerini kanıtlama gereği duymadan, kendi kendine konuşuyormuş gibi anlattığı
türdür. Denemelerde samimi bir üslup kullanılır.
Gezi Yazısı (Seyahatname)
Kişilerin gezip gördükleri yerler hakkında bilgi verdikleri yazılardır. Gözlem gücüne dayanan bu yazılar, yazarın duygu ve
düşüncelerini içerir.
Sohbet (Söyleşi)
Yazarın duygu ve düşüncelerini, karşısındaki biriyle konuşuyormuş gibi aktardığı türdür. Sohbetlerde samimi bir üslup
kullanılır.
Makale
Bir tezi savunmak ya da bilgi vermek amacıyla yazılan, yazılanların kanıtlarla desteklendiği türdür. Makaleler, gazete ve
dergilerde yayımlanır. Ciddi bir üslup kullanılır.
Fıkra (Köşe Yazısı)
Yazarın güncel konularla ile ilgili görüşlerini, kanıtlama gereği duymadan aktardığı, gazetelerde yer alan köşe yazılarına
denir. Fıkralarda samimi bir üslup kullanılır. Fıkralar, mizahi metin türüyle karıştırılmamalıdır.

Eleştiri
Herhangi bir sanat yapıtı ya da sanatçıyla ilgili olumlu ya da olumsuz düşüncelerin verildiği yazılardır.
Biyografi (Yaşam Öyküsü)
Önemli, hayatı merak edilen kişilerin hayatının tamamının veya bir kısmının anlatıldığı yazılardır. Kurgusallık yoktur, ger-
çekler verilir.
Otobiyografi (Öz Yaşam Öyküsü)
Bir insanın kendi hayatını kendi anlattığı yazılardır.
Mülakat
Herhangi bir sosyal konu ya da sorun üzerinde, uzman kişi ya da kişilerle yapılmış konuşmaları yansıtan yazı türüne denir.
Tutanak
Meclis, kurul, sınıf gibi yerlerde söylenen sözlerin olduğu gibi yazıldığı türdür.

Mektup
Bir düşünce, duygu veya dileğin iletilmesi amacıyla yazılan yazılardır. Mektuplar; özel mektuplar, edebi mektuplar, iş
mektupları ve resmî mektuplar olmak üzere dört grupta incelenirler.
Dilekçe
Bir isteği, bir şikâyeti duyurmak veya bir konuda bilgi vermek, bilgi istemek için yazılan imzalı başvuru yazılarına denir.
Haber Yazısı
Toplumda ve çevrede meydana gelen çeşitli olayları, halka duyurmak amacıyla hazırlanan yazılardır.
Günlük (Günce)
Kişilerin yaşantılarını veya gözlemlerini tarih belirterek günü gününe aktardıkları türdür.




107

Bilgi Verici Metinler, Hikâye Edici Metinler


Alıştırma - 1


Aşağıdaki paragrafların hangi metin türüne ait olduğunu yazınız.
1. Mine Soysal, yazar ve yayıncı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesini bitirdikten sonra bir süre arkeolog, araştırmacı
olarak çalıştı. Türkiye’nin farklı bölgelerinde kazı ve yüzey araştırmalarına katıldı. 1996’da Günışığı Kitaplığı’nı kurdu. Çocuk
edebiyatımızda önemli yer edinen birçok kitabın editörlüğünü üstlendi. Bugüne kadar on binlerce öğrenciyle interaktif
tartışma programları yapan Soysal, Günışığı Kitaplığı’nın genel yayın yönetmenliğini yapıyor.
……………………………………………………………………………………………..


2. Klarnetin sesini takip edin!
08.12.2016 Perşembe

ABARTMIYORUM. Türkiye’de sanat adına atılan bir adım, başka alanlardaki bin adım değerindedir. İnsanoğlunu uygarlık
düzeyine çıkaran, onu eğiten, ona insanı ve dünyayı sevmeyi öğreten, hoşgörü kazandıran en önemli öge sanattır. Fırça
tutan, kalem taşıyan, taşı yontan, yayını çeken, sazını üfleyen birinin eli topa, tüfeğe gitmez.

Vahşeti ortadan kaldıracak tek çözüm sanatı yaygınlaştırmaktır.
Atatürk’ün sanatı/sanatçıyı nasıl yücelttiğini tekrarlamaya gerek var mı?

………………………………………………………………………………………


3. Gent Üniversitesinden Prof. Arne Roets, 40 deneği bir bilgisayarın önüne oturtuyor ve ipuçlarını kullanarak bazı rakamları
tahmin etmelerini istiyor. Denekler, bazı durumlarda rakamları doğru tahmin edip etmediğini biliyor; bazı durumlarda ise
bilmiyor. Bu sırada profesör, deneklerin kalp atışlarını ve derideki hareketliliklerine bakarak onların stres seviyesini ölçüyor.
Deney sonunda keşfediyor ki bir grup denek, deneyin sonucunu öğrenemeyince strese giriyor, diğer grup ise girmiyor.
…………………………………………………………………………………


4. Delhi Havaalanı’na sabaha karşı iniyoruz. İnsan kalabalığı, kokular, renkler ve kültürlerden oluşan bir karmaşa beklerken
son derece sakin, modern bir havaalanında buluyoruz kendimizi. Dışarı çıktığımızda ise yüzümüze çarpan (sabah serinliğine
rağmen) 35 derece sıcaklık ve üzerimize üşüşen Riksha (üç tekerli, bazen motorla bazen insan gücüyle çalışan bisiklet-
taksiler) şoförleri karşılıyor bizi. Dersimize çalıştık, eğer etrafta resmi bir Riksha durağı varsa (ki havaalanlarında mutlaka
var) sokaktan Riksha çevirip kazık yememek lazım. Duraktan bir Riksha’ya binip bizi eski şehrin turistik merkezi olan Pahar
Ganj’a götürmesini istiyoruz.
………………………………………………………………………………………


5. Kendimizi kaptırmamaya çalıştığımız çocukça, yakışıksız bir durumumuz vardır: Dertlerimizle kendimizi dostlarımıza
acındırmak, kendimize vah vah dedirtmek. Başımıza gelenleri büyütür, şişirir, karşımızdakini ağlatmak isteriz neredeyse.
Başkalarını kendi dertleri karşısında soğukkanlı gördük mü överiz ama soğukkanlılığı bizim dertlerimize karşı gösterdiler
mi darılırız, kızarız. Dertlerimizi anlamaları yetmez, yanıp yakınmalarını isteriz. Oysaki insan sevincini büyüterek anlatmalı,
üzüntülerini küçülterek. Kendini yok yere acındıran gerçekten dertli olunca acınmamayı hak eder.

………………………………………………………………………………………





108

Bilgi Verici Metinler, Hikâye Edici Metinler


Alıştırma - 2


Aşağıdaki örneklerle metin türlerini eşleştiriniz.

İnsanların beğenileri birbirine uymaz. O belki kırmızıdan hoşlanır,
siz yeşili seviyorsunuzdur. O belki Wagner’in müziğini beğeniyor,
siz Mozart’ı yeğliyorsunuzdur. Beğenileri sizinkine uymuyor diye,
1.
onu beğenisizlikle, kabalıkla mı suçlayacaksınız? Ona kızacak
mısınız? Onun da sizin de beğendiğiniz şeyleri yansız olarak
değerlendirmelisiniz.

a. Mektup
Ailenin tek çocuğu olarak İstanbul’da dünyaya geldim. 2,5 yaşın-
dayken babamı kaybettim. Annem, anneannem ve teyzemlerle

2. büyüdüm. Ailemin hep memnun olduğu bir çocuktum. Okul
başarımla da onların gurur kaynağı oldum. Gelecekle ilgili çok
net hedeflerim yoktu. Uzun zaman casus olmayı istedim. Ama
11 yaşından itibaren tek hayalim şarkıcı olmaktı.
b. Deneme

Adana, 30.1.1951

Sevgili Sait,


(…) Senin son kitabını okudum. Yalnız Sait’e has, Sait’ten başka-
larının elinde adileşecek bir tarz. Kim ne derse desin, sen özgün
3. ve şahsına münhasır büyük bir Türk hikâyecisisin! Hikâye ve
c. Otobiyografi
romanlarının bir kelimeyle yazılarının havası; sihirli, büyülü bir
şeyler taşıyor. İstanbul’u senin yazıların kadar hiçbirisininki taşı-
mıyor. Oktay Akbal biraz o havaya yaklaşıyor gibi ama nerde…
Orhan Kemal




Severim gerçekçi edebiyatı. Bu yaşa değin en çok onun ürünlerini, d. Sohbet
o yolda yazılmış hikâyeleri, romanları, hep o çığırı öven deneme-
leri, eleştirileri okudum. Bir hikâyede, bir romanda anlatılanların
gerçekte olanlara benzememesi, çok kimseler gibi benim için de
4. büyük bir suçtur. Peri masallarından, dev masallarından çocuk-
luğumda bile pek hoşlanmadım. Olmayacak şeyler, benzerleri
görülmeyecek insanlar anlatan hikâyeler arasında beğendiklerim
yoktur demeyeceğim ama onlarda da gerçeği aradım.





109

Bilgi Verici Metinler, Hikâye Edici Metinler



Kılavuz Bilgi

Hikâye Edici Metinler

Hikâye (Öykü)
Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayları; yer, zaman, kişi ve olay unsurları ile anlatan kısa, kurgusal yazılardır.
Roman
Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayları; yer, zaman, kişi ve olay unsurları ile anlatan uzun, kurgusal yazılardır. Yer,
zaman, kişi ve olay unsurları hikâyeye göre çok daha geniştir.

Masal
Olağanüstü olayların ve kişilerin yer aldığı kurmaca bir türdür. Masalın amacı ders vermek olduğu için masalların sonunda
iyiler kazanır, kötüler kaybeder. Masallar genellikle bir tekerleme ile başlar.

Fabl (Öykünce)
İnsan dışı varlıklara insana özgü nitelikler vererek ders verme amacıyla yazılan yazılardır. Şiir ya da düzyazı şeklinde
yazılabilir.

Efsane (Söylence)
Halkın inanışına dayanan, içerisinde olağanüstü unsurlar bulunan türdür.
Destan
Toplumları, milletleri etkileyen gerçek bir olaydan yola çıkılıp zaman içerisinde olağanüstülükler kazanan türdür.
Tiyatro
Sahnede canlandırılmak amacıyla yazılan, yaşanmış ya da yaşanması mümkün olayları anlatan türdür.
Anı (Hatıra)
Edebiyatta kişisel yaşantının bütününü veya belli bölümlerini kapsayan, bu dönemlerdeki gözlemleri dile getirmek
amacıyla yazılmış metinlerdir.


































110

Bilgi Verici Metinler, Hikâye Edici Metinler


Alıştırma - 3


Aşağıdaki paragrafların hangi metin türüne ait olduğunu yazınız.
1. Hun ülkesinin kuzeyinde So adı verilen bir ülke vardı. Burada, Hunlarla aynı soydan olan Göktürkler otururdu. Bir gün
Göktürkler So ülkesinden ayrıldılar. Bu sırada başlarında Kağan Pu adlı bir yiğit vardı. Kağan Pu’nun on altı kardeşi bulunu-
yordu. On altı kardeşten birinin annesi bir kurttu. Annesi Göktürklerce en kutsal yaratıklardan biri olarak bilinen ve böyle
kabul edilen bir kurt olduğu için delikanlı, rüzgârlara ve yağmura söz geçirir; bu iki kuvveti buyruğu altında tutardı.
…………………………………………………………………………………………….

2. Vaktiyle bir falcı; şehrin kralına, kızını bir yılanın zehriyle öleceği kehanetinde bulunur. Kızını çok seven kral, kızını korumaya
almak için Salacak açıklarındaki kayalıklara bir kule inşa ettirir ve kızını bu kuleye yerleştirir. Günlerden bir gün, şehirden
kuleye gelen bir meyve sepetinden çıkan yılan, kızı sokar ve kız ölür.

…………………………………………………………………………………………..
3. İstanbul, 21 Haziran 1974

Sahaflarda Emil Ludvvig’in Juillet 1914 adlı kitabını bularak aldım. Böyle bir kitabı Paris’te bile bulamam. Fransızlar tükenen
bir kitabın yeni bir baskısını kolay kolay yapmıyorlar. Gerçi romanlar bu eğilimin dışında ama sanırım Ludvvig gibi yazarları
okumak isteyecek yeni okurlar vardır. Bu, bana şunu da düşündürttü: İnsanoğlu kültürünü istediği gibi değil, bulabildiği
kitaplara göre ayarlayabilir.
…………………………………………………………………………………………..

4. …………(Ali Rıza Bey’in kızlarında yaprak dökümü kendini göstermektedir.)
Leyla, artık her gün kadife mantosunu giyiyor; başını alıp sokak sokak geziyordu. Ali Rıza Bey, ilk zamanlarda bu gezintilere
ses çıkarmıyordu. Ne yapsın çocuk, dertli idi. Kırlarda, sokaklarda rastgele dolaşmak kadar hiçbir şeyin gam dağıtmadığını
tecrübeleriyle biliyordu. Öyle de olmasa Dolap Sokak’taki ev oturulur gibi değildi. Hele kısa kış günlerinde öğleden iki saat
sonra odalar, lambasız oturulamayacak kadar kararıyordu. Böyle olmakla beraber zaman geçtikçe Ali Rıza Bey’de düşünceler,
korkular uyanıyordu. Bir genç kızın bu kadar fazla dolaşması doğru bir şey değildi. Hele ara sıra çok gecikiyordu. Sonra eski
sosyeteye devam edenlerden bazılarıyla tekrar ahbap olmuştu.
…………………………………………………………………………………………..

5. Görmüş geçirmiş, anasının gözü bir horoz
Tünemiş bir ağacın dalına.
Kurnaz tilki, sesini yumuşatarak ona
Dedi ki: “Kardeşçiğim, artık dostuz;
Barış oldu hayvanlar arasında.
Müjde getirdim sana, in de bir öpüşelim; ………….................................................…………………
Ama Allah aşkına oyalanma;
Çünkü bilirisin ya, başımdan aşkın işlerim.
Oysaki siz serbestsiniz daima,
İşleri düşünemeyebilirsiniz;
Hem artık size yardım da ederiz.
Ama kuzum, in de aşağıya bir
Doya doya öpeyim gözlerinden.” …………………………………………………


111

Bilgi Verici Metinler, Hikâye Edici Metinler


Alıştırma - 4


Aşağıdaki örneklerle metin türlerini eşleştiriniz.


Unutamam o günü, dersteydik. Akademiden Dolmabahçe görünüyordu. Bah-
çeden bir çığlık gelmişti. O ses hâlâ hatırladıkça yüreğimi yakar:

1. — Atatürk öldü!

Fırladık sınıftan, Akademinin rıhtımındaydık, Dolmabahçe’nin çatısındaki bay-
rak yarıya inmişti. Şimdi ne yapacağız? Öğretmeniyle, öğrencisiyle o şaşkınlığı a. Anı
unutamam. Müdürümüz Mareşal Çakmak’ın damadı Burhan Toprak’tı.



Bir varmış, bir yokmuş. Bir zamanlar, sevimli, küçücük bir köyde yoksul bir köylü
2. yaşarmış. Bu köylünün bir tavuğu varmış. Köylü bu tavuğu çok severmiş. Tavuk
da ona her gün bir yumurta yaparmış. Ama bu yumurtaların ilginç bir özelliği b. Tiyatro
varmış: Yumurtalar altındanmış. Köylü her gün kümesten aldığı altın yumurtayı
şehre götürür, kuyumcuda satarmış.







Einstein – ( Kısa pantolonlu, saçları darmadağınık bir hâlde, elinde kömür kova-
sıyla girer. Kovayı sobanın yanına bırakır. ) Merhaba Milevya! Nasılsın? c. Masal
3.
Milevya – ( Yoksul giyimlidir. Omuzlarında şalı vardır. ) Nasıl olabilirim. Gördüğün
gibi bezleri kurutuyorum. ( Topladığı bezleri katlar, sepete koyar. )

Einstein – ( Sandalyeye kurulur. Bacak bacak üzerin atar. ) Özel Görecelik Teorim
ile ilgili yazımı bilim dergisinde yayımlamışlar. Bundan böyle çocuk bezi kurut-
maya son. Odun kömür taşımaya son. Zengin olacağız Milevya. Kocan ünlü bir d. Hikâye
fizikçi artık. ( Dalgınlaşır. Yerdeki kâğıtlarına eğilir. )




Çocuk sayılabilecek kadar küçük yaştaki bir genç, değerli taşlara ilgi duyuyordu
bu yüzden mücevher ustası olmaya karar verdi. “Bu mesleği yapacaksam iyi bir
mücevher ustası olmalıyım.” diye düşünerek ülkedeki en iyi mücevher ustasını
4.
aramaya başladı. Sonunda buldu, yanına vardı, bir süre bekledikten sonra
usta tarafından kabul edildi. “Anlat dinliyorum.” dedi usta. Genç, taşlara ilgi
duyduğunu ve iyi bir mücevher ustası olmaya karar verdiğini heyecanla anlattı.





112

METİN TÜRLERİ
Bilgi Verici Metinler, Hikâye Edici Metinler


Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1

1. Verilen yazı türlerini ve yazıları eşleştiriniz.
a
Mehmet Atilla, “Bilgisayardaki Saklambaç” isimli beş öyküden oluşan kitabında,
kıssadan hisse çıkarılacak öykülere imza atıyor. Çocuk ve gençlik edebiyatının
nitelikli örneklerine imza atan Atilla, öykülerinde bizleri birbirinden farklı ma-
ceralara davet ederken bir yandan da ders vermeyi ihmal etmiyor. Nasreddin
Hoca’nın yetiştiği topraklardan beslenen Atilla, emanet aldığı mirası başarılı bir
şekilde kullanırken öyle sırf ders vermek için bir şeyler anlatmıyor.

b “İstanbul’un Tadı Tuzu” başlığını okuduğunuzda ne düşünürsünüz, hangi Sohbet
tatlar aklınıza gelir, kim bilir? Neden tatlı ve tuzlu deriz de mayhoş, ekşi ya da
acı demeyiz bu da bilinmez ama söz konusu İstanbul olunca tat yelpazesinin Eleştiri
anlatılmak istenenden çok daha fazla olduğuna emin olun. Sumaksız ya da
isotsuz bir İstanbul mutfağı pek yavan, tatsız bir şey olurdu. İstanbul’un farklı Deneme
kültürel katmanlarının iç içe geçmesiyle oluşan lezzet unsurlarının kapsamlı
hikâyesini yazmak imkânsızmış gibi gelebilir.


c
Test sisteminin yoruma dayalı olduğunu, düşünüldüğü kadar kötü bir sistem
olmadığını savunuyor insanlar. Neden? Bence test sınavında başarılı olabilmek
için sadece bilgi yeterli değildir. Yorum, analiz ve doğruyu yanlıştan ayırma
becerisi ister. Test için ezberlenmesi gerektiği yanlış bir yargıdır. Hani şikâyet
ediyor ya öğrenci “Çok çalışıyorum ama bunu sınava bir türlü yansıtamıyorum”
diye. Çalışıyorum, dediği ezberlemektir. Yansıtamıyorum, dediği de bilgiyi kul-
lanma becerisinin eksikliğidir.


2. Verilen metnin aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait bir metinden alınmış olduğunu işaretleyiniz.



Çocukluğum değişik kentlerde geçti. Bu nedenle neredeydi, anımsamı-
yorum; İzmir, Balıkesir ya da Ankara. Bir kırtasiyede, ciltli bir çocuk dizisi Anı
satılıyordu. Herhâlde İnkılap Yayınları’nın bir dizisiydi. Her kitap için özel,
göz alıcı kapak resimleri yapılmıştı. İlkokul çağı. O zaman, Jules Verne’in Biyografi
iflah olmaz bir hayranı, onun obur bir küçük okuru idim. Kırtasiyeye ayda
bir yeni kitaplar gelirdi, bu yeni kitapları orada hevesle karıştırırdım. Ama
Günlük
hemen alamazdım hepsini, param yetmezdi.


Mektup



113

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1


3. Bu metinle ilgili yandakilerden hangilerinin söylenebileceğini işaretleyiniz.


Bir zamanlar, ülkenin birinde Firaz isminde saf bir oğlan yaşarmış.
Hayattaki tek emeli, ustasının gözünde başarılı mı başarılı bir Yer ve zaman belli değildir.
terzi kalfası olmakmış. İyi mi iyi, çalışkan mı çalışkan olmasına
rağmen bir kusuru varmış Firaz’ın. Ne kadar çalışırsa çalışsın Olağanüstü unsurlara yer verilmiştir.
bir türlü beceremiyormuş teyelleri sımsıkı, ilikleri koskocaman,
düğmeleri ise dümdüz dikmeyi. Parmak uçları iğne delikleriyle
Halkın inanışından yola çıkılarak
dolu, yine azar üstüne azar işittiği bir gün ah etmiş dolunaya: “…
yazılmıştır.
İyi bir terzi olabilmek için neler vermezdim…” Uzaklardan, kara
pelerinli bir cadı feryadını duyarak yanına gelmiş Firaz’ın: “Çok Yaşanmış veya yaşanması mümkün
ama çok iyi bir terzi olmak istiyorsan eğer sana yardım edebilirim. olaylar ele alınmıştır.
Ben Dikiş Cadısı’yım.”




4. Bu karikatürdeki ayının yaşadığı olayı anlatmak istediği yazı türünü işaretleyiniz.











Anı




Tutanak





Mektup























114

METİN TÜRLERİ
Bilgi Verici Metinler, Hikâye Edici Metinler


Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2

1. Aşağıdaki görselleri ve ifade ettikleri yazı türlerini eşleştiriniz.



a b c d















Fabl Masal Mektup Günlük





2. Aşağıdaki bulmacayı doldurunuz.
4.


2. 7.
1.




5.

6.

3.






1. Yaşanmış bir olaydan yola çıkılarak sözlü kültüre aktarılan ve olağanüstülükler kazanan tür.

2. Okuldan belge istemek için yazılan yazı.
3. Günümüzde internet üzerinden de sıkça yazılan, gezip görülen yerlerin anlatıldığı tür.

4. Yazarların kendi kendilerine konuşur gibi yazdıkları tür.
5. Bir kitabın olumlu ve olumsuz yönleri anlatılırken kullanılan tür.

6. Hayvanların konuşarak ders verdikleri yazı türü.
7. Gazetelerdeki köşe yazılarına verilen isim.



115

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2


3. Evliya Çelebi, kitabında o dönemki sebzelere ve sebze 6. Bir varmış, bir yokmuş, yedi çocuklu bir anne varmış.
satan esnafa değinir; özellikle bamyadan övgü dolu Günlerden bir gün, ağızları tatlansın diye çocuklarına,
sözlerle bahseder. Sebze satan esnafı tek tek tanıtır ve un almış, taze sütle karıştırmış, tereyağıyla yumurta
sebze satma usullerini de açıklar. Mesela soğan satanlar da katıp bir güzel hamur yoğurmuş. Hamuru koymuş
için “‘Her yemeğe lezzet veren tuz soğandı, soğan!’ diye tavaya. Tavayı sürmüş ocağa. Çörek başlamış kızarmaya,
feryat ederek geçerler.” diye belirtir. kızardıkça da mis gibi kokmaya…

Bu paragrafta bahsedilen kitabın yazı türü aşağıda- Bu metnin yazı türü aşağıdakilerden hangisidir?
kilerden hangisidir?
A) Fabl B) Efsane
A) Gezi yazısı B) Otobiyografi C) Masal D) Destan
C) Efsane D) Tiyatro





4. Danimarkalılar iş yerinde o kadar mutlular ki bunun için
bir kelimeleri bile var: arbejdsglæde. Dünyanın geri kala-
nı için bu kelimenin yere saçılmış kelime oyunu taşlarını
andıran, gelişigüzel sıralanmış bir harf yumağı olduğu-
nun farkındayım ama harflerin ötesinde bir anlamı var.
“İş” anlamına gelen arbejde ve “mutluluk” manasındaki
glæde kelimelerinin birleşimi olan arbejdsglæde “iş
yerinde mutluluk” demek. Diğer Nordik dillerinde de
var olan bu kelime, gezegendeki başka hiçbir dilde
bulunmuyor.

Bu metin aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait
olabilir?
A) Deneme B) Eleştiri
C) Sohbet D) Makale


7. Her pazar sabahı Oskar arkadaşlarıyla buluşurdu. Maç
yaparlardı. Ne Oskar futbolda özellikle iyiydi ne de ga-
zeteden arkadaşları ama yürekleriyle oynar, her şeylerini
5. Pierdomenico Baccalario adında bir İtalyan, 19. yüzyıl-
dan kalma bir el yazmasının peşinden İngiltere’ye doğru ortaya koyarlardı. Oskar, o gün de aynen öyle yaptı:
yola koyulur. İngiltere’de Kilmore Koyu’nun bulunduğu Ayağında topla en arkalardan önlere, rakip kaleye doğru
adaya ulaşır ama koyu bulamaz. Elindeki numarayı arar atağa kalktı. O sırada rakip takımın kalecisi ayakkabısına
ve ertesi sabah, kendisiyle randevulaşan kadın yerine giren taşı çıkarmakla meşgul olduğundan kale tüm
bir sandık bulur karşısında. O sandığın içinden ne çıkar savunmasızlığıyla önündeydi. Oskar durdu, sonra topu
dersiniz? Şifrelerle yazılmış kara kaplı bir defter… Bizim havalandırarak kale direği yerine geçen iki çantanın
İtalyan yazara düşen adım adım ipuçlarını takip etmek, arasına attı. “Gooooool!” diye bağırdı.
gizi çözmek ve bütün bunları yazmaktır. Bu metin aşağıdaki türlerin hangisinden alınmıştır?
Metne göre İtalyan yazar, yaşadıklarını hangi yazı A) Makale
türüyle en iyi şekilde anlatır?
B) Öykü
A) Efsane B) Masal C) Masal
C) Destan D) Roman D) Otobiyografi

116

METİN TÜRLERİ
16.Bölüm
Şiir Bilgisi, Şiirin Ahenk Unsurları, Şiir Türleri, Söz Sanatları


Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar

Kılavuz Bilgi

Şiir Bilgisi
Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi
başına bir bütün olan edebî anlatım biçimine “şiir” denir. Şiir mısralardan oluşur.
Mısra (Dize)
Şiirin satırlarından her birine “mısra (dize)” denir.
Şair
Şiir söyleyen veya yazan kimse, ozan.
Kıta
Dört dizelik şiir bölümleridir.

Beyit
İki dizelik şiir bölümleridir.


Alıştırma - 1


Aşağıdaki metinlerin farklı ve ortak yönlerini verilen boşluğa yazınız.
1. 2.

Kilis, yüzyıllar boyunca ticaret yollarının Halep ve Kilis’imin bağları
Gaziantep arasındaki önemli duraklarından biri Kekik kokar dağları,
oldu. Kuzey-güney aksında gerçekleşen ticaret ha-
Kültürü aydınları
ricinde, İran’a ve Çin’e gidip gelen kervanlar da bu
Aydınlatır çağları.
durağı kullandı; böylece şehir yüzlerce yıl önemli
bir merkez olarak yaşadı. Coğrafi konumunun
verdiği avantajlara ilaveten şehrin kendine özgü Baharında kışında,
zeytini, üzümü ve bereketli toprakları Kilis’te tarih Toprağında taşında,
boyunca zengin bir hayatın ve hareketli bir sosyal Sihirli bir güzellik var,
dokunun varlığını sağladı.
Karataş’ ın başında.














Farklı yönleri Ortak yönleri



117

Şiir Bilgisi, Şiirin Ahenk Unsurları, Şiir Türleri, Söz Sanatları


Kılavuz Bilgi

Şiirin Ahenk Unsurları
Ölçü
Şiirde, hecelerin sayılarına ya da heceyi oluşturan seslerin uzunluk ve kısalıklarına göre bir düzen oluşturulmasına “ölçü”
denir.
Ses benzerlikleri
Dizelerin sonundaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğine “kafiye
(uyak)”; yazılışları, görevleri ve anlamları aynı olan ek, sözcük ya da sözcük gruplarına “redif” denir.

Kılavuz Bilgi

Şiir Türleri
Epik Şiir
Savaş, yiğitlik gibi konuları, coşkulu bir anlatımla işleyen kahramanlık şiirleridir.
Lirik Şiir
Sevgi, aşk, özlem gibi içten gelen duyguları coşkulu bir şekilde anlatan duygusal şiirlerdir.
Pastoral Şiir
Doğal güzellikleri, çoban hayatı ve kır yaşantısını anlatan doğa şiirleridir.

Satirik Şiir
Toplumdaki bozuklukları ve genellikle yöneticilerin eksikliklerini iğneleyici sözlerle, alaycı ifadelerle eleştiren şiirlerdir.
Didaktik Şiir
Bilgi veya ders vermek, bir konuyla ilgili düşünceleri açıklamak gibi amaçlar taşıyan şiirlerdir.
Dramatik Şiir
Tiyatroda okunmak ve sahnelenmek için yazılan şiirlerdir.


Alıştırma - 2
İstiklal Marşı ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangilerinin söylenebileceğini belirleyiniz.

İSTİKLAL MARŞI

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; 1. İki dörtlükten oluşmaktadır.
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
2. Toplam sekiz dize vardır.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;

O benimdir, o benim milletimindir ancak. 3. Konusuna göre epik şiirdir.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! 4. İlk bölümde –cak sesleri ahenk unsurudur.

Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
5. İkinci bölümde –lâl sesleri ahenk unsurudur.
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl...
Hakkıdır, Hakk’a tapan, milletimin istiklâl! 6. Dize sonlarında ses uyumu bulunmamaktadır.

Mehmet Akif ERSOY


118

Şiir Bilgisi, Şiirin Ahenk Unsurları, Şiir Türleri, Söz Sanatları


Kılavuz Bilgi

Söz Sanatları

Benzetme (Teşbih)
Bir varlık ya da kavramı daha belirgin hâle getirmek için zayıf olanla kuvvetli olan arasında ilgi kurulmasına “benzetme”
denir.

Kişileştirme (Teşhis)
İnsan dışındaki varlıklara insana özgü özelliklerin verilmesine “kişileştirme” denir.
Konuşturma (İntak)
İnsan dışındaki varlıkları insan gibi “konuşturma”dır. Her konuşturma aynı zamanda kişileştirmedir.
Abartma (Mübalağa)
Sözün etkisini güçlendirmek için bir şeyin niteliklerini veya bir olayı olduğundan fazla büyüterek veya küçülterek anlat-
maya “abartma” denir.
Zıtlık (Tezat)
Birbirine karşıt iki kavramı bir arada kullanmaya “zıtlık” denir.

Alıştırma - 3

Aşağıdaki şiirde kullanılan söz sanatını işaretleyiniz.

Anneler su gibi uyur, 1. Benzetme
Uyku akar onlarla bir.
Uyumaz da sanki çocuklara göz kırpar gibidir. 2. Abartma
Anneler süt gibi uyur, 3. Konuşturma
Saf, temiz, duru, apak...
Şşşşşşşşt, ses etmeyin sakın! 4. Kişileştirme
Annedeki çocuk uyanacak.
5. Zıtlık
Haydar Ergülen



Alıştırma - 4
Verilen şiirle ilgili olarak aşağıdakilerden hangilerinin söylenemeyeceğini belirleyiniz.


1. Konusuna göre pastoral şiirdir.
Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum.
Bu dağların en eski aşinasıdır soyum. 2. Konuşturma sanatına yer verilmiştir.
Bekçileri gibiyiz ebenced buraların,
Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların 3. Dörtlüklerden oluşmuştur.
Görmediği gün yoktur sürü peşinde bizi,
Her gün aynı pınardan doldurur testimizi 4. Dize sonlarında –yum, –aların sesleri uyumludur.
Kırlara açılırız çıngıraklarımızla.
5. İnsan dışı varlıklara insani özellikler verilmiştir.
Kemalettin Kamu



119

METİN TÜRLERİ

Şiir Bilgisi, Şiirin Ahenk Unsurları, Şiir Türleri, Söz Sanatları


Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1

1. Aşağıda verilen şiirlerin türlerini verilen boşluklara yazınız.
a b
Ey, mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü, İlim, kula açılmış bir kucaktır;

Kız kardeşimin gelinliği, Aydınlıktır, meşaledir, ocaktır.
Şehidimin son örtüsü! İlmin yüzü samimidir, sıcaktır;
Işık ışık, dalga dalga bayrağım. Cehaletin yüzü soğuk, buz oğul.



..................................................... .....................................................



c d
Bir vakte erdi ki bizim günümüz, Anladım hayatmış mazinin adı,
Yiğit belli değil, mert belli değil. Yıllara karışan her şey ses verir.

Herkes yarasına derman arıyor, Hasretle doludur geçmişin yâdı,
Deva belli değil, dert belli değil. Mazinin elemi bile tatlıdır.




..................................................... .....................................................








2. Aşağıdaki şiirde kullanılan söz sanatlarını işaretleyiniz.


Rüyalar bile geceleri bekler Kimse bilmesin üzgünlüğümü,

Gizlice görünmek için. Taşırım ölümüm gibi bu duyguyu.

Yüreğimdesin, saklısında içimin, En gizli kuytularında ömrümün,

Gizlice sevgilim. Bir yer var gizlice sevgilimin uyuduğu.


1. Benzetme – kişileştirme

2. Kişileştirme – konuşturma

3. Abartma – kişileştirme


4. Benzetme – abartma

120

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1


3. Aşağıda verilen şiirlerin dize sonlarında bulunan ses benzerliklerini işaretleyiniz.
a b
Gönlümle oturdum da hüzünlendim o yerde, Ey yıllardır içimde beslediğim kanarya!


Sen neredesin, ey sevgili, yaz günleri nerede! Senin o sulu sepken, yeşil gözlerin var ya...
Dağlar ağarırken konuşurduk tepelerde, Gökleri denizin elinden aldı,


Sen nerede o fecrin ağaran dağları nerde! Fırtına delirdi, deniz bunaldı.



c d
Artık demir almak günü gelmişse zamandan, Yaş otuz beş! Yolun yarısı eder.
Dante gibi ortasındayız ömrün.
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.
Delikanlı çağımızdaki cevher,
Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol,
Yalvarmak, yakarmak nafile bugün,
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. Gözünün yaşına bakmadan gider.








4.
Öyle dalmışım ki bu akşamüstü,

Komşu arsadır gözümde gökyüzü.


Ben dünyadan bihaber bir çocuğum,

Kayıp zıpzıplarımı arıyorum.


Koşun çocuklar, koşun komşu kızlar,

Avuçlarıma sığmıyor yıldızlar.




Bu şiirden hareketle aşağıdaki yargıları doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde işaretleyiniz.

1. Türüne göre lirik şiirdir.

2. Abartma sanatı kullanılmıştır.


3. Kişileştirme sanatı kullanılmıştır.

4. Dize sonlarında ahenk unsurları yoktur.

121

METİN TÜRLERİ

Şiir Bilgisi, Şiirin Ahenk Unsurları, Şiir Türleri, Söz Sanatları


Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2

1. Aşağıdaki şiirlerde kişileştirilen varlıkları verilen boşluklara yazınız.

a b
Bir sarmaşık uyanıyordu uykusunda, Toros dağlarının üstüne,

Geriniyordu bir eski duvarın sıvasında. Ay un eledi bütün gece.


...................................................................... ......................................................................


c
O çay ağır akar, yorgun mu bilmem,

Mehtabı hasta mı, solgun mu bilmem.

......................................................................



2. Verilen şiirden hareketle aşağıdaki yargıları doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde işaretleyiniz.


Uyuşamayız, yollarımız ayrı; 1. Konusuna göre satirik şiirdir.
Sen ciğercinin kedisi, ben sokak kedisi;
Senin yiyeceğin kalaylı kapta; 2. Dize sonlarında ahenk unsurları kullanılmıştır.
Benimki arslan ağzında.
3. Karşıtlıklardan yararlanılmıştır.
Sen aşk rüyası görürsün, bense kemik.
Ama seninki de kolay değil kardeşim, 4. Alaycı bir üslubu vardır.
Kolay değil hani,
Böyle kuyruk sallamak Tanrı’nın günü. 5. Kişileştirme sanatı kullanılmıştır.



3. Aşağıda verilen şiirlerde abartılan kavramları boşluklara yazınız.

a b
Sıladan ayrıyım, gözümde yaşlar, Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim,
Sel olup taşacak bir gün derinden. Minicik gövdeme yüklü Kafdağı.


...................................................................... ......................................................................
C
Bir ah çeksem dağı taşı eritir,

Gözüm yaşı değirmeni yürütür.

......................................................................

122

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2


4. Bilgisayar oyunu oynayan çocuk, labirent koridorlarında 7. Tarihin dilinden düşmez bu destan,
peynir arayan fare gibidir. Fare peyniri buldum diye Nehirler gazidir, dağlar kahraman.
sevinir oysaki yaratıcılığı kaybolmuştur. Her taşı bir yakut olan bu vatan,
Can verme sırrına erenlerindir.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi kullanılmamış-
tır? Bu dörtlükte aşağıdakilerden hangisine insana özgü
özellikler verilmemiştir?
A) Benzetme B) Kişileştirme
C) Abartma D) Zıtlık A) Vatan B) Nehir
C) Tarih D) Dağ











8. Kulağının dibinde haykırdı fırtına:
5. Seni düşünürken Isınmak istiyorsan toprağı çek sırtına
Bir çakıl taşı ısınır içimde.
Bir kuş gelir yüreğimin ucuna konar, Bu dizelerde kullanılan söz sanatı aşağıdakilerden
Bir gelincik açılır ansızın. hangisidir?
Bir gelincik sinsi sinsi kanar.
A) Zıtlık B) Konuşturma
Bu şiirin türü aşağıdakilerden hangisidir?
C) Abartma D) Benzetme
A) Lirik şiir B) Didaktik şiir
C) Pastoral şiir D) Epik şiir







9. Bir dala konmuştu karga cenapları,
Ağzında bir parça peynir vardı.
Sayın tilki kokuyu almış olmalı,
Ona nağme yapmaya başladı:

6. İnsanlığa dürüst davran, “Ooo Karga Cenapları, merhaba!
İnsan küçük büyük evran. Ne kadar güzelsiniz, ne kadar şirinsiniz
İnsanlara hakça davran, Gözüm kör olsun yalanım varsa
Koltuk sana bâki değil. Tüyleriniz gibiyse sesiniz
Sultanı sayılırsınız bu ormanın.”
Bu şiirle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle- Verilen fablda aşağıdaki söz sanatlarından hangileri
nemez? kullanılmıştır?

A) Türüne göre didaktik şiirdir.
A) Kişileştirme – Konuşturma
B) Ahenk unsurlarından yararlanılmıştır.
B) Benzetme – Abartma
C) Dörtlük şeklinde verilmiştir.
C) Kişileştirme – Zıtlık
D) Beyitlerden oluşturulmuştur.
D) Benzetme – Konuşturma
123

YAZIM KURALLARI
17.Bölüm Bağlaç Olan de ve Ek Olan –de’nin Yazımı, Bağlaç Olan ki ve Ek Olan –ki’nin Yazımı,
Soru Eki mı / mi / mu / mü’nün Yazılışı

Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar

Kılıavuz Bilgi

Bağlaç Olan da / de’nin Yazımı
Bağlaç olan da / de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar.
Örnekler: Kızı da geldi gelini de.
Durumu oğluna da bildirdi


! UYARI
Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz.
Örnek: Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var. (Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil.)




! UYARI
Ya sözüyle birlikte kullanılan da ayrı yazılır: ya da


! UYARI

da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır.
Örnek: Ayşe de geldi. (Ayşe’de geldi değil.)


Ek Olan –de’nin Yazımı




Bulunma Durum Eki -da / -de / -ta / Yapım Eki -da / -de / -ta / -te’nin Yazımı
-te’nin Yazımı
Yapım eki olan –da/-de/-ta/-te isimleri fiil ya da isimleri
Bulunma durum eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır. isim yapar.
Örnekler: devede (deve-de) kulak, Örnek:

yolda (yol-da)kalmak, ... Okulun gözde öğrencileri güzel bir tören hazırlamış.
Yurtta sulh, cihanda sulh. Kulağına bütün mahallenin dedikodusunu gelir gelmez
fısıldadı.

Alıştırma - 1

Aşağıdaki cümlelerde geçen “de” ek ise kutucuğa “+”, bağlaç ise “-” yazınız.
1. Evde kalan çocukların hepsi büyük bir kutlama yaptılar.
2. Sözde vaatleriyle hepimizin gözünü boyamaya çalışıyor.
3. Sen de gelirsen hep birlikte tatile çıkacağız.
4. Yarın akşamki toplantıya Ahmet Bey de katılacak.
5. Bu akşam ders çalışmak için Özlem’de kalacağım.


124

Bağlaç Olan de ve Ek Olan –de’nin Yazımı, Bağlaç Olan ki ve Ek Olan –ki’nin Yazımı,
Soru Eki mı / mi / mu / mü’nün Yazılışı



Alıştırma - 2
Aşağıdaki cümlelerde geçen “de” nin yazımı doğruysa cümlenin başına “D”, yanlışsa “Y” yazınız.

1. Yapılan bunca ev yüzünden ağaç ta kalmadı.

2. Yaşar Kemal’de Anadolu kültürünü anlatan yazarlardan.

3. Bütün eşyalarını okulda unuttuğunu söylüyor.

4. Dergi ya da gazete fark etmez, her şeyi okur.

5. Dün bütün gece telefon da konuştuk ama içim rahat etmedi.





Kılıavuz Bilgi

Bağlaç Olan ki’nin Yazımı
Bağlaç olan ki ayrı yazılır.
Örnekler: bilmem ki, demek ki, kaldı ki vb.
Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin. (Atatürk)
Birkaç örnekte ki bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır.
Örnek: belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki, illaki.

! UYARI

Kalıplaşarak bitişik yazılan ki’ler “SOMBaHÇeMİ” (sanki-oysaki-mademki-belki-hâlbuki-çünkü-meğerki-
illaki) kısaltmasıyla hatırlanabilir.

Şüphe ve pekiştirme göreviyle kullanılan ki sözü de ayrı yazılır.
Örnekler: Ders bitti, zil çaldı mı ki? Seni öyle göreceğim geldi ki.

Ek Olan –ki’nin Yazımı
Zaman ve yer bildiren kelimelerden sıfat yapar. Bu sıfatlar isimleşebilir. -ki ve -kü şekillerinde kullanılır. Sıfat yapan –ki
her zaman bitişik yazılır.

Örnekler: bugünkü (maç), akşamki (fırtına), bugünkünü, yarınkinden...

Yer bildiren kelimelerde -de hâl ekiyle birlikte kullanılır.

Örnekler: Aşağıdaki (sorular), aşağıdakiler, sınıftaki (öğrenciler), sınıftakiler, raftaki (eşyalar), yuvadaki (yavrular)...
İlgi zamiri göreviyle isimlerin yerini tutan –ki eki her zaman bitişik yazılır.

Örnekler: Bizim projemiz sizinkinden daha iyi gözüküyor.

Karşıdan seninki geliyor, kendine çekidüzen ver.



125

Bağlaç Olan de ve Ek Olan –de’nin Yazımı, Bağlaç Olan ki ve Ek Olan –ki’nin Yazımı,
Soru Eki mı / mi / mu / mü’nün Yazılışı

Alıştırma - 3

Aşağıdaki cümlelerde geçen “ki” ek ise kutucuğa “+”, bağlaç ise “-” yazınız.

1. Gemideki yolcuların güvenliği için çok çabaladık.
2. Onu sevmiştik oysaki arkamızdan kuyumuzu kazmış.
3. Duydum ki artık hatırlamaz olmuş gezdiğimiz yerleri.
4. Yukarıdakiler ses yapınca otel yönetimini bilgilendirdik.
5. Sizin eviniz oldukça büyük, bizimki çok küçük.


Alıştırma - 4

Aşağıdaki cümlelerde geçen “ki” nin yazımı doğruysa cümlenin başına “D”, yanlışsa “Y” yazınız.

1. Madem ki beni aradın niye konuşmuyorsun anlamıyorum.

2. Bu gece ki davet hafızalarda uzun süre yer edecek.

3. Çalışmaya başla ki bir an önce işlerini bitirebilesin.

4. Kapı çalıyor, kim geldiki acaba?

5. Bizimle konuşmuyor ki derdini anlayabilelim.

Kılıavuz Bilgi

Soru Eki mı / mi / mu / mü’nün Yazılışı
Bu ek gelenekleşmiş olarak ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar:
Örnekler: Kaldı mı? Sen de mi geldin? Olur mu? İnsanlık öldü mü?

Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır.
Örnekler: Verecek misin? Okuyor muyuz? Çocuk muyum? Gelecek miydi? Güler misin, ağlar mısın?
Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır.
Örnekler: Güzel mi güzel! Yağmur yağdı mı dışarı çıkamayız.


Alıştırma - 5


Aşağıdaki cümlelerde geçen “mi” nin yazımı doğruysa cümlenin başına “D”, yanlışsa “Y” yazınız.

1. Akşam oldu mu bütün çocuklar evlerine girerdi.

2. Akıllı mı akıllı bir çocuk olmasına rağmen pek çalışmıyor.

3. Yemekten sonra neden bizimle dans etmeye gel miyor?

4. Sen demi denize karşı oturup kitap okuyorsun?

5. Hazırlanan yemeğe sadece İhsan Bey mi katılmadı?

126

YAZIM KURALLARI

Bağlaç Olan de ve Ek Olan –de’nin Yazımı, Bağlaç Olan ki ve Ek Olan –ki’nin Yazımı,
Soru Eki mı / mi / mu / mü’nün Yazılışı
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1


1. Aşağıdaki cümlelerden yazım yanlışı olanları işaretleyiniz.

1. Bir insanı sevmekle başlar her şey, bura da her şey bir insanı sevmekle bitiyor.

2. Dağın eteğine beyaz minareleriyle sarılmış bu şehrin lisesinde biz herhangi bir sınıftık.

3. Sanıyorduk ki önümüzde hayat… Her gün bir başka uykuya yatıp bir başka rüya göreceğiz…

4. Öyle lokantalarda yemek yedim ki bir öğlen yemeği parasına beş kişi bir hafta doyardı.

5. Akşamların birinde karımı oturmuş ağlar buldum. “Karıcığım, ocağın mı yanmaz? Çorban mı tütmez? Hasta mısın?”

6. Taksi şoförleri su birikintilerini inadınamı insanların üzerine sıçratıyorlar?

7. Peltek, şirin konuşmaları ile vapurdaki yolcular onu çok severler.
8. Vapur, Hayfa’ya geldiğinde Hasan da vapurdan ayrılır, onu bir trene koyarlar.


9. Hasan, boş bulunarak satıcıya sorar: “Ağzınız acımıyormu?”

10. Eve gittin mi bize haber vermeyi ihmal ediyorsun bazen, meraklanıyoruz oğlum.




2. Metinde yazım yanlışı yapılan sözcüklerin altını çiziniz.





Hepsinin gözleri güzeldir. Hepsinin canlıyken pulları; ka dın elbiselerine,
kadın kulaklarına, kadın boyunlarına takılmaya değer. Nedir o elmaslar,

yakutlar, akikler, zümrütler, şunlar bunlar? Mümkün olsaydıda balolara canlı
balık sırtlarının yanardöner renkleriyle gidebilselerdi bayanlar; balıkçılar

milyon, balıklar şan ve şeref kazanırdı. Ne yazıkki soluverir ölür ölmez, öyle

ki büzülmüş böceklere döner balık sırtının pırıltıları. Benim size ölümünü
hikâye edeceğim balığın öyle parıltılı, yanardöner pulları yoktur. Puluda

yoktur ya zavallının. Hafifçe, belirsiz bir yeşil renkle esmerdir. Balıkların en
çirkinidir. Kocaman, dişsiz, ak ve şeffaf naylondan bir ağzı vardır: Sudan

çıkar çıkmaz bir karış açılır. Açılırda bir daha kapanmaz. Vücudu kirlice,

esmer renk te demişmiydim?





127

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1


3. Metinde geçen altı çizili sözcüklerden yazım yanlışı yapılanları uygun çöp kutularına yerleştiriniz. Geri dönüşüm
kutularına doğru şekillerini yazınız.


Kimi zaman etrafımda ki büyüklerin neden bahsettiğini anlamıyorum. Sadece bununla kal mıyor, bazen okuduklarımıda
anlamıyorum. Neyseki her şeyi sorabildiğim ve sorularımın karşılığında bana kitap veren bir annem var. Ama onunda
benim sorularım karşısında şaşırıp kaldığını itiraf etmeliyim. Geçen gün bir öykü okumuştum ve anneme gidip “Kurum
silkelemek ne demek?” diye sordum. “Bilmiyormusun?” diye başlamıştıki ardından, “Sahi nereden bileceksin?” dedi. Ve
bana soba, soba yakmak, soba bacası, baca temizlemek, kurum silkelemek üzerine küçük bir seminer verdi.





Ki Çöp Kutusu Ki Geri Dönüşüm Kutusu Mi Çöp Kutusu Mi Geri Dönüşüm Kutusu













De Çöp Kutusu De Geri Dönüşüm Kutusu


















4. Aşağıdaki yargıları doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.


1. “Çocuk sanki bir şeylerden korkuyor.” cümlesinde kalıplaşarak bitişik yazılan “ki”ye örnek vardır.

2. “Gazel’in güzelmigüzel gözleri vardı.” cümlesinde “mi” pekiştirme göreviyle kullanıldığı için bitişik yazılmıştır.

3. “Gelirken evden kitap ta alır mısın?” cümlesinde “de”nin yazımı yanlıştır.

4. “Bu örnekler çok yetersiz, kitaptakilere bakalım.” cümlesinde “ki” ek olarak kullanılmıştır.

5. “Kimsenin de ona karışmayacağını düşünmüş.” cümlesinde “de” ek olarak kullanılmıştır.







128

YAZIM KURALLARI

Bağlaç Olan de ve Ek Olan –de’nin Yazımı, Bağlaç Olan ki ve Ek Olan –ki’nin Yazımı,
Soru Eki mı / mi / mu / mü’nün Yazılışı
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2


1. Metinde geçen “de”lerin yazımını kontrol ediniz. Yazım yanlışı yapılanların altını çiziniz.

Hayatın basit zevkleri yetmez olduğu ve bir şeyleri sorgulamaya başladığımız da, çevremizde bize yetmemeye başlar.

Canımız kadar sevdiğimiz kişiler bile bir noktada sorgulamaların yarattığı boşluğu dolduramaz. Bilmek isteriz. Görmek
isteriz. Boşlukları doldurmak isteriz. İşte böyle anlar da, bilinmezliğin dünyasına açılan yegâne kapı daima kitaplardır.

Elbette bir o kadar da okurunu omuzlarından tutup silkeleyerek rutin ve uyuşukluğun etkisinden kurtaranda…










2. Aşağıdaki cümlelerde yazım yanlışı olmayanları “Doğru”, yazım yanlışı olanları “Yanlış” kısımlarında işaretleyiniz.



Cümle Doğru Yanlış
1. Siz hiç parmak uçlarınızla yağmur damlalarına dokundunuz mu?

2. Okul öncesi çağdaki çocuklara hitap eden kitaplarda resim elbette çok önemli.


3. Ne zaman uslu uslu duran, kendi hâlinde bir çocuk görsem uzunmu uzun bakarım ona.

4. Hepimizin hayatında ki ilk en önemli gün, okulun ilk günüydü.

5. Evcil hayvan dükkânının sahibi Emily’nin yeğeni, sekiz yaşındaki Keira, teyzesini ziyarete geldi.

6. Ne desem karşı çıkıyor, gülerek de söylesem kızarak da söylesem işe yaramıyor.

7. Küçücük bir çocuktum, Ankara da oturuyorduk, çevreyi buz kesmiş bir kış ayıydı.


8. İnsanlık tarihin de kuş önemli bir yer tutar, insanlar kuşla özdeşleştirir özgürlüğü.

9. Çocukların coşkuyla gelen umutları, bizim yaşla gelen tecrübelerimizden değersiz mi?

10. Mizah, benim bakışımda yada dudağımın kıyısında unuttuğum gülümseyiştir.















129

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2


3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı
vardır? vardır?

A) Konuşmalarımız bitince senide yanımıza çağıracağız. A) Mademki gidiyorsun, yanına biraz eşya alıver.
B) Gelsem de onun yanına gideceğimi sanmıyorum. B) Belki bundan sonra davranışlarında bir değişiklik olur.
C) Ufak çocuk “Balon da balon!” diye tutturmuştu. C) Oysa ki hepimiz ona güvenmiş, sırlarımızı açmıştık.
D) Tahtada yazılanları büyük bir titizlikle not ediyor. D) Duydum ki başka bir diyarda mutlu olacakmışsın
onunla.




8. 1. Orayı çok sevdi ki bir türlü bırakıp gidemiyor.
4. Aşağıdakilerin hangisinde “de”nin yazımı doğrudur?
2. Suda ki mineraller vücut sağlığımız için oldukça de-
A) Ahmet’te koroya katılmak için çok istekli. ğerli.
B) Ahmet te koroya katılmak için çok istekli.
3. Sen de illa ki Amsterdam’a gidelim, diye tutturma-
C) Ahmet’de koroya katılmak için çok istekli. saydın.
D) Ahmet de koroya katılmak için çok istekli. 4. Bizim bitkilerimiz onların ki kadar bakımsız değil.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde ki’nin yazımı
doğrudur?


5. Zaman için de yolculuğa çıkınca annem elime bir kitap A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
tutuşturdu: “80’ler de Çocuk Olmak”. Çocukluğunu ve ilk
gençliğini 80’ler de geçirmiş kişilerin yazılarından oluşan
bir tür anı kitabı. Doğrusu kitabı ilk gördüğümde ne var 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı
yani, 2000’ler de çocuk olmak diye bir şey de var, her yoktur?
tarihte çocuk olmak güzel, 80’ler neden önemli olsun A) Kardeşimi görmek için mi buraya kadar zahmet etti-
ki, diye düşündüm. niz?

Bu metinde “de”nin yazımıyla ilgili kaç yazım yanlışı B) Çalışmalar başladımı bütün çocuklar resim atölyesine
yapılmıştır? gelsin.
C) Söylediklerimizi hiç mi anla mıyor bu yaşlı adam?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 D) Tatlımıtatlı lokumları düzgünce kutulayıp gelenlere
hediye ettik.


10. (1) Ben biraz erken yaşta yetişkin edebiyatı okumaya
başladım. (2) Belki ukalaca olacak ama ilkokul ikinci
6. (1) Türkiye’de ne gerçek hayatta ne de edebiyatta kâşife
sahibiz. (2) Tamamen yabancımız olan bir figür kâşif. (3) sınıftayken Ömer Seyfettin okuduğum için öğretmenim
Ama önümüzde ki yıllarda sanırım, dağ tepe dolaşan, anneme, “Siz ne yapıyorsunuz, bu yaşta Ömer Seyfettin-
her mağarayı, her otu merak eden, çantası topladığı mi okunur!” demişti. (3) Ama çocuk kitaplarını da severek
örneklerle dolu genç kâşiflere rastlayacağız. (4) Doğa- okudum: Gizli Yediler, Pıtırcık serisi, İki Yıl Okul Tatili, Bir
daki güzellikleri ve ihtişamı seyredip algılayabilecek ve Çalgıcının Seyahati, Pal Sokağı Çocukları… (4) Çocuk
deneyimlerini bizlerle paylaşacak isimler çıkacak. Kalbi mesela defalarca okuduğum bir kitaptı, bayılırdım
akşam oldu mu kitabımı alıp yeniden açmaya.
Bu paragrafın hangi cümlesinde yazım yanlışı yapıl-
mıştır? Bu paragrafın hangi cümlesinde yazım yanlışı yapıl-
mıştır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
130

YAZIM KURALLARI
18.Bölüm
Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler


Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar

Kılavuz Bilgi


Cümle büyük harfle başlar.
Örnek: Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir.
◆ Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta,
soru, ünlem vb.) konur:
Örnek: Atatürk “Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!” diyor.


! UYARI
İki kısa çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz.


◆ İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar.

Örnek: Menfaat sandalyeye benzer: Başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan yükseltir.
! UYARI

İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük harfle başlamaz.
Örnek: Bu eskiliği siz de çok evde görmüşsünüzdür: duvarlarda çiviler, çivi yerleri, lekeler...



! UYARI

Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime özel ad değilse büyük harfle başlamaz.
Örnek: 2007 yılında Türk Dil Kurumunun 75. yılını kutladık.




◆ Örnek niteliğindeki kelimelerle başlayan cümlede de ilk harf büyük yazılır.
Örnek: “Et-, ol-” fiilleri, dilimizde en sık kullanılan yardımcı fiillerdir.


Dizeler büyük harfle başlar.
Örnek: Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi.















131

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler



Alıştırma - 1

Aşağıdakilerin hangilerinde büyük harflerin yazımıyla ilgili bir yanlışlık olduğunu belirleyiniz.

1. dağın zirvesine yakın yerlerden birinde maymun sürülerine rastladık.
2. 2017 Yılının ilk günlerinde uzun bir seyahate çıkacak.

3. Bursa’yı - mükemmel iskenderin anavatanını- hâlâ görmediyseniz çok şey kaçırmışsınızdır.
4. En sevdiğim renkler şunlardır: mor, siyah, kırmızı…
5. Alnımızda bilgilerden bir çelenk, nura doğru can atan Türk genciyiz.



Alıştırma - 2
Yazım yanlışı bulunan cümlelerin başına yanlış “Y”, bulunmayan cümlelerin başına doğru “D” yazınız.

1. Bir çocuğun gündelik hayatı nelerle doludur, bu çocuk Kafasını nelere takar?

2. Albert Einstein “Ön yargıları parçalamak, atomu parçalamaktan zordur. ” sözüyle durumu özetlemiştir.

3. Sizden istediğim tek bir şey var: büyüklerinizle konuşurken saygılı olmalısınız.
4. tıbbi bitkileri toplamak için onlarca keşiş dağlara çıkıyor.

5. “sev-, koş-, gül-“ fiil köklü sözcüklere birkaç örnektir.


Kılavuz Bilgi

Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.

Örnekler: 29 Mayıs 1453 Salı günü

Lale Festivali 25 Haziran’da başlayacak.
Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar.

Örnekler: Okullar genellikle eylülün ikinci haftasında öğretime başlar.

Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar.

Örnek: Giriş, Otobüs Durağı, 3. Kat, 4. Sınıf, 1. Blok…

Kitap, bildiri, makale vb.nde ana başlıktaki kelimelerin tamamı, alt başlıktaki kelimelerin ise yalnızca ilk harfleri büyük
olarak yazılır.
Örnek: YAZIM KURALLARI

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, çizelge, tablo vb.nin altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük harfle
başlar. Açıklayıcı yazı, cümle niteliğinde değilse sonuna nokta konmaz.
Pisa Kulesi


132

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler




Alıştırma - 3

Aşağıdaki görsellerden yazım yanlışı yapılanı işaretleyiniz.




























Alıştırma - 4

Aşağıdakilerden yazım yanlışı yapılanı işaretleyiniz.

a b
Beni görmek demek behemahal yüzü-
mü görmek değildir. Benim fikirlerimi,
benim duygularımı anlıyorsanız ve O kadar güzel unutmuştun ki beni, Hatırlatmaya
hissediyorsanız bu kâfidir. kıyamadım.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk











c
İki Şey Yıkar İnsanı:
Dostundan Gelen İhanet,
Düşmanından Gelen Merhamet...
Mevlana Celaleddin Rumi









133

YAZIM KURALLARI

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1


2. Aşağıdaki şiirlerin hangilerinde büyük harflerin yazımıyla ilgili bir yanlışlık olduğunu belirleyiniz.
a b
Sana dün bir tepeden Bu günler belki gelirim sana.

Baktım aziz İstanbul!
Konuşmak için değil,
Görmedim
sadece yüzüne bakmak için.
Gezmediğim
Sevmediğim hiçbir yer Belki senin yüzünde bulurum aradığımı.

Ömrüm oldukça gönül Bütün gördüğüm yüzler lakayıt, hissiz.
tahtıma keyfince kurul!
Senin yüzün nasıl?
Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer.
Nazım Hikmet RAN
Yahya Kemal BEYATLI

c d
İşte ben böyle bildiğin gibi:
Bedava yaşıyoruz, bedava,
Hava bedava, bulut bedava, Kaderi öpüp başıma komuşum.
Dere tepe bedava,
Yağmur çamur bedava, gülüşüm, oturuşum, konuşuşum,

Otomobillerin dışı
belli efendim, besbelli
Sinemaların kapısı
Camekânlar bedava. yaşamaktan soğumuşum.


Turgut UYAR
Orhan Veli KANIK



e f
Sen benim hiçbir şeyimsin Öyle sevdim ki seni
Yabancı bir şarkı gibi yarım
Öylesine sensin ki!
Yağmurlu bir ağaç gibi ıslak

Hiç kimse misin bilmem ki nesin Kuşlar gibi cıvıldar,
Uykumun arasında çağırdığım
Tattırdığın acılar.
Çocukluk sesinle ağlayarak
Sen benim hiçbir şeyimsin...
Cemal SÜREYA
Attila İLHAN


134

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1


2. Aşağıdakilerin hangilerinde büyük harflerin yazımıyla ilgili bir yanlışlık olduğunu belirleyiniz.


1. biz iki kız kardeştik; çocukluğumuz, evde yapılmış basit oyuncaklarla evcilik oynayarak ya da okuyarak geçti.

2. İngiliz edebiyatçı William Blake “kötü edebiyat, iyi duygularla yapılır.” demiştir.

3. Her şeyden çok sevdiğim kardeşim 18 Kasım Salı günü dünyaya gözlerini açmıştı.

4. Üçgen: uç uca gelmiş üç doğru parçasının oluşturduğu, üç tepe noktası ve üç açısı olan geometrik biçime denir.

5. Kedigiller familyasına dahil birçok hayvan sayabiliriz: Jaguar, çita, kaplan…






3. Verilen metnin hangi cümlesinde büyük harflerin kullanımıyla ilgili yanlışlık yapıldığını belirleyerek verilen boş-
luğa yazınız.

(1) Çocukluğumda kitapların gizemli dünyasına ilişkin düşüncem şöyleydi: (2) Çocuklar için olan kitaplar vardır ve büyükler
için olan kitaplar vardır. (3) Tabii bu kendiliğinden gelişen bir düşünce olmaktan çok büyüklerimin oluşturduğu bir şeydi.
(4) yani zorla değil tabii ki ama söz gelimi ortaokulda elimi attığım İlyada ve Odysseia’yı anlamayabileceğimin düşünülmesi
ya da Red Kitlerimin, Asterikslerimin, Tentenlerimin tu kaka edilmesi beni bu düşünceye itmiş olmalı. (5) Hâl böyle olunca
neyi okuyacağımı da şaşırıyordum.

…………………………………………………………………………………………………………………………………





4. Aşağıdaki yargıları doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde işaretleyiniz.


1. Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimelerin tamamı büyük harfle yazılır.

2. İki noktadan sonra cümle değeri taşıyan ifadeler küçük harfle başlar.

3. Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime özel ad değilse büyük harfle başlamaz.

4. Tabloların altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük harfle başlamaz.

5. Alt başlıktaki kelimelerin yalnızca ilk harfleri büyük olarak yazılır.

6. Dizeler büyük harfle başlar.

7. Örnek niteliğindeki kelimelerle başlayan cümlede ilk harf büyük yazılır.

8. Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlamaz.

9. Belirli bir tarih bildiren gün ve ay isimleri büyük harfe yazılır.

10. İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük harfle başlamaz.


135

YAZIM KURALLARI

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2


1. Aşağıdaki cümlelerde geçen yazım yanlışlarını kurallarla eşleştiriniz.


İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde
Ben “kitap en iyi dosttur!” sözüyle büyüyenlerde-
1. a. olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük
nim.
harfle başlamaz.
hayallerimizi süsleyen maceralardan birinin kah-
2. b. Dizeler büyük harfle başlar.
ramanı olmayı hangimiz istemeyiz?
sen, hür adam, seveceksin denizi her zaman; Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan
3. c.
deniz aynandır senin, kendini seyredersin cümleler büyük harfle başlar.

Bahçesindeki her ağacın cinsini bilirdi: Köknar,
4. d. Cümleler büyük harfle başlar.
çam, kiraz, selviler…
Sanatçının bu eseri hatıra (anı demek daha doğ- Cümle içinde yay ayraç içine alınan cümleler
5. e.
ru olur.) türünün en iyi örneklerindendir. büyük harfle başlar.



2. Aşağıdaki görsellerden hangisinde yazım yanlışı olduğunu işaretleyiniz.


a b















Kutup ayıları küresel ısınma ile mücadele ediyor SINIFLARIN ÖĞRENCİ SAYILARI


c d
SIFAT
(ÖN AD)

Sıfat Sıfatların Anlam
Çeşitleri Özellikleri
VAN KAMU
Sıfatlarda
HASTANELERİ BİRLİĞİ 90 GÜN Niteleme Belirtme Sıfatlarda Pekiştirme
Sıfatları
Sıfatları
Küçültme
PROJESİ EYLEM
Sıfatlarda
İşaret
Sayı
PLANI Sıfatları Sıfatları Derecelendirme
Belgisiz Soru
Sıfatlar Sıfatları
136

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2


3. Aşağıdakilerin hangisinde yazım yanlışı yapılma- 6. Aşağıdaki tabelaların hangisinde yazım yanlışı ya-
mıştır? pılmıştır?
A) B)
A) Aylardır hazırlık yaptığı fotoğraf sergisi 25 Aralık Cuma
günü açılacak.
B) Aylardır hazırlık yaptığı fotoğraf sergisi 25 aralık Cuma
günü açılacak.
C) Aylardır hazırlık yaptığı fotoğraf sergisi 25 aralık cuma C) D)
günü açılacak.
D) Aylardır hazırlık yaptığı fotoğraf sergisi 25 Aralık Cuma
Günü açılacak.



7. bir edebiyat kişileri sözlüğü olsaydı Behçet Çelik mad-
desinin karşısında şu tanımın bulunacağına şüphe yok:
yarattığı kendine özgü öykü dünyasıyla son dönem
4.
edebiyatımızın önemli isimlerinden biridir.

Bu paragraftaki kaç tane kelimenin yazımında yan-
lışlık yapılmıştır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4



8. Aşağıdakilerin hangisinde tarihlerin yazımıyla ilgili
bir yanlışlık yoktur?
...........................
A) Okulumuzda Çarşamba günü düzenlenecek kermese
Verilen görselin altına aşağıdaki yazılardan hangisi siz değerli velilerimizi bekliyoruz.
getirilirse yazım yanlışı yapılmamış olur? B) Okulumuzda Salı Günü düzenlenecek kermese siz
değerli velilerimizi bekliyoruz.
A) Ebru Sanatı B) Ebru sanatı C) Okulumuzda 12 Ekim Çarşamba günü düzenlenecek
C) EBRU SANATI D) Ebru Sanatı. kermese siz değerli velilerimizi bekliyoruz.

D) Okulumuzda 12 ekim Salı günü düzenlenecek ker-
mese siz değerli velilerimizi bekliyoruz.


5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı 9. En baştan söyleyeyim: “ah, keşke lise ya da ortaokul
yoktur? yıllarımda olsam!” diye yana yakıla kendini dövenler pek
sempatik gelmez şahsıma.
A) 1919 Yılında başlayan yolculuk bir ülkenin kaderini
değiştirdi. Bu cümledeki yazım yanlışının sebebi aşağıdakiler-
B) Kendisine yöneltilen soruları cevapsız bırakarak top- den hangisidir?
lantıdan ayrıldı.
A) Tırnak içine alınan cümlenin büyük harfle başlama-
C) bilgisayarın başında saatler boyunca otursa da işleri ması
bitmedi.
B) Dizenin büyük harfle başlamaması
D) Belgisiz sıfatlara şu örnekleri verebiliriz: Bazı insanlar,
birtakım sorunlar… C) İki noktadan sonra küçük harf kullanılması
D) Cümlenin büyük harfle başlaması

137

YAZIM KURALLARI
19.Bölüm
Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler


Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar

Kılavuz Bilgi

◆ Özel adlar büyük harfle başlar:
Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar.

Örnekler: Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Sait Faik Abasıyanık…

Takma adlar da büyük harfle başlar.
Örnekler: Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman), Kirpi (Refik Halit Karay), Deli…

Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar.

Örnekler: Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakam Erol Bey…

Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler büyük harfle başlar.

Örnekler: Nene Hatun, Gül Baba, Susuz Dede, Telli Baba vb.

! UYARI

Akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar:
Örnek: Ayşe teyzemin keki çok güzel.



Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar.
Örnekler: Uzak Doğu’dan gelen heyeti Vali dün kabul etti.

Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar.

Örnekler: Sayın Bakan,
Sayın Başkan,
Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar:
Örnekler: Sevgili Kardeşim, Aziz Dostum,



Alıştırma - 1


Aşağıdakilerin hangilerinde büyük harflerin yazımıyla ilgili bir yanlışlık olduğunu belirleyiniz.
1. Kurumumuzun başarılı mühendislerinden biri de Büşra Çetin’dir.

2. Emin, sevgi dolu tavırlarıyla mahalledeki çocukların Emin amcasına dönüşmüştü.
3. Karagöz oyununda en sevdiğim tiplemelerden biri de Tuzsuz Deli Bekir’dir.
4. Dün belirlenen okul temsilcilerini Müdür toplantıya davet etti.

5. Yazdığı tebrik mesajına bile “sevgili dostum,” diye başlamış.


138

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler


Alıştırma - 2


Aşağıdaki cümlelerde geçen yazım yanlışlarını bularak sözcüklerin doğru yazımını verilen boşluğa yazınız.
1. Okulumuzda Ünlü Yazar Gülten Dayıoğlu’nun katıldığı bir seminer düzenlenecek.

………………………………………………………………………………………………………………………….
2. Mısır seferine çıkan yavuz sultan Selim önemli başarılar elde etmiştir.

………………………………………………………………………………………………………………………….
3. Halikarnas balıkçısı yazdığı eşsiz öykülerle bizi edebiyata bağlayan isimlerdendir.
………………………………………………………………………………………………………………………….

4. Bürosundan ayrılan avukat Selim Pars doğruca evine gitti.
………………………………………………………………………………………………………………………….

5. Yarın akşam verilen konsere Sinem hanım da davet edilmişti.
………………………………………………………………………………………………………………………….

Kılavuz Bilgi

Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.
Örnekler: Boncuk, Fındık, Minnoş, Pamuk…
Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.
Örnekler: Alman, Rus, Türk; Kazak, Kırgız, Tatar; Hacımusalı, Karakeçili…

Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar.
Örnekler: Türkçe, Almanca, İngilizce; Özbekçe, Tatarca…
Devlet adları büyük harfle başlar.
Örnekler: Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırım Özerk Cumhuriyeti…
Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar.
Örnekler: Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Musevilik, Musevi; Budizm…
Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar.
Örnekler: Tanrı, Allah, İlah, Cebrail, Zeus…

! UYARI

“Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar.
Örnek: Eski Yunan tanrıları. Müzik dünyasının ilahı.


Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar.
Örnekler: Merkür, Neptün, Satürn; Halley…

! UYARI
Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar.
Örnek: Biz dünyadan ayrı yaşarken dünya epey değişmiş.


139

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler


Alıştırma - 3


Aşağıdakilerin hangilerinde büyük harflerin yazımıyla ilgili bir yanlışlık olduğunu belirleyiniz.
1. Sobanın kenarına kurulan duman, mırıl mırıl sesler çıkararak uykuya daldı.

2. Sana Dünyalar kadar işim var diyorum ama beni hiç dinlemiyorsun.
3. Zeus, mitolojik hikâyelerdeki en bilinen tanrıdır.

4. Bilim insanlarının hayallerinin başında Mars’ta bir koloni kurmak var.
5. Gittiği Almanca kursunda bile kendisini geliştiremedi.


Alıştırma - 4


Aşağıdaki cümlelerde geçen yazım yanlışlarını bularak sözcüklerin doğru yazımını verilen boşluğa yazınız.


1. Özlem budizmi merak ettiği için Tibet’e gideceğini söylüyor.

………………………………………………………………………………………………..
2. Sahiplendiği köpeği “gölge” diye çağırmaya karar vermişti.

……………………………………………………………………………………………………..
3. Babaannesi tatar olduğundan enfes çiğ börekler yapmayı bilir.

……………………………………………………………………………………………………..
4. Yoğun programına bir de japonya seyahati eklenince çok bunalmış.

……………………………………………………………………………………………………..
5. Osmanlılar oğuz boyundan geliyor, dedi yaşlı öğretmen bıkkın bir tonda.

……………………………………………………………………………………………………..
6. İş başvurusu, ingilizcesi yetersiz olduğundan iyi geçmemiş.

………………………………………………………………………………………………..
7. Kaç yıl geçti ahmet seni görmeyeli, inan bilmiyorum.

……………………………………………………………………………………………………..
8. Geçen yıl bu vakitler italya sahillerinde yüzüyorduk.

……………………………………………………………………………………………………..
9. Asya hanım bugünden itibaren bizimle olmayacak.

……………………………………………………………………………………………………..
10. Üst katta Nermin Teyzem ve ailesi yaşıyor.

……………………………………………………………………………………………………..



140

YAZIM KURALLARI

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1


1. Aşağıdaki tabloda büyük harflerin kullanıldığı yerlerle ilgili yazım yanlışları varsa “Yanlış” yoksa “Doğru”
bölümlerini işaretleyiniz.


Cümleler Doğru Yanlış
1 Sınıfta herkes onu “Dâhi Ezgi” diye çağırdığı için mutlu olurdu.
2 Denizler tanrısını anlatan bu resim açık artırmada yüksek bir fiyata satıldı.
3 Geçen yaz sırf kendini geliştirmek için amerikaya dil eğitimine gitti.
4 Annesi rusça dışında üç farklı dil daha konuşabiliyormuş,
5 Kafesinden kaçan minnoş’u komşuların bahçesinde bulduk.
6 Ceren ablam buz pateni yapmaktan her zaman çok hoşlanmıştır.
7 Hiç duymadın mı, Güneş girmeyen eve doktor girer!
8 Canım Arkadaşım,
Seni çok özlediğimi söylemek için bu mektubu yazmaya karar verdim.
9 Ey şanlı asker, Tanrı senin yardımcın olsun!
10 Arkadaşım çiğdem herkes tarafından çok sevilen bir kişidir.










2. Aşağıdaki ülkelerde konuşulan ana dili verilen boşluğa yazınız.


a Türkiye b Yunanistan c Fransa









…………………………….. …………………………….. ……………………………..




Hindistan Rusya İngiltere
d e f









…………………………….. …………………………….. ……………………………..


141

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1


3. Nazlı, seksek oynarken yazım yanlışı bulunan kısımlara basarsa yanacaktır. Nazlı’nın basmaması gereken
kutuların numaralarını verilen boşluğa yazınız.
8 7
Bu hafta sonu tatili için italyanın küçük Bahçemize misafir gelen kirpilere
bir kasabasına gitmeye karar verdik. kardeşim kirpik ismini takınca herkes
kahkahalara boğuldu.
6
Raftan aldığım çince-ingilizce sözlü-
ğün eksik sayfalarını nereden bula-
cağım?
4 5
Kurtuluş Savaşı’nın önemli kahraman- Bu akşam Ay ışığında bir sofra hazırla-
larından biri de Nene Hatun’dur. mıştı onu seven tüm dostlarına.



3 Konuşmaları duyan öğrenci hemen üst
kata çıkıp arkadaşlarına haber vermiş.

2 Onun en sevdiği yazarlardan biri de

Hakan Günday’mış.



1 Kendilerine Çoban Yıldızı’nı rehber
edinen izciler, karanlıkta yürümeye
başladılar.


...................................................................................................

4. Aşağıdaki yargıları doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.


1. Akrabalık isimleri unvan olduklarında büyük harfle yazılır.

2. Ay, dünya ve güneş sözcükleri terim anlamının dışında kullanıldıklarında küçük harfle yazılır.

3. Bu görselin hitap kısmındaki sözcükler büyük harfle başlamalıdır.










4. “Azeri türkçesi” sözcüklerinin yazımında bir yanlışlık yoktur.

5. Millet adları özel isme dâhil değildir, büyük harfle yazılmaz.



142

YAZIM KURALLARI

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-2


1. Aşağıdaki tabloda yer alan sözcüklerin yazımlarını değerlendirerek işaretleyiniz.


Cümleler Doğru Yanlış
1 Pakistan
2 merkür
3 balık
4 Kuzey Yıldızı
5 Sevgili dostum,
……………………………..
6 Doktor Damla Kızılaslan
7 Deli Petro
8 Server bedi (Peyami Safa)







2. Aşağıdaki cümlelerde bulunan yazım yanlışlarının altını çiziniz.


1. Bu akşam başkan, onunla görüşmek isteyenleri makamında ağırlayacak.


2. Tartıştığımız konuda prof. dr. İlker Üzüm’ün de fikrini almalıyız.

3. Yarın gece marsı çıplak gözle seyretme imkânımız olacak.


4. Son yüzyılın en etkileyici ay tutulmasını bu gece izleyeceğiz.


5. Yaz tatillerimizi kuzey kıbrısta geçirmeyi çok seviyoruz.

6. Önümüzdeki sene farsça çalışmak için kursa gidecek.


Sevgili arkadaşım,
7.
Seni son gördüğümden beri epey vakit geçti.

8. Kitapta zeusun oğlunun dünyamızda yaşadığı maceralar anlatılıyor.

9. Dün gece valinin attığı tweet öğrencileri mutlu etti.


10. Yazar Gülten dayıoğlu okulumuzda konuşma yapacak.






143

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 2


3. Bahçende akasyalar açardı baharla. 6. (1) Klasik şiirimizin en büyük ustalarından biri Muhibbî’
dir. (2) Yani kanuni sultan Süleyman. (3) Devlet başkanı
1 olmasaydı bile şiir kudreti ile bugün anmakta olacağımız

Ne şirin komşumuzdun Sen, Fahriye abla! Kanuni 46 yıl tahtta kaldı. (4) En meşhur özelliklerinden
biri sanatçılara gösterdiği büyük ilgi ve alakaydı.
2 3 4
Bu metinde numaralanmış cümlelerin hangisinde
Bu dizelerdeki numaralanmış sözcüklerin hangisin- bir yazım yanlışı vardır?
de yazım yanlışı vardır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
7. Aşağıda yazım kurallarıyla ilgili bir etkinliğe yer verilmiş-
tir.
“Bu hafta sonu Zeliha teyzemler bizi
ziyarete gelecekler.” cümlesinde yazım
yanlışı yoktur.
4.
Sözcükler Doğru Yanlış
1 Emel Sarı X D Y
2 Avukat Simge Göçer X
“Konuşman bitince Ge- “Züleyha Hanım vakfı-
3 Müzik tanrısı X
nel Müdür Kemal Bey ile mıza büyük katkılarda
4 Zeliha Teyze X tanışmalısın.” cümlesin- bulunmuştur.” cümlesin-
de yazım yanlışı yoktur. de yazım yanlışı vardır.
Bu tabloya göre, numaralanmış sözcüklerden han-
gisinin yazımı ile ilgili yanlış bilgi verilmiştir? D Y D Y

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
◆ ✖ ▲ ❤

Bu etkinlik doğru tamamlandığında aşağıdaki sem-
bollerden hangisine ulaşılır?

A) ◆ B) ✖ C) ▲ D) ❤
5. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?
A) B)
Sevgili Günlük, Canım Arkadaşım, 8.
Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı
Bugün okulda çok eğ- Yaz tatilinde seni ziya- dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar.
lendim. ret etmek istiyorum.
Bu kurala göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yazım yanlışı yapılmıştır?

A) Kapadokya’da gün doğuşunu seyretmek paha biçi-
C) D) lemez.
Değerli dostlarımız, Değerli Öğretmenle- B) Gece teleskopla gökyüzünü seyreder, Ay’ın yüzeyini
rimiz, anlatırdı bizlere.
Bu özel günümüzde
bizlerle olduğunuz Gelecek nesil sizlere C) Perdeden sızan Güneş odayı fazlasıyla aydınlatmıştı.
için çok mutluyuz. emanettir. D) Mehtaplı gecelerde, küçük gezintilere çıkmayı alış-
kanlık edinmişti.



144

YAZIM KURALLARI
20.Bölüm
Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler


Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar

Kılavuz Bilgi

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler
Düşünce, hayat tarzı, politika vb. anlamlar bildirdiğinde doğu ve batı sözlerinin ilk harfleri büyük yazılır.
Örnek: Batı medeniyeti, Doğu mistisizmi…

! UYARI

Bu sözler yön bildirdiğinde küçük yazılır. Örnekler: Bursa’nın doğusu, Ankara’nın batısı…
Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar.
Örnekler: Afrika, Asya, Güneydoğu Anadolu, İstanbul…

Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar.
Örnekler: Ağrı Dağı, Aral Gölü, Asya Yakası, Çanakkale Boğazı…

! UYARI
Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar.
Örnekler: Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Taflan köyü…

Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar.
Örnekler: Halit Rifat Paşa Mahallesi, Karaköy Meydanı, Gazi Mustafa Kemal Bulvarı…

Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar.
Örnekler: Dolmabahçe Sarayı, İshakpaşa Sarayı, Ankara Kalesi, Galata Köprüsü…
Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda yer adının ilk harfi büyük yazılır.
Örnekler: Hisar’dan, Boğaz’dan, Köşk’e vb.

Alıştırma - 1

Aşağıdaki cümlelerin hangilerinde büyük harflerin kullanımıyla ilgili bir yazım yanlışı bulunduğunu belirleyiniz.
1. Gökyüzünden aşağı süzülen kuşlar önce Galata kulesinde mola verir, sonra yollarına devam eder.

2. Beylikdüzü İlçesinde oturan herkes uzaklıktan şikâyet etse de orada yaşamayı sürdürür.
3. Ünlü gezgin rotasını şimdi de Güney Afrika’nın uçsuz bucaksız ormanlarına çevirdi.

4. Önümüzdeki hafta Mahalle’mize yeni bir hayvan barınağı açılacakmış.
5. Yazarın son kitabındaki doğu etkisini görmezden gelmek büyük bir hata olur.
6. Eğirdir Gölü’nde biyolojik çeşitliliği artırmak için yapılan çalışmalarda sona geliniyor.

7. Yıllar sonra doğduğum şehre, Eskişehir’e, dönmek beni çok mutlu etmişti.
8. Gül sokağın sakinleri, etrafta biriken çöpleri toplamak için dayanışma içerisine girdi.
9. Konuşmasının bitiminde Boğaz’a döndü, “Bu güzel köprüyü hep sevdim.” dedi.

10. Atatürk bulvarında trafik cumartesi akşamları oldukça kötüdür.

145

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler


Kılavuz Bilgi

Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.
Örnekler: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu…
Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.
Örnekler: Medeni Kanun, Türk Bayrağı Tüzüğü…
Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik
ve makam sözleri asılları kastedildiğinde büyük harfle başlar.
Örnekler: Türkiye Büyük Millet Meclisi her yıl 1 Ekim’de toplanır. Bu yıl ise Meclis, yeni döneme
erken başlayacak.
Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her kelimesi büyük harfle
başlar.
Örnekler: Nutuk, Kendi Gök Kubbemiz, Sinekli Bakkal, Resmî Gazete, Hürriyet, Milliyet…

! UYARI

Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz.

Örnek: Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablosu...


! UYARI
Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya,
yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki küçük harfle yazılır.
Örnek: Mai ve Siyah, Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun…



Alıştırma - 2

Aşağıdaki cümlelerde geçen yazım yanlışlarını bularak sözcüklerin doğru yazımını verilen boşluğa yazınız.
1. Babam her sabah Gazetesini okumadan evden çıkmazdı.
……………………………………………………………………………………………
2. “Kinyas Ve Kayra” yazarın en etkileyici kitaplarının başında geliyor.

……………………………………………………………………………………………
3. Galatasaray lisesi mezunu olduğu için Fransızcası ana dili gibi olmuş.
……………………………………………………………………………………………
4. Avukatımız İş kanunu gereği onlara dava açabileceğimizi iletti.
……………………………………………………………………………………………
5. Ressamın “gece bekçileri” adlı tablosu, Rijks Müzesi’nde sergileniyor.
……………………………………………………………………………………………








146

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler



Kılavuz Bilgi

Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar.
Örnekler: Cumhuriyet Bayramı, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Kurban Bayramı, Nevruz Bayramı…


Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır.
Örnekler: VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Kitle İletişim Araçlarında Türkçenin Kullanımı Bilgi Şöleni…


Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.
Örnekler: Kurtuluş Savaşı, Millî Mücadele, Cilalı Taş Devri, İlk Çağ, Lale Devri…



Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar.
Örnekler: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe…



! UYARI
Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz.

Örnek: acem (Türk müziğinde bir perde), allahlık (saf, zararsız kimse), donkişotluk (gereği yokken kahramanlık göster-
meye kalkışma)…

! UYARI

Para birimleri büyük harfle başlamaz: avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret vb.

! UYARI

Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.


! UYARI

Müzikte kullanılan makam ve tür adları büyük harfle başlamaz: acemaşiran, acembuselik, bayati, hicazkâr, türkü, varsağı,
bayatı vb.



Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar.
Örnekler: Antep fıstığı, Brüksel lahanası, Maraş dondurması, Van kedisi…














147

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler



Alıştırma - 3

Aşağıdaki bazı cümlelerde, büyük harfin kullanımı ile ilgili yazım yanlışları yapılmıştır. Bu yazım yanlışlarını bulup
doğrularını altlarındaki boşluklara yazınız.


1. Tıp bayramında doktorların yaşadığı sorunlara değinilecek.

………………………………………………………………………………………………………………………….

2. Alışveriş faturası 250 Lira tutunca babam küplere bindi.

………………………………………………………………………………………………………………………….
3. Bu yazısında Orta Çağ sanatçılarının hayatlarını inceliyor.

………………………………………………………………………………………………………………………….

4. Okulumuza gelen Kanada’lı öğrenci şaşkın bir ifadeyle bize bakıyordu.
………………………………………………………………………………………………………………………….

5. Perihan her zaman güler, onun ağladığını hiç görmedik.

………………………………………………………………………………………………………………………….
6. Yönetim bilimleri sempozyumu bu yıl İTÜ’nün desteğini alıyor.

………………………………………………………………………………………………………………………….

7. 19 Mayıs Atatürk’ü anma gençlik ve spor bayramı kutlamaları sürüyor.

………………………………………………………………………………………………………………………….
8. Pazarda Çanakkale domatesi görünce kilo kilo aldık.

………………………………………………………………………………………………………………………….

9. Kurtuluş savaşı tarihin en şanlı destanlarından birisidir.

………………………………………………………………………………………………………………………….
10. Bilim ve Teknik Dergisi’ni yıllardır süreli yayın olarak takip ederim.

………………………………………………………………………………………………………………………….


















148

YAZIM KURALLARI

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları-1


1. Aşağıda görselleri verilen kavramları doğru yazım ile tamamlayınız.














İstiklal ………………………… Hindistan …………………….. İzmir Saat …………………..















Dolmabahçe …………………. Salda …………………………… 1 …………………………


2. Aşağıdaki cümleleri büyük harflerin kullanımına göre değerlendiriniz ve tabloda işaretleyiniz.




Cümleler Doğru Yanlış
1 Avrupa’nın kuzeyi yüksek çam ormanlarıyla kaplıdır.

2 Gürpınar ilkokulu son sınavda ilçe birincisi olmayı başardı.

3 Çitfliklerindeki koyunları korumak için bir de Sivas kangalı almışlar.

4 “Son akşam yemeği” tablosunun gizemleri hâlâ araştırılıyor.

5 Isparta güllerinden kozmetik alanında da faydalanılıyor.
6 Osmanlı Yükselme Dönemi boyunca büyük başarılara imza atmıştır.

7 Zorlular köyü gerek tabiatı gerekse insanlarıyla cennetten bir köşe.

8 Kaz Dağları yüksek oksijen miktarıyla ülkemizin akciğerlerindendir.

9 Taksim meydanında toplanan göstericilere müdahale edilmiş.

10 “Siyah Süt” yazarın yarı otobiyografik olarak değerlendirdiği bir kitap.



149

Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları - 1


3. Aşağıdaki harita görüntüsünde hangi kısımlarda yazım yanlışları yapıldığını belirleyip boşluklara doğrularını
yazınız.

cumhuriyet cd. çamlık cad. …………………………….. ……………………………..





atatürk bul. başak sok. …………………………….. ……………………………..


…………………………….. ……………………………..

…………………………….. ……………………………..
derya sok.
…………………………….. ……………………………..
istiklal cad.
…………………………….. ……………………………..
cumhuriyet cd. ceylan sok. …………………………….. ……………………………..
gonca sok.

hanımeli sok.
…………………………….. ……………………………..
atatürk bul.
kışla cad.





4. Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaretleyiniz.


Cümleler Doğru Yanlış
“Türk kahvaltısı, çeşitliliği sebebiyle oldukça ünlenmiştir.” cümlesindeki “kahvaltı” sözcüğü
1.
büyük harfle başlamalıdır.
2. Yer isimlerinden sonra gelen cins isimler küçük harfle başlar.

3. Özel isimden sonra gelen sokak, cadde, bulvar isimleri büyük harfle başlar.
4. Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz.

“Yapacağı seyahat için yanına 500 Dolar almış.” cümlesindeki “Dolar” sözcüğü küçük
5.
harfle yazılmalıdır.
6. “Cilalı Taş devrinde yaşanan gelişmeleri inceledik.” cümlesinde yazım yanlışı yoktur.

7. “Leyla ile Mecnun en sevdiğim hikâyelerdendir.” cümlesinde bağlacın yazımı doğrudur.

8. Akrabalık bildiren sözcükler küçük harfle yazılır.

9. “Ağrı dağı tüm heybetiyle kaşımızdaydı.” cümlesinde yazım yanlışı yoktur.
10. Doğu ve batı sözleri yön bildirdiğinde küçük yazılır.



150