ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง | 179
วัตถุดิบท่ีขนสงจากผูจัดหามายังโรงงาน งานระหวางทําท่ีสงจากแผนกหนึ่งไปยังอีกแผนกหน่ึง
สินคาที่อยูระหวางการขนสงจากโรงงานไปยังศูนยการกระจายสินคาหรือสง มอบใหแกลูกคาและ
สินคาท่ีอยูร ะหวางการขนสงจากศนู ยกระจายสินคาไปยงั รานคาเปนตน ทั้งน้ีเทคนิคหลักในการลด
สินคาคงคลังที่อยูระหวา งการขนสง คอื การลดระยะเวลานําสง ซึ่งเทคนคิ รองท่ีชวยลดระยะเวลา
นาํ สงไดแก การหาผูจัดหาและผขู นสงท่ีมีการสงมอบเร็ว การปรบั ปรงุ การจัดเก็บวัตถุดิบในโรงงาน
รวมท้ังการใชระบบคอมพิวเตอรในการส่ือสารระหวางศูนยกระจายสินคาและรานคาเพื่อความ
รวดเร็ว นอกจากนี้องคการอาจลดขนาดการสั่งซอื้ ลง เมื่อระยะเวลานําสง สนิ คา ขนึ้ อยูกบั ขนาดการ
สัง่ ซอื้ เนอื่ งจากขนาดการสง่ั ซอ้ื ทีน่ อ ยลงจะทาํ ใหส งมอบไดรวดเร็วมากขึ้น
9.7 เทคนิคการตรวจสอบสนิ คาคงคลงั
การจัดการสินคาคงคลังที่มีประสิทธิภาพนั้น องคการควรมรี ะบบติดตามจํานวนสินคาคง
คลังทอี่ งคก ารมีอยู ซึ่งระบบตรวจสอบสินคาคงคลังที่ดีจะสงผลใหองคการกําหนัดปรมิ าณการส่ังซ้ือ
และเวลาในการส่ังซื้อได ซึ่งการเลือกระบบตรวจสอบสินคาคงคลังตองทราบลักษณะของอุปสงค
สินคาคงคลัง นอกจากน้ันการบันทึกขอมูลที่ถูกตองมีความสําคัญตอระบบตรวจสอบสินคาคงคลัง
องคการควรมอบหมายหนาท่ีอยางชัดเจนแกพนักงานในการเบิกจา ยสินคาคงคลังและควรจดบันทึก
ในการเบิกจายทุกครั้ง นอกจากน้ันควรมีการรักษาความปลอดภัยของคลังสินคาอยางรอบคอบเพื่อ
ปองกันการสูญหาย และควรตรวจสอบสินคาคงคลังอยางสมํ่าเสมอ สินคาคงคลังแบงตามลักษณะ
ของอุปสงคอ อกเปน 2 ประเภท ไดแ ก อุปสงคอ สิ ระและ อปุ สงคพง่ึ พา
อุปสงคอิสระ (Independent demand) เปนอุปสงคสินคาคงคลังขึ้นอยูกับสภาวะ
ตลาดแตไมข้ึนอยูกับสินคาประเภทอ่ืนในคลังสินคา ตัวอยาง ของอุปสงคอิสระ ไดแก สินคาคงคลัง
ของผูคาสงและผูคาปลีก สินคาคงคลังของธุรกิจบริการ เชน อุปกรณตัดผมของรานทําผม เปนตน
สนิ คาท่จี ะสงมอบใหกบั ศูนยกระจายสินคา รวมทง้ั เคร่ืองมือและอะไหลในการบํารุงรกั ษา ซอมแซม
และใชในการผลติ ซ่ึงไมใชเปนช้ินสว นประกอบสนิ คาหรือบรกิ ารข้นั สุดทาย ตวั อยา งเชน นา้ํ มันเครอ่ื ง
และอปุ กรณซ อ มเครอ่ื งจักร เปน ตน
อุปสงคพ ง่ึ พา (Dependent demand) เปนอปุ สงคของสนิ คา คลังทจ่ี ะตองเปลย่ี นแปลง
ไปตามอุปสงคอสิ ระ เชน ชิ้นสวนประกอบหรอื วตั ถดุ ิบในการผลิตสนิ คา
180 | ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง
ภาพท่ี 9.6 อปุ สงคอิสระ (independent demand) และ
อปุ สงคพ ง่ึ พา (dependent demand)
9.7.1 ระบบตรวจสอบสินคา คงคลงั แบบตอ เนอ่ื ง
ระบบตรวจสอบสินคาคงคลังอยางตอเน่ือง (Continuous review system : Q system)
หรือระบบจุดส่ังซ้ือ (Reorder point system : ROP system) หรือ ระบบปริมาณการสั่งซ้ือคงที่
(Fixed order-quantity) เปนระบบตรวจสอบสินคาคงคลังคงเหลือทกุ ครงั้ ที่มีการนาํ สนิ คาคงคลงั ไป
ใชหรือขายไปอยางตอเนื่อง โดยเม่ือปริมาณสินคาคงคลังลดลงถึงระดับที่กําหนดไว ก็จะทําการ
สั่งซื้อสินคาเพ่ิมเติม ผลทไี่ ดคือทําใหอ งคการทราบปรมิ าณสนิ คา คงคลัง ณ ปจจบุ ันของสินคาแตละ
ประเภท การตรวจสอบสินคาคงคลังอยางตอเน่ืองอาจนําระบบคอมพิวเตอรและการชําระเงินทาง
อิเล็กทรอนิกส เชน ระบบ Universal product code (UPC) หรือ การใช Barcode เช่ือมโยงกับ
การบันทึกสินคาคงคลังในธุรกิจประเภท หางสรรพสินคา และดิสเคาทสโตรและธุรกิจคาปลีกอื่นๆ
โดยระบบพิจารณาสถานะของสินคาคงคลัง (Inventory position) ถาพบวาสินคาคงคลังลดลงมาก
พอระบบจะทาํ การส่ังซื้อใหมซ ่งึ สถานะของสนิ คาคงคลงั สะทอ นถึงความสามารถขององคการในการ
ตอบสนองอุปสงคในอนาคต เมื่อสถานะสินคาคงคลังลดลงถึงระดับท่ีกําหนดซ่ึง เรียกวา จุดสั่งซ้ือ
(Reorder point) ระบบตรวจสอบสินคาคงคลังแบบตอเนื่องทําการสั่งซื้อสินคาในปริมาณคงที่
เทากบั Q หนวย อยางไรก็ตามรอบเวลาการส่ังซ้ือในแตละคร้ังจะไมเทากัน ดงั นั้น การส่ังซ้ือแตละ
คร้ังควรพิจารณาถึงปริมาณการส่ังซ้ือที่ประหยัด (Economic order quantity : EQQ) ขนาดของ
คอนเทนเนอร และขอ จาํ กดั อื่นๆในการจัดซอ้ื
ระบบตรวจสอบสนิ คาคงคลงั แบบตอ เน่ืองมีขอดี คอื การส่งั ซอื้ หรือจาํ นวนสนิ คา ที่
ส่งั แตละครั้งมีจํานวนเทากันทุกคร้ังจึงสะดวกในการติดตอประสานงานกับผูจดั หา และสามารถลด
คา ใชจา ยในการส่ังซื้อไดรวมท้ังถาองคการสัง่ ซ้อื วัตถุดิบหรอื สินคาเปนจํานวนมากองคการอาจไดรับ
สวนลดเชิงปริมาณ รวมท้ังยังสะดวกตอการตํานึงถึงขอจํากัดตางๆในการส่ังซื้อ เชน ขนาดของ
ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง | 181
คอนเทนเนอร และ การเก็บรักษาสินคาคลงคลังเปนตน และองคการสามารถลดปริมาณสินคาคง
คลังเพ่ือความปลอดภัยใหนอยลงจึงประหยัดคาใชจายในการเก็บรักษา อยางไรก็ตามองคการที่ใช
ระบบตรวจสอบสินคาคงคลังอยา งตอเน่ืองอาจตองเสยี คาใชจ า ยในการตรวจนบั สินคาคงคลงั ท่สี ูงแต
อาจไมสามารถตรวจสอบไดในกรณีทสี่ ินคา ชาํ รุดหรอื เสียหาย
ภาพที่ 9.7 ระบบสองถัง (Two-bin system) และ ระบบถงั เดียว (Single-bin system)
ระบบตรวจสอบสินคาคงคลังแบบตอเนื่องสามารถนํามาประยุกตกับการตรวจสอบสินคา
คงคลังดวยสายตา(Visual system) ซ่ึงใหอํานาจแกพนักงานสั่งซ้ือสินคาเม่ือเห็นวาสินคาคงคลัง
ลดลงถึงระดับท่ีกําหนดระบบตรวจสอบสินคาคงคลังดว ยสายตาเหมาะสมกับสินคาคงคลังที่มีมูลคา
ต่ําและมีอุปสงคคงที่ และมีคาใชจายในการเก็บรักษาต่ํา อาทิเชน เครื่องใชในสํานักงาน เปนตน
โดยการตรวจสอบสินคาคงคลังดวยสายตาแบบตอเน่ือง คือ ระบบสองถัง (Two-bin system)
สินคา คงคลังจะถกู เก็บไวในถังหรอื ภาชนะบรรจุสองใบ โดยองคการจะนําสนิ คาคลังจากถงั ท่ี1 ไปใช
ในการดําเนินงานและเม่อื สินคาคงคลังในภาชนะบรรจุที่ 1หมดจะทําการส่ังซ้ือสินคาเพ่ิมเติม ทั้งนี้
การส่งั ซอื้ สนิ คา จะมเี อกสารส่งั ซอื้ วางใกลก ับภาชนะบรรจเุ พอ่ื ใหพ นักงานสามารถสั่งซอื้ สินคา ไดท ันที
โดยในระหวา งชวงเวลารอสินคามาสง จากผูจัดหาองคการจะนําสินคาคงคลังในภาชนะบรรจทุ ี่ 2 ไป
ใชในการดําเนินการและเม่ือปริมาณสินคาคงคลงั ในภาชนะบรรจทุ ี่ 2 นั้นหมด จะพบวาสินคาท่ีสั่ง
เพมิ่ เติมสงมาถึงองคการพอดี และองคก ารจะจัดเก็บสินคาลงในภาชนะบรรจุใบท่ี 2 ใหเต็มท่เี หลือ
จึงจัดเก็บไวในภาชนะบรรจุใบที่ 1 ระบบ 2 ถังจัดเปนระบบตรวจสอบสินคาคงคลังอยางตอเน่ือง
โดยมีจุดสั่งซื้อเมื่อสินคาคลังในภาชนะบรรจุใบที่ 1 หมด หรือเม่ือเริ่มตนสินคาคงคลังจากภาชนะ
บรรจุท่ี 2 ท้ังน้ี องคการอาจประยุกตจากการใชภาชนะบรรจุ 2 ใบ เปนภาชนะบรรจุใบเดียวและ
ทาํ เครื่องหมายจดุ สงซือ้ ไวท ีภ่ าชนะบรรจุ
182 | ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง
9.7.2 ระบบตรวจสอบสินคา คงคลังสนิ คา ตามงวดเวลา
ระบบตรวจสอบสินคาคงคลังตามงวดเวลา (Periodic review system: P system) หรือ
ระบบรอบการส่ังซ้ือคงที่ (Fixed interval reorder system) หรือ ระบบการสั่งซื้อตามงวดเวลา
(Periodic reorder system) เปนระบบตรวจสอบสถานะสินคาคงตามงวดเวลาที่กหนด โดยอาจใช
พนักงานตรวจนับสนิ คาคงคลังทกุ เดอื น หรอื สัปดาห เปนตน โดยจะกระทําตรวจนบั จาํ นวนสินคา คง
คลังในองคการทั้งหมด เพื่อตรวจสอบวาองคการตองสั่งซื้อสินคาเพ่ิมเปนจํานวนเทาใดเพ่ือให
พอเพียงตอความตองการ ดังนั้นจะสะดวกตอการจัดตารางการสงมอบสินคาเน่ืองจากองคการ
ตรวจสอบสินคาคงคลังเปนประจํา องคการจะส่ังซื้อสินคาภายหลังการตรวจสอบสนิ คาคงคลังแตละ
คร้ัง โดยชวงเวลาระหวางการส่ังซ้ือแตละครั้งมีระยะเวลาเทาเดิมโดยมีคาเทากับ P อยางไรก็ตาม
องคก ารซ่งึ ใชร ะบบตรวจสอบสนิ คาคงคลงั ตามงวดเวลาจะมีขนาดการสงั่ ซ้ือไมเทาเดิมในแตละคร้งั ที่
สงั่ ซ้ือ เนื่องจากอปุ สงคของสนิ คามคี วามไมแนน ทงั้ น้ีระบบตรวจสอบสินคาคงคลังตามงวดเวลานยิ ม
ใชก บั รานคา ปลีกขนาดเล็ก และการเกบ็ ช้ินสวนประกอบขนาดเล็กในโรงงานอตุ สาหกรรมเปนตน
ในระบบตรวจสอบสินคาคงคลังตามงวดเวลาน้ันสงผลใหองคการสามารถจัดเวลาในการ
ทํางานของพนักงาน และสามารถกําหนดระยะเวลรขนสงที่ชัดเจน และเพิ่มประสิทธิภาพการสั่ง
สินคา เพ่มิ เติมรวมท้งั องคก ารสามารถส่งั ซอ้ื สนิ คา หลายประเภทจากการส่ังซือ้ เพยี งคร้ังเดยี วทาํ ใหลด
คาใชจายในการสงั่ ซื้อและคาขนสง และองคการอาจไดรับสวนลดเชิงปริมาณจากผูจ ัดหา อยา งไรก็
ตาม องคการท่ีใชระบบตรวจสอบสินคาคงคลังตามงวดเวลาจะทราบจํานวนสินคา คงคลังเมื่อมีการ
ตรวจสอบเทาน้ัน ดังน้ันระหวางชวงเวลารอคอยใหถึงรอบการตรวจสอบสินคาคงคลังครั้งตอไป
องคการจะไมทราบจํานวนสินคาคงคลังดังน้ันองคการจึงตองเก็บสินคาคงคลังเพื่อความปลอดภัย
เพิม่ ขน้ึ
แนวคิดของระบบตรวจสอบสินคาคงคลัง สามารถประยุกตกับระบบตรวจสอบสินคาคง
คลังดวยสายตาท่ีเรียกวา ระบบถังเดียว (Single-bin system) ซึ่งองคการจะกําหนดเคร่ืองหมาย
ระดบั สงู สดุ บนชน้ั วางของหรือภาชนะบรรจุสินคาและองคก ารตองเตมิ สินคาใหเต็ม ตามเคร่อื งหมาย
ทขี่ ีดไวตามชวงเวลาทีก่ าํ หนด เชน กาํ หนดทุก 10 วัน เปนตน
9.7.3 ระบบตรวจสอบสินคาคงคลงั แบบผสม
ระบบตรวจสอบสินคาคงคลังแบบผสม (Hybrid system) เปนระบบที่ผสมผสานระหวาง
ระบบตรวจสอบสินคาคงคลงั อยางตอ เนื่อง (Q system) และ ระบบตรวจสอบสินคาคงคลังตามงวด
เวลา (P system) เน่ืองจากระบบตรวจสอบสินคาคงคลังท้ังระบบ ตรวจสอบสินคาคงคลัง
แบบตอเน่ือง และระบบตรวจสอบสินคาคงคลังตามงวดเวลาตางมีขอดีและขอเสีย ดังนั้น จึงเกิด
ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง | 183
ระบบตรวจสอบสินคาคงคลังแบบผสม ซ่ึงมีหลายรูปแบบ ไดแก ระบบสินคาคงคลังขั้นต่ํา และ
ระบบเติมสินคา แบบทางเลอื ก
ระบบสินคาคงคลังข้ันต่ํา (Base-stock system) เปนระบบท่ีมีการส่ังสินคาเพ่ิมทุกครั้งที่มี
การนําสนิ คา คงคลงั ไปใชโ ดยสง่ั เพ่มิ ในปรมิ าณท่เี ทา กบั ทีน่ าํ ออกไปใช ดงั น้ัน ปรมิ าณสนิ คาคงคลังจะ
อยูในระดับข้ันตํ่าที่องคการตองการเสมอ ระบบนี้คลายกบั จดุ สั่งซอื้ ในระบบตรวจสอบสนิ คาคงคลัง
อยา งตอเนื่อง (Q system) แตปรมิ าณการสงั่ ซือ้ จะไมคงทเ่ี สมอไปและตองมกี ารส่งั ซ้ือสินคา บอยคร้ัง
มากกวา ซ่ึงการสั่งซ้ือแตละคร้ังมีจํานวนนอย ท้ังน้ีระบบสินคาคงคลังขั้นต่ําควรใชเม่ือองคการ
ตอ งการเก็บสนิ คาคงคลงั ในปริมาณนอยทสี่ ุดเน่อื งจากสนิ คาคงคลังนั้นมรี าคาสูง เชน การส่ังอะไหล
สําหรับนาิการาคาแพง เปนตน ระบบสินคาคงคลังขั้นต่ําเหมาะสมใชกับระบบการผลิตแบบ
ทันเวลาพอดี (Just-in time) เน่ืองจากระบบน้ีจะไมเก็บสินคาคงคลังมากกวาอุปสงคท่ีคาดวาจะ
เกิดขึ้น
ระบบเติมสินคาแบบทางเลือก (Optional replenishment system) หรือ ระบบ
ตรวจสอบแบบทางเลือก หรือ ระบบต่ําสุด-สูงสุด หรือ ระบบ S เปนระบบท่ีคลายกับระบบ
ตรวจสอบสินคาคงคลังตามงวดเวลา คือ มีการตรวจสอบสถานะสินคาคงคลังตามชวงเวลาที่
กําหนดไว และคลายกับระบบตรวจสอบสินคาคงคลังตามงวดเวลาในการสั่งซื้อ ถาองคการพบวา
สินคาคงคลังมีจํานวนนอยกวาหรือเทากับระดับท่ีกําหนดไวองคการจะทําการส่ั งซ้ือสินคาเพิ่มเติม
เพ่ือหพอเพียงกับท่ีตองการ แตถาตรวจสอบแลวพบวาจํานวนสินคาคงคลังสูงกวาระดับท่ีกําหนด
แลวองคก ารจะไมท าํ การสั่งซื้อเพม่ิ เตมิ ระบบเตมิ สนิ คา แบบทางเลอื กไมต อ งตรวจสอบอยางตอเนือ่ ง
ซึงเหมาะสมกับองคการทตี่ องการลดคาใชจา ยในการตรวจสอบสนิ คา คลงั และคา ใชจา ยในการสัง่ ซื้อ
ภาพท่ี 9.8 วงจรสนิ คาคงคลัง Inventory Cycle
ท่ีมา: Bernard W. Taylor III, Introduction to Management Science (10th Edition), Page 742
184 | ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง
9.8 ปริมาณการส่ังซื้อที่ประหยัด
การจัดการสินคาคงคลังท่ีดีน้ันองคการควรวิเคราะห ปริมาณการสั่งซ้ือที่ประหยัด
(Economic order quantity: EQQ) ซง่ึ เปนปริมาณการผลิตท่ีเหมาะสมสาํ หรบั องคก าร โดยขนาด
การส่ังซื้อน้ีสงผลใหองคการมีผลรวมของคา ใชจายในการเก็บรักษาและคาใชจายในการสั่งซื้อตอปมี
คา ตํ่าที่สุด เน่ืองจากในการเกบ็ สินคาคงคลงั เปนจํานวนนอยจะเพิ่มความถีแ่ ละคาใชจา ยในการสัง่ ซอ้ื
ขณะท่ีในการเก็บสินคาคงคลงั จํานวนมากจะเพ่มิ คาใชจายในการเก็บสินคาคงคลัง ทง้ั นีก้ ารคาํ นวณ
ปริมาณการสั่งซือ้ ที่ประหยดั มสี มมตฐิ าน 5 ประการดงั ตอไปน้ี
7.8.1 อุปสงคของสินคาคงคลังมีความแนนอนและมีคาคงท่ี เชน องคการมีอุปสงค
สนิ คา คลังเทากับ 200 หนวยตอสปั ดาห
7.8.2 ในการสั่งซ้ือสนิ คา คงคลงั ไมม ีขอจาํ กัดใดๆ เชน ขอ จํากัดในกาํ ลงั การผลิตของรถ
ขนสง หรอื ขอจํากดั ในพนื้ ทจ่ี ดั เกบ็ วตั ถุ
7.8.3 คาใชจายที่เก่ียวของกับสินคาคงคลังมี 2 ประเภทเทานั้น คือ คาใชจายในการ
เก็บรกั ษา และคาใชจา ยในการส่ังซ้อื หรอื ต้งั เคร่อื งจักรตอคร้ัง
7.8.4 ในการสั่งซื้อเปนสงั่ ซอ้ื สนิ คาคงคลัง 1 ชนิด ไดอยา งเปน อิสระ เนอ่ื งจากองคก าร
ไมไ ดร ับผลประโยชนจ ากการส่ังซ้ือสนิ คา หลายชนิดรวมกัน
7.8.5 ระยะเวลานาํ สงสินคาตรงตอเวลาและมีคา คงท่ี นอกจากนี้จาํ นวนสนิ คาท่ีไดรับ
มจี ํานวนเทากับจํานวนสินคา ทส่ี ่ังซอื้ ไปและมกี ารสง มอบในคราวเดียวกัน
ภาพที่ 9.9 กราฟแสดงคาใชจ า ยในการเกบ็ รักษา คาใชจ ายในการสงั่ ซื้อ
คาเสียโอกาส และคา ใชจ า ยรวมตอ ป
ท่มี า: Bernard W. Taylor III, IntroductiontoManagementScience(10thEdition), Page 742
ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง | 185
ในการคํานวณ ปริมาณ การส่ังซ้ือท่ีประหยัดจะทําไดเมื่อมีสมมติฐานครบท้ัง 5ประการ
แตท้ังน้ีในความเปนจริงอาจทําไดยากแตทั้งน้ีองคการสามารถนําคาที่ประเมินไดป ระยุกตเปนขนาด
การส่งั ซ้ือเฉลี่ยขององคก ารจากสมมตฐิ านในการหาปรมิ าณการสัง่ ซือ้ ทป่ี ระหยดั จะพบวา วงจรสนิ คา
คงคลังจะแสดงดังภาพท่ี 7.9 ณ จุดเริ่มตนของวงจรพบวามีสินคาคงคลังในคลังสินคาเทากับ
Q หนว ย เน่ืองจากอุปสงคและระยะเวลานําสง ไมผันผวนและมีคาคงที่ ดังนั้นอัตราการใชสินคาคง
คลังจะมีคาคงท่ี และสงผลใหการส่ังซอื้ สินคาที่สั่งซ้ือใหมจะไดรับเม่ือสนิ คาคงคลงั ขององคการมีคา
เทากับศูนยพอดี ทั้งนี้จะพบวาปริมาณสินคาคงคลังเฉลี่ยขององคการมีคาเทากับคร่ึงนึงของขนาด
การสงั่ ซื้อ
9.9 การจดั เก็บสนิ คาคงคลังในการวิเคราะห เอ บี ซี (ABC Analysis)
การจัดเก็บสินคาคงคลังควรจัดเก็บสินคาคงคลังตามประเภทของสินคา โดยองคการควร
วเิ คราะหวาสินคาคงคลังเปนสินคาคงคลังพิเศษหรือสินคาคงคลังมาตรฐาน โดยสินคาคงคลงั พิเศษ
เปนสินคาคงคลังซึ่งผลิตตามคําสั่งซื้อของลูกคาหรือจัดซื้อตามคําส่ังซื้อของลูกคา ซึ่งสินคาคงคลัง
พิเศษมีจํานวนเพียงพอสําหรับลูกคารายท่ีส่ังไวเทาน้ัน สําหรับสินคาคงคลังมาตรฐานเปนสินคาคง
คลงั ทอ่ี งคการผลติ ลวงหนาและเกบ็ ไวใ นคลงั สนิ คา และนําสินคา คงคลังนั้นมาใชในการดําเนินงานเมื่อ
ตองการ กรณีที่องคการมสี ินคาคงคลังมาตรฐานจํานวนมากและสินคา คงคลงั นั้นเปน สินคา สําเร็จรูป
องคการควรเก็บสินคาไวใ กลกับลูกคาเพื่อลดระยะเวลานําสง อยา งไรกต็ าม การเก็บสินคาสําเร็จรูป
เปนจํานวนมากจะสงผลใหองคการมีตนทุนจมและเสียคาใชจายในการจัดเก็บแตถาองคการลด
จํานวนสินคาคงเหลือลงเพื่อลดคาใชจายในการเก็บรักษาแตองคการอาจไมมีสินคาคงคลังเพียงพอ
เพอ่ื ตอบสนองตอความตอ งการของลกู คา
ภาพที่ 9.10 การจัดเกบ็ สินคาคงคลงั ในการวิเคราะห เอ บี ซี (ABC Analysis)
186 | ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง
ท่มี า: Bernard W. Taylor III, Introduction to Management Science (10th Edition),
องคการสวนใหญมีการจัดเก็บสินคาคงคลังโดยอาศัยแนวคิด การวิเคราะหเอ บี ซี
(ABC analysis) ซึ่งจัดเก็บสินคาคงคลังตามมูลคาของสินคาคงคลัง โดยแบงสินคาคลังออกเปน
3 ประเภทไดแก สินคาคลงั ประเภท A, Bและ C ซงึ่ เรียงตามมูลคาของสนิ คาคงคลังจากมากไปนอ ย
ตามลําดับ ทั้งนี้ สินคาคงคลังที่มีมูลคามากท่ีสุดหรือสินคาคงคลังประเภท A จะไดรับการควบคุม
ติดตาม และดูแลรักษาอยางใกลชิด จากภาพที่ 7.10 แสดงใหเห็นวา สินคาคงคลังประเภท A
มีจํานวนสินคาคงคลังนอยสุดแตมีมูลคาสินคาคงคลังมากที่สุดสําหรับสินคาคงคลังประเภท B
มีจํานวนและมูลคาของสินคาคงคลังในระดับปานกลาง สินคาคงคลังประเภท B อาจใชระบบการ
จัดซ้ือสินคาโดยใชระบบคอมพิวเตอรในการควบคุมสินคาคลัง สินคาคงคลังประเภท C มีจํานวน
สินคามากท่ีสุดจากจํานวนสินคาคงคลังท้ังหมด และมีมูลคาของสินคาคงคลังตํ่าที่สุดเมื่อเทียบกับ
มูลคาของสินคาคงคลังทั้งหมด อยางไรก็ตามสินคาคงคลังระเภท C แมจะมีมูลคาต่ําและเสีย
คาใชจายในการเก็บรักษานอยกวาสินคาคงคลังประเภทอื่นสินคาคงคลังประเภท C น้ันมี
ความสําคัญเทา กบั สนิ คาคลังประเภท A และB
9.10 บทบาทของสนิ คา คงคลังในซพั พลายเชน (Supply Chain)
สินคาคงคลังมีวัตถุประสงค ในการสรางความสมดุลในซัพพลายเชน (Supply Chain)
เพื่อใหระดับสินคาคงคลังตํ่าสุด โดยไมกระทบตอระดับการใหบริการ ซึ่งปจจัยนําเขา (Input)
ของกระบวนการผลิตที่มีความสําคัญอยางย่ิง คือ วัตถุดิบ (Raw Material) ชิ้นสวน (Parts) และ
วัสดุตาง ๆ (Material) เรียกวา สินคาคงคลัง เปนองคประกอบท่ีใหญท่ีสุดของตนทุนการผลิต
ผลิตภณั ฑหลายชนิด นอกจากน้ันการท่มี ีสนิ คาคงคลังท่ีเพียงพอ ยังเปน การสนองตอบความพึงพอใจ
ของลกู คาไดท ันที
จะเห็นไดวาสินคาคงคลัง มีความสําคัญตอกิจกรรมหลักของธรุ กิจเปนอยางมาก การบริหาร
สนิ คาคงคลงั ทมี่ ีประสิทธิภาพ จงึ สงผลกระทบตอ ผลกําไรจากการประกอบการโดยตรง และในปจจุบัน
น้ีก็ไดมีการนําเอาระบบคอมพิวเตอร มาจัดการขอมูลของสินคาคงคลัง เพ่ือใหเกิดความถูกตอง
แมนยํา และทันเวลามากยิ่งขึ้น การจัดซื้อสินคาคงคลังมาในคุณสมบัติท่ีตรงกับ ความตองการ
(Demand) ปริมาณท่ีเพียงพอ (Quantity) ราคาที่เหมาะสม (price) ทันเวลาท่ีตองการ (Time)
โดยซื้อจากผูข ายที่ไวว างใจได และนําสงยังสถานทท่ี ี่ถูกตองตามหลกั การจัดซื้อทดี่ ีที่สุด เปนจุดเรม่ิ ตน
ของการบริหารสนิ คา คงคลงั การจัดการสนิ คาคงคลัง มวี ัตถุประสงคห ลกั อยู 2 ประการ คือ
ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง | 187
1. สามารถมีสินคาคงคลัง บริการลูกคาในปริมาณที่เพียงพอ และทันตอความ
ตองการของลูกคาเสมอ เพ่ือสรางยอดขาย และรักษาระดับของสวนแบง
ตลาดไว
2. สามารถลดระดับการลงทุน ในสินคาคงคลังในราคาตํ่าที่สุดเทาท่ีจะทําได
เพื่อทําใหตนทนุ การผลิตตํ่าลงดวย
วัตถุประสงค 2 ขอนี้จะมีความขัดแยงกันเอง การบริหารสินคาคงคลัง (Inventory
Management) จะเปนการรักษาความสมดุลของวัตถุประสงคทั้งสองขอน้ี การบริหารการผลิตใน
ปจจุบันจึงตองคํานึงถึงคุณภาพเปนหลักสําคัญ ซึ่งการบริการลูกคาที่ดีก็เปนสวนหนึ่งของการสราง
คุณภาพที่ดี ซึ่งทําใหลูกคามีความพึงพอใจสูงสุดดวย ดังน้ัน การมีสินคาคงคลังในระดับสูง
จะเปนประโยชนกับกิจการในระยะยาวมากกวา เพราะจะรักษาลูกคา และสวนแบงตลาดได
แตความจริงตนทุนสินคาคงคลังท่สี ูง มีผลตอ ตนทุนการผลิตสงู ข้ึนดวย สงผลใหไมสามารถที่จะตอสู
กับคูแขงขันในดานราคาได องคการจึงจําเปนตองทําใหตนทุนต่ํา คุณภาพดี และบริการท่ีดีดวยใน
ขณะเดียวกนั
9.11 ระบบ VMI หรอื Vendor Managed Inventory
เปน วธิ ีอีกวิธกี ารหน่ึงของการจดั การวสั ดคุ งคลัง (Inventory Management) หลกั การ คือ
การยกหนาที่การจัดการสินคาคงคลัง (Stock) ใหกับผูขาย หรือ Vendor เปนผูดําเนินการแทน
โดยใหผขู าย(Vendor) สามารถเขามาเช็คระดับสนิ คา คงคลัง (Stock Level) ขององคการ และผขู าย
(Vendor) จะทําหนาท่ีบริหารจัดการการเติมสินคาในคลัง (Stock) ใหกับองคการ การท่ีผูขาย
(Vendor) สามารถมองเห็นระดับสินคาคงเหลือ (Stock on Hand) ขององคการไดนั้น เพื่อจะเปน
การบอกใหทราบวาผูขาย(Vendor) ควรมาเติมสินคาไดเมื่อไหร และจํานวนเทาไหร นอกจาก
องคการไมตองกังวลกับการเติมสินคาในคลัง สิ่งท่ีเปนหัวใจของของระบบ VMI คือ การท่ีผูขาย
(Vendor) ทราบยอดระดับสินคาคงเหลือ (Stock on Hand) และการเคลื่อนไหวของการใชสินคา
ตวั เลขการใชสินคาและการเคลื่อนไหวเหลานี้ผูขาย (Vendor) จะนําไปคํานวณเพื่อการวางแผนการ
จัดสง สนิ คาวาควรจะจัดเสนทางการสง สินคา และรอบการขนสง อยางไร เพอื่ ใหลูกคาไดรบั สนิ คาตาม
ปริมาณและเวลาที่ตองการ ตัวเลขการใชสินคาเหลานี้ยังถูกใชในการวางแผนการผลิตของผูผลิต
วาควรจะผลิตสินคาตัวไหน จํานวนมากนอยเทาไหร เพื่อท่จี ะไดนํามาใหเติมสินคา ในสต็อกลูกคาได
ซ่ึงผูผลิตตองทําการวางแผนกําลังการผลิตในสายการผลิต และยังตองนําไปวางแผนความตองการ
วัตถุดิบจากผูจัดหา (Supplier) เพ่ือใหวัตถุดิบมาสงไดตรงเวลาที่จะผลิต และทําการผลิตบนกําลัง
การผลติ ท่ีเพียงพอท่ีจะพรอมทาํ การจัดสงใหลกู คาได ผผู ลติ หรอื ผูจัดสง ยังสามารถนําขอมลู เหลานที้ ่ี
เชื่อมโยงกันไปบริหารจัดการตําแหนงท่ีต้ังของสต็อกเพื่อการกระจายสินคา และจัดสงสูพ้ืนที่ตางๆ
188 | ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง
ไดอีกดวย การทํางานเช่ือมโยงกันลักษณะนี้คือ VMI บนโซอุปทาน (Supply Chain) ซ่ึงเปน
ความสมั พันธกันตลอดสายโซจากผูจัดหาวัตถดุ ิบ-ผูผลิต-ผูจ ัดสงและกระจาย-ลูกคา มิใชแคเพียงแค
ระหวาง Vendor กับลูกคา เทา นั้น
Vendor
VMI
Supplier
Customers
Supplier Production
Supplier
Delivery
Distribution
VMI บนโซ่อุปทาน Supply Chain
รูปท่ี 9.11 ระบบ VMI บนโซอ ปุ ทาน (Supply Chain)
ปจ จยั หลักท่ีสําคัญของ VMI บนโซอ ปุ ทาน Supply Chain คอื
x ทราบขอมูลสินคาคงเหลือทแ่ี ทจริง (Stock on Hand ) และการเคล่ือนไหวของ
สนิ คา (Stock Movement) ของลูกคาไมใชแคเพียงยอดการส่ังซอ้ื ท่ีมากบั ใบส่ัง
สินคา เทา นัน้
x มีระบบสารสนเทศท่ีเช่ือมโยงกัน หรือเชื่อมตอกันไดจริงในระบบโซอุปทาน
(Supply Chain) หลายๆ องคการมคี วามเขาใจผิดกับคํานิยามและหลักการของ
ระบบ VMI กลาวคือ การใชระบบ VMI ไมใชแคเพียงการนําตัวเลขความ
ตองการสินคาที่จะซ้ือ สงผานสื่อทางอิเล็กทรอนิกสมาใหกับผูขาย(Vendor)
แลวผูขาย (Vendor) ดาํ เนินการเติมสินคา ในคลังสนิ คาของลกู คาตามขอมูลการ
สั่งซ้ือของลูกคาวิธีการน้ีลูกคายังทําการบริหารจัดการสินคาคงคลังเองเพียงแต
เปล่ียนรูปแบบคําสั่งซื้อเปนระบบอิเล็คทรอนิกสเทานั้นยังไมถือวาเปนการใช
ระบบ VMI
ความเขาใจผิดของการนําระบบ VMI มาใชมี 2 ประการหลักคอื
1. ลูกคาเองไมเห็นความสําคัญกับยอดสินคาคงเหลือ (Stock on Hand) ท่ีแทจริง ท่ีควร
จะใหผูขาย (Vendor) ทราบขอ มูล และตองทราบขอ มูลอยา งตอ เนอื่ งเพราะจะเปน ความตอ งการซอ้ื
ท่ีแทจริง (Demand) ที่ผูขาย (Vendor) สามารถนํามาวางแผนสินคาคงคลังใหลูกคา แตลูกคา
มกั จะสงขอ มลู สินคาเปน เพยี งแคความตอ งการจะใชเปนครั้งๆ ใหก ับผูขาย (Vendor) เทา นนั้
ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง | 189
2. ผูขาย (Vendor) เองท่ีควรนําขอมูลท่ีไดเขามาวางแผนจัดการทําการจัดสงการจัดการ
กาํ ลังการผลิต และแผนความตองการวัตถดุ ิบ และอาจรวมถงึ การจดั การตาํ แหนง พนื้ ทกี่ ารเก็บสนิ คา
(Hub) หากมีการกระจายสินคาในหลายพ้ืนท่ี เพราะถาหากเปนการส่ังซื้อทางอิเล็กทรอนิกส
(E-ordering) เทานั้น ผูขาย(Vendor) จะไมสามารถนําขอมูลเหลาน้ัน มาวางแผนการจัดสงการ
กระจาย การผลิต วัตถุดิบ และจะสงผลใหไมสามารถ “มี” สินคาคงท่ีจะเติมใหลูกคาไดตามท่ี
ตอ งการ และลูกคาเองก็ยังคงตองบริหารจัดการสนิ คาคงคลังของตนเองดงั เดมิ
ตารางท่ี 9.1 ความแตกตางระหวางระบบ VMI และระบบ E-Ordering
ระบบ VMI ระบบ E-Ordering
- ปริมาณสินคาคงคลัง (Stock ปริมาณ ที่ลูกคาตองการจะ
ขอมูลทผี่ ขู าย (Vendor) on Hand) ส่ังซอ้ื สนิ คา
ไดรับ - ความเคลื่อนไหวของสินคาคง
คลัง (Stock Movement)
นําขอมูลที่ไดมาวางแผนวัตถุดิบ พยายามเติมเต็มความตองการ
วางแผนกําลังการผลิต วาง จากปริมาณสินคาคงคลังที่
การจัดการของผูข าย แผนการจัดสงสินคาเพ่ือที่ลูกคา ผูขาย (Vendor) มอี ยู
(Vendor) จะไดร ับสนิ คาตามความตองการ
และวางแผนการเก็บสินคาคง
คลัง
เช่ือมโยงหรือเช่ือตอกันระหวาง เชื่อมโยงกันระหวางลูกคากับ
ลู ก ค า กั บ ผู ข าย (Vendor) ผูขาย (Vendor) เทา น้ัน
การจัดการสารสนเทศ
ผูผลิต ผูจัดหาวัตถุดิบ และผู
ขนสง
เติ ม เต็ ม ค วาม ต องการใช ที่ อาจเกิดกรณีท่ีไมสามารถเติม
แทจริงตามความตองการลูกคา เต็มความตองการหรือเกิดการ
ผลลพั ธ
และในปรมิ าณที่ตองการ สั่งลาชาทําใหสินคาไปเติมใน
คลังชากวาความตองการ
ปจ จัยท่ีตอ งพจิ ารณาสาํ หรบั การนําระบบ VMI ไปใช
1. มาตรฐานขอมูลและชุดขอมูลตองมีมาตรฐาน (Standard Data and Standard Data
Format) เน่ืองจาการนําระบบนี้ไปใชจะเกิดบนคูความเช่ือมโยงขอมูล ดังนั้นขอมูลทุกชนิดที่ใชใน
190 | ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง
การสื่อสาร (บนสื่ออิเล็กทรอนิกส) จําเปนตองอยูบนโครงสรางรูปแบบขอมูลที่เหมาะสมและใช
มาตรฐานเดยี วกัน (Standardized Item Master’ data and Data Exchange)
2. การเชื่อมตอกับระบบสารสนเทศที่ใชของท้ัง ผูขาย (Vendor) และลูกคาที่จะตองให
สทิ ธิ์ ผูขาย (Vendor) เขา ไปเช็คขอมูลระดับสินคาคงคลังในระบบของลูกคาได หรือในอีกทางเลือก
คือ ลูกคาดึงยอดสินคาคงคลังออกมาจากระบบ และ ใหผูขาย (Vendor) สามารถมองเห็นได และ
กระบวนการตอ จากนน้ั คือ การสั่งซ้อื ทางอเิ ล็กทรอนิกส (E-purchasing) ซึ่งโดย สวนมากจะพัฒนา
ควบคูไปพรอมกับการพัฒนาระบบ EDI (Electronic Data Interchange) ระบบแลกเปล่ียนขอมูล
ทางอิเล็กทรอนกิ ส
3. ผูขาย (Vendor) และลูกคาตองทําการตกลงกันถึงระดับสินคาคงคลังที่จะกระตุน
(Trigger) ใหเ กดิ การเติมสนิ คา คงคลังขน้ึ ซ่งึ ระดับสนิ คาคงคลังนจี้ ะเกิดจากการประมวลผลขอมลู การ
ใชใ นอดีตของลูกคา เอง ซงึ่ ตวั เลขนี้จะมาจากการพยากรณปรมิ าณการใชทมี่ ีความเหมาะสมในแตล ะ
ชว งเวลาวา ควรมรี อบการเตมิ เตม็ ถี่เทาไรจึงจะเหมาะสม
4. การปรับกระบวนการทางธุรกิจท่ีมีความจําเปนทางดานการบริหารเวชภัณฑของลูกคา
เชน กระบวนการตรวจรับสินคา กรณีการแลกเปลีย่ นสินคา กรณสี ินคาถูกเรยี กคืนซึ่งจะมีผลตอ การ
ดําเนินการทาง ระบบสารสนเทศ การบริหารจัดการแบบ VMI นั้น จําเปนตองถูกรองรับดวยการ
จดั การการเปลย่ี นแปลงดวย (Change Management) เพราะในเรอื่ งน้ีไมใชเปนการปรับระบบหรือ
เพ่มิ ประสทิ ธภิ าพ แตเ ปน การปรบั ร้ือกระบวนการทาํ งาน (Business Process Reengineering)
5. การบริหารจัดการแบบ VMI ไมเหมาะสมกับสินคาทุกชนิด จําเปนอยางย่ิงท่ีตองเลือก
กลุมสินคาท่ีมี ระดับสินคาคงคลังท่ีเสถียรระดับหนึ่ง ไมเหมาะท่ีจะใชกับกลุมสินคาที่มีความ
แปรปรวนสงู มาก หรือกลมุ สนิ คาทม่ี ีขอ จาํ กดั เรื่องปริมาณการจัดเก็บ
6. ปจจัยสําคัญที่สุดท่ีตองพิจารณาเปนอันดับแรกคือ การคัดเลือกผูขาย (Vendor)
เพื่อการบริหารจัดการแบบ VMI รวมกันผูชาย (Vendor) จําเปนตองมีวิสัยทัศนและความเขาใจถึง
การจัดการโซอ ุปทาน (Supply Chain) และผลประโยชนท่จี ะไดร ับรว มกัน รวมถงึ ความยืดหยนุ และ
ความตง้ั ใจทีจ่ ะเปลีย่ นแปลงเพือ่ ไปสูเปา หมายเดียวกนั
(Link เรียนรูระบบ VMI https://www.youtube.com/watch?v=QsjvMojCYFw)
ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง | 191
แบบฝก หัดบทที่ 9
การบรหิ ารสนิ คาคงคลงั
(ตอนท่ี 1) จงเลอื กคาํ ตอบท่ีถกู ท่สี ุด
1. หากธุรกิจประสบปญหาสินคาขาด หรือมีไมเพียงพอตอการจัดจําหนาย (Stock Out) จะสงผล
อยา งไรตอธรุ กิจนน้ั
ก. สญู เสียโอกาสทางการขายสินคา ค. ผลกาํ ไรท่ีคาดวา จะไดรบั ลดลง
ข. คแู ขงขันทางธรุ กจิ ไดเ ปรียบในการแขง ขัน ง. ทุกขอ คอื ผลท่ธี รุ กจิ จะไดรับ
2. สินคา คงคลงั (Inventory) คอื ขอใด
ก. ชิ้นสวนอะไหลท่ียงั ไมไดท ําการประกอบ ค. เมลด็ ถวั่ เขียวสําหรับผลิตวนุ เสน
ข. ไอศกรีมที่ line man กาํ ลงั นาํ สงลกู คา ง. ทุกขอ คือ สินคา คงคลงั
3. โครงสรา งตน ทุนโลจิสตกิ ส ประกอบดว ย
ก. ตน ทุนคา ขนสง ตน ทุนคา เสียโอกาส ค. ตนทุนการเกบ็ ตนทนุ ดอกเบยี้ จม
ข. ตน ทุนการเกบ็ ตน ทุนการบรหิ าร ง. ตนทุนคาขนสง ตนทุนสินคา ขาดมอื
4. ขอ ใดตอ ไปนี้ กลาวผิด
ก. สนิ คา คงคลังจะชว ยรองรบั กับสถานการณในอนาคตท่ไี มแ นนอนทางธรุ กจิ
ข. สนิ คา คงคลงั มจี าํ นวนมากจะทาํ ใหธ รุ กิจไดรบั ผลกําไรเพม่ิ ขน้ึ จากการขาย
ค. สินคาคงคลงั ชว ยสนบั สนนุ ระบบการผลติ ใหเ กิคความตอเนอ่ื ง
ง. สนิ คาคงคลงั มีอายสุ นั้ ไมควรจะมสี ตอ คสินคา จํานวนมาก
5. ขอใดเปน ระบบการตรวจสอบสนิ คาคงคลังแบบตอ เน่ือง
ก. ระบบถังเดียว (Single-bin System)
ข. ระบบสองถัง (Two-bin System)
ค. ระบบผสม (Hybrid System)
ง. ระบบสนิ คา คงคลังข้ันต่ํา (Base-Stock System)
6. ขอ ใดเปนระบบรอบการสง่ั ซอ้ื คงที่
ก. ระบบถงั เดียว (Single-bin System)
ข. ระบบสองถัง (Two-bin System)
ค. ระบบผสม (Hybrid System)
ง. ระบบสนิ คา คงคลงั ขัน้ ตํ่า (Base-Stock System)
192 | ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง
7. ขอ ใดไมใ ช สมมตฐิ าน ของการวเิ คราะหปริมาณการส่ังซ้อื ที่ประหยดั : EOQ
ก. มคี วามตอ งการสินคาท่ีแนน อนไมเ ปล่ียนแปลง
ข. สนิ คา จะตอ งมรี าคาและคา ใชจา ยที่คงที่
ค. สนิ คา จะตองอยใู นสถานะ เปนอปุ สงคอ ิสระ
ง. สินคา จะตองอยูในสถานะ เปนอปุ สงคต าม
8. ขอ ใดกลาว ถูกตอง ของระบบ ABC Analysis
ก. สนิ คา กลุม A เปน สินคาทมี่ รี าคาถกู
ข. สินคา กลมุ C เปนสนิ คาทมี่ ีจาํ นวนนอยมากที่จะเก็บ
ค. สนิ คากลุม B เปนสนิ คาทีม่ ีคุณภาพสูงทีสดุ
ง. สินคา กลมุ C ท่ีเสียคาใชจา ยในการจัดเกบ็ นอยท่ีสุด
9. ขอจํากัดของระบบ VMI คอื ขอใด
ก. ระบบสามารถยดื หยนุ ปรับและทํางานเขาไดกบั ทกุ ระบบ
ข. ไมส ามารถเขา ถึงขอ มลู ของผูซ้ือได
ค. ไมส ามารถเห็นความเคลือ่ นไหวของสินคา คงคลังของผซู ้อื ได
ง. ระบบจะตอ งดําเนนิ งานภายใตม าตรฐานเดยี วกนั
10. ขอ ใดไมใ ชต น ทุนสนิ คา คงคลัง
ก. ตน ทุนการเก็บรกั ษา
ข. ตน ทุนในการติดตงั้ เครอ่ื งจกั ร
ค. ตน ทนุ ดอกเบยี้ คาขายสนิ คา
ง. ตน ทนุ สินคา ขาดมอื
ก า ร บ ริ ห า ร สิ น ค า ค ง ค ลั ง | 193
(ตอนที่ 2) จงตอบคําถามตอ ไปนี้ และอธบิ ายพอเปนสงั เขป
1. การบริหารจัดการสินคาคงคลังมีความสําคัญอยางไรตอระบบโซอุปทาน (Supply
Chain)
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
2. จงอธิบายวธิ กี ารการจัดเก็บสินคา คงคลังในการวเิ คราะห เอ บี ซี (ABC Analysis)
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………..…
3. ใหนักศึกษาอธิบายถึงระบบ VMI และระบบ E-Ordering ท้ัง 2 ระบบ มีความเหมือน
หรือแตกตา งกนั อยา งไร
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
194 | ก า ร ข น ส ง
รายละเอยี ดการสอน
ประจําสัปดาหท ่ี 10 (จาํ นวน 3 ชัว่ โมง)
หวั ขอ การสอน : การขนสง
จดุ ประสงคก ารสอน เพื่อใหส ามารถ
1. อธบิ ายความเปนมา และวิวัฒนาการของการขนสง ได
2. เชื่อมโยงขอเดนและตวั สนิ คา ทตี่ อ งการจะขนสง ได
3. อธบิ ายความหมายและอรรถประโยชข องการขนสงได
4. อธบิ ายไดวา การขนสง มีก่ีรปู แบบ อะไรบา ง แตล ะรปู แบบมขี อ เดน ขอดอ ยอยา งไร
รายการสอน
10.1 บทนํา
10.2 ความเปน มาและววิ ฒั นาการของการขนสง
10.3 ความหมายของการขนสง
10.4 อรรถประโยชนของการขนสง
10.5 รปู แบบของการขนสง
10.6 ปจ จัยที่สง ผลตอ การเลอื กใชร ูปแบบการขนสง
10.7 การขนสง ตอเนื่องหลายรูปแบบ
10.8 การขนสง เพ่ือการทอ งเท่ียว
10.9 การขนสง สเี ขียว
วธิ ีการสอน
บรรยาย ถาม – ตอบ
หนังสือ / เอกสารประกอบการสอน
กมลชนก สุทธิวาทนฤพุฒิ และคณะ. (2546). การจัดการโซอุปทานและโลจิสติกส. กรุงเทพฯ :
แมคกรอ-ฮิล
กอเกยี รติ วิริยะกิจพฒั นา. (2549). โลจิสติกสแ ละโซอปุ ทาน.กรงุ เทพฯ :สํานักพิมพวงั อักษร
คํานาย อภิปรัชญาสกุล. (2537). โลจิสติกสและโซอุปทาน. กรุงเทพฯ : บริษัท โฟกัสมีเดีย แอนด
พบั ลิชช่งิ จาํ กดั
ก า ร ข น ส ง | 195
ชัยยนต ชิโนกุล. (2548). การจัดการโซอุปทานและลอจิสติกส. กรุงเทพฯ : ศูนยหนังสือ
มหาวทิ ยาลยั ศรปี ทมุ
ไชยยศ ไชยมั่นคงและ ดร.มุยขพันธุ ชัยมัน่ คง. (2550). กลยุทธโลจสิ ตกิ สและซพั พลายเชนเพ่ือการ
แขง ขันในตลาดโลก. กรุงเทพฯ : บริษทั วชิ นั่ พรีเพรส จํากดั
สาขาวิชาการจัดการโลจิสติกส คณะบริหารธุรกิจ มหาวิทยาลัยธนบุรี. (2559). เอกสาร
ประกอบการสอนวิชา การจัดการโลจิสติกสและซัพพลายเชน (Logistics and Supply
Chain Management) พมิ พค ร้ังที่ 2. กรงุ เทพฯ: มหาวิทยาลัยธนบุรี
โสตทัศนวัสดุ
บอรดขาว ปากกา แผน บันทึกขอ มูล เครอ่ื งคอมพวิ เตอร เคร่ืองฉายภาพ
การประเมนิ ผล
ถาม – ตอบในชน้ั เรียน
ทดสอบยอ ยในชนั้ เรยี น
ตรวจการทําแบบฝก หดั ทายบท
ผลการสอบประจําภาคการศึกษา
งานทมี่ อบหมาย
1. ใหท ําแบบฝกหดั ทายบททกุ ขอ
2. ใหท บทวนบทเรียนตามทไี่ ดเรยี นไป
3. ใหศึกษาเพิม่ เติมและทดลองทาํ แบบฝก หัดในหัวขอ ทไ่ี ดเ รียนไปจากหนงั เลมอืน่ ๆ
4. ใหเตรยี มเนือ้ หาสาระความรสู าํ หรบั ทจ่ี ะเรยี นประจาํ สปั ดาหตอ ไป
196 | ก า ร ข น ส ง
บทที่ 10
การขนสง
10.1 บทนาํ
ในบทนผ่ี เู ขียนมคี วามตง้ั ใจจะอธบิ ายและแสดงใหเ ห็นถงึ ประเด็นความสาํ คญั ของการขนสง
ท่ีมีผลตอกิจกรรมทางโลจิสติกสและที่สําคัญไปกวานั้น ผลกระทบดานตนทุนที่การขนสงมีผลตอตนทุน
ทางโลจิสติกส โดยในการอธิบายนั้นจะเร่ิมอธิบายตั้งแตประวัติความเปนมาความเปนมาของการ
ขนสงและวิวัฒนาการของการขนสงโดยสังเขป วาการขนสงน้ันมีท่ีมาและวิวัฒนาการอยางไร และ
จะกลาวถึงบทบาทท่ีการขนสงมีตอการจัดการโลจิสติกส และอรรถประโยชนที่ไดจาการขนสง
รวมไปถึงผูที่มสี วนเก่ียวของในงานขนสง โดยเน้ือหาในบทน้ีผเู ขยี นมงุ หวงั ใหเกิดการรับรู เขา ใจ และ
นําไปสูการในไปใชประโยชนจากองคความรูที่ได เพราะการขนสงหรืองานขนสงน้ันมีบทบาทท่ี
เดนชัดที่สุด และถือเปนกิจกรรมที่สําคัญมากในงานโลจิสติกสแ ละในทางกลับกันก็เปนงานทีจ่ ะเปน
กุญแจในการทําใหเปาหมายของการจัดการโลจิสติกสดังที่กลาวไวในบทที่ 1 นั้นสําเร็จลุลวงไปได
ดวยดี
10.2 ความเปนมาและวิวฒั นาการของการขนสง
การขนสงนนั้ เกดิ ขึน้ มาเพื่อสนองความตองการในวตั ถดุ ิบและผลิตภัณฑของมนษุ ย โดยหลักแลว
การขนสงในอดีตมักเปนการขนสง แรงงานหรือการเคล่ือนยายเพื่อเสาะแสวงหาชุมชน หรือแผนดินใหม
จวบจนยุคลาอาณานคิ มจึงเกิดการขนสงสินคาขามประเทศ เพือ่ นําสินคาท่ีชุมชนหรือประเทศของตนมีไป
จําหนายยังชุมชนหรือประเทศอ่ืน และยังไปนําเอาวัตถุดิบหรือสินคาในชุมชน และประเทศนั้นๆ กลับมา
แทน หากพิจารณาใหลึกลงไปอีกจะพบวาการเคลื่อนยายคนไปมายังสงผลตอวิวัฒนาการดานอ่ืนๆ
นอกเหนอื จากการแลกเปล่ียนสนิ คา เชน การแลกเปน ขนบธรรมเนยี ม ความเช่อื คา นยิ ม ดงั ที่เราไดเ หน็ การ
เผยแพรศาสนาท่ีตนเชอ่ื ไปยงั ประเทศตา ง ๆ และยงั นําความเจรญิ ทางการศกึ ษา การแพทยเ ขาไปอีก ดงั นัน้
ววิ ัฒนาการทางการขนสงจะทําใหเราเห็นวายิ่งการขนสงมีประสิทธิภาพมากย่ิงข้ึนกจ็ ะสง ผลตอเรื่องตา งๆ
ในวงกวา งมากย่ิงขึน้ ไป โดยในหวั ขอ นี้จะแบงยุคของการขนสง ออกเปน 5 ยุคดังน้ี
ยคุ ใชแ รงงานคนและสัตว
การขนสงมีความสําคัญตอการดํารงชีวิตประจําวันและการดําเนินกิจกรรมของ
มนุษยมาชานาน การขนสงในสมัยกอนใชคนแบกหามสิ่งของ หากมีปริมาณมาก จะตองใช
แรงงานคนจํานวนมาก ทาํ ใหเ กิดความลาชา และเกิดผลเสยี ตองานได จึงมีการนําแรงงานจากสัตวมา
สนับสนุนการขนสง เชน ชาง มา ลา วัว ควาย แตวิธีการน้ีไมสามารถตอบสนองความตองการของ
ก า ร ข น ส ง | 197
มนษุ ยไดตามท่ีตอ งการท้ังหมด เนอ่ื งจากมีขอ จาํ กดั ในเรอื่ งความสามารถในการบรรทุก ความเร็วและ
ระยะทางท่ีสามารถเคลื่อนยายได เม่ือการขนสงโดยใชแรงงานจากสัตวสามารถบรรทุกสิ่งของได
ปรมิ าณนอยจึงไดมีการประดษิ ฐ “เล่ือน” เพอื่ นาํ มาเชอื่ มตอ เขากบั การลากจูงของสัตว ซึง่ ชว ยในการ
บรรทกุ ส่งิ ของไดมากข้ึน อาศัยการเล่ือนไถลไปบนพืน้ ดิน แตก ารลากเล่ือนน้ีกม็ ขี อจาํ กัด คือ สามารถ
ใชไ ดเฉพาะพืน้ ทรี่ าบเรียบ จากนั้นมีการนําทอนซงุ มาตัดขวางและตดิ ประกอบเขากบั เลอื่ นใหท ํางาน
ในลักษณะลอ เพ่ือชวยใหขนสงไดงายข้ึน สะดวกขึ้น สามารถเคล่ือนท่ีไปไดในพื้นท่ีสวนใหญและ
ขนสง สิง่ ของไดปริมาณมากขนึ้ แตก ารลากน้ันยงั คงใชแรงงานจากสตั วเ หมือนเดมิ
ภาพที่ 10.1 แสดงถึงคาราวานการคาในสมยั กอน ภาพที่ 10.2 แสดงถงึ การเดนิ ทางของคณะละครสัตว
ทมี่ า: www.pantip.com ทมี่ า: www.wikia.com
ยคุ เครอื่ งจกั รไอนํา้
เน่ืองจากการขนสงดวยวิธีการใชแรงงานจากคนและสัตวก็ยังตองใชเวลามาก
ประกอบกับลกั ษณะของสังคมไดเปลย่ี นจากสังคมเกษตรกรรม เปนสังคมท่มี ีองคความรมู ากขน้ึ และ
มีการประดิษฐเครื่องมือ เครื่องใช เพ่ือทุนแรงและทุนเวลาในการผลิต นั่นคือสังคมอุตสาหกรรม
โดยไดเปลีย่ นจากการใชแ รงงานจากคนและสัตวไ ปใชเครื่องจกั รและมกี ารผลติ จํานวนมากเพ่อื การคา
ในระบบการผลติ น้ันจําเปนตองมีการพ่ึงพาวตั ถุดบิ จากแหลงอ่ืนๆ ที่สามารถนํามาแปรรูปเปนสินคา
ตามท่ีตลาดตองการได เกดิ ชุมชนเมืองท่ีมีคนอาศัยอยูอยางหนาแนน และมีความเจริญกาวหนาทาง
เทคโนโลยีเกิดข้ึนอยางตอเน่ือง จึงไดมีการคิดคนเครื่องจักรไอน้ํา ที่มีหลักการคือ ใหความรอนผาน
ของเหลว (นํ้า) และทําการเปล่ียนไอน้ําทีม่ ีแรงดันสูงเปนพลังงานกล หลกั การทํางานของเคร่ืองจักร
ไอนํ้า คอื จะตม นาํ้ ใหเ ดือดในหมอ ตม (Boiler) น้ําทีเ่ ดอื ดจะเปลี่ยนสถานะจากของเหลวกลายเปนไอ
น้ําที่มีแรงดันสูง และจะไปดันลูกสูบใหเคล่ือนที่จนทํางาน และนําไปเปนแหลงกําเนิดกําลังของ
เคร่ืองจักรตาง ๆ เคร่ืองจักรไอน้ําจึงถูกเรียกวา เคร่ืองยนตเผาไหมภายนอก (External
Combustion Engine) โดยในยคุ ดังกลา วยงั ไดมีการนําเครอื่ งจักรไอนํ้ามาใชเปนหัวรถจักรของรถไฟ
198 | ก า ร ข น ส ง
ทส่ี ามารถลากจูงสินคา หรือเคล่ือนยายคนไดอยางมีประสิทธิภาพ และสามารถเพ่ิมขีดความสามารถ
ทางความรวดเรว็ ไดอ กี ดวย แตม ีขอจํากัดคอื ขนาดของเครอ่ื งยนตไอนํา้ ท่ีใหญ และใชเ ชอ้ื เพลงิ มาก
ภาพที่ 10.3 หัวรถจกั รไอนํา้ รุนแปซิฟค ใชเ มือ่ ปค.ศ. 1949-1951
ทม่ี า: เว็บไซต งานรถจักรแขวงธนบุรี การรถไฟแหง ประเทศไทย www.thonburidepot.com
ยุคมอเตอรไฟฟา
หลังจากยุคของเครื่องจักรไอน้ําที่ยังมีขอจําเกิดเรื่องขนาดของเครื่องยนต และ
อัตราการใชเช้ือเพลิง ประกอบกับการใชไฟฟาเร่ิมมีความแพรหลายและมีความปลอดภัยท่ีสูงขึ้น
จึงไดมีการนํามอเตอรไฟฟามาใชในการขนสง ในลักษณะของการนํามาเปนระบบขับเคลื่อน
โดยมีแนวคิดในการมาประยุกตใชกับงานขนสงเพ่ือลดตนทุนและความยุง ยากในการใชเชื้อเพลงฟน
หรือนํ้ามันเตา รถรางจึงถือกําเนิดข้ึน หลักการทํางานของรถรางคือการสงกระแสไฟฟาตามสายไฟ
และเช่ือมตอกับตัวรถและมอเตอรกลาง ซ่งึ ยังคงมกี ารใชกันอยูในบางประเทศ เปนพาหนะท่ไี มทําให
อากาศเปนพษิ และไมเกดิ มลภาวะเสยี
ภาพท่ี 10.4 รถรางในกรงุ เทพ โดยการไฟฟานครหลวง
เรมิ่ ใช ค.ศ.1894 จนถงึ ป ค.ศ. 1968
ท่ีมา: www. 2bangkok.com
ก า ร ข น ส ง | 199
ยุคเครื่องยนตสันดาป ในยุคนี้มีผูคิดประดิษฐเครื่องยนตสันดาปภายในขึ้นมา
แทนท่ีมอเตอรไ ฟฟาและเคร่อื งยนตไอนํ้าท่ีเปนการเผาไหมภ ายนอกหองเคร่อื งยนต หลักการทํางาน
ของเคร่ืองยนตสันดาปภายในซึ่งใชประกายไฟ (หัวเทียน) เปนตัวจุดระเบิดจนถึงปจจุบัน ซึ่งใน
ระยะแรกใชแกสเปนเชื้อเพลงิ และตอมาไดพัฒนามาใชเชือ้ เพลิงเหลวท่ีลดความยุงยากในระบบจาย
เชื้อเพลิง และมกี ารพัฒนาไปยงั เครอื่ งยนตไ อพอนและเคร่อื งยนตเ จท็ ท่นี าํ เอาหลกั การดดู อากาศเขา
ไปละทําการเผาไหมใหเกิดเปนอากาศรอนและเปลี่ยนเปนพลังงานในการขับดันพาหนะไปขางหนา
แทน
ภาพท่ี 10.5 ภาพเครือ่ งยนตส ันดาปภายใน 4 จงั หวะ และเคร่ืองยนตดีเซล
ทมี่ า: www.krukaewta.net
ยุคพลงั งานแมเ หล็ก
รถไฟฟาพลังแมเหล็ก ท่ีมีระบบการทํางานแตกตางจากรถไฟรางทั่วโลก
เพราะตัวรถท้ังขบวนจะถูกสนามแมเหล็กยกใหลอยสูงข้ึนจากรางประมาณ 1-10 มลิ ลิเมตร แลวแต
จังหวะการวิ่ง จึงไมมีลอ ไมมีเบรก ไมมีเพลา และมีความเร็วขณะว่ิงใหบริการ 268 ไมลตอช่ัวโมง
หรือราว 431 กิโลเมตรตอช่ัวโมง และมีความเร็วสูงสุดมากกวา 311 ไมลตอชั่วโมง หรือมากกวา
500 กิโลเมตรตอช่ัวโมง เชน รถไฟความเร็วสูงของประเทศจีนหรือเซ่ียงไฮแม็กเลฟ (Shanghai
Maglev) รถไฟความเร็วสูงแอลไอซรี สี ขับเคลือ่ นพลงั แมเ หลก็ ของญป่ี นุ เปน ตน
200 | ก า ร ข น ส ง
ภาพที่ 10.6 เซี่ยงไฮแม็กเลฟ (Shanghai Maglev)
ทม่ี า: เวป็ ไซด Shanghai Maglev Transportation Development Co., Ltd. (SMTDC) http://www.smtdc.com
10.3 ความหมายของการขนสง
กอ เกยี รติ วิริยะกิจพัฒนา( 2549 ) การขนสงหมายถึงการเคลือ่ นยา ยสนิ คาหรอื บรกิ ารจาก
แหลงผลิตไปยังสถานท่ีที่บริโภคสินคาหรือบริการนั้น ๆ ดวยความรวดเร็วและความสมํ่าเสมอ
กอใหเกดิ อรรถประโยชนด านเวลา(Time Utility) และอรรถประโยชนด านสถานท่ี (Place Utility)
กมลชนก สุทธิวาทนฤพุฒิ และคณะ( 2546 ) การขนสง ในท่ีน้ีหมายถึง การเคล่ือนยาย
สินคาจากสถานท่ีที่ผลิตไปยังสถานท่ีท่ีบริโภคสินคานั้น ซึ่งการเคลื่อนยายสินคาระหวางสถานที่
ดังกลาวกอใหเกิดมูลคาเพ่ิมแกสินคา ซึ่งมูลคาเพิ่มน้ีเรียกวา อรรถประโยชนดานสถานท่ี(Place
Utility)
จากความหมายขา งตน สรุปไดว า การขนสงคือกิจกรรมทเี่ กย่ี วขอ งกับการเคล่ือนยา ยสินคา หรือ
บริการ จากแหนงหน่ึง ไปยังอีกแหนง เนื่องดวยเกิดความตองการในสินคา หรอื บริการนั้นๆ และการขนสง
ยงั ชวยใหเกิดมูลคาเพ่ิมที่เรียกวาอรรถประโยชนดานสถานท่ี(Place Utility) และอรรถประโยชนด านเวลา
(Time Utility)
10.4 อรรถประโยชนข องการขนสง
ดังที่กลาวไวในหัวขอความหมายของการขนสงวา การขนสงเปนกิจกรรมท่ีสามารถสรา งมูลคา เพิ่ม
ใหก บั สินคา และบรกิ ารได และเราเรยี กมูลคาเพ่ิมนนั้ วาอรรถประโยชน หากกลาวเปนนัย อรรถประโยชนก ค็ อื
ความพึงพอใจของผูบริโภคน้ันเอง กลาวคือ การขนสงทําใหผูบริโภคไดสินคาหรือบริการที่ตองการเร็วข้ึน
ลูกคาไดม ูลคา เพ่ิมจากการขนสงทด่ี ี แตแ สดงออกในรูปของความพงึ พอใจ
อรรถประโยชนดานสถานที่ (Place Utility) เม่ือลูกคามีความตองการในตัว
สินคา ท่ีมีแหลงกําเนดิ อยใู นภาคใต แตลูกคามีภมู ิลําเนาอยูท่ีกรงุ เทพ หากไมมีการขนสง ลูกคา จะตอ ง
ก า ร ข น ส ง | 201
เดินทางไกลเพอ่ื ไปซื้อสินคา แตหากสินคานี้มีการขนสงข้ึนมาขายในกรุงเทพ ลูกคาก็จะเดินทางใกล
ขึน้ มาก นน้ั คืออรรถประโยชนทางดานสถานท่ี แตการขนสงยอมกอ ใหเกิดตนทุน ทวา ลูกคากย็ ินดีท่ี
จะจา ยสวนเพ่มิ เพราะลกู คา เกดิ ความสะดวก ในแงของเวลาในการแสวงหาสนิ คานน้ั ๆ ดวย
อรรถประโยชนดานเวลา (Time Utility) เชนเดียวกันกับอรรถประโยชน
ทางดานสถานท่ี เวลาในการใชเพอื่ แสวงหาสินคานนั้ ยอ มมีผลตอความพึงพอใจตอ ลกู คาเชนเดียวกัน
การท่ีการสงสินคาแบบดิลิเวอร่ี สามารถประหยัดเวลาในการแสวงหาสินคาใหกับลูกคาได
เชน เดยี วกัน และเวลาทีล่ ูกคาประหยดั ไดย อ มหมายถงึ ความพงึ พอใจ หรืออรรถประโยชนดา นเวลาท่ี
ลกู คาไดร ับน่นั เอง
10.5 รูปแบบของการขนสง
ในการขนสงนั้นจําเปนที่จะตองอาศัยยานพาหนะท่ีมีลักษณะแตกตางกัน ในยุคแรกเริ่มวิธีเลือก
รปู แบบการขนสง จะถูกพจิ ารณาใหเหมาะสมกับภมู ิประเทศปลายทางเทาน้ัน แตในปจ จุบัน การพจิ ารณาเลอื ก
รูปแบบในการขนสงที่จะใชสงสินคาหรือบริการน้ัน มีปจจัยท่ีสงผลตอการพิจารณาเลือกใชมากข้ึน ทั้งภูมิ
ประเทศ คณุ สมบัติของสนิ คา ความเรง ดวนในการใชงานและตน ทนุ ท่ีเกิดจาการขนสง โดยรูปแบบในการขนสง
แตละรูปแบบมีขอเดน ขอดอยที่แตกตา งกัน และมีตนทุนในการขนสงทแ่ี ตกตางกัน ดังนั้นในหัวขอน้ี ผูเขียน
จะอธบิ ายถึงการขนสงทกุ รปู แบบและ ขอ เดน ขอ ดอย ของการขนสง แตละรปู แบบอยางละเอียด
สัดส่วนรูปแบบการขนส่งสนิ ค้า
ทางนาํÊ ชายฝÉังทะเล ภายในประเทศ ทางราง
9%
ทางถนน 2%
ทางนาÊํ 81% ทางอากาศ
ภายในประเทศ
0.02%
8%
ภาพท่ี 10.7 ภาพแสดงสัดสว นการเลอื กใชรปู แบบการขนสง ภายในประเทศ
ทม่ี า: รายงานโลจสิ ตกิ สของประเทศไทยประจําป 2560
จากภาพท่ี 10.7 จะแสดงใหเหน็ วา การขนสงภายในประเทศ นิยมเลอื กใชการขนสง ทาง
ถนนถงึ รอ ยละ 81 ทางนํา้ รอ ยละ17 ทางรางรอ ยละ2 และทางอากาศเพียงรอยละ 0.02 ตามลาํ ดบั
202 | ก า ร ข น ส ง
การขนสงทางถนน ถอื เปนรปู แบบการขนสง ทีม่ ปี รมิ าณการใชส ูงที่สุดในประเทศถึงรอ ยละ
86 แสดงใหเห็นวาการขนสงทางถนนน้ันสามารถตอบโจทยในการขนสงภายในประเทศไดดีที่สุด
แตท วาการขนสงทางถนนนั้นมีท้ังขอเดน และขอดอ ย ดงั ท่ีจะกลา วตอไป
ขอเดน ของการขนสงทางถนน
x เปน บริการการขนสงจากทถ่ี ึงที่ ( Door to Door ) เนื่องดว ยประเทศ
ไทยประกอบไปดวยโครงขายทางถนนท่ีคอนขางสมบูรณ จึงทําใหการขนสงทางถนนน้ันสามารถ
ใหบริการไดทกุ ท่ี ไมวาจะเปนตรอกซอกซอยไหนก็ตาม ซึ่งถอื เปน ขอไดเ ปรยี บที่เดนท่สี ุด
x มีความยืดหยุนสูง ทั้งในแงของความยืดหยุนในเรื่องของเสนทาง
ที่มีใหเลือกหลากหลาย ยังยืดหยุยในเรื่องของขนาดบรรทุกอีกดวย เร่ืองดวยพาหนะทางถนนน้ันมี
ต้ังแต 2 ลอ ไปจนถึง 22 ลอ จึงทําใหสามารถเลอื กขนาดของพาหนะใหเมาะสมกบั จาํ นวนของสินคา
ไดงา ย
x รวดเร็ว ความเร็วนั้นจะถูกกําหนดโดยขนาดของพาหนะที่ใชและ
กฎหมาย รวมไปถึงรูปแบบในการใหบริการ เชน หากเปนการบรรทุกเต็มคัน (Full Truck Load :
FTL) กไ็ มจาํ เปนท่จี ะแวะเตมิ สนิ คาระหวา งทางกจ็ ะทําใหสามารถทาํ ความเรว็ ได
x เครือขายครอบคลุม ทุกหมูบาน ตําบล อําเภอ ลวนแลวแตมีถนนที่
สามารถเชือ่ มตอไปยังพ้นื ทอ่ี ่ืนๆ อยเู ปน จํานวนมาก จึงทาํ ใหเปนอกี ขอเดนของการขนสง ทางถนน
x การแขงขนั สูง การแขง ขนั ที่สูงในประเทศของเรานั้น เกิดจากนโยบายใน
การควบคุมจํานวนผูประกอบการขนสงยังไมเขมงวดมากนัก จึงทําใหมีผูประกอบการจํานวนมาก ซ่ึง
สงผลดตี อ ผูบรโิ ภค เนอ่ื งจากจะไดรับบริการทดี่ ีกวาในราคาทถี่ ูกลง
ขอ ดอยของการขนสง ทางถนน
x ความจุระวางบรรทุกตํ่า หากเทียบกบั การขนสงทางเรอื หรอื ทางรถไฟ
แลว การขนสงทางถนนนั้นมีระวางบรรทุกท่ีนอยและจํากัดมากกวา จึงทําใหความสามารถในการ
บรรทุกถกู จาํ กัดตามไปดวย
x อตั ราคา ขนสงแพง เน่ืองจาการขนสงทางถนนน้ันถูกจํากัดปริมาณใน
การขนโดยขนาดของรถบรรทกุ จึงทําใหไมสามารถขนในปริมาณมาก ๆ ได รวมไปถึงคาเชอื้ เพลงิ ท่มี ี
แนวโนม ขาดแคลน จึงทําใหคา ขนสงนนั้ คอนขา งสงู
การขนสงทางราง ถือเปนรูปแบบการขนสงท่ีมีใชมาอยางยาวนานตั้งแตรัชสมัยของ
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว หรือรัชกาลที่ 5 ซ่ึงถือวาเปนรูปแบบการขนสงท่ีมีขีด
ความสามารถในการบรรทุกสินคาและผูโดยสารสูงมาก แตในการเดินรถไฟนนั้ ยังมปี ระเด็นอปุ สรรค
มากมายท่ีทาํ ใหร ถไฟมคี วามนิยมทีล่ ดลง โดยจะกลา วตอ ไปนี้
ก า ร ข น ส ง | 203
ขอ เดน ของการขนสง ทางราง
x ความจุระวางบรรทุกสูง การขนสงดวยรถไฟในปจจุบันสามารถมีขีด
ความสามารถในการบรรทุกสูง ในประเทศไทยรถไฟ 1 ชวนสามารถบรรทุกตสินคาขนาด 20 ฟุต
ไดร าว 60 ตูในคราวเดียว
x ตนทนุ คา ขนสง ตํ่า เน่อื งจากจุดเดน ในเรอื่ งของความจุระวางบรรทุกมี
มาก ประกอบกับเทคโนโลยีในปจ จบุ นั จึงทําใหก ารขนสงทางรางนัน้ มีตน ทุนคาขนสง ทต่ี ่ํา
x ตรงต อเวลา เนื่องจากรถไฟมี ระบบทางเป นของตนเองและ
มีผูประกอบการนอยราย จงึ ทําใหส ามารถกาํ หนดจํานวนขบวนรถได สงผลตอการควบคมุ เวลาในการ
ขนสง ไดงายยิง่ ขนึ้
ขอ ดอ ยของการขนสง ทางราง
x ผูประกอบการนอยราย รถไฟสวนใหญจะถูกดําเนินการโดยรัฐของ
ประเทศนนั้ ๆ เปน ระบบที่ใชเงินลงทุนสงู จงึ สง ผลใหผ ูประกอบการนอ ยรายและไมม กี ารแขงขนั
x เครือขายจํากัด การขนสงทางรางมีการลงทุนสูง ฉน้ันจึงมีการวาง
ระบบโครงขายของรางไวยังหัวเมืองขนาดใหญเทาน้ัน ไมมีระบบยอยท่ีจะเขาถึงชุมชนขนาดเล็กทํา
ใหม ีเครอื ขายที่ไมค รอบคลุม ในไทยการรถไฟแหงประเทศไทยมีโครงขา ยครอบคลมุ เพยี งรอยละ 70
ของประเทศเทา นนั้
x เกิดการขนถายซ้ําซอน เนื่องจากการขนสงทางรางน้ันเปนการบริการ
จากแหลงถึงแหลง(Point to Point) เทาน้ัน ดังนั้นการท่ีผูประกอบการจะขนสินคาไปข้ึนรถไฟ
จําเปนตองขนสินคาไปกับการขนสงทางถนนเสียกอน แลวจึงมาเปลี่ยนถายท่ีสถานีตนทาง และหาก
เดินทางไปถึงสถานีปลายทางกจ็ ะตอ งเปล่ียนถายไปใสร ถอีกครง้ั จงึ ทาํ ใหเ กดิ การขนสถายทซ่ี ้ําซอ นขน้ึ
การขนสง ทางอากาศ ในอดีตการขนสงทางอากาศน้ัน มงุ เนน ไปท่กี ารขนสงผูโดยสารเปนหลัก
แตในยคุ ที่การแขง ขนั สูงและเศรษฐกิจโลกท่ีถดถอย จึงทําใหสายการบนิ จําเปนตองหาประโยชนจากพืน้ ที่
ใตทองเครื่องของตนเองมากข้นึ จึงทําใหก ารขนสง สินคา ทางอากาศนัน้ มตี ัวเลือกทห่ี ลากหลายมากข้ึน และ
สงผลใหมีแนวโนม คา ใชจ ายทตี่ ่ําลง แตท วา การขนสงทางอากาศนนั้ มขี อเดนทกี่ ารขนสงแบบอืน่ เทียบไมไ ด
เลย นั้นคอื ความเรว็ ทเ่ี ครอื่ งบินสามารถทําได แตคา ใชจ ายท่สี ูงก็ยังถือเปน ขอดอยของการขนสงทางอากาศ
อยา งหลกี เล่ียงไมได
204 | ก า ร ข น ส ง
ขอเดน ของการขนสงทางอากาศ
x รวดเรว็ เปนท่ีทราบกันดวี าการขนสงทางอากาศเปนรปู แบบการขนสง
ท่ีมีความเร็วสูงที่สุด และสามารถขนสงในระดับระหวางประเทศ ถึงระหวางทวีปไดเลย การขนสง
ทางอากาศจึงเหมาะสมกบั การขนสง สนิ คาท่ีมคี ณุ สมบัตเิ ร่ืองเวลาต่ํา หรือของท่ีมีความเรงดวยในการ
ใชง าน รวมไปถึงของที่มรี าคาสงู เชน ดอกไม สัตวเลยี้ ง อัญมณี เปน ตน
x ตนทุนสินคาคงคลังต่ํา เนื่องจากการขนสงน้ันทําไดอยางรวดเร็ว
จึงไมจ ําเปน ทีจ่ ะตอ งส่ังสิ้นคา มาจดั เก็บไปเปนเวลานาน จงึ สง ผลใหตน ทุนสินคา คงคลงั ลดต่ําลง
x ตรงตอเวลา การขนสงทางอากาศน้ัน มีอุปสรรคในการเดินทางคอน
ขา งต่ํา และเปน รปู แบบการขนสง ทมี่ คี วามคลาดเคลื่อนต่ําอกี ดว ย
x มีการแขงขันสูง ในปจจุบันจะเห็นสายการบินตนทุนตํ่าเปนจํานวน
มาก(Low Cost Airlines) เน่ืองจากเศรษฐกิจท่ีถดถอยและการแขงขันที่สูงข้ึน จึงทําใหสายการบินมี
การงัดกลยทุ ธตา ง ๆ เขามาแขง ขนั กันเพือ่ แยงลกู คาท่มี ีอยอู ยางจํากดั ซึง่ สงผลดีตอ ลูกคา
ขอ ดอ ยของการขนสง ทางอากาศ
x คาขนสงแพง ถือเปนขอเสียเปรียบท่ีชัดเจนท่ีสุดของการขนสงทาง
อากาศ เนอ่ื งจากในการดําเนินการขนสงทางอากาศมีตนทนุ ทเ่ี ปนสวนประกอบอยูมากมาย และเม่ือ
เทียบกับเวลาที่สามารถลดลงไดหากเลือกขนสงทางอากาศ จึงทําใหคาขนสงสูง ดังนั้นสินคาที่
เหมาะสมทีจ่ ะขนสง ทางอากาศมกั เปน สนิ คา ทร่ี าคาสงู ตามไปดวย
x เขาถึงบริการยาก ในการลงทุนสรางทาอากาศยานแตละแหงใช
เงนิ ทุนมหาศาล จงึ ทาํ ใหม ีจาํ นวนไมม ากนัก จึงสงผลโดยตรงตอการเขา ถึงบรกิ ารนนั่ เอง
การขนสงทางทอ เปนรปู แบบการขนสง ที่ไมแพรหลายนกั เนื่องจากเปนรูปแบบ
การขนสงท่ีมีขอจํากัดในเรื่องของคุณสมบัติของสินคาที่จะขนอยางชัดเจน คือ สามารถขนสินคาท่ี
เปนกาซหรือของเหลวไดดีแตทวาสินคาประเภทอื่นไมสามารถขนได ในบางประเทศใชขนถานหิน
โดยการตัดถานหินเปนชิ้นเล็กๆ และเทลงมาจากยอดเขาพรอมนํ้าจํานวน มาก แตจะเห็นวา
จําเปน ตอ งพึ่งท้งั ความลาดชันของภูเขาและใชน ้าํ จํานวนมากจึงจะสามารถขนสง ได
ขอ เดน ของการขนสง ทางทอ
x ตนทุนตํ่า ถือเปนขอเดนท่ีชัดเจนที่สุดเน่ืองจาการขนสงทางที่เปน
รูปแบบท่ีมีตนทุนคาขนสงที่ตํ่าที่สุด เนื่องจากใชเชื้อเพลิงนอยเพราะอาศัยแรงดันภายในทอ หรือ
แรงโนมถวงในการขับเคลื่อนสินคาไปขางหนา และใชแรงงานเขามาเกี่ยวของตํ่า จึงทําใหการขนสง
ทางทอมีคา ขนสงที่ตา่ํ ท่สี ุด
ก า ร ข น ส ง | 205
x เชื่อถือได เน่ืองจากระบบการขนสงสินคาทางทอนั้นมีหลักการขนสง
งายๆคือ นําสินคาลงที่ตนทางและสินคาจะถูกขับเคลื่อนดวยแรงดันภายในทอไปตามทอที่วางไว
เทา นนั้ จะเหน็ ไดวา เปนการขนสง ทีม่ รี ะบบและกลไกไมซบั ซอนจงึ ทําใหเชอื่ ถอื ได
x ความเสียหายตอสินคาต่ํา เน่ืองจากทอสวนใหญถูกฝงไวใตดิน หรือ
ใตทะเลลึก จึงทําใหมีปจจัยที่จะทําใหเกิดความเสียหายไดคอนขางตํ่า และการเขาถึงสินคาน้ันยาก
จงึ ไมเ สยี่ งตอการโจรกรรมหรอื ปนเปอ น
x มลภาวะตํ่า การวางแนวทอจะใชพื้นท่ีไมม ากเทากับการตัดถนน และ
ใชเชื้อเพลงในการเพิ่มแรงดันภายในทอและกิจกรรมอ่ืน ๆ นอย จึงสงผลใหการขนสงทางทอเปน
รปู แบบการขนสงท่ีดตี อ สิ่งแวดลอม
ขอดอ ยของการขนสงทางทอ
x ความเรว็ ตา่ํ เนื่องดวยอาศัยแรงโนมถวงหรือการเพิ่มแรงดัน
ภายในทอ เปนแรงในการผลกั ดนั สินคา และสินคา สวนใหญเปน กา ซและน้าํ มนั ซ่ึงเปนสนิ คาท่ีสามารถ
ติดไฟได ทงั้ หมดลวนเปน ปจจยั ใหความเร็วถูกจํากดั
x ตนทุนลงทุนสูง จะสังเกตุไดวาการลงทุนในการขนสงทางทอนั้น
ผปู ระกอบการตอ งเปน ผูสรา งเสนทางการขนสง เอง ไมเ หมอื นกับการขนสงทางถนน อากาศ ราง และ
น้ํา ท่ีรัฐบาลจะเปนคนลงทุนในเสนทางหรือทาจอดตางๆ ทําใหการขนสงทางถนนเปนการขนสงท่ี
ตองลงทนุ สงู อีกทงั้ ยังเกบ็ คาขนสงไดต่ํา จงึ ถือวา เปน การลงทุนในการขนสงที่คุมคากวาการลงทุนใน
การขนสง รปู แบบอืน่
x ผูบริการนอยราย ขาดการแขงขัน สืบเนื่องจากเหตุผลเรื่องของการ
ลงทุนท่ีสูง และรายไดต่ํา จงึ ทําใหมนี ักลงทุนนอยรายท่พี รอ มจะลงทุนในธรุ กิจการขนสงทางทอ และ
สง ผลโดยตรงใหข าดการแขง ขันในธรุ กิจ
การขนสงทางน้ํา ในการขนสงสินคาระหวางประเทศมักนิยมใชรูปแบบการ
ขนสงทางนํ้าถึงรอยละ 90 และในประเทศท่ีมีภูมิประเทศท่ีเปนแมน้ําลําคลอง หรือประเทศท่ีมี
ชายฝงทะเลเปนยาวก็มกั จะเลือกใชการขนสงทางน้ํา เนื่องจากสามารถขนสินคาไดหลากหลาย และ
เปน รูปแบบการขนสงท่ีประหยัดตน ทุนไดจริง ดงั ขอเดน และขอ ดอยท่ีจะนําเสนอตอไปน้ี
ขอเดนของการขนสง ทางนา้ํ
x ความจรุ ะวางบรรทุกสูง เนอ่ื งจากเทคโนโลยใี นการเดนิ เรอื นน้ั มีประวัติ
มาอยางยาวนาน จึงทําใหการตอเรือเพื่อรองรับสินคาจํานวนมากสามารถเห็นไดอยางแพรหลายใน
ปจจุบัน ดังจะเห็นไดจากขนาดของเรือบรรทุกสินคาขนาดใหญที่สามารถรับนํ้าหนักบรรทุกไดราว
206 | ก า ร ข น ส ง
300,000 ตัน หรือเรือคอนเทนเนอรชั้น Triple – E class ของสายเรือ MEARSK ท่ีสามารถบรรทุกตู
สินคา ไดถ ึง 18,000 TEU ตอ เทีย่ ว
x คาขนสงตํ่า สืบเนื่องจากความสามรถในการบรรทุก จึงทําใหการขนสง
ทางนํ้านั้นมีตนทุนคาขนสงท่ีตํ่า และในการเดินเรือก็ยังไมมีคาใชจายในการใชรองน้ํายกเวนการผานใน
เสน ทางพเิ ศษเทานัน้
x มลภาวะตํ่า ก็เปนขอเดนอีกขอท่ีไดรับอานิสงสจากความสามารถใน
การบรรทุกของเรือ และเทคโนโลยีในการเดินเรือ จึงทําใหการขนสงทางน้ํานั้นเปนมิตรตอสง
แวดลอม
ขอดอยของการขนสง ทางน้าํ
x ความเร็วตํ่า สืบเนื่องจากขนาดท่ีใหญโต รวมถึงภาระในการแบกรับ
สินคาเปนจํานวนมาก และสภาพอากาศในทะเลเปดท่ีสามารถเปล่ียนแปลงไดตลอดเวลา จึงทําให
การขนสง ทางนํ้าสามารถทําเร็วไดไมส ูงนกั
x เกิดการขนถายซํ้าซอน เนื่องจากการขนสง ทางนํ้านั้นเปนการบริการ
จากแหลงถึงแหลง(Point to Point) เทาน้ัน ดังนั้นการท่ีผูประกอบการจะขนสินคาไปทาเรือ
จําเปนตองขนสินคาไปกับการขนสงทางถนนเสียกอน แลวจึงมาเปลี่ยนถายท่ีทาตนทาง และหาก
เดินทางไปถึงทา ปลายทางกจ็ ะตองเปลย่ี นถายไปใสร ถอกี ครง้ั จึงทาํ ใหเ กดิ การขนถายทซี่ ้ําซอนขน้ึ
x เขาถึงบริการยาก ในการเขาถงึ การขนสงทางน้ําน่ัน ยอมหมายถงึ การ
เขาถึงทาเรือและในปจจุบันทาเรือสวนใหญถูกกํากับโดยรัฐหรือหนวยงานในดูแลของรัฐ รวมถึงการ
ลงทนุ ทส่ี งู จึงทาํ ใหท า เรือมจี ํานวนไมม ากนกั
ตารางท่ี 10.1 ตารางสรุปขอ เดน ขอ ดอ ยของรูปแบบการขนสง
รูปแบบ สรุปขอเดน สรุปขอดอย สนิ คาที่นยิ มใช
ทาง เปนการสง จากทถ่ี ึงทม่ี ี/ บรรทกุ ไดนอ ย/มลภาวะ สินคาทกุ ประเภท ยกเวน
ถนน ความยดื หยนุ สงู / เยอะ/ไมน ิยมสงระหวาง สนิ คาฉุกเฉิน
เครือขายครอบคลุม
ทางราง ประเทศ สนิ คา ทม่ี นี ้ําหนกั หรือมวล
บรรทกุ ไดม าก/ดีตอ เครอื ขายจาํ กัด/ไมต รง มาก แตร าคาตํ่า
สงิ่ แวดลอ ม เวลา/ขนถาย 2 รอบ/ขาด
การแขงขัน
ก า ร ข น ส ง | 207
ตารางท่ี 10.1 (ตอ )
รปู แบบ สรุปขอ เดน สรุปขอดอ ย สนิ คา ที่นิยมใช
สินคาฉกุ เฉินหรือสินคาท่ีมี
ราคาแพง/สนิ คา ที่เก็บรักษาได
ทาง เรว็ ที่สดุ /ปลอดภัย/สง แพง/จุดบริการจาํ กัด/ขน
ยาก/สินคาอายุสน้ั /สินคาท่ี
อากาศ ของฉกุ เฉินได ถาย 2 รอบ
เสย่ี งตอ การโจรกรรมหรอื
ปนเปอน
ขนไดเฉพาะกาซและ
คาขนสง ถกู /ปลอดภยั
ทางทอ ของเหลว/ชา /มเี ครอื ขา ย สิ้นคา ทเ่ี ปน ของเหลวหรือกา ซ
มาก/เรยี บงา ย
นอย/ขนถาย 2 รอบ
บรรทุกไดม าก/ราคาไม
แพง/บรรทุกได ชา/ขนถา ย 2 รอบ/จดุ สนิ คา ทุกชนิด ยกเวน สนิ คา
ทางน้าํ
หลากหลาย/เครือขาย บรกิ ารจํากดั ฉกุ เฉิน
ทวั่ โลก
10.6 ปจ จยั ทสี่ ง ผลตอ การเลือกใชร ปู แบบการขนสง
ปจจัยดา น
ผลิตภณั ฑ
ปจ จยั ดา นความ ปจ จยั ดานราคา
ปลอดภัย
ปจ จัยดา นความ ปจ จยั ดา นชอ ง
เรง ดว น ทางการบริการ
ภาพที่ 10.8 ภาพแสดงปจจัยทีส่ งผลตอ การเลอื กใชรปู แบบการขนสง
ทม่ี า: ฉัตรชยั เหลาเขตการณ 2558
208 | ก า ร ข น ส ง
การเลือกใชรปู แบบการขนสงนัน้ มผี ูใชบรกิ ารจะมีการพจิ ารณาการใชบริการวาจะเลือกขนสง
หรือเดินทางในรูปแบบใด โดยมักจะพิจารณาจากปจจยั ท่ีมีผลกระทบตอ ความรวดเร็วในการจัดสง หรือ
ความคุมคาในการจัดสงเปนหลัก โดยปจจัยที่ผูเขียนสังเคราะหออกมานั้นไดทําการสังเคราะหจากงาน
วิชาการและงานวิจัยตางๆ และไดทําการสรุปออกมาเปนปจจัยหลักท่ีมีผลตอการตัดสินใจเลือกใช
รปู แบบการขนสง ทั้งสิ้น 5 ปจจัยดงั นี้
1. ปจ จัยดานความเรงดวน คือ การท่ีผูบริโภคพิจารณาถงึ ความเรง ดวน
ในการใชสินคาหรือบริการนั้น ๆ หากสินคาน้ันมีความเรงดวนในการใชงาน ผูบริโภคก็มักจะ
พจิ ารณาเลือกรปู แบบการขนสงท่ีมคี วามรวดเร็วมากท่ีสุด หรือรูปแบบทีทใชร ะยะเวลาในการจัดสงส้ัน
ท่ีสดุ โดยคาํ นงึ ถงึ ปจ จัยอืน่ มาเปนลาํ ดบั ถัดไป
2. ปจจัยดานชองทางการบริการ คือ การที่ผูบริโภคพิจารณาวามีการ
ขนสงรูปแบบใดบางท่ีใหบริการไปในพ้ืนที่ ๆ เปนปลายทางในการจัดสงสินคา หรือพิจารณาวาการ
เขาถึงการบริการนั้นยากงายเพียงใด เชน หากตองการสงสินคาจาก กทม. ไป เชียงราย ก็จะใชการ
ขนสงทางรางไมไดเ พราะ ไมมีการบรกิ ารรถไฟในจังหวดั เชียงราย หรอื หากตองการจะสงพัสดุไปยัง
ตา งจังหวัด ก็มักจะเลือกสง กบั บริษทั ไปรษณียไทย จาํ กดั เพราะมีชองทางในการรบั สงสินคาอยทู ่ัว
ประเทศ เปนตน
3. ปจจัยดานผลิตภัณฑ คือ การที่ผูบริโภคจําเปนจะตองพิจารณาถึง
คณุ ลักษณะของผลติ ภัณฑที่ตองการจัดสงวามีคุณลกั ษณะอยางไร ตองการการบริการเฉพาะหรือไม
หรือมีขอจํากัดดานใดบาง เชน ตองความคุมอุณหภูมิ หรือเปนสินคาที่มีอายุการขายสั้นมากๆ
อยางหนังสือพิมพ เพราะฉน้ันปจจัยดานผลิตภัณฑมักจะเปนตัวกําหนดวาควรจะใชการขนสงใน
รปู แบบใดในการขนสง
4. ปจจัยดานราคา คือ การที่ผูบริโภคจะพิจารณาคาใชจายรวมในการ
ขนสงสินคา โดยจะพิจารณาทงั้ ตนทุนทางตรงและทางออม ตนทนุ ทางตรงก็คือคาขนสง สวนตนทุน
ทางออมคือ ความยากงายในการเขาถึงบริการขนสง เชน การสงสินคาโดยการฝากไปกับรถประจํา
ทางมีราคาถูกกวาสงไปรษณีย (ตนทุนทางตรง) แตจะตองเดินทางไปรับของที่สถานีขนสงผูโดยสาร
ดวยตนเอง (ตนทุนทางออ ม)
5. ปจจัยดานความปลอดภัย คือ การที่ผูบริโภคจะพิจารณาถึงความ
เสี่ยงท่ีอาจจะเกิดขึน้ ระหวา งการขนสง ที่อาจจะเกิดขึ้นกับสนิ คา และนาํ มาเปน ประเดน็ ประกอบการ
พิจารณาในการเลือกใชรูปแบบในการขนสง ยกตัวอยางเชน การขนสงพันธบัตรหรือเครื่องประดับ
มกั เลอื กขนสง ทางอากาศเน่ืองจากเปน สินคา ท่สี มุ เสยี่ งตอการถกู โจรกรรมหากขนสง ทางถนน
ก า ร ข น ส ง | 209
10.7 การขนสง ตอ เน่อื งหลายรูปแบบ
ดังที่ผูเขียนไดกลาวถึงคุณลักษณะของรูปแบบการขนสงแตละรูปแบบเอาไวในชวงตนของ
บทที่ 8 นี้ จึงแสดงใหนักศึกษาเห็นวา การขนสงท่ีสามารถสงแบบ Door to Door ไดน้ัน จะมีเพียง
การขนสงทางถนนเทานั้น ท่ีเหลือจะเปนรูปแบบการขนสงแบบ Point to Point แตทวาในความ
เปนจริงผูใหบริการขนสงสินคาแบบครบวงจรจะอํานวยความสะดวกโดยการจัดการแบบเบ็ดเสร็จ
จึงเกิดการบริการขนสงท่ีมีการผนวกเอาการขนสงตั้งแต 2 รูปแบบเขาดวยกัน ยกตัวอยางเชน
การสงดอกกลวยไมจากประเทศไทยไปประเทศญี่ปุน การขนสงจะเร่ิมจากการรับดอกไมจากสวน
กลวยไมโ ดยการขนสงทางถนน และทําการสง ออกดว ยเคร่ืองบิน จากประเทศไทยไปยงั ประเทสญ่ปี ุน
และทําการกรายสินคาไปยังรา นขายดอกไมรายยอยดวยการขนสงทางถนนในประเทศปลายทางอีก
คร้ัง ดังนั้นการขนสงสินคาสวนใหญจําเปนจะตองอาศัยการขนสงมากกวา 1 รูปแบบข้ึนไป
จึงเรยี กวา การขนสง ตอเนือ่ งหลายรูปแบบนั่นเอง
องคป ระกอบของการขนสงตอเนอื่ งหลายรูปแบบ
องคประกอบของการขนสงตอเนื่องหลายรูปแบบ โดย ดร.ธนิต โสรัตน ไดแยก
องคประกอบของการขนสง ตอเน่ืองหลายรูปแบบ ไว 3 ประการ ดังน้ี
1. เปนรูปแบบการขนสงสินคา หรอื เคล่ือนยายสินคา ท่ีมลี ักษณะการขนสง หลายรูปแบบ
มาผสมผสานกัน ภายใตผูใหบริการขนสง รายเดียว ซึ่งจะตองรับผิดชอบต้ังแตสินคาตน ทางไปถึงผรู ับ
ปลายทาง
2. การข น สงตอเน่ื องหลายรูป แบ บ มุงเนนให เกิดประสิทธิภ าพ ดานตนทุน
เม่ือเปรียบเทียบกับการขนสงทางถนน โดยการขนสงประเภทนี้จะใหความสําคัญตอประเภทการ
ขนสง หลกั ไดแก การขนสง ทางรถไฟ หรอื การขนสง ทางนา้ํ โดยจํากดั ระยะทางในการขนสงทางถนน
ใหนอ ยที่สดุ รวมถึงการใชใ นระยะทางส้นั ๆในชวงตนทางหรอื ในชว งการสงมอบสินคา ปลายทาง
3. จะเปนลักษณะของการขนสง ที่เรียกวา Door to Door Delivery คือ การขนสงจาก
ประตจู นถงึ ประตู หรอื การขนสงจากตน ทางไปถึงผูร บั ปลายทาง
สาระสาํ คญั ของการเปนขนสง ตอเนอ่ื งหลายรูปแบบ
สาระสําคัญของการเปนขนสงตอเน่ืองหลายรูปแบบ โดย ดร.ธนิต โสรัตน ไดแยก
สาระสาํ คญั ของการขนสง ตอเนือ่ งหลายรูปแบบ ไว 3 ประการ ดังนี้
1. การขนสงตอเนื่องหลายรูปแบบ ตองเปนการขนสงสินคาท่ีใชการขนสงตั้งแต
2 รูปแบบข้ึนไป และจะเปนการขนสงตอเน่ืองระหวางการขนสงทางบกกับการขนสงทางทะเลหรือ
อาจเปนการขนสงทางทะเลกับการขนสงทางอากาศ
210 | ก า ร ข น ส ง
2. เปนการขนสง ทั้งในประเทศและหรอื ระหวางประเทศ การขนสงตอเน่ืองหลายรูปแบบ
อาจถูกนํามาใชกับการขนสงของทั้งการขนสงภายในประเทศ (Domestic multimodal transport)
และการขนสงของระหวา งประเทศ (International multimodal transport) แตโ ดยท่ัวไปแลว การ
ขนสง ของที่จาํ เปน ตองใชร ูปแบบการขนสง ท่ีแตกตา งกนั ต้งั แตสองรูปแบบขึ้นไปขนสงของตอเนอื่ งกัน
ไป มกั เปนการขนสงท่ีมรี ะยะทางไกล ๆ จงึ นิยมนําเอาการขนสงตอเนอ่ื งดังกลาวไปใชกับการขนสง
ของระหวางประเทศเปนสวนใหญ
3. เปนการขนสงของตามสัญญาฉบับเดียว ในการขนสงตอเน่ืองหลายรูปแบบระหวาง
ประเทศนี้ ผสู งของกบั ผปู ระกอบการขนสง ตอเนื่องหลายรูปแบบเพียงผเู ดียวเปนผูรบั ผิดชอบโดยจะออก
เอกสารการขนสงฉบับเดียวสําหรับการขนสงของ และมีการคิดอัตราคาขนสงเดียวตลอดเสนทาง
(Single rate) ตลอดจน ผูประกอบการขนสงตอเน่ืองหลายรูปแบบจะเปน ผูมีหนาท่ีและความรับผดิ ชอบ
ตอการขนสงตั้งแตตนทางถึงปลายทาง
10.8 การขนสงเพือ่ การทอ งเท่ยี ว
การขนสงเพื่อการทองเท่ียว คือ การเคลื่อนยายนักทองเท่ียว และบุคลากรทางการ
ทองเท่ียว จากแหลงที่พักไปยังแหลงทองเที่ยว โดยยึดหลักความสะดวก รวดเร็ว และปลอดภัย
เปนปจจัยหลักในการพิจารณาการวางรูปแบบการจัดการขนสงเพ่ือการทองเที่ยว และหมายความ
รวมถึงเครือขายทางการขนสงมวลชนตา ง ๆ ทก่ี ารทอ งเท่ียวและนกั ทอ งเทย่ี วสามารถใชประโยชนไ ด
โดยการขนสงเพื่อการทองเที่ยวจะมุงเนนการขนสงบุคคลเปนหลัก เพราะการขนสงเพื่อ
การทอ งเทีย่ วมีลกั ษณะทีเ่ ปน เอกลกั ษณแตกตา งจากการขนสง สินคา ดังน้ี
x เปนการมุงเนนการขนสงคน ดังน้ันปจจัยในการเลือกรูปแบบการขนสงของการ
ทอ งเทย่ี ว คือ ชองทางการบรกิ าร ความรวดเรว็ และความปลอดภัย
x เปนการขนสงที่ไมมุงเนนการขนเปนจํานวนมาก เพ่ือใหเกิดความประหยัดตอ
ขนาด แตจ ะมงุ เนนการใหบ ริการที่เปน เลิศ
x เปนการขนสงทั้งเที่ยวไป และเท่ียวกลับ โดยสวนใหญการขนสงเพื่อการ
ทองเที่ยวจะเปนการนําพานักทองเที่ยวจากที่พัก ไปยังสถานที่ทองเที่ยวและนํากลับมายังท่ีพัก
ซงึ่ แตกตางจากการขนสงสนิ คา ทจ่ี ะนาํ สินคา จากทีห่ นึ่งไปยังอกี ที่หนงึ่
10.9 การขนสง สีเขยี ว
การขนสงสีเขียว เปนสวนหนึ่งของการดําเนินงานโลจิสติกสสีเขียว โดยแนวคิดหลักของการ
ดําเนินการการขนสงสีเขียวคือ การพยายามลดมลภาวะที่เกิดขึ้นจากกระบวนการขนสงสินคาและบริการ
ซึง่ สามารถทาํ ไดหลากหลายมติ ิ โดยสวนใหญจ ะใชก ารกําหนดสัดสวนในการปลอ ยกาซคารบอนไดออกไซด
ก า ร ข น ส ง | 211
ที่เกิดจากกระบวนการขนสงเปนตัวชี้วัดความสําเร็จในการทําขนสงสีเขียว โดยกลยุทธในการทําขนสงสี
เขียวสามารถแบง ออกเปน กลยุทธใหญ ๆ ไดด ังน้ี
x กลยุทธการขับข่ีประหยัด โดยการฝกพนักงานขับรถใหตระหนักถึงความสําพันธ
ระหวางพฤติกรรมในการขับขี่ที่สามารถสงผลโดยตรงตออัตราการบริโภคน้ํามัน หากมีการขับข่ีโดย
รักษาระดับการทํางานของเครอื่ งยนตก ก็จะทาํ ใหอัตราการบรโิ ภคน้ํามันน้ันต่ําลง หรือหากพนักงาน
ขับใชอ ตั ราความเรว็ ตามทก่ี ฎหมายกําหนดก็จะทาํ ใหอ ตั ราการบรโิ ภคนา้ํ มนั นน้ั คงท่ี เปนตน
x เพิ่มขีดความสามารถในการบรรทุก โดยการเพ่ิมความสามารถในการบรรทกุ ตามท่ี
กฎหมายกําหนด สามารถดดาํ เนนิ การไดห ลากหลายวิธกี าร เชน การออกแบบบรรจุภัณฑใ หมขี นาด
เลก็ ลง การวางรูปแบบการจัดเรยี งสนิ คาบนรถบรรทกุ ใหสามารถเรยี งสนิ คา ในปรมิ าณท่เี พิม่ ขึน้
x การใชร ูปแบบการขนสงท่ีมีตนทุนตํ่า โดยการเปล่ียนรูปแบบการขนสงจากรปู แบบ
ทมี่ ีตนทนุ สงู ไปยงั รปู แบบทมี่ ีตน ทุนตาํ่ กวา ในระยะทางท่ียาวกวา
x การเปล่ียนรูปแบบการใชพลังงาน โดยการเปลี่ยนไปใชเชื้อเพลิง หรือพลังงาน
ทดแทนอืน่ ๆ เชน กาซเอ็นจวี ี หรือการใชร ถยนตแ บบพลังงานรวมหรอื ไฮบรดิ หรอื การเปล่ยี นไปใช
พลังงานสะอาดเพอ่ื ลดการใชพ ลงั งานหลักลง
x การรวบรวมสินคาใหเต็มคัน โดยการรวบรวมสินคาใหเต็มคันเสยี กอน เพื่อเปนการ
เพิ่มประสิทธิการใชพลังงานใหมากยิ่งขึ้น หรือการใชกลยุทธการรวบรวมสินคากอนสงเพื่อเพ่ิมประ
สทิ ธิภากการใชพ น้ื ทบี่ รรทุกใหม ีประสิทธภิ าพสูงสุด
x การลดการขนสงเที่ยวเปลา การลดการขนสง เท่ียวเปลาคอื การพยายามท่จี ะใหก าร
เดินทางทุก ๆ คร้ังเกิดประสิทธิภาพสูงสุด โดยทุกคร้ังที่จะมีการเดินทางเพื่อไปสงสินคา ควรมีการ
วางแผนเพ่อื หาสินคาขนสงกลบั มาในเทีย่ วกลับดวย
212 | ก า ร ข น ส ง
แบบฝกหดั ทา ยบทที่ 10
การขนสง
ตอนที1่ จงเลือกคําตอบท่ีถกู ตอ งทส่ี ดุ
1) ขอใดไมใช ยคุ ของวิวัฒนาการทางการขนสงที่ระบไุ วใ นเน้อื หา
ก. ยุคใชแ รงงานคนและสตั ว
ข. ยุคมอเตอรไฟฟา
ค. ยุคจกั รไฟฟา
ง. ยคุ พลงั งานแมเหล็ก
2) การใชร ถรางในกรุงเทพมหานครในสมยั กอน จดั อยูในยคุ ของววิ ฒั นาการทางการขนสงยุคใด
ก. ยคุ ใชแ รงงานคนและสตั ว
ข. ยุคมอเตอรไฟฟา
ค. ยคุ จักรไฟฟา
ง. ยุคพลงั งานแมเหลก็
3) ขอใด ไมใ ช อรรถประโยชนของการขนสง
ก. แสวงหาสินคาใกลข้ึน
ข. ใชเ วลาในการแสวงหาสนิ คานอ ยลง
ค. ไดรบั สินคา เร็วขึน้
ง. ไดสนิ คา ในราคาถกู ลง
4) ขอ ใด ไมใช ขอ เดนของการขนสง ทางถนน
ก. เปน การสง จากทถี่ ึงท่ี
ข. เปน การสง จากแหลง ถึงแหลง
ค. รวดเร็ว
ง. มเี ครือขายครอบคลมุ
5) ขอใดกลาวถูกตอง
ก. การขนสงมี 2 รปู แบบ
ข. การขนสง มี 3 รูปแบบ
ค. การขนสง มี 4 รปู แบบ
ง. การขนสง มี 5 รปู แบบ
ก า ร ข น ส ง | 213
6) สนิ คา ชนดิ ใดที่เหมาะตอการขนสง ทางราง
ก. สนิ คาที่ตองการใชอยา งเรง ดวน
ข. สนิ คา ที่มมี วลหรือน้ําหนักมากแตร าคาถกู
ค. สินคาท่มี รี าคาแพง
ง. สินคาทมี่ ีความเสย่ี งภัยสงู
7) หากตอ งการสง ปลาสวยงาม ไปยังประเทศจีน นักศึกษาจะเลือกรปู แบบการขนสง รูปแบบใด
ก. ทางราง
ข. ทางถนน
ค. ทางอากาศ
ง. ทางนํ้า
8) หากตอ งการสง ปลาทบั ทิมแปรรปู ไปยังประเทศจีน นกั ศึกษาจะเลอื กรปู แบบการขนสง
รูปแบบใด
ก. ทางราง
ข. ทางถนน
ค. ทางอากาศ
ง. ทางนา้ํ
9) หากตอ งการสง ทองคาํ ไปยงั ประเทศเกาหลี นกั ศึกษาจะเลอื กรปู แบบการขนสงรูปแบบใด
ก. ทางราง
ข. ทางถนน
ค. ทางอากาศ
ง. ทางน้าํ
10) หากตอ งการสง ปลารถจักรยาน 1 คนั ไปยังจังหวดั เชยี งราย นักศึกษาจะเลอื กรปู แบบการ
ขนสง รูปแบบใด
ก. ทางราง
ข. ทางถนน
ค. ทางอากาศ
ง. ทางนา้ํ
214 | ก า ร ข น ส ง
ตอนที่ 2 จงตอบคาํ ถามตอไปน้ี และอธิบายพอเปน สงั เขป
1. จงอธบิ ายความเปนมา และววิ ัฒนาการของการขนสงมาพอสงั เขป
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………..........................…………………………….
2. อธิบายความหมายและอรรถประโยชของการขนสง มาโดยละเอียด
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………..........................…………………………………….
3. จงอธบิ ายวา การขนสง มกี รี่ ูปแบบ อะไรบา ง แตล ะรูปแบบมีขอเดน ขอดอ ยอยา งไร
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………....................…………………………………………….
การออกแบบบรรจภุ ัณฑ | 215
รายละเอียดการสอน
ประจาํ สปั ดาหท ่ี 11 (จํานวน 3 ชว่ั โมง)
หวั ขอ การสอน : การออกแบบบรรจุภัณฑ
จดุ ประสงคการสอน เพอื่ ใหสามารถ
1. อธิบายความหมาย บทบาทหนาที่ และประเภทของบรรจภุ ัณฑได
2. อธบิ ายกลยุทธก ารตลาดสีเขยี วกบั การบรรจุภณั ฑไ ด
3. อธบิ ายปจจัยของบรรจภุ ณั ฑเ พอ่ื การนาํ เขาและสง ออกได
รายการสอน
1.1 บทนํา
1.2 ความหมาย
1.3 บทบาทหนา ท่ีของบรรจุภัณฑ
1.4 ประเภทของบรรจุภัณฑ
1.5 กลยุทธการตลาดสีเขียวกบั การบรรจุภณั ฑ
1.6 บรรจุภัณฑเพือ่ การนาํ เขา และสง ออก
วธิ ีการสอน
บรรยาย ถาม – ตอบ
หนงั สือ / เอกสารประกอบการสอน
คํานาย อภิปรัชญาสกุล. (2553). ระบบบรรจุภัณฑในงานโลจิสติกส., กรุงเทพฯ: โรงพิมพโฟกัส
มเี ดีย แอนด พับลชิ ซ่งิ จํากดั
ชุมพล มณฑาทิพยกุล. (2550). เอกสารประกอบการสอนการจัดการซัพพลายเชน; สาขาการจัดการ
โลจิสติกส, บัณฑติ วิทยาลยั การจดั การและนวัตกรรม, มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลา ธนบรุ ี
ฐาปนา บุญหลา , นงลักษณ นิมิตภูวดล. (2550). การจัดการโลจสิ ติส มิติซพั พลายเชน. กรุงเทพฯ:
ซีเอ็ดยเู คชั่น
สาขาวิชาการจัดการโลจิสติกส คณะบริหารธุรกิจ มหาวิทยาลัยธนบุรี. (25 64). เอกสาร
ประกอบการสอนวิชา การจัดการโลจิสติกสและซัพพลายเชน (Logistics and Supply
Chain Management) พมิ พคร้ังท่ี 2. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธนบรุ ี
216 | การออกแบบบรรจุภณั ฑ
โสตทัศนวัสดุ
บอรดขาว ปากกา แผนบนั ทึกขอ มูล เครือ่ งคอมพวิ เตอร เครอื่ งฉายภาพ
การประเมินผล
ถาม – ตอบในช้ันเรียน
ทดสอบยอยในชัน้ เรียน
ตรวจการทาํ แบบฝกหัดทายบท
ผลการสอบประจําภาคการศึกษา
งานทมี่ อบหมาย
1. ใหท าํ แบบฝกหดั ทายบททกุ ขอ
2. ใหทบทวนบทเรยี นตามที่ไดเรียนไป
3. ใหศกึ ษาเพิม่ เติมและทดลองทาํ แบบฝก หดั ในหวั ขอ ท่ีไดเรยี นไปจากหนงั สอื เลม อน่ื ๆ
4. ใหเ ตรียมเนอ้ื หาสาระความรสู าํ หรับทจ่ี ะเรยี นประจําสปั ดาหต อ ไป
การออกแบบบรรจภุ ัณฑ | 217
บทท่ี 11
การออกแบบบรรจภุ ณั ฑ
11.1 บทนํา
การท่ีจะเลือกใชบรรจุภัณฑ อุปกรณในการจัดเก็บและเคลื่อนยายเปนกิจกรรมท่ีเก่ียวของ
ในระบบโลจิสติกส บทบาทหนาท่ีของบรรจุภัณฑ อุปกรณจัดเก็บ และเคลื่อนยาย เพ่ือการขนยาย
การเกบ็ รกั ษาสินคาใหค งสภาพ และสามารถจัด เรยี ง รวบรวม ใหสามารถใชพื้นทค่ี ลังสินคาไดอยา ง
มปี ระสิทธภิ าพสูงสุด ซ่ึงจะสง ผลตอการสนับสนุนกจิ กรรมตา งๆ ในระบบโลจิสติกส ไดแ ก ลดตนทุน
ตอหนวยในการเคล่อื นยายวัสดุ ลดเวลาในการยกขนสนิ คา ลดคาดําเนนิ งาน ทั้งน้ีงานแตล ะงานจะมี
การใชแ ตกตา งกนั ออกไปตามความตอ งการเลอื กใชบรรจภุ ัณฑ อปุ กรณใ นการจัดเกบ็ และเคลอื่ นยาย
สินคา ในระบบโลจิสติกส
ความสําคญั ของบรรจภุ ณั ฑ อปุ กรณจ ดั เกบ็ และเคล่ือนยา ย
บทบาทที่สาํ คัญของโลจสิ ติกสจะเก่ียวของกบั กจิ กรรมการบรรจุภัณฑ อุปกรณจดั เก็บ และ
เคล่ือนยาย ภายใตการจํากัดของเงื่อนไขดานเวลาที่จะตองสงมอบ และ ตนทุนรวม ที่สามารถ
แขงขันได เนื่องจากทางการคาปจจุบันมีการแขงขัน กันอยางรุนแรง บรรจุภัณฑจึงมีบทบาทสําคัญ
ตอการสงเสริมทางการตลาด (Market Promotion) โดยเนนเรื่องความสวยงาม ความสะดุดตาและ
ดึงดูดความสนใจของผูบริโภคใหตัดสินใจซ้ือบรรจุภัณฑในยุคปจจุบันจึงทําหนาท่ีในการสราง
ภาพลักษณ (Image) ของสินคากอนที่ผูซ้ือจะเห็นตัวสินคา ซึ่งบรรจุภัณฑที่บรรจุสินคาสําหรับ
ผูบริโภคจะมีการใชรูปแบบหรือสีสันท่ีนาสนใจ รวมถึงมีขอความประชาสัมพันธและโฆษณาสินคาท่ี
บรรจุอยู ภายใน สําหรับหนาที่ของบรรจุภัณฑ อุปกรณจัดเก็บ และเคลื่อนยาย ดานโลจิสติกส
จะมุงเนนดา นความสะดวกตอการ ทาํ งานและตน ทนุ จะสังเกตเหน็ วา การเปลย่ี นแปลงบรรจภุ ณั ฑจ ะ
กระทาํ ไดบอยๆ โดยไมกระทบถงึ ลกู คา โดยสามารถปรับเปลยี่ นวัสดุ ลดขนาด หรอื เพ่มิ ขนาดไดทนั ที
11.2 ความหมาย
11.2.1 การบรรจุภัณฑ (Packaging) หมายถึง กิจกรรมตาง ๆ ในการออกแบบและ
ผลิตสิ่งหอหมุ ผลติ ภัณฑเ พ่อื การเก็บรกั ษา จาํ หนา ย และการตลาด โดยมีคาใชจ า ยที่เหมาะสม โดยใช
ทงั้ ศาสตร ศิลปะ และเทคโนโลยรี วมกัน
11.2.2 หบี หอ บรรจุภณั ฑ และภาชนะบรรจุ (Package)
บรรจุภัณฑ เปนส่ิง หอหุม ปองกัน ลําเลียง จัดสง และ นําเสนอความ
สะดวกสบายในการใชสอยและการผลิต เปนสวนหนึ่งของกระบวนหลักในการดึงดูดหรือเรยี กความ
218 | การออกแบบบรรจุภณั ฑ
สนใจจากผูบริโภคบรรจุภัณฑจะทําหนาท่ีของตัวเอง ตั้งแตวัตถุดิบถึงสินคาท่ีผานการผลิต
ตัง้ แตผูผลิตถึงผูใชหรือผูบริโภค มีนักวิชาการและผูเช่ียวชาญ ไดกลาวถึงนิยามของคําวาบรรจุภัณฑ
(Packaging) ไว ดงั น้ี
สุดาดวง เรืองรุจิระ(2529:128) กลาววา บรรจุภัณฑ หมายถึง กิจกรรมตางๆ
ทเ่ี กดิ ขน้ึ ตลอดขบวนการทางการตลาดทีเ่ กีย่ วเนือ่ งกบั การออกแบบ สรา งสรรคภ าชนะบรรจุหรอื หบี
หอใหก บั ผลติ ภัณฑ
ประชดิ ทิณบุตร(2531:20)กลาววา บรรจุภณั ฑ หมายถึง หนวยรูปแบบของวัตถุ
ภายนอกของผลิตภัณฑ ท่ีทําหนาท่ีปกปองคุมครอง หรือหอหุมผลิตภัณฑภายในไมใหเกิดความ
เสียหาย สะดวกในการขนสง และเอ้อื ประโยชนในทางการคาและตอ การบรโิ ภค
บริสตัน และ นีลล (Briston And Neill,1972:1) ไดใหความหมายของบรรจุ
ภัณฑไว 2 ประการ คอื
1. การบรรจุภัณฑ คือ ศิลปะวิทยาศาสตร และเทคโนโลยีการตระเตรียมสินคา
เพอ่ื การขนสงและการขาย
2. การบรรจุภัณฑ คือวิธีการสงมอบผลิตภัณฑไปยังผูบริโภคใหอยูในสภาพ
เรยี บรอ ยสมบูรณแ ละมีราคาทีเ่ หมาะสม
คํานาย อภิปรัชญาสกุล(2553: 2) กลาววา บรรจุภัณฑ หมายถึง หนวยรูปแบบ
วัตถุภายนอกท่ีทําหนาท่ีปกปองคุมครองหรือหอหุมผลิตภัณฑภายในใหปลอดภัย สะดวกตอการ
ขนสง เอ้อื อาํ นวยใหเกิดผลประโยชนในทางการคา และการบรโิ ภค
กลา วโดยสรุป หีบหอ บรรจุภัณฑ และภาชนะบรรจุ (Package) มคี วามหมายถึง
ภาชนะ กลอง หีบ หอ วัสดใุ ดๆ ที่ใชหอหุม ปอ งกัน ลําเลียง จัดสง และนําเสนอ โดยมีวัตถุประสงค
ใหเกิดการดึงดูดหรือ ดึงความสนใจจากผูบริโภค บรรจุภัณฑจะทําหนาที่การปองกัน หรือรักษา
ผลิตภัณฑใ หคงสภาพ สะดวกตอการขนสง หรือการกระจายสนิ คาใหเ หมาะสมกับรูปแบบที่กําหนด
เพ่อื ใหกิจกรรมโลจิสติกสม กี ารขบั เคล่ือนไดอ ยา งมีประสทิ ธภิ าพ
11.2.3 การบรรจุ (Packing) วิธีการบรรจุผลิตภัณฑ โดยการหอหุม หรือใสลงในบรรจุ
ภณั ฑป ด หรอื ส่ิงอน่ื ๆ ทปี่ ลอดภยั
การบรรจภุ ัณฑเ ปน สวนหนึ่งของกระบวนการทางการตลาด โดยเฉพาะปจจุบันที่
การผลติ สนิ คา หรอื บริการไดเ นน หรอื ใหค วามสาํ คญั กับผบู รโิ ภค (Consumer Oriented) จะไดเห็น
วาการบรรจุภัณฑมีบทบาทมากขึ้นเพราะตัวสินคาในปจจุบันมีนวัตกรรม (Innovation) หรือการ
พัฒนาตวั สินคานอย จงึ ตอ งเนนกันท่ีบรรจุภัณฑก ับการบรรจหุ ีบหอ (Packaging) แทน
การออกแบบบรรจภุ ณั ฑ | 219
11.3บทบาทหนาท่ขี องบรรจภุ ัณฑ
11.3.1 บทบาทหนาท่ีดานโลจิสตกิ ส
1. การรับรองสนิ คา (Contain) บรรจุภัณฑจะทาํ หนา ท่รี องรับสนิ คาใหรวมกนั อยู
เปน กลมุ หรือตามรูปรางของภาชนะ ทาํ ใหส ะดวกในการเกบ็ รักษา ขนสงลาํ เลียง และการบรโิ ภค
2. การปองกัน (Protection) บรรจุภัณฑทําหนาที่ปองกันคุมครองสินคาท่ีอยู
ภายในจากความเสียหายดวยเหตุตางๆ ท้ังจากสภาพแวดลอม การขนสงโยกยาย เพ่ือใหสินคาคง
สภาพเดมิ มิใหเกิดการขีดขวน ยุบ สลาย แตกหัก สญู หาย ฯลฯ
3. การรักษา (Preserve) บรรจุภัณฑชวยรักษาคุณภาพของสินคาใหคงเดิม
ตั้งแตผผู ลิตจนถึงมอื ผูบ รโิ ภคสุดทาย รวมทง้ั ระหวางการใชงานของผูบริโภคดวย
4. การขนสง (Transportation) บรรจุภัณ ฑ ชวยทําใหการขนสงสินคา
ไปยังแหลงตลาดเปนไปดวยความสะดวกรวดเร็ว ปลอดภัย และตนทุนที่เหมาะสม เชน การใช
ตูคอนเทนเนอร (Container) ในการขนสงสินคาจํานวนมาก ไปยังระยะทางไกล ๆ รวมท้ังการใช
บรรจุภัณฑเพ่ือการขนสง (Shipping Packaging) แบบตาง ๆ เชน กลอง ลัง กระบะ (Pallet) ฯลฯ
ซึ่งบรรจุภัณฑเปนส่ิงจําเปนในการกระจายสินคาเปนระบบที่ทําใหผลผลิตเกษตรและอุตสาหกรรม
สามารถเคล่อื นยายจากไรส โู รงงาน ไปยงั ผบู รโิ ภคได
11.3.2 บทบาทหนาทที่ างการตลาด
1. การสื่อสารทางการตลาด (Communication) การบรรจุภัณฑทําหนาท่ีใน
การสอ่ื สารไปยงั ผบู ริโภคได สามารถแบงออกเปน ดังน้ี
- การบงชี้ (Identify) บรรจุภัณฑ บงบอกถึง สินคา บริษัท ตราสินคา ของ
ผผู ลิต เพ่ือใหต รงกบั ความตองการผบู รโิ ภค
- การใหขอมลู (Inform) บรรจุภณั ฑ ในสวนของฉลาก (Label) ชวยใหขอมลู
กบั ผูบ ริโภคในดานตาง ๆ ได เชน สรรพคณุ สวนผสม วิธีการใชง าน ขอ ควรระวัง
- การแสดงตัวของสินคา (Presentation) บรรจุภัณฑ ชวยสื่อความหมาย
ของบคุ ลกิ ภาพของสินคา ภาพลักษณข องสินคา โดยสื่อความหมายผา นรูปรา งลกั ษณะ การออกแบบ
การใชสีหรอื พน้ื ผิวตางๆ
- บรรจุภณั ฑ ใชใ นการแบง สวนการตลาด (Market Segmentation) โดย
การแสดงคณุ ลักษณะ หรอื ตําแหนง ของสินคา ผา นบรรจุภณั ฑ ท่ีแตกตา งจากขนาด เชน ขนาดใหญ
สําหรบั ครอบครวั ขนาดเล็กสาํ หรบั ใชคนเดยี ว
- การดึงดูดความสนใจ (Consumer Appeal) บรรจุภัณฑที่ไดรับการ
ออกแบบใหมคี วามสะดดุ ตา ชว ยใหก ระตุน และดงึ ดูดความสนใจจากผูบ ริโภคได
220 | การออกแบบบรรจภุ ณั ฑ
2. การสงเสรมิ ทางการตลาด
- การสรางเสริมภาพลักษณของสินคา บรรจุภัณฑที่มีการออกแบบใหมให
ทนั สมัย เปนการชวยสรางมูลคาเพมิ่ (Value Added) ใหแกส นิ คา
- การสง เสรมิ การขาย เชน การหบี หอ รวม (Multiple Pack) ทําใหผ บู ริโภค
ซอ้ื สินคา ไดใ นจํานวนมากตอคร้ัง
- ชวยกระตุนการซ้ือแบบฉับพลับ (Impulse Buying) บรรจุภัณฑรวมกับ
การแสดงสนิ คา ณ จดุ ขาย ชว ยใหผูบ ริโภคสะดดุ ใจ และตัดสนิ ใจซ้อื โดยมไิ ดวางแผนมากอน
- ผลดานการขาย เชน การรักษาสวนครองตลาด โดยผานกลยุทธการตลาด
ท่ีเก่ียวกับการบรรจุภัณฑ เชน การหีบหอของสายผลิตภัณฑ ทําใหผูบริโภคจดจําสินคาไดงาย
สรางเอกลักษณของสินคา และการเปลี่ยนแปลงหีบหอชวยในการจําหนายสินคา เพราะทําใหเกิด
ความต่นื ตัวในสายตาผูบ รโิ ภคจึงกระตุนยอดขายได
11.3.3 บทบาทหนา ท่ตี อผบู ริโภค สังคม และเศรษฐกิจ
1. บทบาทหนาทต่ี อผบู รโิ ภค
- บรรจุภัณฑทําใหผูบริโภคมีความสะดวกสบายในการเลือกซื้อสินคา และ
การบริโภค ซ่ึงถาปราศจากบรรจุภัณฑ จะทําใหเกิดการจํากัดขอบเขตในการเลือกซื้อ ผูบริโภคจะ
สามารถบรโิ ภคสินคาไดเฉพาะที่มีอยูในทอ งถ่นิ
- บรรจุภัณฑใ หความสะดวกสบายในการดํารงชีวติ แกผูบริโภค เชนผลิตภัณฑ
อาหารสําเรจ็ รปู กึง่ สําเร็จรปู นอกจากนบี้ รรจุภัณฑยังใหความสะดวกในการใชส นิ คา เชน การเปด-ปด
การพกพา และชว ยประหยัดเวลาในการซอ้ื สนิ คาท่ีมกี ารชงั่ วัด ตวง
- บรรจภุ ัณฑช ว ยใหเ กิดความปลอดภัยแกผูบรโิ ภค เชน ปอ งกันสินคาเนาเสยี
ปองกันเชอ้ื โรค และปอ งกนั ผลติ ภัณฑท ท่ี าํ ใหเ กดิ พษิ อันตราย
- บรรจภุ ัณฑชวยลดคาใชจายใหแกผ ูบรโิ ภคในการเลือกซื้อ
2. บทบาทตอ สังคม และเศรษฐกจิ
- การบรรจุภัณฑชวยลดคาใชจายในการผลิตและขนสง เชนโรงงาน
อุตสาหกรรมบรรจสุ ินคา โดยใชเครื่องจักรอัตโนมตั ิจะลดคา ใชจา ยในการจางแรงงาน
- การบรรจุภัณฑท่ีมีนํ้าหนักเบาและรูปแบบกะทัดรัดจะชวยลดคาขนสง
บรรจุภณั ฑท ด่ี ชี วยลดความเสยี หายในการขนสง จงึ ชวยประหยัดคาใชจ ายและทรพั ยากร
- บรรจุภัณฑชวยลดราคาขายปลีกของสินคา เชน ในเมืองใหญ ๆ มีระบบ
จําหนายสินคาเปนแบบลูกคาบริการตนเอง สินคาเกือบทุกชนิด จะบรรจุปริมาณคงท่ีโดยใชหีบหอ
ไมจาํ เปน ตองจางพนกั งาน ทาํ ใหทางรานลดคา ใชจ า ย และสามารถขายสนิ คาในราคาทตี่ ่ําลง
การออกแบบบรรจภุ ัณฑ | 221
- ระบบการผลติ และการบรรจุสินคาในโรงงานอุตสาหกรรม ชว ยทําใหมีการ
นําทรัพยากรเหลือใชมาทําประโยชนได เชน การแปรรูปผลิตภัณฑอาหารในโรงงานผลิตอาหาร
กระปองจะมีสวนเหลือทิ้งซ่ึงมากพอจะนําไปใชประโยชน ในการทําวัตถุพลอยไดอื่น ๆ เชน ปุย
อาหารสัตว
- บรรจุภัณฑชวงปองกันความเสียหายของผลผลิต เชน ผลิตผลทาง
การเกษตร
- บรรจุภัณฑชวยเพิ่มเงินตราของประเทศจากการสงออก สินคาสงออกมัก
ไดรบั การดแู ลและใชบรรจภุ ัณฑ สินคาจะมีความเสียหายในปรมิ าณมาก เนอื่ งจากจุลินทรีย และการ
ขนสงตลอดจนจากสภาพแวดลอ ม
- บรรจุภัณฑชวยเพ่ิมเงินตราของประเทศจากการสงออก สินคาสงออกมัก
ไดร บั การดูแลและใชบ รรจภุ ณั ฑทเ่ี หมาะสม เพอ่ื คุมครองในการขนสง รกั ษาคุณภาพสนิ คา ใหเปน ไป
ตามระเบียบขอ บงั คับของประเทศผูขายและผูซื้อ และเพอื่ สรางมูลคา เพิม่ ใหกบั ตวั สนิ คาดวย
- บรรจุภัณฑที่มีผลตอส่ิงแวดลอม บรรจุภัณฑที่ใชแลวเปนสวนที่สําคัญของ
ขยะมลู ฝอยวัสดบุ รรจุภัณฑห ลายชนิดยอยสลายไดยากตามธรรมชาติ เมื่อประกอบกบั พฤตกิ รรมการ
ทิง้ ไมเลือกทขี่ องประชาชนดวย แลวจงึ กอใหเกิดปญหาดานสิ่งแวดลอ ม
- บรรจภุ ณั ฑท่ีมีผลทางดานสาธารสุข การบรรจุภณั ฑมสี ว นสําคญั ตอสขุ ภาพ
ของประชาชน โดยเฉพาะอยางย่ิงผลิตภัณฑอาหาร ยา ผลิตภัณฑเก่ียวกับการแพทย สารพิษ และ
สินคาอันตราย เชน โรงพยาบาลมีการใชอุปกรณการแพทยที่บรรจุและฆาเช้ือแลวเฉพาะอัน ไดแก
หลอดและเข็มฉีดยา ผาทําแผล ระบบบการบรรจุท่ีสะอาดไดมาตรฐานทําใหมาตรฐานการแพทยดี
ขน้ึ
- บทบาทของบรรจุภัณฑตอการพัฒนาอุตสาหกรรมและการจางงาน
การบรรจุภณั ฑเปนกจิ กรรมท่ีสาํ คัญทางธุรกิจเพราะการแขงขนั ในตลาดมีสูงขึน้ การพัฒนาการบรรจุ
และหีบหอ มสี ว นสําคญั ตอการแขง ขนั ทําใหม ีการพฒั นาในอตุ สาหกรรมการบรรจุภัณฑอยางรวดเร็ว
ท้ังในดานวัสดุ เทคโนโลยี เคร่ืองจักรอปุ กรณตา ง ๆ กระบวนการบรรจุและหีบหอ ทําใหเกิดการจาง
งานบุคลากรฝา ยตาง ๆ เชน อาชีพนกั ออกแบบผลิตภัณฑ งานดา นกราฟฟก ดไี ซน
11.4 ประเภทของบรรจภุ ณั ฑ
สามารถจําแนกประเภทบรรจภุ ัณฑ โดยใชเ กณฑตาง ๆ ไดด งั นี้
222 | การออกแบบบรรจภุ ณั ฑ
11.4.1 จําแนกตามวตั ถุประสงคข องบรรจุภณั ฑ
1. การบรรจุภัณฑเพ่ือปองกันผลิตภัณฑ การบรรจุประเภทน้ีจะตองมีความ
แข็งแรงทนทานตอความช้ืน หรือการลักขโมยได เชน ผลิตภัณฑมันทอดจะตองรักษาความกรอบ
เอาไวจนถงึ มอื ผบู รโิ ภค จงึ จาํ เปน ท่ีจะตอ งใชพลาสตกิ
2. การบรรจุภัณฑเพ่ือการสงเสริมผลิตภัณฑ การบรรจุภัณฑประเภทน้ีจะมีสีสัน
และรูปแบบท่สี ะดุดใจผบู รโิ ภค ทําใหผูบ รโิ ภคเกดิ ความตอ งการที่จะซื้อ การบรรจุในลักษระนี้สวนใหญจะ
ใชกบั ผลิตภัณฑเพอื่ การบริโภคโดยตรง เชน กลองผลติ ภัณฑขนมอบกรอบ
3. การบรรจุภัณฑเพื่อสงเสริมผลิตภัณฑอื่น การบรรจุประเภทน้ีการบรรจุหรือ
ภาชนะท่ีบรรจุจะชวยสงเสริมผลิตภัณฑประเภทอ่ืน เชน การใชพลาสติกในการบรรจุภัณฑเพื่อกัน
อากาศและน้าํ
4. การบรรจุภัณฑท่ีเปนสวนประกอบของผลิตภัณฑ การบรรจุภัณฑประเภทนี้
ภาชนะที่ใชใ นการบรรจุทาํ ดวยชนิ้ สวนหรือสวนประกอบของผลติ ภัณฑ
5. การบรรจุที่ใหความสะดวกตอพอคาคนกลาง ซึ่งการบรรจุประเภทนี้จะมี
ลกั ษณะทสี่ ะดวกตอการจัดสงและสะดวกตอการแบง จาํ หนาย เชน บรรจกุ ลองเลก็ ในกลอ งกลาง
6. การบรรจุประเภทปองกันการฉกฉวย การบรรจุประเภทน้ีจะตองเปนการ
บรรจุอยา งแนนหนาและมิดชิด เชน บรรจลุ งในกลอ งโลหะหรือลงั ไม
7. การบรรจุเพ่ือประหยัดเนื้อท่ี การบรรจุประเภทนี้จะคํานึงถึงการเก็บรักษา
และการขนสงเปนสําคัญ คือจะบรรจุใหสามารถใชพ้ืนท่ีไดพอดี ไมเสียเน้ือท่ี เชน ผลิตภัณฑบาง
ประเภทจะเก็บรักษาโดยการเรียงบนช้ันวางของในคลังสินคา ขนาดของการบรรจุจะตองใหสามารถ
วางบนชั้นวางของไดพอดี
8. การบรรจุเพ่ือเปนการปองกันเด็ก การบรรจุประเภทนี้เปนการบรรจุเพ่ือ
ปองกันอันตรายท่ีอาจเกดิ ขน้ึ กบั เด็กได คอื ผลติ ภณั ฑบางประเภทเปนส่งิ อนั ตราย ซ่ึงเดก็ อาจจะนําไป
เลน แลว ทาํ ใหเกดิ อนั ตรายได การบรรจุจงึ ตอ งกระทาํ อยา งแนนหนา และมฉี ลากบอกวา เปนอันตราย
ตอ เดก็
9. การบรรจุที่เปน การลดตนทุนในการจัดจําหนาย การบรรจุประเภทนี้เปนการ
บรรจุที่ใชภาชนะ ราคาถูก สะดวกและประหยัดตอการจัดสง และการเก็บรักษาซ่ึงเปนส่ิงสําคัญใน
ดา นการจัดจาํ หนาย
11.4.2 จาํ แนกตามวิธีการบรรจุและการขนถาย
1. บรรจุภณั ฑเฉพาะหนวย (Individual Package) คือบรรจุภณั ฑทีส่ ัมผัสอยูกับ
ผลิตภัณฑหรือใชรองรับ หอหุมตัวผลิตภัณฑจริงๆ อาจเรียกวา บรรจุภัณฑข้ันแรก (Primary
การออกแบบบรรจภุ ัณฑ | 223
Package) เชน หลอดยาสีฟน ตลับแปงทาหนา กลองนม ขวดนํ้าหอม บรรจุภัณฑชั้นแรกเฉพาะ
หนวยน้ีอาจกําหนดใหมีรูปรางลักษณะตาง ๆ เชน เปนขวด กระปอง หลอด ถุง กลอง หรืออาจมี
ลักษณะพิเศษเฉพาะ ทําใหมีรูปรางที่เหมาะแกการจับมือและอํานวยความสะดวกตอการใช
ผลติ ภัณฑภายใน
ภาพที่ 11.1 บรรจุภัณฑเ ฉพาะหนว ย
2. บรรจภุ ณั ฑช้ันใน (Inner Package) หรือบรรจุภัณฑร อง หรือขัน้ ทุติยภมู ิ หรือ
บรรจุภัณฑช้ันท่ี 2 (Secondary Package) หมายถึงบรรจุภัณฑท่ีอยูถัดออกมาเปนช้ันที่สองอาจทํา
หนาท่ีรองรับ หรือหอหุมกลองนํ้าหอม หรือทําหนาท่ีรวบรวมบรรจุภัณฑข้ันแรก เขาไวดวยกันเปน
ชุด เพ่ือปองกันรักษาผลิตภัณฑ และอํานวยความสะดวกแกการจําหนาย เชน กลองกระดาษบรรจุ
นม จาํ นวน 1 โหล
ภาพท่ี 11.2 บรรจุภณั ฑช ัน้ ใน
224 | การออกแบบบรรจุภณั ฑ
3. บรรจุภัณฑชั้นนอกสุด (Outer Package) หมายถึงบรรจุภัณฑท่ีเปนหนวย
รวมขนาดใหญในการขนสง เรียกวา บรรจุภัณฑเพ่ือการขนสง (Shipping or Transportation
Package) บรรจุภัณฑชั้นน้ีใชรองรับ หอหุมบรรจุภัณฑชั้นท่ี 1 หรือ 2 ทําหนาท่ีรวบรวมสินคาเขา
ดวยกันเปนหนวยใหญ เพ่ือความปลอดภัย และความสะดวกในการเก็บรักษาและการขนสง เชน
ลงั บรรจขุ วดน้ําอดั ลม กลองกระดาษลกู ฟกู บรรจเุ บียร 2 โหล
ภาพที่ 9.3 บรรจภุ ณั ฑช ั้นนอกสดุ
11.4.3 จาํ แนกตามระดับบรรจุภณั ฑข องการจาํ หนา ย
1. บรรจภุ ณั ฑผูบ ริโภค (Consumer Package) หรอื บรรจุภัณฑเพื่อการขายปลกี
(Retail Package) เปนบรรจุภัณฑท่ีผูบริโภคไดรับ หรือซื้อไปใช หรือใชในการวางจําหนายในรานคา
ปลกี เชน การซื้อนํา้ หอม ในขณะท่วี างโชวในตโู ชวจะโชวเ ฉพาะขวดนํ้าหอม มิไดบ รรจใุ นกลอ งอีกแต
เมื่อผูบรโิ ภคซือ้ ไป จะไดรับการบรรจุภัณฑท้งั 2 ชั้นคือ ขวดนา้ํ หอม และบรรจุลงกลอง
2. บรรจุภัณฑอุตสาหกรรม (Industrial Package) หรือ อาจเรียกวาบรรจุภัณฑ
เพ่ือการขนสงมีลักษณะเชนเดียวกันกับ บรรจุภัณฑช้ันนอกสุด คือทําหนาท่ีเพ่ือการรวบรวม
สนิ คา เขาเปนหนว ยใหญ เพ่ือการปกปองรักษา และสะดวกในการขนสง
การออกแบบบรรจภุ ัณฑ | 225
11.4.4 จาํ แนกตามวัสดุทีใ่ ชผ ลติ
1. บรรจุภัณฑพลาสติก เปนชนิดท่ีนิยมใชในปจจุบัน ในรูปรางลักษณะตาง ๆ
เชน ขวด กลอง ลัง ถุง กระปอง ฟลมพลาสติก ท้ังในระดับบรรจุภัณฑผูบริโภคและบรรจุภัณฑเพื่อ
การขนสง
2. บรรจภุ ัณฑแกว เซรามิคส เครื่องปนดินเผา เครื่องกระเบื้อง เครื่องลายคราม
เปน บรรจุภัณฑประเภทหนง่ึ ทมี่ กี ารผลิตและใชม าตั้งแตอดตี จนถึงปจจุบัน
3. บรรจุภัณฑท่ีไดจากพืช – ผัก ที่สําคัญคือ บรรจุภัณฑกระดาษ ซ่ึงมีการผลิต
ในหลากหลายรูปแบบ เชน กลอ ง ลงั ถุง แผน กระดาษ
4. บรรจุภัณฑโลหะ ไมวาจะเปน อลูมิเนียม แผนเหล็กไรดีบุก ทองแดง โลหะ
ผสม ฯลฯ ที่ทาํ เปน ภาชนะหบี หอในรูปตางๆ เชน กระปอง ถงั โลหะ ปบ
5. บรรจุภัณฑชนิดวัสดุผสม ในปจจุบันมีการผสมผสานการใชวัสดุหลายชนิด
รวมกันในการผลิตบรรจุภัณฑ เชนท่ีเรียนวาระบบลามิเนต (laminate) อาจเปนการใชวัสดุ 2-3
ชนดิ ประกบกัน เชน พลาสติก-กระดาษ พลาสตกิ -กระดาษ-โลหะ พลาสติก-กระดาษ-พลาสติก เปน
ตน
11.5กลยุทธการตลาดสีเขียวกับการบรรจภุ ัณฑ
11.5.1 บรรจภุ ณั ฑก บั ปญ หาสง่ิ แวดลอ ม ซง่ึ มผี ลกระทบตอส่ิงแวดลอมหลายดาน
ดว ยกนั
1. เปนสวนสาํ คญั ในขยะมูลฝอย ในปจ จุบันปริมาณขยะไดเพิม่ ขนึ้ อยางรวดเร็ว
และเปนปญหาในการเก็บรวบรวมพ้ืนที่ในการเทกอง และการกําจัด ซ่ึงวิธีกําจัดโดยท่ัวไปอาจ
กอใหเกดิ ผลกระทบตอ สิ่งแวดลอ ม สว นวธิ กี ําจดั ทล่ี ดปญหาสิง่ แวดลอ มจะมคี า ใชจายที่สงู
2. การท้ิงเกล่ือนกลาดไมเลือกท่ี การท้ิงไมเลือกท่ีเกิดจากพฤติกรรมที่ไมมี
ความรับผิดชอบและการตอตานสังคมของมนุษย หรือเกิดจาการรวบรวมขยะที่ไมมีประสิทธิภาพ
การใชพลาสติกพลาสตกิ ชีวภาพ เพื่อการบรรจุภัณฑน้นั คาดวาจะชวยใหพลาสติกยอยสลายไปไดหลัง
การใชงานในเวลาไมนาน
3. ทําใหช้ันโอโซนลดนอยลง การลดนอยลงของช้ันโอโซนในแถบข้ัวโลกเหนือ
และขั้วโลกใตน้ัน เปนท่ียอมรับวา เกิดมาจากสารซีเอฟซีท่ีเพ่ิมมากขึ้น ซึ่งสารนี้จะใชในการผลิต
โฟมพลาสติก
4. ทําใหเกิดมลพษิ ในอากาศ การผลิตหรือการทําลายบรรจุภณั ฑอาจทําใหเ กิด
สารพิษในอากาศ ในประเทศที่พฒั นาแลวจะมีกฎหมายควบคมุ ผูผลติ กฎหมายเหลา น้ีอาจจะไมม ผี ล
บงั คับในประเทศที่กําลังพัฒนา
226 | การออกแบบบรรจภุ ณั ฑ
5. ทําใหเกิดมลพิษในนํ้า สถานภาพของมลพิษในนํ้าคลายคลึงกับมลพิษใน
อากาศ ในประเทศอุตสาหกรรมจะมีกฎระเบียบควบคุมการปลอยสารพิษลงในแมนํ้าลําธารหรือใน
ชน้ั นํา้ ใตด ิน
6. ทําใหเกิดมลพิษในทะเลและมหาสมุทร ในทะเลและมหาสมุทรจะมีขยะ
เกอื บทกุ ชนิดตัง้ แตสารเคมที ่ีเปน อนั ตรายจนถึงบรรจภุ ณั ฑท ่ีใชแลว บรรจุภัณฑใ ชแลว ที่ท้ิงลงในทะเล
จะสะสมกนั อยูบนหาดทรายและใตทะเลและบางครั้งเปนอันตรายตอสตั วท ะเลและนก
7. ทําใหทรัพยากรธรรมชาติลดนอยลง พลังงานที่ไดจากน้ํามันและกาช
ธรรมชาติมันใชเพ่ือการคมนาคม และการขนสง พลังงานสวนนอยจะใชเพ่ือการผลิตบรรจุภัณฑ
แตภาพลักษณข องบรรจุภณั ฑพลาสตกิ ไดส งผลตรงกนั ขามในสายตาของผูบรโิ ภค การใชพ ลังงานจะ
ทําใหปริมาณของคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศเพ่ิมมากข้ึนเน่ืองการการเผาไหม และจะทําให
โลกรอนข้ึน การใชเช้ือเพลิงในการผลิตบรรจุภัณฑจึงนับไดวาทําใหทรัพยากรลดลงและทําใหเกิด
มลพิษอีกดว ย
11.5.2 การใชก ลยุทธบรรจภุ ัณฑเพอ่ื ลดปญ หาส่งิ แวดลอ ม
1. กลยุทธการหมุนเวียนนํากลับไปใชประโยชน (Recycle) โดยการรวบรวมนํา
บรรจภัณฑท่ีใชแลว กลับมาแปรรูป เพื่อหมุนเวียนผลิตใหมวัสดุท่ีสามารถนํามาแปรรูปกลับมาใช
ผลติ เปนบรรจภุ ณั ฑไ ดใ หม ไดแก กระดาษ พลาสติก แกว
2. การลดการใชบรรจุภัณฑ (Reduce) โดยการหลีกเล่ียงการใชบ รรจุภัณฑท่ีไม
จาํ เปนในการกระจาย การขายปลีก การเก็บหรือความปลอดภัยของสินคา บรรจุภัณฑท่ีจําเปนตอง
ใชค วรมีโครงสรางนํา้ หนักที่เบาเทา ท่จี ะทําได การออกแบบบรรจภุ ณั ฑใ หมควรใชวัสดเุ ทาทจ่ี ําเปน
3. การใชซ้ํา (Reuse) การนําบรรจุภัณฑท่ีใชแลว ทําความสะอาดและใชบรรจุ
สนิ คาซํ้าอีกจะชวยประหยัดทรัพยากร การใชซํ้าเปนการนําบรรจุภัณฑมาใชในลักษระเดิมโดยไมตอง
แปรรปู หรือเปลีย่ นรูปทรง อาจทาํ โดยผูผ ลติ เชน รับซอ้ื ขวดแกวที่ใชแลวมาบรรจสุ ินคา
4. หลีกเลี่ยงการใชบรรจภุ ณั ฑท ่ที าํ ลายสิ่งแวดลอ ม (Reject) บางประเทศหา มใช
พลาสติกพีวซี ีเปน บรรจภุ ัณฑที่เปนผลจากความกลวั ท่ีวาเม่ือนําไปเผาแลวจะทาํ ใหก ลดไฮโดรลกิ และ
สารไดออกซนิ แพรกระจาย สารไดออกซินมพี ษิ รุน แรงตอมนษุ ยและสัตว และเปนสารกอ มะเร็ง
5. การใชบรรจุภัณฑชนิดเติม (Refill) เปนวิธีการสืบเน่ืองจากความพยายามใน
การลดการใชทรัพยากรในการผลิตบรรจุภัณฑจึงเกิดวิธีการบรรจุสินคาในถุงเดิม เพ่ือประหยัดท้ัง
คาใชจายของผูบริโภค และคาบรรจุภัณฑดวย เชน ครีมอาบนํ้า ซื้อคร้ังแรกซ้ือแบบมีฝาจุก เม่ือใช
หมดแลว ซอื้ ถุงชนิดเตมิ มาใชแทนซง่ึ มีราคาทตี่ า่ํ กวา
การออกแบบบรรจภุ ัณฑ | 227
6. การใชวัสดธุ รรมชาติหรือวัสดทุ ่ียอยสลายได มาทําบรรจุภณั ฑ วัสดุธรรมชาติ
หลายชนิด เชน กระดาษ ไม เย่ือไม พลาสติกชีวภาพ สามารถยอยสลายไดตามธรรมชาติในเวลาไม
นานนัก
7. การใชฉลากสินคาเพ่ือสิ่งแวดลอม (Eco-Labeling) ฉลากสินคาเพื่อ
ส่ิงแวดลอม คือ การใชส ัญลักษณ แสดงวาสินคา และบรรจุภณั ฑน้นั มีผลกระทบตอสิ่งแวดลอมนอย
มาก
ภาพท่ี 11.4 ฉลากสินคา เพอ่ื สิ่งแวดลอ ม
11.6บรรจภุ ณั ฑเพ่อื การนาํ เขา และสงออก
11.6.1 ปจ จยั ในการพิจารณาบรรจุภัณฑเ พื่อโลจิสติกสและการสง ออก
ปจจัยในการพิจารณาบรรจุภัณฑเพื่อโลจิสติกสและการสงออก ตองสอดคลอง
กับกฎระเบียบและระบบการตลาดของประเทศผนู าํ เขา สนิ คาเพือ่ การสง ออก โดยมีรายละเอียดดังนี้
11.6.1.1 ปจจัยพิจารณาการบรรจุภัณฑเพื่อการขนสง ในระบบการขนสงและ
กระจายสินคาไปยังผูบริโภคนั้น ในการเคล่ือนยาย เก็บรักษาและขนสงสินคา จากตนทางไปยัง
ปลายทาง สามารถทําไดโดยพจิ ารณาจากปจจยั ตาง ๆ ดังนี้
1. ปจ จัยเกีย่ วกับลักษณะความเสยี หายที่อาจเกิดข้นึ กบั สนิ คา
- ทราบรายละเอียดเกี่ยวกับธรรมชาติของสินคา วามีคุณสมบัติ
ตา งๆ อยางไร รวมถึงภาชนะบรรจทุ ี่ใช
x คุณสมบัติของกายภาพของสินคา เชน สินคาท่ีสถานะเปน
ของแขง็ ของเหลว กา ซ มีลกั ษณะเปนเม็ด เกลด็ ผล แทง เปนตน
228 | การออกแบบบรรจภุ ณั ฑ
x คุณลักษณะหรือธรรมชาติของสินคา เชน แตกหักงาย
มีกล่ิน บดู เนา ไดง า ยเปน พษิ ระเหยไดง าย เหนียว สึกกรอนได เปนตน
สินคาถูกทําใหเสียหายไดอยางไรบาง เชน การชนหรือกระแทก
การสั่นหรือเขยา การบดขยี้ การเปล่ียนแปลงของสภาวะอากาศ การขดั สี การถูกแสง การสัมผัสกับ
กา ซชนิดตาง ๆ วางปนกบั สนิ คา บางประเภทไมได เปน ตน
- ทราบรายละเอียดระบบการขนสงที่จะใชวาวิธีการขนสงและ
เสนทางการขนสงท่ีจะใชข้ันตอนตาง ๆ เชน การขนสงข้ึนหรอื ลง การเคลื่อนยาย การเก็รักษา และ
สภาพอากาศแวดลอม และเหตุการณืทีท่ าํ ใหสินคาเสยี หาย
x ความเสียหายจากเหตกุ ารณตางๆ ที่อาจเกิดกับสินคา เชน
การกระแทก และการถกู ชน การเขยา การสน่ั การกดทบั การลาก และบดิ ใหเ สียรปู การทมิ่ การฉีก
เปน ตน
x ความเสียหายจากสภาพอากาศแวดลอม เปนผลมาจาก
การเปลย่ี นแปลงความช้นื สัมพัทธข องอากาศ การเปล่ียนแปลงของอุณภมู ิ การสัมผัสกบั แสง เปน ตน
x ความเสียหายจากสาเหตุอ่ืน ๆ เชน จากสิ่งมีชีวติ จากการ
ปนเปอ น
2. ปจ จัยเกี่ยวกับความประหยัดในระบบการขนสงและการกระจาย
สินคาเปนปจจัยที่ตองพิจารณาเพ่ือใหเกิดความประหยัดในระบบการขนสง ควรคํานึงถึง
ขนาด นํ้าหนัก จํานวน ปริมาตร และเสถียรภาพของสินคา วามีความเหมาะสมกับอุปกรณหรือ
พาหนะตาง ๆ ที่เกี่ยวของในการเคล่ือนยายเก็บรักษา และขนสงหรือไม จะสามารถทําใหเกิดความ
เหมาะสมเพ่อื ใหเกิดความประหยดั ในระบบการขนสง ไดอยางไร
3. ปจจยั ดา นการผลติ สินคา ควรคาํ นึงถงึ เรอื่ งตอ ไปน้ี
- การปดภาชนะบรรจภุ ณั ฑ มีวิธีปดอยางไร
- การบรรจุ ตองมีภาชนะบรรจุมีความเหมาะสมดานขนาด
และรูปทรางกบั ระบบการบรรจุหรอื ไม
- การเสริมความแข็งแรงของภาชนะบรรจุในระหวา งการผลติ
- การจดั สินคา เปน หนว ยเดียวสามารถทําไดห รอื ไม
- การลําเลืองหรือเคล่ือนยายระหวางบรรจุ ซึ่งภาชนะบรรจุมี
ขนาดท่เี หมาะสมกับอุปกรณลําเลยี ง หรอื เคล่ือนยายหรือไม
4. ปจจัยดานความสะดวกในการใชงานของผูบริโภค ควรคํานึง
ถึงเร่อื งตอไปน้ี