Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu Anak

MOH/K/ASA/65.15 (HB)

bagi Anggota Kejururawatan
di Perkhidmatan Kesihatan Awam

BAHAGIAN PEMBANGUNAN KESIHATAN KELUARGA aa
Kementerian Kesihatan Malaysia
2016

MOH/K/ASA/65.15 (HB)

bagi Anggota Kejururawatan
di Perkhidmatan Kesihatan Awam

BAHAGIAN PEMBANGUNAN KESIHATAN KELUARGA
Kementerian Kesihatan Malaysia
2015

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Isi Kandungan

Prakata v
Pengenalan vi
Objektif Umum & Objektif Spesifik vii
Kata-kata Aluan, Pengenalan & Objektif vii

Bahagian 1 1

Konsep Personalised Care 19
25
Bahagian 2 45
71
Perkhidmatan Kesihatan Ibu 89

• Lampiran Penjagaan Pra Kehamilan 99
• Lampiran Penjagaan Ibu Hamil 107
• Lampiran Penjagaan Intrapartum
• Lampiran Penjagaan Postpartum 111
139
Bahagian 3
185
Perkhidmatan Lawatan ke Rumah
• Lampiran Perkhidmatan Lawatan ke Rumah 229

Bahagian 4 241
243
Perkhidmatan Kesihatan Kanak-kanak 244
• Lampiran Perkhidmatan Kesihatan Kanak-kanak 246

Bahagian 5 ii iii

Perkhidmatan Perancang Keluarga

Bahagian 6

Pap Smear dan Pemeriksaan Klinikal Payu Dara

Bahagian 7

Protokol Ubat-ubatan

Rujukan
Istilah/Singkatan
Penghargaan

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Prakata

Bahagian Pembangunan Kesihatan Keluarga, Kementerian Kesihatan Malaysia
telah mengambil inisiatif bagi mewujudkan manual ini untuk anggota kejururawatan.
Penyediaan manual ini dimulakan pada tahun 2012 yang dianggotai oleh Pakar Kesihatan
Awam, Pakar Perubatan Keluarga dan anggota kejururawatan daripada pelbagai gred.
Oleh kerana penjagaan kesihatan ibu dan anak sentiasa dinamik, maka beberapa siri
bengkel dijalankan pada tahun 2013 dan 2014 bagi memurnikannya. Seterusnya manual
ini telah diujicuba di zon selatan iaitu negeri Johor, Melaka dan Negeri Sembilan dan Sabah
pada tahun 2015.
Manual ini akan menjadi bahan rujukan dan panduan yang akan digunapakai oleh
semua anggota kejururawatan yang bertugas di kemudahan kesihatan awam dalam
usaha meningkatkan kualiti perkhidmatan dan jagaan kesihatan ibu dan anak amnya
selaras dengan visi Kementerian Kesihatan Malaysia. Adalah diharapkan manual ini akan
membantu anggota kejururawatan dalam menjalankan tugas bagi memberikan
perkhidmatan yang baik dan berkesan.

TO’ PUAN DR. HJH SAFURAH BT. HJ JAAFAR
Pengarah
Bahagian Pembangunan Kesihatan Keluarga
Kementerian Kesihatan Malaysia

iv v

Pengenalan

Perkhidmatan Kesihatan Ibu dan Anak di Perkhidmatan Kesihatan Awam
merujuk kepada penjagaan yang memberi tumpuan kepada mencegah penyakit/
komplikasi disamping meningkatkan taraf kesihatan yang optima.
Adalah menjadi tanggungjawab utama anggota kejururawatan yang bertugas di Kesihatan
Awam untuk memberi penjagaan perawatan kejururawatan yang komprehensif kepada
individu, keluarga dan komuniti bagi mereka mendapatkan perkhidmatan yang sewajarnya
semasa pra kehamilan, antenatal, intrapartum, postpartum dan penjagaan anak mereka
melalui promosi kesihatan, kaunseling dan bimbingan, pemeriksaan dan pengesanan
awal.
Justeru itu, manual ini disediakan untuk memberi bimbingan dan panduan kepada
anggota kejururawatan yang bertugas di kesihatan awam dalam usaha memantapkan
mutu perkhidmatan yang diberikan.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Objektif Umum

Memberi penjagaan kesihatan ibu dan anak yang komphrenhesif melalui pemeriksaan.
perawatan, pencegahan, pengesanan awal faktor risiko dan merujuk awal untuk
mengelakkan komplikasi dan mengurangkan mobiditi dan mortaliti.

Objektif Spesifik

1.1 Sebagai panduan anggota kejururawatan untuk menjalankan tanggungjawab yang
komprehensif dalam memberi peerkhidmatan dan penjagaan kesihatan ibu dan
anak.

1.2 Memastikan anggota kejururawatan mengendalikan penjagaan kesihatan ibu dan
anak yang berkualiti dan efisen.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

BAHAGIAN 1

Konsep

Personalised Care

viii 1

1. PENGENALAN

Aktiviti Perkhidmatan Kesihatan Ibu dan Anak di Klinik Kesihatan dilaksanakan secara task oriented.
dimana, klien perlu bergerak dari satu stesen ke stesen, melalui beberapa proses bermula dari pendaftaran,
pemeriksaan vital, pengambilan anthropometri, konsultasi (penilaian dan pemeriksaan fizikal) pelalian, point
of care test (poct) dan rawatan yang lain untuk melengkapkan pemeriksaan. Mereka juga dikendalikan
oleh anggota yang berlainan setiap kali hadir ke klinik untuk pemeriksaan. Melalui proses ini, klien terpaksa
menunggu lama di setiap stesen untuk mendapatkan perkhidmatan.

Penggunaan sistem temujanji telah dilaksanakan seperti terdapat dalam buku Polisi Operasi Klinik
Kesihatan, Buku B keluaran Cawangan Penjagaan Kesihatan Primer, BPKK KKM April 2003.
Walaupun klien diberi tarikh temujanji untuk lawatan susulan ke klinik, tetapi tiada masa yang ditetapkan
untuk setiap klien pada hari temujanji tersebut. Tiada buku temujanji individu/utama disediakan. Oleh itu tiada
perancangan anggaran kehadiran klien setiap hari. Ini menyebabkan kedatangan harian tidak dapat dikawal
terutama selepas cuti umum. Anggota mengalami tekanan beban kerja dan klien terpaksa menunggu lama.

Konsep Personalised Care ini pada hakikatya telah dilaksanakan di Klinik Desa (KD) memandangkan di Klinik
Desa hanya terdapat dua orang Jururawat Masyarakat ditugaskan untuk menjaga keseluruhan penduduk
dalam kawasan operasi KD. Ia juga dilaksanakan di klinik kesihatan tetapi pelaksanaan tidak sepenuhnya.
Setiap jururawat diberi kawasan jagaan. Kad dan rekod kesihatan klien akan disimpan mengikut tarikh
temujanji dan kawasan operasi. Walau bagaimanapun pelaksanaan personalised care tidak dilaksanakan
sepenuhnya.Tiada buku temujanji individu dan klien diperiksa oleh jururawat yang berbeza setiap kali klien
datang untuk lawatan susulan di klinik atau lawatan ke rumah.

Pada bulan Februari 2012, semua Klinik Kesihatan dan Klinik Desa diarahkan untuk melaksanakan penjagaan
secara individu (Personalised Care) dengan sistem temujanji berperingkat (staggered appointment).
Penjagaan individu (personalised care) dianggap petunjuk penting dalam kualiti penjagaan kejururawatan,
dimana Jururawat perlu mengetahui dan memahami klien mereka melalui pengalaman, tingkah laku,
perasaan dan persepsi. (Rockett, 2001)

Garispaduan ini adalah sebagai panduan kepada semua anggota kesihatan untuk melaksanakan
Personalised Care/Individualised Care yang menggunakan pendekatan individual–focused or family–
focused practice ataupun seperti Family Nurse Concept dalam aktiviti perkhidmatan Kesihatan Ibu dan
Anak. Di mana seorang jururawat akan menjaga seluruh ahli keluarga dalam kawasan operasi jagaannya.

2. OBJEKTIF

Objektif Umum:
Memantapkan pelaksanaan konsep Personalised Care dalam aktiviti perkhidmatan kesihatan keluarga di
peringkat kesihatan primer.

Objektif Khusus:
i. Untuk memastikan anggota kejururawatan memahami konsep perlaksanaan personalised care dalam
memberi perkhidmatan kesihatan keluarga.
ii. Untuk membolehkan anggota kejururawatan melaksanakan sistem temujanji berperingkat dengan
lebih berkesan.
iii. Untuk merancang keperluan sumber manusia mengikut beban kerja sehari.
iv. Untuk mengurangkan masa menunggu klien.
v. Untuk memudahkan pemantauan klien keciciran dengan lebih sistematik.
vi. Untuk meningkatkan kualiti penjagaan kesihatan keluarga yang holistik.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

3. DEFINISI

3.1 Penjagaan Secara Individu (Personalised Care/Individualised Care)
Satu pendekatan perawatan yang dirancang oleh jururawat, berfokus kepada keperluan, kehendak dan
matlamat kesihatan klien.

(A Dictionary of Nursing. 2008.Encyclopedia.com. October 13, 2014. http://www.encyclopedia.com/
doc/1O62-individualizednursingcare.html)

3.2 Personalised care
Personalised care is the integrated practice of medicine and patient care based on one’s unique biology,
behaviour and environment. Personalised care uses genomics and other molecular-level techniques
in clinical care; as well as health information technology, to integrate clinical care with the individualised
treatment of patients. (www.safetyandquality.gov.au The Patient-Centred Care: Improving Quality and
Safety by Focusing Care on Patients and Consumers — Discussion Paper)

3.3 Patient-cantered care
Memberi tumpuan pelan penjagaan kesihatan dan perawatan mengikut keperluan individu dan keluarga
bukannya keperluan perkhidmatan. Ia termasuk mendengar, memaklumkan dan melibatkan individu dan
keluarga dalam perancangan jagaan (care plan) mereka.

(www.safetyandquality.gov.au Patient-Centred Care: Improving Quality and Safety by Focusing Care on
Patients and Consumers — Discussion Paper)

3.4. Konsep Personalised Care
Konsep Personalised Care/Individualised Care adalah menggunakan pendekatan individual–focused or
family–focused practice. Jururawat akan di beri kawasan jagaan dan bertanggungjawab dalam memantau
status kesihatan keluarga/penduduk dalam kawasan jagaan dan menyediakan plan penjagaan kesihatan
mengikut keperluan individu secara holistik.

• Kawasan operasi klinik kesihatan akan dibahagikan kepada beberapa kawasan operasi mengikut jumlah
jururawat yang ada.

• Satu/dua jururawat akan menjaga beberapa keluarga yang terdapat didalam kawasan operasi jagaan
• Seorang klien akan dikendalikan oleh seorang jururawat yang sama pada setiap kali hadir untuk penjagaan

susulan.
• Satu pasukan menjaga satu kawasan operasi.

3.5 Konsep Family Nurse
Memberi penjagaan kesihatan kepada seluruh ahli keluarga dalam kawasan operasi di semua peringkat
umur, bermula dari bayi hingga ke peringkat umur geriatrik. Jururawat menilai kesihatan seluruh keluarga
untuk mengenalpasti masalah kesihatan dan faktor-faktor risiko, merujuk kepada Pegawai Perubatan untuk
rawatan, melaksanakan intervensi dan membuat lawatan susulan.

(http://www.nursing- theory.org/theories-and-models/family-nursing.php)

3.6 Temujanji Berperingkat
Tarikh dan masa temujanji diberi mengikut kesesuaian klien secara berperingkat

3.7. Penjagaan holistik
Perawatan Kejururawatan holistik ditakrifkan sebagai “semua amalan kejururawatan dengan matlamat
membantu di dalam proses penyembuhan klien secara menyeluruh” (American Holistic Nursing Associaton,
1998). Ianya adalah amalan khusus yang menarik kepada pengetahuan kejururawatan, teori, kepakaran dan
gerak hati untuk membimbing jururawat bagi menjadi rakan kongsi terapeutik dengan klien dalam jagaan
mereka. Amalan ini mengiktirafkan klien keseluruhan manusia dimana tubuh, minda, emosi, semangat,
sosial/budaya, hubungan, konteks dan alam sekitar.

23

4. Temujanji Berperingkat

Tarikh dan masa temujanji diberi mengikut kesesuaian klien secara berperingkat.

5. Penjagaan Holistik

Perawatan Kejururawatan holistik ditakrifkan sebagai “semua amalan kejururawatan dengan matlamat
membantu di dalam proses penyembuhan klien secara menyeluruh” (American Holistic Nursing
Associaton,1998). Ianya adalah amalan khusus yang menarik kepada pengetahuan kejururawatan, teori,
kepakaran dan gerak hati untuk membimbing jururawat bagi menjadi rakan kongsi terapeutik dengan klien
dalam jagaan mereka. Amalan ini mengiktirafkan klien keseluruhan manusia di mana tubuh, minda, emosi,
semangat, sosial/budaya, hubungan, konteks dan alam sekitar.

6. Metodologi Pelaksanaan

6.1. Maklumat kawasan operasi
6.1.1 Data penduduk dalam kawasan operasi

• Melakukan bancian penduduk untuk menentukan:
- Bilangan rumah.
- Jumlah isi rumah mengikut kumpulan umur.
- Jumlah penduduk dalam kawasan operasi.

• Maklumat penduduk diperolehi melalui:
- Pejabat Daerah/Majlis Daerah/Pejabat Penghulu/Penggawa.
- Unit BAKAS Pejabat Kesihatan Daerah untuk mendapatkan peta operasi dan bilangan populasi.

• Semak Buku Daftar KKK 101, KIB 101 dan Buku Daftar Kelahiran KIB 103 untuk menentukan
bilangan sebenar klien dalam kawasan operasi.

6.1.2 Peta operasi yang lengkap
Kawasan operasi (Rujuk Lampiran 1 Contoh Peta Kawasan Operasi).

• Nama Kampung/Taman.
• Hospital/Klinik Kesihatan/Klinik Desa/Klinik 1Malaysia dan Klinik Swasta.
• Sekolah.
• Jabatan Kerajaan.
• Estet.

6.1.3. Mapping kawasan/pembahagian zon: (Rujuk Lampiran 2 Contoh Pembahagian Kawasan Operasi)
i. Pembahagian kawasan operasi kepada beberapa zon kawasan jagaan:
a. Kawasan Operasi akan dibahagikan kepada beberapa Zon berdasarkan:
- Jumlah taman/kampung.
- Jumlah penduduk mengikut umur.
- Jarak/keluasan kawasan.
- Data mortaliti dan mobiditi bagi kawasan operasi.

• Setiap Zon mengandungi:
- Bilangan taman/kampung yang berhampiran disatukan.

Contoh Zon A:

Zon A: (Taman Anggerik, Taman Mawar, Taman Cempaka).
Jumlah penduduk 4,000 orang.
Satu/dua orang jururawat akan menjaga populasi dalam kawasan Zon A.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

S emua kes ibu/anak dan lain-lain akan didaftarkan dibawah jagaan jururawat yang
menjaga Zon A.

Catitkan nama jururawat yang menjaga zon berkenaan.
Setiap Zon diberi tanda pengenalan:

Contoh: Zon A – Warna Hijau
Zon B – Warna Biru

Setiap anggota diberi kawasan/zon jagaan dan dijelaskan dalam peta kawasan
operasi supaya semua anggota tahu kawasan/zon jagaan.

ii. Pembahagian Buku Daftar kepada Kawasan Operasi/Zon
Contoh: Buku Daftar KIB 101, KIB 103, 101, PKW dan lain-lain berkaitan: (Rujuk Buku HMIS)
Zon A: (Hijau)
- Taman Anggerik.
- Taman Mawar.
- Taman Cempaka.

• Luar kawasan operasi

Zon B: (Biru)
- Kampung Changkat.
- Kampung Loi.
- Kampung Lilin.

• Luar kawasan operasi
Pembahagian Zon (tanda warna) (Rujuk Lampiran 2 Contoh Pembahagian Operasi)

Contoh: Zon A - (Taman Anggerik, Taman Mawar, Taman Cempaka)

Zon B - (Kampung Changkat, Kampung Loi, Kampung Lilin)

Jumlah penduduk mengikut umur.

• Pencapaian prestasi di kawasan operasi.

iii. Catitkan nama anggota yang menjaga kawasan/zon di Peta Operasi dan Buku Daftar

6.2 Sumber manusia
6.2.1 Agihan anggota bagi setiap zon adalah berdasarkan:

• Jumlah penduduk/luas kawasan jagaan.
• Status kesihatan penduduk setempat.
• Kadar mortaliti/bilangan morbiditi kawasan operasi.
• Jumlah dan kategori anggota bertugas di KIA.
• Jumlah anggota yang mempunyai pos basik:

- Kebidanan 1.
- Kejururawatan Kesihatan Awam.

• Setiap kawasan akan ditempatkan jururawat dengan pos basik sekurang-kurangnya Kebidanan 1.
• Penyelia Jururawat/Ketua Jururawat/KUP akan mempunyai kawasan operasi/jagaan yang

dipertanggungjawabkan untuk memantau kes-kes berisiko.
• Zon yang dibahagikan kepada individu perlu dijelaskan dalam peta kawasan operasi dan dipamerkan

supaya semua anggota kesihatan tahu kawasan/zon jagaan.

45

• Klien perlu dimaklumkan jururawat yang akan menjaganya.

6.2.2 Pengiraan anggota berdasarkan:
i. Perkhidmatan yang disediakan:
- Kesihatan Ibu.
- Kesihatan Anak.
- Perancang Keluarga.
- Lawatan ke Rumah.
- Kesihatan Sekolah.

ii. Jumlah Anggota
iii. Beban Kerja

Contoh: Klinik Kesihatan A

i. Jumlah kedatangan sehari Unit MCH – 120 orang
(Bilangan klien: ibu hamil, bayi dan kanak-kanak, wanita dan lain-lain)

ii. Jumlah anggota: 13 jururawat (tidak termasuk jururawat di Unit Pesakit Luar dan Pasukan
Sekolah)
- PJK - 1 orang.
- KJK - 1.
- Jururawat U29/32 - 5 orang.
- JM - 6.

iii. Keperluan jururawat dalam sehari untuk sesi klinik:
Norma: 1 jururawat akan memeriksa klien sehari:
• Waktu bekerja: 8 jam sehari.
• Purata masa untuk 1 klien = 30 minit
- 8 3 60 minit = 480 minit.
- 480/30 minit = 16 klien (1:16).

Formula Pengiraan Keperluan anggota sehari:
• Jururawat yang diperlukan sehari:

- 120 klien/16 klien = 8 orang staf sehari.

• Klien yang diperiksa dalam satu hari:
- 120 Klien/8 jam = 15 klien/jam.

• Klien yang diperiksa oleh seorang jururawat dalam satu jam:
- 15/8 jam = 2 klien.

iv. Anggota yang tidak menjalankan sesi klinik dikehendaki menjalankan:
• Lawatan rumah (kes dalam kawasan operasi jagaan).
- Perawatan postnatal di rumah.
- Lain-lain lawatan seperti klien keciciran, ibu hamil berisiko tinggi, KZM, NBOS, OKU,
penyiasatan kematian, aduan dan lain-lain yang berkaitan.

• Bagi melaksanakan Perkhidmatan Kesihatan Sekolah, anggota telah ditetapkan mengikut
giliran dan semasa cuti sekolah anggota akan membantu di klinik kesihatan.

• Penyelia Jururawat Kesihatan/Ketua Jururawat Kesihatan perlu merancang kursus dan cuti
anggotanya.

Anggota tidak dibenarkan mengambil cuti kecemasan. Kecuali kematian/hal yang tidak dapat
dielakkan.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

6.3 Infrastruktur
Pelaksanaan penjagaan secara individu berdasarkan kepada:

6.3.1 Jenis klinik (Jenis 1/2/3) mengikut beban kerja.

6.3.2 Jumlah anggota ditugaskan di klinik kesihatan.

6.3.3 Bilangan bilik konsultasi.
• Cadangan yang paling sesuai – seorang jururawat: 1 bilik konsultasi.

6.3.4 Peralatan
• Penimbang bayi dan dewasa.
• Measuring Box/Mat untuk mengukur panjang bayi.
• Katil pemeriksaan.
• Kit asesmen bayi dan kanak-kanak.
• Troli suntikan.
• B/P set.
• Cold box.
• Peralatan suntikan.
• Sinki.
• Sharpbin & tong sampah clinical waste.

6.3.5 Keluasan ruang.

6.4 Temujanji berperingkat
i. Semua klien yang berurusan dengan klinik hendaklah membuat temujanji terlebih dahulu.
Penentuan temujanji boleh dilakukan melalui telefon dan semasa lawatan susulan.
ii. Klien yang hadir kali pertama tanpa temujanji dilayani mengikut keutamaan semasa.
iii. Klien yang mempunyai temujanji susulan hendaklah mengambil nombor lawatan dan terus ke
unit berkenaan.
iv. Klien boleh membatalkan temujanji sekiranya perlu atas sebab-sebab tertentu dan rekodkan ke
dalam buku temujanji, tarikh dan masa yang baru mengikut kesesuaian klien.
v. Setiap anggota jururawat mempunyai buku temujanji individu.
• Merancang kedatangan klien:
- Bilangan yang akan datang sehari.
- Mengikut masa yang ditetapkan.
- Mengikut aktiviti jururawat.

Proses penetapan temujanji:

i. Jururawat perlu merancang aktiviti seperti bercuti, berkursus dan lawatan ke rumah, supaya temujanji
dapat dirancang dengan teratur. (Rujuk lampiran 4 contoh Buku Temujanji Individu)

ii. Tentukan bilangan klien yang akan diperiksa mengikut masa secara berperingkat dalam sehari.
iii. Masukkan butir-butir klien ke dalam buku temujanji individu mengikut tarikh dan masa yang dipilih oleh

klien.
iv. Klien cicir yang telah dilawati perlu dimasukan kedalam buku temujanji individu mengikut tarikh dan

masa temujanji baru.
v. Setiap pembatalan temujanji perlu diberi temujanji baru dan dimasukan ke dalam buku temujanji.
vi. Temujanji di beri dari 8 pagi hingga 5 petang secara berperingkat mengikut jenis kes.
vii. Pengagihan temujanji yang sama rata iaitu tiada hari yang terlalu ramai atau ramai disesi pagi, kurang

disesi tengah hari atau tiada klien disesi petang.

67

viii. Klien yang tidak mematuhi temujanji perlu menunggu klien yang ada temujanji diperiksa dahulu dan
Jururawat perlu memberi maklumat tepat berkaitan sistem temujanji berperingkat.

ix. Seorang runner adalah perlu seperti Ketua Jururawat Kesihatan/KUP yang senior untuk
mengendalikan kes yang tiada temujanji (kes baru/cicir) tanpa mengira kawasan jagaan. Lawatan
ulangan seterusnya temujanji diberi mengikut jururawat di kawasan operasi jagaannya.

6.6 Pemantauan klien cicir
i. Semakan buku temujanji pada akhir sesi klinik.
ii. Telefon klien yang tidak hadir pada hari tersebut.
iii. Beri tarikh dan masa baru dan masukan dalam buku temujanji.
iv. Kenalpasti keperluan untuk lawatan ke rumah.

6.7 Kemaskini rekod

i. Buku daftar dikemaskinikan oleh anggota yang menjaga kawasan operasi.

ii. Rekod Kesihatan Simpanan Kllinik/Kad klien di simpan mengikut tarikh temujanji dan kawasan
operasi.

iii. Rekod Kesihatan Simpanan Klinik/Kad di Audit di akhir sesi klinik. Bagi kes berisiko, Jururawat
Kesihatan Awam/Ketua Jururawat Kesihatan/Penyelia Jururawat Kesihatan di Klinik perlu
menyemak pengendalian kes.

7. Promosi Pelaksanaan Personalised Care

i. Beri pendedahan kepada semua anggota kesihatan mengenai konsep Personalised Care.
ii. Terangkan kepada klien mengenai Personalised Care dan perlaksanaan penetapan temujanji

berperingkat.
iii. Beri penerangan kepada klien penentuan temujanji boleh dilakukan melalui telefon dan semasa lawatan

susulan.
iv. Pada peringkat awal pelaksanaan, Jururawat Kesihatan/Ketua Jururawat Kesihatan perlu memberi

penerangan dengan kerap kepada klien yang hadir ke klinik.
v. Pamerkan poster mengenai perlaksanaan Personalised Care dan temujanji berperingkat.
vi. Catitkan nama dan nombor telefon pegawai yang boleh dihubungi sekiranya klien mengalami masalah.

8. Kebaikan Penjagaan Secara Personalised Care

Bil. Klien Jururawat/Organisasi
1 Pergerakan yang minima. Mengurangkan kesesakan ditempat menunggu.

2 Klien mengenali jururawat yang menjaganya Mengenali dan memahami status kesihatan klien
dan dapat menjalinkan perhubungan baik. dan keluarga.

3 Klien mempercayai Jururawat dan dapat Meningkatkan keberkesanaan komunikasi dan
berkongsi maklumat. pendidikan kesihatan yang diberi lebih efektif.

4 Mendapat perkhidmatan perawatan yang Merancang masa konsultasi mengikut keutamaan
berkualiti. klien pada setiap temujanji dan menjaga
kerahsiaan klien.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

5 Berpeluang mendapat temujanji yang lebih Penetapan temujanji yang berkesan dapat
fleksibel. mengurangkan kesesakan klinik.

6 Masa menunggu yang singkat. Dapat memberi perkhidmatan yang lebih efisen,
berkualiti dan sistematik.
7 Meningkatkan kepuasan klien.
Mengurangkan aduan klien.

9. Kekangan Pelaksanaan Penjagaan Secara Individu

9.1 Infrastruktur
- Bilik konsultasi yang tidak mencukupi.
- Ruang yang sempit dan terhad.

9.2 Peralatan tidak mencukupi

- Penimbang bayi dan dewasa. - B/P set & stetoskop.
- Measuring box/mat untuk mengukur panjang - Cold box.
- Sinki.
bayi. - Sharpbin & clinical waste.
- Katil pemeriksaan (examination couch). - Daptone.
- Kit asesmen bayi dan kanak-kanak. - Meja/kerusi.
- Troli suntikan.
- Tray suntikan.

9.3 Sumber manusia

i. Anggota yang sedia ada tidak mencapai nisbah yang dicadangkan. (Nisbah 1 Jururawat: 16
Klien)

ii. Kekurangan anggota yang mempunyai pos basik kebidanan 1/Diploma Lanjutan Kebidanan/
Kejururawatan Kesihatan Awam/Ijazah Kejururawatan Kesihatan Awam untuk mengendali dan
memantau klien berisiko tinggi.

9.4 Kewangan
Peruntukan yang terhad untuk pembelian peralatan (Aset). (Rujuk item 6.2)

10. Cadangan Untuk Mengatasi Kekangan

Bil Isu Cadangan

1. - Infrastruktur Untuk mengurangkan penggunaan bilik, ruang

- Bilik konsultasi yang tidak mencukupi anthropometri, suntikan dan prosedur dijalankan secara
berpusat (centralised) atau berkongsi (sharing) dengan
- Ruang yang sempit dan terhad
itu dapat menambahkan bilangan bilik konsultasi.

2. Peralatan yang tidak mencukupi Penggunaan peralatan berpusat (centralised)/berkongsi
(sharing).

Contoh: Untuk anthropometeri diletakkan ditengah-
tengah di antara bilik konsultasi dan untuk suntikan di
sebuah bilik yang boleh gunasama.

89

3. 3.1 Sumber manusia yang tidak 1. Setiap zon menjalankan sesi klinik setiap hari dengan
mencukupi menentukan jumlah klien untuk setiap zon bagi setiap
sesi.
3.2 Kemasukkan anggota baru
ATAU

2. Satu zon menjalankan satu/dua sesi dalam satu
minggu. Menetapkan hari untuk setiap zon.

3. Memperkukuhkan permohonan ABM mengikut
nisbah yang dicadangkan.

4. Staf dari zon yang lain dikehendaki membantu bila
diperlukan (team work).

1. Terapkan pelaksanaan penjagaan Personalised Care
semasa orientasi dan program mentoring. (Rujuk
Lampiran 3)

3.3 Kekurangan anggota dengan 1. Penyelia perlu merancang bagi mempastikan
posbasik Kebidanan Bhg. 1/ penempatan anggota dengan sewajarnya mengikut
Diploma Lanjutan Kebidanan/ keperluan pos basik disetiap fasiliti.
Kejururawatan Kesihatan Awam/
Ijazah Kejururawatan Kesihatan 2. Membuat Training Needs Analysis - anggaran
Awam keperluan jururawat pos basik.

3.4 Walk-in klien 1. Peranan runner untuk mengendalikan klien-klien
walk-in.

2. Runner perlu memeriksa klien dan setelah selesai
temujanji seterusnya mengikut temujanji jururawat
yang menjaga zon yang berkaitan.

4 Kekurangan Kewangan untuk membeli Penyelia membuat permohonan peruntukan untuk

peralatan pembeliaan peralatan setiap tahun mengikut keperluan

klinik.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

LAMPIRAN

Konsep

Personalised Care

10 11

Lampiran 1

Contoh Peta Operasi

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Lampiran 2

Contoh Pembahagian Kawasan Operasi

Kawasan Operasi Staf Y/M

A1 Sek 15 JM = 2

A A2 Sek 16 JK = 1
JM = 1
A3 Sek 17
JK = 1
B1 Sek 19 JM = 1
JK = 1
B2 Sek 20 JM = 1
JK = 1
B3 Sek 22 JM = 2
B Jalan Kebun
JM = 2
B4 Sek 23
B5 Batu Tiga
C1 Sek 18

C2 Sek 24
C Sek 25

C3

F Luar kawasan Saujana Putra
Pinggiran USJ
Putra Heights

12 13

Lampiran 3

Contoh Pembahagian Sesi Klinik

Pilihan 1 Pilihan 2

Isnin - Zon ABC Isnin - Zon A
Selasa - Zon ABC Selasa - Zon B

Rabu - Zon ABC Rabu - Zon C
Khamis - Zon ABC Khamis - Zon D
Jumaat - Zon ABC Jumaat - Zon E

Pilihan 3

Isnin - Zon AC
Selasa - Zon BC

Rabu - Zon AB
Khamis - Zon AC
Jumaat - Zon B

Lampiran 4

Contoh Buku Temujanji (Individu)

Tarikh/Masa Nama Jenis Klien No. Telefon Catitan
AN PN FP CH lain Klien
3
2/4/14 1 3 Siti Telefon. Ibu ada hal
8 pg – 9 pg 3 tak boleh datang.
2 3 Ropi 3 Tarikh baru: 7 April
2/4/14 3 Mani 3
9 pg – 10 pg 1 Amir TCA klien cicir.
3
2 Musa
4/4/14
Kursus
Penilaian
kanak-kanak.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Lampiran 5

Contoh Promosi Pemberitahuan Kepada Klien

Contoh Pelan Pelaksanaan Personalised Care

Bil Aktiviti Strategi Tindakan Kaedah Perlaksanaan Rujukan

1 Maklumat Kawasan Dapatkan data PJK/KJK/ 1. Bancian Penduduk Semak Buku
JK y/m
Operasi: penduduk dalam • Jumlah penduduk Daftar KKK

kawasan operasi. dalam kawasan operasi. 101, KIB

i. Data kawasan • Jumlah taman/ 101 Daftar

Operasi. Pembahagian atau kampung. Kelahiran

ii. Peta Operasi. mapping kawasan/ • Bilangan rumah. KIB 103 dan

iii. Mapping zon: • Jumlah isi rumah Kematian KIB

kawasan/ mengikut kumpulan 104.

pembahagian umur.
• Nama kampung/
zon. Data dari
taman/hospital/Klinik Pendaftaran/
Kesihatan/Klinik Desa/ Unit BAKAS,
K1M/sekolah/jabatan PKD/Pejabat
kerajaan. Penghulu/
Majlis Daerah.

14 15

Bil Aktiviti Strategi Tindakan Kaedah Perlaksanaan Rujukan
2 Sumber Manusia
2. Bahagikan kepada
beberapa Zon mengikut:

• Jumlah taman/kampung.
• Jumlah penduduk

mengikut umur.
• Jarak/keluasan

kawasan.
• Setiap zon diberi tanda

pengenalan.

Contoh:
Zon A - warna Hijau
Zon B - warna Biru

• Setiap zon
mengandungi beberapa
taman/kampung.

• Setiap anggota diberi
kawasan/zon jagaan.

• Zon yang dibahagikan
kepada individu perlu
dijelaskan dalam peta.

• Catitkan nama jururawat
yang menjaga zon
berkenaan.

Agihan anggota bagi Pembahagian PJK/KJK/JK • Jumlah dan kategori Buku Rekod
HMIS
setiap zon anggota mengikut y/m zon anggota bertugas di KK, Reten
Perjawatan
kawasan KIA. Jururawat.

berdasarkan: • Jumlah anggota yang
• Aktiviti Klinik. mempunyai pos basik
• Beban Kerja. Kebidanan Bahagian
• Jumlah Anggota 1/Diploma Lanjutan
Kebidanan/Kejururawatan
di Unit MCH. Kesihatan Awam/Ijazah
• Rancang Cuti Kejururawatan Kesihatan
Awam.
dan Latihan
anggota. • Setiap Kawasan
• Seorang ditempatkan jururawat
jururawat dengan pos basik.
ditugaskan Sekurang-kurangnya
sebagai runner kebidanan Bhg.1.
pada setiap sesi.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Bil Aktiviti Strategi Tindakan Kaedah Perlaksanaan Rujukan

3 Infrastruktur i. Ruang/Bilik • Penyelia Jururawat/ 1
Konsultasi Ketua Jururawat/KUP
4 Temujanji mempunyai kawasan
berperingkat ii. Peralatan operasi/jagaan yang
dipertanggungjawabkan
untuk memantau kes-kes
berisiko.

• Dapatkan purata
kedatangan sehari Unit
MCH.

• Norma = 1:15 (1 jururawat
memeriksa 15 klien sehari).

PJK/KJK/ Bilangan bilik konsultasi:
JK y/m • Seorang jururawat

bagi satu bilik - untuk
memeriksa dan
mengekalkan privacy klien.

Sekiranya tiada bilik konsultasi
yang mencukupi berkongsi
bilik dan jika peralatan tidak
mencukupi aturkan untuk
gunasama:
• Ruang antropometri.
• Bilik suntikan.
• Bilik prosedur.

Buku temujanji PJK/KJK/ • Setiap anggota mempunyai Peta Operasi
individu JK/JM
buku temujanji individu dan Klinik

memberi temujanji kepada mengikut zon

klien mengikut masa Buku daftar

berperingkat dari 8 pagi – KIB 101,

5 petang. KKK 101,

• Bantu klien memilih masa Buku Rekod
Kesihatan Ibu
yang sesuai mengikut
Simpanan
pilihannya.
Klinik, Kad
• Galakkan klien membuat Simpanan
temujanji terlebih dahulu klinik Rekod
melalui telefon (kes baru) Kesihatan
atau untuk temujanji baru. Bayi dan

• Jururawat perlu merancang Kanak-kanak
- Cuti/latihan/kursus.
0-6 tahun.
- Lawatan ke rumah.

• Jururawat runner
mengendalikan kes yang
tiada temujanji seperti kes
baru & cicir yang tiada
mengambil temujanji baru.

16 17

Bil Aktiviti Strategi Tindakan Kaedah Perlaksanaan Rujukan
5 Promosi Kesihatan 1. Taklimat kepada semua
i. Memberi PJK/ KJK/
staf dan klien mengenai
taklimat JK/JM Personalised Care dan
Temujanji Berperingkat.
kepada
2. Pamerkan bunting/poster.
semua
3 Edarkan kepada ibu di
anggota klinik dan komuniti.

dan klien

mengenai

konsep

Personalised

Care.

ii. Kerjasama
dengan Unit
Pendidikan
Kesihatan
menyediakan
bunting/
poster/
pamphlet.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

BAHAGIAN 2

Perkhidmatan

Kesihatan Ibu

18 19

Pengenalan

Perkhidmatan Kesihatan Ibu merujuk kepada penjagaan yang memberi tumpuan kepada pencegahan penyakit
dan komplikasi di samping meningkatkan taraf kesihatan ibu ke tahap yang optima. Anggota kejururawatan
di kemudahan kesihatan bertanggungjawab untuk memastikan setiap ibu mendapat jagaan yang sewajarnya
bermula daripada pra kehamilan, semasa kehamilan, kelahiran dan selepas kelahiran. Ini dapat membantu untuk
mencapai tahap penjagaan yang berkualiti dan seterusnya dapat menurunkan morbiditi dan mortaliti di kalangan
ibu dan bayi baru lahir.

Di Malaysia, masalah yang ada hubungkait dengan kehamilan masih lagi menjadi masalah utama yang perlu
diberi perhatian. Pada tahun 2011 kadar kematian ibu berdasarkan laporan Confidential Enquiry into Maternal
Death (CEMD) adalah 25.4 bagi setiap 100,000 kelahiran. Data tahun 2009 – 2011, menunjukkan kematian ibu
adalah disebabkan oleh Obstetric Embolism (16.0%), Postpartum Haemorrhage (11.6 %), komplikasi daripada
Hypertensive Disorders in Pregnancy (15.8%) dan komplikasi yang timbul dari masalah medikal (31.2%).

Manual bagi perkhidmatan kesihatan ibu terdiri dari 4 skop penjagaan iaitu:

i. Penjagaan pra kehamilan.
ii. Penjagaan ibu hamil.
iii. Penjagaan intrapartum.
iv. Penjagaan postnatal.

Penjagaan Pra Kehamilan

1. Pengenalan

Penjagaan seawal fasa pra kehamilan membolehkan pengesanan dan intervensi awal dilakukan dan
seterusnya membantu mengurangkan kadar mortaliti dan morbiditi ibu dan bayi. Salah satu intervensi
penting semasa penjagaan fasa ini ialah kaunseling pra kehamilan, yang harus diberi kepada semua wanita
dan pasangannya semasa pemeriksaan rutin. Ia meliputi analisa sejarah sosial, medikal, surgikal, reproduktif
dan sejarah keluarga, promosi kesihatan dan pemakanan. Kaunseling pra kehamilan ini juga membolehkan
pasangan yang berisiko dapat mengelakkan komplikasi serius semasa mengandung.

2. Rasional

• Penilaian awal risiko klien dapat dilakukan melalui maklumat sejarah lengkap, pemeriksaan kesihatan dan
ujian makmal tertentu. Ini membolehkan intervensi awal dibuat berdasarkan risiko atau masalah yang
dikenalpasti sebelum klien hamil.

• Sesi kaunseling boleh mengurangkan kebimbangan (emosi), contoh: pasangan yang pernah mengalami
masalah obstetrik yang teruk seperti keguguran yang berulang dan komplikasi labor yang memerlukan
kelahiran bantuan secara instrumen atau pembedahan.

• Membolehkan klien dirujuk untuk kaunseling genetik, contoh: risiko untuk memperolehi bayi abnormal
berulang seperti talasemia.

• Membantu klien bersiap sedia dan dalam tahap kesihatan yang optima sebelum hamil

3. Kumpulan Sasar

3.1 Am
• Pasangan yang akan berkahwin.
• Bakal ibu yang bercadang untuk mengandung.
• Wanita dalam golongan umur reproduktif (15 – 44 tahun; WHO definition on Women’s Health Fact
Sheet 334 Nov 2009).

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

3.2 Spesifik
• Wanita berumur 35 tahun ke atas yang tiada masalah medikal merancang untuk mengandung.
• Klien bermasalah obesiti.
• Klien bermasalah medikal.
• Klien dengan sejarah keguguran/stillbirth/early neonatal death.
• Klien mempunyai penyakit genetik.
• Klien mempunyai anak yang mengalami penyakit genetik.
• Klien dengan congenital structural abnormalities.
• Klien mempunyai anak dengan congenital structural abnormalities.
• Klien dengan sejarah keluarga bermasalah genetik.

4. Entry Points

4.1 Klinik ibu dan anak
• Perancang keluarga.
• Perkhidmatan post natal.
• Perkhidmatan Kanak-kanak.

4.2 Unit pesakit luar
• Pesakit kronik.
• Pesakit STI.
• Saringan Kesihatan – BSSK.
• Saringan pra perkhawinaan.
• Saringan Talasaemia.
• Perkhidmatan Kesihatan Remaja.
• Program Harm Reduction.
• Rujukan dari GP/NGO.

4.3 Klinik pakar
• Physician.
• Cardiology.
• Nephrology.
• Paediatric.
• Lain-lain (unit reproductif, unit genetik, klinik STI).

5. Tempat rujukan perkhidmatan jagaan pra kehamilan

• Klinik pakar O & G.
• Klinik Kesihatan – jagaan kesihatan primer.
• Jabatan pesakit luar di Hospital Daerah.
• Hospital tanpa pakar (lawatan pakar O & G dan pakar-pakar disiplin lain).

20 21

6. Proses Kerja Perkhidmatan Penjagaan Pra Kehamilan

Jawatan Proses
JM/JK
JM/JK 1. Terima klien.

2. Gunakan borang BSSK untuk menjalankan saringan (rujuk Lampiran
1, Contoh Borang BSSK), ambil data peribadi seperti masalah genetik,
sejarah pembedahan, sejarah perubatan, sejarah obstetrik yang lalu,
sejarah keluarga dan faktor-faktor risiko. Semak rekod kehamilan
dahulu dan rekod perubatan pesakit luar (rujuk Lampiran 2, Contoh Kad
Temujanji Perkhidmatan Pra Kehamilan) serta perancang keluarga.

JM/JK 3. Jalankan pemeriksaan dan penyiasatan rutin. Ukur berat badan,
ketinggian, BMI, tekanan darah dan ujian makmal seperti urin-glukos/
protin dan haemoglobin mengikut keperluan. Kenalpasti keputusan
abnormal.

JM/JK 4. Jalankan pemeriksaan fizikal dengan lengkap.
JM/JK 5. Kesan kes-kes ibu yang berisiko tinggi (rujuk Lampiran 3 Faktor Risiko

PP & K/PJK/KJK/JK/JM Pra Kehamilan). Kenalpasti kes berisiko tinggi yang perlu dirujuk kepada
PP&K/PJK/KJK/JK/JM Pegawai Perubatan.

6. Berikan pendidikan kesihatan (rujuk Lampiran 4, Pendidikan Kesihatan
Pra Kehamilan) yang berkaitan.

7. Berikan kaunseling kepada kes-kes ibu berisiko.
8. Kaunseling boleh di beri atas permintaan klien. (Rujuk:-

i. Lampiran 5 Kaunseling Pra Kehamilan,
ii. Lampiran 6 Faktor mempengaruhi kehamilan,
iii. Lampiran 7 Penyakit berjangkit yang mempengaruhi kehamilan)

JM/JK 9. Dokumentasi dalam buku berkaitan.

Nota: Rujuk Perinatal Care Manual 3rd Edition. BPKK, KKM 2

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

7. Carta Alir Jagaan Pra Kehamilan di Peringkat Kesihatan Primer

Terima Kes
(Rujuk Entry Point)

Saringan dan Pengambilan
sejarah dengan borang BSSK

Wanita Dewasa

Tidak Ya

Faktor
Risiko

Beri Pendidikan Rujuk
Kesihatan PP&K/FMS

Ya

Beri Kaunseling Menjalankan
Penyiasatan

Ada?

Tidak Tidak Ya

Faktor
Risiko

Dokumentasi

Daftarkan dalam
Penjagaan Pre-
Pregnancy Care

22 23

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

LAMPIRAN

Penjagaan

Pra Kehamilan

24 25

Lampiran 1

BORANG SARINGAN PRE-PREGNANCY CARE
MENGGUNAKAN BSSK DEWASA WANITA

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Lampiran 2

KAD TEMUJANJI PERKHIDMATAN PRE-PREGNANCY CARE
Kementerian Kesihatan Malaysia

KAD TEMUJANJI PERKHIDMATAN PRE-PREGNANCY CARE PPC

                  
  COP KLINIK                       
                  
                 
                 

  NO KP. BARU              
   
        -    -       

                  

NO PENDAFTARAN PPC ∕    
Catatan
              
 
  NAMA:  
 
                 
 
Tarikh Kaedah Rawatan Tarikh Masa  
Temujanji  
Akan Datang

     
     
     
     
     
     
     

26 27

Lampiran 3

FAKTOR RISIKO PRA KEHAMILAN

Faktor risiko am.

1. Umur

• Umur wanita kurang dari 18 tahun: kehamilan remaja boleh menjejaskan hasil kandungannya.
• Umur wanita melebihi 35 tahun: umur ibu yang berlanjutan berkaitan dengan kejadian penyakit medikal

dan keabnormalan kromosonal janin.

2. Gaya CaraHhidup

• Merokok, minum alkohol dan substance abuse: ia boleh menyebabkan keabnormalan dan pembesaran
janin terbantut.

• Tingkahlaku seksual yang berisiko tinggi: meningkatkan risiko infeksi kepada ibu dan janin.
• Obesiti/kurang berat badan: gangguan metabolik akan memberi kesan buruk kepada ibu dan janin. Ia

juga memberi kesan kepada cara kelahiran bayi.
• Binatang peliharaan: seperti kucing dan burung mungkin ada kaitan dengan infeksi (contoh: toxoplasmosis,

psittacosis dan selesema burung). Infeksi tersebut akan memudaratkan ibu yang mengalami bronkiol
asma dan memberi kesan kepada ibu dan janin.

Faktor Risiko Spesifik

1. Sejarah obstetrik

• Keguguran berulang.
• Kematian dalam utero.
• Mempunyai sejarah keabnormalan kepada bayi.
• Kematian awal neonatal.
• Sejarah perdarahan semasa mengandung (ectopic, APH, PPH atau memerlukan tranfusi darah).
• Kelahiran dibantu dengan instrumen.
• Bayi besar (≥4kg).
• Jarak kelahiran yang rapat.
• ABO incompatibility/Rhesus group.
• Bayi kecil (≤2.5kg).
• Grand multipara (≥5).
• Kelahiran premature.
• Sejarah retained placenta.
• 3th/4th degree perineal tear.

2. Sejarah Medikal

• Hipertensi.
• Penyakit jantung.
• Diabetes mellitus.
• Throid disease.
• Epilepsy.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

• Bronciol asthma.
• Connective tissue diseases e.g. SLE.
• Renal disorder.
• Penyakit berjangkit (contoh TB, HIV, Malaria).
• Aneamia.
• Blood disorder.
• Malignancy.
• Keadaan medikal yang lain.

3. Ubatan

4. Sejarah Pembedahan

• Caesarean section.
• Pembedahan uterin.
• Pembedahan di bahagian pelvic.
• Pebedahan di usus.
• Pembedahan transplant (contoh hati dan renal).
• Pembedahan di bahagian abdominal yang lain.

5. Sejarah Keluarga

• Perkahwinan dari pertalian darah yang rapat.
• Masalah genetic dalam keluarga.
• Congenital structural abnormalities.

6. Sejarah Sosial

• Deraan dosmetik.
• Stres di tempat kerja.
• Stres dalam perhubungan.
• Hazad perkerjaan.
• Tahap sosial ekonomi yang rendah.
• Kumpulan terpinggir.
• Ibu tunggal.

7. Vaksinasi

• Imunisasi aktif dan pasif.
• Rubella.
• Hepatitis B.
• Chicken pox.

28 29

Lampiran 4

Pendidikan Kesihatan Pra Kehamilan

1. Menuju ke Arah Keluarga Yang Sihat dan Sejahtera

Pasangan yang sihat adalah asas bagi keluarga bahagia. Faktor-faktor yang mempengaruhi kesihatan
individu, keluarga dan komuniti adalah seperti berikut:-

• Gaya cara hidup.
• Genetik.
• Faktor keluarga.
• Faktor persekitaran.

2. Amalan Gaya Hidup Sihat

2.1 Makanan seimbang • D iet yang mengandungi semua nutrien yang diperlukan mengikut
sukatan yang dicadangkan dan keperluan kalori berpandukan
kepada pyramid makanan serta pengambilan air yang mencukupi.

2.2 Interaksi sosial • Pasangan perlu saling menyokong dan melibat secara aktif dalam
mempertingkatkan kesihatan masing-masing.

2.3 Tabiat kehidupan harian • Pasangan perlu hormat menghormati dan persetujuan untuk
yang baik hubungan seks yang memuaskan dan saksama.

2.4 Relaksasi • Semua lelaki dan wanita dalam golongan umur reproduktif seharusnya
mengamalkan gaya hidup sihat dan mencegah tabiat hidup tidak
2.5 Rehat dan tidur yang sihat seperti merokok, minum alkohol dan mengambil sebarang
mencukupi bahan dadah.

• S enaman berkala dapat mengurangkan stress dan risiko penyakit
jantung serta hipertensi/strok.

• Keperluan tidur selama 7 jam untuk mengekal kesihatan.

3. Faktor Genetik

Pasangan, lelaki dan wanita dengan:-

• Perkahwinan dengan pertalian darah yang rapat (contoh: autusomal recessive disorders).
• Mempunyai anak mengalami masalah genetic (contoh: talasemia).
• Sejarah keluarga dengan masalah genetic (contoh: autusomal recessive disorders).
• Wanita yang berumur berisiko mendapat masalah genetic (contoh: Sindrom Down).
• Masalah genetik lelaki (contoh: X-linked disorder – Duchene Muscular Dystrophy, haemophilia).
• Pasangan dengan kematian fetus tanpa sebab atau tanpa siasatan perlu diberi kaunseling bagi tujuan

kemungkinan masalah genetik.

4. Perancang Keluarga

Pasangan digalakkan merancang kehamilan mereka bagi menyumbang secara positif kepada kesihatan ibu
dan bayi.

Pasangan boleh berbincang dengan anggota kesihatan berkaitan maklumat kaedah kontraseptif yang
bersesuaian dan berkesan.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

5. Kelahiran dan Kehamilan

• Kematangan fizikal dan umur ibu.
Umur yang ideal untuk wanita mengandung adalah pada 18 tahun dan ke atas. Wanita yang berumur 35
tahun keatas adalah berisiko tinggi mendapat komplikasi semasa hamil.

• Mencegah infeksi.
Lelaki dan wanita dalam golongan umur reproduktif di nasihatkan tentang infeksi seperti STI yang boleh
memberi kesan kepada bayi yang belum lahir serta masalah potensi kesuburan. Imunisasi Hepatitis B,
varicella dan Rubella perlu dinasihatkan kepada ibu yang belum mendapatkan imunisasi tersebut.

• Jagaan kesihatan antenatal.
• Pasangan yang merancang untuk membina sebuah keluarga perlu berada dalam tahap kesihatan yang

optima.
• Bekalan ubatan vitamin.

Penekanan pemberian bekalan folic asid kepada semua wanita sekurang-kurangnya 3 bulan sebelum
mengandung. Pemberian supplemen zat besi dan folic asid mengikut dosage yang bersesuaian harus
diberi selepas saringan talasemia.
• Penyusuan susu ibu.
Susu ibu adalah susu yang paling baik untuk bayi baru lahir kerana ia mengandungi semua nutrien yang
diperlukan oleh bayi dalam sukatan kandungan yang betul untuk kesihatan dan tumbesaran yang optima.
Penyusuan susu ibu secara ekslusif untuk 6 bulan pertama dan meneruskan sehingga 2 tahun.
• Kelahiran anak.
Setiap ibu hamil harus dinasihatkan bersalin di tempat selamat.
• Jagaan anak.
Setiap anak perlu di beri imunisasi mengikut jadual imunisasi yang disarankan oleh KKM.

6. Saringan

• Pemeriksaan pap smear mengikut garispanduan kebangsaan.
• Saringan STI mengikut indikasi.
• Pemeriksaan klinikal payudara.
• Saringan untuk diabetis mellitus dan hipertensi di saran sekurang-kurangnya sekali setiap tahun.

30 31

Lampiran 5

Kaunseling Pra Kehamilan

Kaunseling pra kehamilan perlu diberikan kepada semua lelaki dan wanita yang berisiko untuk mengurangkan
kejadian kadar mortaliti dan morbiditi ibu dan janin.

Objektif
1. Menjalankan penilaian awal

• Sejarah yang lengkap (butir peribadi, sosial, medikal, pembedahan, sejarah kandungan lalu, psikiatri dan
sejarah keluarga).

• Pemeriksaan fizikal.
• Mengenalpasti saringan yang bersesuaian jika perlu.

2. Menenangkan atau mengurangkan kebimbangan

Ia adalah perlu untuk mengurangkan kebimbangan di kalangan wanita yang mengalami bad obstetric history
contoh kehamilan yang tidak berjaya sebelum ini atau komplikasi obsetrik yang major.
Kaunseling meliputi:-
• Kesan gangguan yang sediada semasa pra kehamilan memberi impak terhadap kehamilan sekarang.
• Kemungkinan berlaku kejadian komplikasi berulang dan tindakan untuk mengurang kejadian tersebut.

(contoh IUD, NND, hipertensi, DVT, keguguran, kelahiran pramatang dan kelahiran yang bermasalah.

3. Memberi maklumat genetik

Keluarga dengan masalah genetik perlu mendapatkan nasihat dari pakar genetic/pediatrician supaya
bimbingan dapat diberi awal di klinik pra kehamilan.

4. Menentukan kesesuaian untuk kehamilan

Bagi ibu yang berisiko kehamilan harus ditangguhkan dengan pemberian kaedah perancang keluarga yang
bersesuaian supaya assemen dan rawatan dapat diberikan (contoh aneamia, penyakit jantung, diabetis
mellitus dan hipertensi).

5. Tarikh lawatan susulan

• Minimum 2 tahun atau sehingga rawatan selanjut diperlukan.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Lampiran 6

Faktor Mempengaruhi Kehamilan

1. Tingkahlaku Sosial

Tingkahlaku sosial yang biasa boleh mempengaruhi kehamilan:-

Merokok: Keguguran, low birth weight, placenta previa, placenta abruption, infeksi salur pernafasan
bayi, sudden infant death syndrome, impaired fertility.

Alcohol: Keguguran, fetal alchohol syndrome, placenta abruption, IUGR, low birth weight, CNS
abnormalities.

Cocaine: Keguguran, kelahiran pramasa, placenta abruption, IUGR , congenital abnormalities dan
neonatal CNS dysfunction.

Caffeine: Low birth weight, IUGR.
Sebarang bentuk penyalahan guna dadah boleh mempengaruhi kehamilan dan janin.

2. Ubatan

Agen Kesan
Anti-convulsions Kejadian congenital malformasi pada anak oleh ibu mengalami epilepsy
(6%). Ini di sebabkan oleh kesan teratogenik ubat anti konvulsan.
Sodium Valporate
Lithium Carbonate Meningkatkan risiko neural tiub defect (1/1000 kehamilan).
Walfarin Meningkatkan kejadian keabnormalan cardiovascular.
Pelbagai kejadian congenital malpormasi termasuk keabnormalan CNS
Alchohol dan hidung serta bony epiphyses.

Androgens Low Birth Weight, microcephaly, congenital hraet disease dan mental
retardation.
Atropine
Beta - blockers Teratogenesis dalam trimester pertama, virilisation of female fetus (bayi
Diazepam perempuan yang banyak ciri-ciri lelaki).
Cyclophosphamide
Diuretics Fetal tachycardia.
Diethyl - stilboesterol IUGR.
Respiratory depression
Methadone Teratogenesis dalam trimester pertama.
IUGR.
Methothrexate Genital anormalies, female may develop clear cell carcinoma of the vagina
Phenytoin many years later, male infertility.

Tetracycline Maternal symptoms of withdrawal including fetal compromise, abruption.
Terbutaline Komplikasi fetus: saiz kepala fetus lebih kecil dari normal,
Low birth weight, IUGR, kelahiran preterm, unspecified structural
anomalies and fetal withdrawal syndrome.
Methothrexate Neural Tube Defects.

Neural Tube Defects.
Embroyopathy includes dysmorphic facial features, microcephaly, motor
and intellectual retardation.

Tooth enamel hypoplasia dan cataract.
Hypoglycaemia.

32 33

Agen Kesan
Phocomelia.
Thalidomide
Oligohydramnios, bony malformation, prolonged hypotension, renal
Angiotension Converting failure.
Enzyme Inhibitor and
angiotension receptor
blocker

3. Tahap Nutrisi

Kekurangan nutrisi dikalangan umur wanita reproduktif memberi kesan terhadap kesihatan am dan juga
pada kapasiti fertiliti. Pemberian supplemen folic asid perlu diberi untuk mengelakkan neural tube defect.

4. Sejarah medikal

Keadaan medikal yang sedia ada boleh menyebabkan komplikasi kepada ibu dan janin. Kaunsel pra hamil
adalah penting berkaitan dengan risiko dan kepentingan mematuhi pelan intervensi oleh pegawai perubatan.

Penyakit Risiko Intervensi Pra Kehamilan
Diabetes Mellitus Janin:
• Multiple congenital. • Diabetes yang tidak terkawal, insulin
• Malformations (VSD, NTD, diberi awal sebelum mengandung.

skeletal malformation). • Ujian darah glukos dan HbA1c
• Fetal macrosomia. monitoring dan kawalan diabetes perlu
dilakukan sebelum mengandung.
Ibu:
• Pre-eclampsia, UTI, candiasis, • Beri supplemen folic acid.

sepsis. • Saringan komplikasi diabetes setiap
tahun.

• Rawatan dan tindakan yang
bersesuaian terhadap komplikasi.

Penyakit tairod Janin: • Hormon gantian thyroid.
• Hypothyroid • Keguguran, IUGR, fetal goiter dan

cretinism.

Ibu:
• Kurang subur dan komplikasi

hypothyroidism.

• Hyperthyroidism Janin: • Rawatan anti – thyroid.
• Thyrotoxicosis, IUGR.
Deep venous Ibu: • Interaksi Warfarin dengan pil
thrombosis • Thyroid storm. kontraseptif.

• Hypertension. • Rawatan profilaksis LMWH.
• Merancang kehamilan dengan nasihat
Janin:
• Fetal warfarin syndrome. anggota kesihatan.
Ibu:
• Pendarahan.

• Osteoporosis jika prolonged
heparin therapy.

• Heparin induced
thrombocytopenia.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Penyakit Risiko Intervensi Pra Kehamilan
Seizure disorder
Janin: • Mengurangkan atau memberhentikan
Hipertensi kronik • Congenital heart disease, cleft lip rawatan jika sawan dikawal sebelum
hamil dan ibu dibenarkan hamil
Penyakit renal and palate. selepas 18 bulan jika tiada serangan
sawan.
Heart disease in • Skeletal, CNS, gastrointestinal,
pregnancy genitourinary abnormalities. • Supplemen folic acid.

• Meningkatkan risiko epilepsi.
Ibu:
• 40% risiko peningkatan sawan.

Janin: • ECG sekurang-kurang setahun sekali.

• Placenta abruption. • Mengekalkan tekanan darah <140/90.

• IUGR. • Elak ubat Angiotensin Converting

Ibu: Enzyme (ACE) inhibitors, angiotensin
• Stroke, kegagalan renal, kegagalan
receptor blocker, anti-lipid agents dan
jantung, pre-eclampsia.
diuretics.

• Mungkin perlu memulakan aspirin dari
12 minggu kehamilan.

Janin: • Monitor fungsi renal dan tekanan darah
• Stillbirth, keguguran semasa (kehamilan selamat jika fungsi renal
normal).
trismeter ke2, kematian neonatal,
IUGR, kelahiran pramasa. • Mengekalkan tekanan darah <140/90.
Ibu:
• Peningkatan dalam tekanan • Bagi severe renal insufficiency
darah, pre-eclampsia dan dinasihatkan supaya tidak hamil.
mengurangkan fungsi renal.
• Rujuk pakar nephro atau pakar
perubatan bagi renal disorder.

• Aspirin dos rendah perlu diberi pada
trismeter ketiga.

Janin: • Ibu yang mempunyai sistom perlu

• Risiko kejadian congenital heart diperiksa oleh pakar jantung/pakar

disease pada bayi adalah 5-10% perubatan.

jika ibu alami congenital heart • Ibu yang mempunyai mechanical valve
disease. rawatan perlu ditukarkan kepada low

• Risiko lebih tinggi mendapat IUGR molicular weight heparin.

bagi ibu yang mengalami cyanotic • Scan dengan teliti untuk mengesan
heart disease.
fetal abnormaly.

Ibu : • Serial growth scans.
• Ibu mengalami primary pulmonary • Pengambilan kontraseptif yang
hypertension dan Elsenmenger
berkesan diteruskan sehingga
Syndrome berisiko tinggi
kesihatan ibu ketahap optima dan
mendapat mortality dan morbidity
sesuai untuk hamil.
dan mereka dinasihatkan tidak

hamil.

• Meningkatkan risiko pulmonary
embolism, stroke dan SBE lebih
lazim bagi ibu yang mempunyai
prostatic valve.

34 35

Penyakit Risiko Intervensi Pra Kehamilan

Mechanical Janin: • Dos paling rendah warfarin untuk
prosthetic heart • Fetal warfarin syndrome. mencapai terapi rawatan.
valves Ibu:
• Valve thrombosis. • Ibu perlu diberi kaunseling tentang
hasil kandungan dan rawatan.

• Rujuk pakar dan combine care
sebelum hamil.

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Lampiran 7

PENYAKIT BERJANGKIT YANG
BOLEH MEMPENGARUHI KEHAMILAN

(Bergantung Pada Indikasi dan Tingkahlaku Risiko)

Infeksi Pengurusan Pra Kehamilan

Rubella Memberi imunisasi rubella kepada wanita yang belum dapat, mengelak hamil selama
3 bulan selepas pemberian imunisasi rubella.

Toxoplasma Gondii Kebersihan makanan dan mengelak makan makanan mentah seperti daging, sushi.

Chlamydia, Gonorrhea, - Rawatan yang bersesuaian untuk STI.
Human Papilloma - Rujuk pakar dermatologi jika perlu.
Virus, Syphilis - Mempertimbangkan vaksin HPV untuk wanita yang layak mendapat vaksin HPV.

Hepatitis B Kaunseling atau saringan untuk Hepatitis B surface antigen. Mempertimbangkan
HIV vaksinasi.

Menawarkan saringan universal, kaunseling risiko tranmisi, rujuk pakar perubatan
keluarga jika dikesan HIV positif untuk rawatan lanjut.

36 37

2. PENJAGAAN IBU MENGANDUNG

Penjagaan Kesihatan Ibu Mengandung

1. Pengenalan

Kesihatan individu sewaktu dilahirkan dan peringkat awal kehidupannya memberi kesan terhadap kualiti
hidup seterusnya. Oleh itu adalah penting untuk memastikan tumbesaran dan perkembangan janin diberi
pengawasan yang terbaik.

Setiap ibu perlu menjalani fasa kehamilan sehingga cukup bulan, bersalin dengan selamat, melahirkan anak
yang hidup dan sihat serta menjalani masa pantang yang normal. Lawatan pertama ibu ke klinik sebelum 12
minggu adalah amat penting. Setiap ibu mengandung perlu diberi penjagaan dan pengawasan kesihatan
pada setiap kali lawatan untuk memantau progres kandungan dan mengesan awal keadaan luar biasa. Ibu
mengandung perlu diperiksa mengikut jadual untuk penjagaan yang berterusan.

2. Kekerapan Lawatan Ke Klinik Untuk Kandungan Yang Normal

Jadual lawatan yang disarankan untuk ibu mengandung yang normal, sihat dan tanpa komplikasi (kod putih
sahaja) adalah seperti berikut:

Primigravida (Minggu) Multigravida (Minggu)
12 12
18 20
24 24
28 28
32 32
36 36
37 38
38 40
39 -
40 -

3. Proses Kerja Perkhidmatan Kesihatan Ibu Mengandung

Jawatan Proses
PPK/JM
1. Terima ibu

PPK/JM 2. Beri nombor giliran.

JM/JK/KJK/PJK 3. Kenalpasti ibu

• Kes baru/pindah masuk dapatkan dokumen pengenalan diri dan catat
di dalam kad KIK 1(a) 96 (Pind.2012), kad KIK1 (b) 96(Pind.2012).

• Kes ulangan – Cari kad KIK/1(b)/96(Pind.2012).

JM/JK/KJK/PJK 4. Daftar ibu dan isikan maklumat di dalam Buku KIB 101 Pind. 2/2007
JM/JK/KJK/PJK (sekiranya kes pindah masuk bulatkan nombor pendaftaran dengan pen
merah)

5. Temubual dan ambil sejarah dengan tepat dan lengkap mengikut senarai
semak pengambilan sejarah Kehamilan bagi kes baru dan semak kad bagi
kes ulangan. (Rujuk lampiran 2 Senarai Semak Pengambilan Sejarah Ibu)

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Jawatan Proses
JM/JK/KJK/PJK
6. Jalankan pemeriksaan saringan:

• Tekanan darah (Rujuk lampiran 3, Senarai Semak Mengambil Tekanan
Darah)

• Berat badan (Rujuk lampiran 4, Senarai Semak Pengambilan Berat
Badan dan Ukuran Tinggi)

• Ukuran tinggi dan kiraan Indek Jisim Badan (BMI) diambil pada lawatan
pertama sahaja. (Rujuk lampiran 4 Senarai Semak Pengambilan Berat
Badan dan Ukuran Tinggi).

JM/JK/JTMP/KJK/PJK 7. Lakukan siasatan (ujian makmal)

• Ujian air kencing untuk gula dan albumin setiap kali lawatan.
(Rujuk lampiran 5, Senarai Semak Untuk Pemeriksaan Air Kencing
Menggunakan Uristik).

• Ujian darah untuk hemoglobin bagi lawatan pertama dan setiap bulan/
mengikut keperluan (Rujuk lampiran 5, Senarai Semak Pemeriksaan
Darah Haemoglobin menggunakan pemeriksaan Hb untuk Ibu di Klinik
Desa)

• Ujian FBC, VDRL, kumpulan darah dan faktor Rhesus, saringan HIV
bagi kes baru.

• Ujian BF/MP bagi kes bagi tertentu.
• Saringan Talasemia bagi primid yang belum dibuat saringan.

Analisa keputusan makmal dan rekod.
Rujuk kepada pegawai perubatan bagi keputusan yang abnormal.

JM/JK/KJK/PJK 8. Lakukan pemeriksaan fizikal ibu mengandung secara sistematik (Rujuk
lampiran 6, Senarai Semak Pemeriksaan Fizikal dan Palpasi Abdomen)

Pengendalian kes berisiko berdasarkan Kod Warna:

Merah: Rujukan segera ke Hospital dan pengendalian selanjutnya adalah
bersama Pakar O&G (shared care) dan Pakar Perubatan Keluarga.

Kuning: Rujukan untuk pengendalian oleh Pakar O&G Hospital/Pakar
Perubatan Keluarga, dan penjagaan selanjutnya boleh dilakukan bersama
(shared care) Pegawai Perubatan dan Jururawat Kesihatan

Hijau: Pengendalian di Klinik Kesihatan oleh Pegawai Perubatan &
Kesihatan dan pengendalian selanjutnya boleh dilakukan bersama
Jururawat Kesihatan/Jururawat Masyarakat di bawah pengawasan
Pegawai Perubatan

Putih: Penjagaan oleh Jururawat Kesihatan/Jururawat Masyarakat di
Klinik Kesihatan dan Klinik Desa (sekiranya tiada terdapat faktor risiko
yang disenaraikan dalam kod merah, kuning dan hijau, ibu diberi kod
warna putih).

38 39

Jawatan Proses
Rujuk:
JM/JK/KJK/PJK i. Buku Garis Panduan Senarai Semak Bagi Penjagaan Kesihatan Ibu
JM/JK/KJK/PJK
JM/JK/KJK/PJK dan Bayi Mengikut Kod Warna Edisi Keempat, BPKK, KKM, 2013).
JM/JK/KJK/PJK
PJK/KJK/JK/JM ii. Bagi pengendalian kes remaja hamil sila rujuk Buku Garis Panduan
Masalah Kesihatan Seksual dan Reproduktif Remaja di Klinik
Kesihatan, BPKK, KKM 2012)

iii. Bagi pengendalian kes severe pre eclampsia/eclampsia sila rujuk
Buku Garis Panduan Pemberian Suntikan Intramuscular Magnesium
Sulphate (MgSO4) di Peringkat Penjagaan Kesihatan Primer Bagi Kes
Severe Pre Eclampsia/Eclampsia, BPKK, KKM, 2014

iv. Bagi kes ibu mengandung berisiko kelahiran pramatang, sila
rujuk Garis Panduan Pemberian Suntikan Kortikosteriod (I/M
Dexamethasone) Bagi Ibu Mengandung Berisiko Kelahiran Pramatang
di Klinik Kesihatan, BPKK, KKM, 2013

9. Lakukan pemeriksaan abdomen

(Rujuk lampiran 7 Senarai Semak Pemeriksaan Fizikal dan Palpasi
Abdomen)

Plot Carta Tumbesaran Janin di dalam kad ibu mengikut jangkamasa
kandungan.

(Rujuk untuk pemeriksaan ultrasound semasa lawatan pertama untuk
memastikan jangka masa kandungan dan mengikut keperluan)

10. Kenalpasti faktor-faktor risiko ibu

( Rujuk Buku Garis Panduan Senarai Semak Mengikut Sistem Kod Warna
Penjagaan Kesihatan Ibu dan Bayi Edisi Keempat, BPKK, KKM, 2013)

11. Kendalikan dan pantau kes-kes berisiko mengikut garis panduan KKM
1. Rujuk Buku Perinatal Care Manual Edisi Ketiga, BPKK, KKM 2013
2. Rujuk Garis Panduan Pemberian Suntikan Intramascular Magnesium
Sulphate (mg504) di Peringkat Penjagaan Kesihatan Primer Bagi Kes
Severe Pre Eclampsia/Eclampsia

12. Rekod kes berisiko di buku KIB 101 dan kes yang dirujuk di buku KIB
102

13. Beri pendidikan kesihatan dan kaunseling mengikut kesesuaian kes

• Rekod dalam buku pendidikan kesihatan PKK 101/SISPEK.

• Pendidikan pemakanan diberikan kepada semua ibu mengandung
bagi memastikan status pemakanan ibu dan bayi berada di tahap
optima.

• Rujuk kepada Pegawai Sains Pemakanan bagi kes-kes bermasalah
seperti GDM, anaemia dan lain-lain

• Beri pendidikan penyusuan susu ibu

(Rujuk lampiran 8, Senarai Semak Pendidikan Penyusuan Susu Ibu
Antenatal)

Manual Perkhidmatan Kesihatan Ibu & Anak
Bagi Anggota Kejururawatan di Perkhidmatan Kesihatan Awam

Jawatan Proses
JM/JK/KJK/PJK 14. Beri rawatan mengikut kesesuaian :

JM/JK/KJK/PJK a. Suntikan Tetanus Toxoid
• Bagi primid, dos pertama diberi selepas gerakan janin dirasai
JM/JK/KJK/PJK oleh ibu dan dos kedua diberi selepas 4 – 6 minggu berikutnya
JM/JK/KJK/PJK • Sekiranya suntikan Tetanus Toxoid tidak lengkap perlu diberi
JM/JK/KJK/ semasa postnatal
• Bagi multip yang telah mendapat imunisasi yang lengkap, dos
JK/KJK/PJK tambahan diberi setiap kali mengandung selepas gerakan janin
PPK/JM dirasai oleh ibu
JM/JK/KJK/PJK
b. Beri Hematiniks
(Rujuk Buku Perinatal Care Manual Edisi Ketiga, BPKK, KKM 2013)

c. Beri susu penuh krim kepada ibu hamil mengikut kriteria

15. Rujuk kepada pegawai perubatan untuk pemeriksaan sekurang-
kurangnya dua kali iaitu:
• semasa lawatan pertama
• pada masa gestasi 34-36 minggu
Kod Hijau dan ke atas – dirujuk mengikut keperluan
(Rujuk Buku Garis Panduan Senarai Semak Mengikut Sistem Kod
Warna Penjagaan Kesihatan Ibu dan Bayi Edisi Keempat, BPKK, KKM,
2013)

16. Rujuk kepada Pegawai Pergigian semasa lawatan pertama.

17. Beri temujanji mengikut jadual yang ditetapkan dalam buku temujanji
individu

18. Rekod ke dalam:-
• Rekod Kesihatan Ibu KIK/1(a)/96(Pind. 2012)
• Rekod Kesihatan Ibu KIK/1(b)/96(Pind. 2012)
• Buku KIB 101 pind 2/2007
• Buku KIB 102 pind 2/2007 jika dirujuk
• Buku KIB 107 pind 2/2007

19. Buat audit kad selepas sesi klinik bagi memastikan ibu dikendalikan
dengan betul.

20. Failkan kad mengikut tarikh temujanji dan kawasan operasi

21. Rekod dan reten untuk bulanan/suku tahun/tahunan

Rujuk senarai semak Lampiran 1 - Senarai Semak Aktiviti Persediaan Sesi Klinik Kesihatan Ibu.

40 41