มรดกภูมิปัญญาผ้าล้านนาตะวันออก น่าน แพร่ เชียงราย พะเยา

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

139

๔. ผ้้าซิ่น�่ ในจังั หวััดเชีียงราย 4. Phasin in Chiang Rai
วััฒนธรรมผ้้าที่่�เป็็นอััตลัักษณ์์โดดเด่่นของจัังหวััดเชีียงราย คืือ The distinctive weaving tradition in Chiang Rai is that of the
Tai Lue people found in Chiang Khong, Wiang Kaen, Chiang Saen,
วััฒนธรรมผ้้าทอของชาวไทลื้้�อ แหล่่งที่่�อยู่่�อาศััยของชุุมชนชาวไทลื้้�อใน Mae Chan, and Mae Sai Districts. The Tai Lue people mainly lived as
จัังหวัดั เชียี งราย ได้้แก่่ อำ�ำ เภอเชียี งของ อำ�ำ เภอเวียี งแก่น่ อำ�ำ เภอเชีียงแสน agriculturalists. In the past, their women were expected to know how
อำำ�เภอแม่่จััน และ อำำ�เภอแม่ส่ าย ชาวไทลื้้อ� ดำ�ำ รงชีวี ิิตด้ว้ ยการทำำ�เกษตรกรรม to weave to make clothing worn in daily life. Such woven fabric was
เป็น็ หลััก ในอดีตี การทอผ้า้ เป็็นคุณุ สมบัตั ิิสำ�ำ คััญของสตรีไี ทลื้้อ� เนื่่�องจาก highly valued and could be used in barter or sold for money.
เป็น็ การผลิิตเพื่่อ� ใช้้เป็น็ เครื่่อ� งนุ่�งห่ม่ และใช้ส้ อยในชีวี ิิตประจำ�ำ วันั ตลอดจน According to research on the characteristics of old Tai Lue
ผลิิตเป็็นสิินค้้าเพื่่�อใช้้ในการแลกเปลี่่�ยนหรืือจำำ�หน่่าย ผ้้าทอจึึงมีีบทบาท weaving traditions in Chiang Rai, every community made their own
สำ�ำ คัญั ในทางเศรษฐกิิจ เป็น็ อาชีพี เสริิมช่่วยสร้า้ งรายได้้อีีกด้ว้ ย woven fabric for household use. Nowadays, however, this practice
has been discontinued because of the introduction of ready-made
จากการศึึกษาวิิจััยลัักษณะวััฒนธรรมการทอผ้้าของชาวไทลื้้�อ cloth. Two important areas for woven fabric production in Chiang Rai
จังั หวััดเชียี งรายในอดีตี พบว่่าแต่เ่ ดิิมทุุกชุมุ ชนมีกี ารทอผ้้าเพื่่�อใช้ส้ อย แต่ใ่ น remain in Chiang Khong and Wiang Kaen Districts. The weaves in
ปััจจุุบัันส่่วนใหญ่่ได้้เลิิกไปเนื่่�องจากสามารถหาซื้ �อผ้้าสำ�ำ เร็็จรููปได้้จากตลาด phasin that reflect the identity of Thai Lue people in Chiang Rai can be
ทั่่ว� ไป อย่่างไรก็็ดีี มีีแหล่่งทอผ้้าที่่�สำ�ำ คัญั อยู่่� ๒ แหล่ง่ ได้แ้ ก่่ อำ�ำ เภอเชียี งของ divided into three types:
และอำำ�เภอเวีียงแก่่น ผ้้าทอที่่ส� ำ�ำ คัญั คือื ผ้้าซิ่�นที่่บ� ่ง่ บอกอััตลัักษณ์์ของชาว 4.1 Ban Sri Don Chai style Sin Tai Lue are phasin worn by
ไทลื้้�อจังั หวัดั เชีียงราย ซึ่ง่� สามารถจำ�ำ แนกออกได้้ ๓ ประเภท ดังั นี้้� the Tai Lue women of Ban Sri Don Chai, Sri Don Chai Subdistrict,
Chiang Khong District, Chiang Rai. It is woven with cotton in horizon-
๔.๑ ซิ่่น� ไทลื้้�อแบบบ้้านศรีดี อนชััย เป็น็ ซิ่น� ของสตรีชี าวไทลื้้อ� tal stripes with two seams and has three parts: “Hua Sin” (head/top),
บ้้านศรีดี อนชััย ตำำ�บลศรีดี อนชััย อำ�ำ เภอเชีียงของ จังั หวัดั เชีียงราย คือื ซิ่่�นที่่� “Tua Sin” (body), and “Tin Sin” (foot/base). Having a head is optional,
ทอด้้วยฝ้้ายเป็น็ ลายขวางเย็บ็ ๒ ตะเข็บ็ ประกอบด้้วยโครงสร้้าง ๓ ส่่วนเย็็บ but if there is one, it is made of red, black, indigo, or white cotton base
ต่่อกันั คือื หัวั ตััว และตีนี หััวซิ่่�นเป็น็ ผ้้าพื้้น� ทอด้ว้ ยฝ้้าย สีีแดง ดำำ� คราม และ fabric. The foot consists of a piece of black, indigo, green, or purple
ขาว หรืือไม่่มีีหัวั ซิ่่�นก็็ได้้ ตีีนซิ่�นเป็็นผ้้าพื้้น� ทอด้ว้ ยฝ้้ายหรือื ไหม สีีดำ�ำ คราม cotton or silk fabric. The body is the most important component as it
เขียี ว และม่่วงตัวั ซิ่่�นเป็น็ ส่่วนสำำ�คััญที่่�แสดงโครงสร้า้ งของความเป็น็ “ซิ่�นตา” contains the features of Tai Lue Sin Ta. The upper part of the body is
แบบไทลื้้อ� ประกอบด้ว้ ย ส่่วนบนที่่เ� รีียกว่า่ “ท้อ้ งซิ่�น” และส่ว่ นล่า่ งที่่เ� รีียกว่่า called the “Thong Sin”, and the lower part is called “Ta Mu”.
“ตาหมู่�” The Thong Sin consists of even-sized horizontal stripes. The
main color caste of this part is green, so other colors used are those
“ท้อ้ งซิ่�น” มีลี ัักษณะเป็็นริ้�วลายขวางที่่ม� ีขี นาดเท่า่ ๆ กััน นิิยมทอ that go well with green, such as lavender, orange, and red. The
ท้้องซิ่ �นโดยใช้้วรรณะสีีเขีียวเป็็นหลัักและมีีการใช้้คู่่�สีีที่่�กลมกลืืนกัับสีีเขีียว stripes are black or indigo.
เช่น่ สีชี มพูมู ่่วง ส้ม้ และแดง ส่่วนลายริ้�วเป็็นสีดี ำำ�หรือื คราม

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

140

“ตาหมู่�” เป็น็ ส่่วนล่่างของตัวั ซิ่่�นที่่ต� ่อ่ จากท้อ้ งซิ่�นคือื กลุ่�มริ้�วลายขวาง “Ta Mu”, the lower part of the body of the phasin is woven
ที่่ม� ีกี ารจััดขนาดกว้้างแคบไม่่สม่ำ�ำ�เสมอกันั โดยใช้ก้ ารคละสีีเป็น็ หมู่�ๆ จึึงเรียี ก with the Thong Sin. Its upper part consists of various sizes of
ส่่วนนี้้�ว่่า “ตาหมู่�” ตรงกลางของริ้�วลายขวางตาหมู่�นี้� มีีแถบสีีพื้้น� กว้า้ งประมาณ horizontal stripes in which colors are randomized within a group, or
๓ เซนติิเมตร จะเลืือกใช้ส้ ีอี ะไรก็ไ็ ด้ใ้ ห้้ต่่างจากแถบสีขี องริ้ว� ลายขวาง เรียี กว่า่ “Ta Mu”. In the center, between these horizontal stripes, is a base
“งอย” ส่่วนของแถบสีีพื้้�นนี้้�เองที่่�มีีการเพิ่่�มลวดลายตกแต่่งลงไปด้้วยเทคนิิค colored stripe called “Ngoi”, which is around three centimeters in
การทอเกาะล้้วง ทำำ�ให้้ “ซิ่น� ตางอย” ที่่�เป็็นริ้ว� ลายขวาง กลายเป็น็ “ซิ่�นตาเกาะ” width and comes in a different color from the surrounding stripes. This
ที่่�มีลี ายเกาะล้ว้ งเพิ่่�มความงดงามเข้้ามาตรงกลางตัวั ซิ่่น� stripe is decorated with patterns created with the Koh Luang (tapestry
weave) technique. With this feature, the “Sin Ta Ngoi” woven
ส่่วนล่่างของตาหมู่�นี้� จะมีีแถบพื้้น� สีีดำำ� ๑ แถวเป็น็ ลัักษณะเด่่น ที่่� horizontal stripes become like “Sin Ta Koh” with the Koh Luang
บ้้านศรีีดอนชััย อำำ�เภอเชีียงของ เรีียกแถบพื้้น� สีีดำำ�นี้้�ว่่า “ตานิิล” ก่่อนจะจบด้้วย pattern added to decorate the middle part of the body of the phasin.
ริ้�วลายขวางอีกี ๑ แถวเป็น็ ลายจบของส่ว่ นตััวซิ่่น� (ซึ่�ง่ เป็น็ สัญั ลักั ษณ์์ให้้ทราบ The lower part of the Ta Mu consists of a black stripe called
ว่่าส่่วนนี้้�คืือส่่วนล่า่ งของตัวั ซิ่่�น ที่่จ� ะนำำ�ไปเย็บ็ ต่่อตีนี ซิ่น� อีกี ทีีหนึ่�ง่ ) “Ta Nin” in Ban Sri Don Chai. This part ends with one horizontal stripe
marking the edge of the body of the phasin where it is going to be
ลัักษณะเด่่นของรููปแบบลายเกาะล้้วงในตััวซิ่่�นไทลื้้�อแบบบ้้าน sewn to the foot of the phasin.
ศรีดี อนชัยั ประกอบด้้วย ๓ แถว คืือมีลี ายหลักั ๑ แถว และลายประกอบบน - The Koh Luang (tapestry weave) pattern found in Ban Sri
ล่่าง ๒ แถว ลายหลักั เป็น็ ลายเรขาคณิิตต่่างๆ เช่น่ ลายสามเหลี่่ย� ม ลาย Don Chai Tai Lue Sin is made of three rows of patterns consisting of
สี่่เ� หลี่่�ยม ลายก้า้ งปลา ลายเส้น้ ทแยง เป็น็ ต้้น ลายเหล่า่ นี้้�อาจเป็็นลายเดี่่ย� ว one row of the main pattern placed between two rows of
หรืือลายประสมกันั เกิิดเป็น็ ลวดลายหลากหลาย ชาวไทลื้้�อเรีียกชื่อ� ลายตาม complimenting patterns. The main pattern is made with geometric
ลักั ษณะของเส้้นและการเกาะ เช่่น เกาะยอด เกาะก้้นต่อ่ เกาะลอย เกาะเครือื shapes such as triangles, squares, fishbone motifs, and diagonal
เป็น็ ต้้นลายหลักั มีีขนาดความกว้า้ งประมาณ ๑๐ เซนติิเมตร ลายประกอบอาจ patterns. These patterns can either contain one or multiple types of
ทอด้้วยเทคนิิคเกาะล้ว้ ง ซึ่ง่� จะมีขี นาดใหญ่่ ความกว้า้ งประมาณ ๕ เซนติิเมตร patterns. The Tai Lue name these patterns after the patterns
หรืืออาจทอด้้วยเทคนิิคมุุกเส้้นพุ่่�งพิิเศษ ซึ่่�งจะมีีขนาดเล็็กประมาณ ๑ characteristics regarding how the lines are connected to create them.
เซนติิเมตร นิิยมใช้ส้ ีสี ดใสทั้้�งในลายหลักั และลายประกอบ เช่่น สีีแดง สีเี หลือื ง Examples of such names are “Koh Yod”, “Koh Kon Tor”, “Koh Loy”,
สีสี ้ม้ สีีเขียี ว สีีชมพูู และสีฟี ้้า เป็็นต้น้ and “Koh Krua”. The row containing the main pattern is around 10
centimeters wide. The rows of complimentary patterns are made
using the Koh Luang or Muk Sen Phung Phiset (cont. suppl. weft)
technique. The row of Koh Luang complimentary patterns is around
five centimeters wide, and the row of Muk Sen Phung Phiset
complimentary patterns is one centimeter wide. Both main and
complimentary patterns feature bright colors such as red, yellow,
orange, pink, and light blue.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

141
แผนภาพที่่� ๗: แสดงลักั ษณะโครงสร้้างของ “ซิ่�นตา” ของชาวไทลื้้อ� บ้้านศรีดี อนชัยั

ตำำ�บลศรีดี อนชัยั อำำ�เภอเชียี งของ จัังหวัดั เชียี งราย
ที่่�มา: คลังั สะสมของสุรุ ิิยา วงค์ช์ ัยั
ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพและจัดั ทำำ�แผนภาพ, ๑๗ กรกฏาคม ๒๕๖๔
Figure 7: Showing the structural characteristics of “Sin Ta” of the Tai Lue

people of Ban Sri Don Chai, Sri Don Chai Subdistrict in Chiang Khong
District of Chiang Rai Province
Source: Suriya Wongchai’s collection
Photoshoot and diagramming by Songsak Prangwatanakun, July 17, 2021

แผนภาพที่่� ๘: แสดงลักั ษณะโครงสร้้างของ “ซิ่น� ไทลื้้�อแบบบ้า้ นศรีีดอนชัยั ”
จากอำ�ำ เภอเชียี งของ จัังหวัดั เชียี งราย

ที่่�มา: คลังั สะสมของสุรุ ิิยา วงค์์ชััย
ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ ถ่่ายภาพและจััดทำ�ำ แผนภาพ, ๑๗ กรกฏาคม ๒๕๖๔
Figure 8: Showing the structural characteristics of “Sin Tai Lue” in

Ban Sri Don Chai style from Chiang Khong District of Chiang Rai Province
Source: Suriya Wongchai’s collection
Photoshoot and diagramming by Songsak Prangwatanakun, July 17, 2021

ภาพที่�่ ๙๑: “ซิ่น� ไทลื้้�อแบบบ้้านศรีีดอนชััย” เป็น็ กลุ่�มซิ่น� ที่่เ� ด่่นด้้วยลวดลายเกาะล้ว้ ง ทอด้ว้ ยฝ้า้ ย
ที่�่มา: คลังั สะสมของสุรุ ิิยา วงค์์ชััย

ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๑๖ กรกฏาคม ๒๕๖๔
Picture 91: “Sin Tai Lue” in Ban Sri Don Chai style, This is a group of tube skirts that are

distinguished by “Koh Luang” or the Tapestry Weaving, woven with cotton.
Source: Suriya Wongchai’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, July 16, 2021

ภาพที่่� ๙๒: สตรีีชาวไทลื้้�อบ้้านศรีีดอนชัยั อำำ�เภอเชียี งของ จังั หวััดเชียี งราย
ที่�ม่ า: บุญุ ช่ว่ ย ศรีีสวัสั ดิ์์� ถ่่ายภาพ, ๒๔๙๗
Picture 92: A Tai Lue woman from Ban Sri Don Chai, Chiang Khong District in Chiang Rai Province
photo by Boonchuay Srisawat, 1954

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

144

๔.๒ ซิ่่�นไทลื้้�อแบบบ้้านหาดบ้้าย เป็น็ ซิ่น� ของสตรีชี าว
ไทลื้้�อบ้้านหาดบ้า้ ย ตำ�ำ บลริิมโขง อำ�ำ เภอเชีียงของ จังั หวัดั เชีียงราย ทอ
ด้้วยฝ้า้ ยและไหมเป็น็ ลายขวางลำ�ำ ตัวั เย็บ็ ๒ ตะเข็็บ ประกอบด้้วย
โครงสร้้าง ๓ ส่่วนเย็็บต่อ่ กััน คือื หััว ตัวั และตีีน หััวซิ่่น� เป็็นผ้้าพื้้น� สีีดำ�ำ
สีีแดง สีีขาว หรืือไม่่มีีหัวั ซิ่่น� ก็ไ็ ด้้ ตััวซิ่่น� มีี ๒ ส่ว่ น คือื ๑) “ท้้องซิ่�น” อยู่่�
ด้า้ นบนสุุดของตัวั ซิ่่�น ทอเป็น็ ลายริ้ว� แนวขวางสลัับสีี นิิยมใช้้สีีเขียี ว
สีีส้ม้ สีีแดง หรือื สีมี ่ว่ ง จััดวางริ้�วแนวขวางเป็น็ กลุ่�มๆ โดยให้ร้ ะยะที่่�
เท่่ากัันสม่ำำ��เสมอ ๒) “ตาหมู่�” คืือส่่วนที่่อ� ยู่่�ถัดั ลงมาจากท้อ้ งซิ่�นทอเป็น็
ลายจกหลากหลายสีสี ันั จัดั วางลวดลายตามแนวขวาง ๓ แถว เรีียก
“ซิ่น� สามดอก” ลายหลักั เป็็นลาย “ดอกหัับ” (หรือื ลายรููปสี่่เ� หลี่่ย� มขนม
เปียี กปูนู ) ส่่วนลายประกอบเป็น็ ลาย “ดอกบ่่าง” (หรือื ลายรููป
สามเหลี่่�ยม) ส่ว่ นล่า่ งของลวดลายมีตี าหมู่� แบบเดียี วกับั ซิ่่น� ของบ้้าน
ศรีดี อนชััย อำำ�เภอเชีียงของ ตีีนซิ่น� นิิยมต่อ่ ด้ว้ ยผ้้าพื้้น� สีีดำำ� หรือื สีีคราม

4.2. Ban Hat Bai style is a type of phasin worn by the ภาพที่�่ ๙๓: “ซิ่น� ไทลื้้อ� แบบบ้า้ นหาดบ้า้ ย” เรียี กว่่า “ซิ่�นสามดอก” ตััวซิ่่น� ทอด้ว้ ยฝ้้าย เทคนิิค “จก”
Tai Lue women of Ban Hat Bai, Rim Khong Sub district, Chiang ที่�ม่ า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ
Khong District, Chiang Rai. The fabric is woven from cotton and ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๑๖ กรกฏาคม ๒๕๖๔
silk in horizontal stripes with two seams. This type of phasin has Picture 93: “Sin Tai Lue in Ban Hat Bai style” is called “Sin Sam Dok”. The tube skirt is
three components: a “Hua Sin” (head/top), “Tua Sin” (body), woven with cotton and decorated with “Chok” or the Discontinuous Supplementary Weft
and “Tin Sin” (foot/base), but having a Hua Sin is optional. If Source: Songsak Prangwathanakun’s collection.
there is one, the hua sin is made with a black, red, or white Photo by Songsak Prangwathanakun, July16, 2021
cotton base fabric. The tua sin is divided into two parts: the
“Thong Sin” upper part decorated with alternating
different colored stripes that are commonly green, orange, red,
and purple arranged in evenly spaced groups, and “Ta Mu”,
the lower part decorated with colorful Chok (disc. suppl. weft)
patterns arranged in three horizontal rows in the “Sin Sam Dok”
style, which has a main “Dok Hup” pattern or a pattern made
with rhombuses and “Dok Bang” patterns or a pattern made
with triangles as complimentary patterns. Below the patterns
the Ta Mu has the same characteristics as that of Phasin Ban
Sri Don Chai. The foot of the phasin is commonly made with
black or indigo base fabric.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

145

ก (a) ข (b)
ภาพที่่� ๙๔: (ก) - (ข) “ซิ่น� ไทลื้้อ� แบบบ้้านหาดบ้า้ ย” จากบ้้านหาดบ้า้ ย ตำำ�บลริิมโขง อำำ�เภอเชียี งของ จัังหวััดเชียี งราย ทอด้ว้ ยฝ้้ายสีสี ันั สดใส เด่น่ ที่่�
ลวดลายเทคนิิค “จก” บนตััวซิ่่น�
ที่ม�่ า: คลังั สะสมของ ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุลุ
ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๑๖ กรกฏาคม ๒๕๖๔
Picture 94: (a) - (b) “Sin Tai Lue in Ban Hat Bai style” from Ban Hat Bai, Rim Khong Subdistrict, Chiang Khong District in
Chiang Rai Province. Woven with colorful cotton, outstanding with the “Chok” or the Discontinuous Supplementary Weft
on the tube skirt.
Source: Songsak Prangwathanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwathanakun, July16, 2021

ภาพที่่� ๙๕: สตรีีชาวไทลื้้อ� บ้า้ นหาดบ้้าย อำ�ำ เภอเชียี งของ จังั หวัดั เชียี งราย
ที่ม�่ า: บุญุ ช่่วย ศรีีสวััสดิ์์� ถ่า่ ยภาพ, ๒๔๙๗
Picture 95: Tai Lue women in Ban Hat Bai,
Chiang Khong District in Chiang Rai Province
photo by Boonchuay Srisawat, 1954

ภาพที่�่ ๙๖: สตรีีชาวไทลื้้�อบ้า้ นหาดบ้้าย อำ�ำ เภอเชียี งของ จัังหวัดั เชียี งราย
ที่ม่� า: บุญุ ช่่วย ศรีสี วัสั ดิ์�์ ถ่า่ ยภาพ, ๒๔๙๗
Picture 96: Tai Lue women in Ban Hat Bai, Chiang Khong District in Chiang Rai Province
photo by Boonchuay Srisawat, 1954

ภาพที่่� ๙๗: สตรีชี าวไทลื้้�อบ้้านหาดบ้้าย อำำ�เภอเชียี งของ จังั หวัดั เชีียงราย
ที่ม่� า: บุุญช่ว่ ย ศรีีสวัสั ดิ์�์ ถ่า่ ยภาพ, ๒๔๙๗

Picture 97: Tai Lue women in Ban Hat Bai,
Chiang Khong District in Chiang Rai Province

photo by Boonchuay Srisawat, 1954

ภาพที่่� ๙๘: ชุุดการแต่ง่ กายของสตรีีชาวไทลื้้อ� บ้้านหาดบ้้าย ตำ�ำ บลริิมโขง อำำ�เภอเชียี งของ จัังหวััดเชีียงราย
ที่�่มา: ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๖
Picture 98: Tai Lue women’s dress at Ban Hat Bai, Rim Khong Subdistrict,

Chiang Khong District in Chiang Rai Province
Photo by Songsak Prangwathanakun, July16, 1993

ก (a) ข (b) ค (c)
ภาพที่่� ๙๙: “ซิ่�นไทลื้้�อแบบเวียี งแก่่น” จากอำ�ำ เภอเวีียงแก่่น จัังหวััดเชีียงราย
๔.๓ ซิ่่น� ไทลื้้อ� แบบเวียี งแก่น่ เป็็นซิ่น� ของสตรีีชาว (ก) ซิ่�นไทลื้้อ� แบบเวียี งแก่่น ผืืนนี้้�เด่น่ ที่่ก� ารออกแบบลวดลายและสีีสัันด้ว้ ยการใช้เ้ ทคนิิค
ไทลื้้อ� อำ�ำ เภอเวีียงแก่น่ จังั หวัดั เชีียงราย ทอด้ว้ ยฝ้้ายเป็น็ ลาย “เกาะล้ว้ ง” และ “จก” ทอประสานกันั อย่า่ งลงตััว
ขวางลำำ�ตััวเย็บ็ ๒ ตะเข็บ็ มีีโครงสร้า้ ง ๓ ส่ว่ นเย็บ็ ต่อ่ กันั คืือ (ข) ซิ่�นไทลื้้�อแบบเวีียงแก่่น ผืืนนี้้เ� ด่่นที่่�ลวดลายจกรููปสี่่�เหลี่่�ยมขนาดใหญ่่กลางตัวั ซิ่่�น และการใช้้
หัวั ตััว และตีนี หััวซิ่่�นเป็็นผ้้าพื้้น� สีดี ำำ� สีีแดง สีีขาว หรือื ไม่ม่ ีหี ััว สีขี าวเป็น็ ขอบลาย
ซิ่�นก็็ได้้ ตัวั ซิ่่น� ประกอบด้ว้ ย “ท้อ้ งซิ่�น” นิิยมสีเี ขียี วสลับั ริ้้ว� สีีดำำ� (ค) ซิ่�นไทลื้้อ� แบบเวีียงแก่่น ผืนื นี้้ใ� ช้เ้ ทคนิิค “จก” เป็น็ ลายหลััก และ “เกาะล้้วง” เป็น็ ลายประกอบ
หรืือคราม ลายตกแต่่งกลางตััวซิ่่�นมีีทั้้�งที่่�ทอด้้วยเทคนิิคจก ที่ม�่ า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุุล
และเกาะ ซิ่่�นลายเกาะคล้้ายคลึึงกัับแบบบ้้านศรีีดอนชััย ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๑๖ กรกฏาคม ๒๕๖๔
อำำ�เภอเชีียงของ ส่่วนซิ่ �นลายจกมีีลัักษณะเด่่นอยู่่�ที่่�การใช้้ Picture 99: “Sin Tai Lue in Wiang Kaen style” from Wiang Kaen District in Chiang Rai Province
สีีขาวเป็็นเครืือตรงขอบลายสี่่�เหลี่่�ยม ตีีนซิ่ �นต่่อด้้วยผ้้าพื้้�น (a) This “Sin Tai Lue in Wiang Kaen style” is outstanding in the design of patterns and colors
สีีดำำ� หรือื สีคี ราม by combining the techniques of “Koh Luang” or the Tapestry Weaving and “Chok”, or
4.3 Wiang Kaen District style is worn by the Tai the Discontinuous Supplementary Weft weave together perfectly.
Lue women of Wiang Kaen District, Chiang Rai. This (b) This “Sin Tai Lue in Wiang Kaen style” is outstanding at the large square pattern in
type of phasin is woven with cotton in horizontal stripes the middle of the main body of the tube skirt and the use of white yarn as a border.
with two seams and has three parts: the “Hua Sin” (c) This “Sin Tai Lue in Wiang Kaen style” uses the technique of “Chok”, or
(head/top), “Tua Sin” (body), and “Tin Sin” (foot/base). the Discontinuous Supplementary Weft as the main pattern and “Koh Luang” or the
Having a hua sin is optional, but if there is one it is made Tapestry Weaving as the accompanying pattern.
of black, red, or white cotton base fabric. The tua sin Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
consists of “Thong Sin”, which is commonly made with Photo by Songsak Prangwatanakun, July 16, 2021
green fabric decorated with black or indigo stripes. The
pattern used to decorate the middle part of the tua sin
is made with the Chok (disc. suppl. weft) or Koh tech-
nique. Phasin decorated with the Koh pattern are like
those of Ban Sri Don Chai in Chiang Khong
District. The distinctive feature of those decorated with
the Chok pattern is the white border around each
square in the pattern. The tin sin is made with black or
indigo base fabric.

ภาพที่�่ ๑๐๐: ชุุดแต่่งกายของสตรีชี าวไทลื้้อ� อำำ�เภอเวียี งแก่่น จัังหวัดั เชีียงราย
ที่่�มา: ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๓๐
Picture 100: The costume of a Tai Lue woman in Wiang Kaen District, Chiang Rai Province
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1987

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

150

๕. ผ้้าซิ่น่� ในจังั หวััดพะเยา 5. Phasin in Phayao
เช่่นเดีียวกัับจัังหวััดเชีียงราย วััฒนธรรมผ้้าที่่�เป็็นอััตลัักษณ์์ As in Chiang Rai, the distinctive weaving traditions found in
Phayao are those of the Tai Lue. Tai Lue communities in Phayao live
โดดเด่น่ ของจังั หวััดพะเยา คือื วััฒนธรรมผ้้าทอของชาวไทลื้้�อ แหล่ง่ ที่่�อยู่่� in Chiang Kham, Phu Sang, Chiang Muen, Chun, and Pong districts.
อาศััยของชุมุ ชนชาวไทลื้้�อในจังั หวัดั พะเยา ได้แ้ ก่่ อำำ�เภอเชีียงคำ�ำ อำำ�เภอ Nowadays, the main sites where Tai Lue weaving continues are in
ภููซาง อำ�ำ เภอเชีียงม่่วน อำ�ำ เภอจุนุ และอำ�ำ เภอปง ปัจั จุุบันั แหล่่งทอผ้้าของ Chiang Kham and Chiang Muen districts.
ชาวไทลื้้�อที่่�สำำ�คััญในจัังหวััดพะเยาคืือที่่�อำำ�เภอเชีียงคำำ�และอำำ�เภอ The type of Tai Lue phasin found in Phayao is “Sin Ta” and
เชียี งม่่วน has the same components as normal Tai Lue phasin with
community identity reflected in the colors and patterns used. This
รููปแบบผ้้าซิ่น� ของชาวไทลื้้�อในจังั หวััดพะเยาคือื “ซิ่น� ตา” ซึ่�ง่ มีี type of phasin is woven with cotton and silk in horizontal stripes and
ลักั ษณะโครงสร้า้ งเป็็นแบบมาตรฐานตามแบบซิ่่น� ไทลื้้�อทั่่�วไป แต่ม่ ีีราย is put together with two seams and has three parts: the “Hua sin”
ละเอีียดของการใช้้สีีและการทอตกแต่่งลวดลายที่่�บ่่งบอกอััตลัักษณ์์เฉพาะ (head/top), “Tua Sin” (body), and “Tin Sin” (foot/base). Having a hua
ถิ่น� เป็็นซิ่น� ลายขวางลำำ�ตัวั ทอด้ว้ ยฝ้า้ ยและไหม เย็็บ ๒ ตะเข็บ็ มีีโครงสร้า้ ง sin is optional, but if there is one it is made of black, red, or white
๓ ส่ว่ นเย็บ็ ต่่อกันั คืือหััว ตัวั และตีนี หัวั ซิ่่�นเป็็นผ้า้ พื้้น� สีีดำ�ำ สีีแดง สีขี าว หรือื cotton base fabric. The body is divided into two parts: the “Thong
ไม่ม่ ีหี ัวั ซิ่่�นก็็ได้้ ตััวซิ่่น� มีี ๒ ส่ว่ น คือื “ท้้องซิ่�น” และ “ตาหมู่�” เย็บ็ ต่่อตีนี ซิ่น� Sin” and “Ta Mu”. The tin sin is made with black or indigo base
ด้ว้ ยผ้้าพื้้�นสีีดำ�ำ หรือื สีีคราม fabric.
The distintintive feature of Tai Lue phasin found in Phayao
ลัักษณะเด่่นของซิ่�นไทลื้้�อที่่พ� บในจังั หวััดพะเยาคืือ “ท้อ้ งซิ่น� ” ซึ่ง่� is seen in the “Thong Sin” (the upper part of the body of the phasin),
เป็็นส่่วนประกอบด้้านบนสุุดของตััวซิ่่�นที่่�ทอเป็็นลายริ้�วแนวขวางลำ�ำ ตััวนั้้�น which is woven in horizontal stripes. The main color used in the
ชาวไทลื้้�ออำำ�เภอเชีียงคำำ� นิิยมใช้้สีีเขีียว และชาวไทลื้้�ออำำ�เภอเชีียงม่่วน Tong Sin by Tai Lue people in Chiang Kham District is green while
นิิยมใช้ส้ ีมี ่ว่ ง และสีคี ราม the Tai Lue people of Chiang Muen District use purple and indigo.
Another distinguishing feature of the Tai Lue phasin found
การทอตกแต่ง่ ลวดลายบน “ตาหมู่�” ของตัวั ซิ่่น� ก็็เป็น็ ลัักษณะเด่่น in Chiang Kham and Chiang Muen districts is the pattern used in
ที่่บ� ่่งบอกว่่าเป็น็ ซิ่น� ไทลื้้�อแบบอำ�ำ เภอเชีียงคำำ�และอำำ�เภอเชียี งม่่วน กล่่าวคืือ “Ta Mu”. This part is decorated with three rows of patterns
เป็็นแถบลายตกแต่ง่ ๓ แถว มีีลายหลัักเป็็นลายเกาะล้้วงขนาดเล็ก็ กว้้าง consisting of the main pattern, which is a small Koh Luang (tapestry
ประมาณ ๔ เซนติิเมตร และมีลี ายประกอบ ๒ แถวบน-ล่า่ ง เป็น็ ลายมุุกเส้น้ weave) pattern around four centimeters wide and two rows of
พุ่�งพิิเศษ เรียี กว่่าลาย “กาบ” กว้้างประมาณ ๑ เซนติิเมตร ลายหลักั เกาะ complimenting patterns placed above and below the main pattern.
ล้้วงหลากสีี โดยมีลี ายคั่่�นสีีขาวเป็น็ รููปซิิกแซก (Zigzag) หรือื ลายแบบขั้้น� The complimenting pattern is a Muk Sen Phung Phiset (cont. suppl.
บันั ได ชาวไทลื้้อ� อำำ�เภอเชียี งคำำ�นิิยมเพิ่่ม� รููปกากบาทบนลายคั่่�น เรียี กว่่า weft) pattern around one centimeter wide called “Kab”. The Koh
ลาย “ผัักแว่่น” หรือื “ดอกผักั แว่น่ ” (“ดอก” หมายถึึง “ลาย”) จบตำ�ำ แหน่่งตััว Luang pattern is made with multi-colored threads and features white
ซิ่�นด้้วยลวดลายตาหมู่�แบบเดีียวกัับซิ่่�นไทลื้้�อในจังั หวััดเชีียงราย zigzag or stair-shaped patterns as dividing patterns. The Tai Lue in
Chiang Kham commonly add an X-shaped cross to the dividing
pattern to create a pattern called “Phak Waen” or “Dok Phak Waen”,
“Dok” meaning pattern. The end of the Tua Sin is decorated in the
same way as that of Tai Lue in Chiang Rai.

ภาพที่�่ ๑๐๑: “ซิ่น� ไทลื้้�อเชีียงคำ�ำ ” แบบดั้้ง� เดิิม จากอำำ�เภอเชีียงคำำ� จัังหวััดพะเยา ทอด้้วยฝ้า้ ยและไหม
ลายริ้ว� นิิยมทอสีีเขีียวสลัับสีีชมพูู ลวดลายที่่เ� ป็น็ เอกลักั ษณ์์ก็็คืือ “ลายผัักแว่่น”

ที่�่มา: คลัังสะสมของทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุลุ
ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๑๖ กรกฏาคม ๒๕๖๔
Picture 101: Traditional “Sin Tai Lue Chiang Kham” from Chiang Kham District in Phayao Province,

woven with cotton and silk. Popular weaves with alternate green and pink stripes.
The unique pattern is “Lai Phak Wan”.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, July 16, 2021

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

152

ภาพที่�่ ๑๐๒: “ซิ่�นไทลื้้อ� เชีียงคำำ�” จากอำำ�เภอเชีียงคำำ� จัังหวัดั พะเยา ผืืนนี้้�ทอในราวปีี
พ.ศ. ๒๕๓๖ โดยหััวซิ่่�น ตััวซิ่่น� และตีนี ซิ่�นทอต่อ่ เนื่่อ� งกัันด้ว้ ยไหมล้ว้ น

ที่่ม� า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุลุ
ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่่ายภาพ, ๑๖ กรกฏาคม ๒๕๖๔
Picture 102: This “Sin Tai Lue Chiang Kham” from Chiang Kham District in

Phayao Province, was woven around 1993. All parts of the tube skirt are
“Hua Sin” or waist band, “Tua Sin” or main body, and “Tin Sin” or hem piece
were weaved continuously with silk.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, July 16, 2021

ภาพที่�่ ๑๐๓: ชุุดการแต่ง่ กายของสตรีีชาวไทลื้้อ� อำำ�เภอเชีียงคำ�ำ จังั หวัดั พะเยา
ที่่�มา: บริิษััทอีสี ต์์เอเชียี ติิก (Det Østasiatiske Kompagni) ถ่่ายภาพ, ๒๔๔๙ - ๒๔๕๓
จาก Siam et Laos : album de photographies
Picture 103: The attire of Tai Lue women from Chiang Kham District in Phayao Province
Source: East Asiatic Company (Det Østasiatiske Kompagni) photography, 1906 - 1910 from
Siam et Laos : album de photographies.

ภาพที่�่ ๑๐๔: การ “จกห้อ้ ม” หรือื ย้้อมสีีคราม ของสตรีีชาวไทลื้้อ� อำำ�เภอเชียี งคำ�ำ จัังหวััดพะเยา
ที่�่มา: มหาวิิทยาลัยั เชีียงใหม่่, ๒๕๓๘

Picture 104: The “Chok Hom” or indigo dye of Tai Lue women
in Chiang Kham District, Phayao Province.
Source: Chiang Mai University, 1995.

ภาพที่�่ ๑๐๕: ชุดุ การแต่่งกายของสตรีีชาวไทลื้้�ออำ�ำ เภอเชียี งคำำ� จังั หวัดั พะเยา
ที่่�มา: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๘
Picture 105: The attire of Tai Lue women from Chiang Kham District in Phayao Province
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1995



บทที่่� ๔ ผ้้าที่่�ใช้ใ้ นครัวั เรืือนในล้้านนาตะวันั ออก
Chapter 4 Fabrics used in households in Eastern Lan Na

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

158

กลุ่�มชาติิพัันธุ์�ไทในล้้านนาตะวัันออกในอดีีตดำำ�รงชีีวิิต In the past, Tai people in Eastern Lan Na survived
ด้ว้ ยการทำ�ำ เกษตรกรรม เวลาว่า่ งจากการทำ�ำ นาปลููกข้า้ ว ก็็จะ through agriculture. When not busy cultivating rice, Tai
ปลูกู ฝ้า้ ยไว้ท้ อผ้้า และทำำ�เครื่่�องจัักสาน ลัักษณะเรือื นที่่พ� ักั อาศััย people planted cotton and made tools for weaving cloth. A
เป็น็ เรือื นไม้้เสาสููง หลัังคาทรงจั่ว� หัันหน้้าไปทางทิิศใต้้ มีีบัันไดขึ้้น� Tai house is made of wood supported by tall poles and has
เรืือนจากใต้้ชายคาไปถึึงชานหน้้าเรืือน ต่่อด้้วยส่่วนยกพื้้�นมีี a gabled roof with the front facing south. A stairway leads
หลังั คาคลุุมที่่�เรียี กว่่า “เติ๋๋น� ” เป็็นส่่วนใช้้งานเอนกประสงค์์ ถัดั up to a front terrace that is connected to an elevated patio
จากเติ๋๋�นจะเป็็นห้อ้ งนอนซึ่่�งมีฝี ากั้้�นมิิดชิิดทั้้ง� ๔ ด้้าน มีกี ารแบ่่ง covered by the roof. This area is called the “Teun” and is
พื้้น� ที่่�ใช้้สอยโดยเติ๋๋�นเป็็นส่่วนรัับแขก ส่่วนห้อ้ งนอนเป็็นเขตหวง used for multiple purposes. Behind the teun is the
ห้า้ มเฉพาะคนในตระกูลู ที่่�สืบื “ผีปี ู่่�ย่่า” เดีียวกันั เท่า่ นั้้�นจึึงจะ bedroom, which is hidden by walls on all four sides. The
เข้้าไปได้้ โดยมีีการใช้้ “ผ้า้ กั้้�ง” กั้�นประตูู ภายในห้้องนอน ล้ว้ น teun is the area normally used for accommodating guests,
ประกอบด้้วยเครื่่�องใช้้ที่่�ทำ�ำ จากผ้้าซึ่่�งมัักจะเป็็นฝีีมืือของสตรีี while the bedroom is reserved only for family members who
เจ้้าของเรืือน ดัังต่อ่ ไปนี้้� descend from the same “Phi Pu Ya” (ancestral spirits) and
๑. ผ้้ากั้ง� (ผ้้าม่า่ น) is separated by a “Pha Kang”, a type of curtain on the
“ผ้้ากั้้ง� ” หมายถึึงผ้้าม่่านที่่ใ� ช้ก้ ั้น� หรืือใช้้ขึึงเพื่่อ� ปิิดบััง doorway. The bedroom is decorated with household items
สายตามิิให้ม้ องเกิินออกไปจากจุดุ ที่่ผ� ้้าขึึงอยู่่� อาจทำ�ำ ด้้วยผ้า้ พื้้น� made of fabric woven by the woman who is the owner of the
หรือื ผ้า้ ที่่�มีลี วดลายสีีสัันสวยงาม นิิยมใช้้ผ้้าสีีดำำ�หรืือสีีแดงเย็็บ house.
เป็น็ ขอบหรืือขลิิบริิมผ้้า แบ่่งได้เ้ ป็น็ ๒ ลัักษณะ ดัังนี้้� 1. Pha Kang (Curtains)
ผ้า้ กั้้ง� ลักั ษณะที่่� ๑ คือื ผ้า้ ที่่�ใช้ข้ ึึงกั้น� ประตููห้อ้ งนอน หรืือ “Pha Kang” refers to curtains that function as a
กั้ �นบริิเวณที่่�มีีผู้�นอนอยู่่�ทั้้�งในและนอกห้้องนอนเพื่่�อความเป็็น screen concealing what lies behind. The fabric is either
สััดส่ว่ นของผู้�ที่�อยู่่�ในผ้า้ กั้้�งนั้้�น ในครอบครัวั ที่่ม� ีลี ูกู สาวหลายคนที่่� plain or decorated with elaborate patterns, while the edge
แต่่งงานแล้ว้ และต้อ้ งอยู่่�ในห้้องนอนใหญ่่ห้อ้ งเดียี วกันั นั้้�น ก็จ็ ะใช้้ of the cloth is commonly decorated with black or red
ผ้้ากั้้�งบริิเวณที่่�สามีีภรรยาแต่ล่ ะคู่�ใช้้เป็น็ ที่่�นอน นอกจากนี้้�ผ้้ากั้้�ง material. This type of cloth can be divided into two types.
ยัังใช้เ้ ป็น็ ผ้้าม่่านหน้า้ ต่่างอีีกด้้วย The first type of pha kang is found at the bedroom
ผ้้ากั้้�งลักั ษณะที่่� ๒ คืือ ผ้้าที่่�ใช้้ตกแต่่งสถานที่่�ประกอบ door or is used to separate areas where people rest either
พิิธีีกรรม ในโอกาสสำ�ำ คััญเช่น่ ในงานบุญุ งานบวช งานแต่ง่ งาน inside or outside the bedroom. In families where many
นิิยมใช้้ผ้า้ ที่่�ทอด้้วยเทคนิิคมุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษ จก หรือื ปักั ตกแต่ง่ daughters have married and must share one bedroom, the
เพื่่�อใช้ป้ ระดับั เป็น็ ฉากหลััง pha kang is used to create a personal space for each
couple. Additionally, pha kang can also be used as
window curtains.
The second type of pha kang decorates a space
for rituals or ceremonies on special occasions such as a
religious, ordination, or wedding ceremonies. The fabric is
woven with the Muk Sen Phung Phiset (Continuous
supplementary Weft) technique, the Chok (Discontinuous
supplementary weft) technique, or is embroidered for use
as a decorative backdrop.

ก (a)
ภาพที่�่ ๑๐๖: (ก) - (ข) “ผ้า้ ล้้อ” จากบ้า้ นน้ำ�ำ� ปั้้�ว อำ�ำ เภอเวีียงสา จังั หวัดั น่า่ น ซึ่่�งเป็็นชุมุ ชนเชื้อ� สายไทลาว

ผ้า้ ชนิิดนี้้� เป็็นลักั ษณะเดียี วกัับ “ผ้า้ เแหลบ” หรืือ “ผ้้าเติ้้ม� ” ที่่ใ� ช้้เป็็นผ้้าปููหรือื อาจใช้้เป็น็ “ผ้้ากั้้�ง”
แขวนตกแต่ง่ ในงานพิิธีกี รรมด้้วย
ที่ม่� า: คลังั สะสมของทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล
ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๑๖ กรกฏาคม ๒๕๖๔
Picture 106: (a) - (b) “Pha Lor” from Ban Nam Pua, Wiang Sa District, Nan Province, which is a
community of Tai Lao descent, this type of textile is similar to “Pha Laep” or “Pha Term” that
is used as a blanket or may be used as a “Pha Kang” to hang for decorations in ceremonies
as well.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, July 16, 2021

ข (b)

ก (a) ข (b)

ภาพที่�่ ๑๐๗: (ก) - (ข) “สะลีี” หรืือฟููก จากอำำ�เภอเชียี งคำำ� จังั หวัดั พะเยา มีีการใช้้ผ้า้ ทอด้ว้ ยเทคนิิค “มุุกเส้น้ พุ่�งพิเิ ศษ”
เป็น็ ลายเรขาคณิิตสีีดำ�ำ สลับั สีีแดง เย็บ็ ตกแต่่งด้า้ นหลังั สะลีี ซึ่ง่� เวลาม้้วนเก็็บตอนกลางวัันก็จ็ ะเห็็นลวดลายตกแต่ง่ นี้้�อยู่่�ด้้านบน

ที่่�มา: (ก) คลังั สะสมของพิิพิิธภัณั ฑ์์ธนาคารแห่ง่ ประเทศไทย สำำ�นักั งานภาคเหนืือ และ
(ข) คลัังสะสมของทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล
(ก) แพทรีีเซียี ซีสี แมน และ (ข) ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๐

Picture 107: (a) - (b) “Sali” or futon from Chiang Kham District, Phayao Province with “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft to made a
geometric pattern in black and red to Sew to decorate the back of the “Sali” which when rolled up in the daytime, it will be seen this decorative pattern
on the top.

Source: (a) Bank of Thailand Museum’s Collection and (b) Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by (a) Patricia Cheesman and (b) Songsak Prangwatanakun, 1987

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

161

๒. สะลีี (ฟูกู ) 2. Sali (Mattress)
“สะลีี” ก็ค็ ือื ฟููกหรือื ที่่น� อน ซึ่�่งในวัฒั นธรรมไทแต่่ดั้้�งเดิิม “Sali” is a mattress that is laid on the floor in traditional Tai
นั้้�นจะปููนอนกัับพื้้�น ฟููกที่่�ใช้้ในอดีีตจะมีีขนาดเล็็ก คืือกว้้าง culture. Mattresses in the past came in small sizes in widths from
ประมาณ ๖๐ - ๑๒๐ เซนติิเมตร ยาวประมาณ ๒๕๐ เซนติิเมตร around 60 – 120 centimeters and lengths of around 250
เย็็บเป็็นปลอกผ้า้ สีีดำ�ำ หรือื สีคี ราม ด้า้ นขอบเย็บ็ ด้้วยผ้า้ สีีเดียี วกันั centimeters. The mattress is sewn with black or indigo fabric, and
หรือื สีแี ดงหนาประมาณ ๕ - ๑๐ เซนติิเมตร ยััดด้ว้ ยนุ่�น ใช้ส้ ำ�ำ หรับั the end of the fabric is decorated with fabric the same color as the
นอนคนเดีียว เวลาใช้น้ อนจะมีผี ้้าปููที่่�นอน ซึ่่ง� เรีียกว่่า “ผ้า้ หลบ” rest or with red fabric around 5-10 centimeters wide. The mattress
ปูทู ัับไว้ด้ ้้านบน is stuffed with cotton and is for one person. Before use, the
ในวัฒั นธรรมไทลื้้อ� อำ�ำ เภอเชียี งคำ�ำ จัังหวัดั พะเยา มีกี าร mattress is covered with an extra layer of cloth called “Pha lop”.
เย็็บผ้้าที่่�ทอด้้วยเทคนิิคมุุกเส้้นพุ่ �งพิิเศษเป็็นลายเรขาคณิิตสีีดำำ� In the Tai Lue culture of Chiang Kham District in Phayao,
และสีแี ดง ขนาดกว้้างประมาณ ๓๕ เซนติิเมตร ขนาดยาว the back side of the sali is decorated with a red and black
ประมาณ ๑๐๐ เซนติิเมตร ตกแต่่งด้า้ นหลัังของสะลีี ซึ่�่งเวลาม้้วน geometric pattern created with the Muk Sen Phung Phiset (Cont.
เก็็บตอนกลางวันั ก็จ็ ะเห็น็ ลายอยู่่�ด้้านบน และมีีผ้า้ ทอลายมุุกเส้น้ suppl. weft) technique that is about 35 centimeters wide and 100
พุ่ �งพิิเศษสีีแดงบนพื้้�นสีีขาวเย็็บตกแต่่งขอบด้้านใดด้้านหนึ่่�งเพื่่�อ centimeters long. When rolled up during daytime, the pattern will
บอกตำ�ำ แหน่ง่ ส่ว่ นตีนี appear on the top. A piece of white fabric with a red pattern
created with the Muk Sen Phung Phiset technique is sewn to one
end of the fabric to indicate the tin (teen) or the bottom part of the
mattress.

ข (b)
ก (a)

ภาพที่�่ ๑๐๘: (ก) - (ข) ผ้า้ สำำ�หรับั ตกแต่ง่ ขอบ “สะลีี” ทอด้ว้ ยเทคนิิค “มุกุ เส้น้ พุ่�งพิเิ ศษ” เป็น็ ลายเรขาคณิิต สีีแดง
ที่่ม� า: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑
Picture 108: (a) - (b) “Sali” edge decoration cloth, woven with “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous

Supplementary Weft in red geometric pattern.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

162

๓. ผ้้าหลบ (ผ้้าปููที่่�นอน) 3. Pha Lop (Bedsheet)
“ผ้า้ หลบ” คืือผ้้าที่่�ใช้้ปูอู ยู่่�ด้้านบนของสิ่่ง� ใดสิ่่ง� หนึ่ง�่ ซึ่่�งโดย “Pha Lop” are sheets used to drape over objects and are
มากมัักหมายถึึงผ้้าปููที่่�นอน ใช้้ปููบนสะลีี (ฟููก) มัักทำำ�ด้้วยผ้้าพื้้�นสีี usually used as bedsheets covering sali (mattresses). They are
ขาวทอขัดั สานธรรมดาหน้า้ กว้า้ ง ๔๐ - ๖๐ เซนติิเมตร ยาวประมาณ commonly made by sewing together two pieces of plain white
๑๕๐ – ๒๐๐ เซนติิเมตร ใช้ผ้ ้้า ๒ ผืนื มาเพลาะต่่อกัันเป็น็ ผืนื เดีียว woven fabric around 40 – 60 centimeters wide and 150 – 200
เพื่่อ� ให้ก้ ว้้างพอที่่จ� ะปููบนฟููกได้้พอดีี หากใช้้ฟืืมหน้้ากว้้างอาจเป็็น centimeters long to be wide enough to cover the mattress. If the
ผ้้าผืืนเดีียวพอดีีกับั ฟููกก็็ได้้ cloth has been woven using a wide beater (fuem), only one piece
ผ้้าหลบของชาวล้้านนาตะวัันออกมีีลัักษณะเด่่นอยู่่�ที่่�การ is needed to cover the mattress.
ทอลายมุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษตรงส่ว่ นเชิิงผ้้าด้า้ นล่า่ ง คือื ๑ ใน ๓ ของ The distinctive feature of pha lop made by people in
ความยาวของผ้้า ซึ่�่งนิิยมใช้้ฝ้้ายสีแี ดง สีดี ำ�ำ และสีคี ราม ผ้้าหลบที่่� Eastern Lan Na is that the bottom third of the sheet is decorated
พบในบางพื้้�นที่่อ� าจทอลวดลายจนเกืือบเต็็มผืนื ผ้า้ ก็็มีี with a pattern created using the Muk Sen Phung Phiset (Cont.
ลายมุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษบนผ้้าหลบมีีลัักษณะทอเป็็นแถวๆ suppl. weft) technique. The pattern is commonly made with red,
สลัับช่่วงสีีพื้้�นเล็ก็ ๆ หรืือทอเป็็นลวดลายต่่อเนื่่�องกััน มีีทั้้�งลายพื้้น� black, and indigo cotton thread. In some areas, the pattern is put
ฐานขนาดเล็็กและที่่�เกิิดจากการคิิดประดิิษฐ์์ผสมผสานลายพื้้�นฐาน on the full length of the piece.
จนเป็็นลายขนาดใหญ่่ สำำ�หรัับลายพื้้�นฐานที่่พ� บอยู่่�เสมอก็ค็ ืือ ลาย The pattern created with the Muk Sen Phung Phiset
ขอเล็ก็ ลายขอใหญ่่ ลายขอขะแจ ลายหน่่วย ลายเครืือ ลายดอกจันั (Cont. suppl. weft) technique found on pha lop is arranged in rows
ลายดอกเปา ลายนาค ลายนกหรืือหงส์์ ลายช้้าง ลายม้้า ลายคน alternating with small areas of plain color, or it is woven in one
ฯลฯ ลัักษณะเด่น่ ที่่�พบในผ้้าหลบของชาวไทลื้้อ� คือื ตรงชายผ้้าจะ continuous pattern. The pattern consists of small base patterns
รวบด้า้ ยเส้้นยืนื ถัักเป็็นตาข่่าย that combine into a big pattern of the same shape. The base
ผ้า้ หลบของชาวไทลื้้อ� แบบเมือื งเงิิน ที่่พ� บในอำ�ำ เภอทุ่่�งช้้าง designs for patterns commonly used are “Kho Lek” (small hook),
จังั หวัดั น่า่ น มีีลัักษณะพิิเศษคือื ทอด้้วยฝ้า้ ยและไหมเป็น็ ลวดลาย “Kho Yai” (big hook), “Kho Ka Chae” (wrench hook), “Nuay”,
เรขาคณิิต เทคนิิคจกและมุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษด้้วยสีีสัันสดใสหลากสีี “Krua”, “Dok Chan” (asterisk), “Dok Pao”, “Naga”, “Hong”,
คล้้ายคลึึงกับั ลวดลายบนผ้้าเช็ด็ (ผ้้าพาดบ่า่ ) elephant, horse, people, etc. The Pha Lop of the Tai Lue people is
distinctive since the warp threads at the end of the sheet are
braided into a fishnet.
The distinctive feature of the Pha Lop of the Tai Lue
Muang Ngoen people in Thung Chang District in Nan Province is
that it is woven with cotton and silk into colorful geometric patterns
using the Muk Sen Phung Phiset (Cont. suppl. weft) and Chok
(Disc. suppl. weft) techniques, the pattern being like those found
on Pha Chet (a piece of cloth placed over the shoulder).

ก (a) ข (b)
ภาพที่�่ ๑๐๙: “ผ้้าหลบ” จากบ้า้ นร้อ้ งแง ตำ�ำ บลวรนคร อำำ�เภอปััว จัังหวััดน่า่ น

ใช้้ผ้้า ๒ ผืนื เย็บ็ เพลาะติิดกััน ทอด้้วยเทคนิิค “มุกุ เส้น้ พุ่�งพิเิ ศษ” ฝ้า้ ยล้ว้ น
นิิยมลวดลายเรขาคณิิต สีดี ำำ�และสีแี ดง
(ก) ผ้า้ หลบ ผืนื นี้้�มีีลวดลายตกแต่ง่ ตรงส่ว่ นเชิิง
(ข) ผ้า้ หลบ ผืนื นี้้เ� ด่น่ ที่่�การทอลวดลายสีแี ดงเกือื บเต็ม็ ผืืน
ที่่�มา: คลังั สะสมของทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุุล
ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑
Picture 109: “Pha Lop” from Ban Rong Ngae, Woranakorn Subdistrict,
Pua District, Nan Province, using 2 pieces of cloth sewn together,
woven with “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft
with pure cotton, popular with black and red geometric patterns.
(a) This “Pha Lop” has a decorative design at the edge.
(b) This “Pha Lop” is distinguished by its almost full red weave pattern.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ก (a) ค (c)
ภาพที่�่ ๑๑๐: เปรีียบเทียี บลัักษณะลวดลายตกแต่ง่ “ผ้้าหลบ” แบบต่่างๆ
(ก) ผ้้าหลบ จากบ้า้ นร้้องแง ตำำ�บลวรนคร อำำ�เภอปััว จังั หวัดั น่่าน ทอลวดลายรููปสี่่เ� หลี่่�ยมขนมเปีียกปููน
ที่่�เรีียกว่า่ “ดอกหับั ” ขนาดเล็ก็ เรีียงต่่อกัันเต็็มผืนื ตีีนผ้้าตกแต่่งลายม้า้ และมีสี ายย้อ้ ย
(ข) ผ้า้ หลบ จากบ้า้ นหาดบ้า้ ย ตำำ�บลริิมโขง อำ�ำ เภอเชีียงของ จังั หวัดั เชีียงราย
ทอเป็น็ ลายรููปพญานาคสีดี ำำ�สลับั สีีแดง ๓ แถว มีสี ายย้อ้ ย
(ค) ผ้า้ หลบ จากบ้้านดอนไชย ตำ�ำ บลศิิลาแลง อำ�ำ เภอปััว จังั หวััดน่่าน ทอลวดลายรููปสี่่�เหลี่่ย� ม
ขนมเปียี กปููนขนาดใหญ่่ เรีียกว่่า “ดอกตั้้�งกลาง” สีดี ำ�ำ สลัับสีีแดง ตีนี ผ้้าเป็น็ ลายม้้า
ผ้้าผืนื นี้้เ� ด่่นที่่ฝ� ีีมืือการทอและการเย็็บเพลาะต่อ่ กัันให้ล้ วดลายประสานกัันได้อ้ ย่่างลงตััว
ที่�่มา: คลังั สะสมของทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ
ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑

Picture 110: Comparison of decorative design of various types of “Pha Lop”
(a) “Pha Lop” from Ban Rong Ngae, Woranakorn Subdistrict, Pua District, Nan Province,
woven with small diamond shaped patterns called “Dok Hup”, arranged in a row. Edge of
the cloth decorated with horse pattern and “Sai Yoi”.

ข (b) (b) “Pha Lop” from Ban Hat Bai, Rim Khong Subdistrict, Chiang Khong District,
Chiang Rai Province Woven into 3 rows of black and red Naga patterns with “Sai Yoi”.
(c) “Pha Lop” from Ban Don Chai, Silalang Subdistrict, Pua District, Nan Province, woven in
black and red large diamond shaped patterns, called “Dok Tang Klang”. The bottom part of
the cloth is decorated with a horse pattern. This cloth is outstanding in weaving and
craftsmanship. The trenches are sewn together to create a harmonious blend of design.

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ภาพที่�่ ๑๑๑: (ก) - (ค) “ผ้้าหลบแบบเมือื งเงินิ ” มีลี ัักษณะพิิเศษคืือ ก (a)
ทอด้้วยฝ้า้ ยและไหม ใช้้เทคนิิค “มุกุ เส้้นพุ่�งพิิเศษ” และ “จก” ข (b)
เป็น็ ลวดลายเรขาคณิิต มีสี ีสี ันั สดใสหลากสีี คล้้ายคลึึงกัับ
ลวดลายบน “ผ้้าเช็็ด” หรืือผ้า้ พาดบ่า่ ของบุุรุษุ ไทลื้้อ� ลวดลาย
ตกแต่ง่ นี้้�จะปรากฏเฉพาะส่่วนตีนี ของผ้า้

ที่ม�่ า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล
ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑

Picture 111: (a) - (c) “Pha Lop in Muang Ngoen style” has
a special feature that is woven with cotton and silk with
“Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft
and “Chok” or the Discontinuous Supplementary Weft
as geometric patterns. This colorful cloth is similar to
the design on a “Pha Chet’’ (Shoulder cloth) of Tai Lue men.
This decorative pattern appears at only the bottom part
of the cloth.

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ค (c)

ภาพที่�่ ๑๑๒: ลวดลายตกแต่ง่ ตีีน “ผ้้าหลบ” จากตำำ�บลเมืืองลีี อำำ�เภอนาหมื่่�น จัังหวััดน่า่ น ทอด้ว้ ยเทคนิิคมุกุ เส้น้ พุ่�งพิิเศษ ผืืนนี้้เ� ด่น่ ที่่�ลายหลัักเป็น็ รูปู ปราสาทบนหลัังช้า้ ง
ซึ่ง�่ สืบื เนื่่�องมาจากพิิธีีกรรม “การทานปราสาท” คล้า้ ยคลึึงกัับลวดลายบน “ตุงุ ” หรือื “ผ้้าเช็ด็ หลวง”

ที่่�มา: คลังั สะสมของอัญั ชลีี ศรีปี ่่าซาง
อรรถพงษ์์ ประดิิษฐพงษ์์ ถ่่ายภาพ, ๙ พฤศจิิกายน ๒๕๕๕

Picture 112: Bottom decoration design in “Pha Lop” from Muang Lee Subdistrict, Na Muen District in Nan Province, woven with “Muk Sen Phung Phiset”
or the Continuous Supplementary Weft. This piece is outstanding in that the main pattern is the image of a castle on an elephant’s back which is refer to
the ritual “Tan Prasat” or the castle offering that similar to the pattern on “Tung” or “Pha Chet Luang”

Source: Anchalee Sripasang’s collection
Photo by Atthapong Praditpong, November 9, 2012.

ก (a)

ข (b)

ภาพที่่� ๑๑๓: (ก) - (ข) ลวดลายตกแต่ง่ ตีนี “ผ้้าหลบ”
จากบ้้านถิ่่น� ตำำ�บลบ้้านถิ่่�น อำำ�เภอเมือื ง จัังหวัดั แพร่่

ที่่ม� า: ปริิญญา งานดีี ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๘
Picture 113: (a) - (b) Bottom part decoration pattern, “Pha Lop”

from Ban Thin, Ban Thin Subdistrict, Muang District in Phrae Province
Photo by Parinya Ngarndee, 2015

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

167

๔. ผ้้าห่่ม 4. Blankets
“ผ้้าห่ม่ ” คืือ ผ้า้ ที่่�ใช้ห้ ่ม่ ให้้ความอบอุ่่�น ซึ่ง่� แบ่ง่ ออกได้้เป็น็ Blankets used for warmth are divided into two types as follows:
๒ ประเภท ดังั นี้้� 1) A blanket for covering the body at any time is called a “Pha Tum”.
๑) ผ้้าที่่ใ� ช้ห้ ่ม่ คลุมุ ในเวลาปกติิ เรียี กว่่า “ผ้า้ ตุ๊�ม” มีขี นาด It is around 120 centimeters wide and 200 centimeters long. As the beater
กว้า้ งประมาณ ๑๒๐ เซนติิเมตร ความยาวประมาณ ๒๐๐ (fuem) used for weaving has a narrow front of around 60 centimeters,
เซนติิเมตร เนื่่�องจากฟืืมพื้้�นเมืืองจะมีขี นาดหน้า้ แคบคืือ กว้า้ ง blankets are made by sewing two pieces of fabric together.
ประมาณ ๖๐ เซนติิเมตร ดัังนั้้น� ผ้า้ ห่ม่ จึึงมีีลัักษณะใช้ผ้ ้้า ๒ ผืนื 2) Blankets used at bedtime are callled “Pha Tuap” and are twice as
เย็็บเพลาะด้า้ นข้า้ งต่อ่ กันั long (around 400 cm.) as Pha Tum. The cloth is folded in half and the opposite
๒) ผ้า้ ที่่�ใช้ห้ ่ม่ ในเวลานอน เรียี กว่า่ “ผ้้าต้้วบ” มีีขนาด ends are sewn together, resulting in the blanket having two layers for greater
ความยาวเป็็น ๒ เท่า่ ของผ้้าตุ๊๊�ม คืือประมาณ ๔๐๐ เซนติิเมตร แล้ว้ warmth. The cloth may also be sewn into a bag and stuffed with cotton
พัับทบเย็็บหัวั ท้า้ ยติิดกััน ทำ�ำ ให้ผ้ ้้ามีีความหนา ๒ ชั้น� ให้้ความ to create a thickness like that of a duvet.
อบอุ่่�นมากขึ้ �น หรืืออาจเย็็บเป็็นปลอกยััดไส้้ด้้วยฝ้้ายให้้มีีความ “Pha Hom Lai Dee” are blankets that have long been in common use
หนาลัักษณะแบบ “ผ้า้ นวม” in eastern Lan Na. it is a thick cotton cloth woven with the “Yok Dok” technique
ผ้้าห่่มที่่�พบใช้้ทั่่�วไปในล้้านนาตะวัันออกมาแต่่อดีีตเป็็น (Twill and Satin Weaving) requiring the use of 3–5 takors (a device separating
ผ้า้ ฝ้้ายเนื้้อ� หนาทอด้ว้ ยเทคนิิค “ยกดอก” (Twill and Satin the warp from weft). The blankets generally come in white or light brown
Weaves) โดยใช้เ้ ขาหรือื ตะกอ ๓ - ๕ ตะกอ เรีียกกัันว่่า “ผ้า้ ห่ม่ (beige) and are sometimes decorated with red or black stripes. A distinctive
ลายดีี” นิิยมสีขี าว หรือื สีีน้ำำ�� ตาลอ่่อนที่่�เรียี กว่่าสีขี าวตุ่่�นทั้้�งผืืน อาจ type of blanket in Nan is the “Pha Hom Ta Saeng” or “Pha Hom Ta Kong”,
มีลี ายริ้�วสีแี ดงหรือื สีดี ำำ�แทรกสลับั ก็็ได้้ which is made using a checkered patterned fabric made with red, black, and
ลักั ษณะเด่่นของผ้า้ ห่่มที่่น� ิิยมในจังั หวัดั น่า่ นคืือ ผ้้าลาย white weft and warp threads.
ตารางสลัับสีดี ำ�ำ สีีแดง สีขี าวทั้้ง� เส้น้ พุ่�งและเส้้นยืนื เรียี กว่า่ “ผ้า้ ห่่ม Another type of blanket used in Tai Lue culture is one in which the
ตาแสง” หรือื “ผ้้าห่่มตาโก้้ง” entire white cloth base is decorated with a red, indigo or black pattern made
ผ้้าห่่มอีีกชนิิดหนึ่่ง� ที่่พ� บในวััฒนธรรมของชาวไทลื้้อ� คือื with the Muk Sen Phung Phiset (Cont. suppl. weft) technique. The distinct
ผ้า้ ที่่ท� อด้้วยเทคนิิคมุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษเป็็นลวดลายเต็็มผืนื พื้้�นผ้า้ เป็็น pattern used is “Lai Ngu Loy Salap Lai Nuay Tuay Kruea”, which follows the
สีีขาว ส่่วนลวดลายมุุกเส้้นพุ่่�งพิิเศษเป็็นสีีแดงหรืือสีีดำำ�คราม length of the blanket. A blanket of this type used at bedtime is sewn together
ลวดลายที่่เ� ป็น็ เอกลัักษณ์ค์ ืือ “ลายงูลู อยสลัับลายหน่ว่ ยตวยเครือื ” with a second layer of plain white fabric at the upper ends for greater warmth.
เป็็นลายทางยาว ผ้้าห่ม่ ชนิิดนี้้ถ� ้า้ ใช้้ห่่มนอนจะมีผี ้้าพื้้�นสีขี าวซ้้อน Blankets from Phrae consist of white cotton cloth made either with
อีกี ชั้น� หนึ่่�ง โดยเย็บ็ เฉพาะส่่วนเชิิงด้า้ นบนติิดกััน ทำ�ำ ให้ผ้ ้้ามีคี วาม the normal weaving technique or the twill and satin weave technique. Black
หนา ๒ ชั้น� ให้้ความอบอุ่่�นมากขึ้�น stripes on both sides of the cloth result by alternating between different
colored warp threads. The distinctive feature of this blanket is at the bottom,
ผ้้าห่ม่ ที่่�พบในจัังหวััดแพร่่ เป็น็ ผ้้าฝ้้ายสีขี าวมีี ๒ ลักั ษณะ which is decorated with rows of patterns created with the Muk Sen Phung
คืือ ที่่เ� ป็น็ ผ้า้ พื้้�นทอลายขััดสานธรรมดา และที่่�ทอด้ว้ ยเทคนิิคยก Phiset (Cont. suppl. weft) technique. Those made with the normal weaving
ดอก มีรีิ้ว� สีีดำ�ำ ที่่เ� กิิดจากการสลัับสีดี ้้ายเส้น้ ยืนื ตรงริิมผ้้าทั้้ง� ซ้า้ ย technique are similar to pha lob, which Phrae people call “Pha Pok Sali”. The
และขวา ลักั ษณะเด่น่ คือื มีีการทอตกแต่ง่ เชิิงผ้้าด้ว้ ยเทคนิิคมุกุ เส้น้ difference is that while the left, right, and bottom edges of the pha lop are
พุ่�งพิิเศษเป็็นแถวๆ ลัักษณะผ้้าพื้้�นที่่�ทอลายขััดสานธรรมดานั้้�น covered with red fabric, the edges of the pha pok sa lee are not covered with
คล้้ายกับั ผ้า้ หลบที่่ค� นเมืืองแพร่เ่ รียี กว่า่ “ผ้า้ ปกสะลีี” แต่่ต่า่ งกันั ที่่� fabric and have fringes at the bottom edge of the cloth.
ผ้้าห่่มจะมีีการขลิิบขอบผ้้าด้้วยผ้้าสีีแดงทั้้�งด้้านซ้้าย-ขวาและ
เชิิงผ้า้ ส่ว่ นผ้้าปกสะลีนี ั้้น� จะมีีชายครุุยตรงเชิิงผ้า้ และไม่ม่ ีกี ารขลิิบ

ภาพที่่� ๑๑๔: “ผ้า้ ห่ม่ ตาแสง” หรือื “ผ้า้ ห่่มตาโก้้ง”
จากอำำ�เภอเมือื งน่า่ น จัังหวัดั น่่าน

ที่�่มา: คลัังสะสมของทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุลุ
ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑

Picture 114: “Pha Hom Ta Saeng” or “Pha Hom Ta Kong”,
checkered design blanket, from Muang Nan District, Nan Province.

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ก (a)

ภาพที่�่ ๑๑๕: “ผ้้าห่่มลายงููลอยสลัับลายหน่ว่ ยตวยเครืือ”
(ก) จากบ้้านหล่า่ ยทุ่�ง ตำำ�บลปอน อำ�ำ เภอทุ่่�งช้้าง จังั หวัดั น่่าน
(ข) จากบ้้านห้ว้ ยโก๋น๋ ตำำ�บลห้้วยโก๋น๋ อำ�ำ เภอเฉลิิมพระเกีียรติิ จังั หวัดั น่่าน

ที่ม�่ า: คลังั สะสมของทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ
ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑

Picture 115: “Pha Hom Lai Ngu Loi Salap Lai Nuay Tuay Krua”, blanket.
(a) from Ban Lai Thung, Pon Subdistrict,
Thung Chang District, Nan Province.
(b) from Ban Huai Kon, Huai Kon Subdistrict,
Chaloem Phra Kiat District, Nan Province.

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008
ข (b)

ก (a)

ภาพที่่� ๑๑๖: ลักั ษณะ “ผ้้าห่่ม” หรือื “ผ้้าตุ๊�ม” ของจังั หวัดั แพร่่ เป็็นผ้า้ ฝ้้ายสีีขาว ทอด้ว้ ยเทคนิิค
“ยกดอก” มีลี ายริ้�วสีีดำ�ำ อยู่่�ริิมผ้้าด้้านซ้า้ ยและขวา มีีลายตกแต่ง่ ทอด้ว้ ยเทคนิิค “มุกุ เส้้นพุ่�ง
พิเิ ศษ” สีีดำ�ำ และสีีแดงอยู่่�ตรงเชิิงผ้า้ และใช้ผ้ ้า้ สีแี ดงขลิิบขอบผ้้า
(ก) สตรีชี าวเมือื งลองนุ่�ง “ซิ่�นสิ้้�ว” ห่ม่ “ผ้า้ ตุ๊�ม”
(ข) - (ค) ลวดลาย “ผ้้าห่่ม” จากบ้้านถิ่ น� ตำำ�บลบ้้านถิ่ �น อำำ�เภอเมือื ง จังั หวััดแพร่่

ที่ม�่ า: (ก) ภููเดช แสนสา และ(ข) - (ค) ปริิญญา งานดีี ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๘
Picture 116: Characteristics of blanket or “Pha Tum” of Phrae Province, woven with

white cotton, woven by the technique of “Yok dok” or the Twill and Satin Weaving.
There are black stripes on the left and right side of the blanket and decorated with
“Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft in black and red at
the bottom part of the blanket and trimmed with a red cloth around the edge.
(a) A woman from Muang Long wears “Sin Siew” and “Pha Tum”
(b) - (c) a blanket design from Ban Thin, Ban Thin Subdistrict, Mueang District,
Phrae Province
Source: (a) Phudet Saensa and (b) - (c) Parinya Ngarndee, photographed, 2015

ข (b)

ค (c)

ภาพที่่� ๑๑๗: การพับั เก็บ็ “สะลี”ี (ฟูกู ) หรืือที่่�นอนของชาวไทลื้้อ� เมือื งเงิิน แขวงไชยะบุรุ ีี
สปป. ลาว ในภาพจะเห็็น “ผ้้าหลบ” และ “ผ้า้ ห่ม่ ลายงููลอยสลัับลายหน่ว่ ยตวยเครืือ”

ที่�่มา: ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๖
Picture 117: Folding “Sali” (futon) or mattress of the Tai Lue Muang Ngoen

people, Chaiyaburi Province, Lao PDR. In the picture, you can see
“Pha Lop” and “Pha Hom Lai Ngu Loi Salap Lai Nuay Tuay Krua” (blanket).
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1989

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

171

๕. หมอน 5. Pillows
“หมอน” คือื สิ่่�งสำำ�หรับั ใช้้หนุุนศีีรษะเวลานอนหรืือ Pillows in Eastern Lan Na support the head for
sleeping or support the body while sitting. They are
ใช้้อิิงเวลานั่่�ง ในวััฒนธรรมการใช้้หมอนของล้้านนาตะวััน either square or triangular-shaped and consist of sewn
ออก มีีหมอนอยู่่� ๒ รููปแบบคืือ หมอนรููปสี่่เ� หลี่่�ยม และหมอน pockets stuffed with cotton.
รูปู สามเหลี่่ย� ม วิิธีกี ารเย็บ็ จะใช้้ผ้า้ ฝ้้ายสีีขาว เย็บ็ เป็็นช่่องๆ The square-shaped pillows come in three sizes
สำ�ำ หรัับยัดั นุ่่�น named after the number of pockets for cotton stuffing: 1)
the “Mhon See”, or four pocket pillow, has four pockets
หมอนรููปสี่่เ� หลี่่ย� มจะมีี ๓ ขนาด มีีชื่�อเรียี กตาม and is a size suitable for supporting the head; 2) the
จำ�ำ นวนช่่องที่่�ใช้ส้ ำ�ำ หรัับยัดั นุ่่�น ได้้แก่่ ๑) “หมอนสี่่”� เย็็บเป็็น ๔ “Mhon Hok” (six pocket pillow) is also used to support
ช่อ่ ง มีขี นาดพอเหมาะแก่่การหนุุนศีีรษะ ๒) “หมอนหก” เย็บ็ the head; 3) The “Mhon Kao” (nine pocket pillow) is
เป็น็ ๖ ช่่อง ใช้ห้ นุนุ ศีรี ษะเวลานอนเช่น่ กััน และ ๓) “หมอน used on special occasions.
เก้า้ ” เย็็บเป็็น ๙ ช่่อง สำำ�หรัับอิงิ เวลานั่่�งในโอกาสพิิเศษ นิิยม The pockets are sewn closed with plain red
เย็็บผ้า้ หน้้าหมอนปิิดทับั ช่่อง ด้้วยผ้า้ พื้้น� สีีแดงหรือื ใช้้ผ้า้ ที่่ม� ีี cloth or fabric decorated with a detailed pattern created
ลวดลายตกแต่ง่ สวยงาม เป็น็ ผ้้าทอเทคนิิคมุกุ เส้้นพุ่�งพิิเศษ with the Muk Sen Phung Phiset (Cont. suppl. weft)
ผ้า้ จก หรือื ผ้้าปักั ด้ว้ ยไหม ไหมเงิินไหมคำำ�และดิ้้�น technique, the Chok (Disc. suppl. weft) technique, or
fabric decorated with silk and silver and golden threads.
หมอนรููปสามเหลี่่ย� ม เป็น็ หมอนอิงิ เวลานั่่ง� เรีียก The triangular-shaped pillow provides support
ตามรูปู ทรงว่่า “หมอนขวาน” “หมอนผา” “หมอนสามเหลี่่�ยม” when sitting and is named according to its shape, e.g.,
หรืือเรีียกตามการใช้้ประโยชน์์ในการพิิงว่่า “หมอนอิิง” “Mhon Kwan” (axe-shaped pillow), “Mhon Pha”
“หมอนพิิง” “หมอนเท้้า” มีีวิิธีกี ารเย็็บเป็็นช่อ่ งๆ สำำ�หรัับยััดนุ่่�น (cliff-shaped pillow), and triangle-shaped pillow, and
จำ�ำ นวนช่่องจะลดหลั่่�นกัันไปตามลำ�ำ ดัับให้้เป็็นรููปสามเหลี่่�ยม according to how it is used, e.g., “Mhon Ing” (pillow to
นิิยมเย็็บผ้า้ หน้า้ หมอนปิิดทับั ช่่อง ด้้วยผ้้าทอจกหรืือผ้า้ ปัักที่่�มีี lean on), “Mhon Phing” (pillow to lay on), and “Mhon
ลวดลายสวยงาม เป็น็ หมอนที่่�ใช้้ในโอกาสพิิเศษ ทำำ�ถวายเป็็น Thao” (pillow for feet). These pillows are similarly
พุุทธบููชา หรือื ถวายให้พ้ ระภิิกษุสุ งฆ์์ใช้พ้ ิิงเวลานั่่�งบนอาสนะ created by sewing fabric into pockets for cotton stuffing,
หรืือใช้ป้ ระกอบในพิิธีกี รรม งานแต่่งงาน งานบวช the number of pockets decreasing from the base to the
top to create the triangular shape. The cloth used to
cover the openings of the pockets are commonly
created with the Chok (Disc. suppl. weft) technique or
fabric embroidered with delicate patterns. This type of
pillow is used on special occasions such as when made
as offerings for Buddhist monks to use when sitting, or
for use in wedding and ordination ceremonies.

ภาพที่�่ ๑๑๘: “สะลีี” “ผ้า้ หลบ” และ “หมอนหก”
จััดแสดง ณ พิิพิิธภััณฑสถานแห่ง่ ชาติิน่่าน
จัังหวัดั น่่าน

ที่่�มา: ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๐
Picture 118: “Sali”, “Pha Lop” and “Mhon Hok”

exhibited at Nan National Museum,
Nan Province.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1987

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

173

ก (a)

ภาพที่�่ ๑๑๙: “หมอน” แบบต่า่ งๆของชาวไทลื้้�อ จากบ้า้ นหล่า่ ยทุ่�ง
ตำำ�บลปอน อำ�ำ เภอทุ่่�งช้า้ ง จังั หวัดั น่่าน
(ก) “หมอนสี่่�”
(ข) “หมอนหก”
(ค) “หมอนผา”

ที่ม่� า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ
ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑

Picture 119: Different types of “Mhon” (pillow) of the Tai Lue people ข (b)
from Ban Lai Thung, Pon Subdistrict, Thung Chang District,
Nan Province:
(a) “Mhon Si”
(b) “Mhon Hok”
(c) “Mhon Pha”

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ค (c)

ภาพที่่� ๑๒๐: ผ้้าหลบไทลื้้�อแบบจัังหวัดั น่า่ น นิิยมทอด้ว้ ยเทคนิิคมุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษเป็น็ ลายเรขาคณิิต
สีดี ำ�ำ สลับั สีีแดง มีีทั้้ง� ลักั ษณะที่่�ทอตกแต่ง่ เฉพาะตรงส่่วนตีีน และแบบที่่�ทอตกแต่ง่ ลาย
ขนาดใหญ่เ่ กือื บเต็ม็ ผืืน

ที่ม�่ า: ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๓๐
Picture 120: “Pha Lop” in Tai Lue style in Nan province. Popularly woven with “Muk Sen Phung Phiset”

or the Continuous Supplementary Weft in a black and red geometric pattern.There are both
styles that are decorated only at the bottom part and decorated full of the textile with the
large patterns.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1987

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

175

๖. มุ้้�ง 6. Mung (Mosquito Nets)
“มุ้�ง” หรือื ที่่�ชาวล้า้ นนาเรีียกว่่า “สุดุ ” เป็น็ ผ้า้ ที่่�ใช้้กางกันั ยุงุ เย็บ็ “Mung” (mosquito nets) or “Sood” used to keep out
mosquitos are made by sewing a thin white or translucent white cloth
ด้ว้ ยผ้้าขาวบางหรือื ผ้า้ ตาโปร่่งสีีขาว ให้เ้ ป็็นรูปู ทรงสี่่�เหลี่่�ยมผืืนผ้้าคล้้าย into a box-like rectangular shape. The top is called Phae Dan Mung
กล่อ่ ง ผ้า้ ด้า้ นบนเรียี กว่่าเพดานมุ้�ง และผ้า้ ด้้านข้า้ งสี่่�ด้้านเรีียกว่า่ ฝามุ้�ง (the ceiling of the mung), and the fabric on the sides is called Fah
มุมุ ทั้้ง� สี่่ด� ้้านมีหี ููสำ�ำ หรับั ไว้้ผููกเชืือกเพื่่�อยึึดติิดกับั โครงสร้้างเรือื น หรืือเย็บ็ Mung (the walls of the mung). At each corner, a hoop is used for tying
เป็็นปลอกบริิเวณขอบเพดานมุ้�งด้า้ นหััวและตีนี เพื่่อ� สอดไม้้เข้า้ ไปแล้้วจึึง strings to parts of the house. The other method is to create slits at the
ผูกู เชือื กหรือื วางพาดกัับตัวั เรือื น ฝามุ้�งด้า้ นหนึ่�่งอาจจะทำำ�เป็น็ ทางเข้า้ โดย edge of the top and bottom of the ceiling of the mung into which
จะเผื่่�อผ้า้ ให้ซ้ ้อ้ นกันั ซ้า้ ย-ขวาเพื่่อ� สะดวกต่อ่ การเข้า้ -ออก หรืือหากไม่่มีี wooden rods are inserted and tied with string or directly attached to
ทางเข้า้ ก็ใ็ ช้้วิิธีีถลกตีนี มุ้�งเข้้าไปก็ไ็ ด้้ ขนาดของมุ้�งจะขึ้น� อยู่่�กับั ความกว้้าง parts of the house. One side of the Fah Mung is used as an entrance
ของผ้า้ ที่่�ทำ�ำ เป็็นเพดานมุ้�ง โดยจะมีีขนาดใหญ่่กว่า่ สะลีหี รืือฟููกเล็็กน้อ้ ย and is wider than the others to make it easier to enter and exit. Or, if
there is no entrance, the Mung can be entered by lifting the side at the
ลักั ษณะมุ้�งของชาวไทลื้้�อ เนื่่�องจากในเรืือนของชาวไทลื้้�อจะเป็น็ bottom. The size of the mung depends on the width of its ceiling,
ห้อ้ งโล่ง่ กว้า้ ง เมื่่�อถึึงเวลานอนจะกางมุ้�งเรีียงกัันตามจำำ�นวนของสมาชิิก which is a little wider than that of the sali (mattress).
ในครอบครัวั สำ�ำ หรับั สามีี-ภรรยาจะใช้้มุ้�งสีีดำำ�ทึึบเพื่่อ� ความเป็น็ ส่ว่ นตัวั มีี The Mung of Tai Lue people have the following
การตกแต่่งด้ว้ ยผ้า้ สีีแดงตัดั เย็็บเป็็นแผ่น่ ปลายแหลม ห้้อยประดัับเป็็น characteristics. As Tai Lue houses consist of big halls, when it is
แนวขอบเพดานมุ้�งด้า้ นปลายตีนี เพื่่�อบอกทิิศทางเข้้ามุ้�ง bedtime, the numbers of Mung set up depend on the number of
family members. The husband and wife use a black Mung for privacy.
The edge of the ceiling of the mung is decorated with red fabric to
show where the entrance is located.

ภาพที่�่ ๑๒๑: “มุ้�ง” หรือื “สุุด” สีดี ำ�ำ จากอำำ�เภอเชีียงคำำ� จังั หวัดั พะเยา
ที่ม่� า: ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๘
Picture 121: Black mosquito net or “Sood”
from Chiang Kham District, Phayao Province.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1995

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

176

ภาพที่�่ ๑๒๒: เครื่่�องนอนของชาวเมืืองน่า่ น ประกอบด้้วย “สะลี”ี “ผ้า้ หลบ” “ผ้้าห่ม่ ” และ “หมอนหก”
จัดั แสดง ณ พิิพิิธภัณั ฑสถานแห่ง่ ชาติิน่่าน จัังหวัดั น่่าน

ที่่�มา: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๓๖
Picture 122: Nan people’s bedding, including “Sali”, “Pha Lop”, blanket and “Mhon Hok”, exhibited

at Nan National Museum, Nan Province.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

177

๗. ผ้้าแหลบ หรืือ ผ้้าเติ้้ม� 7. Pha Laep or Pha Term
“ผ้้าแหลบ” หรืือ “ผ้า้ เติ้้�ม” เป็็นผ้า้ ที่่เ� พลาะให้้หนามีขี นาด “Pha Laep” or “Pha Term” is a cloth sewn together to create
กว้า้ งประมาณ ๕๐ - ๗๐ เซนติิเมตร ยาวประมาณ ๑๕๐ - ๒๐๐ thickness with a width of around 50 – 70 centimeters and length of 150 – 200
เซนติิเมตร ลัักษณะของผ้้าแหลบเป็็นผ้้าฝ้้ายพื้้�นสีีขาวทอด้้วย centimeters. The Pha Laep is a plain white cotton fabric decorated with black
เทคนิิคมุกุ เส้้นพุ่�งพิิเศษจนเต็ม็ ผืนื เป็น็ รููปสี่่เ� หลี่่�ยมขนมเปียี กปููน สีีดำ�ำ and red rhombus-shaped patterns created with Muk Sen Phung Phiset (Cont.
และสีแี ดง เฉพาะที่่�พบในวัฒั นธรรมไทลื้้�ออำำ�เภอปััวและอำ�ำ เภอ suppl. weft) technique. Those found in the Tai Lue culture of Pua District and
ทุ่�งช้า้ ง จัังหวััดน่่าน จะทอเป็น็ ลายมุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษสีีดำ�ำ แล้ว้ จกด้ว้ ย Thung Chang District in Nan Province are decorated with black patterns created
ไหมสีเี หลืืองตรงใจกลางของรููปสี่่�เหลี่่ย� ม มีขี นาดแคบกว่่าผ้า้ หลบ with the Muk Sen Phung Phiset (Cont. suppl. weft) technique, while the center of
ครึ่่ง� หนึ่�ง่ ซึ่ง่� เกิิดจากการใช้ผ้ ้้าทอผืืนเดียี ว ไม่เ่ ย็บ็ เพลาะต่อ่ กลาง the rhombus is decorated with a yellow pattern created with Chok (Disc. suppl.
แบบผ้้าหลบ มัักมีีผ้้าสีีแดงหรือื สีีดำ�ำ เย็็บเป็็นขอบหรืือขลิิบโดยรอบ weft) technique. The width of the pha laep is half of that of the pha lop as it is
และมักั มีีผ้า้ สีดี ำำ�หรืือสีีขาวเย็บ็ ซ้อ้ นอยู่่�ด้้านหลังั อีกี ชั้�นหนึ่่ง� ทั้้�งนี้้�ใน made with a single piece of woven fabric instead of sewing the fabric together
บางผืืนจะใช้้ปุุยฝ้้ายปููดาดให้้เป็็นแผ่่นแล้้วเย็็บตรึึงเพื่่�อให้้ผ้้ามีี like that of pha lop. The edge of the fabric is commonly covered with red or black
ความหนา fabric, and another layer of black or white fabric is added to the back of the
ผ้้าชนิิดนี้้�มีีการเรีียกชื่ �อและการนำำ�ไปใช้้สอยหลายอย่่าง cloth. In some cases, an additional layer of cotton is sewn on to add thickness.
ด้้วยกันั ในวััฒนธรรมไทลื้้อ� นั้้น� เรียี กว่า่ “ผ้้าแหลบ” บางทีีก็็เรีียกว่า่ This type of fabric has many names and a variety of functions. In Tai lue
“ผ้า้ นอน” หรืือ “ผ้า้ เสื่่�อ” (ไทลื้้�อออกเสียี งว่่า “ผ้า้ เสอ”) ในความ culture, it is called “pha laep”. Occasionally, it is called “Pha Non” or “Pha Sua”
หมายถึึงผ้้าที่่�ใช้้ปููนอน แต่่ต่่างจากผ้้าหลบตรงที่่ใ� ช้ป้ ูกู ัับพื้้น� ได้เ้ ลย (pronounced as “Pha Ser” by the Tai Lue) when referring to those used as
เป็็นผ้้าที่่�มีีขนาดเหมาะแก่่การพกพาในเวลาเดิินทางหรืือนำ�ำ ไปใช้้ mattresses. It is different from the Pha Lop as it can be laid directly on the floor.
ปููนอนที่่ว� ััด The material is of ideal size for use when travelling or sleeping at temples.
ชื่่อ� เรียี กผ้า้ ชนิิดนี้้อ� ีกี อย่่างหนึ่ง�่ คือื “ผ้้าเติ้้�ม” หมายถึึง ผ้้าที่่� Another name for this cloth is “Pha Term”, which refers to cloth used for
ใช้้ห่่มแบบเดีียวกัับ “ผ้า้ ห่ม่ ” หรืือ “ผ้า้ ตุ๊�ม” ชาวไทลื้้อ� ในอดีีตจะใช้ผ้ ้้า covering oneself like that of blankets or Pha Tum. In the past, the Tai Lue used
เติ้้�มนี้้�คู่่�กัับ “ผ้้าเจี่�ยเด็็กน้้อย” (ไทลื้้�อเรียี กว่า่ “ผ้า้ เจ่ล่ ะอ่อ่ น”) คือื ผ้้าที่่� pha term with “Pha Jia Dek Noi” (Pha Jia La On based on the Tai Lue). A pha jia
มััดทารกไว้้กัับลำำ�ตััวของผู้�อุ้�ม โดยใช้้ผ้้าเติ้้�มพัันทัับรอบลำำ�ตััวอีีกทีี dek noi is used to carry a baby by tying the cloth to the carrier’s body, and a
หนึ่่�งเพื่่�อเพิ่่ม� ความอบอุ่่�นในฤดูหู นาว เราจึึงพบว่่าผ้า้ เติ้้ม� นั้้น� มัักจะมีี layer of pha term is added to add warmth in winter. White or indigo cotton cloth
ผ้้าฝ้้ายสีีขาวหรืือสีีครามซัับรองด้้านหลัังเพื่่�อให้้หนามากขึ้ �น (แต่่ is similarly often added to the back of pha term is to add thickness.
บางผืืนก็็ไม่่มีผี ้า้ รอง) The distinctive feature of the pha laep or pha term is that the edge of the
ลักั ษณะเด่่นของผ้า้ แหลบหรืือผ้้าเติ้้ม� นี้้� คือื ผ้า้ ทอลายมุกุ fabric made with Muk Sen Phung Phiset (Cont. suppl. weft) and Chok (Disc.
เส้น้ พุ่�งพิิเศษและจกที่่ม� ีีการเย็บ็ ตกแต่ง่ ขอบทั้้�ง ๔ ด้้านด้ว้ ยผ้้าสีีแดง suppl. weft) techniques is decorated with red or black fabric. This feature is
หรือื ผ้้าสีีดำ�ำ รููปแบบของผ้า้ ชนิิดนี้้พ� บในวัฒั นธรรมผ้้าทอของกลุ่�ม found in Tai Lue and Tai Lao weaving tradiitons. The Tai Lao call this type of
ชนชาติิไทลื้้�อและไทลาว ถ้า้ เป็น็ ไทลาวมักั เรียี กชื่�อว่่า “ผ้า้ ล้อ้ ” fabric “Pha Lor”.
รูปู แบบของผ้า้ แหลบหรือื ผ้้าเติ้้ม� นี้้ค� ล้า้ ยคลึึงกัับ “ผ้้ากั้้ง� ” The pha laep or pha term have edges decorated with red or black
คืือ เป็น็ ผ้้าเย็็บตกแต่ง่ ขอบทั้้ง� ๔ ด้้านด้้วยผ้้าสีีแดงหรืือสีดี ำำ�เหมือื น fabric like those of the “Pha Kang”. However, the pha kang does not have an
กััน แต่ข่ ้้อแตกต่่างคือื ผ้า้ กั้้ง� มัักจะไม่่มีีผ้้าซับั รองด้้านหลังั extra layer of cloth added to the back.
ความงดงามของผ้า้ ทอชนิิดนี้้�ทำ�ำ ให้้มีีการนำำ�มาใช้้ประกอบ Having attractive features, this type of cloth is used in ceremonies, for
ในพิิธีีกรรมต่า่ งๆ เช่่น ใช้้เป็น็ ผ้้าปูหู รือื อาจใช้้เป็น็ “ผ้้ากั้้�ง” แขวน example as a decorative rug or a “Pha Kang” (curtain) in ordination or wedding
ตกแต่ง่ ในงานบวช งานแต่่งงานด้้วยก็ไ็ ด้้ ceremonies.

ภาพที่่� ๑๒๓: “ผ้้าแหลบ” หรืือ “ผ้้าเติ้้ม� ” ของชาวไทลื้้�อ ทอด้้วยฝ้า้ ย
(ก) ผ้้าแหลบ จากบ้า้ นดอนไชย ตำำ�บลศิิลาแลง อำ�ำ เภอปััว จังั หวััดน่่าน
ทอด้ว้ ยเทคนิิค “มุุกเส้น้ พุ่�งพิเิ ศษ” และ “จก”
(ข) ผ้้าแหลบ จากบ้า้ นร้้องแง ตำำ�บลวรนคร อำ�ำ เภอปััว จังั หวัดั น่า่ น ทอด้ว้ ยเทคนิิค “มุกุ เส้้นพุ่�งพิิเศษ”

ที่่�มา: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ
ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑

Picture 123: “Pha Laep” or “Pha Term” of the Tai Lue people, woven with cotton.
(a) “Pha Laep” from Ban Don Chai, Silalang Subdistrict, Pua District, Nan Province, woven

ก (a) with the techniques of “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft and
“Chok” or the Discontinuous Supplementary Weft.
(b) “Pha Laep” from Ban Rong Ngae, Woranakorn Subdistrict, Pua District, Nan Province,
woven with the technique of “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft.

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ข (b)

ก (a)

ภาพที่่� ๑๒๔: (ก), (ข) “ผ้้าแหลบ” หรืือ “ผ้้าเติ้้�ม” แบบเมือื งเงิิน จากเมืืองเงิิน แขวงไชยะบุรุ ีี สปป. ลาว
ที่ม่� า: คลัังสะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุลุ

ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑
Picture 124: “Pha Laep” or “Pha Term” in Muang Ngoen style, from Muang Ngoen,

Chaiyaburi Province, Lao PDR.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ข (b)

ภาพที่่� ๑๒๕: เครื่่อ� งนอนของชาวไทลื้้�อเมืืองเงิิน ประกอบด้ว้ ย “ผ้า้ แหลบ” หรืือ “ผ้้าเติ้้ม� ”
“ผ้า้ หลบ” และ “ผ้า้ ห่่มลายงููลอยสลัับลายหน่่วยตวยเครืือ”

ที่่�มา: ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๖
Picture 125: Tai Lue people’s bedding in Muang Ngoen , including “Pha Laep” or “Pha Term”,

“Pha Lop” and “Pha Hom Lai Ngu Loi Salap Lai Nuay Tuay Krua” (blanket).
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993



บทที่่� ๕ ผ้้าที่่�ใช้ใ้ นพิิธีกี รรมในล้้านนาตะวันั ออก
Chapter 5 Fabric used in rituals in Eastern Lan Na

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

184

ชาวล้้านนาตะวัันออกมีีประเพณีีการทำ�ำ บุุญถวายทาน It is a custom of people in Eastern Lan Na to hold a monthly
ในแต่่ละเดืือนที่่�เรียี กว่า่ “ป๋๋าเวณีสี ิบิ สองเดือื น” คล้า้ ยคลึึงกับั merit-making ceremony called “Pa Way Nee Sip Song Duan”, which is a custom
ประเพณีขี องชนชาติิไทในภาคอื่่�นๆ โดยการนัับเดือื นของทาง like those of other Tai cultures elsewhere. In “Duan Kiang” (a Lan Na month that
ล้้านนาจะเริ่ �มจากเดืือนเกี๋๋�ยง (ซึ่่�งอยู่่�ในช่่วงประมาณเดืือน falls around October in central Thailand), the Salakapat merit-making ceremony
ตุุลาคมของภาคกลาง) มีปี ระเพณีีทานสลากภััตต์ท์ ี่่เ� รีียกว่า่ “กินิ called “Kin Salak” is held before the end of Buddhist Lent. After the end of
สลาก” ในช่่วงก่อ่ นออกพรรษา หลังั ออกพรรษามีปี ระเพณีที อด Buddhist Lent comes the Thot Kathin ceremony, which consists of presenting
กฐิิน เดือื นยี่่�มีีประเพณีกี ารฟังั เทศน์์มหาชาติิที่่�เรียี กว่า่ “ตั้้�งธรรม robes to monks. In “Duan Yee” (the second month of the Lan Na calendar), the
หลวง” และประเพณีกี ารถวาย “ผ้้าห่ม่ พระเจ้้า” ในช่่วงเดืือน Mahachat (Vessantara Jataka) recitation ceremony called “Tang Tham Luang”
สามเดืือนสี่่�เข้้าสู่�ฤดูหู นาว มีีประเพณีีถวาย “หลััวหิงิ ไฟพระเจ้า้ ” takes place, and later, in the third or fourth month, the ceremony of presenting
ตลอดจนเผาข้า้ วหลาม เป็็นการเฉลิิมฉลองหลังั การเก็็บเกี่่�ยว blankets to monks comes before the cold season. Another ceremony called “Lua
ด้ว้ ยพิิธีี “ทานข้า้ วใหม่”่ ช่ว่ งเดือื นห้้ามีีประเพณีกี ารบรรพชาและ Hing Fai Phrachao” takes place when fires are lit and Khao Lam (baked sticky
อุปุ สมบท ที่่เ� รียี กว่า่ “บวชลููกแก้้ว” และ “บวชนาค” เดือื นหกมีี rice in bamboo) is prepared to celebrate the end of the harvest, which is done
ประเพณีีไหว้้พระธาตุุองค์์สำำ�คััญ ซึ่่�งที่่�จัังหวััดน่่านคืือพระธาตุุ with the “Tan Khao Mai” (eating new rice) ceremony. During the fifth month, there
แช่แ่ ห้้ง ส่ว่ นที่่�จังั หวััดแพร่่คืือพระธาตุชุ ่่อแฮ เดือื นเจ็็ดมีปี ระเพณีี is an ordination ceremony called “Buad Luk Kaew” and “Buad Nak”. In the sixth
สงกรานต์์ ซึ่่ง� ในอดีีตมีีประเพณีกี าร “จิิบอกไฟ” เพื่่�อเป็น็ การขอ month, there are ceremonies paying respect to the important Phratat (stupas
ฝนด้้วย เดืือนแปดเดือื นเก้า้ เป็น็ ช่่วงเริ่�มฤดูกู าลเพาะปลูกู เดือื น containing relics of the Buddha) at Phrathat Chae Haeng in Nan and Phrathat
สิิบถึึงเดืือนสิิบเอ็็ดเป็็นช่่วงเข้้าพรรษา ช่่วงเดืือนสิิบสองมีี Cho Hae in Phrae. This is followed by Songkran, the Tai New Year ceremony, in
ประเพณีที ำ�ำ บุญุ ในวันั “สิิบสองเพ็ง็ ” เป็น็ การอุทุ ิิศส่ว่ นกุศุ ลให้้แก่่ the seventh month. In the past, there used to be a rainmaking ceremony called
บรรพบุุรุุษผู้้�ล่่วงลัับ “Chi Bok Fai”. The eighth and ninth months are the beginning of planting season,
ผ้้าทอของสตรีีชาวล้้านนาตะวัันออกเป็็นส่่วนประกอบ and the tenth and the eleventh month herald the start of Buddhist Lent. Finally, in
สำำ�คัญั ที่่ป� รากฏในพิิธีกี รรมทางพระพุุทธศาสนา สตรีีจะทอผ้้า the twelfth month, there is a merit-making ceremony on “Sip Song Peng” day to
ถวายเป็็นพุุทธบููชา ตลอดจนทอถวายพระสงฆ์เ์ พื่่�อใช้้ในโอกาส make merit for ancestors.
ต่่างๆ เป็น็ การสะสมสร้้างบุุญด้้วยความศรััทธา ดังั จะพบว่า่ The woven textiles of women in Eastern Lan Na play an important role in
สิ่่�งของที่่�แขวนประดัับในชุุดเครื่่�องไทยทานที่่�เรีียกว่่า “ต้้นครััว Buddhist ceremonies. Women present woven fabric directly as Buddhist
ทาน” หรืือ “ต้น้ สลาก” นั้้น� มักั จะมีีผืืนผ้า้ ทอเป็็นส่่วนประกอบ offerings or as offerings to monks for use on various occasions as merit-making
เสมอ ได้้แก่่ ตุุง ผ้า้ จีีวร ผ้้าเช็ด็ น้อ้ ย ผ้้าเช็็ดหลวง ผ้้าอาสนา และ gestures according to their beliefs. This is demonstrated in the form of alms
ผ้้าห่่อคััมภีีร์์ นอกจากนี้้ย� ังั มีีการประดิิษฐ์ผ์ ืืนผ้้าขนาดใหญ่่ถวาย called “Ton Kruea Tan” or “Ton Salak”, which have always consisted of woven
วัดั เพื่่อ� ใช้ส้ อยภายในวิิหาร ได้้แก่่ ผ้้ามุงุ พระเจ้า้ ผ้า้ มุงุ สังั ฆะ fabrics that include “Tung” (banners), “Pha Chiwon”, “Pha Chet Noi”, “Pha Chet
และ ผ้า้ ห่่มพระเจ้้า ด้ว้ ย Luang”, “Pha Asana” (cloth covering a monk’s seat), and manuscripture
wrapper. Furthermore, there are offerings of large woven pieces for everyday
use in temples that include “Pha Mung Phrachao”, “Pha Mung Sang Ka”, and
“Pha Hom Phrachao”.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

185

๑. ตุุง 1. Tung (Banner)
คำำ�ว่่า “ตุงุ ” ในภาษาถิ่่�นล้า้ นนา เทีียบได้้กับั คำ�ำ ว่า่ “ทุงุ ” ในภาษา The term “Tung” in the language of Lan Na is the equivalent
อีีสาน หมายถึึง “ธง” ในภาษาไทยกลาง ตรงกัับลัักษณะธงประเภท “ปฏากะ” of tung in the Isan (Northeast Thailand) language and refers to a
ของอิินเดียี คือื มีีลักั ษณะเป็็นแผ่น่ วัตั ถุุ ห้อ้ ยยาวจากบนลงล่่าง วััตถุุที่่ใ� ช้ท้ ำำ�ตุงุ banner. The banner has the same features as that of the Pataka
นั้้น� มีีหลายอย่่าง เช่่น ผ้้า ไม้้ กระดาษ ใบลาน โลหะ เป็น็ ต้้น โดยมีีขนาด รููปทรง banner of India, which consists of a string of objects hanging
ตลอดจนการตกแต่่งรายละเอีียดต่่างกัันออกไปตามความเชื่ �อ ความศรััทธา vertically. Tung are made from many things such as fabric, wood,
ของผู้้�สร้า้ ง ตลอดจนตามความนิิยมในแต่ล่ ะท้อ้ งถิ่่�นด้ว้ ย paper, palm leaves, metal, etc. The size, shape, and decoration style
ตามคติิดั้้�งเดิิมตุุงเป็็นสิ่่�งที่่�ทำ�ำ ขึ้้�นเพื่่�อใช้้ในพิิธีีกรรมเกี่ �ยวกัับความเชื่�อ depend on the beliefs of the creator and the preferences of each
เรื่�องผีีและโลกหลัังความตาย เมื่่�อปรับั ความเชื่�อมาสู่่�พุทุ ธศาสนา จึึงถือื คติิว่่า community.
เป็น็ การทำ�ำ ตุุงถวายเป็็นพุทุ ธบูชู า โดยมีีจุดุ ประสงค์์เป็็นการทำำ�บุุญอุุทิิศให้แ้ ก่่ผู้� Traditionally, tung are created for rituals related to belief in
ที่่�ล่่วงลัับไปแล้ว้ หรือื ถวายเพื่่อ� เป็็นปัจั จััยส่ง่ กุศุ ลให้แ้ ก่่ตนไปในชาติิหน้า้ เชื่�อ ghosts and the afterlife. After the introduction of Buddhism, the
ว่า่ เมื่่อ� ตายไปแล้ว้ จะพ้้นจากการตกนรกโดยอาศััยเกาะชายตุุงขึ้น� สวรรค์์ จะได้้ purpose of tung changed to become Buddhist offerings to make
พบพระศรีอี าริิยเมตไตย หรืือจะได้ถ้ ึึงซึ่ง�่ พระนิิพพาน merit for the deceased or for oneself in the next life. It is believed that
ความศรัทั ธาในอานิิสงส์ข์ องการถวายตุงุ มีีตำำ�นานเล่่าขานสืบื ต่่อกันั one can escape hell by holding on to the bottom of a tung that leads
มาเรื่อ� ง “แม่่กาเผือื ก” หรืือ “ตำ�ำ นานพระเจ้า้ ห้า้ พระองค์”์ อันั ได้้แก่พ่ ระกกุสุ ันั ธะ to heaven, where one will have a chance to meet Maitreya (the future
พระโกนาคมนะ พระกัสั สปะ พระโคตมะ และพระอาริิยเมตไตย เนื้้�อเรื่อ� งเน้น้ Buddha) or reach nirvana.
คติิธรรมด้้านความกตััญญููกตเวทีีที่่�มีีต่่อพระคุุณของผู้�ให้้กำ�ำ เนิิดหรืือผู้้�ที่่� The belief of the merit made from offering tung is reflected in
ชุุบเลี้้�ยงมา โดยการทำำ�ตุุงเป็็นสััญลัักษณ์์ของการอุุทิิศส่่วนกุุศลไปถึึง มีี the chronicle of the albino mother crow or the chronicle of the five
เนื้้�อเรื่อ� งโดยย่่อดังั นี้้� Buddhas, which are Kakusandha Buddha, Konagamana Buddha,
Kassapa Buddha, Gautama Buddha, and Maitreya Buddha. The story
of the chronicle focuses on showing gratitude to one’s parents or to
people who raise one up by offering tung as a gesture of sending
them merit. A summary of the story follows.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

186

เมื่่อ� พระสัพั พัญั ญูพู ระเจ้า้ ห้า้ พระองค์์ ลงมาเกิิดในท้อ้ งแม่ก่ าเผืือก The story begins when the five Buddhas reincarnated as
เพื่่อ� สร้า้ งบุญุ กุุศลสืืบไปนั้้น� ยังั มีีกาเผืือกตััวหนึ่ง�่ อาศัยั อยู่่�บนต้น้ ไม้้ ไข่่ออกมา offspring of an albino mother crow to continue their merit-making
๕ ฟอง ขณะออกไปหากิินได้เ้ กิิดพายุุพัดั จััด ฝนตกลงมา ทำ�ำ ให้ไ้ ข่่ทั้้ง� ห้า้ ไหลไป quest. The albino crow, which lived on a tree, laid five eggs. While it
ตามกระแสน้ำ�ำ� ไข่่ทั้้ง� ๕ ฟองนั้้�นมีีผู้้�นำ�ำ ไปดููแลเลี้้ย� งดูตู ามลำำ�ดัับ คืือแม่่ไก่่ แม่่ was out looking for food, a storm arose bringing heavy rain that
นาค แม่เ่ ต่่า แม่โ่ ค และแม่ซ่ ัักไหม (หมายถึึงคนซัักผ้้า) ส่่วนแม่ก่ าเผืือกกลัับมา washed the five eggs down along a river. Each of the five eggs then fell
ไม่เ่ ห็น็ ไข่ก่ ็็เสียี ใจจนสิ้้น� ใจไปอยู่่�เมือื งสรรค์์ อยู่่�ต่อ่ มาไข่ท่ ั้้ง� ๕ เกิิดเป็น็ ชาย under the care of a hen, a female naga, a female turtle, a female cow,
เติิบโตขึ้น� มาเป็็นหนุ่�มได้อ้ อกบวชจนสำำ�เร็็จโพธิิญาณ วันั หนึ่่�งทั้้ง� หมดได้้มาพบ and a washerwoman, respectively. When the mother crow returned
กันั ต่่างก็็คิิดจะทำ�ำ บุุญอุุทิิศให้้กับั ผู้้�ให้้กำ�ำ เนิิดของตน ต่า่ งคนจึึงทำ�ำ ตุุงขึ้�นตามรูปู and found her eggs had gone, she died from a broken heart and as-
สััญลักั ษณ์ข์ องผู้�ที่�เลี้้ย� งตนมา คืือ พระกกุสุ ันั ธะทำำ�เป็น็ รูปู ไก่่ พระโกนาคมนะ cended to heaven. Later, the five eggs became men who all joined the
ทำ�ำ เป็น็ รูปู นาค พระกััสสปะทำำ�เป็็นรูปู เต่า่ พระโคตมะทำ�ำ เป็็นรูปู หมากตาวััว monkhood and achieved enlightenment. One day, they reunited and
และพระอาริิยเมตไตยทำ�ำ เป็็นรููปค้้อนสำ�ำ หรัับทุบุ ผ้้า(อัันเป็็นสััญลัักษณ์์หมายถึึง planned to make merit for their mother, so each of them made a tung
คนซัักผ้้า) ต่่างชวนกันั อธิิษฐานขอให้ไ้ ด้้พบแม่่ แม่ก่ าเผืือกบนสวรรค์จ์ ึึงบิินลง based on the shape of the one who raised them; Kakusandha Buddha
มาพบลูกู ทั้้�ง ๕ คนแล้้วเล่่าเรื่อ� งกำำ�เนิิดที่่แ� ท้้จริิงให้ฟ้ ััง พร้อ้ มกับั ชี้้�แนะว่า่ หาก made a hen shaped tung; Konagamana Buddha made a naga shaped
คิิดถึึงแม่่ก็็ให้้เอาด้้ายดิิบมาฟั่่�นทำำ�เป็็นตีนี กา เพื่่�อจุุดประทีีปบููชาพระคุุณของ tung; Kassapa Buddha made a turtle shaped tung; Gautama Buddha
แม่่กาเผืือกในเดืือนยี่่� made a cow’s eye shaped tung; Maitreya Buddha made a hammer
shaped tung after the hammer a washerwoman used to beat clothes.
เรื่�อง “แม่ก่ าเผือื ก” หรือื “พระเจ้า้ ห้้าพระองค์์” นี้้ม� ีีแก่น่ เรื่�องเน้้น They made a wish to meet their mother, after which, the albino mother
คติิธรรมด้้านความกตััญญููกตเวทีีที่่�มีีต่่อผู้้�ให้้กำ�ำ เนิิดตลอดจนผู้้�ชุุบเลี้้�ยงดููแลมา crow flew down from heaven to meet her children and told them the
แม้้จะมิิใช่่เป็น็ ผู้�ให้้กำำ�เนิิดโดยตรงก็็ตาม เนื้้�อเรื่อ� งมีลี ักั ษณะเป็น็ ตำ�ำ นาน อธิิบาย story of their birth. She also added that whenever they missed her, in
ที่่�มาของพิิธีีกรรมการจุุดผางประทีีปเป็็นพุุทธบููชาในเทศกาลยี่่�เพ็็ง ว่่าเป็็น Duan Yee (the second month of Lan Na calendar), they should spin
สััญลัักษณ์์ของตีีนแม่่กาเผือื ก และการอธิิบายความหมายของตุุงให้ส้ ัมั พัันธ์์ thread into the shape of a crow’s foot to use as a lamp to show
กัับความเชื่ �อเรื่�องพระเจ้้าห้้าพระองค์์ ซึ่่�งคติิความเชื่ �อเรื่�องพระพุุทธเจ้้าห้้า gratitude towards her.
พระองค์์นี้้�มีีอิิทธิิพลต่่อความเชื่ �อความศรััทธาของชาวล้้านนาตะวัันออกเป็็น The story of the albino mother crow or the five Buddhas
อย่่างมาก ทำำ�ให้้เกิิดการทอผ้้าตุุงเป็็นสััญลัักษณ์์ที่่�สอดคล้้องกัับตำำ�นาน focuses on showing gratitude towards one’s birth parents or those
ดังั กล่า่ ว who raised one up. The story is told in the form of a chronicle telling
the origin of the lantern lighting ceremony during the “Yee Peng” (Loi
Krathong) festival. The act of lighting lanterns symbolizes the feet of
the albino mother crow. The chronicle also creates the meaning of
tung, which relates to the belief of the five Buddhas that has influenced
the people in Eastern Lan Na. Tung, therefore, symbolize this
chronicle.

ภาพที่�่ ๑๒๖: จิิตรกรรมลายคำ�ำ บนธรรมาสน์์ ภายในวิิหารวััดกู่่�คำ�ำ ตำ�ำ บลในเวียี ง อำ�ำ เภอเมืืองน่า่ น จัังหวััดน่่าน
แสดงพิิธีกี รรมการถวายครััวทาน มีี ช่่อ (ธงสามเหลี่่ย� ม) “ตุงุ ” และ โคมแขวนอยู่่�

ที่�่มา: อนุกุ ูลู ศิิริิพันั ธ์์ ถ่า่ ยภาพ, ๑๓ สิงิ หาคม ๒๕๖๔
Picture 126: Gold painting on the pulpit inside the Viharn of Wat Ku Kham, Nai Wiang

Subdistrict, Muang Nan District, Nan Province, shows the ritual of offering
foods and things, with a “Shor” (triangular flag), “Tung” and a lantern.
Photo by Anukul Siripant, September 13, 2021

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

188

ลัักษณะรููปแบบของตุงุ ที่่ท� ำำ�จากผ้า้ โดยทั่่ว� ไปจะมีขี นาดกว้้าง Tung made with fabric are commonly 10–50 centimeters wide and
ตั้้ง� แต่่ ๑๐ - ๕๐ เซนติิเมตร มีีความยาวตั้้�งแต่่ ๑๐๐ - ๖๐๐ เซนติิเมตร 100–600 centimeters long. Their structure consists of a head, body, and tail,
โครงสร้้างของตุุงจะประกอบด้ว้ ยส่่วนหัวั ตัวั และหาง โดยมีีไม้ไ้ ผ่่สอด with a bamboo stick inserted between each section. Tung are decorated with
คั่่�นเป็น็ ระยะๆ และนิิยมตกแต่่งด้้วยวัสั ดุุต่า่ งๆ เช่น่ เศษผ้้า กระดาษ tassels made from leftover fabric, paper, yarn, and seeds of the Indian
ไหมพรม เมล็ด็ ฝัักเพกา ทำำ�เป็น็ พู่่�ห้อ้ ยประดับั ตลอดทั้้ง� ผืนื เรีียกส่ว่ น trumpet tree. The decorations are called “Bai Hai” (ficus leaf), “Bai Sa Lee”
ตกแต่ง่ นี้้ว� ่่า “ใบไฮ” (ใบไทร) “ใบสะหลีี” (ใบโพธิ์์)� “สวย” (กรวย) ส่ว่ นหััว (bodhi leaf), and “Suay” (cone). The head of a tung is made in the form of a
ตุงุ มัักจะทำำ�เป็็นรูปู โครงปราสาท โดยใช้ไ้ ม้้แกะสลักั หรือื ใช้้ไม้ข้ นาดเล็็ก castle by aligning carved wood or small pieces of wood together. The foot of
เรียี งต่อ่ กััน ส่่วนหางตุงุ ก็็มัักตกแต่ง่ ชายด้ว้ ยการถักั เป็น็ ตาข่่าย หรืือเย็บ็ the tail of is decorated by braiding the fringes into a net sewn into a pillow-like
เป็็นรููปทรงคล้้ายหมอน หรืือใช้้ไม้้ไผ่่ห้้อยชายตุุงเป็็นการถ่่วงน้ำำ��หนััก shape, or with hanging bamboo sticks or tassels to add weight.
หรือื ตกแต่่งด้ว้ ยพู่่�ห้้อยระย้า้ Tung offered by villagers are often hung inside the temple’s main
เรามัักจะพบตุงุ ที่่ช� าวบ้้านทำ�ำ ถวายวัดั ปรากฏแขวนไว้้ในวิิหาร hall (vihara), especially in Tai Lue temples. In addition, tung are hung from
โดยเฉพาะจะพบมากในวัดั ของชาวไทลื้้�อ นอกจากนี้้ก� ็อ็ าจแขวนไว้้กัับ poles in front of the temple hall, especially during ceremonies such as the
เสาตุงุ ปัักตรงบริิเวณลานวัดั ด้้านหน้้าวิิหาร โดยเฉพาะในงานฉลองหรืือ “Poy Luang” ceremony, which celebrates the construction or restoration of
งานสมโภชต่า่ งๆ เช่น่ ในงาน “ปอยหลวง” ซึ่�่งเป็็นงานฉลองการก่อ่ สร้า้ ง buildings inside the temple compound such as the ordination hall (ubosot) or
หรือื บูรู ณะอาคารต่า่ งๆ ในวัดั เช่่น โบสถ์์ วิิหาร ฯลฯ ก็็จะมีีการปัักเสา the main hall, etc. During the ceremony, tung hanging from bamboo poles
ไม้้ไผ่่แขวนตุุงประดัับไว้้รอบสิ่่�งก่่อสร้้างที่่�ฉลองนั้้�น และยัังปัักเสาตุุง are installed around the new or restored construction and on both sides of
ประดัับไว้้สองฟากถนนที่่�จะเข้้าไปสู่�วััดเรีียงรายเป็็นทิิวแถว เป็็น the road leading to the temple to signify the celebration inside the temple.
สััญลัักษณ์ว์ ่า่ มีงี านสมโภชที่่�วัดั แห่่งนั้้�นด้้วย Even though tung made with woven fabric come in many styles, they can be
ตุงุ ที่่�ทำำ�จากผ้า้ ทอแม้ว้ ่า่ จะมีีรููปลักั ษณ์ห์ ลากหลาย แต่อ่ าจจะ categorized into four types as follows:
จำ�ำ แนกลัักษณะออกได้้เป็น็ ๔ ประเภทดังั นี้้� 1.1 Tung Dok weaving with patterns are called “Tung Dok”.
๑.๑ ตุุงดอก คือื ตุงุ ผ้า้ ที่่ท� อเป็็นลวดลายต่่างๆ ซึ่่�งมัักเรีียกขาน Usually, Tung dok are made with white cotton thread with patterns created
กัันว่า่ “ตุงุ ดอก” โดยทั่่�วไปจะทอด้ว้ ยเส้น้ ฝ้า้ ยสีีขาว ส่่วนลวดลายนั้้�นจะ with the Muk Sen Phung Phiset (Continuous supplementary weft) or Chok
ทอด้้วยเทคนิิคมุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษหรืือเทคนิิคจก สีีลวดลายที่่�นิิยมใน (Discontinuous supplementary weft) techniniques. Black and red were
อดีีตคือื สีดี ำ�ำ สลับั สีีแดง ปัจั จุบุ ัันนิิยมสีสี ัันหลากสีี commonly used in the past, but nowadays multiple colors may be featured in
“ตุงุ ดอก” จะมีโี ครงสร้้างที่่�สำ�ำ คัญั คือื ส่ว่ นล่่างสุุดนิิยมทอเป็น็ Tung dok.
รููปปราสาท รายล้อ้ มด้ว้ ยรููปต้น้ ไม้้ ดอกไม้้ นก คน ช้า้ ง ม้า้ ฯลฯ และรูปู The important part of a tung dok is at the bottom, which is decorated
สิ่่�งของเครื่่อ� งใช้บ้ างอย่่างเช่่น น้ำ��ำ ต้้น ขัันดอก เป็็นต้้น ปราสาทนี้้ม� ัักจะ with a pattern woven to create an image of a “Prasat” (a castle-like tower)
บรรทุกุ อยู่่�บนเรืืออันั เป็็นพาหนะที่่�จะนำำ�ปราสาท และสิ่่ง� ของเครื่่�องใช้้ไป surrounded by trees, flowers, birds, people, elephants, horses, etc, and an
ยัังโลกแห่่งวิิญญาณ ส่ว่ นของรููปปราสาทนี้้�จะมีชี ่่วงความยาวมากกว่า่ image of household items such as a “Nam Ton” (Lan Na water container) and
ช่ว่ งอื่�นๆ ซึ่่�งคั่่�นด้้วยการสอดไม้ไ้ ผ่่เป็็นช่่วงๆ ไป ลวดลายในช่่วงบนขึ้�นไป “Khan Dok” (Lan Na pedestal tray). The prasat is often depicted on a boat,
นั้้น� อาจจะเป็็นรููปเรือื ช้้าง ม้้า หงส์์ นก นาค ดอกไม้้ ต้้นไม้้ ฯลฯ โดยบาง which is considered a vehicle that takes it and the tools it contains to the
ผืืนอาจจะทอเฉพาะลายปราสาทช่่วงล่่าง ส่่วนช่่วงบนเป็็นการทอ afterlife. The section that contains the image of the prasat is longer than the
ลวดลายขนาดเล็็กคั่่�นด้้วยไม้้ไผ่่เป็็นช่่วงๆ สลัับกัับช่่วงที่่�มีีเพีียงด้้าย rest. Sections are separated with bamboo sticks. The patterns on the upper
เส้น้ ยืืน ลัักษณะแบบนี้้�เรียี กว่่า “ตุุงใย” part of tung consist of images of boats, elephants, horses, swans, birds,
naga, flowers, trees, etc. In some cases, the lower part of the tung is
decorated with prasat patterns, and the upper part is decorated with section
of small patterns alternating with sections of plain warp thread separated by
bamboo sticks. Tung in this style are called “Tung Yai”.