Ünlem İşareti, Kısa Çizgi, Uzun Çizgi, Eğik Çizgi, Tırnak İşareti, Yay Ayraç, Kesme İşareti
Kılavuz Bilgi
Tırnak İşareti ( “ ” )
1. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır.
Örnek: Türk Dil Kurumu binasının yan cephesinde Atatürk’ün “Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir.” sözü yazılıdır.
Uyarı: Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır.
Örnek: “İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar.
2. Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır.
Örnek: Yeni bir “barış taarruzu” başladı.
3. Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak içine alınır.
Örnek: Bugün öğrenciler “Kendi Gök Kubbemiz” adlı şiiri incelediler.
Uyarı: Tırnak içine alınan sözlerden sonra gelen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılmaz.
Örnek: Elif Şafak’ın “Bit Palas”ını okudunuz mu?
Alıştırma–4
Aşağıdaki cümlelerde gerekli yerlere tırnak işareti (“ “) koyunuz.
1. Faruk Nafiz, Han Duvarları’nda Anadolu coğrafyasını ve insanını en güzel şekilde anlatmıştır.
2. Üniversite öğrencilerinin bir kısmı edebiyat kavramını yeni yeni öğrenme başladı.
3. Uzun ve zor bir geceden sonra Yatsam uyuyabilir miyim acaba? diye düşündü durdu.
4. Kafka’nın Dönüşüm adlı hikâyesi böcek olarak uyanan bir adamın başından geçenleri anlatıyor.
5. Dil bilgisinde –lik/–lık/–luk/–lük ekleri, bazı somut isimlere eklenerek onları soyutlaştırır.
Kılavuz Bilgi
Yay Ayraç ( )
1. Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgiler için kullanılır. Yay ayraç içinde bulunan ve yargı
bildiren anlatımların sonuna uygun noktalama işareti konur.
Örnek: Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi
göstermek için geziyoruz.
2. Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır.
Örnek: Yunus Emre’nin (1240?-1320) eserleri çok değerlidir.
3. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
Örnek: İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakam'a yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın.
4. Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini göstermek için kullanılır.
5. Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.
6. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.
Örnek: Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.
7. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.
Örnek: 1496 (?) yılında doğan Fuzuli eserleriyle günümüze ulaşmıştır.
8. Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı konur.
Örnek: I) 1) A) a)
II) 2) B) b)
201
Ünlem İşareti, Kısa Çizgi, Uzun Çizgi, Eğik Çizgi, Tırnak İşareti, Yay Ayraç, Kesme İşareti
Alıştırma–5
Aşağıdaki cümlelerde kullanılan yay ayraçların ( ) işlevini sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. Köyün yaşlılarına (Kendimi bu grubun dışında tutuyorum.) gereken sevgi ve saygı gösterilmiyor.
……………………………………………………………………………………………………………………………
2. Çok sakin (!) bir insandır o, sabaha kadar alt daireden bağrış çağırışını dinleyebilirsiniz.
……………………………………………………………………………………………………………………………
3. Vali: –– (Kaygılı bir şekilde yaverine yaklaşır.) Ne olacak bu memleketin hâli?
……………………………………………………………………………………………………………………………
4. Kayahan, (1949 – 2015) Türk popunun en büyük yıldızlarından biri olarak anılacaktır.
……………………………………………………………………………………………………………………………
Kılavuz Bilgi
Köşeli Ayraç ( [ ] )
1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır.
Örnek: Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.
2. Metin aktarmalarında, çevirilerde, alıntılarda çalışmayı yapanın eklediği sözler için kullanılır.
Örnek: “Eldem, Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tığını] söyledikten sonra...”
3. Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır.
Örnek: Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]
Kesme İşareti ( ’ )
1. Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
Örnekler: Kurtuluş Savaşı’nı, Atatürk’üm, Türkiye’mizin, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin...
– Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır
Örnekler: Hisar’dan, Boğaz’dan...
– Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek alması
durumunda kesme işareti kullanılır.
Örnekler: Bu Kanun’un 17. maddesinin c bendi... Yukarıda adı geçen Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre...
– Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır.
Örnekler: Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu)...
– Ek getirildiğinde Avrupa Birliği kesme işareti ile kullanılır.
Örnek: Avrupa Birliği’ne üye ülkeler...
Uyarı: Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz.
Örnek: Boğaz Köprümüzün güzelliği dillere destandır.
Uyarı: Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.
Örnekler: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan...
202
Ünlem İşareti, Kısa Çizgi, Uzun Çizgi, Eğik Çizgi, Tırnak İşareti, Yay Ayraç, Kesme İşareti
Kılavuz Bilgi
Uyarı: Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde Başbakanlığa, Rektörlüğe vb. biçimlerde
yazılır.
Uyarı: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.
Örnekler: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı...
Uyarı: Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Halit, Şahap, Bosna-Hersek, Kerkük, Sinop, Tokat,
Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde kesme işaretine rağmen Ahmedi, Halidi, Şahabı, Bosna-
Herseği, Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı biçiminde son ses yumuşatılarak söylenir. Fakat yazı dilinde özel isimlere
getirilen ekler, yumuşamaya sebep olmaz.
Uyarı: Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler
kesme işaretiyle ayrılmaz.
2. Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur.
Örnekler: Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan, Mahmut Efendi’ye, Enver Paşa’ya, Türk Dil Kurumu Başkanı’na...
3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur.
Örnekler: TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye...
4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur.
Örnekler: 1985’te, 8’inci madde, 2’nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik, 657’yle...
5. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur.
Örnek: Başvurular 17 Aralık’a kadar sürecektir.
6. Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kullanılır.
Örnek: Bir ok attım karlı dağın ardına
Düştü m’ola sevdiğimin yurduna
7. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur.
Örnek: a’dan z’ye kadar
Alıştırma–6
Aşağıdaki görsellerde kullanılan kesme işaretinin işlevlerini sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. 2. 3.
……………………………………… …………………………… ………………………………………
……………………………………… …………………………… ………………………………………
203
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Ünlem İşareti, Kısa Çizgi, Uzun Çizgi, Eğik Çizgi, Tırnak İşareti, Yay Ayraç, Kesme İşareti
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
İşaretleme
1. Aşağıdaki görsellerden noktalama yanlışı olanları işaretleyiniz.
1. 2.
4.
3.
5.
6.
204
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
Bulmaca
2. Aşağıda bazı noktalama işaretlerinin işlevleri verilmiştir, bu noktalama işaretlerinin hangileri olduğunu belirleyip
bulmacada bulunuz.
Y A Y A Y R A Ç V E
1. Eş görevli sözcükleri birbirinden ayır-
U S G I N P Ş A İ Ğ
mak için kullanılır.
Z R İ E M I T R R İ 2. Tamamlanmamış cümlelerin sonuna
konur.
U K E L Ü N H J G K 3. Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya
künye bilgilerini göstermek için kulla-
N A Z Y T A B İ Ü Ç nılır.
4. Yazıda satır başına alınan konuşmaları
Ç Z E İ N C C G L İ
göstermek için kullanılır.
İ Ü Ç N O K T A A Z 5. Dizeler yan yana yazıldığında aralarına
konur.
Z C S Ü K Ç E S K G 6. Kısaltmaların sonuna konur.
G R Z E T K Z A P İ
İ Ü Ç N A T S S A N
Boşluk Doldurma
3. Aşağıdaki metinde bulunan yay ayraçlara uygun noktalama işaretini getiriniz.
Akşam eve geldiğinde babamın sesinde bir sevinç vardı ( )
( ) Nerde benim güzel kızım ( ) dedi.
( ) Burdayım. Yatıyorum baba, dedim.
Gülümseyerek bana bir paket uzattı. Elindeymiş ( ) arkasına gizlediği için görmemişim.
205
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti(‘) 7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yay ayraçla be-
yanlış kullanılmıştır? lirtilen yere kısa çizgi ( - ) getirilemez?
A) 1934’ te iki ülke arasında imzalanan anlaşma yürür- A) Ne içindeyim zamanın ( ) Ne de büsbütün dışında ( )
lükten kalktı. Yekpare geniş bir anın ( ) Parçalanmaz akışında
B) Tolga’nın yarın akşam bir grup arkadaşıyla planları B) Türk ( ) Alman ilişkilerinin bu olaydan sonra fazlasıyla
varmış. sarsılabileceği açıklandı.
C) İngiliz edebiyatının tüm zamanlara ait en büyük C) Aslı ( ) yıllardır görmediğim arkadaşım ( ) bugün
yazarı Shakespeare’dir. yolda yürürken aniden karşıma çıktı.
D) Türkçü’lük, Türk halklarının politik ve kültürel birliğini D) “( ) ın/( ) in/( ) un/( ) ün” eklerinin işlevini tamlamalar
savunur. konusunda öğrendik.
5.
1. Dil bilgisinde eklerin farklı
biçimlerini göstermek için
kullanılır. 8.
2. Tarihlerin yazılışında gün,
ay ve yılı gösteren sayıları Bir gün Hoca bir iş için gittiği Konya( )dan
birbirinden ayırmak için dönüşünde, cimri komşusu( )
konur. ( ) Hocam, nur topu gibi bir oğlun oldu;
gözlerin aydın olsun, müjdeliğimi isterim!
Senem Öğretmen’in açıklamasını yaptığı noktalama ( ) Git işine be adam! Oğlum olduysa benim
işareti aşağıdakilerden hangisidir? oldu, bundan sana ne( )
A) ( / ) B) ( ! ) C) ( - ) D (—)
6. 1. Kişi adlarından sonra gelen say- Yukarıdaki fıkrada yay ayraçla gösterilen yerlere
gı ve unvan sözlerine getirilen ……… sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?
ekleri ayırmak için konur.
A) (‘) (,) (—) (“) (?)
2. Özel olarak vurgulanmak iste- B) (‘) (:) (—) (—) (?)
nen sözler için kullanılır. ……… C) (,) (:) (—) (—) (!)
D) (,) (;) (-) (-) (!)
3. Seslenme, hitap ve uyarı sözle-
rinden sonra konur. ………
4. Dizeler yan yana yazıldığında
aralarına konur.
……… 9. Aşağıdakilerden hangisinde tırnak işareti (“ “) yanlış
kullanılmıştır?
Bu etkinliğin doğru tamamlanması için verilen
boşluklara sırasıyla hangi noktalama işaretleri ge- A) “Ege’ye yerleşip orada sakin bir hayat sürmek en
tirilmelidir? büyük hayalim.” derdi.
B) Einstein, “1879-1955” atomun parçalanabileceğini
1 2 3 4 kanıtlamıştı.
A) ( ! ) (…) ( ? ) ( / )
C) “Aşk” romanı o yılın en çok satanlar listesinde birinci
B) ( ‘ ) ( “ ) ( ! ) ( / )
sıradaydı.
C) ( , ) ( - ) ( ! ) ( - )
D) Bizim kültürümüzde “alçakgönüllülük” önemli bir yere
D) ( ‘ ) ( “ ) ( / ) ( ! ) sahiptir.
206
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Ünlem İşareti, Kısa Çizgi, Uzun Çizgi, Eğik Çizgi, Tırnak İşareti, Yay Ayraç, Kesme İşareti
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
Boşluk Doldurma
1. Aşağıdaki metinde yay ayraçla gösterilen yerleri uygun noktalama işaretleri ile doldurunuz.
Hoca bir gün pazardan bir sepet yumurta almış. Dokuz tanesi bir
akçeye ( ) Sonra gidip pazarın başka bir köşesine yumurtaları satmak
için başlamış bağırmaya ( )
( ) Onu bir akçeye yumurta var ( ) Onu bir akçeye yumurta var ( )
Hoca ( ) nın yumurtaları dokuzu bir akçeden aldığını gören biri,
duyduğuna inanamamış. Yaklaşmış Hoca ( ) nın yanına, sormuş ( )
( ) Yumurtaların dokuzunu bir akçeye alıp onu bir akçeye satarak
zarar ettiğinin farkında değil misin ( )
Gülmüş Hoca ( )
( ) Zarar da faydadan sayılır. Dostlar alışverişte görsün ( ) demiş.
Doğru-Yanlış
2. Noktalama yanlışı olan cümlelerin başındaki kutucuğa “Y”, olmayanların başına “D” yazınız.
1. Yaz geldi mi, Çağla’ile sabahtan sokağa çıkar tüm gün oyun oynarız.
2. Çocuklara a’dan z’ye tüm ihtiyaçlarını alınca çok mutlu oldum.
3. Fen/Edebiyat Fakültesine girebilme çabanı arttırmalısın.
4. Yakup Kadri’nin “Yaban” adlı romanının özetini çıkaracağız.
5. Eyvah, son yazılı sınavlardan da düşük not alacağım sanırım.
6. Türkçe’de dili zenginleştiren binlerce deyim kullanılmaktadır.
7. Atatürk, (1881 - 1938) ömrünü çağdaş bir ülke kurmaya adamıştır.
8. En önemli maçımızda kaleci öyle başarılıydı ki (!) ilk yarıda dört gol yedi.
9. Ural - Altay dil ailesine mensup diller şunlardır: Macarca, Türkçe…
10. Küçücük çocuklara “Hangi mesleği seçeceksin,” diye sorarlar.
İşaretleme
3. Aşağıdaki karışık olarak verilen bilgilerden kesme işaretine ait olanlarının yanındaki kutucuğa (✔) işareti koyunuz.
1. Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
2. Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur.
3. Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayırmak için kullanılır.
4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur.
5. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur.
6. Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur.
207
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işaretinin(‘) 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı
kullanımıyla ilgili yanlışlık yapılmıştır? yapılmıştır?
A) Karadeniz’de yazlar da kışlar da ılık ve yağışlı geçi- A) Reşat Nuri, bu eseriyle [Çalıkuşu (1922)] üne kavuş-
yor. muştur.
B) Öğrenciyken Ankara Kalesi’ne bir iki defa gitmiştim. B) “İlk dönem eserleri içinde “Kaşağı” gibisi var mı?” dedi
C) İzmir’li olmak bir ayrıcalıktır, diye düşünür pek çok öğretmenimiz.
insan. C) Deyimlerin anlamını htpp://www.tdk.gov.tr adresin-
D) Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal den öğrenebilirsin.
Atatürk’tür. D) İş, oluş, hareket ya da durum bildiren sözcüklere fiil
denir.
8.
5. Rembrandt, ( )15 Temmuz 1606 ( ) 4 Ekim 1669
Yirmi beş yaşındaki bir delikanlıdan ( ) Avrupa ve Hollanda sanat tarihinin en önemli
daha güçlü ve hareketliyimdir (!). ressamlarından biridir. Ayrıca ( ) ışığın ve gölge-
lerin ressamı ( ) olarak da anılır.
Bu parçada verilen boşluklara sırasıyla hangi nok-
talama işaretleri getirilmelidir?
A) ( “ ) ( - ) ( “ ) ( ( ) ( ) )
Hayrettin Bey’in cümlesinde yay ayraç içinde ünlem B) ( ( ) ( - ) ( ) ) ( “ ) ( “ )
işareti(!) kullanılmasının nedeni aşağıdakilerden
hangisidir? C) ( ( ) ( , ) ( ) ) ( “ ) ( “ )
D) ( “ ) ( , ) ( “ ) ( ( ) ( ) )
A) Anlatıma küçümseme ve alay anlamı katmak
B) Bilginin kesin olmadığını ifade etmek 9. Kavuklu ( ) halkı temsil eden bir tipleme ( ) Pişekâr ise daha
C) Cümleye abartma anlama katmak çok yarı aydın tanımlamasına uygun bir tiplemedir ( )
D) Hitap ve seslenmeyi belirtmek
Bu cümledeki boşluklara sırasıyla hangi noktalama
işaretleri getirilmelidir?
A) ( , ) ( ; ) ( . ) B) ( ; ) ( , ) ( . )
6. C) ( ; ) ( ; ) ( . ) D) ( , ) ( ; ) (…)
Anayasamızın 12. maddesine
göre ( ) Herkes kişiliğine bağlı
( ) dokunulmaz ( ) devredil- 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yanlış noktalama
mez, vazgeçilmez temel hak işareti kullanılmıştır?
ve hürriyetlere sahiptir.( )
A) 1914/1918 yılarında gerçekleşen 1. Dünya Savaşı
birçok insanın ölümüne neden oldu.
B) Son yirmi yılda İnternet’e ve TV’ye bağlı yaşayan bir
Hâkim Bey’in bu sözlerinde boş bırakılan yerlere nesil mi oluştu, bana mı öyle geliyor?
hangi noktalama işaretleri getirilmelidir? C) Bursa’ya gelenlere herkesin sorduğu soru şudur:
Orhan Gazi Türbesi’ne gittin mi?
A) (“) (,) (,) (“) B) (“) (,) (;) (“) D) İki yıl süren yoğun çalışmalardan sonra Balıkesir -
C) (“) (;) (;) (“) D) (“) (;) (,) (“) İzmir yolunun trafiğe açılacağı söylendi.
208
FİİLLER (EYLEMLER)
25.Bölüm Anlam Özelliklerine Göre Fiiller (İş, Oluş, Durum Fiilleri), Mastar Hâlindeki Fiiller
ve Çekimli Fiiller
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Türkçede iş (kılış), oluş, durum ya da hareket bildiren sözcüklere fiil (eylem) denir. Canlı ya da cansız, somut ya da soyut
varlıkları karşılayan sözcüklere ise isim (ad) denir.
Örnek: Neşe camı kırmış.
canlı varlık cansız varlık hareket, iş
isim isim fiil
Not: Fiili isimden ayırmak için sözcüğe “-me/-ma” olumsuzluk ekleri ya da “-mek/-mak” mastar ekleri getirilir. Sözcük
anlamlı oluyorsa fiil, anlamlı olmuyorsa isim ya da isim soylu bir sözcüktür.
Örnek: çözdü çözmek anlamlı fiil
kırmızı kırmızımak anlamlı değil fiil değil
Anlam Özelliklerine Göre Fiiller
İş (Kılış) Fiilleri
Öznenin isteğiyle gerçekleşen iş veya hareketten nesnenin etkilendiği fiillere denir. İş fiillerine sorulan “Ne, neyi , kimi?”
sorularına cevap alınır.
Örnekler: saklamak, getirmek, yazmak
Kardeşim ellerini yıkadı.
nesne iş fiili
– Bu cümlede yapılan iş “yıkamak”, yıkama işini yapan “kardeşim”, işten etkilenen yani nesne ise “eller” dir.
Not: Bir fiilin önüne “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamlı oluyorsa o fiil, iş (kılış) fiilidir.
Not: Bir cümlede fiilin alabileceği nesne belirtilmese de fiil iş bildirebilir.
Örnek: Eve birçok çocuk geleceğini duyunca sakladım.
iş fiili
Not: Bazı filler, cümlede taşıdıkları anlama göre durum ya da iş fiili olabilir.
Örnek: Dedem, senelerce tarlamızı sürdü.
iş fiili
Toplantı yaklaşık altı saat sürdü.
durum fiili
209
Anlam Özelliklerine Göre Fiiller (İş, Oluş, Durum Fiilleri), Mastar Hâlindeki Fiiller ve Çekimli Fiiller
Kılavuz Bilgi
Durum Fiilleri
İşi veya hareketi yapanın durumunu anlatan fiillere denir. İş, özne üzerinde gerçekleştiğinden durum fiilleri nesne almaz.
Durum fiillerine sorulan “Ne, neyi, kimi?” sorularına cevap alınmaz.
Örnekler: uyumak, ağlamak, uzanmak
Mehmet, bankta oturuyor.
durum fiili
– Bu cümlede fiil, öznenin yani işi yapanın hangi durumda olduğunu anlatmaktadır.
Not: Bir fiilin önüne “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamsız oluyorsa o fiil, durum fiilidir.
Oluş Fiilleri
Eylemin öznenin etkisi dışında yani kendiliğinden ve belli bir süreçte gerçekleştiğini bildiren fiillerdir.
Not: Oluş fiillerinin bulunduğu cümlelerde öznenin yapısında değişim meydan gelir.
Örnekler: çürümek, küflenmek, morarmak
Sonbahar gelince yapraklar sarardı.
oluş fiili
– Bu cümlede gerçekleşen eylem “sararmak”tır. Özne “yapraklar”dır fakat sararma işinin gerçekleşmesinde yaprakların
etkisi yoktur ve bu iş, belli bir süreçte kendiliğinden gerçekleşir.
Alıştırma–1
Aşağıdaki görsellerin ifade ettiği fiiller hangi anlam özelliğini (iş, oluş, durum) taşımaktadır, boşluklara yazınız.
1. 2. 3. 4.
………………………… ………………………… ………………………… …………………………
210
Anlam Özelliklerine Göre Fiiller (İş, Oluş, Durum Fiilleri), Mastar Hâlindeki Fiiller ve Çekimli Fiiller
Alıştırma–2
Aşağıdaki cümlelerde bulunan fiillerin altını çiziniz, hangi anlam özelliğine (iş, oluş, durum) sahip olduklarını
sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. Annemin güzel yemekleriyle karnım bir güzel doydu. …………………………
2. Uyuyakaldığım için evden çok geç bir vakitte çıktım. …………………………
3. Tezgâhtaki tüm tencereleri iki saatte yıkayabildim. …………………………
4. Maçtan hemen sonra haklı galibiyetlerini kutladım. …………………………
5. Bezelyeler, buzdolabında bir iki saate donacaktır. …………………………
6. Yazın Akdeniz’in eşsiz plajlarında keyifle bronzlaştık. …………………………
7. Kardeşimle buluşabilmek için yağmurun altında bekledim. …………………………
8. Yılbaşı için aileme aldığım hediyeleri dolabıma saklamıştım. …………………………
9. Buz gibi havada dışarı çıkınca ellerim morardı. …………………………
10. Fırındaki mis kokulu poğaçaları görünce karnımız acıktı. …………………………
Alıştırma–3
Aşağıdaki görselin ifade ettiği fiilleri, anlam özelliğine (iş, oluş, durum) göre inceleyerek aşağıdaki kutucuklara
yazınız.
1. Ütülemek ………………………… 4. Süpürmek …………………………
2. Ağlamak ………………………… 5. Asmak ……………………………
3. Kızarmak ………………………… 6. Pişirmek …………………………
211
Anlam Özelliklerine Göre Fiiller (İş, Oluş, Durum Fiilleri), Mastar Hâlindeki Fiiller ve Çekimli Fiiller
Kılavuz Bilgi
Mastar Hâlindeki Fiiller ve Çekimli Fiiller
Mastar, fiil kök ya da gövdelerinin “-mek/-mak” eki getirilmiş hâlleridir. Kök veya gövde hâlindeki fiiller zaman ya da
istek bildiren ekler ve kişi eki aldıklarında çekimli fiil oluşur. Yani fiilin kip ve kişi eki almış hâli, çekimli fiildir.
Örnekler:
Uyumak uyu – yor - um Okumak oku - du - m
mastar çekimli fiil mastar çekimli fiil
fiil + kip eki + kişi eki =
uyu + yor + um = Çekimli Fiil
gel + di + ler =
sakla + malı + sın =
Alıştırma–4
Aşağıdaki tuğlalarla, çekimli fiiller oluşturmuştur. Bu çekimli fiillerin mastar hâlini bulmak için numaralanmış
tuğlaların hangisinden sonra “-mek/-mak” eki getirilebilir, boşluğa yazınız.
1. Yapı lan dır acak tı lar
1 2 3 4 5 6
……………
2. Göz le meli ler miş
1 2 3 4 5
……………
3. Kes iş tir di ler
1 2 3 4 5
……………
4. Çalış (ı)yor muş uz
1 2 3 4
……………
Alıştırma–5
Aşağıdaki mastarları örnekteki gibi çekimli hâle getiriniz.
1. Katılmak katıldım 5. İlişkilendirmek ……………………………
2. Çıkartılmak ………………………………. 6. Gidilmek ……………………………
3. Yansıtılmak ………………………………. 7. Süslenmek ……………………………
4. Çarpmak ………………………………. 8. Kutulamak ……………………………
212
FİİLLER (EYLEMLER)
Anlam Özelliklerine Göre Fiiller (İş, Oluş, Durum Fiilleri), Mastar Hâlindeki
Fiiller ve Çekimli Fiiller
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
Boşluk Doldurma
1. Aşağıdaki görsellerde ifade edilen fiillerin mastar hâlini sırasıyla şimdiki, görülen geçmiş, gelecek, geniş, istek,
gereklilik kiplerine göre çekimleyip sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. 2.
………………………… …………………………
3. 4.
………………………… …………………………
5. 6.
………………………… …………………………
213
Yazılıya Hazırlık ve Ödev SorularıYazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
İşaretleme
2. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden isim olanların başındaki kutucuğa “İ”, fiil olanların ise “F” yazınız.
1. Belçika’dan gelen tüm çikolataları sakladım ki hemen bitmesinler.
2. Yeni aldığım kazak defolu çıkınca değiştirme kartıyla bere aldım.
3. Güvenlik kamerasına yakalanan hırsızın kimliği yakında belirlenirmiş.
4. Dünyadaki savaşlar, bir gün sona erecek ve insanoğlu huzuru yakalayacak.
5. Çatalhöyük’teki kazı çalışmalarında çıkarılan pek çok tarihî kalıntı var.
6. Ağacın yaprakları, her mevsim renkten renge bürünerek doğaya eşlik ediyor.
7. Uzun süredir durmaksızın yazıyorsam gerçeklikten biraz olsun kopmak içindir.
8. Çiçekler, çevremizi güzelleştirmekle kalmayıp ruhumuza da iyi geliyorlar.
9. Kışı, buz gibi havalar ve kat kat giyinme zorunluluğu yüzünden hiç sevmiyorum.
10. Tatil başladığı gibi evdeki tüm işlerimi bitirip gezmek için kendime rota çizeceğim.
İşaretleme
3. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili fiilleri anlam özelliğine göre inceleyerek uygun kutuyu (✔) işareti ile işaretleyiniz.
Cümleler İş fiili Oluş fiili Durum fiili
1. Gittiğim ülkelerde deniz ürünlerini yemeyi daha çok tercih ediyorum.
2. Çocukları bir bir evlenince anne ve baba koca evde yalnız yaşar.
3. Dün fırından aldığım tazecik ekmek, uzun süre açıkta kalınca bayatladı.
4. Arkadaşımın taşınma işlerine yardım edip vakitlice evime döndüm.
5. Karla kaplı dağların üzerini, göz alıcı ve gizemli bir sis bulutu sarmıştı.
6. Kanepenin üzerindeki yastıkları yıkadım, kılıfları yenileriyle değiştim.
7. İlkbaharın tazeliğiyle bitkiler yeniden doğmuş, etraf bolca yeşermişti.
8. O evden çıkana kadar ben çoktan İstanbul’un diğer ucuna varmıştım.
214
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
4. 8.
Çekimli fiil Mastar hâli Resim yapmayı çok seviyorum.
1. kandırmıştınız kandırmak Özellikle doğanın bizle paylaştı-
2. yaptırılıyordu yaptırmak ğı her bir detayı tuvale dökmek,
3. kesiliyordu kesilmek bana keyif veriyor ve güne iyi
başlamamı sağlıyor.
4. oturmamalılar oturmamak
Bu kutudaki çekimli fiillerden hangisinin mastarı
yanlış verilmiştir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
5.
En sevdiğim şehirlerden biridir Nice. Bence güneş
orada yaşar. Erkenden doğar ve çok geç, gerçekten
çok geç batar. Nice deyince aklıma güneşli, uzun, Ressamın konuşmasındaki altı çizili fiillerin anlam
güzel günler ve lezzetli yemekler gelir. özelliği, aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla veril-
miştir?
Bu parçada kaç çekimli eylem kullanılmıştır?
A) İş, oluş, durum B) Durum, oluş, iş
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 C) İş, durum, iş D) Oluş, durum, iş
6. Süper kahramanları sevmeyen bir çocuk yoktur herhâl-
1 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde durum fiili kulla-
de! Bir sabah uyanıp içinde sakladığı gizli güçleri açığa nılmıştır?
2 3
çıkarmayı hayal eder sonra da iyileri koruyup kötülerle A) Uzun süredir dişim ağrıyor ama dişçiye gitmeye kor-
4 kuyorum.
savaşmaya karar verir çocuk. B) Yarın ailece ellerine fırça alıp evlerinin her odasını
5 boyayacaklarmış.
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangileri C) Arkadaşımın doğum günü partisi için kendime elbise
çekimli eylemdir? arıyorum.
D) Bir daha yalan söylemezsin diye ummuştum.
A) 1 ve 3. B) 1 ve 4.
C) 2 ve 4. D) 4 ve 5. 10. (1)Türkiye’nin Kafkasya’ya açılan kapısı olan Kars’ı aynı
zamanda “Kışın Başkenti” olarak biliyoruz. (2)Kars, kışın
7. 1. Küçük kız, oyun oynarken yanlışlıkla örümceği ezdi.
2. Öğretmen sınıfa girince herkes birdenbire sustu. ilk haftalarında karın inmesi ile beraber benzersiz bir
3. Elime makası alıp tüm şekilleri tek tek kestim. güzelliğe bürünür. (3) Andersen Masalları’ndaki Karlar
Kraliçesi’nin diyarını hatırlatan şehri mutlaka görmelisi-
Numaralanmış cümlelerde geçen eylemlerin anlam niz. (4) Oldukça planlı bir şehir olan Kars’ta kış sporlarını
özelliği hangi seçenekte doğru verilmiştir? çam ağaçları arasında huzurlu bir parkura sahip olan
Sarıkamış Kayak Merkezi’nde yapabilirsiniz.
1 2 3
A) Oluş İş Durum Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangi-
sindeki fiil, anlam özelliğine göre diğerlerinden
B) Oluş Durum İş farklıdır?
C) İş Oluş Durum
D) İş Durum İş A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
215
FİİLLER (EYLEMLER)
Anlam Özelliklerine Göre Fiiller (İş, Oluş, Durum Fiilleri), Mastar Hâlindeki
Fiiller ve Çekimli Fiiller
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
Boşluk Doldurma
1. Aşağıdaki görsellerle ifade edilen eylemlerin anlam özelliğini (iş, oluş, durum) belirleyerek sıralı nokta ile göste-
rilen yerlere yazınız.
1. 2. 3.
………………………… ………………………… …………………………
4. 5. 6.
………………………… ………………………… …………………………
7. 8. 9.
………………………… ………………………… …………………………
216
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
Doğru-Yanlış
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – II
2. Aşağıdaki cümlelerle ilgili verilen bilgilerden doğru olanların başındaki kutucuğa “D”, yanlış olanlarınsa “Y” yazınız.
1. “Yoğun kar yağışından dolayı pek çok ilde okullar tatil edildi.” cümlesinde altı çizili sözcük “çekimli fiil”dir.
2. “Sokaklarda çalışan insanlar, ekmek paralarını kazanma derdinde.” cümlesindeki altı çizili sözcük fiildir.
3. “çalmak, uymak, çevirmek” sözcükleri mastar hâlindedir.
4. “Sınıftaki olumsuz davranışlarını hepimiz kınadık.” cümlesindeki altı çizili sözcük, iş fiilidir.
5. “oturmak, yutmak, uzamak” fiilleri sırasıyla durum, iş ve oluş fiilleridir.
6. “Ağaçlar, güneşi görür görmez çiçek açtı.” cümlesindeki altı çizili sözcük, oluş fiilidir.
7. “yaptırmalısın” fiilinin mastar hâli “yaptırmak” tır.
8. “Bunca poşeti eve kadar kim taşıyacak acaba?” cümlesindeki altı çizil sözcük, durum fiilidir.
9. “solmak, yaşlanmak, morarmak” sözcükleri, oluş fiilleridir.
10. “çöz - dü - m “ fiili, köküne ve eklerine doğru ayrılmıştır.
fiil kökü kip eki kişi eki
Eşleştirme
3. Aşağıdaki mastarları anlam özelliklerine göre eşleştiriniz.
Kızmak
Çatlamak
İş fiili
Yıkamak
Serpmek
Oluş fiili
Donmak
Yuvarlamak
Durum fiili
Ağlamak
Çırpmak
Uyumak
217
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çekimli eylem 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla çekim-
yoktur? li fiil kullanılmıştır?
A) Eyvah! Sanırım yatak odasında ütüyü açık unuttum. A) Ömer, fırtınadan kaçtı ve çabucak eve sığındı.
B) Sinemadaki yeni film, çok sürükleyiciymiş. B) Doğum günümde gelen hediyeler, beni çok mutlu
C) Sabahleyin seninle güzel bir kahvaltı edelim. etti.
D) Salondaki rahat koltuğumuzda uyuyakalmışım. C) Yeni yılda bol bol mutluluk, huzur ve sağlık dileye-
lim.
D) Kazandığım kupayı, evimizin en güzel köşesine koy-
dum.
5.
Öğretmenimizin anlattığı
fıkraya herkes güldü.
7.
Sen geçerken sahilden sessizce
Serkan 1 2
Gemiler kalkar yüreğimden gizlice
Kampta kullanılacak malze- 3 4
meleri özenle hazırlamış.
Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangisi
Tan çekimli fiildir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
Hasta olduğu için toplantı-
ya epey gecikti.
Tuğçe 8. 1. Başvuru yaptığın kurum pek çok kişiyi işten çıkar-
mış.
2. Valilik, kar tatilini açıklayınca hepimizi çok sevin-
dik.
3. Çiçeklerim, bir haftadır evde olmadığım için kuru-
Yeni doğan kardeşim yata- muş.
ğında mışıl mışıl uyuyor.
Numaralanmış cümlelerde yer alan fiillerin anlam
Kaan özellikleri hangi seçenekte doğru verilmiştir?
1 2 3
Öğrencilerden hangisinin cümlesindeki altı çizili fiil,
anlam özelliği bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Oluş İş Durum
B) Durum İş Oluş
A) Serkan B) Tan C) İş Durum Oluş
C) Tuğçe D) Kaan D) İş Oluş Durum
218
FİİLLER (EYLEMLER)
26.Bölüm
Haber ve Dilek Kipleri, Fiilde Kişi, Fiillerin Olumsuz Çekimi, Fiillerin Soru Çekimi
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Fiil Çekimi: Fiillerin kip ve kişi eki almış hâline “çekimli fiil” denir.
Örnek: koş - u - yor - um Çekimli fiil
Fiil kökü kip eki kişi eki
Fiillerde Kip: Fiillerin gerçekleştirilme zamanını belirten ya da tasarı anlamı taşımasını sağlayan eklere “kip” denir.
Not: Türkçede kipler, Haber (Bildirme) Kipleri ve Dilek (Tasarı) Kipleri olmak üzere ikiye ayrılır.
Haber (Bildirme) Kipleri: Eylemin gerçekleşme zamanını bildiren kiplerdir ve beş çekimi vardır:
1. Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: “-dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü” eklerinden biri, fiile eklenerek eylemin
geçmişte yapıldığını bildirir. Kişi eyleme tanık olur.
Örnekler: çalış - tı - m , oku - du - k
Görülen geçmiş zaman
2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman: “-miş/-mış/-muş/-müş” eklerinden biri, fiile eklenerek eylemin geçmişte
yapıldığını bildirir. Kişi, eyleme tanık olmaz; eylemi başkasından duyar ya da öğrenir.
Not: Bu kip, sonradan fark edilen durumlar için de kullanılır.
Örnekler: çalış - mış - ım , oku - muş - uz
Duyulan geçmiş zaman
3. Şimdiki Zaman: “-(i) yor” eki, fiile eklenerek eylemin söylendiği anda yapıldığını bildirir.
Not: “-mekte/-makta” ekleri de şimdiki zaman kipinin anlamını taşır.
Örnekler: çalış - ı - yor - um, oku - yor - uz
Şimdiki zaman
4. Gelecek Zaman: “-ecek/-acak” eklerinden biri, fiile eklenerek eylemin gelecekte yapılacağını bildirir.
Örnekler: çalış - acak - ım, oku - y - acak – ız
Gelecek zaman
5. Geniş Zaman: “–r/-ar/-er/-ır/-ir/-ur/-ür” eklerinden biri, fiile eklenerek eylemin her zaman, düzenli olarak
yapıldığını bildirir.
Örnekler: çalış – ır - ım, çalış - ır – ız
Geniş zaman
219
Haber ve Dilek Kipleri, Fiilde Kişi, Fiillerin Olumsuz Çekimi, Fiillerin Soru Çekimi
Alıştırma–1
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili fiillerin hangi kiple çekimlendiğini belirleyerek uygun kutuya (✔) işareti koyarak
işaretleyiniz.
Görülen Duyulan
Cümleler geçmiş geçmiş Şimdiki Gelecek Geniş
zaman zaman zaman zaman zaman
1. Büyüklerin nasihatlerini, hep dikkatle dinledim.
2. Emre, akşamki düğün için saatlerdir hazırlanıyor.
3. Hayalimizdeki gibi huzurlu bir ülkeye sahip olacağız.
4. Dağlar bulutları aşıp eşsiz bir manzara sunmuş.
5. Akşam saatlerinde eşofmanlarımı giyip koşarım.
6. Sakin kalmak için çok çaba gösterdiğini gördük.
7. Kelimeler anlamını yitirir böyle durumlarda.
8. Eskiden anne ve babalarımız siyah önlük giymiş.
9. O teyze, pencere kenarında oturur gündüz boyu.
10. Empati kuramayan insanlar kabak tadı veriyor artık.
Kılavuz Bilgi
Dilek (Tasarı) Kipleri: Eyleme istek, şart, emir ve gereklilik anlamı katan kiplerdir.
1. Dilek - Şart Kipi: “-se/-sa” eklerinden biri, fiile eklenerek şart bildirir.
Örnekler: yap - sa - k, gez - se – niz
Dilek - Şart kipi
2. İstek Kipi: “-e/-a” eklerinden biri, fiile eklenerek eylemin yapılmak istendiğini bildirir.
Örnekler: yap - a- lım , gez - e – siniz
İstek kipi
3. Gereklilik Kipi: “-meli/-malı” eklerinden biri, fiile eklenerek eylemin yapılma gerekliliğini bildirir.
Örnekler: yap - malı - y - ım, gez - meli – siniz
Gereklilik Kipi
220
Haber ve Dilek Kipleri, Fiilde Kişi, Fiillerin Olumsuz Çekimi, Fiillerin Soru Çekimi
Kılavuz Bilgi
4. Emir Kipi: Fiilin yapılmasını buyurma, emretme anlamı bildirir.
Not: Emir kipinin kendine has bir eki yoktur.
Not: Emir kipinin 1. tekil ve çoğul kişi çekimleri yoktur.
Örnekler: Tekil kişi Çoğul kişi
1. – –
2. yap yapınız/yapın
3. yapsın yapsınlar
Alıştırma–2
Aşağıdaki cümlelerde altı
çizili fiillerin hangi kiple
çekimlendiğini belirleyip
yanlarındaki sıralı noktalar-
la gösterilen yerlere yazınız.
1. İki günlük kamp macerasından sonra biraz dinlenmeliyim. ………
a. Dilek-şart kipi
2. Sözümü biraz olsun dinlesen inan ki hiç üzülmeyeceksin. ………
b. Emir kipi
3. Ben eve gelmeden odasını temizleyip toparlasın. ………
c. Gereklilik kipi
4. Her sömestirde bir tatil planlayalım, derim. ………
d. İstek kipi
5. Doğanın bize hediye ettiklerinin değerini bilelim. ………
221
Haber ve Dilek Kipleri, Fiilde Kişi, Fiillerin Olumsuz Çekimi, Fiillerin Soru Çekimi
Kılavuz Bilgi
Fiilde Kişi: Eylemin kim tarafından gerçekleştirildiğini bildiren ekler, kişi ekleridir.
1. 2. 3.
Tekil Ben (-m,-im) Sen (-n,-in) O (-sin)
Çoğul Biz (-k, -iz) Siz (-niz, -iniz, -siniz) Onlar (-ler , -sinler)
Not: Fiil çekimlenirken 3. tekil kişi anlamı ekle kazandırılmaz (emir kipi dışında). Ama fiile kişi ekinin getirilmemesi fiilin
biri tarafından gerçekleştirilmediği anlamına gelmez.
Örnekler: gez - di -m , söyle - miş - ti – k , al - dı (3. tekil kişi eki)
1. tekil kişi eki 1. çoğul kişi eki
Alıştırma–3
Aşağıdaki fiillerin hangi kişiyle çekimlendiğini sıralı noktalarla gösterilen yerlere yazınız.
Oturdunuz ………………………………… Savurdunuz …………………………………
Sardık ………………………………… Kokladık …………………………………
Çağırdılar ………………………………… Boyayayım …………………………………
Yaptınız ………………………………… Getirsinler …………………………………
Kamaşmış ………………………………… Karıştır …………………………………
Yedi ………………………………… Çarpışmışsınız …………………………………
Yolayım ………………………………… Yapsın …………………………………
Pişirmeliyim ………………………………… Saklamalı …………………………………
Geleceksin ………………………………… Okuyacaklar …………………………………
Kırmasınlar ………………………………… Hoşlandık …………………………………
Bastıracağız ………………………………… Saldırmış …………………………………
Katıl ………………………………… Sevmişim …………………………………
222
Haber ve Dilek Kipleri, Fiilde Kişi, Fiillerin Olumsuz Çekimi, Fiillerin Soru Çekimi
Kılavuz Bilgi
Fiillerin Olumsuz Çekimi: Fiilin gerçekleşmediğini bildirir. Kip ekinden önce gelen “-me/-ma” eki fiile olumsuzluk
anlamı katar.
Örnekler: Uyudum uyumadım
Geldim gelmedim
Not: Geniş zamanın 2, 3. tekil ve çoğul olumsuz çekiminde “-mez/-maz” eki kullanılır.
Örnekler: Gelirim gelmem geliriz gelmeyiz
Gelirsin gelmezsin gelirsin gelmezsin
Gelir gelmez gelirler gelmezler
Fiillerin Soru Çekimi: Fiillerin soru şekilleri “mi” soru edatıyla yapılır. Bu çekimin olumlu soru ve olumsuz soru şekilleri
vardır. “mi” soru edatı her zaman kendinden önceki fiilden ayrı yazılır.
Örnekler: gezeceksin gezecek misin? gezmeyecek misin?
olumlu soru biçimi olumsuz soru biçimi
Not: “mi” soru edatı, “-yor” kip ekinin etkisiyle daralmaya uğrayan “-me/-ma” olumsuzluk eki ile karıştırılmamalıdır.
Örnek: dinle - mi - yor mu?
olumsuzluk eki soru edatı
Alıştırma–4
Aşağıdaki mastarları parantez içinde verilen özelliklere göre çekimleyip sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
İncelemek (istek kipi, olumsuz soru, 1. tekil kişi) ………………………………
Aramak (şimdiki zaman, soru, 2. çoğul kişi) ………………………………
Savrulmak (gereklilik kipi, olumsuz, 1. çoğul kişi) ………………………………
Yatırmak (duyulan geçmiş zaman, olumsuz soru, 3. tekil kişi) ………………………………
Tutuşmak (görülen geçmiş zaman, soru, 2. tekil kişi) ………………………………
223
FİİLLER (EYLEMLER)
Haber ve Dilek Kipleri, Fiilde Kişi, Fiillerin Olumsuz Çekimi, Fiillerin Soru Çekimi
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
Boşluk Doldurma
1. Aşağıdaki tabloda verilen mastarları, verilen kip ve kişilere göre çekimleyip yanlarındaki kutucuklara yazınız.
Mastar Kip 1. tekil kişi 2. tekil kişi 3. tekil kişi 1. çoğul kişi 2. çoğul kişi 3. çoğul kişi
Atmak -di
Yürümek -meli
Ermek -miş
Özlemek -r
Silmek -se
Korumak -ecek
Bilmek -e
Gezmek -yor
Uyumak -di
İşaretleme
2. Aşağıdaki fiillerle uygun kipleri eşleştirip yanlarındaki kutucuklara yazınız.
1. Çalışmayacak
2. Kazdılar
3. Görüştürmezler
4. Yapmalı mıyım?
5. Düşünesiniz a. Haber kipi
6. Ekleyecek mi? b. Dilek kipi
7. Çözsünler
8. Yetiştiriyoruz
9. Sakinleşseniz
10. Dinlemem
224
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
Boşluk Doldurma
3. Aşağıdaki cümlelerde bulunan fiillerin altını çizerek kipini (haber-dilek) sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. Okul hayatı boyunca çok başarılı şiirler yazmış. ………………………………………
2. Bu konuda farklı kaynaklardan da yararlanabilirsiniz. ………………………………………
3. Önemli bir sınava çalışırken müzik dinlememelisin. ………………………………………
4. Bence yarın hep birlikte bir film izleyelim. ………………………………………
5. Üç kitabı okumayı yetiştirebilmek için çalışıyorum. ………………………………………
6. Yazın serin sularda, yeşil ormanlara karşı yüzeceğiz. ………………………………………
7. Hazır cevap olmak, zekânın bir göstergesi olarak bilinir. ………………………………………
8. Bu kitabı yazabilmek için pek çok kaynak araştırması yapmalısın. ………………………………………
9. O şehrin sahip olduğu çeşit çeşit güzelliği size nasıl anlatayım? ………………………………………
10. İnsan, onu doğurup büyüten kişiye kızabilir mi hiç? ………………………………………
Eşleştirme
4. Aşağıdaki fiilleri, uygun açıklamalar ile eşleştirip sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. Sararmıyor mu? ………
a. Şimdiki zaman kipinin soru biçimi
2. Çarpışmadılar ………
b. Gelecek zaman kipinin soru biçimi
3. Üşüyor musun? ……… c. Şimdiki zaman kipinin olumsuz biçimi
d. Şimdiki zaman kipinin olumsuz soru biçimi
4. Gelmiyoruz ………
e. Görülen geçmiş zaman kipinin olumsuz biçimi
5. Çözecek miyiz? ………
225
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işi yapan, diğerle- 8.
rinden farklıdır?
A) Sana verilen paketi sahibine gününde ulaştırmalısın. ...
B) Masadaki dosyayı alıp hemen odama getirsin.
C) Zımbayla işin bitince onu odamdaki çekmeceye
koyarsın.
D) Gerçekten azmedersen istediğin her şeye ulaşırsın. Handan Hanım aşağıdakilerden hangisini söylerse fi-
ilin yapılma anı, söylenme anından önce gerçekleşir?
A) Canım, bana da bir bardak çay verir misin?
B) Kekin tadını beğenince aynısından sana da yaptım.
C) Torunlarıma rengârenk patikler örüyorum.
6.
Bir saatlik iş için Avcılar’a D) Böyle yaparsan bir daha seni ziyarete gelmem.
gitmem.
9. Cümleler İstek Emir Gereklilik Şart
1. Bugün konuyu
halletmek için X
onunla görüş.
2. Sınav sorularını
dikkatli okuyup X
Tamirci Ahmet’in cümlesindeki eylemin kip ve kişi cevaplasanız.
özelliği aşağıdakilerin hangisinde doğru belirtilmiş-
tir? 3. Biraz hızlı olalım
ki işimizi çabuk X
A) Görülen geçmiş zaman olumsuzu, 1. tekil kişi bitirelim.
B) Geniş zamanın olumsuzu, 1. çoğul kişi 4. Sınıf içinde bazı
kurallara uyma- X
C) Geniş zamanın olumsuzu, 1. tekil kişi
lıyız.
D) Görülen geçmiş zamanın olumsuzu, 1. çoğul kişi
Bu tablonun kaçıncı cümlesinde fiilin kipi yanlış
belirlenmiştir?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
7. Aşağıdaki eylem çekimlerinden hangisinde yanlışlık
yapılmıştır?
10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde hem haber hem
de dilek kipiyle çekimlenmiş fiiller vardır?
Olumlu Olumsuz Olumlu soru
A) yaparsın yapmasın yapar mısın? A) Eve gelince yemeğimi yedim ve ürünleri raporlama
işimi bitirdim.
B) gelebilirim gelemem gelebilir miyim?
B) Annemin sözünü dinlesem bu kadar üzülmem, bili-
C) gezmiş gezmemiş gezmiş mi? yorum.
D) korkuttun korkutmadın korkuttun mu? C) Akrabalarını aylarca görmemiş, onları çok özlemişti.
D) Şifalı sular yaşlıların ağrılarına iyi gelmiş.
226
FİİLLER (EYLEMLER)
Haber ve Dilek Kipleri, Fiilde Kişi, Fiillerin Olumsuz Çekimi, Fiillerin Soru Çekimi
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
Boşluk Doldurma
1. Aşağıdaki cümlelerde bulunan altı çizili fiillerin hangi kip ve kişi ekiyle çekimlendiğini sıralı nokta ile gösterilen
yerlere yazınız.
1. 2.
“Günde bir defa olsun
Dupduru bakan ve dürüst gülümsemeli ve neşeli
konuşan her insanı olmalıyız. Sevinci öğrenirsek
seviyorum. başkalarına acı vermeyi de
unuturuz...”
………………………………………… ……………………/……………………
3. 4.
“Ya birlikte kardeş gibi
“Eğer ufacık bir hayalin
yaşamayı öğreneceğiz ya da
bile yoksa
aptallar gibi her beraber yok
kendini başarıya adama.”
olacağız.”
………………………………………… …………………………………………
5. 6.
Çocuklarınıza zengin olmayı
“Küsmek ve darılmak için değil, mutlu olmayı öğretin!
bahaneler aramak yerine, Böylece, hayatları boyunca
sevmek ve sevilmek için sahip oldukları şeylerin fiyatını
çareler arayın.”
değil, kıymetini bilirler.
………………………………………… ……………………/……………………
227
Yazılıya Hazırlık ve Ödev SorularıYazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
Boşluk Doldurma
1. Kardeşim, odasında saatlerdir kimya sınavına çalışıyor.
2. İş görüşmesine gittiğimde insan kaynakları müdürü beni karşıladı.
3. Davet için menüyü belirleyip yemekleri birlikte hazırlayalım.
4. Sabah gözlerinizi açınca pencerenizden dikkatle dünyaya bakın.
5. Keşke herkes olaylara senin gibi duyarlı bir şekilde yaklaşsa.
6. İnsan, kendini eleştirmeden başkalarını eleştirmeyi bırakmalı.
7. Doğa resimlerinden oluşan sergi büyük beğeni toplamış.
8. Her bayramda büyüklerimizi, arkadaşlarımızı ziyaret ederiz.
9. Geçmişte yaşananlara hiç üzülmeden sünger çekeceğiz.
10. Hem sorumluluklarını bilmeyip hem de dert yanmamalısın.
2. Aşağıdaki soruların cevaplarını karşılayan cümleleri yukarıdaki cümlelerden belirleyerek kutulara cümlelerin
numaralarını yazınız.
1. Hangi cümlede eylemin yapılması gerektiği anlamı vardır? 6. Hangi cümlede fiil, düzenli olarak yapılmaktadır?
2. Hangi cümlede işin bittiği anlaşılmaktadır? 7. Hangi cümlede eylemin yapılması istendiği anlamı vardır?
3. Hangi cümlede iş henüz gerçekleşmemiştir? 8. Hangi cümlede eylem, buyurma anlamı taşımaktadır?
4. Hangi cümlede işin yapıldığı başkasından öğrenilmiştir? 9. Hangi cümlede eylem, dilek anlamı taşımaktadır?
5. Hangi cümlede fiil, içinde bulunulan zamanda gerçekleşmektedir?
Tablo Doldurma
3. Aşağıdaki çekimli fiillerin olumsuz, soru ve olumsuz soru biçimlerini tabloya yazınız.
Fiiller Olumsuz Soru Olumsuz soru
Taşıyor
Saklamalısın
Çarpacaklar
228
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
4. 7.
1. başlamış
2. çatmaz Gelin, tanış olalım.
İşi kolay kılalım.
3. oturuyor
4. satalım Sevelim, sevilelim.
Dünya kimseye kalmaz.
Yunus Emre’nin bu şiirinde aşağıdakilerden hangisi
yoktur?
A) Olumsuz eylem B) İstek kipi
Numaralanmış fiillerden hangisi farklı bir kiple çe- C) Emir kipi D) Gereklilik kipi
kimlenmiştir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 8. “Akşamları sahilde bisiklete …” cümlesi aşağıdaki-
lerden hangisiyle tamamlanırsa cümlenin yüklemi
“geniş zaman, olumsuz, 1. çoğul kişi” şeklinde çekim-
lenmiş olur?
5.
Aşağıdaki cümlelerin han- A) bineriz B) binmeyiz
gisinin fiilinde iş ve anlatım C) bineceğiz D) binmeliyiz
aynı anda gerçekleşmek-
tedir?
9. 1. Hedeflerimize ulaşmak için daha sistemli çalışma-
lıyız.
2. Tüm öğrenciler, masalın sonu merak ediyor.
3. Sen de birazcık büyük sözü dinlesen iyi olacak.
4. Sizi ve arkadaşlarınızı daha önce buralarda görme-
A) Öğrenciler sabahtan beri kütüphaneye gitmek isti- dim.
yor.
Numaralanmış cümlelerin hangilerinde dilek kipiyle
B) İki arkadaş, yılar önce bu şehirde karşılaşıyorlar.
çekimlenmiş eylem vardır?
C) Ailemle beş gün sonra Antalya’ya gidiyorum.
D) Haksız da olsa her zaman haklı olduğunu söylüyor. A) 1 ve 3. B) 1 ve 4.
C) 2 ve 4. D) 2 ve 3.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zaman anlamı 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “sonradan farkına
yoktur? varma” anlamı vardır?
A) Aza kanaat etmeyen, çoğu bulamaz. A) Babam, evin tüm odalarını boyamış.
B) Düştüğün yerden bir avuç toprakla kalk. B) Eyvah, kitaplarımı evde unutmuşum!
C) İyi düşünceler, karamsarlığı her zaman kovar. C) Geçen yaz bu küçük kasabaya taşınmış.
D) Bir baş soğan, bir kazanı kokutur. D) Gerekli evrakları dün elçiliğe teslim etmiş.
229
FİİLLER (EYLEMLER)
27.Bölüm
Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Fiiller yapısına göre üç grupta incelenir:
1. Basit Fiiller
Yapım eki almamış, kök durumundaki ya da sadece çekim eki almış fiillere “basit fiil” denir.
Not: Fiillerin alabileceği çekim ekleri; kip ekleri, şahıs ekleri ve olumsuzluk ekidir.
Örnekler: yaz gez yaz - dı - m gez - di - m
kök kök kip eki şahıs eki kip eki şahıs eki
BASİT FİİLLER BASİT FİİLLER
Alıştırma–1
Aşağıdaki arı kovanında bulunan mastarları, uygun peteklerdeki kip ve kişi ekleriyle çekimleyerek basit yapılı
fiiller oluşturup sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
-di -meli -yor
Kazmak ……………………………………………
Yıkamak ……………………………………………
-se -ız -lar
Yolmak ……………………………………………
Yırtmak ……………………………………………
-siniz -k -sin
Kılavuz Bilgi
2. Türemiş Fiiller
İsim veya fiil kök ya da gövdelerinden yapım eki alarak türeyen fiillere, “türemiş fiil” denir.
Not: İsim ya da fiil kökleri, yapım eki alarak yeni anlamlar kazanır.
Örnekler: göz - le - di yıka - n - dı
isim kök yapım eki çekim eki fiil kök yapım eki çekim eki
Not: Türkçede fiilden fiil ve isimden fiil yapan yapım ekleri vardır.
Örnekler: gez - dir - di fiilden fiil yapan yapım eki
Gör - üş - tü - k fiilden fiil yapan yapım eki
Kan - a - mış isimden fiil yapan yapım eki
Şaka - laş - ı - yor isimden fiil yapan yapım eki
Not: Fiil türetirken en çok kullanılan ekler “-le,-al,-ar,-dir,-l,-n,-ş” dir.
230
Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller
Alıştırma–2
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili fiilleri yapısı bakımından (basit, türemiş) inceleyerek uygun kutuyla eşleştiriniz.
1. Martılar, eşsiz maviliğin üzerinde oradan oraya uçuşuyor.
a.
2. Sıla’nın saatlerce kartopu oynamaktan elleri morardı.
Basit fiil
3. Onu yıllardır görmüyordum, görmeyeli epey güzelleşmiş.
4. Hiç tanımadığım bu şehre elbet bir gün alışacağım.
5. Kelebekler, bağırsaklarıyla enerji üreterek kanatlanır.
b.
6. Babaannemin üşüdüğünü fark edince üzerini örttüm.
Türemiş fiil
7. Filmdeki komik karakter, hepimizi fazlasıyla eğlendirdi.
8. Sekizinci katına çıktığım apartmandan indim.
Kılavuz Bilgi
3. Birleşik Fiiller
İki ya da daha fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu fiillere “birleşik fiil” denir. Birleşik fiiller oluşumları bakı-
mından üç grupta incelenir:
A) Yardımcı Fiille Oluşturulan Birleşik Fiiller
İsim ya da isim soylu sözcüklere “etmek, olmak, eylemek, kılmak” yardımcı fiilleri getirilerek oluşturulur.
FORMÜL
İSİM + YARDIMCI EYLEM (ETMEK, OLMAK, EYLEMEK, KILMAK) = BİRLEŞİK FİİL
Örnekler: teşekkür etmek hissetmek
sabırlı olmak reddetmek
Not: İsim ve yardımcı eylem birleşirken ses olayı yaşanıyorsa fiil, bitişik yazılır; ses olayı yaşanmıyorsa ayrı yazılır.
Örnekler: kayıp olmak kaybolmak Ünlü düşmesi olduğu için bitişik yazılır.
ret etmek reddetmek Ünsüz türemesi olduğu için bitişik yazılır.
merak etmek Ses olayı olmadığı için ayrı yazılır.
hasta olmak Ses olayı olmadığı için ayrı yazılır.
Not: “etmek, olmak” fiillerinin kendinden önceki sözcükle mi tek başına mı bir fiili karşıladığına dikkat etmek gerekir.
Örnekler: Onunla evleneli iki yıl oldu. (geçmek)
İki, iki daha dört eder. (eşit değer kazanmak)
231
Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller
Alıştırma–3
Aşağıdaki bir numaralı kutuda bulunan isimleri, iki numaralı kutudaki yardımcı eylemlerle birleştirerek sıralı
nokta ile gösterilen yerlere yazalım yazınız.
1 2
telefon merak etmek kılmak
his hapis olmak eylemek
zan nazar
………………………………… …………………………………
………………………………… …………………………………
………………………………… …………………………………
Kılavuz Bilgi
B) Kurallı Birleşik Fiiller
İki fiilin birbirine bir ünlü harfler ile bağlanarak oluşturulduğu fiillere “kurallı birleşik fiil” denir. İsteklenme fiili dışın-
dakiler her zaman bitişik yazılır. Kurallı birleşik fiiller beş gruba ayrılır :
FORMÜL
FİİL+ (YARDIMCI SES) + FİİL = BİRLEŞİK FİİL
Yeterlik Fiili: “(e)bilmek” fiile gücü yetme anlamı katar. Ayrıca bazı örneklerde izin verme ve olasılık anlamları da
katar.
Örnekler:
Ali’den daha hızlı yüzebilirim. Gücü yetme
Şimdi bir süre dinlenebilirsiniz. İzin verme
Erken saatte ayrılabilirler. Olasılık
Not: Yeterlik fiilinin olumsuz çekiminde “bilmek” düşer.
Örnek: sevebilirim sevemem
Olumsuzu
232
Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller
Kılavuz Bilgi
Tezlik Fiili: “(i)vermek” fiile çabucak anlamı katar. Ayrıca bazı örneklerde beklenmezlik ve kolaylıkla anlamları da
katar.
Örnekler:
Ödevlerinizi hemen bitiriverin. Çabucak
Birden karşıma çıkıverdi. Beklenmezlik
Bunca zor işi yapıverdi. Kolaylıkla
Sürerlik Fiili: “(e)kalmak, (e)durmak, (e)gelmek” fiile eylemin bir süre devam ettiği anlamını katar.
Örnekler:
Geleneklerimiz yıllardır süregelir.
Söyledikleri karşısında bakakaldık.
İşim bitene kadar bekleyedur.
Yaklaşma Fiili: “(e) yazmak” fiile nerdeyse, az kalsın anlamı katar.
Örnekler:
Elimden tutmasa düşeyazacaktım.
Araba bana çarptığında öleyazdım.
İsteklenme Fiili: “-esi gelmek, -eceği tutmak” fiile istek duyma anlamı katar. Bu fiil diğer kurallı birleşik fiillerden farklı
olarak ayrı yazılır.
Örnekler:
Bu yemeği yiyeceği tuttu.
Ayrı kaldığı annesini göresi gelmiş.
Alıştırma–4
Aşağıdaki fiilleri inceleyerek uygun kutuyu (✔) işareti ile işaretleyiniz.
Fiiller Yeterlik Fiili Tezlik Fiili Sürerlik Fiili Yaklaşma Fiili İsteklenme Fiili
Yaptırabiliriz
Gülesi tuttu
Yıkayadurmuş
Koşuversin
Öleyazmışlar
233
Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller
Kılavuz Bilgi
C) Anlamca kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller
İsim ya da isim soylu bir sözcükle fiilin kaynaşıp kalıplaşmasıyla oluşan fiillere “anlamca kaynaşmış birleşik fiil”
denir.
Not: Cümle içindeki deyimi oluşturan her bir sözcük, tamamen birleşik fiil kabul edilir.
Not: Deyimleri oluşturan sözcükler ayrı yazılır.
Örnekler:
Mağaza mağaza dolaşmaktan ayaklarına kara sular indi.
Babamın anlattıklarına her zaman kulak asmalısın.
Not: Deyimleştiği hâlde kalıplaşarak bitişik yazılan birleşik fiiller de vardır.
Örnekler: başvurmak, elvermek, öngörmek, varsaymak, vazgeçmek...
Alıştırma–5
Aşağıdaki cümlelerdeki anlamca kaynaşmış birleşik fiilleri bularak altlarını çiziniz.
1. Benim her tavsiyeme ısrarla dudak büküyorsun.
2. Gözümüz yollarda kaldı sen yine geleceksin diye.
3. Aldığım kararları, bir süre daha gözden geçirdim.
4. Karşıda yeni açılan okula ben de başvuracağım.
5. Maçın böyle sonuçlanacağını öngördü.
Alıştırma–6
Aşağıdaki birleşik fiilleri, oluşumları yönünden inceleyerek uygun kutuya yazınız.
Koşuvermek Hâllolmak Düşeyazmak Burnundan Solumak
Varsaymak Yardım etmek Oturabilmek
Yardımcı Eylemle Oluşturulanlar Kurallı Birleşikler Anlamca Kaynaşmışlar
234
FİİLLER (EYLEMLER)
Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
Boşluk Doldurma
1. Aşağıdaki numaralanmış fiilleri yapısına göre (basit, türemiş, birleşik) inceleyerek uygun kutuya yazınız.
1 2 3
kestirmek ağzı kulaklarına varmak yıkamak
4 5 6
uyumak taranmak yedirmek
7 8 9
telefon etmek ütülemek gözden düşmek
Basit fiil kutusu Türemiş fiil kutusu Birleşik fiil kutusu
235
Yazılıya Hazırlık ve Ödev SorularıYazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
İşaretleme
2. Aşağıdaki cümlelerden, içerisinde türemiş fiil olanları bulup yanlarındaki kutucuğa (✔) işareti koyarak işaretleyiniz.
1. Hiçbir insan, dostum dediği kişiyi kandırmamalı.
2. Çevre düzenlemesiyle burası daha da gelişmiş.
3. Sanat dallarına olan ilgim hiçbir zaman azalmadı.
4. Bu evde hep birlikte uzun yıllar oturmayı düşünüyoruz.
5. Kardeşim, oyuncaklarımı bulamasın diye hepsini sakladım.
6. Yeni tanıştığın biriyle elini çok sıkmadan tokalaşmalısın.
7. İyi ısınmayan bir apartman dairesinde oturmak istemem.
8. Kim işinde başarılı olup terfi almak istemez ki?
9. Şehrin acı soğuğundan elleri, ayakları donmuştu.
10. Samanlı Dağları’na tırmandığımız o baharı hiç unutmam.
11. Masamdaki defter ve kitapları düzenledim.
12. Uzun süredir görmediğim kardeşimle buluşunca ona sarıldım.
13. Derste sürekli gevezelik edenlere ceza vereceğim.
14. Adamın çok çalışmaktan hâli kalmamış.
Boşluk Doldurma
3. Hafta sonu on gibi yataktan kalkabildim. Güzel bir kahvaltıdan sonra dışarı çıktım. Durağa kadar hızlı hızlı yürüdüm. Du-
raktaki insanlar, mutsuz ifadeleriyle bekleşiyorlardı. Otobüs geldi fakat duramadı ve gitti. Bizlerse otobüsün arkasından
bakakaldık.
Bu parçadaki basit, türemiş ve birleşik filleri yazınız.
Basit Fiiller: …………………………………………………………………………………………
Türemiş Fiiller: …………………………………………………………………………………………
Birleşik Fiiller: …………………………………………………………………………………………
236
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları
4. 1 2 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “olmak” fiili yar-
dımcı eylem görevinde kullanılmamıştır?
sinirlenmiş taramış
A) Taner, okula gelemedi; yine hasta olmuş.
B) Öğrenciler seni kızdırdığında sakin olmalısın.
3 4 C) Köyümüzde şimdi kirazlar olmuştur.
D) Seni karşımızda görünce hepimiz mutlu olduk.
bitmiş gülerdik
8.
Uzun süredir kütüphaneye
gelememiştim.
Cemre, üzerinde türemiş fiilin yazılı olduğu balonu
seçecektir.
Buna göre Cemre, kaç numaralı balonu seçmelidir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
Emre’nin cümlesindeki altı çizili fiil için aşağıdaki-
lerden hangisi söylenemez?
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, isimden A) Birleşik yapılı bir eylemdir.
türemiş bir fiildir? B) Olumsuz bir fiildir.
C) 1. tekil kişiyle çekimlenmiştir.
A) Yapmam gereken işleri bitirince rahatladım.
D) Anlamca kaynaşmış birleşik fiildir.
B) Bizi ruhumuz bile duymadan senelerce kandırmış.
C) Restoranda hepimize hitap eden şarkılar çalıyorlar.
9.
D) Her gün aynı şeyleri duymaktan yorulduk artık.
Yola çıktıklarını, yolda bulduk-
larına değişirsen hem yolunu
kaybedebilirsin hem dostunu.
6.
Yaz Dostum!
Yoksul görsen besle kaymak Bu cümledeki altı çizili kurallı birleşik fiilin türü
aşağıdakilerden hangisidir?
Bal ile.
Yaz Dostum! A) Tezlik B) Yeterlik
Garipleri giydir ipek şal ile.
C) Sürerlik D) Yaklaşma
Barış Manço’nun şarkısındaki altı çizili fiillerin yapısı, 10. Aşağıdakilerin hangisinde diğerlerinden farklı bir
aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir? birleşik fiil kullanılmıştır?
A) Basit, türemiş, basit A) Öğretmenimiz işten ayrılırsa bu okulda duramam.
B) Basit, basit, türemiş B) Önümüzdeki sene Kıbrıs’a gelemeyebilirim.
C) Türemiş, basit, basit C) En sonunda bize verdiğin sözleri tutabildin.
D) Türemiş, basit, türemiş D) Neler olup bitiyor, bir ara bana da anlatıver.
237
FİİLLER (EYLEMLER)
Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
İşaretleme
1. Aşağıdaki fiillerin yapısını belirleyerek uygun kutuya (✔) işareti koyarak işaretleyiniz.
Fiiller Basit Fiil Türemiş Fiil Birleşik Fiil
bağışladık
reddettiler
sağlamlaştırdınız
sararmış
dönebiliriz
sevdik
öleyazdım
çıkarıyor
kattınız
sözlenmiş
yırttı
sakinleştiler
kazanacaklar
Eşleştirme
2. Aşağıdaki cümlelerde bulunan çekimli fiilleri taşıdıkları özelliklere göre, kutudaki harflerle eşleştiriniz.
1. Sorunları çözmek için birlikte çabalamalısınız. ………
2. Sakin, huzurlu ve kahveli bir pazar günü diliyorum. ………
3. Tatil köyüne giderken yanlışlıkla farklı bir yola sapıverdik. ……… a. Basit fiil
b. Türemiş fiil
4. Sanırım sahil boyunca üç kilometre koşabilirim. ……… c. Tezlik fiili
5. Ev işlerinde anneme yardımcı olmaya çalışacağım. ……… d. Yeterlik fiili
e. Yardımcı eylemle oluş-
6. Öğretmenlerimize tüm emekleri için teşekkür edelim. ……… turulmuş birleşik fiil
7. Rengârenk kelebekler ve ışıldayan güneş içimizi açmıştı. ……… f. Anlamca kaynaşmış
birleşik fiil
8. Torbayı tek başına taşıyamayacağın için sana yardım ettim. ………
g. Sürerlik fiili
9. Ömer, hortumla arabayı yıkarken Aslı çimleri biçedurdu. ………
10. Severiz bize samimi davranan ve bizi önemseyen insanları. ………
238
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde basit yapılı bir fiil 6. Basit Türemiş Birleşik
vardır?
1 reddetmek x
A) Marketten bir süt bir de un alabilir misin? 2 görüşmek x
B) Geçen hafta okulca Rahmi Koç Müzesi’ne gidildi. 3 çevrilmek x
C) Lunaparkta atlı karıncaya binmeyi çok severdim. 4 açıklamak x
D) Lise arkadaşlarımızla Taksim’de buluşmayı kararlaş- Bu tablonun kaçıncı satırında bilgi yanlışı vardır?
tırdık.
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
7. BİRLEŞİK FİİLLER
4.
Aşağıdakilerin hangisinde
anlamca kaynaşmış birleşik Yardımcı Eylemle Anlamca Kaynaşmış Kurallı
fiillere yer verilmiştir? Oluşturulan Birleşik Fiiler Birleşik
Birleşik Fiiller Filler
Birleşik fiiller kavram haritasında gösterilen başlık-
lardan hangisi aşağıda kullanılmamıştır?
A) Araba hızla üzerimize doğru geliyordu.
A) yürüyebilmek, göze girmek, içi almamak
B) Anlatılanlara kapının arkasından kulak kabarttım.
B) hasret kalmak, mutlu olmak, etekleri zil çalmak
C) Tüm zorluklara göğüs gerdim, yeterince sabrettim.
C) küplere binmek, gözden düşmek, bel bağlamak
D) Uzun zamandır kolumda bir acı hissetmiyorum.
D) sabretmek, vazgeçmek, renk vermemek
8. 1. Arkadaki araba deminden beri bizi takip ediyor.
2. İnsanlara istemediği şeyler yaptırılıyor bu şirkette.
3. O, eve doğru gidedurdu fakat az ileride kayboldu.
5. 4. Vitrindeki yüzüğe göz koydum ve sonunda sahip
oldum.
Yeterlik fiili, cümleye bazen
“ihtimal” anlamı da katar. Numaralanmış cümlelerin hangisinde diğerlerinden
farklı yapıda bir fiil vardır?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
Aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamaya uygun
bir kullanım vardır?
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kökü fiil olan,
A) Babam gibi pek çok tamir işini becerebiliyorum. türemiş bir fiil vardır?
B) Bütün gün çektiğin baş ağrısından eser kalmayabi-
lir. A) İş yerinde gerginlik yaşanınca onunla sürekli şakala-
şırız.
C) Bu ağırlıkları, çok güçlü olduğundan kolaylıkla kaldı-
rabilir. B) Dayım ve yengem dört ay önce buradan taşındılar.
D) Diyetinize ara verebilir, bir süre istediğinizi yiyebilir- C) Çocukluk arkadaşlarım erkenden evlendiler.
siniz. D) Dağ bayır gezersem sağlığım yerine gelir.
239
FİİLLER (EYLEMLER)
28.Bölüm
Fiilerde Anlam (Zaman, Kip) Kayması
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Bir kipin başka bir kipin anlamını yansıtacak şekilde kullanılmasına “fiilde anlam (zaman, kip) kayması” denir.
Not: Fiil, bir kiple çekimlenir fakat bazen kendi anlamının dışında başka bir kipin anlamını taşır.
Örnekler:
Yandaki cümlede şimdiki zaman kipiyle
Yarın İstanbul’a gidiyorlar. gidecekler (-yor) anlatılan iş henüz gerçekleşme-
miş, gelecek zamanda gerçekleşecek
Şimdiki zaman bir fiil için kullanılmıştır. Bu durum
cümledeki zaman ifadesinden anla-
şılmaktadır.
Bu saatte arayan annem olacak. olmalı Yandaki cümlede gelecek zaman
kipiyle (-ecek) anlatılan iş henüz ger-
Gelecek zaman çekleşmemiş, gelecek zaman kipi
“olasılık” anlamı katan gereklilik kipi
yerine kullanılmıştır.
Geniş Zaman Kipinde Kayma
Duyulan Geçmiş Zaman Görülen Geçmiş Zaman Gelecek Zaman
1. Kırmızı Başlıklı Kız babaanne- 1. Atatürk, 29 Ekim 1923’te cum- 1. Haftaya diğer halamı ziyarete
sine gitmek için yollara düşer. huriyeti ilan eder. (ilan etti) gideriz. (gideceğiz)
(düşmüş) 2. Kardeşim, 2016’da dünyaya 2. İşlerimiz biraz sonra biter. (bi-
2. Nasrettin Hoca bir gün arkada- gelir. (geldi) tecek)
şına rastlar. (rastlamış)
240
Fiilerde Anlam (Zaman, Kip) Kayması
Alıştırma–1
Aşağıdaki cümlelerin hangilerinde geniş zaman kipi, duyulan geçmiş zaman kipi yerine kullanıldığını bulup
yandaki kutucuğu (✔) işareti koyarak işaretleyiniz.
1. Çok eskiden adamın biri köyünü bırakıp büyük şehre göç eder.
2. İki gün sonra büyük akrabalarımızı ziyarete Adana’ya gideriz.
3. Her sabah, erkenden sporumu yapar; kahvaltımı ederim.
4. Deneme sınavı kırk dakika sonra biter ve biz de eve gideriz.
5. Gılgamış, ölümsüzlük iksirini bulmak için yollara düşer.
Kılavuz Bilgi
Şimdiki Zaman Kipinde Kayma
Duyulan Geçmiş Zaman Görülen Geçmiş Zaman Gelecek Zaman
1. Çocuk çantasını arıyor, bula- 1. Aşağıdan sesler geliyor, bir ba- 1. Haftaya bize geliyor musunuz?
mıyor sonra polise gidiyor. kıyorum evde kedi var.(geldi, (gelecek misiniz?)
(aramış, bulamamış, gitmiş.) baktım) 2. Sömestirde seyahate çıkıyo-
2. Zeynep’le karşılaşıyor, ona seni 2. Ben ona “Hayır!” diyorum, o ruz.(çıkacağız)
soruyor. (karşılaşmış, sormuş.) anlamıyor. (dedim, anlamadı)
Geniş Zaman Emir Kipi
1. Her sabah bize uğruyor. (uğrar) 1. Hemen buraya geliyorsun.
2. Elindekileri hep çevresine (gel)
dağıtıyor. (dağıtır) 2. Bu işi kimin yaptığını anlatıyor-
sunuz. (anlatın)
241
Fiilerde Anlam (Zaman, Kip) Kayması
Alıştırma–2
Berk, tahtadaki cümlelerden anlam kayması olanları seçip kağıdına yazacaktır. Buna göre kaç numaralı cümleleri
seçmelidir, Berk’in kağıdına yazınız.
1. Tam evden çıkacakken apartmandan büyük bir gümbürtü duyuluyor.
2. Annem pazara gidiyor, alışverişini yapıp eve dönüyor.
3. Sınıfta kimse şu anda ödevini yapmıyor mu?
4. Bugün bize mantı yapmaya geliyor musunuz?
5. Uçak biletimi alıyorum ve haftaya Van’a uçuyorum.
Kılavuz Bilgi
İstek Kipinde Kayma
Emir Kipi
1. Lütfen konuşmacıyı dinleyelim.
(dinleyin)
2. Ödevlerinizi bitirmeyi unutma-
yasınız. (unutmayın)
Gelecek Zaman Kipinde Kayma
Emir Kipi Tahmin Gereklilik Kipi
1. Bana bir daha yalan söyleme- 1. Onun yanında oturan annesi 1. Evdeki işler, bir an önce bitiri-
yeceksin. (söyleme) olacak. (olmalı) lecek. (bitirilmeli)
2. Bu oda hemen temizlenecek. 2. Söylediklerimi yanlış anlamış 2. Gerçekler, herkese açıklana-
(temizlensin) olacak. (olmalı) cak. (açıklanmalı)
242
Fiilerde Anlam (Zaman, Kip) Kayması
Alıştırma–3
Aşağıdaki cümlelerde kastedilen kipleri belirleyerek sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. Bu hayatta kimsenin hakkını yemeyeceksin. ………………………………………
2. Akıllı tahtanın hiçbir düğmesine dokunulmayacak. ………………………………………
3. Haftaya kardeşimin yanına gidiyorum. ………………………………………
4. Elindeki eşyalar, başka birine ait olacak. ………………………………………
5. Selim, bazen arkadaşlarını küçük görüyor. ………………………………………
6. Nasrettin Hoca bir gün göle maya çalmaya gider. ………………………………………
7. Orduda her asker, görevini eksiksiz yapacak. ………………………………………
8. 1996’da İzmir’de doğdum. ………………………………………
Alıştırma–4
Aşağıdaki cümlelerden kip kayması olanları bulup yanlarındaki kutucuğu (✔) işareti ile işaretleyiniz.
1. Haftaya salı günü Gaziantep’e gidiyorum.
2. Bu işin sonu ne olacak hiç bilmiyoruz.
3. Aydın’daki kardeşinin yanına bu hafta sonu mu gidecek?
4. Babam, bir gün İstanbul’a gelir ve burada yaşamaya karar verir.
5. Okuldan çıkınca servise biner eve gelirsin.
6. Kuşların sesini, baharın gelmesiyle daha çok duyarız.
7. Sokağın başına her sabah bir simitçi gelir.
8. Yarın hep birlikte yeni sahnelenen bir oyuna gidiyorlar.
243
FİİLLER (EYLEMLER)
Fiilerde Anlam (Zaman, Kip) Kayması
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
Boşluk Doldurma
1. Aşağıdaki cümlelerde kullanılan kipi ve kastedilen kipi sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. Bilim adamları, küresel ısınma konusunda hiçbir zaman anlaşamıyor.
Kullanılan Kip Kastedilen Kip
……………………… ………………………
2. Hazırladığınız proje ödevlerini, haftaya Türkçe dersinde topluyorum.
Kullanılan Kip Kastedilen Kip
……………………… ………………………
3. Hesap açtırmak için müşteri bilgilerimi bankaya ancak yarın veririm.
Kullanılan Kip Kastedilen Kip
……………………… ………………………
4. Bu şehirde işlerimizi halledip İzmir’de küçük, huzurlu bir kasabaya taşınırız.
Kullanılan Kip Kastedilen Kip
……………………… ………………………
5. İnsanlara yardım eden kişinin kim olduğunu bana hemen söylüyorsunuz.
Kullanılan Kip Kastedilen Kip
……………………… ………………………
244
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
Boşluk Doldurma
2. Herhangi bir eylemi verilen kiplerin birincisini kullanılan kip, ikincisini ise kastedilen kip olacak şekilde cümlelerde
kullanıp sıralı nokta ile gösterilen yerlere yazınız.
1. Şimdiki zaman kipi / Emir kipi
…………………………………………………………………………………………………
2. Geniş zaman kipi / Gelecek zaman kipi
…………………………………………………………………………………………………
3. Şimdiki zaman kipi / Gelecek zaman kipi
…………………………………………………………………………………………………
4. Geniş zaman kipi / Görülen geçmiş zaman kipi
…………………………………………………………………………………………………
5. Geniş zaman kipi / Duyulan geçmiş zaman kipi
…………………………………………………………………………………………………
6. Geniş zaman kipi / Gelecek zaman kipi
…………………………………………………………………………………………………
7. Gelecek zaman kipi / Emir kipi
…………………………………………………………………………………………………
8. Şimdiki zaman kipi / Geniş zaman kipi
…………………………………………………………………………………………………
9. Şimdiki zaman kipi / Emir kipi
…………………………………………………………………………………………………
10. Geniş zaman kipi / Emir kipi
…………………………………………………………………………………………………
11. Geniş zaman kipi / Gelecek zaman kipi
…………………………………………………………………………………………………
12. Gelecek zaman kipi / Emir kipi
…………………………………………………………………………………………………
245
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 1
3. 7.
Esmer bir yaşlı kadın görüyorum. (1) Semra, kasabada her
1 şeyin yolunda gittiğini söy-
Ben diyeyim bir hafta sen de iki lüyor.(2) Kendine bir ev
hafta sonra yanına çıkageliyor. almış. (3) İşleri de yolunda
2
Sana çok mutlu olacağın bir ha- gidiyormuş. (4) Belki bahar-
ber getiriyor. Sense mutluluktan da buralara gelecekmiş.
3
uçuyorsun. Mektubu okuyan kadının cümlelerinin hangisinde
4 bir kip, başka bir kipin anlamını taşımaktadır?
Bu falcının kullandığı numaralanmış fiillerin hangi- A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
sinde bir kip, başka bir kip yerine kullanılmamıştır?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
8. Aşağıdakilerden hangisinde şimdiki zaman kipi
kendi anlamında kullanılmamıştır?
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin kipinde A) Yan komşumuz, elinde kitabı keyifle çay içiyor.
anlam kayması yoktur? B) Ömer, odasına kapanmış ders çalışıyor.
C) Öğretmen, şu anda sınıfta ders işliyor.
A) Dışarıda fazla oyalanmazsan işimizi iki saatte halle-
deriz. D) Öğrencilerimiz, her ay bir deneme sınavına giriyor.
B) Annemin beklediği mektubu, postacı aylar sonra
getirir.
C) Yazları Antalya’ya yabancı turistler akın eder. 9.
D) Kanuni Sultan Süleyman, Viyana kapılarına dayanır. Arzu, işe her sabah erkenden gidiyor ve ofiste
kahvaltısını ediyor.
Bu cümle ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “geniş zaman kipi” yanlıştır?
“gelecek zaman” ifade edecek şekilde kullanılmıştır?
A) Fiiller haber kipiyle çekimlenmiştir.
A) Arkadaşlarıma çoğu zaman yardımcı olurum.
B) Fiillerde anlam kayması yoktur.
B) Ödünç aldığın elbiseyi hemen getiriyorsun.
C) “gidiyor” fiili durum bildirir.
C) Kakaolu pastayı sana yarın yaparım. D) Fiillerden biri birleşik yapılıdır.
D) Mecnun, Leyla’ya ilk görüşte aşık olur.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlam kayması 10. 1. 16. yüzyılda iki büyük ordu bu ovada karşılaşır.
vardır? 2. Bilgi yarışmamız törenden sonra başlıyor.
3. Sanırım arkadaşının geldiğini öğrenince sevinir.
A) Maçtan sonra hep birlikte yüzme havuzuna gideriz. 4. Karneler, öğleden sonra verilecek ve tatil başlayacak.
B) Artık kimse benden izinsiz buradan ayrılmasın.
Numaralanmış cümlelerden hangisinde anlam kay-
C) Ben doğduktan iki gün sonra bana dayımın adını ması yoktur?
vermişler.
D) Evde toplandık, proje ödevimizi birlikte yapıyoruz. A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
246
FİİLLER (EYLEMLER)
Fiilerde Anlam (Zaman, Kip) Kayması
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
İşaretleme
1. Aşağıdaki cümlelerde anlam kayması var ise kutuya (✔) işareti koyunuz.
1. Orhan evlenince Edirne’ye yerleşir ve bir daha oradan ayrılmaz.
2. Bence sınavdan yüksek not aldığını öğrenince çok sevinecek.
3. Toplantıya katılmadığına göre önemli bir işi çıkmış olacak.
4. Keloğlan, sihirli flüdünü alıp devlerle mücadele etmeye gidiyor.
5. Servisi kaçırmamak için erkenden kalktı ve durağa gitti.
6. Toplantı tutanaklarını hazırladıktan sonra bana getirirsin.
7. Yaz geldi mi herkesin yüzünde güller açar.
8. Okullar arası satranç turnuvasında birinci oluruz.
9. Öğrenciler, bazen kendi sevdikleri şiirleri yazar tahtaya.
10. İnsanlara karşı ne olursa olsun ön yargılı yaklaşmamalıyız.
Doğru-Yanlış
2. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıda verilen bilgiler doğru ise yanlarındaki kutucuğa “D”, yanlış
ise “Y” yazınız.
(1) Öğrencilerime şiir sevgisi aşılamak için dersimde tahtanın sağ üst köşesine sevdikleri dörtlükleri yazma-
larını öneriyorum. (2) Böylece şiir okunmayan ve sevilmeyen ülkemde az da olsa farkındalık yaratırım diye
düşünüyorum. (3) Yazılan şiirler, gün boyunca öğrencilerim tarafından okunuyor ve tartışılıyor. (4) Hatta diğer
öğretmen arkadaşlarım bile bu uygulamayı örnek aldı ve sınıflarında denemeye başladı. (5) Bir keresinde
sevdiği şiiri tahtaya yazdığını sandığımız öğrencimin aslında kendi şiirini tahtaya yazdığını öğreniyoruz ve şok
oluyoruz. (6) Çünkü şiiri, gerçekten çok etkileyici ve dikkat çekici. (7) Umarım bu uygulamamız ileriki günlerde
meyvesini daha fazla verir.
1. Birinci cümlede kullanılan kiple kastedilen kip aynıdır.
2. İkinci cümlede şimdiki zaman kipi, geniş zaman yerine kullanılmıştır.
3. Üçüncü cümlede şimdiki zaman kipi, geniş zaman yerine kullanılmıştır.
4. Dördüncü cümlede anlam kayması yoktur.
5. Beşinci cümlede şimdiki zaman kipi, görülen geçmiş zaman yerine kullanılmıştır.
6. Altıncı cümlede çekimli bir fiil vardır.
7. Yedinci cümlede geniş zaman kipi, gelecek zaman yerine kullanılmıştır.
247
Yazılıya Hazırlık ve Ödev Soruları – 2
3. 1. Öğretmen, görev yerinden beş gün önce ayrılır. 6.
2. Yorgunluğu geç yattığından olacak. Okul çıkışında hep bu ağır
3. Çocuk gece boyunca avazı çıktığı kadar bağırır. çantayı taşıyorum.
4. Gözlerini saatten ayırmamalısın bence.
Numaralanmış cümlelerin hangisinde anlam kay-
ması yoktur?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
Öğrencinin cümlesinde kullandığı kip ve kastettiği
kip sırasıyla aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şimdiki zaman kipi - Emir kipi
4. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin cümlesinde şim-
diki zaman kipi, geniş zaman yerine kullanılmıştır? B) Şimdiki zaman kipi - Geniş zaman kipi
C) Gelecek zaman kipi - Geniş zaman kipi
A) D) Gelecek zaman kipi - Emir kipi
Onun buradan sessizce ta-
şındığını duyuyorum.
7.
...
B)
İki gündür sınav sonuçlarını
merakla bekliyor.
C)
O, her zaman büyüklerinin
sözünü dinliyor. Emre, aşağıdaki cümlelerden hangisini söylerse ge-
niş zaman kipi yerine şimdiki zaman kipi kullanmış
olur?
D) A) Her sabah okula gitmeden köpeğimi gezdiririm.
Unutma, ertesi gün işe baş- B) Her sabah okula gitmeden köpeğimi gezdiriyorum.
lıyorsun. C) Her sabah okula gitmeden köpeğimi gezdireceğim.
D) Her sabah okula gitmeden köpeğimi gezdirmeliyim.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin fiil kipinde anlam 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zaman kayması
kayması vardır? aranmaz?
A) Yatmadan önce yarım saat kitap okurum. A) Arkadaşım süslü laflar etmeyi çok seviyor.
B) Hiçbir zaman işlerimi yarıda bırakmam. B) Onun kadar pişkin birini daha önce tanımadım.
C) Acele etme, birazdan yanında olurum. C) Bu gelişmeler, hepimizin cesaretini kırmıştı.
D) Bu adam yalnız kalmaktan hep çok korkar. D) Kitaptaki son hikâye çok etkileyici ve şaşırtıcıydı.
248
EK EYLEM (EK FİİL)
29.Bölüm
Basit Zamanlı, Birleşik Zamanlı Fiiller, Ek Fiilin Olumsuz Çekimi, Ek Fiilin Soru Çekimi
Sınıf İçi Alıştırma ve Uygulamalar
Kılavuz Bilgi
Ek Fiil (-di,-miş,-se,-dir)
İsim ya da isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem, basit zamanlı fiilleri ise birleşik zamanlı yapan eklere
“ek fiil” denir.
Not: Türkçede dört ek eylem vardır: -di,-miş,-se,-dir. Bu ekler, (“-dir” dışında) sözcük biçiminde de yazılabilir: idi, imiş, ise.
Örnekler: Ahmet, köy okulunda öğretmendi. Ahmet, köy okulunda öğretmen idi.
Ek eylem Ek eylem
Basit Zamanlı Fiiller
Tek bir kip ekiyle çekimlenmiş fiillere “basit zamanlı fiil” denir.
Örnekler: gez - i - yor - sun dök - meli - y - iz
Şimdiki zaman kipi Gereklilik kipi
Basit zamanlı fiil Basit zamanlı fiil
Birleşik Zamanlı Fiiller
Haber ya da dilek kiplerinin yanı sıra ikinci bir kiple (ek fiille) daha çekimlenmiş fiillere “birleşik zamanlı fiil” denir.
Örnekler: gez - i - yor - du - nuz dök - meli - y - miş - iz
Şimdiki zaman Ek eylem Gereklilik kipi Ek eylem
kipi
Birleşik zamanlı fiil Birleşik zamanlı fiil
Alıştırma–1
Aşağıdaki tahtada yazılı fiillerden basit zamanlı olanları işaretleyiniz.
1. Gidiyordum 5. Kıracak 9. Çömelmiş
2. Satmalısın 6. Yılmıştınız 10. Sabitle
3. Üşüyorsam 7. Yaptıralım 11. Oturuyoruz
4. Sakinleştik 8. Çökecekler 12. Çarpışmıştık
249
Basit Zamanlı, Birleşik Zamanlı Fiiller, Ek Fiilin Olumsuz Çekimi, Ek Fiilin Soru Çekimi
Kılavuz Bilgi
Ek Fiil
İsim ya da isim soylu sözcükleri yüklem yapar. Basit zamanlı fiilleri, birleşik zamanlı yapar.
a. Görülen Geçmiş Zaman (idi/-di/-dı/-du/- a. Hikâye Birleşik Zaman (idi/-di/-dı/-du/-
dü/-tı/-ti/-tu/-tü) dü/-tı/-ti/-tu/-tü)
Varlıkların geçmişteki durumuna şahit olun- Basit zamanlı fiillere “-di” eki getirilerek oluş-
duğunu gösterir. turulur.
Başarılıydım Başarılıydık Uyumuştum Uyumuştuk
Başarılıydın Başarılıydınız Uyumuştun Uyumuştunuz
Başarılıydı Başarılıydılar Uyumuştu Uyumuştular
b. Duyulan Geçmiş Zaman (imiş/-miş/-mış/ b. Rivayet Birleşik Zaman (imiş/-miş/-mış/-
-muş/-müş) muş/-müş)
Varlıkların geçmişteki durumlarının başka- Basit zamanlı fiillere “-miş” eki getirilerek
larından duyulduğunu gösterir. oluşturulur.
Başarılıymışım Başarılıymışız Uyuyormuşum Uyuyormuşuz
Başarılıymışsın Başarılıymışsınız Uyuyormuşun Uyuyormuşsunuz
Başarılıymış Başarılıymışlar Uyuyormuş Uyuyormuşlar
c. Şart Kipi (ise/-se/-sa) c. Şart Birleşik Zaman (ise/-se/-sa)
İsimler, “-se/-sa” ekini aldıklarında ek fiille Basit zamanlı fiillere “-se/-sa” eki getirilerek
çekimlenmiş olurlar ancak yüklem olmazlar. oluşturulur. Şart birleşik zamanlı fiiller, cüm-
Cümleye şart anlamı katar. lede yüklem olamaz.
Başarılıysam Başarılıysak Uyuyorsam Uyuyorsak
Başarılıysan Başarılıysanız Uyuyorsan Uyuyorsanız
Başarılıysa Başarılıysalar Uyuyorsa Uyuyorsalar
d. Geniş Zaman (-dir/-dır/-dur/-dür/-tır/-tir/- d. Ek Eylemin Geniş Zamanı (-dir/-dır/-dur/-
tur/-tür) dür/-tır/-tir/-tur/-tür)
Ek fiilin geniş zaman çekimi “-dir” eki ile ya- Bu ek, basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı
pılır. Fakat genellikle bu ek düşürülür ve ek yapmaz. Fiile olasılık ya da kesinlik anlamı
eylemin geniş zamanı şahıs ekiyle yapılır. katar.
Örnekler:
Başarılıyım(dır) Başarılıyız(dır) O, bu saatte uyuyordur. olasılık
Başarılısın(dır) Başarılısınız(dır) Toplantı, sona ermiştir. kesinlik
Başarılı(dır) Başarılılar(dır)
250
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search