Moment Magazine Digital eBook

‫תשע"ו‬

‫תשע"ד‬

‫תשע"ח‬

‫תשע"ה‬

‫תשע"ז‬

‫‪Address:‬‬ ‫אינהאלט‬
‫‪543 Bedford Ave. #207‬‬
‫‪Brooklyn NY 11211‬‬ ‫‪ 10‬געקליבענע ארטיקלעך‬
‫‪Telephone:‬‬ ‫פון "מ ָאמענט" ארכיוון‬
‫‪718.928.3347‬‬
‫‪Fax:‬‬ ‫‪52‬‬
‫‪718.928.3348‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪Email:‬‬
‫‪[email protected]‬‬

‫______‬

‫‪Editorial Department:‬‬
‫‪[email protected]‬‬

‫‪General Inquiris:‬‬
‫‪[email protected]‬‬

‫‪Advertising Department:‬‬
‫‪[email protected]‬‬

‫‪Store Distribution:‬‬
‫‪ARTEX (347) 352-2231‬‬

‫‪Letters Submissions:‬‬
‫‪[email protected]‬‬

‫‪26‬‬

‫‪82‬‬ ‫גאיאןרטן פוןנאטור‬ ‫‪196‬‬ ‫‪172‬‬

‫ארגאנישע אתרוגים און טארטן פון סקוואש און שמשום; קוכן פון‬ ‫פרשת יתרו תשע׳׳ז‬ ‫‪44‬‬
‫צוויקל און ברויטן פון זומען; גענעטיש מאדיפיצירטע פראדוקטן און‬
‫נאטירליכע עסנווארג; קוואליטעט עסן און דזשאנק‪-‬פוד; געזונטע‬
‫באקטעריע און ‪ ;GMO‬פעסטיסיידס און ‪ ;ADHA‬פראצעסירטע‬
‫עסנווארג לעומת נאטירליכע‪ ,‬און אלעס ארום די "ארגאניק" באוועגונג‬
‫און די בענעפיטן פון אן ארגאנישע דיעטע ‪ ‬הינטער די קוליסן פון‬
‫דער מאסשטאבליכער פראדוקציע אינערהאלב "ארגאניק סירקל"‬
‫אהערצושטעלן די ארגאנישע אלטערנאטיוו‪ ,‬אין באגלייטונג פונעם‬
‫אייגנטימער הרבני הנגיד ר' חיים משה נוסנצווייג‪ ,‬וועלכער‬
‫שטייט אונטער דער ארגאניק געזונט‪-‬רעוואלוציע און קעמפט פאר‬
‫נארהאפטיגע נערונג און געזונטע אויסוואלן ‪ ‬עשה מזונותך תרופתך‬

‫חנוך גרינבערגער‬

‫בילדער‪ :‬דוב לענטשעווסקי‬

‫פרשת יתרו תשע׳׳ז ‪45‬‬

‫צו דינען ַאלס ק ַאנדיד ַאט‬ ‫גאיאןרטן פוןנאטור‬ ‫יושע דאסקאל‬ ‫עענעסן‬
‫ָאדער שיקט ַאן אימע‬

‫ווען אי‬ ‫ארגאנישע אתרוגים און טארטן פון סקוואש און שמשום; קוכן פון‬ ‫‪188‬‬
‫נאכצומ‬ ‫צוויקל און ברויטן פון זומען; גענעטיש מאדיפיצירטע פראדוקטן און‬
‫איר פרו‬ ‫נאטירליכע עסנווארג; קוואליטעט עסן און דזשאנק‪-‬פוד; געזונטע‬ ‫פרשת יתרו תשע׳׳ז‬ ‫‪44‬‬ ‫ל ברוין‪ ,‬בדחן‬
‫באקטעריע און ‪ ;GMO‬פעסטיסיידס און ‪ ;ADHA‬פראצעסירטע‬
‫[טר‬ ‫עסנווארג לעומת נאטירליכע‪ ,‬און אלעס ארום די "ארגאניק" באוועגונג‬ ‫וויליאמסבורגער זאך צו זאגן 'זויען'‪ ,‬און אפילו‬ ‫שטערן אין עולם הבדחנות איז דער פרישער בדחן – מיט‬
‫[אייגנאר‬ ‫און די בענעפיטן פון אן ארגאנישע דיעטע ‪ ‬הינטער די קוליסן פון‬ ‫מען ציט זיך אוועק‪ ,‬בלייבט עס אייביג אזוי‪.‬‬ ‫ענערגיע – ר' יואל ברוין פון קרית יואל‪.‬‬
‫אליינס'‪,‬‬ ‫דער מאסשטאבליכער פראדוקציע אינערהאלב "ארגאניק סירקל"‬
‫אהערצושטעלן די ארגאנישע אלטערנאטיוו‪ ,‬אין באגלייטונג פונעם‬ ‫ווי אזוי זענט איר א נעפיו פונעם לעגענדארן‬ ‫ג רעכטן מיר אפ אן אפענעם שמועס מיט ר' יואל צו הערן‬
‫כמעט‬ ‫אייגנטימער הרבני הנגיד ר' חיים משה נוסנצווייג‪ ,‬וועלכער‬ ‫בדחן ר' יקיר ברוין?‬
‫נאכדעם‬ ‫שטייט אונטער דער ארגאניק געזונט‪-‬רעוואלוציע און קעמפט פאר‬ ‫טער די קוליסן פון דעם אויפגייענדן בדחן‪100 .‬‬
‫סאך‪ .‬עס‬ ‫נארהאפטיגע נערונג און געזונטע אויסוואלן ‪ ‬עשה מזונותך תרופתך‬ ‫אייגנטליך איז ר' יקיר ברוין מיין עלטער‪-‬‬
‫געהערט‬ ‫פעטער‪ .‬מיין זיידע הרה"ח ר' משה לייב ברוין‬
‫חנוךגרינבערגערפארוואס דייקא דעם צמאה לך נפשי ניגון?‬
‫בילדער‪ :‬דוב לענטשעווסקי‬ ‫איז א ברודער מיט ר' יקיר'ן‪.‬‬

‫ווייל דער קראסנא רב שליט"א גלייכט זייער‬
‫פרשת יתרו תשע׳׳ז ‪45‬‬

‫דעם ניגון און בעט אז מען זאל דאס זינגען בכל‬
‫עת מצוא‪ .‬יעדעס מאל וואס מען קומט זיך‬
‫צוזאם זינגען זינגט מען דעם ניגון‪ .‬דער עולם‬
‫האט זייער הנאה געהאט‪ ,‬דער קראסנא רב האט‬

‫מיר דאן צוגערופן און מיר געגעבן א ברכה‪.‬‬

‫פון וואו האט איר ווייטער גענומען אייער‬
‫בדחנות טאלאנט?‬

‫ספעציע‬ ‫אלס בחור בין איך געגאנגען לערנען אין‬ ‫זענען דא נאך בדחנים אין משפחת ברוין?‬ ‫נו‪ ,‬די גראמען זענען געלונגען?‬
‫כמעט‬ ‫דער קראסנא ישיבה‪.‬‬
‫ניין‪ .‬ר' יקיר און איך זענען דערווייל די‬ ‫יא‪ ,‬דער עולם האט געזאגט אז דער איז‬ ‫ויליאמסבורג‪,‬‬
‫אויטאמ‬ ‫דורכאויס די בחור'ישע יארן האב איך מיר‬
‫זייער גוט אריינגעקומען‪l ...‬מע‪a‬ן‪it‬ה‪ig‬אט‪D‬זיי‪d‬ע‪e‬ר‪h‬ה‪s‬נ‪li‬א‪b‬ה‪ Pu‬איינציגסטע אין די בדחנות ליניע‪.‬‬ ‫עגראמט?‬
‫ווען הא‬ ‫קיינמאל נישט אויפגעשטעלט גראמען‪210.‬‬ ‫‪ August 2018‬פון וואו האט איר גענומען פון דארט ווייטער‬
‫געהאט‪.‬‬ ‫ין די קראנסא‬
‫אין‬ ‫שפעטער האב איך געלערנט אין מאנסי ביי‬ ‫מלמד אין כתה‬
‫שטארק‬ ‫הרב יעקב משה לעבאוויטש שליט"א‪ ,‬דארט‬ ‫איר געדענקט נאך דעם תוכןאפלוןוילענעתערששטעע״ח דעם טאלאנט?‬ ‫האט חתונה‬
‫קבלת פ‬ ‫האב איך שוין יא עטליכע מאל געגראמט‪ ,‬סיי‬ ‫גראמען?‬ ‫מגעזעצט" און‬
‫געוואלט‬ ‫ווען איך בין געווען אין כתה ט'‪ ,‬האט הגה"צ‬ ‫כות קאמיטע"‬
‫פלעג אי‬ ‫ווען ער אליין האט חתונה געמאכט און סיי‪156‬‬ ‫דער קראסנער רב שליט"א חתונה געמאכט‬ ‫______‬ ‫אכן וואס עס‬
‫צום קבל‬ ‫אכטפולן שבע‬
‫צוגעגרי‬ ‫ווען עטליכע מנהלים האבן חתונה געמאכט‪ ,‬בין‬ ‫דאס ערשטע קינד‪ .‬מען האט דאן געמאכט א‪122‬‬ ‫די ניגונים געדענק איך‪ ...‬דעם ערשטן ניגון‬ ‫אנדערן האט‬
‫געארבע‬ ‫איך געווען דער וואס האט זיך אויפגעשטעלט‬ ‫איינער פון די‬
‫זיך אויף‬ ‫גרויסע שבע ברכות מטעם די גאנצע תלמוד‬ ‫נההמאששןאאאעבמךןבמטעחןיי‪r‬זעיבט‪o‬מנת‪l‬דדר‪i‬ג‪el‬ע‪r‬דכעאן‪r‬ש‪ac‬וט‪p‬עך‪e‬מ‪s.a‬תג‪t‬שםו‪pch,‬ח‪e‬וגע‪nu‬ב‪s,‬נ‪ivnis‬היעע‪I‬מ‪o‬ע‪r,l‬ןוגא‪yn‬מ‪h‬ווא‪eeb‬בין‪tt‬ב‪so‬כ‪ii‬יא‪u‬ן‪ni‬רמ‪eir‬ל‪t‬כדט‪p‬כ‪w‬ע‪r‬י‪caz‬ומן‪l‬טיי‪aer‬ג‪cu‬תארע‪h,gem‬ור‪trrd‬ידשאג‪ha‬אן‪ooo‬ףא‪s‬עעט‪irff‬ו‪M‬מ‪m.‬ר‪l‬ןעמ‪ty"sp‬ע‪e‬א‪bo‬לון‪e‬אג‪nnre‬ו‪n‬פש‪ful‬יכטר‪i‬י‪eaR‬ב‪c‬מ‪p‬ב‪i‬י‪z.‬צאט‪n‬י‪t‬זי‪n‬ח‪m‬א‪da‬י‪ire‬מ‪o‬דםע‪i‬לך‪geo‬י‪hta‬על‪s‬ןד‪vr‬ת‪al‬גמ‪rlMsT‬ע‪ai‬א‪.‬רשצמ‪Mea‬הו‪y‬ו‪p‬ייי‪d‬אמ‪s‬ג‪tm‬י‪tb‬הר‪ri‬ף‪nee‬מעחב‪"didenrit‬העקט‪r‬טן‪ee‬י‪beps‬טעונ‪t‬א‪hoi‬ונרא‪o‬א‪n‬דד‪hhm‬י‪s‬נ‪t‬ו‪e‬ץא‪ei‬גיע‪gl‬א‪lo.o‬צ‪ritt‬ןסערךף‪AP©wiwrsilguhrlpMihbrot‬‬ ‫די רבי'ס שבע‬
‫אבער ק‬ ‫גראמען ברבים‪.‬‬ ‫תורה‪.‬‬ ‫איך‪s‬ג‪n‬ע‪io‬ד‪s‬ע‪s‬נ‪i‬ק‪ m‬נ‪b‬א‪u‬ך‪s. S‬ד‪e‬ע‪i‬ר‪ivit‬ע‪it‬ר‪s‬ש‪n‬ט‪se‬ע ‪l‬ר‪ia‬ג‪r‬ר‪to‬א‪i‬ם‪and–ed‬‬
‫דער חת‬ ‫"שמח תשמח‪ ,‬לא‪.‬מ‪r‬י‪e‬ר‪d‬א‪n‬ר‪e‬ו‪s‬יס‪to‬בר‪d‬ע‪e‬נ‪n‬ג‪r‬ען‪tu‬ד‪e‬י‪r‬ר‪e‬י‪b‬כ ‪t‬טי‪o‬ג‪n‬ע‪can‬‬ ‫אכן גראמען?‬
‫ווען איר האט געגראמט אין די יונגע יארן‪,‬‬ ‫דער עולם האט שוין דאן געוואוסט אז‬ ‫שבח‪ ,‬פאר‪le‬ד‪b‬י‪si‬ר‪n‬ב‪o‬י‪p‬ו‪s‬ו‪e‬א‪t r‬ס‪o‬ט‪n‬ו‪is‬ט ‪e‬א‪n‬ז‪i‬ו‪z‬י‪ga‬ס‪a‬אך‪n"t.M‬מ‪e‬יין‪Mom‬‬ ‫ין‪ .‬מען האט‬
‫ווערט‬ ‫האט איר געשפירט אז דאס איז פאר אייך א‬ ‫ברוין קען גראמען‪ ,‬האב איך מיר דעמאלט –‬ ‫תוכן איז פשוט‪d‬ג‪e‬ע‪is‬ו‪t‬ו‪r‬ע‪e‬ן‪v‬ג‪d‬ע‪a‬בו‪y‬י‪n‬ע‪a‬ט‪of‬או‪s‬י‪u‬ף‪hr‬ד‪s‬ע‪a‬ם‪ k‬ע‪e‬נ‪h‬י‪t‬ן ‪for‬‬ ‫ברוינ'ס נעפיו‪,‬‬
‫אידן ווע‬ ‫אלס כתה ט' יונגל – אויפגעשטעלט גראמען‬ ‫פון הכר‪se‬ת‪e‬ה‪th‬טו‪in‬ב‪rs,‬א‪a‬ז‪pe‬ד‪p‬ער‪t a‬מ‪a‬ל‪th‬מד‪ice‬ט‪v‬ו‪r‬ט‪se‬א‪r‬זו‪o‬י‪ct‬ס‪u‬א‪d‬ך‪pro‬‬ ‫ט‪ ,‬לאמיר אים‬
‫האב ניש‬ ‫צוקונפטיגע פרנסה?‬ ‫ברבים‪ ,‬שוין באגלייט מיט מוזיק‪ ,‬ווי איך האב‬
‫אינעוויי‬ ‫אויסגעגראמט די גאנצע שושבינים‪ ,‬די מחותנים‬ ‫צו מיר‪ ,‬האב‬
‫איך האב געשפירט אז איך פארשטיי דערצו‪,‬‬ ‫און די זיידעס און די גאנצע תלמוד תורה‪ .‬איך‬ ‫אמגעשטעלט‬
‫איך פלעג אויסהערן זייער אסאך בדחנים‪ ,‬איך‬ ‫האב שוין געמאכט א געהעריגע פזמון‪ ,‬און בין‬ ‫געווען דאס‬
‫האב שטארק געגליכן בדחנות‪ ,‬איך האב אבער‬ ‫עדר לעדר האט דער עולם געזונגען די פזמון‪ ,‬עס‬ ‫איך האב זיך‬
‫נישט געטראכט אזוי ווייט אז דאס וועט זיין מיין‬
‫איז ב"ה זייער שיין געווען‪.‬‬
‫עתיד‪.‬‬

‫ממי‬ ‫וועלכע בדחנים פלעגט איר אויסהערן?‬ ‫א גאנץ י‪o‬אר‪s n‬פ‪e‬אר‪um‬די‪ss‬כ‪a‬ת‪e‬ה‪zin,‬אי‪a‬ז‪g‬י‪a‬ע‪M‬צ‪t‬ט‪n‬ג‪e‬ע‪m‬קו‪o‬מ‪M‬ע‪.‬ן‪s‬ד‪e‬י‪ pag‬איר געדענקט נאך אויף וועלכן ניגון מען האט‬
‫גראמען‬ ‫צייט וו ‪s‬א‪e‬ס‪icl‬מ‪t‬י‪r‬ר‪a‬ד‪f‬א‪o‬ר‪t‬פ‪n‬ן‪te‬אי‪n‬ם‪co‬צו‪e‬ר‪h‬י‪t‬ק‪r‬צ‪fo‬אל‪y‬ן‪ responsibili.t‬דארט געגראמט?‬
‫מאל‪ ,‬וו‬ ‫פארשטייט זיך אז בעיקר האב איך זייער‬
‫געלטער‬ ‫אסאך אויסגעהערט פינקי וועבער‪ .‬איך האב‬ ‫יא‪ ,‬אויף די בעלזא צמאה לך נפשי‪ ,‬מען‬ ‫‪r‬ז‪od‬מא‪ne‬ג‪r‬ע‪r,‬ןט‪ofen‬ב"‪trie‬זאו‪a‬ימ‪rce‬ע‪i‬ע‪l‬ן‪a‬ר"‪,tb‬ק‪au‬ט‪ph‬נ‪t‬י‪sis‬אשו‪kh‬יט‪ot‬ף‪b"ion‬זא‪s‬י‪f‬י‪t‬יי‪no‬עע‪t‬ן‪e‬ר"‪etem.n‬ה‪s‬ד‪n‬ב‪i‬ר‪ot‬ע‪cr‬רה‪e‬מ‪ve‬יא‪tdh‬זט‪oforra‬‬ ‫אגב‪,‬‬
‫געבעטן‬ ‫אויך אסאך אויסגעהערט מיין פעטער יקיר‪ ,‬איך‬ ‫האט געמאכט מיט דעם א שטאטע ניגון אויף‬ ‫איר‬
‫קבלת פ‬ ‫האב זייער ליב געהאט זיין הארציגן תוכן ווי אזוי‬ ‫די ווערטער "זה היום עשה השם נגילה ונשמחה‬ ‫פארפאסט מען צו מאכן ‪.‬ד‪n‬ע‪ei‬ם‪r‬ג‪e‬ר‪h‬א‪d‬ם‪rp"t,e‬אי‪ce‬ך‪x‬ו‪e‬וי‪r‬ל‪to o‬‬
‫ער רופט אויס א חתן כלה‪ ,‬ווי אזוי ער לייגט‬
‫וואס וו‬ ‫דאס אראפ‪ .‬שפעטער ווען מאטי אילאוויטש‬ ‫בו"‪ ,‬דער פזמון איז געלאפן אויף די תנועה פון‬ ‫דערפרייען‪ ,‬מיין מלמד פון כתה זייען"‪...‬‬
‫קומט יא‬ ‫איז זייער שטארק אריינגעקומען‪ ,‬האב איך אים‬
‫ער וויס‬ ‫אויך אסאך אויסגעהערט‪ .‬זיין מעלה איז אז ער‬
‫רעדט זייער אסאך בלשון בני אדם‪ ,‬די שפראך‬
‫עס‬
‫ווייסט‬ ‫פונעם עולם‪ ,‬נישט קיין היי‪-‬לעוול‪.‬‬
‫קבלת פ‬
‫יא‪ ,‬איך ווייס דערפון‪ ,‬דאס איז א "כן בקודש"‪ ,‬אזוי איז עס געגאנגען‪.‬‬

‫גאיאןרטן פוןנאטור‬
‫‪142‬‬ ‫ארגאנישע אתרוגים און טארטן פון סקוואש און שמשום; קוכן פון‬
‫צוויקל און ברויטן פון זומען; גענעטיש מאדיפיצירטע פראדוקטן און‬ ‫‪76‬‬
‫נאטירליכע עסנווארג; קוואליטעט עסן און דזשאנק‪-‬פוד; געזונטע‬
‫באקטעריע און ‪ ;GMO‬פעסטיסיידס און ‪ ;ADHA‬פראצעסירטע‬
‫עסנווארג לעומת נאטירליכע‪ ,‬און אלעס ארום די "ארגאניק" באוועגונג‬
‫און די בענעפיטן פון אן ארגאנישע דיעטע ‪ ‬הינטער די קוליסן פון‬
‫דער מאסשטאבליכער פראדוקציע אינערהאלב "ארגאניק סירקל"‬
‫אהערצושטעלן די ארגאנישע אלטערנאטיוו‪ ,‬אין באגלייטונג פונעם‬
‫אייגנטימער הרבני הנגיד ר' חיים משה נוסנצווייג‪ ,‬וועלכער‬
‫שטייט אונטער דער ארגאניק געזונט‪-‬רעוואלוציע און קעמפט פאר‬
‫נארהאפטיגע נערונג און געזונטע אויסוואלן ‪ ‬עשה מזונותך תרופתך‬

‫חנוך גרינבערגער‬

‫בילדער‪ :‬דוב לענטשעווסקי‬

‫פרשת יתרו תשע׳׳ז ‪45‬‬ ‫פרשת יתרו תשע׳׳ז‬ ‫‪44‬‬

‫מ ָאמענט ‪ | #160‬פ׳ כי‪-‬תצא תשע״ז‬



‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‪6‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪44‬‬

‫די לעצטע יארן איז ער ליידער‬
‫געווען "גולה מעל שלחן אביו"‪,‬‬
‫דאס האלט אבער נישט אפ די‬
‫פלייץ פון ביטערע טרערן און זיינע‬
‫געגועימ'דיגע בענקענישן נאך דעם‬

‫טאטנ'ס פריצייטיגער פטירה און זיינעמיין‬

‫שטורעמישע‬
‫געפילן טוען‬
‫מאניפעסטירן‬
‫דעם טיפן‬
‫אייביגן בונד פון‬
‫לב אבות על‬

‫בניםאוןוויאטאטע‬
‫טאטע בלייבט‬
‫אלעמאל‬
‫א טאטע ‪ ‬אויסשליסליכער‬ ‫הרב אליעזר ראזען‬
‫אינטערוויו מיט הרה״צ רבי נתן‬
‫בילדער‪Photography by Levi :‬‬

‫העלבראנץ שליט״א וועלכער‬
‫שענקט אן אינטימישן קוק‪-‬ווינקל‬
‫צו דער דראמאטישער לעבנס‪-‬‬
‫געשיכטע פון זיין פאטער הרב שלמה‬
‫העלבראנץ ז״ל‪ ,‬מנהיג קהילת‬
‫לב טהור‪ ,‬אנגעהויבן פון זיינע יונגע‬
‫יארן‪ ,‬די נאכאנאנדע רדיפות ביז דער‬
‫טראגישער פטירה ‪ ‬אן אריגינעלער‬
‫אריינבליק צו די צוויי זייטן פון‬
‫קהילת לב טהור פון איינעם וואס איז‬
‫געווען טייל פון דער קהילה'ס רוקנביין‬
‫און האט איר עווענטועל איבערגעלאזט‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪45‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‪7‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫קלאפ אויפ'ן טיר איז געעפנט געווארן דורך א קליין מיידעלע‬ ‫ר' נתן אין די‬
‫מיט'ן טאטן פון הינטערוויילעכטס‪ .‬ר' נתן העלבראנץ‬ ‫יונגע יארן‬
‫געפינט זיך אצינד אין מאנסי אינאיינעם מיט זיינע פינף‬ ‫מיט'ן טאטן‬
‫באליבטע קינדערלעך פאר וועמען ער איז אזוי געטריי און‬
‫און זיין יונגערן‬
‫גייען מיט מיט אים וואו אימער‪ .‬ער שטייט איין די טעג ביימיין‬ ‫ברודער יואלי‬

‫זיינ'ס א מעריץ‪ ,‬איינס פון די פילע אידן וואס טוען אים‬
‫אונטערשטיצן און העלפן ארויס דעם תלמיד חכם שלומד תורה מתוך הדחק‪.‬‬

‫פארוואס אין מאנסי? ווייל ער איז געקומען באזוכן און מחזק זיין די מאמע‪ .‬דאס איז זיין לעבן‪,‬‬
‫א קייט פון זהירות אין דער מצוה פון כיבוד אב – אפגעזען די אומשטענדן ווי שווער און פארוויקלט‪.‬‬

‫און אצינד אין מצות כיבוד אם‪.‬‬
‫"מיין טאטע וועט באלד זיין ביים טיר‪ ",‬זאגט זי מיט אנטשולדיגונג‪" .‬איר ווילט אריינקומען?‬
‫איר ווילט אפשר וואסער? א קאווע?" פרעגט זי מיט העפליכקייט און מיט איינגעווארצלטע מדות‬
‫טובות וואס זי האט געזען ביים טאטן אין שטוב‪ .‬פונדערזייט שמייכלט מרדכי'לע‪ ,‬א בא'חנ'ט יונגעלע‬

‫וועלכער גיט אויך שלום פאר'ן גאסט‪.‬‬
‫א מינוט צוויי און ר' נתן ערשיינט‪ .‬ער אנטשולדיגט זיך אז ער האט פשוט געהאלטן‬
‫אינמיטן דעם יום תהלים צו די ימי אלול‪ .‬ר' נתן נעמט אונז אויף מיט ווארעמקייט‪ .‬ארום דעם טיש‬
‫זיצט דער בעל מכניס אורח‪ ,‬און נאך א ידיד וועלכער פאררופט זיך אלס "דער גבאי"‪" .‬זעסט דעם‬
‫איד‪ ",‬צייגט ר' נתן אויפ'ן מכניס אורח‪" ,‬ער איז אויך געווען אמאל א מיטגליד אין לב טהור‪ ,‬ער איז‬
‫שוין לאנג אוועקגעגאנגען‪ ,‬ער איז עטוואס א פארמעגליכער איד‪ ,‬פון אים קענסטו הערן די זעלבע‬

‫זאכן ווי פון מיר‪ .‬ער איז אויך געבליבן מיט א געוויסע הערצה‪".‬‬
‫א וואלקן הענגט אויף זיין פנים אז דער אויבערשטער זאל אים אריינשיקן די‬
‫ריכטיגע דיבורים‪ ,‬עס זאל נאר ארויסקומען א כבוד שמים‪" .‬איך האב געלערנט לכל הפחות‬
‫הונדערט מאל דעם סי' ר"מ אין יורה דעה וואס רעדט פון הל' כיבוד אב ואם‪ ,‬מיט אלע נושאי כלים‬

‫און אלע אחרונים‪ .‬איך בין אלץ געווען שטרענג זהיר אין כיבוד אב ואם‪".‬‬
‫ר' נתן אנטשולדיגט זיך אז ער נעמט זיין צייט און זאגט זיינע ווערטער געמאסטן‬
‫און געוואויגן‪ ,‬דער שמועס בארירט זיינע טיפסטע און האקלסטע סטרונעס אין הארץ‪" .‬ס'איז‬
‫א מורא'דיג געפילישע זאך‪ ,‬כ'דארף זען וויאזוי דאס ארויסצוברענגען אין ווערטער‪ .‬כ'דארף בויען א‬

‫בריק פון מיין הארץ צו מיין מח און טרעפן דעם ריכטיגן אופן וויאזוי ארויסצוגעבן מיינע געפילן‪".‬‬
‫געפילן זענען קיינמאל נישט גרינג ארויסגעבן‪ ,‬א קל וחומר ווען זיי זענען אזוי‬
‫שמערצליך און סענסיטיוו‪ ,‬שטורמיש און קאמפליצירט‪ .‬אפגערעדט ווען זיי ווערן יעצט‬
‫צום ערשטן מאל ארויסגערעדט אין דער עפנטליכקייט מיט זייער גאנצער ריינקייט און אמת'דיגקייט‪.‬‬

‫‪‬‬

‫מענטשן זענען טיילמאל לייכט צו פאראורטיילן‪ ,‬מ'זוכט גרינגע מסקנות אין קאפ‪,‬‬
‫און ס'איז זייער גרינג צו פארזיגלען די געשיכטע פון הרב שלמה העלבראנץ ז"ל און קהילת לב טהור‬
‫מיט'ן פשוט'סטן שטעמפל‪ .‬ר' נתן איז א לעבעדיגער עדות אז דאס בילד איז פיל מער קאמפליצירט‬
‫ווי מ'מיינט‪ ,‬נישט אלץ איז ווייס אדער שווארץ נאר אסאך גרוי איז אינדערמיט‪ ,‬ווי פארשידענע‬
‫דימענסיעס פון דער דראמאטישער‪ ,‬קאנטראווערסיאלער און טראגישער לב טהור געשיכטע‪ ,‬זענען‬

‫נישט אזוי באקאנט‪.‬‬
‫דורכאויס די שעות וואס מיר זענען געזעסן מיט ר' נתן שיילט זיך קלאר ארויס זיין נאטור ווי אן‬
‫איש אמת‪ ,‬ווי עמיצן וואס זוכט גארנישט צו באהאלטן‪ .‬ער רעדט אפן פון הארץ און אויסער וואס‬
‫ער דערציילט הערט זיך פיל מער פון די אומדערציילטע‪ ,‬פון צווישן די שורות‪ ,‬וואס טוען היפש‬

‫פארקלארן דעם בילד‪.‬‬
‫זיין פערזענליכע געשיכטע איז די שארפסטע אנדייטונג איבער דעם מיסטעריעזן וואלקן וואס‬
‫הענגט אויף דער געשיכטע פון לב טהור‪ .‬פון איין זייט איז ער דער געליטענער‪ ,‬אן אייגן קינד בלוט‬
‫און פלייש וואס האט געמוזט נעמען דעם וואנדערשטעקן און פארלאזן זיין משפחה און די קהילה‬
‫מיט וועלכן ער איז אויפגעוואקסן‪ ,‬און כהיום טוט ער זיך קאטעגאריש אפשאקלען פון אלץ וואס לב‬

‫טהור טוט היינט פארטרעטן‪.‬‬
‫פון דער אנדערער זייט איז ער געבליבן מיט א פייערדיגע הערצה צו דער פערזענליכער זין פון זיין‬
‫טאטן‪ ,‬ווייל ער האט דעם העלדישן גבורת הנפש אפצוטיילן זיינע פערזענליכע ווייטאגן‪ ,‬איבערמישן‬
‫אויף זיין אייגענעם מסכת יסורים און מבחין זיין‪ ,‬צעשניידן דעם טאטנ'ס פערזענליכקייט אין צווייען‪,‬‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‪8‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪46‬‬

‫אויף דעם פנים פונעם צדיק הדור'‪".‬‬ ‫צוויי סעזאנען‪ ,‬צוויי וועלטן‪ ,‬נישט לאזנדיג איינס פארשאטענען איבער'ן‬
‫ווי קען מען פארשטיין די געפילן פון ר' נתנ'ס הארץ! טראץ‬ ‫אנדערן‪.‬‬
‫זיין ווייטאגליכע מסכת יסורים קלאגט ער נאך אלץ דעם "אוי להם לבנים‬
‫שגלו מעל שלחן אביהם!" פארשידענע פאקטארן האבן צוגעברענגט אז‬ ‫ר' נתן קוקט אויף די דראמאטישע‪ ,‬שטורמישע לעבנסטעג‬
‫די לעצטע פיר יאר פון זיין טאטנ'ס לעבן זאל ער נישט קענען האבן קיין‬ ‫פון זיין טאטן נישט פון א פאליטישן צי זשורנאליסטישן קוק‪-‬‬
‫געהעריגן שייכות מיט'ן טאטן און די באציאונגען זאלן ווי איבערגעריסן‬ ‫ווינקל‪ ,‬נאר דורך די אויגן פון א קינד! מיט דער פריזמע פון א‬
‫ווערן‪ ,‬אבער אוי ווי ער וואלט געוואלט מקיים זיין דעם "מכבדו בחייו"‪ ,‬זיך‬
‫צוריק פאראייניגן מיט'ן טאטן און פארפולקאמען דעם "והשיב לב אבות‬ ‫הארציגן ליבן זון וואס בענקט נאך זיין טאטן‪.‬‬
‫על בנים ולב בנים על אבותם"‪ .‬ער שפירט דאס אלס זיין אומגליק אז דאס‬ ‫"זאלסט דערציילן מיט וואס פאר א ליבשאפט דער טאטע האט אונז‬
‫ערצויגן‪ ",‬בעט ער זיך ממש אנהויב פונעם שמועס‪" .‬אפילו ווען ער איז‬
‫האט ליידער נישט פאסירט‪.‬‬ ‫געזעסן אין תפיסה האט ער נאר געטראכט פון די קינדער און זיך אזוי‬
‫ער דעקט אונז אויף דעם איבערראשנדן פאקט וואס האט‬
‫געזארט פאר אונז‪".‬‬
‫אים אינספירירט צו זיין אפן מיט זיינע געפילן‪:‬‬ ‫דאס זענען זיינע זכרונות מיט וועלכן ער וויל מיט אלע‬
‫"ווען דער 'מָאמענט' האט מיט א יאר צוריק געשריבן איבער דער‬ ‫כוחות פארבלייבן פון טאטן‪ .‬די זיסע יוגנט מעמוארן‪ ,‬די ליכטיגע‬
‫פאראייניגונג צווישן ר' יואלי לעבאוויטש און זיין חשוב'ן טאטן דער‬ ‫מינוטן‪ .‬ווידעראום די פיינפולע מאמענטן‪ ,‬דאס לאזט ער ליבערשט‬
‫ניקלשבורגער רבי'ן‪ ,‬האט עס מיך אינגאנצן צעשאקלט‪ .‬איך האב‬
‫איבערגעליינט יענעם ארטיקל צענדליגער מאלן און פארגאסן דערביי בכיות‬ ‫פארגעסן ווערן און פארצייכנט אין ספר הנשכחות‪.‬‬
‫נוראות‪ .‬כ'האב זינט דעמאלט געגארט און געהאפט צו זיין דער צווייטער‬ ‫"זאלסט דערמאנען די געוואלדיגע הכנעה וואס דער טאטע האט אונז‬
‫יואלי לעבאוויטש כ'האב אלץ ארויסגעקוקט אויף דעם טאג ווען עס וועט‬ ‫דערצויגן צו ערליכע אידן‪ ".‬דאס איז דער חינוך פון טאטן וואס ער וויל‬
‫געדענקען‪ ,‬דאס איז דער דמות דיוקן מיט וועלכן ער וועט פארבלייבן‬
‫מקוים געווארן דער והשיב לב אבות על בנים‪".‬‬ ‫פאר די אויגן‪ ,‬צוריקגייענדיג צו די צייטן ווען זיין פאטער איז געווען מער‬
‫אז די השגחה עליונה האט אנדערש צוגעפירט און דער טאטע איז‬ ‫אנגענומען ביי די חסידישע קרייזן און באקומען שטיצע פון רבנים‪" :‬איך‬
‫מער נישטא‪ ,‬איז ער מקיים דעם "מכבדו במותו"‪ ,‬מיט'ן געדענקען און‬ ‫געדענק די געוואלדיגע קרבות ביים קרעטשניפער רבי'ן; ביים סקולענער‬
‫חזר'ן בלויז די שיינע און לעכטיגע זכרונות וואס ער האט פון זיין טאטן פון‬ ‫רבי'ן; ביים וויזשניצער רבי'ן פון מאנסי; ווי איך בין געזעסן אויפ'ן שויס‬
‫פונעם ברך משה זצ"ל‪ .‬איך געדענק ווי דער הייליגער קאשויער רב זצ"ל‬
‫דורכאויס די פריערדיגע זיסערע יארן‪.‬‬ ‫האט מיך געגעבן א קנופ אין בעקל‪ ,‬און דער טאטע האט מיר געזאגט‪' ,‬קוק‬

‫כהרגלו צוגעאיילט און עס געמאכט שנעל און‬ ‫אנהויב פון אונזער שמועס גיסט ער אויס זיין‬ ‫אבי אבי‪ :‬דער‬
‫צוריקגעגאנגען לשקו ולאבלו‪.‬‬ ‫הספד וואס ער האט קיינמאל נישט באקומען די‬ ‫אומגעזאגטער הספד‬
‫געלעגנהייט צו זאגן‪ ,‬מיט דברי הערכה אויף אביו‬
‫"גראסמאן איז געווען א איד וועמען מיין‬ ‫שלמדו תורה‪ ,‬אביו שחנכו וגדלו לחיי עולם הבא‪:‬‬ ‫ר' נתן איז גופא א מיטגעמאכטער‪ ,‬ער‬
‫טאטן האט נישט געקענט‪ ,‬קוים א פרומער איד‪,‬‬ ‫"מיין טאטע‪ ,‬אין זיין פערזענליכן זין‪ ,‬איז‬ ‫געפינט זיך אצינד בגולה און ער גייט דורך‬
‫אבער ער האט זיך אזוי מצער געווען פאר זיין‬ ‫געווען אן איש אשר רוח בו‪ ,‬א מענטש וואס‬ ‫פארשידענע התרפקאות‪ ,‬די קהילת לב טהור‬
‫לאגע‪ ,‬אז ער איז ממש געווען אויס מענטש און‬ ‫איך האב נאכנישט געטראפן השני בדומה‬ ‫אין וועלכן ער האט געוויילט זיין גאנצן לעבן‪,‬‬
‫לו‪ .‬ער האט געהאט אלע שלימות'ן מיט זיינע‬ ‫האט ער געדארפט פארלאזן אין נישט די‬
‫זיין גאנצן סדר היום איז פארדרייט געווארן‪.‬‬ ‫קוואליטעטן אין נגלה‪ ,‬אין נסתר‪ ,‬אין הנהגה‪ ,‬און‬ ‫בעסטע אומשטענדן‪ .‬ער איז אבער א מענטש‬
‫"מיין טאטע איז געווען געוואלדיגער בעל‬ ‫זיין גייסט‪ .‬פון איין זייט ווייך ווי פוטער‪ ,‬הארץ‬ ‫וואס מישט נישט די יוצרות און טראץ אלע‬
‫רגש‪ ,‬אבער דערצו א שטארקער בעל מחשבה‪.‬‬ ‫און געפיליש‪ ,‬אז ווען איינער האט געהאט די‬ ‫טענות און הארץ‪-‬וויי איז ער פארבליבן מיט אן‬
‫זייער זעלטן צו טרעפן אזא עמקן פון א מענטש‬ ‫מינדעסטע פראבלעם האט עס אים פערזענליך‬ ‫אינערליכע טיפע שעצונג צו די שיינע זייטן פון‬
‫אין אלע געביטן‪ .‬ער האט געקענט זינגען און‬ ‫וויי געטון‪ .‬פון דער אנדערער זייט הארט‪,‬‬
‫רעדן‪ ,‬אלעס וואס איז נאר שייך האט ער געהאט‬ ‫זיין פאטער‪.‬‬
‫שטייף‪ ,‬עז כנמר‪".‬‬ ‫א ים פון געפילן און מחשבות וואס ער וויל‬
‫א שלימות‪.‬‬ ‫ר' נתן דערמאנט א קליינע דוגמא וואס‬ ‫אזוי שטארק ארויסגעבן זענען אים געבליבן‬
‫"איך פרוביר זיך קאנצענטרירן אויף דעם‬ ‫שווימט אים ארויף אין זכרון אין דער צייט וואס‬ ‫שטעקן אין האלז‪ .‬ער שטרייכט אונטער ווי‬
‫חלק וויאזוי עס האט אויסגעזען א שבת‪,‬‬ ‫כלל ישראל איז געווען פארנומען מיט רעטונג‬ ‫דער טאטע איז נישט נספד געווארן כהלכה‪,‬‬
‫וואספארא ליבשאפט ער האט געשאנקען און‬ ‫פעולות פאר דעם איד מארטין גראסמאן‪ ,‬וואס‬ ‫סיי פראקטיש ווען די לוי' איז פארגעקומען אין‬
‫איבערגעגעבן צו אונז קינדער; עס איז נישט נאר‬ ‫איז געזעסן אין תפיסה אין פלארידע פאר'ן‬ ‫דער אנדערער עק וועלט און סיי געפיליש ווען‬
‫געווען לב טהור נאר לב טוב מיט זיין געוואלדיגע‬ ‫אומברענגען א פאליציאנטקע און עס האט אים‬ ‫די וועלט טיילט נישט מיט די שעצונג וואס ער‬
‫שפירט צום טאטן‪ .‬דאס איז עפעס וואס האט‬
‫מדת החסד‪.‬‬ ‫געדראעט טויט שטראף‪.‬‬ ‫נאר צוגעגעבן צו זיין צער און טראגעדיע אין די‬
‫"א קליינער דוגמא‪ ,‬עס איז אנגעקומען‬ ‫"דער טאג וואס מ'האט גע'הרג'עט רח"ל‬ ‫טעג ארום דער פטירה און די ימי שבעה‪ ,‬אז עס‬
‫צו אים אויף פסח א צעבראכענער נישט‬ ‫דעם גראסמאן איז פארגעקומען ביים טאטן‬ ‫איז פארגעקומען אונטער אזעלכע מצבים‪ .‬באלד‬
‫געזונטער איד‪ ,‬גאר א חשובער תלמיד חכם‬ ‫אין דער קהילה א סעודת ברית‪ ,‬ער איז אבער‬
‫פון מאנטרעאל הרב מרדכי בערגער ע"ה‪ .‬דער‬ ‫געווען אויס מענטש‪ .‬רוב טאג איז ער געזעסן‬
‫טאטע וואלט גארנישט געקענט האבן פון אים‬ ‫פארשפארט און אפילו דעם ברית האט ער שלא‬
‫אין דעם גלגול‪ .‬וואספארא ליבשאפט האט ער‬
‫אים געגעבן‪ .‬ס'איז געווען אין יאר תש"ס‪ ,‬ער‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪47‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‪9‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫"דער טאטע איז א חתן געווארן גאר יונג‬ ‫א געצערטלטער בן יחיד פון א באקוועמע און‬ ‫האט מיר געגעבן א קוש אין שטערן און געבעטן‬
‫צווישן די זעכצן און זיבעצן יאר‪ .‬דער טאטע‬ ‫בעסערע היים און ער האט פארציכטעט די שויס‬ ‫איך זאל מיך פערזענליך אפגעבן מיט דעם איד‪,‬‬
‫פלעגט אלעמאל פארציילן‪ ,‬אז טראץ וואס ער‬ ‫פון זיין ליבע מוטער און די באקוועמע זאנע פון‬ ‫ער האט מיר דאן געזאגט‪' ,‬נעם דעם איד אין‬
‫האט געלערנט אין א ליטווישער ישיבה האט‬ ‫שויער און וואש אים אפ‪ ,‬און זאלסט וויסן אז‬
‫ער זיך געלאזט וואקסן די בארד און די בחורים‬ ‫זיין מאמע'ס פארטוך אלץ צוליב אידישקייט‪.‬‬ ‫דאס איז א גרעסערע מצוה ווי הוצאה והכנסה‬
‫פלעגן אים טשעפען אז ער וועט נישט קענען‬ ‫"זיינע עלטערן זענען געווען זייער‬ ‫אין סאמע יום הקדוש‪ '.‬דאס איז וואס איך זוך‬
‫קיין חתן ווערן‪ ,‬למעשה איז ער א חתן געווען‬ ‫אינטעליגענטע און אנשטעדיגע מענטשן‪ .‬זיין‬
‫טאטע איז געווען אן אשכנזיש אפשטאמיגער‪ ,‬ער‬ ‫צו געדענקען פון טאטן‪".‬‬
‫דער ערשטער פון אלע בחורים‪...‬‬ ‫איז געקומען אריגינעל פון דער שטאט זענטא‪.‬‬
‫"דארט אין ישיבה האט ער זיך שוין‬ ‫די באבע קומט אריגינעל פון יוגאסלאוויע‪,‬‬ ‫דער יונגער שלמה ארז‬
‫ארויסגעשטעלט מיט זיין אייגנארטיגקייט‪ ,‬ער‬ ‫'צרפתי' איז איר מוטערליכער נאמען‪ .‬דער זיידע‬ ‫העלבראנץ‬
‫האט זיך געפירט ווי א ריכטיגער חסידישער‬
‫בחור מיט'ן ליטווישן לבוש‪ ,‬ער האט געדאוונט‬ ‫איז נישט געקומען מעדת הספרדים‪.‬‬ ‫"דער טאטע האט זיך גענומען צו אידישקייט‬
‫לאנג און אראפגעלייגט אן עבודה‪ .‬די ארטיגע‬ ‫"זיי זענען געווען רייכע מענטשן‪ .‬מיין באבע‬ ‫אין גאר א יונגן עלטער‪ .‬ער איז געווען פון די‬
‫האט זיך זייער געמוטשעט צו האבן קינדער און‬ ‫בעסטע סטודענטן אין שולע‪ ,‬מ'האט אים‬
‫ראשי ישיבה האבן אים זייער געשעצט‪.‬‬ ‫ער איז געווען אן איינציג אויסגעבעטן בן יחיד‪.‬‬ ‫פאררעכנט פאר א זשעני‪ .‬זיין ערשטע אריינקוק‬
‫"די מאמע'ס טאטע איז א חשוב'ער‬ ‫זיי האבן אים נאכגעגעבן אלץ אויף דער וועלט‪.‬‬ ‫צו אידישקייט איז געווען אדאנק איינער פון‬
‫ספרדישער רב‪ .‬ער האט געזוכט א ספעציעלן‬ ‫כ'האב פערזענליך געהערט פון דער באבע'ן ווי‬ ‫זיינע לערערס וועלכער האט געהייסן פוקס‪ ,‬ער‬
‫בחור האט ער גענומען מיין טאטן פאר אן‬ ‫זיי האבן אים פיעשטעט אלס קינד אז עס האט‬ ‫האט געשריבן דעם ביכל "הרבי מסאטמאר"‪,‬‬
‫איידעם‪ .‬באלד נאך וואס ער איז א חתן געווארן‬ ‫ער האט אים זייער צוגעשטופט צו נעמען זיין‬
‫איז ער געגאנגען לערנען אין ברעסלאווער‬ ‫אים גארנישט געפעלט‪.‬‬
‫"באבע און זיידע האבן געוואוינט אין‬ ‫אינטערעסע אין אידישקייט מכח אל הפועל‪.‬‬
‫ישיבה‪.‬‬ ‫א טייערער בעסערער געגנט אין קרית יובל‬ ‫"פון יונגווייז אן איז ער געווען א מענטש‬
‫"דארט אין בני ברק איז געווען א גרויסע‬ ‫מיט ווייניג פרומע איינוואוינער און עטוואס‬ ‫מיט אויסנאמליכע גבורת הנפש‪ .‬גלייך נאך‬
‫ברעסלאווער ישיבה‪ ,‬קעניג'ס ישיבה האט מען‬ ‫מזרחיסטישע‪ .‬שוין פון אלס קינד ווען‬ ‫דער בר מצוה איז ער אנטלאפן פונדערהיים‬
‫עס גערופן‪ .‬אין יענער תקופה האט ער צוריק‬ ‫מיין טאטע האט נאר געהאט א משיכה צו‬ ‫און געגאנגען לערנען אין חרדישע ישיבות‪ .‬זיין‬
‫אנגעקניפט דעם קשר מיט זיינע עלטערן‪ ,‬ער‬ ‫אידישקייט און צו שטייגן האבן זיינע עלטערן‬ ‫ערשטע סטאנציע איז געווען אין בעלזא ישיבה‪.‬‬
‫האט שוין געפילט ווי ער איז גענוג שטארק און‬ ‫פרובירט מיטגיין דערמיט און אים געשיקט צו‬ ‫דער בעלזער רבי שליט"א האט אים זייער מקרב‬
‫דער מזרחי‪ ,‬האפנדיג אז ער וועט זיך 'בארואיגן'‪.‬‬ ‫געווען – כ'האב פערזענליך געהערט פון בעלזא‬
‫זיכער מיט זיך‪.‬‬ ‫עס האט אבער גארנישט געהאלפן‪ ,‬אין זיין זעל‬ ‫חסידים וואס געדענקען נאך מיין טאטן פון יענע‬
‫"ביי זיין חתונה האט שוין דער טאטע‬
‫געהאט חסידים‪ ...‬ער האט שוין דאן געצויגן‬ ‫האט געברענט א העליש פלאם‪.‬‬ ‫יארן‪.‬‬
‫מענטשן‪ ,‬בפרט פון ברעסלאווער ישיבה‪ ,‬וועלכע‬ ‫"דער זיידע איז אוועק פון דער וועלט דעם‬ ‫"דער טאטע איז געבליבן מיט גרויס הכרת‬
‫זענען פארגאפט געווארן פון זיין עבודת ה' און‬ ‫פריערדיגן יאר‪ .‬דער טאטע האט אלע יארן‬ ‫הטוב פאר בעלזא‪ .‬ער איז טאקע געווען א‬
‫אנגעהאלטן דעם קשר מיט זיינע עלטערן‪ ,‬ער‬ ‫גרויסער און אויסגעשפראכענער קנאי‪ ,‬אבער‬
‫זיין כאריזמע‪.‬‬ ‫האט געהאפט און געגארט אז ער וועט זיי קענען‬ ‫האט קיינמאל גערעדט קיין ווארט וועגן בעלזא‪.‬‬
‫"א יאר נאך דער חתונה האט דער טאטע‬ ‫עס איז אים אלעמאל געבליבן דעם גוטן טעם‬
‫אנגעהויבן געבן שיעורים פאר בעלי תשובה‬ ‫מחזיר בתשובה זיין‪".‬‬ ‫אין מויל פון די יארן אין בעלזא‪ ,‬און ווי דער‬
‫אין די ראמען פון 'ערכים' – די ארגאניזאציע‬ ‫בעלזער רב האט אים אזוי מקרב געווען און‬
‫פאר בעלי תשובה‪ .‬כ'מיין ער איז געווען דער‬ ‫קיין ברעסלאוו‬
‫יונגסטער מגיד וואס זאל אמאל זאגן שיעורים‬ ‫שטארק אויפגעהויבן‪.‬‬
‫פאר ערכים‪ ,‬אין בלויזן עלטער פון אכצן יאר‪ .‬אין‬ ‫"נאך אייניגע חדשים אין בעלזא איז דער‬ ‫"ער איז אבער נישט געבליבן צו לאנג אין‬
‫יענער תקופה איז ער באקאנט געווארן אלס א‬ ‫טאטע אנטלאפן‪ .‬דעמאלט איז ער געגאנגען‬ ‫בעלזא‪ .‬דער זעלבער שטורעמישער גייסט‬
‫שטארקער מחזיר בתשובה מיט פיל אנהענגער‬ ‫לערנען אין אטרי ישיבה‪ .‬כ'האב נאך געטראפן‬ ‫וואס האט אים אהינגעטראגן האט אים‬
‫תלמידים וואס געדענקען אים פון דאן‪ ,‬זיי האבן‬ ‫ארויסגעטראגן‪ .‬איין טאג האט ער געמאכט א‬
‫און גרויס ערפאלג‪".‬‬ ‫מיר דערציילט אז ער איז געווען דער עילוי פון‬
‫ויברח‪ ,‬ער האט געוואלט זיין מער עקסטרעם‪.‬‬
‫אלס מקבל און משפיע‬ ‫ישיבה‪.‬‬ ‫"אין טייל איז עס געווען ווייל דער בעלזער‬
‫"ער איז דארט געווען טמיר ונעלם און‬ ‫רב האט געוואלט אז ער זאל אנהאלטן קשר מיט‬
‫אצינד איז געקומען פאר דעם שטורעמישן‬ ‫האט זיך אויסגעצייכנט מיט זיין התמדה‪ .‬אין‬ ‫זיינע עלטערן‪ ,‬אבער ער האט נישט געוואלט‪,‬‬
‫זעל צו טרעפן זיין קומענדיגע סטאנציע‪.‬‬ ‫יענער תקופה איז ער געגאנגען אנגעטון ווי א‬ ‫ער האט געהאלטן אז עס וועט אים שאטן צו‬
‫אלס ברעסלאווער חסיד‪ ,‬איז ער געווארן א‬ ‫ליטווישער בחור‪ .‬ווען איך בין אצינד געזעסן‬
‫שטארקער אנהענגער אין הגה"צ מוהרא"ש‬ ‫שבעה האט מיך גערופן דער משגיח פון דער‬ ‫זיין עלי' אין אידישקייט‪".‬‬
‫ישיבה‪ ,‬הרב גצל‪ ,‬ער איז היינט א איד א זקן‬ ‫ווען דער יונגער שלמה האט אויפגעגעבן‬
‫זצ"ל‪.‬‬ ‫פון ניינציג יאר‪ ,‬האט ער מיר דערציילט איבער‬ ‫די ווארעמע היים פון זיינע עלטערן איז דאס‬
‫"כ'בין עס נישט פערזענליך נאכגעגאנגען‪,‬‬ ‫מיין פאטער'ס אויסנאמליכע התמדה בין כותלי‬ ‫געווען אן אקט פון מסירת נפש און העלדישע‬
‫אבער כ'האב געהערט זאגן אז ווען דער‬ ‫שריט פון א יונגן מחזיר בתשובה‪ .‬ער איז געווען‬
‫טאטע איז אנגעקומען צום מוהרא"ש האט ער‬ ‫ישיבת אטרי‪.‬‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪10‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪48‬‬

‫דארף מיך דערמאנען זיין נאמען – וועלכער איז‬ ‫געהאט אן עלעקטריזירנדע כח פון השפעה‪ ,‬לויט‬ ‫ר׳ נתן ביים שמועס מיט׳ן ׳מ ָאמענט׳‬
‫צוריקגעברענגט געווארן אין יענער תקופה דורך‬ ‫ווי ר' נתנ'ס פריעסטע יוגנט זכרונות דערציילן‪.‬‬
‫""מיין טאטע איז כמעט נישט אריין אין שלאף‬ ‫מיטגעברענגט דריי הונדערט חסידים מיט זיך‪...‬‬
‫מיין טאטן‪".‬‬ ‫צימער פון שבת צו שבת‪ ,‬נאר אויפגענומען‬ ‫"מיין טאטע האט איבערגעלאזט אייביגע‬
‫יעדע נאכט פארפרעמדעטע אידן און זיי מחזיר‬ ‫פינגער אפדרוקן ארום מוהרא"ש‪ .‬ער איז גאר‬
‫דער טאטע אינדערהיים‬ ‫בתשובה געווען‪ .‬און די נאכט האט זיך אלעמאל‬ ‫געווען דער וואס האט אים א נאמען געגעבן‬
‫געענדיגט די זעלבע‪' :‬כבוד הרב‪ ,‬אנו חוזרים‬ ‫"מוהרא"ש" און האט אים געעפנט די ערשטע‬
‫פון ווען דער זון קען געדענקען‪ ,‬איז זיין‬ ‫בתשובה‪ ',‬האבן זיי געזאגט מיט טרערן פון‬ ‫ביהמ"ד אין צפת‪ .‬מיין טאטע האט קיין סך‬
‫טאטע געווען דער נחלת הכלל וועלכער איז‬ ‫נישט גערעדט פון מוהרא"ש ווייל ער איז געווען‬
‫פארנומען מיט'ן רבים‪ ,‬פונדעסטוועגן איז ער‬ ‫התרגשות‪.‬‬ ‫אנגעווייטאגט‪ ,‬אבער האט אים געבויעט דאס‬
‫פארבליבן אין שטוב א טאטע‪ ,‬במלוא מובן‬ ‫"אויב דער טאטע האט אמאל געפעלט פון‬
‫שטוב איז עס ווידער געווען ווייל מ'פלעגט אים‬ ‫בענקל אין די ערשטע יארן‪.‬‬
‫המילה‪.‬‬ ‫רופן אויפטרעטן ביי סעמינארן אין אלע עקן‬ ‫"יעצט ביי די שבעה האט איינער פארציילט‬
‫"דער טאטע אין שטוב‪ ,‬ווי ווייט איך קען‬ ‫ווי מיין טאטע האט נאך דער חתונה געוואוינט‬
‫געדענקען‪ ,‬איז געווען א ליבליכער מענטש‪.‬‬ ‫לאנד‪.‬‬ ‫אין צפת וואו ער האט געדינט אלס דער‬
‫שטרענג‪ ,‬אבער ליבליך‪ .‬פאר איך בין געגאנגען‬ ‫"יעדן שבת‪ ,‬נאך פאר מיין טאטע איז געווען‬ ‫לאקאלער רב פאר'ן ביהמ"ד היכל הקודש‬
‫אין חדר האט ער אלעמאל געזאגט א גוט‬ ‫רבי – איי די אויגן פילט זיך מיר אן מיט טרערן‪,‬‬
‫ווארט‪ .‬איך שפיר אז די שטארקע געבוי וואס‬ ‫עס קומט מיר ארויף די מורא'דיגע‪ ,‬מורא'דיגע‬ ‫בנשיאות מהורא"ש‪.‬‬
‫איך האב היינט צו קענען דורכשלעפן אלץ‬ ‫רגש פון די שבת טישן – פלעגן קומען‬ ‫"מיין טאטע האט די ערשטע פאר יאר נישט‬
‫וואס איך שלעפ‪ ,‬קומט פון דעם כח‪ ,‬פון דעם‬ ‫צענדליגער בעלי תשובה צו די סעודות ביי אונז‬ ‫געהאט קיין קינדער‪ .‬אין יענע יארן האט ער‬
‫אינדערהיים‪ .‬ער האט אזוי שטארק אויפגעהויבן‬ ‫געוואוינט אין צפת‪ .‬איך בין נאך געבוירן געווארן‬
‫ליבשאפט פונעם טאטן‪.‬‬ ‫מיט זיין רגש און נגינה‪ .‬אין די קליינע צעשטופטע‬ ‫אין צפת און איך בין דער צווייטער קינד‪ ,‬נאך‬
‫"ער איז געווען א שטרענגער טאטע‪ ,‬אבער‬ ‫דירה איז מען געזעסן אין אלע זייטן‪ ,‬ס'איז‬ ‫מיין ברודער נחמן‪ .‬איך בין פיר און דרייסיג יאר‬
‫געוואוסט וויאזוי צו פארלאנגען און וויאזוי צו‬ ‫געווען א מורא'דיגע מחזה‪ .‬טייל זענען געבליבן‬
‫געבן דעם חשק‪ ,‬צו בויען און קאמפלימענטירן‪.‬‬ ‫זיינע חסידים פאר צייטווייליג‪ ,‬אנדערע זענען‬ ‫אלט‪".‬‬
‫אצינד‪ ,‬ווען איך בין געזעסן שבעה‪ ,‬איז‬ ‫א גרויס טייל פון דער לב טהור געשיכטע‬
‫געקומען צו מיר מנחם אבל זיין א איד‪ ,‬רי"פ‪,‬‬ ‫געגאנגען צו אנדערע פלעצער‪.‬‬ ‫האט זיך אפגעשפילט ווען ר' נתן איז נאך געווען‬
‫(נאמען געהיט אין רעדאקציע) וועמען מיין‬ ‫"א באדייטנדער טייל פון זיינע בעלי תשובה‬ ‫אין די קינדערשע יארן‪ ,‬אבער ער געדענקט די‬
‫טאטע האט געדונגען אין דער תקופה וואס‬ ‫זענען דוקא געווען פון אויבערשטן שטייסל‪,‬‬ ‫צייטן ווי עס זאל נעכטן האבן פאסירט‪" .‬דער‬
‫מיר האבן געוואוינט אין בארא פארק‪ ,‬האט‬ ‫אדוואקאטן און דאקטוירים און זייערס גלייכן‪.‬‬ ‫אויבערשטער האט מיר געשאנקען מיט א כח‬
‫ער מיר דערציילט אז ווען אימער ער האט נאר‬ ‫קומענדיג פון אן עליטע שטוב האט ער געהאט‬ ‫הזכרון‪ ,‬געדענק איך זאכן נאך פון קליינווייז אן‪.‬‬
‫איבערגעגעבן גרוסן פאר מיין טאטן איבער מיין‬ ‫די שפראך צו אלע שיכטן פון פאלק‪ ,‬און האט‬ ‫איך בין נאך געווען א קליין יונגל‪ ,‬האב איך געזען‬
‫לערנען‪ ,‬האט ער אויפגעהויבן די אויגן צום הימל‬ ‫זיך פונקט אזוי געקענט אפגעבן מיט געלערנטע‬ ‫ווי נאכט נאך נאכט זיצט דער טאטע אין דיינינג‬
‫און געזאגט די ווערטער 'הודו לה' כי טוב'‪ ,‬מיט‬ ‫און שטודירטע מענטשן‪ .‬אין ארץ ישראל איז‬ ‫רום און דער צימער איז פול מיט מענטשן;‬
‫אזא מין סיפוק און שמייכל‪ ,‬ווי א גליקליכערס‬ ‫דא א גרויסער דאקטאר א בעל תשובה – איך‬ ‫ביינאכט קומען זיי אריין אלס פרייע אידן און‬
‫צופרי גייען זיי ארויס מיט קאפלעך און ציצית‪".‬‬
‫איז נישט פארהאן‪.‬‬ ‫דער יונגער מחזיר בתשובה האט אפנים‬
‫"דאס איז דער טאטע וועמען איך געדענק‬
‫פון מיין יוגנט‪ .‬ער האט געהאט א כח צו בויען‬
‫א מענטש‪ ,‬ער האט געגעבן דאס געפיל ווי זיין‬
‫גאנצע לעבן און געפיל ווענדט זיך אין דיר‪ ,‬אין‬
‫דיין עתיד‪ ,‬וויאזוי דו וועסט שטייגן און וויאזוי‬

‫דו פילסט‪.‬‬
‫"א נארישער עפיזאד קומט מיר יעצט אויפ'ן‬
‫זכרון‪ ,‬איך געדענק ווי אלס יונג קינד האב איך‬
‫מיך געשפילט אויף א גליטשער און איך בין‬
‫אראפגעפאלן און כ'האב געדארפט גיין אין‬
‫שפיטאל‪ ,‬געדענק איך ווי ער האט מיך געקושט‬
‫און מיט וואס פאר א ליבשאפט ער האט זיך‬

‫אפגעגעבן מיט מיר‪.‬‬
‫"אפילו שפעטער ווען עס איז אויסגעוואקסן‬
‫צו א גרויסע קהילה‪ ,‬פלעגט ער זיך פירן אז יעד‬
‫פרייטאג צונאכטס פאר מען האט אנגעהויבן‬
‫פירן טיש‪ ,‬האט ער צוזאמגענומען אלע קינדער‬
‫און אייניקלעך אין א באזונדערן צימער און יעדן‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪49‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪11‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫ארדענונג פון די מאסע מענטשן‪.‬‬ ‫ר' נתן זיצנדיג שבעה אין שיכון סקווירא נאך זיין שוועסטער ע''ה מיט עטליכע וואכן צוריק‬
‫"דער ערשטער מוסד וואס דער טאטע‬
‫האט געעפנט איז געווען אין דער שטאט‬ ‫קינדער פון אונזער קהילה און מ'האט געלערנט‬ ‫פערזענליך אנגעוואונטשן און אמאל צוגעווארפן‬
‫גילה‪ ,‬געווידמעט פאר בעלי תשובה‪ .‬עס האט‬ ‫אינאיינעם אין ביהמ"ד‪ .‬דאס איז געווען הארט‬ ‫א גוט ווארט צו מאכן יעדן שפירן גוט‪".‬‬
‫אנטהאלטן ארום צוויי הונדערט משפחות‪.‬‬
‫דעמאלט האט ער עס א נאמען געגעבן 'לב‬ ‫פאר מ'האט זיך אריבערגעצויגן קיין מאנסי‪.‬‬ ‫אויף אונזער פראגע צי מען האט אמאל‬
‫"אין יאר תשנ"ב האט מען געמופט קיין‬ ‫געכאפט פעטש אין שטוב‪ ,‬זאגט ר' נתן "אויב‬
‫טהור'‪ .‬שפעטער האט ער עס אויפגעלעזט‪".‬‬ ‫מאנסי‪ .‬איך בין געווען צען יאר אלט און זינט‬ ‫האט ער אמאל געגעבן א פעטשל איז עס געווען‬
‫הרב העלבראנץ און לב טהור האבן פאר‬ ‫דאן האב איך נאר געלערנט אין לב טהור‪ ,‬סיי‬ ‫פונקט ווי א צווייטער טאטע; עס ליגט מיר‬
‫לאנגע יארן גענאסן פון א ברייטע שטיצע‬ ‫אין חדר און אזוי אויך שפעטער דורכאויס אלע‬ ‫נישט אין קאפ אפילו איין שטארקע פאטש פון‬
‫ביים סאטמארער קרייז‪ ,‬ביז זאכן האבן זיך‬ ‫מיין טאטן‪ .‬ער איז געווען א טאטע וואס האט‬
‫פארקירעוועט און דער ווינט האט אנגעהויבן‬ ‫מיינע בחור'ישע יארן‪".‬‬
‫פארלאנגט‪ ,‬אבער עס האט נישט געשטערט‪.‬‬
‫בלאזן אין אן אנדערער ריכטונג‪:‬‬ ‫די גרינדונג פון לב טהור‬ ‫"ער פלעגט פארהערן די קינדער‪ ,‬נאכקוקן‬
‫"לב טהור אין גילה האט נישט גענומען‬ ‫די קינדער‪ ,‬צוהערן די ניגונים וואס כ'האב זיך‬
‫קיין געלט פון דער מדינה און עס איז‬ ‫מיר בעטן ר' נתן זאל פרובירן שילדערן זיינע‬ ‫אויסגעלערנט אין חדר‪ .‬יעדע קלייניגקייט האט‬
‫אונטערגעשטיצט געווארן דורך סאטמארער‬ ‫זכרונות וואס ער געדענקט וויאזוי לב טהור האט‬ ‫אים אינטערעסירט‪ .‬באזונדער איז ער געווען אן‬
‫אידן‪ .‬ס'האט אנטהאלטן א תלמוד תורה‪ ,‬א‬ ‫אפטער גאסט אין חדר צו באזוכן די מלמדים‬
‫זיך אנטוויקלט דורכאויס די יארן‪:‬‬ ‫און זיך אלץ נאכפרעגן אויף די קינדער וויאזוי‬
‫מיידל שולע און א מוסד פאר בעלי תשובה‪".‬‬ ‫"ווי ערווענט האט זיך דעם טאטנ'ס השפעה‬
‫ס'האט זיך למעשה אויפגעלעזט צוליב‬ ‫אנגעהויבן אויף א שטארקן פארנעם נאך‬ ‫זיי לערנען‪.‬‬
‫פינאנציעלע פראבלעמען‪ ,‬ווי ר' נתן זאגט זענען‬ ‫לאנג איידער ער האט געהאט אן אפיציעלע‬ ‫"ער האט געהאט אזא שם דבר‪ ,‬אז ווען‬
‫די פינאנצן באהאנדלט געווארן דורך אומפאסיגע‬ ‫קהילה‪ .‬מענטשן האבן געשטראמט צו אים זיך‬ ‫אימער ער פלעגט קומען אין חדר אין ארץ‬
‫מענטשן און די קאסע איז בא'גנב'עט געווארן‪,‬‬ ‫דורכרעדן‪ ,‬מרי לב וואס האבן געזוכט א שמייכל‬ ‫ישראל פלעגן די מלמדים זיך ווענדן צו אים‬
‫אז מ'האט נישט געקענט מער אנגיין‪" .‬דעמאלט‬ ‫א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬צוויי מאל א וואך פלעגט ער אויפנעמען‬ ‫איבער ענינים פון חינוך און אים שטעלן שאלות‬
‫האט דער טאטע מיטגענומען אפאר שטארקע‬ ‫אין ביהמ"ד און צוויי מאל א וואך ביי אונז אין‬
‫חסידים און האט זיך אריבערגעצויגן קיין‬ ‫שטוב‪ ,‬האב איך געקענט מיטהאלטן ווי עס‬ ‫בעניני חינוך הבנים‪.‬‬
‫ירושלים וואו ער האט געעפנט זיין ביהמ"ד אויף‬ ‫קומען אלע סארטן מענטשן‪ ,‬פון ירושלימער‬ ‫"אין ירושלים האב איך געלערנט אין 'תורה‬
‫רחוב חיים עוזר אין גאולה געגנט און צוביסלעך‬ ‫אידן מיט ברייטע ביבער היטן ביז פרייע און‬ ‫ויראה' פון די נטורי קרתא ביז די אכט יאר‪.‬‬
‫בעלי תשובה‪ .‬ער האט דאן געהאט א באזונדער‬ ‫דעמאלט האבן מיר זיך אריבערגעצויגן קיין‬
‫איז די קהילה געוואקסן‪".‬‬ ‫צימער וואו ער האט אויפגענומען נשים‪ ,‬און‬ ‫בארא פארק‪ ,‬וואו איך האב געלערנט אין דער‬
‫פון זיינע ערשטע זכרונות איז אויך וויאזוי‬ ‫אפאר גבאים האבן געדארפט היטן אויף דער‬
‫פורים איז געפראוועט געווארן אין קהילת לב‬ ‫סאטמארער תלמוד תורה אין שטאט‪.‬‬
‫טהור אין ירושלים‪" .‬מיין פאטער איז געווען דער‬ ‫"שפעטער האט דער טאטע געעפנט אן‬
‫ערשטער וואס האט זיך געטרויעט צו נעמען‬ ‫אייגענע תלמוד תורה אין בארא פארק פאר די‬
‫דעם ציוניסטישן פאן און דאס פארברענען‬
‫פורים אויפ'ן גאס‪ ,‬בריש כל חוצות‪ .‬כמדומה‬
‫אז עס זענען נאך דא בילדער דערפון‪ .‬ער האט‬
‫זיך דערוואגט צו נעמען מענטשן בעלי תשובה‬
‫אנטלאפענע פונעם מיליטער און ווייזן דאס‬

‫קנאות בחרב ובחנית‪".‬‬
‫"מלוה מלכה'ס האט מען געפראוועט ביז‬
‫שפעט‪ ,‬ליל שישי האט מען פארגעלערנט ויואל‬
‫משה און על הגאולה‪ ,‬און ביי מלוה מלכה האט‬

‫מען געשמועסט אין עבודת ה' בדרך חבורה‪.‬‬
‫"באלד אנהויב האט ער געבויעט די חבורה‬
‫בדרך המוסר‪ .‬מ'האט געדארפט לערנען אסאך‬
‫מוסר‪ ,‬מ'האט געהארעוועט די נאווארדיקער‬
‫מוסר ספרים און די נאווארדיקער ניגונים‪ .‬אלץ‬
‫האט זיך געטוישט די מענטשן‪ ,‬מ'איז געקומען‬
‫און געגאנגען‪ ,‬דאך איז אלץ געבליבן דער עיקר‬
‫קהילה‪ ,‬מייסטנס בעלי תשובה אבער אויך פיל‬
‫היימישע‪ ,‬א שטייגער ווי ר' יאנקל קעלנער‬
‫וועמען איך געדענק פון דעמאלט און נאך‪ .‬מיין‬
‫געוועזענער שווער איז פון יענער תקופה‪ ,‬ער איז‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪12‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪50‬‬

‫"מיין טאטע פלעגט אונז אסאך נעמען‬ ‫געענדיגט ווען ער האט זיי אנגעטון קאפל און‬ ‫אריגינעל א באיאנער חסיד‪ ,‬ער מיט זיין ברודער‬
‫צו ערליכע אידן‪ ,‬צום ירושלימ'ער רב רבי‬ ‫ציצית‪ .‬אלס קינד האט עס מיך איבערגעלאזט‬ ‫זענען געווארן געשוואוירענע חסידים פון מיין‬
‫משה ארי' [פריינד] זצ"ל‪ ,‬דער קרעטשניפער‬ ‫מיט א מורא'דיגן רושם; דא קומען זיי זוכן‬
‫רבי‪ ,‬סקווירער רבי שליט"א‪ ,‬סקולענער רבי'ן‬ ‫אנטלאפענע פון מיליטער‪ ,‬און צום סוף ווערן זיי‬ ‫טאטן‪ ,‬און נאך היימישע מענטשן‪.‬‬
‫שליט"א וויזשניצער רבי'ן שליט"א‪ ,‬קאשויער‬ ‫אין ארץ ישראל איז לב טהור געווען א‬
‫רב זצ"ל‪ .‬איך געדענק ווי דער טאטע האט אונז‬ ‫אליין איבערגענומען‪".‬‬ ‫קהילה‪ ,‬און אין אמעריקע‪ ,‬זאגט ר' נתן‪ ,‬האט‬
‫גענומען איין שבת צום ישועות משה מוויזשניץ‬ ‫"וואס איז געווען דער צושטאנד פון קהילת לב‬ ‫זיך עס פונאנדעראנטוויקלט צו א חסידות‪.‬‬
‫זצ"ל‪ .‬אזוי האט ער אונז כסדר מחנך געווען מיט‬ ‫"אין די ערשטע צייטן האט מען גערופן דעם‬
‫א הכנעה און צוגעבינדנקייט צו ערליכע אידן‪".‬‬ ‫טהור אין בארא פארק?" פרעגן מיר‪.‬‬ ‫טאטן רב‪ ,‬אדער הרב; הארט פאר מ'האט זיך‬
‫פארוואס האט דער טאטע פארלאזט ארץ‬ ‫"איך וואלט געזאגט אז ס'איז געווען ווי‬ ‫אריבערגעצויגן קיין אמעריקע האט מען אים‬
‫דער בריק און דורכגאנג צווישן ארץ ישראל און‬ ‫אנגעהויבן רופן רבי‪ .‬אין די ערשטע צייטן האט‬
‫ישראל?‬ ‫מאנסי‪ .‬דארט האט זיך ווי אנגעהויבן ווארצלען‬ ‫ער מוחה געווען פארוואס מ'רופט אים רבי‪,‬‬
‫"פשוט צוליב קנאות! עס איז געווען אין‬ ‫די שפעטערדיגע קהילת לב טהור; די ראשונים‬ ‫שפעטער אין אמעריקע האט ער איינגעגעבן‬
‫דער תקופה עטוואס נאך וואס רבי נתן יוסף איז‬
‫איינגעשטאנען ביי אונז ווען מיין טאטע האט‬ ‫רופן דאס א כח היולי‪.‬‬ ‫דערויף‪".‬‬
‫אפגעמאכט אז ער לאזט אפ ארץ ישראל‪ ,‬און ר'‬ ‫"אין ארץ ישראל איז געווען א געשמאק‬ ‫"איך געדענק ווי [הגה"צ] ר' נתן יוסף‬
‫נתן יוסף האט אים שטארק געשטיצט ער זאל‬ ‫און א געמיש פון מענטשן‪ ,‬אן קיין תקנות‪ ,‬מער‬ ‫[מייזעלס זצ"ל‪ ,‬אבד"ק אבני שלמה] איז‬
‫ווי איין גרויסע משפחה ווי איידער א קהילה‪.‬‬ ‫אנגעקומען צו מיין טאטן שטוב אין ארץ ישראל‬
‫אוועקפארן‪".‬‬ ‫אין מאנסי איז עס געווארן ווי אן אפיציעלע‪,‬‬ ‫און איינגעשטאנען ביי אונז פאר עטליכע וואכן‪.‬‬
‫דער פארלוסט פון דעם יונגן משפיע איז‬ ‫אוועקגעשטעלטע זאך‪ .‬וועגן דעם זענען‬ ‫מיין טאטע האט אים מורא'דיג מכבד געווען‪ .‬די‬
‫נישט געקומען אן קיין קעגנערשאפט‪" .‬דער‬ ‫דעמאלט אסאך מענטשן אוועקגעגאנגען‪ ,‬ס'איז‬ ‫מאמע האט אים געקאכט די עסן‪ ,‬און אנגעהויבן‬
‫תולדות אהרן רבי זצ"ל האט דאן געבעטן מיין‬ ‫פון אינמיטן דער נאכט האבן די צוויי געלערנט‬
‫טאטן ער זאל נישט אוועקפארן ווייל ער האט א‬ ‫געווארן מער א שטרענגע צוגאנג‪.‬‬ ‫בחברותא‪ .‬אינמיטן טאג האבן זיי צוזאמען‬
‫"די קהילה אין ארץ ישראל איז באשטאנען‬ ‫געהאט א שיעור אין ויואל משה פאר דריי שעה‬
‫גוטע השפעה‪ .‬מיין טאטע האט געהאלטן אז ער‬ ‫פון מענטשן וואס האבן געוואוינט וואו אימער‪,‬‬
‫דארף עס טון‪ ,‬ער פלעגט זאגן אויף מיר קען איך‬ ‫אין א צי‪".‬‬
‫נעמען אחריות צו בלייבן וואוינען אונטער דער‬ ‫ר' נתן ביים עמוד לעילוי נשמתו פון זיין טאטן ז״ל‬
‫מדינה‪ ,‬אבער איך קען נישט נעמען קיין אחריות‬ ‫טמיר ונעלם‬
‫אין דרויסנדע געגנטער און דערפער צי אין בני‬
‫פאר אנדערע‪".‬‬ ‫ברק‪ ,‬ווידער אין מאנסי איז געווארן אז אלעס‬ ‫אלס קינד איז ער אויפגעוואקסן אין שאטן‬
‫ווען האט זיך דער טאטע אהערגעצויגן קיין‬ ‫וואוינט אויף איין פלאץ‪ .‬לב טהור האט געטוישט‬ ‫פון דרייסטקייט און אפילו קנאי'שע אראגאנץ‪,‬‬
‫אין דער צייט וואס הרב העלבראנץ האט זיך‬
‫אמעריקע?‬ ‫קאלירן‪ ,‬מ'האט געמוזט וואוינען אינאיינעם‪".‬‬ ‫ארויסגעשטעלט אלס א שארפער וואקאל און‬
‫"אין א גרינעם מיטוואך‪ ,‬פאר ראש השנה‬ ‫לב טהור האט זיך מיט די יארן‬ ‫קריטיק קעגן דער מדינה און נישט נאר בדיבור‬
‫שנת תשמ"ט‪ .‬יענעם יאר זענען מיר געפארן‬ ‫ארויסגעשטעלט ווי אן איזאלירטע קהילה‬ ‫נאך אויך למעשה‪ .‬ער פלעגט העלפן מענטשן‬
‫קיין אומאן אויף ראש השנה‪ .‬עס איז געווען‬ ‫וואס גייט נישט אין שפאן פון קיין שום‬ ‫ארויסרוקן פון מיליטער און זיין הויז האט‬
‫דאס צווייטע יאר וואס מ'האט געקענט פארן‬ ‫אנדערער חרדישער געזעלשאפט‪ ,‬נאר גענצליך‬ ‫געדינט אלס נעסט פאר אנטלאפענע און טמיר‪-‬‬
‫קיין אומאן‪ .‬איך בין געווען אונטער ‪ 7‬יאר אלט‪.‬‬ ‫אפגעהאקט און אפגעזונדערט‪ .‬ווי איראניש‬
‫ס'הערט זיך‪ ,‬דערציילט ר' נתן עטליכע מאל‬ ‫ונעלמ'ניקעס‪:‬‬
‫אינעם שמועס ווי ער איז אויפגעוואקסן געווארן‬ ‫"פאליציי פלעגן כסדר איבערפאלן אונזער‬
‫אין א זאגאר פארקערטער גייסט‪ ,‬מיט דער‬ ‫הויז ווייל מיין טאטע פלעגט אויסבאהאלטן‬
‫מענטשן פון מיליטער‪ .‬בעיני ראיתי ווי איין‬
‫פולסטער הכנעה און ביטול צו ערליכע אידן‪:‬‬ ‫טאג נאך חדר האבן פיר פאליציי איבערגעדרייט‬
‫דאס גאנצע הויז‪ ,‬זיי האבן דאן געזוכט א בעל‬
‫תשובה מיט'ן נאמען א"מ (נאמען געהיט אין דער‬
‫רעדאקציע)‪ ,‬איך בין געווען א קינד‪ ,‬נאטירליך‬
‫האב איך געציטערט‪ ,‬אבער נישט מיין טאטע‪.‬‬
‫איך געדענק ווי ער האט זיך אנגערופן צו זיי‪,‬‬

‫'איר האט נאכנישט געזוכט אין בוידעם‪'...‬‬
‫"ער האט זיי דאן געפרעגט‪' ,‬איר ווילט‬
‫נישט אביסל שמועסן? אפשר א קאווע?' אויף‬
‫וועלכע זיי זענען איינגעגאנגען און געענטפערט‪,‬‬
‫'תן‪ ,‬כבוד הרב‪ '.‬ער האט זיי סערווירט קאווע‬
‫מיט קאקאש קעיק און האט זיך אריינגעלאזט‬
‫אין א לאנגן שמועס מיט זיי – וואס האט זיך‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪51‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪13‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫געהאלטן אפאר חדשים נאך וואס מיין יונגסטער‬ ‫"אפאר וואכן שפעטער האט דער טאטע‬ ‫פון אומאן איז ער גלייך געפארן קיין אמעריקע‪,‬‬
‫ברודער יואליש איז געבוירן געווארן‪ .‬די מאמע‬ ‫באקומען א צעטל אז ער דארף קומען אין‬ ‫ערשט קיין קרית יואל און שפעטער קיין מאנסי‬
‫האט מען באפרייט נאך גרויס דרוק‪ ,‬אבער מיין‬ ‫געריכט‪ .‬דעמאלט האבן זיך אנגעהויבן אלע‬
‫טאטע איז געזעסן מער ווי צוויי יאר אין תפיסה‪.‬‬ ‫צרות‪ ,‬א פרשה נישט צופיל קלענער פון יאסעלע‬ ‫פאר א קורצער צייט‪.‬‬
‫זיי האבן אים קודם ארויסגעלאזט פאר דער‬ ‫שוכמאכער‪ .‬ס'איז געווען א כסדר'דיגע ערשיינונג‬ ‫"ס'איז געווען א פלוצימ'דיגע זאך‪ ,‬ער האט‬
‫אריגינעלער חטא פון קידנעפינג‪ ,‬אבער דערנאך‬ ‫אז דער טאטע דארף אראפגיין אין געריכט‬ ‫מודיע געווען אז ער גייט קיין אמעריקע און‬
‫צוריקגעשיקט פאר נאך א האלבן יאר צוליב‬ ‫אדער איז אויסגעשטעלט צו אויספארשונגען‬ ‫ווער עס וויל קען מיטקומען‪ .‬א קליינע מיעוט‬
‫פון זיינע מענטשן זענען טאקע מיטגעפארן‪ .‬ער‬
‫אימיגראציע פארלעצונגען‪.‬‬ ‫פון די עף‪-‬בי‪-‬איי‪".‬‬ ‫איז געווען אין קרית יואל פאר א פאר חדשים‪,‬‬
‫"דער טאטע איז געווען א באקוועמער‬ ‫ער דערמאנט זיך פון דעם שווארצן וואלקן‬ ‫אבער די קהילה האט זיך באלד געצויגן קיין‬
‫מענטש‪ ,‬ער האט ליב געהאט זיין שטילע ווינקל‪,‬‬ ‫וואס האט דאן געהאנגען איבער לב טהור‪:‬‬
‫א באקוועמע צימער און רואיגע ד' אמות‪ ,‬ער‬ ‫"יעדער וואס האט באלאנגט צו קהילת לב‬ ‫בארא פארק‪".‬‬
‫האט שטארק געדארפט האבן זיין הרחבת‬ ‫טהור האט באקומען א סובפינע‪ ,‬ס'איז געווען א‬
‫הדעת‪ ,‬טראצדעם איז ער געווען גרייט צו גיין‬ ‫טעקסי דרייווער וואס האט געטון ארבעט פאר‬ ‫פרשת שי פימא‬
‫זיצן אין תפיסה צוליב א אידיש קינד וואס וועט‬ ‫לב טהור‪ ,‬האט ער אויך באקומען א סופבינע‪".‬‬
‫די דראמא קומט אים ארויף אין זכרון ווי‬ ‫ר' נתן איז נישט קיין היסטאריקער און אויך‬
‫אפשר וועלן זיין אן ערליכער איד‪".‬‬ ‫כמעט טאג טעגליך איז דער טאטע געשלעפט‬ ‫נישט קיין עקספערט אין געזעץ‪ ,‬און ווען עס‬
‫געווארן אין געריכט וואו א שווערער משפט‬ ‫קומט צו פרשת שי פימא לייגט ער עס אראפ‬
‫תפיסה און שטיצע‬ ‫האט אים דערווארט‪" .‬דער טאטע האט עס‬ ‫פונעם קוק ווינקל פון א דערשראקענעם און‬
‫זייער שווער גענומען יענע תקופה‪ .‬אין דעם‬ ‫פארלוירן קינד וועמענ'ס געטרייער פאטער‬
‫"אין שטוב איז דאן געווען זייער שווער‪.‬‬ ‫זומער פלעגט ער פארן קיין פליישמאנס זיך‬ ‫איז אריינגעשליידערט געווארן אין טורמע און‬
‫נישט צו באשרייבן וואס דאס מיינט ווען דער‬ ‫אפרוען און אין דעם ווינטער קיין סיגעיט‪ .‬ער‬ ‫זיינע פיצלעך קינדער זענען פארבליבן אין שטוב‬
‫טאטע איז אין טורמע‪ .‬אזוי אויך איז עס זייער‬
‫שווער געווען פאר די גאנצע קהילה און די‬ ‫האט נישט געקענט נעמען די פרעשור‪.‬‬ ‫בענקענדיג נאך זייער פאטער‪:‬‬
‫מיטגלידער‪ .‬וואס עס האט זיי געטרייסט איז‬ ‫"למעשה האט מען איינגעזעצט טאטע און‬ ‫"ס'איז געווען א משפחה וואס האט געקענט‬
‫געווען דער געוואלדיגער חיזוק וואס זיי האבן‬ ‫מאמע‪ .‬מיין מאמע איז געווען א פארפארעטע‬ ‫באשטיין אז זייער קינד זאל גיין וואוינען ביי א‬
‫מאמע פון א שטוב מיט קינדער‪ ,‬זי האט דאן‬ ‫פרומע משפחה‪ ,‬אזוי איז ישי פימא אנגעקומען‬
‫באקומען פון איבעראל‪".‬‬ ‫צו מיין טאטן‪ .‬ער האט געהאט א גוטן קאפ און‬
‫הגה''צ רבי יוחנן וואזנער ביים מנחם אבל זיין‬ ‫מיין טאטע האט אים גענומען צו זיך‪ .‬מ'האט‬
‫וויזשניצער רב שליט״א פון מאנטרעאל‬ ‫אים בר מצוה געמאכט‪ ,‬געקויפט די קליידער‪,‬‬
‫החסיד הישיש ר' ראובן שמעלצער און דער געטרייער‬ ‫ער האט זיך געזעצט לערנען און זיינע עלטערן‬
‫הנגיד הרב ישראל פראנקפורטער ביי ניחום אבלים‬ ‫בעל אכסניא הרב קופערמאן ביי ניחום אבלים‬ ‫פלעגן קומען צומאל באזוכן און אלץ האט זיך‬

‫געפירט נארמאל‪.‬‬
‫"ישי איז געווען ביי אונז ווי א קינד אין‬
‫שטוב‪ ,‬ממש ווי א ברודער‪ .‬ער איז געשלאפן ביי‬

‫אונז אינדערהיים ווי א משפחה מיטגליד‪.‬‬
‫"איין טאג ווען איך בין אהיימגעקומען פון‬
‫חדר האב איך געזען ווי זיינע עלטערן זענען‬
‫געקומען זאגן אז זיי ווילן אים צוריק ווייל זיי‬
‫ווילן נישט מער ער זאל זיין פרום‪ .‬מיין טאטע‬
‫האט אים געזאגט אז ער זאל גיין מיט זיינע‬
‫עלטערן און פאלגן‪ .‬ישי האט אבער פארפירט‬
‫אז ער וויל בשום אופן נישט גיין‪ .‬די עלטערן‬
‫האבן אפילו גערופן די פאליציי אבער זיי האבן‬

‫גארנישט געקענט טון‪.‬‬

‫הנגיד ר' מרדכי קאהן פון מאנטרעאל ביי ניחום אבלים‬ ‫הגרי״ה טווערסקי‪ ,‬חדב''ן האדמו''ר מסקווירא‬ ‫בני האדמו''ר מסקווירא ביי ניחום אבלים‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪14‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪52‬‬

‫"דער יסוד אין לב טהור איז געווען עבודת‬ ‫פאר'ן טאטן זייער שווער געווען זיך צו טרעפן‬ ‫עס איז נישט קיין סוד אז לב טהור און איר‬
‫התפילה‪ .‬איך געדענק ווי ביי איין פונקט איז דער‬ ‫אין אן ענגע תפיסה‪ .‬ווען ער איז ארויסגעקומען‬ ‫מנהיג האבן אין יענע יארן גענאסן פון גרויס‬
‫טאטע אנטלאפן קיין קווינס וועגן די רדיפות‪,‬‬ ‫פון תפיסה איז געווען א גרויסער קבלת פנים‪,‬‬ ‫שטיצע ביי די ברייטע מאסן‪ ,‬הרב העלבראנץ איז‬
‫איך בין דאן געווען א יונג קינד‪ ,‬דער טאטע האט‬ ‫הונדערט אידן זענען געקומען אים מקבל פנים‬ ‫באטראכט געווארן ווי א העלד און ווי א קרבן‬
‫געליינט די קריאת שמע של האר"י מיט בכיות‬ ‫ציבור‪" .‬דעמאלט איז ער געווען זייער אנגענומען‬
‫נוראות‪ ,‬עס האט אים גענומען צוויי שעה‪ ,‬ער‬ ‫זיין‪.‬‬ ‫און פאפולער‪ ,‬און אסאך רבנים זענען געקומען‬
‫האט פארגאסן טייכן טרערן ביי די ווערטער "לב‬ ‫"ער איז ארויס פון תפיסה אין יאר תשנ"ט‪,‬‬ ‫מחזק זיין ביי אונז אין שטוב‪ .‬דער ברך משה‬
‫טהור ברא לי אלוקים"‪ .‬פיר אזייגער פארטאגס‬ ‫דערנאך האט מען געוואוינט נאך צוויי יאר אין‬ ‫האט געשיקט מענטשן צו אונז און האט אויך‬
‫איז ער שוין ווידער אויפגעשטאנען צו זיין‬ ‫מאנסי‪ .‬יענע צוויי יאר זענען געווען שווערע‬ ‫צוזאמגענומען געלט פאר אים‪ .‬דער וויזשניצער‬
‫יארן‪ ,‬אפילו שווערער ווי די יארן וואס מיין‬
‫עבודה‪.‬‬ ‫טאטע איז געזעסן אין תפיסה‪ ,‬עכ"פ פאר מיר‬ ‫רבי האט געשיקט שליחים‪ ,‬אא"וו‪".‬‬
‫"שפעטער איז געווארן אין לב טהור די‬ ‫אנדערש ווי אין די שפעטערע יארן האט לב‬
‫שטרענגע עבודה אין צניעות‪ ,‬אבער דאס איז‬ ‫זיכער‪".‬‬ ‫טהור דאן געקריגן די מאקסימאלסטע שטיצע‬
‫געווען פיל‪ ,‬פיל שפעטער‪ .‬אנגעפאנגען האט‬ ‫פון דעם גאנצן חרדישן קערפערשאפט און זייער‬
‫זיך עס זייער געשמאק‪ .‬איך בענק מיך נאך די‬ ‫די רדיפות‬ ‫מנהיג איז בשעתו אנגעקוקט געווארן ווי א בעל‬
‫ערשטע צייטן‪ ,‬ס'איז געווען א שטיק הארץ‪,‬‬ ‫מסירת נפש פאר'ן צאלן א פרייז פאר הרבצת‬
‫"אין די צייטן נאך דער תפיסה‪ ,‬ווען קינדער‬ ‫התורה‪ .‬פילע אדמורי"ם זענען געקומען באזוכן‬
‫יעדער האט זיך ליב געהאט‪.‬‬ ‫פון צוויי פאמיליעס זענען געווארן לב טהור‬ ‫דעם אסיר אין תפיסה צו צייגן סאלידאריטעט‬
‫"ווען מיין פאטער איז געזעסן אין תפיסה‬ ‫חסידים על אפם ועל חמתם פון זייערע ארומיגע‪,‬‬ ‫מיט דעם פאקט אז ער זיצט אין תפיסה פאר'ן‬
‫זענען די כוחות געווארן שוואכער‪ ,‬און אנדערע‬ ‫האט זיך מיין לעבן געטוישט פון איין טאג צום‬ ‫חטא פון מחנך זיין א יונג קינד על ברכי התורה‪.‬‬
‫מענטשן אינערהאלב דער קהילה האבן אנגעהויבן‬ ‫צווייטן‪ .‬אין איין טאג בין איך געטוישט געווארן‬ ‫"די רבנים און די רבי'ס וואס זענען‬
‫פירן און טון זאכן‪ ,‬און מיט די זייטיגע מחלוקת‬ ‫פון דער זון פון דעם פאפולערן רב‪ ,‬דער רביש‬ ‫געקומען אים באזוכן און מחזק זיין איינמאל‬
‫האט עס געגעבן די געפיל פון אן עקסטרעמע‬ ‫קינד פון א חשוב'ע שטוב און א שיינע פאמיליע‪,‬‬ ‫און נאכאמאל איז געווען נישט צום באגרייפן‪.‬‬
‫צו עמיצן וואס איז פארפיינטעט און פארהאסט‪.‬‬ ‫דער ברך משה איז געקומען פינף מאל באזוכן;‬
‫קהילה‪".‬‬ ‫"צו מיין בר מצוה זענען נאך אלע רבנים‬ ‫איך האב מיטגעהאלטן צוויי פון זיינע באזוכן‪.‬‬
‫געקומען און אנטיילגענומען‪ ,‬און א קורצע‬ ‫דער סקווערער רבי איז געקומען צוויי מאל‬
‫מיין ראלע אין לב טהור‬ ‫צייט דערויף איז שוין געווען צעטלעך און‬ ‫באזוכן און דערצו געשיקט דעם רב רבי משה‬
‫פאשקעווילן‪ ,‬אזש כ'האב זיך געשעמט צו‬ ‫ניישלאס און זיינע זין; וויזשניצער רבי איז‬
‫אלס זון פונעם מנהיג הקהילה האט ר' נתן‬ ‫באווייזן מיין פנים און כ'האב זיך מער נישט‬ ‫געקומען באזוכן; דער סאטמארער דיין ר' משה‬
‫געשפילט אן ערנסטע ראלע אין קהילת לב טהור‬ ‫מנחם טירנויער און דער סקווירער דיין ר' יוחנן‬
‫און געהייסן דארט פון די גרעסטע משפיעים‪ .‬ער‬ ‫געקענט דרייען אויף דער גאס‪".‬‬ ‫וואזנער זענען געקומען צו פארן פון מאנטרעאל‪,‬‬
‫האט געלערנט מיט די תלמידים און האט יעדן‬ ‫ווען עס קומט צו די פרשת המחלוקת‬ ‫אזוי אויך פיל אנדערע היימישע רבנים און‬
‫פארגעלערנט טאג א שיעור‪ .‬צווישן די ספרים‬ ‫ורדיפות איז ר' נתן מקיים דעם וידום אהרן‪,‬‬ ‫דיינים‪ .‬אויך ליטווישע רבנים זענען געקומען‬
‫וואס זענען געדרוקט פון דער קהילה קען מען‬ ‫ער זוכט נישט אריינצוגיין אין דעם פאלעמיק‪,‬‬ ‫באזוכן א שטייגער ווי הרב פאם זצ"ל‪ ,‬ועוד‪.‬‬
‫נאך זען שטיין זיין נאמען מיט'ן טיטל "מגדולי‬ ‫איין זאך באטאנט ער‪ ,‬אז דאס בילד איז נישט‬ ‫יעדן טאג זענען צו אים געקומען פילצאליגע‬
‫אזוי ווייס אדער שווארץ‪" :‬מיט אסאך פון די‬
‫משפיעי קהלתינו"‪.‬‬ ‫מענטשן האב איך מיך באקענט אצינד ווען איך‬ ‫באזוכער‪".‬‬
‫"איך בין געווען די רעכטע האנט פון מיין‬ ‫בין אוועק פון לב טהור‪ ,‬ס'איז נישט אזוי פשוט‪,‬‬ ‫דוקא יענע פינסטערע טעג ווען דער‬
‫טאטן‪ .‬מיין טאטע האט מיך אלעמאל דערמאנט‬ ‫טאטע איז נישט געווען אין שטוב האבן אים‬
‫אין זיינע הקדמות‪ .‬איך בין אבער אלעמאל‬ ‫איך האב ארויס ווער די מענטשן זענען‪".‬‬ ‫איבערגעלאזט מיט זיינע שענסטע מעמוארן‬
‫געווען מיט מיין אייגענע מיינונג און איך בין‬ ‫עס בלוטיגט אים אויף דעם שווערן מצב‬ ‫פון אלס קינד‪" :‬ס'איז מיר אריין אין די בלוט‬
‫נישט עכט מיטגעגאנגען מיט'ן שפאן‪ .‬מיין מהלך‬ ‫צו וועלכן לב טהור האט זיך דערקייקלט וואס‬ ‫ווי אזוי מיין טאטע האט זיך אזוי מורא'דיג‬
‫איז אלץ געווען מער 'איזי גאואינג'‪ ,‬מער ווייך‬ ‫איז אין גרויס טייל צום פארדאנקען דעם אש‬ ‫אינטערעסירט אויף אונז קינדער‪ .‬ער האט יעדן‬
‫און געלאסן‪ ,‬און מענטשן האבן זיך צוגעקלעפט‬ ‫המחלוקת‪" .‬מיין טאטע האט זיך געקריגט מיט‬ ‫טאג גערופן פרעגן וואס מיר מאכן‪ ,‬ער האט‬
‫מענטשן וואס זענען שטערקער פון אים‪ ,‬דאס‬ ‫געוואלט וויסן פינקטליך צי מיר זענען פרייליך‬
‫צו מיר‪.‬‬ ‫האט אנגעצינדן א פייער און געברענגט טיפע‬ ‫און וויאזוי מיר פילן‪ .‬ווען איך בין אים געגאנגען‬
‫"די לעצטע פינף יאר וואס איך בין דארט‬ ‫באזוכן אין טורמע האט עס מיר אינגאנצן‬
‫געווען האב איך ארויסגעגעבן מיין מיינונג זייער‬ ‫פראבלעמען‪".‬‬ ‫צעשאקלט‪ .‬מיין ברודער האט אויסגעבראכן‬
‫אפן‪ .‬כ'פלעג אפילו אריינגיין רעדן מיט'ן טאטן‬ ‫"ניין און ניינציג פראצענט זאכן וואס מ'האט‬ ‫אין א געוויין‪ ,‬איך האב מיך אבער איינגעהאלטן‪.‬‬
‫און ער האט הנאה געהאט צו הערן‪ .‬ער האט‬ ‫דאן דערציילט‪ ,‬איז נישט געשטויגן און נישט‬ ‫דער טאטע האט אבער געטון וואס אימער‬
‫עס בכלל נישט אנגעקוקט ווי א שלעכטע זאך‬ ‫געפלויגן‪ .‬יעדן טאג זענען געווען פאשקעווילן‪,‬‬
‫אז איך האב חילוקי דעות און האט מיך אלץ‬ ‫מיין טאטע האט קיינמאל נישט געוואלט‬ ‫אריינצובלאזן א שמחה אין אונז‪.‬‬
‫פארענטפערן פאשקעווילן‪ ,‬באבע מעשיות‬ ‫"מיר האבן שוין דאן געוואוינט אין מאנסי‬
‫ליב געהאט‪.‬‬ ‫שלא היו ולא נברא‪ ,‬אפילו דעם מילתא דעבידא‬ ‫וואו ער האט געקויפט א רחבות'דיגע הויז‪ ,‬איז‬
‫"ס'איז אויך געווארן אזא מציאות אז דער‬ ‫לאיגלויי לא משקרי אינשי האט מען נישט‬
‫עולם איז געווארן צוגעבינדן צו מיר‪ ,‬און געוויסע‬
‫האבן נישט געקוקט דערויף מיט א גוט אויג‪ ,‬און‬ ‫איינגעהאלטן‪.‬‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪53‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪15‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫א געריכטליכן פארארדענונג וואס לאזט נישט‬ ‫ארבעטן איז נישט אזוי געפערליך‪...‬‬ ‫אין א גרינעם דינסטאג האט מען געטוישט מיין‬
‫צו זיינע קינדער צו לב טהור‪.‬‬ ‫"להבדיל‪ ,‬ס'איז נישט געווען א זאך וואס‬ ‫פאזיציע אז איך זאל פארלירן די איינפלוס‪".‬‬
‫איז געשען פון איין טאג צום אנדערן‪ ,‬און ס'איז‬
‫"די לב טהור'ניקעס זענען זייער שארפע‬ ‫נישט געווען בלויז איין זאך אדער איין פרט‬ ‫זיין קעגנערשאפט האט אויסגעקלאפט ביי‬
‫און כיטרע מענטשן וואס פארשטייען גאר גוט‬ ‫וואס האט געפירט דערצו‪ ,‬נאר א צוזאמשטעל‬ ‫פארשידענע זאכן‪ ,‬אריינגערעכנט זיין מיינונג אז‬
‫זייער שטעטל‪ .‬זיי האבן געשפילט א גאנצן שפיל‬ ‫פון אסאך פרטים‪ .‬דער עיקר איז אבער געווען‬ ‫מ'דארף לערנען מער נגלות התורה‪ ,‬ווי אויך זיין‬
‫אז זיין פרוי זאל קומען וואוינען קיין קאנאדא‬ ‫ווען כ'האב אפן געזאגט פאר מיין טאטן אז דער‬ ‫עצם התנגדות צו אפגעזונדערטקייט‪ ,‬האלטנדיג‬
‫און גיין אנגעטון געהעריג‪ ,‬נישט ווי לב טהור‪,‬‬ ‫חינוך וואס ער האט מיך מחנך געווען איז נישט‬ ‫פאר ריכטיג צו זיין מעורב בין הבריות און זיך‬
‫צו צייגן זי איז נישט מיט לב טהור‪ ,‬צו קענען‬ ‫דאס‪ ,‬ס'איז נישט אויפ'ן זעלבן גאנג וויאזוי דאס‬ ‫פירן אין גאנג ווי די גרויסע ערליכע קהילות‬
‫צוריקנעמען די קינדער‪ .‬אז עס האט נישט‬ ‫און נישט פרעדיגן אזא סארט אפהענגיגקייט‬
‫געארבעט האט זי אפגעצויגן קיין גואטאמאלא‬ ‫פלאץ פירט זיך‪.‬‬ ‫און עקסטרעמיזם‪ .‬אויך די שווארצע קליידונג‬
‫– אן קיין פאספארט (די אינסטאנצן האבן‬ ‫"ווי ערווענט בין איך געווען זייער א‬ ‫ביי נשים איז געווען עפעס וואס איז שטארק‬
‫עס געטראפן אין איר הויז)‪ .‬זיי זענען פון די‬ ‫שטארקע בעל השפעה דארט‪ ,‬און כ'האב‬ ‫נישט געווען לרוחו‪ .‬דאך איז ער די גאנצע צייט‬
‫איינציגע וואס קענען נאך היינט צו טאגס פארן‬ ‫ארויסגעברענגט מיינע געדאנקען אויף‬ ‫געבליבן מיט שעצונג צום טאטנ'ס מסירת נפש‬
‫אינטערנאציאנאל מיט א פאלשן פאספארט‪.‬‬ ‫פארשידענע וועגן וואס האט נישט געפאלן‬
‫און די הנהלה האט זיך גענומען רודפ'ן אויף א‬ ‫און עבודת ה'‪.‬‬
‫דאס איז א מעשה פון עטליכע וואכן צוריק‪.‬‬ ‫שטארקן פארנעם‪ .‬זיי האבן געבעטן אז איך זאל‬ ‫"אין א געוויסע צייט האט אנגעהויבן‬
‫"אויב סיי וועלכע ווערטער פון ר' נתן וועט‬ ‫נישט רעדן אבער איך האב נישט געהאלטן ביים‬ ‫דאס פלאץ צו ווערן אלץ מער עקסטרעם און‬
‫קענען גענוצט ווערן דורך זיי צו מאכן דעם‬ ‫מוותר זיין אויפ'ן אמת‪ ,‬דעמאלט האט מען זיך‬ ‫איך האב געהאט א נטי' צו זיין מער אפן‪ .‬איך‬
‫אנשטעל אז דאס וואס ר' נתן רעדט אין לויב‬ ‫האב קיינמאל נישט געהאלטן פון דעם גאנג און‬
‫פון זיין טאטן דארף אנצודייטן אז ער האט א‬ ‫פארלייגט אויף מיין לעבן‪.‬‬ ‫כ'האב נאר גענומען מיט מיר דעם חלק המחשבה‬
‫גינסטיגע מיינונג אויף סיי וועלכע שטעלונגען‬ ‫"צום ערשט האב איך מיך געוואקלט‪ ,‬יא גיין‬
‫פון לב טהור‪ ,‬איז דאס געוויס נישט ריכטיג‪ ,‬ווי‬ ‫נישט גיין‪ ,‬אהער און אהין‪ ,‬ביז ס'איז געקומען א‬ ‫און עבודת ה'‪.‬‬
‫דו האסט געוויס אליין פארשטאנען פון רעדן‬ ‫מצב וואס כ'האב געמוזט גיין‪ .‬כ'האב שוין פאר‬ ‫"אפילו בשעת איך בין נאך דארט געווען‬
‫מיט אים‪ .‬זיי וואלטן גענוצט זיינע ווערטער קעגן‬ ‫א צייט געטראכט און גערעכנט אוועקצוגיין‪,‬‬ ‫האב איך פאר מיר אליין געגעסן אפילו זאכן‬
‫אים אפילו על צד אז ביידע זאלן נישט האבן די‬ ‫כ'האב אבער נישט געוואלט איבערלאזן דעם‬ ‫וואס זענען נישט געווען אין איינקלאנג מיט‬
‫קינדער‪ ,‬זיי האבן א מהלך פון קודם זאל זיין גם‬ ‫טאטן אין אזא שווערן מצב‪ .‬שפעטער האב איך‬ ‫דאס פלאץ‪ .‬כ'האב מיך אויך נישט צוגעשטעלט‬
‫לי גם לך לא יהי' און דערנאך וועלן זיי שוין זען‬ ‫צו די אומגעווענליך לאנגע דאווענען‪ .‬יעדע‬
‫וואס מען טוט ווייטער‪ ,‬ווייל זיי געבן קיינמאל‬ ‫שוין געמוזט גיין‪.‬‬
‫"כ'האב נישט קיין שנאה אין מיין הארצן‬ ‫עקסטרעמע זאך בין איך געווען דערקעגן‪.‬‬
‫נישט אויף‪.‬‬ ‫אויף אנדערע‪ .‬איך בין בטבע א מענטש וואס‬ ‫איך געדענק א פאל ווען די הנהלה האט‬
‫"זיי האבן גוטע אדוואקאטן און צוטריט צו‬ ‫האט נישט פיינט‪ ,‬אבער איך בין יא זייער‬ ‫געוואלט אפהאקן פאמיליע מיטגלידער און‬
‫געלט‪ ,‬און זיי האבן אויך אסאך צייט זיך צו נוקם‬ ‫מאכן פראבלעמען בין איש לאשתו‪ ,‬און איך בין‬
‫זיין‪ .‬די מענטשן אין שפיץ ביים רודער דארט‬ ‫אנטוישט און אנגעווייטאגט‪".‬‬ ‫געווען שטארק דערקעגן‪ .‬כ'האב בעצם נישט‬
‫ליב געהאט דעם געדאנק פון אזעלכע וואס‬
‫זענען גאר געלונגען און כיטרע‪.‬‬ ‫א ווארט פונעם עסקן‬ ‫האבן אפגעהאקט פון זייערע משפחות און האבן‬
‫"איר פארשטייט אליין אז דער רע דארט‬ ‫זיך אוועקגעצויגן קיין לב טהור‪ ,‬כ'האלט אבער‬
‫איז גובר אויפ'ן טוב‪ ,‬און דערפאר איז ער טאקע‬ ‫פאר ר' נתנ'ען איז נישט גרינג צו רעדן‬ ‫אז ס'איז נישט געווען אזוי בכוונה תחילה נאר‬
‫נישט דארט‪ .‬ר' נתן איז א וואוילער‪ ,‬ערליכער‬ ‫וועגן די שווערע פרשה וואס ער איז דורך‬ ‫פארשידענע גורמים און מצבים האבן דאס‬
‫איד און בלוט איז נישט קיין וואסער‪ ,‬רעדט‬ ‫פון ווען ער האט פארלאזט לב טהור און ווי‬
‫ער שיין פון טאטן און זוכט צו אונטערשטרייכן‬ ‫עס האט באדראעט זיין גאנצע שטוב‪ ,‬אבער‬ ‫צוגעברענגט‪".‬‬
‫דעם שיינעם חינוך וואס ער האט באקומען און‬ ‫דורכאויס אונזער פארש ארבעט האבן מיר‬
‫די אנדערע שיינע זאכן וואס דער טאטע האט‬ ‫זיך פארבינדן מיט א חשוב'ן מקורב‪ ,‬ר' י‪.‬פ‪,.‬‬ ‫לך לך מבית אביך‬
‫געהאט מיטצוטיילן‪ .‬עס טוישט אבער נישט די‬ ‫וועלכער איז ממש דער רעכטער האנט פאר‬
‫געשיכטע און דעם ביטערן פעקל וואס ער האט‬ ‫ר' נתן און האט פיל ארויסגעהאלפן און זיך‬ ‫ווען האט זיך אנגעהויבן אייערע ערשטע‬
‫אוועקגעגעבן צוריקצושטעלן די שטוב אויף‬ ‫צווייפלענישן איבער לב טהור? און וואס איז‬
‫אלץ מיטגעשלעפט‪".‬‬ ‫די פיס און אפראטעווען די וואוילזיין פון דעם‬ ‫געווען דער מאמענט ווען דיינע אויגן האבן זיך‬
‫ווען ר' נתן רעדט פון דער שווערער‬ ‫שטוב‪ ,‬האבנדיג ערפארונג אין אזעלכע פעלער‪.‬‬
‫תקופה ווען עס האט פאסירט די טיילונג און‬ ‫דער עסקן שפירט פאר וויכטיג קלארצושטעלן‬ ‫געעפנט אז דאס פלאץ איז נישט לרוחך?‬
‫דער נאכפאלגנדער געראנגל‪ ,‬וויל ער זיך בלויז‬ ‫געוויסע פאקטארן און טיילט יא מיט קורצע‬ ‫"עס האט זיך אנגעהויבן אומגעפער פינף יאר‬
‫באדאנקען אויף די אלע וואס זענען אים‬ ‫איידער איך בין אנטלאפן‪ ,‬אבער דאס גייט נישט‬
‫צוגעשטאנען צו דער האנט און געדינט ווי זיין‬ ‫שטריכן ארום דער האקלקייט פון דער פרשה‪:‬‬ ‫פון איין מינוט צום צווייטן‪ ,‬ס'איז א החלטה און‬
‫רוקן‪-‬ביין דורכאויס זיינע יסורימ'דיגע טעג‪,‬‬ ‫"איך ווייס נישט צי איר ווייסט אבער די‬ ‫פראצעדור וואס גייט צוביסלעך‪ .‬א משל צו דעם‬
‫ה"ה‪ :‬הנגיד התורני הרב ישראל פראנקפורטער‬ ‫גאנצע מערכה פון דער קאנאדישער רעגירונג‬ ‫איז דער כולל יונגערמאן וואס גייט ארבעטן‪.‬‬
‫מיט זיין חשוב'ע רביצין תחי'‪ ,‬פאר וועמען ער‬ ‫קעגן לב טהור‪ ,‬האט זיך אנגעהויבן ארום זיינע‬ ‫דאס פאסירט אויך נישט געווענליך אין איין‬
‫איז פול מיט דאנקבארקייט; דער געטרייער‬ ‫קינדער‪ .‬ער האט למעשה געזיגט און באקומען‬ ‫טאג‪ ,‬קודם נעמט מען אן ארבעט נאכמיטאג‪,‬‬
‫דערנאך בין הזמנים‪ ,‬ביז מ'איז מחליט אז גיין‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪16‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪54‬‬

‫אז דער חלום וועט מער קיינמאל נישט מקוים‬ ‫הכנסה איז נישטא‪ .‬גוטע אידן האבן זיך זייער‬ ‫הרב אברהם יצחק פריעדמאן; ידידו וריעו ר'‬
‫ווערן ביז משיח'ס טאג‪.‬‬ ‫שיין צוגעשטעלט ביז היינט צו מחזק זיין דעם‬ ‫י‪.‬פ‪ .‬פון בארא פארק; זיין ידיד נפש הרבני הנגיד‬
‫תלמיד חכם און העלד און אויך אויף ווייטער‬ ‫ר' אשר יהודה קרויס; העסקן החשוב ר' משה‬
‫"איך האב ערשט געהערט פון דער‬ ‫קוקט מען ארויס און מען איז אנגעוואנדן אין די‬ ‫גראס און ר' יהונתן שווארץ פון בעלזא; ר' זאנווי‬
‫טראגעדיע אום מוצאי שבת‪ ,‬און איך האב דאס‬ ‫שטערן פון וויזשניץ אין מאנטרעאל‪ ,‬וואס האט‬
‫זייער שווער אויפגענומען‪ .‬צוויי הצלה לייט‪ ,‬ר'‬ ‫שטיצע פון גוטע הערצער‪.‬‬ ‫זיך דעמאלט אוועקגעגעבן פאר אים און זיין‬
‫מנחם ליבערמאן און ר' ליפא בלומענטאל‪ ,‬זענען‬ ‫משפחה; משפחת קופערמאן פון שיכון סקווירא‬
‫אריבערגעקומען מיך איבערגעבן די שווערע‬ ‫די טראגעדיע‬ ‫וואס געט זיך אפ בלב ובנפש פאר די מאמע‬
‫בשורה און זיין דערביי על כל צרה שלא תבוא‪.‬‬
‫זיי האבן מיר דאס דערציילט צוביסלעך‪ .‬זיי‬ ‫ר' נתן שילדערט מיט אלע דעטאלן און‬ ‫הרבנית תליט״א‪.‬‬
‫האבן אנגעהויבן זאגן אז דער טאטע פילט נישט‬ ‫קליפערלעך די שווערע טעג נאך וואס זיין‬ ‫אזוי אויך איז ער שטארק דאנקבאר‬
‫גוט‪ ,‬האב איך זיי דערציילט אז כ'האב גראדע‬ ‫טאטע איז טראגיש אומגעקומען אין א טייך אין‬ ‫פאר די ווארעמע אויפנאמע וואס ער האט‬
‫געהאט א חלום די נאכט ווי מיין טאטע מאכט‬ ‫מעקסיקא‪ .‬ער איז ליידער געווען אפגעטיילט‬ ‫באקומען אין ק"ק סאטמאר‪ ,‬בעלזא‪ ,‬סקווירא‬
‫פון טאטן פאר אזויפיל יארן‪ ,‬אבער דאס האט‬ ‫אין מאנטרעאל‪ ,‬וואס אן די אלע שטיצע און‬
‫שלום מיט מיר‪.‬‬ ‫נאר צוגעגעבן זאלץ צו די אפענע וואונדן‪ ,‬ווייל‬ ‫סאלידאריטעט וואס זענען געפלאסן פון אלע‬
‫"איך האב קיינמאל נישט געהאט אזא חלום‬ ‫מיט דער פטירה פון טאטן איז פארגאנגען זיין‬ ‫ריכטונגען וואלט ער נישט געקענט דורכגיין די‬
‫בעפאר‪ ,‬דאס איז געווען דאס ערשטע מאל אין‬ ‫טיפן ווילן און טרוים וואס ער האט אזוי געגארט‬
‫די פיר יאר וואס איך האב געהאט אזא חלום‪ .‬איך‬ ‫און געהאפט אז עס וועט איין טאג צושטאנד‬ ‫שווערע צייטן‪.‬‬
‫האב זיך אויפגעוועקט אינמיטן דער נאכט פון‬ ‫קומען‪ ,‬זיך צו קענען צוריק פאראייניגן און‬ ‫אויך היינט באקומט ר' נתן שטיצע פון אלע‬
‫דעם מאדנעם חלום און אפילו ארויס פון בעט‬ ‫מקיים זיין דער מכבדו בחיים‪ ,‬און ליידער האט‬ ‫זייטן‪ ,‬וואס ער קען דאס באמת ניצן‪ .‬ר' נתן‬
‫קוקן צי דער טיר איז פארשפארט‪ .‬אצינד נאכ'ן‬ ‫ער אצינד געדארפט שלום מאכן מיט'ן מציאות‬ ‫ציט אליינס אויף זיין שטוב מיט קינדער וואס‬
‫הערן די ביטערע בשורה האב איך פארשטאנען‬ ‫דאס קאסט אסאך געלט אבער קיין געהעריגע‬
‫דעם חלום‪ ,‬דער טאטע איז שוין געווען בגן עדן‬
‫העליון און בגנזי מרומים האט ער שלום געמאכט‬

‫מיט מיר‪.‬‬
‫"יתומים היינו‪ ,‬איך בין געבליבן א יתום‪,‬‬
‫אבער ואין אב‪ ,‬כ'האב נישט מיט מיר דעם‬
‫טאטן‪ ",‬קלאגט דער בענקענדיגער זון‪" .‬כ'האב‬
‫נישט געקענט זיין אין די לעצטע רגעים פון‬
‫מיין טאטן‪ ,‬און צו מיין ביטערן צער האב איך‬
‫אים נישט געקענט אפגעבן כבוד האחרון און‬

‫באגלייטן צום לעצטן וועג‪.‬‬
‫"כ'האב געמיינט אז איך האלט נישט אויס די‬
‫שרעקליכע בשורה‪ .‬צוליב די אומשטענדן האבן‬
‫זיך מענטשן געוואונדערט פארוואס עס איז מיר‬
‫אזוי ביטער שווער‪ ,‬מ'האט געמיינט איך וועל‬
‫עס נעמען לייכטער‪ .‬מקוה שמועסערס האבן‬
‫געמיינט איך וועל עס אננעמען גרינגער‪ .‬אוי‪,‬‬
‫ס'איז מיר שווער צו דערמאנען יענע ערשטע‬

‫מינוטן‪".‬‬

‫ווען האט איר צום לעצטן מאל געהאט גערעדט‬
‫מיט'ן טאטן?‬

‫דריי יאר צוריק‪ .‬און געזען דעם טאטן האב‬
‫איך צום לעצטן מאל פיר יאר צוריק‪ .‬ס'איז‬
‫געווען נאך פסח‪ ,‬לב טהור איז נאך דאן געווען‬
‫אין מאנטרעאל‪ ,‬איידער ס'האט זיך אנגעהויבן‬

‫די שווערע מסכת גלות‪.‬‬

‫אויב מ'מעג פרעגן‪ ,‬וואס איז געווען אייער‬
‫הרגש‪ ,‬וועט אייך פון יעצט און ווייטער‬

‫גרינגער ווערן?‬

‫פונקט פארקערט‪ ,‬מיין לעבן איז מיר נאר‬
‫חרוב געווארן פאר די אויגן‪ .‬איך האב געהאפט אז‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪55‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪17‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫ער פארגעליינט פאר דעם פויער ווי זיין מאמע‬ ‫בשעת וואס הרב אונדסדארפער איז געווען‬ ‫עס וועט נאך קומען גוטע טעג‪ ,‬כ'האב געקענט‬
‫שרייבט אים אז דער טאטע איז געשטארבן‪.‬‬ ‫דאהי‪ ,‬האט ער דערנאך אנגערופן דעם דיין‬ ‫דעם טאטן פון די יונגע יארן‪ ,‬כ'האב געהאט‬
‫באלד האט זיך דער פויער גענומען וויינען‪,‬‬ ‫דערציילן‪ ,‬אז דער געפיל איז טאקע געווען פיל‬ ‫מיין פערזענליכן בליק אויף דעם מענטש‪ ,‬כ'האב‬
‫ווידעראום דער דאלמעטשער האט זיך גענומען‬ ‫שווערער‪ .‬דער דיין האט גוט פארשטאנען על‬ ‫געהאפט זיין מזל וועט זיך נאך איבערדרייען‪,‬‬
‫אחת כמה וכמה ווי שווער עס איז פאר'ן קינד‬ ‫ער וועט צוריבאקומען זיין גוטן נאמען‪ ,‬די‬
‫זיינע פאר קאפיקעס און געגאנגען ווייטער‪.‬‬ ‫עקסטרעמיזם וועט אוועקגיין און די וועלט‬
‫שפעטער‪ ,‬זאגט דער רש"ב'ס ברודער‪ ,‬האט‬ ‫ווען מ'קען ניטאמאל גיין צום טאטנ'ס לוי'‪.‬‬
‫ער אריינגעטראכט אין דעם עפיזאד‪ .‬ווארום‬ ‫וועט קענען הנאה האבן פון זיין גרויסקייט‪.‬‬
‫ביידע האבן דאך געליינט דעם זעלבן בריוו‪,‬‬ ‫וויאזוי איז דורך די ימי השבעה?‬ ‫כ'האב אלץ געזאגט פאר מיינע חברים‪ ,‬די‬
‫ביידע פארשטייען די זעלבע ווערטער‪ ,‬אבער‬ ‫מעשיות וועלן אוועקגיין און מיין טאטע וועט‬
‫דער פויער וויינט און מיך בארירט עס נישט קיין‬ ‫טויזנטער מענטשן זענען געקומען צו ניחום‬ ‫זיין צוריק ווי אמאל‪ .‬כ'האב גע'חלומ'ט אויף דער‬
‫טראפ‪ .‬וואס איז דער תירוץ‪ ,‬ווייל ביי אים איז‬ ‫אבלים און כ'האב מיט יעדן גערעדט‪ .‬ביי די‬ ‫מינוט‪ .‬איינמאל ער איז אוועק פון דער וועלט‬
‫דער געשטארבענער א טאטע און ביי מיר סתם‬ ‫שלושים איז פארגעקומען א שיינע סעודה און‬ ‫זענען מיינע האפענונגען אויסגערינען‪ ,‬עס האט‬
‫מיר געשניטן לעבעדיגערהייט אז ביי אים איז‬
‫א פרעמדן מענטש‪.‬‬ ‫מעמד‪.‬‬ ‫מקוים געווארן דער "סימן טוב שלא נספד‬
‫בשעת השבעה איז מיך געקומען מנחם אבל‬
‫כהלכה"‪ ,‬עס האט מורא'דיג וויי געטון‪.‬‬
‫ר׳ נתן ביים זאגן קינות פארגאנגענעם תשעה באב אין קרעטשניפער ביהמ״ד וויליאמסבורג‬ ‫וויפיל עס האט מיר געריסן אז איך האב‬
‫ליידער פארלוירן א טאטן‪ ,‬האט עס מיר וויי‬
‫אין חב"ד נוצט מען די מעשה לגבי עבודת‬ ‫זיין דער חב"ד'סקער רב פון מאנטרעאל‪ ,‬האב‬ ‫געטון אין וועלכן מצב מיין טאטע איז אוועק‪.‬‬
‫התפלה‪ ,‬אז ווען מ'זאגט אבינו אב הרחמן דארף‬ ‫איך געזאגט פאר די מנחמים וואס מ'דערציילט‬ ‫כ'האב אזוי געוואלט אז זיין שם טוב זאל‬
‫מען וויסן אז מ'רעדט צום אייגענעם טאטן‪ ,‬איך‬ ‫אין חב"ד‪ ,‬אז דער רש"ב האט געהאט א ברודער‬ ‫צוריקקומען‪ ,‬און אז דער חלום וואס כ'האב‬
‫האב גענוצט די מעשה צו ערקלערן עטוואס‬ ‫וועלכער איז געווען א גרויסער מענטש‪ .‬ער איז‬ ‫געהאט שבת זיך צוריק צו פאראייניגן זאל‬
‫מיינע געפילן‪ ,‬פארוואס איך בין אזוי אויס‬ ‫געווען פון פאך אויס א דאלמעטשער‪ ,‬ער האט‬ ‫ווירקליך געשען‪ ,‬אבער כ'האב נישט זוכה געווען‬
‫געקענט אסאך שפראכן‪ ,‬פלעגט ער פארליינען‬
‫מענטש‪...‬‬ ‫בריוון פאר די גוים אין שטעטל ווען זיי האבן‬ ‫דערצו‪.‬‬
‫זיך גענויטיגט אין א דאלמעטשער און פון דעם‬
‫נאך דעם טאטנ'ס פטירה זענען ארויפגעקומען‬ ‫האט ער געמאכט פרנסה און געדינט דעם‬ ‫האט איר געטון השתדלות צו קענען‬
‫חרטה געפילן אויף די פארגאנגענע פיר יאר?‬ ‫אנטיילנעמען ביי דער לוי'?‬
‫אויבערשטן‪.‬‬
‫כ'וואלט עס נישט אנגערופן חרטה געפילן‬ ‫האט ער דערציילט‪ ,‬אז אמאל האט ער‬ ‫כ'האב אזוי שטארק געוואלט געבן דעם‬
‫נאר זייער ווייטאגליכע געפילן‪ ,‬ווייל די פיר יאר‬ ‫געהאלטן פאר'ן דאווענען און א פויער איז‬ ‫לעצטן כבוד און זאגן א הספד בפניו‪ ,‬אדער‬
‫האב איך אזוי געוואלט זיך פאראייניגן מיט'ן‬ ‫געקומען מיט א בריוו צום איבערזעצן‪ .‬האט‬ ‫כאטש קענען זיך אויסוויינען ביי זיין מקום‬
‫טאטן‪ .‬ס'האט נישט צו טון אז מ'האט א צווייטע‬ ‫מנוחה‪ .‬איך וואלט געפארן צו די שבעה אדער צו‬
‫די שלושים ווען איך וואלט געקענט‪ ,‬אבער למען‬

‫השלום האב איך עס נישט געקענט טון‪.‬‬
‫פראקטיש און לעגאל וואלט איך געקענט‪ ,‬א‬
‫חשוב'ער ידיד מיינער ר' י‪.‬פ‪ .‬האט מסכים געווען‬
‫צו באצאלן די קאסטן צו פארן צום טאטנ'ס לוי'‪,‬‬
‫כ'האב אבער מוותר געווען בהתייעצות הרבנים‬
‫למען השלום‪ ,‬עס זאל נישט זיין קיין געראנגל‬
‫ארום זיין מיטה‪ ,‬וואס איז זיכער נישט קיין טובה‬

‫פאר דער נשמה‪.‬‬
‫עס האט מיר דערציילט א חשוב'ער דיין‬
‫ביי דער שבעה‪ ,‬אז ווען זיין טאטע איז אוועק‬
‫האט ער זיך אויסגערעדט פאר הרב יעקב אלי'‬
‫אונסדארפער ווי שווער און פיינפול עס איז‬
‫פאר א קינד מיטצוהאלטן מיט די אייגענע אויגן‬
‫ווי דער טאטע לעכצט אויס די נשמה און גייט‬
‫פון דער וועלט‪ .‬האט אים הרב אונסדארפער‬
‫געטרייסט‪ ,‬אז ס'איז טאקע א שרעקעדיגע‬
‫מחזה‪ ,‬אבער אסאך שווערער אויפ'ן געוויסן איז‬
‫נישט צו זען‪ ,‬ווען מ'קען זיך נישט געפינען נעבן‬

‫טאטן אין זיינע לעצטע מינוטן‪.‬‬
‫האט מיר דער דיין דערציילט‪ ,‬אז רבי יעקב‬
‫אלי'ס טאטע איז שפעטער אוועק אום פסח‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪18‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪56‬‬

‫און מענטשן שטילערהייט שטיצן מיך‪ .‬דאס איז‬ ‫מיין טאטע בכלל נישט איינגעפירט‪ ,‬ער איז שוין‬ ‫השקפה‪ ,‬א טאטע איז א טאטע‪ .‬טראץ וואס‬
‫אלעס צום פארדאנקען די כוחות פון טאטן‪.‬‬ ‫געווען שבור ורצוץ‪ ,‬ער איז שוין געזעסן אין‬ ‫כ'האב אויסגעוועלט אן אנדערן דרך החיים איז‬
‫תפיסה‪ ,‬ער האט געהאלטן אינמיטן אנטלויפן‬ ‫ער פארבליבן מיין פערזענליכע טאטע וועמען‬
‫"כ'בין נישט דער איינציגסטער מיט‬
‫אזא צוגאנג‪ .‬ס'איז זייער אינטערעסאנט‪,‬‬ ‫און וואנדערן‪.‬‬ ‫איך האב פערזענליך ליב‪.‬‬
‫אסאך מענטשן וואס איך האב געטראפן‬ ‫"מ'זעט אין נ"ך‪ ,‬דוד המלך איז אנטלאפן פון‬
‫וואס האבן געהאט דארט א שייכות אין דער‬ ‫אבשלום האט ער געוואלט דינען עבודה זרה‪.‬‬ ‫האט איר פרובירט צו מאכן קשרים מיט די‬
‫פארגאנגענהייט‪ ,‬זענען מורא'דיג פארווייטאגט‬ ‫ווען א מענטש איז אין א מצב פון אנטלויפן‪ ,‬ער‬ ‫אבלים אין גואטאמאלא?‬
‫פארוואס מ'האט זיי בא'עוול'ט‪ ,‬און גלייכצייטיג‬ ‫לעבט אונטער רדיפות‪ ,‬אונטער דערקוטשענישן‬
‫וויינען זיי ביטערליך אויף דער אבידה מיט דער‬ ‫און אין שרעק‪ ,‬איז ער נישט דער זעלבער‬ ‫כ'האב פרובירט רופן די ברידער מנחם אבל‬
‫זיין‪ ,‬איך האב געזאגט פאר יעדן אז איך וויל לעבן‬
‫פטירה פונעם טאטן‪.‬‬ ‫מענטש‪ .‬דאס איז מיין פערזענליכע מיינונג‪.‬‬ ‫בשלום און איך בין מוחל אויף אלעמען‪ .‬נישטא‬
‫"ס'איז ביי מיר צוויי זייטן‪ .‬דער זעלבער‬ ‫"איך קען לייגן די שולד אויף די מענטשן‬ ‫קיין בעסערע זאך ווי גוטע באציאונגען מיט‬
‫מענטש וואס כ'האב מיטגעהאלטן זיין יראת‬ ‫ארום אים‪ ,‬זיי זענען געווען עקסטרעמיסטן וואס‬ ‫די אייגענע ברידער טראץ וואס מ'פארמאגט‬
‫שמים און די איינציגסטע דאגה וואס ער‬ ‫האבן געפירט דאס פלאץ צו אן עקסטרעם; זיי‬
‫האט אונז אלעמאל געבעטן אין די שווערסטע‬ ‫האבן מחליט געווען מען זאל חתונה האבן יונג‪,‬‬ ‫שארפע מיינונגס פארשידנהייטן‪.‬‬
‫צייטן אין תפיסה איז געווען צו בלייבן פרייליך‬ ‫זיי האבן אריינגעברענגט די שווארצע קליידער‪.‬‬
‫און דינען דעם באשעפער‪ .‬ס'איז דער זעלבער‬ ‫מיין פאטער האט פארלוירן דעם כח ההנהגה‪ ,‬ער‬ ‫וויאזוי האט די מאמע אויפגענומען די שווערע‬
‫איז געווען אפגעשוואכט‪ .‬וויפיל קען דען איין‬ ‫טעג פון דער טאפלטער טראגעדיע?‬
‫טאטע‪ ,‬נאר אנדערע בילדער‪".‬‬
‫מענטש שלעפן?‬ ‫פאר די מאמע איז דאס געווען זייער שווער‪.‬‬
‫עפילאג‬ ‫"איך האב נישט קיין שום נגיעות צו‬ ‫עס איז געווען איר מאן און באלד דערנאך האט‬
‫פארהוילן פונעם אמת" – זאגט ער ווי זיך צו‬ ‫זי פארלוירן א טאכטער‪ ,‬איר יונגסטע טאכטער‪.‬‬
‫"איך האלט נאך אלץ אז מיין טאטע איז‬ ‫פארטיידיגן אויב זאל משמע זיין אז מען זוכט‬ ‫צו פארלירן די יונגסטע טאכטער נאך דעם‬
‫געווען א גרויסער מענטש‪ ",‬איז זיין אויספיר‪,‬‬ ‫בלויז אפירצוקראצן א לימוד זכות – "אויב‬ ‫מאן איז געווען א בחינה פון שבר על שבר‪ ,‬א‬
‫"און דאך בין איך נישט קיין חסיד פון דעם‬ ‫עפעס‪ ,‬נאר דאס פארקערטע‪ ,‬צו קוקן נעגאטיוו‪.‬‬ ‫טאפלטע טראגעדיע‪ .‬איר גאנץ לעבן האט זי זיך‬
‫עקסטרעמען וועג‪ .‬מיינע קינדער גייען אין‬ ‫אבער איך פרוביר צו קוקן אויף דער רעאליטעט‪.‬‬ ‫געזארגט פאר דער טאכטער‪ ,‬זי איז געווען דאס‬
‫געהעריגע מוסדות און איך אנטלויף גענצליך פון‬ ‫איך בין נישט קיין צוויי‪-‬פנימ'דיגער מענטש און‬
‫עקסטרעמיזם‪ ,‬נאר אוועקשטעלן א פראקטישע‬ ‫איך וועל נישט טוישן א מעשה בלויז אז עס זאל‬ ‫יונגסטע‪.‬‬
‫און אפענע חינוך אויפצואוואקסן געזונט‪ ,‬ערליך‬ ‫ווי פיינפול ס'איז צו פארלירן א יונגע‬
‫און אפגעהיטן און גלייכצייטיג פרייליך און‬ ‫אויסזען שענער‪".‬‬ ‫שוועסטער‪ ,‬איז מיר שווערער געווען די פטירה‬
‫פון איין זייט איז ער מודה אז ער איז‬ ‫פון טאטן‪ ,‬ווייל עס איז נישטא אזא זאך ווי א‬
‫צופרידן‪".‬‬ ‫זייער פארווייטאגט‪" .‬עס האבן פאסירט זייער‬
‫"מיין פאטער איז אנגעקומען זייער זייער‬ ‫ווייטאגליכע זאכן‪ ,‬מיין משפחה האט אסאך‬ ‫טאטע‪.‬‬
‫הויך‪ ,‬איך בין א קינד און איך בין נישט דער‬ ‫מיטגעמאכט‪ ,‬ס'איז זייער א שווערער זאך‪ .‬אין‬
‫מענטש צו זאגן‪ ,‬איך וועל נאר איבערזאגן‬ ‫דער צייט וואס מ'האט געפירט די מערכה קעגן‬ ‫פארשידנארטיגע‬
‫וואס כ'האב געהערט פון הגה"צ ר' ישראל דוד‬ ‫מיר האט עס שווער אויסגעקלאפט אויפ'ן שטוב‬ ‫בילדער‬
‫הארפענעס שליט"א און פון אנדערע גדולי‬ ‫און געוויס אויף די קינדער‪ ".‬ב"ה אז זאכן האבן‬
‫ישראל‪ ,‬אז ערגעץ וואו האט זיך דער בעל דבר‬ ‫זיך מסדר געווען און די קינדערלעך געפינען‬ ‫רעדנדיג איבער די פארשידענע זייטן פון‬
‫מתגבר געווען‪ .‬רבי ישראל דוד הארפענעס‪,‬‬ ‫זיך היינט מיט זייער ליבן טאטן‪ ,‬אבער עס איז‬ ‫זיין טאטן‪ ,‬ערקלערט עס ר' נתן מיט א ביישפיל‬
‫וועלכער האט גערופן עטליכע מאל מנחם אבל‬ ‫אוודאי נישט געוואונטשן זיך צו דארפן אליין‬ ‫פון עמיצן וואס קוקט א פאמיליע אלבום‪,‬‬
‫זיין‪ ,‬האט מיר בפירוש געזאגט אז דער טאטע‬ ‫אפגעבן מיט די קינדער‪" .‬מיינע חברים טשעפען‬ ‫וואס דערין זענען פארהאן צענדליגער בילדער‬
‫האט געהאט הימלישע כוחות און איז געגאנגען‬ ‫מיך אז איך בין א רבי און א רביצין‪ ",‬באטאנט‬ ‫פון פארשידנערליי תקופות‪ ,‬מער בעסער און‬
‫אזוי הויך‪ ,‬און ס'איז א שאד‪ ,‬ווייל ער וואלט‬ ‫ער מיט א ווערטל ווי ער טוט מקבל זיין באהבה‬ ‫ווייניגער בעסער‪ .‬ער מישט די בלעטער אינעם‬
‫בילדער אלבום און זוכט זיך צו קאנצענטרירן צו‬
‫געקענט אזויפיל אויפטון‪.‬‬ ‫דעם היינטיגן מצב‪.‬‬ ‫די גוטע בילדער‪ ,‬ווייל די גוטע בילדער דארפן‬
‫"איך פערזענליך האב מחליט געווען אז‬ ‫"אבער פון דער אנדערער זייט‪ ,‬דער טאטע‬ ‫נישט אפעקטירט ווערן פון די אומגעלונגענע‪.‬‬
‫איך קען שוין נישט פארבלייבן און דארט‬ ‫פערזענליך האט געהאט אין זיך פארשידענע‬ ‫"איך רעד פון די שיינע בילדער‪ ,‬און די שיינע‬
‫איז נישט מיין פלאץ‪ ,‬אבער איך האב אלץ‬ ‫כוחות הנפש און מעלות נשגבות‪ .‬וויפיל ער האט‬ ‫בילדער זענען באמת שיינע בילדער‪ ,‬יעדער‬
‫געהאפט און ארויסגעקוקט אז מיין טאטע וועט‬ ‫אויפגעטון און משפיע געווען‪ ,‬זיין פחד פון אן‬ ‫וואס האט געקענט מיין טאטן זאגט אז די‬
‫צוריקבאקומען דאס גלאנץ‪ ,‬און איך וויין בכיות‬ ‫בילדער זענען זייער שיין‪ .‬ס'איז דא נישט שיינע‬
‫נאך אים‪ .‬המו מעי לו‪ ,‬איך פארפאס נישט קיין‬ ‫עבירה‪ ,‬זיין יראת שמים‪.‬‬ ‫בילדער‪ ,‬אבער דאס איז נישט געווען דער מהות‬
‫איין עמוד צו דאווענען פאר'ן טאטן‪ ,‬און ער‬ ‫"איך בין אויסגעוואקסן אלס זייער א‬
‫פארבלייבט מיין טאטע נאך וועמען איך וועל‬ ‫שטארקער מענטש און ב"ה רעספעקטירט ביי‬ ‫פונעם מענטש‪.‬‬
‫בענקען ביז צום לעצטן טאג פון מיין לעבן! ‪‬‬ ‫מיינע ארומיגע‪ ,‬דער אויבערשטער זאל העלפן‬ ‫"זייער אסאך פון די זאכן זענען געווען‬
‫ווייטער‪ ,‬די גאס האלט אז איך קען אסאך‬ ‫אנדערע מענטשן‪ .‬איך וויל אוודאי נישט‬
‫לערנען‪ ,‬און ב"ה איך קען אצינד זיצן און לערנען‬ ‫דערמאנען קיין נעמען‪ ,‬אבער דער אמת איז‬
‫שוין ארויסגעקומען‪ .‬זייער אסאך זאכן האט‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪57‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪19‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫וואס איז געווען די השתלשלות‬ ‫סודות‬
‫פון די שווארצע קליידער?‬
‫פון לב טהור‬
‫עס האט זיך אנגעהויבן מיט איין משפחה‬
‫מיט'ן נאמען ק‪ ,.‬זיי קומען פון ארץ ישראל‪ ,‬און‬ ‫ווען עס קומט צו רעדן פון קהילת לב טהור באגעגנט מען ביי ר' נתן געמישטע געפילן‪ .‬בכלליות‬
‫זיי האבן זייער געוואלט גיין דערמיט‪ .‬אריגינעל‬ ‫איז ער ביי דער מיינונג אז לא הרי זה כהרי זה‪ ,‬לב טהור איז פאראיבער פארשידענע תקופות און‬
‫האט מיין טאטע דאס נישט געלאזט‪ ,‬ער האט‬ ‫דורכגענג‪ ,‬נישט וואס ס'איז היינט איז געווען אמאל‪ ,‬זאכן האבן זיך אנטוויקלט צוביסלעך‪ ,‬און‬
‫געזאגט ס'איז צו עקסטרעם‪ .‬אריגינעל ווען‬
‫מ'האט נאך געוואוינט אין מאנסי איז מען‬ ‫דורכאויס אונזער שמועס צילט ער פונקט אזוי אויף דעם פאזיטיוו ווי אויף דער נעגאטיוו‪:‬‬
‫געגאנגען א שווארצע טיכל און אנדערע זענען‬
‫די אומשטענדן‪ ,‬אפילו זונטאג נאך א לאנגן‬ ‫"די קינדערלעך אין אלגעמיין זענען געווען‬
‫געגאנגען שפיצלעך‪.‬‬ ‫שבת‪ .‬נאר וואס דען‪ ,‬נישט יעדער איז געווען‬ ‫זייער בא'חנ'טע‪ ,‬דאס פלאץ האט אנטהאלטן‬
‫למעשה האט מען צוזאמגענומען די פרויען‬ ‫ביים דאווענען אין די וואכן טעג‪ ,‬די וואס האבן‬ ‫גאר אסאך קינדער ווייל מייסטנס איינוואוינער‬
‫און מ'האט זיי איבערגערעדט אנצוטון די‬ ‫געארבעט און האבן געדארפט ארויספארן פון‬ ‫זענען געווען יונגעלייטלעך‪ .‬אין סעינט‪-‬א‪-‬גאט‪,‬‬
‫שווארצע קליידער‪ .‬מיין ברודער [ר' נחמן‪ ,‬דער‬ ‫שטאט האבן נישט מיטגעהאלטן די לאנגע‬ ‫אין מיינע לעצטע תקופות זענען געווען דארט‬
‫ממלא מקום] האט זייער געוואלט מ'זאל אזוי‬
‫אנהויבן גיין און מ'האט זיך אנגעהויבן איינ'טענה'ן‬ ‫דאווענען‪.‬‬ ‫ארום הונדערט אכציג קינדער‪.‬‬
‫מיט'ן טאטן‪ .‬ס'איז דאן ארויסגעקומען א‬ ‫יעדע איינציגע נאכט איז פארגעקומען א‬ ‫"די קינדער זענען געגאנגען געקליידעט‬
‫ספר עולמו של טוהר מיט עקסטרעמקייט‬ ‫שיעור ווי יעדער איינער האט אנטיילגענומען‪.‬‬ ‫מיט קאשקעטלעך און שווארצע כאלאטלעך‪,‬‬
‫איבער עניני צניעות און וויאזוי מ'איז געגאנגען‬ ‫איך האב פארגעלערנט איין שעה‪ ,‬הל' שבת‪,‬‬ ‫און האבן זיך געהאלטן זייער שטארק צוזאמען‬
‫אמאליגע צייטן און דער ספר האט אנגעמאכט‬ ‫דערנאך האט איבערגענומען אן אנדערער‬ ‫אלעמאל‪ .‬אפילו ביים דאווענען האבן די קינדער‬
‫אסאך חורבנות‪ ,‬סיי ביי אונז און אויך אין ארץ‬ ‫מגיד שיעור‪ ,‬און ער האט פארגעלערנט א שעה‬ ‫געדאוונט אינאיינעם‪ .‬פון איין זייט זענען די‬
‫ישראל‪ .‬כ'האב געהערט אז אין קרית יואל און‬ ‫קינדער געווען זייער פארמאכטע און נישט‬
‫מאנסי זענען אויך דא איינצלנע וואס גייען מיט‬ ‫חסידות‪.‬‬ ‫געוואוסט וואס טוט זיך אויף דער וועלט ארויס‬
‫פון די גרעניצן פון לב טהור‪ ,‬פון דער אנדערער‬
‫די שווארצע קליידער‪.‬‬ ‫ווערט א מענטש קאנטראלירט און‬ ‫זייט זענען זיי געווען מער אפענע‪ ,‬פריינטליכע‬
‫עווענטועל האט מרת ראזנער אפגעמאכט‬ ‫איינגעטיילט אויף יעדן טריט?‬ ‫און געפילישע קינדער ווי קינדער אין אלגעמיין‪.‬‬
‫אז מ'גייט גיין מיט די שווארצע קליידער; זי איז‬
‫די באלעבאסטע איבער די פרויען און האט א‬ ‫דער קאנטראל אויפ'ן יחיד איז נישט געווען‬ ‫האט אייך געארט די קאשקעטלעך‬
‫שטארקן האנט איבער אלעמען‪ ,‬און אזוי איז די‬ ‫דעמאלט אויף אזא שטארקן פארנעם ווי איך‬ ‫און שווארצע כאלאטלעך פאר די‬
‫הער אז ס'איז יעצט‪ .‬אין מיינע צייטן האבן‬ ‫קליינע קינדער?‬
‫זאך געווארן‪.‬‬ ‫זיך די יונגעלייט געטראפן וועלכע ארבעט זיי‬
‫עס זענען געווען אזעלכע וואס האבן‬ ‫האבן געוואלט‪ ,‬איינער האט געארבעט אין א‬ ‫נישט ממש‪ ,‬די קאשקעטלעך זענען נישט‬
‫זיך נישט געוואלט צושטעלן‪ ,‬האט מען זיי‬ ‫געשעפט‪ ,‬א צווייטער א שטריימל מאכער‪ ,‬א‬ ‫מער ווי א פרט לגבי דעם גרויסן בילד‪ ,‬דאס‬
‫גע'קנס'עט‪ .‬עס זענען אויך געווען וואס זענען‬ ‫דריטער האט געארבעט אין א פאבריק‪ ,‬מ'האט‬ ‫איז נישט אזוי געפערליך און האט מיך נישט‬
‫דעמאלט אוועקגעגאנגען טאקע וועגן דעם‪,‬‬ ‫אבער געדארפט לאזן וויסן אז במשכ'ן טאג וועל‬ ‫געארט אזויפיל ווי די עקסטרעמע קליידונג פאר‬
‫לפחות פינף חשוב'ע משפחות‪ .‬אבער עווענטועל‬ ‫איך נישט זיין דא און איך פאר ארויס‪ .‬אלץ האט‬
‫האט יעדער געפאלגט און געטוישט צו די‬ ‫מען געדארפט לאזן וויסן פאר ר' מאיר יששכר‬ ‫די פרויען‪.‬‬
‫שווארצע קליידונג‪ ,‬מיט'ן איינציגן אויסנאם פון‬
‫ראזנער‪ ,‬הוא השליט הוא המשביר‪.‬‬ ‫דער סדר היום אין לב טהור?‬
‫מיין מאמע‪.‬‬ ‫טאמער איינער האט געהאט טענות אויף‬
‫ר' מאיר יששכר האט ער געקענט גיין צו אים‬ ‫דאס דאווענען האט גענומען שעות אריכות‪.‬‬
‫וואס איז געווען אייער רעקאציע‬ ‫אליין‪ ,‬אדער צום טאטן‪ .‬דער טאטע האט בדרך‬ ‫מ'קען זאגן אז רוב טאג איז אוועקגעגאנגען פאר‬
‫צו דער נייער חומרא אין צניעות?‬ ‫דאווענען‪ .‬און ס'איז נישט געווען קיין חילוק‬
‫כלל פרובירט צו פארגלעטן און בארואיגן‪.‬‬
‫איך האב געשוויגן‪ ,‬אבער כ'האב עס נישט‬
‫געשטיצט‪ .‬ס'איז געווען זייער אפן אז איך בין‬
‫נישט מסכים דערצו‪ .‬איך געדענק ווי איינער‬
‫האט מיך אפילו געסטראשעט אז קיין רבי וועל‬
‫איך מער נישט קענען זיין טאמער איך שטיץ‬
‫עס נישט‪ .‬מיין געוועזענע פרוי האט זיך אבער‬
‫צוגעשטעלט דערצו‪ .‬אזוי אויך מיינע טעכטער‬
‫זענען געגאנגען אזוי‪ ,‬טראץ וואס זיי האבן‬

‫געוואוסט אז איך שטיץ עס נישט‪.‬‬

‫נאך ספעציעלע תקנות וואס‬
‫יעדער האט זיך געמוזט‬
‫צושטעלן?‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪20‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪58‬‬

‫האב איך געהאט גרויס קריטיק אויף דעם אופן‬ ‫צו לב טהור האבן געקענט אנהאלטן אין דעם‬ ‫אין מיינע צייטן זענען די עיקר תקנות געווען‬
‫פון קאנטראל און די גאנצע פירערשאפט און‬ ‫מצב‪.‬‬ ‫באזירט אויף צניעות‪ ,‬גיין מיט די לבוש‪ ,‬און‬
‫אויף עבודת התפלה‪ ,‬און ווי פארשטענדליך אויך‬
‫הנהגה‪.‬‬ ‫וואס קלערט איר איז געווען דער‬ ‫פאלגן דעם רבי'ן‪ ,‬עס איז אבער אין אלגעמיין‬
‫גורם אז זאכן האבן זיך געטוישט‬ ‫נישט געווען קיין באזונדערע שטרענגע תקנות‪,‬‬
‫האבן מענטשן כסדר‬ ‫אלץ פשוט'ע תקנות‪ ,‬אפשר נאך אפילו שוואכער‬
‫איבערגעלאזט דאס פלאץ?‬ ‫און פארערגערט מיט די יארן?‬ ‫ווי אנדערע גרויסע חסידות'ער‪ .‬שפעטער האט‬

‫יא‪ ,‬מ'איז כסדר געקומען און געגאנגען‪.‬‬ ‫אליבא דאמת‪ ,‬מיין טאטע האט מער‬ ‫זיך אבער אלעס געטוישט‪.‬‬
‫וואלטן אלע מענטשן וואס זענען אמאל געווען‬ ‫נישט געהאט קיין כח‪ ,‬ער האט מיטגעמאכט‬ ‫טראץ וואס איך בין פול מיט קריטיק‬
‫אין לב טהור פארבליבן‪ ,‬וואלט עס געווען א‬ ‫די צרות פון זיצן אין תפיסה און די רדיפות פון‬ ‫איבער לב טהור‪ ,‬מוז איך אבער באטאנען אז‬
‫די פאליציי‪ ,‬דאס האט אים צעקלאפט‪ .‬ער איז‬ ‫דער אלגעמיינער בליק פון דער גאס איבער‬
‫ריזיגע חסידות‪.‬‬ ‫שפעטער בכלל נישט געווען דער זעלבער טאטע‬ ‫לב טהור איז אין טייל פול מיט דמיונות אפילו‬
‫ס'איז געווען צעטיילט אין צוויי‪:‬‬ ‫ווי די פריערדיגע יארן וואס האט מיך מחנך‬ ‫אויף פשוט'ע פאקטן‪ .‬צום ביישפיל‪ ,‬מענטשן‬
‫מענטשן וואס האבן זיך פארעקלט צוליב‬ ‫געווען אויף א פרייליך תורה'דיג לעבן‪ ,‬טאקע‬ ‫זאגן אז דער טאטע האט געדינט אין מיליטער‪.‬‬
‫די עקסטרעמקייט‪ ,‬און די וואס האבן זיך‬ ‫דאס וואס איך פיר יעצט‪ .‬איינמאל וואס כ'האב‬ ‫ער האט חתונה געהאט יונגערהייט‪ ,‬ווען גענוי‬
‫באליידיגט און צעקריגט צוליב א שארף ווארט‬ ‫אנגעהויבן כאפן אז דאס זענען צוויי אנדערע‬ ‫האט ער געדינט אין מיליטער? מענטשן זאגן ער‬
‫וכדו'; רוב וואס זענען אוועקגעגאנגען צוליב‬ ‫האט געהייראט מיט עטליכע‪ ,‬און נאך אזעלכע‬
‫דעם זענען געבליבן מיט הערצה‪ .‬אנדערע זענען‬ ‫זאכן‪ ,‬בין איך מיר געגאנגען‪.‬‬
‫נישט אהער און נישט אהין‪ ,‬זיי ווילן נישט רעדן‬ ‫כאטש דער תירוץ צו דער פריערדיגער‬ ‫שטותים והבלים‪.‬‬
‫פון זייערע יארן אין לב טהור ווייל עס ערוועקט‬ ‫שאלה צי ס'איז א קולט איז זייער פשוט אז יא‪,‬‬
‫בין איך אבער איבערצייגט אז דאס איז נישט‬ ‫לב טהור קען באצייכנט ווערן‬
‫אין זיי א פנימיות'דיג צעמישטע געפיל‪.‬‬ ‫געווען די אריגינעלע מטרה פון טאטן‪ .‬ער האט‬ ‫אלס א קולט?‬
‫אנגעהויבן גוט און מיט גוטע כוונות‪ ,‬מ'קען זאגן‬
‫אין אייערע צייטן האט מען אין‬ ‫אז ער איז געגאנגען צו ווייט‪ ,‬דער שטן האט זיך‬ ‫לב טהור האט מיטגעטיילט די געשיכטע‬
‫לב טהור געליטן פון אביוז און‬ ‫פארלייגט‪ ,‬צי אנדערע הגדרות‪ .‬ער האט נישט‬ ‫פון א שניי באל וואס אויבן אויפ'ן בארג הויבט‬
‫געוואוסט וואו זיך אפצושטעלן אדער אז די‬ ‫זיך עס אן אין קליין און צוביסלעך ווערט עס‬
‫פייניגונגען?‬ ‫גרעסער און גרעסער פון זיך אליין‪ .‬איינער האט‬
‫רדיפות און די צרות האבן אים געטוישט‪.‬‬ ‫דאס פלאץ נאר געדארפט געבן א שטופ פון‬
‫אביוז איז זייער א ברייטע ווארט‪ ,‬ס'איז‬ ‫דער טאטע איז געגאנגען צו הויך אויף א‬ ‫אויבן און די שניי באל האט זיך דערקייקלט און‬
‫דא עמאציאנאלע אביוז‪ ,‬פיזישע אביוז און‬ ‫וועג וואס איז נישט פאר'ן היינטיגן דור‪ .‬ווער‬
‫גייסטישע אביוז‪ .‬קיין פיזישע אביוז איז נישט‬ ‫עס האט אים געקענט גוט פארשטייט וואס‬ ‫דערקייקלט ביז צו א גרויסן מאנסטער‪.‬‬
‫געווען‪ ,‬ווי ווייט איך ווייס‪ ,‬ס'איז אבער געווען‬ ‫איך זאג אז דער מענטש איז געווען א סתירה‪,‬‬ ‫לפי דעתי קען איך גוט פארשטיין פארוואס‬
‫עטליכע מחנכים וואס האבן אנגעשלאגן די‬ ‫פון איין זייט אזעלכע געשמאקע מצבים און פון‬ ‫מען זאל דאס באטראכטן און אנרופן א קולט‪,‬‬
‫קינדער זייער עקסטרעם‪ ,‬אבער ס'איז נישט‬ ‫דער אנדערער זייט דער כאאטישער מצב וואס‬ ‫אבער אין מיינע ערשטע יארן איז דאס נישט‬
‫איז געזען‪ .‬דאס איז נישט נאר מיין מיינונג נאר‬ ‫אזוי געווען‪ ,‬נאר צוביסלעך איז דאס געווארן‬
‫געווען אפיציעל‪.‬‬ ‫כ'האב עס געהערט פון נאך ערליכע אידן אז נאר‬ ‫אזוי‪ ,‬בעיקר אין די לעצטע פינף יאר וואס איך‬
‫צוליב די הויכע פלעצער וואס ער האט געזוכט‬ ‫בין דארט געווען‪ .‬אז ס'איז געווארן ווי א קולט‬
‫איז געווען אזא סארט זאך אז‬ ‫האט פאסירט וואס האט פאסירט‪ ,‬ער האט‬ ‫בין איך עווענטועל טאקע אוועקגעגאנגען פון‬
‫מ'האט נישט געטראגן א קינד צום‬ ‫געדינט דעם אויבערשטן מיט "רצוא ושוב"‪ ,‬א‬
‫בחינה פון גירא בעינא דשיטנא‪ ,‬ער איז אבער‬ ‫דארט‪.‬‬
‫דאקטאר אדער נישט געגעבן‬ ‫פערזענליך נישט געווען קיין שווערער מענטש‬ ‫איך וועל אייך געבן א דוגמא וויאזוי זאכן‬
‫נערונג און צו עסן ווען מ'דארף?‬ ‫האבן זיך געטוישט‪ :‬איך געדענק ווי א פאר יאר‬
‫אז ער זאל דארפן אנקומען צו אזא פרשה‪.‬‬ ‫צוריק האט א יונגערמאן געוואלט איבערלאזן‬
‫ניין‪ ,‬אויסדריקליך נישט‪ .‬אין מיינע צייטן איז‬ ‫כ'וועל אייך זאגן מער‪ :‬די וואס דארפן אים‬ ‫לב טהור‪ ,‬ס'איז גראדע געווען א ביזנעס סיבה‬
‫געווען גוטע געזונטע עסן און מ'האט געהאט‬ ‫די מערסטע איבערבעטן‪ ,‬זענען זיינע אייגענע‬ ‫דערצו‪ ,‬אבער זיין פרוי האט געוואלט בלייבן‪,‬‬
‫מענטשן‪ .‬נישטא אזא שלעכטס ווי דאס וואס די‬ ‫האט זיך מיין טאטע אריינגעלייגט אין די לענג‬
‫פיינע דאקטוירים‪.‬‬ ‫און די ברייט אז די פרוי זאל מיטגיין און בשום‬
‫אייגענע מענטשן קענען טון‪.‬‬ ‫אופן נישט מסכים געווען אז די משפחה זאל‬
‫איז געווען עמאציאנעלע אביוז?‬ ‫צעבראכן ווערן נאר זי מוז מיטגיין אויף ארץ‬
‫וואס איז אייער עיקר פאראיבל‬
‫אויף א קינד איז שווער מסביר צו זיין ווייל‬ ‫אויף די אריגינעלע תקנות?‬ ‫ישראל‪.‬‬
‫א קינד געפינט זיך אונטער די עלטערן‪ ,‬און ווען‬ ‫די סארט מעשיות האבן מער נישט‬
‫די עלטערן געפינען זיך אויף א פלאץ מיט ווייניג‬ ‫איך האלט נישט אז א דורכשניטליכער‬ ‫פאסירט אין די שפעטערע צייטן‪ ,‬זאכן האבן זיך‬
‫לופט און פרייהייט איז אויטאמאטיש זענען זיי‬ ‫יונגערמאן דארף דאווענען מער ווי צוויי שעה‪.‬‬ ‫אנטוויקלט פון טאג צו טאג‪ ,‬מער עקסטרעם‬
‫מיטגעשלעפט און געפינען זיך אונטער די זעלבע‬ ‫מ'דארף לערנען מער נגלות התורה – איך אליין‬ ‫און מער אומ'רחמנות'דיג‪ ,‬ביז ס'איז אנגעקומען‬
‫האב זיך פארהערט כמה וכמה מקצועות בנגלות‬ ‫צו א מצב פון "קץ כל בשר בא לפני"‪ .‬נישט איך‬
‫טערמינען‪.‬‬ ‫התורה‪ .‬איך האלט אויך נישט פון די עקסטרעמע‬ ‫און אסאך אנדערע וואס האבן אמאל באלאנגט‬
‫וואס מ'קען יא רופן עמאציאנעלע אביוז‬ ‫שווארצע קליידער‪ .‬פארשטייט זיך אז שפעטער‬
‫איז דער פאקט אז מ'האט חתונה געמאכט‬
‫די קינדער אין א יונגן עלטער‪ .‬דאס איז דער‬
‫ערגסטער פרט פון גאנץ לב טהור‪ .‬וואס מ'וועט‬
‫אלץ פארציילן קומט עס נישט צו צו דער חסרון‬

‫פון חתונה מאכן יונגע אפרוחימ'לעך‪.‬‬
‫איך האב אליינס אפגעהאלטן אפאר יונגע‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪59‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪21‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫איז געווען השבעות און‬ ‫א בחור אדער מיידל פון פופצן און זעכצן יאר‬ ‫חתונות‪ ,‬ווען כ'האב נאך געהאט א כח און א‬
‫באשווערונגען וכדו'?‬ ‫דארף זיין א מענטש פאר זיך‪ ,‬ווי כ'האב געזען‬ ‫השפעה‪ .‬דאס האט זיך אויך אנגעהויבן אין די‬
‫מיט די אייגענע אויגן אז ווען מ'ווארפט ארויף‬ ‫שפעטערע יארן‪ ,‬נישט מער ווי פינף יאר פאר‬
‫די איינציגסטע מאל וואס איך האב‬ ‫אן עול המשפחה אין אזא יונגן עלטער ווערן די‬ ‫איך בין אוועקגעגאנגען‪ .‬ס'האט זיך אנגעהויבן‬
‫מיטגעהאלטן אזא מין זאך איז געווען טאקע‬ ‫ווען מ'האט געהאט דאס שטעטל‪ ,‬ס'איז געווען‬
‫איידער איך בין אוועקגעגאנגען ביי די באקאנטע‬ ‫אויגן אויסגעלאשן און דער קאפ פארקלאפט‪.‬‬ ‫א הרחבה‪ ,‬מ'האט געהאט געלט‪ ,‬ס'איז געווען א‬
‫פאר מענטשן ממונה אויף די חתונות און ס'האט‬
‫מעשה‪ .‬מער פון דעם ווייס איך נישט‪.‬‬ ‫זענען געווען געצווינגענע‬
‫חתונות?‬ ‫זיך אנגעהויבן א ווינט פון חתונה מאכן פרי‪.‬‬
‫האט מען געגעבן פארשידענע‬
‫יא און ניין‪ ,‬ס'איז געווען אזעלכע פעלער‪,‬‬ ‫וואס מיינט פרי‪ ,‬אין וועלכן‬
‫טאבלעטןפארקינדערציסוד‬ ‫אבער בכלליות האבן די מיידלעך געקענט זאגן‬ ‫עלטער?‬
‫ערוואקסענע?‬
‫נישט וואס איך ווייס‪ .‬דער טאטע איזפון‬ ‫ניין‪.‬‬ ‫אזוי יונג ווי ביי די ‪ 15‬יאר‪.‬‬
‫געווען א גרויסער חסיד פון אכט געבן אויפ'ן‬
‫געזונט און נעמען וויטאמינען‪ ,‬האבן זיך פילע‬ ‫וויאזוי באהאנדלט מען אין‬ ‫די פראבלעמען וואס איר האט‬
‫באנוצט מיט וויטאמינען אבער נישט עפעס‬ ‫אלגעמיין די עזרת נשים אין‬ ‫מיטגעהאלטן וואס קומען ארויס‬
‫אויסערארדנטליך‪.‬‬ ‫לב טהור‪ ,‬ווי צווייטע קלאס‬
‫פון אזא ווערטשאפט?‬
‫דער טאטע האט אמאל פרובירט‬ ‫באשעפענישן?‬
‫אפשטעלן די עקסטרעמיזם?‬ ‫ס'איז איבעריג צו זאגן פאר יעדן וואס‬
‫ניין‪ ,‬דאס איז נישט ממש אמת‪ ,‬ס'איז אבער‬ ‫האט אביסל שכל אין קאפ‪ ,‬און ס'פעלט נישט‬
‫זייער אסאך מאל‪ .‬ווי פריער דערמאנט אז‬ ‫קאמפליצירט צו ענטפערן‪ .‬אין מיינע צייטן איז‬ ‫אויס קיין געשיכטעס‪ .‬בכלליות האב איך‬
‫ער האט מתחילה נישט געוואלט מ'זאל איינפירן‬ ‫זיכער נישט דאס געווען דער גייסט‪ .‬די פירערינס‬ ‫מיטגעהאלטן וואס פאסירט דערנאך‪ ,‬מענטשן‬
‫די שווארצקע קליידער‪ .‬ער האט נישט געלאזט‬ ‫פון די פרויען זענען זיכער נישט צעקלאפט און‬ ‫פלעגן זיך קומען אויסרעדן‪ ,‬כ'האב געזען אז‬
‫טשעפען קיין מענטשן‪ .‬ער איז בכלל געווען א‬ ‫יעדער מענטש איז אנדערש‪ ,‬עס זענען פארהאן‬
‫מענטש וואס האט געארבעט און געמאנט און‬ ‫זייערע קינדער אויך נישט‪...‬‬ ‫שטערקערע נאטורן און שוואכערע נאטורן‪ ,‬די‬
‫געפאדערט אויף בין אדם לחבירו אז מ'זאל זיך‬
‫האט מען געהונגערט‬ ‫ספרדישע זענען שטערקער אין אלגעמיין‪.‬‬
‫ליב האבן איינער דעם אנדערן‪.‬‬ ‫אין לב טהור?‬ ‫עס זענען געווען אלערליי פראבלעמען‪ .‬די‬
‫בלויז פארשידענע אומשטענדן האבן‬ ‫יונגע פארפעלקער זענען נישט געווען צוגעגרייט‬
‫צוגעברענגט אז דער מצב זאל ארויסגיין פון‬ ‫ניין‪ ,‬מ'האט נישט געהונגערט‪ ,‬אין מיינע‬ ‫צום לעבן‪ ,‬דערנאך האט מען זיך געטראפן‬
‫קאנטראל‪ .‬כ'פארשטיי אז מיין פערספעקטיוו‬ ‫צייטן איז געווען עסן בשפע‪ .‬דער עולם צווישן‬ ‫ביי די אכצן און די צוויי און צוואנציג מיט א‬
‫הערט זיך מאדנע און אפשר וועלן מאנכע מיינען‬ ‫זיך האט געלעבט ברידערלעך און מיט אן‬ ‫שטוב מיט פינף זעקס קינדער‪ .‬מ'האט זיך‬
‫אז איך טרייב איבער‪ ,‬אבער איך בין אן אמת'ער‬ ‫אוויר ווי א משפחה‪ .‬לוקסוס האט מען נישט‬ ‫גע'גט יונגערהייט‪ ,‬מ'איז נישט געווען צופרידן‬
‫מענטש און איך קוק אויפ'ן גרויסן בילד און‬ ‫געהאט‪ ,‬דער עולם מער ווייניגער איז געווען‬ ‫מיט'ן לעבן‪ ,‬מ'האט נישט געוואוסט וויאזוי צו‬
‫איך בין איבערצייגט אז עווענטועל וועט נאך‬ ‫האנדלען און זיך אפגעבן מיט די קינדער‪ ,‬און ביי‬
‫ארויסקומען דעם גרויסן בילד לעיני כל העולם‪,‬‬ ‫אויסגעדארט‪.‬‬ ‫עטליכע פעלער האט זיך עס געענדיגט מיט א‬
‫און מענטשן וועלן זאגן 'אה‪ ,‬נתן איז געווען‬
‫גערעכט'‪ .‬איך זאג מיין מיינונג נישט נאר אלס‬ ‫וואס האט מען געגעסן?‬ ‫פשוט'ן נערוון בראך ה"י‪.‬‬
‫א קינד‪ ,‬נאר אלץ א מענטש וואס זוכט דעם‬ ‫עס איז זייער זעלטן וואס איך האב געפונען‬
‫ריכטיגן בליק און אפילו טאמער יעצט וועט מען‬ ‫סתם פלייש האט מען בכלל נישט געגעסן‪.‬‬ ‫אז די מיידלעך און די מענער זאלן זיין עכט‬
‫בהמה פלייש האט מען געגעסן‪ ,‬אויב האט מען‬ ‫צופרידן ווען מ'האט חתונה אזוי יונג‪ ,‬ס'איז נישט‬
‫נישט גלייבן‪ ,‬וועט מען איין טאג גלייבן‪.‬‬ ‫עס אליין געשאכטן‪ .‬מילכיגס פלעגט מען נישט‬
‫עסן נאר אין מאנסי וואו מ'האט געקענט זיין‬ ‫קיין דבר המצוי‪.‬‬
‫וויאזוי איז געווען דעם טאטנ'ס‬ ‫אליין אין פארעם און ברענגען די מילך‪ .‬אויך‬ ‫טאמער איינער פרעגט מיך צי איך בין מייעץ‬
‫סדר העבודה אין די שבתים?‬ ‫האט מען פרובירט צו ברענגען פון מאנטרעאל‬ ‫אז די מיידלעך זאלן נישט חתונה האבן אפילו ביי‬
‫פון א פארעם‪ .‬אייער האט מען נישט געגעסן‬ ‫די ‪ 17‬נאר אויסווארטן ביז די אכצן ווי דער מנהג‬
‫די שבתים און ימים טובים זענען געווען‬ ‫פון שמונה עשרה לחופה‪ ,‬איז לענ"ד נישטא קיין‬
‫זייער דערהויבן‪ .‬געווענליך האט ער געדאוונט‬ ‫נאר פון א קאטשקע‪.‬‬ ‫מצוה זיך צו איילן אויף א משונה'דיגן וועג‪ .‬די‬
‫פאר זיך פארמאכט אין א צימער‪ ,‬ער האט ליב‬ ‫תורה איז א וועג פון דרכיה דרכי נועם און איך‬
‫געהאט זיין אייגן ווינקל‪ ,‬זיינע ד' אמות‪ ,‬אבער די‬ ‫לערנט מען דארט בעיקר‬ ‫קען אייך זאגן פון ערפארונג אז זיך יאגן איז די‬
‫שיינע שבתים און ימים טובים האט ער געדאוונט‬ ‫נאר מוסר?‬
‫פאר'ן עמוד‪ .‬ער איז געווען א געוואלדיגער‬ ‫פארקערטע פון דרכיה דרכי נועם‪.‬‬
‫ווארעמער בעל תפלה‪ ,‬ער האט מיט יארן צוריק‬ ‫מ'לערנט אויך נגלה‪ ,‬צו זאגן אז מ'לערנט‬ ‫א וויכטיגע זאך וואס מ'דארף געדענקען איז‬
‫געדאוונט אמאל פאר'ן עמוד אין סקווירא און‬ ‫נישט קיין נגלה איז א גוזמא‪ ,‬אבער מ'לערנט‬ ‫וואס דער רמב"ם שרייבט אז דער אויבערשטער‬
‫זייער אסאך חסידות און אויך נסתר‪ ,‬און א בחור‬ ‫מאכט די תנאים פון דער וועלט און אלץ איז לויט‬
‫אידן רעדן נאך דערפון ביז היינט‪.‬‬ ‫די צייטן און מצבים פון דער וועלט און בהשגחה‬
‫דאס דאווענען‪ ,‬ווי געזאגט‪ ,‬פלעגט נעמען‬ ‫דארף נישט לערנען קיין נסתר‪.‬‬ ‫עליונה‪ .‬קינדער און בחורים דארפן זיך אליין‬
‫זייער לאנג‪ .‬פרייטאג צו נאכטס האט דאס‬ ‫אויפבויען צו קענען פירן דערנאך א משפחה‪.‬‬
‫האט מען געקענט געבן מלקות‬
‫אין לב טהור?‬

‫ס'איז זיכער נישט געווען קיין טאג טעגליכע‬
‫זאך‪ ,‬און איך האב דאס קיינמאל נישט געזען‪,‬‬

‫אבער ס'איז געווען אזא מושג‪.‬‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪22‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪60‬‬

‫א גוט הארץ און איז געווען א געוואלדיגע בעל‬ ‫איך בין‪ ,‬ווי געזאגט‪ ,‬געווען זייער קעגן דעם‬ ‫דאווענען גענומען צוויי אהאלב שעה‪ ,‬אבער ווען‬
‫מכניס אורח‪ .‬דאס איז זיכער נישט געווען ער‪.‬‬ ‫לאנגן דאווענען‪ ,‬בפרט פאר'ן יונגן דור‪ ,‬נישט‬ ‫דער טאטע האט געדאוונט פאר'ן עמוד איז עס‬
‫וואס איז געווען שפעטער דורך די ארומיגע נעם‬ ‫יעדער האט אלעמאל די נערוון דערצו‪ .‬יעדער‬ ‫געווען אזוי געשמאק אז יעדער האט געוואלט‬
‫ענין פון חסידות וואס איז נישט מעיקר הדין‬
‫איך נישט קיין אחריות‪.‬‬ ‫נאר א תוספות‪ ,‬קען נישט זיין קיין חובה‪ ,‬מ'קען‬ ‫מיטהאלטן‪.‬‬
‫נישט צווינגען קיין מענטשן צו דאווענען לאנג‪,‬‬ ‫קבלת שבת האט מען זיך געשטעלט זייער‬
‫דער טאטע האט געהאט צייטן‬ ‫אבער ס'איז זיכער געווען צייטן וואס מ'האט זיך‬ ‫פרי; דער טאטע פלעגט זאגן אז ערב שבת בין‬
‫ווען ער איז געווען צעבראכן און‬ ‫איך א וויזשניצער‪ ...‬ער פלעגט פירן לאנגע‬
‫גרינגער געקענט ארויסגליטשן‪...‬‬
‫פארמאכט?‬ ‫טישן‪ ,‬בכלל האט ער געהאט א מורא'דיגן טעםדות‬
‫האט מען געפרעדיגט אן‬
‫ער האט אלעמאל געהאט א שמייכל‪ ,‬אבער‬ ‫עקסטרעמע אמונת צדיקים אז‬ ‫אין שבת‪ ,‬מ'האט געזען אז זיין בעסטער אוןן לב טהור‬
‫פון די צרות וואס ער האט מיטגעמאכט איז‬ ‫דער רבי איז א קדוש און א מלאך?‬ ‫ליבליכסטער טאג אין דער וואך איז שבת‪.‬‬
‫ער געווארן צעקלאפט און אנגעווייטאגט פון‬ ‫ער פלעגט נישט האבן קיין כללים ביים טיש‪,‬‬
‫אינעווייניג‪ ,‬ווי דער חובת הלבבות זאגט‪ ,‬אבלו‬ ‫ס'איז געווען אזעלכע און אזעלכע‪ .‬טייל‬ ‫אמאל האט מען געזונגען מער זמירות און אמאל‬
‫האבן אים געהאלטן פאר א ליבליכן רבי און‬ ‫ווייניגער‪ ,‬אמאל מער תורה‪ ,‬אמאל מער נגינה‪,‬‬
‫בלבו וצהלתו בפניו‪.‬‬ ‫מנהיג‪ ,‬און אנדערע האבן אים געהאלטן פאר‬ ‫אמאל קורץ און אמאל לאנג‪ ,‬מ'האט געקענט‬
‫א קדוש אלוקי‪ .‬ער פערזענליך פלעגט לאכן פון‬ ‫ענדיגן איינס אדער צוויי אזייגער ביינאכט און‬
‫מ'זאגט אז געוויסע האבן א נשמה‬ ‫אמונת צדיקים וואס גייט ביז אן עקסטרעם‪ ,‬און‬ ‫פונקט אזוי עלף אזייגער‪ .‬צי מ'האט געמוזט זיין‬
‫בחינת נע ונד צו ארומוואנדערן‬ ‫דאס וואס ער איז ארויס פון ברעסלאוו האט ער‬ ‫ביים טיש? ווענדט זיך אויך אין וועלכע צייטן‪...‬‬
‫אין גלות‪ .‬וואס האט געטריבן‬ ‫געזאגט איז ווייל מ'איז געווען זייער עקסטרעם‬ ‫שחרית איז אפיציעל געווען אום ‪9:30‬‬
‫דעם טאטן ארומצולויפן‬ ‫און מ'האט געדאוונט ביז צוויי‪-‬דרייסיג‪ ,‬דריי‬
‫און אוועקצולויפן פון דער‬ ‫אויף אמונת צדיקים‪.‬‬ ‫אזייגער‪ .‬מ'האט זיך נישט געיאגט‪ ,‬רוב צייטן‬
‫מענטשהייט?‬ ‫אין די לעצטערע יארן האט מען אים‬ ‫האבן מענטשן געקענט ארויסגיין קידוש מאכן‬
‫יא שטארק פארהייליגט‪ ,‬אבער נישט אזוי‬
‫וואס טוט זיך אין היכל הנשמות ווייס איך‬ ‫עקסטרעם ווי דער עולם מאכט עס‪ ,‬ס'איז בכלל‬ ‫און איך זיכער‪...‬‬
‫נישט‪ ,‬אבער די גאנצע מציאות פון דאס שטעטל‬ ‫נישט געווען געבויעט מיט דעם מהלך אז יעדע‬ ‫שבת בייטאג פלעגט דער טאטע פירן מיט די‬
‫אין מאנטרעאל האט זיך נישט אנגעהויבן צוליב‬ ‫ריר זיינע וואס ער גיט איז א יחוד‪ ,‬און כ'וואלט‬ ‫בחורים‪ .‬ביי שלש סעודות פלעגט ער זאגן זייער‬
‫אוועקלויפן‪ ,‬נאר מיט א שיינעם נאמען און‬ ‫געזאגט אז פארהאן חסידות'ער וואס זענען‬ ‫לאנגע תורה‪ ,‬ביי שלש סעודות איז אויך נישט‬
‫א שיינע קהילה‪ .‬ס'איז געווען א געשמאקע‬ ‫געווען קיין הגבלות‪ ,‬מ'האט געקענט ענדיגן א‬
‫שטעטל‪ ,‬נאנט צו די סאטמארער קאנטרי‪ ,‬אין‬ ‫אפשר ערגער אין דעם הינזיכט‪.‬‬ ‫שעה נאכ'ן זמן און פונקט אזוי איינס אזייגער‪,‬‬
‫מיין מיינונג איז עס נישט געווען א מציאות פון‬ ‫איך דערמאן מיך א טשיקאווע עפיזאד‪ :‬עס‬ ‫אין די גוטע צייטן פלעגן מענטשן קומען‬
‫אוועקלויפן פון דער מענטשהייט נאר עפענען א‬ ‫איז געווען איין סדר נאכט ווען ער האט בטעות‬ ‫מיטהאלטן די שלש סעודות תורה פון קרית יואל‬
‫נישט געמאכט קידוש מיט'ן טלית‪ .‬האט ער‬
‫שיינע אייגענע שטעטל פאר זיך‪.‬‬ ‫געפרעגט מיין ברודער פארוואס ער האט אים‬ ‫און מאנסי און שפעטער פון מאנטרעאל‪.‬‬
‫ווען די "טשיילד פראטעקשאן" האט זיך‬ ‫נישט אנגעמערקט אז ער האט נישט דעם טלית‪,‬‬ ‫הבדלה איז געווען גאר געשמאק‪ ,‬און איך‬
‫אריינגעמישט האט זיך אנגעהויבן אלע צרות‬ ‫האט מיין ברודער געענטפערט אז ער האט‬ ‫האב מורא'דיג הנאה געהאט צו ליינען אין‬
‫און ער האט אנגעהויבן אנטלויפן פון איין פלאץ‬ ‫גארנישט געזאגט ווייל ער האט געקלערט אפשר‬ ‫"מָאמענט" פון מיין ברודער יואלי ווי ער האט‬
‫צום אנדערן‪ ,‬אבער דעמאלט האב איך מער‬ ‫האט דער טאטע דערביי אן ענין‪ .‬מיין טאטע‬ ‫אראפגעלייגט דעם טאטנ'ס א קידוש‪ ,‬ס'איז‬
‫נישט מיטגעהאלטן‪ .‬ס'איז זיכער געקומען פון א‬ ‫האט זיך אבער אפן אויסגעלאכט דערפון‪" .‬יעדע‬ ‫געווען מיט א געוואלדיגע מתיקות אז מ'האט‬
‫פנימיות'דיגע ווייטאג און א פארלוירענעם מצב‪.‬‬ ‫זאך וואס איך טו דען האט אן ענין?!" האט ער‬ ‫געקענט גערירט ווערן ביז טרערן‪ .‬דאס זענען‬
‫מ'דארף פארשטיין אז די טשיילד פראטעקשאן‬ ‫זאכן וואס מ'קען נישט שפילן‪ .‬מ'קען זיך נישט‬
‫אגענטור זענען בכלל זייער אגרעסיוו און‬ ‫זיך אנגערופן‪.‬‬ ‫מאכן ווי מ'האט א געשמאק און א מתיקות אין‬
‫בפרט אין מאנטרעאל‪ .‬אין מיין מיינונג איז עס‬ ‫דאס איז געווען זיין מהות‪ ,‬ער האט געהאט‬ ‫עבודת ה' אויב מ'האט נישט קיין פנימיות'דיגע‬
‫געווען א נאטירליכע רעאקציע פון מורא'דיגע‬ ‫אן אפנקייט‪ ,‬ער האט געקענט מאכן ווערטלעך‪,‬‬
‫פארלוירנקייט און א מענטש וואס האט‬ ‫ס'איז בכלל נישט געווען דער אוויר אז דער רבי‬ ‫תוכן און ערליכקייט‪.‬‬
‫פארלוירן צוטרוי אין דער מענטשהייט נאך‬ ‫קומט‪ ,‬דער רבי גייט‪ .‬פארקערט‪ ,‬ער האט זיך‬
‫טאמער איינער האט נישט‬
‫אזויפיל רדיפות און דערקוטשענישן‪.‬‬ ‫אראפגעלאזט צום עולם‪.‬‬ ‫געהאט קיין געדולד צו די לאנגע‬

‫האט מען געפראוועט חצות?‬ ‫איז וואר אז אלע געלטער‬ ‫דאווענען‪ ,‬אדער די טישן‪ ,‬האט‬
‫גייען צום רבי'ן?‬ ‫ער געמוזט בלייבן אדער האט‬
‫דער פלאץ האט נישט געהאט קיין ענין פון‬ ‫געקענט טון וואס אים גלוסט?‬
‫תיקון חצות און מ'האט נישט גערעדט דערפון‪,‬‬ ‫די שמועה האט מיך כמעט מכשיל געווען‬
‫אבער איך געדענק מיין טאטן אויפזיין אינמיטן‬ ‫אין כעס‪ ...‬לא מיניה ולא מקצתיה במלוא מובן‬ ‫געווען צייטן וואס איש כל הישר בעיניו‬
‫דער נאכט‪ ,‬זאגן תהלים און וויינען‪ ,‬בפרט אין‬ ‫יעשה און מ'איז געקומען און געגאנגען דורכאויס‬
‫המילה‪.‬‬ ‫געוויסע חלקים פונעם דאווענען‪ ,‬ווידער אין‬
‫די יונגע יארן‪.‬‬ ‫אין מיינע צייטן איז דאס נישט געווען‪,‬‬ ‫אנדערע צייטן האט מען געדארפט לאזן וויסן‬
‫נאר ממש פארקערט‪ ,‬יעדע פעני וואס ער האט‬ ‫אז מ'גייט ארויס און פארוואס און ס'איז שוין‬
‫איז דער טאטע געווען א‬ ‫געהאט האט ער אוועקגעגעבן‪ .‬ער האט געהאט‬
‫מופרז'דיגער עובד ה'‬ ‫געווען מער קאנטראל‪.‬‬
‫וואס הארעוועט?‬

‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז ‪61‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪23‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫אזא שפראך‪.‬‬ ‫איינשטימיג מיט די נטורי קרתא‪.‬‬ ‫יא‪ ,‬בפרט בימי נעוריו‪ ,‬אויף א משונה'דיגן‬
‫מער מסתבר איז אז ס'איז א באבע מעשה‬ ‫איך וועל אייך פארציילן נאכמער‪ ,‬מענטשן‬ ‫פארנעם‪ .‬געדאוונט‪ ,‬געלערנט‪ ,‬געפאסט‪,‬‬
‫און איך האב מיטגעהאלטן בעקיפין ווען מיין‬ ‫וועלן אפשר הייבן די אויגן ברעמען‪ ,‬אבער דאס‬ ‫אויפגעשטאנען פרי פארטאגס‪ ,‬געדאוונט שעות‬
‫טאטע האט זיך אפגעטיילט פון רבי נתן יוסף‪.‬‬ ‫איז דער פאקט‪ .‬דער טאטע האט זייער שטארק‬ ‫לאנג אפילו נאך איידער ער האט געהאט זיין‬
‫ס'איז גרינג צו דערציילן אזא שיינע באבע‬ ‫געהאלטן אז עס דארף זיין א הנהגה און מ'דארף‬ ‫אייגענע ביהמ"ד‪ ,‬זיך אוועקגעגעבן פאר אידן‬
‫מעשה‪ .‬מיין טאטע האט געהאט חסידים וואס‬ ‫זיך צושטעלן צו הנהגה‪ .‬אין די ערשטע צייטן‬ ‫אפילו יענער איז נישט געווען זיין חסיד און‬
‫זענען געווען גרייט צו גיין פאר אים אין פייער‪,‬‬ ‫ווען ער איז געקומען קיין אמעריקע איז ער‬ ‫יענער וועט קיינמאל נישט זיין‪ .‬ער איז געווען‬
‫דעריבער אויב וואלט ער געוואלט א באמבע‬ ‫צוליב זיין פרומקייט און קנאות זייער גוט געווען‬ ‫א געוואלדיגער מחמיר און מדקדק במצוות און‬
‫וואלט געווען א באמבע‪ ...‬כ'האב קיינמאל נישט‬ ‫מיט די בני יואל‪ ,‬שפעטער אבער האבן זיך די‬ ‫יעדע סארט עבודה וואס ער האט נאר געטון‬
‫קשרים אפגעהאקט‪ ,‬און ער האט באפוילן אלע‬ ‫איז געווען מיט א מורא'דיגע ערנסטקייט און‬
‫מיטגעהאלטן ביי אים אזעלכע זאכן‪.‬‬ ‫זיינע לייט און די וואס ווילן זיין נאנט צו אים צו‬
‫גיין איבערבעטן דעם רבי'ן דער ברך משה זצ"ל‬ ‫שלימות‪.‬‬
‫איז דא א מעגליכקייט אז די‬ ‫און דער היינטיגער סאטמארער רבי מהר"א‬ ‫ער האט פארמאגט אין זיך סיי דער דרך‬
‫ציונים זענען געשטאנען אונטער‬ ‫שליט"א‪ .‬צעברעכן די הנהגה פונעם ברך משה‬ ‫העבודה פון חב"ד מיט מוחין דגדלות און סיי‬
‫איז געווען די גרעסטע עבירה ביי אים און ווער‬ ‫די ווארעמע עבודה פון ברסלב מיט השתפכות‬
‫אייער טאטנ׳ס אומקום?‬ ‫עס האט געוואלט זיין זיין חסיד האט געמוזט‬ ‫הנפש‪ ,‬און ער איז געווען א געוואלדיגער מושלם‬
‫אין די צוויי דרכי העבודה‪ .‬ער איז געווען ממש א‬
‫כ'בין נישט געווען אזוי נאנט לעצטנס‪,‬‬ ‫גיין איבערבעטן‪.‬‬ ‫מומחה אין חב"ד'סקער תורות און גלייכצייטיג‬
‫אבער כ'האב מיטגעהאלן ווען די ציונים האבן‬ ‫מער פון דעם‪ ,‬ער האט אמאל פארשיקט‬ ‫די ברעסלאווער עבודה פון ואשפוך את נפשי‬
‫גע'רודפ'ט‪ .‬ווען איך האב געוויילט א יאר אין‬ ‫עמיצן מבני החבורה וועלכער האט געגעבן מעות‬ ‫לפני ה'‪ .‬ער פלעגט אויך ארומרעדן איבער הויכע‬
‫ארץ ישראל האבן זיי מיך איין טאג געכאפט מיט‬ ‫קדימה פאר א ספר וואס איז ארויסגעקומען‬ ‫מדריגות‪ ,‬ברענגען משיח‪ ,‬ארבעטן אויף בלתי‬
‫קייטן און געטראגן אין אפיס פון די שב"כ און‬ ‫קעגן דעם סקול דיסטריקט‪ ,‬ער איז געווען‬ ‫לה' לבדו‪ ,‬זיין דרך אין קדושה‪ ,‬ער האט זיך‬
‫אויסגעפארשט מיט שבע חקירות ודרישות און‬ ‫אויסער זיך פון אזא מין זאך צו גיין קעגן די‬ ‫ווי אנגעהויבן מיט'ן בעל דבר אליין און ס'האט‬
‫נאר געוואלט איך זאל רעדן קעגן מיין טאטן‪.‬‬
‫די שנאה וואס איך האב דארט באגעגנט קעגן‬ ‫הנהגה און א קהילה קדושה בישראל‪.‬‬ ‫געברענגט א קטרוג‪.‬‬
‫טאטן איז געווען עד אין לשער‪ ,‬א שנאה יוצא‬ ‫אונטערשטע שורה‪ ,‬ער איז נישט געווען‬
‫מן הכלל; ווען זיי וואלטן אזוי פיינט געהאט די‬ ‫אזא קנאי ווי די וועלט מיינט סיידן מיט דעם‬ ‫וואס איז געווען זיין שטעלונג‬
‫אראבערס וואלטן די אראבער שוין לאנג געווען‬ ‫פרט אז ער האט געהאלטן ס'איז אן איסור צו‬ ‫לגבי קנאות און צי זענט איר‬
‫וואוינען אין ארץ ישראל‪ ,‬און ער האט טאקע‬ ‫פערזענליך איינשטימיג‬
‫אויסגעמעקט‪.‬‬ ‫שטארק ארויסגעהאלפן מענטשן וואס האבן‬ ‫מיט דעם גאנג?‬
‫סטראטעגיש גערעדט איז עס נישט קיין‬
‫זאך וואס איז אויסגעשלאסן‪ ,‬צי ס'איז במציאות‬ ‫געוואלט פארלאזן דאס לאנד‪.‬‬ ‫מיין פריוואטע שטעלונג וועל איך נישט‬
‫אזוי געווען ווייס איך נישט‪ .‬דאס איז זיכער אז‬ ‫מיטטיילן אצינד‪ ,‬נאר רעדן פון טאטן‪ .‬פאר א‬
‫זיי זענען עלול דערויף און האבן געסטראשעט‬ ‫פון וואס איז געקומען זיין‬ ‫קליינע פראצענט פון די ליינער וועט עס אפשר‬
‫שטעלונג אז מ'טאר נישט‬ ‫נישט זיין קיין מעלה‪ ,‬אבער דער טאטע אין‬
‫מיט רציחה אין לויף פון די יארן‪.‬‬ ‫וואוינען אין ארץ ישראל?‬ ‫אלגעמיין איז געווען קעגן גיין מיט די אראבער‪.‬‬
‫איך געדענק ווי די נטורי קרתא האבן געבעטן‬
‫וואס נעמט איר מיט פון לב‬ ‫דאס איז געקומען פון דעם פאקט אז ער איז‬ ‫ער זאל מיטשיקן זיין עולם צו איינס פון די‬
‫טהור פאר'ן ווייטערדיגן לעבן‬ ‫געווען זייער אן ערנסטער און גראדער בטבע‪,‬‬ ‫פראטעסטן מיט די אראבערס‪ ,‬און ער איז‬
‫און וויאזוי וואלט איר זעלבסט‬ ‫און האט זייער ערנסט גענומען דעם ספר‬
‫הקדוש ויואל משה‪ .‬ער איז געווען א מומחה‬ ‫געווען שארף קעגן דעם‪.‬‬
‫געפירט א קהילה?‬ ‫אין דעם הייליגן ספר‪ .‬ער האט אין א געוויסע‬ ‫ווען איך בין געפארן א וואך קיין ארץ ישראל‬
‫תקופה געלערנט דריי שעה א טאג ויואל משה‬ ‫האט ער נישט געלאזט איך זאל גיין צו די הפגנות‬
‫כ'וואלט מיטגענומען די עבודה פנימיות‪,‬‬ ‫און כאפן קלעפ‪ .‬איך בין גראדע יא געגאנגען‪...‬‬
‫דער חלק החב"ד און עבודת המוח‪ ,‬ווי דער‬ ‫מיט רבי נתן יוסף [מייזעלס]‪.‬‬ ‫אבער ער איז נישט געווען צופרידן‪ .‬ער האט‬
‫טאטע האט מיך אויסגעלערנט אין דער יוגנט‪,‬‬ ‫זייער קלאר ארויסגעהאט די גאנצע שיטה‪ ,‬און‬
‫אבער די נקודה החיצונות פון עקסטרעמיזם‬ ‫די וועלט פארציילט א פאנטאסטישע געשיכטע‬ ‫די איינציגסטע זאך אין וועלכן ער איז געווען‬
‫וואלט איך נישט מיטגענומען; נישט בלויז פון‬ ‫אז רבי נתן יוסף האט זיך אפגעטיילט פון אים‬ ‫עקסטרעם איז געווען אז ער האט געהאלטן‬
‫לב טהור‪ ,‬נאר אפילו פון אנדערע חצירות וואס‬ ‫ווען דער טאטע האט אויפגעברענגט א פלאן‬ ‫אז מ'טאר נישט וואוינען אין ארץ ישראל‪ .‬אזוי‬
‫זענען ווייניגער עקסטרעם‪ .‬איך געב מיך מער‬ ‫אונטערצולייגן א באמבע אונטער'ן כנסת‪ .‬איז‬ ‫אויך דאס וואס ער האט זיך באפאסט אין זיינע‬
‫אכטונג‪ ,‬קיין שום עקסטרעמיזם לאז איך נישט‬ ‫יונגע יארן מיט'ן ארויסנעמען בעלי תשובה פון‬
‫דא ווארהייט אין דער געשיכטע?‬
‫צו אין מיין שטוב‪.‬‬ ‫מיליטער און אנטלויפן קעגן דאס געזעץ‪.‬‬
‫כ'וואלט מיטגענומען די עבודת התפילה‪,‬‬ ‫כ'האב אויך געהערט די מעשה‪ .‬אדער איז‬ ‫איך בין נישט אזוי איינשטימיג לגבי דער‬
‫נישט צו בטל'ען קיין צייט‪ ,‬דאס רעספעקטירן‬ ‫דאס געווען אנפאנג ווען ער איז געווען שטארק‬ ‫נקודה פון נישט וואוינען אין ארץ ישראל‪ ,‬אבער‬
‫ערליכע אידן וואס דער טאטע האט מיך‬ ‫אין קנאות‪ ,‬אבער נישט אין מיינע צייטן‪ ,‬ער‬ ‫איך פארשטיי אז ס'איז א מהלך און א דרך‪ .‬מיט‬
‫האט נישט גערעדט אזא שפראך און אפילו‬ ‫אנדערע זאכן איז ער אבער קלאר נישט געווען‬
‫געלערנט יונגערהייט‪.‬‬ ‫נישט ענליך צו דעם‪ ,‬ער האט נישט געהאלטן‬
‫איך בין מחנך מיינע קינדער ליב צו האבן‬ ‫אז מ'דארף זיך לאזן כאפן פעטש און גיין צו‬
‫יעדן איד‪ .‬ווען עס קומט א רבי אין שטאט‪,‬‬ ‫פראטעסטן‪ .‬אין זיין גאנצן ספר רעדט ער נישט‬
‫אפילו איך בין נישט אזוי בדעה אחת‪ ,‬נעם איך‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪24‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫פרשת כי‪-‬תצא תשע״ז‬ ‫‪62‬‬

‫מיינע קינדער נעמען א מטבע‪ .‬איך געדענק דעם געהאט איין ציל‪ ,‬זיך צו קענען צוריק פאראייניגן פאר אייניגע טעג צו עסן פלייש ביז זאכן האבן‬

‫טאטנ'ס חינוך פון די יונגע יארן‪ ,‬זיך צו האלטן מיט'ן טאטן‪ ,‬און איך בין גרייט געווען צו טון זיך אויסגעקלארט‪ ,‬האב איך געזען מיינע‬

‫בענווה ווי אן אדם מן השורה ובתוך עמי אנוכי דערצו אלץ אין דער וועלט‪ ,‬טראץ וואס איך קינדער זאלן ווייטער עסן דאס פלייש‪ .‬איך וויל‬

‫יושבת‪ ,‬מיטגיין מיט הנהגה‪ ,‬און דינען דעם האב געהאט אפגעמאכט אז איך בין מער נישט נישט מחנך זיין צו עקסטרעמיזם‪ ,‬בפרט ווען עס‬

‫אויבערשטן בפנימיות עס זאל נישט זיין מצות קיין טייל פון לב טהור און איך בין נישט מחנך רעדט זיך פון טשיקן פלייש וואס אין לב טהור‬

‫עסט מען דאס טאקע נישט‪.‬‬ ‫אנשים מלומדה נאר נעמען א זאך ערנסט‪ .‬מיינע קינדער אויף דעם וועג‪.‬‬

‫וואס קלערט איר גייט זיין‬ ‫ליידער אבער האב איך אנגעטראפן אזעלכע‬ ‫בפרט וואס ער האט מיך געלערנט איבער בין‬
‫דער צוקונפט פון לב טהור?‬ ‫מענטשן‪ ,‬ובני קרח לא מתו‪ ,‬פון לינקן חדר‪,‬‬ ‫אדם לחבירו‪ ,‬מחשיב צו זיין יעדן איד‪ ,‬נישט‬
‫וואס זיי זענען דא כלומרשט מיך צו העלפן‪,‬‬ ‫אראפקוקן אנדערע אידן אפילו זיין פיאות‬
‫איך זע ירמי' בחלום‪ ,‬כ'האב זייער מורא‪,‬‬ ‫וואס זענען סתם רשעות'דיגע מענטשן און‬
‫דער צוקונפט זעט נישט אויס גוט‪ ,‬וויפיל איך‬ ‫האבן נאר שווערער געמאכט‪ ,‬צי אזויגערופענע‬ ‫געפינט זיך אונטער דער אויער‪.‬‬
‫פרוביר צו קוקן פאזיטיוו זעט עס מיר אויס‬ ‫שלום‪-‬בית מאכערס אדער עסקנים וואס האבן‬ ‫וואלט איך געהאט א קהילה וואלט איך‬
‫שווארץ‪ .‬כ'וויל זייער שטארק עס זאל זיין גוט‬ ‫בלויז זיך אינזין און זוכן צו כאפן קרבנות וועלכע‬ ‫מיטגענומען די נקודות טובות‪ ,‬אבער זיין‬
‫פאר אלע אידן‪ ,‬ס'זעט אבער נישט אויס ווי‬ ‫האבן מיך סתם געפייניגט וויבאלד איך בין שנעל‬ ‫אפגעשיידט און דעמאראליזירט וואס איז‬
‫ס'גייט זיך דארט טוישן‪ .‬איך בין מייעץ פאר אלע‬ ‫געוואויר געווארן אז ס'איז דא ליידער שלעכטע‬ ‫געווארן אין לב טהור אין די לעצטע יארן‪ ,‬וואלט‬
‫מיינע געוועזענע תלמידים און חברים פון דארט‬ ‫מענטשן אויף ביידע זייטן וואס אן זיי וואלט‬
‫זיי זאלן נעמען מיין מהלך‪ :‬מיטנעמען די גוטע‬ ‫די וועלט געווען אסאך שענער‪ .‬ב"ה אז דער‬ ‫איך אוודאי נישט מיטגענומען‪.‬‬
‫אויבערשטער פארלאזט נישט און עס איז אלץ‬ ‫ביי די שבעה האט מען טאקע געהאט דא‬
‫חלקים און איבערלאזן די שווערע חלקים‪.‬‬ ‫ביי מיר אלע מיני מענטשן‪ ,‬דער סאטמארער‬
‫דיין און דער דיין פון חב"ד‪ ,‬חסידים פון דעם‬

‫צוליב וועלכע חלק זענט איר‬ ‫דא ערליכע און מסירת‪-‬נפש'דיגע עסקנים וואס‬ ‫רבי'ן און פון דעם אנדערן רבי'ן‪ ,‬ווען איך נעם א‬
‫בעיקר באזארגט איבער‬ ‫זוכן אמת'דיג צו העלפן‪.‬‬ ‫חבר קוק איך נישט וועלכע הוט ער טראגט נאר‬
‫זייער צוקונפט?‬ ‫איך קוק אויף דעם עצם מענטש לפי מה שהוא‬
‫וואלט איך זוכה געווען וואלט איך מיך‬

‫זייער פשוט‪ .‬דער טאטע ז"ל‪ ,‬ווי נישט‬ ‫אדם‪ .‬די גוטע חלקים וואס איך נעם פון מיין פאראייניגט מיט'ן טאטן בחיים חיותו‪ ,‬אבער‬

‫טאטן העלפן מיך שטייגן און טוט מיך באהיטן די מענטשן אינדערמיט‪ ,‬די "העלפערס"‪ ,‬ווי‪ ,‬אפילו זאכן האבן זיך דערקייקלט‪ ,‬איז ער‬
‫אין מיינע שוועריגקייטן‪ ,‬איך זאל קענען אנגיין זענען מחריבי עולם; מענטשן וואס האבן זיך געווען א מענטש מיט א כח פון הנהגה‪ ,‬ער האט‬
‫אנגעטראגן צו העלפן אבער האבן נאר קאליע פארמאגט א געשמאקייט‪ .‬אפילו מ'איז געגאנגען‬ ‫מיט שמחת החיים‪.‬‬

‫גלות האט ער זיך געקענט מסדר זיין‪ ,‬ווי די‬ ‫געמאכט‪ ,‬מיך מבזה געווען און געטרונקען‬ ‫אין דער פרעסע איז געווען‬
‫וועלט זאגט א בחור גיט זיך אן עצה‪.‬‬ ‫דאס בלוט‪ .‬מ'וואלט אלץ געקענט מסדר זיין‬ ‫באריכטעט אז מאנכע ווילן אייך‬
‫מיט רבנים און מיט ישוב הדעת ווען נישט די‬
‫כ'זע נישט היינט אז איינער זאל קענען‬ ‫מענטשן וואס מאכן סתם חורבנות און זייען אן‬ ‫קרוינען אלס אדמו"ר לב טהור‬
‫גיין אויף אזא עקסטרעמע וועג און זאל האבן‬ ‫פאר אלע וואס געפינען זיך מער‬
‫הצלחה‪ .‬איך האב מורא און איך בין מציע און‬ ‫כאאס‪.‬‬
‫איך וויל איבערגעבן א מעסעדזש צו זיי‪ :‬זיי‬ ‫נישט אין די ראמען פון דער‬
‫קענען בלייבן א קהילה‪ ,‬און כ'וויל ס'זאל בלייבן‬ ‫וויאזוי אדרעסירט איר די לב‬ ‫קהילה‪ .‬איז דאס וואר?‬
‫טהור ערשיינונג פאר‬
‫די וועלט פארציילט אז א איד איז געקומען‬

‫א גוטן נאמען און גיין אויף א גוטן דרך‪ ,‬אבער‬ ‫צום רבי'ן זאגנדיג אז דער טאטע איז אים אייערע קינדער?‬
‫געקומען אין חלום זאגן אז ער זאל ווערן א רבי‪,‬‬
‫נישט נעמען דעם עקסטרעמען דרך‪ .‬און די‬ ‫איך בין זייער שטארק מיט די חינוך פון די‬ ‫האט אים דער רבי געענטפערט‪ ,‬זאג דעם טאטן‬
‫מענטשן דארט ווייסן גאנץ גוט אז ס'איז נישט‬ ‫קינדער‪ ,‬מיינע קינדער לאז איך נישט האבן קיין‬ ‫אז ביי דיר האט ער גע'פועל'ט און אצינד דארף‬
‫געווען ממש ער‪ ,‬די עקסטרעמע בגדים און‬ ‫שום שייכות מיט די מציאות וואס ווערט היינט‬
‫אנגערופן "לב טהור"‪ ,‬און איך גיי דערוועגן נישט‬ ‫ער קומען צו די חסידים אין חלום‪...‬‬
‫עקסטרעמע הנהגה‪.‬‬ ‫טוישן מיין מיינונג‪ .‬איך האב נישט איינגעלייגט‬ ‫ביי מיר איז די מעשה פארקערט‪ .‬מיין טאטע‬
‫איך פארגין מיין ברודער [דעם ממלא מקום]‬ ‫וועלטן פאר מיר‪ ,‬נאר כרחם אב על בנים‪ ,‬פאר‬ ‫איז געקומען צו די חסידים‪ ,‬נישט צו מיר‪ ...‬די‬
‫זיין הצלחה מיט'ן גאנצן הארץ‪ ,‬און איך האלט‬ ‫די טובה און פאר דעם עתיד פון מיינע זיסע‬ ‫חסידים האבן שוין געהאט דעם חלום אז איך‬
‫נישט אז די שוועריגקייט וועט קומען ווייל דער‬ ‫קינדער‪ ,‬אז די שטוב זאל זיין א געזונטע און‬ ‫דארף ווערן רבי‪ ,‬יעצט ווארט איך אז איך זאל‬
‫עולם וועט זיך נישט צושטעלן וכדו'‪ ,‬נאר עס‬ ‫סטאבילע שטוב מיט ליבליכקייט און ווארעמע‬
‫איז זייער שווער אנצוגיין אויף דעם מהלך מיט‬ ‫ערציאונג‪ .‬אין געריכט האב איך ב"ה געוואונען‪,‬‬ ‫האבן דעם חלום‪...‬‬
‫די עקסטרעמיזם און אפגעזונדערטקייט און עס‬ ‫איך בין דורך שבעה מדורי גיהנם‪ ,‬געלויבט‬ ‫תכלית‪ ,‬צו שמועסן און שרייבן נייעס קאסט‬
‫דעם אויבערשטן אז מ'שטייט דא און איך קען‬ ‫נישט קיין געלט‪ ,‬מ'ווערט אבער נישט קיין רבי‬
‫זאל נישט האבן קיין ביטערע נאכפאלגן‪.‬‬
‫הלואי טאמער מאך איך א טעות‪ ,‬און‬ ‫ווייטער אנגיין‪.‬‬ ‫פון איין טאג צום אנדערן‪.‬‬
‫מ'טוישט אביסל דעם מהלך‪ ,‬מ'איז מחליט צו‬ ‫איך קוק דעם מציאות אין פנים‪ ,‬קיין‬
‫נעמען נאר די גוטע חלקים‪ ,‬טוב לשמים וטוב‬ ‫שום זאך איז נישט פון די חינוך דארט‪ ,‬פון די‬ ‫וויאזוי איז געווען אייער‬
‫לבריות‪ ,‬וכל נתיבותיה שלום‪ ,‬דאן בין איך זיכער‬ ‫עקסטרעמע קליידער‪ ,‬פון דעם וועג וויאזוי‬ ‫אריינטריט אין דער גרויסער‬
‫אז מ'וועט זיי שטארק ארויפקוקן און זיי וועלן‬ ‫מ'איז מחנך‪ .‬יעצט האט זיך אנגעהויבן טון וועגן‬ ‫אידישער וועלט נאכ'ן ווערן‬
‫האבן פיל הצלחה‪ .‬‬ ‫די טשיקנס‪ ,‬איז אפילו איך האב אויפגעהערט‬ ‫אויפגעצויגן א גאנצן לעבן אין לב‬

‫טהור?‬

‫ווען איך בין ארויס פון דארט‪ ,‬האב איך אלץ‬
‫פרשתכי‪-‬תצאתשע״ז ‪63‬ת ‪25‬‬
‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫מ ָאמענט ‪ | #142‬חג הפסח תשע״ז‬



‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪28‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪22‬‬

‫דער מגיד‪,‬‬ ‫פארמיטאג איז ער דער‬
‫דערדערירשבדמחתןי‪,‬בתא‬ ‫לומד'ישער שיעור עיון מגיד‬
‫שיעור וואס דרייט מיט'ן גראבן‬
‫דרובמה‬ ‫פינגער אין "מיגו" און "הילך"‪,‬‬
‫אינמיטן טאג רעקארדירט ער‬
‫דרשות וועמענ'ס תוכן און סטיל‬
‫ציען טויזנטער נאכפאלגער‪,‬‬
‫און ביינאכט זאגט ער וויצן און‬
‫לערנט פאר הל' קאווע אז דער‬
‫עולם שיסט אין געלעכטער‬

‫ימתבופיקרוהשו‬

‫די מולטי‪-‬קאלירפולע זייטן פון דעם זעלטענעם איש‬
‫האשכולות‪ ,‬וועלט‪-‬בארימטער כאריזמאטישער מגיד‬
‫מישרים‪ ,‬באצויבערנדן בדחן און גוט‪-‬זאגער‪ ,‬איש החינוך‬
‫הגאון המפורסם רבי אברהם מרדכי מלאך שליט״א‪,‬‬
‫ר״מ ישיבת מאור התורה‪ ,‬אין אן ערשטמאליגן אינטערוויו‬

‫אויסשליסליך צו “מאמענט”‪ ,‬לכבוד זמן חירותינו‬

‫הרב אליעזר ראזען‬

‫בילדער‪ :‬דוב לענטשעווסקי‪ ,‬ארכיוון ‪ ,JDN‬יוסי גאלדבערגער‬

‫ּפסח תשע״ז ‪23‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪29‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫לעבעדיג פאר די אויגן‪ .‬פונקט א דריטל פון זיין‬ ‫ער‬ ‫פרעגט‬ ‫פארקינג?"‬ ‫געטראפן‬ ‫"האסט‬
‫רעזומעי‪ :‬דער בדחן‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫מיך‬

‫זיינע דרשות פארמאגן צויבער‪ .‬אז מ'הויבט‬ ‫ווארעמקייט‪ ,‬באלד ווי מיר טרעפן זיך פנים צו פנים ביים שוועל פון זיין טיר און איין האנט איז נאך‬
‫אן הערן איז כמעט גאראנטירט אז מ'וועט‬
‫נישט קענען פארלעשן דעם שפילער‪ .‬זיינע‬ ‫אויף דער מזוזה‪ ,‬דארט ערגעץ אין די נידריגע‪-‬נומערן גאסן אין בארא פארק‪.‬‬
‫געדאנקען זענען טיף אבער אויך ווייך און‬
‫הארציג‪ .‬פארשטענדליך פאר יעדן און צוגעפיצט‬ ‫יאפ‪ ,‬ער איז עס‪ .‬איך געדענק אים פון דא און דארט‪ .‬כ'האב אים געזען איינמאל ביי די גרויסע בוני‬
‫מיט בדיחות און יעדן‪-‬טאגיגע פאסירונגען‪ .‬צו‬
‫די גרעסטע פארזאמלונגען און קהילות הקודש‬ ‫עולם דינער אין בארא פארק‪ ,‬און פון מאל צו מאל קומט אונטער דער האנט זיינע רעקארדירונגען‪.‬‬
‫רופט מען אים פארכאפן די מאסן און זיינע‬
‫וועכנטליכע רעקארדירטע רעדעס שלעפן‬ ‫אינטערעסאנט ווי ער זעט אויס די זעלבע ווען מ'שטייט נאנט צו אים‪ .‬אינטערעסאנט ווי די זעלבע‬
‫אומצאליגע אויערן און זאמלען צענדליגער‬
‫מגידישע כאריזמע ווי דעמאלט אין דער עפנטליכקייט‪ ,‬שפירט זיך אצינד אין זיין געגנווארט‪.‬‬
‫טויזנטער "קליקס"‪.‬‬
‫ער איז דער "מגיד מישרים" איינס אין דער‬ ‫אריינטרעטנדיג אינעווייניג איז מיר דער צימער היימליך‪ .‬נישט קיין ספעציעלע איינריכטונגען‪.‬‬
‫וועלט‪ ,‬א סטיל וואס האט כמעט קיין פארגלייך‪:‬‬
‫פארטרעטן פון די גערער רביים באצירן די ווענט‪ .‬אבער דער ספרים שאנק איז דערקענבאר‪ .‬הייסט‬
‫דער מגיד‪.‬‬
‫זעכצן יאר (!) וואס ער איז דער ווארעם‪-‬‬ ‫פון אט דעם באשיידענעם צימער שאקלט זיך א וועלט‪ ,‬די פילע רעקארדירטע דרשות זיינע וואס ווערן‬
‫איבערגעגעבענער מגיד שיעור פאר תלמידיו;‬
‫דער למדן עצום וואס דרייט מיט'ן גראבן פינגער‬ ‫געהערט אומעטום ווערן געזאגט אין אט די ד' אמות‪.‬‬
‫ביים לומדישן שיעור עיון אין די שווערסטע‬
‫סוגיות הש"ס פון "מיגו" און "הילך"‪" ,‬חזקה"‬ ‫ער לאדנט אונז זיך זעצן צום טיש‪ .‬א יונגעלע מיט גערער פיאה'לעך און בא'חנט'ע בעקעלעך קומט‬
‫און "קם לי' בדרבה מיניה"‪ .‬פון זיין קלאס צימער‬
‫זענען שוין אויסגעשטיגן הונדערטער תלמידים‪.‬‬ ‫צו לויפן מקרב זיין דעם גאסט‪ ,‬מיט א הויכן זעכצן‪-‬אונציגן קאווע‪ .‬נישט סתם א ביהמ"ד‪-‬קאווע פון‬
‫אין זיין כתה שטעלט ער פאר נייע‬
‫פרעצעדענטן איבער דעם באדייט פון א מגיד‬ ‫טעיסטער'ס טשויס‪ ,‬נאר עפעס א ספעציעלע‪ .‬צי קאפוטשינא צי אן עספרעסא‪ ,‬איר וועט מיר מוחל‬
‫שיעור און דער דרך פון השפעה‪ .‬מיט הארץ‪,‬‬
‫מיט א שמייכל‪ ,‬און יא‪ ,‬מיט גוטע וויצן‪ ,‬ווי די‬ ‫זיין אז איך קען נישט אידענטיפיצירן דעם פינקטליכן נאמען‪ ,‬עס איז אבער צום טעם‪.‬‬
‫גמרא דערציילט אויפ'ן הייליגן אמורא רב‪ ,‬אבער‬
‫גלייכצייטיג מיט חסידישער ווארעמקייט‪ ,‬מיט‬ ‫א ברעקל פון שולד געפיל בייסט מיר אין געוויסן‪ .‬איך ווייס דאך דעם אמת פארוואס איך בין דא‪...‬‬
‫פייערדיגע שטיקער "סידורו של שבת" און מיט‬
‫שפיץ‪-‬חכמה פון חנוך לנער על פי דרכו‪ :‬דער‬ ‫ס'איז ערב פסח‪ ,‬קיין איבעריגע צייט האט ער קיינמאל נישט און איך גיי נודנען און דערקוטשען צו‬

‫מגיד שיעור‪.‬‬ ‫פארזיכערן אז פון דעם שמועס זאל ארויסקומען א "גוטע" אינטערוויו‪.‬‬
‫דריי באזונדערע פראפילן פון קעגנגעזעצטע‬
‫נאטורן און פילפארביגע עלעמענטן פון כשרון‪,‬‬ ‫אבער ער מאכט מיך שפירן אזוי היימיש באקוועם‪ .‬איך בין בכלל נישט געוואוינט צו אזא‬
‫אבער אלעס רעדט פון דעם זעלבן מולטי‪-‬‬
‫באהאנדלונג‪ .‬ער גיט מיר צו שפירן ווי א היימישער‪ ,‬כאילו איך בין דער חשוב'ער גאסט צו וועמען‬
‫קאלירפולן מענטש‪.‬‬
‫באלד דערלערנען מיר אז דער מגיד גיט‬ ‫די גאנצע פאמיליע פרייט זיך‪" .‬פיינער מענטש" – פירקל איך א שורה אין מיין נאטיץ ביכל אין אן‬
‫אונז נישט דעם אינטערוויו ווייל ער האט צופיל‬
‫איבעריגע צייט‪ ,‬קוים וואס ער קען נאכלויפן‬ ‫אומבאמערקטער מינוט‪.‬‬
‫דעם זייגער‪ ,‬אויך שטעלט זיך ארויס אז זיין‬
‫געשיכטע איז פיל דראמאטישער ווי מיר וואלטן‬ ‫"רבי אברהם מרדכי איז א זעלטענער טוב עין‪ ,‬באמת א לב טוב‪ ",‬באשטעטיגט מיר אן‬

‫ערשטהאנטיגער עדות‪ ,‬זיינס א נאנטער ידיד הרב ר' ישעי' סאקס‪ ,‬א קאלעגע בדחן און מגיד‪" .‬ער‬

‫וועט מיטטיילן זיינע לעצטיגע חידושים אין בדחנות אדער מגידות מיט אנדערע מיט די גרעסטע‬

‫שמחה און אפפערוויליגקייט‪ .‬אין דער בדחנות וועלט איז דאס ממש א מדריגה‪".‬‬

‫א כל‪-‬כולו גערער געשטעל זיצט מיר פנים אל פנים‪ .‬א רונדיג היטל‪ ,‬ווי דער דאך פון א געמאלענעם‬

‫קבר רחל‪ .‬שיך און זאקן‪ .‬צוויי פיאות‪-‬לאקן פארשטעקט אונטער'ן גרויסן קאפל‪ .‬זיי ווערן אנטפלעקט‬

‫און פארקרייזלט בלויז לכבוד שבת‪.‬‬

‫אייגנטליך געלונגענער ווי א מלאך‪ .‬אין מלאך‬ ‫{‪}1‬‬
‫עושה שתי שליחות‪ ,‬אבער רבי אברהם מרדכי‬
‫דריי‬
‫מלאך קען יא‪ ,‬ער איז אן עושה ג' שליחות‪.‬‬ ‫דימענסיעס‬
‫ער האט א חוש "אונטערצוהאלטן"‪ ,‬איינס‬
‫אין דער וועלט; זיין אופן פון "דעליווערן" דעם‬ ‫אויסערליך צייגט ער אן ווי נאך א חסידיש‪-‬‬
‫מעסעדזש האט קיין פארגלייך‪ .‬וויצן און שפאסן‬ ‫גערער יונגערמאן‪ .‬ער איז אבער א מלאך‪.‬‬
‫זאגט ער נישט בלויז‪ ,‬נאר ער שפילט זיי‪ .‬מיט‬
‫מאנעוורעס‪ ,‬גרימאסן און תנועות‪ ,‬וואס גיבן‬
‫דעם ווערטל איר אממערסטן און אמבעסטן‬
‫קאליר אז כמעט וואס מ'זעט דעם עפיזאד‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪30‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪24‬‬

‫באלד ווי ער קומט אריין זאגט אים דער‬ ‫אנטלויפן גיי איך קיין גער וואו קיינער קען מיך‬ ‫זיך מתחילה פארגעשטעלט‪.‬‬
‫הייליגער קאצקער‪ :‬וואלוויש‪ ,‬דאס אנדערע מאל‬ ‫נישט‪ ,‬דארט האב איך מיינע אייגענע ד' אמות‪",‬‬ ‫"כ'האב א מעסעדזש‪ ",‬זאגט ער אונז ווען‬
‫מיר האבן קוים זיך אוועקגעזעצט‪" ,‬איך וויל‬
‫זאלסטו טאפן מיט'ן שטעקן‪...‬‬ ‫זאגט ער ווערטלדיג‪.‬‬ ‫זאלסט עפעס ארויסברענגען‪ .‬מ'האט מיך שוין‬
‫"אז מ'דערציילט אזא מעשה אויף אים‪,‬‬ ‫דעם נאמען טראגט ער טאקע "אברהם‬ ‫געבעטן א מיליאן און איין מאל איך זאל געבן‬
‫מרדכי" נאכ'ן הייליגן אמרי אמת זי"ע‪ .‬אבער פון‬ ‫אינטערוויוס‪ ,‬כ'האב עס אבער נאך קיינמאל‬
‫קומט זיך אים טאקע דער נאמען מלאך‪".‬‬ ‫געטון‪ .‬איך רעד מיט אייך ווייל איך וויל איר‬
‫וואו קומט דער משפחה נאמען מלאך?‬ ‫זאלט ארויסברענגען א געוויסע נקודה פון מיין‬
‫{‪}2‬‬ ‫"מיין טאטנ'ס עלטער זיידע האט געהייסן‬
‫ר' וואלוויש‪ ,‬א קאצקער חסיד‪ ,‬געווען אן איש‬ ‫לעבנסגעשיכטע‪".‬‬
‫מיין טאטע‪,‬‬ ‫פלא‪ ,‬אן עובד ה'‪ ,‬ער געווען א מופשט'דיג סארט‬ ‫א נקודה וואס גייט אים ממש אין לעבן‬
‫מיין רבי‬ ‫האט מען אים גערופן וואלוויש מלאך‪ .‬ס'איז א‬ ‫אריין‪" .‬עס זענען דא אזויפיל בחורים און צעירי‬
‫שם כינוי ווי אנדערע לשון‪-‬קודש'דיגע נעמען‬ ‫צאן וואס טיילן מיט ענליכע געשיכטעס ווי מיר‪,‬‬
‫זיין גרעסטע אינספיראציע אין לעבן איז אן‬ ‫וואס מ'האט זיך באנוצט אין פוילן‪ ,‬ווי חסיד און‬
‫קיין צווייפל געווען דער געהויבענער דמות פון‬ ‫זיי דארפן הערן וואס כ'האב צו זאגן‪".‬‬
‫זיין פאטער ז"ל‪ ,‬פון וועלכן בוים דאס עפל איז‬ ‫מלמד‪.‬‬
‫נישט ווייט געפאלן‪ .‬טאמער זוכט ער אנצוצייגן‬ ‫עס איז מקובל אין דער משפחה און צווישן‬ ‫חסיד בן חסיד‬
‫ווער עס האט פארמירט די פילע דימענסיעס‬ ‫חסידים אן אינטערעסאנטע מעשה איבער דעם‬
‫פון זיין לעבן‪ ,‬און פון וואנעט עס נעמט זיך זיין‬ ‫זיידן‪ .‬ער איז אמאל אריבער דעם טייך אום‬ ‫"גער איז טייל פון מיין וועזן‪ ",‬איז ער מעיד‬
‫רצינית און אנטשלאסנקייט‪ ,‬איז עס מעל שום‬ ‫ווינטער און די אייז האט זיך אונטערגעבראכן‪.‬‬ ‫אויף זיך זעלבסט‪ .‬ער קען זיין דער פאפולערער‬
‫ספק א דירעקטער פראדוקט פון זיין טאטנ'ס‬ ‫ער איז אריינגעפאלן אין לאך און זיך אנגעהויבן‬ ‫בדחן‪ ,‬בארימטער מגיד‪ ,‬און באליבטער ריש‬
‫שטיקן‪ .‬אינמיטן זעט ער זיך ווי ער איז אין‬ ‫מתיבתא‪ ,‬אבער אין שטיבל פארבלייבט ער‬
‫קאצק‪ .‬אויב איז ער אין קאצק‪ ,‬טראכט ער ביי‬ ‫אן אחד מן השורה'דיגן חסיד‪" .‬ווען איך וויל‬
‫זיך‪ ,‬לאמיך אריינגיין צום רבי'ן‪ .‬אומר ועושה‪ ,‬ער‬

‫מאכט זיינע טריט צום רבינ'ס שטוב‪.‬‬

‫ּפסח תשע״ז ‪25‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪31‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫דער צענטער פון גשמיות און ביזנעס אין בארא‬ ‫"די סיבה פארוואס ער האט געקריגן דעם‬ ‫גדליש‪-‬פארצייטיש געשטעל‪.‬‬
‫פארק‪ ,‬פאר איבער פופציג יאר‪ ,‬ער האט נישט‬ ‫נאמען איז געווען ווייל ער איז געבוירן געווארן‬ ‫"עס גייט נישט דורך א וואך וואס עס זאל‬
‫געהאט קיין שייכות מיט דעם גאנצן ארום‪ .‬עס‬ ‫צו זיין פאטער ר' חיים זאב אום שבת פ' פנחס‪,‬‬ ‫מיר נישט אויסקומען צו רעדן פון מיין טאטן‪",‬‬
‫איז אים קיינמאל נישט איינגעפאלן צו ליינען א‬ ‫און זיין ברית איז געפאלן שבת ראש חודש מנחם‬ ‫באטאנט ער‪ .‬ספעציעל זעט ער עס דורכאויס‬
‫הענגענדיג צעטל אין גאס‪ .‬ממש שלא מעלמא‬ ‫אב‪ ,‬איז פאר זיין טאטן איינגעפאלן אים צו געבן‬ ‫זיינע פאפולערע "תורה עניטיים" שיעורים‪ ,‬ווי‬
‫די צוויי נעמען פנחס און מנחם נאך הגה"ק בעל‬ ‫עס קומט אים צונוץ די "גירסא דינקותא" און‬
‫הדין‪.‬‬ ‫שפתי צדיק מפילץ זי"ע וועלכער איז געווען אן‬ ‫מער אזוי דאס עצם געשטאלט און דער ריינער‬
‫"ער איז ווארשיינליך געווען מיין גרעסטע‬ ‫קוק‪-‬ווינקל פון זיין פאטער‪ ,‬און סיי וואס עס‬
‫איינפלוס אין לעבן‪ .‬ערשט האב איך עס‬ ‫איידעם ביים הייליגן חידושי הרי"מ זי"ע‪.‬‬

‫אנערקענט ווען ער איז אוועק‪ .‬אויסער די‬ ‫"מיין טאטע האט געוואוינט דאהי אין‬ ‫איז נאר די טעמע באגענט ער ווי תורת אביו איז‬
‫געווענליכע ווייטאג פון פארלירן א טאטן‪ ,‬איז‬ ‫בארא פארק‪ ,‬ער איז אוועק אום חול המועד‬ ‫אים נר לרגליו ואור לנתיבתו‪:‬‬
‫מיר אוועק אן אורים ותומים ממש‪ .‬ווי עלטער‬ ‫סוכות תש"ע ביי די פינף און אכציג יאר‪ .‬ער‬
‫איך בין געווארן האב איך אלץ מער פארשטאנען‬ ‫איז געווען א צוזאמשטעל פון גערער חסידות‬ ‫"מיין פאטער האט געהייסן ר' פנחס מנחם‬
‫צו דער טיפקייט פון זיין שכל הישר‪ ,‬דער איד‬ ‫און נאווארדאקער מוסר‪ .‬ער האט געלערנט‬ ‫מלאך‪ .‬היינט קלינגט עס ווי א גערער נאמען נאך‬
‫אין דער צענטראלער נאווארדאקער ישיבה אין‬ ‫וואס דער רבי דער פני מנחם האט געטראגן‬
‫איז געווען כל כולו עבודת ה'‪.‬‬ ‫ביאליסטאק‪ .‬דער איד האט געוואוינט אויף‬ ‫דעם זעלבן נאמען‪ ,‬ער איז אבער גראדע געווען‬
‫"נאווהארדאק איז געווען עבודת המדות‬ ‫די דרייצנטע עוועניו און די פופציגסטע גאס‪,‬‬ ‫עלטער מיט צוויי יאר פונעם רבי'ן זצ"ל דער פני‬
‫און א לעבן פון מוסר‪ .‬נאווהארדאק האט‬ ‫מנחם אבער דאך געטראגן דעם זעלבן נאמען‪.‬‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪32‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪26‬‬

‫צוואה אז יעדעס קינד זאל לערנען יעדן טאג א‬ ‫א יונגעלע‬ ‫פארמאגט א חריפות'דיגע ירושה‪ ,‬מיט שפיציגע‬
‫האלבע שעה מוסר‪ .‬ער איז געווען א מורא'דיגע‬ ‫מיט גערער‬ ‫רעיונות און געדאנקען‪ ,‬און דאס האט ער אונז‬
‫'תובע'‪ ,‬ער האט פארלאנגט פון זיך און פון די‬ ‫פיאה'לעך‬ ‫אריינגעברענגט‪ .‬ער איז געווען א 'חובת הלבבות‬
‫קינדער‪ .‬די גאנצע צוואה זיינע איז פלאי פלאים‪.‬‬ ‫איד' אין איין ווארט‪ .‬ווען ער איז געווען אין‬
‫צווישן אנדערע בעט ער זיך ביי די אייניקלעך‬ ‫און‬ ‫שפיטאל אויף א רעספירעטאר אין זיינע לעצטע‬
‫אז שבת זאל מען נישט רעדן אדער ליינען קיין‬ ‫בא'חנט'ע‬ ‫וואכן‪ ,‬האבן אים מיינע ברידער פארהערט חובת‬
‫בעקעלעך‬ ‫הלבבות בעל פה‪ ,‬און מ'האט אים נישט געקענט‬
‫ענגליש‪".‬‬ ‫קומט צו‬ ‫כאפן ביי קיין גרייז‪ .‬חובת הלבבות און שפת‬
‫לויפן מקרב‬
‫קוק אן א‬ ‫זיין דעם‬ ‫אמת‪ ,‬דאס איז געווען זיין לעבן‪.‬‬
‫ל"ו צדיק‬ ‫גאסט‪ ,‬מיט‬ ‫"איך האב לעצטנס נאכגעזאגט א ווארט פון‬
‫א הויכן‬ ‫מיין טאטן און איך האב צוריקגעהערט אסאך‬
‫די לעבנסגעשיכטע פון זיין טאטן אויף די‬ ‫זעכצן‪-‬‬ ‫גרוסן‪ ,‬איבער דעם חילוק פון א קאר און אן‬
‫עלטערע יארן איז א באזונדערע געשיכטע‪ ,‬וואס‬ ‫אונציגן‬ ‫עראפלאן‪ .‬פארוואס א קאר בלייבט שטעקן‬
‫קאווע‪.‬‬ ‫פון טראפיק און אן עראפלאן האט קיינמאל‬
‫יעדע קנייטש אנטהאלט א מוסר ולקח טוב‪:‬‬ ‫קיין טראפיק? ווייל דער עראפלאן האט זיך‬
‫"מיין מאמע תחי' איז געווען א זיווג שני פאר‬ ‫מענטש‪ ,‬און נאך דער חתונה ווען מ'האט מיך‬ ‫אונטערגעהויבן‪ ,‬ער איז העכער‪ ,‬ווידער דער‬
‫מיין טאטן‪ .‬זי איז פון ספרדישן אפשטאם‪ ,‬אן‬ ‫אנגעטראגן צו זאגן בדחנות‪ ,‬האב איך אים‬ ‫קאר איז געבליבן מיט פיר פיס אויף דער ערד‪.‬‬
‫אשה צדיקת ביותר‪ ,‬צו לאנגע געזונטע יארן‪.‬‬ ‫געפרעגט צי ער קען באשטיין איך זאל זיין א‬ ‫אז מ'פארבלייבט אויף דער ערד באגעגנט מען‬
‫מיין טאטנ'ס ערשטע פרוי איז אוועק אין יאר‬ ‫בדחן? איך האב גערעכנט אז ער גייט ענטפערן‬ ‫א גאנצן טאג ווי דער שטערט דיך און יענער‬
‫תש"ל פון יענער מחלה רח"ל‪ ,‬און מיין טאטע‬ ‫'ניין!' מיין קאפ איז שוין געלאפן וויאזוי איך גיי‬ ‫שטערט דיך‪ ,‬אז מ'דערהייבט זיך העכער‪ ,‬שטייט‬
‫איז געבליבן אן אלמן מיט זיבן קינדער אין‬ ‫זיך ספראווען מיט זיין ניין‪ ,‬און וויאזוי איך וועל‬
‫אפשר קענען ארומדרייען אז ניין זאל מיינען יא‪.‬‬ ‫קיינער אין וועג‪".‬‬
‫שטוב‪ ,‬דער עלטסטער דרייצן יאר‪.‬‬ ‫"צו מיין גרויס איבערראשונג‪ ,‬ווען איך האב‬ ‫רבי אברהם מרדכי זאגט אז דאס ווארט‬
‫"דער סטוטשינער רב זצ"ל האט זיך‬ ‫אים פארגעלייגט די פראגע‪ ,‬איז זיין ענטפער‬ ‫קומט אים אליין צונוץ‪ .‬אז ער איז געווארן‬
‫אויסגעדריקט אויף מיין טאטן אין יענער‬ ‫געווען א הילכיגן יא‪' .‬א מענטש דארף נוצן זיין‬ ‫אן עפנטליכער מענטש‪ ,‬זיינע דרשות ווערן‬
‫תקופה‪ ,‬אז ער איז א ל"ו צדיק‪ .‬מעשה שהיה‬ ‫כשרון‪ ',‬האט ער מיר דאן געזאגט‪ .‬ער האט‬ ‫צעשפרייט בראש כל חוצות פאר טויזנטער‬
‫כך היה‪ :‬מיין טאטע האט געוואוינט פענסטער‬ ‫אבער צוגעלייגט אז איך זאל לערנען יעדן טאג‬ ‫מענטשן‪ ,‬איז אינאיינעם מיט די פילע‬
‫צו פענסטער מיט סטיטשינער רב‪ ,‬פונקט‬ ‫מוסר ספרים‪' ,‬די בדחנות וועט האבן אן אנדערן‬ ‫קאמפלימענטן קענען מיטקומען קריטיק‪" .‬על‬
‫קעגנאיבער די גאס אויף פופציגסטע סטריט‪.‬‬ ‫פי רוב איז עס קינדערישע ביקורות‪ ,‬פארוואס‬
‫עס איז געווען דער פרייטאג צונאכטס נאך מיין‬ ‫טעם‪ ',‬איז געווען זיין אויספיר‪.‬‬ ‫כ'האב געזאגט דעם ווערטל אדער יענעם‬
‫טאטנ'ס פרוי בזיוו"ר איז אוועק‪ ,‬האט זיך דער‬ ‫"ער האט שפעטער אריינגעלייגט אין זיין‬ ‫ווערטל‪ ,‬דארף מען זיך צומאל באנוצן מיט'ן‬
‫סטיטשינער רב זצ"ל אנגערופן צו תלמידו כ"ק‬ ‫עראפלאן אדער עכ"פ א העליקאפטער‪ ,‬און זיך‬
‫הגה"צ אבד"ק תולדות יהודה דתלמידי סטוטשין‬ ‫דערהייבן 'העכער'‪ ,‬אז דער טראפיק זאל נישט‬
‫שליט"א וועלכער איז דעמאלט געווען אנוועזנד‬
‫אין שטוב‪' :‬מאטל‪ ,‬קום‪ ,‬וועל איך דיר ווייזן א‬ ‫שטיין אין וועג‪".‬‬
‫דער צענטערפונקט פון זיין לעבן איז די‬
‫ל"ו צדיק‪'.‬‬ ‫עבודת הקודש פון "חינוך"‪ .‬די שעות אין קלאס‪-‬‬
‫"זיי זענען צוגעגאנגען צום פענסטער און‬ ‫צימער‪ ,‬דאס איז זיין חיות און דאס איז אויך‬
‫אריינגעקוקט אין פענסטער צו מיין טאטן אין‬ ‫צום פארדאנקען זיין טאטן‪" .‬מענטשן פרעגן מיך‬
‫שטוב‪ ,‬און זעען ווי מיין טאטע טאנצט און‬ ‫כסדר וויאזוי קען זיין אז איך בין א מגיד שיעור‪,‬‬
‫שפרינגט מיט זיינע קינדער‪ .‬עס איז געווען צוויי‬ ‫וויאזוי מאך איך צייט זיך פארצוקוקן און ווידמען‬
‫טעג נאך זיין פרוי'ס פטירה‪ ,‬עס איז נאך קיין‬
‫חי לייפליין דעמאלט נישט געווען‪ ...‬זיין וועלט‬ ‫אזויפיל שעות אין טאג בין כותלי הישיבה?‬
‫איז טונקל געווארן פארבלייבנדיג אליין מיט זיבן‬ ‫"וואס אן אמת‪ ,‬אז ווען נישט מיין טאטן‬
‫יתומים‪ ,‬און ער טאנצט און פרייט זיך מיט'ן‬ ‫וואלט איך מיך מער אריינגעלייגט אין דרשות‬
‫און מגידות‪ ,‬וואו איך וואלט געקענט האבן‬
‫שבת‪.‬‬ ‫סיי א גרעסערע השפעה און סיי א גרעסערע‬
‫"די מעשה האט רבי מאטל אליין פארציילט‬ ‫איינקונפט‪ .‬דאס אז איך זיץ טאג טעגליך אין‬
‫פאר מיין טאטן ווען ער איז געזעסן שבעה‪.‬‬ ‫שיעור צימער מיט מיינע דרייסיג לעכטיגע‬
‫מיין טאטע איז אים דעמאלט געגאנגען מנחם‬ ‫תלמידים‪ ,‬און איך לעב מיט זייער לעבן‪ ,‬זייערע‬
‫אבל זיין ממש מיט מסירת נפש‪ ,‬ער האט זיך‬ ‫עליות און ירידות‪ ,‬זה בכה וזה בכה‪ ,‬דאס איז מיין‬
‫געשלעפט מיט אקסעדזשין און די טרעפ אליין‬
‫האט אים גענומען א האלבע שעה‪ ,‬ער האט‬ ‫טאטן צום פארדאנקען‪.‬‬
‫געהאט אן ענין פארוואס ער האט געוואלט גיין‬ ‫"מיין טאטע איז געווען דער חכם עדיף‬
‫מנביא‪ .‬מיין טאטע איז געווען זייער אן ערנסטער‬

‫ּפסח תשע״ז ‪27‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪33‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫{‪}3‬‬ ‫אייגענער פטירה‪ ,‬איז געווען דער הספד מיט‬ ‫מנחם אבל זיין‪.‬‬
‫בכיות נוראות אויף מיין טאטן‪ ,‬ביי דער לוי' אין‬ ‫"מיין טאטע פלעגט דערנאך אליין‬
‫פון אונטן‬ ‫איבערדערציילן די מעשה פאר אונז קינדער ווי‬
‫ארויף‬ ‫ארץ הקודש‪".‬‬ ‫דער סטוטשינער רב האט געזאגט אז ער איז א‬
‫אויך דער גערער רבי דער בית ישראל זצ"ל‬ ‫ל"ו צדיק‪ ,‬כאילו ער זאל ווען רעדן פון א דריטן‪,‬‬
‫זיין פערזענליכע לעבנסגעשיכטע איז א‬ ‫האט שטארק צוגעשטופט צום שידוך‪" .‬מיין‬ ‫ווי אן עכטער נאווארדיקער וואס כאפט נישט‬
‫לעבעדיג שטיקל מוסר וואס טוט שאקירן‬ ‫טאטע האט לכתחילה נישט געהאלטן ביים‬
‫און איבערראשן וועם נאר עס הערט עס‪" .‬ר'‬ ‫חתונה האבן‪ ,‬ער איז שוין געווען אין די מיטעלע‬ ‫קיין התפעלות‪".‬‬
‫אברהם מרדכי מחייב‪ ",‬קען מען זאגן מיט רעכט‪.‬‬ ‫יארן‪ ,‬דער בית ישראל האט אים אמאל געגעבן‬
‫ווייל ער האט געמאכט דעם לאנגן און שווערן‬ ‫א פסק‪' ,‬דו ווייסט אז ס'ווארט דיך נאך קינדער‪'.‬‬ ‫אן‬
‫וועג פון בארג ארויף‪ .‬פון סאמע אונטן ביז הויך‬ ‫מיין טאטע פלעגט מיר אלעמאל זאגן‪' ,‬דו האסט‬ ‫אויסגעבעטן‬
‫דעם בית ישראל נישט געזען‪ ,‬אבער דער בית‬
‫צום שפיץ בארג‪.‬‬ ‫קינד‬
‫היינט איז ער דער למדן און פאפולער מגיד‬ ‫ישראל האט דיך יא געזען‪'.‬‬
‫שיעור מיט א זעלטן ווייטגרייכנדע השפעה‬ ‫"מצדה‪ ,‬פון מיין מאמע'ס זייט‪ ,‬איז דער‬ ‫דא ווערן מיר געוואויר אז רבי אברהם‬
‫אויף יונג און אלט‪ ,‬אבער ווייניג וואלטן דאס‬ ‫שידוך געווען א מורא'דיגע מסירת נפש‪ .‬דאס‬ ‫מרדכי איז געבוירן געווארן א דאנק א ברכה פון‬
‫פאראויסגעזאגט אין זיינע פריע קינדערשע‬ ‫האט באדייט אז זי איז גרייט חתונה צו האבן‬ ‫הייליגן בית ישראל זי"ע‪ .‬ער איז געבוירן געווארן‬
‫אדער בחור'ישע יארן‪ .‬נישט זיינע מגידי שיעור‬ ‫מיט אן אלמן מיט זיבן יונגע קינדער און זיי‬ ‫צו זיין טאטן אויף די עלטערע יארן‪ ,‬און ער איז‬
‫און נישט זיינע חברים‪ .‬ער איז טאקע געווען פון‬ ‫ערציען ווי אייגענע אפילו על צד אז זי גייט נישט‬ ‫אן אויסגעבעטן קינד צו זיין מוטער וועלכע האט‬
‫די גוטע קינדער אין חדר און ישיבה אבער ער‬ ‫האבן קיין קינדער‪ .‬דער בית ישראל האט זייער‬ ‫בדרך הטבע נישט געקענט האבן קיין קינדער‪.‬‬
‫האט זיך אויך געקענט טרעפן גאנץ אפט אין‬ ‫צוגעשטופט צום שידוך און האט איר צוגעזאגט‬ ‫זי איז געווען א שטוב מענטש ביי דעם‬
‫בארימטן מגיד רבי יאנקעלע גאלינסקי‪ ,‬וואו זי‬
‫צענטער פון דער קופקע‪...‬‬ ‫אז 'זי וועט האבן בנים‪'.‬‬ ‫האט געדינט אלס קעכער ביי אים אין שטוב אין‬
‫עטוואס פון זיין דראמאטישע לעבנסרייזע‬ ‫"ברכת צדיק עשתה רושם‪ ,‬די ווערטער פון‬ ‫חדרה‪ .‬רבי יאנקעלע איז געווען דער שדכן פאר‬
‫האט ער דערציילט ביי איינס פון די פארלאפענע‬ ‫הייליגן בית ישראל זענען מקויים געווארן גענוי‪,‬‬ ‫דעם שידוך צווישן טאטע און מאמע‪" .‬ער איז‬
‫שבת קרבתנו דרשות‪ ,‬ווען די טעמע איז געווען‬ ‫מיין מאמע האט געהאט 'בנים'‪ ,‬צוויי זין‪ ,‬מיך און‬ ‫געווען א נאנטער ידיד מיט מיין טאטן און ער‬
‫"חינוך הבנים"‪ .‬דורכאויס אונזער שמועס‬ ‫האט געהאלטן אז עס איז א פאסיגער שידוך‪.‬‬
‫ברייטערט ער דאס אויס און האלט נישט‬ ‫מיין ברודער‪.‬‬ ‫זיי זענען געווען נאנט ווי ברידער‪ ,‬מיין טאטע‬
‫צוריק קיין שום דעטאלן‪ ,‬ווייל ער זעט דערין א‬ ‫"איך זאג אלעמאל א ווערטל‪ ,‬אז ווען‬ ‫איז געזעסן און געהארעוועט אויפ'ן ישיבה באנק‬
‫א נאווארדיקער גערער האט חתונה מיט א‬ ‫אינאיינעם מיט רבי יאנקעלע און אינאיינעם‬
‫ברענענדיגער תועלת‪.‬‬ ‫ספרדיש'ן‪ ,‬וואס געשעט? עס ווערט געבוירן אן‬ ‫זענען זיי געווען אין ארעסט אין סיביר‪ .‬זיי‬
‫ער דערציילט ווי אין ישיבה צי אפילו נאך‬ ‫האבן געהאט זייער א טיפן קשר במשך אלע‬
‫פריער אין יגדיל תורה אין בארא פארק‪ ,‬האט‬ ‫אברהם מרדכי מלאך‪...‬‬ ‫יארן‪ .‬פון די לעצטע הספדים וואס רבי יאנקעלע‬
‫זיך אנגעהויבן אנטוויקלען די קערנדלעך פון‬ ‫"אלס בדחן‪ ,‬מאך איך נישט קיין ווערטל‬ ‫האט געגעבן אין זיין לעבן‪ ,‬גאנץ נאנט צו זיין‬
‫זיין טאלאנט‪ ,‬כאטש נישט אלעמאל אויפ'ן‬ ‫פון קיין פעלערן‪ ,‬אדער פון ספעציפישע סארטן‬
‫ריכטיגן ארט‪" .‬איך פלעג אלעמאל הערן פון‬ ‫מענטשן‪ .‬אויסער פון דריי‪ :‬ליטוואקעס‪,‬‬
‫מיינע מלמדים די הארבקייט פון ליצנות‪ .‬ווען‬ ‫ספרדישע און דיקליכע‪ ,‬אויף זייער חשבון וועל‬
‫אימער מ'האט געלערנט מוסר און דערמאנט‬ ‫איך מיך טרויען צו מאכן וויצן‪ ,‬ווייל איך ווייס‬
‫דאס ווארט 'לץ' האט די גאנצע כתה געקוקט‬
‫קיינער וועט זיך נישט באליידיגן‪...‬‬
‫אויף מיר‪.‬‬
‫"היינט פארשטיי איך מיינע מלמדים‪ ",‬זאגט‬
‫ער עדות אויף דער אין אדם עומד על דעת רבו‬
‫עד מ' שנה‪" ,‬עס איז נישטא נאך א זאך וואס‬
‫שטערט אזוי די השפעה פון א מלמד אדער‬
‫מגי"ש‪ ,‬ווי ליצנות‪ .‬א לץ אין דער כתה איז דאס‬

‫גרעסטע שטער וואס קען נאר זיין‪".‬‬
‫א חסידישער‪ ,‬ערליכער בחור איז ער‬
‫אלעמאל געווען‪ ,‬אבער אויך ליב געהאט צו‬

‫פארברענגען און פרייליך מאכן‪.‬‬
‫ביי דער דערמאנטער "שבת קרבתנו"‪,‬‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪34‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪28‬‬

‫ער איז געווען דער ערשטער וואס האט מיך‬
‫איבערצייגט אז מיינע יעצטיגע חסרונות גייען זיין‬
‫מיינע מעלות‪ .‬דיינע חסרונות וואס אלע קוקן דיך‬
‫אן ווי א שטיקל פרייליך מאכער גייען זיין דיינע‬

‫מעלות איין טאג‪.‬‬
‫רבי אברהם מרדכי שמועסט אויס פאר‬
‫אונז‪ ,‬ווי די צווייטע נקודה וואס דער מגיד‬
‫שיעור האט אים געזאגט‪ ,‬אז זיין תפקיד איז צו‬
‫משפיע זיין און שענקען פאר אנדערע‪ ,‬האט אים‬
‫ממש געראטעוועט‪" .‬עס איז געווען מיט אונז‬
‫צוזאמען א ישיבה קטנה‪ ,‬און כ'האב אנגעהויבן‬
‫באקומען חברותות ישיבה קטנה בחורים‪ ,‬האב‬
‫איך מיך געדארפט פארקוקן‪ ,‬און כ'האב מיך‬

‫גענומען אין די האנט אריין‪.‬‬
‫"א חסידישער בחור בין איך געווען‪ ,‬כ'האב‬
‫געהאט א טאטן אן ערנסטן איד וואס נאר פון‬
‫קוקן זיין צורה האט מען קיין גרויסער יושב‬
‫בטל נישט געקענט זיין‪ .‬כ'האב אבער אלעמאל‬
‫געפילט אז איך טו נישט גענוג און ווי ווייט‬
‫איך בין פון מיין טאטן‪ ,‬כ'בין אבער געווען‬
‫אומבאהאלפן‪ .‬איך האב געהאט כשרון‪ ,‬כ'האב‬
‫נאר געדארפט טרעפן דעם ריכטיגן אדרעס‪.‬‬

‫"דא שטיי איך היינט!‬
‫"זאלסט דאס שרייבן‪ ,‬ווייל בחורים דארפן‬
‫דאס וויסן‪ ,‬די וואס געפינען זיך אין אן ענליכן‬
‫מצב זאלן הערן אז אברהם מרדכי מלאך האט‬
‫דורכגערייזט דעם זעלבן שווערן מדבר ווי זיי‪".‬‬

‫{‪}4‬‬ ‫געזאגט‪.‬‬ ‫ווען דער מגיד האט גערעדט איבער דער‬
‫]הילכיגע אפלאדיסמענטן]‬ ‫טעמע פון חינוך הבנים האט ער געשטעלט זיין‬
‫א מלאך מיט‬ ‫"דו מוזט אבער פארשטיין‪ ,‬אז דו ביסט נאך א‬ ‫פערזענליכע לעבנסגעשיכטע אלס מוסר השכל‬
‫זעקס פליגל‬ ‫בחור און קענסט נישט נוצן אויף דער מינוט אלע‬ ‫פארליינענדיג פאר די פארזאמלטע זכרונות פון‬
‫דיינע כשרונות ריכטיג‪ .‬דו ביסט אין א געוויסן מצב‪,‬‬ ‫זיינע מעמוארן קעמערלעך‪ .‬פאלגנד זענען טייל‬
‫האיך יתקיימו כולם‪ ,‬לאזט זיך הויך‬ ‫ווען וועסט עלטער וויסן וועסטו זיי קענען ריכטיג‬
‫וואונדערן די מולטי‪-‬מיליאן‪-‬דאלארדיגע פראגע‬ ‫פון זיינע ווערטער‪:‬‬
‫וואס דרייט זיך ארום דעם פערזאן‪ .‬ווי קען איין‬ ‫אויסנוצן‪".‬‬ ‫כ'האב געהאט איין משגיח און משפיע אין‬
‫מענטשן טראגן אזא ססגונא בעקיטשע אן דעם‬ ‫נאך האט ער מיר געזאגט‪" :‬דו ביסט נישט‬ ‫ישיבה‪ ,‬כ'זאג אלעמאל זיין נאמען‪ ,‬ר' דוב גרינצווייג‪,‬‬
‫וואס איטליכן זאל זיך אנקלאפן אינעם אנדערן‪.‬‬ ‫אזוי געאייגנט צו זיין דער מקבל ווי איידער צו‬ ‫ער האט מיך גערופן איין טאג‪ ,‬כ'האב אים געזאגט‬
‫"איר זעט דען א סתירה?" פארשטייט ער‬ ‫זיין דער משפיע‪ ,‬דו דארפסט פארלערנען‪ ,‬דו‬
‫נישט אונזער פראגע‪" ,‬לך לאומן שעשני‪"...‬‬ ‫דארפסט משפיע זיין‪ ,‬לערן מיט א יונגן בחור‪ ".‬וכך‬ ‫איך בין אובד עצות‪.‬‬
‫זאגט ער מיט ענווה‪ ,‬כאילו מיר האבן אים‬ ‫הוה‪ .‬כ'האב געלערנט מיט א שיעור א' בחור און‬ ‫דער איד האט שכל און האט זיך אביסל‬
‫געענדיגט אינאיינעם גאנץ מסכת סוכה‪ ,‬דערנאך‬ ‫געלערנט‪ ,‬האט ער מיר געזאגט‪" :‬לאמיך דיר זאגן‬
‫פארגעהאלטן אויף א פעלער‪.‬‬ ‫בין איך געווארן א מדריך אין א קעמפ און כ'האב‬ ‫איין זאך‪ ”,‬איך בין געווען צוואנציג יאר אלט‪" ,‬איך‬
‫אין זיינע אויגן קומט אלעס צוריק צו דער‬ ‫זע אין דיר א פערטיגער מגיד שיעור‪ ,‬א געלונגענער‬
‫זעלבער שורש‪ .‬די נקודה הפנימיות וואס איז‬ ‫אנגעהויבן כאפן אז איך האב טאלאנט‪.‬‬ ‫בדחן און א ריזיגער בעל דרשן‪ ,‬אזוי האט ער מיר‬
‫אלעס מאחד איז דער כח ההסברה‪ .‬אבער נאך‬
‫ווי א כח פון הסברה‪ .‬א ווייך צינגל וואס קען‬
‫דערקלערן א זאך מיט צארטע נאבלקייט‪ ,‬אז עס‬

‫זאל זיך הערן זיס צום אויער‪.‬‬

‫ּפסח תשע״ז ‪29‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪35‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫און געבן דעם פאסטן פאר מלאך אדער נישט?‬ ‫גיי איך‬ ‫אבער דאס איז נישט בלויז דער כח הסברה‬
‫"איך האב געזאגט פאר'ן מנהל‪ ,‬נעם מיך‬ ‫דעמאלט‬ ‫מיט'ן מויל‪ ,‬נאר א הסברה ברמ"ח ושס"ה‪ .‬א‬
‫אויף פראבע‪ .‬טאמער ביסטו נישט צופרידן און‬ ‫ארויף אויפ'ן‬ ‫באזונדערן חוש פון פארשטעלן דאס געזאגטע‬
‫עס שטעלט זיך ארויס אז איך בין נישט גענוג‬ ‫פאדיום‬ ‫פאר די אויגן‪ ,‬אז כמעט ווי מ'זעט בחוש ווי דער‬
‫ערנסט‪ ,‬זאג מיך אפ און איך וועל גיין אן קיין‬ ‫איינצולייטן‬ ‫טאטע רעגט זיך אויף זיין תכשיט'ל‪ ,‬צי דער‬
‫דעם שבת‬ ‫אידל וואס האט נארוואס געכאפט דעם פליגער‬
‫ווארט‪".‬‬ ‫און איך מאך‬ ‫די סאמע לעצטע מינוט און ער איז דא מיט זיין‬
‫דאס איז דער וואונדער פון אן אריגינעלע‬ ‫זיכער צו‬ ‫זעק און פעק‪ ,‬צי די אומבאלימפערטע שוויגער‪.‬‬
‫זאך‪ .‬אריגינעלקייט ווערט קיינמאל נישט‬ ‫קראכן דעם‬ ‫דער מגיד דערמאנט א מורא'דיגן מדרש‬
‫פארוועלקט‪ ,‬אז דער מגיד שיעור איז אריגינעל‬ ‫באלאן‪ ,‬אז‬ ‫וואס זיצט אים אלעמאל פאר די אויגן‪ ,‬ווערטער‬
‫א פרייליכער און א גוטזאגער‪ ,‬האט עס נאר א‬ ‫דער עולם‬ ‫פון הייליגן אמורא ריש לקיש וואס איז ממש ווי‬
‫השפעה לטובה אויף די בחורים און א פרייליכער‬ ‫זאל זיך‬ ‫געגאסן פאר אים און גיט אביסל צו פארשטיין‬
‫מגיד שיעור מוז בכלל נישט שפילן אן ערנסטן‬ ‫קאטשען‬ ‫זייין גאנג‪ .‬דער מדרש זאגט‪" ,‬כל שאומר דברי‬
‫שפיל‪ .‬ער קען פארבלייבן ווער ער איז‪" .‬די תורה‬ ‫תורה לרבים‪ ,‬ואינם ערבים על שומעים ככלה‬
‫איז גענוג רייך און ערנסט אז עס פעלט נישט‬ ‫פאר‬ ‫לחתן ביום חופתן‪ ,‬נוח לו שלא לאומרם"‪ .‬ווער‬
‫אויס דערצו דעם מגיד שיעור'ס פארקנייטשן‬ ‫געלעכטער‪.‬‬ ‫נאך ווי הרב מלאך אלס משמח חתן וכלה האט‬
‫די עקספערטיז צו זאגן דברי תורה וואס זאל זיין‬
‫פנים‪".‬‬ ‫אינטערוויו צו קריגן א תורה‪-‬פאסטן‪ .‬דער מנהל‬ ‫זיס אויף די צוהערער ככלה לחתן ביום חופתן‪.‬‬
‫און דאס איז פון זיינע הויפט פריאריטעטן‪,‬‬ ‫האט אים שפעטער געזאגט‪ ,‬אז די אינטערוויו‬ ‫דער מגיד מערקט אן אן אינטערעסאנטע‬
‫פארצושטעלן א נייער סארט כאראקטער אין‬ ‫איז מתחילה געווען אבי געזונט מהיכי תיתי‪,‬‬ ‫נקודה‪ ,‬צומאל רופט מען אים צו אן עפנטליכן‬
‫דער תורה וועלט‪ ,‬דוקא דער פרייליכער זאגער!‬ ‫ווייל ער האט שוין ביי זיך אין קאפ געהאט‬ ‫אויפטריט און ער האט נישט קיין אנונג וועמען‬
‫ווי צו דערקלערן‪ ,‬אז דוקא מיט שמחה קען מען‬ ‫אפגעמאכט אז ער קען נישט נעמען דעם‬ ‫מ'האט גערופן‪ ,‬און וועלכער אנצוג ער דארף זיך‬
‫האקן טשוואק און נאגל אין אידישע הערצער‬ ‫פרייליכן מלאך‪ ,‬א בדחן א ווערטל‪-‬זאגער‪ ,‬אז‬ ‫אנקליידן‪" .‬אממערסטנס ווערט מען אנגעצויגן‬
‫ער זאל קומען זיין א מגיד שיעור אין ישיבה און‬ ‫ווען מ'ווייסט נישט וואס יענער וויל‪ ,‬וועלכן‬
‫און מוחות‪.‬‬ ‫האלטן א כיתה‪ ,‬אפילו ווען ער זאל ווען וועלן‪.‬‬ ‫אברהם מרדכי מלאך האט ער געדונגען? כ'האב‬
‫דורכאויס זיין ערפארונג ביי "שבת קרבתנו"‪,‬‬ ‫זיין בליק האט זיך אבער געטוישט נאך דער‬ ‫אזויפיל מאנטלעך און נישט אלעמאל ווייס איך‬
‫שילדערט ער‪ ,‬האט ער אנגעמערקט ווי עס‬ ‫ערשטער באגעגעניש‪ .‬כאריזמע האט דאך דעם‬ ‫וואס זוכט יענער‪ .‬וויל ער דעם בדחן‪ ,‬דעם מגיד‪,‬‬
‫שפילט זיך אפ עפעס ענליכס ווי אין א ישיבה‬ ‫כוח אז זי צעברעכט צוימען און נאכ'ן רעדן מיט‬ ‫דעם משפיע‪ ,‬אדער אפשר וויל ער איך זאל‬
‫קטנה‪" .‬די טבע פון אזא סארט שבת איז‪ ,‬אז‬ ‫אים פערזענליך‪ ,‬און באגעגנדיג זיין ברענענדיג‬
‫עס הויבט זיך אן מיט א שטארקע ערנסטקייט‪,‬‬ ‫הארץ און געפיל פאר חינוך בחורי חמד‪ ,‬האט ער‬ ‫פארלערנען תקפו כהן?‪"...‬‬
‫אן אנגעצויגנקייט הענגט אין דער לופט‪ .‬עס‬ ‫זיך געטראפן אין אן ערנסטן פראבלעם‪ ,‬וואס‬ ‫פון זיינע אלע אויפגאבעס‪ ,‬דאס וואס ער‬
‫הערשט א געוויסע אנגעשפאנטקייט צווישן די‬ ‫טוט מען דא ווייטער? זאל איך יא אויפנעמען‬ ‫נעמט אממערסטנס פערזענליך און צום הארצן‬
‫מענטשן‪ .‬קיינער קען נישט קיינעם‪ ,‬און דער‬ ‫איז דייקא זיין פאזיציע אלס מספר פאר תינוקות‬
‫עולם איז ערנסט און דערהויבן‪ ,‬אזוי ווייט אז ביי‬ ‫של בית רבן אין תלמוד תורה תפארת יונה‪" .‬איך‬
‫מנחה און קבלת שבת הערשט א שטיקל לחץ‪.‬‬ ‫האב פון דארט יונק געווען אלס קינד אן א סוף‪.‬‬
‫"ממש פאר לכה דודי איז דער שטייגער‪ ,‬אז‬ ‫רבי שלמה פעלדמאן איז פון די מענטשן וואס‬
‫עס שטעלט זיך אויף רעדן א ווארעמער משפיע‪,‬‬ ‫האבן געהאט א געוואלדיגע השפעה אויף מיר‪.‬‬
‫און דרייט נאך מער אן דעם עולם‪ ,‬אז די לופט‬ ‫איך געדענק אלס קינד‪ ,‬ווען תפארת יונה האט‬
‫נאר געהאט אפן די טירן בין איך דארט געווען‪.‬‬
‫ווערט וואס אמאל מער און מער געדעכטער‪.‬‬ ‫כהיום שפיר איך א געוואלדיגע זכי' אז איך קען‬
‫"ביי עלינו קומט געווענליך מיין רייע‪ .‬גיי איך‬ ‫זיין טייל דערפון‪ .‬ס'איז א הייליגער מוסד‪ ,‬ווען‬
‫דעמאלט ארויף אויפ'ן פאדיום איינצולייטן דעם‬ ‫אימער איך קום דארט אריין שפיר איך א קדושה‬
‫שבת און איך מאך זיכער צו קראכן דעם באלאן‪,‬‬
‫אז דער עולם זאל זיך קאטשען פאר געלעכטער‪.‬‬ ‫אין דער לופטן‪".‬‬
‫"עס ארבעט וואונדערליך‪ ",‬זאגט ער מיט‬
‫הנאה‪" ,‬ווייל דער קאנטראסט ארבעט מיט‪.‬‬ ‫ערנסט און‬
‫דאס איז דער נאטור פון דער מענטשהייט‪ ,‬אז‬ ‫פרייליך‬
‫ווען מ'קומט צו אן ערנסטן מצב און מ'נעמט‬
‫זיך מאכן וויצן‪ ,‬רייסט עס אויף אין זאל‪ .‬ווען‬ ‫די הארבע דילעמע וויאזוי אים צו דעפינירן‪,‬‬
‫צעלאכט זיך א מענטש אויף דער מינדעסטער‬ ‫איז געשטאנען פאר די אויגן פונעם מנהל ווען‬
‫זאך? אינמיטן שמונה עשרה‪ ,‬קידוש און הבדלה‪,‬‬ ‫ער איז דאס ערשטע מאל געגאנגען פאר אן‬

‫ווייל דעמאלט דארף ער זיין ערנסט‪...‬‬
‫"איינער האט מיך אמאל דערויף געפרעגט‪,‬‬
‫'אברהם מרדכי‪ ,‬קאם אן‪ ,‬האלטסט נישט אז דו‬
‫טוסט אן עוולה? די אנגעצויגנקייט איז אויף‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪36‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪30‬‬

‫פון מענטשן וואס טוען אין קירוב פאר אחינו‬ ‫אמבדוקרשיפוםן‬ ‫די העכסטע אקטאוועס‪ ,‬דער עולם שוועבט‬
‫בני ישראל הרחוקים‪ ,‬אבער די דרשות זענען‬ ‫אין ערנסטקייט‪ ,‬און דו קומסט און דו געסט‬
‫געווידמעט דוקא פאר'ן היימישן עולם וואס‬ ‫וואס אממערסטנס אינטערעסאנט‬ ‫א צעפלאץ די גאנצע מעשה?' איך האב יענעם‬
‫קענען פונקט אזוי געניסן פון די יסודות'דיגע‬ ‫איז‪ ,‬אנגעהויבן האט זיך אלעס אדאנק זיין‬ ‫געזאגט אז ביי מיין נאכפאלגנדע דרשה וועל איך‬
‫טעמעס עס ווערט אויסגעשמועסט אינערהאלב‬ ‫אפיליאציע מיט "פרדס שלמה"‪ ,‬וואס ער איז‬
‫דארט אנגעקומען דייקא אלס "מבקש"‪ .‬ער איז‬ ‫אים ענטפערן‪".‬‬
‫די קירוב רייען‪.‬‬ ‫געקומען מקבל זיין‪ ,‬נישט משפיע זיין‪ ,‬אבער‬ ‫אונטערשטע שורה פון יענער דרשה איז‬
‫"כ'האב גראדע אנגעהויבן אלס א מבקש‪.‬‬ ‫בא ללמד ונמצא למד‪ .‬פרדס שלמה האט זייער‬ ‫געווען‪ ,‬אז הרב מלאך צעקראכט נישט קיין‬
‫ווען ר' בערל בלייער דער ארגאניזאטאר‪ ,‬האט‬ ‫שנעל אנטדעקט דעם אוצר וואס באהאלט זיך‬ ‫ערנסטקייט‪ ,‬נאר נעמט אוועק אנגעצויגנקייט‪,‬‬
‫געזען אז איך בין דארט‪ ,‬האט ער מיך אנגעהויבן‬ ‫דארט צווישן דעם אוידיענץ און זיי האבן אים‬ ‫אז ערנסטקייט זאל קענען טרעפן דאס פלאץ‬
‫בעטן אז איך זאל רעדן‪ .‬כ'האב געקווענקלט‪ ,‬יא‪,‬‬ ‫און אריינקומען‪" .‬דאס איז א וויכטיגער יסוד‬
‫ניין‪ .‬כ'האב שוין אסאך דרשות געהאט געגעבן‬ ‫ארויפגעשטעלט אויף דער מאפע‪.‬‬ ‫וואס מ'דארף חזר'ן‪ ,‬מ'צעמישט די נושא פון‬
‫פאר בחורים אין ישיבות‪ ,‬אבער צו רעדן פאר‬ ‫"פרדס שלמה איז א פאראיין אונטער וועלכע‬ ‫אנגעצויגנקייט און ערנסטקיייט‪ ,‬עבדות ה' האט‬
‫בעלי בתים איז געווען א נייע זאך‪ ,‬בפרט אזעלכע‬ ‫עס ווערן צוגעשטעלט פון צייט צו צייט דרשות‬
‫נישט מיט נערוועזקייט קיין שייכות‪".‬‬
‫סארט דרשות ווי אין פרדס שלמה‪.‬‬
‫"למעשה בין איך אריינגעשפרינגען דערין‪.‬‬
‫דארט האב איך גערעדט די ערשטע דרשה‪ ,‬עס‬
‫איז געווען א ניטל נאכט‪ ,‬א פאר יאר צוריק‪ ,‬די‬
‫טעמע איז געווען איבער דעם ענין פון שובבי"ם‪.‬‬
‫איך האב געזען אז איך באצויבער און דער עולם‬
‫האט ב"ה הנאה‪ .‬דארט האט זיך געעפנט א נייע‬

‫קאפיטל‪ ,‬כ'האב געטראפן א מקום להתגדר‪".‬‬
‫פון דארט איז ער אנגעקומען אויפצוטרעטן‬
‫ביי די בארימטע שבת קרבתנו‪" .‬די הנהלה‬
‫איז אראפגעקומען צו מיר אין שטוב און מיר‬
‫דערציילט איבער דעם געפלאנטן שבת‪ ,‬און עס‬
‫האט מיר מורא'דיג געכאפט‪ .‬איך בין אריינגעפאלן‬
‫אין אן עקסטאז איבער דעם געדאנק און כ'האב‬
‫מיך באלד געוואלט איינשרייבן‪ ,‬כ'האב געמיינט‬
‫מ'לאדנט מיך מיטצוהאלטן דעם שבת‪ ,‬כ'האב‬
‫נישט געכאפט אז זיי ווילן איך זאל זיין טייל פון‬

‫דעם פראגראם און דארט אויפטרעטן‪"...‬‬
‫פאר א רגע גיט רבי אברהם מרדכי איבער‬
‫זיין פערספעקטיוו איבער דעם שבת קרבתנו‬
‫און איר טיפן באדייט‪" .‬קרבתנו איז איין שבת‬
‫וואס פארקערפערט אין זיך דאס וואס שפילט‬
‫זיך באמת אן אין דעם דור כולו‪ ,‬ווען עס איז‬
‫נאך קיינמאל נישט געווען אזא תקופה וואס כלל‬
‫ישראל זאל אזוי זוכן קירבת אלוקים‪ ,‬ממש א‬

‫דור פון מבקשים‪.‬‬
‫"די נביאים האבן פאראויסגעזאגט אז‬
‫באחרית הימים וועט זיך אפשפילן א 'לא רעב‬
‫ללחם ולא צמא למים' אין דער סאמע זעלבער‬
‫צייט וואס עס וועט זיין דער שווערער תקופה‬
‫פון עקבתא דמשיחא מיט אזויפיל פראבלעמען‬
‫און נסיונות‪ .‬דאס איז א תרתי דסתרי וואס‬
‫קיינער קען נישט פארשטיין‪ ,‬אבער עס שפילט‬

‫זיך אפ פארנט פון אונזערע אויגן‪.‬‬
‫"איך קען אייך דערציילן צענדליגער מעשיות‬
‫וואס דער שבת האט געמיינט פאר מענטשן‪ .‬א‬
‫גרויס טייל עולם קומט פאר וואקאציע‪ ,‬מ'וויל‬
‫פארברענגען א געשמאקן שבת‪ ,‬און מ'ווערט‬

‫ּפסח תשע״ז ‪31‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪37‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫יסודות אין אמונה‪ ,‬אין השגחה עליונה‪ ,‬אין צפיה‬ ‫רוקט זיך אן ביטער גע'הרג'עט שפעט‪ ,‬ווען אלע‬ ‫אריינגעשלעפט אין די דרשות‪ .‬דער צמאון וואס‬
‫לישועה – אידישע געדאנקען און גרונטפרינציפן‬ ‫טישן זענען שוין פארפאקט‪ ,‬און נאר אויף איין‬ ‫מ'באגעגנט אינמיטן שבת איז אומגלויבליך‪ .‬כלל‬
‫טיש זיצט און הויערט אלע שיריים‪ .‬דער פעטער‬ ‫ישראל איז א פאלק וואס ווי מער מ'גיסט אלץ‬
‫וואס זענען די אלף‪-‬בית פון א אידן‪.‬‬ ‫וועט קריגן די פיש מיט די קאמפאט מיט די זופ‬
‫ווען מיר בארירן די נקודה‪ ,‬האט דער משפיע‬ ‫מיט די פלייש אלעס אויף איינמאל‪ ,‬פארוואס?‬ ‫מער ווערט דער דארשט‪.‬‬
‫הנאה פון אונזער אויפפאסונג און ער שטרייכט‬ ‫"עס איז נאך קיינמאל נישט געווען קיין‬
‫אונטער אז דאס איז בכלל נישט קיין צופאל נאר‬ ‫ווייל ער איז לעצט‪.‬‬ ‫דור וואס דער אונגארישער איד האט געלערנט‬
‫"אזוי זענען מיר באחרית הימים בעקבתא‬ ‫שפת אמת און דער פוילישער איד לערנט‬
‫בדוקא אזוי‪:‬‬ ‫דמשיחא‪ ,‬מיר באקומען אלעס אויף איינמאל‪.‬‬ ‫חתם סופר‪ ,‬ווייל לעומת זה דער יצר הרע איז‬
‫"איך האלט אז וויבאלד מיר ווערן‬ ‫כאילו דער גאנצער גן עדן מיט דעם גאנצן גיהנום‬ ‫אויך קאלירט; איטאליענער פיצא‪ ,‬יאפאנעזער‬
‫אויפגעצויגן מיט'ן גאלדענעם לעפל אין ערליכע‬ ‫אויף איינמאל‪ .‬א איד האט מיך אמאל געפרעגט‬ ‫סושי און אראבישע פאלאפל ווערן סערווירט‬
‫שטיבער אויפ'ן דרך החסידות‪ ,‬קען זיך מאכן אז‬ ‫דער רמב"ם פסק'נט אז ווען משיח וועט קומען‬ ‫אין זעלבן רעסטוראנט‪ .‬ווער רעדט נאך פון‬
‫עס זאל פעלן פשוט'ע ידיעות פון יסודות הדת‪.‬‬ ‫וועט זיין 'עולם כמנהגו נוהג'‪ ,‬דאס הייסט משיח?‬ ‫דעם סמארטפאן וואס האט א יריד פון אלעם‬
‫מ'קען טרעפן א יונגערמאן וואס קען גאנץ הל'‬ ‫אויף דעם ווארט מען‪ .‬האב איך אים געזאגט אז‬ ‫וואס דער יצר הרע האט נאר אמאל געהאט‬
‫שבת און קען אפילו שיינע ענינים אין חסידות‬ ‫דער דור פון משיח וועט זיין אזוי צעדרייט און‬ ‫צו פארקויפן‪ ,‬אלעס אויף האלסעיל דיסקאונט‬
‫אבער פשוט'ע יסודות אין אידישקייט ווייסט ער‬ ‫צעפארן‪ ,‬אז די גרעסטע ישועה און נס וועט זיין‬ ‫'בינגא' פרייזן‪ ,‬איז דאך נישט מער ווי יושר אז‬
‫דער רוחניות זאל צוריקשיסן מיט די זעלבע‬
‫נישט‪".‬‬ ‫אז עס וועט ווערן 'עולם כמנהגו נוהג'‪".‬‬
‫דער מגיד באטאנט א שארף ווארט וואס ער‬ ‫געווער‪".‬‬
‫האט אמאל געהערט פון הגאון רבי נח וויינבערג‬ ‫טיף און פשוט‬ ‫"ווערטל" מיט "מוסר" זענען משתמשים‬
‫פון אש התורה‪ ,‬אז דאס ערליכע יהדות התורה‬ ‫בערבוביא‪ .‬דער וויץ ווערט פארוואנדלט אין א‬
‫איז זייער פעסט געבויעט מיט גאנצע ניינציג‬ ‫רבי אברהם מרדכי איז זייער "דאון‪-‬טו‪-‬‬ ‫מוסר השכל‪ ,‬און דער מוסר השכל ווערט געזאגט‬
‫פראצענט מיט א געוואלדיגן שלימות‪ .‬אבער‬ ‫ערד"‪ ,‬ער שטייט מיט ביידע פיס אויף דער‬ ‫אין א וויץ‪ .‬דאס איז זיין רעצעפט‪ .‬א קוגל פון‬
‫די צען פראצענט וואס קען אמאל פעלן קען‬ ‫ערד‪ .‬צוגענגליך און צוטריטליך‪ ,‬פארשטענדליך‬ ‫מגידות מיט בדיחות וואס דער צד השוה איז‪,‬‬
‫זיין די ערשטע צען פראצענט אין אידישקייט‪,‬‬ ‫און גוטמוטיג; א שפראך וואס אלע גלייכן‪ ,‬א‬ ‫עס דערהויבט און אינספירירט אומצאליגע‬
‫די סאמע וויכטיגע יסודות אין השקפה יהדות‪.‬‬ ‫ווערטל‪ ,‬א מעשה'לע‪ ,‬א מוסר השכל‪ ,‬און צומאל‬ ‫אידן פון אלע שיכטן פון פאלק בחורים ווי בעלי‬
‫איראניש‪ ,‬אז דוקא בעלי תשובה צי די וואס‬ ‫א גוט שטיקל קאמעדיע אדער פעליטאן‪ .‬אבער‬
‫קומען פון דער פרעמד וועלן אפט האבן מער‬ ‫בתים‪ ,‬בני תורה ווי סוחרים‪.‬‬
‫געלערנט אדער געהערט איבער יסודות אין‬ ‫באלד צוריק צום ענין‪ ,‬צום תכלית‪.‬‬ ‫רבי אברהם מרדכי דערמאנט א דבר צחות‬
‫אבער וואס מבינים וועלן אנמערקן איז‬ ‫וואס ער זאגט כסדר נאך‪ ,‬אז דער דרך העולם איז‬
‫אידישקייט‪.‬‬ ‫דער אונטערליגנדער נאראטיוו וואס באהאלט‬ ‫אז א שמחה האט א סדר‪ ,‬א מעניו בלע"ז‪ .‬קודם‬
‫ער זאגט אז אין טייל שעפט ער פון דעם‬ ‫זיך אונטער זיינע ווערטער‪ .‬עס איז נישט בלויז‬ ‫סערווירט מען אן אויפגעשניטענע קענטעלאפ‬
‫וואס אלס בחור האט ער זייער געגליכן צו הערן‬ ‫מגידות און רעיונות‪ ,‬חיזוק און מוסר‪ ,‬נאר ער‬ ‫מיט דזשעלא‪ ,‬דערנאך קומט די פיש‪ ,‬די זופ‪ ,‬די‬
‫די שיעורים און סעסיעס פון אמנון יצחק‪ ,‬דער‬ ‫"דעקט" יסודות הדת אויף א קונצליכע וועג‪.‬‬ ‫מעין קורס און קאמפאט‪ .‬אבער ביי יעדע שמחה‬
‫ספרדישער מחזיר בתשובה‪ ,‬אזוי אויך אנדערע‬ ‫מאכט זיך אז עס קומט אן דער פעטער דער‬
‫קירוב דרשות פון משפיעים און מחזירי בתשובה‪.‬‬ ‫פעניאק‪ ,‬ער איז אלעמאל דער לעצטער וואס‬
‫"איך האב געהאט א לייברערי מיט קאסעטן‬
‫פון אמנון יצחק אונטער מיין בעט גרויס פון‬
‫דא ביז קאנארסי‪ .‬איך בין געשפרונגען פון זיין‬
‫שארפקייט‪ ,‬פון זיין סארקאסטישקייט‪ .‬ער איז‬
‫נישט דער טיפסטער אבער ער האט דעם צינגל‬
‫יענעם צו שטעלן אין פלאץ‪ ,‬דאס האב איך‬

‫מורא'דיג געגליכן‪.‬‬
‫"בכלל האב איך ליב געהאט צו הערן דרשות‬
‫וואס נעמען ארום יסודות הדת‪ ,‬איך האב אלץ‬
‫געגליכן צו הערן די מגידים פון 'ערכים'‪ ,‬דעריבער‬
‫איז דא אן אונטערטאן פון יסודות'דיגע טעמעס‬

‫אין מיינע דרשות‪.‬‬
‫"דאס האט גארנישט מיט חקירה‪ ",‬פילט‬
‫ער פאר וויכטיג קלארצושטעלן‪'" ,‬ערכים' און‬
‫'פרדס שלמה' האבן גארנישט מיט 'חקירה'‪ .‬דאס‬
‫איז די אלף בית אין אידישקייט‪ ,‬פארוואס דארף‬
‫מען זיין אן עובד ה'? וואס איז מחייב א איד צו‬
‫דינען דעם אויבערשטן? וואס מיינט א איד?‬
‫די פשוט'ע אידישקייט פונעם חובת הלבבות‪.‬‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪38‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪32‬‬

‫ווי איך ווער אריינגעצויגן אין א פאלשע‬ ‫קען אמאל נעמען פאר אנדערע מגידים צוועלף‬ ‫איך האב באגעגט אין די דרשות אקוראט די‬
‫וועלט וואס רופט זיך 'סעלעבריטי'‪ .‬דאס איז‬ ‫יאר האט דער גערער מלאך געמאכט אין א‬ ‫זעלבע אריגינעלע און יסודות'דיגע חינוך וואס‬
‫די מערסט איבלדיגע זאך אין דער וועלט און‬ ‫איך האב געקריגן פון מיין טאטן‪ ,‬געבויעט אויף‬
‫גייט בניגוד מיט יעדע זאך וואס איך גלייב און‬ ‫יאר‪"...‬‬ ‫חובת הלבבות‪ ,‬ר' ישראל סאלאנטער ותלמידיו‪,‬‬
‫איך האלט פאר טייער‪ .‬נישט ווייל איך בין דער‬ ‫איבער דער פינקטליכער השתלשלות וויאזוי‬ ‫נאר מיט א צוציענדער און פארשטענדליכער‬
‫גרויסער עובד‪ ,‬נאר ווייל דאס איז דער היפך פון‬ ‫דאס איז צושטאנד געקומען‪ ,‬דערציילט ער אז‬
‫דער אטמאספערע מיט וועלכער איך בין ערצויגן‬ ‫דאס איז צוגעגאנגען עטוואס אין דער בחינה פון‬ ‫שפראך‪.‬‬
‫געווארן ביי מיין טאטן אין שטוב וועלכער האט‬ ‫"דערויף האבן מיר געהאט ביז נישט‬
‫ממאס געווען סיי וועלכע שייכות צו כבוד און‬ ‫"מעז יצא מתוק"‪:‬‬ ‫לעצטנס אזעלכע אידן ווי ר' אביגדור מיללער‪,‬‬
‫"דער מציאות איז געווען אז נאך דער‬ ‫רבי שמשון פינקוס‪ ,‬ר' שלום שוואדראן‪ ,‬רבי‬
‫שקר‪.‬‬ ‫לעצטער "שבת קרבתנו" דרשה האט זיך‬ ‫יאנקעלע גאלינסקי‪ ,‬רבי שבתי וכו'; עס איז‬
‫"די פאפולעריטעט פון די צעשטיקלטע‬ ‫ארומגעדרייט כל מיני ווערטלעך אויסגעשניטן‬ ‫געווען א וועלט פון מגידים וואס זענען געווען‬
‫טיילן פון די דרשות איז געווען אזוי עקסטערם‪,‬‬ ‫יסודות'דיג אויסגעבויעט‪ .‬איך מיין אז עס האט‬
‫אז עס האט אנגעברענגט אז איך האב ממש מער‬ ‫ווי האט‬ ‫זיך געשאפן א שטיקל חלל‪ ,‬א לאך‪ ,‬מ'זאגט‬
‫נישט געקענט ארויסגיין אויף דער גאס‪ .‬פשוטי‬ ‫איינער‬ ‫היינט מגידות וואס זענען 'גוטע דרשות' אבער‬
‫עם זענען מיך נאכגעלאפן אז זיי ווילן מיר געבן‬ ‫געזאגט‬ ‫נישט יסודות'דיג‪ ,‬איך פרוביר צו ערפילן דעם‬
‫די האנט‪ ,‬אנדערע האבן געבעטן חתימות פון‬ ‫"וואס קען‬ ‫טייל לויט מיינע כוחות הנפש‪ .‬איך בין זייער‬
‫מיר‪ ,‬ווי איך וואלט געווען עפעס א פאפולערער‬ ‫אמאל‬ ‫ווייט פון זיי און איך שטעל מיך בכלל נישט‬
‫שטערן‪ .‬כ'האב געמיינט איך גיי ברעכן‪ ,‬ס'האט‬ ‫נעמען פאר‬ ‫אין זייערע שיך‪ ,‬דאס זענען געווען מסירת נפש‬
‫זיך ממש געעקלט‪ .‬ווייל ווי געזאגט‪ ,‬איך האב‬ ‫אנדערע‬ ‫אידן‪ ,‬בעלי מדריגות‪ .‬אבער איך דארף טון לויט‬
‫פיינט די נושא פון סעלעבריטי‪ ,‬איך קען עס‬ ‫מגידים‬
‫נישט סובל זיין‪ .‬א סעלעבריטי באדייט אז‬ ‫צוועלף יאר‬ ‫מיין יכולת‪".‬‬
‫מ'שעצט דעם מענטשן אויף וואס ער איז נישט‪,‬‬ ‫האט דער‬ ‫רבי אברהם מרדכי דערגרייכט איבעראל‪,‬‬
‫אויף זיין אקט‪ ,‬נישט אויף זיין אריגינעלקייט‬ ‫גערער‬ ‫צו אלע שיכטן פון פאלק‪ ,‬צו די שוואכערע און‬
‫אויף וואס ער איז יא‪ .‬טאמער דער זינגער צום‬ ‫מלאך‬ ‫די בעסערע‪ .‬דאס איז דער מאכט פון א האניג‪-‬‬
‫ביישפיל פארלירט די שטימע‪ ,‬גייט מיט אלע‬ ‫געמאכט אין‬ ‫זיסער שפראך וואס יעדער פארשטייט און‬
‫א יאר‪"...‬‬ ‫יעדער גלייכט‪ ,‬אפילו צו די וואטסעפיסטן – זאל‬
‫זיינע חברים‪.‬‬ ‫נישט אויסגערעדט ווערן – פארבלאנדזשעט‬
‫"איך בין געזעסן איין טאג אליין און‬ ‫פון דער דרשה כמנהג הקליפס‪ ,‬וואס זענען‬ ‫כסדר אויך א גוט ווארט וואס "דער מלאך"‬
‫געקלערט וואס איך טו דא ווייטער‪ .‬איך האב‬ ‫געווארן אזוי מפורסם‪ ,‬כ'האב אנעהויבן פילן‬ ‫האט לעצטנס געזאגט‪ .‬אנשטאט זיך אנהערן‬
‫געהאט צוויי ברירות‪ ,‬אדער אנטלויפן און זיך‬ ‫מיט אלע שטותים שבעולם הערט מען כאטש‬
‫באהאלטן פון דער עפנטליכקייט‪ ,‬וואס כ'האב‬ ‫א דבר מוסר‪ ,‬וואס קומט פארקליידעט און‬
‫נישט געזען ווי אזוי איך קען דאס באווייזן‪ ,‬אדער‬ ‫פארפאקט אין א ווערטל ווי דער אתרוג אין די‬
‫דאס אננעמען אלס א רמז מן השמים‪ .‬אויב‬
‫אפאר נארישע וויצן קען מאכן אזויפיל פרסום‪,‬‬ ‫וואטע וואלקנס‪.‬‬
‫אפשר דארף מען אויסנוצן די געלעגנהייט טון‬
‫עפעס א תשובת המשקל‪ ,‬דאס פארוואנדלען‬ ‫די שאפונג‬
‫אין עפעס פאר כבוד שמים‪ ,‬אפשר קען מען‬ ‫פון א וועלטס‬

‫עפעס טון אויף א קביעות'דיגן פארנעם‪.‬‬ ‫מגיד‬
‫"תורה עניטיים איז אנגעקומען ווי פון הימל‬
‫געווינטשן‪ .‬ס'איז ממש געווען סייעתא דשמיא‬ ‫נאך די "שבת קרבתנו" עקספיריענס‬
‫אז כ'האב געקענט נוצן די מינוט פון פרסום און‬ ‫איז ר' אברהם מרדכי געגאנגען פאבליק מיט‬
‫"תורה עני‪-‬טיים"‪ ,‬וואס איז געווארן עקסטרעם‬
‫מייסד זיין עפעס אן ערנסטע זאך דערמיט‪".‬‬ ‫פאפולער‪ ,‬און האט ריכטיג אויפגעריסן מיט‬
‫פון דער אנדערער זייט טרייבל‪ ,‬האט "תורה‬ ‫א נאכפאלגערשאפט וואס דערגרייכט אין די‬
‫עניטיים" אנגעהויבן באגעגענען א מורא'דיגן‬ ‫שווערע טויזנטער‪ .‬פון איבער דער גאנצער‬
‫ביקוש‪ .‬מענטשן האבן אנגעהויבן אריינרופן‬ ‫וועלט האלט מען מיט די וועכנטליכע דרשות‬
‫היתכן עס איז נישטא נאך דרשות פון אברהם‬ ‫אויף פרשת השבוע – סוחרים און בעלי בתים‬
‫מרדכי מלאך‪ .‬אז ביידע זייטן זענען געווען אויסן‬ ‫דורך די לעבעדיגע רעקארדירונגען אויפ'ן‬
‫דאס זאל צושטאנד קומען‪ ,‬האט זיך אנגעהויבן‬ ‫געוועב‪ ,‬און בני תורה אויפ'ן טעלעפאן‪ ,‬אזש עס‬
‫א קלער וויאזוי ברענגט מען דאס מכח אל‬ ‫האט אים ארויפגעשטעלט בשורה הראשונה פון‬
‫די מגידי זמנינו‪ .‬ווי האט איינער געזאגט "וואס‬
‫הפועל‪.‬‬
‫"כ'האב דאך נישט קיין צייט דורכ'ן טאג און‬
‫ביינאכט בין איך פארנומען מיט שמחות‪ .‬דער‬

‫ּפסח תשע״ז ‪33‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪39‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫א "שבת קרבתנו" דרשה וואס האט אפגעהילכט פון‬ ‫‪TE‬מדי‪U‬עש‪M‬ה‬
‫דא ביז דארט און דער מוסר השכל פון דעם מוסר‬

‫השכל‬

‫די פיאות זענען אראפגעלאזט און געקרייזלט מיט‬
‫א קדושת‪-‬שבת'דיגן גלאנץ‪ .‬די בעקעלעך זענען רויט‬
‫פארפלאמט וואס טוען אנדייטן אז אינערליך ברענט און‬
‫ברויזט‪ ,‬אבער דאס שמייכל טוט זיך דאך נישט אפ פון‬
‫זיין געזיכט‪ .‬אביסל זינגט ער‪ ,‬אביסל זאגט ער‪ ,‬אביסל‬

‫שמייסט ער‪ ,‬אסאך לאכט ער‪.‬‬
‫ער בארירט טעמעס וואס דערגייען אים עד דכדוכה‬
‫של נפש – חינוך הבנים והבנות‪ ,‬בפרט פון בחורי חמד‬
‫אין היינטיגער תקופה פון צוויי טויזנט און זיבעצן‬
‫למספרם‪ ,‬אבער ווידער מיט א ווערטל און ווידער מיט‬
‫א וויץ‪ ,‬מיט'ן אור אלטן "טריק" פון דברי חכמים בנחת‬

‫נשמעין‪.‬‬
‫עס איז די רעדע פון דער "שבת קרבתנו דרשה" פון‬
‫היי יאר תשע"ז‪ ,‬וואס האט דורכגעבויערט די הערצער‬
‫פון אלע אנוועזנדע‪ .‬איבער א שעה צייט האט ער‬
‫געגאסן יסודות איתנים אין עניני ודרכי החינוך וואס‬
‫איז נוגע פאר יעדער טאטע און מאמע אין היינטיגן דור‪,‬‬
‫א דרשה וואס איז נאכהער פארשפרייט געווארן אויף‬
‫א מורא'דיגן פארנעם און אויסגעהערט געווארן דורך‬

‫אומצאליגע‪.‬‬
‫איין נקודה פון דער דרשה וואס האט אפגעקלינגען‬
‫מסוף העולם ועד סופו און איז שוין איבערדערציילט‬
‫געווארן דורך אן א שיעור מגידים און משפיעים‪ ,‬איז‬
‫די היינט באקאנטע "מיוט" מעשה‪ ,‬ווען דורכאויס אן‬
‫אומשולדיגער טעלעפאן קאל איז ר' אברהם מרדכי‬
‫געשטעלט געווארן אויף "מיוט"‪ ,‬דאס שטום‪-‬קנעפל‪,‬‬
‫און די לעקציע וואס ער האט ארויסגענומען דערפון‬

‫האט געשלאגן טיפע ווארצלען פון נאנט ביז ווייט‪.‬‬
‫אט איז וואס רבי אברהם מרדכי האט פארציילט‬
‫ביים לעצטן שבת קרבתנו דעם פארלאפענעם ווינטער‪,‬‬

‫נאכגעברענגט כמעט ווארט ביי ווארט‪:‬‬

‫עס איז געווען מיטוואך פר' וירא תשע"ז‪ ,‬איך האב‬
‫א ברודער וואס וואוינט אין אשדוד‪ .‬ער האט געווארט‬
‫פאר קינדער א שיינע פאר יאר‪ ,‬צום מזל נאך צען יאר‬
‫ווארטן איז געבוירן געווארן א צווילינג און דעם ווינטער‬
‫האט ער חתונה געמאכט די ערשטע פון די צווילינג‪.‬‬
‫א היסטארישע חתונה נאך אזויפיל יאר ווארטן‪ .‬ס'איז‬
‫געווען אנהויב זמן‪ ,‬א נייע כיתה‪ ,‬א נייער זמן‪ ,‬ס'איז‬

‫נישט געווען מעגליך פאר מיר צו פארן‪.‬‬
‫דער טאג פון דער חתונה‪ ,‬איך קום אהיים פון‬
‫ישיבה‪ ,‬באקום איך א טעלפאן קאל‪ ,‬איך נעם ארויס‬
‫מיין סעלפאן‪ ,‬עס קומט ארויף אן ארץ ישראל'ישע‬
‫נומער‪ ,‬איך הער פון הינטערוויילעכץ די מוזיק‪" .‬אברהם‬
‫מרדכי‪ ,‬מה נשמע?" ווער איז דאס? איינע פון מיינע‬

‫פלימעניקעס רופט מיך‪.‬‬
‫אינמיטן זאגט ער מיר "מיר זענען דא ביי דער‬
‫חתונה‪ ,‬מ'זיצט דא די גאנצע עולם ארום די טיש‪ ,‬מ'גייט‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪40‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪34‬‬

‫פאלט מיר איין א געדאנק‪...‬‬ ‫סורפרייזן דעם מחותן רבי ישראל יעקב‪ ".‬ער וויל אז איך זאל זאגן אביסל‬
‫דברי בדחנות פאר'ן עולם‪.‬‬
‫און דא הויבט רבי אברהם מרדכי אן מיט א זיסן ניגון זינגען\זאגן ווי‬
‫פאלגנד‪:‬‬ ‫כ'האב איינגעשטימט‪ ,‬און מ'האט אפגעשמועסט אז מ'זאל מיך רופן‬
‫גלייך צו מצוה טאנץ‪ .‬עס גייט דורך צוויי שעה און מ'רופט מיך אז אט האט‬
‫אונז אלע אויף דער וועלט זענען מיר דעם טעלעפאן קאל‪ .‬איי איי איי‪,‬‬ ‫מען אנגעהויבן מצוה טאנץ‪ ,‬מ'גייט אויסרופן צוויי זיידעס און דערנאך רופט‬
‫מ'שיקט אראפ א נשמה אויף דער וועלט‪ ,‬און מ'זאגט אים‪ ,‬טו א טובה‪ ,‬הויב‬
‫אן משמח זיין‪ ,‬הויב אן מהנה זיין אויבן אין הימל‪ .‬אבער זאלסט וויסן אז דו‬ ‫ער מיך צוריק‪ ,‬עס גייט קומען מיין רייע‪.‬‬
‫גייסט זיין אויף "מיוט" די גאנצע צייט‪ ,‬גייסט גארנישט הערן און וויסן וואס‬ ‫איך נעם שנעל א פאפיר און פעדער און איך שרייב מיר אראפ‬
‫אפאר דזשאוקס וואס צו זאגן‪ .‬עס איז געווען זייער וויכטיג פאר מיר‬
‫דו טוסט‪ .‬אבער שיק פעקלעך‪.‬‬ ‫אראפצושרייבן וואס פאר א וויצן איך גיי זאגן ווייל נישט אלעס האב איך‬
‫אוי אוי אוי‪ ,‬ערגעץ אינמיטן פילט מען ווי א חוזק‪ .‬פאר וועמען טו איך‬ ‫געקענט זאגן אויפ'ן טעלעפאן‪ ,‬ווייל די וויכטיגסטע זאך פון א וויץ איז‬
‫די אלע זאכן? פארוואס זאל איך אזויפיל משקיע זיין? אבער רבותי‪ ,‬רבותי‪,‬‬ ‫צומאל דאס "עקטן"‪ ,‬וויאזוי די גאנצע מעשה דרייט זיך‪[ ...‬עולם לאכט] –‬
‫דער טעלעפאן ענדיגט זיך אמאל‪ ,‬און ער הערט א הויכע קלאטשעריי און‬ ‫איינער פרעגט מיר דעם שבת צי מ'קען נישט נעמען די גאנצע מעשה און‬

‫אלע שרייען ש'כוח‪ ,‬ש'כוח‪.‬‬ ‫צעטיילן אין פיר און שיקן צו פיר באזונדערע שמחות‪...‬‬
‫און די נשמה פרעגט צי מ'האט אים געהערט? זאגט מען אים‪ ,‬נישט‬ ‫הכלל‪ ,‬האב איך געדארפט אפירזוכן אזעלכע ווערטלעך וואס האבן‬
‫נאר מ'האט דיך געהערט נאר מ'האט דיך געזען‪ .‬די נשמה פרעגט צי מ'האט‬ ‫נישט אזויפיל אקטיארישקייט אין זיך‪ .‬איך מאך מיך א ליסטע פון וויצן און‬
‫הנאה געהאט? נישט נאר מ'האט הנאה געהאט נאר מ'איז געפאלן פון די‬ ‫אפאר מינוט שפעטער הער איך ווי דער בדחן רופט מיך אויף‪" .‬און יעצט‬
‫בענקלעך‪ ,‬די מלאכים און שרפים זינגען זייער שיין אבער זיי געבן נישט‬
‫די ריכטיגע בדחנות‪ ,‬נאר איינער וואס געפינט זיך פונדערווייטנס ער קען‬ ‫וועלן מיר מכבד זיין דעם בארימטען בדחן וכו'‪".‬‬
‫מיין נעפיו גיט איבער דעם טעלעפאן פאר דעם מוזיקאנט‪ .‬זאגט ער מיר‬
‫זאגן בדחנות‪.‬‬ ‫אזוי‪" :‬איך גיי דיך לייגן אויף 'מיוט'‪ ,‬ווייל טאמער דו וועסט נישט זיין אויף‬

‫אט דער עפיזאד‪ ,‬א קליינליכער אנעקדאט וואס וואלט פונקט אזוי‬ ‫מיוט וועט אריינקומען גערודער און מ'וועט נישט קענען הערן‪".‬‬
‫געקענט איגנארירט ווערן‪ ,‬איז אויסגעשלייפט געווארן און דערציילט‬ ‫ערלעדיגט‪ .‬ער לייגט מיך אויף "מיוט" און איך הויב אן אריינרעדן אין‬
‫געווארן ביי איינע פון די "שבת קרבתנו" פארזאמלונגען‪ ,‬און פון דארט‬
‫האט עס א בוזשעווע געטון און האט שוין זינט דאן אינספירירט טויזנטער‬ ‫טעלעפאן‪" ,‬מזל טוב‪ ,‬מזל טוב" און איך זאגן וויצן‪.‬‬
‫רבותי‪ ,‬איך וויל איר זאלט פארשטיין‪ ,‬איך זיץ אין מיין דיינינג רום‪,‬‬
‫מענטשן‪.‬‬ ‫איינער אליינס און איך מאך וויצן‪ .‬פרובירט דאס צו טון‪ ...‬נאך א מינוט צוויי‬
‫"דאס איז דער כח פון א ברעקל התבוננות‪ ",‬זאגט רבי אברהם מרדכי‬
‫מיט חן ווען מיר דערמאנען דורך אונזער שמועס די געשיכטע‪" ,‬עס איז‬ ‫האב איך אנגעהויבן שפירן ממש ווי א חוזק‪.‬‬
‫אן עפיזאד וואס איז שוין זינט דאן דערציילט געווארן דורך רבי מנשה‬ ‫וואס טו איך דא? בין איך משוגע? נאך צוויי מינוט האב איך געוואלט‬
‫רייזמאן‪ ,‬ר' אלימלך בידערמאן‪ ,‬רבי צבי מאיר זילבערבערג‪ ,‬און אנגעקומען‬ ‫אראפהאקן‪ ,‬כ'האב אבער באשלאסן אז איך גיי זאגן די גאנצע ליסטע און‬
‫צו אזויפיל אידישע הערצער‪ .‬פארוואס? ווייל כ'האב פאר א רגע געהאט די‬ ‫דאן אראפלייגן‪ .‬איך זאג נאך א וויץ‪ ,‬די שוויגער איז געקומען און געגאנגען‪,‬‬

‫ריכטיגע הכרה וואס דער אויבערשטער וויל מיר זאגן‪.‬‬ ‫און ס'שטיל‪ ,‬נאך א וויץ און ס'שטיל‪.‬‬
‫"בעצם אז מ'צענעמט די מעשה איז גארנישט געשען‪ ,‬עס וואלט‬ ‫ווי נאר אבער כ'האב געענדיגט‪ ,‬האט דער מוזיקאנט אראפגענומען די‬
‫געקענט רואיג אראפגיין פון טיש און קיינער וואלט נישט גערעדט דערפון‪,‬‬ ‫'מיוט' קנעפל און איך הער א הויכע קלאטשעריי פון גאנצן זאל און דער‬
‫עס איז דאך נישט קיין אויסנאם דראמאטישע מעשה ווי א פליגער זאל‬
‫בדחן רופט אויס "ש'כוח פאר ר' אברהם מרדכי‪ ,‬ש'כוח‪".‬‬
‫האבן געקראכט‪ ,‬נאר א געווענליכע פאסירונג‪.‬‬ ‫א פאר מינוט שפעטער רופט מיין ברודער מלא עקסטאז‪ ,‬כ'האב‬
‫"פונקט בין איך געזעסן א טאג דערויף מיט מיין 'סידורו של שבת'‬ ‫קוים געקענט הערן וואס ער זאגט‪ ,‬ער איז געווען אינגאנצן עמאציאנאל‪.‬‬
‫חבורה אין ישיבה און דערציילט דערוועגן פאר מיינע תלמידים‪ ,‬ערשט‬
‫דעמאלט האב איך געכאפט די מאכטפולקייט פון דער מעשה‪ .‬זינט דאן גייט‬ ‫"אברהם מרדכי‪ ,‬איך קען דיך נישט גענוג באדאנקען‪".‬‬
‫נישט דורך א פאר טאג וואס איך זאל נישט צוריקהערן פון נאך א מלמד‪,‬‬ ‫ער זאגט מיר אז ס'איז געווען מורא'דיג מורא'דיג און האט‬
‫אויפגעהייטערט די גאנצע שמחה‪" .‬כ'האב געהאט די שאק פון מיין לעבן‪",‬‬
‫נאך א מגיד וואס זאל פארציילן די מעשה פאר זיינע תלמידים‪".‬‬ ‫זאגט מיר מיין ברודער‪" ,‬איך הער ווי מ'רופט דיך אויס‪ ,‬כ'האב נישט‬
‫דער מגיד דערקלערט דעם טיפערן מוסר השכל פון דעם עפיזאד‪ ,‬ווי‬ ‫געוואוסט צי ביסט למעשה יא געקומען צו דער חתונה‪ ,‬ווייל ס'האט זיך‬
‫יעדן טאג פאסירן זאכן ארום דעם מענטשן וואס מ'לאזט פארגיין מיט'ן‬
‫ווינט‪ ,‬אן כאפן דעם ריכטיגן באדייט דערפון און דער מעסעדזש וואס‬ ‫געהערט ממש ווי דו ביסט דא אין זאל‪".‬‬
‫ליגט דערין פארשלייערט‪ .‬יעדער מענטש קען טרעפן יעדן טאג אזעלכע‬ ‫זאג איך אים‪" :‬איין מינוט‪ ,‬מ'האט מיך בכלל געהערט וואס איך זאג?"‬
‫עפיזאדן אין זיין לעבן נאר מ'שטעלט זיך נישט אפ טראכטן וואס האט‬ ‫פרעגט ער צוריק‪" :‬געהערט? דער עולם האט דיך געהערט קלאר אזוי ווי‬

‫היינט פאסירט מיט מיין טאג‪.‬‬ ‫דו ביסט ווען דא‪".‬‬
‫אויסער דער פשוט'ער מוסר השכל אז די נשמה איז א משל צו יענעם‬ ‫פרעג איך אים‪" :‬זאג מיר דעם עיקר‪ ,‬מ'האט געלאכט?"‬
‫בדחן אויפ'ן שטום‪-‬קנעפל‪ ,‬איז א טיפערער מוסר השכל דאס אליין‪ ,‬אז‬ ‫זאגט ער מיר‪" :‬געלאכט? דער עולם איז געליגן אויף דער ערד‪ .‬דער‬
‫ווען אז מ'שטעלט זיך אפ טראכטן‪ ,‬זעט מען ווי דער אויבערשטער שיקט‬ ‫בדחן וואס מיר האבן גענומען איז א הערליכער בדחן אבער קיין דזשאוקס‬
‫קליינליכע געשיכטעס אין טאג‪ ,‬מוז נישט זיין ווייס איך וואס‪ ,‬וואס לערנען‬ ‫זאגט ער נישט‪ ,‬און דו האסט ממש אויפגעלעבט די שמחה‪.‬‬
‫דעם מענטשן‪ ,‬וועקן אים אויף‪ ,‬און שענקען אים אספיראציע וואס פירט‬ ‫"ש'כוח אברהם מרדכי‪ ,‬האסט געראטעוועט דעם מצב‪ ,‬איך קען דיך‬
‫נישט גענוג באדאנקען‪ ".‬מ'טוישט זיך אויס ברכות און מ'לייגט אראפ דעם‬
‫אים אין גוטער ריכטונג‪.‬‬
‫טעלעפאן‪.‬‬
‫איך הענג אויף דעם טרייבל און איך גיי דערנאך אין שטיבל און עס‬

‫ּפסח תשע״ז ‪35‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪41‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫אויפטרעטן וועט מען אויסלויפן פון חומר‬ ‫אומאינטערעסאנט און אויסלויפן פון סחורה‪.‬‬ ‫ערשטער געדאנק איז געווען אז זיי זאלן קומען‬
‫און דארפן איבערזאגן‪ ,‬טוט ער ווידעראמאל‬ ‫אבער עס אינטערעסירט אים נישט‪ ,‬ער זעט‬ ‫מיט א קאמערא צו מיין 'סידורו של שבת' שיעור‬
‫קלארשטעלן אז לדעתו ארבעט עס פונקט‬ ‫דערין אן עלעמענטארע פליכט פון זיכוי הרבים‬ ‫וואס איך געב יעדן דאנערשטאג נאכט ליל שישי‬
‫קאפויער‪ .‬טאמער לייגט מען אראפ די דרשה‬ ‫וואס דארף קומען אן קיין חשבונות‪ ,‬נאר מיט‬ ‫פאר מיינע בחורים אין ישיבה און דאס אזוי‬
‫ערשטקלאסיג ווערט גאר דער חומר אין א‬ ‫איין ציל‪ ,‬צו געבן פאר'ן ציבור אלעס וואס א‬
‫געוויסן זין דער טפל צו דעם אופן פון רעדן און‬ ‫אפכאפן פאר'ן ציבור‪".‬‬
‫מענטשן ווילן הערן דעם זעלבן געדאנק פשוט‬ ‫מענטש קען נאר שענקען‪.‬‬ ‫דער פראבלעם איז אבער געווען אז דאס‬
‫צוליב די אייגנארטיגע "דעליווערי"‪ ,‬דעם וועג‬ ‫וואס דער מגיד שיעור שמייסט אריין אין‬
‫וויאזוי דאס ווערטל אדער געדאנק ווערט‬ ‫"דאס איז א‬ ‫די בחורים‪ ,‬איז נישטא אלעמאל פראקטיש‬
‫חיזוק פאר‬ ‫געאייגנט פאר בעלי בתים‪" .‬צו בחורים רעדט‬
‫אראפגעזאגט‪.‬‬ ‫בדחנים און‬ ‫מען אנדערש און מ'בארירט אנדערע טעמעס‬
‫ווער רעדט נאך ביי חתן דינן וואס ווער עס‬ ‫דרשנים‪:‬‬ ‫וואס איז נוגע זייער וועלטל‪ .‬מ'קען נישט רעדן‬
‫האט אים שוין אמאל געזען אויפטרעטן ווייסט‬ ‫האט נישט‬ ‫צו בחורים די זעלבע וואו מ'רעדט צום המון‬
‫אז עס אינו דומה דער שמיעה צו דער ראי'‪,‬‬ ‫קיין מורא‬
‫און אן עיקר טייל זענען די "מאשענס" און די‬ ‫איבערצוזאגן‬ ‫עם‪".‬‬
‫נאכאמאל‬ ‫אבער אז מ'זוכט טרעפט מען‪ .‬אין דעם‬
‫תנועות וואס קומען אין באגלייטונג‪.‬‬ ‫אנגעשטרענגטן סדר היום האט מען געטראפן‬
‫ער גיט א ראי' ברורה צו זיין דערקלערונג‪,‬‬ ‫און‬ ‫א ליידיגע שעה‪ .‬ווען? פונקט אינמיטן טאג‪.‬‬
‫ווי ער האט זיך דערלערנט דעם יסוד אויף‬ ‫נאכאמאל‪,‬‬ ‫"אין די פרי נאכמיטאג שעה'ן בין איך געווענליך‬
‫דער אייגענער בארד‪ .‬דאס איז געווען נאכ'ן‬ ‫אז ס'איז‬ ‫פריי‪ ,‬אבער דעמאלט איז נישט קיין צייט וואס‬
‫פארפאסן זיין באקאנטן סימן אין שלחן ערוך‬ ‫גוט איז עס‬ ‫מענטשן זענען אומשטאנד צו קומען הערן א‬
‫הלכות קאווע בביהמ"ד‪ ,‬וואס רעכנט אויס‬ ‫שיעור‪ ,‬דער עולם איז ביי דער ארבעט‪ ,‬איז‬
‫אלע וויכטיגע הלכות וויאזוי א חסידישער איד‬ ‫גוט‪".‬‬ ‫געבליבן אז איך וועל רעדן צו מיר אליין‪ ...‬דאס‬
‫מאכט א קאווע אז ס'זאל רינען און זיך גיסן פון‬ ‫וועט רעקארדירט ווערן און דער עולם וועט‬
‫אלע זייטן אז א רויך זאל גיין‪" .‬בגשתו אל פינת‬ ‫"דעליווערי"‬ ‫עס קענען דערנאך איבערהערן און בע"ה הנאה‬
‫הקאווע יקפיד לדחוף ב' או ג' אנשים" ליינט זיך‬ ‫איז אן עיקר‬
‫דער ערשטער סעיף‪ ,‬וואס פאלגט נאך מיט א‬ ‫האבן‪"...‬‬
‫הגה "יש מקפידים לגרום שגם ישפך מכוסם‬ ‫בארירנדיג די טעמע צי פון אזויפיל‬ ‫לערנען א שיעור פאר די פיר ווענט האט‬
‫שבידיהם על בגדיהם והמסתעף"‪ ,‬וואס וויפיל‬ ‫נישט קיין פשט און ס'גייט נישט‪ ,‬ווי די‬
‫מאל מענטשן האבן דאס געהערט וויל מען עס‬ ‫באקאנטע "מיוט" מעשה דערציילט (זע זייטיג‬
‫קעסטל)‪ ,‬האט זיך שוין געמאכט אז עטליכע‬
‫איבערהערן איינמאל און נאכאמאל‪.‬‬ ‫אידן קומען ארויף צום מגיד אין שטוב אין‬
‫"טאמער איז עס גוט אראפגעלייגט זענען‬ ‫דיינינג רום‪ ,‬און האלטן מיט דעם וועכנטליכן‬
‫מענטשן מוחל דעם חטא פון איבערזאגן‪ .‬איך‬ ‫שיעור וואס ווערט דערנאך אויסגעהערט דורך‬
‫הער כסדר פון מענטשן אז 'כ'האב עס שוין‬ ‫שווערע טויזנטער אידן‪" .‬די דרשה נעמט צווישן‬
‫געהערט‪ ,‬אבער כ'האב הנאה געהאט דאס‬
‫איבערצוהערן; עס האט געהאט א פרישקייט ווי‬ ‫א האלבע שעה און א שעה‪".‬‬
‫די רעדע איז נישט פון סתם נאך א בעל‬
‫קיינמאל פריער‪"'.‬‬ ‫דרשן און נאך א דרשה וואס מ'הערט און‬
‫סטאטיסטיקס צייגן טאקע אז פינף און‬ ‫געגאנגען ווייטער‪ ,‬נאר דער עולם גייט ניסלעך‪.‬‬
‫אכציג פראצענט וואס מאכט א גוטן רעדער‬ ‫מ'ווערט ווי צוגעבינדן‪ ,‬מ'דיסקוטירט דאס‪,‬‬
‫אדער ווערטל‪-‬זאגער איז באזירט אויף דעם‬ ‫מ'שמועסט דערוועגן און מ'דערציילט איבער א‬
‫אופן ווי א דרשה ווערט אראפגעלייגט און בלויז‬ ‫גוטע מעשה‪ ,‬א שיינע נקודה פאר ווער ס'איז‬
‫פופצן פראצענט ווענדט זיך אין דעם תוכן‪ ,‬ווייל‬
‫אז די דעליווערי שלאפט איז זערא ווערד גוטע‬ ‫נאר נייגעריג צו הערן‪.‬‬
‫חומר‪ ,‬ווידער גוט אראפלייגן א זאך איז אן עצם‬ ‫ר' אברהם מרדכי האט נישט קיין שום‬
‫אנדערע אינטערעסן אין די שיעורים אויסער‬
‫פראדוקט פאר זיך‪.‬‬ ‫זיכוי הרבים‪ .‬אין דער צייט וואס ער ווערט‬
‫רעדנדיג איבער הל' קאווע דערציילט ער די‬ ‫גערופן אויפצוטרעטן ביי ריזיגע כניסים צומאל‬
‫געשיכטע פון דעם וויץ און וויאזוי עס איז בכלל‬ ‫פאר גרויס געלט‪ ,‬פארדינט ער נישט קיין פרוטה‬
‫פון די שיעורים‪ .‬ניטאמאל ווייסט ער צו וועמען‬
‫צושטאנד געקומען‪:‬‬ ‫ער רעדט אויסער די פאר אידן וואס זיצן ביי‬
‫"ביי אונז אין גערער שטיבל דאוונט א‬
‫חשוב'ער יונגערמאן‪ ,‬ער איז אגב שטארק‬ ‫אים אין דיינינג רום‪.‬‬
‫נישט געזונט זאל ער האבן א רפואה שלימה‬ ‫געוויסע מגידים און גוטע פריינט בעטן זיך‬
‫בקרוב‪ ,‬וואס מחמת רוב פרוסטרירונג וויאזוי‬ ‫צו אים‪ ,‬טו עס נישט‪ ,‬וועסט גארנישט האבן‬
‫די ווערטשאפט פון די קאווע ביי אונז אין‬ ‫דערפון סיידן אז דו וועסט ווערן אויסגעברענט‪,‬‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪42‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪36‬‬

‫חתם סופר'ס כמין חומר‪ ,‬ער מוז זיין פארבינדן‬ ‫באקאנטער ספרדישער מגיד און קירוב משפיע‬ ‫שטיבל גייט צו‪ ,‬האט ער אפגעמאכט אז ער‬
‫און "רילעיטן" צו זיינע צוהערער‪" .‬היינט דארף‬ ‫הרב מיכאל לאסרי פון ארץ ישראל‪" .‬ער איז מיין‬ ‫גייט זיין סארקאסטיש און האט געשריבן‬
‫עס זיין מעשיות מיט ווערטלעך‪ ,‬לא המדרש‬ ‫ראל‪-‬מאדעל אין סטיל פון אריינמישן ווערטעלעך‬ ‫דריי פיר סעיפימ'לעך אין הל' קאווע‪ .‬איך האב‬
‫אין א דרשה‪ ,‬אבער עס זאל פארבלייבן א חפצה‬ ‫באלד געכאפט אז דא איז דא א מקום להתגדר‬
‫העיקר אלא המעשה‪".‬‬ ‫און כ'האב צוגעלייגט דערצו א נופך גדול‬
‫רבי אברהם מרדכי איז וואס ער איז; אין‬ ‫פון א דרשה‪".‬‬ ‫משלי‪ .‬כ'האב געארבעט אויף דעם וויץ שעות‬
‫זיין מערסט ערנסטע דרשה וועט ער פארבלייבן‬ ‫דאס איז בעצם זיין קונץ‪ .‬דער דינער פאדעם‬ ‫אריכות און ביי דעם קומענדיגן שמחה האב‬
‫מיט'ן "מלאך פלעק"‪ .‬ער קען זיך נישט העלפן‪,‬‬ ‫אויף וועלכער ער שפאנט‪ .‬זאגן ווערטלעך אבער‬ ‫איך פארגעלערנט מיין נייע פארפאסטע סימן‬
‫ער איז א פרייליך‪-‬זאגער‪ ,‬א ווערטל‪-‬מאכער‪,‬‬ ‫די דרשה זאל נישט ווערן קיין בדחנות‪ ,‬נישט‬ ‫אין שלחן ערוך און דער עולם איז געליגן אויף‬
‫דאס איז טייל פון זיין נשמה‪ .‬זיין שטארקייט‬ ‫צו פארקריכן נאר אלץ צוריקקומען‪ .‬האלטן די‬ ‫דער ערד און דערביי תופס געווען דעם וויכטיגן‬
‫איז אז ער וועט נישט פארבלאנדזשעט ווערן אין‬ ‫ערנסטקייט און זיך האלטן צום מעסעדזש‪,‬‬ ‫מעסעדזש אין הל' בין אדם לחבירו‪ ,‬וויאזוי‬
‫די ווערטלעך נאר צוריקצוקומען צו דער נקודה‬ ‫מ'זעט אליין אויס ווען מ'טראכט נישט פון א‬
‫און דער מוסר השכל וואס ער האט געוואלט‬ ‫טראץ די ווערטלעך‪.‬‬
‫ארויסברענגען‪ .‬און אזוי אומבאמערקט וועט‬ ‫דעם פארגאנגענעם פורים‪ ,‬אויפטרעטנדיג‬ ‫צווייטן‪".‬‬
‫דאס אריינדרינגען טיף‪ ,‬טיף אין די הערצער פון‬ ‫ביי איינע פון די גרויסע חצירות קדושות‬ ‫וואס האט אבער פאסירט דערנאך‪ ,‬אז נאכ'ן‬
‫בישראל‪ ,‬האט דער מנהיג העדה‪ ,‬אחד מגדולי‬ ‫צווייטן מאל פארלערנען הלכות קאווע האט‬
‫די צוהערער‪.‬‬ ‫צדיקי דורינו רעאגירט נאך זיין אויפטריט פאר‬ ‫עס איינער רעקארדירט און ס'האט אנגעהויבן‬
‫די מקורבים‪ ,‬אז "מ'דארף נעמען דעם סקריפט‬ ‫געהערט ווערן אומעטום‪" .‬כ'בין געווען זיכער אז‬
‫{‪}5‬‬ ‫פון רבי אברהם מרדכי'ן‪ ,‬און מ'וואלט געדארפט‬ ‫ס'איז דערנאך‪ ,‬דא האב איך געארבעט שעות‬
‫דאס לערנען מיט די בחורים אפילו אין עשרת‬ ‫דערויף און יעצט גארנישט‪ ,‬איך בין געווען זייער‬
‫אאלמאךלאמיךט‬ ‫צעבראכן אז מיין ארבעט איז געגאנגען לטמיון‪".‬‬
‫ימי תשובה‪".‬‬ ‫אבער א נעכטיגן טאג‪ ,‬ביי דער נעקסטער‬
‫דעם חתונה‪-‬בדחנות היטל נוצט ער נאר‬ ‫דער סקיט איז געווען צום קייכן פאר‬ ‫שמחה האט ער זיך איבערצייגט זיין גרייז‪" .‬א‬
‫פארט‪-‬טיים‪ .‬אין ביזנעס דירעקטארי שטייט‬ ‫געלעכטער‪ ,‬אבער דער מעסעדזש איז געווען ווי‬ ‫טאג דערויף קום איך אן צו א שמחה און דער‬
‫נישט אויסגערעכנט זיין נאמען אויף דער‬ ‫ער האט געמאכט ליצי ליצנות פון די נסיונות‬ ‫עולם נעמט זיך בעטן‪' ,‬דו מוזט זאגן די הל'‬
‫בדחנות ליסטע‪ ,‬און ער פארמאגט נישט קיין‬ ‫הטעכנאלאגיע און היינטיגער בעל‪-‬בית'שקייט‪,‬‬ ‫קאווע‪ '.‬פרעג איך די חברה צי זיי האבן עס שוין‬
‫בדחנות ביזנעס קארטל‪ .‬א בדחן ואינו בדחן‪.‬‬ ‫א גאר שטארקער תוכן וואס האט הילכיג‬ ‫געהערט? זאגן זיי אוודאי‪ ,‬אבער זיי ווילן עס‬
‫בכלל האט ער זיך זיך געמוזט מאכן פארשריפטן‬
‫אז די בדחנות זאלן נישט פארשאטענען זיינע‬ ‫אפגעקלונגען‪.‬‬ ‫הערן נאכאמאל‪...‬‬
‫אויף דער פראגע צי ער קען זאגן עפעס ראט‬ ‫"כ'האב מיך דערלערנט אז ווען א זאך איז‬
‫פאר אנדערע מגידים וויאזוי מ'ווערט פון "נאך‬ ‫גוט‪ ,‬וועפט עס נישט אויס‪ ,‬פארקערט גאר עס‬
‫א מגיד" צו "א גוטער מגיד"‪ ,‬איז זיין מיינונג‬ ‫ווערט דער טרעידמארק פונעם בדחן און דעם‬
‫אז עס איז נישט אזוי שווער‪ ,‬אבער דער מגיד‬ ‫מגיד‪ ,‬זיין 'זאך' וואס דער עולם וועט אלעמאל‬
‫טאר נישט בלייבן שטעקן אין זיין וועלטל פון‬
‫פארענטפערן שווערע מדרשים און צאמשטעלן‬ ‫פארלאנגען‪.‬‬
‫"דאס איז א חיזוק פאר בדחנים און דרשנים‪:‬‬
‫האט נישט קיין מורא איבערצוזאגן נאכאמאל‬

‫און נאכאמאל‪ ,‬אז ס'איז גוט איז עס גוט‪".‬‬
‫בכלל‪ ,‬זאגט ער‪ ,‬אויב געדענקט מען די‬
‫מטרה ווייסט מען‪ ,‬אז די תורה איז גענוג רייך אז‬
‫מ'לויפט נישט אויס פון סחורה‪" .‬אויב באגעגנט‬
‫מען יא א פראבלעם איז דאך די עצה זיך צו זעצן‬

‫לערנען‪ ,‬איז דאך זיכער גוט‪"...‬‬
‫ער דערמאנט פארשידענע מגידים מיט‬
‫וועמען ער איז נאנט און פון וועמען ער נאשט‬
‫אדער איז אינספירירט פון זיי‪" .‬איך בין זייער‬
‫נאנט מיט רבי יוסף חיים גרינוואלד‪ ,‬איך האלט‬
‫אז ער איז אסאך העכער ווי זיינע דרשות‪ ,‬א איד‬
‫א שטיק עובד ה'‪ ,‬ער באהאלט זיך אין מגידות‪.‬‬
‫רבי יאנקעלע גאלינסקי איז איינער פון מיינע‬
‫'רבי'ס'‪ ,‬איך בין אויפגעוואקסן מיט זיין גייסט‬

‫אלע יארן‪".‬‬
‫איין מגיד וואס ער שפירט אז ער גייט‬
‫אממערסטנס אין זיינע פיסטריט‪ ,‬איז דער‬

‫ּפסח תשע״ז ‪37‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪43‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫איך ווידמע מיין בדחנות אויסדריקליך נאר פאר‬ ‫זיך סומך געווען אויף מיר בלינדערהייט‪ .‬אדאנק‬ ‫אנדערע אויפגאבעס‪" .‬איך האב זייער הנאה‬
‫שמחת חתן וכלה אדער חולי ישראל‪".‬‬ ‫מקימי האב איך שוין זוכה געווען צו משמח זיין‬ ‫צו טון חתונה בדחנות אבער איך נעם נישט‬
‫אומצאליגע חולים און צעבראכענע אידן ל"ע‪".‬‬ ‫אן קיין חתונות נאר סוף וואך‪ ,‬מיטוואך און‬
‫ווען עס קומט צו שמחת חתן וכלה וועט ער‬ ‫אנהויב האט ער נאכנישט געהאט פארמירט‬ ‫דאנערשטאג‪ ,‬ווייל דאנערשטאג און פרייטאג‬
‫גיין דעם עקסטערן מייל‪ ,‬סיידן "א שבע ברכות‬ ‫זיין אייגענעם גאנג און סטיל‪ ,‬ער האט זיך נישט‬ ‫זאג איך נישט קיין שיעור אין ישיבה‪ ,‬עס איז‬
‫אין א רעסטוראנט וועל איך נישט אננעמען‪,‬‬ ‫געטרויעט‪ ,‬און ער האט געטון דאס וואס פיל‬ ‫געווידמעט פאר חזרה‪ .‬אויך נעם איך אן נאר‬
‫ווייל אין אזעלכע פעלער באגעגנט מען טיילמאל‬ ‫אנדערע מתחילים טוען‪ ,‬ער האט פרובירט‬ ‫אזעלכע חתונות וואס איך דארף נישט פארן‪,‬‬
‫נישט גענוג אן ערנסטע קליענטעל אז עס זאל‬ ‫נאכמאכן דעם און יענעם‪ .‬נאכמאכן האט קיין‬
‫זיך לוינען אויפצוטרעטן‪ .‬ס'קען זיך פראקטיש‬ ‫טעם נישט‪ ,‬און ס'האט טאקע נישט געטויגט‪.‬‬ ‫נאר בארא פארק והגלילות‪ ,‬נישט צו ווייט‪.‬‬
‫אויסשטעלן נישט גוט‪ ,‬ס'הערשט א געוויסע‬ ‫אבער משמח זיין חתן און כלה ביי שבע‬
‫סארט קלות – כ'מיין נישט חלילה א טריפה'נע‬ ‫ער האט נישט געזען קיין גרויסער הצלחה‪.‬‬ ‫ברכות'ן וכדו'‪ ,‬צו דעם איז ער אלעמאל גרייט‬
‫קלות און איך זוך מיך נישט אהערצושטעלן‬ ‫"די ערשטע צוויי דריי יאר וואס איך בין‬ ‫און יעדע נאכט טרעפט ער זיך אין אן אנדערן‬
‫א צדיק‪ ,‬נאר א קלות אין פראקטישקייט‪ ,‬אין‬ ‫געווען א בדחן האב איך נישט מצליח געווען‪ .‬איך‬ ‫זאל מיט פרישע ווערטלעך און בליציגע וויצן‪.‬‬
‫הקשבה‪ .‬ביי א שבע ברכות אין א רעסטוראנט‬ ‫האב מיך דעמאלט פאר א תקופה איינגערעדט‬ ‫צו פארשטיין זיין סטיל אין זאגן א וויץ‬
‫קומט מען געווענליך נישט 'הערן'‪ ,‬נאר פאר א‬ ‫אז איך בין 'יאנקל מיללער'‪ ,‬און ס'האט נישט‬ ‫דארף מען באמת דאס אליין מיטהאלטן‪ ,‬ווייל‬
‫געטויגט‪ .‬שפעטער האב איך באשלאסן אז איך‬ ‫עס איז נישט נאר דאס זאגן דעם וויץ‪ ,‬נאר עס‬
‫גוטן מעניו‪".‬‬ ‫בין 'יונתן שווארץ'‪ ,‬און ס'האט מיר ווייטער נישט‬ ‫איך אויך דער חלק האקטיאר שבו וואס העלפט‬
‫אז מ'רופט אן רבי אברהם מרדכי'ן אויפ'ן‬ ‫געפירט אין ערגעץ‪ .‬ביז כ'האב באשלאסן אז איך‬ ‫צו‪ ,‬ווי דער גאנצער יקום און געשטעל פון דעם‬
‫טעלעפאן‪ ,‬הערט מען א פריינטליכן מעסעדזש‬ ‫האב נישט קיין ברירה‪ ,‬איך וועל מוזן אנהויבן‬
‫אז טאמער רופט איר בנוגע די ווינטערדיגע‬ ‫ווערן 'אברהם מרדכי מלאך' אליין‪ .‬דעמאלט‬ ‫מענטשן שפילט צו צום וויץ‪.‬‬
‫מוצאי שבתים ווילן מיר צואוויסן טון אז מיר‬ ‫האב איך שוין איינמאל אנגעהויבן מצליח זיין‪".‬‬ ‫"דערציילט אונז איבער אייער ערשטער‬
‫זענען פארנומען‪ .‬ער זוכט ווי ווייניגער צו‬ ‫דעם משמח'ס צייט איז באגרעניצט‪ ,‬אבער‬ ‫אריינטריט אין עולם המגידות והבדחנות?" בעט‬
‫ארויסגיין פון שטוב אום מוצאי שבת סיידן אין‬ ‫דאך זוכט ער נישט אפצוזאגן קיין שמחות‪ ,‬עס‬
‫גייט כמעט נישט דורך קיין טאג וואס ער ווערט‬ ‫מיר אים מיטצוטיילן‪.‬‬
‫אויסערארדנטליכע פעלער‪.‬‬ ‫נישט געלאדנט צו אלערליי פארזאמלונגען‪ .‬ער‬ ‫"מיין ערשטע חתונה וואס כ'האב געגראמט‬
‫רבי אברהם מרדכי זאגט אונז אויס דעם סוד‬ ‫דערציילט ווי ער איז שוין פארבעטן געווארן צו‬ ‫איז געווען פינקטליך א האלבע יאר נאך מיין‬
‫פארוואס ער איז שוין איינמאל פארנומען מוצאי‬ ‫יעדן סארט מאורע‪ ,‬פון "בוירטדעי פארטיס"‬ ‫חתונה‪ ,‬פאר א חבר פון א שווערן שטוב‪ .‬אויב‬
‫שבת‪ :‬פאר זיינע קינדער אין שטוב! ער לערנט‬ ‫ביז "אניווערסעריס" אבער "איך גיי נישט נאר‬ ‫מאך איך נישט קיין טעות האב איך געקריגן‬
‫מיט זיי אבות ובנים און דערנאך "פראוועט מען‬ ‫טאמער איך זע דעם תכלית‪ ,‬איך זע א מטרה‬
‫א גרויסע מלוה מלכה יעדע איינציגע וואך און‬ ‫דערין‪ .‬איך זע נישט קיין שום היתר צו זאגן סתם‬ ‫גאנצע צוויי הונדערט דאלאר‪".‬‬
‫'דזשאוקס' ביי א חנוכה פארטי צום ביישפיל‪,‬‬ ‫ווי אסאך אנדערע האט ער בראשית דרכו זיך‬
‫מ'פארברענגט פאר א שיינע וויילע‪".‬‬ ‫אויסגעשארפט אין "מקימי" בשעת'ן אריינכאפן‬
‫אלס "מגיד מישרים" איז מוצאי שבת‬ ‫א מצוה ארומגייענדיג משמח זיין חולי ישראל‪.‬‬
‫די הייסטע צייט פון דער וואך און עס וואלט‬ ‫"איך מוז דערמאנען שלומי רייכבערג‪ ,‬ער האט‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪44‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪38‬‬

‫ערהאלט דעם "מאמענט" וועכנטליך‬

‫בייביאליייגעראוןשוושנעעלל‬

‫דעליווערי‬-‫מיט די היים‬ $4.98‫צאלט נאר‬
‫סערוויס צאלט איר ביליגער‬
‫ און איר באקומט‬,‫ּפער נומער‬ ‫ יעדע וואך‬,‫ַא נומער‬
‫דעם ״מ ָאמענט״ דעליווערט‬

‫צו אייער טיר יעדע וואך‬

CALL: 718.928.3347 EXT. 2

[email protected]

543 BEDFORD AVE. #207 BROOKLYN NY 11211

FAX. 718.928.3348

OPTION A $249 for 1 YEAR OPTION B RISK FREE TRIAL

50 issues - only $4.98 per issue I would like to subscribe to Moment Magazine &
receive 2 WEEKS FREE.
I would like to subscribe to Moment Magazine.
Cancel anytime during the first 2 weeks and you won't be charged.
FREE BONUS: On this plan you will get additional 3 free issues After 2 weeks you'll be charged $249 for 1 year (50 issues).
at the end your first year's subscription.

Name _____________________________________________________________________ Tel ___________________________
Email__________________________________ Address____________________________________________________________
City____________________________ State________________ Zip_______________ Check/Check#_____________________
Credit Card #__________________________________ Exp. ____/____ CVC# _________ Signature_____________________

Some restriction apply. Prices may vary based on receipts location.

‫אז מ'דארף לויפן אין ישיבה אריין איז די‬ ‫מיט אייניגע וואכן צוריק האט דער רבי דערמאנט‬ ‫אים נישט געלוינט אויפצוגעבן דערויף‪ ,‬אבער‬
‫וועלט געשטארבן‪ .‬פאר לאנגע שעות אינעם‬ ‫דעם מאמר חז"ל 'כל מה שברא‪ ,‬לכבודו ברא'‪,‬‬ ‫די שטוב קומט פאר אלעם‪ .‬צווישן די שורות‬
‫טאג עקזיסטירט נישט ביי אים גארנישט‬ ‫און האט מיר געזאגט‪' :‬אייערע טאלאנטן האט‬ ‫דערקענט זיך אן אז נאך א טעם איז דא דערביי‪.‬‬
‫אנדערש ווי די גמרא מיט דעם קובץ מפרשים‪.‬‬ ‫דער אויבערשטער אויך באשאפן לכבודו‪ ,‬דער‬ ‫ווי נישט ווי‪ ,‬א דרשה‪ ,‬אן אויפטריט איז אן עול‪,‬‬
‫פאר א מינוט פארקירעווען מיר דעם שמועס צו‬ ‫אויבערשטער גיט נישט קיין טאלאנטן סתם‬ ‫אן ארבעט‪ ,‬אז עס קומט מוצאי שבת פארגלוסט‬
‫אט דעם מער פנימיות'דיגן זייט פון דעם חשוב'ן‬ ‫זיך אים נאכנישט אנצוטון די ארבעטס‪-‬קליידער‪,‬‬
‫מרביץ תורה‪ ,‬איבער זיין ראלע אין עולם הישיבה‬ ‫אזוי‪"'.‬‬ ‫ער וויל פארבלייבן מיט די געהויבענע שבת'דיגע‬
‫און זיין דורכדרינגליכן בליק אויף דער וועלט פון‬ ‫מנוחה'דיגע אטמאספערע פאר ווי לאנג מעגליך‬
‫{‪}6‬‬ ‫און ער איז גרייט דערפאר אלעס אוועקצוגעבן‪.‬‬
‫ישיבות‪ ,‬מגידי שיעור און בחורי חמד‪.‬‬ ‫אין זיין בדחנות קאריערע האט ער שוין‬
‫"וואס זענען די הויפט טשאלענדזשעס פון‬ ‫א מלאך‬ ‫געהאט די זכי' צו משמח זיין כמעט אלע גדולי‬
‫אין גן עדן‬ ‫ישראל‪" .‬פון אלע באקום איך די זעלבע סארט‬
‫א מגיד שיעור בזמנינו אלה?" פרעגן מיר‪.‬‬ ‫קאמפלימענטן אז 'ס'איז א טיפע בדחנות און א‬
‫פון זיין באלד צוויי צענדליגער יארן‬ ‫די תורה איז‬
‫ערפארונג אין עולם חינוך גיט ער א לענגערע‬ ‫גענוג רייך‬ ‫תוכנ'דיגע בדחנות‪'.‬‬
‫ערקלערונג‪ ,‬אז עס איז נאכנישט געווען זינט‬ ‫אז מ'לויפט‬ ‫ממש לעצטנס איז ער געווען ביי א שבע‬
‫בריאת העולם א דור וואס דער "יצרו של אדם‬ ‫נישט אויס פון‬ ‫ברכות אין בארא פארק וואס הארט פאר מ'האט‬
‫מתחדש עליו בכל יום" זאל זיין אזוי אגרעסיוו‬ ‫סחורה‪".‬אויב‬ ‫אים אויסגערופן האט זיך אויפגעשטעלט איינער‬
‫און שטארק‪" .‬יעדע דריי שעה ווערט א נייער‬ ‫באגעגנט‬ ‫פון די גדולי אדמור"י זמנינו‪ ,‬א רבי א מתמיד און‬
‫טאג אין דער נושא פון 'בכל יום'‪ .‬בחורים האבן‬ ‫מען יא א‬ ‫תלמיד חכם ועובד ה' מיט אן אנגעשטרענגטן‬
‫אלעמאל געהאט א טענה אז דער מחנך איז‬ ‫פראבלעם‬ ‫סדר היום‪ ,‬און זיך אנגעטון דעם פעלץ גרייט‬
‫'אלד‪-‬פעשאנד'‪ ,‬אלטמאדיש‪ ,‬פון אלטן דור‪,‬‬ ‫איז דאך די‬ ‫אהיימצוגיין‪ .‬אבער הארט פאר'ן ארויסגיין פון‬
‫ער פארשטייט נישט צו די היינטיגע יונגווארג;‬ ‫עצה זיך צו‬ ‫זאל‪ ,‬הערנדיג אז "הרב ר' אברהם מרדכי מלאך‬
‫היינט וועט מען זאגן אז דער מגיד שיעור איז פון‬ ‫זעצן לערנען‪,‬‬ ‫גייט זאגן אפאר ווערטער"‪ ,‬האט זיך דער רבי‬
‫אלטן חדר‪ ,‬ווייל ער איז פון דריי וואכן צוריק‪...‬‬ ‫איז דאך‬ ‫אויסגעטון דעם פעלץ און זיך צוריקגעזעצט‬
‫"דער יצר הרע האט נאך קיינמאל נישט‬ ‫זיכער גוט‪"...‬‬ ‫אויף זיין ארט לפני כל הקהל עם ועדה‪ ,‬צו הערן‬
‫אזוי געשמייכלט‪ ",‬זאגט ער מיט ווייטאג‪,‬‬ ‫וואס דער בדחן ותלמיד חכם האט צו דערציילן‪.‬‬
‫"דאס איז היינט דער יצר הרע‪ ,‬א שמייכלדיג‬ ‫"אזעלכע עפיזאדן געבן א געוואלד מיט חיזוק‪".‬‬
‫פנים! ער זעט אויס אזוי זיס און שמייכלדיג אז‬ ‫‪"W‬איך האב די זכי' צו משמח זיין כסדר דעם‬
‫מ'קען פאר'כישופ'ט ווערן‪ .‬די איינציגע עצה איז‬ ‫צדיק הדור‪ ",‬זאגט דער משמח אלוקים ואנשים‬
‫צוריקצושמייכלען‪ ,‬א לעכטיגע זיסע הייליגע‬ ‫מיט א פלאם פייער‪" ,‬דאס איז ר' אברהם דוד‬
‫שמייכל‪ ,‬א תורה'דיגער זה‪-‬לעומת‪-‬זה שמייכל‪.‬‬ ‫ווייס פון מאנסי‪ ,‬א איד א צדיק נשגב וועלכער‬
‫"איך האב אמאל געהערט פון הגה"צ רבי‬ ‫איז פאראליזירט אויפ'ן גאנצן קערפער פון דער‬
‫שאול אלתר שליט"א‪ ,‬ער האט דערמאנט די‬ ‫‪ ALS‬מחלה רח"ל‪ ,‬און ער זיצט און לערנט‬
‫גמרא 'אם ראיתי תלמיד שתלמודו קשה עליו‬ ‫בהתמדה עצומה און דינט דעם אויבערשטן‬
‫כברזל‪ ,‬סימן שרבו אינו מסביר לו פנים‪ '.‬האט‬
‫ער געפרעגט‪ ,‬פעלט דען סיבות פארוואס דער‬ ‫בשמחה ובטוב לבב‪.‬‬
‫תלמיד קען נישט קיין לערנען? פעלט דען‬ ‫"ר' אברהם דוד גלייכט נישט צו פארברענגען‬
‫פראבלעמען? די גמרא האט געקענט אנגעבן‬ ‫די צייט‪ ,‬זיין טאג איז אנגעפילט בתורה ועבודה‪,‬‬
‫אנדערע תירוצים און אויסריידן פארוואס דער‬ ‫און פון די איינציגסטע משמחים וועמען ער‬
‫גלייכט צו הערן איז אני הקטן‪ .‬ער שרייבט כסדר‬
‫בחור טויג נישט‪.‬‬ ‫מיין נאמען מיט די אויגן אויפ'ן קאמפיוטער און‬
‫"קומט אבער די גמרא צו לערנען‪ ,‬אז בדרך‬ ‫איך האב אים שוין פיל מהנה געווען‪ .‬פון אלע‬
‫כלל‪ ,‬אויב ס'איז דא א 'רבו' וואס איז 'מסביר‬ ‫צדיקים וואס כ'האב שוין מהנה און משמח‬
‫לו פנים'‪ ,‬פאלן אלע פראבלעמען אוועק‪ ,‬און‬ ‫געווען איז דאס פאר מיר די גרעסטע כבוד און‬
‫טאמער איז 'תלמודו קשה עליו'‪ ,‬מוז געמאלט‬
‫זיין אז דער רבי האט אים נישט געשאנקען דער‬ ‫זכי' גדולה‪".‬‬
‫ריכטיגער הסברת פנים וואס דער תלמיד האט‬ ‫גאר אסאך חיזוק און הדרכה האט ער שוין‬
‫גענאסן פון כ"ק אדמו"ר מסקווירא שליט"א‪,‬‬
‫זיך גענויטיגט‪.‬‬ ‫וועלכער טוט אים מחזק זיין בכל עת מצוא‪ ,‬נאך‬
‫"מיר מגידי שיעור האבן אן אחריות‪,‬‬ ‫פון די יארן וואס ער האט געדינט אלס מגיד‬
‫א מיסיע‪ ,‬א חוב קדוש און א ציל‪ ,‬צו געבן‬ ‫שיעור אין סקווירא כיתה מכינה לישיבה קטנה‬
‫ליבשאפט און ווארעמקייט‪ ,‬צו מסביר פנים זיין‪,‬‬ ‫ביז צום היינטיגן טאג‪" .‬עס קומט מיר אסאך‬
‫געבן דעם שמייכל און דעם גוט ווארט פאר'ן‬ ‫אויס אויפצוטרעטן אין שיכון סקווירא‪ .‬ממש‬
‫בחור‪ .‬איך זאג אלעמאל נאך וואס שטייט פון‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪46‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪40‬‬

‫א געהויבעאינןעארירילכ”ץגעיבשערואמלר‬

‫זעמליטטענרעייגעכלעענגפהלייייטנצעורפאבבררוענחגנעיןודתע ורהבויגבשענמעיוטעתג‬

‫אין דעם הערליכען “כנען ספא האטעל” אין צפת סמוך ונראה צום ציון הק’ פון התנא האלוקי רשב”י‬

‫אינאיינוועגס מחזק זיין דעם וויכטיגן ארגאניזאציע “רפואה וחיים”‬
‫וועלכע ברענגט אריין אורה ושמחה הונדערטע הונדערטע צובראכענע משפחות‬

‫פון דאנערשטאג ביז מוצאי שבת ל”ג בעומר‬

‫דער האטעל געפינט זיך אויף די ה'עכסטע בארג אין צפת‪,‬‬
‫ווי מען קען זעהן דעם ציון הק’ אין דעם גאנצען גליל מיט איר גאנצען פראכט‬

‫דאנערשטאג אווענט‪:‬‬
‫ורו’עלאטהברארלי'מהטעסחסמידאישעעטבהעיל”יומנגנים“נרננה”‬ ‫דעם‬ ‫לימלו שטיישי זשיץטיאניגנעפמירעטץדוהיר”ךו‬ ‫חסידישע‬
‫מיט‬ ‫ר’‬

‫קאפעלע‬ ‫אינאיינעם מיט די בארימטע חסידישע‬

‫פרייטאג ערב שב”ק‪:‬‬

‫הכנה שמועס פאר ל”ג בעומר דורך דעם געהויבענעם חסידישע משפיע‬

‫הגאון הצדיק המפורסם מלהיב לבות ישראל לאביהם שבשמים‬

‫רבי אלימלך בידערמאן שליט”א מלעלוב‬
‫מעמד מסירת פתקאות פאר הגה”צ שליט”א איבערצוגעבן אין מירון על ציון המצוינת‬
‫נסיעה קיין מירון לשפוך שיח ערב‬

‫שב”ק פרשת אמור‬

‫הערליכע בעלי תפילה במשך’ן שבת‬

‫סעודות שבת כיד המלך‬

‫דער גאנצער שבת פראגראם וועט ווערן אנגעפירט דורכ’ן וועלט בארימטען‬
‫חסידישער משמח אלוקים ואנשים‪ ,‬פה מפיק מרגליות‬

‫הרה”ח ר' ישראל שטערן שליט"א פון לאנדאן‬

‫פאנעל בעניני חינוך דורך דעם בארימטען מומחה אין פעלד פון חינוך‬

‫הרב פנחס ברייער שליט”א‬

‫ל נאך רייכע פלענער וועט פאר קומען לקראת שבת ך‬

‫זיך צו איינשרייבן‬ ‫קאווע צימער | באר צימער‬
‫‪3474505039 | 3476750003‬‬ ‫ספא און ‪ jacuzy‬וועלן זיין‬
‫אפן פאר אלע געסט‬
‫‪[email protected]‬‬

‫דיין כשרון אויפ'ן ריכטיגן פלאץ‪".‬‬ ‫חמד פון איבער דער גאנצער וועלט אין ‪30‬‬ ‫צדיקים אז 'ליצנות אחד דוחה מאה תוכחות' –‬
‫א בחור געפינט זיך אין געוויסע אומשטענדן‪,‬‬ ‫סעקונדעס‪ ,‬וואס וואלט איר געזאגט?" פרעגן‬ ‫מיט איין גוט ווערטל קען מען מער אויפטון מיט‬
‫שמועסט ער אויס קלארער דער נקודה‪ ,‬ער האט‬ ‫מער ווי הונדערט מוסר שמועסן‪ ,‬עס שטופט‬
‫זייער ווייניג געלעגנהייטן אין ישיבה‪ .‬א ישיבה‬ ‫מיר‪.‬‬
‫מוז האבן א סדר‪ ,‬מ'קען נישט דארט צולאזן אז‬ ‫אין זיין עמאציאנאלן ענטפער צו דער‬ ‫אוועק מער ווי הונדערט תוכחות‪.‬‬
‫יעדער בחור זאל זיך מאכן שבת פאר זיך‪ .‬דאס‬ ‫פראגע קומט ער צו ענדגילטיג צוריק צו דער‬ ‫"עס גייט נישט דורך קיין טאג וואס איך זאל‬
‫איז וויאזוי דער סיסטעם איז אויסגעשטעלט‪.‬‬ ‫עיקר נקודה וואס ער זעט פאר וויכטיג צו‬
‫ער דארף אבער וויסן אז זיין צייט וועט קומען‬ ‫באטאנען דורכאויס אונזער שמועס‪ .‬דאס וואס‬ ‫נישט זאגן א ווערטל אין דער כיתה‪.‬‬
‫און ער דארף בלויז אויסווארטן מיט געדולד און‬ ‫זיין פערזענליכע לעבנסגעשיכטע האט אים‬ ‫"אגב‪ ,‬איך זאג אלעמאל א ווערטל‪ ,‬אז ווען‬
‫דערווייל ניצן די טאלאנטן אין די ראמען פון‬ ‫געלערנט‪ ,‬און דאס וואס ער שפירט פאר א חוב‬ ‫איך הער א נייע וויץ אדער איך בין מחדש א‬
‫ישיבה‪ .‬קענסט אויפטון וועלטן‪ ,‬לערן מיט א‬ ‫קדוש צו חזר'ן כסדר פאר ווער נאר עס וויל אים‬ ‫פרישן ווערטל‪ ,‬וויאזוי ווייס איך אז ס'איז א‬
‫שוואכערן בחור‪ ,‬שמייכל צו דיינע חברים‪ ,‬זאג‬ ‫לייטישע וויץ? קודם זאג איך עס אין קלאס‪.‬‬
‫זיי גוטע ווערטער‪ ,‬דו ווייסט גארנישט וויפיל דו‬ ‫אויסהערן‪.‬‬ ‫טאמער די בחורים לאכן‪ ,‬ווייס איך אז נע‪ ,‬ס'איז‬
‫קענסט אריינכאפן און שטייגן אין ישיבה נוצנדיג‬ ‫"האב סבלנות‪ ,‬טייערער בחור! דו האסט‬ ‫גארנישט ווערד‪ ,‬טאמער קיינער לאכט נישט‪,‬‬
‫אסאך טאלאנט‪ ,‬דו האסט אסאך כוחות הנפש‪,‬‬ ‫אה דאס איז א גוט ווערטל וואס מ'קען נוצן‪...‬‬
‫דיינע כשרונות אויף א פאזיטיוון אופן‪".‬‬ ‫נישט אלעמאל זענען דיינע כשרונות בכלל‬ ‫"אויף דעם ווערטל האבן די בחורים גראדע‬
‫געאייגנט ארויסצוקומען‪ .‬א בחור באקומט נישט‬
‫אין ישיבה‬ ‫דעם 'וואקיום' און די מעגליכקייט ארויסצוגעבן‬ ‫נישט געלאכט‪"...‬‬
‫וועלט‬ ‫סיי וועלכן סארט טאלאנט‪ .‬ער קען נישט זיין‬
‫קיין בדחן און ווערטל‪-‬זאגער אין ישיבה און‬ ‫"בחור'ל‬
‫רבי אברהם מרדכי איז א גרינטליכער און‬ ‫עס ברענגט נישט קיין תועלת פאר קיינעם‪ .‬ער‬ ‫זיסער‪ ,‬האב‬
‫טיפזיניגער מענטש‪ ,‬און ער פארשטייט גוט די‬
‫פארשידנארטיגע דילעמעס וואס קומען מיט‬ ‫דארף זיצן און לערנען‪.‬‬ ‫געדולד"‬
‫דעם ווארט 'ישיבה'‪ ,‬בפרט בזמנינו אלה‪ ,‬הגם ער‬ ‫"ווארט מיט געדולד‪ ",‬הערט זיך א געשריי‬
‫זעט זיך נישט אלס דער בר הכי וואס זאל נעמען‬ ‫מנהמת לבו‪" ,‬בחור'ל טייערער‪ ,‬קיינער ווייסט‬ ‫ער דערמאנט לשבח די ישיבה וואו ער האט‬
‫אן ענדגילטיגע שטעלונג אויף טעמעס אויף‬ ‫נישט פון וואו זיין הצלחה גייט קומען‪ .‬מבשרי‬ ‫די זכי' צו מרביץ תורה זיין פאר אזויפיל יאר‪,‬‬
‫וועלכע עס האבן זיך שוין געפלאגט גדולי ישראל‬ ‫אחזה‪ .‬און פליז‪ ,‬פון אייגענער ערפארונג‪ ,‬פארנוץ‬ ‫ישיבת מאור התורה אין בארא פארק‪ ,‬בנשיאות‬
‫מימים ימימה‪ ,‬ווי צום ביישפיל דער פאקט אז‬ ‫נישט דיינע טאלאנטן אויף אן אומריכטיגן ארט‪.‬‬ ‫דעם לעגענדארן ראש ישיבה הגאון רבי יוסף‬
‫א ישיבה איז בעיקר אויסגעשטעלט פאר'ן כלל‬ ‫האסט א כח פון השפעה‪ ,‬ווארט פאר דעם‬ ‫מייער שליט"א‪ ,‬וועלכער איז א בארימטער‬
‫און עס זארגט אויפ'ן ציבור‪ ,‬טראץ וואס צומאל‬ ‫פאסיגן געלעגנהייט‪ ,‬נוץ עס נישט פריצייטיג‬ ‫בונה ומקים עולמות של תורה פאר אסאך יארן‬
‫דארף דער פרטיות'דיגער בחור פארציכטן פון‬ ‫און אומריכטיג אויף אומגעווינטשענע פלעצער‪.‬‬ ‫און איז ספעציעל באקאנט מיט דער מדה פון‬
‫אויב האסט א כח צו מאכן שמייכלען‪ ,‬נוץ עס‬ ‫תורה געפלאכטן מיט תורת חסד על לשונו‪.‬‬
‫נישט קעגן ערנסטע זאכן‪ .‬ווארט צו אביסל‪,‬‬ ‫"מ'רעדט פון חשוב'ע בחורים‪ ,‬א ישיבה מיט אן‬
‫עס וועט קומען א טאג וואס דו וועסט קענען‬ ‫אטמאספערע פון הונדערט יאר צוריק‪ ,‬ווי די‬
‫אויסגעבן דיינע כוחות הנפש‪ ,‬וועסט קענען נוצן‬ ‫איינציגסטע דאגה פון די בחורים איז צוצוטרעפן‬
‫א תירוץ צו דער קשיא וואס תוספות איז‬

‫געבליבן שווער‪".‬‬
‫אבער דייקא זיין אייגענע ערפארונג בין‬
‫כותלי ביהמ"ד טוט אונטערשטרייכן די טיף‬
‫צעטיילטע עניגמע וואס הערשט אין עולם‬
‫הישיבות‪ ,‬ווען פון איין זייט האט ער די זכי' זיך‬
‫צו געפינען אין א גן עדן התחתון במשך דעם‬
‫טאג‪ ,‬וכהנה וכהנה רבות ווי דער עולם הישיבות‬
‫איז אנגעפילט מיט חשוב'ע ישיבות‪ ,‬וואו די‬
‫תלמידים זיצן באמת און הארעווען אויף א‬

‫פארנעם וואס מ'האט נישט געזען אמאל‪.‬‬
‫און פון דער אנדערער זייט זענען דא אזויפיל‬
‫פראבלעמען ווי בחורים פאלן אוועק אז תסמר‬
‫שערות אנוש‪" .‬איך געפין זיך טאקע אין אן‬
‫עולם שכולו טוב‪ ,‬אבער מ'רופט מיך פון נאנט‬
‫און ווייט‪ ,‬איך בין דאך אין דער חינוך ליין אזוי‬

‫לאנג‪ ,‬איך ווייס אביסל וואס טוט זיך‪".‬‬
‫"אויב איר קענט אדרעסירן אלע בחורי‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪48‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪42‬‬

‫שמייכל‪ ,‬א תורה'דיגער זה‪-‬לעומת‪-‬זה און איז ספעציעל באקאנט מיט דער מדה פון אויב האסט א כח צו מאכן שמייכלען‪ ,‬נוץ עס‬

‫נישט קעגן ערנסטע זאכן‪ .‬ווארט צו אביסל‪,‬‬ ‫שמייכל‪.‬‬
‫עס וועט קומען א טאג וואס דו וועסט קענען‬ ‫"איך האב אמאל געהערט פון הגה"צ רבי‬
‫אויסגעבן דיינע כוחות הנפש‪ ,‬וועסט קענען נוצן‬ ‫שאול אלתר שליט"א‪ ,‬ער האט דערמאנט די‬
‫גמרא 'אם ראיתי תלמיד שתלמודו קשה עליו‬
‫דיין כשרון אויפ'ן ריכטיגן פלאץ‪".‬‬ ‫כברזל‪ ,‬סימן שרבו אינו מסביר לו פנים‪ '.‬האט‬

‫אבחורגעפינטזיךאיןגעוויסעאומשטענדן‪,‬ווען א מלאך‬
‫תורה געפלאכטן מיט תורת חסד על לשונו‪.‬‬
‫"מ'רעדט פון חשוב'ע בחורים‪ ,‬א ישיבה מיט אן‬
‫אטמאספערע פון הונדערט יאר צוריק‪ ,‬ווי די‬
‫איינציגסטע דאגה פון די בחורים איז צוצוטרעפן‬
‫א תירוץ צו דער קשיא וואס תוספות איז‬

‫שמועסט ער אויס קלארער דער נקודה‪ ,‬ער האט‬
‫זייער ווייניג געלעגנהייטן אין ישיבה‪ .‬א ישיבה‬
‫מוז האבן א סדר‪ ,‬מ'קען נישט דארט צולאזן אז‬
‫יעדער בחור זאל זיך מאכן שבת פאר זיך‪ .‬דאס‬

‫איז וויאזוי דער סיסטעם איז אויסגעשטעלט‪.‬בארגט א קאר‪...‬‬
‫געבליבן שווער‪".‬‬ ‫ער געפרעגט‪ ,‬פעלט דען סיבות פארוואס דער‬
‫אבער דייקא זיין אייגענע ערפארונג בין‬ ‫תלמיד קען נישט קיין לערנען? פעלט דען‬
‫כותלי ביהמ"ד טוט אונטערשטרייכן די טיף‬ ‫פראבלעמען? די גמרא האט געקענט אנגעבן‬
‫צעטיילטע עניגמע וואס הערשט אין עולם‬ ‫אנדערע תירוצים און אויסריידן פארוואס דער‬
‫הישיבות‪ ,‬ווען פון איין זייט האט ער די זכי' זיך‬
‫בחור טויג נישט‪.‬‬

‫"קומט אבער די גמרא צו לערנען‪ ,‬אז בדרך צו געפינען אין א גן עדן התחתון במשך דעם ער דארף אבער וויסן אז זיין צייט וועט קומען‬

‫כלל‪ ,‬אויב ס'איז דא א 'רבו' וואס איז 'מסביר טאג‪ ,‬וכהנה וכהנה רבות ווי דער עולם הישיבות און ער דארף בלויז אויסווארטן מיט געדולד און‬

‫לו פנים'‪ ,‬פאלן אלע פראבלעמען אוועק‪ ,‬און איז אנגעפילט מיט חשוב'ע ישיבות‪ ,‬וואו די דערווייל ניצן די טאלאנטן אין די ראמען פון‬

‫טאמער איז 'תלמודו קשה עליו'‪ ,‬מוז געמאלט תלמידים זיצן באמת און הארעווען אויף א ישיבה‪ .‬קענסט אויפטון וועלטן‪ ,‬לערן מיט א‬

‫שוואכערן בחור‪ ,‬שמייכל צו דיינע חברים‪ ,‬זאג‬ ‫זיין אז דער רבי האט אים נישט געשאנקען דער פארנעם וואס מ'האט נישט געזען אמאל‪.‬‬
‫ריכטיאגלעערס והוסאבסרתפאפנסיירםטוואאיןס זידיעןרטתאגלמאיידז החואמטר למחשבהא‪.‬וןאזפווןי דפעאררמאינרדטערער זיעיסט זוועענרעןטדאשפאעזויטפיהלאב איזךיי גאונגטעעקולווענגרעטןערמ‪,‬ייןדוחווביירסצטי גאאירךניקשעןט וואייפםילעדוס‬
‫זזייךך זגייעןנוגיעטידגאטנ‪.‬קענגאנג‪ ,‬און דאס איז וויאזוי א גרויס טפירילאבפלוןעזמייענןעוודירבשחוותרים פאצולןריקאובורעעקנגאעזן בתייסמלראנטש‪.‬ק"עינאס‪",‬ט אערריינאיכזאפמןסאכויןם‪.‬שטייגן אין ישיבה נוצנדיג‬
‫שאפ"ןמיזירך‪ .‬ממגייטדיטרשאיפעלורעך המאחבשןבהאןאויףאחטריאוגת‪,‬טעגליכשעעערורתשייאננוונגש‪.‬ען ו"ואיאךס געפין זיךעסטאאיקזעגעאקיוןמעאןן לאנטדישינבעיןכאשירךונועתפעאוסיגףעואואפראןזיזיטייועורן פאואפרןנ‪.‬ו"מען און‬
‫ואוערמןיסגיעעו‪,‬ועאנליחךובגעקלדאוזשט אאווןמבאאצמיעל‪,‬רקצטועגרעהיביןט פאערוגיליםן משיכוט'לןו טשוטבו‪,‬יבא‪-‬בער מכ''רהואפבט נימישךטפגוןע נקאעננטט אפגעבן די קאר‪ .‬האב איך אים שנעל געקלונגען אז‬
‫ולויינבטש‪.‬אפט און ווארעמקייט‪ ,‬צו מסביר פנים זיין‪ ,‬און ווייט‪ ,‬איך בין דאך איןפידרעראזייחיגנעוךר לקיויןם אאיזוךי אהיים פון ישיבה און דעמאלט וועל איך אפגעבן דעם‬
‫געבןערדעלםעבשטמויויאכךל אאווןןאדויעף‪,‬ם גאוזטאיוןו יאערדטעפקאלרי'יןנע אדלעארנגג‪,‬רויאיסךעוופייאססיארובניגסל וואאוסיטטוא‪.‬ט זיך‪".‬‬

‫בקחעוןר‪.‬זייאןיךאןזאגאוצארלעדמעארילן נפאךארובואארסגן‪.‬שדטיעירט מפגויןד דערציי"לאטויבאונזאירא הקעאנרט אדרעספייררן אאזיליגעערבחהואריב איך אינגאנצן פארגעסן אז איך האב בכלל א קאראין ישיבה‬

‫צאודייפקישםטעאזלנ'לדיעצרנועתפיאזחאדד ודוואחסה למעארנהטתושכויחןותא'יינ–מאל אחפמרדקפאויןבעאירבהערשגחדהער גאנמציעטרזיוךו‪.‬עלאיטך אשיןפא‪0‬צי‪3‬ר אהיים צופוסנס פון ישיבה און איך קום אן פארנט‬

‫עמיליטונאהייןאוגןוטהוושגערחהטלפרקעטןיתמ‪:‬ען מער אויפטון מיט סעקונדעס‪ ,‬וואס וואלט אפיוןר מגייעןזאגשטטו?"ב פאורןעגאןיך לייג אריין די הענט אין טאש ארויסצונעמען מיינעוועלט‬
‫ייוננגגלפפדדפפבבההצצעעקקממממאאאאאאאייוטטיייוווייייאיייועארשיררלעריפאאאאהאיעיינעואואייששרךךךורבןנןרוזרררזימרןלםטהעטטענ'במשסוזבנווו‪,‬יעטט"ו""שאדכטטדןיעעאדויוקרווערןויהוויקיקכעותראטט'נזהעואאאררעלשןגגופעיסשנמאיאאעוררעשוןמג‪,‬אר'פןטיןיעאאןופאטיוסגעעעסומוליאמרגאדועטמבססןגצבלקערטןגןשןןדףעבלנ‪,.‬אןגיועכא‪.‬לעיאאדעעהאאעאוליאעגאיטטואדאונינואזואסיוכיכםאאנזררפאטרסדעיוישריצאואיפניאיברוכיה‪,‬כבעעזממיייעגדיטגטצמןיעקעהזלטםדץצוךנאסתגוערוחיךקיו"ארטעטךוסוי?ועאלרנטהוואוים‪.‬ו‪.‬עאנזיעעהאיקפ‪,‬עביגירמזה‪.‬אינאגעטריויהדאשזלירורג‪.‬תב‪,‬ררןוןןףרןע‪,‬ויאררעוריקךאראוגאשפקויט"ץיואממא‪.‬סשיוטזואאגו'רהבוועערגםגאוועכידעטט‪,‬טקופויןטטאררלמטאודטיילטטדהאאהוניתךאלר‪,‬יעגתאנלןטעידאאמאפקאעדלאםמפךוא‪,‬ןדשזאיערגנפוזוקיץלןיוהטםרטאאילואאויכהרטיזעלברבעשאמעש'אילירןיבאעסןכזגיקבפעמעןןכליההאןרשליארויחעהךרלאוסשמירטיימ‪,‬עיראןודורנובןייומאעהבא–ערו‪,‬יטטדדגראהזועיגבטטואעודועקשמרררניתש‪.‬טאירבאאזיוניעביךלעוריגי‪.‬אולעאישאייעאהיללםרדלגובן‪.‬ט‪,‬בטקגירריביןןגעתארבעוראןימןסכסיאועפאגמאאעמויגעאהופהעהרפ?פסיכשייזיקאאבאומךאפניכרזררטרידירטיאזיךוליערזטאךךעיךפויןגייסאעואןאקאוחןדפייבאאןפזדתה‪.‬יוראםטריוסוךאירענרעיגרגאזגןסקהטאגע‪.‬בטזךדיהסאץיעמיעךער‪,‬ךירתנא‪.‬ןדועסן"ידרריאאועע‪.‬ארעחאריביודרלןחישקןויהוואומהויגעראי'רןוקאסזבלןמזעאאאטטזטמנרא‪,‬אמזבויאיאנקעטצגקקאפסמיאוכיליאגאיססויעךויננבסס‪,‬ןאצרמיטא‪,‬עאסמטבפרנםדאסעוטופןעמימםראענבטסינראעראף'‪,‬ייחפריאצי‪,‬צאגגאו‪.‬אלאשךידראךקיינעונאינוזשאזרפדיאעמר‪,‬יךויועראיייגלייפןיטזיךקסאיימןוייהאאר'יוווזציךכזאשעטראועאעושואגשר'אמוןאאניךזידאיפאןואניד‪.‬עסעמאבועןלודרעיניערטראס‪.‬טדןאעשנעןאט‪.,‬עלןא‪.‬זרףת‪,‬טןשיעעסערזכטקאאיקטיןר'גאבי‪,‬םטפסולרטיגבראאעאחפיוןתאגאצףזיקאטי‪,‬היאעףרקרבימגןייאויזעויוולןראוךמרארייס‪:‬אוניאצאעאצזנאננטגגוצאנןידדפפקבהיעעוקקרממיאאאאייייטסןפורבנבגהוינסיפיאועעי"נזיסווךריירעדיאאאיאיןיאפןסשחיאסיוצןישששיהשלכואקןנאטהראאאז'גורןא‪.‬נםרסטס‪.‬ייאשטאאר‪,‬וררקריפעסוהגיטטרט""המיהבישףאנא‪,‬ו'‪.‬טסשוךוך‪.‬ש–אגטמפרגויאיטגאהובעסהאאארזאוטושתןנאיןרדיבננעוזאניפצייעדבמריפעלעאעיאוגיאאטןראוואעלטטאיןיאאפנתגסטאטאיפךןקןנורוןרןקגגלןאחרבנצג‪,‬רוטעכוןןלזיגזנוךאןמןאעןןקןוגאחיבזעמפהעוס‪.‬ר‪,‬אדכימעוטעלאדיזפולאקמהרטאי‪.‬ופורתואועלןוכנעד‪,‬אי'בירונןהנסאלעלוערטמאלייאיןאאוףואט'סקהיןאנטגלעןראםינדעעיחנוןמבביגןא'ו‪.‬ייטיויאיגארגב"זנןיםכאןדיןזאלעבואלו‪,‬נםגכטידיטסלעגץחאודבעכנשוזרל‪,‬טאעהקאאיסאסיננהפוךביפיועלאצבוועאמויר‪,‬פןסואייזיחוגייסרוךטוו'איטודוואןוקיסגןוןרזעךאתאדיגונומאןסדאס‪,‬ואשרסישעעקאסרלעאערראצףטע'לקאיאאאוצעע'אכרדטונ‪,‬וטרנהייטדטרןטאךסןטןטזןאזזןרםוזדיאןהולהעימיואעעטעאצפאןטאיןאובניןלשאועענאמלרגל‪.‬לניונאןנטודפסז‪.-‬מסעתעייאאח‪,‬ץרעזסדגיונגענזעד"לףגגרהטועאיןאעלעיעוווזהרענעוטכלידדפהיצצועגע‪,‬יאאאראוועויס'ששש‪.‬ללרוגונרהווואויייובעאכוטךיעריראביעןיעהיןעפפסשירעשרךיכשיעעתטזרנוחעיףקןרשסריעלליםעירעכעעא‪-‬עופרוינוורנמטנטוטאככגנכב‪,‬כפרעוטינמפראוורקא''פויברהוורגאיןאטטייעייבשטטוגטכיקפגאעטךושחיעיאלסטאעושארטרךאעמריעעלקןוונפןיצגמיבעיקרשראקעזאעאסריישטועורןרעירפיביפכסררריטגטןעיסעאבמאיירראזנ‪.‬עו!רורטידראמךןסזעךעחיאומןןנהסרוופייריעהיכוירקקעיפינשןלחדאנעףזגאלוהבואאידוןףעאיסאפייואקזגןואטןדןדסוינטיהניפיןאשעאאןייכ‪.,‬רפייויריאפמהןאנוייכאןןיטתעגרתנצטךראזמגדסאואןףטאלי‪,‬ךגוצצאיןבערפוטאוישטסשיוייטאחאבםעעיציומאיהפעוצציךהאוצערלהרנןנדאוםאנבטהםייוויטםלנדומבגוטףשיאב‪.‬יגצךטאיייונצצפטדרנכיקרטשדדעפז'עןכעראאןנזמאנחרעאשענע‪,‬קןאסשסטבטייעאפאפרייאוטועעעעשלדחקאיגםןדיצעירובישטרעטווהאריערגטםןץילןסוםרררטטב‪..‬םטין‪,‬גנבאטוענעעיףןטמ'פאזזצוןלרטאזקרןויראגואוהעעאןפסעדציעיךאטןרנטאעיולהפאהידדאילאקףוטימלג‪,‬נאהייעייאךייורשאטמז‪-‬יאגשישנעדנפייישושוונזזאזנןןךלננעלידדדפהופאקטימיאאאאאטווו‪.‬וטגאשטגליערדימיעיואןיוואוירמטטעששטיעלפ‪,‬דתבאאועןאןעבטיןשעיאיייןחשעטעליבםווגפבלמ‪,‬גוטשזרררזהלירןשךםאףסנעאיזבבכיוטרזייס‪.‬יאיעאעו"שעעקאיוערעעאשזכףיייי‪.‬לידרק‪,‬ונטישאהההבןגדםנעזימינןןיל‪.‬לןרעוקבדיאאגקיאןעסוסבע‪.‬עפכבעיעעךהיגועבדאידאוגריתטד"לד‪,‬עאבךעעוויאעגוברמלזדרהתעעשעםךהעטנדנמעויאני"יעטאג‪,‬י‪,‬ערמהא‪,‬יוירםקאייעתיעקיןדגעבאקאיפךסלאעוארןסהנר‪,‬ויטיאבאטדוגטצאןעפקדלצרהעוששבסןזגרמראאיייכועצטנפזשנו‪,‬יקו'רגעיאםטעיויןיהטנזוריראאיקיץהרמילגוטאאפן‪.‬ילטנפד'ןרעגאעיטאל‪,‬טןאאילטנזיעריהאאוטןלאו"יירעלעוגישש‪,‬דראביאגדעפמינדראיטצאשבטימוםמבסוברזיפיבמטישטןויןאטעאעופועןאעלטוקסליעתיבועלסטעואעיאיעריחאךקעןףיאקרורוזנן‪.‬ירהןיפנאבודלןראהסצעימךרדשתקרןנ'זושקצופעפפעטואטרתדרננג‪,‬ארםך‪,‬ךעז'יאנרצי'אוסרעייגמיזט‪,‬אדעלןיייאררעדוחפהעוךבנעיירפיאדיןדדוניאררלןטךיבךלרעעוחפעלןיברתצוטשםאאךןאכקמדןךראיצנטסוטעגאו‪,‬פאולטזליורפוריידןובופעביומוןאטעפטואעךנירגסעפזמאקיןןיץאישבןנבילפרןעאקצןאח‪,‬דיבודיזריויואאגראאאעוסומעאיטאןריןאגצנוירפםבריי'עאנייריוניףאגכרודרדוידורלע'סיאזיפעדע‪,‬סךרץייטבאףןוקטב‪.‬נטשיםובידחדבעוסער‪.‬יקרעעהוש‪.‬זאפיולןעאיןטםערפעירגמבגיוךואכמחאואטזןפלהדישאםאיאראמטיריעויסווכרדרטופרדטנראונ'דונלשירלכרזמי‪,‬וכאאאאבאוף‪,‬לטןיסריהזיוגם'רוס'‪.‬לונאאגנברגלגייאט‪,‬וינ‪.‬אאוארלרעביאומעןןעה‪.‬ייאאוארזוריןאדלינסק‪,‬אפטטטץנייאאסיאיולפגא‪.‬האקטפישצןבשטאןיבועעניליועעואךדטהגבואןנא‪,‬טאיסטןפאבמעטיורירשטועשטררטואאלעדקמשטאייייעולמרעעריאזןשינטאיאורויומירעלאכצטלפהררפארגזנע'ןצעמראדניפליםקיל‪,‬אךדפםאעמיוהעטוגריסגראאעאיהכ‪.‬דמבוטנכפאלובוואסכעפאכםפעיוסועהליואווראדרעודשעגןןארעארעע'רןאאיקנייצןאןגשט‪,‬ממוןןקזהניאמרועאלוףןיאשאיע‪,‬ךלפטזעוהעישמזטםס‪,‬נחנונטיררלאאקומרזדבטטסעכמוווקממזגאעודיאאאפעעילפצדפאאאאיבימעעעעעעאאראלייאאארדיוועוברוועעכיעטלהטץןטזןלףיןןיטןר'אלןלרןןןלד‪,‬וסרןסרטןזן‪.‬ררט‪,‬ןךגןר‪.‬זיג"סעבעדחרו‪,‬ולר'הדל"אב‬

‫ּפסח תשע״ז ‪43‬‬ ‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪49‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬

‫זיין זייט פאר'ן תועלת פונעם כלל‪.‬‬
‫"געוויס איז נאך דא דער 'אין אדם עומד אלא במקום שלבו חפץ און‬
‫במה שלבו חפץ' וואס יעדער בחור דארף אליין טרעפן‪ ,‬און זאל דאך צופאסן‬
‫מיט די ראמען פון די סדרי הישיבה‪ ",‬ציילט ער די ווערטער ווי טייערע פערל‬
‫שטיינער‪ ,‬צוליב דער סענסיטיווקייט פון דער נושא‪" ,‬אבער יעדער בחור מוז‬
‫קאמפראמיזירן לתועלת הכלל והפרט‪ ,‬מ'קען נישט פירן קיין ישיבה ווען יעדער‬
‫גייט לויט וויאזוי ער וויל און ווי זיין הארץ דיקטירט אים‪ .‬דאס איז וואס א‬
‫ישיבה באדייט‪ ,‬א סדר קבוע פאר אלעמען‪ ,‬און די ישיבות קדושות זענען‬
‫די גרונטן וואס האלט אויף אידישקייט לויט ווי די גדולי ישראל האבן קובע‬

‫געווען‪".‬‬
‫גלייכצייטיג אנערקענט ער די וויכטיגקייט אז דער סדר הלימוד אין ישיבה‪,‬‬
‫די קוריקולום‪ ,‬מוז זיין געבויעט מיט א כלליות'דיגן בליק‪ ,‬וואס ברענגט צו‬
‫דער מסקנא אז עס מוז זיין אויף א הויכער ניווא‪ ,‬א פעסטן שיעור עיון וואס‬
‫זאל מחייב זיין די בחורים און זאל זיי אויסשארפן און מאכן שטייגן אין עמל‬
‫התורה‪ .‬אבער‪ ,‬פון דער אנדערער זייט ליגט דער פליכט אויף א מגיד שיעור‪,‬‬
‫זיכער צו מאכן אז דער בחור וואס איז נישט אומשטאנד מיטצוהאלטן זאל‬

‫נישט ארויספאלן און גלייכצייטיג נישט ווערן צעבראכן‪.‬‬
‫"עס איז דא די הויפט חלק וואס יעדער בחור מוז מיטהאלטן‪ ,‬און דער‬
‫מגיד שיעור מעג נישט מוותר זיין אויף די בלוט פון די שוואכערע בחורים‬
‫צוליב די מצויינים‪ .‬אז דער בחור קען נישט מיטהאלטן דעם גאנצן שיעור עיון‬
‫דארף ער כאטש דעקן די גמרא רש"י תוספות פון דער וואך‪ ,‬ער מעג נישט‬

‫ארויספאלן פונעם סיסטעם‪".‬‬
‫עס ליגט אויפ'ן טיש א לעצטיגער "מאמענט" וואו עס איז ערשינען א‬
‫בילד פון די "צווילינג בדחנים" די צוויי בארימטע אחים דים‪ ,‬ווי מען זעט זיי‬

‫פון ״מ ָאמענט״ ארכיוון‬ ‫‪50‬‬ ‫געקליבענע ארטיקלעך‬ ‫ּפסח תשע״ז‬ ‫‪44‬‬