มรดกภูมิปัญญาผ้าล้านนาตะวันออก น่าน แพร่ เชียงราย พะเยา

ภาพที่่� ๑๒๗: “ตุุงผ้้าทอลวดลาย” หรืือ “ตุุงดอก” ของชาวไทลื้้อ� แขวนในวิิหารวััดดอนมููล
ตำำ�บลศรีภี ููมิิ อำำ�เภอท่า่ วังั ผา จังั หวััดน่่าน

ที่ม่� า: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๐
Picture 127: “Tungs made with Pattern” or “Tung Dok” of Tai Lue people hang

in the Viharn of Wat Don Mun, Si Phum Subdistrict, Tha Wang Pha District,
Nan Province.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2007

ลวดลายปราสาทที่่�เป็็นลัักษณะสำำ�คััญในตุุงผ้้าทอนั้้�น มาจาก The prasat pattern, which is an important characteristic
ประเพณีกี ารทานปราสาทให้้แก่ผ่ ู้้�ล่่วงลัับชาวไทลื้้อ� เรีียกประเพณีีนี้้ว� ่่า “ทาน of woven fabric tung, originates from the ritual of offering prasat
จองคนไปบ่ป่ ้อ้ ก” หมายถึึง การทานปราสาทให้้กับั ผู้้�ที่่�จากไปไม่่กลับั มา for the deceased. The Tai Lue call this ceremony “Tan Chong
ปราสาททำ�ำ จากโครงไม้หุ้้�มผ้า้ หรืือกระดาษประดับั ประดาอย่า่ งงดงาม ยอด Khon Pai Bor Pok”, which means offering a prasat for those who
ของปราสาทอาจมีีความสููงถึึง ๑๐ เมตร มีีการห้อ้ ยผ้้ายาวจากยอดปราสาท passed away and would never return. The prasat is created by
ลงมาถึึงพื้้�น เป็็นสัญั ลักั ษณ์ข์ องการเชื่อ� มต่อ่ ระหว่า่ งโลกมนุุษย์์ไปสู่่�สวรรค์์ covering a wooden frame with beautiful fabric or paper. Their
อาจเป็็น “ผ้้าเช็็ดน้้อยเครือื ” คือื ผ้้าเช็ด็ น้้อยที่่�ทอต่อ่ เนื่่�องกันั ไปเป็น็ ผืนื ยาวโดย height can be as much as 10 meters. A long fabric banner is
ยังั มิิได้ต้ ััดผ้้า หรืือเป็น็ ตุุง หรืือผ้้าเช็ด็ หลวงก็ไ็ ด้้ ในปราสาทจะมีีข้า้ วของ hung from the top of the prasat with its bottom reaching the
เครื่่อ� งใช้้ต่่างๆ ที่่ผ�ู้�กระทำำ�พิิธีตี ้้องการส่่งไปให้้แก่่ผู้้�ล่่วงลัับ มีีทั้้ง� เสื้้�อผ้้า สิ่่�งทอ ground to symbolize the connection between the human realm
ตลอดจนเครื่่�องประกอบพิิธีีที่่�ทำ�ำ ในรููปของสััญลักั ษณ์์ เช่่น ใช้้ฟางมัดั เป็็นรูปู and heaven. The cloth used can be a “Pha Chet Noi Kruea”,
ช้า้ ง ม้า้ วัวั ควาย เป็น็ ต้้น สิ่่ง� ของทั้้�งหมดนี้้�จะกระทำ�ำ พิิธีถี วายทานโดยมอบให้้ which is a Pha Chet Noi woven into a long piece or tung, or Pha
แก่่พระสงฆ์์ Chet Luang. The prasat is filled with household items that the
participants want to send to those who passed away. The usual
items are clothing, woven pieces, and objects used in
ceremonies, such as symbolic items made of straw in the shape
of things like elephants, horses, cows, and buffalos. The
ceremony is completed with a ritual offering the venerated
objects to the monks.

ก (a), ข (b), ค (c), ง (d), จ (e) ตามลำ�ำ ดับั ภาพที่่� ๑๒๙: “หางตุุง” คืือบริิเวณส่่วนล่่างสุุดของ “ตุุงผ้า้ ทอลวดลาย” นิิยมทอเป็น็ ลวดลายรููปปราสาท
(ก) - (ข) หางตุงุ จากอำำ�เภอเชีียงคำ�ำ จังั หวััดพะเยา ทอเป็น็ รูปู ปราสาทบรรทุุกอยู่่�บนเรือื
(ค) หางตุุงแบบไทลื้้อ� เมือื งเงิิน จากเมืืองเงิิน แขวงไชยะบุุรีี สปป. ลาว
(ง) หางตุุงแบบไทลื้้อ� เมืืองเงิิน จากอำำ�เภอทุ่่�งช้า้ ง จัังหวััดน่า่ น ทอเป็็นลายรูปู ปราสาทบนหลังั ช้้าง
(จ) หางตุงุ แบบไทลื้้อ� เมือื งเงิิน อำ�ำ เภอเฉลิิมพระเกีียรติิ จัังหวัดั น่่าน ทอเป็็นรูปู ปราสาท และเจดีีย์์

ที่�ม่ า: ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๐
Picture 129: “Hang Tung” is the bottom part of the “Tung with pattern” popularly woven into

a castle pattern.
(a) - (b) “Hang Tung” from Chiang Kham District, Phayao Province, woven into the shape of
a castle carried on a boat.
(c) “Hang Tung” in Tai Lue Muang Ngoen style, from Muang Ngoen, Chaiyaburi Province,
Lao PDR.
(d) “Hang Tung” in Tai Lue Muang Ngoen style, from Thung Chang District, Nan Province,
woven into a castle pattern on the elephant’s back.
(e) “Hang Tung” in Tai Lue Muang Ngoen style, from Chaloem Phrakiat District, Nan Province,
woven into the shape of a castle and a pagoda.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2007

ภาพที่�่ ๑๒๘: ประเพณีกี ารทานปราสาทให้แ้ ก่่ผู้้�ล่่วงลับั ของชาวไทลื้้อ�
มีีการถวาย “ตุงุ ” เป็็นส่ว่ นประกอบของพิิธีกี รรมด้ว้ ย
ที่่ม� า: บุุญช่ว่ ย ศรีีสวัสั ดิ์�์ ถ่า่ ยภาพ, ๒๔๙๗
Picture 128: The Tai Lue tradition of offering castles to the deceased,
they are also offering “Tung” as a component of the ritual.
Photo by Boonchuay Srisawat, 1954.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

191
ภาพที่่� ๑๓๐: “ตุุงผ้า้ ทอลวดลาย” แขวนประดัับในวิิหารของชาวไทลื้้อ� เมือื งเงิิน แขวงไชยะบุุรีี สปป. ลาว

ทอถวายเป็็นพุุทธบููชา และอุุทิิศให้้แก่่ผู้้�ล่ว่ งลัับ
(ก) ทอด้้วยเทคนิิค “มุกุ เส้้นพุ่�งพิิเศษ” เป็น็ รููปปราสาท นาค ช้้าง และม้า้
(ข) ทอด้้วยเทคนิิค “มุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษ” และ “จก” เป็น็ ลวดลายเรขาคณิิต นาค และม้า้ หางตุุงมีีการ
ใช้้ไม้้ไผ่ห่ ้้อยเป็็นการถ่ว่ งน้ำ�ำ� หนักั
ที่ม�่ า: ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๓๖
Picture 130: “Tung with pattern” hanging in the temple of the Tai Lue people, Muang Ngoen,
Chaiyaburi Province, Lao PDR, woven as a Buddhist offering and dedicated to the deceased.
(a) woven with “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft in the form of
a castle, Naga, elephant and horse.
(b) woven with “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft and “Chok”, or
the Discontinuous Supplementary Weft in geometric patterns, Naga and horse,
at “Hang Tung” hanging a piece of bamboo as a weight.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993

ก (a)
ข (b)

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

192

๑.๒ ตุุงผ้้าสีี คืือตุงุ ผ้า้ สีไี ม่ม่ ีีลวดลาย อาจทำำ�ขึ้้�นจาก 1.2 Tung made with colored fabric are a kind of tung that
ผ้า้ ทอมืือที่่�เรียี กว่่า “ผ้้าฮำำ�” หรืือ ผ้้าจากโรงงาน มีีสีีต่า่ งๆ เช่น่ ขาว ดำำ� do not have patterns and are made with hand woven fabric called
แดง ม่่วง เหลืือง เขีียว เป็็นต้น้ ตุุงที่่�ทำ�ำ จากผ้า้ สีีนั้้น� จะมีหี ลายชนิิด “Pha Ham”, or with machine-made fabric. The cloth used may
ด้้วยกัันได้้แก่่ come in many colors such as white, black, red, purple, yellow,
๑) ตุุงไชย เป็็นตุุงผืืนผ้้ายาว มีีไม้ไ้ ผ่ค่ ั่่�นเป็็นช่่วงๆ ส่่วนหาง green, etc. Tung made with colored fabric can be divided into
ตุงุ ปลายจะเรียี วเล็็กลง และมัักห้อ้ ยประดัับด้้วยพู่�หรือื วัสั ดุตุ กแต่ง่ several types as follows:
ต่า่ งๆ ตุงุ ไชยนี้้�มีที ั้้�งที่่แ� ขวนไว้ใ้ นวิิหารและแขวนประดัับในบริิเวณ 1) Tung Chai are made with a long piece of fabric with
ประกอบพิิธีมี งคลอื่น� ๆ เช่น่ ในพิิธีีทำ�ำ บุญุ บ่อ่ น้ำ��ำ ศาลา เจดีีย์์ เป็็นต้น้ each section separated by bamboo sticks. The tail has a pointed
๒) ตุุงซาววา คำ�ำ ว่่า “ซาว” แปลว่า่ “ยี่่ส� ิิบ” ดังั นั้้น� คำำ�ว่า่ “ตุุง end and is decorated with tassels or other decorative pieces. Tung
ซาววา” ก็ค็ ือื “ตุงุ ๒๐ วา” ตุุงชนิิดนี้้ม� ีีลักั ษณะเหมือื นตุุงไชย Chai can be used for hanging inside the temple hall or used as a
ทุุกอย่่าง แต่่จะแตกต่่างกัันออกไปก็็ตรงที่่�มีคี วามยาวมากกว่า่ โดย decorative piece in auspicious ceremonies such as making-merit
ทั่่ว� ไปตุุงชนิิดนี้้จ� ะมีสี ีขี าวและยาวประมาณ ๖ - ๗ เมตร ห้อ้ ยแขวน ceremonies held at wells, temple pavilions, and pagodas.
อยู่่�บนเสาไม้้ที่่�ปักั อยู่่�บริิเวณหน้า้ วััด จุดุ ประสงค์์ของผู้�ที่ท� ำำ�ตุงุ ชนิิดนี้้� 2) Tung Sao Wa are 20 wa (40 meters) in length; the term
มาถวายวััด ก็เ็ พื่่�อจะสะเดาะเคราะห์ใ์ ห้้ตนเองหรือื ญาติิมิิตรโดย “sao” means twenty. This type of tung has similar characteristics to
เฉพาะเมื่่�อเวลาเจ็บ็ ป่่วย that of tung chai. The difference is that tung sao wa are longer. This
๓) ตุุงงวงช้้าง เป็็นตุงุ ผ้้าสีีขาวที่่�มีีลัักษณะคล้า้ ยกับั งวง tung typically comes in white and is around 6 – 7 meters long and
ของช้้าง มีีการตกแต่ง่ ด้้วยกระดาษสีีตััดเป็น็ พู่่�ห้้อยเป็น็ ช่่วงๆ ตลอด is hung from a wooden pole at the front of the temple. People offer
ผืืนตุุง ตุุงชนิิดนี้้�ทำำ�ขึ้้น� โดยนำำ�เอาผ้้ามาหุ้�มรอบโครงไม้ไ้ ผ่ท่ ี่่ข� ดเป็น็ this type of Tung to the temple to remove bad luck from them-
วงกลมมีีเส้น้ ผ่่านศููนย์์กลางประมาณ ๑๖ - ๑๗ เซนติิเมตร เป็็น selves, their relatives, or their friends, especially when a person is
ระยะๆ ส่ว่ นหางตุงุ จะคล้้ายกัับปลายของงวงช้า้ ง โดยยัดั นุ่่�นไว้ข้ ้า้ ง sick.
ในเพื่่�อให้้คงรูปู อยู่่�แล้ว้ ประดับั ปลายสุุดด้้วยพู่่�ห้้อย 3) Tung Nguang Chang are tung made of white cloth
shaped like an elephant’s trunk. This type of tung is created by
covering a row of circular bamboo frames 16 – 17 centimeters in
diameter with fabric, which is decorated in its entirety with tassels
made of colored paper. The tail is shaped like the end of an
elephant’s trunk. The piece is stuffed with cotton to maintain shape,
and the tail is decorated with tassels.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

193

ภาพที่่� ๑๓๑: “ตุงุ งวงช้้าง” แขวนในวิิหารวัดั ไทลื้้�อ สิิบสองพันั นา
ที่�ม่ า: ไม่่ทราบที่่�มา, ๒๕๖๔
Picture 131: “Tung Nguang Chang” hanging in the Viharn of

Wat Tai Lue in Sipsongpanna, China.
Source: unknown,2021

๑.๓ ตุุงใย คำำ�ว่่า “ตุุงใย” นอกจากใช้้เรีียกตุงุ ผ้า้ ทอที่่�มีี 1.3 Tung Yai are made with woven fabric in which
เฉพาะลายช่่วงล่่าง ส่่วนช่่วงบนส่่วนใหญ่่เป็็นใยจากด้้ายเส้้นยืืน the lower part is decorated with patterns and the upper part
แล้ว้ ยังั หมายถึึงตุงุ ที่่�ใช้เ้ ส้้นฝ้้ายสีตี ่่างๆ หลากสีเี ช่น่ สีขี าว สีีเหลืือง consists of plain warp thread. They are made by braiding or
สีชี มพูู เป็น็ ต้้น ถัักหรือื มััดเป็็นตาข่่ายรูปู แบบต่า่ งๆ โดยมีีไม้ไ้ ผ่่สอด tying differet colored cotton threads, whether white, yellow, or
คั่่�นเป็็นช่่วงๆ แล้ว้ ตกแต่่งด้ว้ ยรูปู ดอกไม้้หรืือพู่่�ห้อ้ ยตลอดทั้้�งผืืน ตุุง pink, into various types of net. The sections are separated
ใยบางแบบคล้้ายกัับการชักั ใยของแมงมุมุ โดยใช้เ้ ส้น้ ด้า้ ยสลัับสีี with bamboo sticks, and the entire piece is decorated with
หลากสีีไขว้้ไปมากัับโครงไม้ไ้ ผ่่เป็็นรูปู สี่่เ� หลี่่ย� มจััตุุรัสั images of flowers or tassels. Some styles of Tung Yai are like
spider webs, in which different-colored threads are woven
onto bamboo frames to create square shapes.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

194

ภาพที่�่ ๑๓๒: “ตุงุ ใย” ทอด้้วยเทคนิิค “มุกุ เส้้นพุ่�งพิเิ ศษ” สลับั การสอดไม้้ไผ่่
โดยมีกี ารเว้้นช่่วงใยเส้น้ ยืืนเป็น็ ระยะๆ

ที่ม�่ า: ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๖
Picture 132: “Tung Yai” weaved with the technique of “Muk Sen Phung Phiset” or

the Continuous Supplementary Weft alternating with bamboo inserts, with periodic
spacing of warp.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993

๑.๔ ตุุงแต้้ม คำ�ำ ว่า่ “แต้ม้ ” แปลว่่า วาด หรืือ เขีียน ตุุงแต้้มนี้้� 1.4.Tung Taem are a type of tung made with white fabric and
เป็็นตุุงที่่�ทำำ�ด้้วยผ้้าสีีขาวแล้้ววาดหรืือเขีียนภาพลงบนผืืนผ้้า คล้้ายกัับ decorated by drawing pictures on the fabric like that of Phra Bod (a
พระบฎภาพที่่น� ิิยมวาดลงบนตุุงนั้้น� อาจแบ่ง่ ได้ด้ ังั นี้้� cloth on which an image of the Buddha has been drawn). This type of
๑) ตุุงพระเจ้้าห้้าตน มัักวาดเป็็นภาพเล่่าเรื่ �องตำำ�นาน Tung can be classified according to the pictures drawn on the tung.
แม่่กาเผืือกและพระพุุทธเจ้้าห้า้ พระองค์์ ซึ่ง่� เป็็นคติิความเชื่�อที่่แ� พร่ห่ ลาย 1) Tung that feature the five Buddhas consist of drawings that
มากในสิิบสองพันั นา depict the chronicle of the albino mother crow and the five Buddhas,
๒) ตุุงพระเจ้้าสิบิ ตน คือื ตุุงพระเจ้า้ สิิบชาติิ (ทศชาติิ) โดย which is a belief that is also prevalent in Sipsongpanna.
เขียี นภาพพระพุทุ ธรููปลงบนผืนื ผ้า้ เรียี งต่อ่ ๆ กััน จำ�ำ นวน ๑๐ ภาพ โดย 2) Tung featuring the ten Buddhas is a Tung with drawings
แต่่ละภาพก็จ็ ะคั่่น� ด้ว้ ยไม่ไ่ ผ่่เป็็นช่ว่ งๆ และมีกี ารเขีียนชื่อ� พระชาติิต่่างๆ representing the ten lives of the Buddha (Thotsachat). Each life is
ด้ว้ ยอักั ษรไทลื้้อ� กำ�ำ กับั ไว้้มุุมบนด้้านซ้้ายมืือของแต่ล่ ะภาพด้ว้ ย โดยเรียี ง drawn on one section separated by bamboo sticks from the others.
จากส่่วนหััวตุุงมาหางตุุง ตามลำ�ำ ดับั ทั้้�ง ๑๐ ชาติิ ได้แ้ ก่่ เตมีียะ ชนก The name of each life is written with Tai Lue script on the left corner of
สุุวรรณสาม เนมีีราช มโหสถ ภููริิทัตั จัันทกุมุ าร พรหมนาทร วิิทููร และ each drawing. The drawings are arranged chronologically from head
เวสสัันดร ตามลำำ�ดัับ to tail according to the order of the ten lives of Buddha; these are
Prince Temiya, Prince Mahajanaka, Prince Suvanna Sama, Prince
๓) ตุุงพระเจ้้าซาวแปด เป็็นตุุงที่่�วาดภาพพระพุุทธรูปู ลงบน Nemi, Prince Mahosadha, Prince Bhuridatta, Prince Canda Kumara,
ผืนื ผ้้าเป็็นช่ว่ งๆ ช่ว่ งละ ๒ ภาพจำำ�นวน ๑๔ ช่ว่ ง รวมทั้้�งหมด ๒๘ ภาพโดย Lord Brahma Narada, Vidhura Panditta, and Prince Vessantara,
แต่่ละช่ว่ งก็็จะคั่่น� ด้้วยไม่ไ่ ผ่่ ตุุงพระเจ้า้ ชาวแปดนี้้�มีที ี่่ม� าจากคติิความเชื่อ� respectively.
ทางพุุทธศาสนาในเรื่�องพระอดีีตพุทุ ธที่่ถ� ืือว่่ามีี ๒๘ พระองค์์โดยมีีที่่ม� า 3) The Tung that features 28 Buddhas is a type of Tung in
จากในพระไตรปิิฎกขุุททกนิิกายพุุทธวงส์์ which there are 14 sections separated by bamboo sticks, with two
drawings of the Buddha on each section to total 28. This type of Tung
originates from the Buddhist historical belief that, according to the
Tripitaka, there are 28 Buddhas in his lineage.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

195

๒. ผ้้าจีีวร หรือื ผ้้าปุุญฉนะ 2. Pha Chiwon or Pha Punchana
“ผ้้าจีีวร” เป็็นผ้้าชนิิดหนึ่่�งที่่�ชาวไทลื้้�อในล้้านนาตะวัันออก “Pha Chiwon” are a type of cloth that Tai Lue people in
นิิยมสร้้างถวายแก่่พระพุุทธรููป ทำ�ำ ด้ว้ ยผ้้าทอหรืือปัักเป็น็ ลวดลายสีสี ันั Eastern Lan Na frequently make and offer to Buddha images.
ต่า่ งๆ อย่า่ งงดงาม พร้อ้ มกับั เขีียนคำ�ำ แสดงเจตนาอุุทิิศกำำ�กัับไว้้ ผ้า้ Made with woven fabric or decorated with elaborate and colorful
ชนิิดนี้้�ชาวไทเขิินในเชียี งตุงุ รััฐฉาน ประเทศพม่า่ เรียี กอีกี อย่่างหนึ่ง�่ ว่่า patterns, the offering’s purpose is written on the fabric. This cloth
“ผ้้าปุุญฉนะ” ชื่อ� เรียี ก “ผ้้าจีวี ร” มีีนัยั ที่่ส� ื่่อ� ถึึงความเป็็นมาว่่า ในอดีตี is called “Pha Punchana” by the Tai Khoen (Kern) people in Shan
อาจเป็็นผ้้าที่่พ� ระภิิกษุุนำ�ำ มาเย็บ็ ต่่อเป็็นผ้า้ จีวี รสำ�ำ หรัับนุ่่�งห่่ม ส่่วนคำำ�ว่า่ State in Burma. Its name implies that the cloth derives from how
“ปุุญฉนะ” นั้้�นหมายถึึง “ผ้้าเช็็ดหน้้าพระเจ้้า” เป็็นคติิการถวาย monks sewed pieces of cloth together for use as robes in the past.
อุุปััฏฐากพระพุุทธรููปอัันเป็็นสิ่่�งแทนพระพุุทธเจ้้า เสมืือนว่่ายัังทรง The term “Punchana” means “Pha Chet Na Phrachao”, following
พระชนม์์อยู่่� ผ้้าชนิิดนี้้�มีีลักั ษณะคล้้ายตุงุ ขนาดเล็็ก มีขี นาดความกว้้าง the belief that buddha images represent the Buddha as if he were
ตั้้�งแต่่ ๑๘ - ๕๐ เซนติิเมตร มีคี วามยาวตั้้�งแต่่ ๒๖ - ๖๐ เซนติิเมตร still alive. This type of cloth looks like a small tung featuring many
เป็็นผืืนผ้า้ สี่่�เหลี่่ย� มหลากหลายรูปู แบบ ส่่วนบนของผ้า้ จะขึึงติิดอยู่่�กัับ forms of rectangular shaped cloths ranging 18 - 50 centimeters
โครงไม้้ ซึ่�่งมีีด้า้ มไม้ส้ ำำ�หรัับใช้ถ้ ืือขณะทำำ�พิิธีีถวาย ด้า้ มไม้น้ ี้้�จะเสีียบตั้้ง� wide and 26 – 60 centimeters long. The upper part of the cloth is
อยู่่�บนฐานไม้ท้ รงกลมหรืือสี่่เ� หลี่่�ยมหรืือแกะสลัักเป็น็ รููปช้้าง ม้้า ตั้้ง� ไว้้ stretched over a wooden frame connected to a wooden stick that
หน้า้ พระประธานในวิิหารหรืือตั้้ง� ไว้้บนฐานชุุกชีี โอกาสในการถวายผ้า้ is used to carry tung during the offering ceremony. The wooden
ชนิิดนี้้�คืือในช่่วงเทศกาลออกพรรษาและในงานเทศน์์มหาชาติิ stick is installed on a wooden base that is circular or carved into
รูปู แบบของผ้า้ จีีวรหรืือผ้า้ ปุุญฉนะนี้้�มีหี ลากหลาย อาจเป็น็ ผ้า้ ทอสีี the shape of an elephant or horse and placed in front of a Buddha
ขาวหรืือหลากสีี มีีทั้้�งที่่�ทำำ�ด้้วยผ้า้ ทอลายมุกุ เส้้นพุ่�งพิิเศษหรือื จก มีี image inside the temple hall or at the foot of a Buddha image. This
ลวดลายคล้า้ ยคลึึงกับั ตุงุ หรืืออาจใช้้ผ้า้ สำ�ำ เร็จ็ รููปทอจากโรงงานก็็ได้้ type of cloth is offered on the day ending Buddhist vassa (rains
โดยมีกี ารประดับั ตกแต่่งบนผืืนผ้า้ ด้้านหน้้าอย่่างสวยงาม เช่่น ปััก retreat) and on that of the Mahachat (Vessantara Jataka) recitation
เลื่่�อมเงิิน ริิบบิ้้น� จีีน ลูกู ปััด เศษผ้า้ กระดาษสีตี ่า่ งๆ มีี “ใบไฮ” ตาข่า่ ย ceremony.
พู่่�ห้อ้ ย หลากสีีสันั Pha Chiwon or Pha Punchana come in many diffrent
ผ้า้ จีีวรที่่พ� บในอำำ�เภอเชียี งคำ�ำ จังั หวัดั พะเยา ใช้ผ้ ้้าทอลาย styles. They can be made with white or colored woven fabric, and
มุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษรููปปราสาทที่่�เป็็นส่่วนของหางตุุง ซึ่่�งมีีขนาดกว้้าง can be decorated with patterns similar to that of a tung using Muk
ประมาณ ๒๕ เซนติิเมตร ยาวประมาณ ๑๐๐ เซนติิเมตร มาทำ�ำ เป็็นผ้า้ Sen Phung Phiset (Cont. suppl. weft) or Chok (Disc. suppl. weft)
จีวี ร โดยขึึงติิดกับั โครงไม้้ที่่�เสียี บอยู่่�บนฐาน ตั้้ง� ไว้บ้ นฐานชุุกชีี techniques, or with manufactured cloth with the front part
decorated with embroidered silver thread, Chinese ribbons,
beads, leftover fabric, colored papers, “Bai Hai”, netting, and
colorful tassels.
Pha Chiwon in Chiang Kham District, Phayao Province
are made with the tail of a tung, which is around 25 centimeters
wide and 100 centimeters long and made with woven fabric
decorated with a castle pattern created with the Muk Sen Phung
Phiset (Cont. suppl. weft) technique. The fabric is stretched over a
wooden frame on the base of a Buddha image.

ภาพที่�่ ๑๓๓: “ผ้้าจีวี ร” หรือื “ผ้้าปุญุ ฉนะ” ในวิิหารวััดไทลื้้อ� สิิบสองพันั นา
ที่่ม� า: ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๒๙
Picture 133: “Pha Chiwon” or “Pha Punchana”

in the Viharn of Wat Tai Lue in Sipsongpanna, China.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1986

ภาพที่่� ๑๓๔: รููปแบบฐานสำ�ำ หรัับแขวน “ผ้้าจีีวร” หรืือ “ผ้า้ ปุุญฉนะ” ของชาวไทลื้้�อ
ที่่�มา: ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๖
Picture 134: Cloth hanging of “Pha Chiwon” or “Pha Punchana” of Tai Lue.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

197

๓. ผ้้าเช็็ดน้้อย 3. Pha Chet Noi
“ผ้้าเช็ด็ น้อ้ ย” เป็น็ ผืนื ผ้า้ ฝ้้ายสีขี าวขนาดเล็็ก กว้า้ งประมาณ ๑๕ - “Pha Chet Noi” is a small, white cotton cloth 15 – 25
๒๕ ชม. และยาวประมาณ ๒๐ - ๔๕ ชม. ทอด้้วยเทคนิิคมุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษ centimeters wide and 20 – 45 centimeters long. Its edge is decorated
และจกเป็น็ ลายริ้ว� อยู่่�ตรงชายผ้า้ ทั้้�ง ๒ ข้า้ ง ชื่อ� เรีียกผ้้าชนิิดนี้้�บ่ง่ บอกว่า่ เป็็น with a striped pattern created with the Muk Sen Phung Phiset (Cont.
ผ้้าที่่�ใช้้สำำ�หรัับเช็็ดหน้้า หรืือใช้้รองกราบเวลาไปวััด ชาวไทลื้้�อในล้้านนา suppl. weft) and Chok (Disc. suppl. weft) techniques. Its name
ตะวันั ออกจะนิิยมทอผ้า้ ชนิิดนี้้�เพื่่�อใช้ใ้ นพิิธีกี รรมต่่างๆ โดยเฉพาะเป็น็ ผ้้าที่่� indicates that it is used for wiping the face or placing under the hands
ใช้้สำำ�หรับั ตกแต่่ง “ต้น้ ครััวทาน” คืือเครื่่อ� งปัจั จัยั ไทยทานถวายพระ when prostrating at a temple. Tai Lue people in Eastern Lan Na
ผ้้าเช็็ดน้้อยที่่�ทอต่่อเนื่่�องกัันไปโดยเว้้นระยะด้้ายเส้้นยืืนที่่�ยัังไม่่ได้้ commonly make this type of cloth for ceremonies, especially as a
ตัดั ขาดออกจากกัันเป็็นผืืน เรียี กว่่า “ผ้้าเช็็คน้อ้ ยเครือื ” เป็น็ ผ้้าประกอบใน decorative piece for “Ton Krua Tan”, which is a form of alms offered
พิิธีีกรรมทานปราสาทโดยใช้โ้ ยงจากยอดปราสาทลงมา ลักั ษณะคล้า้ ยคลึึง to monks.
กับั ตุุง Pha Chet Noi that are continuously woven as one piece
ผ้้าเช็็ดน้้อยยัังปรากฏใช้้ในพิิธีีบัังสุุกุุลแบบดั้้�งเดิิมของชาวไทลื้้�อ leaving spaces in the warp thread are called “Pha Chet Noi Kruea”.
กล่า่ วคืือก่่อนการทำ�ำ พิิธีฌี าปณกิิจ มีีการนำ�ำ ผ้้าเช็็ดน้อ้ ยมาวางบนพื้้น� รอบ This type of cloth is used in prasat offering ceremonies when they are
ปราสาทบรรจุุศพ พระสงฆ์์ผู้้�ทำำ�พิิธีีจะใช้้ไม้้เขี่ �ยผ้้าเช็็ดน้้อยแล้้วหยิิบใส่่ถุุง hung from the top of the prasat-like tung.
ย่า่ ม พิิธีกี รรมนี้้�แสดงถึึงความหมายดั้้�งเดิิมของ “ผ้า้ บังั สุกุ ุลุ ” ที่่แ� ปลว่่า ผ้้า Pha Chet Noi are also used in traditional memorial
เปื้อ�้ นฝุ่่�น หรือื ผ้้าคลุกุ ฝุ่่�น มาจากเรื่�องราวในสมัยั พุทุ ธกาลที่่พ� ระภิิกษุุสงฆ์์จะ ceremonies of the Tai Lue. Before the funeral, the cloth is placed on
ออกแสวงหาผ้้านุ่�งห่่มตามป่่าช้้า ซึ่่�งชาวบ้้านที่่�ได้้นำำ�ศพไปเผามัักจะนำำ�ผ้้า the ground around the tower (prasat) that contains the body. The
ห่อ่ ศพพาดไว้ใ้ กล้ๆ้ เชิิงตะกอน หรือื ตามกิ่ง� ไม้้ เมื่่�อพระสงฆ์ไ์ ปพบเข้้าถือื ว่า่ monks then will use a stick to remove the cloth from the ground and
เป็็นผ้้าสาธารณะไม่่มีีเจ้้าของแล้้ว จึึงดึึงผ้้าดัังกล่่าวมาใช้้ตััดเย็็บเป็็นจีีวร put it in a bag. The practice reflects the original meaning of “Pha
ต่่อไป Bang Su Kul” or requiem cloth, which is a cloth covered in dirt. The
meaning originates from how, in the past, monks used to make their
own robes from cloth that was used to cover dead bodies. Before the
body is cremated, the fabric is removed and placed near the funeral
bier or left on tree branches for the monks to collect.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

198

ภาพที่�่ ๑๓๕: “ผ้้าเช็็ดน้้อย” และ “ผ้า้ เช็็คน้อ้ ยเครือื ” ของชาวไทลื้้อ� ในล้า้ นนาตะวัันออก
ที่่ม� า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ

ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๐
Picture 135: “Pha Chet Noi” and “Pha Chet Noi Krua” of the Tai Lue people in Eastern Lan Na.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

199

๔. ผ้้าเช็ด็ หลวง 4. Pha Chet Luang
“ผ้า้ เช็็ดหลวง” เป็็นผ้้าผืืนขนาดกว้้างประมาณ ๑๕ - ๓๐ เซนติิเมตร “Pha Chet Luang” are around 15 – 30 centimeters wide and
ยาวประมาณ ๒๐๐ - ๓๐๐ เซนติิเมตร โครงสร้า้ งของผ้้าเช็็ดหลวงมีีลัักษณะ 200 – 300 centimeters long. The structure of the fabric is similar to
คล้า้ ย “ผ้า้ เช็็ด” หรืือผ้้าพาดบ่า่ แต่่มีขี นาดยาวกว่า่ ชาวไทลื้้อ� ในล้า้ นนา that of a “Pha Chet” (a cloth used to place over the shoulder), but the
ตะวัันออกจะทำำ�ผ้า้ เช็ด็ หลวงนี้้ถ� วายวััดเช่น่ เดียี วกับั การถวายตุุง โดยแขวน pha chet luang is longer. The Tai Lue in Eastern Lan Na offer this type
ไว้้ในวิิหาร สิ่่�งที่่�เป็็นข้้อแตกต่่างระหว่่างผ้้าเช็็ดหลวงกัับตุุงอยู่่�ที่่�โครงสร้้าง of cloth to the temple as they do with tung to be hung inside the
ของผ้า้ ผ้า้ เช็ด็ หลวงจะมีลี ายยกดอกสีีขาวอยู่่�ตรงกลางผ้า้ และมีลี วดลายมุกุ temple hall. The difference between this type of cloth and tung is its
เส้้นพุ่�งพิิเศษอยู่่�สองข้า้ งโดยมีีทิิศทางตรงกันั ข้้ามกันั หรือื หันั หััวชนกันั ต่า่ ง structure; the pha chet luang features white patterns created with the
จากตุุงที่่�จะมีีลวดลายหัันหััวไปทิิศทางเดีียว และตุุงมัักจะมีีไม้้ไผ่่คั่่�นแต่่ Yok Dok (Twill and Satin Weaving) technique at the center of the
ผ้้าเช็็ดหลวงจะไม่ม่ ีี piece and patterns created with Muk Sen Phung Phiset (Cont. suppl.
ลวดลายบนผ้้าเช็็ดหลวงที่่ม� ีีลักั ษณะหัันหััวชนกันั นั้้น� จะใช้้เทคนิิค weft) technique on the left and right sides, with the pattern on each
ทอด้ว้ ยมุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษ ซึ่�่งจะเก็็บลายไว้ด้ ้ว้ ยไม้เ้ ก็็บลาย แล้ว้ ทอลวดลายไป side facing opposite directions or towards each other. The patterns
ตามลำ�ำ ดัับของไม้เ้ ก็็บลาย จนกระทั่่�งถึึงครึ่ง่� หนึ่ง�่ ของความยาวของผืืนผ้า้ ที่่� on tung, however, all face the same direction and use bamboo sticks
ต้อ้ งการก็็จะใช้้เทคนิิคยกดอกช่่วงหนึ่�่ง แล้้วจึึงทอย้้อนกลับั ลำำ�ดับั ไม้เ้ ก็็บลาย as separators, while the Pha Chet Luang do not.
อีกี ครั้้�งจนสุดุ ความยาวของปลายผ้า้ อีกี ด้า้ นหนึ่่�ง ด้ว้ ยเหตุนุ ี้้� ลวดลายที่่เ� กิิด The patterns on pha chet luang that face each other on each
ขึ้�นสองข้้างจึึงเป็็นลายเดียี วกัันแต่จ่ ะมีีทิิศทางตรงกันั ข้า้ มกันั side are made with the Muk Sen Phung Phiset (Cont. suppl. weft)
ผืืนผ้้าเช็ด็ หลวงจะเป็็นผ้้าฝ้้ายสีีขาว ส่่วนลวดลายที่่เ� กิิดจากด้า้ ย technique. The pattern is recorded with a shed stick and recreated
เส้้นพุ่�งพิิเศษจะมีหี ลากสีี สีที ี่่เ� ด่่นก็ค็ ือื สีีดำำ�และสีีแดง ลวดลายในแต่ล่ ะช่่วง by following the order on the shed stick. When the length of the fabric
จะเป็น็ รููปคน สััตว์์ ต้้นไม้้ ดอกไม้้ และลายเรขาคณิิต สัันนิิษฐานว่า่ โครงสร้้าง reaches half of the desired length, a section is created with the Yok
และลวดลายของผ้้าเช็็ดหลวงนี้้�จะสืืบเนื่่�องมาจากความเชื่ �อดั้้�งเดิิมของชาว Dok (Twill and Satin Weaving) technique. Then the fabric is woven by
ไทลื้้อ� ก่่อนที่่จ� ะหันั มานัับถือื พุุทธศาสนา และได้้นำำ�มาปรับั ใช้ใ้ นพิิธีกี รรมการ following the reverse order on the shed stick until it reaches the
ถวายทานเป็น็ พุุทธบูชู าเพื่่อ� อุุทิิศให้้แก่่บรรพบุรุ ุษุ desired length. This process results in the same pattern facing
opposite directions to each other.
The Pha Chet Luang is a white cotton fabric decorated with
patterns created with different colored threads in which red and
black are used as the main colors using the Muk Sen Phung Phiset
(Cont. suppl. weft) technique. The patterns in sections are shapes of
people, animals, trees, flowers, and geometrical designs. It is thought
that the structure and patterns of a Pha Chet Luang originate from the
old beliefs of the Tai Lue people before their conversion to Buddhism,
in which the function of the cloth has been adapted for use in offering
ceremonies to send merit to their ancestors.

ก (a)
ข (b)

ภาพที่่� ๑๓๖: “ผ้้าเช็็ดหลวง” ของชาวไทลื้้�อ เทคนิิค “มุุกเส้้นพุ่�งพิเิ ศษ” และ “จก” ทอถวายวััดเป็น็ พุุทธบูชู า
มีโี ครงสร้า้ งเหมืือนกับั “ผ้า้ เช็ด็ ” หรืือผ้้าพาดบ่า่ แต่ม่ ีขี นาดยาวกว่่า
(ก) ผ้า้ เช็ด็ หลวง จากบ้้านแพด ตำำ�บลเชียี งบาน อำ�ำ เภอเชีียงคำ�ำ จังั หวัดั พะเยา
(ข) ผ้้าเช็ด็ หลวง จากบ้า้ นหล่า่ ยทุ่�ง ตำ�ำ บลปอน อำำ�เภอทุ่่�งช้า้ ง จังั หวัดั น่า่ น

ที่่ม� า: คลังั สะสมของทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ
ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๒๙

Picture 136: “Pha Chet Luang” of the Tai Lue people, woven with “Muk Sen Phung Phiset” or
the Continuous Supplementary Weft and “Chok”, or the Discontinuous Supplementary Weft
for the temple as a Buddhist offering. It has the same structure as a “Pha Chet” or
a shoulder cloth but more length.
(a) “Pha Chet Luang”, from Ban Pat, Chiang Ban Subdistrict, Chiang Kham District,
Phayao Province
(b) “Pha Chet Luang”, from Ban Lai Thung, Pon Subdistrict, Thung Chang District, Nan Province.

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

201

๕. ผ้้าอาสนา 5. Pha Asana
“ผ้้าอาสนา” คือื ผ้้าที่่�มีลี ัักษณะเป็็นเบาะใช้ร้ องนั่่�ง นิิยมทำ�ำ ถวายพระ The Pha Asana is a type of fabric used for seat cushions
ภิิกษุุ มีีขนาดกว้้างประมาณ ๓๐ - ๕๐ เซนติิเมตร ยาวประมาณ ๓๐ - ๕๐ normally made as offerings for monks. The cushion is around 30 – 50
เซนติิเมตร หนาประมาณ ๓ - ๕ เซนติิเมตร ใช้้ผ้้าพื้้น� สีีดำ�ำ สีีคราม หรือื สีีแดง centimeters wide, 30 – 50 centimeters long, and 3 – 5 centimeters
เย็บ็ เป็็นปลอกแล้ว้ ยัดั นุ่่�น จากนั้้�นจึึงใช้้ด้้ายตรึึงเป็็นจุดุ ๆ ด้้านขอบมักั จะเย็บ็ thick. The cloth, which may be black, indigo, or red, is sewn into a case
ด้้วยผ้้าสีีแดง โดยทั่่�วไปเรีียกกัันว่่า “ผ้า้ นั่่ง� ” หรือื “ผ้า้ ก็อ็ บ” to be stuffed with cotton. Thread is then used to pin down parts of the
ผ้า้ อาสนา ที่่พ� บในวััฒนธรรมของชาวไทลื้้�อแบบเมือื งเงิิน มีลี วดลาย fabric to create a padded appearance. The edge of the fabric is often
ตกแต่ง่ งดงาม โดยใช้ผ้ ้า้ ทอลวดลายมุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษและจก มีีกรอบเป็็นผ้า้ สีี covered with red material called “Pha Nang” or “Pha Kop”.
แดง ลัักษณะคล้้ายกัับผ้้าแหลบแต่่มีีขนาดเล็ก็ กว่า่ The Pha Asana in the tradition of the Tai Lue Muang Ngoen is
decorated with elaborate patterns created with the Muk Sen Phung
Phiset (Cont. suppl. weft) and Chok (Disc. suppl. weft) techniques and
is bordered with red fabric. The overall appearance is like that of the
Pha Laeb except that it is smaller.

ภาพที่่� ๑๓๗: “ผ้า้ อาสนา” หรืือ “ผ้้านั่่�ง” แบบไทลื้้อ� จากแขวงอุดุ มชััย สปป. ลาว ลัักษณะเป็็นเบาะรองนั่่ง� ยััดนุ่่�น มีีผ้้าทอด้้วย
เทคนิิค “มุุกเส้้นพุ่�งพิเิ ศษ” หรืือ “จก” เย็็บตกแต่่งตรงขอบด้า้ นข้า้ ง

ที่่ม� า: คลังั สะสมของทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ
ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑

Picture 137: “Pha Asana” or sitting cloth for monks in Tai Lue style from Udomchai Province, Lao PDR.
It is a cushion seat stuffed with kapok fibers, the cloth woven with “Muk Sen Phung Phiset” or
the Continuous Supplementary Weft or “Chok”, or the Discontinuous Supplementary Weft then decorated on the side edge.

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

202
ภาพที่่� ๑๓๘: (ก) - (ข) ลวดลายผ้้าทอด้ว้ ยฝ้้ายและไหม เทคนิิค “มุกุ เส้น้ พุ่�งพิเิ ศษ” และ “จก” สำ�ำ หรับั เย็บ็ ตกแต่่งด้้านหน้า้

ของ “ผ้า้ อาสนา” หรือื “ผ้้านั่่�ง”
ที่�่มา: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุุล

ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑
Figure 138: (a) - (b) Cotton and silk woven patterns fabric, “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous

Supplementary Weft and “Chok”, or the Discontinuous Supplementary Weft for decorating
the front of “Pha Asana” or sitting cloth for monks.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ก (a) ข (b)

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

203

๖. ผ้้าห่่อคััมภีีร์์ 6. Manuscript wrapper
ชาวล้้านนาตะวันั ออกในอดีตี มีปี ระเพณีี “การสร้้างธรรม” ถวายวัดั In the past, the people of Eastern Lan Na people held
เพื่่�อเป็็นการสืบื พระศาสนาซึ่�ง่ ถือื ว่่าได้อ้ านิิสงส์์มาก การสร้้างธรรมก็ค็ ืือ การ ceremonies celebrating the creation of Dharma scripture manuscripts
เขีียนวรรณกรรมที่่เ� กี่่ย� วกับั พุทุ ธศาสนา เช่น่ คำ�ำ สอน ชาดก ตำ�ำ นาน ฯลฯ ลง to be offered to the temple as a way to pass on the religion, which is
บนใบลาน คััมภีีร์์ใบลานเหล่่านี้้�จะจััดทำำ�อย่่างประณีีต ด้้วยการนำำ�แผ่่น thought to bring great merit. The creation of these scripture
ใบลานมาต้ม้ หรืืออบแล้ว้ ตััดให้้ได้้ขนาด วิิธีีการจารคืือใช้้เหล็็กแหลมขีดี ให้้ manuscripts was done by writing Buddhist teachings, Jataka tales,
เป็็นรอย แล้้วใช้้เขม่่าไฟผสมน้ำำ��มัันทาลงไป เมื่่�อเช็็ดออกจะทำำ�ให้้เห็็นเป็็น chronicles, etc, on palm leaves, and had to be made with great care.
ตััวอักั ษรที่่�เรีียกว่า่ “อักั ษรธรรม” มีีเชืือกหรืือเส้น้ ด้้ายที่่�ใช้้ร้้อยใบลานหลายๆ The palm leaves were boiled or baked before being cut into the
แผ่่นให้้เป็็นผููกเดีียวกััน เรียี กว่า่ “สายสนอง” หรืือ “สายสยอง” และมีี “ไม้้ required shape. A sharp metal pen was used to incise letters into the
ประกับั ” เป็็นแผ่น่ ไม้้ ๒ แผ่่น ขนาดเท่่ากับั ใบลาน ใช้ป้ ระกบใบลานไว้ไ้ ม่่ให้้ surface of the leaf, after which the leaf was covered with a mixture of
หัักหรือื งอ แผ่่นไม้ป้ ระกัับนี้้น� ิิยมทาด้ว้ ยรักั หรือื ชาดและปิิดทอง แกะสลักั oil and soot. When the excess was wiped off the leaf, the Dharma
ตกแต่ง่ เป็็นลวดลายอย่่างสวยงาม แล้้วจึึงห่อ่ ด้ว้ ยผ้้าห่่อคััมภีรี ์์ มีี “ไม้้บััญชักั ” script remained where the incisions had been made. The leaves were
วางทาบกัับผ้้าห่่อคััมภีีร์แ์ ล้้วพันั หรืือมััดให้้แน่น่ ไม้้บััญชักั นี้้ท� ำำ�จากแผ่น่ ไม้้ then tied together as pages with strings or threads called “Sai Sa
แผ่่นโลหะ หรืืองาช้า้ ง ใช้้สำำ�หรับั เขียี นชื่�อคััมภีีร์์ จำำ�นวนผููก ปีีที่่�สร้า้ ง หรือื ชื่่�อ Nong” or “Sai Sa Yong”. The front and the back of the palm-leaf
เจ้้าภาพ เพื่่�อสะดวกในการค้้นหาคัมั ภีรี ์ใ์ บลาน manuscripts were covered with a piece of wood called a “Mai Pra
เนื่่อ� งด้้วยความรู้้�ด้า้ นการอ่่านเขีียนอักั ษรธรรมในอดีีตมีกี ารสืบื ทอด Kab” of the same size to provide strength. The wood was often
เฉพาะในวััด การสร้้างธรรมจึึงเป็็นกิิจกรรมเฉพาะของบุุรุุษที่่�สตรีีมิิอาจจะ covered with lacquer or cinnabar and decorated with gold leaf and
กระทำ�ำ ได้้ ดัังนั้้�นการที่่�สตรีีจะมีีส่ว่ นได้้รัับอานิิสงส์ข์ องการสร้้างธรรมก็็ด้้วย beautifully detailed carvings before the manuscript was wrapped in
การว่่าจ้้างผู้�รู้�หรือื ผู้้�ที่่ผ� ่า่ นการบวชเรีียนมาแล้้วให้้เป็น็ ผู้�จารคััมภีรี ์์ใบลาน ส่่วน special cloth. A “Mai Ban Chak”, which is a piece of wood, metal, or
สตรีกี ็็มีบี ทบาทในการได้ร้ ่ว่ มทำ�ำ บุญุ ด้ว้ ยการถัักทอ “ผ้า้ ห่อ่ คัมั ภีรี ์์” และทำ�ำ ivory containing information making the text more easily identifiable,
“สายสนอง” สำำ�หรัับร้้อยใบลาน ซึ่่ง� พบว่า่ มีีทั้้ง� การใช้เ้ ส้้นฝ้า้ ยธรรมดา การนำำ� such as its title, number of chapters, year it was made, or the name of
เส้้นผมมาฟั่่�นผสมเส้น้ ด้้าย หรือื ใช้้เส้น้ ผมถัักก็ม็ ีี its sponsor, would be securely attached to the wrap around the
scripture.
“ผ้า้ ห่อ่ คัมั ภีีร์”์ หรืือ “ผ้้าห่อ่ ธรรม” เป็็นผ้า้ ที่่�ใช้ห้ ่่อเพื่่อ� รัักษาคััมภีีร์์ In the past, only those who lived in temples could read and
ใบลานให้้คงทน ใช้้เทคนิิคถักั หรือื ทอ มีลี ัักษณะเป็็นรููปสี่่�เหลี่่�ยมผืืนผ้้า นิิยม write Dharma script, so only men wrote the manuscripts. Women
ขลิิบริิมผ้้าโดยรอบด้้วยผ้้าสีีแดงหรืือสีีอื่ �นๆ และมัักจะมีีเส้้นด้้ายฟั่่�นสำำ�หรัับ would participate by hiring a professional to create one and then
มััดห่่อคัมั ภีรี ์ร์ ้อ้ ยติิดอยู่่�ด้้วย weaving the wraps and the “Sai Sa Nong”, which is made from cotton
thread or thread that is spun from cotton and hair or threads of hair, for
tying its pages together.
The wraps covering palm leaf scriptures for protection were
woven or braided into a rectangular shape, with edges covered with
red or colored fabric and strings made of thread to tie it together.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

204

ผ้้าห่่อคััมภีรี ์์แบ่่งตามลักั ษณะออกเป็็น ๒ ประเภทดังั นี้้� Scripture wraps are divided into two types as follows:
๖.๑ ผ้้าห่อ่ คัมั ภีรี ์์แบบทอ เป็น็ ผ้้าผืืนสี่่�เหลี่่ย� มทอด้้วยฝ้้าย ขนาด 6.1 Woven manuscript wrapper are rectangular shaped and
กว้้างประมาณ ๕๐ เซนติิเมตร ยาวประมาณ ๗๕ เซนติิเมตร เป็็นผ้า้ พื้้น� สีขี าว around 50 centimeters wide and 75 centimeters long. They have a
หรือื ผ้า้ ทอเทคนิิคมุกุ เส้้นพุ่�งพิิเศษเป็็นลวดลายเรขาคณิิตและรูปู สััตว์์ หรือื รูปู white base decorated with geometric patterns, images of animals, or
สัญั ลัักษณ์์ต่่างๆ อาจใช้้ผ้้าเช็ด็ หรือื ผ้า้ พาดบ่่ามาทำ�ำ เป็น็ ผ้้าห่่อคัมั ภีีร์ก์ ็็ได้้ โดย other symbols using the Muk Sen Phung Phiset (Cont. suppl. weft)
เย็็บต่อ่ กับั ผ้้าขาวบางให้ม้ ีีขนาดกว้้างพอเหมาะกับั การห่อ่ หุ้้�มใบลาน technique. A Pha Chet (for placing on shoulder) could also be used as
๖.๒ ผ้้าห่อ่ คััมภีรี ์์แบบถััก พันั และผููก ผ้า้ ชนิิดนี้้ไ� ม่่ได้ใ้ ช้ก้ ี่ ใ� นการ a wrap by adding translucent white fabric for sufficient width to cover
ทอ แต่เ่ ป็็นผ้า้ ที่่�ใช้เ้ ทคนิิคการถักั พััน และผููกเส้้นฝ้า้ ยหลากสีีเข้า้ กับั ก้า้ นไม้้ไผ่่ the manuscript.
หรืือก้า้ นลานให้้แน่น่ ติิดต่อ่ กัันเป็น็ แผง เทคนิิคนี้้เ� รียี กว่่า “จันั คััมภีรี ์์” เป็็น 6.2 Manuscript wrapper not made by weaving were made by
เทคนิิคที่่�มีวี ิิธีกี ารคล้า้ ยกับั การ “จันั ฟืืม” ซึ่ง�่ เป็็นวิิธีกี ารทำำ�ฟืืมทอผ้้าโดยใช้เ้ ส้้น braiding, binding, and tying different colored cotton threads to a
ด้้ายมัดั ยึึดกับั ซี่่ฟ� ืืม ที่่�ทำ�ำ จากไม้้ไผ่่หรือื โลหะ ให้้เรีียงติิดต่อ่ กัันเป็็นแผง ผ้้าห่่อ bamboo stick or palm tree stick to create a piece of cloth. This
คััมภีีร์์ชนิิดนี้้�นิิยมทำำ�เป็็นลวดลายเรขาคณิิต มีีขนาดกว้้างประมาณ ๓๐ technique is called “Chan Khampee”. The process is like that of “Chan
เซนติิเมตร ยาวประมาณ ๕๐ เซนติิเมตร บางผืนื มีีการใช้้เทคนิิคนำำ�ผ้า้ เป็็นผืืน Fuem”, which is a process in which the fuem (beater) is made by tying
มาสอดแทรกสลัับคั่่�นกับั ก้้านไม้้ไผ่ด่ ้้วย thread to the teeth of a beater made from bamboo or metal and made
ในปััจจุุบันั ประเพณีี “การสร้้างธรรม” ได้เ้ สื่่อ� มไป การจัดั ทำำ�ผ้้าห่่อ into a piece of fabric. This type of scripture wrap are around 30
คััมภีีร์์ใบลานของสตรีีในล้้านนาตะวัันออกก็็ลดน้้อยลงจนองค์์ความรู้้�ด้้าน centimeters wide, and 50 centimeters long and often feature
เทคนิิคการทำำ�ผ้้าห่อ่ คัมั ภีรี ์์แบบถััก พันั และผูกู แทบจะไม่่เป็น็ ที่่ร�ู้�จัก คงเหลือื geometric patterns. In some instances, the cloth would be placed
แต่่ผ้า้ ที่่ป� รากฏหลักั ฐานห่อ่ คัมั ภีีร์ต์ ่่างๆ ปรากฏอยู่่�ตามวัดั เท่่านั้้�น between bamboo sticks.
The creation of such Dharma manuscripts has been
disappearing with the times. As a result, they are no longer made by
women in Eastern Lan Na; the knowledge of making manuscript wraps
by braiding, binding, and tying has become almost unknown and
such wraps can now only be found on extant Dharma scripture
manuscripts in temples.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

205
ภาพที่่� ๑๓๙: “ผ้า้ ห่อ่ คัมั ภีรี ์์” ของชาวไทลื้้�อ จากอำำ�เภอปััว จังั หวัดั น่า่ น

เป็น็ ผ้้าฝ้้าย ทอด้ว้ ยเทคนิิค “มุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษ”
ที่ม่� า: คลังั สะสมของทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ

ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑
Picture 139: Manuscript wrapper of Tai Lue people from Pua District,

Nan Province, made of cotton, woven with “Muk Sen Phung Phiset”
or the Continuous Supplementary Weft.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ก (a)
ภาพที่�่ ๑๔๐: (ก) - (ข) “ผ้้าห่อ่ คััมภีรี ์์” ของชาวไทยวน จากอำ�ำ เภอเมือื งน่่าน จัังหวัดั น่่าน

เทคนิิคถักั พััน ผูกู และสอดผ้า้ เข้้ากัับก้้านไม้้ไผ่่
ที่่ม� า: คลัังสะสมของทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุลุ

ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑
Picture 140: (a) - (b) Manuscript wrapper of Tai Yuan people from Muang Nan District,

Nan Province, made by knitting, tying, and inserting the fabric alternating the bamboo sticks.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
ข (b) Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา ก (a)
ข (b)
206
ภาพที่่� ๑๔๑: (ก) - (ข) “ผ้้าห่อ่ คััมภีรี ์”์ ของชาวไทลื้้อ� จากอำำ�เภอท่า่ วังั ผา จัังหวััดน่่าน

ใช้้เทคนิิคทอสลัับกับั การสอดไม้ไ้ ผ่ค่ ั่่�น
ที่ม่� า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ

ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑
Picture 141: (a) - (b) Manuscript wrapper of Tai Lue people

from Tha Wang Pha District, Nan Province,
made by weaving and inserting the fabric alternating the bamboo sticks.

Source: Songsak Prangwatanakun's collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ก (a)

ภาพที่�่ ๑๔๒: (ก) - (ข) “ผ้า้ ห่่อคััมภีรี ์”์ ของชาวไทลื้้�อ
จากบ้้านหนองบัวั ตำำ�บลป่่าคา อำ�ำ เภอท่า่ วัังผา จัังหวัดั น่่าน
เทคนิิคถักั พันั และผููกเส้้นฝ้้ายหลากสีีเข้า้ กัับก้้านไม้ไ้ ผ่่

ที่ม่� า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ
ข (b) ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑

Picture 142: (a) - (b) Manuscript wrapper of Tai Lue people from Ban Nong Bua,
Pa Kha Subdistrict, Tha Wang Pha District, Nan Province, made by weaving and tying
the variou color yarns with the bamboo sticks.

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

207

๗. ผ้้ามุุงพระเจ้้า 7. Pha Mung Phrachao
“ผ้้ามุุงพระเจ้้า” หรืือ “ผ้้ามุุงบน” เป็็นผ้้าที่่�ขึึงอยู่่�เหนืือเศีียร “Pha Mung Phrachao” or “Pha Mung Bon” is a cloth that is
พระพุุทธรููปที่่�เป็็นพระประธานในวิิหาร มีีลัักษณะเป็็นผืืนผ้้าสี่่�เหลี่่�ยม hung above the main buddha image in the temple hall. It is square
จััตุุรัสั กว้า้ งประมาณ ๒ เมตร ยาวประมาณ ๒ เมตร ริิมทั้้�งสี่่ด� ้้านจะมีกี าร shaped with a side of around two meters. Its edges are decorated
เย็บ็ ตกแต่ง่ ด้้วยผ้า้ ระบาย หรือื พู่่�ห้้อย ในอดีีตเป็น็ ผ้้าทอที่่�ใช้เ้ ทคนิิคมุุก with ornamental fringes or tassels. In the past, it was made with
เส้้นพุ่�งพิิเศษเป็็นลวดลาย แต่่ในปััจจุุบัันนิิยมใช้้ผ้้าทอสำำ�เร็็จรููปจาก woven fabric decorated with patterns created with the Muk Sen
โรงงานสีแี ดง สีีชมพูู สีเี หลืือง มีีการปัักตกแต่ง่ เป็็นลวดลายต่่างๆ หรืือใช้้ Phung Phiset (Cont. suppl. weft) technique. Nowadays howeveer, it
กระดาษสีีทองฉลุุลายประดัับ is commonly made with red, pink, or yellow manufactured fabric
การทำำ�ผ้้ามุุงพระเจ้้านี้้�ก็็เพื่่�อใช้้เป็็นผ้้ากั้�นพระเศีียรหรืือเป็็นผ้้า decorated with patterns or gold paper cut to form patterns.
เพดานกั้้�นฝุ่่�นหรืือหยัักไย่่มิิให้้ตกต้้องพระพุุทธรููป เป็็นการเพิ่่�มความ Pha Mung Phrachao cover the heads of Buddha images
สวยงามให้้กัับพื้้�นที่่�ศัักดิ์์�สิิทธิ์์� ทั้้�งนี้้�มีีคติิความเชื่ �อว่่าผู้้�ทำำ�ถวายจะได้้ and protect them from dust or cobwebs, adding beauty to the
อานิิสงส์์ผลบุญุ กุุศลจะปกศีรี ษะให้้เกิิดความร่ม่ เย็็น sacred area. It is believed that the heads of those who offer this type
of cloth will always be at ease since the merit resulting from the
offering will benefit them.

ภาพที่่� ๑๔๓: “ผ้า้ มุุงพระเจ้้า” หรืือ “ผ้้ามุงุ บน” จากวััดร้้องแง ตำำ�บลวรนคร อำ�ำ เภอปัวั จังั หวัดั น่่าน
ใช้้กระดาษสีีฉลุลุ าย ประดับั บนผ้า้ สีีขาว

ที่�่มา: ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑
Picture 143: “Pha Mung Phrachao” or “Pha Mung Bon” from Rong Ngae Temple,

Woranakorn Subdistrict, Pua District, Nan Province, using perforated colored paper
decorated on white fabric.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

208

๘. ผ้้ามุุงสังั ฆะ
“ผ้า้ มุงุ สัังฆะ” เป็็นผ้า้ ที่่�ขึึงอยู่่�เหนืืออาสนะของสงฆ์์ที่่เ� รีียกว่่า

“แท่่นสัังฆ์”์ มีลี ักั ษณะคล้า้ ยกับั ผ้า้ มุุงพระเจ้้า แต่่เป็น็ รููปสี่่�เหลี่่�ยม
ผืืนผ้้าซึ่่�งมีีขนาดกว้้างยาวเท่่ากัับขนาดของอาสนะหรืือที่่�นั่่�งของสงฆ์์
ในอดีตี ใช้ผ้ ้้าทอเทคนิิคมุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษเป็น็ ลวดลาย แต่ใ่ นปััจจุบุ ััน
นิิยมใช้้ผ้้าทอสำำ�เร็็จรููปจากโรงงานสีีชมพูู ตกแต่่งด้้วยกระดาษ
สีที องฉลุลุ าย และขอบผ้า้ มีกี ารใช้พ้ ู่่�ห้อ้ ยประดับั ให้ส้ วยงาม ผ้า้ มุงุ สังั ฆะ
นี้้�ใช้้เป็็นแนวบอกขอบเขตพื้้�นที่่�ของอาสนะสงฆ์์ขณะประกอพิิธีีกรรม
ภายในวิิหารด้ว้ ย
8. Pha Mung Sangkha
“Pha Mung Sangkha” is a cloth hung above the seat-
ing area for monks called the “Taen Sang”. Its features are like
that of the Pha Mung Phrachao, the difference being that its
rectangular shape is the same size as the monk’s seating area.
In the past, it used to be made with woven fabric decorated
with patterns created with the Muk Sen Phung Phiset (Cont.
suppl. weft) technique. Nowadays it is made of pink
manufactured cloth, which is decorated with gold paper cut
into patterns, and tassels on its edges. The Pha Mung Sangkha
also functions to show where the seating of monks is located
during ceremonies held inside the temple hall.

ภาพที่�่ ๑๔๔: “ผ้า้ มุุงสังั ฆะ” ในวิิหารวัดั ไทลื้้�อ สิิบสองพัันนา
ที่่�มา: ภาพจากหนังั สืือสิิบสองปัันนา, ๑๐ กุุมภาพัันธ์์ ๒๕๓๕
Picture 144: “Pha Mung Sungka” in the Viharn of Wat Tai Lue, Sipsongpanna, China.
Source: Picture from Sipsongpanna book, 10 February 1992.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

209

๙. ผ้้าห่ม่ พระเจ้้า 9. Pha Hom Phrachao
ชาวล้้านนาตะวัันออกมีีคติิความเชื่�อว่่าพระพุุทธรููปทุุกองค์์มีี People in Eastern Lan Na believe that every Buddha
ความศัักดิ์์�สิิทธิ์์� และมีีชีีวิิตเฉกเช่่นเดีียวกัับเมื่่�อครั้้�งพระพุุทธเจ้้ายัังมีี image is sacred and possesses life as though the Buddha were
พระชนม์์ชีพี จึึงมีีการปฏิิบััติิต่อ่ พระพุทุ ธรูปู ด้้วยความเคารพโดยการถวาย still alive. As a result, Buddha images are treated with respect
อุปุ ััฏฐากเป็็นประเพณีีพิิธีกี รรมสืืบมา เช่่น การล้้างหน้า้ แปรงฟััน และเช็็ด through traditions providing care for the image such as by
หน้้าพระเจ้้า การถวายข้า้ วพระพุทุ ธ การถวายผ้า้ ห่่มพระเจ้า้ การถวายหลัวั washing the image’s face, brushing its teeth, wiping its face, and
หิิงไฟพระเจ้า้ การถวายจองและเครื่่�องสููงแด่่พระเจ้า้ เป็็นต้น้ offering items such as food, Pha Hom Phrachao, braziers for
ด้ว้ ยความเชื่�อที่่ว� ่า่ เมื่่�อถึึงฤดูทู ี่่ม� ีอี ากาศหนาวเย็็น พระพุุทธรูปู ย่อ่ ม warmth, and various regalia.
มีคี วามรู้�สึกหนาวเย็น็ เหมือื นคนทั่่ว� ไป จึึงมีปี ระเพณีีการถวาย “หลััวหิิงไฟ As Buddha images are perceived as being alive, they
พระเจ้า้ ” และการถวาย “ผ้้าห่่มพระเจ้า้ ” เพื่่�อให้้ความอบอุ่่�นแก่่พระพุุทธรูปู can feel cold and so there are the ceremony of offering firewood to
ลัักษณะ “ผ้้าห่่มพระเจ้้า” หรือื “ผ้้าตุ๊�มพระเจ้้า” เป็น็ ผ้า้ ฝ้า้ ยทอมือื หรือื ผ้า้ ทอ build a bonfire to the Buddha “Lua Hing Fai Phrachao” and “Phra
สำำ�เร็จ็ รูปู จากโรงงานก็็ได้้ มัักใช้้ผ้้าสีเี หลือื ง สีีส้้ม หรืือสีแี ดง ตกแต่่งด้ว้ ย Hom Phrachao” or a cloth wrapped around the body of the image
กระดาษสีีเงิินสีีทองฉลุุลวดลาย มีีหลากหลายขนาดตามแต่่สััดส่่วนของ to provide warmth. “Pha Hom Phrachao” or “Pha Tum Phrachao”
องค์์พระพุทุ ธรููปที่่จ� ะห่่มคลุุม ประเพณีนี ี้้�นิิยมจัดั ในช่่วงเดือื นยี่่� ซึ่�่งตรงกัับ can be made from either hand-woven or manufactured cloth.
ช่่วงเดือื นพฤศจิิกายน Commonly yellow, orange, or red, the cloth is decorated with silver
and gold paper cut into patterns and comes in many sizes
ภาพที่่� ๑๔๕: “ผ้้าห่่มพระเจ้า้ ” จากวัดั ร้อ้ งแง ตำำ�บลวรนคร อำำ�เภอปัวั จังั หวัดั น่า่ น depending on the size of the Buddha image to be covered. The
ที่ม�่ า: ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๓๖ offering ceremony is usually held in November.

Picture 145: “Pha Hom Phrachao” from Rong Ngae Temple,
Woranakorn Subdistrict, Pua District, Nan Province.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993

ภาพที่�่ ๑๔๗: (ภาพขวา) ภาพถ่่ายพระเจ้้าตนหลวง วัดั ศรีโี คมคำำ�
ตำ�ำ บลเวีียง อำ�ำ เภอเมือื ง จังั หวััดพะเยา แสดงลักั ษณะ “ผ้า้ ห่ม่ พระเจ้า้ ”
ใช้้เทคนิิคตัดั กระดาษสีปี ระดับั บนผืืนผ้า้ เป็็นลายดวงดารา
หรือื ลายประจำำ�ยามในกรอบสี่่เ� หลี่่�ยม

ที่่�มา: พระบรมฉายาลัักษณ์์ พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััวฯ รััชกาลที่่� ๙
และสมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิิริิกิิติ์์� พระบรมราชิินีนี าถ เสด็จ็ พระราชดำ�ำ เนิิน
ยัังวัดั ศรีีโคมคำำ� เมื่่�อ ๑๓ มีีนาคม พ.ศ. ๒๕๐๑
ภาพจากวัดั ศรีโี คมคำำ� (วััดพระเจ้้าตนหลวง) จัังหวัดั พะเยา

Picture 146: (right) Photograph of “Phrachao Ton Luang” or big Buddha image
of Sri Khom Kham Temple, Wiang Subdistrict, Muang District,
Phayao Province, showing the characteristic of “Pha Hom Phrachao”
which using cutting colored paper decorated on fabric with the Stars
design and traditional Thai design in a square frame.

source: royal portrait His Majesty King Rama IX and
Her Majesty Queen Sirikit Her Majesty
the Queen proceed at Wat Sri Khom Kham on March 13, 1958.
Picture from Wat Si Khom Kham. (Wat Phrachao Ton Luang),
Phayao Province.

ภาพที่่� ๑๔๖: (ภาพซ้้าย) ภาพถ่่ายพระเจ้า้ ตนหลวง วััดศรีโี คมคำ�ำ ตำำ�บลเวีียง อำ�ำ เภอเมืือง จัังหวััดพะเยา แสดงลัักษณะ “ผ้า้ ห่ม่ พระเจ้้า”
ใช้เ้ ทคนิิคฉลุลุ ายกระดาษสีีประดัับบนผืนื ผ้้า เป็็นลวดลายมงคล ๑๐๘ ประการ

ที่ม�่ า: ภาพถ่่ายโบราณ ราวปีี พ.ศ. ๒๔๖๕ จากหอจดหมายเหตุแุ ห่่งชาติิ
Picture 146: (left) Photograph of “Phrachao Ton Luang” or big Buddha image of Sri Khom Kham Temple,

Wiang Subdistrict, Muang District, Phayao Province, showing the characteristic of
"Pha Hom Phrachao" which using perforated colored paper decorated on fabric with
108 auspicious Buddhism pattern.
Source: Antique photographs around 1922 from the National Archives of Thailand.



บรรณานุุกรม
ภาษาไทย

กรรณิิการ์์ วิิมลเกษม และคนอื่�นๆ. ๒๕๕๒. “รายงานเบื้้อ� งต้้นผลการวิจิ ััย เรื่�อง จารึกึ เมืืองน่่าน: การศึกึ ษาด้า้ นอัักขรวิิทยาและสารััตถะ.” เอกสาร
ประกอบการสััมมนาทางวิิชาการเชิิงปฏิิบัตั ิิการ เมืืองน่่าน เมือื งแห่่งประวััติศิ าสตร์์ มานุุษยวิิทยา ประวััติิศาสตร์ศ์ ิลิ ปะและโบราณคดีี
จััดโดยสำ�ำ นัักศิิลปากรที่่� ๗ น่า่ น กรมศิิลปากร กระทรวงวัฒั นธรรม ณ โรงแรมเทวราช อำำ�เภอเมืือง จังั หวััดน่่าน, ๒๗-๒๙ เมษายน ๒๕๕๒.
กรมศิิลปากร. ๒๔๘๕. ประชุุมตำ�ำ นานพระธาตุุ ภาคที่่� ๑. พิิมพ์์เนื่่อ� งในงานศพนางแข ฟููศักั ดิ์์.� พระนคร: พานิิชศุภุ ผล.
โกมล พานิิชพันั ธ์์ และเกรียี งศัักดิ์�์ ชัยั ดรุุณ. ๒๕๖๓. ลายโบราณผ้้าเมืืองลอง. พะเยา: นครนิิวส์์การพิิมพ์์.
จิิตร ภูมู ิิศักั ดิ์�์. ๒๕๒๔. ความเป็น็ มาของคำำ�สยาม ไทย ลาว และขอม และลัักษณะทางสังั คมของชื่่�อชนชาติิ. พิิมพ์์ครั้้ง� ที่่� ๒.
กรุุงเทพฯ: ดวงกมล.
จิิราวรรณ กาวิิละ โอคาโมโตะ, แพทรีีเซีีย ชีสี แมน และ ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ . ๒๕๕๓. สุุนทรีีย์์แห่่งลีีลา ผืืนผ้้าแพรพรรณ: พิินิิจผ้้าชิ้้น� เด่น่
ของพิิพิิธภััณฑ์์ธนาคารแห่ง่ ประเทศไทยสำำ�นักั งานภาคเหนืือ. เชีียงใหม่่: ธนาคารแห่่งประเทศไทย สำ�ำ นัักงานภาคเหนืือ.
ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุลุ .๒๕๒๙. ผ้้าเมือื งน่า่ น. รายงานการวิิจััยทุุนมูลู นิิธิิเจมส์์ เอช ดัับเบิ้้�ลยูู ทอมป์์สััน.
ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ และแพทรีีเซีีย ชีสี แมน. ๒๕๓๓. ผ้้าล้้านนา : ยวน ลื้้�อ ลาว. พิิมพ์ค์ รั้้ง� ที่่๓� ; เชียี งใหม่่: โครงการศูนู ย์ส์ ่ง่ เสริิมศิิลปวัฒั นธรรม
มหาวิิทยาลััยเชีียงใหม่่.
ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล. ๒๕๕๑. มรดกวัฒั นธรรมผ้้าทอไทลื้้�อ.เชียี งใหม่่: ภาควิิชาภาษาไทย คณะมนุุษยศาสตร์์ มหาวิิทยาลัยั เชียี งใหม่.่
บุุญช่่วย ศรีีสวััสดิ์์�. ๒๕๔๗. ไทสิบิ สองปัันนา เล่่ม ๑-๒. กรุงุ เทพฯ: ศยาม.
ประชุุมพงศาวดาร ภาคที่่� ๑๐ ตอนต้น้ เรื่อ� งราชวงศ์์ปกรณ์์ พงศาวดารเมือื งน่่าน ฉบับั พระเจ้้าสุุริิยพงษ์์ผริติ เดช พระเจ้้านครน่่านให้้แต่ง่ ไว้้
สำ�ำ หรับั บ้้านเมืือง. ๒๔๖๑. กรุุงเทพฯ: โสภณพิิพรรฒ ธนากร.
ประเสริิฐ ณ นคร. ๒๕๓๐. “ประวัตั ิิศาสตร์เ์ มืืองน่่านจากตำำ�นานและจารึกึ ”. ใน รวมบทความโบราณคดีีและประวัตั ิศิ าสตร์์เมือื งน่่าน
โครงการศึึกษาชนชาติิไท มหาวิิทยาลััยพายัพั ร่ว่ มกัับประชาคมเมือื งน่่าน. เชีียงใหม่่: มหาวิิทยาลัยั พายัพั .
พระยาประชากิิจกรจัักร. ๒๕๑๕. พงศาวดารโยนก. พิิมพ์์ครั้้ง� ที่่� ๗. พระนคร: แพร่พ่ ิิทยา.
วลัยั ลักั ษณ์์ ทรงศิิริิ. ๒๕๕๙. “ลาวในเมือื งไทย กลุ่�มชาติิพันั ธุ์�ที่ค� ลุุมเครืือ”. [ระบบออนไลน์]์ แหล่่งที่่�มา
http://www.lek-prapai.org/home/view.php?id=790 ( ๑๔ กรกฏาคม ๒๕๖๔).
สงวน โชติิสุขุ รััตน์.์ ปริิวรรต. ๒๕๕๕. “ตำำ�นานพระเจ้า้ ทองทิิพย์์ วัดั สวนตาล”. ใน ประชุุมตำ�ำ นานล้้านนาไทย. พิิมพ์์ครั้้�งที่่� ๒. กรุุงเทพฯ: ศรีปี ััญญา.
สงวน โชติิสุุขรััตน์์. ปริิวรรต. ๒๕๕๕. “ตำำ�นานพระธาตุุลำ�ำ ปางหลวง”. ใน ประชุุมตำ�ำ นานล้้านนาไทย. พิิมพ์์ครั้้ง� ที่่� ๒. กรุุงเทพฯ: ศรีปี ััญญา.
สงวน โชติิสุขุ รัตั น์์. ปริิวรรต. ๒๕๕๕. “ตำำ�นานพระธาตุศุ รีีดอนคำ�ำ (ห้ว้ ยอ้อ้ )”. ใน ประชุุมตำ�ำ นานล้้านนาไทย. พิิมพ์์ครั้้ง� ที่่� ๒. กรุงุ เทพฯ: ศรีปี ััญญา.
สงวน โชติิสุุขรัตั น์.์ ปริิวรรต. ๒๕๕๕. “ตำำ�นานพระธาตุชุ ่อ่ แฮ”. ใน ประชุุมตำำ�นานล้้านนาไทย. พิิมพ์์ครั้้ง� ที่่� ๒. กรุุงเทพฯ: ศรีปี ััญญา.
สรััสวดีี อ๋๋องสกุุล. ๒๕๕๕. ประวััติิศาสตร์์ล้้านนา. พิิมพ์ค์ รั้้ง� ที่่� ๙. กรุุงเทพฯ: อมริินทร์.์
สรัสั วดีี อ๋อ๋ งสกุุล. ปริิวรรต. ๒๕๖๑. พื้้�นเมือื งน่่าน ฉบับั วัดั พระเกิิด. พิิมพ์ค์ รั้้�งที่่� ๒. เชียี งใหม่่: ศููนย์์ล้า้ นนาศึึกษา คณะมนุุษยศาสตร์์
มหาวิิทยาลัยั เชีียงใหม่่.
สมเด็จ็ พระเจ้า้ บรมวงษ์์เธอ กรมพระยาดำ�ำ รงราชานุุภาพ. ๒๕๓๙. ทำำ�เนีียบหัวั เมืือง ป. ๗๓๙ เอกสารรายชื่�อเมือื งและตำ�ำ แหน่ง่ ในพระราช
อาณาจัักรสยาม พุุทธศัักราช ๒๔๓๙.
สำ�ำ นัักหอสมุดุ แห่่งชาติิ กรมศิิลปากร. ๒๕๔๗. ประมวลข้้อมููลเกี่�ยวกัับจารึึกพ่อ่ ขุุนรามคำำ�แหง. กรุุงเทพฯ: สำ�ำ นักั หอสมุุดแห่่งชาติิ กรมศิิลปากร.
หจช. มร.๕ม/๖๔. ร.๕ ม.๕๘/๑๕๘ เรื่�องจััดการปกครองเมือื งน่่านและบริเิ วณเมืืองขึ้้�นเมืืองน่า่ น. ๒ มิิถุนุ ายน ๑๑๙ – ๔ สิิงหาคม ร.ศ. ๑๒๑.

Bibliography

ภาษาต่่างประเทศ

Jennifer Harris. Ed. 1995. 5000 Years of Textiles. London: British Museum Press.
Jirawan Gavila Okamoto, Patricia Cheesman, Songsak Prangwatanakun. 2010. Exceptional Woven Beauty: Masterpieces from
The Bank of Thailand Textile Museum. Chiang Mai: Bank of Thailand, Northern Region Office.
John Gillow and Bryan Sentance. 1999. World Textiles A Visual Guide to Traditional Techniques. London: Thames & Hudson.
Songsak Prangwatanakun and Patricia Cheesman.1987.Lan Na Textiles: Yuan Lue Lao. Chiang Mai: Center for the Promotion of
Arts and Culture, Chiang Mai University. (2nd ed.; 1988, 3rd ed.; 1990, 4th ed.; 1996)
Songsak Prangwatanakun and Patricia Naenna.1996.Thai Textiles: Threads of Cultural Heritage. 3rd ed.; Chiang Mai: Center for
the Promotion of Arts and Culture, Chiang Mai University.
Songsak Prangwatanakun. 2008. Cultural Heritage of Tai Lue Textiles. Chiang Mai: Thai Department, Faculty of Humanities,
Chiang Mai University.

คณะผู้้�จััดทำำ� Contribution

ที่ป�่ รึึกษา Consultants วัฒั นธรรมจังั หวััดน่่าน
Director (Cultural Affairs), Nan Province
นายสโรช รัตั นมาศ วัฒั นธรรมจัังหวัดั เชีียงราย
Mr.Saroj Rattanamat Director (Cultural Affairs), Chiang Rai Province
นายพิิสัันต์์ จัันทร์์ศิิลป์์ วััฒนธรรมจังั หวัดั แพร่่
Mr.Phisan Chansin Director (Cultural Affairs), Phrae Province
นางจิิตรา สิิทธนานุวุ ััฒน์์ วัฒั นธรรมจัังหวัดั พะเยา
Mrs.Jittra Sittananuwat Director (Cultural Affairs), Phayao Province
นายไสว ไชยเมืือง
Mr.Sawai Chaimuang

คณะทำ�ำ งาน Contributors ประธานคณะทำำ�งาน
Contributor’s Leader
นายจิิรศักั ดิ์์� เพชรสุทุ ธิ์์� นักั วิิชาการวัฒั นธรรมชำ�ำ นาญการพิิเศษ
Mr.Jirasak Phetsuit Cultural officer, Senior Professional Level

นางสาวอภิิญญตา ทนะขว้้าง นักั วิิชาการวัฒั นธรรมชำำ�นาญการ คณะทำำ�งาน
Miss.Aphinyata Thanakwang Cultural officer, Professional Level Contributor

นางสาวชลิิดา สารใจ นัักวิิชาการวััฒนธรรมชำำ�นาญการ คณะทำ�ำ งาน
Miss.Chalida Sanjai Cultural officer, Professional Level Contributor

นายชาตรีี เชียี งจันั ทร์์ นัักวิิชาการวัฒั นธรรมปฏิิบััติิการ คณะทำ�ำ งาน
Mr.Chatre Chaingjun Cultural officer, Practitioner Level Contributor

นายนิิติิกร ปันั แก้ว้ นักั วิิชาการวััฒนธรรมปฏิิบัตั ิิการ คณะทำำ�งาน
Mr.Nitikorn Pankaew Cultural officer, Practitioner Level Contributor

นางรััตนา สวััสดิิผล นัักวิิชาการวัฒั นธรรมชำำ�นาญการ คณะทำ�ำ งานและเลขานุุการ
Mrs.Rattana Sawatdiphon Cultural officer, Professional Level Contributor and Secretary

จัดั ทำำ�โดย Produced by

สำ�ำ นัักงานวัฒั นธรรมจัังหวััดน่่าน
Nan Provincial Culture Office