มรดกภูมิปัญญาผ้าล้านนาตะวันออก น่าน แพร่ เชียงราย พะเยา

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

39

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

ภาพที่่� ๑๕: ภาพการทอผ้้าของสตรีีชาวเมืืองน่า่ น จิิตรกรรมฝาผนััง 40
วิิหารวัดั ภูมู ิินทร์์ ตำ�ำ บลในเวียี ง อำ�ำ เภอเมือื งน่า่ น จัังหวัดั น่่าน
ที่ม่� า: อรรถพงษ์์ ประดิิษฐพงษ์์ ถ่า่ ยภาพ, ๒๒ ตุุลาคม ๒๕๕๕

Picture 15: Weaving women in Nan Mural paintings of Wat
Phumin Temple, Nai Wiang Subdistrict, Muang Nan District,
Nan Province.
Photo by Attapong Praditpong, October 22, 2012

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

41

ภาพที่่� ๑๖: ภาพการปั่่น� ฝ้า้ ยของสตรีีชาวเมือื งน่่าน จิิตรกรรมฝาผนัังวิิหารวััดภููมิินทร์์ ตำ�ำ บลในเวีียง อำำ�เภอเมืืองน่่าน จัังหวัดั น่่าน
ที่่ม� า: ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๕

Picture 16: Weaving women in Nan Mural paintings of Wat Phumin Temple, Nai Wiang Subdistrict, Muang Nan District, Nan Province
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1986

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

43

ส่่วนจิิตรกรรมฝาผนัังวััดต้า้ ม่อ่ น บ้า้ นต้้าม่อ่ น ตำำ�บลเวีียงต้้า อำ�ำ เภอลอง จังั หวัดั แพร่่ ภาพที่่� ๑๗: แสดงการแต่ง่ กายของสตรีีชาวเมืืองลอง จังั หวัดั แพร่่
ได้้แสดงให้้เห็็นถึึงวิิถีีชีีวิิตและวััฒนธรรมของชาวเมืืองลองโดยเฉพาะเรื่ �องราวของเครื่่�อง จิิตรกรรมฝาผนังั วิิหารวัดั ต้้าม่่อน ตำ�ำ บลเวียี งต้า้ อำำ�เภอลอง
แต่่งกาย สตรีีนุ่�งซิ่ �นตา และซิ่ �นตีีนจก นิิยมเปลืือยอก หรืืออาจจะใช้้ผ้้าผืืนยาวซึ่่�งเป็็น จังั หวััดแพร่่ (ปััจจุบุ ันั เก็บ็ รัักษาไว้ท้ ี่่ไ� ร่แ่ ม่ฟ่ ้้าหลวง จัังหวััดเชีียงราย)
ผ้้าอเนกประสงค์์ในการมััด คล้้อง หรือื ห่ม่ สะหว้า้ ยแล่่ง สะพายย่่าม และประดัับร่า่ งกายด้ว้ ย ที่ม่� า: โกมล พานิิชพันั ธ์์ ถ่า่ ยภาพ, สิิงหาคม ๒๕๖๔
เครื่่�องประดัับทอง เช่่นเดีียวกัับเครื่่อ� งแต่ง่ กายของสตรีที ี่่ป� รากฏในจิิตรกรรมฝาผนัังวััดภููมิินทร์์ Picture 17: The dress of the women in Muang Long, Phrae
จัังหวัดั น่่าน แต่ไ่ ม่น่ ิิยมใส่่เสื้้อ� และจะเกล้้ามวยผมไว้้ทางท้้ายทอยแบบไทยวน province, mural paintings in Viharn of Wat Ta Mon,
The Tamon Temple mural in Baan Tamon in Wiang Ta Subdistrict, Long Wiang Ta Subdistrict, Long District, Phrae Province
District, Phrae, portrays the life and culture of Muang Long people, particularly in (currently preserved at Rai Mae Fah Luang, Chiang Rai Province)
their clothing styles. Muang Long women would wear “Sin Ta” or “Sin Tin chok”. They Photo by Komol Panitchapant, August, 2021
often left their breasts exposed or used a long piece of fabric to tie, hang, or wear in
the Sa Wai Laeng style when using it as a bag. They liked to use gold accessories.
The only differences between them and the women in the Phumin Temple mural in
Nan are that they did not cover their breasts and wore their hair in a low bun in the
Tai Yuan style.

ภาพที่่� ๑๘: แสดงการแต่่งกายของบุรุ ุษุ และสตรีชี าวเมืืองลอง จังั หวััดแพร่่ จิิตรกรรมฝาผนังั วิิหารวัดั ต้้าม่อ่ น
ตำ�ำ บลเวีียงต้้า อำำ�เภอลอง จัังหวััดแพร่่ (ปััจจุุบันั เก็็บรัักษาไว้ท้ ี่่ไ� ร่่แม่่ฟ้้าหลวง จังั หวัดั เชีียงราย)
ที่ม่� า: โกมล พานิิชพันั ธ์์ ถ่า่ ยภาพ, สิิงหาคม ๒๕๖๔
Picture 18: The dress of men and women in Muang Long, Phrae province, mural paintings in Viharn of
Wat Ta Mon, Wiang Ta Subdistrict, Long District, Phrae Province (currently preserved at Rai Mae Fah Luang, Chiang Rai Province)
Photo by Komol Panitchapant, August, 2021

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

45

๒. วัสั ดุุและอุุปกรณ์์การทอผ้้าในวัฒั นธรรมล้้านนาตะวันั ออก

การทอผ้า้ เป็็นหน้้าที่่�สำ�ำ คััญของสตรีไี ทยในอดีตี ดังั คำำ�พังั เพยแต่โ่ บราณที่่ว� ่่า “เมื่่�อหมดหน้า้ นาผู้�หญิงิ ทอผ้้า ผู้้�ชายตีีเหล็ก็ ”
เพื่่�อตอบสนองต่่อความจำำ�เป็น็ ขั้น� พื้้น� ฐาน การปลููกข้า้ วเพื่่อ� ทำำ�กิิน และการปลููกฝ้า้ ยเพื่่�อนำำ�มาปั่่น� และทอเป็็นเครื่่อ� งนุ่�งห่่ม จึึงเป็น็
กระบวนการผลิิตที่่�ควบคู่่�กัันมาแต่่โบราณกาล ส่่วนในกรณีีที่่�ชุุมชนใดไม่่สามารถปลููกฝ้้าย หรืือผลิิตผ้้าทอเองไม่่ได้้ ก็็มีีการ
แลกเปลี่่ย� นค้า้ ขายกันั ระหว่า่ งชุมุ ชนมาช้้านานเช่น่ กััน

การปลููกฝ้า้ ยเป็็นงานสำำ�คัญั อย่า่ งหนึ่่�งในสังั คมพื้้�นบ้้านไทย ซึ่�่งมีลี ักั ษณะระบบการผลิิตเพื่่�อเลี้้�ยงตนเอง ในอดีีตแทบทุุก
เรือื นจะมีกี ารปลูกู ฝ้า้ ย เมื่่�อถึึงฤดูดู อกฝ้า้ ยบานชาวบ้้านจะเก็บ็ ฝ้า้ ยมาตากให้แ้ ห้้งสนิิท จนปราศจากความชื้�นและตััวแมลง เลืือก
คัดั เศษไม้ใ้ บหญ้้าที่่ต� ิิดฝ้้ายออก นำำ�เอามา “อีดี ” (หีีบ) เพื่่�อแยกเมล็ด็ ฝ้้ายออกจากเส้น้ ใย แล้ว้ นำำ�มา “ยิงิ ” หรืือ “ตี”ี (ดีีด) ด้้วยไม้ต้ ีรี ููป
คัันศรที่่เ� รีียกว่่า “กง” ให้ฝ้ ้้ายเป็็นปุยุ หลักั จากนั้้�น ก็น็ ำ�ำ ปุยุ ฝ้า้ ยที่่ต� ีแี ล้้วไป “ล้อ้ ” บนแผ่น่ ไม้ใ้ ห้้ฝ้า้ ยมีีลักั ษณะเป็น็ แท่่ง หรือื หลอด แล้้ว
จึึงเอาไปปั่่�นกับั เครื่่อ� งมือื ที่่เ� รียี กว่า่ “เผี่่ย� น” โดยการปั่่�นนั้้น� มือื หนึ่�่งของผู้�ปั่�นจะหมุนุ วงล้อ้ อีีกมืือหนึ่�่งดึึงเส้น้ ฝ้้ายออกมา นำำ�เส้น้ ฝ้า้ ย
ที่่�ปั่่น� แล้ว้ นี้้�มา “เปียี ” ให้้ฝ้้ายเป็น็ ไจๆ ไม่่พัันกััน

2. Weaving tools in Eastern Lan Na Culture

Weaving cloth was an important duty for women in the past. There is an old proverb that says, “When the
harvest season ends, women weave cloth and men hit iron.” To satisfy basic needs, growing rice for food and
cotton for spinning and weaving cloth are practices that have long coexisted since ancient times. This extended to
trade between communities when one community was unable to grow cotton or produce textiles themselves.
Growing cotton was one of the important duties in traditional Thai society since it was a necessity for
making clothing. In the past, almost every household grew it. When the cotton was in full bloom, the people picked it
and left it to dry in the sun until the cotton was free of moisture and insects before removing the leaves or grass. Then,
the cotton would go through a process called “Eid” (Heep) in which cotton seeds were separated from the fiber before
it was beaten by a bow-shaped stick called a “Kong” to turn the fiber into cotton wool. After that, the cotton wool would
be rolled on a wood board and shaped like a stick in preparation for spinning, which was done on a wheel called a
“Phian”. In the process the spinner uses one hand to spin the wheel and the other to pull out the cotton threads. The
spun cotton would then be wound into a skein to prevent it from tangling.

ภาพที่่� ๑๙: การใช้้ “เผี่่�ยน” ปั่่�นฝ้า้ ย ชาวไทลื้้�อ อำำ�เภอเชีียงคำ�ำ จัังหวััดพะเยา
ที่่�มา: หนังั สืือไทลื้้อ� . กรุุงเทพ: มติิชน, ๒๕๓๘.
Picture 19: Using “Pian” the tool to spin cotton, Tai Lue people in Chiang Kham district, Phayao province.
Source: Tai Lue. Bangkok: Matichon, 1995.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

47

ขั้้น� ตอนต่่อไปที่่�สำ�ำ คัญั ก็็คืือการย้อ้ ม ในสมัยั ก่่อนชาวบ้้านจะย้้อม
ฝ้า้ ยด้้วยสีีธรรมชาติิที่่ไ� ด้้จากเปลือื กไม้้ ราก ใบ ผล เมล็ด็ ของพืืชชนิิดต่า่ ง ๆ
สีีที่่ช� าวบ้้านได้จ้ ากธรรมชาติิแต่ด่ ั้้ง� เดิิมมีีสีหี ลััก ๆ อยู่่�เพียี ง ๒ - ๓ สีี คืือ สีี
คราม หรือื สีหี ม้้อห้้อม ได้้จากต้้นคราม หรือื ต้้นห้อ้ ม สีดี ำ�ำ ได้จ้ ากเม็็ด
มะเกลืือ สีีแดงได้้จากครั่่ง� หรือื รากต้น้ สลักั สีีเหลืืองจากขมิ้้�น สำำ�หรับั สีอีื่น� ๆ
ได้้จากการย้้อมผ้า้ ลงในส่ว่ นผสม ๒ ครั้้ง� เช่น่ สีีม่ว่ งได้้จากสีีแดงและสีี
คราม สีสี ้้มได้จ้ ากสีเี หลืืองและสีีแดง เป็็นต้้น ทั้้ง� นี้้ย� ัังมีีวััสดุุอื่�นๆ ที่่ใ� ช้เ้ ป็น็
ส่่วนผสมอีีกหลายอย่่าง

การย้อ้ มผ้า้ มีีขั้�นตอนและกรรมวิิธีีที่่ย�ุ่�งยากซัับซ้อ้ น ชาวบ้้านใน
แต่ล่ ะแห่่งก็ม็ ีเี ทคนิิคการย้อ้ มและใช้้วััสดุทุ ี่่แ� ตกต่่างกันั ไปบ้า้ ง ความรู้�เกี่่ย� ว
กับั การย้อ้ มสีธี รรมชาติินี้้� ในปัจั จุบุ ันั ได้้สููญหายไป เป็็นส่่วนมาก เนื่่อ� งจาก
ในยุุคต่่อมามีีสีเี คมีีภัณั ฑ์จ์ ำำ�หน่่ายในตลาด และมีฝี ้้ายสำ�ำ เร็็จรููปจากโรงงาน
ตลอดจนถึึงเส้น้ ใยสัังเคราะห์ท์ ี่่�เรียี กกันั ว่่า “ด้้ายโทเร” จำำ�หน่า่ ย ชาวบ้้านก็็
มิิได้ป้ ลูกู ฝ้า้ ยหรืือย้้อมฝ้า้ ยเองอีกี เพราะซื้อ� หาจากตลาดสะดวกกว่า่

The next important step is the dyeing process. In the past, ภาพที่�่ ๒๐: แสดงกรรมวิิธีีการย้้อมสีี
people would dye cotton with natural ingredients such as bark, (บน) การย้้อมสีหี ม้อ้ ห้้อมด้้วยวิิธีีการย้้อมเย็น็
roots, leaves, fruit, and various seeds. Traditionally, people were บ้้านดอนไชย ตำ�ำ บลศิิลาแลง อำ�ำ เภอปััว จัังหวัดั น่า่ น
able to get only two to three colors from natural ingredients, which (ล่า่ ง) การย้อ้ มเส้้นด้า้ ยเป็็นสีตี ่่างๆ ด้้วยวิิธีีการย้อ้ มร้้อน
are indigo (the mo hom color) from the indigo or hom tree, black บ้้านหาดบ้า้ ย ตำำ�บลริิมโขง อำำ�เภอเชีียงของ จัังหวัดั เชีียงราย
from ebony seeds, red from lac or roots of the yo pa tree, and yellow
from turmeric. To create other colors, the fabric would be dyed in ที่่ม� า: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, (บน) ๒๕๓๐ (ล่า่ ง) ๒๕๓๖
the solutions twice: purple from dyeing the fabric with red and Picture 20: Dyeing method
indigo solutions and orange from dyeing the fabric with yellow and
red solutions. Apart from natural ingredients, other ingredients are (top) Dyeing of indigo by cold dyeing method,
added to the solutions. Ban Don Chai, Silalaeng Subdistrict, Pua District, Nan Province;
Dyeing a fabric is a complicated process. Each community (below) Dyeing yarn into various colors. with a hot dye method, Ban Hat Bai,
has their own dyeing technique and choice of ingredients. Rim Khong Subdistrict, Chiang Khong District, Chiang Rai Province
Nowadays, most of the knowledge of dyeing fabric with natural Photo by Songsak Prangwatanakun, (top) 1987 (below) 1993
ingredients has been lost. Because of the introduction of synthetic
dyes, cotton manufactured by factories, and synthetic fibers known
as toray thread being sold in markets, people stopped growing and
dyeing cotton themselves as it became more convenient to buy it
from manufacturers.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

48

หลังั จากการย้อ้ มเส้้นด้้ายได้ส้ ีตี ามที่่ต� ้้องการแล้ว้ ชาวบ้า้ นก็็จะ Once the desired color has been achieved, the thread is left to dry in the
นำ�ำ เอาเส้น้ ด้้ายไปตาก ในการทอผ้า้ นั้้�นจะประกอบด้้วยด้า้ ยเส้น้ ยืืน และ sun. The cloth weaving process requires warp and weft threads. The warp
ด้้ายเส้้นพุ่�ง เฉพาะด้า้ ยเส้้นยืนื จะมีกี ารนำ�ำ เอามาแช่่กับั น้ำ��ำ ข้า้ วก่อ่ น เพื่่�อให้้ thread is soaked in rice water before use to strengthen it and is then inserted
เส้้นด้้ายแข็็งเรีียบไม่่ขาดง่่ายในเวลาทอ ด้้ายเส้้นยืืนนี้้�จะกรอเข้้ากัับ into a traditional bamboo thread winder called a “Ma Kwak”. The weft thread
ตะกร้้อไม้้ไผ่่ที่่�เรียี กว่่า “มะกวักั ” ส่ว่ น ด้า้ ยเส้น้ พุ่�งจะกรอใส่ห่ ลอด เพื่่�อใส่่ is put into a spool before being inserted into the weft bobbin.
ไว้้ในกระสวยพุ่�งอีกี ทีหี นึ่ง�่ The warp thread from the thread winder is put into a “Krue Huk” on
the loom in the following manner. In the first process called “Won Huk”,
ด้้ายเส้น้ ยืืนจากมะกวักั จะถูกู นำ�ำ มาเข้้า “เครือื หููก” ในกี่่ท� อผ้้า threads are arranged on the wooden frame and threaded through the comb
ด้ว้ ยขั้น� ตอนต่่างๆ เริ่�มจากการ “โว้้นหูกู ” คืือจััดเส้้นด้า้ ยโดยเกี่ ย� วโยงไป teeth of the beater, or “Fuem”, and set up on the “Takor” or “Khao” (a device
ตานหลักั ไม้้ แล้ว้ ร้้อยเข้า้ ช่อ่ งฟัันหวีขี อง “ฟืืม” และ “เก็็บตะกอ” หรือื to separate the warp from weft) before being connected to the loom.
“เก็บ็ เขา” ขึึงเข้้ากัับกี่่ท� อผ้า้ ในที่่ส� ุุด The “Fuem” is a device on the loom with comb-teeth-like made from
bamboo and a flexible wooden frame for threading. In the weaving process,
“ฟืมื ” คือื เครื่่อ� งมือื ที่่ใ� ช้ป้ ระกอบหููกทอผ้า้ มีีลักั ษณะเป็็นซี่ๆ� ทำ�ำ the fuem is used to align the weft thread with the warp thread. In the past, the
ด้้วยไม้ไ้ ผ่ค่ ล้า้ ยหวีแี ละมีโี ครงไม้ย้ ืดื สำำ�หรัับใช้ส้ อดเส้้นด้้าย เวลาทอผ้้า fuem used to be small or narrow. Its width is measured in “Lob”, one lob being
ฟืืมจะเป็น็ ตััวกระทบให้้ด้้ายเส้น้ พุ่�งแนบขัดั สานกับั เส้้นยืนื ฟืืมในสมััยก่อ่ น equal to 40 openings between the comb’s teeth (where the cotton is inserted).
มีขี นาดเล็็กหรืือหน้้าแคบ ความกว้า้ งของฟืืมเรีียกเป็น็ “หลบ” โดย ๑ หลบ For example, a size 10 fuem would have ten lob equal to 400 openings
เท่่ากับั ๔๐ ช่่องฟันั หวีี (ช่อ่ งฟัันฟืืมที่่ส� อดฝ้า้ ย) ถ้้า “ฟืืมสิบิ ” ก็็หมายถึึงมีี between the comb’s teeth.
๑๐ หลบ เท่่ากัับ ๔๐๐ ช่่องฟันั หวี่� The “Takor” or “Khao” is the component on the loom that separates
the warp thread to make space for the weft thread so that it can be woven into
“ตะกอ” หรือื “เขา” คือื ส่่วนประกอบที่่�สำำ�คัญั ของหููก มีหี น้้าที่่� a fabric. A takor is made by threading a string through the warp thread and
สำ�ำ หรับั แยกเส้น้ ด้า้ ยยืืนให้ข้ึ้น� ลง เพื่่�อเปิดิ ให้ม้ ีีจังั หวะของเส้น้ ด้า้ ยพุ่�งสอด connecting it to the wooden frame. Lifting the takor to separate the warp
ขััดกััน ทำ�ำ ให้เ้ กิิดเป็น็ เนื้้อ� ผ้้าขึ้น� ตะกอจะทำ�ำ ด้้วยเชือื กสอดร้อ้ ยด้า้ ยเส้้นยืืน thread is done by stepping on wooden pedals alternating between up and
และมีไี ม้ส้ อดเป็น็ โครงไว้้ การยกตะกอ เพื่่�อแยกเส้้นด้้ายยืืน ทำำ�โดยวิิธีี down motions during the weaving process.
เหยียี บไม้เ้ หยียี บขึ้้�นลงขณะทอ

ภาพที่�่ ๒๑: ภาพลายเส้้นแสดงลักั ษณะกี่่�ทอผ้า้ แบบพื้้น� เมือื ง
Picture 21: Drawings of the characteristics of traditional looms
ที่ม่� า: สิิทธิิชััย สมานชาติิ
Source: Sitthichai Smanchat

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

49

ภาพที่่� ๒๒: ภาพลายเส้้นแสดงอุุปกรณ์์สำำ�คัญั ในกี่่�ทอผ้้า ก (a)
(ก) ฟืืม และ (ข) ตะกอหรือื เขา
Picture 22 : Graphical display of key elements on the hand loom
(a) wooden reed and (b) heddle

ข (b)

ภาพที่่� ๒๓: แสดงกี่ ท� อผ้า้ โดยใช้้ตะกอแขวนที่่เ� รีียกว่่า “เขายังั ”
บ้้านดอนไชย ตำำ�บลศิิลาแลง อำำ�เภอปััว จัังหวััดน่่าน
ที่่�มา: ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๐
Picture 23: A loom with a hung heddle called “Khao Yang”,
Ban Don Chai, Silalang Subdistrict, Pua District, Nan Province.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1987

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

50

๓. เทคนิิคการทอผ้้าในวัฒั นธรรมล้้านนาตะวันั ออก
3. Eastern Lan Na Weaving Techniques


การทอผ้า้ เป็น็ กระบวนการที่่�มีขีั้น� ตอนซับั ซ้อ้ น ช่า่ งทอต้อ้ งได้ร้ ับั การฝึึกฝนให้เ้ กิิด
ความชำำ�นาญ การฝึึกหััดทอเป็น็ คุุณสมบัตั ิิของสตรีีที่่�ต้้องเรียี นรู้�มาตั้้ง� แต่ว่ ััยเยาว์์ อาศัยั การ
จดจำ�ำ และลงมือื ปฏิิบัตั ิิเป็น็ การเรียี นรู้�ภายในครอบครััวจากรุ่�นสู่�รุ่�น ผ้า้ ทอแต่่ละผืนื เกิิดจาก
การขัดั สานของด้า้ ยเส้น้ ยืืนและด้้ายเส้น้ พุ่�ง ซึ่่�งเป็็นเทคนิิคขั้้น� พื้้�นฐาน ส่ว่ นศิิลปะการตกแต่ง่
สีสี ัันและลวดลายนั้้น� เป็น็ กระบวนการที่่�เกิิดจากเทคนิิคการทอแบบต่า่ งๆ เทคนิิคการทอที่่�
พบในล้า้ นนาตะวัันออกมีีดังั ต่อ่ ไปนี้้�
Cloth weaving has many complicated steps, and a weaver must train to
have sufficient skill. Weaving is a skill associated with women and must be learned
from a young age. The learning process relies on practicing weaving to build
muscle memory and pass the knowledge down within the family through the
generations. Each piece of woven fabric is made by the basic process of weaving
the warp and weft threads together. Decorating the fabric during the weave,
however, is an art that requires multiple kinds of weaving techniques. The weaving
techniques that are found in Eastern Lan Na are as follows.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

51

๓.๑ เทคนิคิ ปั่่�นไก (Twisted Yarn) เป็็นเทคนิิคการเตรียี มด้า้ ยเส้น้ พุ่�ง
หรืือเส้น้ ยืืนให้ม้ ีสี ีสี ันั ที่่ห� ลากหลายสำำ�หรับั ทอ โดยการปั่่น� หรืือตีีเกลียี วเส้้นใยสองสีที ี่่�
ต่า่ งกันั เข้้าด้ว้ ยกััน มัักจะใช้้เส้้นด้้ายสีีขาวเป็็นหลักั คู่่�กับั สีอีื่�นๆ เช่่นใช้้สีีขาวปั่่�นกัับ
สีเี ขีียว ใช้ส้ ีีขาวปั่่�นกัับสีเี หลือื ง ใช้้สีขี าวปั่่น� เข้้ากัับสีดี ำ�ำ หรืือใช้ค้ ู่่�สีีอื่�นเช่น่ สีีเหลือื งกับั
สีีเขีียวปั่่น� เข้า้ ด้ว้ ยกันั เป็น็ ต้้น ด้า้ ยที่่�ปั่่น� หรือื ตีเี กลีียวแล้ว้ นี้้เ� มื่่�อนำำ�ไปทอจะทำ�ำ ให้้เกิิด
สีีเหลืือบเหมืือนตะไคร่่น้ำ��ำ ที่่�กลุ่�มชาติิพันั ธุ์�ไทเรียี กว่า่ “ไค” หรือื “ไก” ชาวอีสี านเรีียก
เทคนิิคนี้้�ว่า่ “มับั ไม” ชาวอีีสานใต้เ้ รีียกเทคนิิคนี้้�ว่่า “กระเนีียว” และชาวไทยทั่่ว� ไป
เรียี กเทคนิิคนี้้ว� ่า่ “หางกระรอก”

ภาพที่่� ๒๔: เส้น้ ด้า้ ยที่่ผ� ่า่ นเทคนิิค “ปั่่�นไก” 3.1 Pan Kai or Twisted Yarn technique is a technique that is used
คือื การตีเี กลีียวเส้น้ ด้้ายสีีเขียี วและสีเี หลือื งเข้้าด้้วยกััน to form the color of weft threads and warp threads by spinning fibers of two
ที่ม�่ า: พรรษา ทาปััน ถ่า่ ยภาพ, ๑๔ กุมุ ภาพัันธ์์ ๒๕๖๑ different colors together, using white as the base to be combined with other
Picture 24: Yarn through the “Pan Kai” or Twisted Yarn technique colors, such as spinning white with green, yellow, or black, or using other
is to twist the green and yellow threads together. combinations such as yellow and green. When woven, such threads will
Photo by Pansa Tapun, February 14, 2018 result in color streaks that look like a moss that is called “Khai” or “Kai” by
Tai people. Isan people call this technique “Mup Mai”. Southern Isan people
call this technique “Kra Niew”, and Thai people call this technique
“Hang Krarok”

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

52

๓.๒ เทคนิิคมัดั ก่า่ น หรืือ คาดก่า่ น (Weft Ikat) เป็น็ เทคนิิคการ 3.2 Mat Kan, Khat Kan, or the Weft Ikat technique is used to
เตรีียมด้้ายเส้้นพุ่่�งเพื่่�อนำำ�ไปใช้้ทอให้้เกิิดเป็็นลวดลาย โดยใช้้วิิธีีการมััด prepare weft threads for a weaving process that creates patterns on
ลวดลายลงบนเส้้นด้้ายด้้วยเชืือกให้้เป็็นลวดลายตามที่่�ออกแบบไว้้ก่่อนนำำ�ไป woven fabrics by tying string on the thread to create a pattern
ย้้อมสีี แล้ว้ จึึงแก้้เชืือกที่่ม� ััดออก เส้น้ ด้้ายส่ว่ นที่่ถ� ูกู มััดไว้จ้ ะไม่่ติิดสีี จากนั้้น� จึึง according to the required design before dyeing the thread. The string
นำำ�เส้้นด้้ายมาทอด้้วยวิิธีีขััดสานธรรมดาจะเกิิดเป็็นลวดลายตามที่่�ต้้องการ is removed after dyeing, exposing parts of the thread where the die
ใช้้กัับเส้น้ ฝ้้ายหรือื เส้น้ ไหมก็็ได้้ เทคนิิคนี้้�ชาวลาวและอีีสานเรียี กว่า่ “มัดั หมี่่�” did not reach. These patterned threads are then used in the normal
เทคนิิคการมัดั เส้้นด้้ายนี้้ใ� ช้ก้ ัับเส้้นฝ้้ายหรือื ไหมก็ไ็ ด้้ weaving process to create the desired patterns. This technique,
ในวััฒนธรรมการทอผ้า้ ของล้้านนาตะวัันออก เรียี กเทคนิิคนี้้�ว่า่ “มัดั which Lao and Isan people call “Mat Mi”, can be used on either cotton
ก่า่ น” หรือื “คาดก่่าน” ลวดลายมัดั ก่่านแบบพื้้น� ฐานเรีียกว่า่ “ลายก่่านข้อ้ ” or silk threads.
เป็น็ ลายจุุดเล็็กๆ ที่่ป� รากฏตามแนวขวางของผืนื ซิ่�น เทคนิิคมัดั ก่่านเป็็นที่่�นิิยม In the weaving culture of eastern Lan Na, this technique is
ในการทอตกแต่่งลวดลายบนผ้้าซิ่�นของชาวไทลื้้�อแถบอำ�ำ เภอท่่าวัังผา called “Mat Kan” or “Khat Kan”. The basic Mat kan pattern is called
อำำ�เภอปััว อำ�ำ เภอเชีียงกลาง จังั หวัดั น่่าน เรีียกกัันว่่า “ซิ่น� ก่า่ น” “Kan Khor”, which appears as a set of small horizontal spots on pha
sin. The Mat kan technique is used to decorate or create patterns on
pha sin called “Sin Kan” by the Tai Lue in Tha Wang Pha, Pua, and
Chiang Klang Districts in Nan Province.

ก (a) ข (b)

ภาพที่�่ ๒๕: (ก) และ(ข) เทคนิิค “มััดก่่าน” ด้้ายเส้้นพุ่�ง ของชาวไทลื้้อ� บ้้านดอนไชย ตำ�ำ บลศิิลาแลง อำ�ำ เภอปัวั จัังหวัดั น่า่ น
ที่่�มา: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ ถ่่ายภาพ, ๑๗ ตุุลาคม ๒๕๔๙

Picture 25 : (a) - (b) “Mat Kan” weft ikat technique of the Tai Lue people in Ban Don Chai, Silalang Subdistrict, Pua District, Nan Province
Photo by Songsak Prangwatanakun, October 17, 2006

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

53

๓.๓ เทคนิคิ ยกดอก (Twill and Satin Weaves) เป็็นเทคนิิคการ 3.3 Yok Dok or the Twill and Satin Weaving technique is used to
ทอผ้้าให้้เกิิดเป็็นลวดลายโดยการยกตะกอหรืือเขาพิิเศษเพื่่�อแยกด้้ายเส้้นยืืน create patterns by lifting a special takor or khao to arrange the
ให้ข้ึ้�นลง เรียี กว่า่ “ยกเขา” จากนั้้น� จึึงสอดด้้ายเส้้นพุ่�งธรรมดาเข้า้ ไป ลวดลาย pattern of the warp thread, a process that is called “Yok Khao” (lifting
ที่่�ปรากฏขึ้้�นนั้้�นเกิิดจากด้้ายเส้้นพุ่่�งธรรมดาที่่�ทำำ�หน้้าที่่�เป็็นทั้้�งพื้้�น และ the khao), before inserting a normal weft thread. This technique makes
ลวดลายโดยไม่ไ่ ด้เ้ พิ่่�มด้า้ ยเส้น้ พุ่�งพิิเศษ หรือื ด้้ายเส้น้ ยืืนพิิเศษเข้้าไปในผืนื ผ้า้ it possible to create patterns without adding special weft or warp
แต่่อย่่างใด ตะกอพิิเศษหรือื เขาพิิเศษที่่�ใช้ใ้ นการสร้้างลวดลายนี้้� เป็็นตะกอ threads to the woven piece. In this technique, special vertical takor or
แนวตั้้�ง หรือื ตะกอที่่อ� ยู่่�ด้้านบนของชุุดด้า้ ยเส้น้ ยืนื ซึ่ง่� เพิ่่ม� เข้า้ มานอกเหนือื จาก khao are used above the warp thread and must be added to the loom
ตะกอที่่ใ� ช้ใ้ นการทอขัดั สานธรรมดา เวลาทอจะยกสลัับกันั เทคนิิคยกดอกนี้้� to work with the existing takor. During the weaving process, the
ทำ�ำ ให้้เกิิดลวดลายที่่�คล้้ายคลึึงกัันมากกัับเทคนิิคการทอแบบเสริิมด้้ายเส้้นพุ่�ง weaver will alternate between lifting the primary takor and the special
พิิเศษ แต่่เป็น็ การใช้ด้ ้้ายเส้้นพุ่�งธรรมดา takor. This technique makes it possible to use normal weft thread to
create patterns like those created by weaving processes that add in
special weft threads.

ภาพที่�่ ๒๖: ลวดลายก้า้ งปลา ที่่ป� รากฏบนผ้้าห่ม่ เมืืองลองผืืนนี้้�ทอด้ว้ ยเทคนิิค “ยกดอก” เป็็นการใช้เ้ ส้้นพุ่�งธรรมดา
ที่ม�่ า: พรรษา ทาปันั ถ่่ายภาพ, ๙ สิิงหาคม ๒๕๖๐
Picture 26: Herringbone pattern on this Muang Long blanket is woven with

the technique of “Yok Dok” or the Twill and Satin Weaving , which is a normal weft.
Photo by Pansa Tapun, August 9, 2017

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

54

๓.๔ เทคนิคิ เกาะล้้วง (Tapestry Weaving) เป็็นเทคนิิคการทอผ้้า
ให้้เกิิดเป็็นลวดลายโดยการใช้้ด้้ายเส้้นพุ่ �งธรรมดาหลายสีีสอดย้้อนกลัับไปมา
เป็็นช่่วงๆ ให้้เกาะเกี่่�ยวและผููกเป็็นห่่วงรอบด้้ายเส้้นยืืนเพื่่�อยึึดด้้ายเส้้นพุ่�ง
แต่่ละเส้น้ ไว้้ ทำำ�ให้เ้ กิิดลวดลายแบบเรขาคณิิตหลากสีี เทคนิิคนี้้เ� ป็็นที่่�นิิยมใน
การทอของชาวไทลื้้�อในเขตล้า้ นนาตะวันั ออกทั้้�งจัังหวัดั น่่าน จัังหวััดเชียี งราย
และจัังหวัดั พะเยา และปรากฏหลัักฐานเก่่าแก่ใ่ นซิ่น� เชีียงแสนโบราณที่่พ� บใน
จัังหวััดน่า่ น คำ�ำ เรียี กเทคนิิคนี้้�ของชาวไทลื้้อ� มีหี ลายคำำ�ได้้แก่่ “เกาะ” “คล้อ้ ง”
(ออกเสีียง “ก๊๊อง”) “ค้อ้ น” (ออกเสีียง “ก๊๊อน”)เฉพาะที่่จ� ังั หวัดั น่่านเรีียกว่่า
“ล้ว้ ง” (ออกเสียี ง “ล้้ง”) ทั้้ง� นี้้�ลวดลายที่่ป� รากฏขึ้้น� เกิิดจากการสลัับสีีด้า้ ยเส้้น
พุ่�งธรรมดาเป็็นช่่วงๆ โดยไม่ไ่ ด้้ใช้ด้ ้้ายเส้น้ พุ่�งพิิเศษเพิ่่�มเข้้าไปในผืืนผ้า้ ซึ่�่งต่่าง
จากเทคนิิคขิิด และเทคนิิคจกที่่�ใช้้ด้้ายเส้้นพุ่�งพิิเศษ

ผ้้าทอเทคนิิคเกาะล้้วงนี้้�ได้้รัับการส่่งเสริิมให้้ทอกัันแพร่่หลายใน
จังั หวัดั น่่าน ราวปีี พ.ศ. ๒๕๑๐ จนได้ร้ ับั การยอมรับั ว่า่ เป็น็ อััตลักั ษณ์์ของ
ผ้้าทอประจำ�ำ จังั หวััดน่่านที่่ร�ู้�จักกันั ในชื่�อ “ผ้า้ ลายน้ำำ�� ไหล”

3.4 Koh Luang or the Tapestry Weaving technique is a ภาพที่่� ๒๗: การทอด้้วยเทคนิิค “เกาะล้้วง”
technique used to create patterns by inserting normal weft threads of ของชาวไทลื้้�อบ้้านศรีีดอนชััย อำ�ำ เภอเชียี งของ จัังหวัดั เชีียงราย
different colors into some parts of the piece in a back-and-forth motion
that creates a loop around the warp thread to connect each strand of ที่ม่� า: ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๑๗ สิงิ หาคม ๒๕๕๖
weft thread to the piece, resulting in colorful geometric patterns. This Picture 27: Weaving with the technique of “Koh Luang” or Tapestry weaving of
technique is commonly used in the weaving process of the Tai Lue in
Eastern Lan Na. i.e., Nan, Chiang Rai, and Phayao. Evidence for the the Tai Lue people of Ban Sri Donchai. Chiang Khong District, Chiang Rai province
use of this technique comes from an antique Chiang Saen sin that was Photo by Songsak Prangwatanakun, August 17, 2013
found in Nan. The Tai Lue have several names for this technique
including “Koh”, “Khlong” (pronounced as “kong”), and “Khon”
(pronounced as “kon”). In Nan, the technique is called “Luang”
(pronounced as “long”). The pattern is created by alternating the
colors of the weft thread in some parts of the woven piece without
using special weft thread, which makes this different from the “Khit”
and “Chok” techniques.
The use of the Koh Luang technique was heavily promoted in
Nan around 2510 BE, resulting in the technique becoming a distinctive
feature of Nan woven fabrics known as “Pha Lai Nam Lai”.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

55

๓.๕ เทคนิคิ มุุกเส้้นพุ่ง่� พิเิ ศษ (Continuous Supplementar Weft) 3.5 Muk Sen Phung Phiset or the Continuous Supplementary
คำำ�ว่่า “มุกุ ” ในภาษาล้า้ นนาหมายถึึงลักั ษณะลวดลายที่่�นูนู ขึ้�นมา เป็็นคำำ� Weft technique: The term “Muk” in the Lan Na language refers to
เรียี กเทคนิิคการทอโดยใช้ด้ ้้ายเส้้นพุ่�งพิิเศษเพิ่่ม� เข้า้ ไปทำำ�ให้้เกิิดลวดลาย วิิธีี embossed patterns and gives its name to the weaving technique that
การทำ�ำ คือื ใช้้ “ไม้ด้ าบ” (Blade) คััดด้้ายเส้น้ ยืืนตามลวดลายที่่ต� ้้องการ จาก uses special weft thread to create these patterns. The technique uses
นั้้�นจึึงเก็บ็ ลายไว้้บนด้า้ ยเส้้นยืนื หลังั ฟืืมด้ว้ ย “ไม้้เก็็บลาย” (Shed Sticks) a blade to arrange warp thread into the desired pattern and keep the
เทคนิิคนี้้�ด้้ายเส้้นพุ่ �งพิิเศษจะสอดเข้้าไปตลอดหน้้ากว้้างของผ้้าจากริิมด้้าน pattern on the thread with the use of shed sticks. Then, a special weft
หนึ่�่งสู่�ริมอีีกด้้านหนึ่่�ง ทำ�ำ ให้้เกิิดเป็น็ ลวดลายตามหน้้าผ้า้ ถ้้าดึึงด้้ายเส้น้ พุ่�ง thread is inserted horizontally into the piece resulting in a pattern on
พิิเศษที่่�เป็็นลวดลายเพิ่่�มเข้้าไปนี้้�ออกพื้้�นผ้้าที่่�เกิิดจากการขััดสานธรรมดาของ the face of the woven piece. Removing the special weft thread does
ด้า้ ยเส้้นยืนื และด้้ายเส้้นพุ่�งก็็ยังั คงอยู่่� not affect the piece.
The Muk Sen Phung Phiset technique was developed to be
เทคนิิคการทอ “มุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษ” นี้้�มีีการพััฒนาวิิธีีการทอให้้ able to reuse a pattern. A special vertical takor called a “Khao Yang”
สามารถผลิิตซ้ำำ��ด้้วยการใช้้ตะกอหรืือเขาพิิเศษที่่�เพิ่่�มเข้้ามานอกเหนืือจาก (vertical heddles) is used to store shed sticks making it possible to
ตะกอที่่�ใช้้ในการทอขััดสานธรรมดา ซึ่่�งตะกอพิิเศษนี้้�จะเป็็นตะกอแนวตั้้�ง reuse patterns.
เรียี กว่่า “เขายังั ” (Vertical Heddles) เป็น็ ที่่แ� ขวนไม้้เก็็บลาย ทำ�ำ ให้้สามารถ Eastern Lan Na people refer to this technique of adding in
ทอซ้ำ��ำ ลายเดิิมได้้ special weft thread as “Muk” or “Kep Muk” and call the patterns
created with this technique “Lai Muk”. Lao and Isan people call this
ชาวล้้านนาตะวัันออกจะเรีียกเทคนิิคการทอเสริิมเส้้นพุ่�งพิิเศษแบบ technique “Khit”, which means the action of scooping upwards.
นี้้ว� ่่า “มุุก” หรืือ “เก็บ็ มุกุ ” และลวดลายที่่�เกิิดขึ้้�นเรียี กว่า่ “ลายมุุก” ส่่วนชาว
ลาวและอีสี านเรีียกเทคนิิคนี้้�ว่า่ “ขิดิ ” หมายถึึงอาการช้้อนขึ้�น หรือื งััดขึ้้�น

ภาพที่่� ๒๘: การทอด้ว้ ยเทคนิิค “มุกุ เส้้นพุ่�งพิเิ ศษ” ของชาวไทลื้้�อ บ้้านหาดบ้า้ ย ตำ�ำ บลริิมโขง อำ�ำ เภอเชีียงของ จัังหวััดเชีียงราย
ที่่ม� า: ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๖

Picture 28: weaving technique “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft of Tai Lue people,
Ban Hat Bai, Rim Khong Subdistrict, Chiang Khong District, Chiang Rai province
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

56

๓.๖ เทคนิิคจก (Discontinuous Supplementary Weft) 3.6 Chok or the Discontinuous Supplementary Weft
เป็็นเทคนิิคการทอผ้้าให้้เกิิดเป็็นลวดลายโดยวิิธีีการเพิ่่�มด้้ายเส้้นพุ่ �ง technique is a weaving technique in which patterns are
พิิเศษเข้้าไปเป็็นช่่วงๆ ไม่่ติิดต่่อกัันตลอดหน้้ากว้้างของผ้้า กระทำำ� created by inserting special weft thread into some parts of
โดยใช้ข้ นเม่น่ ไม้้ หรือื เหล็็กยาวปลายเรีียวมน หรืือนิ้้ว� มืือ ยก จก the woven piece. A stick like a slim metal rod with dull ends
หรือื ล้้วงด้้ายเส้้นยืืนขึ้น� เพื่่อ� สอดด้า้ ยเส้น้ พุ่�งพิิเศษสีีต่่างๆ เข้้าไป or fingers are used to lift the warp thread to make space for
ให้้เกิิดเป็็นลวดลาย inserting colorful special weft thread to create patterns.
This technique uses two sets of weft threads in
เทคนิิคนี้้�จะประกอบด้ว้ ยด้า้ ยเส้น้ พุ่�งสองชุดุ กล่่าวคืือด้า้ ย which normal weft thread is used for weaving the base fabric,
เส้้นพุ่�งธรรมดาจะทอเป็็นพื้้�นผ้้า และด้้ายเส้้นพุ่�งพิิเศษจะทอเป็็น and special weft thread is used for creating patterns.
ลวดลาย

ภาพที่่� ๒๙: การทอด้้วยเทคนิิค “จก” โดยใช้้ขนเม่่น ของชาวไทยวน อำำ�เภอลอง จัังหวััดแพร่่
ที่่ม� า: พรรษา ทาปันั ถ่่ายภาพ, ๔ กุุมภาพันั ธ์์ ๒๕๕๒
Picture 29: Weaving with “Chok” or Discontinuous Supplementary Weft technique
with using quill of Tai Yuan people, Long District, Phrae Province
Photo by Pansa Tapun, February 4, 2009

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

57

๓.๗ เทคนิคิ มุุกเส้้นยืนื พิิเศษ (Supplementary Warp) ภาพที่่� ๓๐: (ก), (ข) เทคนิิค “มุกุ เส้้นยืืนพิเิ ศษ” อำำ�เภอลอง จังั หวััดแพร่่
เป็็นเทคนิิคการทอผ้้าให้้เกิิดเป็็นลวดลายโดยการใช้้ด้้ายเส้้นยืืน ที่่�มา: พรรษา ทาปันั ถ่า่ ยภาพ, ๙ มีีนาคม ๒๕๖๓
๒ ชุุด ประกอบด้้วยด้้ายเส้้นยืืนชุุดแรกใช้้สำำ�หรัับทอพื้้�นผ้้า โดยใช้้ Picture 30: (a) - (b) weaving technique “Muk Sen Yuen Phiset”,
ตะกอธรรมดา ที่่�เรียี กว่า่ “ตะกอพื้้น� ” ทำำ�ให้้ด้า้ ยเส้น้ ยืนื และด้า้ ยเส้้น
พุ่�งขััดสานกันั เกิิดเป็น็ พื้้น� ผ้้า ส่ว่ นด้า้ ยเส้้นยืืนชุุดพิิเศษที่่เ� พิ่่ม� เข้า้ มา or the Continuous Supplementary Warp in Long District, Phrae Province
นั้้น� จะทอเป็น็ ลวดลายโดยใช้ต้ ะกอพิิเศษ ที่่�เรีียกว่่า “ตะกอลอย” Photo by Pansa Tapun, March 9, 2020
หรืือ “ตะกอลาย” สำ�ำ หรับั ยกด้้ายเส้้นยืืนให้้เกิิดลวดลายไปตาม
ทิิศทางของด้้ายเส้้นยืืน เวลาทอจะสอดด้้ายเส้้นพุ่�งสลัับระหว่่าง ก (a)
ลายพื้้น� และลายดอกจากตะกอลอย ข (b)

เทคนิิคการทอ “มุุกเส้น้ ยืืนพิเิ ศษ” นี้้เ� ป็น็ เทคนิิคโบราณที่่�
ไม่่แพร่่หลายนััก ในล้้านนาตะวัันออกพบเฉพาะที่่�อำำ�เภอลอง
จัังหวัดั แพร่่ คำ�ำ ว่่า “มุุก” หมายถึึงลวดลายที่่�ยกหรือื นููนสููงขึ้�น ทั้้�งนี้้�
เทคนิิค “มุุกเส้น้ ยืนื พิเิ ศษ” (Supplementary Warp) จะแตกต่า่ ง
จากเทคนิิค “มุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษ” (Continuous Supplementary
Weft) ที่่พ� บทั่่ว� ไปในวัฒั นธรรมผ้า้ ทอของชาวล้้านนาตะวันั ออก
3.7 Muk Sen Yuen Phiset or the Supplementary
Warp technique is a technique in which patterns are created
by using two sets of warp threads. The first set of warp thread
is used for weaving the base fabric using a normal takor or
“Takor Puen” to weave warp and weft thread into a woven
fabric. The second set of warp thread or special warp thread
is used to create patterns with a special takor called “Takor
Loy” or “Takor Lai” to lift the warp thread and creating a
pattern based on the direction of the warp thread. During the
weaving process, the weft thread is inserted alternating with
the pattern of warp thread created with the takor loy.
The Muk Sen Yuen Phiset or Supplementary Warp
technique is an ancient technique that is not commonly used.
In Eastern Lan Na, this technique is used only in Long
District, Phrae. The term “Muk” means embossed patterns.
The Muk Sen Yuen Phiset or Supplementary Warp technique
is different from the Muk Sen Phung Phiset or Continuous
Supplementary Weft technique that is commonly found in
Eastern Lan Na weaving culture.



บทที่่� ๓ ผ้้าที่่�ใช้เ้ ป็น็ เครื่�อ่ งแต่่งกายในล้้านนาตะวันั ออก
Chapter 3 Fabric used for clothing in Eastern Lan Na

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

60

ในบทนี้้�จะกล่่าวถึึงลัักษณะเด่่นของผ้้าที่่�ใช้้เป็็นเครื่่�องแต่่งกายใน This chapter will be about the distinctive features of fabric used
ล้้านนาตะวันั ออก ใน ๔ จัังหวัดั คือื จัังหวัดั น่่าน แพร่่ เชีียงราย และพะเยา ทั้้�งนี้้� for clothing in the four provinces in eastern Lan Na: these are Nan,
พบว่่าที่่�จัังหวััดน่่านมีีลัักษณะโดดเด่่นด้้วยวััฒนธรรมการทอผ้้าของชาวไทยวน representing the Thai Yuan and Tai Lue weaving culture, Phrae
และชาวไทลื้้�อ ที่่�จัังหวัดั แพร่น่ ั้้น� เด่น่ ด้้านวััฒนธรรมการทอผ้้าของชาวไทยวน representing the Thai Yuan weaving culture, and Chiang Rai and
ส่่วนที่่�จัังหวััดเชีียงรายและจัังหวััดพะเยาเป็็นวััฒนธรรมการทอผ้้าเฉพาะของ Phayao representing the Tai Lue weaving culture.
ชาวไทลื้้�อ
1. The Clothing of Tai Yuan and Tai Lue people in Eastern Lan Na
๑.เครื่อ� งแต่่งกายของชาวไทยวนและชาวไทลื้้�อในล้้านนาตะวันั ออก 1.1 The male and female clothing of Tai Yuan people
๑.๑ ชุุดบุุรุุษและสตรีชี าวไทยวน The Thai term for clothing “Kruang Nung Hom” suggests that
คำ�ำ ว่า่ “เครื่อ� งนุ่�งห่ม่ ” ในภาษาไทยบ่่งบอกถึึงวััฒนธรรมการสวมใส่่ most Tai people since back in time wore two pieces of cloth; namely
เครื่่�องแต่ง่ กายของชนชาติิไทแทบทุุกกลุ่�มมาแต่อ่ ดีตี ว่่า ประกอบด้ว้ ยผ้้า ๒ ผืืน the “Pha Nung” to cover the lower part of the body and the “Pha Hom”
คืือ “ผ้้านุ่�ง” สำ�ำ หรัับท่อ่ นล่า่ ง และ “ผ้า้ ห่ม่ ” สำ�ำ หรับั ท่อ่ นบนของร่า่ งกาย to cover the upper part of the body.
กลุ่�มชาติิพัันธุ์� “ไทยวน”/ “ไทโยน”/ “ไทโยนก” หรือื “คนเมือื ง” ซึ่ง�่ เป็็น This applied to the Tai Yuan / Tai Yon / Tai Yonok or Muang
กลุ่ �มประชากรส่่วนใหญ่่ที่่�สืืบทอดวััฒนธรรมตามแบบจารีีตในล้้านนาตะวัันออก people, who inherited the culture of eastern Lan Na. It was common
มาแต่่โบราณก็็เช่่นเดีียวกััน โดยปกติิในชีีวิิตประจำำ�วัันทั้้�งบุุรุุษและสตรีีจะมีี for men and women to only wear a pha nung in their daily lives. A pha
เฉพาะผ้้านุ่�ง การเปลือื ยท่่อนบนเป็น็ เรื่อ� งปกติิ นอกจากในยามที่่ต� ้้องการประดับั hom would only be worn when they wanted to cover the upper part of
ตกแต่ง่ ร่่ายกายท่่อนบนเป็็นพิิเศษ หรืือในยามที่่�อากาศหนาวเย็น็ ก็็มีีการห่่ม the body or protect themselves during cold weather.
คลุมุ ผ้า้ In the past, Tai Yuan men in Eastern Lan Na mostly got them-
บุุรุุษชาวไทยวนในล้้านนาตะวัันออกในอดีีตจะนิิยมสัักหมึึกดำำ�เมื่่�อเริ่ �ม selves black ink tattoos when they entered adolescence. These
เข้้าสู่�วััยหนุ่�ม โดยจะสักั ตั้้�งแต่เ่ อวลงมาถึึงเข่า่ หรืือต่ำ��ำ กว่า่ เข่า่ เล็็กน้้อย นุ่�งผ้า้ tattoos usually covered the skin from the waist down to the knees or
เพีียงผืนื เดียี ว เป็็นผืืนผ้้าสี่่�เหลี่่ย� ม ทอด้ว้ ยฝ้า้ ยหรือื ไหม เป็น็ ผ้้าสีพี ื้้�น หรืือเป็น็ slightly below the knees. They would wear a piece of cloth called a
ผ้้าลายตารางสลัับสีี เรียี กว่า่ “ผ้า้ ต้อ้ ย” ซึ่�ง่ มีี ๒ ขนาดคือื ผ้า้ ต้้อยขนาดสั้้น� “Pha Toi” or Toi cloth, a rectangular shaped fabric woven from cotton
ประมาณ ๕๐ x ๑๕๐ เซนติิเมตร และผ้้าต้้อยขนาดยาว ประมาณ ๙๐ x ๒๕๐ or silk that usually came in plain colors or checkered patterns with
เซนติิเมตร วิิธีีการนุ่�งผ้้าต้้อยขนาดสั้้�นนิิยมนุ่�งแบบที่่�เรีียกว่่า “เค็็ดม่่าม”/ alternating colors. The Toi cloth came in two sizes: short (50 x 150
“เก๊๊นม่า่ ม”/ “เฟ็ด็ ม่า่ ม” หรือื “นุ่�งผ้้าเตี่่�ยว” คือื ม้้วนชายผ้้าเป็น็ เกลีียวสอดระหว่่าง centimeters) and long (90 x 250 centimeters). The most popular way
ขาให้้รััดกุุมแบบเดีียวกัับนุ่่�งถกเขมร หรืือนุ่่�งหยัักรั้�ง บางทีีเมื่่�อต้้องการให้้ to wear the short Toi cloth was called “Khet Mam” / “Ken Mam” / “Fed
กระฉัับกระเฉงสะดวกในการทำำ�งาน ก็็จะนุ่�งให้้กระชัับมากยิ่่�งขึ้ �นจนมองเห็็น Mam” or “Nung Pha Tiaw”. It was worn by rolling up the edge of the
แก้้มก้้น ส่ว่ นการนุ่�งผ้า้ ต้อ้ ยขนาดยาวมีสี องวิิธีีได้แ้ ก่่ ๑) การนุ่�งแบบ “ลอยชาย” fabric into a tail and tucking it between the wearer’s legs to be as
คือื ปล่อ่ ยชายผ้้าตรง ขมวดปมตรงเอว ๒) การนุ่�งแบบ “โจงกระเบน” คืือจัับทบ secure as the Khmer or Yak Rung dressing style. To make it more
ชายผ้า้ ให้ย้ าวเท่่ากันั ขมวดปมตรงเอวข้้างหน้า้ ม้ว้ นชายผ้า้ สอดระหว่่างขาไป suitable when working, the wearer would tighten the cloth so much
เหน็บ็ ตรงบั้้น� เอวด้า้ นหลััง that their buttocks were exposed. There were two ways to wear a long
Toi cloth: the “Loy Chai” style was done by tying a knot at the waist
and letting the fabric drape down and the “Jong Kra Ben” style was
done by wrapping the cloth around the waist and then arranging the
edges to be even before tying a knot at the waist, rolling the edge in
to a tail put under the legs and tucked up at the back of the wearer.

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

61

ผ้า้ นุ่�งของบุรุ ุษุ อีกี ชนิิดหนึ่ง�่ เรียี กว่า่ “ผ้้าต่อ่ ง” คือื ผ้้าลายตารางแบบ
เดียี วกับั ผ้า้ ขาวม้้า เป็น็ ผ้า้ สารพัดั ประโยชน์์ อาจใช้เ้ ป็น็ ผ้า้ นุ่�ง “เค็ด็ ม่า่ ม” แบบ
เดีียวกัับการนุ่�งผ้้าต้้อยขนาดสั้้�น ใช้เ้ ป็็นผ้้าโพกศีรี ษะ (จึึงมีชีื่�อเรียี กอีกี ชื่อ� หนึ่ง่� ว่่า
“ผ้้าหััว”) ใช้้เป็็นผ้า้ เช็ด็ ตััว เช็ด็ หน้า้ ฯ ใช้้เป็น็ ผ้า้ พาดบ่า่ เป็น็ ผ้้าผููกเอว/คาดพุุง
ฯลฯ
บุรุ ุุษชาวไทยวนเริ่�มมีีการสวมเสื้้อ� ในราวสมัยั รัชั กาลที่่� ๕ ซึ่ง�่ แต่แ่ รกก็็
เป็็นการตััดเย็็บด้้วยมืืออย่่างง่่ายๆ ใช้้ผ้้าฝ้้ายสีีขาวตุ่่�นทอลายขััดธรรมดา มีี
ลัักษณะเป็็นเสื้้อ� คอกลม แขนสั้้�นหรือื แขนยาวผ่่าหน้า้ ตลอด ผููกเชืือก มีีกระเป๋า๋
ปะทั้้ง� สองข้า้ งหรืือไม่่มีีก็ไ็ ด้้ มักั จะย้้อมสีีครามอย่่างที่่เ� รีียกว่า่ “เสื้้อ� หม้อ้ ห้อ้ ม”
ต่อ่ มาก็็พััฒนาเป็น็ เสื้้�อผ่่าครึ่่ง� อก ติิดกระดุมุ และรับั รููปแบบเสื้้อ� คอตั้้�งแบบจีนี
และแบบตะวันั ตกต่่อมา นุ่�งกางเกงเป้า้ กว้า้ งสีีหม้อ้ ห้อ้ มเย็็บแบบ ๓ ตะเข็็บ
เรียี กกันั ว่่า “เตี่่ย� วสามดูกู ” มีี ๒ ขนาดคือื ขนาดขาสั้้น� ครึ่�่งหน้า้ แข้ง้ และขนาด
ขายาวถึึงข้อ้ เท้้า
ในโอกาสพิิเศษที่่เ� ป็น็ งานพิิธีกี าร หรือื สำ�ำ หรับั ผู้้�มีฐี านะดีี บุรุ ุษุ ชาวไทยวน
จะนิิยมนุ่�งผ้้าต้อ้ ยที่่เ� ป็น็ ผ้า้ พื้้�นขนาดยาว ทอด้้วยไหม นุ่�งยาวแบบโจงกระเบน
สวมเสื้้อ� คอตั้้�งติิดกระดุมุ พัันหรืือผููกเอวด้ว้ ยผ้้าพื้้น� สองผืนื โดยรััดทับั บนผ้้าต้้อย
และเสื้้อ�

The “Pha Tong” is another type of male pha nung. It is a fabric ภาพที่�่ ๓๑: การแต่่งกายของบุรุ ุุษสวม “เสื้้อ� หม้้อห้อ้ ม” เป็็นเสื้้�อคอตั้้ง� แขนยาว ผ่า่ หน้า้
with a checkered pattern like that of the “Pha Khao Ma”. It is a ผูกู เชืือก และนุ่�ง “ผ้า้ ต้้อย” แบบโจงกระเบน
multifunctional cloth that can be worn as a pha nung in the Khet Mam
style lke a short Toi cloth, or it can be worn around the head (this is why ที่่ม� า: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ ถ่่ายภาพ, ๒๕๓๖
it can also be called “Pha Hua” or head fabric), tied around the waist, or Picture 31: men’s dress “Sua Mo Hom” (indigo T-shirt) is a shirt with a stand-up
used as a towel or handkerchief among its many other uses.
Tai Yuan men started to wear shirts around the reign of King collar, long sleeves, a lace-up front slit, and wears a “Pha Toi” in a
Rama V. In the beginning, they wore a short or long-sleeved round neck loincloth or “Jong Kraben” style.
shirt with a front opening tied together by strings. There were either Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993
pockets on both sides or none. The shirt was hand-sewn and made from
a beige cotton fabric with a simple woven pattern that was commonly
dyed indigo. The shirt is commonly known as a Mo hom shirt. Later, it
developed into a shirt with a half button and a Chinese or western style
stand-up collar. They would wear “Tiaw Sam Dook”, which are Mo hom
colored baggy pants with three seams. The pants come in shin or ankle
leg lengths.
For special occasions or ceremonies and those of high status,
Tai Yuan men usually wore a long silk Toi cloth in Jong Kraben style, a
buttoned stand-up collar shirt, and two pieces of plain fabric around the
waist over the Toi cloth and the shirt.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

62 ก (a)
ภาพที่�่ ๓๒: ลักั ษณะ “ผ้า้ ต้้อย” คืือผ้า้ นุ่�งของบุุรุุษชาวไทยวนในล้า้ นนาตะวันั ออก
(ก) “ผ้า้ ต้้อย” ผืืนนี้้�เป็็นผ้้าฝ้า้ ยย้้อมสีีหม้อ้ ห้อ้ ม แสดงลักั ษณะการนุ่�งแบบโจงกระเบน
(ข) “ผ้้าต้้อย” ๔ ผืืนนี้้� เป็น็ ผ้า้ ไหมนำ�ำ เข้า้ จากต่่างประเทศ
(ค) “ผ้้าต้้อย” ผืนื นี้้เ� ป็น็ ลายตาราง เรียี กว่า่ “ผ้้าตาโก้้ง” เป็น็ ผ้้าไหมนำำ�เข้า้ จากต่่างประเทศ
ที่่�มา: (ก) คลัังสะสมของเทิิดศัักดิ์์� อินิ แสง และ(ข) คลังั สะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ััฒนากุลุ

(ก), (ข) ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑

Picture 32: Features of “Pha Toi” of Tai Yuan men clothes in the Eastern Lan Na
(a) This “Pha Toi” is a piece of indigo dyed cotton. Show characteristics of wearing
“Jong Kraben” style.
(b) 4 pieces of “Pha Toi” are silk imported from abroad.
(c) This “Pha Toi” is a checkered pattern called “Pha Ta Kong” which is imported from abroad.
Sources: (a) Therdsak Insaeng’s collection and (b) Songsak Prangwatanakun’s collection

(a), (b) photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ข (b)
ค (c)

ก (a) The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

63

ข (b)

ภาพที่่� ๓๓: (ก) - (ข) ลัักษณะ “เตี่่ย� ว” หรืือกางเกงเป้้ากว้้างสีีหม้้อห้อ้ มของบุุรุุษชาวไทยวนในล้้านนาตะวันั ออก
ที่่�มา: คลังั สะสมของทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ

ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑
Picture 33: (a) - (b) Characteristics of “Tiao” or wide crotch pants in the indigo color

of a trouser of Tai Yuan men in Eastern Lan Na.
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection

Photo by Songsak Prangwatthanakun, 2008

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

64

ภาพที่่� ๓๔: การแต่่งกายในวิิถีีชีวี ิิตพื้้น� บ้า้ นของชาวไทยวนในจัังหวัดั แพร่่ บุรุ ุุษนุ่�ง “ผ้้าต้อ้ ย” และ “เตี่่�ยวสามดูกู ”
การเปลือื ยอกในอดีีตเป็็นเรื่อ� งปกติิเนื่่�องด้ว้ ยอากาศร้้อน ทั้้ง� นี้้ว� ัฒั นธรรมการสวมเสื้้�อเริ่�มในราวสมัยั รัชั กาลที่่� ๕
ที่�ม่ า: ภาพถ่่ายโบราณจากฟิิล์์มกระจก, โกมล พานิิชพัันธ์์ เอื้อ� เฟื้อ�้ ภาพ
Picture 34: Dressing in the traditional way of life of the Tai Yuan people in Phrae Province.
A man wears “Pha Toi” and “Tiao Sam Dook”. Topless, in the past it was common due

to hot weather. The shirt-wearing culture started around the reign of King Rama V.
Source: Ancient photographs from Glass Plates Negative Collection of Komol Panichpant

ภาพที่�่ ๓๕: การแต่ง่ กายของบุุรุุษแบบลำ�ำ ลอง สวม “เสื้้�อหม้้อห้อ้ ม”
เป็็นเสื้้�อคอตั้้�ง แขนยาว ผ่่าหน้้าติิดกระดุมุ และนุ่�ง “เตี่่�ยว” คืือ
กางเกงเป้้ากว้า้ งขนาดสั้้�นโดยม้้วนขากางเกงขึ้น� เพื่่�อความคล่อ่ งตัวั

ที่่�มา: ทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๓๖
Picture 35: Dress for men in a casual style, wearing “Sua Mo Hom”

(indigo T-shirt), a shirt with a stand-up collar, long sleeves,
buttoned slit at the front, and wearing “Tiao”, a short wide
crotch pants that roll up the pants legs for flexibility.
Photo by Songsak Prangwatanakun, 1993

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

66

การแต่่งกายของสตรีีชาวไทยวนในล้้านนาตะวัันออก ในชีีวิิต Tai Yuan women in Eastern Lan Na would wear phasin
ประจำ�ำ วัันนิิยมนุ่�ง “ซิ่น� ” ที่่ท� อด้้วยฝ้า้ ยหรืือไหม ตกแต่ง่ ลวดลายตามแนว (pha sin, tubeskirt) made from cotton or silk and decorated with
ขวางลำ�ำ ตััว มีโี ครงสร้้าง ๓ ส่ว่ น ได้แ้ ก่ห่ ัวั ตััว และตีีน เย็บ็ ประกอบเข้้าด้ว้ ย horizontal patterns for everyday wear. The three parts of a phasin,
กัันให้ม้ ีีลักั ษณะเป็็นถุงุ ในเวลานุ่�งมีีความยาวเกือื บกรอมเท้า้ วิิธีีการนุ่�งมีี which are the “Hua Sin” (head/ top), “Tua Sin” (body), and “Tin Sin”
๒ แบบคืือนุ่่�งแบบพัับทบช่ว่ งผ้า้ ที่่เ� หลืือเข้า้ หาตััว โดยจะทบจากซ้า้ ยไปขวา (the hem piece), are sewn together to create a tube, that, when
หรือื ขวาไปซ้า้ ยก็็ได้้ อีีกแบบคืือ ทบช่ว่ งผ้้าทางซ้า้ ยและขวาเข้า้ มาบรรจบ worn, extends almost to foot level. There are two ways to wear the
กัันตรงกลางแล้ว้ พัับชายผ้า้ หัวั ซิ่่�นม้้วนเหน็็บไว้ต้ รงเอว จะคาดเข็ม็ ขัดั ทัับ phasin: folding the leftover cloth towards the body either to the right
หรืือไม่ก่ ็็ได้้ ในโอกาสพิิเศษที่่เ� ป็น็ งานพิิธีีการ สตรีีชาวไทยวนจะนิิยมนุ่�งซิ่น� or to the left, folding the surplus cloth from the left and right sides
ตีนี จก ซึ่่ง� เป็น็ ซิ่�นที่่ต� ่่อเชิิงด้้วยผ้้าที่่�ใช้เ้ ทคนิิคจกตกแต่่ง towards the center of the body, and tucking the edges into the
การเปลืือยอกของสตรีีเป็็นเรื่�องธรรมดาในอดีีตเช่่นเดีียวกัับบุุรุุษ waistline before covering it with a belt, or just leaving it as it is. For
มีเี พีียงผ้า้ หนึ่ง่� ผืืนสำ�ำ หรัับใช้้ห่ม่ คลุมุ ร่า่ งกายท่อ่ นบน วิิธีกี ารห่่มทำ�ำ ได้้หลาย special occasions or ceremonies, Tai Yuan women would wear a
แบบ อาจพันั ผ้า้ ไว้ใ้ ต้ท้ รวงอกหรืือมัดั แน่่นปิดิ อก ใช้ค้ ล้อ้ งคอปล่อ่ ยชายผ้้า “Phasin Tin Chok”, a phasin to which a piece of fabric decorated
ไว้้ด้้านหน้้า หรือื คล้อ้ งทิ้้�งชายไปด้า้ นหลังั และใช้ห้ ่่มเฉีียงไหล่่ให้้ชายด้้าน with the “Chok” (discontinuous supplementary weft) technique has
หนึ่�ง่ ตกไปอยู่่�ข้้างหลังั แบบผ้า้ สไบที่่เ� รียี กว่่าห่่มแบบ “สะหว้้ายแล่่ง” หรืือ been added.
“เบี่่ย� งบ้้าย” Like men, it was normal for Tai Yuan women to not cover
แบบเสื้้�อสตรีีชาวไทยวนในยุุคแรกคือื ราวสมัยั รััชกาลที่่� ๕ จะตััด the upper part of the body. However, when they did, they would
เย็บ็ จากผ้้าฝ้้ายสีีขาวตุ่่�น เป็น็ เสื้้�อคอกลมผ่า่ หน้า้ แขนกระบอกต่่อแขนต่ำ�ำ� only use a single piece of fabric which was worn in several ways,
ผููกเชืือกหรือื ติิดกระดุมุ แป๊บ๊ จะมีกี ระเป๋๋าหรือื ไม่่มีกี ็็ได้้ สำ�ำ หรับั ชุดุ ลำำ�ลองที่่� whether tying it below the breasts or over the breasts, wearing it
ใส่่ในชีวี ิิตประจำ�ำ วันั จะสวมเสื้้อ� แบบพอดีีตััว มีสี ายคล้้องไหล่่ แบบเดียี ว around the neck either putting the ends in the front or the back, or
กัับเสื้้�อชั้้น� ใน เรียี กว่า่ “เสื้้�อห้้อย” wearing it in the “Sa Wai Laeng” or “Biang Bai” style in which the
fabric was worn diagonally across one shoulder, placing one end at
the back like a Sabai cloth.
The Tai Yuan female shirt was first introduced in the reign
of King Rama V. The shirt is made from a beige cotton fabric with a
round neck and a front opening connected with strings or snap
buttons. Pockets are optional. For everyday use, women would
wear a “Sua Hoy”, which is a slim fit shirt with shoulder straps like
those of underwear.

ภาพที่่� ๓๖: ลัักษณะ “ซิ่น� ตาหมู่�” ซึ่�่งเป็็นซิ่น� พื้้�นบ้า้ นของชาวไทยวน อำ�ำ เภอลอง จังั หวัดั แพร่่
โครงสร้้างประกอบด้้วยหััวซิ่่�น ตััวซิ่่�น และตีีนซิ่น� ตัวั ซิ่่น� เป็น็ ริ้�วลายขวาง

ที่ม�่ า: คลัังสะสมของอัคั รพล อุดุ แบน
อััครพล อุดุ แบน ถ่่ายภาพ, ๔ กันั ยายน ๒๕๖๔

Picture 36: “Sin Ta Mu,” a local Tai Yuan Tube-skirt in Long District, Phrae province.
Structure of the skirt was combined with the waist band, the hem piece and
the horizontal striped main body.

Source: Akrapon Udban’s collection
Photo by Akrapon Udban, September 4, 2021



ภาพที่่� ๓๗: (ซ้า้ ย) - (ขวา) การแต่่งกายของสตรีชี าวไทยวนเมือื งแพร่่ นุ่�งซิ่�นตา ห่่มสไบแบบ “สะหว้า้ ยแล่่ง” หรืือ “เบี่่ย� งบ้้าย”
ลักั ษณะเสื้้อ� เป็็นเสื้้อ� แขนกระบอก คอตั้้ง� ผ่า่ หน้้า มีกี ารห่ม่ สไบทับั เสื้้อ� ด้ว้ ย

ที่ม�่ า: ภาพถ่า่ ยโบราณจากฟิลิ ์ม์ กระจก, โกมล พานิิชพันั ธ์์ เอื้อ� เฟื้อ้� ภาพ
Picture 37: (left) - (right) The dress of Tai Yuan women in the city of Phrae, wearing a “Sin Ta”, and wearing

a “Sabai” in “Sawai Lang” or “Biang Bai” style (wrap the body with fabric obliquely).
The blouse is a long sleeve with a stand-up collar, a front slit, and a “Sabai”, the shoulder
cloth wrapped around the body and over one shoulder over the blouse .
Source: Ancient photographs from Glass Plates Negative Collection of Komol Panichpant

ภาพที่่� ๓๘: ภาพแสดงการแต่่งกายของผู้้�มีฐี านะหรือื ชนชั้น� สููง ภาพนี้้�คืือเจ้้านายเมืืองน่า่ น บุุรุุษสวมเสื้้อ� แบบราชปะแตน
คืือเสื้้อ� คอตั้้�งแขนยาว ผ่่าหน้้า ติิดกระดุมุ ห้้าเม็็ด นุ่�งกางเกงเป้้ากว้้าง ตััดเย็็บจากผ้า้ นำำ�เข้้าจากต่่างประเทศ
สตรีนีุ่�งซิ่น� ตีนี จกไหมคำ�ำ สวมเสื้้�อคอกลมผ่า่ หน้า้ มีผี ้า้ คลุุมไหล่่ ที่่�ตัดั เย็็บจากผ้า้ นำ�ำ เข้า้ จากต่่างประเทศเช่น่ กันั

ที่ม�่ า: ภาพถ่า่ ยโบราณของรองอำำ�มาตย์์ตรีเี คี่่ย� น (เจ้้าบุญุ สม รััตนวงศไชย) และครอบครััว จากหอภาพถ่่ายล้า้ นนา
(Chiang Mai House of Photography)

Picture 38: The dress of the wealthy or the nobility. This picture is the noble of Muang Nan.
Man wearing Royal Pattern shirts,it is a long-sleeved shirt with a slit in the front and
a five-button placket and wearing wide crotch pants made by imported fabrics from abroad.
A woman wearing a “Sin Tin Chok Mai Kham”, the tube-skirts which feature discontinuous
weft in silk and metallic threads, and a round neck front slit blouse with a shawl which is
made by imported fabrics too.

Source: Antique photographs of Deputy Assistant Khian (Chao Boonsom Rattanawongchai) and his family
from the Chiang Mai House of Photography.

ภาพที่�่ ๓๙: ภาพแสดงการแต่ง่ กายของชาวไทยวนเมือื งน่า่ น
(ก) ชุุดไปวััด บุรุ ุุษสวมเสื้้อ� สีีขาวคอกลม แขนยาว มีผี ้้าพาดบ่่า นุ่�งกางเกงเป้า้ กว้า้ งสีขี าว สตรีีสวมเสื้้อ� สีีขาวคอกลม

แขนยาว นุ่�ง “ซิ่น� ป้อ้ ง” มีซีิ่น� ซ้อ้ นสีีขาวเรียี กว่า่ “ซิ่�นหลองใน”
(ข) ชุุดของคหบดีี หรือื ผู้้�มีีฐานะ บุรุ ุุษสวมเสื้้�อคอตั้้�งแบบราชปะแตน นุ่�งกางเกงเป้้ากว้า้ งสีีขาว สตรีีสวมเสื้้อ� คอปก

คล้้องผ้้าสีขี าวเฉียี งบ่า่ แบบ “เบี่่ย� งบ้้าย” นุ่�งซิ่น� ตีนี จกไหมคำ�ำ
ที่่�มา: ภาพถ่า่ ยโบราณ จากหอภาพถ่่ายล้า้ นนา (Chiang Mai House of Photography)
Picture 39: The dress of the Tai Yuan in Nan:

(a) Temple uniform: A man wears a white round neck long sleeve shirt with a cloth over his
shoulder, and wears white wide crotch pants. A woman wears a white round neck long sleeves
blouse and “Sin Pong” with a white lining inside her tube-skirt called “Sin Long Nai”
(b) The dress of a wealthy or noble person. A man wears a Rajapatan style shirt and white
wide crotch pants. While a woman wears a collared shirt with a white fabric across
the shoulder in a divert style while wearing a “Sin Tin Chok Mai Kham” which featuring
discontinuous weft in silk and metallic threads for her tube-skirts
Source: Antique photographs from the Chiang Mai House of Photography.

ภาพที่�่ ๔๐: ภาพแสดงลัักษณะผ้้าซิ่น� เมือื งน่่านแบบมาตรฐาน ๒ แบบ ผืืนซ้า้ ยคือื “ซิ่น� ม่่าน” ผืืนขวาคือื “ซิ่น� ป้้อง”
ที่ม�่ า: ภาพถ่า่ ยโบราณจาก เค ยากีี ห้้างยากีี ญี่่ป� ุ่่�น เชีียงใหม่่, คุณุ สุคุ นธ์์ ยากีี เอื้อ� เฟื้อ�้ ภาพ
Picture 40: The picture shows the characteristics of 2 structures of Nan tube-skirts, left is

“Sin Man”, and right is “Sin Pong”
Source: Antique photograph of K Yaki, Yaki Japan department store, Chiang Mai, from Sukon Yaki.

ภาพที่�่ ๔๑: ภาพแสดงลักั ษณะผ้า้ ซิ่น� ๒ แบบ ผืนื ซ้า้ ยคือื “ซิ่น� ม่่าน” แบบมาตรฐานเมือื งน่่าน ผืนื ขวาคืือ “ซิ่�นตา”
เป็น็ ซิ่�นไหมนำำ�เข้า้ จากเชีียงใหม่่ ซึ่่�งเป็น็ ที่่น� ิิยมในเมืืองน่่าน ในช่่วงทศวรรษ ๒๔๘๐

ที่่�มา: ภาพถ่า่ ยโบราณประมาณปีี พ.ศ. ๒๔๘๒ - ๒๔๘๔ ของนางจันั ทร์์ แซ่่เตีีย จากหอภาพถ่า่ ยล้า้ นนา (Chiang Mai House of Photography)
Picture 41: The picture shows the characteristics of 2 types of Nan tube-skirts, left is “Sin Man”

in Nan structure, and right is “Sin Ta”, a silk tube-skirt imported from Chiang Mai which was popular in Nan during the 1940s
Source: Antique photograph in 1939 - 1941 of Mrs.Chan Saetia from the Chiang Mai House of Photography.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

74

๑.๒ ชุุดบุุรุุษและสตรีีชาวไทลื้้อ� 1.2 The male and female clothing of Tai Lue people
บุุรุุษชาวไทลื้้�อในล้้านนาตะวัันออก นิิยมสัักหมึึกดำำ�และในชีีวิิต Tai Lue men in Eastern Lan Na have black ink tattoos and wear
ประจำ�ำ วันั จะนุ่�ง “ผ้้าต้้อย” หรืือ “ผ้้าต่อ่ ง” เช่่นเดียี วกัับบุรุ ุุษชาวไทยวน สิ่่�งที่่� “Toi cloths” or “Thong cloths” for everyday wear like Tai Yuan men. The
แตกต่่างคืือ ชุุดที่่�เป็็นอััตลัักษณ์์ของบุุรุุษไทลื้้�อได้้แก่่การสวมเสื้้�อและนุ่�ง only difference is that Tai Lue men wear black or indigo clothing and
กางเกงสีดี ำำ�หรือื สีคี รามตลอดจนโพกศีรี ษะด้้วยผ้้าสีขี าวเป็น็ ลัักษณะเด่่น white head scarves, which is a distinctive feature of Tai Lue male
ลัักษณะเสื้้�อบุรุ ุุษชาวไทลื้้อ� มีีอยู่่�ด้ว้ ยกััน ๔ รูปู แบบคืือ clothing.
๑) เสื้้อ� คอกลมผ่่าหน้้าแขนสั้้น� หรืือแขนยาว ย้อ้ มสีีดำ�ำ หรืือสีีคราม มีี There are four types of Tai Lue male clothing:
ลัักษณะคล้า้ ยคลึึงกับั เสื้้อ� หม้้อห้อ้ มของชาวไทยวน 1. A black or indigo dyed short or long-sleeved round neck
๒) เสื้้�อคอกลมผ่่าหน้้าแขนยาว เอวลอย ขลิิบหรืือเย็็บตกแต่่งด้้วย shirt with a front opening which looks like the Tai Yuan people’s
แถบผ้้าสีีต่่างๆ มีผี ืืนผ้า้ เย็บ็ ต่อ่ จากสาบหน้า้ ป้า้ ยมาติิดกระดุุมทั้้�งส่ว่ นตรงใกล้้ Mo Hom shirt.
รัักแร้แ้ ละตรงเอว 2. A long-sleeved round neck crop top with a front opening
๓) เสื้้�อคอตั้้�งผ่่าหน้้าแขนยาว ย้อ้ มสีีดำ�ำ หรืือสีีคราม ตกแต่ง่ ด้ว้ ยแถบ decorated with colorful ribbons and a piece of fabric on one side of the
ผ้้าที่่ม� ีลี วดลายจกบริิเวณคอเสื้้�อ opening to be connected to the area around the armpit and waist with
๔) เสื้้�อคอกลม ผ่า่ หน้้า แขนกุดุ แบบเดีียวกับั เสื้้�อกั๊๊�ก เรียี กว่า่ “เสื้้�อ buttons.
ปา” ตััดเย็บ็ จากผ้า้ ไหม ผ้า้ แพรจีนี หรือื ผ้า้ กำ�ำ มะหยี่่� มีีการปักั ลวดลายตกแต่ง่ 3. A black or indigo dyed long-sleeved shirt with a stand-up
ด้ว้ ยเส้น้ โลหะเงิิน เลื่่อ� ม เสื้้อ� ชนิิดนี้้�จะใช้้ในโอกาสพิิเศษ เช่น่ สวมทับั เสื้้อ� แขน collar decorated with a strip of cloth with Chok (Discontinuous
ยาวในงานบวช งานแต่ง่ งาน หรือื ใช้้สวมในการแสดงฟ้้อนเชิิงฟ้้อนดาบ supplementary weft) patterns.
ลัักษณะกางเกงของบุุรุุษชาวไทลื้้�อเป็็นกางเกงเป้้ากว้้างสีีดำ�ำ หรืือสีี 4. The “Sua Pa” is a sleeveless round neck shirt with a front
ครามคล้้ายคลึึงกับั กางเกงของชาวไทยวน แต่ต่ ่่างกันั ที่่�ของชาวไทลื้้�อจะเย็็บ opening like a vest made from silk, Chinese silk, or velvet decorated
แบบ ๕ ตะเข็็บ มีลี ักั ษณะเด่่นอยู่่�ที่่ก� ารเย็็บตกแต่ง่ ด้ว้ ยแถบผ้้าสีีต่่างๆ หรือื ด้ว้ ย with silver threads and worn on special occasions, such as over a
ริิบบิ้้�นจีนี บริิเวณชายล่า่ งสุุดของขากางเกง long-sleeved shirt during an ordination ceremony, wedding ceremony,
ผ้า้ ที่่ใ� ช้้สำ�ำ หรับั ตกแต่่งร่า่ งกายบุรุ ุษุ ชาวไทลื้้�อในโอกาสพิิเศษ คืือผ้้า or when performing a sword dance.
พาดบ่่าที่่�เรีียกว่่า “ผ้้าเช็็ด” เป็น็ ผ้า้ ฝ้า้ ยหรืือไหมที่่�ทอตกแต่ง่ ด้ว้ ยเทคนิิคมุกุ เส้้น The pants that Tai Lue men wear are baggy black or indigo
พุ่�งพิิเศษหรืือจก เป็น็ ลวดลายงดงาม บุรุ ุษุ จะใช้้พาดบ่า่ เวลาไปวััดหรือื ไปใน pants like those of Tai Yuan men. The only difference is the number of
งานฉลองพิิธีีกรรมต่า่ งๆ วิิธีกี ารพาดจะพัับ ๒ - ๓ ทบ ให้ผ้ ้า้ หน้้าแคบลง และ seams. Tai Lue men’s pants have five seams and are set apart from
พัับด้้านยาวให้เ้ หลืือครึ่ง่� หนึ่�่ง ใช้พ้ าดบนบ่่าด้า้ นซ้า้ ย others with colorful strips or Chinese ribbon added to the pant leg
openings as decoration.
An item of clothing worn by Tai Lue men for special occasions
is a piece of cloth put over the shoulder called a “Pha Chet”. It is either
cotton or silk and is decorated with exquisite patterns made with the
“Muk Sen Phung Phiset” (Cont. suppl. weft) or “Chok” (Disc. suppl.
weft) technique. Tai Lue men wear this fabric over their shoulder when
they go to temples or join ceremonies. The fabric is worn by folding it
into 2-3 folds to shorten its width and folding it in half to shorten the
length before putting it over the left shoulder.

ก (a) ข (b)
ภาพที่่� ๔๒: ชุดุ บุรุ ุุษชาวไทลื้้อ� ในล้า้ นนาตะวันั ออก
(ก) ชุดุ บุุรุุษชาวไทลื้้อ� บ้า้ นห้ว้ ยโก๋๋น ตำำ�บลห้ว้ ยโก๋น๋ อำำ�เภอเฉลิิมพระเกียี รติิ จัังหวััดน่า่ น
(ข) ชุดุ บุุรุุษชาวไทลื้้�อบ้า้ นหาดบ้้าย อำ�ำ เภอเชีียงของ จัังหวััดเชีียงราย
ที่ม�่ า: คลังั สะสมของทรงศักั ดิ์์� ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ , ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑
Picture 42: Tai Lue men’s clothes in Eastern Lan Na
(a) Tai Lue men’s clothes at Ban Huai Kon, Huai Kon Subdistrict, Chalerm Phrakiat District, Nan Province
(b) Tai Lue men’s clothes at Ban Hat Bai, Chiang Khong District, Chiang Rai Province
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection, Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

76

ภาพที่่� ๔๓: (ซ้้าย) - (ขวา) “ผ้้าเช็็ด” หรืือผ้้าพาดบ่า่ แบบเมือื งเงิิน ของบุรุ ุุษชาวไทลื้้�อ
จากบ้า้ นหล่า่ ยทุ่�ง ตำำ�บลปอน อำ�ำ เภอทุ่่�งช้า้ ง จังั หวััดน่่าน
ทอด้้วยฝ้้ายและไหม เทคนิิค “มุุกเส้น้ พุ่�งพิเิ ศษ” และ “จก”

ที่่�มา: คลัังสะสมของทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุุล
ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑

Picture 43: (left) - (right) “Pha Chet” or men’s shoulder cloth
in the Muang Ngoern style of Tai Lue from Ban Lai Thung,
Pon Subdistrict, Thung Chang District, Nan Province, weaved with cotton
and silk, using techniques of “Muk Sen Phung Phiset” or
the Continuous Supplementary Weft and
“Chok”, or the Discontinuous Supplementary Weft

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ภาพที่�่ ๔๔: เปรีียบเทีียบลัักษณะโครงสร้า้ ง “ผ้า้ เช็ด็ ” หรืือผ้า้ พาดบ่่า ของบุุรุุษชาวไทลื้้�อ เทคนิิค
“มุุกเส้้นพุ่�งพิิเศษ” ทอด้้วยฝ้า้ ยล้้วน นิิยมลวดลายสีดี ำำ� สีแี ดง และสีคี ราม บนพื้้น� ผ้า้ สีขี าว
(ก) “ผ้้าเช็ด็ ” จากเมืืองยอง ประเทศพม่่า
(ข) “ผ้้าเช็็ด” จากแขวงอุดุ มไชย สปป. ลาว
(ค) “ผ้้าเช็ด็ ” จากบ้้านศรีีดอนชัยั ตำำ�บลศรีีดอนชัยั
อำำ�เภอเชีียงของ จังั หวััดเชีียงราย

ที่่�มา: คลัังสะสมของทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล
ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑

Picture 44: Compare the structure of “Pha Chet”
or men’s shoulder cloth of the Tai Lue men,
the technique of “Muk Sen Phung Phiset” or the
Continuous Supplementary Weft woven with
pure cotton. Popular black, red and indigo patterns
on a white fabric:
(a) “Pha Chet” from Yong, Myanmar
(b) “Pha Chet” from Udomchai Province, Lao PDR
(c) “Pha Chet” from Ban Sri Donchai,
Sridonchai Subdistrict, Chiang Khong District,
Chiang Rai province

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

a, b, c

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

78

ภาพที่่� ๔๕: ลัักษณะ “ถุงุ ย่า่ ม” แบบต่า่ งๆ
(ก) “ถงเป๋อ๋ ” เป็น็ ถุงุ ย่่ามที่่�นิิยมใช้ก้ ันั ทั่่�วไปในล้้านนา ทอด้้วยฝ้้าย เป็็นลายริ้�วสีีเข้้ม เช่่นสีดี ำำ� หรือื สีคี ราม บนพื้้น�
สีีขาว โดยใช้ก้ ารสลัับสีีเส้้นยืืน
(ข) “ถงแดง” ของชาวไทลื้้อ� จากอำำ�เภอเชียี งม่่วน จังั หวัดั พะเยา
(ค) การตกแต่่งลวดลายบนถุงุ ย่่ามด้้วยเทคนิิค “จก” จากบ้้านหล่่ายทุ่�ง ตำำ�บลปอน อำำ�เภอทุ่่�งช้า้ ง จังั หวัดั น่า่ น และ
ถุุงย่่ามลวดลายเทคนิิค “มุุกเส้น้ พุ่�งพิิเศษ” จากบ้้านดอนไชย ตำ�ำ บลศิิลาแลง อำำ�เภอปััว จังั หวััดน่า่ น
ที่่�มา: คลัังสะสมของทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุลุ
ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑ ข (b)

Picture 45: Characteristics of various types of “bags”
(a) “Thong Per” is a bag that is commonly used in Lan Na, woven with cotton, with dark stripes
such as black or indigo on a white background, using alternating warp colors
(b) “Thong Daeng” of Tai Lue people from Chiang Muan District, Phayao Province;
(c) Decorative pattern on bag with “Chok”, or the Discontinuous Supplementary Weft
technique from Ban Lai Thung, Pon subdistrict, Thung Chang district, Nan province; and
technical patterned bag, “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft from
Ban Don Chai, Silalang Subdistrict, Pua District, Nan Province

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ก (a)

ค (c)

ภาพที่�่ ๔๖: สตรีชี าวไทลื้้�ออำ�ำ เภอเชียี งคำำ� จังั หวัดั พะเยา แต่่งกายด้ว้ ยชุดุ ไทลื้้�อ สะพาย “ถงแดง”
ที่่ม� า: ทรงศัักดิ์์� ปรางค์ว์ ััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๐
Picture 46: Tai Lue women in Chiang Kham District, Phayao Province, dressed in Tai Lue costumes with her shoulder bag “Thong Daeng”

Photo by Songsak Prangwatanakun, 2007

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

81

ภาพที่่� ๔๗: (ซ้า้ ย) - (ขวา) “ถุงุ เก้า้ ะ” จากบ้า้ นหล่่ายทุ่�ง ตำ�ำ บลปอน อำำ�เภอทุ่่�งช้้าง จังั หวััดน่่าน ใช้ฝ้ ้้าย และไหม
ทอด้้วยเทคนิิค “จก” “มุกุ เส้น้ พุ่�งพิเิ ศษ” และ “ยกดอก” ปัักตกแต่่งด้้วยเลื่่�อมเงิิน และร้อ้ ยลููกปััดเป็็นพู่่�ห้อ้ ย

ที่�่มา: คลัังสะสมของเทิิดศัักดิ์�์ อินิ แสง
ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๐

Picture 47: (left) - (right) “Thung Koh” (bag) from Ban Lai Thung, Pon Subdistrict, Thung Chang District,
Nan Province, using cotton and silk, woven with “Chok” or the Discontinuous Supplementary
Weft, “Muk Sen Phung Phiset” or the Continuous Supplementary Weft and “Yok Dok” or
the Twill and Satin Weaving, embroidered with silver sequins and string beads into tassels.

Source: Therdsak Insaeng’s collection
photo by Songsak Prangwatanakun, 2007.

ภาพที่่� ๔๘: ชุุดการแต่่งกายของบุุรุุษชาวไทลื้้อ� บ้้านศรีดี อนชััย ตำ�ำ บลศรีีดอนชััย อำ�ำ เภอเชียี งของ จังั หวัดั เชีียงราย
ที่ม�่ า: บุญุ ช่ว่ ย ศรีสี วััสดิ์์� ถ่่ายภาพ, ๒๔๙๗
Picture 48: The dress of the Tai Lue men of Ban Sri Don Chai, Sridonchai Subdistrict, Chiang Khong District Chiang Rai Province
Photo by Boonchuay Srisawat, 1954

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

83

การแต่ง่ กายของสตรีชี าวไทลื้้�อในล้้านนาตะวัันออก จะนุ่�ง “ซิ่�นตา” Tai Lue women in Eastern Lan Na wear a “Sin Ta”, a type of
ที่่�ทอด้้วยฝ้า้ ย เป็็นซิ่�นลายขวางเย็็บ ๒ ตะเข็็บ มีโี ครงสร้า้ ง ๓ ส่ว่ น ได้้แก่ห่ ััว phasin made from cotton with horizontal stripes and two seams. The
ตัวั และตีีน เย็็บประกอบเข้า้ ด้ว้ ยกัันให้ม้ ีีลักั ษณะเป็น็ ถุุง เวลานุ่�งมีีความยาว three parts of the phasin (Hua Sin – the head, Tua Sin – the body, and
เกืือบกรอมเท้้า ลักั ษณะเด่น่ ของซิ่น� สตรีีไทลื้้�ออยู่่�ที่่ก� ารตกแต่่งลวดลายบน Tin Sin – the foot) are sewn together to create a tube that, when worn,
ตัวั ซิ่่�นด้ว้ ยวรรณะสีีสดใส หลากสีี โดยใช้้เทคนิิคหลากหลาย เช่น่ มัดั ก่า่ น extends down to almost feet level. The distinctive feature of the Tai Lue
มุกุ เส้น้ พุ่�งพิิเศษ จก เกาะล้้วง women’s phasin lies in its decoration. The fabric is decorated with
ลักั ษณะเสื้้อ� ของสตรีชี าวไทลื้้อ� มีีอยู่่�ด้ว้ ยกันั ๓ รููปแบบคืือ multiple bright colors using various techniques such as “Mat Kan”
๑) “เสื้้�อปั๊๊�ด” เป็็นเสื้้�อสีีดำำ�หรืือสีีครามแขนยาว ตััวเสื้้�อรััดรููป (weft ikat), “Muk Sen Phung Phiset” (cont.suppl.weft), “Chok” (disc.
เอวลอย มีสี าบหน้า้ เฉีียงมาผููกติิดกัันด้้วยด้า้ ยฟั่่น� หรือื แถบผ้า้ เล็็กๆ ตรงมุมุ suppl.weft), and “Koh Luang” (tapestry weave) techniques.
ด้า้ นซ้้าย หรืือขวาของลำำ�ตัวั บางทีีก็็ใช้ก้ ระดุมุ เงิินขนาดใหญ่ห่ รือื เป็น็ แผ่่น There are Three types of Tai Lue female clothing:
เงิินดุนุ ลายเป็็นรููปวงกลมหรือื รููปดอกไม้ท้ ี่่�เรียี กว่า่ “แหวเสื้้�อ” เกี่ ย� วกันั ไว้้ ชาย 1. The “Sua Pat” is a black or indigo long-sleeved slim fit crop
เสื้้อ� จะนิิยมตัดั เป็็นรูปู ลักั ษณะโค้้งและยกลอยขึ้�นทั้้�ง ๒ ข้้าง เสื้้อ� ที่่�ใช้้สวมใน top with a front opening in which both sides are connected to each
ชีีวิิตประจำำ�วันั จะมีสี ีเี ดียี ว ส่่วนเสื้้อ� ที่่ใ� ช้ใ้ นโอกาสพิิเศษ จะนิิยมตกแต่่ง other with an extended piece of fabric on each side crossing over each
บริิเวณสาบเสื้้�อให้้มีีสีีสัันด้้วยการขลิิบหรืือเย็็บแถบผ้้าสีีต่่างๆ หรืือปััก other and connecting to each side of the body with strings, big sliver
เลื่่�อมเงิิน buttons, or “Wae Sua”, a small circular or flower shaped piece of silver.
ลักั ษณะเสื้้�อปั๊๊ด� ในบางพื้้น� ที่่�จะมีลี ักั ษณะเฉพาะ เช่่นเสื้้อ� ปั๊๊ด� แบบ The hem of the shirt is usually cut into a curve. When used as daily
บ้า้ นศรีดี อนชัยั อำำ�เภอเชียี งของ จังั หวััดเชียี งราย มีีชายเสื้้อ� ที่่�สั้้น� กว่า่ ที่่�อื่�น wear, the shirt comes in one color, but for special occasions, the front
และนิิยมตััดเป็น็ รููปปลายแหลม เรียี กว่่า “เสื้้�อยอด” is decorated with strips of colorful cloth or silver thread.
๒) “เสื้้�อแบบเมืืองเงิิน” (เมืืองเงิินเป็็นแหล่่งชุุมชนชาวไทลื้้�ออยู่่� Some places have their own distinctive style of Sua Pat. For
ในแขวงไชยะบุรุ ีี สปป. ลาว ซึ่ง่� ในอดีีตเคยอยู่่�ในอาณาเขตการปกครองของ example, the “Sua Yod” or Sua Pat from Ban Sri Don Chai, Chiang
เจ้า้ หลวงเมือื งน่า่ น) เป็็นเสื้้�อสีีดำำ�หรืือสีคี รามแขนยาว มีลี ัักษณะพิิเศษคือื Khong District, Chiang Rai Province has shorter sleeves than those of
นิิยมตกแต่ง่ สาบเสื้้อ� ด้ว้ ยแถบผ้า้ ลายจก ลักั ษณะต่่างจากเสื้้�อปั๊๊ด� ตรงที่่ส� าบ other areas, and the hem is often cut into a pointed shape and called
หน้้าไม่ม่ ีกี ารเย็็บต่่อผ้้ามาป้้ายเฉียี งข้้างลำ�ำ ตัวั หากเป็น็ เสื้้อ� ที่่�มีีผ้้าสีแี ดงซัับใน a “Sua Yod”.
เรีียกว่า่ “เสื้้อ� ก๊๊บหลองแดง” มีีแถบผ้้าสีีหรืือแถบเงิินห้้อยตกแต่่งตรงเอวทั้้�ง 2. The “Sua Muang Ngoen” (Muang Ngoen is a community of
๒ ข้า้ ง เสื้้อ� บางตัวั อาจตัดั ด้ว้ ยผ้า้ แพรจีนี หรืือผ้า้ กำำ�มะหยี่่ส� ีีดำำ� Tai Lue people in Saiyaburi Province of the Lao People’s Democratic
Republic that used to be under the rule of the ruler of Nan in the past.)
is a black or indigo long-sleeved shirt the front of which is decorated
with Chok (disc.suppl.weft) patterns. It is different from a Sua Pat
because, instead of having extended cloth across the body, it has a
red inner piece of cloth called a “Sua Kop Long Daeng” made from
Chinese silk or black velvet. On both sides of the waist, colorful ribbon,
or pieces of silver dangle from the fabric.

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

84

๓) “เสื้้อ� ปา” เป็น็ เสื้้�อสีขี าว ตัดั เย็็บแบบพอดีตี ัวั มีสี ายคล้อ้ งไหล่่ 3. The “Sua Pa” is a white slim-fit shirt with shoulder straps like
แบบเดีียวกับั เสื้้�อชั้้�นใน (หรือื “เสื้้�อห้อ้ ย” ของชาวไทยวน) เป็็นเสื้้�อลำ�ำ ลองที่่� those used for underwear or the “Sua Hoy” of Tai Yuan people. It is casual
ใส่่ในชีีวิิตประจำำ�วััน ทั้้�งบุุรุุษและสตรีีชาวไทลื้้�อในล้้านนาตะวัันออกนิิยม wear worn on daily.
โพกผ้า้ แบบเคียี นรอบศีรี ษะที่่�เป็็นผ้า้ ฝ้้าย หรืือเป็็นผ้้าแพรจีนี นิิยมสีีขาว Both Tai Lue men and women in Eastern Lan Na commonly wrap
หรืือสีีอ่่อนเช่น่ สีีชมพูู สีีเขีียวอ่อ่ น สีีเหลือื งอ่่อนเป็น็ ต้น้ ยกเว้้นชาวไทลื้้�อ a piece of cotton cloth or Chinese silk around their heads. The fabric is
เมือื งเงิินจะนิิยมโพกผ้้าฝ้้ายสีีดำำ� การสะพายถุงุ ย่า่ ม เวลาออกนอกบ้า้ นหรือื mostly white or in light colors such as pink, light green, and light yellow.
ในเวลาเดิินทางก็เ็ ป็น็ อัตั ลัักษณ์์อย่่างหนึ่ง�่ ของชาวไทลื้้�อ The only exception is the black cotton cloth used as a turban by the Tai
Lue Muang Ngoen. Carrying a bag when going out or travelling is also a
distinctive habit of Tai Lue people.

ภาพที่่� ๔๙: “เสื้้�อปั๊๊�ด” จากบ้า้ นหนองบััว อำ�ำ เภอท่า่ วังั ผา จัังหวัดั น่่าน
ที่ม่� า: คลังั สะสมของทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์ว์ ัฒั นากุลุ

ทรงศักั ดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุุล ถ่่ายภาพ, ๒๕๕๑
Picture 49: “Sua Pat” (women’s blouse) from Ban Nong Bua, Tha Wang Pha District, Nan Province
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection

Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

The Textile Heritage of Eastern Lan Na: Nan Phrae Chiang Rai and Phayao

85
ภาพที่�่ ๕๐: เสื้้�อปั๊๊ด� ของสตรีชี าวไทลื้้อ� ในล้้านนาตะวัันออก

(ก) เสื้้อ� ปั๊๊�ด จากอำำ�เภอเชีียงคำ�ำ จัังหวัดั พะเยา
(ข) เสื้้อ� ปั๊๊�ด หรืือเสื้้อ� ยอด จากบ้า้ นศรีดี อนชัยั อำำ�เภอเชีียงของ จัังหวัดั เชียี งราย
(ค) เสื้้อ� ปั๊๊�ด จากบ้า้ นหาดบ้้าย อำำ�เภอเชีียงของ จังั หวััดเชีียงราย
(ง) เสื้้�อปั๊๊ด� จากอำ�ำ เภอเวีียงแก่น่ จังั หวัดั เชียี งราย
ที่่�มา: คลัังสะสมของทรงศักั ดิ์์� ปรางค์์วัฒั นากุุล
ทรงศัักดิ์์� ปรางค์์วััฒนากุลุ ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑
Picture 50: “Sua Pat” (women’s blouse) of Tai Lue women in Eastern Lan Na:
(a) “Sua Pat” from Chiang Kham District, Phayao Province
(b) “Sua Pat” or “Sua Yod” from Ban Sri Don Chai, Chiang Khong District, Chiang Rai Province
(c) “Sua Pat” from Ban Hat Bai, Chiang Khong District, Chiang Rai Province
(d) “Sua Pat” from Wiang Kaen District, Chiang Rai Province
Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008

ก (a)

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

86

ข (b)

ค (c)

ง (d)

มรดกภููมิิปัญั ญาผ้้าล้้านนาตะวันั ออก: น่่าน แพร่่ เชียี งราย พะเยา

88

ภาพที่�่ ๕๑: ชุุดสตรีีชาวไทลื้้�อ จากบ้้านหล่า่ ยทุ่�ง อำ�ำ เภอทุ่่�งช้า้ ง จังั หวัดั น่่าน
(ซ้้าย) ชุดุ สาวโสด, (ขวา) ชุุดแม่เ่ รือื น

ที่�ม่ า: คลังั สะสมของทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วััฒนากุลุ
ทรงศัักดิ์�์ ปรางค์์วัฒั นากุุล ถ่า่ ยภาพ, ๒๕๕๑

Picture 51: Tai Lue women’s dress from Ban Lai Thung, Thung Chang District, Nan Province
(left) Single ladies dress, (right) Housewife dress

Source: Songsak Prangwatanakun’s collection
Photo by Songsak Prangwatanakun, 2008