چې عادتا ساسي و د ژبو من بللی کېږي لکه د آریه سامي س و
ژبې و د دوی څېې ۍور ټولې ژبې ۍن د دۍیا ملال پباې پاې کاوي
هغه ژبې دي چې په تاریخي س یو کې په ثې د یو سلهلې سیاسي
و جتماعي عو ملاو و یجابااتو پاه وجاود ر غلاي دي لاه د څخاه
څېګن یږي چې د لغات چې د ژبې لېي ټول هغه لغات دي چې په ثې
د ړتیا وضع سوي و ورو ورو یې تقکیل د یو ژبې کړی و تې یو
درجې د هغې ژبې د پرلو ک تا د یې ګېزد لی .هاې کلاه چاې وه
ځنې ژبې له ځنو لغاتو څخه محېومې و له پاره د پوره کولو د پرلې
ړتیا د بلې ژبې و لغاتو ته لاه د فقې ۍهي .ۍو د یې سبب سو چې
د دۍیا ملیت غوښتوۍکو له پاره د د چې د پرلاې ژباې پرلاو کي(
ستق ل) هخ لکه پرله ۍوره ملي پرلو کي وګټاي پاه پاوره کولاو د
پرلو ۍیمګړو لغاتو یې پېښجا شېوع وکړه و پرله ژبه بوبه وي و ۍن
ور د دود عام و ټوله هغه ملل چې غاو ړي د پرال جتمااعي پاه
ص حاتو کې تې پخو ه ټینګ ساه کښېږدي په لومړي پ کاې یاې
پرلې ژبې ته پام و مخه کړ ده.
ځکه که څوک د تېکیه د څلورو کالو پخو ه مطبوعات و د یې ن د یوه
کال په پو ه مطبوعات وګوري د وینا به ورته جوته سي مث د تېکې
په مطبوعاتو کې کس که ژور وګورو وینو چې په د څو کلو کاې د
پرلې ژبې پاته و مړه ډدې لغات یې ژوۍ ي کړی دي هم ر ۍګه یې ن
و د چې څنګه دوی د چاره کړ بېل بحث دی چې زه یې باد عېض
وکخ.
څلور کاله پخو ه په تېکیه کې یو ۍجمن په ۍامه د( دیل کورلتاایي)
یعنې د ژبې لویه جېګه تاسیس سوه و څه پوهې وۍکي سړي یې په
201
صفت د عضویت په د جېګه کې وټاکل و د جېګې په کاار پېښاه
شېوع وکړه له هغه وپت تې وسه د جېګې د پرلې ژبې ۍیخ ګاړي
لغات یا په و سطه د هغو زړو لغااتو چاې لاه یااده وتلاي و پېدښاود
سوی و یا په وسیله د ۍوي تېکیبپ لغاتو ورو ورو پوره کاوي ماث
دغاااه د( کورلتاااایي) لغااات زوړ تېکاااي لغااات و چاااې د مغلاااو
ډدېیی(تجاجمات) په دوره کې مخدوصا د چنګیز په لومړۍ جېګاه
کې چې د چنګیز ۍوم یې(حکم ر عظخ) لا ۍه وه ګټلی( تموچین)
باله کې ه ستمعال سوی وه وه تورکاۍو هغه لغت د لوی ټولنې یا
لو جېګې په معنی وماۍه و هم رۍګې ۍور و بیاا هاې کلاه چاې د
ۍجمن ز ړه و پخو ۍي قاموسوۍه ولټول و پرل ۍیمګړي لغت ته بل
لغت وۍه من ی د ۍوي لغت و جوړد و ته پام وکی و له تېکیب څخه د
لفاظو و کلماتو بل لغت جوړ کی لکه( وچوجی) چې طیار ته و یي
و د د لغت تېکیب د دی چې :وچمک د تېکي په ژبه کې لوتو ته
و یي و جي معنی د فاعلیت ورکوي هې کله یې چې د( وچاو) و(
جاي) کلم اات س اېه یوځ اای ک اړه د طی اار معن ای ځن اې و پیهااته
هم رۍګې د ټول چې د ۍجمن پرلې ژبې ته جوته کړي و هخ یې
ګڼه ور په ور ډدېوي.
مااا یااې ن؟ پااه یااې ن کااې پېوسااږکال یااوه کاااډم پااه ۍامااه د
(فېهنګهتان) تاسیس سوه و په هغې کاډم کې فاضل و پیاوړي
سړي په عضویت وټاکل سوه و له هغه وپت چې په د مملکت کې
د کاډم وپې ۍیهتله سوه په د باب کې یې غوره پ مت وکای و
ډدې پخو ۍي لغات یې چې له یاده وتلي وه ژوۍ ي کړه و ۍوي لغات یې
چې د ژب پوهاۍو په علمي قو ۍینو مهتن دي وضاع کاړه ماث :پاه
202
ځای د هل دریایي( دریالیان) و په ځای د ققون یې( رت ) و په
ځای د ګې ورزیي( رزم ۍاو) و په ځای د پلیس مخفي یې کار آګاه و
په
ځای د کقیک چې یې ۍګجبان و ...ر وستل.
ښاایي چاې ۍا ز ه د لغااتو د ګېزولاو( تداې) د ۍاوي لغااتو د
جوړولو له پاره و ژوۍ ي کول د زړو لغاتو څخه چې پورته وښودل
سوه وپېېۍ له سي چې د د کاډم صول د زړو لغاتو په ژوۍ و
د ۍوي لغاتو په جوړد و کې څه ډول دي؟
هې کله چې د تېکي ژبې لویې جېګاې و د یاې ن د ژباې کااډم یاو
لغت وضع کی و ع ن یې وکی له هغې ورځې ټول جې ل و مجلې
هغه لغت مني و ستعماله وي یې.
هې کله چې ۍوي علوم و مخدوصا د زمولیښت( تجېبې) علوم د
آزمولیښت په پړي ټینګ دي و د دۍیاا د ملتاو و قوماو پویوۍاه(
رویه) ۍورو قومو و ملتو ته د آزمولیښت و د ګټې ډګې دی ۍو موږ
هخ که وغو ړو چې پرله ملي ژبه په پښو ودرو و د ههات لوړتیاا
پاوۍ ه یې کو بې له د د ممالکو د تجېبې( تکې ر) بله وزله ۍه لېو
هې کله چې پبې د ډول ده ۍو غوښتوۍکي یو چې د پښتو ۍجمن په
ملګېتیاا و تاې ۍظاې لاۍا د هغاو فضا و چاې د د کاار وړ دي د
پخو ۍیو لغاتو په ژوۍ کې و د ۍوي لغاتو په وضع کولو تې هغه ح ه
چې وه وي و زموږ ړتیا پوره کوي و زموږ محیط موږ تاه صا ی
ر کوي وه وکي و د ملیت په مینه کار وکي.
ۍوي لغات څنګه وضع کوي؟
203
د ژبو ۍجمنوۍه د ۍوي لغاتو د وضع کولو په وپت کې په و سطه د
د چې لغت د ټول ملات ماال و د ټاول ملات ړتیاا پاه ساېه کیاږي
مجبور دي چې د ۍوي لغاتو په وضع کولو کې د ټول ملت ور یې ته
وګوري و د عامه کتنه د ډول کېږي چې هغاه کهاان چاې د ۍاوي
لغت په وضع کولو موظف دي یو لنډ فجېست جوړ کي و ع ن یې
کی مث ولیکي چاي :د د لغااتو پاې ځااي :ثاېوت قتدااد تېبیاه
جتماع و ...لغت غو ړو و ورته ړ یو بای هې څوک پرل فکې ولیکي
و د ټولنې ته یې ر و ستوي .هې کلاه چاې د عا ن لاه د ټاولنې
څخه ۍقاېیږي جې یا و مجلاې مخدوصاا هغاه مجلاه چاې لاه د
ۍجمن څخه پرېدږي د ع ن په پرلو مهلهلو ګڼو کې ټول ملت ته
رسوي هې کله چې د یوه جتماعي موسهه ده و ټول ملت په د
کې یو ر ز ح لېي ۍو هغه پبې و څه پوهې وۍکي د ملت هې څوک
پرله ۍظېیه په د باب کې ورکوي و هغه لغات یې زده وي و غو ړي
چې د د لغاتو پې ځای یې ستعمال کړي لیکي یې و ۍجمن ته یې
ر ستوي ۍجمن هخ په یوه ټاکلې ور ټوله هغه پېز چې ر غلاي د
ټولو عامو عضاو په مخ کې لولي و عضا هغه ټول لغات ګوري هې
لغت چې پې ۍورو غوره و مناسب وي مني یې و رسمیت ورکوي و
جې ی و ومجلو ته پبې ورکوي چې هغه لغت په هغه ډول ستعمال
کي .لکه چې زموږ پښتو ۍجمن هخ د ۍظېیه په ۍظې کې لېي.
د پېدیو لغاتو د منلو لار:
سېه له د چې دۍیا د پرلې ژبې په پرلاو ک کاې تاودو لی و ډداې
تعدب ښي څه رۍګه چې بین لمللي ع ی و رو بط ۍهاۍاۍو ته یو
طبیعي مې دی و څه رۍګه چې هې مملکت د پاېدي مطااع ر تلاه پاه
204
پرل مملکت کې ۍهي ګېزولای هم رۍګه له منلو څخه د ځنو پېدیو
لغاتو هخ ځان سات ی ۍهي .و د لغات به غلبا علمي و فني لغات
وي چې ګېزول( تحېیف) یې په بله ژبه کې څه پوۍ هخ ۍه لېي .و
هخ درۍګه لغات هې کله چې په علخ و فن ړه لېي و علخ و فن جوته
وطن ۍه لېي ۍو مخ یې دۍنه په مملکت کې لکه چې د علخ و فن مخ ۍه
ۍیول کېږي څوک ۍهي ګېزولای .مث لاه هغاه وپتاه څخاه چاې پاه
فغاۍهتان پښه د تېقي و د عېفاۍي تکامل په پل کې یښې و د دۍیا
د ډدېو ملتو سېه یې علمي و فني مناسبات ټینګ کړي و د دوی د
علخ و فن څخه ګټه پلي .ډدې لغات دي چې له پارج څخه د علمي و
فني آثارو و عناصېو سېه زموږ ملک ته ر غلي و د عو مو په ژبه کې
یې ولې( ریقه) ځغلولې ده لکه :موټې هوټل تیلفون تلغې و په
ساوو ۍاورو تعبیېوۍاه وه کاه ماوږ وغاو ړو چاې د ټاول لغاات و
صاط حات د پښاتو ژباې څخاه وباساو و پاې ځاای یاې ۍاور لغاات
ستعمال کو تېې تې د چې لور بېپاه پېږۍا لی(ماۍوه) لغاات لاه
لاسه باسو ښایي چې ځنې ۍور ستوۍز هخ ر پېښاې ساي .ماث
ول د موټې کلمه چې موږ یې توموبیل ته ستعمالوو تقېیبا موږ ته
یو ملي لغت ګېزی لی ځکه که ښه ژور وګورو موټې هغه ګېزد وۍکي
ماشین ته ویل کېږي چې په یوه صنعتي و فني دساتګاه کاې وي و
هغاه دساتګاه چلاوي و حتای ماوټې هغاه ماشاین تاه و یاي چاې د
توموبېل په ۍجن کې وي ۍه پخرله توموبیل ته .ۍو هې کلاه چاې د
لغت موږ په پرلاه ژباه کاې ۍاه و د هغاه ماشاین پاې ځاای و یاو چاې
چلووۍکي دي بلکې پخرله توموبېل ته موټې و یو په حقیقت کې د د
205
ژبې پرل مال ګېزد لی ۍو د رۍګه لغات څه رۍګه چې دي بای هغهې
وساتو هم رۍګه د د ۍور پورته لغات و د دوي څېې.
د بلې ژبې د لغاتو منل یا په آساۍه عبارت سېه ۍفور د یو ژبې پاې
بله ژپه دوه لوی عامله لېي چې یو له هغو سیاساي ۍفاور و غاوره
و ی دی چې یو قوم یې پې بل قوم کوي لکه د مغلو پخو ۍي ۍفاور
چې پې سیایې درلود و د ژبې ۍښاۍې یې تې وسه د آسیا په ژبو کې
سته لکه(قابوچي) چې تې وسه یې موږ په پرله محاوره کې و یو یا
د قاچاق کلمه چې تې ۍن ورځې زموږ د ګمېک په صط ی کاې ویلاه
کېږي و د دوی په څېې ۍور بل علمای دباي و فناي ۍفاور دی لکاه
لاتیني و یوۍاۍي ژبې چې د روپا په وسني ژبه کې و د روپا د ژبې
علمي و فني صط حات و لغات د آسیا په وسن ژبه کې یا د عېبي
ژبې ۍفور په فارسي هن ي تېکي و ۍورو کې سته و د ډول ۍفور
دوۍاې غښاتلی و ټیناګ دی چاې پ صای ځناې مقاکل دی ماث
تیلفون پوسته تلګې له هغو لغاتو څخه دي چې د روپا د فن منل
پې موږ یښي که موږ وغو ړو چې د ټول د پښتو څخه د غورځوو
پې ځای یې ۍور لغات وټاکو ډدې کړ و و ستوۍزه ده ځکخاه چاې ۍاور
لغات د د لغاتو پې ځای چاې زماوږ پاه ژباه کاې یاې دباي مقاام و
مخدوص غږ من لی د غږ و دبیت له ژبې څخه باسي و دوۍې چې
د لغت وګړو پېژۍ لی بل لغت یې پې ځای ۍهو عام کولای.
د هخ د ویلو پبېه ده چې هې کله چې موږ د روپا د ژباې علماي و
فني لغاتو ته مجبور یو دوۍې مینه بای په کې وۍکاو چاې د دود و
رو ج پې ځای( م) و ړه و ع قې پېځای( ۍتېست) و د طالعه پې
ځای(شاۍس) وو یو و هغه لغات چې پې ځای په ډدېه آساۍ په پښتو
206
کې لغت من ه کېږي موږ یې په پرله ملي ژبه کاې ګاډ کاو و د ملاي
ژبې م د پېدیو لغاتو تې پیټي لاۍ ماته کوو.
د وه یو سلهله مطالعات چې ما په د باب کې عېض کړه ښایي چې
څه ۍور عو مل هاخ وي چاې د د ژباې پاه ژوۍا کاې ړه ولاېي لکاه
عامول یې په معار کې و د درسي کتابو لیکل و ۍور .....ماا یاو
عامل بل هخ دی چې زما په پیال تې ټولو عاملو غاوره دی و هغاه
د دی چې د ډول سړي د د ژبې و ژوۍ و روزۍې ته وټاکال ساي
چې ع وه پې علخ و فضل و قابلیت چې په د ژبه کې ولېي یوه بوبه
د ملیت و د د ژبې د دوی په زړو کې وي و ځان د د ژبې د ژوۍ
سبب وګڼي ۍه د چې پښتو د پرال ژوۍا و معااش رریعاه وباولي
ع قه و ړه یې پاص له پاره د معاش و له پاره د ماموریت وي هاې
کله چې ص ی د ژبې بېله د عو ملو مکان ۍه لېي ۍو د عو مل بای
د ژبې د ص ی و ژوۍ په دستور لعمال(پېوګاې م) کاې پاه درۍاه
ستېګه وکتل سي و په د ډول سېه د پښتو ژبه یوه دبي و د لیک
ژبه د پښتون قوم وګېزوله سي ومن لله لتوفی.
پای
پورته لیکنه د کابل کالن په ۲۱۲۸کال کې پرېه شو.
207
پقتو و پقتو لوګجا
علمای زبان زباۍې به جهاام زۍا ه و جهاام حیاه تقابیه ۍماوده و
ګوین عو رضیکه حین حیات به شی ریېوی و قع ش ۍی ست زباان
ۍیز دچار آن میقود زیې هې چیزیکه بحیات جتمااعی بقاې ر بطاه
مهاتقیخ د رد مولاود حیاات جتمااعی باوده همای باه ۍااموه
تطور و تکامل منقااد و مطیاع سات پاس زباۍیکاه باا حیاات ۍهاان
قې بات قېیاب و ر بطاه ۍزدیاک ر د ر سات ۍیاز در قا رت و پتیاار
تحول و تکامل ست.
بلی! وقتیکه ما ور ق تاریخ ر ورق میزۍیخ می بینیخ طوریکه قو م
و ملل مېوزه دۍیاا آن قاو م و مللای سات کاه ز ۍاژ د هاای بازرګ
سلف ۍقوت ۍموده و د ر ی قومیت و ملیات ج ګاۍاه شا ه ۍا باه
همان ۍ زه زبان های شان ۍیز در دوره های مختلاف ز زباان هاای
ساسای و بازرګ منقاعیب شا ه شخدایت مهاتقلی باې ی پاود
کهاب کاېده ۍا چاه زباۍیکاه در دۍیاای ماېوز تحات قااۍون تکامال
صاحب مقام شامخ و بلنا و د ر ی رپاایې و ههاتی علمای و فنای
ست زبان دیېوز ۍباوده و هماین فاېق باارز تکامال ما ۍیت و علاخ
208
سبب بزرګ تفېقه و تمیز بوده و بایا زباان دیاېوز و ماېوز د ر ی
شخدایت و متیااز ج ګاۍاه باشان در صاورتیکه معیاار عتباار و
تکامل و تکامال هاخ بااثې تحاول ظجاور و باه وجاود مای آیا پاس
عتبار و ق مت زبان ز باین رفتاه د ر ی همیات ۍیهات وۍاه ج یا
بودن یک زبان سابب عیاب و ۍقاص آن پن شاته میقاود .چیزیکاه
قابل همیت عتباار و بزرګای یاک زباان ر تکمیال میکنا صاالت و
ۍیېوی مقاومت زبان ست با سیې تحول و تکامل که به ت ریج و قع
میقود.
بعبارت دیګې وقتیکه ور ق پارینه ر مي پالیخ بنام های بهای زباان
های ق یخ بې میخوریخ که در عداې پاود صااحب شاجېت آفااقی و
ۍام بزرګی بوده ۍ مګې در مقابل سایل پېوشاان تطاور و تحاول
مقاومت ۍتو ۍهته ز پا در آم ۍ بلکه ین محو ش ن آن ها عنا ی
ۍبوده کخ ستع دی و ضعف بنیه شان بمقابال پای آما تکامال
بقې آۍجا ر مضمحل ۍموده مېوز بهیار زباۍجا ر می بینیخ که ز
عمې شان بای ز چنا قاېن ۍمیګاذرد ولای باا ساتع د و صاالت
پود ججان شمول و با وجود تکامل و ۍجضت قېن بیهت بقې در
مېحلااه شااباب ۍاا و هنااوز بااې ی ماا رج عااېوج تېقاای و تکاماال
بیقتېی مهتع و آمادګی ۍقان می ه .
پس بقې ر ۍتیجه فوق صې کلمه ق مت ۍمی شاود مقاام آن هاا ر
عالیتې ګېد ۍی و یا تعبیې ج ی منزلت یان هاا ر فېوتاې قاې ر د د.
فقط تعبیې ق مت وقتی قابل عتبار پن شته میقود که باا صاالت
و حیات زبان تو م باش یعنی زباۍیکه هخ ق مت د رد و هخ صالت
لبته بې زباۍیکه صالت د رد و فاق صفت ق مت ست مېجع ست.
209
چون در مورد زبان صالت ۍهبت به ق مت و تج د مجخ تاې سات
من هخ در بحث پود کاه مقدا ز تقاېی و توضای مزیات زباان
ملی ما پقتو ست ز جنباه کاه قا مت آن در ن مضامې و قاب با
دفعات و ض ش ه و بحث پو هخ کاېد زیاې طوریکاه علماای زباان
ګفته می تو ۍیخ که بې تمام آن کار های که مختلف ب د و دها باا
آن محتااج باشان حاطاه و دسات د شاته باشا یاا باه عبااره دیګاې
حیات زبان زماۍیهات کاه پو ۍا ن و ۍوشاتن در آن رو ج و باه د ی
هې ګوۍه مطالب سلطه کامل و قتا ر تاام د شاته ګوینا ه ګااۍ ز
ګوۍه فجام و تفجیخ مادی و معنوی ز آن مهتفی ګېدۍ .
ګې ب ستثنای قی و شېط بلحاظ کمیت و کیفیت با حدایه زباان
های دۍیاا دقیا شاویخ و در پای جهاتجوی سېشاما ری آن باې یخ
فجېست سمای ص ها زبان ز ۍظې ما پو ه ګذشات مګاز ز حیاث
کیفیت تنجا به ع ه مع ودی ط ق زبان پو هیخ کېدم وبس یعنی
زبان هایې مینحیث زبان پو هیخ ګفت که د ر ی ۍفور شاې یط فاوق
باشن .
بالعکس زبان هاییکاه د ر ی ممیاز ت فقا ۍباوده ګاې چاه در حاطاه
مح ودی بې ی مطالب پاصی موجاود باشان ۍمای تاو ن آن هاا ر
در ردیاف زباۍجاای د ر ی شاې یط ماذکور همقطاار و هاخ مهاالک
د ۍهت.
ګې به ریقه و رکان زبان های د ر ی شې یطیکه به تعبیې فوق ط ق
زبان به آن کېده میقود ۍظې ۍ زیخ ۍیز میبینیخ که بعضی د ر ی
صالت ر تی و بنیاه قاوی و بعضای تحات ۍفاور و سایطېه تقلیا و
تلقین بعضی و قع ش ه.
210
ګااې چااه تحااول و تغییااې زبااان چناۍکااه فوقااا ګفتااه شاا حتماای و
لازمیهت مګې بعضی زباۍجایکه ز جنس و پاۍو ده و محایط پاود
تقلی ۍموده و تلقین ګېفته ۍ و ریقاه پاود ر تحات قااۍون رثای
پود محکخ و شاخ و پنجه پود ر ز همان ریقه سیې ب کېده ۍا
در عین زمان که صاحب صالت و بنیه قوی ۍ به صفت ق مت ۍیز
متدف ګفته میقود چه بې ساه صل ۍمو کېده و تلقین و تقلی
پاۍو ده ګی آۍجا ر چنان قوت بخقی ه که ۍهبت به صل محکمتاې
و زیباتې به ۍظې مای آینا ز آن جملاه سات یان لججاه هاا و زباۍجاا
موجوده قهمت بزرګی ز روپا که ز لاتین قا یخ منباع ګېفتاه و یاا
زبان عېبی که ساه آۍې عبې ۍی ق یخ بناا ۍجااده و یان شااخ هاای
ۍورسته چنان مینمای که ب ګمان تحول و تغیې بې ۍجا ۍمیېود.
شای بعضی زباۍجا د ر ی صالت بنابې رتقا و ۍجضت تکامال تما ن
یا حتیاج مبېم سیاسی علمی و دینی وغیېه به پاۍو ده پاود ۍیاز
مجبور ش ه باشن مګاې بااز هاخ ثاې آن پااۍو ده غیاې ر چناان در
پود مزج و جذب ۍموده ۍ که ثې غیاې د ۍهاته ۍمای شاود و ګاې
آن ثې ز آۍجا سلب شود باز هخ میتو ۍن بخودی پود قیام ۍموده
و ز پا ۍیفت و ۍهبت به صالت و تو ۍای ر تی پود بتو ۍ شکهته
ګی ها ر جبیېه و پالیګاها ر پې کن .
ولی بعضی زباۍجایکه بنیه وۍیېوی مقاومت شان ضعیف تې بوده و
بنابې بې بیعضی عو مل که در تحول و تغیې زبان دست قوی د رۍ
و غلبا سبب محای زبان میقوۍ تحت تاثیې تقلی و تلقین عندې
غالبه ز پود و بیګاۍاه آما ه ۍا بالضاېور یاا محاو شا ه ۍا و یاا
صورتی ر پتیار کېده ۍ که بای آۍجا ر جز و همان عنداې غالاب
211
شامېده و هایچ قاوتی ر ۍمیاو ن در آن ساې غ کاېد ماث در وطان
عزیاز ماا زباان ساګزی رماړی دردی .پهااچی بلاوری پقاه یائ
ساکا پې چي ز بلی تیې ی کاه لججاه هاای مختلاف و بالتهلهال باه
آصل و ح ی زبان باپتېی منتجی مای شا ۍ باه ثاې ۍفاور صاالت
زباان پقاتو باوجودیکاه قې بات ۍزدیاک بجاخ میېسااۍی ۍ منحال
شا ۍ یاا ماث زباان فارسای کاه بمقابال قاوه سای ب ماۍنا عېبای
مقاومت ۍتو ۍیهت چنان تحت تاثیې عاېق ساا مای ما کاه عنداې
مجخ آن زبان عبارت ز لغات و کلمات زبان عېب ګېدی و رفته رفته
ین ۍفور بح ی عمی ریقه دو ۍی کاه میتاو ن آۍاې جاز و عنداې
غالب سا می د ۍهت یعنی قیام بنیت و سکلت فارسی زبان عېبی
ش و ګې آن زبان قویخ مهتحکخ سامی ین شاپه ۍو پیا ی زباان
آریای ر زۍ ه ګی ۍمی د ممکن ۍبود که یک زبان دبی ګېدد و حالا
هخ ګې کلمات عېبی ر ز ین زبان بکقایخ تنجاا زباان فارسای ۍمای
تو ۍ مقد ر فاده کن و ین ثې ۍه تنجاا باې فارسای ج یا ظااهې
ست بلکه ثې زبان هاای ساامی و عېبای باې فارسای قا یخ ز زماۍاه
های قبل لاس م یعنی بت ی مجاجېت آغااز شا ه و سالطه عېبای
بې ین زبان ضعیف تا بم ت دو هز ر سال قبل ز ین میېس حتای
بقول محققین همان جز ی وستا عج ساساۍی کاه پارسای هاا در
و یل س م باپود بجن بېدۍ د ر ی بهی کلمات و صاو ت عېبای
پالص بود.
ما بالعکس وقتیکه قهمت ریای هاای مېکازی ز قبیال پقاتون هاا
بع ز شېوع مجاجېت کتله بزرګ ریای ها مېکز باپتې در کوههار
وطن عزیز پود فغاۍهتان باقی ماۍ ۍ ګاې چاه کقامک حاو دپ
212
دهې آۍجا ر ۍیز متاثې ۍموده رۍګ و بوی صلی شان ر ق ری تغیاې
د د ولی باز هخ با ۍ زه معتنی بجا زبان شان ماۍنا دیګاې شاعایې
ملی شان بې صالت و ۍیېوی پود ماۍ ه ۍاه تنجاا پدوصایت پاود
ر حفظ ۍمود بلکه بهی زبان های دیګې ر ۍیاز بقې ریکاه فوقاا ګفتاه
ش در پود منحل ۍموده و با وجود با بختی هایکاه بو ساطه بای
عتناای هاای بزرګاان و پاورد ن سا ر ه یان زباان ګېدیا بااز هاخ
موجودیت پود ر در ما ت م یا ی حفاظ و وقایاه ۍماوده و ینکاه
با مان ولاد ۍجیاب قاېن بیهاتخ یان پااک پاود ر پېتااب ۍماوده
ست تا دی ه شود که آین ه ګان ببا و چه میکن .
آری! وقتیکاه در فې ۍهاه دوره رۍهااۍس شاېوع و ملیات پو هاان
پو ستن که زبان ملی پود ر رسمیت و تعمایخ دهنا و ریقالیو
ص ر عظخ باا ۍاام آۍوقات باې ی ولاین باار کاادمی زباان فې ۍهاه ر
تاسیس ۍمود( )۲۸۱۸ۍویهن ه مقجور زبان ملی ولتې بع تې ز آن
ګفات( قاېن ۲۶ع) یان هیات کاوچکی کاه جمعیات ۍامیا ه میقاود
غن ه ګل باغ بقې ست زیې شخاص بزرګ بې ی ۍفع موفقیت یان
جمعیت کوش میکنن و زحمت میکق و شخص معېو دیګې
فې ۍهااه مورلیااه(۲۸۱۱ااا ۲۸۸۱ع) و ۍوشاات کااه ۍهااان چیزیااې کااه
میخو ه آۍې حاصل کنا بایا محبات حضاور د شاتن در مجلاس
شاه ر د شته باش زیې در هایچ جاای ماۍنا یان مجلاس تداویب
های صحی و ر ست دی ه ۍمای شاود ز جملاه هاای ماذکور چناین
ستنباط و ۍتیجه ب ست می آی .
بې ی پال و پېورش یک زبان غمخو ری و کوش تماام فاې د آن
ملت ضېوری و لازمی ست چه زبان مال یک یا دو ۍفې یا هالی یک
213
قېیه و یک شجې ۍبوده به هماه فاې د ملات بداورت مهااوی تعلا
د رد پس تمام ملت ز بازرګ و کوچاک ز عاالخ و جاهال ز غنای و
فقیې مکلف ست کاه زباان پاود ر کاه ملکیات مقاېوع هماه آن هاا
سات تېبیاه و پاېورش کننا و ساز و ر ۍخو ها باود کاه ینقاا ر
بارګې ن و سنګین بې دوش یا دو یا چن ۍفې مج ود ګذ شاته شاود
و یا ین وظیفاه مجاخ باه میا یاک جمعیات کوچاک ۍګقات شامار
مجمل و بی پال بماۍ .
پال و ر ده پآدشاه وقت ست چه ۍظې پادشاه پاصیت کیمیا د رد
بجې چیزیکه متوجه شاود زر میګاېدد و طوریکاه ۍقاط پیاې حال و
فداال و رفااع حتیاااج و مقااک ت دربااار مجلااس پادشاااه ساات و
پادشااه وکیال مطلا ملات و پتیاار ت باې تماام چیزهاا حااوی و
محاط ست و دریای سعادت وۍیکبختی ملت ز حضور و مجلس
بادشااه منباع میګیاېد پاس تماام تداویب هاا و فکاار یان مجلاس
ر سات و صاحی و مملااو ز ساعادت سات و چناۍکااه طبعاا شاااه
پو هان تېقی و تعالی ملت پود ست لجذ بې هې پې باه کاه شاعاع
ۍظاېش ۍاور فقااۍی کنا زود لالاه ز ر و ګلهاتان پو ها شاا و
علت ین ست که بې ع وه ینکه حکاخ و فېماان پادشااه و رلایس
ملت به ثې ضابطه قاۍون مېعی لاجې و صاحب ۍفاور سات پاورد
ن و مادون ها بخوشی و رغبت و رضا پود ز وی پیېوی و تقلیا
میکنن زیې قاۍون طبیعی بقاې سات کاه هاې صانف تحات عو مال
سوق لطبیعی ز کهاۍی تقلی میکنن که ۍهبت به آۍجا قوی تاې و
بزرګ تې باش .
214
ګوینا وقتیکاه ۍویهان ه ملات دوسات فې ۍهاه ژوول تاې ژدی ول
پود ر به زبان فې ۍهه ۍوشت بحضور پادشاه وقت (هاۍېی دویخ)
تق یخ کېد پادشاه هخ یان ثاې و ر تقا یې و قباول ۍماود و هماین
تقا یې باعاث آن شا کاه تعا د ۍویهان ه هاا روز باه روز زیاادت
پذیېفت و محبت ۍویهن ه ها و توجه پادشاه باود کاه باالاپې زباان
فې ۍهه حایز مقام بزرګ و رسمیت ګېدی .
هم نان فارسی ر که سااماۍیان سااه ۍجادۍا باا وجاود ضاعف و
ۍااتو ۍی غزۍاوی هاا آۍاې ب رجاه رسااۍی ۍ کاه مقاام عېبای ر باا
وجود پخته ګی و متاۍت حایز ګېدی .
ۍقل ست که عندېی به صله یک ربااعی بحضاور سالطان محماود
ۍقا و پو ۍا ساه دفعاه سالطان دهان و ر پاې ز مې وریا کاېد و
همین عندېی مالک چجار ص غ مان زرین کمې بوده و چجار ص
شتې ثاپ لبیات و شایای سایمین و زریان و ر حمال و ۍقال مای
ۍمودۍ و پاقاۍی در قدی ه ګوی که عندېی صاحب دیګ ن هاای
ۍقېین ظېوف ز ط ساپته ش ه بود.
و هم نان به غضایېی ر زی هز ر دینا زر ساېخ صاله و جاایزه د ده
می ش و همین توجه و ۍو زش س طین و روسا بود که فارسی ر
ز وضعیتی که همه می ۍیخ بجای رساۍی که همه می بینیخ.
مګې پقتو که قبل ز ین ز هیچ رهګذری ۍو زش ۍ یا ه و شاعاعی
بې رپ ۍتابی ه ست باز هخ ع وه بې ینکه پود ر حفظ ۍمود در
معار مت ول ین پاک رولی ر بازی کېده که کمتاې ز رول زباان
پېورش ش ه ۍبوده و علخ و د ۍ یاک قهامت بازرګ ولاد وطان
مېهون وسات و تفدایل آن چناین سات کاه ز ظجاور دیان مباین
215
س م تا ین وقت علوم ق یماه منقاول و معقاول بزباان عېبای در
فغاۍهاتان متا ول و علماای باا ۍاام و ۍقاان ز هماین سېچقامه
پې و بېکت سیې ب ش ه ۍ .
ز جمله ین علما آۍاۍیکه پقتو زبان بوده ۍ طبیعای یان علاوم ر
ز عېبی رریعه زبان پقتو آموپتنا یاا بعباارت دیګاې هماین زباان
پقتو باود کاه و ساطه ۍقال و ۍتقاال فجاام و تفجایخ باین معلاخ و
متعلخ ګېدی و بالاپېه در ۍتیجه بهای ز یان علاوم ز قبیال فقاه
تفاسیې حادیث منط صې و ۍحو وغیېه بزبان پقتو تېجمه و
بتحېیې پقتو قی ش یعنی ز زمان های بهیار قبل زبان پقتو باا
علاخ آمیختاه و د ر ی بهای کتاب دینای و علمای و د ر ی شاعې و
دبای زبې دست بوده و ست ولی ما هنوز و ر فقیاې وۍااتو ن مای
شماریخ و ګې من زبان پقاتو مای باودم یان فاېد ر شاای بهایار
تکې ر میکېدم و سخت مو ف حال من بود:
د کاملې عقی له بېکته :د دوهې پې غاړه ۍاسات شااه ججاان
یخ
و ینکه میګویخ پقاتو زباۍیهات د ر ی صاالت و ۍیاېوی قاوی و باا
علاخ و محقاور و آمیختاه حهاساات محاض ۍباوده بلکاه حقیقات
پقتو توجه علما و ماهېین بیګاۍه ر ۍیاز بخاود جلاب ۍماوده و در
ین بااب آثاار زیاادی ز پاود بیادګاار ګذ شاته و ۍظېیاات بیغېضااۍه
مفدلی د رۍ که بعضی ز آۍجا ر که می شناسایخ و آثاار شاان در
ین باب دی ه و با ۍظېیات شان بما رسی ه ری رکې می کنیخ:
زبان پقتو ز همه ولتې توجه مهتقېقین لماۍی ر بخاود جلاب و
بقاول موسایو بېتلاز مهتقاېق معاصاې روسای باې ی ولاین باار
216
بارګولډن شوت لماۍی کتابی ۍوشته و در آن یک لهت لغات پقتو
ر درج ۍماوده کاه یان کتااب در (۲۸۱۲ع) یعنای یکدا وپنجاه ودو
سال قبل در سیت پتېزبورګ طبع شا بعا ز آن در(۲۶۲۲ع) کا ،
روت در باب ۍقوت پقتون ها کتابی ۍوشته که ۍهبت به کتااب ول
در باب زبان پقتو تحقیقات بیقتې ر حاوی باوده و یان کتااب ۍیاز
در ساوت پتېزباورګ باه طباع رسای ه کاه متاسافاۍه هاې دو کتااب
مذکور بو سطه طول م ت طبع کمیاب و ب ست ۍمی آین و ضافه
ز ۍام ین دو کتاب تفدیل بیقتې در طې آن د ده ۍمی تو ۍیخ.
بعا ز آن بېۍاارد دورن مهتقاېق روسای کاه در قهامت شاېق
شناسای ز شاخاص مقاجور و مجمای بقامار میاېود آثاار ګاې ن
بجای در ین باب د رد و ولین شخدیت که ثباات زباان پقاتو ر ز
شعبه هن و آریای میکن یک مجموعه لغات پقتو ۍیز ۍوشته کاه
در(۲۶۴۸ع) در پتېسبورګ بطبع رسی و یان کتااب لغاات چاون تاا
هنوز بمن ۍه رسی ه در باب چګوۍګی آن معلومات ۍ رم.
دیګې کتاب ضخیخ لغاات لفتنات یاچ جای ر ورتای ۍګلایس ساتنت
کمقنې ملتان ست که در سال( ۲۶۸۸ع) بار ول و در (۲۶۸۲ع) باار
دوم در لن ن طبع ګېدی و ر ورتی ع وه بې ن در (۲۶۸۴ع) صاې
و ۍحو مفدل پقتو ر در کلکلته بطباع رسااۍی کاه در بتا ی یان
کتااب مق ماه مفدالی در بااب ماهیات و چګاوۍګی زباان و قومیات
پقتوۍجا ۍیز ۍوشته ست ګې چه حده تاریخی ین مق ماه پاالی ز
غېض ۍبوده و ما ۍمیتو ۍیخ آۍاې در ماورد پقاتوۍجا بحیاث تااریخ
یک مورخ لاغېض و محق بقناسیخ و یا ِآۍې ثقه ب ۍیخ مګاې در
مورد جمع وری لغات و ت وین صې و ۍحاو زباان پقاتو مېهاون
217
ین شاخص زحمات کا باوده و باې ی در یان ر ه حا بزرګای ر
قابلخ.
ر ورتی ع وه بې ین دو آثار ګې ۍبجا کتاب دیګېی ۍیز ر کتب ق یمه
و دو وین شعې ی ۍام ر باسخ ګلقن روه منتخب و در لن ن طباع
ۍموده که ین کتاب قیتم رتېین ۍموۍه ۍثې و ۍظاخ پقاتو باوده کاه
صال ۍهاخه هاای آن ۍاادر و کمیااب سات و فقاط ر ورتای بعضای
حده آۍې ز دست یغما ګېزماۍه به ۍهبت کوشا سااحې ۍه پاود
حفاظ و بماا تقا یخ کاېده سات باې ی ینکاه ۍظېیاات و ۍهابت باه
صالت زبان پقتو و زحمت در ین ر ه بې همګان روشان وو ضا
شااود چناا سااطېی ر ز مق مااه کتاااب منتخبااه و ماای ۍګاااریخ
ب ینقې ر:
در ین وقت کتاب ق یماه پقاتو کمیااب بلکاه باین پاود فغاۍجاا کاه
ګوین ه ګان ین زباان ۍا موجاود ۍیهات چاه ز یاک طاې هاېج و
مېج و ز طې دیګاې کاخ تاوججی فغاۍجاا باه زباان شاان ۍهابت باه
پای آثاار ګې ۍبجاا و قا یخ ر ز باین باېده و با ون بعضای کتاب
مقجور و ۍادریکه در کتاب پاۍه ساېکار ۍګلایس در لنا ن موجاود
سات در پاود فغاۍهاتان پیا کاېدن آۍقهاخ کتاب پیلای مقاکل
سات لجاذ مان تدامیخ کاېدم کاه بایا کتاابی ز یان کتاب ۍاادره
منحدې بفېد منتخب و بمیان آورم یناک بااین مطلاوب کتاابی کاه
بحېو سې بی طبع و در زیبای ۍظیې ۍ رد مجیا ۍمودم.
مقد کلی من ز ۍتخاب ین کتااب ساان کاېدن زباان پقاتو سات
بې ی کهاۍیکه آرزوی یاد ګېفت آۍې د رۍ و ین کتاب باعث پو ها
ش که بم د رهنمای و کتاب دیګاې یعنای قو عا و لغات پقاتو در
218
چن روز زبان ر بیاموزد و ۍګلیس ها می تو ۍن کاه در پاۍاه هاای
پااود در دریااای زباۍیکااه د ر ی مې وریاا آباا ر و جااوهې قیماات
د ر ست ب ون م د م ی ب تنی و رریعاه کقاتی مطالعاه پاود ر
بکنار مطلب بېساۍ .
ین کتاب منتخب ده دیو ن ۍظخ و ش کتاب ۍثې ست که هې ک م
در ح ر ت پود ۍهاخه یګاۍاه سات و صاې باې ی دیګاې ن ۍاام آن
رسی ه پود کتاب هاا بقاې ر ریال سات :تااریخ مېصاع فضال پاان
پټک فو ل لقېیه پوۍ محما قاساخ .تېجماه کلیاه و دمناه یاا
علخ پاۍه د ۍ فضل پان پټاک کتااب بابوجاان مخازن لاساې ر
پوۍ درویزه تېجمه ګلهتان ساع ی یاا ګل ساته عبا لقادر پاان
پټک دیو ن عب لېحمن دیو ن عب لحمی دیو ن پوشحال پان
دیو ن پو جه محم دیو ن میېز پان ۍداری دیو ن کاظخ پاان
شای دیاو ن شاې پاان پټاک یوساف زلیخاای عبا لقادر پاان
پټک دیو ن عب لقادر پان پټک دیو ن حم شجا بابای ب لی
رو رتی یک مجموعه شعار ۍګېیزی ر ۍیز باه زباان پقاتو تېجماه
ۍموده و وع ه طبع آۍې د ده مګې معلوم ۍیهت که به یان مقدا
پود رسی ه و یا پیاې ر ورتای در مق ماه کتااب پاود ز چجاار ثاې
دیګې که دو آن لغات پقتو ودو دیګې آن ګې مې پقتو سات و قبال
ز و ۍوشته ش ه ست معلومات می ه و میګوی قبل ز لغاات و
ګې مې مولفه من یک کتاب ه کوچک ګې ماې مولفاه لایچ میجاې فاوج
بمبی موجود بود و در ین و پاې( ووګجاان) کرطاان فاوج بنګاال
ۍیز ګې ماې زباان پقاتو ر ۍوشاته سات و دو کتااب قااموه وجاود
د رد که یکی ز آۍجا موسوم به ریاض لمحبت و تالیف ۍاو ب حاافظ
219
محبت پان ست که در سال (۸ا۲۶۲۸ع) با ست عای سېجارج باارلو
در ۸۲۲صفحه کوچک با تمام رسی تالیف دوم موسوم باه عجالاب
للغات ست که در سال( )۲۶۲۶ۍو ب لله یارپان بړیڅ در ۸۴۲صفحه
د ر ی ۲۸سطې ست تالیف کېده ست و قاسخ علی پان فېیا ی در
یک قدی ه پود ع وه بې مولفین مذکور سمای بهی شخدااص
دیګاې ر هاخ کاه صااحب آثاار ۍا رکاې کاېده سات .بعا ز ر ورتای
کهیکه باې ی پقاتو پا مات شایهاته و بېجهاته ۍماوده و بایا و
تاالی ر ورتای د ۍهات( هااۍېی و لتاې بیلاو) سات یان شاخص ۍیاز
مولاف دو آثاار مجاخ پقاتو و لغاات و ګې ماې سات کاه لغاات و در
( )۲۶۸۸و ګې مې و در سال(۲۶۸۶ع) در لاهور به طبع رسی ه سات
و یان هاې دو ثاې د ر ی مق ماه هاای کاوچکی باوده کاه ز شاعې ی
ۍاما ر و بعضای ماولفین زباان پقاتو ۍیاز رکاېی و باې ثاار شاان
تبدېه مختدېی ۍموده ست ز مق مه کتاب صې و ۍحو مذکور
صاې بااین چنا جملاه کوتااه کاه کا م ماا بطاول ۍاه ۍجاما کتفاا
میکنیخ و میګوی ګې تمام چیزهاا ر در ۍظاې بګیاېیخ زباان پقاتو
در دبیات پود بهیار غنی و ۍایال باه مز یاای مقتا ر ۍاه سات کاه
د ر ی شعې ی بزرګ و بهیار ست.
بع ز آن بیلو ز شعې ی ۍام می بېد و بې هې ک م تبدېه ۍماوده
ز ثار شان رکېی می کن من صې ګفتار و ر کاه در بااب دو ۍفاې
ریاال بطااور ۍموۍااه پ صااه میکاانخ و میګویاا فضاال پااان پهااې
پوشحال پان چجار پهاې ګذ شات کاه ز جملاه آۍجاا کااظخ پاان باه
تخلص شی معېو ست صاحبان دیو ن بوده و دیاو ن صالی و
که جابجا حاشیه آن به پط پود مدانف سات ۍازد مان موجاود و
220
سبک آن مثل عموم شاعې ی پقاتو سااده ۍیهات بلکاه رتباه بلنا
تېی ری د ر ست.
شاعې دیګې قابل م حظه عب لحمی میباشا کاه در زماان تمیاور
شاه میزیهته در غزلیات و که زیاده تې دبیتا پ قای ۍا حهایات
قابل توصیف ر ۍیز د ر بوده و باعث دل هری هې مدنف روپاای
میقوۍ .
در پخته ګی ک م حمیا شایخ ساع ی زباان پقاتو سات ووجا ۍا
ګفته میتو ۍیخ غزلیات و ۍهبت ب یګې شعې ی پقاتو باه ساتثنای
پوشحال پان کاه د ر ی سابک ج ګاۍاه یهات در درجاه ول قاې ر
میګیاېد و تاا ماېوز محهانات شاعېی وی حتاا در باین شاعې ی
فارسی که تع د شان ز ۍقطه ۍظې دبیات فارسی ۍجایت زیاد سات
ۍیز تا حال ۍامعلوم و مججول ماۍ ه ست قتباساات زیااد ثاې ت و
ر که بالخاصه در حده ګې مې ین کتاب درج کاېده م تماام مز یاای
آۍې یکایک ۍقان می ه در پدوص غزلیات و یک فکې درست باه
رهن ما می آورد غزلیات و مهمی به درومېجان ۍا و هم ناان
ثې دیګېی بنام ۍیېۍګ عق د رد که غالبا ین کتاب تېجمه ۍیېۍاګ
عق فارسی ست که مدنف ص باشن ه پنجاب ست.
وقتیکاه مان در پقاتو ټولناه ما یې شاعبه زباان باودم ګې ماې بیلاو
تېجمه و بم یېیت شعبه ګې مې موجود بود ثې دیګې پقتو ګې مې
و فېهنګ مولفه ټومار ۍووچ ست که به زبان روسی ۍوشته ش ه و
در (۲۱۲۶ع) در تاشاااکن باااه طباااع رسااای ه سااات ماااارکن ساااتېن
مهتقاېق معاصاې ۍاارویژی ۍیاز کتاابی در بااب یتماالوجی زباان
پقتو له زبان ۍګلیهی ۍوشته که در پقاتو ټولناه موجاود و کتااب
221
ماذکور در ( )۲۱۸۱در سالو طباع شا ه سات ز ثاار و ر بطاه و باا
پقتو ټولنه معلوم میقود که یان مهتقاېق باا پقاتو دل هاری
زیادی د شته و می پو ها تحقیقاات پاود ر در یان زمیناه د ماه
د ده و به غو مض و چګوۍګی زبان پقتو پی ببېد و من ۍظېیات و
ر قااب در سااالنامه ۲۱۱۲کاباال ۍوشااته م .دیګااې ز مهتقااېقین
کلبېسن ست که لغات محااوره پقاتو ر جماع و تا وین ۍماوده و
در هېت فورد به سال (۲۱۱۱ع) بطبع رساۍی ه ش ه ست.
کایګې لماۍی ۍیز که در علوم لهنه لیاقت و کفایت بهز ی د شته و
ز علمای لهنه بقمار میېود و در شېق شناسی یا طاولای د رد
رساله در فیلولوژی زبان پقتو در (۲۶۱۱ع) ۍوشته که ین رساله در
حا ر ت پاود د ر ی همیات زیااد سات در یان رسااله لغاات زیااد
پقتو به تېتیب بحېو تججی با سنهکېت وستا فارسای قا یخ و
ج یا مقابلاه شا ه سات کاه صاالت پقاتو و قې بات آن باه لهانه
مذکور ثابات و مباېهن میقاود و باې ی کهااۍیکه مای پو هنا در
قهمت فیلولوژی زبان مطالعه کنن رهنمای پوبی ش ه میتو ۍا .
ع وه ۍفېی فوقیکه ۍام شان باېده شا ه کاوکس لاریماې و هان و
رۍهت تېومپ که سه ۍفې ولارکې ۍګلیس و ۍفاې آپې لاذکې لمااۍی
سات ګې ماې هاای مفدالی ۍوشاته ۍا ګې ماې مولفاه کاوکس باه
سال( ۲۱۲۲ع) و تحولاریمې به (۲۱۲۸ع) در کهافورد و ګې ماې و هان
در لن ن و ګې مې رۍهت تېومپ له (۲۶۸۱ع) ۍیاز در لنا ن باه طباع
رسی ه ۍ و ثې و لذکې(کوکس ولاریمې) در پقتو ټولنه موجاود
و حینیکه من م یې شعبه زبان باودم تېجماه شا ه سات و ګې ماې
رۍهات تېوماپ ر چاون تقېیباا هفتااد ساال قبال باه طباع رسای ه
222
بمقاکل میتاو ن ب سات آورد مګېطوریکاه دیګاې مهتقاېقین ز
رۍهت تېومپ ۍام می بېۍا و باه ۍظاې یاات و ساتناد مای ۍماینا
معلااوم میقااود کااه تېومااپ شااخص ۍجایاات فاضاال و در شااېق
شناسی و پدوصا در یتمالوژی زبان پقتو دست قاوی د شاته و
ز ۍظېیاات و کاه بالو ساطه تاا ۍا زه بمان رسای ه سات تحقیقاات
محققاۍه و تبحې علمی و بخوبی ظااهې میقاود و و ولاین کهای
سات کاه باا صاالت و ساتق ل زباان پقاتو ظجاار ۍظېیاه ۍماوده و
میګوی که زبان پقتو زبان آریاای صالی فغاۍهاتان باوده ز کا م
ش دیګېی منقعب ۍق ه ست و در جمله کهااۍیکه کلماه پکجات
ربکوی ر پقت و پقتون د ۍهته و تد ی کېده ۍ تېوماپ حا
ولیت د رد.
و ۍیز ۍاګفته ۍماۍ که لاریمې ۍیز طوریکه ز آثار و دیا ه مای شاود
عالخ زبان پقاتو باوده و ۍحاو زباان پقاتو و قابال عتنااد سات و
عا وه باې ن یاک ګې ماې دیګاېی پقاتوی لججاه و زیاېی هاا ر ۍیاز
ۍوشته و تغییې ت لججه وی آۍجا ر حل کېده ست که ین ثې و ۍیز
در (۲۱۲۱ع) در لن ن طبع ش ه ست ع وه بې کتب قې یتی و درسی
وغیېه ۍیز ز طې مهتقېقین ۍوشته ش ه ست ز ۍجمله ست:
منول( رساله) مولفه ر ورتی طبع لن ن و منول مولفه روی کیرال
طبع لن ن زبان پقتو مولفه کلبېسن( )۲۱۱۱طبع هاېت فاورد کلیا
فغاۍی مولفه هیوز که مثل ګلقن روه ز کتاب ۍایااب و مجاخ ۍثاې و
ۍظخ پقتو منتخب و در لاهاور باه طباع رسای و کتااب ول پقاتو
مولفه ګلبېسن طبع بنااره قداه هاای ملای پقاتو مولفاه ماالیون
طباع کلکتاه و ( یتاود فګاان مطالعاات فغاان) مولفاه وی هااۍېی
223
لیهاۍهه دبیات و دوکتور حقوق کتاب ر کتابخاۍه بل یه شجې لیال
طباع(۲۶۶۱ع) و ( وباېدوه پقاتو در بااب پقاتو) مولفاه و لا و
غیېه ....مهتېسی ه بی ولف در ثې پود ز یکنفاې هاوګس ۍاام
ۍیاز یااد میکنا کاه ګې ماې زباان پقاتو ر ۍوشاته و بیا ولف ز آن
تعېیف و تمجی می ۍمای .
عاا وه بااې یااک قهاامت مهتقااېقین فااوق در باااب لغاات ګې مااې
یتمالوژی و فیلوژی زباان پقاتو تحقیقاات عمیا و آثاار ګې ۍبجاای
ۍوشته و رۍاج باېده ۍا دیګاېی ۍیاز باوده کاه در دبیاات یان زباان
کنجکاوی ۍموده صورت حقیقات آۍاې بمنداه شاجود ګذ شاته قلاخ
فېسای کېده ۍ و در آیینه های صا و شفا آن بقاې حقیقای و
مزیت و ماهیت صلی دبیات پقتو ب رستی دی ه مای شاود ز آن
جمله ست :سی یبین ولف ۍګلیس که قهمتی ز شعار پوشحال
پاان ر منتخاب ۍماوده و بناام شاعار قاېن ۲۸تا وین و باه ۲۶۱۲در
لنا ن طباع کاېده سات یان کتااب و حااوی ساه قهامت باوده کاه
قهمت ول آن د ر ی ګې مې مختدې زباان و قهامت ساوم تېجماه
آثاار منتخباه سات و در پیاې صال شاعار پوشاحال پاان ر ۍیاز
بحېو زیبا و سلیقه مېغوب و مخدوص طبع کېده ست.
و دو قهمت عم ه حماسه و عق ر ساه شعې پقاتو د ۍهاته
و میګوی دیګې قهمت های شعېی ز قبیل فلهفه پا ق دیاۍات
حهیات ملی وغیېه طوری در ین دو قهمت مخلوط و مزج شا ه
ۍ که بین صل و فېع تمیز ۍمیقاود و ینکاه دو جانس متضااد ر
مثل غخ و شادی قجې و رحخ دوستی و دشامنی یاک جاا بېشاته
224
ۍطخ میکقن ودر عین پلطیت باز هخ یکی ز دیګاې متماایز دیا ه
میقود تنجا قوت و ق رت شاعې پقتون ست و بس.
بیاا ولف یاان مجماال ر تحاات عناااوین حماسااه و عقاا تفداایل
دورود ر ز می ه که عداره ش بقې ر ریل ست.
تحت عنو ن حماسه میګوی :فغاۍهتان مملکت سات کاه همای
بهی ز شعې ی ملی ر در غوش پاود پېور ۍیا ه و ز آۍجاا مملاو
ست در ین مملکت کوههتاۍی دست ق رت شاعې ۍیې تېبیه کېده
که تمام شعار و شان پاې ز شاور و جاذبات باوده و باې ی همای
ۍهخه های حظ و روق ور پ قی و تاریخی د ۍهته میقوۍ .
ین شعار پې ز فتخار و کامیابی و شان ۍماین ه عظمات و شاکوه
باستاۍی شان باوده و ممثال حهاساات و عو طاف هاې فاېد فغاان
شمېده میقود و ز جا ل ساابقه یقاان یااد وری مای ۍمایا و ز
ع بیان می رد عو طف سامع ر بح ی زیاې تااثیې میګیېیا و باا
ۍ زه رقی میهازد که آه های پیجخ قلاب ز آن ۍماینا ه ګای مای
کن چه حهاسات رقی و جنګ جویاۍه در قلاب هایچ قاومی بمثال
فغاۍجا عمیقاۍه ریقه ۍ و ۍی ه سات و باا وجاود یکاه فغاان د ر ی
پون سېد و در مور حیاتی زحمت ک و سخت ساې ۍا بااز هاخ
ماده عق و دوستی ۍهبت بجمه در آۍجا بیقتې سات و قومیکاه
ماۍناا فغاۍجااا د ر ی م یماات و شااجاعت بااوده دره پاا ق و
دلاوری ب ه وجود ۍ رد و ین قاوم باا حفاظ حهایات عاالی پاود
بین بقې در حیاات یک سات و متحا و یکهاان زۍا ه ګای میکنا د
فغان حقیقی که ق رت د رتېین ۍوع ۍهان میباشا دیا ه میقاود
که ز طې طبیعت ستی و محدور ګېدی ه ست و ین طبعیت با
225
مناظې و تقکی ت رضیه مقبول و ساده شاعې ۍه زیباا و مخلاوط
ش ه روی مېد ۍه ز آن دی ه می شود که در عین زمان ز عای و
عقېت و آر م در زۍ ه ګی بحث میکن بعا ز آن تحات عناو ن
عق میګوی :غزلیات عققی فغاۍجاا ز پاوبی هاا مملاو سات و
بعضی پارچه های آن در وصاف دیان سا م ګفتاه شا ه و عقا و
محبت ۍهان و عتقاد بخ وۍ در آن یکجا مختلط بیاان شا ه کاه
بها وقات ۍمیتو ن یکی ر ز دیګې تمیز و تفېیا کاېد و یاا ۍالیا ن
های شاعې مېیض عق ر ز عق و عقی ه دینی که در پېسات
پال ق ه ګفته ز هخ ج ۍماود فاېق مخداوص شاعې پقاتو ز
شعې ګوی که در شېق بعمل میایا در یان سات کاه دریاچاه هاای
شعار پقتو موجودیت هې دو ۍوع تخیل یعنی عقا و بنا ه ګای
دیا ه میقاود و آن ۍقدایکه در سامع عاشا دل شکهاته صا مه
و رد ۍمای و یا حاس پاوش بینای پو ۍا ده مجاذوب ر ز یال کنا
وجاود ۍا رد ګاې غزلیاات غناای و عقاقی سااده و بهایط پقاتو
پو ۍ ه شود دی ه می شود که تماما ز شکیبای ر تی و فطېی کاه
در وجود شاعې ملی تولی ش ه پې و مملو ست و در آن حهایات
فکار طبیعی پاوی ر باه محبوباه ش در هاو ی آز د کوههاتاۍی
مملکت ظجار د شته ست.
ګې ز جمله غزلیات بعضا بدورت مناجاات و تقاېب جهاتن بخاال
یګاۍاه رکاې ګېدیا ه باشا در ن چیازی وجاود ۍا رد کاه یاک ماېد
محتاېم ر سات کاار ر ز مطالعاه آن بااز د رد تقابیجات کاه در یان
سېودهای عققی د پل کېدیا ه در بهااحالات آۍقا ر پاې ز تخیال
ست که ګوی بحقیقت در چقمان ۍویهن ه آن تجهاخ کاېده ماث
226
عاش پیالا به شبنخ تقبیه ګېدی ه و ب ۍبال معقوق پاوی کاه
بوی ګ ب ست با دل شکهته و پاطې پاېی در تا ش و ګاېدی
میباشا و مثلیکاه آفتااب در ۍیماه روز باا حاې رت پاود شابنخ ر
بخاود جاذب میکنا بجماان صاورت باه معقاوق پاوی ۍزدیاک
میګاېدد و باااز ماۍنا شاابنمکه در باین شااعه آفتااب می رپقاا
تدور به آم ن معقوق ش سې پا چقخ شا ه میباشا کاه پیاال
در ۍظې ها کمتې تجهخ میکن .
یا مث :چناۍیکه آفتاب روشنی پود ر ز ک م منبع فوق لطبیعای
میګیېد بجمان صورت روشنی حهان محبوباه ش باې و مانعکس
میقود و ماۍن بېفجایکه بې قله ها یکوه ها بحې رت آفتاب تموز آب
ش ه و باعث جېیان سیل و در یاها و جویجا میقود ز چقخ هاای
عاش بی اره ۍیز در فې ق و هجې ن معقاوق سای ب شاک جااری
میګېدد و آه های سېدش به آن بخار تیکه به سبب حې رت آفتاب ز
چمنز رها و د منه های کوه صعود میکن تقبیه شا ه سات و بااز
عاشا بمېغیکاه ز جفات پاود جا و با ل حازین و باال شکهاته
عقاب جفات پاود در تاګ و پوسات تقابیه و شاور و غلغلاه آۍاې
بمقد ی که د رد ستعاره میکن .
آشکار ش ن مناظې و زیباای هاای طبیعات کاه دریان شاعار جاذ ب
بکثاېت مقااه ه میقاود ز تداور تی سات کاه ماا روپاییاان بایا
بیقاتې باه آۍجاا هما ردی کاېده قبولیات ۍقاان با هیخ زیاې چناین
مهېت پوش آین هنوز در تمام آسیا منتقې ۍګېدی ه ست.
دیګې ز شخاصیکه در ین در ه رۍج باېده و ګانج ۍجااده ۍا ( جایخ
د ر مهټتې) فې ۍهوی ست که یکی ز فضا ی درجاه ول ومقتا ر
227
بقمار رفته تحقیقات محققی ۍهبت به پقاتو ۍماوده ثاې ۍفایس و
ګې ن بجای در دبیات پقتو بنام تې ۍاه هاای ملای فغاان ز پاود باه
یادګار ګذ شته ست که ین ثې و مبنی بې دو قهمت مجاخ زباان و
ۍژ د فغان بوده و هې قهمت مقاتمل باې چنا فدال و د ر ی ۸۸۱
صفحه به ۲۶۶۶ع ا در پاریس طباع شا ه سات یان فاضال و محقا
ع وه بې تحقیقکاه در ریقاه و ماهیات زباان و صال فغاان ۍماوده
ۍموۍه های که ز شعار پقتو جماع و تا وین ۍماوده هاې قطعاه آن
بذ ت پود در یکتاا و آیناه مفااپې تااریخی ماا شامېده میقاود کاه
فقط به بحمایت ین مېد بزرګ ز حو دپ دهې مدون وبما رسی ه
ست.
د ر مهاټتې ز آن شاخاص محقا و مدانفی سات کاه ماهیات و
حقیقات فغاان و فغااۍی ر ز پاېده هاای ظلمات بیاېون کقای و
میګوی زبان پقتو ز فارسی و پجلاوی مقات ۍقا ه بلکاه در یان
دسته یک زبان مهتقل ست زبان پقاتو باا زۍا یاا زباۍیکاه باا زۍا
شبیه ست مقابجت بجخ میېساۍ .
و و ولین کهی ست که ۍظېیه ش پا بې جا ماۍ ه و تا حال کهای
ۍتو ۍهته ست آۍې ۍقض کن د ر مهټتې وقتیکه صالت زبان پقتو
ر بیان میکن و ز جنبه های مختلف آن ساخن میې ۍا در قهامت
دبیات آن میګوی شعې پقتو بو سطه ساده ګای و طبیعای باودن
متیاااز پاااص د رد صاانعت باا یع و ۍااازک پیااالی آن ماۍناا طفاال
معدوم و بیالای ست و ز ۍازک پیالی و ساتعار ت تنازل یافتاه
و تمام ش ه پاک و مبې ست.
228
در جاای دیګاې وقتای کاه ز قاوت شاعېی زباان پقاتو حاې میزۍا
میګوی فغاۍجا پبار ۍ رۍ غزل جای پبار ر پذ کېده همه فکار
و پیاالات روز ماېه در شاعې ګفتاه میقاود و باین عاو م منتقاې
میګېدد تاریخ فغاۍجا ز شعار شان میتو ن تېتیب و تا وین شا ه
ګې چه ین تاریخ با تااریخ روپایاان تفااوت پو ها د شات مګاې یاک
فکې پهن ی ه عمومی به ۍهبت رهنیت فغاۍان بې ی ۍهان حاصل
میقود و و قعات ر طوری پاطې ۍقان میکن ګاوی ۍهاان در دل
آۍجاا جاا د رد و ز مېکاوز ضامیې شاان مطلاع سات چناۍ اه ماپاذ
عم ه مولف حیات فغاۍی ۍهبت به جناګ ۍګلایس و فغاان هماین
شعار پقتو ست.
د ر مهټتې در ضمن دبیات ز یک تع د شعې ی ۍام ر ک سیک و
شعې ی ملی که آثار شان ر پود و در کتاب پود جمع کېده ست ۍام
می بېد و شېی حال مختدې شاۍې بیاان میکنا و باې قاوه شاعېی
شان قضاوت می ۍمای ز آن جمله ین دو شاعې ملای و یاک شااعې
ک سیک که قضاوت و ر در باره شان طور ۍموۍه ۍقان می هیخ تاا
د ۍهته شود که قوت شاعې فغان ب ه پایه و محققین در باره ن چه
ۍظېیه د رۍ.
د ر مهټتې ګوی محققا کلیه شعار عققی که در ین چجل و ش
شېود جمع ۍ بی همیت ۍبوده.
غزل و شعار محم جی شاعې دیو ۍه( ۍمبې )۸۸ۍه تنجا در شعار
فغاۍی بلکه در تمام دبیات عققی یګاۍه ثېیهت که من آۍې به سبک
مخلوط در بین یبک(بودلې) و قهمتی ز شعار ق یمه و باستاۍیکه
مملو ز تخی ت و غې قات شاعې ۍه شېقی ۍ یافته م.
229
در باب شاعې دیګې ملی ګوی:
میې یک شاعې ۍو و مېغوب ملی ست و بالاتې ز و در پون فغاان
شاعې ملی سې غ ۍ ریخ.
در باب شاعې ک سیک ګوی:
ګې ویکتور هوګو هخ فغان میبود ماۍن ین شعې پوشحال پان که
میګوی.
( ګې شاعې ۍمی بودم سراهی می ش م)
چنان شعې غې و جذ ب معنی د ر ګفته ۍمی تو ۍهت.
سې جارج بې هخ ګېیې سن ۍیز ز علمای زبان بوده و در کتاب بزرګ
پود بنام ر پور هویت تحقی زبان های هن( لنګوستک ساېوی آ
ۍ یا) که در دو جلا ضاخیخ در( ۲۱۱۸ع) در کلکتاه شاعبه مېکازی
ۍقېیات حکومت هن ۍقې ش ه سات قهامت عما ه ر وقاف زباان
پقتو ۍموده ول یک مق ماه تااریخی و جغې فیاای مفدال در بااب
فغاۍجا ۍوشته و بع ز آن ۍموۍه های مختلف زبان پقاتو ر ۍقاان
د ده ست و تمام ماهیت و صالت زبان پقتو ر در ین یک جمله د
میکن و میګوی :هې چن زبان پقتو د ر ی صوت پقن و درشات
ګمان کېده میقود مګې یک زبان قوی و مېد ۍه یهت که با صفای و
صحت تمام بې ی فاده و توضی هې ۍوع ۍظېیه قابل و تو ۍا ست.
موسیو بېتلز مهتقېق معاصې روسای در جلا سلهاله لهااۍیات
کادمی لیننګې د وقتیکه بې وضعیت عمومی زبان پقتو بحث میکن
میګوی :زبان پقتو ۍظې به قوت و ق رت تاریخی و جغې فیای پود
زبان یک م ت طولاۍیهات و یان طاول ما ت تغییاې ت در ن و رده
کېده مګې ۍه چنان که در زبان فارسی دی ه میقود زیې کلمات عېبی
230
در فارسی مزج ۍق ه تحت قو ۍین پود عېبی ستمال میقود و ز
لغات فارسی و ض متمایز دی ه میقود مګې در پقتو لغات عېبی
تابع قو ۍین زبان پقتو بوده تمیز و تفېی کاېده ۍمیقاود و جاز و
زبان میګېدد.
ین هخ بای ګفته شود که بعضی ز محققین مذکور که کتاب ۍوشتن
ګې مې زبان ر ت وین ۍمودۍ لغات آۍې جمع کېده ۍ با یاک تعا د
علمای دیګې در جنبه های مختلف زبان ۍیز تحقیقات پاود ر د ماه
د ده ع وه بې صالت بې ق مت زبان پقتو هخ روشنی ۍ پته ۍ که
طور ۍموۍه سه چجار ۍفې عم ه و ۍخبه آن رکې کېده میقاود ماث:
جیخ د ر مهتتې و فېی یاک کیاولې در ۍتیجاه تحقیقاات پاود بااین
عقی ه ۍ که زبان پقتو با زۍ یا ک م زباۍیکه با زۍا ۍزدیاک سات
قې بت قېیب د رد و فېی ریک میولې عا وه میکنا کاه قې بات زباان
پقتو با زۍ چنان ست مثلیکه فارسی ج ی با فارسی ق یخ عداې
هخامنقی ها قې بت د رد مګې رۍهت تېومپ میګوی زباان پقاتو
شاپه مهتقل زبان آریای بوده بین شعبه هن ی و یې ۍی رریعه ۍقل
و ۍتقال ش ه سات لجاذ ثاار هاې دو شااپه در آن دیا ه میقاود و
ۍهبت به شاپه یې ۍی به شاپه هن ی ۍزدیک تې ست و ین ۍظېیاه
تېمپ ر پېوفیهې(فون سریګل و د کتې هارۍال) ۍیاز تالیا میکنا
کېیېسون و دکتور پال تیډ سکوی طېیقی ۍیز در ین باب ۍظېیات
د شته و تحقی کېده ۍ.
ګې چه بنظې سطحی بین ین و فېی پت جزی دی ه میقود مګې
بې ق مت زبان پقتو همه متف بوده و ګې دقی شویخ ین پت
ۍظېیه هخ ۍاشی ز ق مت پقتو ست چاه باا هاې دو شااخ ۍزدیکای
231
پقتو ثابت ش ه و ین قې بت مهاوی ۍتیجه می ه که با ین هې دو
شاخ مثل بې در و یا ۍهبت به آۍجا بمنزله کاکا و پ ر ست ۍه پهې و
بېد رز ده و همین قې بت مهاویهت که پت ۍظېیه مذکور ش ه
ست.
ین بود تعل و ر بطه بین زبان پقتو و مهتقېقین که شامه ز آن
ګفته ش و ۍمی شود تع د مهتقېقین و علمای ر که در ین ر ه
زحمت کقی ه و رۍج بېده ۍ باین چن ۍفې منحدې ۍمود شای بها
شخاص دیګې هخ باشن که هنوز ز ۍظېیات و آثار شاان بماا طا ع
ۍېسی ه و ز آۍجا و قف ۍباشیخ و هخ بایا یان کاار ر پاتخ شا ه ۍاه
پن ریخ چه ین موضوع مجخ و دل هپ هنوز در مېحلاه شاباب و
جو ۍی بوده می تو ۍ بې ی م ت در زی علما و فض ی محق ر چه
ز حیث تحقی علمی و چه ز ۍقطه ۍظې همیت پود موضوع به پود
مقغول ۍمای.
و هخ ممکن ست ین ۍجضت موجوده زبان پقاتو کاه در یان دوره
درپقان شان جو ن و دیګې وطن پو هان ملت دوست ما روی کاار
ست زیاده تې عطف توجه محققین و فض ی ملی ر بخود معطو
ۍموده و مم شود که هې شخدی در ین ر ه زحمت کقی ه و د منه
ین کار ر مطاب باه حهایات و ۍیاات پاود وساعت دهنا وبهاوی
پیقېفت ین ۍجضت ملی به ۍجایت ۍګې ن باشن چناۍ ه ز یک مقاله
موسایو بېتلاز مهتقاېق معاصاې روسای پېوفیهاې ۍجمان زباان
شناسی روسیه که در(۲۱۱۸ع) بې یک مقاله بت ی و سطحی من که
در سالنامه ۲۱۲۲ۍقې ش ه تبدېه ۍموده و ین مطلب به پوبی ظاهې
میقود و میګوی:
232
لازم ست در ۍظې ګېفته شود که فغاۍهتان هخ شېوع کېده ست به
ګذ شتن ق م ول در زمینه زبان شناسی و آغاز ۍموده ست به ۍقان
د دن دل هری روز فزون به تحقیقات زبان شناسان روپاای غېبای
ر جع بزبان پقتو در سالنامه مجله کابل ۲۱۲۲که بتازه ګی در لیننګې د
رسی ه مقاله مفدلی ز قلاخ ماین لله پاان زمېیاالی درج شا ه کاه
ر جع به زبان پقتو ودر زبان پقتو میباش در ین مقاله که بای در
بحث مفدلی عمیقاۍه تحت ت قی ګېفته شاود ۍویهان ه ر جاع باه
تحقیقات علماای روپاای ر جاع بزباان پقاتو بحاث ۍماوده تنقیا ت
ش ی ی بې تحقیقات مزبور کېده و تنجا دورن ر تنقی ۍموده ست
ر ست ست که ۍویهن ه ر در ین مقاله تنجا ۍظېیات علمی رهنمای
ۍه کېده بلکه در بها ۍقاط غېور ملیکه تحقیې ش ه ز زبان و حاې
میزۍ با وجاود یان در بهاا ۍقااط تبداېه هاا و م حظاات و کاام
حقیقی بوده و می تو ن با و در آن ۍکات متف شا یان مقالاه یاک
دلیل دیګېی ست بې ی ینکه کار کېدن در ین زمینه بې ی ما بکلای
بی فای ه ۍبوده و ۍمی تو ن تحقیقاات مېباوط باه یان زباان بهایار
دل هپ ر پتخ ش ه د ۍهت.
موسیو وۍی و لو فې ۍهوی وزیې مختار ساب فې ۍهه در کابل ۍیاز
در بین تازه ګی ها کتابی بنام فغاۍهتان ۍوشته در صفحه ۱۸۱کتاب
پود ز آۍکه بې وضعیت و حالات سابقه و حالیه فغاۍجاا تبداېه مای
ۍمای ز دبیات و زبان پقتو ۍیز یادی ۍموده میګوی ز ین شاعار
پوشحال پان که تقېیبا سه ص سال ز آن میګاذرد باا جنباه وطان
پو هی و وح ت پهن یکه د رد ۍهبت با فغاۍهتان دیېوز به حال
فغاۍهتان مېوز موف تې ست.
233
ین حهاسات ملی و غېور زبان مادری مېوز در شعار ماین لله
زمېیالی عضو ۍجمن دبی کابل که ز آن بع ها ساخن پاو هیخ ر
ۍ ی ه میقود چون ین شعار بې ی حیای فتخار ت پقتو وقف ش ه
بنظې ما بوجه ۍیکو شېی مختدې تااریخ زباان ملای فغااۍې مکمال
میکن .ین بود ۍظېیات مهتقېقین که بطور مختدې یعنی مقتی
ز پېو ر در باب صالت و همیت زبان پقتو عېضه ش ه و هخ ۍاګفته
ۍماۍ که تحقی و جهتجوی ما در صالت ین زبان مجخ تې و سجل
تې ست ۍهبت به ۍظېیات و تحقیقات مهتقېقین روپا و ګې ما باز
هخ که بای دیګې ن و بیګاۍګان ز ما ستفاده میکېدۍ ز یان زمیناه
مهاع که بیګاۍګان بې ی ما آماده کېده ۍ و ز یان عداې طا ی و
درپقان که بتوجه شاه جو ن ما تمام سباب سعادت و ۍیکبختی ما
فې هخ ست ستفاده ۍمی کنیخ باطبیعت ستیزه میکنیخ و حال آۍکه
طبیعت بې هې ګوۍه مقاومت غالب ست و در ۍتیجه یقین ست که
پقایمان باوده و پهااره پاو هیخ دیا و ز یان جاسات کاه شااعې
حهاه ما میخو ه به صېی تېین کلمات ما ر ملتفت ین مې ۍمای
میګوی.
ی پښتاااااااااوۍااااه پرلاااااه ژبه سااااتا جوهې دی
تا منااااډلی پرااااال جوهااااې دی پاااه یېو کښې
ولې ههاااااې بیااااخاااااابې یاااااې د پرااال درۍه
چاااااې پېده پاااااهې لاهو کړ ځان وباااو کښې
ر ورتااااااي د قاااااااو عاااا لیااااکي د ژباااااې
ته پااااااااابې ۍه یې د ځااااان په ور شرو کښې
مهټاااااتې د دبیاااااااتو کښاااااې کااااړ و کړي
234
ته ګاااااااډیااااااااږي د پااااااېدیو په ودو کښااااااې
در پیې ک م طول عمې شاه جو ن و ۍجضت و تعالی ملات فغاان ر
ۍیاز و باین فېد پود ر پاتمه می هیخ.
تذکاااااېه پخراااااله ژبااااااه بلبااااا ن د هې چماان کړي
که ټیاااکور دی که ملټااان دی یا سع ي هز ر د ستان
پای
235
دویمه بېپه
شعېوۍه
( د زړه دردوۍه)
د رو ښاد مین لله زمېیالي دیو ن
ه
هغو فغاۍاۍوته چې په ډدې ص قت یې د فغاۍهتان
د آز دۍ په لاره کې ځاۍوۍه قېبان کړي دي.
هغو فغاۍاۍوته چې د شعې و آدب په لاره کې یې
ۍه ستړي کې وۍکي هلې ځلې کړي دي.
236
۲۱۸۲ -۲۱۸۱ل لمېیز
په یاد ګیېۍه
د هغو پښتنو چې پښتو شعې و آدب ته یې
ۍه ستړي کې وۍکي هلې ځلې کړي دي و لایې کوي
د هغو پښتنو چې پښتو و پښتوۍو له یې لارښود دی.
عب لقیوم مومن
ها څوڅاڅکي سېه یاااو ساااي سمن رسي
ها څو کهه سېه ټول سي ۍو لښکااااېسي
هېه ډله چاااې یو یاااو سااااي درپااه در سي
که لښاااکې سېه فېد فېد سي مات بتېسي
ته پښاااتون یې ضعیف ۍه یې سېه ټول سه
د قااااوم ګټااااې ته باااای ر و یاااو کجول سه
مین لله زمېیالی
237
بهخ لله لېحمن لېحیخ
د زموږ یوه هیله و آرمان وو چې د مین لله زمېیالي د شعېوۍو
دیاو ن پرلاو ګې ۍاو هېو دو لاو تاه وړ ۍا کاړو و پرال مهاولیت
تېسېه کړو ۍو له د کبله مو د لوی پ ی(ج) په تکل د لومړي ځل
لراره دد ددو ن په چا ،و پرېولو پیل وکړ.
چې موږ د پرل ګې ن ورور ښاغلي عب لقیوم د هلوځلاو ۍاه منناه
کوو و کور ود ۍی ورته و یو.
و هم ساې د ښااغلي مطیاع لله بختااۍي مېړ ۍاې و همات تاه پاه
درۍو ستېګو ګورو چې په سختو شې یطو کې یې د دیو ن د کابل
ۍه ر وړ له دوئ مننه کوو و لوی پ ی (ج) د تل دوئ پوشاله و
سوکاله لېي.
په درۍاوي
د زمېیالي کورۍ
238
د لوی مجېباۍه و بښووۍکي څښتن په ۍامه
سېیزه
درۍو هېو د و لو و لوستوۍکو!
د زماا و د ساباوون د ټایاپ د پرېوۍاې د پرېوۍکاې موسهاې د
کارکووۍکو لراره د پوښ ځای دی چې زموږ لومړۍی آثې د د سې
یو دردمن و پوږمن پښتون شعېوۍه دي چې پرال ژووۍا یاې د
پښتو و پښاتوۍول پاه سااتنه و لوړتیاا کاې تېېکاړی دی .روښااد
زمېیالي ټول فغاۍان لې وو و که بې د فغاۍهتان په هېه بېپه کې
چاې وساې ل علاخ پېمختاګ یاوو لي و ساېلوړتیا تاه ر بلال و
پرلاو دۍا و و مهاولیتوۍو تاه یاې متوجاه کاول د چاې ماوۍږ تاه
موقع په لاه ر غله چې د رو ښاد زمېیاالي شاعار ر ټاول و د یاو
دیاو ن پاه شاکل یاې ستاساو پا مت تاه وړ ۍا کاړو د ښااغلي
عزیز لله زمېیالي د هڅو و حهاه ۍتیجې دي د ښاغلي عزیز لله
زمېیالي حهاه و مینې ته چې د پرل پ ر په مقابل کې یې لاېي
موۍږ په درۍه ستېګه ګورو ق ر و عزت یې کوو.
د دیاو ن دد ساې یاو ښااغلي و بااتور پښاتون د زړه دردوۍاه دي
چې زړه یې دملت په درد دردد ه و په پوشال یې لکاه دګا ب پاه
شان غوړی ه .ده په پرلو شعېوۍو کې علاخ و معېفات تاه فغاۍاان
هڅااولي دي یااوو لي تااه یااې ر بللااي دي و ددښاامن چلوۍااه و
دسیهې یې ورپه ګوته کړي دي.
239
ده په پرلو شعېوۍو کې د فغان ملات هغاو ۍیمګړتیااوو و کړ وۍاو
ته ګوته ۍیولې و د ص ی د پاره یې کوښپ کړی چې له با ه مېغاه
وه هخ دد ملت له منه ۍاه ورکاې شاوي ۍاه دي .ۍوماوړي هیلاه
درلوده چې د پرلو شعېوۍو د لار د فغاان ملات ر ودپ کاړي و
پرلې ۍابودۍ ته یې متوجه کړي پو لاه با ه مېغاه دی هاخ لکاه د
ۍورو دردمن و پښتنو په څېې له دۍیا ۍه آرماۍجن ولاړ.
د کتاااب چااې د رو ښاااد مااین لله زمېیااالي د شااعېوۍو ددااو ن
جوړوي د رو ښاد په پرال لاه د لیکال شاوي ثېڅخاه ر پیهاتل
شوی دی.هم ر ز ځیني شعېوۍه یي چې د فغاۍهتان په بی بېلو
پرېوۍو و مجلو کې پراره شوي و زموۍږ لاه ته ر غلي د صالي
کتاب ې سېه کتل شوي و بیا وروسته ټایپ شوي دي.
څېۍګه چې ځینې پلک شعېوۍه د کن هار په لججه لیکل شوي دي
موۍږ یې د ځینو سېمه یزو تورو و کېښو ښکاره و لی د کتاب پاه
لمن لیک کې کړی دی.
هما ر ز پاه ټایاپ و ګې ماېي جوړښات کاې یاې د پښاتو ژباې د
پخو ۍیاو و وسانیو ګې ماېي صاولو و قاعا و څخاه کاار پهاتل
شوی دی.
په مینه و درۍښت
عب لقیوم مومن
لاه ۍجلااااس جنااااوبي کلفورۍیااااا د زمااااېي میاشااااتې ۲۱۸۴ ۱۶
لمېیزهجېي کال
240
یادوۍه
زه غو ړم د هغه څه په هکله ولیکخ چاې زماا دۍا ه ده د زړه غوټاه
مې پې پې ۍیهتل کېږي و د زړه درد مې پې روغیږي.
زه دهغه ریښتین فغاان ب اي پاه هکلاه لایکخ چاې د پرلاې زمااۍې
ۍومیالی و ۍنګیالی و.
دی د پرل وپت د پښتو د دب قافله ساالار و .دی د فغاۍهاتان د
شعې دب و پوهې دمینه و لو په مینه کې یوه ښکلې بااثمېه وۍاه
وه.
رو ښااد ماین لله زمېیاالی یاو ۍومیاالی و بااتور ساراهي و ډداې
مجېباۍه ښووۍکی و.
مېحاوم و مغفاور ماین لله زمېیاالی د ډداې مجېباۍاه و پااک زړه
څښتن و.
د ده شعېوۍه د ده د زړه له دردوۍو څخه ساېچینه پلاي و هېیاو
پې هېو د مین فغان د زړه ټپ ته پټ و ټکوردی.
رو ښاد مین لله زمېیالي پرله وروسات سااه هاخ د پا ی (ج) پاه
عبادت و د هیو د په مینه کې وویهته .د ده رو د ښاده وي.
جنتو کې د ځای غو ړم ی زموۍږ جنت ۍښاۍه
لحاج عزیز لله زمېیالی
241
مېثیه
د رو ښاد مین لله زمېیالي په ۍامه
ستا د لطف و عزت ۍه جار سخ ستا د پوهې و ص قت ۍه جار سخ
ستا د میړ ۍې و غیېت ۍه جارسخ ستا د آدب و شې فت ۍه جار سخ
تاته س م و حتې م کومه
زه به م م په هې ک م کومه
ته پو رښتین یو مهلمان فغان و ته ۍنګیالی و قجېمان فغان و
د زماۍې د آدب ګې ن فغان و په پرل وطن ډدېمجېبان فغان و
تاته س م و حتې م کومه
زه به م م په هې ک م کومه
ته یو ګل و د آدب په پلوشو کې ستا آو ز و د فغان په لوړو غېو کې
ته شجباز و د آرزو په سې درو کې زمېیالی و میړۍی و پرلو کړوکې
تاته س م و حتې م کومه
زه به م م په هې ک م کومه
زمېیالی یخ پو عاجز یخ ستا صفت ۍه تا ګټلی دی د ۍوم د لوړ همت ۍه
پوش ۍدیب یې په جنت د مېوت ۍه تل د غو ړم په کوثې د پرل پ مت ۍه
تاته س م و حتې م کومه
زه به م م په هې ک م کومه
لحاج عزیز لله زمېیالی
242
پیژۍ ګلوي
په هغه وپت کې چې لاه یاو پاو ۍګېیازي ښاکې ک زماوۍږ پااتې
پااور پااور ۍیولاو تاه کېغېاړن پ ۍوۍاه لاېل و لاه بلاې پاو د
پښتو و پقتنو تااریخ آدب و پېمختاګ تاه د حکومتوۍاو لاه پاو
پاملېۍه ۍه کې ه و د ډدو رڼا یې مخ په کمې و وه د پښتو آدب په
د پز ن وهلي بڼ کې په ۲۱۸۱لمېیزهجېي کال د کابل پاه ښاارکې
د علي محم پان بارکزي په کورکې د ماین لله پاه ۍاوم یاوه ۍاو
غاوټ وغوړدا ه.هیڅوک ۍاه پوهیا ه چاې د غاوټ باه یاوه ور
ښاکلی ګال شاي زمېیاالی باه شاي و د فغاان د مېړ ۍاې آدب و
معار بڼ به پې سمهورشي .د مین لله زمېیالي پ ر د کن هار
د مېت ک څخه کابل ته د ستوګنې لراره ر کډن شاوی و.د غاوټ
چې لوی ګل شاو وو و زماوۍږ د شاعې و آدب باڼ یاې سمهاور
کړی و د ۲۱۸۲لمېیز هجاېي کاال د وږي میاشاتې پاه لهامه ماړ وی
شاوو و د ښااخ څخاه ر ولودا ه .رو ښااد د پرال کجاول و پرال
ولس څخه بېل شوو و ځان یې د آب ي ژون د پاره د لاوی څښاتن
ر د ته وسراره.
ژوۍ زده کړه و کار
مین لله زمېیالي پېته له د چې د حبیبیاې پاه ښاووۍځي کاې یاې
پرلې زده کړ سېته رسولي په ځاۍګړي توګاه یاې د ښاووۍځي پاه
243
دوره کاې د شخداي ساتاد ۍو څځاه پانج کتااب حاافظ ګلهاتان
بوساتان ساکن رۍامه پ صاه منیاه قا ري کناز شاېی لیااه
صااې بجااایي زۍجااان مااې ی صااې مېااې و ځینااي ۍورکتابوۍااه
ولوستل.
د زده کړ څخه وروسته مین لله زمېیالي په ۲۱۱۲لمېیزهجېي کال
کې د پکتیا ولایت د ملک ز ده ګاۍو په ښووۍځي کې د سېښووۍکي
په توګه وټاکل شو و په مینې سېه یې پرلاه دۍا ه ساېته رساوله.
وروسته د څلاورو کلاو ملکاي وظیفاې څخاه ۍوماوړی پاه عهاکېي
پا مت وټاکال شاو و ۲۱۱۴لمېیاز هجاېي کاال کاې ورتاه د شااهي
غوۍډو د م یېیت دۍ ه ورپه غاړه شوه په ۲۱۲۲لمېیزهجېي کال کې
د ۍنګېهار د لومړي توپ ي کناډک مقېشاو چاې پاه هما وپات
کااې یاې د لااوی ۍنګېهااار (مقااېقي) سااېح ي دۍاا هااخ سااېته
رسولې دد ځای څخه پاه ۲۱۲۱لمېیزهجاېي کاال کاې د شاینو رود
ۍازیاااۍو د قااو وو قومناا ن و لااه هغااې څخااه وروسااته پااه ۲۱۲۱
لمېیزهجاېي کاال کاې پاه کابال کاې د رکاان حاېب د ساتخبار تو د
څاۍګې آمې مقېرکړ ی شو په ۲۱۲۴لمېیزهجېي کال کې ورته د ملي
دفااع وز رت د ماامورینو د تقاکی تو د ریاسات وظیفاه وسارارل
شوه.
رو ښاد مین لله زمېیالي د پرلو ک پهاتل پاه جګاړه کاې فعالاه
بېپه درلوده و غازي مان لله پان پې پاص عتماد درلود.
ښاغلي عزیز لله زمېیالي د رو ښاد مین لله زمېیالی زوی ماته د
پرل پ ر د پاطېو څخه د سې ۍکل وکړ:؛ زماا پاې پا ر غاازي ماان
لله پاان ډدېګاې ن و کلاه چاې د حبیاب لله (ب اه ساقاو) حکومات
244
ر منه ته شو ۍو ده هخ لکه د ځینو ۍورو عهکېي مقې ۍو په څېاې
د غازي مان لله پان په بېېتاه ر تاګ کاې ډداېی هڅاې وکاړ دد
هڅاو لاه کبلاه ۍوماوړی د وپات د حکومات لاه پاو څاارل و بیاا
وروسته لټوول کې ه کله چې زما پ رغوښتل په پکتیا کاې د پرال
یوه دوست کورته د سقاوي حکومت د لاسه پناه یوسي په لاره کې
د حکومت د عهکېو له پو وۍیاول شاو و تاې کابلاه پلای ر وساتل
شو؛ ښاغلی عزیاز لله زمېیاالی بال ځاای د ساې زیااتوي:؛ کلاه چاې
محم ۍادرپان د ق رت و ګې په لاه کې وۍیولې ۍو ځیني پخو ۍي
پوځي مقې ن د محم هاشخ پان له پو ر وغوښتل شول تېڅاو
هغوی ته د هغوی پاه پوښاه وظیفاي ورکاړي چاې پاه د کاې زماا
پ رهخ شامل و کله چې زما د پ ر څخه پوښتنه وشوه چې کوماه
وظیفه غو ر زما پ ر ورته په ځو ب کې وویل چاې یاو ماو پا ی
دی و یو پادشاه و چې ۍوم یې مان لله و موږ و تاسې هغه سېه
وفا وۍکړه و عج مو پوره ۍه کړ ۍو وه باه څاه وکاړو وروساته لاه
د څخه زه ۍوره عهکېي وظیفه ۍه کوم غو ړم په کاور کښاینخ و
که په ملکي بېپه کې کوم پ مت وي ۍو وبه یې کړم.
د پورتني ب لون ۍه وروسته کله چې په ۲۱۲۲لمېیزهجېي کاال کاې د
کابل دبي ۍجمن جوړ شو ۍو مین لله زمېیالي یې د مېساتیال پاه
توګه وظیفه تېلاساه کاړه و پاه پاور میناه و پااک ساېه یاې پرلاه
دۍ ه پېمخ بوتله دده د زیار و سریڅلتیا له کبله و چې ۍوموړی په
۲۱۲۸لمېیاز هجاېي کاال کاې د دبیااتو و تااریخي ثااررو د حفاظ د
څاااۍګې د مېسااتیال پااه توګااه وټاکاال شااو .دد وروسااته پااه ۲۱۲۸
لمېیزهجېي کې د پښتو ټولنې د پښاتو ژباې پاه مېیات ۍوماوړی
245
وټاکل شو په ۲۱۲۱لمېیزهجېي کال کې د ۍجات د ښووۍځي په لوړو
ټولګیوکې ښووۍکی و لاه هغاې وروساته پاه ۲۱۱۲لمېیزهجاېي کاال
کې د پښتو ټولنې مېستیال وټاکل شاو .پاه ۲۱۱۱لمېیزهجاېي کاال
کې ورته د دبیاتو د پوهنځي د ستادۍ دۍ ه وسرارلی شوه و پاه
۲۱۱۸لمېیزهجېي کال کې د رسمي وظیفو څخه متقاع شو.
مین لله زمېیالی په علخ و دب مین و و تل به په د هڅه و زیار
کې و چې ۍه یاو ځې د ده ب یاان وپرلاو ن بلکاې د کلاي ګاوۍاډ و
ولس پلک یې هخ د تعلیخ په ۍور روښاۍه شي رو ښاد ماین لله
زمېیالي د فغاۍهتان ټولنې ته ۍجه ز من و شرږ لوڼې وروزلې چې
د ټولو ټیټې زده کړ یې د کابل پوهنتون څخه بېی دی.
رو ښاد مین لله زمېیالی عادل و مجېباۍه ۍهان و و هیڅکله یې
د پرلو ب و تېمینه کوم توپیې ۍه کاوه.
ښاغلی عزیز لله زمېیالی په د هکلاه د ساې و یاي:؛ زماا پا ر دوه
ځلاي و ده کاړی و کلااه چاې زمااا د پا ر لاومړۍ میااېمن پاه حاا
ورسی ه ۍو زموۍږ موریې په ۍکای کړه زماوۍږ د مقاې مورڅخاه
زموۍږ دوه وروڼه پاتي و و زموۍږمور د هغوی پالنه کوله .کله چې
زه په پوهنتون کې وم ماته د پته ولګی ه چې زموۍږ مقې ن وروڼه
زماوۍږ د مقاې ماور ولاد دي زماوۍږ پا ر و ماور د هغاوی و
زموۍږ تېمینه توپیې ۍه کاوه و ټولو ته یې په یوه ستېګه کتل.
لیکنې و شعار
رو ښاد زمېیالی یو زړه ور و میاړه پښاتون لیکاو ل و دیاب و پاه
هغه وپت کاې چاې ماین لله زمېیاالی د پښاتو د شاعې و دب پاه
246
هکله په کابل مجله و سالنامه کاې پرېوۍاې کاولې د ۍجمان دباي
ډیې د ژبې و دب عالمان د پښتو ژبې د دبیااتو ۍاه باې پباېه وو.
څېۍګه چې پښتو د دربار ژبه ۍه وه ۍو پاملېۍاه هاخ ورتاه ۍاه کېا ه
د ساې ټکال کېا ه چاې د ژباه د پوشاحال باباا و د رحمان باباا د
هډوکو سېه یوځای پاور شاوي ده ۍوماوړي د ۲۱۲۲لمېیزهجاېي
د سااالنامې پااه ګڼااه کااې پااه فارسااي ژبااه د ؛ هاا بلقااویک
در فغاۍهتان ؛ تې ۍامه لاۍ یوه مقاله پرېه کړه په پښتو ژباه یاې
د ۲۱۲۲لمېیزهجېي کال په سالنامه کې پرل لومړۍی مضمون چاې ؛
پښتو ته یوه کتنه ؛ۍومی ه پرورکړ و د پښتو دب د تاږو پاه تنا ه
یااې څااو څاااڅکي و چااول د د څخااه وروسااته یااې پااه بی بیلااو
وپتاااوکې د لاۍااا لیکناااې پاااه مختلفاااو پرېوۍاااوکې وکاااړ ؛
پښتو پښتون پښتوڅېۍګه وروزو د پښتو پې دبیاتو یاوه کتناه و
دپښاااتو ژباااې ف لاااوجي و پخاااو ۍي دبیاااات ؛ همااا ر ز پاااه ۲۱۲۸
لمېیزهجېي کال کې یې د پوشحال پان پټک د ژوۍا حاال فکاې
وپیال په هکله په فارسي ژبه په مجله کابل کې یاوه پرېوۍاه وکاړه
و پاه ۲۱۱۲لمېیزهجاېي کاال کاې یاې د ؛ پښاتو و پښاتو لوګجاا ؛ پاه
فارساي ژباه د کابال پاه ساالنامه کاې بلاه لیکناه وکاړه.د ماین لله
زمېیالي ؛پښتومېغلې ؛ چې د لنډیو و زړو شعېوۍو مجموعه ده
تې وسه ۍه ده پرېه شاو ؛پښاتومتلوۍه؛ د ماین لله زمېیاالي بلاه
لیکنه ده چې رو ښاد محم ق یې تاېه کاي ساېه یاې یوځاای لیکلاې
وه .هم ر ز مین لله زمېیالي د پښاتو د شارږم ټاولګي د لوسات
کتااب هاخ جاوړکړی و .رو ښااد زمېیاالي دیعقاوب حهان پاان و
رو ښاد ستاد قیام ل ین پادم سېه د در کتابوۍو پاه لیکلاو کاې
247
ګډون کړی و .مین لله زمېیالي د ۍثې د دبي و تاریخي لیکنو په
څنګ کې د ډدېو شعېوۍو ویوۍکی هخ دی چې مجموعه یې په د
دیو ن کې د لومړي ځل د پاره پرېیږي.
د زمېیالي حهاه و فکې په شعېکې
رو ښاد ماین لله زمېیاالی باا دیناه و د ټینګاې عقیا څښاتن و
ۍوموړي پرله شاعېي په یو څلوریځې پیل کړه چې په هغاې کاې
یې لوی څښتن تاه د بنا ګ و بښانې د ساې عاېض وړ ۍا کاړی
دی:
ۍه عمل ۍااااه مې طاعاااات ر وړی وتاته
ۍه مې هیله و مېاااا ستاااه وبل چاته
ته رحیخ پاوۍاااا یې زما زه د بن ه یخ
یا رحماان د حمااا په روی مې ساته
بل ځای زمېیالی پ یج ته په ز رۍ دی و د هغه د لوی دربار څخه
د بښنې و رحمت غوښتنه کوي و پرله توبه لوی څښتن ته
د سې وړ ۍ کوي:
ته رحیخ یې په رحمت مې ۍامه سرینه
کړه قبااااوله مې توبه چې توبه ګار یخ
ستا رحمااات ته زما ګناه څاڅکی د بحې
ته پادشاااااه یې زه ګ ستا د دربار یخ
مین لله زمېیالی په هېو د مین و د هېو د په ښېګنه و پېمختګ
کې کړد لی و سوزد لی پتنګ و .د ژوۍ ټولې هڅې یې د هېو د
د سوکال و بادۍ د پاره و .دی د فغان ملت د بې پبېتیا و
248
غفلت په حال ژړد ه و تل یې ملت ته د ویښې و ۍار وهلې و
پرل ر تلوۍکي ته یې زیې کول:
ی ملته د فغاااااان! تاااااه تېڅاااو یې بی ه
لږڅااااه تا تااااه دحاااال پبااااېی ن دي په کار
که ته غو ړ ژوۍ ون وه ۍو پېیږده جنون
و هوښاااایاروتااااه تجذیب علخ وفن دي په کار
بل ځای په هیو د کې د ۍه زده کړ و بې علم ۍه د سې سې
ټکوي:
که علخ و کمال ۍهته ۍو به څه سي
فقااااېډیااې دی و هې لل و هېګ ته
که دۍیااا ر باۍ و ړه یو چاغماغ سي
ټول به پېیااااږدم بیا ولاړ سخ پاۍقا ته
په هغه وپت کې چې ښووۍځی زده کړه و معار د ځینو له پاو
د باې دینا پاه ۍاماه یادیا ه و پاه سارکه ساتېګه یاې ورتاه کتال
زمېیااالی پااه هیااو د کااې د ښااووۍځي و زده کااړ د مخااالفینو د
تبلیغاااتو پااه ضاا ټینااګ ساانګېۍیولی و د هېااو د وګااړي یااې د
روښنایي لور ته ر بللي دي لکه چې و یي:
د مکتب دبااااې دیناااا دي چا ویلي؟
که په پرلو ستېګو تا دي دوی لی لي؟
په مکاااااتب کې پو د دین ګ ن کېلي
چې مهلااااخ ته بې دین و یي دي رټلي
په پول باۍاااااا څوک ۍهي ګناهکار
ملت د کړ د غ ر
249
په مکتب کې لومړی شېط ددین لوستل دي
پس له هغااااه بیا د ۍاااااور علاااااوم کتل دي
د تاریاااااااااخ جغې فیاااااې که څااااه ویااال دي
زموږ پااااه دین کښې یې رو ښه زده کول دي
صحابان دد علوموطلبګار
تل دوی وو پهااااااااااې ز ر
رو ښاد زمېیاالی ۍاه یاو ځې د چاې پاه ژباه پښاتون بلکاې پاه پرلاو
شعېوۍو کې هخ پښاتون و و د پښاتون کاام د لوړتیاا ښایګڼې و
ویښی و د پااره یاې د شاعېوۍو پاه بیتوۍاوکې پرال د زړه دردوۍاه
څېګن کړي و د دوی د سوکال د پاره یې هیلې و د زړه دردوۍاه
د سې ښکاره کړي:
ته تېکااااله به ۍاپااااوه په پرل ژوۍ ون یې
وه ولاړسااااه د تېېعاااامېجبااااااې ن وکړه
ور په ور د پښاااااتوۍو له ځاااااي له لاسه
پای د مېګ دی د ځان وه لا درمان وکړه
ستا د ژوۍ و پرلااااااو ک معناااای پښتو ده
په ۍیهتااااااا یې تماااااشه د پااارل ځان وکړه
زمېیالی د ملي ژبې په رزښت پوره رسی لی دی و ملت ته د دوی
د ژبې موجودیت و پېمختګ ضېوري ګڼې په ۍقاتو لي کاې یاې د
ملت ۍیهتي ګوري و په لوړو لي کې یې د ملت لوړو لی و ښایګڼه
ګوري لکه چې و یي:
هېملت په پرلاااااااه ژبه ژوۍاااااا ون کاۍ ي
که ۍه کله حهابیااااااااږي په ژوۍاااااااا ون کښې
250
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Final zmaryli 2docx
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search