มรดกภูมิปัญญาผ้าล้านนาตะวันออก น่าน แพร่ เชียงราย พะเยา

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก :
น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

The Textile Heritage of Eastern Lan Na :
Nan Phrae Chiang Rai and Phayao



มรดกวัฒั นธรรมผ้้าล้้านนาตะวันั ออก:
น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

The Textile Heritage of Eastern Lan Na:
Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

ผู้เ้� ขียี น AUTHOR ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล Songsak Prangwatanakun
ผู้้แ� ปล TRANSLATOR พรพรรณ วรรณา Pornpun Wunna
เมธาภรณ์์ สิงิ หนันั ท์์ Methaporn Singhanan

ศิลิ ปกรรม GRAPHIC ยศสรัลั ผัสั วีี Yotsaran Phatsawee
ภาพถ่่าย PICTURES ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุลุ Songsak Prangwatanakun
โกมล พานิิชพัันธ์์ Komol Panitchapant
ฉััตร์์นิิพัฒั น์์ คำำ�บ้า้ นฝาย Chatniphat Khambanfai
เทิิดศัักดิ์�์ อินิ แสง Therdsak Insaeng
บุญุ ช่ว่ ย ศรีสี วััสดิ์์� Boonchouy Srisawat
ปริิญญา งานดีี Parinya Ngarndee
พรรษา ทาปันั Pansa Tapun
ภููเดช แสนสา Phudet Saensa
อรรถพงษ์์ ประดิิษฐพงษ์์ Attapong Praditpong
อัคั รพล อุดุ แบน Akrapon Udban
พิมิ พ์์ที่่� PRINTED บริิษัทั เจ-บิ๊๊ค� ส์์ เทรดดิ้้�ง จำำ�กัดั
J-Bics Trading Co., Ltd.
51/75 ซอยวิิภาวดีีรัังสิิต 66 แขวงตลาดบางเขน
เขตหลักั สี่่� กรุุงเทพฯ 10210
ผู้้�จััดพิิมพ์์ PUBLISHER สำ�ำ นักั งานวัฒั นธรรมจัังหวัดั น่่าน Nan Provincial Cultural Office

ข้้อมูลู ทางบรรณานุกุ รมของสำำ�นัักหอสมุุดแห่ง่ ชาติิ
ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ .
มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้า้ นนาตะวันั ออก : น่า่ น แพร่่ เชียี งราย พะเยา = The Textile heritage of Eastern
Lan Na : Nan Phrae Chiang Rai and Phayao / ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุลุ . - - พิิมพ์ค์ รั้้ง� ที่่� 1. - - น่า่ น :
สำ�ำ นักั งานวัฒั นธรรมจัังหวัดั น่า่ น, 2564.
224 หน้้า.
ISBN 978-616-543-742-4
1. ผ้า้ -- ไทย (ภาคเหนืือ). 2. ผ้า้ – น่า่ น. 3. ผ้า้ – แพร่.่ 4. ผ้า้ – เชีียงราย. 5. ผ้้า – พะเยา. 6. การทอผ้้า -- ไทย
(ภาคเหนืือ). 7. การทอผ้้า. 8. ภููมิิปััญญาชาวบ้า้ น – ไทย (ภาคเหนืือ). 9. ภููมิิปัญั ญา. I. Songsak Prang-
watanakun. II. สำ�ำ นัักงานวััฒนธรรมจัังหวััดน่า่ น. III. ชื่อ� เรื่�อง.
746.14041 ท172ม
TT 848 ท172ส

คำำ�นำำ�
กลุ่�มจัังหวัดั ภาคเหนือื ตอนบน ๒ (น่า่ น แพร่่ พะเยา เชียี งราย) เป็น็ จังั หวัดั ที่่อ� ยู่่�ในเขตวััฒนธรรมล้้านนาตะวัันออก
ซึ่�่งมีีวััฒนธรรมประเพณีีวิิถีชี ีวี ิิตที่่ม� ีคี วามคล้า้ ยคลึึงกันั และมีีความเชื่อ� มโยงกันั ทั้้ง� ในด้้านสัังคม เศรษฐกิิจ การเมืืองตลอดจน
กลุ่�มชาติิพัันธุ์� โดยเฉพาะสิ่่ง� ที่่ส� ะท้อ้ นให้้เห็็นถึึงความเป็็นอัตั ลัักษณ์์ อัันโดดเด่น่ ที่่ม� ีกี ารสืืบทอดกัันมาในอาณาบริิเวณ ๔
จังั หวัดั นี้้� คืือ วััฒนธรรมผ้้า ซึ่่ง� มีีการแลกเปลี่่ย� นถ่่ายโยงกัันในภููมิิภาคผ่่านทางเครือื ญาติิ ชาติิพัันธุ์� ที่่�ตั้้�งถิ่่น� ฐาน และการย้้าย
ถิ่่�นฐาน รวมถึึงการค้้าขายที่่ม� ีีการสัญั จรไปมาระหว่า่ งกััน และวิิถีกี ารดำำ�รงชีวี ิิตความเชื่�อทางศาสนาร่ว่ มกันั จึึงก่่อให้้เกิิดการ
ผสมผสานทางวััฒนธรรมที่่ง� ดงามผ่า่ นหััตถกรรมผ้้าทอของกลุ่�มชนล้า้ นนาตะวันั ออก โดยเป็็นแหล่่งสร้า้ งสรรค์ผ์ ลงานผ้า้ ทอ
อีีกแหล่่งหนึ่�ง่ ของประเทศไทย และสามารถพัฒั นาให้เ้ ป็็นผลิิตภััณฑ์์ผ้้าที่่ม� ีคี วามสวยงาม มีีคุณุ ค่า่ และมีเี อกลักั ษณ์ก์ ่อ่ ให้เ้ กิิด
มูลู ค่่าเพิ่่�มทางเศรษฐกิิจให้้กับั ชุมุ ชน อีีกทั้้�งเป็น็ การเชื่�อมโยงเส้้นทางการท่่องเที่่ย� วเชิิงวัฒั นธรรมที่่�ใช้ท้ รัพั ยากร การท่อ่ งเที่่ย� ว
เกี่่�ยวกัับเรื่�องราวประวััติิความเป็็นมาและองค์์ความรู้�ของผ้้าล้้านนาตะวัันออกทั้้�ง ๔ จัังหวััด มาสร้้างสรรค์์เพื่่�อส่่งเสริิม
การท่อ่ งเที่่ย� วอีกี ด้ว้ ย
สำำ�นักั งานวััฒนธรรมจัังหวััดน่า่ นมีคี วามตระหนัักถึึงคุณุ ค่่าและความสำ�ำ คัญั ดัังกล่่าวข้้างต้้น จึึงได้้ทำำ�การศึึกษาและ
รวบรวมข้อ้ มููลเรื่อ� งราวของผ้้าล้า้ นนาตะวันั ออก โดยจัดั ทำ�ำ เป็น็ หนังั สืือชื่่�อ “มรดกภููมิปิ ัญั ญา ผ้า้ ล้้านนาตะวัันออก :น่า่ น แพร่่
เชีียงราย พะเยา” ซึ่ง่� ดำำ�เนิินการภายใต้้โครงการบููรณาการการท่อ่ งเที่่�ยวของกลุ่�มจังั หวัดั โดยได้ร้ ับั อนุุมัตั ิิงบประมาณจาก
กลุ่�มจัังหวััดภาคเหนืือตอนบน ๒ ตามแผนปฏิิบััติิราชการของกลุ่�มจัังหวััดภาคเหนืือตอนบน ๒ ประจำำ�ปีีงบประมาณ
พ.ศ. ๒๕๖๔ ในการจััดทำำ�หนัังสืือนี้้� สำำ�นัักงานวััฒนธรรมจัังหวััดน่่านได้้รัับความร่่วมมืือเป็็นอย่่างดีีจาก ผู้�ทรงคุุณวุุฒิิ
ภููมิิปััญญาท้้องถิ่่�น ตลอดจนเครืือข่่าย เครืือญาติิทางวััฒนธรรมทั้้�ง ๔ จัังหวััด โดยเฉพาะบุุคคลที่่�ทำำ�ให้้หนัังสืือ
“มรดกภููมิิปััญญา ผ้า้ ล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชีียงราย พะเยา” มีีความสมบููรณ์์ทั้้ง� การเขีียนเนื้้อ� หา จากการสืืบค้้น
ข้้อมูลู และการอ้้างอิงิ หลักั ฐานที่่�เป็น็ ข้้อเท็็จจริิงในเชิิงประจักั ษ์์ คืือ รองศาสตราจารย์ท์ รงศัักดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุลุ ประธาน
กรรมการศูนู ย์์ล้้านนาศึึกษา คณะมนุุษยศาสตร์์ มหาวิิทยาลัยั เชีียงใหม่่ ซึ่่�งเป็น็ ผู้�เชี่�ยวชาญที่่ม� ีีประสบการณ์์ในการศึึกษาวิิจัยั
เรื่�องผ้้าและพลวัตั ของวััฒนธรรมการทอผ้้าในล้้านนามาเป็็นเวลานานกว่่า ๓๐ ปีี สำำ�นัักงานวััฒนธรรมจัังหวััดน่่าน จึึงขอ
ขอบคุุณทุุกๆ ท่่านมา ณ โอกาสนี้้� ที่่�ทำ�ำ ให้้การจัดั ทำำ�หนัังสืือ “มรดกภููมิิปััญญา ผ้้าล้า้ นนาตะวัันออก: น่่าน แพร่่ เชีียงราย
พะเยา” สำ�ำ เร็จ็ ลุุล่ว่ งตามวัตั ถุปุ ระสงค์ท์ ุกุ ประการ
หวัังเป็็นอย่่างยิ่่�งว่่าหนัังสืือเล่่มนี้้�จะให้้ความรู้�ที่�เป็็นประโยชน์์ในการพััฒนาตามความประสงค์์ และเป็็นสื่่�อกลาง
ในการร่ว่ มกัันสืืบสาน รักั ษา ต่่อยอด มรดกภููมิิปััญญา ผ้้าล้า้ นนาตะวันั ออก ให้ย้ั่่�งยืืนต่่อไป

สำ�ำ นักั งานวััฒนธรรมจังั หวัดั น่่าน
กันั ยายน ๒๕๖๔

Foreword

The people of the four provinces in eastern upper northern Thailand (Nan, Phrae, Phayao and
Chiang Rai) have similar cultures and ways of life since they are socially, economically, and politically closely
related to each other, and many come from the same ethnic minorities. The cultural identity of these four
provinces is most evident in their textile traditions, which have become interwoven as a result of migration and
trade creating a mix of inherited family skills, ethnic traditions, and customs according to religious beliefs. This
cultural blending is expressed through exquisite woven handicrafts, giving the four provinces of Eastern Lan Na
a reputation as a region in Thailand known for its creative weaves. These beautiful and valuable woven products
boost the incomes of local people and offer possibilities for eco-based cultural tourism that provides insight into
the history and cultural knowledge of the peoples in these four provinces.
The Nan Provincial Cultural Office appreciates the significance of this cultural tradition and in seeking to
preserve this valuable heritage it has gathered research and information regarding the textiles of eastern Lan Na
and placed it in this book: “The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan, Phrae, Chiang Rai and Phayao”. This is
part of a project for provincial tourism development sponsored by Upper North Provincial Area Two under the
latter’s provincial development budget for 2021. In preparing this book, the Cultural Office of Nan Province
received the generous co-operation from textile experts, local masters and networks of associated people in the
four provinces, and especially from Associate Professor Songsak Prangwattanakun, the author of this work and
President of the Committee of the Lan Na Study Center, Faculty of Humanities, Chiang Mai University. An expert
in Lan Na Textiles with more than 30 years of research on the dynamics of textile culture in Lan Na, Associate
Professor Songsak Prangwattanakun compiled the research and references found in this work. The Nan Cultural
Office would like to thank him and everyone else who has helped bring this project to a satisfactory conclusion.
Finally, we hope that this book offers a body of knowledge that will remain central to the heritage,
preservation, and future of textile weaving in Eastern Lan Na.

Nan Provincial Cultural Office
September, 2021

สารบัญั



หน้้า

1
บทที่�่
๑ ภููมิิถิ่่�นแผ่่นดิินล้้านนาตะวันั ออก 3
๑. ล้า้ นนา: ที่่�มาและความหมาย 4
๒. ล้้านนา: ขอบเขต 7
๓. ประวัตั ิิศาสตร์์เมืืองน่า่ น 17
๔. ประวัตั ิิศาสตร์์เมือื งแพร่ ่ 23
๕. กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ในล้้านนาตะวันั ออก 24
๕.๑ กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทยวน 27
๕.๒ กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทลื้้�อ 29
๕.๓ กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทลาว
33

๒ วัฒั นธรรมการทอผ้้าในล้้านนาตะวันั ออก 34
๑. หลัักฐานการใช้้ผ้า้ ทอในอดีตี จากวรรณกรรมและจิิตรกรรมฝาผนััง 45
๒. วััสดุแุ ละอุปุ กรณ์ก์ ารทอผ้า้ ในวััฒนธรรมล้้านนาตะวัันออก 50
๓. เทคนิิคการทอผ้า้ ในวัฒั นธรรมล้้านนาตะวัันออก 51
๓.๑ เทคนิิค “ปั่่น� ไก” (Twisted Yarn) 52
๓.๒ เทคนิิค “มัดั ก่่าน” หรือื “คาดก่่าน” (Weft Ikat) 53
๓.๓ เทคนิิค “ยกดอก” (Twill and Satin Weaves) 54
๓.๔ เทคนิิค “เกาะล้ว้ ง” (Tapestry Weaving) 55
๓.๕ เทคนิิค “มุกุ เส้้นพุ่�งพิเิ ศษ” (Continuous Supplementary Weft) 56
๓.๖ เทคนิิค “จก” (Discontinuous Supplementary Weft) 57
๓.๗ เทคนิิค “มุกุ เส้น้ ยืืนพิิเศษ” (Supplementary Warp)
59

๓ ผ้้าที่่�ใช้เ้ ป็น็ เครื่�อ่ งแต่่งกายในล้้านนาตะวันั ออก 60
๑. เครื่่�องแต่ง่ กายของชาวไทยวนและชาวไทลื้้อ� ในล้า้ นนาตะวัันออก 60
๑.๑ ชุุดบุรุ ุุษและสตรีชี าวไทยวน 74
90
๑.๒ ชุดุ บุุรุษุ และสตรีีชาวไทลื้้�อ 90
๒. ผ้้าซิ่น� ในจัังหวัดั น่่าน 93
๒.๑ ซิ่�นเชีียงแสน 99
๒.๒ ซิ่น� ม่า่ น 104
๒.๓ ซิ่�นป้อ้ ง 107
๒.๔ ซิ่�นก่า่ น 111
๒.๕ ซิ่น� แบบเมือื งเงิิน 119
๒.๖ ซิ่น� ตีีนจก 121
๒.๗ ซิ่น� โครงสร้า้ งพิิเศษ
๒.๘ กลุ่�มซิ่น� แบบผสมผสาน

Contents Page




Chapter
Chapter 1 Eastern Lan Na 1

1. Lan Na: History and Meaning 3

2. Lanna: Boundaries 4

3. History of Muang Nan 7

4. History of Muang Phrae 17

5. The Ethnic Groups of Eastern Lan Na 23

5.1 Tai Yuan 24

5.2 Tai Lue 27

5.3 Tai Lao 29


Chapter 2 Eastern Lan Na Weaving Culture 33
1. Evidence of woven fabrics in the past in literature and temple murals
34
2. Weaving tools in Eastern Lan Na Culture 45

3. Eastern Lan Na Weaving Techniques 50

3.1 “Pan Kai” or Twisted Yarn 51
3.2 “Mat Kan”, “Khat Kan” or the Weft Ikat 52

3.3 “Yok Dok” or the Twill and Satin Weaving 53

3.4 “Koh Luang” or the Tapestry Weaving 54

3.5 “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft 55

3.6 “Chok” or the Discontinuous Supplementary Weft 56

3.7 “Muk Sen Yuen Phiset” or the Supplementary Warp 57


Chapter 3 Fabric used for clothing in Eastern Lan Na 59
1. The Clothing of Tai Yuan and Tai Lue people in Eastern Lan Na 60
1.1 The male and female clothing of Tai Yuan people
60
1.2 The male and female clothing of Tai Lue people 74

2. Phasin in Nan 90

2.1 “Sin Chiang Saen” 90

2.2 “Sin Man” 93

2.3 “Sin Pong” 99

2.4 “Sin Kan” 104

2.5 “Sin Muang Ngoen” 107

2.6 “Sin Tin Chok” 111
119
2.7 Special Structure Sin

2.8 Combination Sin 121

หน้้า

๓. ผ้า้ ซิ่�นในจังั หวััดแพร่่ 123
๓.๑ ซิ่น� ก่่าน หรือื ซิ่น� ก่า่ นคอควาย 123
๓.๒ ซิ่น� ตา 127
๓.๓ ซิ่น� ตีีนจก หรืือ ซิ่น� ตีนี ล้้วง หรืือ ซิ่�นตีนี ค้อ้ น 132
139
๔. ผ้้าซิ่น� ในจังั หวัดั เชีียงราย 139
๔.๑ ซิ่�นไทลื้้อ� แบบบ้้านศรีีดอนชัยั 144
๔.๒ ซิ่น� ไทลื้้อ� แบบบ้้านหาดบ้า้ ย 148
๔.๓ ซิ่�นไทลื้้�อแบบเวียี งแก่น่ 150

๕. ผ้้าซิ่น� ในจังั หวััดพะเยา 157

๔ ผ้้าที่่�ใช้ใ้ นครัวั เรืือนในล้้านนาตะวันั ออก 158
๑. ผ้า้ กั้�ง (ผ้า้ ม่า่ น) 161
๒. สะลีี (ฟููก) 162
๓. ผ้า้ หลบ (ผ้้าปูทู ี่่น� อน) 167
๔. ผ้้าห่ม่ 171
๕. หมอน 175
๖. มุ้�ง 177
๗. ผ้า้ แหลบ หรือื ผ้้าเติ้้�ม
183

185
๕ ผ้้าที่่�ใช้ใ้ นพิิธีกี รรมในล้้านนาตะวันั ออก 195
๑. ตุงุ 197
๒. ผ้า้ จีวี ร 199
๓. ผ้้าเช็ด็ น้อ้ ย 201
๔. ผ้า้ เช็็ดหลวง 203
๕. ผ้้าอาสนา 207
๖. ผ้า้ ห่อ่ คัมั ภีีร์์ 208
๗. ผ้า้ มุงุ พระเจ้า้ 209
๘. ผ้า้ มุุงสัังฆะ
๙. ผ้า้ ห่่มพระเจ้า้

Page


3. Phasin in Phrae 123

3.1. “Sin Kan” or “Sin Kan Khor Khwai” 123

3.2 “Sin Ta” 127

3.3 “Sin Tin Chok”, “Sin Tin Luang” or “Sin Tin Khon” 132

4. Phasin in Chiang Rai 139

4.1 Ban Sri Don Chai style 139

4.2 Ban Hat Bai style 144

4.3 Wiang Kaen District style 148

5. Phasin in Phayao 150



Chapter 4 Fabrics used in households in Eastern Lan Na 157

1. “Pha Kang” (Curtains) 158

2. “Sali” (Mattress) 161

3. “Pha Lop” (Bedsheet) 162

4. Blankets 167

5. Pillows 171

6. “Mung” (Mosquito Nets) 175

7. “Pha Laep” or “Pha Term” 177



Chapter 5 Fabric used in rituals in Eastern Lan Na 183

1. “Tung” (Banner) 185

2. “Pha Chiworn” or “Pha Punchana” 195

3. “Pha Chet Noi” 197

4. “Pha Chet Luang” 199

5. “Pha Asana” 201

6. Manuscript wrapper 203

7. “Pha Mung Phrachao” 207

8. “Pha Mung Sangkha” 208

9. “Pha Hom Phrachao” 209



บทที่่� ๑ ภููมิิถิ่�่นแผ่่นดิินล้้านนาตะวันั ออก
Chapter 1 Eastern Lan Na



The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

3

๑. ล้้านนา: ที่่�มาและความหมาย 1. Lan Na: History and Meaning
“ล้้านนา” เป็็นชื่ �ออาณาจัักรในอดีีต หมายถึึง ดิินแดนที่่�มีี The term “Lan Na”, which means the land of a million
ที่่�นามากมาย ประมาณนัับได้้เป็็นจำำ�นวนล้้าน ดิินแดนแห่่งนี้้�มีี rice fields, is the name given to an ancient kingdom centered
ศููนย์์กลางอยู่่�ในเขตภาคเหนืือตอนบนของประเทศไทย ซึ่ง่� ในอดีตี in upper northern Thailand. Before the formation of the
ก่่อนการก่อ่ ตั้้ง� อาณาจัักรในพุุทธศตวรรษที่่� ๑๙ นั้้�น อาณาบริิเวณ kingdom in the 18th century Buddhist Era (13th Century C.E),
แห่่งนี้้เ� ป็็นที่่�ตั้้ง� ของ “เมือื ง” หรืือ “รััฐ” ซึ่่ง� เป็น็ เมือื งขนาดเล็็ก กระจาย this area was occupied by small independent principalities
ตััวอยู่่�บริิเวณที่่ร� าบลุ่่�มแม่น่ ้ำำ��ระหว่า่ งหุุบเขา กลุ่�มเมือื งสำ�ำ คััญที่่�มีกี าร scattered along the river plains between valleys. Significant
กล่า่ วถึึงในตำำ�นานคืือ กลุ่�มเมืืองที่่ต� ั้้ง� อยู่่�บริิเวณลุ่�มแม่น่ ้ำ��ำ กก เรียี ก among groups of settlements that were mentioned in
“แคว้น้ โยน” หรืือ “แคว้น้ โยนก” หรือื “โยนรัฐั ” มีเี มือื งเชียี งรายเป็็น chronicles was the group located along the Kok River, which
ศูนู ย์ก์ ลาง และกลุ่�มเมือื งที่่�ตั้้�งอยู่่�บริิเวณลุ่�มแม่่น้ำำ��ปิิง เรียี ก “แคว้น้ was called “Khwaen Yon” or “Khwaen Yonok” or “Yon Rat”
พิงิ ค์์” มีีเมือื งหริิภุญุ ไชยเป็น็ ศูนู ย์ก์ ลาง and had Chiang Rai as its capital. Another important group
เมื่่อ� พญามังั ราย แห่ง่ ราชวงศ์ล์ าว หรืือราชวงศ์์ลวจังั กราช called “Khwaen Ping” which had Haripunchai (Haripunjaya)
ผู้ �ปกครองแคว้้นโยนได้้รวบรวมสองแคว้้นใหญ่่ดัังกล่่าวเข้้าด้้วยกััน as its capital was located in the valley of the Ping River.
และสร้้างเมืืองเชีียงใหม่่ขึ้น� ในปีี พ.ศ. ๑๘๓๙ เพื่่�อเป็น็ ราชธานีี เกิิด King Mangrai of the Lao or Lawachangkarat Dynasty,
เป็็นรััฐขนาดใหญ่่ที่่�มีีอาณาเขตกว้้างขวางกว่่าเมืือง และได้้ขยาย the ruler of the Yon Region, merged these two regions
อำำ�นาจทางการเมือื งให้ใ้ หญ่่ขึ้น� เป็็นอาณาจัักร (Kingdom) ปกครอง (khwaen) together and founded Chiang Mai in 1839 BE,
โดยกษัตั ริิย์์ราชวงศ์ม์ ัังรายสืบื มา ๑๘ พระองค์์ ทั้้ง� นี้้ใ� นยุุคทองแห่่ง creating a new capital with a territory larger than a city-state
ล้า้ นนา คือื สมัยั พระเจ้า้ ติิโลกราช กษัตั ริิย์์พระองค์์ที่่� ๙ (พ.ศ. ๑๙๘๔ (principality) or muang. He then extended his political power
- ๒๐๓๐) ได้ข้ ยายอำ�ำ นาจไปทางทิิศตะวันั ออก โดยตีีเอาเมืืองน่่าน to establish a kingdom that subsequently came to be ruled by
และเมือื งแพร่่ เข้้ามาเป็็นส่่วนหนึ่ง่� ของอาณาจักั รล้า้ นนาได้้ 18 kings in the dynasty Mangrai founded. The golden era of
Lan Na came during the reign of King Tilokarat, the ninth king
of the dynasty (1984 – 2030 BE). He extended his power to the
east by capturing Muang Nan and Muang Phrae, making
them parts of the Kingdom of Lan Na.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

4

๒. ล้้านนา: ขอบเขต 2. Lan Na: Boundaries
ดิินแดนล้า้ นนาอยู่่�ในเขตภาคเหนือื ของประเทศไทย ซึ่ง�่ ตั้้�ง Lan Na was a landbound kingdom in northern Thailand combining
อยู่่�ตอนในภาคพื้้�นทวีปี มีสี ภาพเป็็นรััฐในหุุบเขา พื้้�นที่่�ส่่วนใหญ่เ่ ป็็น mountain ranges and river plains where population centers were mainly
เทือื กเขาสลับั กัับพื้้น� ที่่�ราบที่่ก� ระจััดกระจายอยู่่�ตามหุบุ เขา โดยมีเี มืือง concentrated. Population in the highlands was thin. The dispersion of settlements
ต่่างๆ ตั้้ง� อยู่่�ตามแอ่่งหรือื ที่่�ราบลุ่่�มแม่น่ ้ำ�ำ� ตามที่่�ราบมีชี ุมุ ชนอยู่่�อย่่าง (muang) in different valleys made relations between them hard to develop as
หนาแน่่น ส่่วนบนพื้้�นที่่�สููงมีีประชากรเบาบาง ผลจากการ mountain ranges obstructed communication. Consequently, each muang
กระจายตัวั ของเมืืองตามแอ่ง่ ต่า่ งๆ ทำำ�ให้แ้ ต่่ละเมืืองติิดต่อ่ กัันด้้วย developed its own unique and distinctive cultural traditions.
ความยากลำำ�บากเพราะมีีเทืือกเขาขวางกั้้�น แต่่ละเมืืองจึึงมีีลัักษณะ According to way relations within and between ancient states were
วััฒนธรรมที่่เ� ป็น็ อััตลัักษณ์เ์ ฉพาะของท้อ้ งถิ่่น� ตน conducted, spheres of influence, or mandalas, were used to delineate
ตามจารีีตของรัฐั โบราณนั้้น� ไม่่มีีเส้น้ เขตแดน (Boundary) ที่่� boundaries-there were no clear frontiers. If a kingdom grew in power, it would
ชััดเจนแน่่นอน มีีเพีียงเขตอิิทธิิพลหรืือปริิมณฑลแห่่งอำำ�นาจ expand its territory and rule over multiple other population centers or muang. On
(Mandala) เมื่่�ออาณาจักั รมีีความรุ่�งเรือื งขึ้น� ก็็จะขยายอำ�ำ นาจออกไป the other hand, when a kingdom became weak, its authority would diminish.
อย่า่ งกว้า้ งขวาง และมีเี มืืองขึ้น� เป็็นจำำ�นวนมาก ในทางกลัับกัันเมื่่�อใด Distant muang in a weakening kingdom either became self-governing or would
ที่่�อาณาจัักรมีีความอ่่อนแออำำ�นาจในการครองเมืืองต่่างๆ ก็ล็ ดลง become vassals of another kingdom.
เมืืองที่่เ� คยขึ้�นก็็จะกลายเป็น็ เมือื งอิิสระปกครองตนเอง หรืือไม่่ก็ไ็ ปขึ้�น The southern territory of the Kingdom of Lan Na was bordered by the
กับั ศูนู ย์อ์ ำ�ำ นาจอื่�น Kingdom of Sukhothai with Muang Tak on the border between the two. The west
ดิินแดนล้้านนามีีอาณาเขตทางทิิศใต้้จรดกัับอาณาจัักร side of the kingdom extended to the Salween River in Shan State. On the east side
สุโุ ขทัยั แดนต่อ่ แดนคือื เมืืองตาก ทิิศตะวัันตกจรดแม่่น้ำำ��สาละวิิน of the kingdom, it extended to the Mekong River and the Lan Xang Kingdom. Lan
ติิดต่่อกับั รััฐฉาน ทิิศตะวันั ออกจรดแม่น่ ้ำ�ำ�โขง ติิดต่่อกับั อาณาจักั ร Na was bordered by Muang Chiang Rung (Jinhong in Sipsongpanna, Yunnan) to
ล้า้ นช้า้ ง ทิิศเหนืือจรดเมือื งเชียี งรุ่�ง ทั้้ง� นี้้�บริิเวณรอยต่่อระหว่า่ งล้า้ นนา the North. The border area between Lan Na, Myanmar, Laos and Yunnan was
พม่า่ ลาว และยูนู นาน เป็็นเขตบ้้านเล็็กเมือื งน้้อยในหุุบเขาที่่อ� ่่อนไหว the location of politically sensitive small towns in valleys such as Muang Chiang
ทางการเมือื ง เช่่น เมือื งเชีียงตุงุ เมืืองเชียี งแขง เมือื งเชีียงรุ่�ง เป็็นต้น้ จึึง Tung (Kengtung), Muang Chiang Khaeng and Muang Chiang Rung. These
มีลี ัักษณะเป็น็ เมืืองชายขอบที่่ต� ้้องพึ่�่งอำำ�นาจของรััฐใหญ่่ อำ�ำ นาจของ peripheral muang depended on the power of big states, but only in a few historical
ล้้านนาแผ่อ่ ิทิ ธิิพลไปถึึงในบางสมััยเท่า่ นั้้�น หลังั ยุุคล่่าอาณานิิคม periods was the influence of Lan Na to extend to these places. At the end of the
ของมหาอำำ�นาจตะวัันตก เมือื งชายขอบจึึงถููกแบ่ง่ แยกตกเป็น็ ของ period dominated by Western colonial powers, these remote, peripheral
ประเทศพม่่า จีนี และลาว ซึ่่ง� เท่่ากับั ว่่าดิินแดนล้า้ นนา บางส่่วนอยู่่� population centers towns became separated as parts of either Burma, China or
นอกประเทศไทย Laos. As a result, parts of the former Kingdom of Lan Na are now located outside
คำำ�ว่่า “ล้้านนา” เกิิดขึ้้น� ในสมััยพระเจ้า้ ติิโลกราช เนื่่อ� งด้้วย of Thailand.
ล้้านนาเป็็นหน่่วยทางการเมืือง สัังคม และวััฒนธรรมที่่�ถููกสร้้าง The name “Lan Na” was created in the reign of King Tilokarat. It denoted
ให้้มีีลัักษณะเฉพาะ พััฒนาการของอาณาจัักรจึึงเกิิดขึ้้�นอย่่างช้้าๆ an area containing distinctive political, social and cultural entities that slowly
โดยค่่อยๆ ผนวกดิินแดนต่่างๆ พร้้อมๆ กัับการสร้า้ งความเป็็นหนึ่�่ง evolved as their territories, peoples and cultures gradually merged into a
เดียี วทางสัังคมและวััฒนธรรม ในปัจั จุบุ ันั ดิินแดนล้า้ นนา หมายถึึง kingdom.
ดิินแดน ๘ จังั หวััดภาคเหนือื ตอนบนของประเทศไทย คืือจัังหวัดั The Kingdom of Lan Na now refers to eight provinces in Upper Northern
เชียี งใหม่่ จังั หวัดั ลำำ�พูนู จัังหวััดลำ�ำ ปาง จัังหวััดเชีียงราย จัังหวัดั พะเยา Thailand comprising of Chiang Mai, Lamphun, Lampang, Chiang Rai, Phayao,
จัังหวัดั น่่าน จังั หวัดั แพร่่ และจัังหวััดแม่่ฮ่่องสอน Nan, Phrae and Mae Hong Son. The territory of the Kingdom of Lan Na can be
อย่่างไรก็็ตาม อาจแบ่่งพื้้�นที่่�กลุ่�มเมืืองล้้านนาตาม categorized into two groups according to its cultural history.
ประวััติิศาสตร์์วััฒนธรรมออกเป็็นสองกลุ่�มดังั นี้้�

ภาพที่่� ๑: แผนที่่ล� ้้านนาตะวันั ออก
ที่�ม่ า: ยศสรััล ผััสวีี
Picture 3: Map of Eastern Lan Na
Source: Yotsaran Phatsawee

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

6

กลุ่�ม่ เมือื งล้้านนาตะวันั ตก ได้้แก่่ เชีียงใหม่่ ลำำ�พููน ลำำ�ปาง เชีียงราย Western Lan Na includes Chiang Mai, Lamphun, Lampang,
พะเยา เป็็นกลุ่�มเมืืองที่่�ผนวกเข้้าด้้วยกัันนัับตั้้�งแต่่สมััยราชวงศ์์มัังราย Chiang Rai and Phayao. This group of cities were brought together as
(พ.ศ.๑๘๓๙ - ๒๑๐๑) โดยมีีเชียี งใหม่เ่ ป็น็ ศูนู ย์ก์ ลางแห่ง่ อาณาจักั ร เมืืองกลุ่�ม Lan Na during the Mangrai dynasty (1839 – 2101 BE) and have a shared
นี้้ม� ีปี ระวััติิความเป็็นมาร่ว่ มกััน ผ่า่ นเหตุุการณ์์สมัยั พม่่าปกครอง (พ.ศ.๒๑๐๑ history with Chiang Mai as its capital. During the period of Burmese rule
- ๒๓๑๗) ซึ่่�งทำำ�ให้้รัฐั แบบอาณาจักั รล่่มสลายไปสู่่�ความเป็็นรัฐั แบบแว่น่ แคว้น้ (2101 – 2317 BE), the kingdom broke down into principalities until the
จนกระทั่่ง� ถึึงยุุคฟื้้�นฟูลู ้า้ นนา ทำำ�ให้้ล้า้ นนาตกเป็น็ เมืืองประเทศราชของสยาม restoration of Lan Na, after which the kingdom became a tributary state
ในสมััยรััตนโกสิินทร์์ (พ.ศ.๒๓๑๗ - ๒๔๔๒) กลุ่�มเมืืองล้้านนาตะวัันตกนี้้� of Siam in the Ratanakosin era (2317 – 2442 BE). The cities in Western
ปกครองโดยเจ้า้ นายเชื้�อสายราชวงศ์์เจ้า้ เจ็ด็ ตน ทำำ�ให้้เกิิดความสัมั พันั ธ์์ด้า้ น Lan Na were ruled by seven nobles who were parts of the same royal
วัฒั นธรรมต่อ่ กัันตลอดมา lineage. This resulted in consistent cultural relations between each ot
กลุ่ม่� เมืืองล้้านนาตะวันั ออก ได้้แก่่เมือื งน่่าน และเมือื งแพร่่ เดิิมทีี them.
ทั้้ง� สองเมือื งมีฐี านะเป็น็ รัฐั อิิสระ ตั้้�งอยู่่�บนพื้้�นที่่�ราบขนาดเล็ก็ มีีประวััติิความ Eastern Lan Na includes Nan and Phrae. Originally, the two
เป็น็ มาที่่�คล้า้ ยกันั และปกครองโดยราชวงศ์์ของตนเอง มีีความผููกพัันกัับ cities were independent principalities located in small plains. Both had
อาณาจัักรสุุโขทััย และในเวลาต่่อได้้ผนวกดิินแดนเข้้าเป็็นส่่วนหนึ่่�งของ similar histories, were ruled by their own royal families, and had close
อาณาจัักรล้า้ นนาในสมััยพระเจ้า้ ติิโลกราช ครั้้�นถึึงยุคุ ฟื้น�้ ฟูลู ้า้ นนาในสมัยั relations with the Sukhothai Kingdom. They became parts of the
รัตั นโกสินิ ทร์์พบว่่าเจ้า้ ผู้้�ครองนครน่า่ น และเจ้้าผู้้�ครองนครแพร่่ เป็น็ คนละสาย Kingdom of Lan Na in the reign of King Tilokarat. During the restoration
กัับเจ้า้ นายเชื้�อสายราชวงศ์์เจ้้าเจ็็ดตน of Lan Na in the Ratanakosin period, the rulers of Nan and Phrae were
ล้า้ นนาตะวันั ออก เป็น็ ดิินแดนฝั่่ง� ตะวันั ออกของอาณาจัักรล้้านนา ตั้้�ง from different lineages to that of the seven noble families in Western
อยู่่�กึ่ง�่ กลางระหว่่างเทืือกเขาผีีปันั น้ำ�ำ� และเทืือกเขาหลวงพระบาง มีเี มืืองโบราณ Lan Na.
ที่่ส� ำ�ำ คััญตั้้ง� อยู่่�ในบริิเวณที่่ร� าบลุ่่�มแม่่น้ำำ�� สองสาย ได้แ้ ก่่ เมือื งน่า่ นซึ่่ง� อยู่่�บริิเวณ Eastern Lan Na was in the middle of the territory between the
ลุ่�มแม่่น้ำ��ำ น่า่ น และเมืืองแพร่ซ่ ึ่ง�่ อยู่่�บริิเวณลุ่�มแม่่น้ำำ��ยม Phi Pan Nam and the Luang Prabang mountain ranges. Important
ความเป็็นมาของเมือื งโบราณที่่�สำำ�คััญบริิเวณที่่ร� าบลุ่่�มแม่่น้ำำ��น่า่ น เริ่ม� ancient muang located on plains in river valleys in this area included
ต้น้ จากทางตอนเหนืือเป็น็ ที่่�ตั้้ง� ของเมือื งปััว (เมืืองวรนครในตำำ�นาน) ซึ่�ง่ ต่อ่ มาได้้ Nan on the River Nan and Phrae on the River Yom.
มีกี ารโยกย้า้ ยเมืืองมาอยู่่�ทางตอนใต้้คืือเมือื งภูเู พีียงแช่แ่ ห้้ง บ้้านห้ว้ ยไค้้ เวียี ง The history of important ancient settlements on the plains of the
เหนือื และเวีียงใต้้ ตามลำ�ำ ดัับ ซึ่ง�่ ก็็คือื เมืืองน่่านในเวลาต่อ่ มา ทั้้�งนี้้เ� มือื งน่่านได้้ Nan River begins at Muang Pua (Waranakhon as mentioned in the
มีีฐานะเป็็น “เมือื งนครประเทศราชล้า้ นนา” ขึ้�นตรงต่อ่ ราชอาณาจัักรสยาม ใน chronicles) in the northern part of the valley. Later, the city moved south,
สมััยรััตนโกสินิ ทร์์ มีีพื้้น� ที่่�การปกครอง “เมืืองนครน่่าน” ครอบคลุมุ ไปถึึง “เมือื ง its name changing respectively to Muang Phu Phiang Chae Haeng, Ban
เชีียงของ” ในฐานะหััวเมือื งขึ้น� ของเมือื งประเทศราชชั้น� ที่่� ๑ และ “เมืืองเงินิ ” Huay Kai, Wiang Nuea and Wiang Tai. Today it is known as Nan. Muang
“เมืืองเทิิง” “เมืืองเชียี งคำำ�” และ “เมืืองสา” ในฐานะหัวั เมืืองขึ้�นของเมืือง Nan was considered a tributary state of Lan Na under the rule of the
ประเทศราชชั้น� ที่่� ๒ โดยเมืืองทั้้ง� หมดนี้้�ขึ้น� ตรงต่่อเจ้้าผู้้�ครองนครน่่าน Kingdom of Siam during the Ratanakosin era. Within the administrative
ส่่วนบริิเวณที่่�ราบลุ่่�มแม่่น้ำำ��ยม เป็็นที่่�ตั้้�งของเมืืองโบราณที่่�สำำ�คััญ area of Nan, Muang Chiang Khong was a first level vassal while Muang
ได้้แก่่ ตอนกลางเป็็นที่่ต� ั้้ง� ของเมือื งแพร่ซ่ ึ่่�งเป็น็ เมืืองศููนย์์กลาง ทางตอนเหนือื Ngoen, Muang Thoeng, Muang Chiang Kham and Muang Sa were
เป็น็ ที่่ต� ั้้�งของเมืืองสอง และเมือื งเวียี งเทพ ทางตอนใต้้เป็็นที่่�ตั้้ง� ของเมือื งลอง ใน secondary vassal (tributary) muang. All these cities were under the
เวลาต่อ่ มาเมือื งแพร่่ก็็ได้้มีีฐานะเป็็น “เมือื งนครประเทศราชล้า้ นนา” ขึ้�นตรงต่่อ control of the ruler of Nan.
ราชอาณาจัักรสยามในสมัยั รัตั นโกสินิ ทร์์เช่่นเดียี วกันั The Yom River Plain was the location of important ancient
settlements. The capital was Muang Phrae. To the north were Muang
Song and Muang Wiang Thep, and to the south was Muang Long. Leter,
Muang Phrae similarly became a Lan Na tributary state under the rule of
Siam in the Ratanakosin era.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

7

๓. ประวััติศิ าสตร์เ์ มือื งน่า่ น 3. History of Muang Nan
เมือื งน่่าน เป็น็ เมือื งโบราณที่่ม� ีปี ระวัตั ิิศาสตร์์ความเป็็นมาอััน Muang Nan is an ancient city with a long history stretching back
ยาวนานตั้้ง� แต่ป่ ลายพุุทธศตวรรษที่่� ๑๘ ในตำ�ำ นานพื้้น� เมือื งน่า่ นฉบัับ to the late 18th century BE. The Phra Koet Temple version of the Nan
วัดั พระเกิิด ได้้กล่า่ วถึึงการรวมตัวั กัันของกลุ่�มชน “กาว” ซึ่�่งเป็น็ กลุ่�มชน Chronicle mentions the gathering of the “Kao” people, the local ethnic
พื้้น� เมือื งท้อ้ งถิ่่�น ได้ส้ ร้า้ งบ้า้ นแปลงเมืืองในบริิเวณที่่�ราบลุ่่�มแม่น่ ้ำ��ำ น่่าน group. They built a settlement in the Upper Nan River Plain, with “Muang
ตอนบน โดยมีี “เมืืองกาว” หรืือ “เมือื งกาวเทศ” เป็็นศููนย์์กลางแห่ง่ แรก Kao” or “Muang Kao Thet” as its first capital. The settlement gradually
และมีพี ัฒั นาการอย่า่ งช้้าๆ เรื่�อยมา จนในที่่�สุดุ ก็ไ็ ด้้ขยายเมืืองลงมา developed and expanded its domain to the South, where it is bordered
ทางทิิศใต้้ติิดกัับแม่่น้ำำ��น่่านโดยเรีียกชื่ �อเมืืองตามชื่ �อแม่่น้ำำ��ว่่า “เมืือง by the Nan River. The city then was named “Muang Nan” after the river.
น่่าน” The history of Muang Nan began after Muang Woranakorn or
ประวัตั ิิศาสตร์์เมือื งน่่าน เริ่ม� ต้้นจากการกำำ�เนิิดเมือื ง “วรนคร” Muang Pua was founded. In the Nan Chronicle (Phra Koet version), it is
หรืือเมือื งปัวั จากหลัักฐานตำำ�นานพื้้น� เมืืองน่่าน ฉบัับวัดั พระเกิิด กล่่าว stated that Phaya Phukha reigned over Muang Yang in the plain of the
ถึึง “พระยาภููคาเสวยราชสมบัตั ิใิ นเมืืองย่า่ ง” ณ บริิเวณที่่�ราบลุ่่�มแม่น่ ้ำ��ำ Yang River (a tributary of the Nan River in Tha Wang Pha District, Nan
ย่่าง (ปััจจุุบัันคืือแม่่น้ำำ��สาขาของแม่่น้ำำ��น่่านในเขตอำำ�เภอท่่าวัังผา Province). Phaya Phukha had two adoptive sons, Khun Nun and Khun
จังั หวัดั น่่าน) พระยาภููคามีรี าชบุุตรบุุญธรรมสององค์ค์ ืือ ขุุนนุ่�นและขุุน Fong. When Khun Nun was eighteen years old and Khun Fong nineteen,
ฟอง ในเวลาต่อ่ มาเมื่่อ� “ผู้้�ขุุนนุ่�นได้้ ๑๘ ปีี ผู้้�น้อ้ งขุุนฟองได้้ ๑๙ ปีี” they expressed their desire to rule over settlements. To satisfy their
ปรารถนาที่่จ� ะได้้ครองเมืือง พระยาภููคาจึึงให้้ขุุนนุ่�น ไปสร้า้ งเมือื งลาว demands, Phaya Phukha assigned Khun Nun to build Muang Lao
หลวงพระบาง ปกครองชาวลาว และได้้ให้้ขุนุ ฟองไปสร้้างเมืืองปัวั Luang Prabang and rule over the Lao people, while Khun Fong was
ปกครองชาวกาว assigned to build Muang Pua and rule over the Kao people.
ความสััมพัันธ์์ระหว่่างเมือื งย่่าง เมืืองลาวหลวงพระบาง และ Muang Yang, Muang Lao Luang Prabang and Muang Pua had
เมืืองปััวเป็็นไปอย่่างใกล้้ชิิดตามระบบเครืือญาติิในฐานะบ้้านพี่่�เมืือง close familial relationships. In the early 19th century BE, Muang Pua, or
น้้อง สถานะของเมือื งปัวั (หรือื ที่่�ในตำ�ำ นานพื้้�นเมือื งน่่าน เรียี กว่า่ “เมืือง Muang Kao (named after its people) in the Nan Chronicle, was a small
กาว” ซึ่่ง� หมายถึึงเมืืองของชาวกาว) ในต้้นพุทุ ธศตวรรษที่่� ๑๙ มีฐี านะ muang inhabited by an ethnic group with a limited amount of territory.
เป็็นนครรััฐขนาดเล็ก็ ของชาวพื้้น� เมือื งซึ่่ง� มีีอาณาเขตจำ�ำ กัดั ในระยะ Around this period, Muang Pua was invaded multiple times because it
เวลานี้้�เมือื งปััวถููกรุุกรานหลายครั้้�ง เนื่่อ� งด้ว้ ยเมือื งปััวถููกล้อ้ มรอบไป was surrounded by powerful states including Lan Na, Sukhothai and
ด้ว้ ยรััฐที่่เ� ข้ม้ แข็็งกว่่าคือื ล้า้ นนา สุุโขทััย และพะเยา จากเหตุุผล Phayao. The settlement was captured by Phaya Ngammuang, the ruler of
ดัังกล่่าวได้เ้ ปิดิ โอกาสให้พ้ ญางำ��เมือื งแห่ง่ เมืืองพะเยา ยกทัพั มาปล้้น Muang Phayao, and was under his rule for 20 years. Within this
และยึึดเมืืองปัวั ไว้เ้ ป็็นระยะเวลานานถึึง ๒๐ ปีี ซึ่ง่� ในช่ว่ งระยะเวลาดััง period, the Tai Yuan people (from Phayao) evidently had power over the
กล่า่ วนี้้� กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทยวนแห่่งเมือื งพะเยาเข้้ามามีบี ทบาทที่่�ชัดั เจน local population, especially in political matters. Phaya Ngammuang sent
เหนือื กลุ่�มชนชาติิพื้้น� เมือื ง โดยเฉพาะด้้านการเมือื งการปกครอง เห็็น his wife, Ansim, and his son, Ampom, to govern Muang Pua. Muang Pua
ได้้จากการที่่�พญางำ��เมืืองแห่่งเมืืองพะเยาได้้ส่่งนางอั้ �นสิิมชายาและ was later recovered by Phaya Phanong, the son of Nang Phaya Mae
เจ้้าอ้้ายป้้อมราชบุุตรมาปกครองเมืืองปััว จนกระทั่่�งพญาผานอง Thao Khamphin, the wife of King Kaokleun who was the son of Khun
ราชบุุตรของนางพญาแม่่ท้า้ วคำ�ำ พิิน ชายาพญาเก้้าเกลื่่�อนผู้�เป็น็ โอรส Fong.
ขุนุ ฟอง ยึึดเมือื งปััวกลับั คืนื มาได้้ในภายหลััง

ภาพที่่� ๒: พระธาตุุแช่แ่ ห้้ง ตำ�ำ บลม่่วงตึ๊๊ด� อำำ�เภอภูเู พียี ง จังั หวัดั น่่าน
ที่่ม� า: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๑๗ ตุลุ าคม ๒๕๔๙

Picture 2: Phra That Chae Haeng in Muang Tuet Subdistrict,
Phu Phiang District, Nan Province

Photo by Songsak Prangwatanakun, October 17, 2006

ภาพที่�่ ๓: กำำ�แพงปููนปั้้น� รููปนาค บริิเวณทางขึ้�นวััดพระธาตุแุ ช่่แห้้ง อำำ�เภอภูเู พีียง จังั หวัดั น่า่ น
ที่่�มา: The New York Public Ribrary, ไม่่ทราบปีีที่่ถ� ่า่ ยภาพ

Picture 3: Naga stucco wall at the entrance of Phra That Chae Haeng temple in Phu Phieng District, Nan Province
Source: The New York Public Library, The year the photo was taken is unknown.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

10

ในสมััยพญาผานองปกครองเมืืองปััวได้้ร่่วมมืือกัับพญาคำ�ำ ฟูู During the reign of Phaya Phanong of Muang Pua, he
แห่ง่ เมืืองเชีียงใหม่่ ทำำ�การปล้น้ เมืืองพะเยาจนกระทั่่ง� เมืืองพะเยาถูกู and Phaya Khamfu, the ruler of Chiang Mai, joined forces to
ผนวกรวมเข้า้ กับั เมือื งเชีียงใหม่่ ในเหตุุการณ์ค์ รั้้�งนี้้�เมือื งปััวไม่่พอใจ capture Phayao, which became a part of Chiang Mai. The ruler
เมือื งเชียี งใหม่่เป็น็ อย่า่ งมาก เนื่่อ� งด้้วยถูกู เมือื งเชียี งใหม่เ่ อาเปรีียบใน of Muang Pua was dissatisfied by this as he felt that Chiang Mai
การแบ่ง่ ทรัพั ย์ส์ ิินที่่ไ� ด้จ้ ากการปล้น้ เมืืองพะเยา เป็็นเหตุุให้้เมืืองปััวไป had cheated him of booty resulting from the Phayao invasion.
สร้้างความสััมพัันธ์์กัับเมืืองสุุโขทััยในลัักษณะเป็็นพัันธมิิตรที่่�ดีีต่่อกััน Because of this, Muang Pua developed a close relationship and
ความสััมพัันธ์์ระหว่่างเมืืองปััวกัับเมืืองสุุโขทััยมีีความแนบแน่่นมากยิ่ �ง became an ally of the Kingdom of Sukhothai. That Phaya
ขึ้�น เห็น็ ได้้จากการที่่�พญาครานเมืืองได้้ลงไปช่่วยพญาลิิไทแห่่งเมืือง Khranmuang assisted Phaya Lithai the ruler of Sukhothai in the
สุุโขทััยสร้า้ งวัดั หลวงอภััย ที่่แ� สดงให้้เห็น็ ถึึงสััมพัันธไมตรีที ี่่ด� ีีระหว่่าง construction of Luang Apai Temple provides evidence for this
เมือื งสุุโขทัยั กับั เมือื งปัวั ในปีี พ.ศ.๑๙๓๕ relationship since such a gesture indicated good relations
จากการที่่�พญาครานเมืืองได้้ลงไปช่่วยพญาลิิไทแห่่งเมืือง between Sukhothai and Muang Pua in 1935 BE.
สุโุ ขทััยสร้้างวััดหลวงอภััยในครั้้ง� นี้้� พญาลิิไทได้้ประทาน “พระธาตุเุ จ้า้ To repay this assistance, Phaya Lithai gave seven
๗ องค์์ กัับพระพิมิ พ์์คำ�ำ ๒๐ องค์์ พระพิมิ พ์เ์ งิิน ๒๐ องค์์” (ประชุุม Phrathat Chao Buddha images, 20 Phra Pimkham Buddha
พงษาวดารภาคที่่� ๑๐ เรื่อ� งราชวงษปกรณ์์ พงษาวดารเมือื งน่า่ น, images and 20 Phra Pimngeon Buddha images to Phaya
๒๔๖๑: ๓๖) ให้้แก่่ พญาครานเมือื ง ครั้้�นต่อ่ มาเมื่่อ� พระองค์์ขยาย Khranmuang (cited from the Ratchawongpakon Muang Nan
อาณาเขตจากเมืืองปััวลงไปสู่่�บริิเวณที่่�ราบลุ่่�มแม่่น้ำ��ำ น่่านทางตอนใต้้ Annals, in Corpus of Annals, part 10 2461:36). When Phaya
ในปีี พ.ศ. ๑๙๐๒ พระองค์ไ์ ด้ใ้ ช้้วิิธีีการสร้า้ งศูนู ย์ร์ วมจิิตใจของชาว Khranmuang expanded Muang Pua’s territory south along the
เมือื งซึ่ง�่ อาศััยความเชื่�อเรื่�องพระธาตุุ เพื่่�อให้ช้ าวเมืืองยอมรับั ความ Nan River in 1902 BE, he introduced a spiritual anchor based on
สำ�ำ คัญั ของเมืืองแห่่งใหม่่ โดยนำ�ำ พระธาตุุเจ้้าพร้้อมพระพิิมพ์ค์ ำำ�พระ the people’s belief in the Phrathat so that they would
พิิมพ์เ์ งิินที่่ไ� ด้ม้ าจากสุโุ ขทัยั ให้พ้ ระธััมมปาลเถรมาสถาปนาพระธาตุทุ ี่่� acknowledge the importance of the new city. Phrathat Chao,
ดอยภูเู พีียง ดังั ปรากฏในตำ�ำ นานพระธาตุแุ ช่แ่ ห้้ง ความว่า่ “มหาเถรเจ้า้ Phra Pimkham and Phra Pimngeon Buddha images given by
พิิจจรณาที่่� ดููที่่�ทุุกถ้ว้ นถี่เ� มือื งกาวก็็หัันพููเพียี งที่่�ควรจุุธาตุุ จึึงกล่า่ วว่า่ Sukhothai were installed at Phu Phiang Mountain by Phra
ดููรามหาราชควรจุไุ ว้ท้ ี่่พ� ููเพีียง” (สรัสั วดีี อ๋อ๋ งสกุุล, ผู้�ปริิวรรต, ๒๕๖๑: Dharmapanthera. The event is described in the Chronicle of
๓๓) Phrathat Chae Haeng when it says, “After Mahathera Chao had
ภายหลัังการสถาปนาพระธาตุบุ นดอยภููเพีียงแล้้วเสร็็จ พญา surveyed all of Muang Kao and found the ideal site for the
ครานเมืือง “คิิดใจใคร่เ่ ถิิงยัังพระธาตุเุ จ้า้ มักั ใคร่ป่ ฏิิบัตั ิไิ หว้้สา” (ประชุมุ installation of the Phrathat, he told the king that they should be
พงษาวดารภาคที่่� ๑๐ เรื่�องราชวงษปกรณ์์ พงษาวดารเมือื งน่่าน, installed at Phu Phiang.” (Sarassawadee Ongsakul, 2561: 33)
๒๔๖๑: ๓๗) จึึงได้อ้ ้า้ งถึึงความประสงค์์ที่่�จะบููชาพระธาตุุ เป็น็ เหตุุให้้ After the installation of the Phrathat was complete,
มีกี ารย้้ายศููนย์์กลางจากเมืืองปัวั ลงมาอยู่่�บริิเวณดอยภููเพียี ง และได้้ Phaya Khranmuang missed the images that he had routinely
สถาปนาเมืืองใหม่่แห่ง่ นี้้ว� ่่า “เวีียงภููเพีียงแช่แ่ ห้ง้ ” ตามชื่�อพระธาตุุ been paying respect to (Ratchawongpakon Muang Nan Annals,
in Corpus of Annals, part 10 2461:36). He therefore moved the
capital from Muang Pua to Phu Phiang Mountain. The new
capital was named “Wiang Phu Phiang Chae Haeng” after the
name of the Phrathat.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

11

เรื่�องราวการโยกย้้ายเมืืองต่่อมา มีีกล่า่ วถึึงในตำ�ำ นานพื้้น� เมืืองน่า่ น Later, the city was moved again. According to the Nan
ฉบัับวััดพระเกิิดว่่า ในสมัยั พญาผากองบริิเวณเวียี งภููเพียี งแช่่แห้้งเกิิดความ Chronicle (Phra Koet version), Wiang Phu Phiang Chae Haeng
แห้ง้ แล้ง้ กันั ดารน้ำ��ำ ทำ�ำ ให้้ต้อ้ งย้า้ ยมาสร้า้ งเวียี งใหม่อ่ ยู่่�บริิเวณริิมแม่น่ ้ำำ��น่า่ น experienced a massive drought during the reign of Phaya Phakong.
ฝั่่ง� ตะวันั ตกที่่� “บ้้านห้ว้ ยไค้้” และด้ว้ ยเหตุุที่่ต� ั้้�งเมืืองอยู่่�ริิมแม่น่ ้ำ��ำ น่า่ น จึึงเรียี ก Therefore, a new settlement was built east of the Nan River at Ban
ชื่�อเมือื งตามชื่�อแม่่น้ำำ�� ว่่า “เวีียงน่า่ น” หรืือ “เมืืองน่า่ น” ภายหลัังเมื่่อ� มีกี าร Huay Krai. Given that the city was located on the bank of the Nan
ย้า้ ยเมือื งขึ้น� ไปทางตอนเหนือื บริิเวณแห่ง่ นี้้จ� ึึงเป็็นเวียี งเก่า่ เรีียกว่่า “เวียี ง River, it was named “Wiang Nan” or “Muang Nan”. This area was later
ใต้”้ called “Wiang Tai” following a move of the settlement to the north.
พ.ศ. ๑๙๙๓ พระเจ้า้ ติิโลกราชแห่ง่ เมือื งเชียี งใหม่ม่ ีพี ระประสงค์ท์ ี่่� In 1993 BE, King Tilokarat, the ruler of Chiang Mai, wanted to
จะได้้ส่่วยเกลือื จากเมืืองน่า่ น จึึงยกทััพจากเมือื งพะเยาไปทางเมืืองปง เมือื ง collect tribute in salt from Muang Nan. To accomplish this, he marched
ควััน เข้า้ ล้อ้ มเอาเมืืองน่า่ น ดัังปรากฏในราชวงษปกรณ์์ พงษาวดารเมือื ง his army from Muang Phayao in the direction of Muang Pong and
น่่าน ความว่่า “พระยาติโิ ลกมัักใคร่ไ่ ด้้เมืืองน่า่ นไปส่ว่ ยค้ำำ�� เมือื งปิิงเชียี งใหม่่ Muang Khwan to capture Muang Nan. According to the Ratchawong-
ก็็จิงิ จัดั ขับั เอาจตุุรงคเสนาสี่่�จำ�ำ พวก รี้�พลคนศึกึ ทั้้ง� หลายมวลพร้อ้ มแล้ว้ ท้า้ ว pakon Muang Nan Annals, King Tilokarat intended to make Muang
ก็เ็ สด็จ็ ออกเมือื งปิิงเชีียงใหม่่ ท้า้ วก็ข็ ่ม่ พลไปทางเมือื งลอ เอาเจ้า้ ลอเปนหััว Nan the source of tax to support “Muang Ping Chiang Mai”, so he set
น่่า มาทางเมืืองปงเมืืองควันั ลงมาทางตีนี ดอยวาว มาฮอดเมือื งน่า่ นแล้้ว ก็็ up four armies before marching out of Chiang Mai. As he approached
ตั้้�งทัพั อยู่่�สวนตาลหลวงหั้้น� แล ก็ต็ ั้้ง� อะมอกสีนี าดยิงิ เข้้าทางประตูอู ุญุ ญาณ Muang Lor, he used his power to make Chao Lor join the force. They
โห่่ร้้องเข้้าคุมุ เวีียงหั้้น� แล” marched past Muang Pong, Muang Khwan and then down Waw
ภายหลังั ที่่พ� ระเจ้้าติิโลกราชเข้้าตีีเอาเมืืองน่า่ นได้แ้ ล้ว้ นั้้�น พระองค์์ Mountain before reaching Muang Nan. The troops set up at the royal
ได้้แต่ง่ ตั้้�งให้้ท้้าวผาแสงบุุตรท้า้ วแพง และเป็น็ น้้องของพญาแก่่นท้า้ วเชื้�อ garden and fired canon on the Un Yan Gate. After the gate was
สายราชวงศ์ก์ าวให้้ครองเมือื งน่่านในปีี พ.ศ.๑๙๙๓ ดัังความในตำ�ำ นานพื้้�น breached, they captured Muang Nan”.
เมือื งน่่าน ฉบับั วัดั พระเกิิด ที่่ไ� ด้ก้ ล่่าวว่่า “ส่่วนเชื้อ� กาวไทยเมือื งน่่านคอมพอ After King Tilokarat successfully captured Muang Nan, he
สุุดเจ้้าราชบุุตต์์ชื่่�อ ผาแสงหนี้้�แล” หลัังจากสิ้้�นสมััยท้้าวผาแสงแล้้ว assigned Thao Phasaeng, the son of Thao Phaeng and brother of
พระเจ้้าติิโลกราชแห่่งเชีียงใหม่่ได้้ส่่งขุุนนางจากเชีียงใหม่่มาปกครองเมืือง Thao Inthakaen of the Kao Dynasty to be ruler of Muang Nan in 1993
น่่านนัับตั้้�งแต่่นั้้�นเป็็นต้้นมา และในที่่�สุุดได้้ผนวกเมืืองน่่านเข้้าเป็็นส่่วน BE. The Nan Chronicle (Phra Koet version) states that he was the last
หนึ่่�งของล้า้ นนา ruler of the Kao Dynasty. When Thao Phasaeng’s reign ended, King
Tilokarat assigned nobles from Chiang Mai to rule Nan, eventually
incorporating it into the Kingdom of Lan Na.

ภาพที่�่ ๔: ภาพแสดงวิิถีีชีวี ิิตพื้้น� บ้้านในตลาดเมืืองน่่าน
ช่่วงอากาศหนาวผู้้�คนห่่มคลุมุ ด้ว้ ย “ผ้า้ ห่่มตาโก้ง้ ”
ที่ม่� า: หอจดหมายเหตุุแห่่งชาติิ

Picture 4: Picture showing the local way of life in the Nan market.
During the cold weather, people cover themselves with "Ta-Kong Blanket"

Source: National Archives of Thailand

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

13

เวลาต่่อมาเมือื งน่า่ นในฐานะ “ลูกู บ้า้ นหางเมือื ง” ของราชอาณาจักั ร In 2103 BE, Muang Nan was a vassal of Lan Na when it was
ล้้านนาได้ต้ กเป็น็ เมืืองขึ้�นของพม่่าในปีี พ.ศ. ๒๑๐๓ ระยะเวลานี้้�เมือื งน่า่ นถูกู occupied and fell under the repressive control of Burma. Upset by
จัดั การปกครองโดยพม่่าอย่่างเข้ม้ งวด ทำ�ำ ให้เ้ จ้า้ นายเมือื งน่า่ นไม่่พอใจ จึึง this, the ruler of Nan made multiple attempts to revolt. Finally, with
ก่อ่ การกบฏต่อ่ ต้า้ นพม่า่ หลายครั้้�ง และในที่่�สุดุ เมือื งน่า่ นโดยการสนัับสนุนุ ของ support from the Siamese, they successfully expelled the Burmese
ราชอาณาจัักรสยาม ได้้ทำำ�การขัับไล่่พม่า่ ออกไปจากเมืืองน่่านเป็น็ ผลสำำ�เร็็จ from Nan. Nan then established relations with Siam by becoming a
เมืืองน่า่ นจึึงได้เ้ ข้า้ สวามิิภักั ดิ์์�กัับราชอาณาจัักรสยาม ในฐานะ “เมือื งนคร Lan Na tributary state during the reign of Chao Uttarawonpanyo, and
ประเทศราชล้า้ นนา” ขึ้�นตรงต่อ่ ราชอาณาจักั รสยามในสมัยั เจ้้าอัตั ถวรปััญโญ later became a part of Siam like other Lan Na dependencies in 2331
และได้้ถููกผนวกเข้้าเป็น็ ส่ว่ นหนึ่่�งของราชอาณาจัักรสยาม ในปีี พ.ศ. ๒๓๓๑ BE (C.E 1788).
เช่น่ เดียี วกับั หัวั เมืืองล้า้ นนาอื่�นๆ In 2362 BE, the city was badly flooded by the Nan River,
ในปีี พ.ศ. ๒๓๖๒ น้ำำ��ในแม่น่ ้ำ��ำ น่่านไหลบ่่าเข้า้ ท่่วมเมืือง กระแสน้ำ��ำ ได้้ which destroyed the city walls, houses, and temples. As a result,
พััดพาบ้้านเรืือน วััดวาอาราม รวมถึึงกำำ�แพงเมืืองให้้พัังทลายลง Chao Samundhewarat moved the city to Dong Phranet Chang, an
เจ้้าสุุมนเทวราชจึึงได้้ย้้ายเมือื งไปอยู่่�ทางตอนบนบริิเวณดงพระเนตรช้า้ ง ห่า่ ง area safe from flooding that was located two kilometers to the north.
จากเมืืองเก่า่ ไปทางตอนเหนือื ประมาณ ๒ กิิโลเมตร ซึ่�่งเป็็นที่่ด� อนน้ำ�ำ�ไม่่ This new city was named “Wiang Nua”. Then, in the reign of King
สามารถท่ว่ มถึึง เรียี ก “เวีียงเหนือื ” จนกระทั่่�งสมัยั พระเจ้้าอนัันตวรฤทธิิเดชได้้ Anantaworadet, permission was requested for King Rama V to allow
ขอพระราชทานพระบรมราชานุุญาตพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่� the city to move back south to the current location of Muang Nan,
หััว ย้า้ ยเมืืองลงมาทางใต้อ้ ีีกครั้้�ง อัันเป็็นที่่ต� ั้้�งของเมืืองน่า่ นศููนย์์กลางการเมืือง where it has remained the center of Buddhism and administration to
การปกครอง และพระพุุทธศาสนาตราบถึึงปัจั จุุบันั the present.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

14

อาณาเขตพื้้น� ที่่�เมือื งน่า่ นนั้้น� ในอดีีตพบว่่าเมือื งวรนคร In the past, the territory of Muang Nan was limited to that of Muang
หรืือเมือื งปััว มีอี าณาเขตจำ�ำ กััดอยู่่�ในบริิเวณที่่ร� าบลุ่่�มแม่่น้ำำ�� น่า่ น Woranakorn or Muang Pua in the upper Nan River valley. Its territory was then
ทางตอนบน ซึ่ง่� ต่อ่ มาได้ข้ ยายเมืืองลงมาทางตอนใต้สู้่�เวียี งภููเพีียง extended to Wiang Phu Phiang Chae Haeng in the south before the capital was
แช่่แห้้ง และในที่่�สุดุ ก็็ขยายเมืืองมาตั้้ง� อยู่่�ในบริิเวณที่่ร� าบขนาด moved to its current location in the wide plain to the west of the Nan River.
ใหญ่ลุ่่�มแม่น่ ้ำ��ำ น่า่ น ซี่ง� อยู่่�ทางทิิศตะวัันตกของแม่น่ ้ำ�ำ� น่า่ น อัันเป็น็ The territory of Nan in the past was larger than it is at present.
ที่่ต� ั้้�งในปััจจุบุ ััน Evidence for this is found in historical documents containing a list of names of
อย่่างไรก็็ดีี อาณาเขตของเมืืองน่่านในอดีีตกว้้างขวาง settlements that were under the control of the ruler of Nan.
กว่่าในปััจจุบุ ันั ดังั ปรากฏในหลักั ฐานเอกสารทางประวัตั ิิศาสตร์์ ที่่� In the reign of King Suriyaphongpharitdet, the ruler of Nan (2436 -
มีกี ารกล่า่ วถึึงชื่อ� เมือื งต่า่ งๆ ซึ่ง�่ อยู่่�ภายใต้้อำ�ำ นาจการปกครองของ 2461 BE), settlements (whether villages or towns) under his authority included
เจ้้าผู้้�ครองนครน่่าน ต่่อไปนี้้� “Muang Chaiprom, Muang Rim, Muang Yang, Muang Ouan, Muang Ngaeng,
ในสมัยั พระเจ้้าสุุริิยพงษ์์ผริิตเดช เจ้า้ ผู้้�ครองนครน่่าน Muang Pua, Muang Ngob, Muang Pon, Muang Lae, Muang Chiang Klang,
(พ.ศ. ๒๔๓๖ - ๒๔๖๑) ได้แ้ สดงให้เ้ ห็็นถึึงพื้้น� ที่่ท� ี่่อ� ยู่่�ในอำ�ำ นาจการ Muang Pue, Muang Chiang Karn (Muang Chiang Khan), Muang Yod, Muang
ปกครอง ได้้แก่่ “เมืืองไชยพรหม เมือื งริิม เมือื งย่่าง เมือื งอวน เมืือง Sathern, Muang Bor, Muang Suad, Muang Bor Wah, Muang Phong, Muang Sa,
แงง เมือื งปัวั เมืืองงอบ เมือื งปอน เมือื งและ เมืืองเชียี งกลาง เมืือง Muang Sa-eab, Muang Srisaket (Muang Ngua), Muang Hin, Muang Lee,
เปืือ เมือื งเชียี งการ (เมืืองเชียี งคาน) เมือื งยอด เมืืองสะเถินิ เมืือง Muang Kuan, Muang Oil, Muang Pong, Muang Ngim, Muang Min, Muang
บ่่อ เมืืองสวด เมือื งบ่อ่ ว้้า เมือื งพง เมืืองสา เมืืองสะเอีียบ เมืือง Chiang Kham, Muang Sa, Muang Chiang Muan, Muang Chiang Saen, Muang
ศรีีสะเกษ (เมือื งงั่�ว) เมือื งหินิ เมือื งลีี เมืืองควร เมืืองออย เมือื งปง Pha Lueat, Muang Hat Lah, Muang Tah Pla, Muang Faek, Muang Chiang
เมืืองงิิม เมืืองมินิ เมือื งเชีียงคำำ� เมืืองสะ เมืืองเชีียงม่ว่ น เมืือง Khong, Muang Thoeng, Muang Loy, Muang Ngoen, Muang Kob, Muang
เชีียงแสน เมืืองผาเลือื ด เมือื งหาดล่่า เมือื งท่า่ ปลา เมือื งแฝก เมือื ง Chiang Hon and Muang Chiang Lom” (The National Archives, Bangkok. มร.5ม/
เชียี งของ เมือื งเทิงิ เมือื งลอย เมือื งเงิิน เมือื งคอบ เมือื งเชียี งฮ่่อน 64. ร.๕ ม.58/158 The establishment of the administration of Nan and
เมืืองเชียี งลม” (หจช. มร.๕ม/๖๔. ร.๕ ม.๕๘/๑๕๘ เรื่�องจัดั การ surrounding areas: 2 June 119 – 4 August 121 Bangkok Era).
ปกครองเมือื งน่า่ นและบริิเวณเมือื งขึ้น� เมือื งน่า่ น ๒ มิิถุุนายน ๑๑๙ In the reign of King Phromsurathada, the ruler of Nan (2461 – 2474
– ๔ สิิงหาคม ร.ศ. ๑๒๑) BE), the cities under his authority were “Muang Chaiyaphum (Muang
ในสมััยเจ้า้ มหาพรหมสุรุ ธาดา เจ้า้ ผู้้�ครองนครน่า่ น (พ.ศ. Chaiyaprom), Muang Lim, Muang Yao, Muang Bom (Muang Yom), Muang
๒๔๖๑ - ๒๔๗๔) พบว่า่ อาณาเขตทางการปกครองของเมืืองน่่าน Ngaeng, Muang Pua, Muang Ouan, Muang Yang, Muang Chiang Kang, Muang
ยังั ครอบคลุมุ ไปถึึง “เมืืองไชยภูมู ิ์์� (เมือื งไชยพรหม) เมือื งลิมิ เมือื ง Pon, Muang Bor, Muang Yod, Muang Sakern (Muang Sathern), Muang Suad,
ยาว เมืืองบม (เมือื งยม) เมือื งแงง เมืืองปััว เมือื งอวน เมืืองย่่าง Muang Bor Wah, Muang Sa, Muang Sisaket (Muang Srisaket), Muang Hin,
เมืืองเชีียงกาง เมืืองปอน เมืืองบ่่อ เมืืองยอด เมือื งสะเกินิ (เมืืองสะ Muang Lhee (Muang Lee), Muang Pha Lueat, Muang Hat La (Muang Hat Lah),
เถินิ ) เมือื งสวด เมือื งบ่่อว้้า เมือื งสา เมือื งศีสี ะเกษ (เมืืองศรีีสะเกษ) Muang Faek, Muang Chalim, Muang Sa, Muang Chiang Muan, Muang Kuan,
เมือื งหินิ เมืืองหลีี (เมือื งลีี) เมืืองผาเลืือด เมือื งหาดลา (เมืืองหาด Muang Ouay, Muang Pong, Muang Ngim, Muang Min, Muang Lor, Muang
ล่า่ ) เมืืองแฝก เมืืองจะลิมิ เมืืองสระ เมือื งเชียี งม่่วน เมือื งควน Chiang Kham, Muang Chiang Laeng, Muang Thoeng, Muang Chiang Khong,
(เมืืองควร) เมืืองอวย เมืืองปง เมืืองงิิม เมือื งมินิ เมืืองลอ เมืือง Muang Nghaw (Muang Ngaw), Muang Sa-eab, Muang Ngoen, Muang Chiang
เชียี งคำ�ำ เมืืองเชีียงแลง เมืืองเทิงิ เมือื งเชียี งของ เมืืองหงาว (เมือื ง Som ,Muang Kuab, Muang Chiang Hon, Muang Chiang Hom, Muang Lae,
งาว) เมืืองสะเอีียบ เมืืองเงินิ เมืืองเชียี งสม เมือื งควบ เมืืองเชีียง Muang Chiang Luang and Muang Pee” (Prince Damrong Rajanubhab, 2439).
ฮ้้อน เมืืองเชียี งฮ่่ม เมือื งและ เมือื งปีี และเมือื งเชียี งลวง” (สมเด็็จ
พระเจ้า้ บรมวงษ์์เธอ กรมพระยาดำ�ำ รงราชานุภุ าพ, ๒๔๓๙)

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

15

จากการศึึกษาพบว่่า รายชื่ �อเมืืองที่่�ปรากฏในเอกสารดัังกล่่าวนี้้� Further research has shown that the settlements
ส่ว่ นใหญ่่เป็น็ ชื่อ� เมือื งที่่ต� ั้้ง� อยู่่�ในเขตพื้้�นที่่�ของจังั หวัดั น่า่ นปััจจุุบันั ดัังต่อ่ ไปนี้้� mentioned in these documents are mostly located in present-day
เมือื งที่่ต� ั้้ง� อยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอท่า่ วัังผา ได้แ้ ก่่ “เมืืองไชยภูมู ิ์์� (เมือื งไชย Nan Province as follows:
พรหม) เมือื งลิมิ (เมืืองริิม) เมือื งยาว เมือื งบม (เมืืองยม)” เมืืองที่่�ตั้้�งอยู่่�ใน Muang Chaiyaphum (Muang Chaiyaprom), Muang Lim
เขตอำ�ำ เภอปััว ได้แ้ ก่่ “เมือื งปัวั เมืืองแงง เมือื งอวน เมือื งย่่าง” เมือื งที่่ต� ั้้�งอยู่่� (Muang Rim), Muang Yao and Muang Bom (Muang Yom) are in Tha
ในเขตอำ�ำ เภอสองแคว ได้แ้ ก่่ “เมืืองยอด เมืืองสะเกินิ (เมืืองสะเถินิ )” เมือื งที่่� Wang Pha District; Muang Pua, Muang Ngaeng, Muang Ouan and
ตั้้ง� อยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอเชียี งกลาง ได้แ้ ก่่ “เมืืองเชีียงกาง (เมืืองเชีียงกลาง) เมืือง Muang Yang in Pua District; Muang Yod and Muang Sakern (Muang
เปืือ เมือื งเชียี งการ (เมือื งเชีียงคาน)” เมือื งที่่ต� ั้้�งอยู่่�ในเขตอำำ�เภอสัันติิสุขุ Sathern) in Song Kwae District; Muang Chiang Kang (Muang
ได้แ้ ก่่ “เมือื งพง” เมือื งที่่ต� ั้้�งอยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอทุ่่�งช้า้ ง ได้แ้ ก่่ “เมือื งปอน เมือื ง Chiang Klang), Muang Puea and Muang Chiang Karn in Chiang
งอบ เมืืองและ” เมืืองที่่�ตั้้�งอยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอบ่่อเกลืือ ได้แ้ ก่่ “เมือื งบ่อ่ ” เมืืองที่่� Klang District; Muang Pon, Muang Ngob and Muang Lae in Thung
ตั้้�งอยู่่�ในเขตอำำ�เภอบ้้านหลวง ได้แ้ ก่่ “เมืืองสวด” เมือื งที่่�ตั้้�งอยู่่�ในเขตอำำ�เภอ Chang District; Muang Phong in Santisuk District; Muang Bor in Bor
แม่่จริิม ได้แ้ ก่่ “เมือื งบ่อ่ ว้้า” เมืืองที่่ต� ั้้ง� อยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอเวียี งสา ได้้แก่่ “เมืือง Kluea District; Muang Suad in Baan Luang District; Muang Bor Wah
สา” “เมือื งสะเอียี บ” เมืืองที่่ต� ั้้ง� อยู่่�ในเขตอำำ�เภอนาน้้อย ได้้แก่่ “เมืืองศีีสะเกษ in Mae Charim District; and Muang Sa and Muang Sa-eab in Wiang
(เมืืองศรีีสะเกษ) เมือื งหินิ ” และเมืืองที่่ต� ั้้ง� อยู่่�ในเขตอำำ�เภอนาหมื่่�น ได้้แก่่ Sa District; Muang Sisaket (Muang Srisaket) and Muang Hin in Na
“เมือื งหลีี (เมืืองลี)ี ” Noi District; Muang Lhee (Muang Lee) in Na Muen District.
ชื่่�อเมืืองที่่พ� บว่า่ ตั้้ง� อยู่่�ในเขตจังั หวััดอุตุ รดิิตถ์์ ได้้แก่่ “เมืืองผาเลืือด Settlements (muang) located in Uttaradit Province are as
เมือื งหาดลา (เมือื งหาดล่่า) เมือื งจะลิมิ เมืืองท่า่ ปลา” อยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอ follows: Muang Pha Lueat, Muang Hat La (Muang Hat Lah), Muang
ท่่าปลา และ “เมืืองแฝก” อยู่่�ในเขตอำำ�เภอน้ำ��ำ ปาด Chalim, and Muang Tha Pla are in Tha Pla Distirct; Muang Faek is
ชื่่�อเมืืองที่่�พบว่่าตั้้�งอยู่่�ในเขตจัังหวััดพะเยา ได้้แก่่ “เมือื งสระ (เมือื ง in Nam Pat District.
สะ) เมือื งเชียี งม่ว่ น” อยู่่�ในเขตอำำ�เภอเชียี งม่ว่ น “เมือื งเชียี งคำ�ำ เมืืองมินิ ” อยู่่� Muang located in Phayao Province are as follows: Muang
ในเขตอำำ�เภอเชีียงคำำ� “เมืืองปง เมือื งควน (เมืืองควร) เมืืองอวย (เมืืองออย) Sa and Muang Chiang Muan are in Chiang Muan District; Muang
เมืืองงิิม” อยู่่�ในเขตอำำ�เภอปง “เมือื งลอ” อยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอจุุน และ “เมืือง Chiang Kham and Muang Min in Chiang Kham District; Muang
เชีียงแลง (เมือื งเชียี งแรง)” อยู่่�ในเขตอำำ�เภอภููซาง Pong, Muang Kuan, Muang Ouai (Muang Oil) and Muang Ngim in
ชื่่อ� เมืืองที่่พ� บว่่าตั้้�งอยู่่�ในเขตจังั หวััดเชีียงราย ได้แ้ ก่่ “เมือื งเทิิง Pong District; Muang Lor in Chun District; Muang Laeng (Muang
เมืืองลอย เมืืองปี”ี อยู่่�ในเขตอำำ�เภอเทิิง “เมือื งเชียี งของ” อยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอ Chiang Raeng) in Phu Sang District.
เชีียงของ และ “เมือื งหงาว (เมือื งงาว)” อยู่่�ในเขตอำ�ำ เภอเวีียงแก่น่ Muang located in Chiang Rai are as follows: Muang
ชื่่�อเมืืองที่่�พบว่่าตั้้�งอยู่่�ในเขตแขวงไชยะบุุรีี สาธารณรััฐ Thoeng, Muang Loy and Muang Pee are in Thoeng District; Muang
ประชาธิิปไตยประชาชนลาวได้้แก่่ “เมืืองเงิิน เมืืองเชียี งฮ้อ้ น (เมืืองเชียี ง Chiang Khong in Chiang Khong District; Muang Nghaw (Muang
ฮ่อ่ น) เมืืองควบ (เมืืองคอบ) เมือื งเชียี งลม เมืืองเชียี งฮ่ม่ ” Ngaw) in Wiang Kaen District.
หลัักฐานชื่�อเมืืองเหล่่านี้้�แสดงให้้เห็็นว่่าอาณาเขตของเมืืองน่่าน Settlements located in Saiyaburi Province of the Lao
ในอดีีตนั้้น� กว้า้ งขวางครอบคลุุมไปถึึงพื้้น� ที่่บ� างส่่วนของจังั หวััดเชีียงราย People’s Democratic Republic are Mueang Ngoen, Muang Chiang
จัังหวัดั พะเยา จังั หวัดั อุุตรดิิตถ์์ ตลอดจนถึึงแขวงไชยะบุุรีี สาธารณรัฐั Hon, Muang Khuap (Muang Khop), Muang Chiang Lom and Muang
ประชาธิิปไตยประชาชนลาวในปััจจุุบัันอีกี ด้ว้ ย Chiang Hom.
This shows that Nan’s former territory covered parts of
Chiang Rai, Phayao, and Uttaradit Provinces as well as in
Saiyabouri Province in what is now part of the Lao People’s
Democratic Republic.

ภาพที่�่ ๕: ภาพกำ�ำ แพงเมืืองน่า่ น และสะพานไม้้ไผ่ท่ ี่่�เรียี กว่่า “ขััวแตะ”
ที่่�มา: หอจดหมายเหตุแุ ห่่งชาติิ
Picture 5: Nan city wall and a bamboo bridge known as "Khua Tae"
Source: National Archives of Thailand

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

17

๔. ประวัตั ิิศาสตร์เ์ มือื งแพร่่ 4. History of Muang Phrae
เมือื งแพร่่ เป็น็ เมือื งโบราณแห่่งหนึ่�ง่ ที่่เ� ชื่�อว่่ามีีประวััติิความเป็น็ มา The history of Muang Phrae is believed to begin in the 17th
อันั ยาวนานตั้้�งแต่พ่ ุุทธศตวรรษที่่� ๑๗ แต่เ่ นื่่อ� งด้้วยปัญั หาการขาดแคลน century BE. Due to the lack of local evidence, especially documents that
หลักั ฐานในท้อ้ งถิ่่น� โดยเฉพาะด้้านเอกสาร ที่่�จะทำ�ำ ให้ท้ ราบถึึงกำำ�เนิิดเมืือง accurately indicate its origins, other evidence must be used to verify the
ที่่�ชัดั เจน จึึงจำำ�เป็น็ ต้อ้ งใช้้หลัักฐานอื่น� ๆ ที่่ส� ามารถยืืนยัันได้้ถึึงการมีีอยู่่�ของ existence of this ancient city.
เมืืองโบราณแห่่งนี้้� รูปู แบบผังั เมือื งโบราณของแพร่เ่ ป็น็ รูปู หอยสังั ข์์ซึ่�่งเป็น็ The city plan of Phrae was in the shape of a conch shell like
ผัังเมืืองแบบเก่่าแก่่รููปแบบเดีียวกัันกัับผัังเมืืองหริิภุุญไชยและเมืืองเขลางค์์ those of Muang Haripunchai and Muang Khelang. Located on the Yom
ตั้้�งอยู่่�ริิมแม่น่ ้ำ�ำ�ยม ชื่อ� เดิิมของเมือื งคืือ “เมือื งพลนคร” หรืือ “เมืืองพลรัฐั ” ซึ่่ง� River, its early name was “Muang Phon Nakhon” or “Muang Phonlarat”
ปรากฏในตำำ�นานพระธาตุุลำำ�ปางหลวง ต่่อมาจากหลัักฐานศิิลาจารึึก as mentioned in the Chronicle of Phrathat Lampang Luang. The name
หลัักที่่� ๑ กล่่าวอ้้างถึึงอาณาเขตสุุโขทััยด้า้ นเหนืือมีชีื่อ� “เมือื งแพล” และใน Muang Phlae referring to the area to the north of the Sukhothai Kingdom
จารึึกปู่่�สบถ นน. ๑ ปรากฏชื่่อ� “เมืืองแพล่”่ can also be found on Sukhothai stone inscription number 1. Additionally,
ในเอกสารตำ�ำ นานพื้้�นเมือื งที่่ส� ำ�ำ คัญั ได้ส้ ะท้้อนถึึงความสัมั พัันธ์์ the name Muang Phlae is found in the Pu Sabot Inscription.
ระหว่่างกลุ่�มเมืืองโบราณ และการประดิิษฐานพระธาตุุ ได้้แก่่ เมืือง Important local chronicles mention the connection between
หริิภุญุ ไชย เมือื งเขลางค์์ เมือื งแพร่่ และเมือื งลอง ดังั ปรากฏในตำ�ำ นานพระ ancient settlements and the deposit of Phrathat. These sites included
ธาตุลุ ำำ�ปางหลวงที่่�กล่่าวถึึงการมีีอยู่่�ของ “เมืืองพลนคร” ที่่�อยู่่�ใกล้้กัับ Muang Haripunchai, Muang Khelang, Muang Phrae and Muang Long.
“เมืืองเขลางค์”์ หรือื “เมืืองลัมั ภะกัปั ปะนคร” ความว่่า “มีพี ระยาสา- The Chronicle of Phrathat Lampang Luang mentions the existence of
มันั ตราชองค์์หนึ่่�งชื่อ� ว่า่ พระยาพละ เสวยสมบััติิอยู่�ในเมืืองอัันตั้้�งอยู่�ใกล้้ Muang Phon Nakhon, which was located near Muang Khelang or Muang
เมือื งลััมภะกััปปะนครนี้้”� Lamphakappa. It also said one Phaya Samantarat called Phaya Phala
ตำำ�นานพระธาตุุช่่อแฮ ได้้กล่่าวถึึง พระนางจามเทวีไี ด้อ้ ััญเชิิญ ruled a settlement that was close to Muang Lamphakappa.
พระธาตุุมาประดิิษฐานไว้้ในเมืืองหริิภุญุ ไชย และเมืืองพลนคร และ ตำ�ำ นาน The Chronicle of Phrathat Cho Hae states that Queen
พระธาตุศุ รีดี อนคำ�ำ (ห้้วยอ้้อ) ได้้กล่่าวถึึงการเสด็จ็ มาบรรจุพุ ระธาตุุไว้ท้ ี่่� Chamathewi brought the Phrathat to be installed at Muang
เมืืองลองด้้วย ตำ�ำ นานพระธาตุทุ ั้้ง� สองนี้้แ� สดงให้เ้ ห็็นถึึงความสััมพันั ธ์์ทาง Haripunchai and Muang Phon Nakhon. The Chronicle of Phrathat Si Don
พุุทธศาสนาระหว่่างเมือื งหริิภุญุ ไชย เมืืองเขลางค์์ เมืืองแพร่่ และเมือื ง Kham (Huai-Or) also mentions her journey to deposit a Phrathat in
ลองในอดีีต Muang Long. Both chronicles reflect the Buddhist relationship between
เมื่่อ� สถาปนา “พระธาตุุช่่อแพร” ขึ้�นแล้้ว เมืืองพลนครจึึงได้้ชื่อ� Muang Haripunchai, Muang Khelang, Muang Phrae and Muang Long in
เมืืองใหม่่ ตามชื่�อพระธาตุวุ ่า่ “เมืืองแพร” (คำ�ำ ว่า่ “แพร” หรือื “แร” ในที่่�นี้้� ancient times.
หมายถึึงผ้้าแพร ซึ่่�งเป็็นผ้้าไหมเนื้้อ� ละเอีียด คำำ�ว่า่ “แร” ในภาษาถิ่ น� ออก After the Phrathat Cho Phrae was established, Muang Phon
เสียี งว่่า “แฮ”) ดัังตำ�ำ นานพระธาตุชุ ่อ่ แฮ ความว่า่ “จำ�ำ เนียี รแต่ก่ าลนั้้น� มา Nakhon changed its name to “Muang Phrae” after the name of the
ธาตุุพระพุุทธเจ้้าก็็กะทำำ�ปาติิหาริิยบ่่อขาดสายขุุนทัังหลายฝููงกิินเมืือง Phrathat. (The word “Phrae” or “Rae” in this context refers to silk fabric
พลนครนั้้น� เทีียนย่่อมไปบูชู าธาตุพุ ระพุุทธเจ้้าดอยช่่อแพร เหตุุดั่่�งอั้น� ดอย with a fine texture. The word “Rae” is pronounced as “Hae” in the local
อันั นี้้�ลวดได้้ชื่�อว่า่ โกสีียธัชั ชบรรพต คือื ดอยช่อ่ แพรแล เมือื งอัันนั้้�นได้ช้ื่�อว่า่ language.) The Chronicle of Phrathat Cho Hae states: At that time the
เมืืองแพร ตามคำ�ำ ทำำ�นวายแห่่งพระพุุทธเจ้า้ แล” (ประชุุมตำ�ำ นานพระธาตุุ Buddha’s holy relic continued to produce miracles. The rulers of Muang
ภาคที่่� ๑, ๒๔๘๕ : ๑๐๔) และในที่่ส� ุดุ “เมือื งแพร” ได้ก้ ลายเสีียงเป็็น “เมือื ง Phon Nakhon went to worship the holy relic of the Buddha at Doi Cho
แพร่่” มาจนถึึงปัจั จุุบััน Phrae. And thus that hill had been named Kosiyathatcha Banphot or Doi
Cho Phrae, and the town was named Muang Phrae just as the Lord
Buddha had predicted (Collection of Phrathat Chronicles, part 1 2485:
104). Eventually, “Muang Phrae” became “Muang Phrâe” and has
remained so ever since.

ภาพที่่� ๖: พระธาตุุช่อ่ แฮ ตำำ�บลช่อ่ แฮ อำ�ำ เภอเมืือง จังั หวััดแพร่่
ที่่ม� า: อรรถพงษ์์ ประดิิษฐพงษ์์ ถ่า่ ยภาพ, ๗ สิงิ หาคม ๒๕๖๒
Picture 6: Phra That Cho Hae, Cho Hae Subdistrict,

Muang District, Phrae Province
Photo by Attapong Praditpong, August 7, 2019

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

19

ภาพที่่� ๗: พระธาตุศุ รีดี อนคำำ� (ห้ว้ ยอ้อ้ ) ตำำ�บลห้ว้ ยอ้้อ อำำ�เภอลอง จังั หวััดแพร่่ แพร่่เป็็นนครรััฐขนาดเล็็กอยู่่�ในหุุบเขา มีีที่่�ตั้้�งที่่�
ที่ม่� า: อรรถพงษ์์ ประดิิษฐพงษ์์ ถ่่ายภาพ, ๖ สิงิ หาคม ๒๕๖๒ รายล้้อมไปด้ว้ ยรัฐั ใหญ่ค่ ือื เชีียงใหม่่ สุุโขทัยั และน่า่ น นครรััฐ
Picture 7: Phra That Si Don Kham (Huai Or), แพร่่ได้้พยายามสร้้างเสถีียรภาพให้้สามารถเป็็นรััฐอิิสระ
ระหว่า่ งพุทุ ธศตวรรษที่่� ๑๗ – ๒๐ ในที่่ส� ุดุ รัฐั เล็ก็ แห่่งนี้้�ก็็ถููก
Huai Or Subdistrict, Long District, Phrae Province ผนวกเข้า้ กัับอาณาจักั รล้า้ นนาสมััยพระเจ้า้ ติิโลกราช
Photo by Attapong Praditpong, August 6, 2019 ก่่อนที่่�เมืืองแพร่่จะถููกผนวกเข้้าเป็็นส่่วนหนึ่�่งของ
อาณาจัักรล้้านนานั้้�น ได้้มีีสััมพัันธไมตรีีอัันดีีกัับอาณาจัักร
สุโุ ขทััย ทั้้�งในฐานะมิิตรไมตรีีที่่ม� ีีอาณาเขตอยู่่�ในลุ่�มแม่น่ ้ำ��ำ ยม
สายเดีียวกััน และในฐานะเมืืองขึ้ �นของอาณาจัักรสุุโขทััยใน
สมัยั พ่่อขุนุ รามคำ�ำ แหง และสมัยั พญาลิิไทย แต่ส่ ่่วนใหญ่่แล้้ว
แพร่เ่ ป็น็ นครรัฐั อิิสระ ยุุคนครรััฐของเมืืองแพร่่ได้ส้ ิ้้น� สุดุ ลงใน
พ.ศ. ๑๙๘๗
เมืืองโบราณอีีกเมืืองหนึ่�่งที่่�มีีความสำำ�คััญในพื้้�นที่่�
แห่ง่ นี้้� คืือ “เมืืองลอง” หรืือในหลัักฐานท้้องถิ่่น� เรียี ก “เมือื ง
กุุกกุุฏไก่่เอิกิ ” หรืือเมืืองไก่ข่ ันั (ประชุุมตำำ�นานพระธาตุุ ภาคที่่�
๑, ๒๔๘๕: ๙๙) ตั้้�งอยู่่�บริิเวณที่่ร� าบลุ่่�มน้ำำ�� ยมทางทิิศตะวััน
ออกเฉีียงใต้ข้ องเมืืองแพร่่
Phrae was a small principality in the Yom Valley
surrounded by larger states such as Chiang Mai,
Sukhothai and Nan. Phrae was able to remain
independent from 17th – 20th centuries BE before being
incorporated into Lan Na during the reign of King
Tilokarat.
Before Muang Phrae became a part of Lan Na,
it had good relations with the Kingdom of Sukhothai as
both were located on the Yom River. Though Phrae was
a vassal of Sukhothai during the reigns of King
Ramkhamhaeng and Phaya Lithai, Phrae was
considered an independent state for most of the time.
This phase of Phrae’s history ended in 1987 BE.
Based on local evidence regarding “Muang
Kukkutkai-ek”, or the city of cock crows (Collection of
Phrathat Chronicles, part 1 2485: 99), “Muang Long”
was another important ancient settlement in this area. It
was located to the southeast of Muang Phrae in the Yom
River valley.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

20

ตำำ�นานท้้องถิ่่�นกล่่าวถึึงการมีีอยู่่�ของเมืืองลอง ซึ่่�งเป็็นเมืือง Local chronicles mention the existence of Muang Long,
โบราณในพุทุ ธศตวรรษที่่� ๑๗ ชื่�อ “เมือื งศรีีกุกุ กุุฏไก่่เอิ๊�ก” ปกครองโดย which was an ancient settlement in the 17th century BE named
เจ้า้ ศรีกี ุกุ กุฏุ โอรสเจ้้าเมืืองเขลางค์์ (ลำ�ำ ปาง) ต่่อมาชื่อ� ของเมือื งลองได้้ “Muang Si Kukkutkai-ek”. It was ruled by Chao Si Kukkut, the son
ปรากฏอีกี ครั้้ง� ในศิิลาจารึึกเนียี รพานนิิราส พร.๒ และศิิลาจารึึกลอง of the ruler of Muang Khelang (Lampang). Muang Long was
ลป.๑๔ ซึ่ง�่ เป็็นศิิลาจารึึกที่่�ค้น้ พบในท้้องถิ่่น� โดยจารึึกเป็็นอัักษรสุโุ ขทัยั mentioned again in the Nianphannirat Stone Inscription part 2 and
กล่่าวถึึงเรื่�องราวทางพระพุุทธศาสนา อย่่างไรก็็ตามอิิทธิิพลของอัักษร the Long Stone Inscription part 14. Both are stone inscriptions that
สุุโขทัยั ที่่�ใช้ก้ ันั ในเมืืองลอง เป็็นหลักั ฐานที่่�แสดงให้้เห็น็ ถึึงความสััมพัันธ์์ were found in the local area. The stone was inscribed with
ระหว่่างเมืืองลองกัับเมืืองสุุโขทััยซึ่่�งมีีที่่�ตั้้�งอยู่่�ลุ่่�มแม่่น้ำำ�� ยมสายเดีียวกััน Sukhothai lettering to record Buddhist stories. The use of
(โกมล พานิิชพัันธ์์ และเกรียี งศักั ดิ์์� ชัยั ดรุุณ, ๒๕๖๓: ๑๗-๑๘) Sukhothai script in Muang Long is evidence of the relations
หลัังจากพญามัังรายแห่่งเชีียงใหม่่เข้้ายึึดเมืืองเขลางค์์ได้้เป็็น between Muang Long and Sukhothai, which were both located in
ผลสำำ�เร็็จ เมืืองลองในฐานะหััวเมืืองหนึ่�่งของเมืืองเขลางค์์ จึึงตกอยู่่�ใน the valley of the River Yom (Komol Panichpan and Kriangsak
การปกครองของพญามังั ราย และในที่่�สุุดก็็ได้ถ้ ูกู ผนวกเข้้าเป็น็ ส่่วนหนึ่่�ง Chaidarun, 2563: 17-18).
ของอาณาจักั รล้า้ นนา ในฐานะ “เมือื งข้้าหลวง” ต่อ่ มาเมื่่อ� ล้า้ นนาถููกพม่่า After King Mangrai, ruler of Chiang Mai, successfully
รุกุ ราน จนต้อ้ งเข้้าสวามิิภัักดิ์ก�์ ัับราชอาณาจัักรสยาม เป็น็ ผลให้้เมืืองลอง captured Muang Khelang, Muang Long as a vassal of Muang
ได้ถ้ ูกู ผนวกเข้า้ เป็็นส่ว่ นหนึ่ง�่ ของราชอาณาจัักรสยาม มีีฐานะเป็น็ หนึ่�่งใน Khelang became a part of his domain and was made a governing
“หััวเมือื งขึ้�นของเมือื งประเทศราชชั้้�นที่่� ๒” โดยขึ้�นตรงต่อ่ เจ้า้ ผู้้�ครองนคร settlement in the Lan Na Kingdom. After the Burmese occupation
ลำ�ำ ปาง ซึ่่ง� ขณะนั้้�นเมืืองลำ�ำ ปางเป็น็ “เมือื งนครประเทศราชล้้านนา” ที่่ข�ึ้�น of Lan Na followed by the takeover by Siam, Muang Long
ตรงต่่อราชอาณาจักั รสยาม becoming a part of the Kingdom of Siam as a second level
tributary state under the ruler of Lampang. At that time, Lampang
was part of Lan Na as a tributary state of Siam.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

21

เมืืองลองเป็็นเมืืองหนึ่่�งที่่�มีีทรััพยากรทางธรรมชาติิอุุดมสมบููรณ์์ Muang Long was a city with abundant natural
โดยเฉพาะป่่าไม้้ แร่เ่ หล็ก็ และพลอย เห็น็ ได้้จากการอพยพเข้า้ มาของ resources, especially timber, iron ore and gemstones. Evidence
กลุ่�มชาติิพันั ธุ์�ไทใหญ่่ หรือื “เงี้�ยว” เพื่่อ� ทำำ�งานเป็็นคนงานป่่าไม้ใ้ ห้้กับั for this is based on the migration of Tai Yai people, or “Ngiew” into
บริิษัทั สัมั ปทานต่่างชาติิ ในช่่วงเวลาที่่�มีกี ารสััมปทานป่่าไม้้ สมัยั พระบาท the area to work for foreign companies holding forest concessions
สมเด็็จพระจุลุ จอมเกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั รััชกาลที่่� ๕ และกลุ่�มคนที่่เ� ข้า้ มาทำ�ำ งาน during the reign of King Rama V. Other evidence shows the
ขุดุ พลอย ที่่บ� ้า้ นบ่่อแก้้ว เมืืองลอง ทำ�ำ ให้้เมืืองลองกลายเป็น็ ศููนย์์กลาง migration of people into the area to work in the gemstone mines in
การค้า้ ขนาดเล็็กที่่เ� อื้อ� ผลประโยชน์์แก่่ทุกุ ฝ่่ายในเมือื ง ทั้้�งเจ้า้ เมืือง และ Ban Bo Kaew, Muang Long. As a result, the town became a minor
บริิษััทต่่างชาติิที่่�เข้้ามาลงทุุน ต่อ่ มาในปีี พ.ศ. ๒๔๔๒ รัชั สมัยั พระบาท trade center that benefited all parties, i.e., the ruler of the city and
สมเด็จ็ พระจุลุ จอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หัวั ได้ม้ ีกี ารปฏิิรูปู การปกครองสยามมา the foreign concessionaires. In 2442 BE, during the reign of King
เป็็นการปกครองแบบ “เทศาภิบิ าล” ทำำ�ให้้เมืืองลองมีีสถานะเป็็น “แขวง Rama V, Siam’s administrative system was reformed into
เมืืองลอง” ขึ้�นการปกครองกัับเมือื งนครลำำ�ปาง เป็็นผลให้้สิิทธิิประโยชน์์ Thesaphiban. Muang Long became a district under Lampang,
จากการจััดเก็บ็ ภาษีอี ากร จากเดิิมที่่�เคยเป็น็ ของเจ้า้ เมืืองกลัับตกเป็น็ ของ which resulted in a shift in who benefits from the taxes. Previously
รัฐั บาลกลาง จึึงสร้า้ งความไม่่พอใจให้้กับั ผู้้�ได้ร้ ับั ผลประโยชน์์แต่เ่ ดิิม เป็็น managed by the ruler of Muang Long, the taxes consequently
ผลให้้เกิิด “พวกกบฏเงี้�ยวก่่อการจลาจลปล้้นเมืืองแพร่่” ต่อ่ ต้้านรััฐบาล started going to the central government, upsetting the
สยาม ในปีี พ.ศ. ๒๔๔๕ (โกมล พานิิชพัันธ์์ และเกรีียงศักั ดิ์์� ชัยั ดรุณุ , beneficiaries from the former system. This led to the Shan
๒๕๖๓: ๒๐) rebel revolt in Phrae against the Siamese government in 2445 BE
นอกจากเมือื งแพร่่ และเมืืองลองจะอุดุ มสมบููรณ์์ด้้วยทรััพยากร (Komol Panichpan and Kriangsak Chaidarun, 2563: 20).
ป่่าไม้้และแร่่ธาตุุแล้้ว ยังั มีีความสำ�ำ คัญั ในฐานะเป็น็ พื้้น� ที่่�ทางวัฒั นธรรม Apart from having abundant forests and ore deposits in
อัันมีแี ม่น่ ้ำ�ำ� ยมไหลผ่่านเชื่�อมต่่อไปยัังเมืืองลำำ�ปาง เมืืองพะเยา เมือื งน่า่ น Muang Long, Muang Phrae was a significant cultural site on the
เมืืองสุุโขทัยั และเมืืองศรีีสััชนาลััย เกิิดการแลกเปลี่่ย� นทางวััฒนธรรม Yom River with routes connecting to Muang Lampang, Muang
ผ่า่ นสายน้ำำ��ใหญ่อ่ ัันเป็็นเส้้นทางคมนาคมหลักั ที่่�ใช้ไ้ ปมาหาสู่่�กันั ไม่ว่ ่า่ จะ Phayao, Muang Nan, Muang Sukhothai and Muang Srisatchanalai.
เป็็นการค้้าขาย การศึึกสงคราม หรืือแม้้แต่่ความสััมพัันธ์์ในฐานะ The River Yom provided a main communication route between
มิิตรไมตรีีเครือื ญาติิ สะท้้อนให้้เห็็นความหลากหลายของกลุ่�มชาติิพัันธุ์�ที่� cities. Whether in trade, war or familial relationships, the ethnic
อพยพเข้้ามาอยู่่�อาศัยั ในพื้้น� ที่่แ� ห่่งนี้้� ไม่่ว่่าจะเป็็นกลุ่�มชาติิพันั ธุ์�ไทยวน diversity of migrant groups that settled in the area was manifest.
อัันเป็น็ กลุ่�มชาติิพันั ธุ์�กลุ่�มใหญ่่ กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทใหญ่่ กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทลื้้�อ The Tai Yuan, who were the largest of the ethnic groups migrating
และกลุ่�มชาติิพันั ธุ์์�ท้อ้ งถิ่่�นที่่�อาศััยอยู่่�มาแต่เ่ ดิิม ได้้มีีการปฏิิสัมั พันั ธ์ท์ าง into the area, were joined by the Tai Yai and Tai Lue. Settling
สังั คมระหว่่างกันั จนได้ห้ ล่อ่ หลอมวััฒนธรรมรวมกันั กลายเป็็นวััฒนธรรม among the original local inhabits, they developed relations with
พื้้�นบ้า้ นประจำ�ำ ถิ่่�นอันั มีีเอกลักั ษณ์เ์ ฉพาะตน each other leading to their cultures merging and creating a
local culture unique to the area.

ภาพที่�่ ๘: การทำ�ำ สััมปทานป่่าไม้ใ้ นพื้้�นที่่เ� มืืองแพร่่
ที่ม่� า: บริิษััทอีสี ต์์เอเชีียติิก (Det Østasiatiske Kompagni)
ถ่า่ ยภาพ, ๒๔๔๙ - ๒๔๕๓ จาก Siam et Laos : album de photographies

Picture 8: Forest Concession in Phrae City Area
Source: East Asiatic Company (Det Østasiatiske Kompagni)
photography from Siam et Laos : album de photographies

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

23

๕. กลุ่�่มชาติิพัันธุ์์ใ� นล้้านนาตะวันั ออก

5. The Ethnic Groups of Eastern Lan Na

ดิินแดนล้้านนาตะวันั ออกมีีลัักษณะเป็น็ พหุวุ ัฒั นธรรม คืือประกอบด้้วยกลุ่่�มชาติิพัันธุ์์ต� ่่างๆ ที่�่
อาศััยอยู่่�ร่ว่ มกัันอย่า่ งหลากหลาย มีีทั้้�งกลุ่่�มชาติิพัันธุ์์ไ� ทที่�่อาศััยอยู่่�บนที่�่ราบลุ่่�มแม่่น้ำำ� และชาวเขาเผ่่า
ต่่างๆ ที่�่อาศััยอยู่่�บนเทืือกเขาสููง แต่่ละกลุ่่�มชาติิพัันธุ์์ม� ีีขนบธรรมเนีียมประเพณีี วัฒั นธรรม ความเชื่่�อ
และศาสนาเป็น็ ของตนเอง ตลอดจนมีีการแลกเปลี่�่ยนหรือื รับั อิิทธิพิ ลทางวัฒั นธรรมซึ่�ง่ กัันและกััน
โดยเฉพาะกลุ่่�มชาติิพัันธุ์์ไ� ทที่�่อาศััยอยู่่�บนที่�่ราบลุ่่�มแม่่น้ำำ� ได้้แก่่ กลุ่่�มชาติิพัันธุ์์ไ� ทยวน กลุ่่�มชาติิพัันธุ์์�
ไทลื้้�อ และกลุ่่�มชาติิพัันธุ์์ไ� ทลาว

Eastern Lan Na is a multicultural area comprising of diverse ethnic groups. The Tai
live in river valleys and hill tribe people live in the uplands. While each community has
their own set of traditions, culture, beliefs, and religion, cultural exchange is common,
especially among the Tai living in river valleys, who include the Tai Yuan, Tai Lue, and
Tai Lao.

๕.๑ กลุ่่ม� ชาติพิ ัันธุ์�ไ์ ทยวน 5.1 Tai Yuan
“ไทยวน” “ไทโยน” หรือื “ไทโยนก” คือื ชื่อ� เรียี กกลุ่�มชาติิพันั ธุ์�ไทกลุ่�ม “Tai Yuan”, “Tai Yon”, or “Tai Yonok” are the names for the
ใหญ่่ ที่่อ� าศัยั อยู่่�ในเขตอาณาจักั รล้า้ นนาในอดีตี ปััจจุบุ ัันคือื กลุ่�มชนที่่�เรีียก large group of Tai people who lived in the Lan Na Kingdom in ancient
ตนเองว่่า “คนเมืือง” อาศััยอยู่่�ในเขต 8 จัังหวััดภาคเหนืือตอนบนของ times. They now refer to themselves as “Khon Muang”. The Tai Yuan live
ประเทศไทย ได้้แก่่ จังั หวััดเชียี งใหม่่ เชียี งราย ลำำ�พููน ลำำ�ปาง พะเยา แพร่่ in eight provinces in Upper Northern Thailand comprising of Chiang
น่า่ น และ แม่ฮ่ ่่องสอน นอกจากนี้้�ชาวไทยวนยังั ได้้อพยพโยกย้า้ ยถิ่ �นฐานไปอยู่่� Mai, Chiang Rai, Lamphun, Lampang, Phayao, Phrae, Nan, and Mae
ยังั แถบจัังหวัดั อุุตรดิิตถ์์ ตาก จนถึึงบริิเวณภาคกลางได้้แก่แ่ ถบอำำ�เภอเสาไห้้ Hong Son. However, some Tai Yuan people migrated to Uttaradit, Tak,
จังั หวัดั สระบุุรีี แถบตำ�ำ บลคูบู ััวและดอนแร่่ อำ�ำ เภอเมืือง จังั หวัดั ราชบุรุ ีี จนถึึง and certain areas in Central Thailand including Sao Hai District in
แถบอำำ�เภอสีคี ิ้้ว� จังั หวััดนครราชสีมี า อีกี ด้ว้ ย Saraburi, Kubua Subdistrict and Donrae Subdistrict in Muang District
ถิ่่น� ฐานดั้้�งเดิิมของชาวไทยวน คืือ “แคว้้นโยนก” ซึ่ง�่ ตั้้ง� อยู่่�บริิเวณลุ่�ม in Ratchaburi, and Sikhio District in Nakhon Ratchasima.
น้ำ�ำ� โขงตอนกลาง แคว้้นโยนกมีีพัฒั นาการมาช้้านาน และ มีคี วามเกี่ ย� วพัันกับั The Tai Yuan originated from “Khwaen Yonok”, which is in the
กลุ่�มชน ๒ กลุ่�ม กลุ่�มหนึ่�ง่ เป็น็ ชาวพื้้�นเมืือง ซึ่่ง� ตั้้�งถิ่่�นฐานอยู่่�บนพื้้�นที่่�สููงหรือื เชิิง valley of the central part of the Mekong River. Kwaen Yonok has a long
เขา ในตำำ�นานเรีียกว่่า “ลวะ” หรือื “ลัวั ะ” ดำำ�รงชีพี ด้้วยการปลูกู พืืชไร่่ และ หา history that associates with two groups of people; one of these is an
ของป่่า อีกี กลุ่�มคืือ “คนไท” ซึ่�ง่ เคลื่่�อนย้้ายมาจากทางเหนือื อาศัยั อยู่่�บนพื้้�นที่่� ethic group called the “Lawa” or “Lua”, who, according to chronicles,
ราบลุ่่�ม ทำ�ำ นาดำำ�และทำ�ำ เหมืืองฝาย กลุ่�มชนทั้้�งสองกลุ่�ม มีปี ฏิิสััมพันั ธ์์และรัับ inhabited high areas or foothills. The Lawa people lived by agriculture
วััฒนธรรมซึ่ง่� กันั และกััน เกิิดการผสมผสานกััน จนเกิิดกระบวนการ “ทำำ�ให้เ้ ป็น็ and gathering wild forest products. The second group are the Tai, who
ไท” สืืบต่่อมาอีีกหลายศตวรรษ ดัังปรากฏในตำ�ำ นานเชียี งแสนที่่�กล่า่ วถึึงกลุ่�ม migrated from the North and lived in the valleys, growing rice in paddy
คนไทที่่ม� าสร้้าง “เวีียงโยนก” ในเขตที่่�ราบลุ่่�มน้ำ�ำ� กก fields sustained by irrigation systems. These two groups had relations
คำ�ำ ว่า่ “ยวน” “โยน” “โยนก” หรือื “ยูนู ” มีคี วามหมายสองประการ and exchanged cultures with each other. This resulted in their changing
ประการแรก หมายถึึง “ดินิ แดนเก่า่ แก่่ในแถบลุ่่�มน้ำ�ำ�กก” ดังั ปรากฏชื่่�อ “เวียี ง to being Tai, a process which persisted for centuries according to the
โยนก” หรือื บางครั้้�งก็็ใช้ค้ ำำ�ว่่า “เมือื งยวน” ซึ่่�งหมายถึึงเมืืองหรือื เวียี งของคน Chiang Saen Chronicle, which mentions a group of Tai people who built
ยวน และในสมัยั พญามัังรายเมื่่�อมีีการรวบรวมเมือื งต่่างๆ ในแถบที่่ร� าบลุ่่�มน้ำำ�� “Wiang Yonok” in the plains of the Kok River.
กกเข้้าด้้วยกััน ก็ม็ ีกี ารใช้ช้ื่�อเรีียกว่่า “แคว้้นโยน” หรืือ “โยนรัฐั ” ตามชื่�อเดิิมซึ่ง่� มีี The term “Yuan”, “Yon”, “Yonok”, or “Yoon” has two meanings.
มาช้า้ นานแล้ว้ (ส่่วนชื่�อ “ล้า้ นนา” นั้้�นเกิิดขึ้้�นในสมัยั อาณาจัักรล้า้ นนาราวสมัยั The first definition is of an ancient land in the Kok River plains. There is
พระเจ้า้ ติิโลกราช) ประการที่่�สอง “โยน” หรือื “ยวน” หมายถึึง “ชนชาติไิ ทกลุ่�ม mention of “Wiang Yonok” or sometimes “Muang Yuan”, which means a
หนึ่่ง� ที่่�มีีความเป็็นมาเก่่าแก่”่ ดังั ปรากฏหลักั ฐานว่่าในอดีตี ชาวไทยสยามเรีียก muang or wiang of the Yuan people. In the reign of King Mangrai,
ชนชาติิไทในภาคเหนือื ตอนบนว่า่ “ยวน” ส่่วนชาวพม่่าเรียี กชาวเชียี งใหม่ว่ ่่า principalities near the Kok River were integrated together and given the
“โยนเชีียงใหม่่” เรีียกชาวลำำ�ปางว่่า “โยนลคอร” เป็น็ ต้้น name “Khwaen Yon” or “Yon Rat” following the original name which had
been long in use (the name “Lan Na” was created during Lan Na
Kingdom Era in the reign of King Tilokarat). For the second definition,
“Yon” or “Yuan” means “a group of Tai people that possess a long
history”. Evidence for this comes from how Siamese people in the past
referred to the Tai who lived in the Upper North as “Yuan”, and how the
Burmese referred to them as “Yon Chiang Mai” and Lampang people as
“Yon Lakor”.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

25

ชาวไทยวนในภาคเหนือื ตอนบนปัจั จุบุ ันั เรีียกตัวั เองว่า่ “คนเมือื ง” คำ�ำ นี้้� Nowadays, the Tai Yuan in Upper Northern Thailand call
เกิิดขึ้้�นภายหลััง สัันนิิษฐานว่่าเป็็นคำำ�ที่่�สร้้างขึ้ �นในสมััยรััตนโกสิินทร์์ตอนต้้น themselves “Khon Muang”. It is believed that the term was introduced in
ประมาณสมััยรัชั กาลที่่� ๓ ทั้้�งนี้้ช� าวไทยวนจากเชียี งแสนที่่อ� พยพโยกย้า้ ยถิ่่�นฐาน the early Ratanakosin era around the reign of King Rama III. The Tai
ไปยังั บริิเวณภาคกลางในสมััยรััชกาลที่่� ๑ จะเรีียกตนเองว่า่ เป็น็ คน “ยวน” หรืือ Yuan people who migrated from Chiang Saen to the Central Region
“ไทยวน” ไม่่เคยเรีียกตนเองว่่า “คนเมืือง” และไม่เ่ คยรู้�จักคำำ�เรีียกนี้้�เลย during the reign of King Rama I would refer to themselves as “Yuan” or
“Tai Yuan”. They would not call themselves “Khon Muang” nor
อาจกล่่าวได้้ว่่าวััฒนธรรมหลัักที่่�เป็็นอััตลัักษณ์์โดยรวมของกลุ่�่ม acknowledge that they were ever called that.
ชาติิพัันธุ์์�ในล้้านนาตะวัันออกก็็คืือวััฒนธรรมของชาวไทยวน (หรืือ “คน
เมือื ง”) ส่่วนวััฒนธรรมของกลุ่่ม� ชาติิพัันธุ์�์ไทลื้้�อ และไทลาวเป็น็ วัฒั นธรรม It can be said that the identity of ethnic groups in Eastern
รอง อย่า่ งไรก็ด็ ีหี ากพิิจารณาเฉพาะวัฒั นธรรมการทอผ้้าใน ๔ จังั หวัดั ที่�่ Lan Na can be reflected primarily through the culture of the Tai Yuan
อยู่�ในเขตล้้านนาตะวัันออกนี้้� เราจะพบว่า่ ในแต่ล่ ะพื้้�นที่�ม่ ีีลัักษณะเฉพาะ (or Khon Muang) and secondarily through the culture of the Tai Lue or
ที่่�แตกต่่างกัันออกไป กล่่าวคืือที่่�จัังหวััดน่่านมีีลัักษณะโดดเด่่นด้้วย Tai Lao. If we only consider the weaving traditions of the four provinces
วัฒั นธรรมการทอผ้้าของชาวไทยวนและชาวไทลื้้อ� ที่จ�่ ัังหวััดเชีียงรายและ in Eastern Lan Na, we discover that each community has different and
จัังหวััดพะเยาเป็น็ วัฒั นธรรมการทอผ้้าเฉพาะของชาวไทลื้้อ� ส่่วนที่่จ� ัังหวัดั unique features. For instance, Nan has outstanding features originating
แพร่น่ ั้้�นเด่น่ ด้้านวััฒนธรรมการทอผ้้าของชาวไทยวน from the weaving styles of the Tai Yuan and Tai Lue. Phrae is
well-known for the weaving of the Tai Yuan, and the weaving practices
in Chiang Rai and Phayao has characteristics of the Tai Lue.

ภาพที่�่ ๙: บุรุ ุุษและสตรีี กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทยวนในล้า้ นนา
ที่่�มา: หอจดหมายเหตุุมหาวิิทยาลััยพายัพั , ไม่ท่ ราบปีีที่่�ถ่า่ ยภาพ
Picture 9: Men and women of the Tai Yuan ethnic group in Lan Na
Source: The Payap University Archives, The year the photo was taken is unknown.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

27

๕.๒ กลุ่�่มชาติพิ ัันธุ์�ไ์ ทลื้้�อ 5.2 Tai Lue
กลุ่�มชาติิพันั ธุ์� “ไทลื้้อ� ” (ออกเสียี ง “ไตลื้้อ� ”) เป็็นกลุ่�มชาติิพัันธุ์�ที่�มีี The “Tai Lue” originally came from an ancient state named
ภููมิิลำำ�เนาดั้้�งเดิิมอยู่่�บริิเวณรััฐจารีีตชื่�อ “แคว้น้ สิบิ สองพันั นา” มีีหลัักแหล่่งอยู่่� “Khwaen Sipsongpanna” located in the plains of the Mekong River in
บริิเวณลุ่�มแม่่น้ำำ��โขงทางตอนใต้ข้ องมณฑลยููนนาน ในสาธารณรััฐประชาชน the far south of Yunnan, China, which had Chiang Rung, a town built in
จีีน โดยมีี “เมืืองเชียี งรุ่�ง” ที่่�สร้้างขึ้น� ในช่ว่ งพุุทธศตวรรษที่่� ๑๘ เป็็นศูนู ย์์กลาง the 18th century Buddhist Era, as its capital. The people refer to them-
เรีียกตนเองว่า่ “คนลื้้�อ” หรืือ “ไตลื้้อ� ” และเรีียกชื่อ� เมือื งโดยรวมว่า่ “เมืืองลื้้อ� ” selves as “Lue people” or “Tai Lue”, the city as “Muang Lue” (pro-
(ออกเสีียง “เมิงิ ลื้้อ� ”) และเรียี กภาษาพูดู ว่า่ “ภาษาลื้้�อ” nounced as “Moeng Lue”) and their spoken language as “Lue”.
ในช่ว่ งพุุทธศตวรรษที่่� ๒๔ กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทลื้้อ� ได้้อพยพถิ่่น� ฐานหลาย In the 24th century Buddhist Era, the Tai Lue migrated several
ต่่อหลายครั้้�ง ด้้วยสาเหตุุหลายประการไม่่ว่่าจะเป็็นการศึึกสงคราม ภััย times due to wars, natural disasters, and diseases, or for reasons of
ธรรมชาติิ โรคระบาด การค้้าขาย การนัับถือื ศาสนา ตลอดจนการแต่่งงานและ trade, religion, marriage, and familial relationships. As a result, the Tai
ความสัมั พันั ธ์ท์ างเครืือญาติิ ล้ว้ นแล้้วแต่ท่ ำำ�ให้้เกิิดการโยกย้า้ ยถิ่ �นฐานของชาว Lue are presently found in several countries such as in Yunnan southern
ไทลื้้�อ ทำ�ำ ให้้ในปััจจุบุ ันั นี้้ม� ีชี าวไทลื้้อ� ตั้้ง� หลัักแหล่่งอาศัยั อยู่่�ในหลายประเทศ ทั้้�ง China, upper northern Thailand, northeastern Shan State in Myanmar,
ในเขตปกครองตนเองมณฑลยููนนาน ตอนใต้ข้ องสาธารณรััฐประชาชนจีีน ทาง northwestern Laos, and northern Vietnam.
ภาคเหนืือตอนบนของประเทศไทย ทางภาคตะวันั ออกเฉียี งเหนือื ของรััฐฉานใน The Tai Lue in Thailand built settlements in many areas in the
เขตสาธารณรััฐแห่ง่ สหภาพเมีียนมา ทางตะวันั ตกเฉีียงเหนืือของสาธารณรััฐ upper north, especially in the territory of Eastern Lan Na. The Tai Lue
ประชาธิิปไตยประชาชนลาว และทางตอนเหนือื ของประเทศเวียี ดนาม settlements in Nan are found in Tha Wang Pha District, Pua District,
สำำ�หรัับในประเทศไทย ชาวไทลื้้�อได้้ตั้้�งบ้า้ นเรือื นเป็น็ ชุมุ ชนอาศัยั อยู่่� Chiang Klang District, Thung Chang District, Chaloem Phra Kiat District,
ในหลายๆพื้้�นที่่ข� องภาคเหนืือตอนบน โดยเฉพาะในเขตล้้านนาตะวันั ออก หลััก and Song Khwae District. In Phrae thay settled in Muang District. In
แหล่่งที่่�อยู่่�อาศััยของชาวไทลื้้�อในพื้้�นที่่�จัังหวััดน่่าน ได้้แก่่ อำำ�เภอท่่าวัังผา Phayao they are found in Chiang Muan, Chiang Kham, and Phu Sang
อำำ�เภอปัวั อำำ�เภอเชีียงกลาง อำ�ำ เภอทุ่่�งช้า้ ง อำ�ำ เภอเฉลิิมพระเกียี รติิ และอำำ�เภอ Districts. Settlements in Chiang Rai are in Chiang Khong, Wiang Kaen,
สองแคว ในพื้้�นที่่�จังั หวัดั แพร่่ ได้แ้ ก่่ อำ�ำ เภอเมือื ง ในพื้้น� ที่่�จังั หวััดพะเยา ได้้แก่่ Chiang Saen, Mae Chan, and Mae Sai Districts.
อำำ�เภอเชียี งม่่วน อำ�ำ เภอเชียี งคำ�ำ อำ�ำ เภอภููซาง และในพื้้�นที่่จ� ัังหวัดั เชียี งราย
ได้้แก่่ อำำ�เภอเชีียงของ อำ�ำ เภอเวียี งแก่น่ อำ�ำ เภอเชีียงแสน อำำ�เภอแม่่จันั อำำ�เภอ
แม่่สาย

ภาพที่�่ ๑๐: บุรุ ุุษและสตรีี กลุ่�มชาติิพันั ธุ์�ไทลื้้อ� ในล้า้ นนา
ที่่ม� า: บริิษััทอีสี ต์์เอเชียี ติิก (Det Østasiatiske Kompagni) ถ่า่ ยภาพ, ๒๔๔๙ - ๒๔๕๓

จาก Siam et Laos : album de photographies
Picture 10: Men and women of the Tai Lue ethnic group in Lan Na

Source: East Asiatic Company (Det Østasiatiske Kompagni)
photography from Siam et Laos : album de photographies, 1906 - 1910

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

29

๕.๓ กลุ่่�มชาติพิ ัันธุ์ไ์� ทลาว 5.3 Tai Lao
กลุ่�มชาติิพันั ธุ์� “ไทลาว” เป็็นกลุ่�มชาติิพัันธุ์�ที่อ� าศััยอยู่่�บริิเวณสองฝั่่ง� The Tai Lao is an ethnic group that lives in the plains on both
ลุ่ �มแม่่น้ำำ��โขงตามประวััติิศาสตร์์แบบตำำ�นานเก่่าแก่่ได้้อธิิบายถึึงภููมิิกำำ�เนิิด sides of Mekong River. The ancient chronicles have two explanations for
ของ “ลาว” เป็็นสองประการ the origin of “Lao”.
ประการแรก กล่่าวถึึงอาณาจักั รล้า้ นช้้างซึ่�่งถือื เป็น็ ต้้นกำ�ำ เนิิดของ The first says that the “Lao” originated from the Kingdom of Lan
“ลาว” เรื่อ� งราวเริ่�มต้น้ จากขุนุ เจือื งวีรี บุรุ ุษุ แห่่งลุ่�มน้ำำ�� โขง ได้ท้ ำ�ำ สงครามที่่� Xang. It all started when Khun Chuang, a strongman from the Mekong
เมืืองปะกัันบริิเวณทุ่ �งเชีียงขวางกัับขุุนลอบุุตรของขุุนบรมแห่่งเมืืองกาหลง Valley fought at Muang Pakan in Xiangkhouang Plateau in a war against
จนในที่่ส� ุดุ ขุุนลอเป็น็ ฝ่่ายชนะ และขุนุ เจือื งได้เ้ สีียชีีวิิตบนหลังั ช้้าง ภายหลััง Khun Lor, the son of Khun Borom of Muang Kalong. In the end, Khun Lor
ขุุนลอนี้้�ได้้รวบรวมบ้้านเมือื งบริิเวณนั้้�น สถาปนาเป็็นอาณาจัักรล้า้ นช้า้ ง โดย won and Khun Chueng died on the back of an elephant. Following his
ได้้ตีีเอาเมือื งชวา (เมือื งหลวงพระบาง) และตั้้�งขึ้�นเป็็นราชธานีแี ห่ง่ แรกของ victory, Khun Lor united the settlements in that area and established the
ลาวล้า้ นช้า้ งในราวพุุทธศตวรรษที่่� ๑๔ เปลี่่ย� นชื่อ� เมือื งชวาเป็น็ เมืืองเชียี งดง Kingdom of Lan Xang. Then, around the 14th century Buddhist Era, He
เชียี งทอง และนับั จากนั้้น� มาชาวลาวได้เ้ ข้้ามาตั้้�งถิ่น� ฐานในดิินแดนแถบ captured Java (Luang Prabang) and made it the first capital of Lao Lan
หลวงพระบาง ที่่ต� ่่อมาได้้ผนวกเอาเมืืองเวีียงจันั ทน์์ และเมืืองจำำ�ปาศักั ดิ์เ์� ข้้า Xang, changing its name from Java to Xieng Dong Xieng Thong. Since
ด้้วยกันั ทั้้�งนี้้�มีีตำ�ำ นานอันั เป็็นมุขุ ปาฐะได้ก้ ล่่าวถึึง คำ�ำ ว่า่ “ลาว” มาจากคำ�ำ ว่่า then, the Lao people have inhabited the area around Luang Prabang,
“อ้า้ ยลาว” ซึ่�ง่ เป็็นชื่�อภูเู ขา (ภููเขาอ้้ายลาว) ที่่ต� ั้้�งอยู่่�ในมณฑลเสฉวนและได้้ which was later joined with Wiang Chan (Vientiane) and Champasak.
สืบื เนื่่อ� งมาเป็น็ ขุนุ บรม บ้้างก็ว็ ่่า คำำ�ว่่า “ลาว” มาจากชื่อ� ชนเผ่่า “อ้า้ ยลาว” ซึ่่�ง There is an oral legend that says that the word “Lao” comes from
เป็็นชนเผ่่าหนึ่่�งที่่�ปรากฏในหลักั ฐานสมัยั ราชวงศ์ฮ์ั่�นของจีนี โดยอาศัยั อยู่่�ใน “Ai Lao”, the name of a mountain (Ai Lao Mountain) in Sichuan that later
บริิเวณมณฑลยููนนาน became Khun Borom. Some say that the word comes from the name of a
ประการที่ส�่ อง ได้้กล่า่ วถึึงตำ�ำ นานของบ้า้ นเมือื งที่่ต� ั้้�งอยู่่�ในเขตลุ่�ม tribe called “Ailao”, who lived in Yunnan according to evidence from the
แม่น่ ้ำ�ำ�กก และลุ่�มแม่น่ ้ำ��ำ โขง อันั เป็็นที่่�ตั้้�งเมือื งเชียี งลาว หรือื เมืืองเงิินยาง Han dynasty of China.
ปกครองโดยราชวงศ์ล์ วจักั ราช หรือื ราชวงศ์ล์ าว และผู้้�นำ�ำ กลุ่�มชน หรือื ผู้้� The second explanation refers to the chronicles of towns in the
ปกครองก็ม็ ีคี ำ�ำ นำำ�หน้้าชื่�อด้้วยคำำ�ว่า่ “ลาว” เป็น็ ส่่วนใหญ่่ จนถึึงลาวเม็ง็ ซึ่ง�่ Kok and Mekong river valleys, which was the location of Chiang Lao or
เป็น็ บิิดาของพญามังั ราย ผู้้�สร้้างเมืืองเชีียงใหม่่ แต่ก่ ระนั้้น� ลัักษณะทาง Ngoenyang ruled by the Lawachangkarat or Lao Dynasty. The rulers
วััฒนธรรมในตำำ�นานนั้้�นน่่าจะเป็น็ กลุ่�มคนอยู่่�อาศัยั ในที่่�สููงมาก่่อน หมายถึึง mostly have “Lao” in their titles, such as Lao Meng, who was the father of
พวก “ลัวั ะ” ดัังนั้้น� ต้น้ ราชวงศ์ล์ าวในตำำ�นานเมือื งเงิินยางนั้้น� อาจจะเป็็นกลุ่�ม King Mangrai, the founder of Chiang Mai. Nevertheless, the culture
ลัวั ะก็็เป็็นได้้ (วลัยั ลักั ษณ์์ ทรงศิิริิ, ๒๕๕๙: ออนไลน์์) mentioned in the chronicles could be about a group of people who used
จิิตร ภููมิิศักั ดิ์์� (๒๕๒๔: ๕๙๔- ๕๙๘) ได้อ้ ธิิบายว่า่ ในอดีีต คำำ�ว่า่ to live in the uplands, or the Lua. Therefore, it is possible that the origins
“ลาว” น่า่ จะมีคี วามหมายสููงส่ง่ มีฐี านัันดรเป็็นนายเหนืือสังั คม โดยดั้้�งเดิิม of the Lao Dynasty mentioned in the Ngoenyang Chronicle lay with the
แล้ว้ คงจะมีีความหมายว่่า “คน” และเน้้นว่่าเป็น็ “คนผู้�เจริิญ” แล้้ว จนกลาย Lua people. (Walailak Songsiri, 2559: online).
เป็น็ คำ�ำ นำ�ำ หน้า้ ผู้�ปกครองหรือื กษัตั ริิย์์ ซึ่่�งต่อ่ มามีีการใช้้คำ�ำ ว่่า พญา ขุนุ ท้้าว Chit Phumisak (2524: 594 - 598) suggested that in the past the
แทน ตั้้�งแต่ส่ มััยพญามังั รายเป็น็ ต้น้ มาก็ไ็ ม่่มีกี ารใช้ค้ ำำ�ว่่าลาวนำำ�หน้า้ ชื่อ� word “Lao” used to refer to someone of high status above society. The
กษัตั ริิย์อ์ ีีกเลย ทั้้�งนี้้จ� ากวรรณกรรมท้้องถิ่่�นเรื่อ� งท้า้ วฮุ่่�งขุนุ เจือื งพบว่า่ ชาว original meaning of the word possibly refers to a person who was highly
เมืืองในลุ่�มแม่่น้ำ�ำ�กก และลุ่�มแม่่น้ำ��ำ โขงอัันเป็น็ ที่่�ตั้้ง� ของเมือื งเชีียงลาว หรือื cultured and thus would be used as a title for rulers or kings. However,
เมือื งเงิินยางนี้้เ� รียี กตัวั เองว่า่ “ลาว” แต่่ก็ไ็ ม่ไ่ ด้้ระบุอุ ย่่างชัดั เจนว่่าเป็็นกลุ่�ม the title later changed to Phaya, Khun, or Thao, and the title “Lao” was
ชาติิพันั ธุ์�ใด never used again after the reign of King Mangrai. According to the local
Thao Hung Khun Chueng record, the people who lived in the Kok and
Mekong River area known as Chiang Lao or Ngoenyang called
themselves “Lao”, but it did not specify to which ethic group they
belonged.

กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทลาวที่่เ� รียี กตนเองว่่า “ลาว” (หรือื ถูกู เรีียกว่่าลาว The Tai Lao who called themselves “Lao” (or were generally
แบบเหมารวมนั้้น� ) ได้ม้ ีีการอพยพโยกย้า้ ยถิ่่น� ฐานเข้้ามาสู่่�ดิินแดนสยามหรือื known as Lao) repeatedly migrated to Siam or Thailand to escape from
ประเทศไทยหลายต่อ่ หลายครั้้ง� เนื่่อ� งจากการศึึกสงครามเป็็นส่่วนใหญ่่ โดย wars during the Thonburi and early Ratanakosin eras. The migration of
ถููกกวาดต้้อนมาตั้้�งแต่่สมััยกรุุงธนบุุรีีและต้้นรััตนโกสิินทร์์ การกวาดต้้อน Lao people to the inner principalities in the Chao Phraya River basin
อพยพย้้ายถิ่ �นฐานชาวลาวเข้้ามาสู่่�หััวเมืืองชั้�นในบริิเวณลุ่�มแม่่น้ำ��ำ เจ้้าพระยา resulted in there being multiple communities of Tai Lao people in Central
ทำำ�ให้เ้ กิิดชุมุ ชนลาวหลายกลุ่�มหลายพื้้น� ที่่ใ� นภาคกลางของประเทศไทย คำำ� Thailand. These Lao people are mostly called after the places where
เรีียกชื่�อกลุ่�มชาติิพัันธุ์�ลาวที่่�แสดงถึึงกลุ่�มดั้้ง� เดิิมมักั จะเป็น็ ชื่�อของเมืือง เช่น่ they came from. For instance, the Lao Wiang are Lao people who
“ลาวเวีียง” คืือคนลาวที่่�อพยพมาจากเมืืองเวีียงจันั ทน์์ “ลาวพวน” คืือคนลาว migrated from Wiang Chan (Vientiane), The Lao Phuan are Lao people
ที่่อ� พยพมาจากเมืืองพวน (เชียี งขวาง) “ลาวเมืืองหลวง” คือื คนลาวที่่�มาจาก who migrated from Puan (Xiangkhouang), and the Lao Muang Luang are
เมือื งหลวงพระบาง เป็็นต้้น นอกจากนี้้ย� ัังมีีการเรีียกชื่�อกลุ่�มชาติิพัันธุ์�ลาวที่่� Lao people who migrated from Luang Prabang. Apart from this
แสดงถึึงลัักษณะพหุวุ ััฒนธรรมอีกี หลากหลาย เช่่น “ลาวแง้ว้ ” “ลาวครั่�ง” naming system, Lao people are given other names that reflect
“ลาวโซ่่ง” (ไทดำำ�) เป็น็ ต้น้ multicultural factors, such as the Lao Ngaew, Lao Khrang, and Lao Song
(Tai Dam).

ภาพที่่� ๑๑: ภาพถ่่ายที่่�ประเทศ สปป. ลาว เมื่่อ� ปีี ค.ศ. ๑๙๖๐ แสดงลัักษณะพหุุวััฒนธรรม การอยู่่�ร่่วมกันั ของ
กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทยวน ไทลื้้อ� และไทลาว แสดงการแต่่งกาย (จากซ้้ายคนที่่� ๑ และ ๕ นุ่�งซิ่น� ตาแบบไทลื้้อ� คนที่่� ๒ และ ๔ นุ่�งซิ่�นหมี่่�คั่่�นแบบลาว ส่่วนคนอื่น� ๆ นุ่�งซิ่�นตาแบบไทยวน)

ที่่�มา: British Library
Picture 11: A photograph taken in Lao PDR in 1960 showing a multicultural coexistence of the Tai Yuan,

Tai Lue and Tai Lao ethnic groups is shown by their traditional costumes.
(From the left, the 1st and 5th women wear Sin Ta in Tai Lue style, the 2nd and the 4th women wear Sin Mee Kan in Lao style, while the others wear the Tai Yuan style Sin Ta.)

Source: British Library

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

31

การเคลื่่อ� นย้้ายถิ่่�นฐานเพื่่อ� แสวงหาที่่�ทำ�ำ กิินใหม่่ ทำำ�ให้เ้ กิิดชุมุ ชน This migration of the Tai Lao to new areas in which to support
กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทลาวกระจายอยู่่�ทั่่�วไปในประเทศไทย สำำ�หรัับดิินแดนล้า้ นนา themselves resulted in new Tai Lao communities in many areas in
หรือื ภาคเหนือื ตอนบนนั้้น� มีอี าณาเขตติิดต่่อกับั ดิินแดนล้้านช้้าง ผู้้�คนมีกี าร Thailand. For a long time, people from the Kingdoms of Lan Na in
ติิดต่่อสััมพัันธ์์กัันมาช้้านาน ทำำ�ให้้เกิิดการผสมผสานทางวััฒนธรรมข้้าม upper northern Thailand and Lan Xang have interacted with each
พรมแดน โดยเฉพาะวัฒั นธรรมผ้้าทอซึ่�่งมีีทั้้ง� ลักั ษณะการรัับอิทิ ธิิพลซึ่�่งกันั other due to their shared border. This resulted in cultural mixing
และกันั และลักั ษณะที่่�แสดงอัตั ลักั ษณ์์ของกลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทยวน ไทลื้้�อ และ across the border, particularly in weaving practices, which show
ไทลาว mutual influence from each culture and reflect the identity of the Tai
ลักั ษณะเด่่นของผ้า้ ทอของชาวไทยวนและชาวไทลื้้�อ คืือทอด้ว้ ย Yuan, Tai Lue, and Tai Lao.
ฝ้า้ ยเป็็นส่่วนใหญ่่ แต่่ก็ม็ ีีการนำำ�ไหมมาทอปนฝ้้ายด้ว้ ย โดยเรีียกกัันว่่า The distinctive feature of Tai Yuan and Tui Lue textiles is that
“ไหมลาว” ซึ่�ง่ มีีแหล่ง่ ผลิิตในอดีตี อยู่่�ในหมู่�บ้า้ นชาวไทลาว ตัวั อย่า่ งเช่น่ the fabric is generally woven from cotton occasionally supplemented
ผ้้าทอของเมืืองน่า่ นในอดีีต วััสดุุไหมมาจากหมู่�บ้า้ นชาวไทยเชื้�อสายลาวที่่� with silk thread called “Mai Lao” that was originally produced in Tai
ตำ�ำ บลน้ำ��ำ ปั้้ว� อำ�ำ เภอเวีียงสา ซึ่�่งการเลี้้ย� งตััวหนอนไหม กระบวนการทำ�ำ เส้น้ Lao communities. An example of this are the antique textiles made in
ไหมจากรัังไหม และการทอผ้้าไหมนี้้�เป็น็ มรดกภูมู ิิปััญญาที่่ก� ลุ่�มชาติิพัันธุ์� Nan. The silk threads that were used came from the Lao community
ไทลาวมีคี วามเชี่�ยวชาญเป็น็ พิิเศษกว่่ากลุ่�มชาติิพันั ธุ์�อื่น� ๆ in Nam Pua Subdistrict, Wiang Sa District. Silkworm farming, making
ตััวอย่่างชุมุ ชนในล้า้ นนาตะวัันออกที่่�เป็็นที่่ร� ับั รู้้�กัันว่่าสืบื เชื้�อสายมา threads from silk cocoons, and weaving silk fabric were skills that the
จากลาว และมีีวัฒั นธรรมการทอผ้้าเป็น็ ลักั ษณะเด่น่ เช่่นที่่ต� ำำ�บลทุ่�งโฮ้้ง Tai Lao specialized in.
อำำ�เภอเมือื ง จัังหวัดั แพร่่ เป็น็ ชุุมชนกลุ่�มชาติิพัันธุ์�ลาวพวน ซึ่ง�่ มีหี ลัักแหล่่ง An example of a community of Lao descent in eastern
ดั้้�งเดิิมมาจากเมืืองพวน (เชียี งขวาง) ชุมุ ชนแห่่งนี้้�มีชีื่�อเสีียงว่า่ เป็็นแหล่่งผลิิต Lan Na that has a distinctive weaving culture is the community in
ผ้า้ ย้้อมสีีครามที่่�เรีียกว่า่ “ผ้า้ หม้อ้ ห้อ้ ม” ซึ่ง่� เป็็นผลิิตภัณั ฑ์์สิ่่�งทอที่่ถ� ืือว่่าเป็็น Thung Hong Subdistrict, Muang District, Phrae. Originating from
อัตั ลักั ษณ์ข์ องจัังหวัดั แพร่่ Puan (Xiangkhouang), these Lao Puan people are well known for their
ตััวอย่่างชุุมชนในจัังหวััดน่่านที่่�รัับรู้้�กัันว่่าสืืบเชื้ �อสายมาจากลาว indigo-dyed fabrics called “Mo hom”, a textile product for which
หลวงพระบาง และอพยพมาในยุุคหลัังการเปลี่่�ยนแปลงการปกครองใน Phrae has a reputation.
สปป. ลาว คือื ชุมุ ชนหนึ่�่งในตำำ�บลดู่�พงษ์์ อำำ�เภอสันั ติิสุุข จัังหวััดน่่าน ชุุมชน A community in Nan who are descendants of the Lao Luang
แห่่งนี้้�ใช้้ภาษาพููดที่่�มีีสำำ�เนีียงคล้้ายคลึึงกัับลาวหลวงพระบาง และมีี Prabang who migrated after a change of regimes in Laos is found in
วััฒนธรรมผ้า้ ทอที่่�มีีอััตลัักษณ์ผ์ สมผสานความเป็น็ ยวน ลื้้อ� ลาว ในจังั หวัดั Du Phong Subdistrict, Santi Suk District, Nan Province. These people
น่า่ นได้้อย่า่ งน่่าสนใจ use a spoken language like that of the Lao Luang Prabang and
การศึึกษาวััฒนธรรมผ้้าในล้้านนาตะวัันออกจึึงจำ�ำ เป็็นต้้องทำ�ำ practice weaving techniques that are an interesting combination
ความเข้้าใจถึึงที่่�มาของกลุ่ �มชาติิพัันธุ์์�ผู้้�สร้้างสรรค์์ผืืนผ้้าว่่าเป็็นกลุ่ �มชาติิพัันธุ์ � of Yuan, Lue, and Lao traditions in Nan.
ใด มีีภูมู ิิหลัังความเป็็นมาอย่่างไร และเพราะเหตุใุ ดจึึงปรากฏรูปู แบบผ้า้ ทอ To study weaving practices in Eastern Lan Na, it is
ที่่�เป็็นอัตั ลักั ษณ์ต์ ามแต่ล่ ะพื้้น� ที่่�เช่่นนั้้น� necessary to have a good understanding of the origins of the ethnic
groups that create the fabrics, i.e., their history and the reasons why
fabrics are distinctive to each area.



บทที่่� ๒ วัฒั นธรรมการทอผ้้าในล้้านนาตะวันั ออก
Chapter 2 Eastern Lan Na Weaving Culture

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

34

๑. หลัักฐานการใช้้ผ้้าทอในอดีตี จากวรรณกรรมและจิติ รกรรมฝาผนังั
1. Evidence of woven fabrics in the past in literature and temple murals

หลัักฐานด้้านการแต่ง่ กายของชาวเมืืองน่า่ น และเมืืองแพร่ท่ ี่่�ปรากฏเด่น่ Strong evidence showing how Nan and Phrae people dressed
ชััด ในราวพุทุ ธศตวรรษที่่� ๒๕ (สมััยรัชั กาลที่่� ๕ แห่่งกรุุงรัตั นโกสิินทร์)์ คืือ ภาพ in the 25th century Buddhist Era (during the reign of King Rama V) is
จิิตรกรรมฝาผนัังจากวัดั สำ�ำ คััญของเมือื งน่า่ น และเมืืองแพร่่ ได้แ้ ก่่ จิิตรกรรม found in murals in important temples in Nan and Phrae Provinces.
ฝาผนัังวิิหารวัดั ภููมิินทร์์ ตำ�ำ บลในเวียี ง อำ�ำ เภอเมือื ง จังั หวัดั น่่าน จิิตรกรรมฝาผนังั These include the Wat Phumin mural in Nai Wiang Subdistrict, Muang
วิิหารวัดั หนองบัวั ตำำ�บลป่่าคา อำ�ำ เภอท่า่ วังั ผา จังั หวัดั น่่าน และจิิตรกรรมฝาผนััง District and the Wat Nong mural in Pa Kha Subdistrict, Tha Wang Pha
วัดั ต้า้ ม่อ่ น บ้า้ นต้า้ ม่่อน ตำำ�บลเวีียงต้้า อำำ�เภอลอง จังั หวััดแพร่่ จิิตรกรรมฝาผนังั District in Nan Province, and the Wat Tamon mural in Ban Tamon in
เหล่่านี้้�เขียี นเล่า่ เรื่อ� งราวพุทุ ธประวััติิและชาดกในพุทุ ธศาสนา มีภี าพบุุคคลปรากฏ Wiang Ta Subdistrict, Long District in Phrae Province. These murals
จำำ�นวนมาก ทั้้ง� ที่่เ� ป็็นชนชั้น� สููง และสามััญชน แสดงลัักษณะเครื่่�องแต่ง่ กายแบบ portray the life of the Buddha and Jakata tales and feature various
ต่่างๆ ที่่�ชาวเมือื งน่่าน และเมืืองแพร่่นิิยมสวมใส่่ สอดคล้อ้ งกัับภาพถ่า่ ยโบราณ drawings of members of high society and commoners that display the
และบันั ทึึกของชาวต่า่ งชาติิที่่�เดิินทางเข้้ามายัังเมือื งน่่าน ในยุุคร่่วมสมัยั เดีียวกันั common clothing styles of Nan and Phrae people that accords with
นอกจากนี้้ย� ังั ปรากฏหลัักฐานวัตั ถุุสิ่่�งทอโบราณที่่ส� ืบื ทอดมาสู่่�ปัจั จุุบััน ซึ่่ง� ทำ�ำ ให้เ้ รา contemporaneous antique photos and journals of foreigners who
ได้ท้ ราบถึึงรููปแบบเครื่่�องแต่่งกายของชาวล้า้ นนาตะวันั ออก ที่่�มีที ั้้�งแบบมาตรฐาน visited Nan when the murals were being created. Further evidence is
และมีพี ลวัตั ตามความนิิยมของยุคุ สมัยั อีกี ด้ว้ ย provided by ancient textile tools, which reflect the general clothing style
and the trends of clothing of people in Eastern Lan Na.
หลักั ฐานเกี่่ย� วกัับการแต่ง่ กายของชาวเมืืองน่า่ นในอดีีตนั้้น� เท่า่ ที่่จ� ะพอมีี
ปรากฏเป็น็ ลายลักั ษณ์์ ก็ค็ ือื ใน “นิริ าศหลวงพระบาง” ของ ร.อ.หลวงทวยหาญ Written evidence describing how Nan people dressed in the
รักั ษา (เพิ่่�ม) ซึ่่ง� ได้้มาเยือื นเมือื งน่่านเมื่่�อราว พ.ศ. ๒๔๒๘ ในรัชั สมัยั เจ้้าอนันั ต- past is found in the Nirat Luang Prabang composed by Luang
วรฤทธิิเดช เจ้า้ ผู้้�ครองนครน่่าน ซึ่ง�่ ยุคุ นั้้น� น่่านมีีฐานะ เป็น็ เมืืองประเทศราชขึ้น� ต่่อ Thuayhanraksa (Phuem), who visited Nan in 2428 BE during the reign
กรุุงรัตั นโกสิินทร์์ นิิราศเรื่อ� งนี้้�ได้ก้ ล่า่ วถึึงสภาพความเป็น็ อยู่่�ของชาว เมือื งน่า่ นไว้้ of King Anantaworaritthidet, the ruler of Nan when Nan was a
ตอนหนึ่่ง� ว่่า principality of Ratanakosin. It describes the life of Nan people as
follows:

“ลาวผู้้�ชายรายราสักั ขาดำ�ำ ล้ว้ นแต่่น้ำ�ำ�หมึึกมัวั จนทั่่ว� พุงุ “The Lao men have black ink tattoos from their belly down to
ช่่างเจาะหูรู ููโตดูโู ร่ร่ ่า่ เอามวนยายััดใส่่เหมือื นไถ้ถ้ ุุง their knees, which are all faded. They have ear piercings with holes that
นุ่�งตาโถงโจงกระสันั พัันออกนุงุ ห่ม่ เพลาะกรุ้�งกริ่�งกรอเดิินรอรีี are too big to be unnoticed in which they insert a roll of tobacco leaves
หญิิงผมยาวเกล้้ามวยสลวยสะอาด ลักั ษณ์ว์ ิิลาสแลประไพวิิลััยศรีี as if their ears are some sort of carrying apparatus. They wear a
ลานทองคำ�ำ ทำ�ำ ตุ้้�มหูดู ูกู ็็ดีี นุ่่�งซิ่น� สีีแดงประดับั สลับั แล loincloth and a piece of cloth that sways as they walk. The women wear
เป็น็ ริ้ว� รายลายขวางที่่�นางนุ่�ง เผ้า้ มองมุ่�งพิินิิจนางไม่่ห่า่ งแห their long hair in a clean and beautiful bun and decorate their ears with
ห่่มผ้้าจ้อ้ งคล้้องคอเดิินคลอแคล เว้น้ เสียี แต่เ่ ต้า้ ไม่่ปิดิ ให้ม้ ิิดเลย” gold earrings. They cover the lower part of the body with a red phasin
(tube skirt) decorated with horizontal stripes and the upper part with a
เนื้้�อความในนิิราศออกจะแสดงทัศั นะดูถู ูกู คนบ้า้ นนอก ตามสายตาของ piece of cloth that hangs on their neck and barely covers their breasts.”
คนกรุงุ อยู่่�สักั หน่่อย อย่า่ งไรก็ด็ ีี บทกลอนนี้้�มีคี ุณุ ค่า่ ในฐานะที่่�เป็น็ บัันทึึกหลัักฐาน
สำ�ำ คัญั ซึ่ง�่ ตรงกับั ภาพจิิตรกรรมฝาผนัังที่่�วิิหารวัดั ภูมู ิินทร์์ (เดิิมชื่�อวััดพรหมมิินทร์์) Despite the content being written in a mocking tone that
อำ�ำ เภอเมืือง จังั หวัดั น่่าน และที่่ว� ััดหนองบัวั อำำ�เภอท่่าวังั ผา จัังหวััดน่า่ น ซึ่่�งได้้แสดง looked down on people in rural areas from the perspective of an urban
ภาพชีีวิิตชาวเมือื งน่า่ นไว้อ้ ย่า่ งน่่าสนใจยิ่ง� person, the poem is valuable evidence that accords with the Wat
Phumin (formerly known as Wat Prommin) mural in Muang District and
Wat Nong Bua mural in Tha Wang Pha District in Nan Province, which
are interesting depictions of people in Muang Nan at that time.

ภาพที่�่ ๑๒: วััดภูมู ิินทร์์ (เดิิมชื่อ� วััดพรหมมิินทร์)์ ตำ�ำ บลในเวียี ง อำำ�เภอเมือื งน่่าน จัังหวัดั น่า่ น
ที่่�มา: ไม่ท่ ราบที่่ม� า, ไม่ท่ ราบปีที ี่่�ถ่า่ ยภาพ

Picture 12: Wat Phumin (formerly known as Wat Phrommin), Nai Wiang Subdistrict, Muang Nan District, Nan Province
Source: Unknown source, unknown year photographed

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

36

เนื่่�องจากในภาพจิิตรกรรมฝาผนัังเป็็นเรื่อ� งชาดก จึึงมีีภาพ As the mural is mainly about a Jataka tale, there are drawings that
การแต่ง่ กายของกษััตริิย์์หรือื ชนชั้น� สูงู ซึ่�ง่ เข้า้ ใจว่่าเป็็นการปรุงุ แต่่ง show the clothing styles of kings or members of high society; these are likely
ตามจิินตนาการของช่่างวาด ผสมกับั การเลียี นแบบชุดุ เครื่่�องทรง to be a combination of the artists’ imaginations and the imitation of a
ของเจ้้านายในคุ้�มที่่�มิิใช่่เป็็นชุุดของคนธรรมดาสามััญ และยััง nobleman’s clothing not worn by commoners. The mural also reflects Bangkok
สะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ถึึงกระแสวัฒั นธรรมจากกรุงุ เทพฯ หรืือตะวันั ตกที่่�ได้้ and western influences on Nan in that period. In the mural, foreigners are
เริ่ม� เข้า้ มามีีบทบาทในเมืืองน่่านยุุคนั้้น� แล้ว้ ด้้วย ดัังเช่น่ มีีภาพชาว depicted in western-style clothing, local men are shown with the Mahadthai
ต่่างประเทศที่่แ� ต่ง่ กายแบบฝรั่ง� ลักั ษณะการไว้ผ้ มทรงหลักั แจวหรือื hairstyle and people wear shirts with stand-up collars with many buttons on
ทรงมหาดไทยของบุุรุุษ การใส่่เสื้้�อคอตั้้�งแขนยาวติิดกระดุุมหน้้า the front (Raj pattern style) and pants like westerners (as seen in the outfit of
หลายเม็ด็ (แบบชุุดราชปะแตน) และเริ่�มมีีการนุ่�งกางเกงกันั บ้้าง the prince who is the main character). Apart from this, the mural depicts life in
แล้้วตามแบบตะวันั ตก (ดังั ปรากฏในชุดุ ของเจ้า้ ชายตัวั เอก) เป็็นต้น้ rural areas, showing the ordinary clothing of Muang Nan people passed down
แต่่ก็็มีีภาพที่่�แสดงชีีวิิตพื้้�นบ้้านอยู่่�มาก อัันแสดงให้้เห็็นถึึงการ from generation to generation.
แต่่งกายของชาวเมือื งน่า่ นทั่่ว� ไปที่่ส� ืบื ทอดมาจากอดีีต The drawings in the murals that show the clothing styles of men and
ภาพการแต่่งกายของบุุรุุษและสตรีีชาวเมืืองน่่านที่่�ปรากฏ women in Muang Nan reflect the combination between Tai Yuan and Tai Lue
ในจิิตรกรรมฝาผนัังแสดงให้้เห็็นถึึงลัักษณะการผสมกัันระหว่่าง cultures, since men who wear a “Pha Toi” cloth either keep it short in the
วัฒั นธรรมไทยวนและไทลื้้อ� กล่า่ วคือื บุุรุุษจะนุ่�ง “ผ้า้ ต้้อย” ขนาดสั้้น� Khmer style to show off their tattoos (men commonly have tattoos from their
แบบถกเขมร เพื่่�อโชว์ล์ ายสัักหมึึก (นิิยมสักั ตลอดตั้้�งแต่เ่ อวถึึงเข่า่ ) belly down to their knees) or wear it like a loincloth. Although, traditionally,
หรือื นุ่่�งยาวแบบโจงกระเบน ลักั ษณะพื้้น� บ้้านจริิงๆ ก็็คือื ไม่่สวมเสื้้อ� men would only cover their upper body with a piece of fabric hanging on their
มีีเพียี งผ้า้ พาดไหล่่หรืือคล้อ้ งคอ แต่ก่ ็็เริ่ม� มีีการสวมเสื้้อ� คอตั้้ง� แขน shoulders or neck, some men, particularity wealthy people in that period,
ยาวกันั แล้้วในยุุคนั้้�น โดยเฉพาะในระดับั ผู้้�มีฐี านะ อีีกทั้้ง� มีกี าร wore a stand-up collar and long-sleeved shirt while carrying a white or red
สะพาย หรือื หาบถุุงย่า่ ม สำ�ำ หรับั ใส่่ข้้าวของต่่างๆ ซึ่�ง่ มีีทั้้�งถุงุ ย่่ามสีี bag to carry things.
ขาว และถุงุ ย่่ามสีีแดงอีีกด้้วย The women would wear phasin and cover their breasts with a piece
สำำ�หรับั สตรีจี ะนุ่�งผ้า้ ชิ่�น ไม่่สวมเสื้้�อ มีีเพีียงผ้า้ มััดอก คล้อ้ ง of fabric by wrapping it around the breasts, hanging it from their neck, or
คอ หรืือห่่มเฉียี งที่่เ� รีียกว่่าห่่มแบบ “สะหว้้ายแล่ง่ ” หรือื “เบี่่ย� งบ้้าย” wearing it diagonally in the “Sa Wai Laeng” or “Biang Bai” style. Some women
บางคนก็็สวม “เสื้้�อปั๊๊�ด” ซึ่ง�่ เป็น็ ลักั ษณะเฉพาะของเสื้้�อสตรีีไทลื้้อ� wear the “Pat” shirt, a Tai Lue style shirt for females. The Phasin come in two
ลัักษณะผ้า้ ซิ่�นจะมีี ๒ แบบ คืือ ซิ่น� ที่่ม� ีีเชิิงเป็็นผ้า้ พื้้น� ธรรมดากับั ซิ่่น� styles; those decorated with normal fabrics and Pha Sin Teen chok, which
ตีนี จก เป็็นผ้้าซิ่น� ลายขวาง ส่่วนใหญ่ท่ อด้ว้ ยลายมุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษ have horizontal stripes and are woven with silver and gold thread usually in
และนิิยมทอด้ว้ ยไหมเงิินไหมคำำ� มีบี างผืืนที่่�มีีลายมัดั ก่่าน (มััดหมี่่�) “Muk Sen Phung Phiset” and sometimes in “Mat Kan” patterns.
ทรงผมของสตรีเี มือื งน่า่ นยุคุ นั้้�น จะเกล้า้ มวยแบบไทลื้้�อที่่� In that period, Muang Nan women would wear their hair in a Tai Lue
เรียี กว่า่ “มวยว้้อง” คืือมุ่่�นมวยไว้้กลางศีีรษะ มีีปอยผมที่่�ทำำ�เป็็นวง style bun called “Muay Wong”, which is done by putting one’s hair into a bun
ยื่่�นออกมาจากมวย เสีียบปิ่่�นทองคำำ� สวมเครื่่�องประดัับต่า่ ง ๆ เช่น่ in the center of the head leaving circular strands of hair sticking out of from the
สร้้อย กำำ�ไล ทั้้�งสตรีีและบุุรุุษจะนิิยมเจาะหููเป็็นรููใหญ่่ ใส่่ลานหูู bun. The women would decorate themselves with gold hairpins, necklaces,
(ตุ้�มหูขู นาดใหญ่่) หรืือเสีียบดอกไม้้ และนิิยมสูบู ยาสูบู ทั้้�งบุรุ ุุษสตรีี and bracelets. Men and women commonly pierced their ears with big holes
ด้ว้ ย and wore “Lan Hu” (big earrings) or inserted flowers in the holes. Smoking
นอกจากเครื่่�องแต่ง่ กายแล้้ว ในจิิตรกรรมยังั ได้้แสดงภาพ tobacco leaves was a common practice in both men and women.
สตรีีเมืืองน่่านกำำ�ลัังนั่่�งปั่่�นฝ้้าย นั่่�งทอผ้้าด้้วยกี่่�พื้้�นเมืือง และยัังมีี Apart from clothing styles, the mural contains drawings of Muang
ภาพผ้า้ คลุุม ผ้้าห่ม่ ผ้้าม่่านต่า่ ง ๆ ที่่ม� ีีลวดลายงดงามอีกี หลายแบบ Nan women spinning cotton and weaving cloth using traditional looms. There
แต่่น่่าเสีียดายว่่าผ้้าที่่�ปรากฏภาพในจิิตรกรรมเหล่่านี้้�ไม่่อาจจะหา are also drawings of veils, blankets, and curtains which display intricate
ตััวอย่า่ งจากของจริิงที่่ห� ลงเหลืือมาถึึงปััจจุบุ ันั ได้้ patterns. It is unfortunate that it is no longer possible to find real samples of
these fabrics.

ภาพที่�่ ๑๓: แสดงการแต่ง่ กายของบุรุ ุุษและสตรีีชาวเมือื งน่า่ น จิิตรกรรมฝาผนัังวิิหารวััดภููมิินทร์์ ตำำ�บลในเวีียง อำ�ำ เภอเมืืองน่า่ น จัังหวัดั น่า่ น
ที่ม่� า: อรรถพงษ์์ ประดิิษฐพงษ์์ ถ่า่ ยภาพ, ๒๒ ตุุลาคม ๒๕๕๕
Picture 13: The dress of men and women in Nan Mural paintings of Wat Phumin Temple, Nai Wiang Subdistrict, Muang Nan District, Nan Province
Photo by Attapong Praditpong, October 22, 2012

ภาพที่�่ ๑๔: (ซ้้าย), (ขวา) แสดงการแต่่งกายของบุุรุุษและสตรีชี าวเมืืองน่่าน
จิิตรกรรมฝาผนัังวิิหารวัดั หนองบััว ตำำ�บลป่่าคาอำ�ำ เภอท่า่ วังั ผา จัังหวััดน่า่ น
ที่�ม่ า: ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๒๙
Picture 14: (left) - (right) The dress of men and women in Nan Mural
paintings of in the Viharn of Wat Nong Bua, Pa Kha Subdistrict,
Tha Wang Pha District, Nan Province
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1986