שוין געהאלטן נאכ'ן ווארטן צוויי שעה ביי זיין אלס בחורים ווי זיי גייען הויכע ביבער היטן און קורצע רעקלעך" ...הלואי
טאטן פאר מיר ,און ער האט שוין מער נישט וואלט היינט געקענט זיין אזא זאך ",זאגט ער מיט א קרעכץ" ,אמאל האט
אידישקייט נישט געהאט קיין 'פעשאן' ,קיין הארטע סטאנדארטן וואס יעדער
גערעדט צו מיר... מוז נאכקומען ,ס'איז געווען פנימיות .ווידער היינט שטעלט מען זיך מער אויף
איך האב מיך געשפירט אויסנאם שלעכט.
אזא כפוי טובה ,אזא שלימזל ,יענער בארגט חיצוניות.
דיר זיין קאר און דו שפילסט אים אויס פינף "אבער למעשה ,וויבאלד היינט זענען דא סטאנדארטן איז ווען א בחור
מאל און דו ברענגסט עס צוריק באלד א מעת זאגט היינט אז ער וויל נישט מאכן קיין עסק פון חיצוניות ,קומט עס געווענליך
לעת דערויף .כ'האב נישט געוואוסט וואו זיך פונעם יצר הרע ,נישט פונעם יצר טוב .איך זאג אסאך מאל פאר בחורים אין
ישיבה ,עס איז בעסער צו לעבן מיט שקר אנצוקומען צום אמת ,ווי איידער
אהינצוטון פאר בושה. לעבן מיט אמת צו אנקומען צו שקר .אז ס'איז געווארן א סטיל וויאזוי א
מה עשה הקב"ה ,יענע נאכט האט זיין חסידישער בחור זעט אויס ,מוז מען זיך האלטן צום שניט און אויסזען ,ווייל
פאטער געכאפט א מאסיוון הארץ אטאקע און
ער איז פלוצלינג אוועק פון דער וועלט פון איין דער וואס רוקט און ברעכט גבולים טוט נישט אויף ,נאר מאכט קאליע".
מינוט אויפ'ן צווייטן. א "המלמד תורה"
ווען איך בין אריינגעקומען צו ניחום אבלים פאבריק
ביי מיין חבר זאגט ער מיר ווי פאלגנד" :אברהם
מרדכי ,איך וועל מיין גאנץ לעבן דיך נישט "טאמער קענט איר אדרעסירן אלע מגידי שיעור איבער דער וועלט אין
קענען גענוג מכיר טובה זיין אויף דעם ארויף דרייסיג סעקונדעס וואס וואלט איר געזאגט?" פרובירן מיר ווידער ,זעענדיג
וואס דו האסט מיר נישט צוריקגעברענגט
דעם קאר ,נאר צוליב דעם בין איך אפגעזעסן אז די פריערדיגע פראגע אין דעם גייסט האט געברענגט פירות.
און פארברענגט גאנצע צוויי שעה מיט מיין פאר א מינוט ווערט דער מגיד שטיל ,עס שיינט ווי מיר האבן אים
טאטן אין דעם לעצטן טאג אין זיין לעבן .איך געשטעלט אין א ווינקל .ער שפירט זיך בכלל נישט באקוועם אין אזא פאזיציע,
בין דער איינציגער ברודער וואס האט געהאט צו געבן גאר הדרכה פאר אנדערע מחנכים ,סך הכל זעט ער זיך ווי אחד מן
מיט אים אזא לאנגע שמועס אזוי נאנט צו דער החבריא ,נאך א שותף אין דער מלאכת הקודש פון חינוך צעירי צאן קדשים.
פריצייטיגער פטירה". נאך א וויילע טראכטן ,זאגט ער:
איך האב שוין דערמאנט די געשיכטע "אונז מגידי שיעור דארפן געדענקען ,אז די דרייצן יעריגע בחורימ'לעך
עטליכע מאל ביי מיינע דרשות ,און וואס איך וואס זיצן אין אונזערע כיתות ,דאס זענען די בעלי בתים פון שנת ת"ת ,און
נעם ארויס פון דער מעשה איז דריי מוסר לויט ווי די טעכניק רוקט זיך וועלן אונזערע נסיונות זיין א געלעכטער קעגן
זייערע נסיונות אין צוואנציג און דרייסיג יאר פון היינט .עס איז א ברייטע
השכל'ס. טעמע וואס נעמט ארום דעם גאנצן ענין פון חינוך הבנים בזמנינו אבער עס
איינס איז דער אפענער הימלישער השגחה
פרטית גג על גג .פונקט האט מיין קרוב געדרייט וועט אפשר נעמען מער פון דרייסיג סעקונדעס...
מיט דער נאז ,פונקט האט ער גערופן בארגן די "דער עיקר וואס איך וויל זאגן איז דאס וואס מיין טאטע האט מיר געזאגט
קאר אן א פארוואס און א פארווען ,פונקט האט די נאכט וואס איך בין געווארן א מגיד שיעור :געדענק אברהם מרדכי ,אז דו
זיך דער מעמד געענדיגט שפעט ,פונקט האב גייסט טון די ארבעט אויף וואס דער אויבערשטער פאררופט זיך' ,המלמד
איך זיך געיאגט צופרי ,פונקט בין איך געווארן תורה לעמו ישראל ',דער אויבערשטער איז א מלמד ,וויאזוי איז ער א מלמד?
פארנומען ביי לאנטש ,פונקט האב איך פארגעסן זייער פשוט ,ווייל אלע מלמדים און מגידי שיעור ארבעטן אין אויבערשטנ'ס
פיר אזייגער ,פונקט האב איך געדארפט ערלעדיגן פאבריק ,דער המלמד תורה פאבריק ,און מ'איז דעם אויבערשטנ'ס פערזענליכע
זאכן ,פונקט האט דער ארץ ישראל'דיגער
איד גערופן ,פונקט בין איך אריינגעפאלן אין שליח.
טראפיק .פונקט ,פונקט ,פונקט .פארוואס? אז "נישט אלעמאל איז דער מגיד שיעור צי מלמד צי מחנך גענוג קאנפידענט
א איד זאל קענען פארברענגען מיט זיין טאטן אין זיין ארבעט .ער דארף געדענקען זיך אליין צו שעצן ,שעצן זיין ארבעט,
דער בעל דבר שטעלט אונטער פיסלעך וואס קען אמאל אפשוואכן דעם ברען,
אין די לעצטע מינוטן פון זיין לעבן. אמאל א שווערע כתה ,אמאל א שווערע הנהלה ,אמאל קומט דער פעי-טשעק
די צווייטע נקודה איז עטוואס א טיפערע. נישט אין צייט ,אמאל עלטערן וואס סעקירן ,מ'קען ווערן אויסגעברענט,
אמאל מיינט א מענטש אז ער איז אויפ'ן געדענקט אז איר זענט אן איינגעשטעלטער אין דער 'המלמד תורה לעמו
אומריכטיגן פלאץ ,ער באלאנגט נישטא ,ער וויל ישראל' פאבריק ,דורך אייך פאררופט זיך דער אויבערשטער א מלמד תורה
נישטא זיין ,ווי דער איד וואס איז אפגעזעסן
צוויי שעה ביי זיין טאטן ,און פלוצלינג ווערט ער לעמו ישראל!
געוואויר אז אט דא איז גאר די סאמע בעסטע
פלאץ אין דער גאנצער וועלט וואו ער וואלט זיך
געוואלט געפינען.
די דריטע מוסר השכל איז ,מ'טאר קיינמאל
נישט בארגן א קאר פאר אברהם מרדכי מלאך...
ּפסח תשע״ז 45 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 51 געקליבענע ארטיקלעך
מ ָאמענט | #64פ׳ שופטים תשע״ה
נ ָאנט צו ַא יובל י ָארן על כס משּפט ,טויזנטער דיני תורה און שווערע מסובכ
בייפכתחהד!ין
ערשטמ ָאליגע אויפנ ַאמע און אויסשליסליכער שמועס
מיט הגאון המובהק המפורסם ,מורה ודאין ,חריף ובקי ,חובר
חיבורים מחוכמים ,האי יחיד מומחה ,רבי יקותיאל זלמן
גראוס שליט"א ,גדול הטוענים והבוררים ,ומחבר סדרת ספרי
׳הברי והשמא׳ ,מיט א טיפן און גרינטליכן אריינבליק אין דער
וועלט פון דיני תורה ודיני ממונות ,סכסוכים ודיונים שבין
איש לביתו ובין אדם לחבירו ///סודות פון לשכת הבית דין,
ּפר ַאקטישע ר ַאט און ָאנווייזונגען בעצה ותושי' פ ַאר דעם
ביזנעס-מ ַאן און סוחר ,פון נ ָאנט צו פופציג י ָארן ערפ ַארונג
הרב אליעזר ראזען
בילדער :דוב לעטשעווסקי
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 54 געקליבענע ארטיקלעך פרשת שופטים תשע"ה 40
כ'דיגע סכסוכים ,קהלה'ישע געפעכטן און דיונים איבער מילי ָאנען ד ָאל ַארן
פרשת שופטים תשע"ה 41 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 55 געקליבענע ארטיקלעך
ביהמ"ד ומינה לא תזוע ,אך ורק בד' אמות ען איך בין אנגעקומען קיין אמעריקע ,אין יאר תשל"ד ,האב איך
של הלכה וואו עס איז שמעתתי' מתבדרין בבי בכלל נישט געהאט בדעה צו ווערן א טוען .איך האב דעמאלט
מדרשא אדאנק די בארימטע ספרים וואס האבן געהאט א גוטע ּפאזיציע און געשריבן ספרים פאר "ארטסקרול".
קונה שביתה געווען א בכבוד'יג ארט בעולם דאס האט מען פון אויבן אזוי צוגעפירט ,ומה' מצעדי גבר .מיין
פאטער האט געדאוונט אין ביהמ"ד פון הגה"צ דער טאקאיער רב
התורה.
די אויפנאמע איז פאר אונז א כבוד און אויך זצ"ל וועלכער איז געזעסן על כס משּפט פאר לאנגע יארן .איך"וו
א ווערדפולע פריווילעגיע .רבי זלמנ'ס צייט איז בין געווען מיט אים שטארק בידידות און ער האט מיך אריינגעפירט דאהי אין דעם פעלד".
מיט די ּפשטות'דיגע און ענוות-חנ'דיגע יארן דורכאויס זיין לאנגע און סוקסעספולע זייער באשרענקט און באגרעניצט – און טייער.
אן אוידיענץ ביי רבי זלמן טראגט א גרויסן ווערטער האט דער גאון שליט"א אנגעהויבן קאריערע אין לשכת בית דין.
אבער וואס אן אמת אז דעם גאון פערזענליך געוויכט ,און מיר האבן די ריכטיגע אנערקענונג שילדערן זיין אינטערעסאנטע ,רייכע און
און הכרת הטוב אויף די טייערע מינוטן וואס האבן מיר קיינמאל נישט באגעגנט ,ניטאמאל א שטורעמישע לעבנס-ביאגראפיע ,וואס איז נאך
ווערן פאר אונז אוועקגעשאנקען אך ורק בילד פון רבי זלמן איז אונז קענטליך .דער רב ביז דאן – זונטאג פ' קרח – נישט דערציילט
איז א ריכטיגער חכם המכיר את מקומו ,שווער
לתועלת הכלל והפרט. צו טרעפן א בילד פונעם גאון אין די בילדער געווארן אין דער עפנטליכקייט.
נאך א לייכטן קלאפ אויף דער טיר ווערט העפטן וואס קומען ארויס וועכנטליך ,זיין פלאץ עס איז אן אנגענעמע זונטאג פארמיטאג,
זי געעפנט דורך חתנו כבנו ,אן איידעם ביים איז אויסדריקליך און אויסשליסליך בין כותלי א בא'טעמ'טע גוטמוטיגע וועטער הערשט
גאון שליט"א ,הרב הגאון המפורסם ,מרביץ אינדרויסן ,און מיר האבן נארוואס דערגרייכט
דעם אנגעגעבענעם אדרעס פון רבי זלמן
שליט"א.
מיר טרעפן זיך שטיין פארנט פון א באשיידן
הויז .גארנישט פונדרויסן טוט נישט ארויסצייגן
אויף עּפעס באזונדערס .דער אלגעמיינער
דורכגייער וואלט קיינמאל נישט גע'חלומ'ט אז
פון אט דער איינפאכער שטוב שאקלט זיך א
וועלט ,און וויפיל שווערע סכסוכים ,מיליאנען
דאלארן אין קריגערייען ,אדער סענסיטיווע
קאנפליקטן וואס בארירן האקעלע סטרונעס פון
קהלות שלימות בישראל ווערן אויף דעם ארט
הויכע ספרים שאפעס פון אלע זייטן ,פאליצעס מיט אויסגעהארעוועטע ספרים דעצידירט.
פילן איבער די ווענט פון צימער .ביים פערזענליכן שמועס מיט'ן גדול הטוענים פון דעם כתר שם טוב פונעם גאון האבן
מיר שוין פיל געהערט .בלויז דער נאמען "רבי
תורה ביד רמה ,חכם וסופר ,רבי ישעי' לייב שווער צו זלמן גראוס" ברענגט ארויף רעספעקט און
וואקסמאן שליט"א ,וועלכער פירט אונז אריין טרעפן א בילד ווירדע אלס דער יחיד מומחה ,חכם העוסק
צום פערזענליכן אויפנאמס צימער פונעם גאון. בדיני ממונות ,וואס דינט שוין אזויפיל יארן אלס
דער גאון לאדנט אונז זיך צו זעצן .דער צימער פונעם גאון איינער פון די העכסטע תורה-אויטאריטעטן
איז איידל מעבלירט .הויכע ספרים שאפעס פון אין די בילדער בדיני ממונות; א נאמען וואס איז פקיע שמי'
אלע זייטן ,און פאליצעס מיט אויסגענוצטע העפטן וואס אלס דער מח ובעל כשרון ,דער חכם ונבון ,דער
און אויסגעהארעוועטע ספרים פילן איבער קומען ארויס טוען רבני ובורר מומחה וואס שטייט אונטער די
די ווענט פון צימער .מיר מאכן זיך באקוועם שווערסטע דיני תורות ,די פארפלאנטערסטע,
אויף די פאטעלן אינעם ספרים צימער ,אויף די וועכנטליך, פארצווייגסטע סכסוכים ,און אלץ בהשכל
זעלבע שטולן אין וועלכע עס זיצן מיליאנערן זיין פלאץ איז ובדעת ישרה ,מיט א געוואלדיגע געניטקייט און
און גרויסע ביזנעסלייט מיט ציטערדיגע און אויסדריקליך און נשיאת חן ,כתלמיד חכם המרבה שלום בעולם.
פלאטערדנע הערצער ,ווען זייערע נכסים און אויסשליסליך וויפיל מאל דארף דער גאון ציען דעם דינעם
פארמעגנס און גאנצער האב און גוטס זענען ביהביןמ"כדו ותמליינה שטריך צווישן שלום און מחלוקת ,האמער
אויף דער ליניע און איינגעשטעלט ,צי וועלן זיי און נאגעל ,מעסער און שטעך ,גיין אויף דעם
לא תזוע שמאלן בריק צווישן וויתור און פיוס ,פשרה און
זיין זכאי בדין צי חייב בדין. דין ,משפט און שלום ,באזייטיגן דעם חומר הדין
עס שפירט זיך עפעס אן אויסערארדנטליכע און אויסוועלן א פשרה ,אדער פארציכטן אויפ'ן
שלום און מעמיד זיין דעם דין על תילה .נאך אלע
געפיל צו זיצן פאר דעם גרויסן גיבור במלחמתה וויכוחים און רייבערייען איז "האמת והשלום
של תורה וואס ידיו רב לו במלחמת אש דת. אהבו" ,אמת און שלום זענען די צוויי גוטע
אויב דער נאמען און פנים מאכט א רעש צווישן פריינט פון רבי זלמן וואס באגלייטן אים אלע
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 56 געקליבענע ארטיקלעך פרשת שופטים תשע"ה 42
אבער פונקט ווי א צווייטער .ס'איז מיר נישט אנדערע צייטן .אזוי האב איך אייניגע מאל בעלי דינים און שאקלט די וועלט פון בתי דינים,
איינגעפאלן אז די מקצוע בתורה זאל האבן געהאט די זכי' צו זען צורת קדשו". טרעפן מיר זיך זיצן קעגנאיבער א גאון מיט אן
עפעס א ספעציעלן שייכות מיט מיר איבער איידעלן כאראקטעריסטישן ענוות חן ,כזקן
דורכאויס אייער יוגנט ,ווער פון אייערע רבי'ס ונשוא פנים ,א רחמנות'דיגע מינע אויפ'ן געזיכט
אנדערע מקוצועות שבתורה. האבן געלאזט א שטארקע השפעה אויף אייך
"מיין אריינטריט אין חושן משפט איז און סימפאטישע פריינטליכע אויגן.
געקומען פיל יארן שפעטער אלס יונגערמאן. און אייער דרך הלימוד? "נו ,וואס ווילט איר הערן?" האט רבי
איך האב פיל יארן געטון אין אבן העזר און זלמן אנגעהויבן דעם שמועס מיט א ווייכער
"עס איז זייער שווער צו זאגן גענוי און און צוגעלאזענער שטימע ,באגלייט פון א
דערנאך ערשט אין חושן משפט". ספעציפיש .א מענטש ווערט זייער נשפע פון צהלת פנים וואס מאכט אונז פילן היימליך און
דער סביבה ,ביודעים ובלא יודעים ,און ער קען
איז וואר וואס מ'זאגט אז איר זענט שוין קיינמאל נישט וויסן פינקטליך ווער און וואס באקוועם.
געווען א מגיד שיעור נאך אלס בחור? האט אלץ געהאט אן איינפלוס אויף א מענטשן.
"אמאל האט א ספר א גרעסערע השפעה עס וואקסט א
"ניין ,גוזמא קתני ...ס'איז אביסל אפילו מער ווי א פערזענליכקייט ",זאגט אונז גאון אין ירושלים
איבערגעטריבן .עס איז געווען אלס שנה רבי זלמן" .ספרי חזון איש ,האבן – צווישן
ראשונה יונגערמאן .איך האב חתונה געהאט ביי אנדערע – געלאזט א שטארקן רושם אויף מיין "געבוירן בין איך אין מאראקא וואו מיינע
די אכצן יאר און נאך עטליכע חדשים בין איך עלטערן זענען פארוואגלט געווארן נאכ'ן קריג
אויפגענומען געווארן אלס א מגיד שיעור אין דרך הלימוד". אבער מיינע יוגנט יארן בין איך אויפגעוואקסן אין
ישיבת בעלזא פאר זעכצן יעריגע בחורימ'לעך". דער גאון שליט"א דערמאנט די חשוב'ע אונגארן ,מיין עלטערנ'ס אריגינעלע וואוינארט",
רבי זלמן איז געווארן אן איידעם ביי הרה"ח רמי"ם ומרביצי תורה אין בעלזער ישיבה בימים דערציילט דער גאון איבער זיין יוגנט" .מיין
ר' חיים לייב פורגעס ז"ל ,א בעלזער חסיד פון ההם וואס האבן אלע געהאט אויף אים א פאטער איז געקומען פון טאפלשאן ,א שטעטל
ירושלים" .פורגעס" ,זאגט אונז דער בקי בדרך נעבן נייטרא .ער איז געווען א נייטרער תלמיד.
געוואלדיגע השפעה לטובה. "ווען איך בין אנגעקומען קיין ארץ ישראל
אגב ,מיינט א גאלדשמידט אויף פארטוגעזיש. "אין בעלזער ישיבה האבן זיך געדרייט גדולי אלס יונגל ,האב איך כמעט נישט געקענט קיין
מיר פרעגן רבי זלמן ,וואס עפעס האט מען תורה :רבי משה שובקס ,רבי שלום בראנדער אידיש .ווען רבי ארי' לעווין זצ"ל האט מיר
אויסגעוועלט אזא יונגן פרישן יונגערמאן פאר זכרונם לברכה .אלס שואל ומשיב האט דאן פארהערט אנגענומען צו ווערן אין ת"ת עץ
א מגיד שיעור ּפאסטן? ער דרייט זיך ארויס פון געדינט יבלחט"א הגאון רבי שמואל ראזנגארטן חיים ,האט ער מיר געפרעגט אזא שאלה' :אז
שליט"א ,היינט מרבני מחזיקי הדת .אויך איז איינער האט גע'גנב'עט אן "און" (א הון האט זיך
ענטפערן און זאגט אונז מיט א שמייכל: געזעסן און געלערנט בין כותלי הישיבה א געהערט אויף זיין רוסיש-איזראעלישן אקצענט
"איך ווייס דאך נישט ווער נאך האט חשוב'ער רב ,הגאון רבי נח שטאקמאן זצ"ל, ווי "און") און דערנאך האט ער עס געקוילעט,
קאנדידאטירט און פון וועמען אלץ מ'האט מיך בעל שיעורי חן ,מיט וועמען איך בין זייער וואס איז דער דין?' און איך האב נישט געוואוסט
אויסגעקליבן ...אבער ס'האט זיך אנגעהויבן נאנט געווארן .ער איז געווען אן אלטער איד, נישט וואס "און" מיינט און נישט וואס
קודם אלס בוחן און פארהערער .איך פלעג א פארצייטישער רב פונדערהיים פאר'ן קריג ,א "געקוילעט" מיינט ...אבער ב"ה איך האב מיך
פארהערן יעדן פרייטאג ,אזוי האט עס נישט חסידי'שער דורכגעווייקטער און קלוגער איד.
געשטערט די סדרי הכולל .שפעטער בין איך איך האב פון אים גאר אסאך מקבל געווען .זיי שנעל אויסגעלערנט דעם אידישן שפראך.
געווארן א מגיד שיעור ,וואס האט אנגעהאלטן אלע האבן געוויס געהאט אן איינפלוס און א "אלס קינד האב איך געלערנט אין די תלמוד
פאר אומגעפער אנדערטהאלבן צי צוויי יאר .איך תורה'ס פון סאטמאר ,פרעשבורג און עץ חיים,
האב אויסגעווארט צום לעצטן טאג פון זמן ווען שטארקער השפעה אויף מיר אין מיין יוגנט". און אלס בחור אין בעלזא .ישיבת בעלזא איז
איך האב אויפגעגעבן דעם פאסטן ,און יענעם געווען א נייטראלע ישיבה ,גאר א שטארקע
דעם היינטיגן בעלזער רבי'ן שליט"א געדענקט ישיבה מיט גאר חשוב'ע מרביצי תורה .דער
טאג בין איך אריין אין אוצר הפוסקים". איר פון ישיבה? בעלזער רב זצ"ל האט שוין דאן נישט געלעבט.
גדולי ישראל "יא .איך געדענק אים גוט מנעוריו ,און מיר מ'איז געזעסן און געהארעוועט.
עליו יסמוכו פלעגן אפילו פיל שמועסן .ער האט אבער נישט דאס זענען מיינע גירסא דינקותא"...
געלערנט אין מיין כתה ווייל ער איז אלעמאל
"גדולה שימושה יותר מלימודה" .צו מצליח געזעסן און געלערנט פריוואט מיט תלמידי איר האט נאך עספיעט צו קענען-לערנען דעם
זיין אין תורה פאדערט זיך פיל שימוש תלמידי חכמים און מ'האט שוין דאן געוואוסט אז עס בעלזער רב זצ"ל?
חכמים און זיך דערגרונטעווען אין זייערע דרכים, ערווארט אים א גרויסן תפקיד אינעם עתיד.
דער גאון האט ווי באקאנט אויסגענוצט זיינע שפעטער האט ער פארמאגט א פריוואטע "יא .און עס איז אינטערעסאנט ,ווען איך
ימי נעורים זיך צו ווייקן בצלם פון די ארזי לבנון האב געלערנט אין סאטמארער תלמוד תורה,
די גדולי תורה וואס האבן באלויכטן ירושלים אין דירה". פלעגט מען נעמען אלע קינדעלעך קיין "מוצא",
יענער צייט ולהתבשם מאורם ,זיך אנזאפנדיג פון וואו דער בעלזער רב האט געוויילט צווישן תל
זענט איר שוין אלס בחור געליגן אין חושן אביב און ירושלים ,צו מקבל פנים זיין דעם
זייער ישרות ,צדקות און גדלות בתורה. משפט? האט איר שוין דאן געקלערט אז עס בעלזער רב זי"ע ...עס איז דעמאלט געווען
צום ערשט דערמאנט רבי זלמן מיט ערווארט אייך א קאריערע פון פירן דיני תורה?
נאסטאלגיע די גדולי ישראל וואס האבן
"נישט ממש.
"איך האב געלערנט די "בבות" אלס בחור,
פרשת שופטים תשע"ה 43 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 57 געקליבענע ארטיקלעך
ער איז ספעציעל באקאנט אין די תורה וועלט גדול פון פריערדיגן דור ,ער איז געווען פערציג געוואוינט דאן אין ירושלים וועמען ער האט
מיט זיינע מאסיווע הפלא'דיגע חיבורים "פתחי יאר רב אינדערהיים פאר'ן קריג .ער איז נאך געהאט די זכי' צו קענען-לערנען און אפילו
חושן" ,וואס באשטייט פון 11בענדער אויף געווען א מחותן מיט'ן ויגד יעקב זצ"ל ,פילע
חושן מפשט מסודר באופן הפלא ופלא .איך גדולי ישראל האבן ביי אים גענומען שימוש ,א אנקניפן א פערזענליכן שייכות:
האב געהאט מיט אים א קשר אמיץ וחזק און שטייגער ווי הגאון רבי יחזקאל ראטה שליט"א, "די רביצין פון דעם טשעבינער רב זצ"ל
קונה געווען פון גדלותו בתורה ,בהוראה ובדין, איז געווען א קרוב פאר מיין פאטער ,איז אונז
און להבחל"ח הגאון רבי יעקב בלוי זצ"ל. אויסגעקומען צו באזוכן דעם טשעבינער רב
מלוא חפניים. "דער טעמעשווארער רב איז געווען א אייניגע מאל .ער איז געווען אויסטערליש
"אין די יונגע יארן האט ער געארבעט אין א ליבליכער צוגעלאזענער מענטש ,און מ'האט א פריינטליכער מענטש .אויב האט א איד
באנק ,וואו ער האט קענען-געלערנט די ביזנעס אים געקענט פרעגן שאלות איבעראל .ער האט געקלאפט אין טיר און ער האט געהאלטן
וועלט ערשטהאנטיג פון דער נאנט און האט נישט בלויז געענטפערט נאר פלעגט צוצייגן אינמיטן עסן פרישטאג האט ער יענעם
געהאט א קלארן פארשטאנד צו עולם המסחר פינקטליך א מראה מקום וועלכע פון די פוסקים איינגעלאדנט זיך צוצוזעצן און פארגעשלאגן
רעדן פון דער ספעציפישער שאלה .מיר האבן א קאווע ...מיר האבן אפילו געקריגן בירושה
און האנדל-וואנדל. א כאלאטל מיט וועלכן דער טשעבינער רב
"מיר זענען געווארן זייער נאנט .איך ווייס אסאך גערעדט אין לערנען מיט אים". פלעגט לערנען וואס די רביצין האט געשיקט
נישט פארוואס ,אבער דעם ערשטן שבת נאך דער גאון דערמאנט זיין נאנטן קשר מיט
מיין חתונה האט ער מיך געבעטן איך זאל זיך פאר מיין פאטער לאחר פטירתו.
זעצן הארט נעבן אים .זעט אויס ער האט מיר הגאון רבי יעקב בלוי זצ"ל: "אין ירושלים האט דאן געוואוינט הגאון
פאררעכנט אלס שכן טוב ...מיר האבן זיך פיל "ווער רבי יעקב בלוי איז געווען דארף רבי עקיבא סופר זצ"ל ,דער פרעשבורגער רב,
מפלפל געווען אין לערנען ,יעדע שאלה וואס איך אייך נישט פארשטעלן .אויסער וואס ער ער פלעגט קומען פארהערן אין חדר און זיין
איז געווען עולה על שלחנו פלעגן מיר אינאיינעם איז געווען א פארצייטישן גדול בתורה און איז פערזענליכקייט האט מעורר געווען גרויס כבוד
דורכשמועסן .א שטיק צייט האט זיך געמאכט געזעסן אלס חבר ביד"ץ פון דער עדה החרדית
ווען יונגעלייט האבן אים נישט געוואלט פרעגן פאר לאנגע יארן ,איז ער געווען א געוואלדיגער התורה".
געוויסע שאלות דירעקט ,האט מען מיך בקי בפרט בדיני ממונות און איז פאקטיש
געשיקט .איך בין געווען נענטער מיט אים האב געזעסן ביי דיני תורה פאר צענדליגער יארן. פארציילט אונז איבער אייער שייכות און
איך זיך מער געקענט טרויען ...ראש השנה איז שימוש תלמידי חכמים ביי די גדולי ירושלים
רבי יעקב געווען דער בעל תוקע אין ביהמ"ד און עס איז נישט
ער האט מיך איינגעבעטן איך זאל דינען אלס עקיריןשיזינעונלגטווענאעס אין יענער צייט?
א פארלירער
בעל מקרא". "אין כולל האב איך געלערנט בחברותא מיט
זאל זיך הגאון הצדיק המפורסם רבי אהרן מרדכי רוטנער
איז דער אומנות א ירושה מבית אבותיו ,איז ארויסלאזן אין שליט"א ,ה' יאריך ימיו ושנותיו בנעימים ,דער
אייער פאטער אויך געווען א טוען רבני? א ברוגז-טאנץ בעלזער דיין .מיר האבן געלערנט יורה דעה
שרייענדיג ווי הלכות טריפות ,הלכות בשר בחלב און הלכות
"ניין ,מיין פאטער ,הרבני החסיד התורני דער קאזאק תערובות .ער איז געווען גאר א שטרענגער
מוה"ר ברוך יחזקאל ז"ל ,איז געווען אן חברותא .קודם כל האט ער נישט אויסגעלאזט
אקאונטענט און א בוקקיפער ,נישט קיין טוען, הנגזל קיין איין פרי מגדים ,און ער האט געקענט
אבער א שטארקער בעל כשרון ,א תלמיד חכם לערנען זעקס שעה ברציפות .ער האט ניטאמאל
און א געוואלדיגער בעל זכרון .ער האט געקענט פארשטאנען אז א מענטש זאל זיך דארפן
רעדן עלף שפראכן! און פארמאגט א ספעציעלן
אפרוען אינדערמיט...
חוש צו נומערן". "מיין ערשטע שייכות מיט רבי אהרן מרדכי
דער גאון שליט"א דערמאנט זיין ברודער, האט זיך אנגעהויבן אלס יונגער בחור .ער האט
הגאון המקובל רבי יהושע שלמה שליט"א ,בעל מיר אמאל צוגערירט בטעות די האנט נאכ'ן זיך
אוהבי יש ,וועלכער דרוקט ספרים בעניני רזי וואשן נטילת ידים און ווען ער האט מיר געהייסן
דרזין אויף קבלה און איז אויך א מצויין בתורה איבערוואשן ,האב איך אים געפרעגט דער מקור
פאר דער הלכה ...א טאג דערויף ווייזט ער מיר
ובכשרון. א משנה אין ידים לגבי קדשים און תרומה וואו
ס'ווערט געברענגט אזא דין .האב איך אים
טוען עלה לבבל :א געענטפערט ,אז איך רעכן נישט צו עסן נישט
קאריערע אין ממונות תרומות און נישט מעשרות ...זינט דעמאלט
"נאך אין ארץ ישראל האב איך אנגעהויבן האבן מיר אנגעקניפט א קשר.
טון אין דיני תורה און געזעסן אלס בורר ביי "מיט וועמען איך האב געהאט אמת'דיג א
פילע דיני תורה .דארט מוז מען האבן לייסענס נאנטן שייכות איז געווען דער טעמעשווארער
רב ,הגאון רבי יצחק צבי סופר זצ"ל ,בעל מספר
הסופר .מיין פאטער פלעגט דאווענען אינעם
זעלבן מנין מיט'ן טעמעשווארער רב נעבן
סנהדרי' .ער איז געווען א גרויסער מענטש ,א
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 58 געקליבענע ארטיקלעך פרשת שופטים תשע"ה 44
זילותא דבי דינא!
דיני תורה נעמען זייער ל ַאנג ,בית דין שלעּפט אין דער וועלט אריין ,עס ק ָאסט זייער טייער,
דיינים קריגן ב ַאצ ָאלט ריזיגע געלטער — זענען די טענות אויפריכטיג?
נאך יעדן דין תורה איז דא מינימום איין צד וואס האט פארלוירן און פארלאזט דעם בית דין שטיבל מיט א זויערן טעם אין מויל.
סטאטיסטיקס ווייזן ,פופציג פראצענט מענטשן וואס נעמען אנטייל ביי א דין תורה פארלירן ...און ס'איז נישט מער ווי נאטירליך אז דער
פארלירער זאל האבן אסאך קריטיק קעגן בית דין און א לאנגע ליסטע פון שולדיגע אין זיין פארלוסט.
דער פאקט איז דעריבער ,אז עס פעלט נישט קיין קריטיקירער וואס זוכן נישט דוקא צו דורש זיין בכבודו של בית דין .די קריטיקירער
עקזיסטירן און מ'באגעגנט זיי איבעראל ,אין מקוה צי אין קאווע צימער ,וואס שפארן נישט קיין ווערטער צו פארדאמען בית דין פאר די אדער
יענע עוולה .ווער רעדט נאך ביי א דין תורה וואס נעמט אריין א גרעסערן ציבור און זיי זענען די פארלירער ,דעמאלט וועט בית דין ליגן אין
דעם מויל פון א רבים וואס זענען נישט איבעריג צופרידן פון זייער פסק און שפירן זיך באקריוודעט.
עס איז נישט קיין זעלטענע ערשיינונג וואס א פארלירער זאל זיך ארויסלאזן אין א ברוגז-טאנץ שרייענדיג ווי דער קאזאק הנגזל ,און
אויפקומען מיט כל מיני טענות קעגן בית דין .דאס איז די טבע פון דער מענטשהייט ,קיינער האט נישט ליב צו פארלירן און עס איז זייער
שווער אראפצושלינגען א נידערלאגע .נאכדערצו ווען עס לאזט אויך א לאך אין טאש.
די וועלט זאגט אן אלט ווערטל ,אז א איד וועמען דער רב פסקנ'ט אים אז זיין געשאכטענע בהמה איז טריפה ,וועט ער פארקלאפן די
צוויי הענט און מצדיק זיין דעם דין באהבה נעמענדיג אויף זיך דעם געלט שאדן מיט א גם זו לטובה ,ווידעראום טאמער וועט דער זעלבער
איד דערלייגן ביי א דין תורה ,אפילו אויב מ'רעדט פון א פיל קלענערע סומע געלט ,וועט ער זיך בייזערן און אויסגיסן א קיתון של שופכין
אויף זיין בעל דין ,די דיינים ,און סיי ווער ס'שטייט אים נאר אין וועג ,און אינגאנצן פארגעסן פון דעם גם זו לטובה...
דאס איז מער אמת ווי א שפאס און שפילט זיך אפ יעדן טאג .דער אדם קרוב אצל ממונו וועט קומען צום העכסטן אויבערפלאך וואס
ס'איז פארמישט דערין א "יענער" ,זיין בר פלוגתא צי גאר זיין דם-שונא-נומער-איינס האט געוואונען קעגן אים.
גאנץ אפט נאך א דין תורה וועלן גאר ביידע צדדים זיין ברוגז ...בית דין האט קיינעם נישט צופרידנגעשטעלט און ביידע צדדים גייען
ארויס נאכ'ן פסק מיט'ן קאפ אראפ .דעמאלט טרעפט זיך בית דין ווי דער ציל-ברעט צווישן צוויי ברוגז'דיגע בעלי דין ,קרח מכאן וקרח מכאן.
סוף דבר איז עס נישט קיין גוזמא צו זאגן ,אז עס הערשט – ליידער – א זלזול בכבוד בית דין און עס איז נישטא ווער עס זאל דורש
זיין בכבודם .וויפיל האבן זיך שוין חז"ל געזארגט פאר דעם זילותא דבי דינא און מתקן געווען פארשידנארטיגע תקנות צו היטן קעגן א
לייכטזיניגקייט אויף דעם כבוד פון בית דיןָ .אן א כח בית דין פעלט די פונדאמענטן פון יושר און משפט ,און די וועלט קען ָאן זיי נישט האבן
קיין קיום.
מיר ברענגען ארויף די אומבא'טעמ'טע אבער קריטישע טעמע פאר רבי זלמן שליט"א צו הערן וואס ער זאגט צו דעם אומאנגענעמען
פענאמען ,וואס עס איז לדעתו דער אורזאך דערפון ,און וואס וואלט געקענט געטון ווערן דערצו להרים כבודו של בית דין:
מקיים זיין דעם לא תגורו מפני איש מיט אלע קליפערלעך... "די סיבה פארוואס א בית דין וועט אויסשטיין אזויפיל קריטיק איז
"עס איז געווען צייטן וואס די גרויסע קהלות האבן געוואלט איינפירן, זייער א פשוט'ע :א בית דין איז אן אומּפארטייאישע זאך ,אומאפהענגיקע
אז יעדער זאל האבן אן אייגענעם בית דין .איך געדענק ווי דער ברך משה יחידים וואס דארפן גאר אפט לויפן קעגן א רבים .בית דין געהערט נישט
זצ"ל האט געוואלט מאכן א בית דין וואס זאל שטיין בראשות בנו כ"ק צו קיין קרייז ,זיי האבן נישט קיין ּפארטיי ,נישט קיין צייטונג ,און עס איז
אדמו״ר מהרי"י שליט"א ,און איך בין דעמאלט עטליכע מאל געזעסן מיט'ן
נישטא ווער ,מיט וואס אדער וויאזוי זיך אנצונעמען פאר בית דין.
היינטיגן סאטמארער רבי'ן דערוועגן. "טא ,אויב נאך יעדן דין תורה איז דא איין צד וואס האט פארלוירן,
"די סיבה פארוואס די אלע פלענער זענען בטל געווארן איז זייער א און אפילו דער צד וואס געווינט איז אויך נישט אלעמאל צופרידן ,און אין
פשוט'ע ,ווייל אזא זאך וואלט קיינמאל נישט געארבעט .די פשוט'ע מציאות רוב פעלער באשטייט זיין שמחה נאר פון דעם וואס דער אנדערע צד איז
איז ,אז געפעכטן פאסירן נישט בלויז אין די אינערליכע רייען צווישן קהלה מער אנגעזעצט און האט מער דערלייגט ...איז פשוט אז ער האט א פרייער
מעמבערס ,נאר פונקט אזוי מיט שותפים וואס געהערן צו אנדערע קרייזן. האנט צו בארעדן בית דין און אויסדרוקן סיי וואס פאר א טענות זיין הארץ
"אבער דער עיקר פראבלעם ,וואס מאכט דעם גאנצן געדאנק בכלל
נישט קיין מעלה נאר א חסרון ,איז ווייל עס נעמט עס אוועק פון די באגערט".
אביעקטיוויטעט פון דעם מורה הוראה .פונקט ווי א דיין קען נישט פסק'ען
איבער א דין תורה אנבאלאנגט זיין אייגענע קהלה ,וואו ער איז אויף א וואלט נישט בעסער געווען טאמער יעדער קרייז האט זיך זיין אייגענעם
געהאלט און משועבד מיט טויזנט שיעבודים ,קען א בית דין נישט זיין בית דין?
א פארטייאישע זאך .עס איז מכוער הדבר און פשוט כביעתא בכותחא,
"אויסדריקליך נישט .א בית דין מוז פארבלייבן אלס א צוזאמענשטעל
פון דריי אומאפהענגיקע רבנים וואס זאלן פסקע'ן אביעקטיוו און קענען
פרשת שופטים תשע"ה 45 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 59 געקליבענע ארטיקלעך
אסאך געלט .אויב איינער מיינט אז מיט'ן גיין אין קאורט וועט עס אים אז ווען מ'איז אויף פעי-ראל האט מען איייגענע אינטערעסן און מ'קען
נעמען שנעלער צי ביליגער זאל ער וויסן ער האט א טעות". אויסשטיין דרוק .ס'איז נישט עטיש ,מענטשליך און תורה'דיג צו פירן אזוי
א דין תורה איז נאך אלע מעשיות א טייערער שּפיל ,און דאס אז א דין תורה.
עס איז ביליגער ווי א קאורט קעיס איז א קנאפע נחמה פורתא .עס איז "אפילו גרויסע מענטשן ווערן באאיינפלוסט ,און ממש געציילטע –
נאך אלץ ווייט נישט קיין ביליגע מעשה ,און ציט אריין אין אומגעהויערע א שטייגער ווי דער טשאקאווער רב זצ"ל און נאך – וואס זענען געווען
קאסטן .לעצטנס זענען פארהאן אזעלכע וואס טענה'ן אז דאס איז נישט באוואוסט אז זיי האבן זיך געקענט הייבן העכער די אינטערעסן און פסק'ען
אויסגעהאלטן ,א דיין מעג נאר נעמען שכר בטילה ,און זיי ווילן רעפארמירן
אז די בתי דין זאלן זיין אומזיסט .מיר האבן אויפגעברענגט די טעמע און א פסק קעגן דעם אייגענעם פארטיי".
דער ענטפער האט נישט געשפעטיגט צו קומען. מאנכע טענה'ן אז דיני תורה נעמען היינט זייער לאנג און דאס איז אן
"דער אמת איז ,אז על פי הלכה טאר א מלמד נישט נעמען קיין געלט, עיוות הדין .פאר א זייטיגן צוקוקער קען זיך דאכטן אז דיני תורה ווערן
א רב טאר נישט נעמען קיין געלט פאר'ן זיין א מסדר קידושין ,וכדו' ,אבער
עס איז נאך קיינעם נישט איינגעפאלן אז א מגיד שיעור אדער מלמד זאל גלאט אזוי פארשלעפט.
נישט באקומען זיין געהאלט .פונקט ביי א בורר שטעלט מען זיך אפ... "מענטשן כאפן נישט אז צומאל האט א פארשלעפטע דין תורה א
"נאר די זאך איז זייער פשוט .צו זיין א דיין לענייני ממונות איז נישט קנאפע שייכות מיט'ן בית דין! עס איז גאר דער תובע ,דער וואס רופט צו
קיין לייכטע זאך ,מ'שטייט אויס דרוק ,קריטיק און אסאך היץ ,ס'איז בכלל דין תורה ,ער איז דער וואס האט אן אינטערעסע צו שלעפן און אויסציען
נישט קיין לייכטע פרנסה .דערצו דארף מען זיין געאייגנט דערפאר ,א
געלונגענער מענטש און א תלמיד חכם ,ואחרי ככלות הכל זעט מען אז די צייט פאר כל ערליי סיבות און אינטערעסן.
ס'זענען פארהאן גאנץ ווייניג דיינים ווייל עס איז נישט אזא פשוט'ער עסק, "א ביישפיל מאכט זיך ווען א ביזנעסמאן רופט די שותפים צו דין תורה
איז פשוט אז מ'דארף קענען ארויסנעמען דערפון א פרנסה און דאס איז און ער ווייסט אז אויב וועט מען אים אויסקויפן אין עטליכע יאר ארום
וועט זיך עס אים בעסער לוינען ווייל די ביזנעס וועט שוין דעמאלט זיין
דער שכר בטילה ,ווייל ס'מוז זיך אים לוינען ,ופשוט הוא. פיל מער ווערד ,און מ'וועט אים מוזן אויסקויפן פאר א גרעסערן סכום,
"זאת ועוד ,אז א בורר וואס נעמט אויך אן צו דינען אלס טוען ,איז אזא איינער האט א פשוט'ן חשבון צו שלעפן ,און דאס איז זייער אן אפטע
עס א ריכטיגע שכר בטילה ,כל זמן ער רעכנט נישט מער אלס בורר ווי ערשיינונג .גאנץ אפט איז דאס רופן צו דין תורה בלויז אלס "מחאה" ,אבער
דער תובע וויל נישט עכט זיך יעצט אויסקריגן .ביזנעסלייט האבן הונדערט
אלס טוען.
"די פארשידענע רעפארמיסטן האבן געווענליך זייער אגענדעס ,ווי און איין אינטערעסן צו לאזן שלעפן א דין תורה.
אייגענע מאכט און שררה ,און אז מ'גייט מיט תוקף ההלכה האבן זיי נישט "מענטשן מיינען אז בית דין שלעפט און דער נתבע ווערט בא'עוול'ט,
קיין גרויסן כח ,ווייל דער עיקר מחייב פאר א איד צו גיין צו דין תורה אבער אויב דער נתבע פאדערט נישט שוין צו ענדיגן און דער תובע שלעפט,
איז פשוט דאס ווייל א צווייטער איד האט א תביעה אויף דיר און דו קען מען גארנישט טון ,און אמאל קענען ביידע באשטיין צו שלעפן און
מוזט עס מפשר זיין על פי דיני תורה ועל פי ההלכה .אבער אויף דעם
רעוואלוציאנערישן בית דין וואס וויל גיין מיט הלכה בכל התוקף ,קען מען צואווארטן האיך יפול הדבר.
אים אין איין מינוט אויפווייזן אז ער האט נישט קיין שום האפט צו לאדענען "נאך א סיבה פארוואס עס זעט אויס ווי דיני תורה שלעפן זיך איז
א איד צו דין תורה ,און א בית דין צו וועמען מ'מוז נישט גיין קען נישט געבן צוליב העקעלעך ,דאס הייסט מ'איז כסדר דן איבער א נייעם פרט צי א
פרישן ויכוח ,ווי למשל א פארפאלק וואס קומען אלעמאל אויף מיט פרישע
קיין סירוב אויך נישט...
"דאס ווארט איז איין זאך ,מיט לומד'ישע דקדוקים און זיך ארויפכאפן סכסוכים".
כאילו איך בין בעסער ווי א צווייטן קומט מען נישט אן אין ערגעץ”... ביי געוויסע באקאנטע דיני תורה ווייסט מען אז עס האט זיך פארצויגן
לאנגע יארן ,אפשר קען מען אויסשמועסן ,וואס ברענגט אז א דין תורה
למעשה ,איז דא א מקום פאר תיקונים? אויב עס וואלט געווען אין אייערע
הענט ,וואס פאר א שינויים אדער רעפארמען וואלט איר איינגעפירט? זאל זיך אזוי פארציען?
"שלימות האט נישט קיין שיעור און אין יעדן הינזיכט זענען פארהאן "צומאל איז דא א דין תורה וואס זעט אויס ווי א לאנגע דין תורה,
זאכן וואס מ'קען פארשענערן און פארבעסערן ,אבער דא קומט מען אבער אין פאקט איז עס נישט אמת .איר האט דערמאנט ספעציפישע
צום כלל אז א יחיד קען נישט מאכן קיין רעפארמען ,די איינציגסטע באקאנטע דיני תורה וואס האבן זיך פארצויגן .אין פאקט האט מען דאן
וואס קענען מאכן רעפארמען זענען די קרייזן און גרויסע קהלות וואס געהאנדלט נישט איבער איין דין תורה נאר צען דיני תורה ,און ביז צום
האבן א כח אויף זייער ציבור ,און צוליב וואס א בית דין מוז אלעמאל ענדגילטיגן פסק זענען ארויסגעקומען צען צי עלף זייטיגע פסקים אויף
פארבלייבן אומאפהענגיג ,איבערגעגעבענע מענטשן וואס שטייען העכער זייטיגע דעטאלן און סכסוכים .ווי אויך אז מ'נעמט אין אכט אויף וויפיל
פון פאליטיק און אינטערעסן ,וועט א בית דין קיינמאל נישט קענען מאכן נקודות מ'האט געדארפט דן זיין ,און אז מ'האט געדארפט צוזאמענזעצן
מענטשן פון פארשידענע לענדער ,וועט אויסקומען אז רעלאטיוו איז עס
קיין רעפארמען.
"די אלע וואס ווילן מאכן רעפארמען זענען געווענליך אומרעאליסטיש. געווען א פארהעלטניסמעסיגע שנעלע דין תורה".
במשך די לעצטערע יארן האבן עטליכע ערליכע בתי דינים געוואלט
פרובירן צו ברענגען שינויים ,זה בכה וזה בכה ,אבער כאטש וואס זייער וואס נעמט לענגער א דין תורה אדער להבדיל א קאורט-קעיס?
אנשטרענגונג איז באגריסנדווערד ,איז עס אבער נישט געווען מיט קיין
"א קאורט קעיס נעמט אלעמאל לענגער און איז פיל טייערער .צען
גרויס ערפאלג”. מאל טייערער .א גוט מארגן ביי א לאיער קען קאסטן צוואנציג אלפים,
פאר דעם קוקט ער נישט אויף דיין זייט .צו מסדר זיין אלע פאפירן קאסט
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 60 געקליבענע ארטיקלעך פרשת שופטים תשע"ה 46
האט אונז געפירט פון די ירושלימער געסלעך צוריק? מטעם דער ממשלהָ ,אן דעם קען מען נישט
פאר פופציג יאר צוריק ביז צו די בתי דינים אין פראקטיצירן ווי א טוען.
אמעריקע בימים ההם ,פארקירעווען מיר דעם "באופן כללי נישט ,אבער די אמאליגע
שמועס לגופו של ענין ,צום הוה'דיגן מצב ,דעם רבנים זענען דאך געווען פון א דור פריער און "איך בין מערערע מאל געזעסן אינאיינעם
תורה'דיגן אויטאריטעט פון די היינטיגע בתי האבן זיך באצויגן איינער צום אנדערן מיט א מיט'ן מנחת יצחק זצ"ל ,ער איז געווען ממש
געוואלדיגן קלאסישקייט און כבוד הזולת ,אויף א יחיד בדורו בחכמה ובישרות .זייער זעלטן
דינים. א פארנעם וואס מ'זעט שוין נישט היינט אזוי וואס איך האב באגעגנט אזא קלוגן איד .אין
מיר ווערן ארומגעפירט אין דעם גאונ'ס יענער תקופה האב איך מיך אויך באקענט
הויפטקווארטיר ,מיר גייען דורך די צימערן, שטארק". מיט'ן ספרדי'שן גדול הרב עובדי' יוסף ז"ל,
דא איז דער קאנפערענץ צימער ,דא זיצט דער מיר זענען געזעסן איינאיינעם ביי דיני תורה
סעקרעטאר ,און מיר קומען אן צום בית דין האט איר א חשבון אויף וויפיל דיני תורה איר און פיל פארברענגט אין לערנען .ער האט מיר
שטיבל וואו עס זיצן די דיינים לדון ולהורות .עס זענט געזעסן במשך די אלע יארן? אמאל געזאגט מיט די ספרדי'שע הברה' ,למה
פילט זיך אן עהרע און יראת הכבוד פאר דעם אתה טוען ,תהי' דיין ',א זאך וואס איז שפעטער
ארט ,אין זה כי אם בית אלוקים ,פון דא קומט "וואס איז שייך א נומער ,מ'זיצט דאך ביי
ארויס דעם דבר ה' זו הלכה ,ואלוקים נצב בעדת דין תורה יום יום אין לויף פון באלד א יובל יארן. מקויים געווארן"...
"איר דערמאנט מיר אן עפיזאד :איך בין "אבער אלס עמטליכער טוען רבני און בורר
קל. אמאל געפארן קיין אנטווערפן צו א דין תורה האב איך אנגעהויבן דינען הערשט שפעטער,
מיר פרעגן דעם רב פאר נייגער צי ער האט א באקאנטער אייראפעאישער רב זיך דערנאך וואס איך האב זיך אריבערגעצויגן קיין
האט נישט מורא אז א בעל דין וועט אמאל אויפגעטון פאר מיר" ,יונגערמאן ,איך בין שוין
אינפעסטירן דעם ארט מיט אונטערהער ניו יארק".
געזעסן ביי דרייסיג דיני תורה"... רבי זלמן מישט אונז צוריק דעם בלעטל צו
גאנצע איין און פערציג יאר צוריק ,וויאזוי עס
ביי א ישיבת בית דין אין הרב גראוס׳ס בית דין שטיבל .ווערט געזען ר״י אור ישראל און טשאקאווער רב שליט״א האט אויסגעזען דער ספעקטרום פון דיני תורה
די פארשידענע פון א מקורב האבן מיר געהערט אז רבי זלמן ביים יהדות החרדית אין אמעריקע.
רעפארמיסטן זיצט אן ערך פון צוויי זיצונגען ממש יעדן טאג5 , "עס איז דעמאלט געווען א וועלט .אויפ'ן
האבן געווענליך מאל א וואך .דאס איז לכל הפחות 500זיצונגען אויבן-אן פון די בתי דין זענען געזעסן די
זייער אגענדעס, יעדעס יאר! דאס הייסט עס רעדט זיך פון א סך בארימטע גדולי ישראל פון פריערדיגן דור וואס
ווי אייגענע האבן גע'פסקנ'ט דיני תורה ביד רמה און משכין
הכל פון העכער 15טויזנט דיני תורות!
מאשכרטרהאון וויפיל פון זיי האט ער געוואונען? "רבי זלמן געווען שלום בין אדם לחבירו".
האט נאך קיינמאל נישט דערלייגט קיין דין "עס זענען געווען פיל רבנים וואס האבן
תורה ",ווערטלט זיך דער מקורב" .אפשר דער געפירט דיני תורה אבער דער טשאקאווער רב
קליענט האט פארלוירן "...אבער דער גאון אליין האט בשעתו געשפילט א הויפט ראלע .איך בין
זאגט אונז מיט אן ערנסט פנים" :געווינען דארף געזעסן מיט אים ביי דיני תורה טויזנטער מאל.
איר מיינט ס'איז א גוזמא ,אבער ס'איז נישט.
דער אמת ,נישט איך". דערצו זענען געווען דער דעברעצינער רב און
הרב ביק זצ"ל אינאיינעם מיט'ן טשאקאווער רב,
אין בית דין שטיבל
וואס זענען געווען די הויפט שלישים.
ווי מיר האבן שוין געהערט די ביאגראפיע "די הויפט בוררים זענען געווען :דער
און רייכע לעבנס-געשיכטע ,ווען דער גאון טאקאיער רב ,דער טארטיקובער רב און
דער נייפסעטער רב זצ"ל .אויך האט מען
געהאט די רבנים היושבים על מדין וואס זענען
געווען טוענים על פי רוב און צומאל בוררים:
דער קאסאניער רב ,דער חוסטער דיין ,דער
קירלהאזער רב זצ"ל ,און נאך פילע.
"מיין ערשטער דין תורה איז גראדע געווען
ביי כ״ק אדמו״ר בעל ברך משה מסאטמאר
זצ"ל .ער האט האט געטון א תקופה אין בוררות
און דיני תורה .ער איז געווען א געוואלדיגער
תלמיד חכם און בכלל זייער פארשטענדליך
און פראקטיש ,אבער שפעטער האט ער זיך
ארויסגעלאזט דערפון".
איז פארהאן א בולט'דיגער חילוק אין דער
סוגיא פון דיני תורה צווישן היינט און 40יאר
פרשת שופטים תשע"ה 47 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 61 געקליבענע ארטיקלעך
דעם נאמען .די אמאליגע רבנים זענען געווען ווארפן א מורא אויף יענעם צו זאגן ליגנט. אפאראטן וואס זאלן דינען פאר זיין בענעפיט?
תלמידי חכמים וואס האבן מרבה געווען שלום "וואלטן די דיינים נישט געליגן לעומקו "נישט אלעס וואס מ'שטעלט זיך פאר אין
ולרחבו פון א דין תורה קען נאר ארויסקומען דמיון קומט פאר אין רעאליטעט; די פאנטאזיע
בעולם און נישט חלילה פארקערט". דערפון מכשולות .מיט עטליכע יאר צוריק איז אלעמאל אפגעריקט פונעם ווירקליכן
איז באקאנט געווארן איבער א דין תורה וואס
צווישן די רבנים היושבים על מדין וואס איז צוגעגאנגען אויף אזא פארעווע בטלני'שע מציאות כרחוק מזרח ממערב"...
דארפן אמאל פארטרעטן צוויי קעגנערישע אופן ,און איינער פון די בעלי דינים האט פשוט דער דיין שליט"א דערמאנט זיך גראדע
צדדים ,ווערן די געפעכטן ווייטער אנגעהאלטן אונטערגעשיקט א חבר וואס זאל שפילן ווי זיין פון א פאל ווען ער איז אמאל געזעסן ביי א דין
בר פלוגתא ,ער האט זיך פארשטעלט כאילו ער תורה אין דער לשכה פון התאחדות הרבנים,
אינדרויסן פון בית דין שטיבל? איז דער נתבע ,און יענער האט זיכער געמאכט ווען איינער האט בשוגג "איבערגעלאזט" א
אז דער אנדערער זאל געווינען .דערנאך האט זעקל .איינער פון די רבנים האבן זיך גענומען
"די יחס צווישן די רבנים איז געווענליך א דער תובע זיך געקענט ארומדרייען מיט א די מי אונטערצוזוכן דעם זעקל און געטראפן א
ריכטיגער 'את והב בסופה' ,און די קריגערייען פסק אין דער האנט אז ער האט געוואונען לויפנדע טעיפ רעקארדער ...דאס גייט צוריק
און חילוקי דעות בלייבן אויסדריקליך בלויז אין דעם דין תורה ,ווען דער פאקטישער בעל דין מיט אסאך יארן ווען טעיפ רעקארדערס זענען
בית דין שטיבל .מאכט זיך אמאל אן אויסנאם האט קיינמאל נישט אנטיילגענומען ביי דעם דין נאך געווען אן ארטיקל ...אבער דאס פאסירט
אבער געווענליך איז עס בלויז פארקערט ,מ'איז
נאנטע ידידים ,און מ'האלט מיט שמחות איינער תורה" . נישט געווענליך.
ביים אנדערן. עס איז באקאנט א תשובה וואס דער מיר זענען געוואוינט צו הערן אז אמאל איז
"דאס איז א יסודות'דיגער טעות וואס דעברעצינער רב זצ"ל האט געשריבן אין באר דער דיין געזעסן מיט א טלית ביז איבער די
מענטשן מיינען כאילו בית דין איז א שלאכטפעלד משה קעגן בוררות ,וואס זענען געווען זיינע אויגן און אזוי גע'פסקנ'ט זה חייב וזה פטור,
וואו מ'קריגט זיך און מ'איז צעריסן איינער מיט'ן איז וואר אז דער גאנצער מציאות און צוגאנג
אנדערן .עס איז אויסדריקליך נישט אזוי .א בית טענות און צו וועמען באציעט ער זיך? פון א דין תורה האט זיך די לעצטערע יארן
דין איז נישט קיין פלאץ פאר קריגערייען און געטוישט און איז נישט ווי אזוי ס'איז געווען
"דער דעברעצינער רב איז געווען גאר
מ'קומט זיך נישט דארט שלאגן. שטארק אין דין תורה ביז סוף ימיו .איך בין אמאל?
"עס זענען פארהאן שווערע מענטשן אין פערזענליך געזעסן הונדערטער מאל מיט'ן
יעדן פעלד ,אבער דאס האט נישט מיט זיין א דעברעצינער רב אלס בורר און אלס דיין .איך "ניין ,עס איז נישט אמת .די משנה זאגט
טוען צי נישט .ס'זענען פארהאן מענטשן וואס בין כמעט געווען דער דיין קבוע ביי זיין בית דין. שוין "זה בורר לו אחד וזה בורר לו אחד" און אזוי
בייזערן זיך פונקט אזוי ווען יענער שניידט אים ביי ניין און ניינציג פראצענט פעלער בין איך ווערט געברענגט אין שו"ת הרמ"א און שו"ת
געווען דער וואס האט אפגעשריבן דעם פסק מהר"ם אלשקר און פילע נאך פון די פריערדיגע
מיט מיין כתב יד .ער פלעגט מיר זאגן :איר האט פוסקים ,אז די בעלי דינים נעמען מיט זיך א
א גוטן שריפט ,זייט מוחל און שרייבט מיר דעם
טוען וואס זאל מהפך זיין בזכותם.
פסק. "אינדערהיים זענען געווען גרויסע דיני תורה
"די דיני תורה ביים דעברעצינער רב זענען ווי מ'האט זיך געקריגט איבער א רבנות שטעלע
געווען פון זעלבן קאליבער פונקט ווי אונזערע צי א שחיטה פאזיציע אין וועלכע גדולים וטובים
דיני תורה ,מיט'ן זעלבן אלגעמיינעם סיסטעם זענען געווען פארמישט און האבן גענומען
אן קיין שום שינויים ,און מ'דארף וויסן צו וואס צדדים לכאן ולכאן .דיני תורה וואס האבן זיך
ער באציעט זיך .ס'שווער אנצוצייגן וועמען געצויגן פאר לאנגע חדשים און יארן ,און האבן
ער מיינט און אויף וואס זיין ביקורת פאלט. פארקערפערט אין זיך גרויסע קאנפליקטן .שאל
עס וואלט זיך געזאגט אז ער באציעט זיך צו אביך ויגדך זקניך ויאמרו לך איבער פארצווייגטע
איזולירטע פעלער וואו ער האט געהאלטן אז די דיני תורה פונדערהיים וואס האבן בשעתם
דיני תורה זענען שלא ביושר ובצדק ,אבער עס
קען קלאר נישט אויסגעטייטשט ווערן אלס א גערודערט תבל ומלואה.
"די אילוזיע כאילו אמאל איז דער דיין
פארדאמונג אויף דעם גאנצן הלך ילך. געזעסן פארשלייערט אין א טלית און אזוי
"דער דעברעצינער רב אליין האט געהאט גע'פסקנ'ט איינס צוויי איז א טעות וואס קומט
נאנטע באציאונגען מיט אלע גדולי הרבנים וואס פון די מעשה ביכלעך ,און האט נישט קיין שום
זענען געזעסן על כס משפט און זיך קעגנזייטיג שייכות מיט'ן מציאות .עס איז אפילו נישט
רעספעקטירט איינער דעם אנדערן .איך אויסגעהאלטן אזוי צו פירן א דין תורה און
געדענק ווי איך בין אמאל געווען ביי א גט ווען מ'קען זיך אזוי נישט דערגרינטעווען צום אמת.
עס האט זיך געמאכט א שאלה איבער וויאזוי אזא צוגאנג נעמט זיך פון אן אידעאליסטישן
מ'לייגט אויס א ספעציפישן נאמען און דער בליק אבער מיט'ן אמת צי מיט היסטאריע האט
דעברעצינער רב האט אויפ'ן פלאץ אנגעקלינגען
דעם טשאקאווער רב פרעגן וויאזוי מ'שרייבט עס נישט קיין שייכות.
"הגאון רבי משה פיינשטיין זצ"ל פלעגט
בדוקא שטרענג אריינקוקן אין פנים פונעם בעל
דין .ער האט געהאלטן אז דערמיט וועט ער
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 62 געקליבענע ארטיקלעך פרשת שופטים תשע"ה 48
דערפאר .אבער איז דאס א געווענליכער דאס שטיבל פון דעם גאון פון וואנעט עס זענען שוין ארויסגעקומען טויזנטער פסקים ובירורים
דענטיסט? געוויס נישט.
איינער אריין אין דער ליניע ביים דרייוון א קאר ...דאס
"פון טון אזויפיל יאר אין דיני ממונות ווערט האט בשוגג זענען קריגערישע מענטשן בטבע ,וואס האבן
מען ממש משעובד צו יושר און צדק און קעמפן "איבערגעלאזט" צו אפט אן איבער-רעקאציע צו סיטואציעס...
פאר וואס מ'האלט אז ס'איז אויפריכטיג .עס איז א זעקל .איינער א טוען מיינט אבער נישט אז ער דארף זיך
ווי מ'זאל באשטעלן ביי א מאלער א נישט שיינע פון די רבנים קריגן .מ'מעג האבן חילוקי דעות ,אבער מ'דארף
האבן זיך אלעמאל בלייבן רעספעקטפול און זיך פירן
בילד .ער קען נישט אפילו ער וויל. גענומען די מי
"מ'זאגט אויף א געוויסן גדול ווי ער איז אונטערצוזוכן בכבוד הזולת.
געגאנגען באאבאכטן א קונצן-מאכער וועלכער דעם זעקל און "צומאל מאכט זיך א מתחיל וואס ער מיינט
האט שפאצירט אויף א דינעם שטריק אין געטראפן א ער דארף זיך קריגן און פירן מערכות און דאס
דער לופטן ,זאגנדיג אז ער נעמט ארויס דעם לויפנדע טעיפ איז א חלק פון זיין אויפגאבע .אזא איינער
מוסר השכל ווי כאטש דער מענטש האט רעקארדער... וועט געווענליך נישט מאריך ימים זיין אויף זיין
מסתמא אויך זייטיגע אינטערעסן ,איז אבער פאזיציע ווייל מ'קען נישט אזוי אנגיין ,אדער
בשעת ער טוט זיין קונץ טראכט ער נישט פון וועט ער שנעל געוואויר ווערן אז לא זו הדרך".
גארנישט אויף דער וועלט נאר וויאזוי דאס
אויסצופירן מיט'ן גרעסטן שלימות ,ווייל אן די מ'הערט פון מענטשן געשיכטעס כאילו א
פולסטע קאנצענטראציע קען ער אין איין מינוט טוען וועט זיך אמאל לאזן אויסקויפן דורך
דעם צווייטן צד ,אדער מאכן א שלאבערישע
אראפפאלן און זיך שפאלטן דעם קאפ. ארבעט טאמער יענער טראגט אן מער געלט.
"דאס זעלבע קען מען זאגן בדידן ,מ'ווערט איז דאס א קאנספיראציע אדער קומט דאס
ממש געבינדן און אדיקטירט צום אמת ,דאס
טוט מען ,דאס איז דער חיות ,און אין דעם פאר אין רעאליטעט?
לייגט מען אריין אומערמידליכע כוחות ,און
ווי יעדע זאך וואס א מענטש טוט פאר לאנגע "געווענליך איז עס הוילע קאנספיראציע
יארן ווערט עס א טייל פון דעם מענטש .מ'קען טעאריעס.
זאגן אז כמעט וואס מ'איז 'משוגע לאותו
דבר' צו געבן פאר א בעל דין אן אויפריכטיגע "דער כלל איז אז רמאים זענען אלעמאל
באהאנדלונג ,און מ'וועט נישט גיין קעגן דעם פארהאן .מענטשן זאגן אז דער דענטיסט מאכט
יושר לפי ראות עיני הדיין פאר כל חללי דעלמא. בדוקא א לאך אין די ציין כדי דערנאך צו האבן
אזעלכע זאכן ווי מאכן געשעפטן אונטער'ן טיש וואס צו פאררעכטן און קענען ווערן באצאלט
פאר געלטגייציגקייט זענען סתם פאנטאזיעס
און קומט נישט אין באטראכט.
"דאס מציאות אין בית דין שטיבל איז דאס
זעלבע מציאות ווי אין א צווייטן הינזיכט .אויב
איז מען א שווינדלער ,א פאפער און א בלתי-
מיהמנ'דיגער מענטש וועט זיך עס זייער שנעל
ארויסצייגן .מ'קען נישט עקזיסטירן פאר א
לאנגע צייט נאר טאמער מ'זוכט אמת'דיג צדק
און יוסטיץ".
וואס איז די הויפט אויפגאבע פון א טוען רבני?
מעג ער מאכן פשט'לעך און דריידלעך צו
גערעכט מאכן זיין צד?
"עס איז פארהאן א יסודות'דיגע טעות וואס
מענטשן מיינען ,כאילו דער טוען איז "מיין"
ווארטזאגער ,און איך באצאל אים ער זאל מיך
פארטרעטן .עס איז ווייט נישט אזוי .א טוען איז
איינער וואס איז בלויז מהפך בזכותו של הבעל
דין און קעמפט פאר די יושר'דיגע צדדים פון
יענעמ'ס צד.
"א בעל דין קען מיך נישט אויסשטעלן
און איך בין נישט זיין ספאוקסמען ,ווייל דער
פרשת שופטים תשע"ה 49 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 63 געקליבענע ארטיקלעך
הערליכן סדר דבר דבר על אופניו. ברי עדיף!
אינעם לעצטן באנד פון "הברי והשמא" פארנעמט א מערקבארן ארט אן אריינבליק אין די באקאנטע ספרים
די באקאנטע תשובה איבער ירושה אויף רבנות און שררה ,א מאסיוו- פונעם גאון ,שו"ת "הברי והשמא" און
ארומנעמענדער הלכה-ווערק וואס קומט אויסגעשפרייט איבער עטליכע ס' "כל בו" להלכות עירובין
הונדערט זייטן .דער גאון לאזט זיך אריין לעומקו ולרחבו פון די פילצאליגע
פרטים פון דער סוגיא ,און צענעמט עס מיט היקף נפלא און אן אריכות דער גאון האט געהאט די זכי' צו מזכה זיין כלל ישראל מיט א רייע
ספרים וועלכע זענען שטארק בארימט אינעם עולם התורה און שטייען
וואס מאכט שטוינען. ארויס פון אויבערשטן שטייסל פון היינטיגע מחברי ספרים ,אנגעהויבן נאך
מיר פרעגן דעם גאון וואס האט אים באוואויגן אפצושרייבן און לאזן מיט יארן צוריק מיט'ן ארויסגעבן לאור עולם דעם "כל בו" אויף הלכות
רשויות ועירובין ,וואס האט שוין זינט דעמאלט זוכה געווען צו א צווייטן
דרוקן די תשובה וואס בארירט אזא האקעלע און סענסיטיווע טעמע: באנד .די ספרי כל בו זענען שטארק פאפולער און זענען דורכאויס די יארן
"די שאלות זענען נישט היינט געבוירן געווארן און זענען שוין געווען פארוואנדלט געווארן אלס "ספרי יסוד" ווען עס קומט צו הלכות עירובין
נוגע בעבר להלכה ולמעשה ,א טייל פון די חידושים האב איך שוין מברר להלכה למעשה ,און זענען שוין פאקטיש איבערגעדרוקט געווארן עטליכע
געווען מיט יארן צוריק און ליגט ביי מיר אפגעשריבן מקדמת דנא.
געוויס וועלן די הלכות נוגע זיין בעתיד אויך ,דעריבער איז נישט מער ווי מאל ,און אפילו איבערגעזעצט געווארן אויף אנדערע שפראכן.
רעכטפארטיג צו מברר זיין די סוגיא ולאוקמי גירסא אליבא דהילכתא, הלכות עירובין איז פון די שווערסטע מקצועות
בפרט וואס על פי רוב ווערן די הלכה-טעמעס בארירט מיט א נייעם ליכט בתורה און צו שרייבן א ספר אין הלכות עירובין איז
און פרישן צוגאנג ,בבחינת אומר הבא מן החודש ,אין גרויס טייל פון א ווייט נישט קיין לייכטע אונטערנעמונג און פאדערט
א יגיעה עצומה פון לאנגע יארן .מיר פרעגן דעם רב
פרישן קוק ווינקל ,ווי חז"ל לערנען אונז אין בית המדרש בלא חידוש. וויאזוי ער איז אנגעקומען צו פארקירעווען זיין פאקוס
"נאך א סיבה איז טאקע מ'זאל זען די הלכה'דיגע נימוקים פון דער פון זיין עולם הבא מסכתא ,מסכת דיני ממונות ,און
שאלה און וויאזוי בית דין איז צוגעקומען צו זייער מסקנות'דיגן פסק זיך אריינצוטון אין די נושאים פון רשויות און עירובין,
הלכה .אויך זעט מען ווי קאמפליצירט און פארצווייגט די שאלות זענען, שרייבנדיג ספרים אויף דער סוגיא עמוקה?
און פארוואס דאס האט זיך געקענט אזוי פארציען "אה ,דאס איז שוין געווען תורה לשמה...
"אין ארץ ישראל איז עס ווייט נישט געווען אזוי
ביז צום ענדגיליטיגן פסק דין". נוגע צו טון דערין להלכה למעשה ,אבער נאכ'ן זיך
די תשובה איז נישט קיין בן יחיד אינעם ספר, אריבערציען קיין אמעריקע ,צוקוקנדיג דעם מצב
נאר איינס פון עשרה מאמרים בהלכה איבער העירובין אין די קאנטריס האב איך באשלאסן זיך
פארצווייגטע סוגיות .צווישן אנדערע לומד'ישע אריינצולייגן אין דער מקצוע חמורה לארכה ולרחבה,
תשובות ערשיינט א תשובה בעיניני עירובין וואו און פון דעם איז צושטאנד געקומען דעם "כל בו"
דער רב בארירט די שאלה איבער עשיית עירובין אין חיבור".
ברוקלין ,און איז נוטה להחמיר ,וכלשונו סוף סימן ג' דער "כל בו" איז ווייט נישט דער איינציגער
נאך א לענגערן דיון בהלכה" :ונכון שירא שמים לא חיבור פונעם גאון .נאך מיט פילע יארן צוריק האט ער
יטלטל בברוקלין". געלאזט דרוקן דעם ערשטן באנד "הברי והשמא" ,א ליקוט פון טיפזיניגע
נאך א מערקווירדיגער תשובה איז איבער תשובות און בירורים בהלכה ,וואס קומט באקרוינט מיט הערליכע הסכמות
די שאלה פון נוצן פרעש-ווייפס איבער שבת, פון גדולי דור העבר ,א שטייגער ווי הגאון בעל מנחת יצחק זצ"ל; רמ"א
אדרעסירט צו הגאון רבי שמואל יהודה זילבער פריינד זצ"ל; רי"מ דושינסקיא זצ"ל ,בעל אבן ישראל זצ"ל; רבי בנימין
שליט"א ,דומ"ץ אמונת ישראל ,וואו דער רב איז אבראמאוויטש זצ"ל; בעל ויחי יוסף זצ"ל; בעל אגרות משה זצ"ל; בעל באר
משה מדעבערצין זצ"ל; און בעל שבט הלוי זצ"ל ,וועלכע שפארן נישט קיין
אוחז בכוחא דהתירא דעדיף און איז מתיר בשפי. לויב ווערטער אויף דעם יונגען עילוי און אויפגייענדן שטערן בעולם התורה,
דער גאון שמועסט אויס פאר אונז ,אז ווען און מ'זעט די געוואלדיגע הערצה דער גאון האט גענאסן בעיני גדולי הדור
עס קומט צו א שאלה להלכה דארף מען קענען נאך אין די יונגע יארן .גאנץ לעצטנס האט רבי זלמן געלאזט דרוקן דעם
אימפלימענטירן די צדדי שאלה לויט'ן היינטיגן צווייטן באנד "הברי והשמא" ,וואס איז ווידעראמאל פול מזן אל זן מיט
מציאות ,און נישט גרייזיג מדמה זיין מילתא למילתא וואס זענען אין אמת'ן
טיפזיניגע לענגערע תשובות אויף א רייע שווערע מקצועות בתורה.
אפגעריקט כרחוק מזרח למערב פון א הלכה'דיגן שטאנדפונקט. א בליק אריין אין די ספרי הברי והשמא טוט באלד אנצייגן אז דא
דא איז נישט דער ארט אויסצושמועסן אלע הלכה'דיגע נימוקים וואס האנדלט זיך נישט פון נאך א תשובה ספר ,ס'דערקענט זיך איר אייגנארטיגע
דער רב האט אונז ערקלערט ,אבער אין איין ווארט איז דער געדאנק ,אז מהות און ברייטער צוגאנגע בדבר ה' זו הלכה ,ווי שווערע סוגיות ווערן
פרעש-ווייפס איז נישט די זעלבע שאלה ווי אפווישן מיט א נאסע שמאטע, דורכגעטון מיט א געוואלדיגן עמקות און בקיאות ,און אלץ מסודר מיט א
און צוליב וואס מ'ווארפט עס אוועק איז נישט שייך דערביי קיין ליבון ,אויך
דער איסור סחיטה איז דוקא למשקין ,ווידעראום ביי פרעש-ווייפס ווערט
קיין משקה נישט פאבריצירט.
דער רב באטאנט אז איבער דער נושא איז שוין אסאך געשריבן דורך
פוסקי זמנינו אבער ער האט זיך בעיקר פרובירט צו באציען צו די מקומות
שלא דשו בה רבים ,און זענען נאכנישט גענוג נתלבן ונתברר געווארן בין
כותלי ביהמ"ד.
אויף דער פראגע פארוואס עס האט גענומען פינף און דרייסיג יאר פון
איין באנד צום אנדערן ,זאגט דער רב:
"עס איז באקאנט דאס ווארט פונעם צאנזער רב אז אין דער יוגנט
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 64 געקליבענע ארטיקלעך פרשת שופטים תשע"ה 50
"פון טון אזויפיל יאר אין דיני
ממונות ווערט מען ממש
משעובד צו יושר און צדק און
קעמפן פאר וואס מ'האלט אז
ס'איז אויפריכטיג".
מענטש אליין ווייסט אפט נישט וואס ער רעדט ,און ווי די וועלט זאגט ,א מענטש וואס
נוצט זיך אלס זיין לאיער האט א נארישן לאיער...
"א טוען דרייט נישט מיט'ן צונג ,ער איז נישט קיין דעבאטירער ,ער דארף קענען
ארויסברענגען יענעמס טענות און אויפכאפן די רעכטן פונעם בעל דין און דאס
פארשטעלן פאר'ן בית דין.
"די גמרא זאגט אין בבא מציעא דף ק"ז ע"ב אז האוכל פת שחרית איז זוכה בדין.
דאס מיינט ער קען בעסער ליגנט זאגן? ווי רש"י ערקלערט דארט מיינט דאס ,אז
וויבאלד ער האט געגעסן צו דער זעט און ער איז רואיגער ,קען ער בעסער קלארער
און שארפער ארויסקומען מיט זיינע טענות און דערמיט מהפך זיין דעם דין לזכותו".
וואס טוט מען מיט א בעל דין וואס האט נישט מורא פון דעם מדבר שקר תרחק? האט ער געוואלט מתקן זיין די גאנצע וועלט ,און
אויף דער עלטער האט ער געהאפט הלואי ער
"א דין תורה איז געווענליך נישט דער אמת ווערסוס דעם שקר ,מ'האנדלט נישט וועט אויפטון אויף זיך אליין .דרוקן א ספר איז
מיט קיין ליגנער און באטריגער .עס איז קיינמאל נישט אז איין צד איז דער אמת און א הארעוואניע ,און אז מ'קומט אויף די עלטערע
דער יושר און דער צווייטער צד דער גנב און שקרן .בית דין קען זייער שנעל אויפקומען יארן ,נעמט מען אין אכט ,אז טאמער וועט עס
אויפטון אפילו פאר איין איד האט זיך עס שוין
אויף דעם וואס זאגט ליגנט און דער האט נישט קיין גרויסע אויסזיכטן.
"ניין און ניינציג פראצענט פעלער זענען נארמאלע פראפעסיאנעלע ביזנעסלייט, געלוינט".
נישט קיין שקרנים און חמסנים .דער דין תורה וועט זיך באציען איבער דקות'דיגע
צדדים לכאן ולכאן און מ'דארף מברר זיין די הלכה על כל פרט ופרט .אין רוב פעלער
וועט מען נישט קענען אויסרעכענען וואס דער שליש גייט פסק'ען ,דאס הייסט אז
מ'רעדט פון פארפלאנטערטע נושאים וואס מ'זעט נישט דעם סוף פסוק און מ'ווייסט
נישט פון פאראויס דעם ענדגילטיגן פסק.
"אין פאקט ,רוב דיני תורה זאג איך אפ .טאמער איך האלט אז יענער איז נישט
פרשת שופטים תשע"ה 51 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 65 געקליבענע ארטיקלעך
פארשלאגן ,טאמער איך האלט אז דאס איז דער
יושר .צופרידנשטעלן דעם בעל דין איז קיינמאל
נישט מיין העכסטער פריאריטעט.
"למשל ,ס'דא אמאל וואס בית דין טראגט
אן א פשרה פאר'ן צווייטן צד עפעס וואס יענער
איז בכלל נישט אינטערעסירט ,א ביישפיל א בר
מצרא דין תורה ,דער שכן קומט מיט א טענה אז
מ'דארף אים פארקויפן דאס הויז ווי איידער פאר
א צווייטן ,און בית דין טראגט אים אן צוואנציג
אלפים אלס אפטריט געלט.
"יענער איז נישט אינטערסירט אין קיין
געלט .פארקערט גאר ,ער וויל נישט אויסזען ווי
א גאלד-גרובער וואס זוכט צו לייזן א דאלאר,
אזא איינעם וועל איך געבן א בעסערע פשרה,
א ביישפיל יענער זאל זיך אויסנעמען אז מ'וועט
אים נישט פארבויען די פענסטער וכדו' ,וואס
איז אמאל פיל שווערער פאר מיין צד נאכצוגעבן
ווי צואווארפן אפאר דאלאר".
איז דא אמאל וואס איר פארשיקט בעלי דינים "א טוען דרייט נישט מיט'ן צונג,
אז זייער ארט איז נישט ביי א דין תורה? ער איז נישט קיין דעבאטירער,
ער דארף קענען ארויסברענגען
"דאס מאכט זיך גאר אפט .בית דין איז יענעמס טענות און אויפכאפן די
נישט דער אדרעס פאר יעדן סארט פראבלעם. רעכטן פונעם בעל דין און דאס
א מענטש דארף וויסן ווען ער קומט צו בית דין,
פארשטעלן פאר בי"ד"
וואס וויל ער פון בית דין?
"בית דין איז זייער געענגט אין אפציעס מיט נישט גערעכט למחצה לשליש ולרביע און איר גערעכט ,אדער די מעשה שטימט נישט ,ער
וויפיל זיי קענען העלפן א מענטש .עס קומען גייט קעגן זיינע אינטערעסן? האט נישט קיין איבערצייגונג אויף זיין געשיכטע,
אריין צוויי שותפים און זיי קריגן זיך ,ניטאמאל ס'פעלט הענט און פיס ,וועל איך אויף קיין פאל
ווייסן זיי איבער וואס מ'קריגט זיך ,און מ'לויפט "ווי געזאגט נעם איך אן גאר א קליינע נישט פארטרעטן דעם צד .איך נעם אן אפשר
צו דין תורה .זיי זענען נאאיוו ,מיט וואס קען פראצענט פון פארגעשלאגענע דיני תורה, דרייסיג פראצענט פון קעיסעס וואס מ'טראגט
זיי בית דין העלפן? בית דין קען זיך נישט קריגן דעריבער וועט זיך געווענליך נישט מאכן
פאר דיר ,און בית דין קען נישט מפשר זיין .בית מיר אן".
דין קען דיר נישט הייסן פארקויפן און בית דין אזעלכע פעלער.
קען דיר נישט זאגן פאר וויפיל צו פארקויפן .בית "נאר וואס יא ,צומאל וועל איך שטופן קומט אמאל אויס דורכאויס א דין תורה וואס
דין קען זאגן איין זאך ,גוד או אגוד ,צעטייל דיך א פשרה און אוועקגעבן פאר'ן אנדערן בעל איר באררעכנט זיך אז אייער בעל דין איז
אדער קויף אויס דיין שותף .ווילסטו דאס? רוב דין אפילו מער פון וויפיל דער שליש זאל
מאל ווילן נישט די שותפים זיך צעטיילן ,אבער
וואס זיי ווילן יא ווייסן זיי אויך נישט...
"דאס זעלבע ווען א פארפאלק קומט צו בית
דין .ס'גייט א פייער פון מחלוקת ,מען וויל בית
דין זאל פסק'ען .אפשר זאגט איר מיר ,טייערע
פארפאלק ,אויף וואס זאל בית דין פסק'ען?...
בית דין איז נישט קיין שלום-בית מאכער און איז
נישט דאס ארט וואו אויסצוגיסן אלע געפעכטן.
בית דין קען טון פאר אייך איין זאך ,מסדר זיין א
גט .איז דאס וואס איר ווילט?
"גאר אפט ווען א בעל דין קומט אריין
צו מיר אין אפיס דארף איך פשוט ווערן זיין
פסיכאלאג און אים אויסקלארן וואו ער שטייט
אויף דער וועלט און וואס זענען זיינע אפציעס.
"נאך א נקודה :בית דין שליסט נישט קיין
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 66 געקליבענע ארטיקלעך פרשת שופטים תשע"ה 52
"איך האב אמאל געהאט א מעשה אז צוויי א קאסטבארע שפיל ,דעריבער זוכט מען פראבלעמען מיט קיין שטיקלעך און חכמה'לעך.
ליטווישע אידן האבן אריינגעשריבן אין א שטר געווענליך דאס אויסצומיידן. די וועלט פארציילט א מעשה ווי א אידענע איז
אז אין פאל פון א סכסוך זאל מען אנפרעגן געקומען זיך גט'ן און דער רב האט געבעטן א
ביי הגאון רבי חיים קנייבסקי שליט"א און ער "אז א איד גייט דאהי צו דין תורה איז עס גרויסן סכום פאר פסק געלט ,האט די פרוי
זאל פסק'ען .אזא שטר האט נישט קיין זין, אן אויסגערעכנטער ביזנעס באשלוס .ער דארף געזאגט ,פאר אזא פרייז זאל זיך דער רב גט'ן...
ווייל וויפיל צייט קען דען און וועט דען דער נעמען אין באטראכט זיינע שאנסן צו געווינען, דאס זענען שיינע מעשיות ,אבער ס'פאסירט
גדול מקדיש זיין זיך אריינצולאזן אין די פרטי איבער וואס ער קריגט זיך ,און צי ס'לוינט זיך נישט אין רעאליטעט .בית דין קען קיינעם נישט
פרטים פון א קאמפליצירטער ביזנעס סכסוך? די קאסטן .עס איז נישט קיין מחלוקה לשם איבערקלוגן ,און בית דין וועט נישט איבערקלוגן
דאס זענען נישט קיין יא און ניין שאלות ,נאר מחלוקה ,סתם יענעם "צוצופיקסן" ,נאר א דיין שותף ,ער איז פונקט אזא געריבענער סוחר
פארפלאנטערטע שאלות וואס מ'דארף ווידמען ביזנעס שריט וואס ווערט גרינטליך אנאליזירט
דערפאר אסאך צייט ביז מ'קען אויפקומען מיט פון אלע זייטן צי ס'לוינט זיך אריינצולאזן דערין. ווי דיר".
"נאך א ריזן חילוק איז דער פאקט אז דארט
דעם קלארן דבר הלכה. זענען די רבנים מער באהאוונט מיט די ארטיגע וואס איז די גרעסטע סומע וואס איר געדענקט
פארקערט פאסירט אפטער .הערשט געזעצן און רעכענען זיך פיל מער דערמיט ווען אז א דין תורה זאל זיך האנדלען?
לעצטנס האב איך געהאט א דרייסיג מיליאן עס קומט צו פסקע'ן .די רבנים פון די עדה
דאלארדיגע דין תורה וואס מ'האט געברענגט החרדית למשל ווייסן פינקטליך וואו "רענט "די חרד'ישע ביזנעס וועלט איז היינט ריזיג
פון ארץ ישראל קיין אמעריקע ,צוליב וואס קאנטראל" שטייט און וועלן דאס נוצן להלכה גרויס און עס מאכט זיך דיני תורה וואס ציען
טייל ביזנעס שותפים זענען געווען היזיגע למעשה .מ'קען זען אין תשובות מנחת יצחק
ווי ער רעכנט זיך אין זיינע פסקים מיט רענט אריין אין שווערע מיליאנען דאלארן.
אמעריקאנער". "דער כלל איז אבער ,ווען מ'רעדט נאך
קאנטראל. פון ספעציפישע געלטער באדייט דאס אז עס
ביי א משא ומתן פון דיינים. "דאס זעלבע זענען די לאיערס בעסער האנדלט זיך פון א קליינעם דין תורה ,צען מיליאן
ווערט געזען פון ר .צו ל :.טארטיקובער רב באהאוונט מיט דער הלכה און ס'הערשט א דאלאר ,פופצן מיליאן דאלאר ,מ'קריגט זיך אויף
שליט"א ,טשאקאווער רב שליט״א און הרב גראוס פארשטענדעניש צווישן די צוויי ספעקטרומען. קעש .די וועלט זאגט ,אז מ'ווייסט ווי אלט מ'איז
א לאיער וועט זיכער מאכן אז א הסכם זאל זיין איז א סימן אז מ'איז נאך א יונגל ...די גרויסע
"גאר אפט אויסגעהאלטן להלכה און א רב וועט זיך שטארק דיני תורה רעדן זיך פון ריזיגע פירמעס וואס
ווען א בעל דין רעכענען מיט די געזעצליכע פארשריפטן .נישט זייער ווערד איז פיל מער ווי די בלויזע נכסים .די
קומט אריין צו צוליב דינא דמלכותא ,נאר ווייל דעתן של אדם ברענד ,דער עתיד ,די פראפערטיס .וויפיל איז
מיר אין אפיס אין יעדן הסכם איז באזירט לויט דעם געזעץ, ווערד גוגל אדער עפל קאמפאניס? קען מען דען
דארף איך און אויף דעם איז באזירט א קאנטראקט. דאס שאצן?""
פשוט ווערן זיין "בכלל קענען די ארטיגע רבנים אביסל
פסיכאלאג און בעסער די ממונות'דיגע מילי דעלמא .א תלמיד הא לן והא להו
ואויאםו אעוירסשקלטייארטן חכם קען ליינען א קאנטראקט ,מ'קען בעסער
ליינען און שרייבן ,מ'פארשטייט בעסער די זיצנדיג ביי דיני תורה איבער צוויי קאנטינענטן,
אויף דער געזעצליכע טערמינען און עס הערשט א וואס זענען די פונדאמענטאלע דיפערענצן
וועלט און וואס הארמאניע און א שפראך צווישן די הלכה'דיגע צווישן די דיני תורה אין ארץ ישראל און
זענען זיינע און געזעצליכע וועלטן. אמעריקע?
אפציעס "נאך א יסודות'דיגע חילוק צווישן אמעריקע
און ארץ ישראל :דארט קריגט מען זיך אויף "דער ערשטער חילוק איז אז אין ארץ
קלייניגקייטן ,א מעקלעריי אויף א דירה איז ישראל זענען די דיני תורה אומזיסט! עס קאסט
שוין א גרויסע דין תורה ...און די קליינע דיני נישט קיין געלט זיך צו קריגן מיט'ן שכן ,ביזנעס
תורה זענען איבער נזקי שכנים ,ווי פארבויען א
פענסטער וכדו' ,אדער ווי דאס ווערטל לויטעט, שותף ,אדער געוועזענעם מחותן...
דער שטריק צו הענגען טריקענען די וועש... "דאס ,אז דיני תורה קאסטן נישט ,מאכט
ווידעראום דאהי רעדט מען פון ערנסטע דיני שוין א הימל-און-ערד חילוק ,ווייל אז ס'איז
תורה איבער שווערע הונדערטער מיליאנען בחנם איז דאך אן עבירה זיך נישט צו קריגן...
איר זענט אמאל געווען אין דער קיך פון ביהמ"ד
דאלארן". שומרי שבת? די אידן וואס עסן נעבעך פאר
אומזיסט זענען אפט פעש ,ווייל אויב ס'איז
זענען פארהאן ביזנעסלייט וואס וועלן מאיזה
סיבה שהיא אריבערטראגן דיני תורה פון אומזיסט נעמט מען טאפלט...
"דאס זעלבע אין ארץ ישראל ,וויבאלד
אמעריקע קיין ארץ ישראל? ס'איז אומזיסט זענען פארהאן פיל מער דיני
תורה ווי דאהי און כמעט וואס איז אין לדבר
"אלעס קען זיך מאכן אבער ס'איז נישט קיין סוף .ווידעראום אין אמעריקע איז א דין תורה
אפטע ערשיינונוג.
פרשת שופטים תשע"ה 53 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 67 געקליבענע ארטיקלעך
אבער אין דעם איז נישטא קיין קפיצת הדרך. ערנסטקייט. ניין און ניינציג
דער פראבלעם איז מיט א יונגערמאן וואס האט אויף דעם איז דער תירוץ ,קלאר אז נישט. פראצענט
נישט קיין געדולד אויסצואווארטן .גלייך פון מ'קען נישט אנצייגן אז די ארץ ישראל'דיגע
כולל וויל ער שוין זיין גאב"ד – אפילו ראב"ד רבנים זאלן זיך בעסער אריינלייגן אין די שאלות פעלער זענען
איז אים נישט גענוג .ער מאכט זיך א לעטערהעד נארמאלע
ווי די היזיגע רבנים.
און ער איז שוין א גאנצע מציאות... "די איבערגעטריבענע רעספעקט וואס פרביאזפנעעססילאיינטע,לע
"אין פראקטיק נעמט דאס אריין אריין א מענטשן האבן צומאל קיין ארץ ישראל קומט נישט קיין
הקפה פון פארשידענע פאכן .מ'דארף קענען נישט דוקא פון אן אביעקטיוון בליק .דאהי איז שקרנים און
ענגליש ,מ'דארף קענען רעכענען ,מ'דארף קענען פארהאן פונקט אזעלכע תלמידי חכמים לעניני חמסנים.
אביסל קאמפיוטערס ,אביסל געזעץ ,מ'קען ממונות .נאר וואזשע דען ,די ארץ ישראל'דיגע
האבן אזא חן ...א שטייגער ווי מענטשן טראכטן
נישט זיין קיין בטלן. אויב יענער איז אן ארץ ישראל איד ,מסתמא
"צו מצליח זיין אין סיי וועלכן הינזיכט מוז ער קענען ליינען הענט ...געוויס קען ער
דארף מען וויסן אז עס איז נישט פארהאן קיין חכמת היד והפרצוף .ירושלים ברענגט ארויף
דרך קצרה .הצלחה קומט נאך הארעוואניע פון נאסטאלגישע געפילן .אבער דער מציאות איז
יארן לאנג .אין מיינע צייטן האט מען נאך זיבן אז עס זענען ב"ה איבעראל פארהאן תלמידי
אזייגער נישט געקענט טרעפן א מנין שחרית, חכמים ,און אולי טאקע אין ארץ ישראל מער
מ'האט געוואוסט אז אדם לעמל יולד און נאר בכמות ,אבער מ'קען נישט זאגן אז דער פעלד
אזוי זעט מען סוקסעס .א יונגערמאן וויל מצליח
זיין אין סיי וואס פאר א נושא ,דארף ער זיין פון דיני ממונות איז דארט שטערקער.
מסודר ,ער דארף וויסן צו וואס ער צילט ,און "דאס יא ,אין ארץ ישראל האט דער
מיט די ריכטיגע השתדלות וועט ער בעז"ה זען אפיציעלער בית דין א שטערקערע האפט לגבי
דעם לעגאלן סיסטעם ,עס איז אונטער די אויגן
א הצלחה". און קאנטראל פון די ממשלה .צום ביישפיל,
שטארקע ווערטער אויף וועלכע דער רב איז אויב א בית דין ווערט געכאפט ,חס ושלום,
דער פאסיגער ביישפיל פון א נאה מקיים ,און ווי מיט'ן נעמען שוחד ,ווערן די דיינים ארעסטירט
דער דעברעצינער רב דערמאנט אין דער הסכמה און אנגעקלאגט .און דאס אז עס איז אן
אויפ'ן הברי והשמא אז דער גאון שליט"א איז א ארגאניזירטע סיסטעם מיט גענויע פארשריפטן,
"סדרן ודייקן" ,צווישן די אלע אנדערע מעלות
ומדות נשגבות וואס ווערן דארט אויסגערעכנט. איז א מעלה".
היט דיין געלט, פון כולל יונגערמאן צומאל הערט מען פון מענטשן אז די וועלט
היט ד ָאס געזעץ צו טוען רבני פון דין תורה אין ארץ ישראל שטייט אויף א
העכערער ניווא און דער אלגעמיינער צוגאנג
איידער מיר געזעגענען זיך ,איז פארהאן נאך אז א כולל יונגערמאן אדער א בן תורה וויל איז מיט מער ערנסטקייט .איז דאס אמת,
עפעס וואס איר ווילט אדרעסירן? זיך משלים זיין בהוראה און ווערן א דיין לעניני
ממונות אדער א טוען רבני ,וויאזוי קען ער אדער יענעמ'ס גראז קוקט אויס גרינער?
"יא ,די ערשטע נקודה איז ,א איד דארף מצליח זיין בתורה און אין פראקטיק ,און צי
היטן אויף זיינע נכסים .אפילו לצדקה טאר מען וואלט איר צוגערעדט א יונגערמאן אנצונעמען "צו ענטפערן אזא שאלה מוז מען קודם
נישט געבן מער ווי א חומש .אין שלחן ערוך דעפינירן דאס ווארט 'ערנסטקייט'.
שטייט אז מ'טאר נישט בארגן אפילו פאר א א תורה'דיגע-קאריערע אין דעם פעלד?
תלמיד חכם ָאן א שטר און מ'איז עובר דערויף "איין פארעם פון ערנסטקייט איז ,אז דער
משום לפני עיוור לא תתן מכשול .אידיש "אודאי קען מען מצליח זיין און אוודאי קען דיין נעמט די שאלה ערנסט .ווי געזאגט זענען
געלט איז זייער א טייערע זאך און מ'דארף זיך מען מאכן פרנסה דערפון און נאך אלץ קענען רוב דיני תורה "גרויע-ערטער" שאלות .עס
פארבלייבן בין כותלי ביהמ"ד ,אבער נאר אויב זענען דא צדדים לכאן ולכאן און מ'דארף וויסן
באווארענען פון א שאדן. מ'טוט דאס ריכטיג אן מיט אן ערנסטקייט .אויב גענוי אונטער וועלכע כללים דער ספעיציפישער
"די צווייטע נקודה איז ,פונקט אזוי און איינער מיינט אז ס'איז אזא שיינע-אידשאפט ציור זאל פאלן .אז א רב נעמט ערנסט א דין
נאך מער פארלאנגט זיך א זהירות און שמירת און ער וויל דאס טון ווייל ער איז א רבניש קינד תורה ,מיינט עס אז ער וועט מיט אן ערנסטקייט
הגוף והנפש .הלכות מעקה איז נישט קיין הלכה און ער קען נישט טון עפעס אנדערש ,וועט ער דורכטון די שאלה ,זיך פארטיפן אין אלע צדדים
בין אדם למקום ,נאר בין אדם לחבירו .א איד און אלע פרטים און ווידמען דערפאר אסאך
האט אן אחריות אויף זיין וואוילזיין און אויף זיין זייער שווער מצליח זיין. צייט .דאס קען מען זען שטארק אין מנחת יצחק
חבר'ס וואוילזיין .אויספאלגן דאס געזעץ ביי פירן "קיינער ווערט נישט געבוירן דערמיט .ווען ווי יעדע שאלה ווערט גאר ערנסט צענומען און
א קאר איז נישט קיין גוי'שע זאך ,נאר מעיקרא איך בין דא אנגעקומען אהער קיין ניו יארק האב דיסקוטירט פון אלע קוק ווינקלען .דאס הייסט
דדינא .פירן א קאר מיט פאראנטווארטליכקייט איך נישט געקענט קיין ווארט ענגליש מער
ווי "טענק יו" .געוויס קען מען זיך צולערנען,
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 68 געקליבענע ארטיקלעך פרשת שופטים תשע"ה 54
נאך א לייכטן קלאּפ אויף דער טיר ווערט זי צומאל נאך א דין תורה וועלן ביידע צדדים זיין ברוגז ...בי"ד האט קיינעם נישט צופרידנגעשטעלט בית
געעפנט דורך חתנו כבנו ,הרב הגאון ,חכם וסופר, דין קען דאן ווערן דער ציל-ברעט צווישן צוויי ברוגז'דיגע בעלי דין ,קרח מכאן וקרח מכאן.
רבי ישעי' לייב וואקסמאן שליט"א
ישרות'דיגן פינאנציעלן לעבן ,צו פארפולקאמען מאות פאר די ווערדפולע שטונדן ...אבער אז איז א מצוה פון ונשמרתם מאוד לנפשותיכם.
דעם בכל דרכיך דעהו מיט'ן העכסטן שלימות דער זייגער האט זיך געגעבן א שאקל און געטון אדרבה ,מיר דארפן נאך מער מחמיר זיין ווי די
דאס געווענליכס ,ווייסן מיר אז עס איז געקומען אלגעמיינע פארשריפטן .אז מ'זעט יונגעלייט
און שכל טוב בעיני אלוקים ואדם. ווערן אפגעשטעלט אויפ'ן הייוועי פאר'ן פארן
מיר שטעלן זיך אויף גרייט צו גיין ,מיר די צייט פון "כך קבלנו שכר על הפרישה". שנעלער ווי ערלויבט איז עס א געוואלדיגער
געזעגענען זיך מיט א ברכת הדיוט אויף די מיר פארבלייבן מיט דעם גוטן טעם אין ווייטאג און געוויס א חילול ה' .עס איז חיוב בין
לעפצן ,אז דער גרויסער זכות פון "כל הדן דין מויל און ּפערזענליכע הנאה זיך צו באקענען אדם למקום און א חיוב בין אדם לחבירו זיך צו
אמת לאמיתו נעשה שותף להקב"ה במעשה פונדערנאנט מיט אזא געערטן ּפערזענליכקייט
בראשית" זאל באגלייטן דעם גאון שליט"א און זיין פילפארביגע לעבנס-געשיכטע ,און האלטן צום געזעץ אין יעדן הינזיכט".
למען יאריך ימים על ממלכתו ממלכת התורה, דערביי האבן מיר גרייט די מתנה טובה
און לעומתינו וואונטשט אונז דער גאון אן א אין פארעם פון אן אינהאלטסרייכן און עפילאג
ווארעמע און נוצבארע ברכה ,מיר זאלן האבן אינפארמאטיוון שמועס ,מלא מדע וחכמה ,און
די זכי' מפיץ צו זיין דעם דרך הישר ,ושתשרה דעם איזהו דרך שיבור לו האדם וואס יעדער קען מיר זענען נאך פארגאפט פון די דברי פי חכם
שכינה במעשה ידינו . געוויס ארויסנעמען וויאזוי זיך צו פירן על פי חן און די קוועלער פון אוצרות פון אינפארמאציע
דרך התורה והישרה ,מיט אן אויסגעהאלטענעם וואס האט זיך פאר אונז געעפענט .די עטליכע
שעות זענען געווען פאר אונז ווי א רייזע
__ אין קומענדיגן נומער אי״ה __ צוריקוועגס אין א צייט-מאשין ,פירנדיג צו
אזויפיל לאנגע יארן אין דער קאמּפליצירטער
ּפראקטישע אנווייזונגען און אומבאקאנטער וועלט פון משפט און דין
והבאת שלום בין אדם לחבירו .אבער די צייט
לייענט קומענדיגע וואך איבער פארשידענע ּפראקטישע אנווייזונגען וואס דער איז זיך פלינקערייט געלאפן פאראויס ,און אזוי
טוען רבני האט אונז איבערגעגעבן ,אפטע טעותים וואס סוחרים באגייען, אומבאמערקטערהייט זיך געגעבן א רוק מיט
פארנאכלעסיגקייטן וואס זענען מצוי אין עולם המסחר ,און עצות וויאזוי
צו האנדלען ריכטיג און פארמיידן פון אנקומען צו א דין תורה עטליכע שעה.
עס גלוסט אונז בכלל נישט צו פארלאזן דאס
באשיידן ספרים צימער פונעם רב שליט"א ,וואו
עס איז געווען א תענוג עליון יעדע מינוט פון די
קרוב צו פיר שעה מיר האבן דארט פארברענגט
— א בעל דין וואלט גרינג באצאלט צוועלף
פרשת שופטים תשע"ה 55 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 69 געקליבענע ארטיקלעך
ווטטאיסעיוקעאתיסר!טןם
דער בארימטער גאון און גדול הטוענים רבי זלמן
גראוס געט עצות און אנווייזונגען וויאזוי צו האנדלען
ריכטיג און פארמיידן פון אנקומען צו דין תורה
און ערקלערט פארשידענע טעותים וואס סוחרים
באגייען און סתם פארנאכלעסיגקייטן וואס זענען
מצוי אין עולם המסחר ///אל תלך בדרך אתם מנע
רגלך מנתיבתם!
הרב אליעזר ראזען
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 70 געקליבענע ארטיקלעך פרשת כי תצא תשע"ה 52
ידיש געלט איז זייער א טייער ארטיקל .חז"ל לערנען אונז אז "צדיקים ממונם חביב עליהם יותר מגופם" ,און יעדעס
יונגל ווייסט ווי יעקב אבינו האט איינגעשטעלט ביידע וועלטן צוריקצוברענגען די פכין קטנים.
ווען מיר האבן בארירט אין אונזער שמועס מיט דעם גאון און גדול הטוענים והבוררים רבי זלמן גראוס שליט"א
(אויספירליך באשריבן פאריגע וואך) די טעמע ווי אידיש געלט גייט לאיבוד ,איז קענטיג אויף דעם יחיד מומחה אז
ס'איז א נושא וואס עגבערט אים" .יעדעס אידיש ּפרוטה וואס גייט לטמיון איז א טראגעדיע פאר זיך וואס דארף
פארמיטן ווערן ",דרוקט ער זיך אויס.
מענטשן באנארישן זיך ,דער נאטירליכער רייץ פאר א גרינגן דאלאר ברענגט אז מ'זאל טון איבערגעאיילטע שריט
וואס מ'קען דערנאך שטארק באדויערן .מ'האנדלט נישט פארזיכטיג ,מ'מאכט נישט אויסגעהאלטענע קאנטראקטן,
מ'שליסט שותפות'ער אן קיין שום פלאן אויף ווייטער ,און פון דארט ביז צו א ווייטאגליכע און קאסטבארע דין תורהא
איז א קאצן שפרינג.
פון אזויפיל יארן אין בית-דין שטיבל דינט ער אלס ערשטהאנטיגער עדות ווי צופיל אידישע געלט ווערן פארלוירן צוליב פארנאכלעסיגקייט,
צופיל קריגערייען וואלטן פון פאראויס געקענט פארמיטן ווערן ,און צופיל עגמת נפש און הארץ עסענישן קומען בלויז פון לייכטזיניגיקייט ,ווייל
מ'ווייסט נישט וויאזוי צו האנדלען ריכטיג און זיך באווארענען פון פריער.
עס איז אלץ ביליגער און געזונטער צו זיין א חכם הרואה את הנולד .די לייכטזיניגקייט קאסט שפעטער אפ זייער טייער .מ'רייסט זיך די האר
פון קאפ און מ'שרייט וואו איז געווען מיין שכל ,אבער ס'איז שוין קיין סאך נישטא וואס צו טון .וויפיל בעסער וואלט געווען ווען מתחילה נעמט די
ריכטיגע באווארענונגען פון פאראויס ,נישט אריינצופאלן אין פלאנטער.
באלד אנהויב פון אונזער שמועס האבן מיר געשטעלט אלס הויפט ציל ארויסצוברענגען דעם "אל תמות כדרך שמת פלוני" און אויפפאדערן יונג
און אלט מיט אנווייזונגען און טיפס וויאזוי צו פארמיידן נישט אריינצופאלן אינעם צירקל פון געפעכטן און דיני תורה .רבי זלמן שליט"א האט אונז
נישט אנטוישט ,און אלס דער ריכטיגער "חכם כבעל נסיון" האט ער אונז געעפנט זאפאסן און אוצרות פון עצות און באווארענונגען וואס האבן זיך
ביי אים אנגעזאמלט אין לויף פון אן ערפארונג פון אזויפיל יארן.
דערויף .אויף וואס זענען די קנינים? וואס הייסט ס'ווערט בטל? מיט האאבןקאאנהטלרכאה'קדיטגןדאתורקףף
וואס ווערט בטל דעם קנין צום דריטן? א קנין אז יענער וועט נישט
פארקויפן? עס האט פשוט נישט קיין פשט .מ'דארף פארשטיין דעם יעדער מקח און יעדער קאנטראקט זאל מען זיך דורכרעדן מיט א
"דיל" און דאס אנדערש פארמולירן עס זאל האבן א הלכה'דיגן תוקף. תורה'דיגן אויטאריטעט אז עס זאל זיין אויסגעהאלטן לויט דער הלכה
און טאמער נישט... און זאל האבן א הלכה'דיגן כח.
די פעלד פון מסחר איז היינט זייער קאמפליצירט .אמאל האט
נאך א וויכטיגן פרט ווען עס קומט צו שרייבן א קאנטראקט, מען געקויפט א הויז מיט א בייטל געלט ,היינט קויפט מען מיט א
מ'דארף שרייבן דעם "אם לא" ,און טאמער נישט ,וואס איז יעצט? קאנטראקט .פונקט ווי יעדער פארשטייט אז מ'קען נישט נעמען צו
מ'האט געבראכן דעם קאנטראקט ,מ'האט זיך אויסגענומען אזוי און שרייבן א קאנטראקט א לאיער פון א צווייטע מדינה צי אפילו פון
א צווייטער שטאט ,אזוי אויך דארף מען וויסן אז א לאיער קען נאר
אזוי ,און יענער האט נישט געפאלגט ,ובכן? וואס געשעט יעצט? אויסשטעלן דעם קאנטראקט עס זאל זיין לעגאל בינדנד און עס זאל
שטעלט אייך פאר עס איז פארהאן א געזעץ אז מ'טאר נישט ספידן, שטימען מיט'ן געזעץ .ווידעראום מצד די דיני תורה קען נאך אלץ זיין
אבער דאס געזעץ זאגט נישט וואס ס'געשעט טאמער איינער וועט יא אז דער קאנטראקט איז גארנישט ווערד ,און אויב קומט מען אן צו א
פָארן אויף א שנעלן ספיד .אזא געזעץ איז גארנישט ווערד. דין תורה וועט דער קונה זיין א זיכערער פארלירער.
להבדיל ,אין דער לעגאלער וועלט ,איז יא דא אזא מושג ווי ביי גרעסערע קאנטראקטן דארף מען צושטעלן לויט די קנינים
"בריעטש אוו קאנטראקט" ,דאס אליין אז האסט געבראכן דעם און לויט די הלכה'דיגע אספעקטן .מ'דארף צופאסן די קנינים עס זאל
קאנטראקט איז שוין א פארברעך ,אבער אין א אידישן שטר מוז קלאר שטימען מיט דעם סארט געשעפט .פיל מאל וועט מען דארפן בכדי
דער מקח זאל האבן א תוקף מוזן אנדערש פארמולירן דעם מקח ,נישט
ארויסשטיין די קאנסעקווענצן.
יעדער קנין האט א תוקף פאר יעדן געשעפט.
אוישףריייעבדןאבונלטאעטר א משל ,שותפים נעמען זיך אויס אז דער צווייטער מעג נישט
פארקויפן זיין חלק פאר א דריטן מענטש ָאן זיין הסכמה ,און אויב
א שטר וואס איז נישט אונטערגעשריבן אויף יעדן בלעטל איז האסט פארקויפט ווערט בטל דער מקח און מ'מאכט צוואנציג קנינים
פרשת כי תצא תשע"ה 53 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 71 געקליבענע ארטיקלעך
וואו ער שטייט און וואס איז זיין ראלע אין דער ביזנעס .נו ,מיט גארנישט ווערד .איך זאג עס שוין פערציג יאר און אפילו רבנים מאכן
אזא צוגאנג ווי ווייט שטייט מען פאר א פייער זאל אויסברעכן .ווען דעם טעות .אפילו ראשי תיבות פונעם נאמען העלפט ,אבער עס מוז
עס קומען צו מיר צוויי אידן צו שליסן א שותפות ,די ערשטע זאך
גיב איך זיי א פראגע-בויגן פון 27שאלות וואס יעדער שותף דארף זיין א חתימה.
אויספילן .קודם עפנט ער זיך אביסל די אויגן און זעט וואס פאר א א מענטש קען דערלייגן א מיליאן דאלאר צוליב אזא נארישן
פראבלעמען עס קען זיך מאכן און פון וואס מ'דארף און מ'זאל זיך אלץ טעכנישן פעלער פון נישט אונטערשרייבן יעדן בלעטל .עס איז אויס
שטר ,ווייל דו קענסט קיינמאל נישט וויסן צי דער בלאט איז טאקע
באווארענען.
עס איז מעשים בכל יום ,מ'האט געלעבט יארן לאנג בשלום, געווען טייל פונעם הסכם בשעת מעשה.
עס גייט דורך צוואנציג יאר אין א ביזנעס און די שותפים הייבן
אן אריינשטעלן די קינדער און ס'ווערט הויך יום טוב .די עלטערן אן א צוואה וועלן זיך
האבן זיך פארשטאנען אויפ'ן ווינק ,אבער עס מיינט נישט אז דאס דיינע קינדער קריגן
גייט איבער בירושה אז די קינדער זאלן זיך פארשטיין און האבן א
געמיינזאמע שפראך צווישן זיךָ .אן א קלארע געשריבענע שותפות איינס פון די מערסטע מחלוקת און דיני תורה פאסירט ביי
ירושות .אז א איד וויל נישט זיינע קינדער זאלן זיך קריגן ,מוז ער
קאנטראקט וועט מען עווענטועל אנקומען צום בית דין. שרייבן א צוואה וואס זאל האבן סיי א הלכה'דיגן און סיי א לעגאלן כח.
א טאטע קען אנזאגן זיינע קינדער ,ער מעג וועלן אזוי און אזוי,
רעד זיך דורך מיט אבער אן קיין קנין וואס זאל זיין אויסגעהאלטן מיט די תורה'דיגע
אן עקספערט קנינים איז זיין רצון גארנישט ווערד .עס איז ווי א מענטש איז מקדש
א פרוי אן א רינגל איז דער קידושין נישט קיין קידושין .אז מ'שרייבט
ווען איינער וויל שרייבן א הלכה-בינדנן קאנטראקט ,איז נישט
גענוג אז מ'גייט צו א תלמיד חכם וואס האט געלערנט חושן משפט. א צוואה איז מען מונע אסאך עגמת נפש און אסאך קריגערייען.
מ'דארף זיך דורכרעדן מיט אזא איינעם וואס פארמאגט עקספערטיז. אמאל מאכט זיך אז איין קינד שלעפט ארויס די גאנצע ירושה פון
ער איז שוין געווען אויפ'ן אנדערן זייט ים ,ער ווייסט וועלכע טאטן ,דאס קען מען זיך נישט באווארענען און מיר קענען נישט לייגן
פראבלעמען קענען זיך מאכן ,און פון וואס מ'דארף זיך באהיטן. אלע גנבים אין תפיסה ,אבער בדרך כלל איז א צוואה ממש א ישועה.
עס איז אלעמאל בעסער צו צאלן די פאר הונדערט דאלאר פאר א מ'זעט אז אפילו גדולים וטובים האבן נישט געמאכט קיין צוואה,
שטארקן און אויסגעהאלטענעם שטר ווי איידער זיין דערנאך א צועק זיי האבן איבערגעשאצט די קינדער און דערנאך האט מען זיך געריסן
ביי די קעפ .און דאס כאפט זיך אריבער אויך ביי סתם המון עם ,אז
לשעבר. מ'זעט נישט די מנהיגים זאלן האבן געמאכט א צוואה שאצט מען דאס
אונטער .דער פאקט איז אבער אז א גרויסער פראצענט דיני תורה
הפעאקררויימנגףא..נ.כיטןשטפאדסעם זענען איבער ירושות און איינער וואס וויל נישט מ'זאל זיך קריגן האט
מאכט זיך אמאל עס זיצט א פראפערטי ,און קיינער וויל עס אן אחריות צו שרייבן אן אויסגעהאלטענע צוואה.
נישט קויפן .דערנאך הערט מען א שמועס אין מקוה אז דער אדער אמאל איז דא א טאטע וואס מאכט זיך א חשבון אז פארוואס
יענער האט געלייגט אן אויג דערויף און ער וויל עס אפקויפן ,און זאל איך מיך יעצט קריגן מיט מיינע קינדער ,דאס איז עפעס אנדערש.
באלד ווערט א געיעג .אויב יענער בארימטער סוחר וויל אפקויפן די אבער ווען א טאטע זאגט למשל ער וויל געבן אויך פאר די טעכטער,
אבער ער האט נישט געשריבן א אידישע צוואה ,קען ער זיין הונדערט
פראפערטי מסתמא איז עס א גאלדגרוב.
הייבט מען זיך אן שלאגן נאך די פראפערטי ,יעדער שפרינגט אריין פראצענט זיכער אז מ'וועט זיך קריגן.
און דער פרייז וואקסט .ביז דער גליקליכער וואס קריגט דעם מקח
טרעפט זיך מיט א פאס הערינג און די פראפערטי איז גארנישט אזא בשיוהתשמלפ"יוד.סת..נבייישטתיקקיויןןאין
מציאה. דער גרעסטער פראצענט דיני תורה און קריגערייען מאכט זיך
די עצה דערויף איז זייער פשוט ,איידער א מענטש טאנצט אריין צווישן ביזנעס-שותפים.
אין א גראנדיעזן געשעפט ,זאל ער מאכן אביסל חקירות ודרושות ,און
נישט ווערן איבערגענומען מיט עקסטאז צוליב א קלא דלא פסיק אז צוויי יונגעלייט לערנען אין כולל ,זיי זענען גוטע חברים און גייען
אינאיינעם אין ביזנעס .מ'שליסט א שותפות אין ביהמ"ד .מענטשן
יענער גרויסער סוחר וויל דאס אפקויפן. טוען ביזנעס ווי גוטע חברים און דארט הייבט זיך אן דער חורבן .דו
"דא דילעזשינס" רופט זיך עס .ס'דא ספעציעלע ביזנעסער וואס נעמסט דיין חבר פאר א שותף ,די ערשטע זאך ,קודם צעקריג דיך מיט
פארשן וויפיל א געשעפט איז ווערד אז דער קונה זאל וויסן וואס ער אים ...דאס ערשטע רוגזא איז דאס בעסטע רוגזא ,שלאג דיך מיט
טוט און דערמיט זיך מונע זיין פון סורפרייזעס וואס ער קען שפעטער אים ,האמער אויס א מענטשליכן קאנטראקט ,וועסטו זיך פארשפארן
געוואויר ווערן און אים אנברענגען עגמת נפש. אסאך עגמת נפש.
געניטע סוחרים וועלן צאלן אוצרות מיט געלט פאר "דא זייער אסאך מאל זענען שותפים ממש בלינד ,ער ווייסט נישט
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 72 געקליבענע ארטיקלעך פרשת כי תצא תשע"ה 54
נגירשאעדטסןבקמאע'עןגננקטבי'ישנע!ןערא צוויי יונגעלייט לערנען אין
כולל ,זיי זענען גוטע חברים
די וועלט זאגט אז עס קען קיינער נישט אויסשפילן און בא'גנב'ען און גייען אינאיינעם אין ביזנעס.
אן אמת'ן רעכטפארטיגן מענטש ,און דאס איז א טרוקענער מציאות,
ווייל ווי אזוי ארבעט א גניבה .עס קומט זיך אן איינער און שפילט ווי מ'שליסט א שותפות אין
לייפציגער סוחר און רעדט איין פאר דעם כולל יונגערמאן ער זאל ביהמ"ד .מענטשן טוען ביזנעס
איינשטעקן ביי אים זיין נדן ,ווייל ער האט עפעס א "טריק" וויאזוי ער
קען אויסשפילן דעם גאנצן סטאק מארקעט .פארשטייט זיך אז צוליב ווי גוטע חברים און דארט
הייבט זיך אן דער חורבן .דו
די האקלקייט דערפון לאזט ער אים נישט פארציילן פאר קיינעם... נעמסט דיין חבר פאר א שותף,
א גראדער מענטש זאגט אים באלד 'זיי מיר געזונט ,איך בין נישט די ערשטע זאך ,קודם צעקריג
דיין פאטענציעלער אינוועסטירער' און שפאצירט אוועק ...אז ער גייט
"אויסשפילן" אנדערע וויל ער שוין מיט אים נישט האבן קיין שייכות. דיך מיט אים...
אן אחריות'דיגער מענטש שפרינגט נישט ,ער רעדט זיך דורך ,ער גייט
צו מיט ישוב הדעת און אזא איינעם קען קיינער נישט באגנב'ען.
עס איז ניטאמאל שייך צו אנהייבן דערציילן אנעקדאטן פון אזעלכע
וואס האבן אנגעוואוירן א גרויסע סומע געלט צוליב פארנאכלעסיגקייט,
ווייל אנעקדאטן דערציילט מען איבער אויסטערלישע פאסירונגען,
אבער דאס איז מעשים בכל יום .מענטשן באגראבן דאס געלט יעדן
טאג .עס איז ענדלאז .מענטשן טוען נארישע שריט .מ'אינוועסטירט
מיליאנען און מ'האט ניטאמאל אן אונטערגעשריבענעם צעטל.
אינוועסטמענטס, דילעזשינס" .איך האב שוין מיטגעהאלטן ווי סוחרים האבן זיך געלאזט
לא היה ולא נברא! קאסטן די פאנטאסטישע סומע פון זיבעצן מיליאן דאלאר בלויז פאר
הערט גוט צו :עס עקזיסטירט נישט אזא זאך ווי אינוועסטירן! ריסוירטש.
אויב האט איר אפאר איבעריגע צענט ,זיץ מיט דיין געלט ,געב א פשוט'ער ביישפיל ווי א מענטש קען אריינפאלן אין א לאך ָאן
עס נישט פאר קיינעם .אז דו אינוועסטירסט אין דיין חבר'ס ביזנעס די ריכטיגע חקירות און נאכפראגע :א מענטש קויפט א רעסטאראנט
און ביסט נישט אן אקטועלע פאקטישע שותף וואס איז טעטיג דערין נעבן א באן סטאנציע ,און ער רעכנט אז לויט דער פארקער וועט ער
יום יום ,וועסטו אין רוב פעלער קיינמאל נישט צוריקזען דאס געלט. פארדינען כך וכך .ומה נעשה ,אז פיר חדשים דערויף ווערט די באן
יענער קען דיר צוזאגן ,ער קען איבערשרייבן א געוויסע פראצענט סטאנציע אפגעשפארט און דער גאנצער געגנט גייט שלאפן .פון איין
פון די ביזנעס ,ס'איז גארנישט ווערד .לצור על פי צלוחיתו .ס'איז מינוט צו דער אנדערער טרעפט ער זיך אז ער האט איבערגעצאלט
אלעס אבי גערעדט ,ווען עס קומט למעשה וועט מען אין רובא דרובא פאר דעם רעסטאראנט עשרת מונים .מיט אביסל חקירה דורך א
פעלער נישט צוריקזען אפילו א רויטע צענט .אז מ'ארבעט מאכט מען פראפעסיאנעלע קאמפאני וואלטן זיי באלד אויפגעקומען דערויף.
געלט .האסט איבעריג געלט געב עס ענדערש פאר צדקה .קיינער טוט דאס זעלבע זענען פארהאן זאונינג אישוס ,ענווייראמענטעל אישוס,
נישט קיין ביזנעס פאר דיינעטוועגן .ס'איז אפשר שווער מסביר צו זיין וכהנה וכהנה .ס'דא גענוג און נאך זאכן וואס מ'דארף מברר זיין בעפאר
אבער דאס איז דער מציאות. מ'לאזט זיך אריין אין א מקח.
ס'איז א בפירוש'ע גמרא ,הרוצה לאבד מעותיו ישכר פועלים מתון מתון ארבע מאות שויא ,מ'טוט נישט קיין געאיילטע שריט.
ואל ישב עמהם ,און דאס איז אפילו דעם בעסטן חבר ,מ'זעט דאס אונזער עולם וויל מאכן א גרינגן דאלאר ,אין כולל וויל מען באלד
געלט קיינמאל נישט צוריק .איך קען עס נישט גענוג באטאנען פאר ווערן א דיין און גלייכצייטיג א ביזנעסמאן און אן עושר ...די וועלט
יונגעלייט .אז יענער קומט צו דיר ,פארוואס גייט ער נישט צום באנק? פארציילט אז הענרי פארד ,דער גרינדער פון דער בארימטער "פארד"
אויב דער באנק געט אים נישט זאלסטו אים אויך נישט געבן ,ביזט א קאר פירמע ,האט געהאט א זון ,האט ער אים קודם אריינגעזעצט אין
א באנק וואו ער זאל דינען אלס א קלוירק ,א פשוט'ער טעלער ,ער
מניח מעותיו על קרן הצבי. זאל געוואויר ווערן וואס מיינט ארבעטן ,וויאזוי מ'האנדלט און דאס
מענטשן מיינען זיי זענען קלוגער ,זיי פאלגן נישט ...ערשט לעצטנס חשיבות פון א גראדן דאלאר .אז מ'שפרינגט גרויסע טריט ווערט מען
האב איך געהאט א איד וואס איז געקומען פאר צוויי יאר צוריק פון
ארגענטינע און ער האט מיר דעמאלט געבעטן איך זאל אים שרייבן זייער שנעל א בעל חוב.
א שטר ,ער וויל אינוועסטירן זיין געלט אין דיאמאנטן .איך האב אים
פרשת כי תצא תשע"ה 55 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 73 געקליבענע ארטיקלעך
מתון מתון ארבע
מאות שויא ,מ'טוט
נישט קיין געאיילטע
שריט .אונזער עולם
וויל מאכן א גרינגן
דאלאר ,אין כולל וויל
דמייעןןאבוןאגללדייווכעציירןטיאג
א ביזנעסמאן און אן
עושר...
לאנג בעפאר דער נאמען "רבי זלמן גראוס" איז דעמאלט באלד געזאגט ס'געפעלט מיר נישט דעם דיעל.
געווארן באוואוסט אומעטום ,נאך ווען דער יונגער עילוי ער האט זיך גע'עקשנ'ט ,און אצינד ,צוויי יאר שפעטער
איז געזעסן בהצנע לכת בין כותלי ביהמ"ד האט שוין איז ער צוריקגעקומען ווייל ער האט אלעס דערלייגט .ער
די תורה וועלט געהאט די געלעגנהייט צו געניסן פון די
פענאמענאלע כשרונות ,ווען דורכאויס זיבן יאר ,האט האט געמיינט ער איז קלוגער.
רבי זלמן געדינט אלס איינער פון די חברי רבנים פון די פון די אלע וואס שטעקן איין געלט ביי יענעם זעען אחד
בארימטע מערכת "אוצר הפוסקים" ,וואס האבן זיך דאן
אפגעגעבן מיט'ן דרוקן דעם מאסיוון חיבור אויף שלחן מני אלף צוריק דאס געלט!
ס'האט נישט מיט חשדנות ,און נישט ווייל יעדער איז
ערוך אבן העזר. א גנב ,נאר אזוי גייט עס .און דאס איז בכלל נישט מיין
דער אוצר הפוסקים האט בשעתו אויפגעשטורעמט חידוש ,נאר אזוי אנגענומען אין די גאנצע ביזנעס וועלט .די
דעם עולם התורה און איז נאך היינט א נחלת הכלל און סטאטיסטיקס צייגן קליפ און קלאר אז אכציג פראצענט נייע
אבן יסוד ווען עס קומט צו די סוגיות פון אבן העזר, ביזנעסער פאלן דורך און פארמאכן זיך אין דעם ערשטן יאר
זייענדיג א חידוש נפלא מיוחד במינו דערנאך וואס די און פון די צוואנציג פראצענט וואס לעבן איבער ביז פיר יאר,
חברי המערכת האבן אהערגעשטעלט אן אומגעהויערע וועלן פופציג פראצענט נישט מצליח זיין .איר קענט דאס
ארבעט מיט'ן צוזאמענעמען לפונדק אחד א געוואלדיגן מברר זיין ביי סיי וועמען וואס האט נאר אביסל עקספערטיז.
ליקוט פון נושאים און דיונים אויפ'ן שלחן ערוך ,און און אפילו די ביזנעסער וואס ציען אן מיינט עס נאכנישט
דאס הערליך מסדר געווען אויף א מייסטערהאפטיגן אז די ביזנעס מאכט יא געלט .איך האב א זון אן אקאונטענט,
פארנעם ,מיט א פארגעשריטנקייט און סדר וואס דער ער טענה'ט אז ניינציג פראצענט פון ביזנעס אייגנטימער
עולם התורה איז נאך דאן נישט געווען צוגעוואוינט ווייסן אליין נישט צי זייער ביזנעס מאכט געלט אדער
דערצו. דערלייגט...
אינערהאלב די חברי המערכת פון "אוצר הפוסקים" ס'איז פארהאן נאך א נקודה :אפילו ביסט א בר מזל
זענען געווען אנגעשלאסן בארימטע תלמידי חכמים און האסט פונקט אנגעטראפן די ביזנעס וואס האט יא
מצליח געווען ,איז אבער ביים צווייטן מאל אינוועסטירן,
אויב טוסטו עס נאכאמאל ,ביסטו שוין אונטער'ן וואסער.
דער מאטעמאטישער טערמין דערויף איז "לָאו ָאוו
ּפראבעביליטי" ,דאס געזעץ פון ווארשיינליכקייט ,דאס
טייטש אויב אכציג פראצענט נייע ביזנעסער מאכן זיך
צו אינעם ערשטן יאר ,איז טאמער האסטו צוויי מאל
אינוועסטירט דיין געלט אין אנדערע "סטַארטָ-אּפס" ,ביטו
שוין כמעט א זיכערער פארלירער .
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 74 געקליבענע ארטיקלעך פרשת כי תצא תשע"ה 56
דאיןער" יאוונצגרסטהעפורסרקיבם"
מובהקים ,עלטערע רבנים ,גדולי תורה והוראה מדור הקדום ,וואס האבן אינאיינעם בחבורה אראפגעלייגט א מאנומענטאלע ארבעט וואס ווערט
באוואונדערט ביז צום היינטיגן טאג.
וואס איז נישט אזוי באקאנט אז כבוד הרב הגאון רבי זלמן שליט"א האט געדינט אן אקטיווע ראלע צווישן די חברי המערכת ,און איז פאקטיש געווען
דער יונגסטער חבר המערכת ,אייגנטליך א פרישער יונגערמאן קוים עטליכע יאר נאך דער חתונה ,וואס האט געארבעט אויף דעם אוצר הפוסקים האנט
ביי האנט מיט גאונים אדירים וואס זענען על פי רוב געווען עטליכע צענדליגער יארן עלטער פון אים.
אדאנק די אויסערארדנטליכע כשרונות ,האט דער גאון געטראפן זיין ארט צווישן די אנדערע תורה-לייבן און האט דערפאר מקדיש געווען און
אוועקגעגעבן זיבן יאר פון די שענסטע שנות הנעורים ,כל כולו למען הצלחתה פונעם אוצר הפוסקים.
"איך בין רעקאמענדירט געווארן דורך הגאון רבי ישראל וועלץ זצ"ל ,ראב"ד בודאפעסט .ער איז געווען דער וואס האט ארויפגעברענגט מיין נאמען
אויפ'ן טיש און געבעטן די הנהלה מיך איינצולאדענען ,אז איך זאל זיך אנשליסן אינעם מכון .איך בין געווען דער יונגסטער דארט.
"אין יענער תקופה ,א צייט אפשניט פון זיבן יאר בין איך געלעגן ראשו ורובו אין אבן העזר .דאס געווען מיין אריינטריט צו חושן משפט וועלכע גייט
האנט ביי האנט געפלאכטן מיט אבן העזר .די יסודות זענען בדרך כלל די זעלבע ,קנינים און הלכות עדות .קידושין איז הלכות עדות און הלכות תנאי
הקידושין ,כתובות איז ווידער ממונות.
איינער זאל באמערקן האט ער ביי זיך אפגעשריבן ווען יענער איז אריין און ווער איז געווען דער איניציאטאר פון אוצר הפוסקים?
ווען יענער איז ארויס און דערנאך האט ער עס אפגעארבעט.
"דער פיאנער פון אוצר הפוסקים איז געווען הגאון רבי שמואל קיפניס
"רבי נתן געשטעטנער זצ"ל איז אויך געווען א טייל פון אוצר הפוסקים. זצ"ל .ער איז שוין געווען אן אלטער איד איבער ניינציג יאר ,און האט אויף
ער האט פארמאגט א גאלדענעם פעדער". דער אייגענער פלייצע גענומען אויף זיך אזא שווערן עול און אין טיפן ימי
זקנה געווען שטארק אקטיוו פאר איר הצלחה .רבי שמואל איז געווען א
וויאזוי האט מען צוזאמענגענומען די אלע תשובות און מראי מקומות
פאר'ן אוצר הפוסקים? רוסישער אפשטאמיגער ,א חסידישער איד ,א באיאנער חסיד.
דער גאון דערמאנט מיט נאסטאלגיע די פילע חברים ,הרבנים הגאונים
"צום ערשט האט מען יעדן ספר גענומען און צעטיילט די נושאים און מיט וועמען ער האט געארבעט האנט ביי האנט אויף דעם מאסיוון
אראפגעשריבן אויף קארטלעך ,דאס האט געדינט ווי א מפתח צו קענען פראיעקט ,טייל פון דער ליסטע זענען נאך חיים אתנו לאיוט"א ,און
נאכקוקן יעדע זאך .דערנאך האט מען זיי סארטירט לויט ד' חלקי שלחן
ערוך ,און שפעטער האט מען געשריבן דעם אוצר .פילע אנדערע געפינען זיך שוין בעלמא דקשוט.
רבנים פלעגן אריינקומען נאשן פון אונזערע "איך האב געארבעט אינאיינעם מיט הגאון הצדיק רבי נתנאל סאפרין
שליט"א ,מיט וועמען איך פלעג האבן א שיעור אין קבלה אין "אוצרות חיים"
מראה מקומות".
איז עס שוין געווען אין נאך דער ארבעט .אויך רבי בנימין אדלער שליט"א ,א
די יונגסטע בראשית יארן געוואלדיגער תלמיד חכם און מחבר
פון רבי זלמן שליט"א ווען ער פון פילע ספרים ,איז געווען
האט געשפילט אזא הויפט און דארט א חבר המערכת.
אינטעגראלע טייל אין אזא "איך בין געזעסן אין איין
מאסיוון תורה'דיגן פראיעקט ,פון צימער מיט הרב יאקאבאוויטש
וועלכן דער עולם ההלכה והוראה זצ"ל ,א שוואגער מיט הרב
געניסט און איז נהנה דערפון במדה אלישיב ז"ל ,ביידע איידעמער
גדושה שוין פאר צענדליגער יארן פון רבי ארי' לעווין זצ"ל.
לאנג ,ועד היום הזה וואס כמעט ער איז געווען ממש א ל"ו
וואס מ'רירט זיך נישט אנעם אוצר צדיק .טאמער א איד איז
הפוסקים ,ווען עס קומט צו דער אריינגעקומען שמועסן האט
ער קיינמאל נישט אפגעזאגט,
מקצוע חמורה שבתורה. אבער שטילערהייט אן דעם וואס
פרשת כי תצא תשע"ה 57 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 75 געקליבענע ארטיקלעך
אייער
פארטרעטערב ים
פארהאנדלונגסט י ש
אינפארמאטיווע שמועס מיט ר' אליעזר זוסיא
לעבאוויטש הי"ו פון "טרייענגל" עדווייס ,איבער
קריטישע פונקטן צו האלטן פאר די אויגן בעפאר'ן
אונטערשרייבן סיי-וועלכע קאנטראקט\אפמאך
אין קורצן :וואס איז "טרייענגל"? ליינער פון "מאמענט" האבן זיך אין די לעצטערע וואכן באקענט
א נייטראלע גרופע פון פראפעסיאנאלע מיט "טרייענגל" – א פירמע וואס איז געשטעלט צו געבן
עצה-געבער ,וועלכע פארטרעטן "דיר" ווען דו זעלבסטשטענדיגע און נייטראלע ראט פאר יחידים ,איידער זיי
שטייסט בעפאר'ן שליסן פאר סיי-וועלכע דיעל, שרייבן אונטער סיי-וועלכע קאנטראקט אדער אפמאך אין ריעל-
עסטעיט\אינוועסמענט\לייף-אינשורענס\א.א.וו ,.און איז שוין לאנג
אינוועסמענט ,אינשורענס-פאליסי וכד'.
דער געברויך איז פשוט און אוניווערסאל. באקאנט פאר א גרויסן ציבור אלס א העכסט-פראפעסיאנאלעדי
ווען דער ציווילער בירגער ווערט פארגעשלאגן
דורכ'ן אינוועסטאר ,דעוועלאפער ,אגענט, און טראסטבארע פירמע וואס פארשפרעכט שטארקע האפענונג און קאנפידענס אפילו פאר יונגע
בראוקער ,אדער שותף ,אונטערצושרייבן אינוועסטארס ,גייענדיג צום פארהאנדלונגס טיש.
אויפ'ן פאפיר א חתימה וואס וועט האבן
לאנגטערמיניגע קאנסעקווענצן אויף זיין געלט, די אומזיסטע טיפס וואס טרייענגל האט באוויליגט פארצושטעלן פאר די ליינער פון מאמענט
צוקונפט ,הצלחה און פלענער ,איז געווענליך האט געצויגן א שטארקע אינטערעסע און אפקלאנג ,וואס האט געברענגט פאר'ן מאמענט שטאב זיך
דער פאל אז אויף איין זייט פונעם טיש זיצט דער צו פארבינדן מיט'ן פערזאן וואס שטייט אונטערדעם ,דאס איז ר' אליעזר זוסיא לעבאוויטש הי"ו ,און
מומחה וואס קען זיך גוט אויס אין זיין פעלד ,ער
איז באהאוונט אין אלע ווינקלען ,סוב-דעטאלן מיר האבן געכאפט מיט אים א שמועס צו הערן מער איבער די פירמע און אירע סערוויסעס.
און לעכער דערפון ,און פון די צווייטע זייט טיש דערביי האבן מיר פרובירט ארויסצודערווישן פון אים ווי מער ארגינעלע געדאנקען און וויכטיגע
עצות וואס קען צונוץ קומען הלכה למעשה פאר יעדן אינגערמאן און ביזנעסמאן ,ווען ער זיצט ביים
פארהאנדלונגס טיש און מען גרייט זיך אונטערצושרייבן א דיעל אויף הארטע פאפיר ,שווארץ אויף
ווייס.
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 78 געקליבענע ארטיקלעך פרשת בהעלותך תשע״ח 52
היים ארבייט צו וויסן אז מען שטייט אין א גוטע מיט די מערסטע בענעפיטן פאר אייך?! זיצט א מענטש וואס איז נישט אויסגעקאכט
פאזיציע און מ'נעמט די ריכטיגע שריט. נאך אלעם איז עס אייער געלט און אין אלע קונצן און פארגעשריטענע טערמינען,
אונטערשריפט וואס די אנדערע פארטיי דארף און זיכער נישט אין די 'קליינע ווערטער' וואס
פארהאן מענטשן וואס גייען אריין אין אזוי שטארק .אלזא ,פארוואס זאלט איר נישט
קאנטראקטן ,טראץ דעם וואס זיי פארשטייען קענען פארדינען די מערסטע און ארויסגיין מיט שטייט אונטן.
נישט פונקטליך אלעס דערינען ,ווייל זיי שעמען מיר פארשטייען אלע אז יעדער מענטש
זיך צו זאגן אז זיי פארשטייען נישט ,אדער זיי די שטערקסטע רוחים פאר אייך?! שטעלט זיינע אייגענע אינטערעסן העכער
שעמען זיך צו זאגן אז זיי ווילן נאכגיין אביסל טיף אין הארץ ווייסט איר אז איר זענט אלעם .דער בראוקער און דער אגענט ווילן דעם
מער ,ווייל זיי טראכטן אפשר וועט עס אויסזעהן נישט אויסגעקאכט אין די אלע ווערטער .איר דיעל כדי צו מאכן זייערע פראצענטן ,און דער
זענט נישט אינגאנצן קלאר מיט אלע מעגליכע אינוועסטאר האט זיך זיינע חשבונות .מאכט
ווי זיי "טראסטן" נישט יענעם. קאנסעקווענצן פונעם מקח ,און איר קלערט נישט קיין טעות :זיי זענען אלע אנשטענדיגע
אויף דעם זאגן שוין די הייליגע חז"ל, כסדר אפשר וואלט איך מיט קליינליכע שינוים מענטשן ,און עס מיינט נישט אז זיי ווילן אייך
כבדהו וחשדהו .מ'קען האבן דעם גרעסטן אינעם קאנטראקט געקענט ארויסגיין מיט פיל אריינארן אין זאק .דאס קען אויך זיין ,אבער
רעספעקט ,אבער מען דארף זיך באשיצן פון בדרך כלל איז דאס נישט דוקא דער פאל ,אבער
פראבלעמען .עס איז בכלל נישט קיין בושה מער בענעפיטן. וואס איז זיכער איז אז די נומער איינס זארג
אדער "אומטראסט" צו זאגן "לאמיך דאס אבער איר זענט צעמישט .וועם קענט וואס ליגט זיי פאר די אויגן אז עס זאל זיך לוינען
איבערשמועסן מיט א נייטראלן מענטש וואס איר באמת געטרויען ,אז מען עצה'ט אייך
פארשטייט דערצו ".נישט נאר ס'איז נישט קיין עפעס וואס איז באמת פאר אייער אינטערעסן פאר זיי.
בושה ,נאר עס איז א מוסטער פון קאנפידענץ, און נישט פאר קיינעם אנדערש?! און וויאזוי אבער ווער פארטרעט אייך? ווער מאכט
אחריות ,און ערנסטקייט .בושה? פונקט ווייס איך אז איך וועל נישט חרטה האבן נאכן זיכער אז "אייערע אינטערעסן" ווערן אויך
פארקערט ,בושה איז ווען מען "זעצט אן" און אונטערשרייבן דעם קאנטראקט כתוב וחתום, פארטראטן ביים דיעל-טיש און איר גייט ארויס
און הערשט שפעטער וועל איך מיר כאפן אלע
נאך דערצו מיט יעמענ'ס געלט.
און אויב יענער לאזט טאקע נישט נאכקוקן לעכער און שוואכע פונקטן פונעם פלאן?!
אויב געפונט איר זיך שוין גענוג לאנג
מער? אויפ'ן שטראז וואס הייסט לעבן ,זענט איר
זאלסטו אים דריי מאל חושד זיין... זיכער היימיש מיט די פאלגענדע סצענעס און
ווען איינער וויל גיין אין קאנטראקט מיט אן
ערנסטע דיעל ,א הויז ,א ביזנעס ,א פאליסי ,סיי אויסדרוקן:
וועלכע דיעל ,דארף מען וויסן וואס מען טוט און דא קומט אריין "טרייענגל" אין בילד מיט א
גרופע עקספערטן וועלכע קומען אריין גענצליך
וואס מען שרייבט אונטער. זעלבסטשטענדיג און האבן איין "נגיעה" פאר
אויב דער אנדערער צד דרוקט" :נו, די אויגן :אז "איר" זאלט פארדינען וויפיל
שרייב שוין אונטער ,וואס דארפסטו אזויפיל נאר מעגליך! די פינאנציעלע-פראפעסיאנאלן
איבערקוקן "...אדער מען בעט מער דאקומענטן גייען דורך אלע אפציעס ,מען קוקט איבער
צו פארשטיין דעם ענין און יענער וויל עס נישט די קאנטראקטן ,מען טרעפט די לעכער,
געבן ...אויב מען באקומט אזא פרעשור ,אז מען און מען ארבעט אינאיינעם מיט די גרעסטע
זאל פארקוקן די קליינע ווערטער אדער אז מען פראפעסיאנאלן אין דעם פעלד צו פארזיכערן די
זאל נישט נאכפרעגן אזויפיל פרטים ,איז עס
שוין א צייכן אויף צוויי ערנסטע ריזיקעס)1 , שטערקסטע דיעל.
וואס וויל יענער באהאלטן ,און )2פארוואס וויל פארלירט מען נישט טראסט ביים צד השני
אויב ברענגט מען אריין א דריטע פארטיי
נישט יענער איך זאל טאן מיין אחריות?
אין קורצן ,סיידן ווען עס איז פיקוח אינעם בילד?
נפש ,איז נישטא אזא זאך ווי אונטערשרייבן פונקט פארקערט .אויב איז דער צד השני
"עמערדזשענסי" פאר'ן וויסן וואס מען טוט. באמת אן ערנסטע און פראפעסיאנאלע
אבער ווען יענער איז באקוועם און קאנפידענט אינסטיטוציע וועט עס גאר הייבן אייער אנזעהן
מיט דעם וואס מ'וויל נישט טאן קיין און שעצונג .אין די ביזנעס וועלט הייסט דאס
איבערגעאיילטע שריט ,איז עס שוין א צייכן פון ,Due Diligenceמען לייגט אריין ערנסטע
ארבייט אויסצופארשן אלע איינצלהייטן מיט
קוואליטי און טראסט. וועמען מ'גייט אין ביזנעס .ווען איין ביזנעס
וואס איז די גרעסטע טעות וואס מענטשן קויפט אפ אן אנדערע ביזנעס ,ווען א ריעלטאר
קויפט אפ א קאמערשל בילדינג ,אדער ביי סיי
מאכן? וועלכע ערנסטע מקח מאכט מען גרונטליכע
איינס פון די גרעסטע טעותים איז אז מען
מיינט אז מען קען זיך "אויסנעמען" תנאים מיט'ן
פרשת בהעלותך תשע״ח 53 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 79 געקליבענע ארטיקלעך
למשל... איינער וואס ליגט נישט דערין ראשו ורובו מויל .מענטשן בריען זיך אפ מיט דעם כמעט
א אינגערמאן האט אנגעהויבן צו טון אין האט זייער גרויסע שאנסן דורכצופאלן און יעדן טאג .מען נעמט יענעמ'ס ווארט אן קיין
ריעל-עסטעיט .ער איז שוין געווען זייער געוואויר ווערן נאכדעם אז ער האט אנגעטון א שום צעטל אדער אונטערשריפט ,אדער גיבט
אויפגעהייטערט אדער 'דעספערט' אז זיין ריעל- גרעסערע סייז שוך; ער קען זיך נישט ערלויבן מען א "שרייב אונטער" אויף עפעס אן אנהויבן
עסטעיט-דיעל זאל דורכגיין ,האט ער פארקוקט די ריזיגע פעימענטס; עס וואקסט בכלל נישט
אויף וויכטיגע דעטאלן .שפעטער איז ער וויפיל ער האט געמיינט ,און ער ווערט גאר צו וויסן וואס דארט שטייט.
געוואויר געווארן אז אויף דעם לאט איז דא א געוואויר אז פאר די זעלבע געלט וואלט ער מען דארף נוצן די כוח פון פערזענליכן
לאו-סוט ,און יעצט דארף ער זיך מוטשען מיט געקענט אביסל אנדערש אויסשטעלן די פאליסי אונטערשריפט ביי יעדע מקח ,אנשטאט צוזאגן
קאורט-קעיסעס און ער קען נישט פטור ווערן און די תוצאות וואלטן געווען א חילוק פון הימל- מיט'ן מויל ,און מען זאל באשיצן די ווערד פון
די אייגענע חתימה ווי די טייערסטע פארמעגן.
פון דעם לאט. און-ערד. דאס איז די הויפט מעסעדזש וואס
א צווייטער איז אריין אין א שותפות ,ער ווען א מענטש קומט צו טרייענגל בעפאר'ן "טרייענגל" זאגט פאר מענטשן ,מען זאל נישט
ארבעט שווער פאר זיין פרנסה ,אבער נאך דריי אונטערשרייבן א לייף-אינשורענס-פאליסי אונטערשרייבן עפעס פאר'ן וויסן קלאר אויף
יאר הייבט ער אן צו כאפן אז די שותפות האט וועלן די עקספערטן פון דעם ספעציפישן וואס מען חתמ'ט אונטער .און מיר בויען דאס
געמאכט זייער אסאך 'סענס' פאר'ן צווייטן פעלד איבערקוקן דעם גאנצן פאליסי ,און אים אויף אונזער היסטאריע פון איינשפארן מיליאנען
שותף ,אבער נישט פאר אים .יענער נוצט די מודיע זיין איבער די קליינע שינוים וואס ער דאלארן אין אידיש געלט דורך ארויסהאבן
געלט אויף אנדערע זאכן ,און ער האט נישט קיין קען אריינלייגן אינעם פאליסי וואס וועט עס קלארן אלע מעלות ,חסרונות און אפציעס פון
אמת'ע חלק אין די ריכטיגע רוחים .אויב קומט
ער מיט טענות ,גייט מען צום קאנטראקט, פארשטערקערן פי כמה. פאראויס.
און מען זעהט אז עס איז לכתחילה געווען איז למעשה ,וואס דארף מען וויסן ערשט? מיליאנען אויף מיליאנען אין אידיש געלט
אויסגעשטעלט אויף א וועג צו בענעפיטירן בעפאר מען לייגט צו דעם פענע צום פאפיר, איז שוין ליידער געגאנגען לטמיון ווייל מען
דארף מען זיך פרעגן :ווייס איך "אלעס" וואס האט אונטערגעשריבן עפעס איידער מען
דעם צווייטן. דא שטייט? ווייס איך וואס יעדע זאך מיינט? האט געוואוסט אויף זיכער אלעס וואס דארט
א איד האט געמאכט אן אינשורענס פאליסי, איז דאס פאר מיין אמת'דיגע טובה אדער נישט? שטייט ,אריינגערעכנט די קליינע ווערטער ,און
וואס לויט דער אגענט האט ער געדארפט זעהן וואס זענען די ריזיקעס? צאל איך איבער? איז מען האט נישט געוואוסט אז מען האט נאך
גאלדענע רוחים דערפון ,אצינד שטייט ער נאך דא בעסער אפציעס? איז עס "צו גוט" צו זיין
10יאר אן קיין קעש-וועליו ,דריי-פערטל געלט אמת? קען איך עס מאכן בעסער? זענען דא "אפציעס" אויפ'ן טיש.
פעלט ,און ער דערזעהט זיך אז ער האט צען יאר לעגאלע "לופהאלס" וואס איך ווייס נישט? בין לאמיר אנכאפן א זאך וואס איז זייער
אוועקגעלייגט יעדע איבריגע דאלאר ,און ער איך באשיצט פון שאדן פונקט ווי די אנדערע פאפולער ביים היימישן ציבור :לייף אינשורענס.
האט גארנישט קיין בענעפיטן צו ווייזן דערפון. צד/צדדים? וועט ארויסקומען עפעס נעגאטיוו אין יעדע פעלד קען זיין -א שלעכטע דיעל,
שטודיעס אויף אינשורענס צייגן אז באלד אדער שפעטער? אפילו אלעס איז גוט, גוט זייער גוט און געוואלדיג .א היימישער איד
90פראצענט פאליסי אייגענטומער וואלטן איז עס טאקע אויסגעשטעלט אויף די בעסטע פארקויפט נישט ח"ו קיין שלעכטע דיעל .מען
אויסגעשטעלט זייער פאליסי אנדערש אויב פארקויפט טאקע גוטע פאליסיס ,אבער אונזער
זיי וואלטן ארויסגעהאט אלע זייערע אפציעס און שטארקסטע אופן? ציל איז אז יעדע פאליסי זאל גיין פון גוט צו
ווען איר גייט אריינלייגן אייער אפגעשפארטע געוואלדיג .דאס שטערקסטע און בעסטע פארן
בעפאר. געלט אין א פאליסי דארפט איר אויסקלארן גאר
וויאזוי קען זיין אז מענטשן זענען אזוי אסאך קליינע דעטאלן ,וואס יעדע פון זיי קען קליענט.
אומבאקאנט אין די אינהאלט אויף וואס זיי זיין קריטיש .עטליכע דגמאות :וויפיל יאר ארום לייף-אינשורענס פאר'ן ציל פון אוועקלייגן
ווילט איר קענען צוריקזעהן די געלט? וואס וועט געלט איז זייער א גוטע זאך ,און אסאך אידן
שרייבן אונטער? פאסירן אויב דו קענסט נישט מאכן די פעימענט האבן לכבוד דעם געקענט חתונה מאכן די
ווייל רוב פון די ערנסטע פרטים אויף א יאר? וועט די גאנצע פאליסי קראכן? וועט עס קינדער; אוועקלייגן א רעטייערמענט פלאן,
וויכטיגע קאנטראקטן קומען דירעקט אין קאסטן געלט? די געלטער זענען גאראנטירט? אדער האבן גרייט אן עמערדזשענסי-פאנד-
קליינע פיצעלע ווערטער ,טאקע דערפאר אז וואס זענען די ריזיקעס? וואס נאך שטייט אין די
'קליינע ווערטער'? וויפיל יאר דארף מען באמת סעיווינגס.
מענטשן זאלן עס 'נישט' ליינען... צאלן? זענען דא לעכער וואס איר ווייסט נישט? אבער די לייף-אינשורענס אינדוסטריע איז
אבער טאקע וועגן דעם ,ווייל מען שרייבט וואס איז די IRRריפארט פונעם פלאן? איז עס זייער פארצווייגט און טיף ,מיט אומצאליגע
די זאכן אזוי "פיצל ",ווייל מען וויל עס באהאלטן, סעיף קטן'ס און במה דברים אמורים'ס .יעדער
"מוז" מען עס יא ליינען ,און גוט פארשטיין ,און טאקע די שטערקסטע וואס איך קען האבן? פירמע שרייט אז זייערע פאליסיס זענען די
און דאס איז נאר די אנהויב... בעסטע מיט די מערסטע דיווידענס .און אסאך
אן דעם זאל מען נישט אונטערשרייבן. מאל ווערט מען געוואויר הערשט שפעטער אז
ווי קען א מענטש אונטערשרייבן אויף עפעס קען מען אנווייזן אויף עכטע פראבלעמען? עס איז טאקע די בעסטע פאליסי ,אבער נישט
וואס קען אפקאסטן ,הונדערטער ,טויזנטער זיכער.
אדער גאר צענדליגער טויזנטער דאלארן ,אן פאר'ן קונה ,נאר פאר'ן סעילסמאן...
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 80 געקליבענע ארטיקלעך פרשת בהעלותך תשע״ח 54
א.א.וו .קען מען היינט זייער גרינג געוואויר ווערן "עדווייס" בעפאר מ'שרייבט אינטער? וויסן פונקטליך וואס יעדע ווארט מיינט?
דעם אמת דורך אנדערע מקורות ,און מענטשן אינעם פעלד פון לייף-אינשורענס ,קענט מענטשן זאגן ,נישט געזארגט ,עס וועט זיין
איר אונז מיטטיילן מיט עפעס א לעצטיגן
פאלן אריין אין ערנסטע פראבלעמען. גלאטיג.
איך האב שוין מיטגעהאלטן זייער אסאך חידוש אין דער אינדוסטריע? אבער איינמאל עפעס ווערט פארהאנקערט,
מאל וויאזוי אינגעלייט האבן זיך אריינגעדרייט די גרעסטע חידוש וואס ווערט יעצט עס ווערט א וויכוח ,גייט מען צום צעטל ,וואס
אין פראבלעמען פאר נארישקייטן .עס לוינט זיך צעכאפט ביים עולם איז א פאליסי וואס איז שטייט אונטערגעשריבן? און דעמאלט קען מען
צו האבן אפאר דאלאר ווייניגער אינשורענס ווי אן "איינמאליגע פאליסי פעימענט" ,וואס מען זייער ערנסט אריינפאלן אויב מען האט נישט
איידער פאפן מיט אפאר דאלאר .מען קען היינט צאלט אריין בלויז איינמאל א גרויסע סומע, אליינס פארשטאנען ,אדער געזוכט א צווייטן צו
גארנישט באהאלטן ,און עס איז נישט ווערד און מער דארף מען נישט אריינצאלן קיין פעני. פארשטיין ,וואס עס שטייט אלץ געשריבן אין
די עגמת נפש ,ווען מען דארף שוין אנהייבן צו תיכף ווען מען לייגט אריין די געלט איז שוין
עוועילעבל גאנצע 98%פון די פעימענט ,און די קליינע ווערטער.
ענטפערן תירוצים. דורכאויס די קומענדיגע יארן צאלט זיך די מ'קען נישט זאגן "כ'האב נישט געוואוסט?"
יעצט צום שלוס ,וויאזוי אפערירט ניין ,מ'קען נישט זאגן "כ'האב נישט
פאליסי אליינס אויס דורך א זייטיגע אקאונט.
"טרייענגל"? דאס איז גאר שטארק געאייגנט פאר געוואוסט".
"טרייענגל" פארמאגט א גרופע פון געניטע א מענטש וואס האט צ.ב .גרייט 50,000$ ווי יעדער ביזנעסמאן ווייסט ,איז דאס איינע
עקספערטן אין יעדע אינדוסטריע באזונדער, אוועקצולייגן אין א סעיווינגס .ווען מען לייגט פון די הויפט זאכן וואס שטייען אין יעדע שטר,
כדי אין סיי וועלכע פעלד אין ביזנעס און עס אריין אין אזא פאליסי – און פארשטייט זיך מען שרייבט אונטער מיט די אייגענע האנט אז
אינוועסמענט קען מען הערן די נייטראלע און ווען ס'איז גוט אויסגעשטעלט מיט די ריכטיגע מען פארשטייט אלעס וואס דארט שטייט ,און
טראסטבארע מיינונג פון איינעם וואס איז מאסנאמען – דאן האט ער תיכף זיין גאנצע ס'איז נישט מעגליך צו זאגן שפעטער אז מען
העכסט אויסגעקאכט אין די "ליין ",און דער געלט עוועילעבל ,און ס'הייבט תיכף אן צו
עקספערט וועט געבן קלארע אנווייזונגען אויף האט נישט געוואוסט.
טריט און שריט אויף די פינאנצן און ריזיקעס וואקסן גאר שטארק. ביי לעגאלע דאקומענטן איז דאס זיכער
האט איר עפעס א וויכטיגע מעסעדזש אזוי ,מ'קען נישט זאגן איך האב נישט געוואוסט.
וואס קומען דא אריין. אויב מען וויל זאגן אזא טענה ,קומט
אויסערדעם וואס די עקספערטן זענען איבערצוגעבן פאר אונזערע ליינער? באלד צוריק די שווערע שאלה – נו ,אויב דו
בארימט מיט זייער ערפארונג ,יעדער אין יא ,איך האב א מעסעדזש ,נישט בלויז פאר האסט נישט געוואוסט ,פארוואס האסטו
זיין "ליין" פון ביזנעס ,זענען זיי בארימט מיט אייערע ליינער ,נאר פאר גאנץ כלל ישראל, אונטערגעשריבן? איז עס דען נישט דיין אייגענע
ערליכקייט און ארענטליכקייט ,און שרייבן און עס איז ממש א 911מעסעדזש וואס
אונטער אן "עגרימענט ",אז אלעס בלייבט יעדער דארף וויסן ,ווייל עס הערשט א גרויסע חתימה?
הונדערט פראצענט אין שטרענגסטן געהיימניס, דאס איז דא די מיסיע ,מען זאל "יא"
און אז זיי האבן נישט קיין מינדעסטע "נגיעה" פארנאכלעסיגקייט ביים עולם. וויסן פאראויס ,ממילא וועט מען נישט דארפן
אדער "בייעס" אין סיי וועלכע אנגעלעגנהייט זיי מען דארף וויסן אז היינט צו טאגס איז אן צוקומען צו זאגן אז מען האט נישט געוואוסט.
אפענע וועלט ,די קאמפיוטערס שטעלן אלעס איז דא אזא גרויסע פארלאנג אויף
באהאנדלען ביי "טרייענגל". צוזאם ,און מען דארף זיין געווארנט קיינמאל
"טרייענגל" באקומט באצאלט דורך אייך, נישט צו שרייבן אומאקוראטע אינפארמאציע נייטראלע ראט?
צו ארבעטן פאר אייך .פונקט ווי איר נעמט אן בנוגע אינקאם ,געזונט ,וכדו' אויף א דאקומענט. אה ,מ'קען עס קוים נאכקומען!...
אדוואקאט ביי א קלאוזינג ,כדי ער זאל שטיין אויב גיבט מען איין ביי דער רעגירונג אז מען ביזנעס אייגענטומער זענען זייער
אויף אייערע רעכטן ,די זעלבע שטייט טרייענגל פארדינט 15,000$א יאר ,קען מען נישט שרייבן פאראינטערסירט; מען האט פרישע יונגעלייט
מיט אייך אויף איין זייט ביי יעדע סארט מקח אויף א פאליסי אדער פאר די קרעדיט קארד וואס האבן ערנסטע פראגעס ,מען זוכט
פירמע ,אז מען פארדינט 50,000$א יאר .אלע נייטראלע ערפארענע ראט אן קיין אייגענע
און קאנטראקט. אינפארמאציע וואס מען שרייבט ארויף אויף נגיעה אהער אדער אהין ,נאר פשוט צו דערגיין
"טרייענגל" איז א פראפעסיאנאלע אפיציעלע פאפירן -צו סאושעל סערוויסעס, גרונטליך אלע פרטים פונעם פלאן ,און געבן א
פירמע וואס טוט אט די ארבייט ,נייטראל און מארטגעדזש ,קרעדיט קארד ,אינשורענס טרוקענע ריכטיגע נייטראלע אפשאצונג מיט
פונדרויסן ,אבער מיט די ריכטיגע בליק אויף פאליסי – דארפן שטימען .די זעלבע דארף מען אלע מעלות און אלע חסרונות ,אלע בענעפיטן
אלע אינערליכע איינצלהייטן פונעם דיעל/ קענען אפגעבן א פוקנטליכע חשבון פון וואו
קאנטראקט/אפמאך/לייף אינשורענס פאליסי. יעדע טראנזאקציע איז געקומען ,אפילו ווען און ריזיקעס.
ביי "טרייענגל" הערט מען אלע בענעפיטן אזוי ארום זענען זיי רואיג אז ביים מחליט
און ריזיקעס גלייך ,און אזוי קען מען באשליסן ס'איז אויף א טראסט וד"ל. זיין צי יא אדער נישט ,וועלן זיי האבן געטאן
אויב ,ווען ,וואס און וויפיל צו קויפן ,מיט די זעלבע איז אויך ווען מען שרייבט די ריכטיגע השתדלות און זוכה זיין צו סייעתא
סייעתא דשמיא און הרחבת הדעת . אויף אן אינשורענס פאליסי אומאקוראטע
אינפארמאציע בנוגע דאס געזונט ,וואג ,רייכערן, דשמיא צו וויסן דעם וועג פאראויס.
צי עס איז דא א פארלאנג דערויף? אדרבה,
ווער אין ביזנעס וויל נישט האבן אזא נייטראלע
פרשת בהעלותך תשע״ח 55 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 81 געקליבענע ארטיקלעך
מ ָאמענט | #180פ׳ תרומה תשע״ח
נאייךשט
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 84 געקליבענע ארטיקלעך פרשת תרומה תשע״ח 34
טטראיאבגעער!ס
א טשעפנאק האט אים שיקאנירט אין ביהמ"ד ,ווען ער האט אים
פרובירט אפצושטויסן איז דאס רעקארדירט געווארן און צעשיקט
געווארן צו אלע רוחות און א חוזק-סלאגאן "קומסט צו מיר עסן
שאבעס?" איז געבוירן געווארן אויפ'ן חשבון פון דאס בלוט
פון א חשוב'ן איד דער חשוב'ער סופר סת"ם און איש חסיד רבי
עקיבא קליין פון קרית טאהש ,אין א הארצרייסנדן
אינטערוויו מיט "מ ָאמענט" ווי זיין לעבן איז פיזיש און
עמאציאנאל רואינירט געווארן אזש ער קען נישט גיין אין
גאס אן אריינהייבן שפאטישע בליקן און חוזק ווערטער
פון קליין און גרויס די מכה פון "קליפס" וואס טרינקט
בלוט פון אידישע נשמות און פארוואנדלט מענטשן — צווישן
זיי חשוב'ע תלמיד חכמים — אין א ציל-ברעט פאר חוזק און
זלזול אויף א שרעקליכן פארנעם" .ס'איז נישט נאר מיך ,נאך
אנדערע אידן ליידן און ס'טרעט זיי צו צום געזונט"
הרב אליעזר ראזען ,חיים לעווי
פראיעקט קאארדינאטאר :אהרן יהודה ווייזער
פרשת תרומה תשע״ח 35 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 85 געקליבענע ארטיקלעך
ין קעלער אין חדר שלישי ביים לעצטן טישל אין פאר אט דעם צוועק פון פרובירן
שטיבל זיצט ער מאמענטאל פארטון און פארבויגן אפשטעלן די מאסן בלוט
אין זיין עבודת הקודש .דריי שטערן זענען שוין פארגיסונג איז ער גרייט געווען
צוגעפאלן און פון לאנג איז ער א גע'מעריב'טער, זיך אוועקצוזעצן מיט אונז און
אבער דאס ביהמ"ד'ל זיין היים קען ער נישט און עפענען זיין הארץ ברייט אפן,
אפגעזען ווי שווער עס קומט
וויל ער נישט פארלאזן. אן .אולי ואולי וועלן מענטשן
זיך עפענען די אויגן ,צוזאמען
א הויפן תפילין בייטלעך אוןא מיט זייער הארץ ,און באגרייפן
אז דאס איז בכלל נישט קיין
שיידלעך זענען אנגעלייגט אויפ'ן טישל .די געלעכטער ,קיין וויץ,
פיל ארבעט אויף זיין קאפ דערלויבן אים נאכנישט צו רופן קיין שפילעכל.
נאכט און זיך גיין אפרוען – און אין די יעצטיגע טעג קען
ער סייווי נישט צופיל רוען אפילו ווען ער לייגט זיך שוין
יא אויפ'ן געלעגער .די הענט איז אים פארשווארצט און
פארבוימלט און די פארקנייטשטע שטערן גיט אנדייטונג
אויף א דורכדרינגליכע ערנסטקייט און טיפע ליבשאפט צו
דער עבודת הקודש זיינע.
צו דער זייט זיצט זיין אויסגעהארעוועטער
מאור עיניימ'ל .דאס האלט ער מיט זיך און פארנט פון
זיך אלעמאל און ווען אימער" .עקיבא צבי עזרא קליין ,טאהש
קודש ",ליינט זיך ארויס אויפ'ן ברוינעם היימיש-געמאכטן
דעקל .די איידעלע קאליגראפיש-סופר'ישע שריפט זאגט
עדות אויף זיין בעל הבית און זיין כאראקטער.
זיין צוגעבינדקייט צו דעם ספר דערקענט זיך גרינג
אויף די געהארעוועטע בלעטער און ווי מיר מישן די
בלעטער באגעגענען מיר דא און דארט שורות און שטיקלעך וואס זענען
אונטערגעשטראכן מיט געלן פארב .ר' עקיבא פילט אומבאקוועם אז מיר
האבן דערטאפט זיין דביקות אין דעם הייליגן ספר ,אבער זיין קשר דערצו
האבן מיר שוין געהערט פון א נאנטן וואס האט געוואוסט צו דערציילן אז
ווען ער האט אמאל געדארפט דורכמאכן אן אפעראציע האט ער געבעטן
מ'זאל אונטערלייגן אט דעם מאור עינים צוקאפנס אונטער'ן קושן.
"צוויי מאל שטייט אין מאור עינים אז א מענטש איז ווי א שפיגל אז וואס
ער זעט אין יענעם זעט ער בעצם זיך ,קוקט אין פר' וירא און אין פר' חקת",
דערמאנט ער שפעטער אינעם שמועס ווי עס איז אומדירעקט ארויסגעקומען
זיין בקיאות אין דעם הייליגן ספר וועלכן ער האט שוין דורכגעלערנט א
גוזמא פון ווער ווייסט וויפיל מאל .אבער ווען מיר פרעגן דערוועגן ,איז ער
אומבאקוועם צו ענטפערן .צווישן די שטיקלעך מאור עיניים אנגעצייכנט
מיט'ן מעדזשיק מארקער געפינען מיר די ווערטער "כפי רוב השפלות שלו
יראה רוממות הקל" ,וואס איז ווי געמאסטן פאר זיין ענווה'דיגן מהות ווי
אלעס גייט צו מיט אן עקסטרעמע פשטות .ער מאכט נישט פון זיך קיין שום
וועזן און דער איך עקזיסטירט כמעט ווי נישט – אבער אז אנדערע זאלן
מאכן פון אים אזא "ביטול היש" ,דאס איז ער ,פונקט ווי יעדן אנדערן בשר
ודם אויף דער וועלט ,אויסדריקליך נישט מסכים!
ער וואלט פיל ליבערשט געוואלט צוריקגיין צו זיין
עבודה אויף די בתימ'לעך און אנהייבן פונדאסניי דעם מאור עינים אויף
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 86 געקליבענע ארטיקלעך פרשת תרומה תשע״ח 36
1. דער פרשה ,איז ער אצינד בע"כ געווארן א גאנצער בקי אין א פרעמדער
און פיינפולער וועלט ,בשבילי דקליפס .ער איז נעבעך געפאלן א קרבן צו
א טשעפע אומפאראנטווארטליכע פארשוינען וואס ביודעים צי שלא ביודעים ,בשוגג צי
אין פלארידע במזיד ,זענען זיי מלבין פני חבר ברבים און טרינקען דאס בלוט פון א טייערן איד
על לא עול בכפו ,מיט א קייט פון חרפות און בושות וואס ציט זיך שוין לאנגע
די טריקענע געשיכטע איז זייער פשוט :ר'
עקיבא'ס לעבן איז רואינירט געווארן פאר'ן חטא שמערצליכע טעג און וואכן ,אן קיין אפשטעל.
וואו מ'זעט אים אויף א קליפ זאגן "קומסט צו "ס'איז נישט נאר מיך ",זאגט ר' עקיבא מיט א טיפן
מיר עסן שאבעס?" מיט א שטארק אונגארישן קרעכץ ,וויסנדיג גענוי וואו מיר צילן און וואס מיר זענען געקומען רעדן.
"מ'מאכט חוזק [אין יענעם קליפ] פון נאך צוועלף מענטשן אויף איינמאל",
אקצענט וואס איז היפש קאמיש. רעדט ער מיט א טיפן ווייטאג וואס דרינגט אריין ביז'ן זיבעטן ריפ" .מ'קען
אפשר ווייסן דאס נישט די וואס שיקן היינט צוזאמשטעלן ווידעאס ",ציילט ער זיינע ווערטער ,געבנדיג א לעקציע אין
ארויס די שפיזיגע פיילן ,אבער ר' עקיבא רעדט טעכנאלאגיע מעגליכקייטן וואס זענען אים פרעמד" ,מ'שטעלט צוזאם אסאך
נישט אזוי .דאס ווייסן אלע וואס קענען אים
פערזענליך און דאס איבערצייגן מיר זיך ווען מיר ווידעאס פון מיר און פון נאך מענטשן און דאס שיקט מען ארום".
זיצן פנים אל פנים .דאס מאכט נאר די וואונדער ער האט אזויפיל חוזק אריינגעהויבן נאך איידער ער
גרעסער – וואס איז די געשיכטע אונטער דעם האט אפילו געזען במה דברים אמורים ,אבער יעצט האט ער די
רעקארדירונג ביי זיך אין טאש און קען דאס שוין אויסנווייניג אפילו אינמיטן
קליפ? שלאף – ער דארף דאך וויסן וואס עס בארעכטיגט די אלע רדיפות" .דאס איז
דער תירוץ איז זייער פשוט :ר' עקיבא האט מיין טעלעפאן ",ווייזט ער אויף זיין כשר'ן פליפ-טעלעפאן" ,כ'האב ב"ה נישט
איינעם נאכגעזאגט! א טשעפנאק אין ביהמ"ד קיין טריפה'נע כלי" ,און פארשטייענדיג אז מיר דארפן וויסן וואס די רעדע
איז אים נאכגעלאפן מיט די ווערטער "קומסט איז צינדט ער אן א כלי שלישי פון דעם טרויעריג-בארימטן "קומסט צו מיר
צו מיר עסן שאבעס?" און ר' עקיבא האט עסן שאבעס?" ווידעא; א קליפ פון א קליפ וואס מען האט אים אפגעכאפט
נאכקאפירט יענעמ'ס ווערטער .ווי צו זאגן ,לאז פון א צווייטנ'ס טעלעפאן מיט די אומקלארע רעקארדירונג מעגליכקייטן זיין
געמאך ,לאז מיך לעבן. אומפארגעשריטענע טעלעפאן שטעלט פאר.
ניטאמאל האט ער יענעם געקענט פון "שוין ,גענוג ",זאגט ער קאטעגאריש נאך א האלבע מינוט ,מיט א מינע ווי
פאראויס" .איך האב אים נישט געקענט פון איינער האט נארוואס געכאפט א ברי פון הייס וואסער .אפילו בלויז רעדן פון
פאר דעם ,קיינמאל אין מיין לעבן האב איך אים דעם קליפ קומט אים נאכאלץ נישט אן לייכט און טוט איטליכע מאל פון פריש
פריער נישט געזען. צעקראצן דעם אומפארהיילטן ,פאראייטערטן וואונד.
"אין ביהמ"ד קומען אריין פארשידענע עס בלוטיגט אים די אייגענע בושה און די אומדערטרעגליכע מיטמאכענישן
מענטשן ",שילדערט ער דער גענויער מצב ווען פון זיין פאמיליע ,עס ווייטאגט אים די אומאויפהערליכע אנגריפן און שפעטערייען
דער עפיזאד האט זיך פונאנדעראנטוויקלט, די לעצטערע וואכן וואו אימער ער שטייט און גייט ,אבער אממערסטנס זיפצט
"איין מיטגעמאכטער מענטש איז דארט געווען ער יעצט און איז באזארגט איבער דער עצם ערשיינונג ,דער צרת רבים און דאס
מיט א סמארטפאן און גענומען ווידעא .מיר ליידן פון אנדערע וואס טיילן נעבעך מיט זיין ביטערן גורל .אז ער שפירט אויף
זענען געזעסן ,געשמועסט און פארברענגט ,איך זיין הויט די אומבאגרייפליכע צער וואס האט אים אוועקגערויבט זיין לעבן ,מיד
היה רבי עקיבא דן קל וחומר בעצמו און דאס הארץ גייט אים פשוט אויס פאר
האב דערביי פארראכטן א ספר תורה. די אנדערע קליפ-געליטענע קרבנות .און ער וואלט געטון אלעס אין דער וועלט
"ער האט געוואלט ציען ווערטער ",זאגט ר' צו פארמיידן אנדערע פון דארפן אויסשטיין צו אזעלכע שרעקליכע בזיונות וואס
עקיבא מיט ווייטאג ווי ער איז געפאלן א קרבן
צו עמיצן וואס איז געקומען בערמה" ,ער האט רויבן אוועק דעם טעם אין לעבן און ברענגען געפילן פון למה לי חיים.
גענומען א צווייטן זאל שטיין מיט'ן טעלעפאן", פאר אט דעם צוועק פון פרובירן אפשטעלן די מאסן
געדענקט ער יעדע פיצינקע דעטאל פון יענער בלוט פארגיסונג איז ער גרייט געווען זיך אוועקצוזעצן מיט
אוממוטיגער מינוט וואס האט געברענגט די אונז און עפענען זיין הארץ ברייט אפן ,אפגעזען ווי שווער
עס קומט אן .אולי ואולי וועלן מענטשן זיך עפענען די אויגן ,צוזאמען מיט
שווערע פאלגן. זייער הארץ ,און באגרייפן אז דאס איז בכלל נישט קיין געלעכטער ,קיין וויץ,
אנשטאט דער פארברעך זאל אפגעטון ווערן קיין שפילעכל .יעדע פארווארד ,יעדע באמערקונג ,יעדע שמייכל ,איז געגאסן
און עס זאל פארבלייבן צווישן די ביהמ"ד ווענט, א פרישן עמער זאלץ אויף יענעמ'ס שמערצליכע וואונדן .עס איז א שפיל מיט
האט נאך דער יעניגער מוסיף געווען חטא על
פשע און דאס ארומגעשיקט איבעראל אז ס'איז יענעמ'ס מאגערע פלייש און בלוט .מיט יענעמ'ס לעבן!
געשען וואס ס'איז געשען" .זיין חלק האט ער
ארויסגענומען ,ווי ער האט מיך ארומגעהאלזט >>>
פרשת תרומה תשע״ח 37 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 87 געקליבענע ארטיקלעך
טאמער איז אייך די געשיכטע ביז אהער
פרעמד ,אשרי לך! אבער ליידער ווייסן
גענוג און נאך גענוי פון וואס מיר רעדן
"איי ר' טובי' ",ווערט ער פאר א מינוט אריינגעכאפט און זיך נאריש געמאכט דארט אין שול; ער האט
צעפייערט איבער דער פערזענליכקייט פון דעם אין פאסטקע נאר געלאזט מיין חלק ",און אויך ארויסגענומען
חשוב'ן איש חסיד וועמען ער האלט פאר א זכי' די אנדערע חלקים פריער און שפעטער וואס
אז ער האט אים געקענט באדינען" .איר ווילט ר' עקיבא נעמט איין א טיפן אטעם און וואלטן געמאכט פארשטענדליך וואס דא איז
הערן ווער ר' טובי' איז ,וועל איך אייך דערציילן: דערציילט אונז די השתלשלות הדברים: פארגעקומען און אז דער איד האט בלויז געגעבן
"וויילנדיג אין פלארידע האט ער זיך אמאל
צעקלאפט און צעבראכן די נאזביין אז ס'האט "דער עפיזאד האט זיך אפגעשפילט אין זיין אנטווארט בבחינת עם עקש תתפתל.
געגאסן בלוט .ר' טובי' איז געווען אויס מענטש פלארידא .זיבן יאר וואס איך פלעג פארן קיין "ס'איז פאריעריגע שניי ",דרוקט ער
– נישט צוליב זיינע יסורים ,נאר ווייל ער איז פלארידא יעדן ווינטער פאר א צוויי דריי חדשים. זיך אויס האלב קאמיש האלב ווייטאגליך
געווען איבערצייגט אז דאס איז אן עונש פון צוריקמישנדיג דעם בלעטל צו ווען די טרויעריגע
הימל אויפ'ן 'חטא' פון פארן קיין פלארידא אין פון א וואך פאר חנוכה ביז א וואך פאר פורים. געשיכטע האט זיך אנגעהויבן .די רעקארדירונג,
קעגנזאץ פון דער אלגעמיינער הוראה פון כ"ק "איך בין נישט געפארן פאר מיין אייגענע אנטפלעקט ער אונז ,איז אן אלטע פון איבער
אדמו"ר מסקווירא שליט"א נישט צו פארן קיין טובה וועגן ,הגם כ'וואלט אויך געקענט נוצן א צוויי יאר צוריק ,און האט נישט געהאט קיין
וואקאציע ,נאר צו באדינען אן עלטערן חשוב'ן שום זין אדער סיבה פארוואס דאס זאל אצינד
פלארידא. איד .דאס איז הרב החסיד הישיש ר' טובי' ארויפשווימען צום אויבערפלאך און רואינירן
"ר' טובי' האט זיך נישט געוואלט בארואיגן צימענט פון שיכון סקווירא .מיט אים בין איך זיין לעבן .א ברוטאלע דערמאנונג ווי מיט דער
ביז איך האב געדארפט אנקלינגען צום רבינ'ס שוין באקאנט פאר פיל יארן נאך וואס ער איז היינטיגער טעכנאלאגיע איז קיינער קיינמאל
שטוב און הערן קלאר מפה קדשו פון רבי'ן אז געווען דער געטרייער קעכער אין סקווירא נישט באשיצט ,ווייל מי יודע וואס עמיצער קען
נישט אים מיינט מען ...די הוראה פון נישט פארן ישיבה פאר באלד א יובל יארן ,פון די צייטן ווען אפירקראצן אפילו יארן שפעטער און ברענגען
קיין פלארידא איז נישט געזאגט געווארן פאר א איך בין געווען א בחור און געלערנט אין דער בושות און חרפות ,און עס וועט נישט העלפן
קיין תירוצים אז דאס זענען אלטע ,לאנג-
ניינציג יעריגן איד"... ארטיגער ישיבה. פארגעסענע זאכן .דעריבער עשה למענך ,אם
וויילנדיג אין פלארידא האט ר' עקיבא פיל "דינגען א צימער אין פלארידא קאסט
פארברענגט אין ארטיגן קערעסטירער ביהמ"ד, אסאך געלט ",מאכט ר' עקיבא דעם עקאנאמישן לא למענינו.
וואו ער פלעגט דאווענען און לערנען און ווען חשבון" ,אז איך בין געפארן באדינען ר' טובי'ן
האט זיך עס געלוינט".
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 88 געקליבענע ארטיקלעך פרשת תרומה תשע״ח 38
און איז נישט דער אפטער גאסט" .אין מיין איז סתם געזאגט געווארן אפצושטויסן א נויטיג פאררעכטן די בתים פאר די ארטיגע
לעבן האב איך נישט געגעסן ביי א פרעמדן שיקאנירער. אידן .דארט אין קערעסטירער ביהמ"ד האט
אדער זיך געלאזט איינלאדענען אויף שבת ,איך זיך אפגעשפילט די אויבנדערמאנטע געשיכטע
גיי נישט צו קיינעם עסן ",איבערהויפט זינט ער אבער לו יצוייר אז א איד האט ווירקליך אן ווי ר' עקיבא איז פילמירט געווארן נאכזאגנדיג
האט פארלוירן זיין אשת חיל מיט כמעט א דריי אונגארישן אקצענט ,איז דאס לאכעדיג? איז דעם טרויעריג-בארימטן "קומסט צו מיר עסן
דאס א סיבה אויף חוזק צו מאכן פון יענעם? שאבעס?" און די רעשט איז ווייטאגליכע
צענדליג יאר צוריק. קודם כל טאר מען נישט חוזק מאכן פון קיין
ר' עקיבא לאזט זיך נישט אריין אין קיין שום מענטש" .חביב אדם שנברא בצלם" ,זאגט היסטאריע.
אריכות אבער צווישן די שורות שיילט זיך ארויס טאקע רבי עקיבא אין אבות ,יעדן מענטש דער קליפ-נעמער וואלט געדארפט
ווי ער פארפולקאמט דעם "רוצה אדם בקב שלו" דארף מען באהאנדלען מיט רעספעקט .זיכער פארדאמט ווערן דורך יעדן רעכטדענקיגן
און לייגט זיך קיינמאל נישט אן אלס גאסט ביי טאר מען נישט חוזק מאכן פון א מענטש וואס מענטש .נאכלויפן א פרעמדן מענטש ,אן
סיי וועמען .ווי ס'שיינט איז דער טעם זיינע ,אז האט אן אמת'ע פעלער אדער א שוואכקייט. אנגעזעענעם סופר ,מיט א רעקארדירונג
זייענדיג א מענטש אליין האט ער זיך געמאכט ער האט עס דען אליין גענומען אויף זיך? אפילו אפאראט אין ביהמ"ד איז שיקאנירונג ,שוין
א גדר נישט צו עסן פון קיין פרעמדע קאך ,און א רעכטפארטיגער גוי פארשטייט צו האבן אפגערעדט פון דער שרעקליכער עולה ווען
אפילו ווען ער גייט צו די קינדער קאכט ער סימפאטיע און מיטגעפיל מיט א מענטש וואס מ'טרייבערט יענעם און מ'פרובירט אים סתם
זיך אליין דאס עסן און ברענגט זיך מיט אייגן ליידט פון א פעלער .זיין לעבן איז אים גענוג אנציען די נערוון טאקע כדי אריינצוכאפן
שווער אזוי און ער איז גארנישט שולדיג אז ער אין א פאסטקע .אבער צו גיין נאכדעם און
געמאכטע בילקעס מיט פיש. איז "אנדערש" .זיכער פארשטייט אזוי א אידיש ארויסשניידן א פריוואטע מינוט און דאס
ווידעראמאל שיילט זיך ארויס די קינד ,א אידיש הארץ וואס האט נאר אפילו א פארוואנדלען אין א לאכעדיגער סענזאציע וואס
לעכערליכקייט פון דעם וויץ .ער איז נישט זאל ארומגעשיקט ווערן איבער דער וועלט ,איז
קיינעמ'ס גאסט ,און זייענדיג דארט אין ברעקל פון דער מדה פון רחמנים בני רחמנים. אן אומדערהערטע און שוידערליכע נייע ניווא
פלארידע מיט אן עלטערן איד און בכלל א חוזק מאכן פון אן אקצענט איז נישט נאר אין הלבנת פנים ברבים אויפ'ן ערגסטן פארנעם.
מענטש אליין ,פלעגט נישט אויסקומען ער זאל רשעות ,נאר אויך טפשות .פאר א חדר יונגל ר' עקיבא איז א וותרן און א טוב עין" .כ'בין
איינלאדענען אנדערע אויף שבת" .קומסט צו פון כתה ב' פאסט צו לאכן פון א יונגל וואס אים געווען גרייט מוחל צו זיין טאמער ער
מיר עסן שאבעס" איז נישט עפעס וואס זאל האט א רי"ש ,אבער יעדער ערוואקסענער פארמעקט עס ",הערן מיר גבורה'דיגע ווערטער.
אים האבן אמאל געליגן אויפ'ן צונג און נישט זיין מענטש פארשטייט אז דיין אקצענט איז פונקט ער שטעלט קלאר אז ער וואלט יענעם גערן
אויסשפראך אז עס זאל ווערן זיין סלאגאן און אזוי מאדנע אין א צווייטן לאנד ווי א פרעמדן מוחל געווען בלב שלום ווען ער ווייזט ווען
עס האט גארנישט מיט אים פערזענליך אז מ'זאל ארויס די מינדעסטע חרטה און וואלט געהאלפן
אים דערמיט טאדלען ,נאר סתם ארויפגעווארפן אקצענט אין דיין לאנד. פארמינערן די פארשפרייטונג פון דעם קליפ .ר'
א נאסע ליילעך אויף אן אומשולדיגן מענטש צו אבער וואס א חילוק לאגיק ,איך וועל עס עקיבא ווייסט אפשר נישט ,אבער את הנעשה
מיטטיילן אויף מיין "וואטסעפ" גרופע – און אין להשיב ,איינמאל עס ווערט ארויסגעשיקט
טרינקען זיין ריינע אומשולדיג בלוט. היינט וועל איך זיין דער העלד וואס שטעלט צו איז עס ווי פעדערן אין די ווינט און דער
"אמאל פלעגן זיין ארץ ישראל אידן וואס די קנאקעדיגע סחורה .די נארישע איין מינוטיגע אריגינעלער ארויסשיקער האט מער נישט קיין
פלעגן קומען דארט אויף שבת קיין קערעסטיר, הנאה לוינט אים ,ווייל האפנטליך וועט דער
האב איך צוגעשטעלט א גרויסן טאפ טשאלנט עולם זיך קוילערן פאר געלעכטער – און זאל קאנטראל דערויף.
און געטיילט פאר די געסט ",שילדערט ער
זיין אומאפיציעלע ראלע אין הכנסת אורחים, דער קרבן זיך קוילערן פאר יסורים. אן אקצענט
"כ'האב אבער קיינמאל נישט געלאדנט קיין איז פאני?
קיין איינלאדענונג
געסט צו קומען צו מיר עסן שבת". אויף שבת "מיינע חברים לאכן נישט ",זאגט ר' עקיבא
מיט ווייטאג .און די סיבה איז זייער פשוט,
2. דער גאנצער קאמישער סלאגאן האט אויסער וואס זיי לאכן נישט ווייל דאס וויי טאן
ניטאמאל אן אמת אין זיך" .איך האב דעם אזא נאבעלע פערזענליכקייט איז בכלל נישט
"מיין לעבן מענטש קיינמאל נישט געלאדנט אויף שבת", סחורה וואס ברענגט צום לאכן ,איז דא נאך א
איז רואינירט" קלארט ער אויס דאס מציאות ארום דעם פשוט'ע סיבה" :זיי ווייסן אז איך רעד נישט אזוי
טרויעריג-בארימטן איינלאדענונג" .דער [וואס
טאמער איז אייך די געשיכטע ביז אהער האט געכאפט דעם קליפ] האט דארט געוואוינט און ס'איז בכלל נישט פאני".
פרעמד ,אשרי לך! אבער ליידער ווייסן גענוג מיט זיין פאטער – א חשוב'ער איד א תלמיד די ווייטאגליכע טייל פון דער גאנצער
און נאך גענוי פון וואס מיר רעדן" .קומסט חכם געווען ,ער לעבט מער נישט — איך האב געשיכטע איז ,אז דער קאמישער טייל איז בכלל
צו מיר עסן שאבעס?" איז געווארן אין די דארט געגעסן מיט דעם אלטן איד ,האט ער מיך נישט וואר .ר' עקיבא האט בכלל נישט קיין
לעצטע וואכן ווי דער וויץ פונעם יארהונדערט, מכלומרשט גערופן אויף שבת צו עסן און איך שארפן אונגארישן אקצענט .זיין דיאלעקט איז
ווי א נארמאלער היימישער איד און בכלל נישט
האב אים נאכגעזאגט". מיט דער עקסטרעם-אונגארישער אקצענט
די מכלומרשטע איינלאדענונג וואס האט וואס מ'הערט אויף דער רעקארדירונג ,וואס
געברענגט ער זאל יענעם נאכזאגן האט ניטאמאל
געקענט זיין אן עכטע איינלאדענונג ,ווייל ר'
עקיבא איז בכלל נישט אפן צו איינלאדענונגען
פרשת תרומה תשע״ח 39 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 89 געקליבענע ארטיקלעך
די שיקאנירונגען האט זיך וואס פליט ארום פון אויג צו אויג צו אויג ,אן דער קליפ ווי ר' עקיבא זאגט די ווערטער איז
שנעל אריבערגעכאפט צו זיין אפשטעל ,אויף א ברייטפארצווייגטן פארנעם מיטגעטיילט געווארן הונדערטער און טויזנטער
פערזענליכן לעבן ,אזש עס איז מאלן אויף כלערליי סאציאלע און קאמוניקאציע
געווארן א מצב וואס ער קען וואס איז אמאל בכלל נישט שייך געווען.
נישט ארויסגיין אויף דער גאס אבער ווי מיר הערן פון ר' עקיבא זענען פלאטפארמעס.
אן ליידן בזיונות ,ווייל וואו ער די ווירטואלע בזיונות גאר די קליינע טייל פון ר' עקיבא'ס חשבון איז געווארן דער ציל-
שטייט און וואו ער גייט לויפט דער געשיכטע" .ווען ס'בלייבט ווען אויפ'ן ברעט פאר ליצנות און "קומסט צו מיר עסן
מען אים נאך מיט דעם זויערן אינטערנעט און די טעלעפאנען ,החרשתי", שאבעס?" איז געווארן דער סלאגאן פונעם יאר,
ווייטאגליכן וויץ" :קומסט צו זאגט ר' עקיבא ווייטאגליך .ער האט דיקע הויט אזש ביז באמפער סטיקערס אויפ'ן קאר וואס
מיר עסן שאבעס?" און איז בכלל נישט פון סענסיטיוון טיפ ,ווי מיר ליינען זיך קלאר און דייטליך" :קומסט צו מיר
האבן זיך זעלבסט איבערצייגט ביים שמועס. עסן שאבעס?" און דער קארש אויפ'ן שפיץ איז
הפקר .פון א באשיידענער איד וואס זיצט זיך ער וואלט עס אראפגעשלינגען ,זיך אפגעווישט געוויס ווען עס ווערט געזאגט מיט'ן פאסיגן
אין ווינקל מיט בתים אין איין האנט און א מאור די נאז און געגאנגען ווייטער .דער פראבלעם
עיניים אין אנדערן ,איז ער אצינד פארוואנדלט איז אבער אז די שיקאנירונגען האט זיך שנעל נוסח ,מיט אן אונגארישן אקצענט.
געווארן אין א ברייט באקאנטער פנים אין אריבערגעכאפט צו זיין פערזענליכן לעבן ,אזש א באזונדערע פארברעך איז צום פארדאנקען
רשות הרבים וועמען יעדער האט א רעכט צו עס איז געווארן א מצב וואס ער קען נישט די בעלי מלקטים וואס זאמלען איין א צען פופצן
ארויסגיין אויף דער גאס אן ליידן בזיונות ,ווייל "קאמישע" קליפ מאמענטן .מ'מאכט א ליקוט:
דערקוטשען און דערגיין די יארן. וואו ער שטייט און וואו ער גייט לויפט מען אים ווי א חשוב'ער רב דרוקט זיך אויס עטוואס
נאך מיט דעם זויערן ווייטאגליכן וויץ" :קומסט שארף; ווי צוויי שכנים קריגן זיך; א היימישע
פאל פון "ראוד רעיזש" ווי א דרייווער ווערט
צו מיר עסן שאבעס?" אויפגערעגט ,וכהנה רבות .מ'מאכט דערפון
ר' עקיבא האט צו דערציילן זעק און פעק פון א גרויסע מקשה אחת און מ'שטעלט פאר א
מעשיות פון כמעט יעדן איינציגן טאג ,און אפשר פעקעדזש דיעל ,מען איז מזכה די מאסן מיט
פון יעדע שעה ,זינט דער קליפ איז פארשפרייט א סאדיסטישן סאלאט פון ליצנות און הלבנות
געווארן ,אבער נאך איידער מיר האבן גערעדט פנים אויף וואס אפילו יום כיפור איז נישט מכפר.
א ווארט מיט אים זענען מיר געווען עדות אז דער ווידעא איז ביטער כמו שהוא און
דאס זענען נישט קיין גוזמאות .מיר האבן דאס דערנאך זענען פארהאן די גוטע נשמות וואס
געזען מיט די אייגענע אויגן .א מינוט בעפאר מיר פרובירן מאכן נאך מער מטעמים דערפון ,זיי
האבן אפגעראכטן דעם שמועס מיט ר' עקיבא "עדיטן" אז עס זאל איבערשפילן די זעלבע
אונטן פון ביהמ"ד שערי חסד אין מאנסי ,האבן זאך צענדליגער מאלן און לייגן צו פארשידענע
מיר געזען ווי א יונגערמאנטשיקל באמערקט פאקסן און קלאנגען" .מ'נעמט עס און ממאכט
דעם יעצט-באקאנטן פנים און צוזאמען מיט עס ערגער און מ'שפילט זיך ארום ",ווייסט צו
זיין חבר קומט ער מיט א זיגרייכן שמייכל און זאגן ר' עקיבא וועלכער איז צווישן די קרבנות
שרייט אויס מיט פאטאס" :קומסט צו מיר עסן וועמענ'ס בלוט די לצים האבן גע'פסק'נט אז עס
שבת?" ער האט סתם געשאסן א גוטס און איז ווייניגער רויט ווי זייערס און מעג זיך גיסן
געגאנגען ווייטער? ניין ,ער האט אריינגעשאסן
א קויל אין יענעמ'ס הארץ און זיך געגאנגען בראש כל חוצות.
איז דען פארהאן איין מענטש אויף דער
ווייטער! וועלט וואס האט ליב ווען ער טרעפט זיך
אזעלכע קוילן זענען אפטע געסט אין ר' פלוצים אין רשות הרבים ,שוין אפגערעדט
עקיבא'ס דורכגעלעכערטע הארץ ווי די לעצטע ווען א פריוואטע מינוט ווערט אויסגעשמירט
פיר וואכן איז זיין לעבן איין קייט פון יסורים בריש כל חוצות ,נאכדערצו א "וואלנערעבל"
און בזיונות .אפילו אין די גליקליכע מינוטן ווען מינוט ווען ער פרובירט אפשאקלען פון זיך א
קיינער קומט נישט צו "זאגן א גוטס" אויף זיין
חשבון קען ער הערן אין ביהמ"ד צי אין גראסערי טשעפנאק?
צי אין גאס ווי פרעמדע מענטשן שושקען זיך די אלגעמיינע וועלט האט שוין לאנג
אונטער זיין רוקן אז ער איז "דער מ ...פון די באשאפן א טערמין דערפאר און רופט
קליפ ",אנדערע "צדיקים" לויפן אים נאך און עס "סייבער בוליאינג" ,דאס באדייט ווען
כאפן בילדער און ווידעאס פון אים ,און עס מ'טשעפעט א מענטש נישט מיט פיזישע אנגריפן
זענען אפילו פארהאן וואס קומען מיט סאדיזם נאר מיט ווירטואלע אנגריפן ,שרייבנדיג אויפ'ן
און טוען אים פיזיש אנגעריפן און ציען ביי די אינטערנעט אדער אנדערע עלעקטראנישע
פלאטפארמעס ,און מ'פארשעמט אים בריש
בארד און פיאות. כל חוצות פון דעם ברייטן געוועב .ס'איז פאר
ס'איז בכלל נישט בלויז "סייבער בוליאינג", יעדן זעלבסטפארשטענדליך ווי ביטער ס'איז
נאר אויך ממש פיזישע בוליען און רדיפות. ווען א מענטשנ'ס גאנצע פריוואטע יקום
כאילו ר' עקיבא'ס בלוט איז אפיציעל געווארן ווערט פארוואנדלט אין "וויירעל" מאטעריאל
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 90 געקליבענע ארטיקלעך פרשת תרומה תשע״ח 40
ער פארפולקאמט דעם "ולאן אתה הולך" געזונט" .אויסער די עמאציאנעלע פיין ,קלאפט "קליפ גורמת קליפ ",זאגט ר' עקיבא מיט
און דעם "יזכיר לו ים המיתה" ליידער צוליב עס אויס פיזיש .איך פיל ווי עס ווערט מיר ווייטאג ,טאמער פאלט מען איינמאל אריין אין
גרויס עגמת נפש" .איך בין געבוירן געווארן אין שלעכט .כ'בין געגאנגען היינט זיך טשעקן דאס לאך פון די לצים ,איז מען יעדע רגע אומשטאנד
תשי"ד – איך בין 64יאר אלט ",זאגט ער מיט הארץ .איך פיל שוין א וואך צייט טשעסט פעין. צו רעקארדירט ווערן .אויסער די פערזענליכע
הארץ וויי בשעת דער טרויער ליינט זיך אויף זיין אנגריפן איז ער הויפטזעכליך אויסגעשטעלט צו
געזיכט" .כ'ווייס נישט אויב כ'וועל נאך לעבן נאך יא ,א וואך צייט. ווערן פילמירט אויף ווידעאס אין סיי וועלכער
"פאראיאר האב איך געהאט א הארץ צייט אין טאג ,ווייל אויך אנדערע ווילן יעצט
אזא ווערטשאפט". אטאקע ",דעקט ער אויף איין פרק פון זיין קענען ארומשיקן א קליפ פון דעם באקאנטן
אויב וויל זיך עמיצן דאכטן אז עס איז מסכת יסורים" ,כ'שפיר ווי די פרשה וועקט מיך פנים אין דעם "שפיכת דמים פארמעסט" .סיי
איבערגעטריבן ,דערציילט אונז ר' עקיבא דעם אויף און ס'רירט מיר צו צום געזונט ,עד כלות". וואס ער טוט נאר ,איז סחורה פאר ווידעא
פאקטישן שריט וואס ער האט אנגענומען אין זייענדיג א הארץ ליידנדער וואס ליידט יעצט און איז אומשטאנד צו ווערן פילמירט און
ליכט פון דעם שווערן מצב" .איך האב לעצטע א טעגליכע דאזע פון יסורים ,פארכט ער זיך די אפגעכאפט און ארומגעשיקט אלס פרישע
וואך אנגערופן די קהילה און זיך געקויפט א לעצטערע טעג ממש פאר'ן ערגסטן" .פאריגע
קרקע אין ביה"ח .דאס איז נישט קיין דזשאוק, וואך האב איך געזאגט פאר מיינע נאנטע אז בענזין צום בושה-פייער.
כ'האב געפילט ווי איך שטארב! כ'האב געקויפט איך האב מורא איך טראג עס נישט איבער .איך
די לעצטע קרקע וואס איז עוועילעבל נעבן מיין שפיר ווי איך קען חלילה שטארבן ביז געציילטע "עס טרעט מיר
טאטן אין סקווירא .כ'ווייס נישט צי איך וועל טעג .מענטשן האבן מיר אפגעענטפערט' ,זאג צו צום הארץ"
עס נישט ר' עקיבא' ',קלאפט אייך אין מויל',
עס איבערטראגן פון גרויס צער!" 'אל תפתח פה ;',ס'איז אבער א מציאות ,כ'בין "איך בין היינט געווען ביים דאקטאר",
קודם איז ער געוואויר געווארן וואס קאסט א הארץ ליידנדער מענטש און איך שפיר ווי שילדערט ער ווי די לעצטע פרשה טרעט אים
א קרקע" .איך דארף אויסצאלן די מעמבערשיפ צו צום הארץ און ער האט פשוט מורא פאר זיין
פאר די לעצטע דרייצן יאר וואס כ'האב נישט ס'טרעט מיר צו צום געזונט.
באצאלט די צוויי הונדערט דאלאר פער יאר ,און
נאך אפאר אלפים פאר די קרקע".
"ס'ווערט ערגער און ערגער ",שילדערט ער
ווי ער האט נישט קיין מנוחה סיי וועלכע שעה'ן
אין טאג" .ס'איז פיזישע פיין און עמאציאנאלע
פיין און ס'קען פירן ביז דעפרעסיע .זיין אין
יעדנ'ס מויל און זיין יעדע מינוט אויסגעשטעלט
צו רדיפות און אטאקעס און שפעטעריי שטעלט
אפ דעם גאנצן הלך ילך פונעם לעבן .כ'וויל נישט
ארויסזאגן מיט'ן מויל ,א איד טאר נישט אזוי
רעדן – אבער כמעט וואס דאס לעבן ווערט
נמאס .מ'שפירט זיך ערגער ווי א שמאטע".
נישט אומזיסט זאגן חז"ל אז א מענטש
זאל זיך לאזן פארברענען אין א קאלך אויוון
ווי איידער פארשעמען א צווייטן .זייער פשוט:
פארשעמען א איד קען זיך גרעניצן מיט שפיכת
דמים ממש.
דאס וואס ר' עקיבא שילדערט אז ס'שטעכט
אים ביים הארצן און צומאל שפירט מען ווי מען
טראגט עס נישט איבער ,איז ווייט נישט דער
איינציגסטער פאל .דער שרייבער פון די שורות
ווייסט פון אן ענליכן פאל ווי א היימישער איד
פון בארא פארק איז ליידער געפאלן א קרבן
נאך וואס ער איז רעקארדירט געווארן אין
אן אנגעשטרענגטן מינוט זיינעם און געווארן
לעבעדיגע סחורה פאר די "שיקערס" ,און דעם
איד האט עס געקרענקט עד דכדוכה של נפש
אזש ער האט פשוט געכאפט א הארץ אטאקע
און איז קוים ארויס פון לעבן ,ה"י .כל המלבין פני
חברו ברבים כאילו שופך דמים ,זאגט די גמרא,
און טיילמאל איז עס רציחה ממש.
פרשת תרומה תשע״ח 41 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 91 געקליבענע ארטיקלעך
ר' עקיבא אפכאפן סיי וועלכן מענטשן דורך סיי וועמען 3.
דער העלד וואס היט אביסל אויף כבוד הבריות – האט ער
זיך אונטערגעברימט א זמר'ל" ,טאהשער פיאות, געלערנט דעם
מען שיקט א קליפ פון "עפעס א מענטש" שווערן וועג
און מען געט א שמייכל פון "עפעס א אידל", טאהשער פיאות ,הוודאי שמו כן תהלתו".
פארגעסנדיג אז דער יעניגער איז א מענטש פון "כ'האב ווי געבעטן דעם שערער ער זאל דא און דארט האט ער שוין געהאט צום
בלוט און פלייש ,ער האט א גאנצע קאלירפולע אכט געבן אויף מיין שיעור פיאות .האט יענער ליידן פון ווען דער קליפ איז אפגעכאפט געווארן,
לעבן און האט אפילו א שיינע גרויסע משפחה. געמאכט דערפון א קליפ .כ'האב געזען דעמאלט מיט צוויי יאר צוריק .אבער קיין פארגלייך צו
"איך בין א זיידע פון פיר מנינים אייניקלעך", עמיצער כאפט ,כ'האב אבער נישט געוואוסט דעם צונאמי וואס האט אים פארשוועמט
שטאלצירט ער מיט דעם שיינעם דור ער האט במשך די לעצטע פיר וואכן .ער דערציילט ווי
אויפגעשטעלט .ר' עקיבא האט ב"ה גאר וואוילע מ'קען עס ארומשיקן". אומגעפער א יאר צוריק איז ער אריינגעגאנגען
קינדער ,זאגט אונז עדות א נאנטער משפחה "יעדער מענטש האט די רעכט זיך אמאל אין א געשעפט און צוויי יונגעלייט האט אים
נאריש צו מאכן ",זאגט ר' עקיבא מיט א שמייכל, סעקירט און געוואלט נעמען בילדער פון אים,
ידיד. "וואס א מענטש טוט אמאל פריוואט און זינגט עס איז געווארן א טומל אין געשעפט ביז דער
די ווייטאג איז גענוג גרויס ווען מען זיך אונטער א זמר דארף נישט ארויסגיין צו דער געשעפטסמאן האט געשריגן "אז דו גייסט נישט
באגרייפט אז עס רעדט זיך פון סיי וועלכן איד גאס און מ'דארף נישט און מען טאר נישט מאכן ארויס פון געשעפט רוף איך פאליציי ".ס'האט
מיט א משפחה ,אבער עס רייסט פילפאכיג מער ליידער געשאפן א חילול ה' ווען דער ספאנישער
ביים הארץ ווען מען באקענט זיך מיט מער דערפון א קליפ". גוי האט געפרעגט וואס דא גייט פאר און ר'
פרטים און מען הערט ווער עס איז דער מענטש דעמאלט האט ער זיך דערלערנט אז די זאכן עקיבא האט אים דערציילט .האט ער געפרעגט:
און די געשיכטע וואס באהאלט זיך אונטער קענען פארשפרייט ווערן פון איין עק וועלט צום "עיסטע עס כודאאיסמא?" – 'אזוי פירן זיך
צווייטן" .כ'בין געקומען קיין טאהש זאגט מיר א
דעם נאמען ר' עקיבא קליין. בחור'ל – א תלמיד מיינער לשעבר – 'זאג עס אידן?'
ר' עקיבא איז ווירקליך א העלד ,א איד ניטאמאל איז ער געווען באוואוסטזיניג
וועמען מיר דארפן אלע ארויפקוקן .א איד נאכאמאל ,ס'איז אזוי שיין געווען"'. צו דעם ערשיינונג פון "ארומשיקן" קליפס און
וואס איז הולך בצידי רשתות ,פארלאנגט נישט ווען ר' עקיבא האט געהאט פאראיבל פאר אז ווידעאס האבן פליגלען און קענען פליען
גארנישט און מאכט נישט פון זיך קיין עסק; א יענעמ'ס טשעפע ,איז ער גאר געווארן דער פון איינעם צום צווייטן .ער האט זיך געמוזט
בעל יסורים וועלכער האט פיל מיטגעמאכט אין שולדיגער" .שוין א יאר צייט וואס מיר רעדן לערנען די שווערע וועג .פאר א מינוט דרוקט
זיין לעבן – קיין שום איד זאל נישט געפרואווט נישט ",זאגט ר' עקיבא מיט ווייטאג" ,ער איז ער אויס זיין ווייטאג און אנטריסונג איבער די
ווערן ,און דאך ארויסגעקומען מיט אזא גבורה. נאך ברוגז אויף מיר ,הלמאי כ'האב זיך באליידיגט וואס דרייען זיך ארום און נעמען זיך די מצוה
צו הערן זיין געשיכטע איז אונז ממש אן און איך בין ברוגז געווארן אויף אים – ער האט צו רעקארדירן סיי וואס עס קומט אונטער די
אינספיראציע .פאר די לעצטע זיבן און צוואנציג האנט ,בפרט דארט אין פלארידע ,וואס האט
יאר איז ער אן אלמן אן קיין לעבנסבאגלייטער, דאך נאר געמאכט א וויץ"... שוין אנגעזייט אן א שיעור צער און עגמת נפש.
פארלירנדיג זיין אשת נעורים אין א פארלוירענעם נאך א פאל דערציילט ער ווי ער איז ר' עקיבא דערציילט איין פאל ווי ער איז
קאמף צו דער ביטערער מחלה ה"י .זיין פרוי איז רעקארדירט געווארן אין פלארידא שילדערנדיג געווען מיט נאך אן עלטערער איד א בן תשעים
אוועק ווען דאס יונגסטע קינד אין שטוב איז זיין עבודת הקודש מיט זיין אייגנארטיגן פון וועמען מ'האט גענומען ווידעאס און געמאכט
אלט געווען פיר יאר און די עלטסטע פופצן כאראקטעריסטישן חן" .איך טשעק נישט ,איך א קליפ ,און די קינדער האבן זיך שטארק מצער
יאר" .איך בין געווען סיי דער טאטע און סיי בין בודק ",הערט מען דעם סופר זאגן" ,איך געווען" .א טאכטער האט גערופן פון ירושלים
די מאמע אין שטוב ,און אלעס געטון; אז ס'איז פעינט נישט ,איך פארב; איך פיקס נישט ,איך און אזוי געוויינט' ,טאטי ,טו דאס נישט' .אויך
געקומען ערב שבת האב איך אנגעטון א שירצל איינער פון די קינדער האבן געבעטן' ,טאטי,
פאררעכט". שטעל דיך נישט פאר די קאמערעס '.כאילו מען
און געבאקן פיינע חלות". ר' עקיבא האט דערביי ארויסגעגעבן זיין טוט דאס בדוקא .ווען איך וואלט געוואוסט אז
ווער דען איז א גיבור חיל אויב נישט א טעלעפאן נומער ,צו אנאנסירן זיין סערוויס אלס מ'קען ארומשיקן וואלט איך געשריגן' ,דו ריש-
איד וועלכער האט פארלוירן זיין פרוי אין די סופר סת"ם .נאך דאס האט אים אויסגעפעלט:
יונגערע יארן און האט אויף דער אייגענער האנט "צענדליגער מענטשן האבן מיך גערופן ,פון ארץ שין-עין ,מאך נישט פון מיר קיין קליפס"'.
אויפגעשטעלט א הערליכע שטוב ,ערצויגן זיבן ישראל ,פון אנטווערפן ,פון לאנדאן – איינער ר' עקיבא איז אויך עטליכע מאל געפאלן
יתומימ'לעך אלס טאטע און אלס מאמע ,און זיי האט מיך גערופן 2אזייגער ביינאכט מאכן פאן א קרבן צום יעניגן קליפ נעמער .ביי איין פאל,
פון ארץ ישראל .זאג איך אים' ,לעבסט אין ארץ וויילנדיג אין פלארידא ,האט ער זיך געשוירן די
אלע חתונה געמאכט. האר – סתם אזוי נישט די פאסיגסטע צייט צו
ר' עקיבא איז א ביהמ"ד איד ,אין לו בעולמו ישראל ,ווילסט חלילה ברענגען א קטרוג?!'"
אלא ד' אמות של ביהמ"ד ,ווי אן אמאליגן איד "נישט געפערליך ",זאגט ר' עקיבא אין
וואס דארף נישט מער .א חק מיט א טיי איז ריכטונג פון יענער ספעציפישער רעקארדירונג,
אים גענוג .און פאר זיין ארבעט פון פאררעכטן ווי צום באטאנען אז דאס איז אלץ געווען
בתים און בודק זיין תפילין איז אים דאס ביהמ"ד פארשפייז און א קישמישקא קעגן דאס וואס
ווידער גוט .ניטאמאל דארף ער אן אפיס .ער איז האט אים אפגעווארט די לעצטע עטליכע וואכן
א יושב וואס לערנט אין ביהמ"ד און דאוונט און פון ווען דער "קומסט צו מיר עסן שאבעס"
קליפ איז געשניטן געווארן און צוזאמגעשטעלט
ביהמ"ד און ארבעט אפילו אין ביהמ"ד. געווארן מיט אנדערע חוזק ווידעאס און אים
אנגעהויבן נאכפאלגן אויף טריט און שריט.
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 92 געקליבענע ארטיקלעך פרשת תרומה תשע״ח 42
קומט אן איבערראשנדער ענטפער" .אזוי ווי טאמער איז אייך די געשיכטע ביז אהער
ס'שטייט' ,גם ציפור מצאה בית דרור קן לה', פרעמד ,אשרי לך! אבער ליידער ווייסן
דער אויבערשטער האט אזוי געפירט אז איך גענוג און נאך גענוי פון וואס מיר רעדן
זאל וואוינען אליין ,איז אלס גלות השכינה,
השתתפות בצער השכינה האב איך געוואלט טאהש"'. און א הארץ – ווייך ווי פוטער" .היינט איז
ווען עס קומט צו אמונת צדיקים ווייסט ער א איד געקומען נעמען ביי מיר פינף הונדערט
וואוינען אזוי ".דאס איז א איד א בעל השגה. נישט פון קיין פשרות" .כ'האב געהאט א דירה דאלאר ",כאפט ער זיך ארויס אומוועלנדיג,
ר' עקיבא האט אונטער זיך א לאנגיעריגע אין מאנסי ,האב איך עס פארקויפט און גראד "די לעצטע פאר חדשים האב איך שוין יענעם
קאריערע אין הרבצת התורה אלס געטרייער געגעבן א שיינע פאר אלפים .ער קומט כסדר
מלמד תינוקות .פילצאליגע קינדער געדענקען געקומען אהער .דער רבי האט געהייסן!"
מיט ליבשאפט דעם בא'טעמ'טן רבי'ן שהביאם "איך האב אכצן רבי'ס ",דערמאנט ער מיט צוריק ווייל איך געב אים אלעמאל".
לחיי עולם הבא ביזן היינטיגן טאג" .איך שטאלץ זיין דביקות צו א לאנגע ליסטע מיט ר' עקיבא איז דירעקט אן אינטעליגענטער
בין געווען א מלמד פאר אסאך יארן ,פאר צדיקים אין אונזער דור" ,פיר גרויסע און פערצן מענטש .ער רעדט זיבן שפראכן ,האבנדיג א
קינדערגארטן קינדער ביז כיתה ד' ,אין טאהש קליינע .מיין טאטע ע"ה האט אויך געהאט אכצן לעבנס ערפארונג אין דער יוגנט וואס האט
וויליאמסבורג ,אין קליוולאנדער חדר און אריינגענומען די לענדער פון ארץ ישראל –
רבי'ס". לשון הקודש; אנטווערפן – פלעמיש; אורוגוויי
דערנאך אין קלויזנבורג. ר' עקיבא איז א מוסטער פון א חסידישן – ספאניש; און שפעטער קיין מאנטרעאל –
"נאר מיט ליבשאפט ,נאר מיט ליבשאפט" איד פון אמאל און א זעלטענער מסתפק במועט. פראנצויזיש און ענגליש .און אונגאריש קען ער
– דרוקט זיך ר' עקיבא אויס מיט א ווארעמע נאכ'ן חתונה מאכן די קינדער האט ער פאר א ווייל דאס האבן די עלטערן זיינע גערעדט אין
תנועה'לע ,ווען מאמענטאל פארקירעוועט לענגערע צייט געוואוינט אין א טרעילער .ער
זיך דער שמועס צו דער טעמע פון חינוך איז א לעבעדיגע שילדערונג פון א שמח בחלקו: שטוב.
הבנים און וויאזוי ער האט באהאנדלט זיינע "צען יאר האב איך געוואוינט אין א טרעילער. "דער טאטע איז געווען א מלמד אין
תלמידימ'לעך אלס מלמד" .מיין טריעט פאר די כ'האב געקויפט פאר פינף טויזנט דאלאר די אורוגוויי ,א געלונגענער מענטש געווען ,דער
קינדער איז געווען ווען יעדן מיטוואך האב איך גאנצע מעשה ".ר' עקיבא בני די לו בקב חרובין, רבי זכרונו לברכה האט אים אהינגעשיקט און
אריינגעפאקט איין און צוואנציג קינדער אין מיין ער דארף נישט מער ווי א כאטקעלע צו וואוינען, מיר האבן געוואוינט דארט דריי יאר ,ווייל דער
סטעישאן וואגאן און כ'האב זיי גענומען אויף א ער זוכט נישט צו נעמען אויף זיך קיין הוצאות, רבי האט אים געשיקט צו זיין א פריוואטער
טריפ ,אמאל צו סטעטן איילענד זאא ,אמאל צי יעדן איבעריגן דאלאר גיט ער אוועק פאר מלמד ביים ראש הקהל ,דער צדיק ר' אברהם
אנדערע אידן" .א דירה קאסט אפאר הונדערט חיים פילאפף ז"ל ,און דארט זענען מיר געווארן
באטעניקל גארדענס ,אא"וו.
"איך טרעף היינט תלמידים וואס מאכן שוין דאלאר א חודש ,צו וואס נעמען די שעבוד? א תלמיד פון הרה"צ ר' אברהם לייטנער ז"ל".
חתונה קינדער און זיי געדענקען נאך ווי איך בין "וואס דארף שוין א מענטש אליין? דער פאר די לעצטע צענדליגער יארן וואוינט ער
גאנצער טרעילער איז געווען אביסל גרעסער אין טאהש קודש ,און קומט דא כסדר צו פארן
געווען זייער מלמד". ווי דעם טיש דא .עיר קאנדישאן האב איך פאר פארשידנערליי סיבות ,הויפטזעכליך צום
אריינגעלייגט ,און דעם ביה"כ האט מען געקענט
4. נוצן אין ביהמ"ד .ווען די קינדער זענען געקומען דאקטאר אלס א הארץ ליידנדער מענטש.
אויף שבת זענען זיי איינגעשטאנען ביי א "טאהש איז מיין פלאץ ",זאגט ער מיט
פיר וואכן ליבשאפט איבער דעם חן עיר על יושביה" .מיין
יסורים טאכטער. הייליגער רבי ,דער טאהשער רבי האט מיך
ווען מיר קוועטשן ר' עקיבא'ן צום וואנט גערופן איינלאדענען צו קומען וואוינען אהין.
"עס האט זיך אנגעהויבן מיט פיר וואכן פארוואסזשע גענוי ער האט אויסגעוועלט צו ער האט מיר געזאגט' ,וואס זאלסטו ווארטן
צוריק ",שילדערט ער דער גענויער מאמענט וואוינען אין אזא פראוויזארישע גלות-דירה'לע אויף משיח ,דו מוזט קומען אהער וואוינען קיין
ווען ער האט אנגעהויבן כאפן אז ס'איז צרות.
"איך קום אריין אין ביהמ"ד אין טאהש און א
יונגערמאן מיט א טריפה'נעם טעלעפאן לויפט
מיך נאך' ,קומסט צו מיר עסן שבת?'
"דער יונגערמאן זאגט מיר' ,ס'לויפט ארום
א קליפ און ס'ווערט ערגער און ערגער פון מינוט
צו מינוט ,טו עפעס' – כאילו ס'איז געווען וואס
צו טון .דעמאלט האט זיך עס אנגעהויבן און
זינט דאן האלט עס נישט ביים נאכלאזן".
"ס'מאכט מיך טרויעריג ",גיסט ר' עקיבא
אויס זיין הארץ מיט נאסע אויגן" .ס'וועקט אויף
פרשת תרומה תשע״ח 43 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 93 געקליבענע ארטיקלעך
געזאגט פאר אידן ,איר ווילט זען די שניטן פון איך נישט האבן דיין בילד'. מיינע געפילן אז איך בין אליין .ס'ווייטאגט מיר
מיין אפענע הארץ אפעראציע ,איך בין איך גרייט "כ'האב אנגעהויבן אוועקפארן האט ער פערזענליך .קיינער האט נישט ליב אויסצוזען
אונטערגעלייגט די פיס .ס'איז ממש געווען א ווי א נאר .למען האמת ,איך לערן שוין פינף
צו ווייזן". און פערציג יאר מאור עיניים – ,די גמרא זאגט
אפילו דארט בשעת מעשה האט ער סכנה ,כ'האב נישט געקענט אוועקפארן". שוטה אינו מרגיש; ס'איז דא חילוק פון כבוד און
אבער געזען אז מערסטנס טייל קומט עס פון אן אנדערע דוגמא שילדערט ער די גאווה און סעלף-עסטים ,א מענטש דארף היטן
אומוויסנקייט ,צייגט ער אן אויף דעם יתרון טרויעריגע סענזאציע וואס האט זיך אפגעשפילט
האור מן החושך" .איינמאל איך בעט מ'זאל מיך ווען ער האט געוויילט אין בארא פארק מיט זיין פרעסטיזש".
אפלאזן ווייל איך האב צו טון מיט'ן הארץ וועט אייניגע וואכן צוריק און פרייטאג צונאכטס די ווייטאג איז שרעקליך ,נישט נאר
האט ער זיך אריבערגעכאפט צו א רבינ'ס טיש. פאר אים אליין נאר אויך פאר די קינדער און
מען מיך על פי רוב איבערבעטן". "דער … רבי איז א הייליגער איד ,ער פירט א גרעסערע אייניקלעך .קיינער וויל נישט אזא
שבת צופרי האט ער געדאוונט אין א פייערדיגן טיש ",זאגט ער אלס הקדמה ,ווי צום "כבוד"" .נישט פאר בושה ",באטאנט ר' עקיבא,
געוויסער ביהמ"ד ,ער וויל נישט פורש זיין דעם באטאנען אז זיין ווייטאג איז בלויז אויף טייל ווייל שעמען דארף מען זיך נאר פון אויבערשטן
נאמען ,א שיינע שול מיט אומגעפער אכציג אנוועזנדע וועלכע האבן זיך נישט אויפגעפירט און פון אן עבירה" ,נאר פאר ווייטאג; ס'עסט זיי
מתפללים און ווידער איז זיין אומשולדיג בלוט ווי עס פאסט ,ווען פון אלע ווינקלען האט מען אויף דאס געזונט ,ממילא טוט דאס וויי פאר'ן
ליידער פארגאסן געווארן" .כ'וואלט געזאגט אז טאטן .דער עיקר וואס באדערט מיר איז דער
כבוד פון די קינדער".
ווען מיר פרעגן ר' עקיבא'ן אויב ער האט
פרובירט צו רעדן צו דעם מענטש וואס האט
עס געטון און אים אויפמערקזאם מאכן וואס
ער האט דא אפגעטון ,זאגט ער אז ער האט
פרובירט אבער אן ערפאלג" .כ'האב אים
געשיקט א מעסעדזש און געשריבן' ,קוק וואס
דו האסט געטון און פרוביר פאררעכטן די עולה',
האט ער געענטפערט' :איך ווייס נישט ווער דו
ביסט און צו וועמען דו רעדסט דא '...כ'האב מיך
געבעטן צו אים אז ס'טרעט מיר צו צום געזונט,
אבער אין קול ועונה.
יעצט בין איך איינער אליין ,אוי מיין הארץ בושות ביים טיש
עס רייסט .יעצט בין איך איינער אליין ,אבער די בושות האט אים אנגעהויבן נאכלויפן וואו
אימער .שנעל האט זיך ר' עקיבא דערלערנט ווי
דעם בושה – אוי איך געדענק! ר' עקיבא ביים שמועס מיט מ ָאמענט דער חלק הקליפ איז די האלבע צרה ,ס'האט
זיך אריבערגעכאפט צו קאנפראנטאציעס ,און
זיבעציג פון די אכציג מתפללים זענען צוגעקומען געוויזן מיט די פינגער און זיך געוואונקען "ער גלאט אזוי טשעפערייען וואס זענען געווארן א
צו מיר פרעגן "קומסט צו מיר עסן שבת?" איז עס". חלק פון זיין יעדן טאגיגן לעבן ,אזש וואו ער גייט
נאר ווייזט מען מיט די פינגער אז ער איז דער
צווישן איין געשיכטע און דעם אנדערן "צענדליגער מענטשן האבן זיך געשטעלט מענטש פון דעם קליפ און צענדליגער צי אפשר
פרובירט דער בעל יסורים צוריקהאלטן זיינע ארום מיר און געלאכט ",זאגט ר' עקיבא הונדערטער פעלער פון פערזענליכע אנגריפן און
טרערן מיט אלע כוחות ,כאטש נישט אלץ מיט טרערן אין די אויגן" .זיי האבן זיך כמעט בזיונות איז נעבעך דער אומשולדיגער איד דורך
געלונגט עס .ער ווישט די אויגן ,זיין קול געשטיקט פאר געלעכטער אז כ'האב זיי געזאגט,
שטיקט זיך ,און צי מיר זענען מסכים צי נישט, 'עסט קודם אויף די קוגל ווייל דו קענסט זיך נאך די לעצטערע וואכן.
געבן אונזערע טרערן קאנאלן זיך אונטער צום "דער משוגענער פון די קליפ ",דאס זענען
אינערליכן דרוק פון רחמנות און סימפאטיע דערשטיקן דערמיט [פון געלעכטער]"'. די קאמענטארן וואס דער טייערער איד דארף
געפילן .ווי קען מען צוקוקן די צער פון א איד ביי איין פונקט האט דער בן ששים אין הערן פון הינטער זיין רוקן דורך פרעמדע
וואס איז געווארן דער ציל-ברעט פון אזעלכע גרויס צער זיך אויפגעריסן דאס העמדל פאר
שרעקליכע בושות? מיר זעען נישט דא קיין די אפשפעטער און געוויזן זיינע שניטן אין מענטשן וואס קענען אים ניטאמאל.
"בעל הקליפ" ,מיר באגעגענען א טייערן איד הארצן ,וואס ווערן נישט מער פארהיילט נאר "נעכטן האב איך געהאט אזא מעשה",
מער פאראייטערט" .כ'האב געוויינט ,כ'האב דערציילט ער מיט ווייטאג" ,איך בין געווען ביי
שעל גאז סטאנציע קומען צו צוויי חברה מיט
קאמערעס אין דער האנט .זיי זאגן מיר נאך,
'כ'האב נישט קיין קאמערע' .כ'האב געלייגט די
הענט אויף מיין פנים איז ער נאך געווען ברוגז,
'ביסט אויף פאבליק פראפערטי ,פארוואס טאר
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 94 געקליבענע ארטיקלעך פרשת תרומה תשע״ח 44
5. קליפס ווי מ'קריגט זיך .בלויז איינער האט פון וועמענ'ס גאנצע וועזן עס שרייט ארויס
פרובירט צו בארואיגן די געמיטער. ערליכקייט ,אפגעהיטנקייט ,ארנטליכקייט און
"פון ערגעץ גוטהארציגקייט .ער וואלט קיין פליג אויף דער
קען איך אייך" דער טומל און די רדיפות האט דערגרייכט וואנט נישט געטשעפעט .און דא ,כאילו ער
אזעלכע הויכע אקטאוועס אז זעענדיג ווי עס האט נאכנישט גענוג געגעסן פון זיין ביטער
זעענדיג אז עס נעמט נישט קיין עק האט ווערט נישט איינגעשטילט האט דער נרדף פשוט פעקל צרות אויף דער וועלט ,איז געווארן
זיך ר' עקיבא געמוזט אנגארטלען מיט כלי זיין געמוזט פארלאזן דעם זאל אינמיטן א משפחה בזיונות זיין פרישטאג ,זלזול זיין מיטאג ,און
גרייט פאר יעדע סיטואציע .ער צייגט אונז אן חתונה .איינער פון די מחותנים איז צוגעקומען שאנדע זיין נאכטמאל .פארוואס? אוי פארוואס
ווי ער פארמאגט אין קעשענע א קאמערע וואס און האט זיך ממש געבעטן למען החתונה' ,איר דארף ער צאמליידן צרות יגון ואנחה? וואס איז
זאל דינען אלס קאנטער אפענסיווע אין פאל פון זעט דאך אליין וואס דא גייט פאר ,טו א טובה דען זיין זינד אז ער זאל ווערן חרפה לשכנינו און
אטאקע ...און יא ,ער האט עס שוין געדארפט לעג וקלס לסביבותינו! און געוואלד ,ווער זענען
נוצן" :נעכטן איז מיר באפאלן עפעס א יונג, און גיי אהיים'.
האב איך גענומען פון אים א בילד און כ'האב "און כ'האב אים פארשטאנען ",זאגט ר' זיינע פארפאלגער? אידישע קינדער!
אים געזאגט 'דו גייסט אריין אין מיין ביכל פון די עקיבא אן די מינדעסטע פאראיבל" ,ס'איז
געווארן אזא געראטשקע און אזעלכע קולות, א שטורעם
אלע וואס האבן מיר שופך דם געווען'. מיין זון האט זיך נאך אריינגעמישט מיך צו העלפן ביי דער חתונה
"ווען ער וואלט מיך מפייס געווען וואלט און ס'איז געווארן היציג ,כ'האב קיין ברירה נישט
איך עס אויסגעמעקט ",מאכט ער קלאר בשעת די ערגסטע פאל ,זאגט ר' עקיבא ,איז געווען
ער ווייזט אונז א בילד פון יענעם אטאקירער געהאט און איך בין טאקע אהיים". ווען ביי איין פונקט האט זיך עס געענדיגט מיט
וועמענ'ס יראת שמים ליגט לאו דוקא אויפ'ן נו ,אויפ'ן וועג אהיים ,צוזאמען מיט זיינע
געזיכט" .אז ער האט געלאכט האב איך עס בושות גענוג פארברענגט ,אבער אויפ'ן וועג פיזישע אנגריפן:
אהיים ,נאך בושות אים געשענקט ,און אפילו "מיין שוואגער האט חתונה געמאכט זיין
געלאזט". יעצט קען ער אריינהייבן נאך אביסעלע בזיונות, ערשטן אייניקל ,בין איך געקומען צו דער
א באזונדערע קלאס זענען די וואס מיינען ווייל עס זענען דא פיינע מענטשן וואס האבן פון חתונה .ביי וועלכע טיש כ'האב מיך נאר געזעצט,
אפשר נישט קיין שלעכטס ,אבער מאכן זיכער דער גרויסער מצוה פון טרינקען יענעמ'ס בלוט גייט נישט דורך קיין מינוט און מ'קומט צו צו
צו באגריסן ר' עקיבא'ן מיט'ן נערווירנדן געוואלט מאכן א מצוה תמידית און האבן גאר מיר געבן שלום ,בשעת מ'מורמלט צום חבר אז
געלאזט דרוקן "באמפער סטיקערס" פון דעם דאס איז דער 'מ ...פון די קליפס' ...אזוי האט זיך
באמערקונג" :פון ערגעץ קען איך אייך". סלאגאן "קומסט צי מיר עסן שאבעס?" צו
ער לייגט אונז אראפ א סצענע וואס שפילט באקלעבן די קארס .ר' עקיבא ווייזט אונז אויף עס איבערגע'חזר'ט עטליכע מאל.
זיך אפ צענדליגער מאל אין טאג במשך די זיין טעלעפאן א בילד פון אזא באמפער סטיקער "אינמיטן איז צוגעקומען צו מיר דריי
לעצטערע וואכן" .איך גיי אויף דער גאס ,איך מענטשן און אנגעהויבן טרייבן ליצנות .האב
גיי אין פארמאסי ,מענטשן שטעלן מיך אפ, (זע בילד). איך געזען אז ס'גייט דא ווערן א סקאנדאל,
'איין מינוט ,וויאזוי הייסט איר? פון ערגעץ קען "יענער חלומ'ט מסתמא נישט אז ער איז בין איך ארויס פון זאל .אבער ווייניג האט עס
איך אייך ,ערגעץ האב איך אייך געזען ',יענער מצער א איד מיט זיין פאמיליע ",איז ר' עקיבא געהאלפן ,זיי זענען מיר נאכגעלאפן .א פערטער
קראצט זיך די שטערן און דערנאך דערמאנט גאר געווארן דער מלמד זכות" .ווען איך זע א איז צוגעקומען מיט'ן טעלעפאן אין דער האנט
ער זיך' ,אה אה ,איך ווייס שוין פון וואו איך באמפער סטיקער גיי איך צו שיין בעטן' ,זיי און ער הויבט מיר אן מסביר זיין ווי שיין מיינע
קען אייך '...יעדן טאג פאסירט דאס אפאר מאל, אזוי גוט און נעם עס אראפ ,ווייל ס'איז שפיכת
קליפס זענען.
היינט אפאר מאל ,נעכטן און אייער נעכטן. דמים"'. "א פיפטער האט זיך גענומען גלעטן מיין
"כ'בין נישט טראמפ ",זאגט ער מיט א "א צווייטער וואלט אים אפשר אויסגעהאקט בארד; 'כ'האב דיר אזוי ליב ',זאגט ער מיר,
שמייכל ווען מיר פרעגן אים צי איינער האט די פענסטער" ,זאגן מיר .ער שמייכלט ,אבער
אים שוין געבעטן אן אונטערשריפט ווי פון א ער מאכט קלאר אז אין דרכו בכך" .כ'וויל דאך 'קומסט צו מיר עסן שאבעס"'.
פאפולערן פיגור .ר' עקיבא איז א בא'טעמ'טער נישט גיין אין תפיסה ",ענטפערט ער צוריק דערביי איז אנוועזנד געווען ר' עקיבא'ס א
שמועסער און ביי דעם פונקט ווערט דער מיט א ווערטל" ,רובאשקינ'ס צימער איז ליידיג זון – א חשוב'ער יונגערמאן מיט א שטוב מיט
שמועס פארקירעוועט ארום די לעצטע קינדער ,א מלמד ביז דריי אזייגער נאכמיטאג
פאליטישע נייעס און וועלכע קנעפלעך ער יעצט"... און דערנאך זיצט ער און לערנט זיבן אכט שעה
עס איז יענץ געלעכטער .זאל זיך יעדער רציפות שוין באלד פופצן יאר – ער האט שוין
גלייכט צו הערן אויף קול מבשר. נאר פארשטעלן ווי זיין אייגענע רעקארדירונג נישט געקענט צוקוקן די שפיכת דמים אויף זיין
אינמיטן אונזער שמועס רופט אים עמיצער זאל איין טאג ווערן דאס געלעכטער אין טאטן ,האט ער צוגענומען די קאמערע פאר א
אריין פרעגן אויב זיינע תפילין זענען שוין שטעטל ,ווי יעדער באלאגערט אים מיט גרויס מינוט און עס באלד צוריקגעגעבן ,אבער יענער
געענדיגט און ער קען עס קומען אפנעמען" .יא, "פריינטליכקייט" צו כאפן פרישע בילדער און האט זיך גענומען שלאגן און ס'איז געווארן א
עס וועט זיין גרייט אין א שעה-צוויי ",ענטפערט קליפס צו קענען ציען ווייטער דעם שפאטישן
קייט ,און ווי ער באגעגנט זיינע אפשפעטער גאנצע געטומל.
אומעטום וואו ער גייט און אפילו באקלעבט נו ,אין דער היינטיגער מ ...וועלט ,וואס
טוען די צוקוקער? נעמען זיי זיך אן פאר'ן
אויף די אויטאס אין די גאסן. באקריוודעטן? פרובירן זיי ארויסהעלפן? אפשר
יעצט בין איך איינער אליין ,אוי מיין הארץ זענען זיי מוחה? נישט צוגעטראפן .ד ר י י צ
עס רייסט .יעצט בין איך איינער אליין ,אבער ן מענטשן זענען געשטאנען ארום און געכאפט
דעם בושה – אוי איך געדענק!
פרשת תרומה תשע״ח 45 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 95 געקליבענע ארטיקלעך
האבן קיין פשט ,דער עיקר איז אז מ'האט עפעס ר' עקיבא ווייזט אויף אונז אויף זיין טעלעפאן א בילד ער יענעם מיט א שמייכל.
א סלאגאן .דוקא יעדן טאגיגע אויסדרוקן, פון דעם באמפער סטיקער אויף א קאר וואס שרייט וויפיל רעכנט איר צו בודק זיין? "פון יענעם
וואס יעדער מענטש קומט אמאל אויס זיך צו דעם ''סלאגאן'' איד רעכן איך גראדע גארנישט; ער האט דאך
באנוצן דערמיט און יעדער מענטש קען זיך נישט צו באצאלן .באמת א טייערער יונגערמאן",
פערזענליך טרעפן דערין ,ווען מ'שטעלט עס ווייסן נישט אז איך זאג איינעם נאך ,זיי מיינען ווארפט ער לויב ווערטער אין ריכטונג פון זיין
אונטער'ן פארגרעסערונגס גלאז קען עס שנעל אז דאס איז מיין אקצענט ,ווייל זיי קענען מיך יעצטיגן קליענט" ,ער זוכט א שידוך – מיר וועלן
אים אי"ה שאפן א שידוך .וואס מיינט איר ,איך
פארוואנדלט ווערן אין א שלאג ווארט. נישט".
"ס'איז א סלאגאן געווארן אומעטום ",איז נאך א טעם זאגט ער" ,וועגן זייער אייגענע וועל נעמען פון אים באצאלט?"
זיין אונטערשטע שורה צום אנאליז" .ס'האט צעבראכנקייט; מענטשן זענען צעבראכן און אויף אונזער פארוואונדערונג צי עס גייט
מיר געזאגט א איד אין בארא פארק ,אז ס'איז ווילן זיך מיט עפעס אונטערהאלטן ".לאכן פון אזוי אז ער מאכט בחינם ,כאפט ער זיך ארויס
דא אויף די קליפס אויך ווי א שחור מאכט עס "האלב פון מיין ארבעט געב איך אומזיסט!
נאך .פארוואס זאל עס א גוי נאכזאגן? אן א יענעמ'ס צרות ,הייסט דאס אין אידיש. פאריגע וואך האב איך געמאכט פאר איינעם
פארוואס! ווען א זאך ווערט א סלאגאן דארף ר' עקיבא איז נישט קיין בטלן ,ער האט דרייסיג מזוזות ,און נישט גענומען קיין פרוטה
קלאר ארויס די סוגיא .ער איז אונז מסביר
עס נישט האבן קיין זין". בטוב טעם אז א זאך זאל אויפרייסן דארף עס ווייל ער האט נישט".
נישט האבן קיין באזונדערע ממשות ,צומאל דער שמועס פעדימט זיך ווייטער ארום
6. זאגאר פארקערט ,דוקא די ליידיגקייט און די זיין מלאכת הסת"ם .זייער שנעל טוען מיר
נישטיגקייט דערפון מאכט עס פאר פאסיגע קענענלערנען פון גענוי וואס פאר א סארט
ליכטיגקייט אין שטאף וואס זאל פארוואנדלט ווערן אין עובר "ביזנעס" דא האנדלט זיך און ווי אזויפיל פון זיין
פינסטערניש לסוחר מאטעריאל" .קומסט צו מיר עסן ארבעט גייט פאר אזעלכע מצוה-פעלער ווי דער
שאבעס?" איז בעצם א הוילע יעדן טאגיגע זאץ
"די גוטע חלק פון דער גאנצער געשיכטע איז וואס מיינט אלעמען און קיינעם ,און א פראגע קליענט צאלט מיט א "ש'כוח".
די כפרות עוונות ",פרובירט ער ווי אן ערליכער וואס קומט אפט אויס פאר מענטשן צו פרעגן "אין ארץ ישראל נעמט מען פאר די
איד זען אין סיי וועלכע עפיזאד אין לעבן א און זיך באנוצן דערמיט ,איז דוקא די נישטיגקייט בתים בלויז עורות פון נקיבות ",גיט ער זיין
סיבה אויף תשובה און תיקון המעשים" .זייט פראפעסיאנאלן אנאליז איבער דעם בתים
דער געשיכטע בין איך געווארן א גרעסערער דערפון מאכט עס זאל כאפן מענטשן. מארקעט" ,אנדערש לאזט מען זיך אריין אין
בעל תשובה .איך געב בעסער אכט ביים בודק צו אונטערשטרייכן די נקודה איז א גוטער א שאלה פון 'בכור' ,און ביי נקיבות איז נישטא
זיין די פרשיות ,כ'זאג ערליכער דעם לשם יחוד ביישפיל דער פורים ניגון וואס יואלי לעבאוויטש קיין בכור .אין אמעריקע קען מען נעמען פון די
האט ארויסגעגעבן עטליכע יאר צוריק' ,וואו עורות פון זכרים אויך ,ווייל ביי א גוי איז נישטא
ביים תפילין לייגן". איז די דעקל פון די גרעיפ דזשוס' .ס'האט נישט קיין דין בכור .רוב בתים מאכער נעמען טאקע
"נישט אלע זענען שלעכט ",ווידערהאלט קיין שום טעם אדער פשט ,פארט איז עס
ער זיין לימוד זכות" ,מ'טראכט נישט ,מ'כאפט ארומגעגאנגען פון מויל צו אויער .ס'מוז נישט בעיקר עורות פון אמעריקע".
זיך נישט ,מ'מיינט ס'איז א ווערטל און מ'גייט "אזעלכע מהודר'דיגע בתים וואס איך
פארקויף וואלטן נארמאל געקאסט ארום 1700
זיך ווייטער". דאלאר ",דערקלערט ער זיין אייגנארטיגקייט
"כ'האב יעצט אויך געזען די פיינקייט פון אין דעם פעלד ,און איך פארקויף עס פאר זעקס.
מענטשן ",זאגט דער טוב עין" ,א שטייגער אן ארעמאן גיט מען נאך ביליגער .איך פארקויף
ווי א איד שלמה ר .פון בארא פארק .ער איז א שיינע פאר צענדליג סעטס בתים א יאר .ב"ה
א פרעמדער איד ,איך האב אים בכלל נישט איך מאך פרנסה ",איז ער אלס ריכטיגער שמח
געקענט ,אבער ער רופט מיך יעדן טאג צוויי
מאל און ער איז מיך מחזק אז כ'זאל זיך נישט בחלקו צופרידן מיט זיין גורל.
מאכן צו טון ,ער איז מיר מסביר ווי אזוי איך זאל "אויב כ'מאך אמאל שמוציג די טיש ",לאזט
ער פאלן א באמערקונג איבער די באקוועמקייט
עס האנדלען ,און אזוי ווייטער". ער טרעפט אין ביהמ"ד צו קענען טון זיין עבודה
פארוואס עפעס קאלט ער? "ער האט פשוט אומגעשטערט ווי אין א פריוואטן אפיס" ,זאגט
אמאל צוגעזען אין ביהמ"ד וואו מ'איז מיר שופך דער שמש איך זאל עס אפווישן ".א ריכטיגער
דם און מ'טשעפעט און ער האט עס גענומען
צום הארצן .ער האלט זיך נאנט און ער איז שוין ביהמ"ד-איד ,מיט'ן גאנצן אמאליגן חן.
אפילו געקומען באזוכן אין שטוב פון מיין זון אין
א לאך פון דער
בארא פארק .ער איז מיך ממש מחי'. נישטיגקייט
"ס'איז נאך דא פיינע מענטשן אויף דער
"ווייל ס'איז פאני ",ענטפערט ר' עקיבא
אויפריכטיג אויף אונזער פראגע פארוואס לויט
זיין מיינונג האבן זיך מענטשן אזוי צוגעכאפט
צו דעם קליפ ווי צו א הייס שטיקל געבראטנס.
"ס'איז לכ' דער מאדנער אקצענט .מענטשן
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 96 געקליבענע ארטיקלעך פרשת תרומה תשע״ח 46
זאגט ר' עקיבא אין אן אפענע געבעט צו דעם רבי'ן" .כ'האב דאך געלערנט אין סקווירא .כ'בין וועלט ",זאגט ר' עקיבא מיט א קלאפ אויפ'ן
וואס האט געזען דעם קליפ און מיינט אז ער בר מצוה געווארן אין סקווירא פונקט איין און טיש.
האט יעצט א חוב קדוש אז ער מוז אים קומען פופציג יאר צוריק .דער סקווירער רבי זי"ע האט
מבשר זיין די בשורה טובה" .זיי נישט קיין מיך געלייגט מיינע תפילין .כ'בין געווען פון די פארהאן פיל אנדערע וואס האבן זיך נישט
גוטער ,קום מיר נישט זאגן האסט עס געזען. געכאפט מתחילה וואס זיי טוען און זענען
ווען מענטשן וואלטן נישט צוגעקומען און לעצטע תפילין לייגנס". געקומען איבערבעטן ר' עקיבא'ן איינמאל
פערזענליך אטאקירט און עס וואלט בלויז זיי האבן באגריפן עד היכן הדברים מגיעים:
ארומגעגאנגען ,וואלט איך געזאגט ראה עניי "מענטשן דארפן כאפן אז דאס
איז נישט קיין ווערטל ",בעט "מ'האלט מיך אין איין רופן צו איבערבעטן".
ועמלי ושא לכל חטאותי". ער זיך פון טיפן הארצן" ,שיק צו הערן אז טייל נעמען עס אזוי ערנסט
האסט געזען א קליפ וואס פארשעמט נישט ווייטער ,ס'איז גורם אז זיי ווילן פארגיטיגן ר' עקיבא'ן פאר די צער
אדער מאכט חוזק פון א איד? געוויס האט דיין שפיכת דמים!״ און עגמת נפש" .פונקט אייניגע מינוטן פאר
אידיש הארץ דיך אפגעהאלטן פון עס שיקן פאר איר זענט אנגעקומען דא איז א איד צוגעקומען
אנדערע ,און האפנטליך האסטו אויך גענומען עפילאג און מיר געוואלט געבן א טשעקל ",דערציילט
די קוראזש צו מוחה געווען פאר'ן האבן א חלק ער" .פאריגע וואך האט ער געמאכט פורים
אין מבזה זיין א איד .אבער אויב עמיצער גייט צום שלוס גיט ר' עקיבא זייער א קלארע בילד פון מיר ,ער האט זיך אנגערופן הויך פארנט
און טרעט ארויף אויף יענעמ'ס ווייעדיגן וואונד, וואס פאר אן אפעקט "סייבער בוליאינג" האט פון דער גאנצער ביהמ"ד" ,קומסט צו מיר עסן
האט ער בשאט נפש זיך משתתף געווען אין א אויף א מענטש און מיט אירע שוידערליכסטע שאבעס?" ,מיט'ן נוסח ,מיט'ן סלאגאן ,האט ער
פערזענליכע הלבנת פני חבירו ברבים .מען דארף מיר אצינד געוואלט באצאלן .אבער איך נעם
נישט מער ווי געדענקען דעם פסוק ואהבת פארבן.
לרעך כמוך און וואס רבי עקיבא זאגט דערויף: ווי ער באטאנט איז דאס גאנצע נישט .חלילה וחס .איך בין אים גערן מוחל".
זה כלל גדול בתורה .אין פאל פון ספק האבן מיר געזעלשאפטליכע לעבן זיינע געווארן
הלל'ס כלל :כל דעלך סני ,לחברך לא תעביד. פארקריפלט" .איך באגעגן דאך אומצאליגע איר דארפט
אויב דיר וואלט נישט געשמעקט ווען איינער מענטשן ,אבער יעדער וואס קומט צו צו מיר זיין בשמחה!
זאל דערמאנען א שפאטישע אדער גרינגשעציג און זאגט מיר שלום עליכם אדער מזל טוב בין
ווארט איבער דיר אדער דיין משפחה ,איז דאס איך אים באלד חושד אז ער איז אויך פון די "איך ווייס נישט פארוואס איך נעם מיך אזוי
יעניגע וואס ווילן טשעפען .כ'קען דאך קיינמאל אן פאר מיר ",זאגט ר' עקיבא מיט א טרויעריגן
זעלבע גילטיג ביי יענעם. נישט וויסן וואס יענער וויל ,איך בין יעדע רגע שמייכל .איר הערט א מדריגה פון ר' עקיבא? ער
ר' עקיבא איז אצינד געווארן אן אפן אויער אויסגעשטעלט צו ווערן אפגע'חוזק'ט .אזוי איז נישט צופרידן פון זיך .ער וויל מער מצדיק
פאר אנדערע אידן וואס זענען דורכגעגאנגען די צעקריג איך מיך מיט אומשולדיגע מענטשן ווען זיין דעם דין באהבה ,עס וואלט אים נישט
פרשה" .מ'האט מיר געזאגט אז ר' זעליג עסט זיך יענער האט אפשר באמת גארנישט געוואלט געזאלט באדערן" :כ'האב עס נאכנישט ארויס.
אויך אויף ",ווייסט ער צו דערציילן ווי קיינער אלעס קומט דאך פון אויבערשטן ,מה דאך א
איז נישט אימונירט צו בזיונות" .זיין זון וואס נאר סך הכל ווינטשן מזל טוב. שטרויעלע פאלט פון רעכטס אויף לינקס קומט
דאוונט מיט מיר אין ביהמ"ד ,ער שעמט זיך "איך בעט אייך ,קום מיר נישט דערציילן", פון אויבערשטן ,לערנט דער בעל שם הקדוש,
אויך זייער שטארק פון וואס מ'טוט אלץ מיט
כל שכן א גרויסע זאך איז פון אויבערשטן".
זיין חשוב'ן טאטן". ער פרובירט דעשיפרירן וועלכע מעסעדזש
"איך פארשטיי יעצט זייער גוט די פיין פון די מען וויל אים שיקן פון הימל מיט דער גאנצער
אנדערע וואס זענען דאס דורך ",איז ער מסיים פרשה" :כ'האב שוין אפילו געטראכט אויפצוגעבן
מעין הפתיחה איבער דעם ווייטאגליכן פאקט אז מיין סופרות; אפשר וויל דער אויבערשטער מיט
ער איז ליידער נישט קיין בן יחיד און נאך אידן דעם ווייזן אז איך בין נישט ראוי צו זיין א סופר.
גייען דורך אזאנס אדער ענליך" .ס'איז א שפיל אפשר בין איך חלילה פון די וואס זענען מחלל
שם שמים בסתר וואס נפרעין מהם בגלוי; אפשר
מיט פייער ",איז זיין קורצער פסק. וויל מען פון הימל איך זאל אויפגעבן די מלאכת
"דער גרויסער מעסעדזש דארף זיין ,אז הקודש און כ'זאל אנהויבן טון קאר סערוויס.
מ'קען נישט נעמען א מענטש און ארומשיקן
און אים פארוואנדלען אין א וויץ .ס'איז שפיכת כ'ווייס נאך אליין נישט".
אן ערליכער איד רעדט זיך אויס צו א גוטן
דמים!" זאגט ר' עקיבא מיט א הויכע שטימע. איד" :כ'בין געווען ביים סקווירער רבי'ן ,כ'האב
"מענטשן דארפן כאפן אז דאס איז נישט מיך אויסגעוויינט דאס הארץ ,האט דער רבי
קיין ווערטל ",בעט ער זיך פון טיפן הארצן, געזאגט' ,איר דארפט זיין בשמחה ,עבדו את ה'
"שיק נישט ווייטער ,ס'איז גורם שפיכת דמים. בשמחה .איי זיי מאכן קליפס? זיי טארן נישט,
אבער די צווייטע נקודה איז נאך וויכטיגער ,ווען
דו האסט שוין יא געזען א פארשעמענדער בילד אבער פאר דעם זאלט איר ווערן צעבראכן?'
אדער קליפ ,זיי נישט מוסיף חטא על פשע: "כ'האב געזאגט פאר'ן רבין' ,איך בין מקבל,
קאנפראנטיר נישט דעם באטראפענעם! איך פאלג!'
"לעב – און לאז לעבן!" צוריקמישנדיג נאסטאלגישע בלעטער,
האט ר' עקיבא אן אלטן קשר מיט סקווירער
פרשת תרומה תשע״ח 47 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 97 געקליבענע ארטיקלעך
חנוך גרינבערגער
כאפ נישט
און שיק נישט!
טרינקט נישט דיין בלוט .איינמאל עס שטעכט דיר ,איז עס שוין איינמאל האב איך געהערט אן "וואס איז
ראנג און שלעכט. אנטווארט פון עמיצן א חכם ווען ראנג?"
כ'האב פרובירט ארויפצוברענגען
אן אתרוג האט א שיעור און א כזית מצה האט א שיעור .טרינקען די טעמע איבער דעם גורל וואס
יענעמ'ס בלוט האט נישט קיין שיעור .מה דעלך סני ,לחברך לא תעביד, ר' עקיבא צי אנדערע האבן זיך
דאס איז דער שיעור ,טראכט פון יענעם אזוי ווי דו טראכסט פון דיר.
פארוואס? ווייל ווען עס קומט צו די אייגענע פלייש מאכט מען גאנץ אנגעליטן פון "סייבער בוליאינג" – א פענסי ווארט פון א 2018ווערטערבוך
אנדערע חשבונות. פאר'ן אור אלטן הלבנת פנים ,ביזוי תלמידי חכמים און שנאת חינם וועלכע
הכל לפי המבייש והמתבייש ,וואס דו וואלסט נישט געוואלט זאל געשען
צו דיין טאטן אדער סיי וועמען דו ביסט מחשיב ,זאלסטו פארשטיין אז האט אונז געקאסט דעם צווייטן בית המקדש – וואס איז לעצטנס געווארן
דאס טאר נישט געשען צו סיי וועלכן איד און זיכער נישט א תלמיד חכם.
נניח אז דו ביסט דער טיפ וואס ס'ארט נישט ווען מ'שיקט ארום קליפס א גאנגבאר ארטיקל.
פון דיר ,ווער גיט דיר די רעכט צו מאכן א גזירה שווה .ביסט אוודאי מסכים
אז ביי דיר איז אויך דא עפעס וואס גייט דיר פארשעמען .געוויס זענען דא ערשט די וואך האט זיך ארומגעדרייט א רעקארדירונג ווי עפעס א
זאכן וואס דיך ארט אויך .איא? און דו ווילסט נישט מ'זאל דיר וויי טון.
ביליגער יונג מאכט חוזק פון איינס פון די חשוב'סטע תלמידי חכמים פונעם
איא? נו ,יענעם ארט דאך יא.
לעצטע וואך אליין איז ארומגעפארן 4קליפס (!) פון פיר באזונדערע דור .ווער איז דער איד פון וועמען ער טרייבט חוזק אין דער צייט וואס
סצענעס פון ביזוי תלמידי חכמים ,ואין פוצה פה ומצפצף .און דאס איז
שוין אידן וואס זענען עיני העדה אויף וועמען די גמרא זאגט מ'דארף זיך מיר שטייען גלייכגילטיג? אן אויסגעהארעוועטער זקן ויושב בישיבה משכמו
אויפשטעלן פאר זיי פונקט ווי פאר א ספר תורה .און וואס איז מיט סתם
א וואוילער איד ,אים מעג מען פארשעמען? ליידער איז עס געווארן א למעלה גבוה ,א גאון עצום ונורא און פון די גרעסטע מזכי את הרבים אין
טאג טעגליכע ערשיינונג און ס'זאמלט זיך אן צענדליגער פארשעמענדע
אונזערע תקופות ,א רב וועלכער פארפולקאמט דער "ושנא את הרבנות",
ווידעאס און מ'שטעלט נאך צוזאם איינער דעם אנדערן.
זיין גאנץ לעבן באשטייט פון שרייבן ספרים און פארלערנען שיעורים; קיין
געלט ,קיין כבוד ,קיין רבנישע מאכט ,נאר אין בעולמו אלא ד' אמות של
די מכה פון "קליפס" איז פארהעלטניסמעסיג א נייע .ר' שלום מרדכי
רובאשקין זאגט אז ווען ער איז אריין אין תפיסה האט מען געוואוסט אז הרבצת התורה.
צו דינגען א פאטאגראפירער זוכט מען אפיר א טעלעפאן בוך ,מ'מישט
אויף צו דער אפטיילונג וואו עס זענען אנאנסירט די פאטאגראפיסטן און האט א ליצן און מחוצף רעקארדירט א פריוואטן שמועס ווי עס קומט
מ'באשטעלט א פאטאגראפירער .ארויסקומענדיג פון תפיסה מיט אכט יאר
ארויס דעם תלמיד חכמ'ס אומבאהאוונטקייט אין טעכנאלאגיע און דערביי
דערויף האט ער באגעגנט ווי יעדער איז א פאטאגראפירער...
יעדע טעלעפאן קומט היינט אויסגעשטאט מיט א קאמערא ,דאס דרוקט ער זיך נאך אויס בזלזול צו דעם תלמיד חכם ווי כאילו ער זאל זיין
מיינט אז וואו אימער א מענטש געפינט זיך נאר און וואס ער טוט נאר קען
זיינסגלייכן א חבר .ווען וועלט איז וועלט וואלט דאך אזא איינער געדארפט
ווערן אפגעכאפט.
אפילו אויב א איד טוט חלילה אן עוולה טאר מען אים נאך אלץ נישט באקומען ווייניגסטנס בייזע בליקן פון אלעמען ,אפגערעדט אז מ'זאל
פארשעמען .אפילו א איד איז חלילה נכשל געווארן אין אן עבירה חמורה,
זאגט דער פסוק ולא תשא עליו חטא ,ווען דו קומסט אים מוסר זאגן אזא ווידעא נישט מיטטיילן מיט אנדערע .דער ווידעא כאפער וואלט זיך
געדארפט שפירן א פארשעמטער און אן אראפגעקוקטער אז עס זאל אים
מער קיינמאל נישט איינפאלן אזא זאך און ס'זאל אים מער קיינמאל נישט
איינפאלן אריינצונארן א תלמיד חכם אין זיין פאסטקע.
צא טמא ,וואלט מען געדארפט זאגן פאר אזא איינעם ,ווייל המבזה
תלמיד חכם אין לו מכה לתרופתו .דער תלמיד חכם איז די שענסטע און
טייערסטע זאך וואס מיר האבן ,קומט א ביליגער יונגאטש און איז מבזה
בראש כל חוצות.
"וואס איז שלעכט? כ'זע נישט וואס איז ראנג?" זענען שיין קלינגעדיגע
פשעטלעך ווילאנג ס'איז ביי יענעם .ס'איז יענעמ'ס ווייטאג און בלוט" .כ'זע
גארנישט ראנג דערין ",איז א תירוץ פאר דיין באבנ'ס קאץ ווילאנג עס
פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 98 געקליבענע ארטיקלעך פרשת תרומה תשע״ח 48
און צוריקפירן אויפ'ן גלייכן וועג זאלסטו אבער אכט געבן אים נישט צו און יעדער זעט ,דאס מאכט אז "סחורה" קען ארומפארן בליץ שנעל.
אויב אמאל האט גענומען וואכן און חדשים אז א לשון הרע זאל זיך פארשעמען .ווען א תלמיד חכם טוט אן עוולה זאגט די גמרא אז ווען עס
קומט ביינאכט טארסטו מער נישט טראכטן פון אים שלעכטס ווייל ער צעשפרייטן ,נעמט עס היינט ליידער מינוטן ,אויב אמאל איז א לשון הרע
געגאנגען פון מויל צו אויער און ערגעץ אונטערוועגנס אפגעשטארבן האט זיכער" ,וודאי" תשובה געטון.
ווען יענער טוט באמת אן עוולה ,אבער דו כאפסט עס אפ אויף א קליפ קומט עס היינט אין פארעם פון א לעבעדיגן בילד אדער קליפ מיט הארטע
און דו שיקסט עס ווייטער ,ביסטו א שופך דם .בן בנו של קל וחומר ,סתם באווייזן און עס שטארבט נישט ,עס פארבלייבט אויף אייביג.
אזוי פארשעמען א איד אויף די נישטיגקייט ,אדער אפכאפן א פריוואטע
שמועס און דאס שיקן ווייטער ,צי ווען א מענטש דרוקט זיך אויס שארף
א היימישער וואוילער איד מיט א כאראקטעריסטישן חן — אן ערליכער אין א שווערע מינוט ,דארף עס יעצט פאראייביגט ווערן לדורות עולם און
ארומגעשיקט ווערן מסוף העולם ועד סופו און יענעם ברענגען ענדלאזע
בעל הבית און באקאנטער בעל חסד ,א נח לשמים ונח לבריות ,א נהנה
מיגיע כפו — האט זיך ווי אלעמען מיטגעפרייט מיט דער גרויסער שמחה בושה און חרוב מאכן זיין לעבן און דאס לעבן פון זיין משפחה?
און לו יצוייר אז א איד מאכט זיך אמאל נאריש .מ׳זאגט נאך אז
דער אברבנאל זי"ע האט זיך אויסגענומען מיט'ן מלך אז ער מוז האבן א פון נס חנוכה תשע"ח מיט דער באפרייאונג פון ר' שלום מרדכי רובאשקין.
ובכן? דארף ער יעצט ווערן אלס
פריוואטע צימער ווי א האלבע
א ציל ברעט און א שלאג ווארט
שעה אין טאג האט ער זיך
פון ליצנות? זיין בלוט איז הפקר?
נאריש געמאכט .דער "במילי
ער איז נישט קיין מענטש מיט
געפילן? ביטע טרינקט נישט דשטיתא" איז א געזונטער טייל
פון לעבן און יעדער מענטש
די מכה פון קליפס מוז זיך האט די פרייהייט זיך אמאל
ענדיגן .היינט איז עס יענער אויסלופטערן און זיך נאריש
און מארגן קען עס זיין דו יענעמ'ס בלוט! מאכן און ס'קומט אים נישט
אדער דיינס א נאנטער .דער קיין מיתה און אייביגע בזיונות.
קליפ נעמער וואס פארשפרייט
פריוואטע געשפרעכן צי
פריוואטע מאמענטן דארף אין דעם שווערן מסכת יסורים פון ר' עקיבא האבן אויך אין דער אלגעמיינער וועלט
פארדאמט ווערן מיט'ן ארויסגעשטארט די פיינע מענטשן וואס זיי רופן אים איבערבעטן איז מען שוין לאנג באוואוסטזיניג
שארפסטן .ס'איז שפיכת דמים. אדער מחזק זיין .פארהאן אבער גוטע נשמות וואס האבן אזוי צו דער פיינפולער מכת מדינה
ווען דו שיקסט ווייטער א פערזענליך גענומען די צער און בושה פון ר' עקיבא'ן און אנדערע פון "סייבער בוליאינג" ,דאס
ווידעא ווייסטו קיינמאל נישט אידן ,אז זיי האבן זיך נישט באגנוגנט מיט ווערטער ,נאר האבן הייסט ווען דער אלגעמיינער
וועלכע פייער דו וועסט אנצינדן באשלאסן צו טון אויך בקום ועשה צו פרובירן אפשטעלן די מגיפה ווירטואלער געוועב אדער
און צו וואו דאס וועט אלץ פירן. סאציאלע פלאטפארמעס
דו ביסט מער נישט בעל הבית פון סאציאלע רדיפות. ווערט אויסגענוצט איינעם צו
דערויף און דו האסט נישט קיין דער עסקן און טאלאנטפולער שריפטשטעלער ר׳ אהרן פארשעמען און רודפ'ן .ליידער
שום שליטה אויף די ווילדע יודא ווייזער ,גרינדער און אנפירער פון דער "אידישע ווינקל" ליידער ,כאפט זיך עס אריין
פלאטפארמע ,האט געלאזט אין גאנג א קאמפיין קעגן "סאושל אויך אין אונזערע מחנות כמעט
פייער צונגען פון הלבנת פנים. מידיע בוליאינג" אונטער'ן סלאגאן "לאמיר דאס אויפהערן!"
פארמאגסט א קאמערא, און ארויסגעלייגט שארפע ארטיקלען צו אויפשטורעמען און אומבאמערקט.
נוץ עס פאר גוטע צוועקן ,נעם אויפקלערן די ווייטאגליכע תוצאות פון ארומשיקן קליפס וואס נאך אן איבל פון די איבלען
בילדער פון דיינע קינדער און פון פון דער אינטערנעט .די לייכטע
נפלאות הבורא ,די שיינע גראזן קענען פארשעמען אנדערע מענטשן. קאמוניקאציע מעגליכקייטן קען
און ביימער אין פארק .נישט ר' אהרן יודא ,וועלכער איז טאקע מתלמידיו של אהרן אוהב אויסגענוצט ווערן צום גוטן
יעדע פאל ווי צוויי מאטאריסטן שלום ורודף שלום ,האט דאן גענומען דעם קאמפיין א שטאפל און צום שלעכטן .פארשידענע
צעבייזערן זיך דארף ווערן ווייטער און אויפגעטריבן געלט צו לאזן דרוקן צענדליגער טויזנטער אפליקאציעס קענען
פילמירט און אפגעכאפט לזכרון ״באמּפער סטיקערס״ ,אין א בחינה פון זה לעומת זה ,וואס צונוצקומען לצורך פרנסה,
זאל דערמאנען על פני כל חוצות די שעדליכקייט פון סאציאלע ווי וואטסעפ און דאס גלייכן,
עולם. פארוואנדלט מען דאס אין א
מיר זענען אידישע קינדער, טשעפערייען" :איך טרינק נישט יענעמ'ס בלוט!" וואפן צו שעדיגן אנדערע? ווער
ברידערלעך געטרייע איינער דעם דאזיגן סטיקער וועט איר געפינען בייגעלייגט אין היינטיגן רעדט נאך אז איינער איז אויף
דעם אנדערן ,וואס שוינען "מָאמענט" נומער ,און האפנטליך וועט דאס זיין איין טריט נענטער א גרופע וואו עס קענען זיין
דעם צווייטנ'ס כבוד .לאמיר צו ברענגען אויפמערקזאמקייט צו דער טעמע פון סאציאלע אנגעבינדן דערויף צענדליגער
אויפהערן פארגיסן אידיש בלוט! רדיפות און מוטיגן מענטשן צו שטיין ווייט פון סיי וועלכן חשש פון
לאמיר לעבן מיט דעם כלל גדול
פארשעמונג אדער זלזול פון א צווייטן איד.
בתורה :ואהבת לרעך כמוך . צי אפילו הונדערטער מענטשן,
איינער לייגט א רעקארדירונג
SCPAOMNPSAOIGRNS:
A WORLD OF GIFTS
פרשת תרומה תשע״ח 49 פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון 99 געקליבענע ארטיקלעך
מ ָאמענט | #45חג הפסח תשע״ה
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Moment Magazine | Celebrating 200 Edition | Free Digital eBook
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search