ته به و یې چې په ګاااااالو شبنخ پېیوت
چې له قجېه یې پولې شي رپهاروۍه
عب لقادر پان پټک
د یلخ د غېه روی تازه کووۍکی سجار دی شااعې ساجار وپتاي ولاړ
سوی دی د غېه د سېه څخه د لمې د ر پتو ۍظاره کوي څنګه چې
پخرله د مینې په لومکه کې بن و ۍامین ه و ۍاکامه دی لمې هخ یو
ۍاکامه و پو روز ر مین ګڼاي ګاوري چاې پاه څاه عجیباه ۍاو ۍاادر
طېز کې پرل جذبات ښکاره کوي:
لکه لړزۍ ه عاش په ت ش کااااااااې د پاااارل یار
یا په غااااااااقو د بڼااااو کې جامه څېې پو ر وز ر
د عاشاااااا د سینااااااااې زړه دی په ظلموۍو تار په تار
ۍه! د لمې دی په سمااااان کې د چې ښکاري صبا بار
د یلااااااااااخ په څوکه ۍاست زه له ټول ججان ۍه پورته
سمن ر ب ر شوی.
د هن وستان سجار دی کاظخ پان شی د پېدیها و جا وطنا
په وپت کې چېېد کنګا د سین تماشاې تاه ولاړ دی د هنا تاور
هن و و هن و ن ر ځي و د کنګاه په رڼو وبو کې لامبي شاعې ته
د کنګاه په سرینو رڼو وبو کې د تور رۍګو هن و ۍو د لامبو څخه د
شنا د تورو ستېګو د پن هغه زړه وړوۍکی منظې ورپه یااد ساي
101
چاې ساړی ډداې وپاۍا ي و د پنا د زوره یاې ساتېګې د وښاکو
ډکې سي.
تور ستېګې د سو تې په پن کې
که هن ویاااااااې د هن لامبې په کنګاه کې
کاظخ پان شی د یار د تورو زلفو په کلتو چې په رپهار باۍ یې
پرې پېتې دي په ضطې ب کې لویا لی و د ماین د زړه د بن دا و
د پاااره د م و د ۍااه دو ړه تیاااو وینااي د روه د شاااعې پدوصاایت
وګوري چې شاعې د د ۍې پې ځای د رپهار ګل لی لی د ګل ۍ مې
معقوقې په ګل د م کې ۍښتی د د لاملاه چاې د ګال ماین بلبال
دی( پبې پېژوۍ وۍکي ښه پوهېږي چې د بلبل د بن د لو د پاره په
د م کې د ګال د ۍاه څاو ۍاه وړه ده) د زړ فارساي د تقابیجاتو پاه
ساه شااعې د د مضامون پاه ویلاو پاه د ښایهاته و لاي ساېه
څوۍه مجارت کړی دی.
د د ۍې په عوض ګل لېي په د م کې
په رپهار د تور زلفې بلبل ګېې
د هجې ن لمبو سوی علیخان هخ ګېم ۍه دی
د آشنا د بیوفایي څخه په کوکار دی
کله چې د غنخ د ۍه وویناي د غانخ رۍګاې شانا بیوفاایي ور پاه یااد
سي و و یي په د تقبیه کې وطني پدوصیت د دی چې پښاتاۍه
102
کثاېه غانخ رۍګاي وي و د غانخ د د ۍاې ساېه د غانخ رۍګاې آشانا
ستایل وطني کتنه و مقاه ه ده:
پ رمې د غنخ مینې ر ویهت له جنته
زه لاطمااااااااااااع د ر د غنخ رۍګو د وفا یخ
سجار وپتي د روه شاعې د سجار د لماۍځه د پاره ر ولاړ سوی دی
د سرې و د وپت پاه روڼ سامان یاې ساتېګې لګېا لي و د ساجار
ستېګه یاې پاه ۍظاې ګښایوتې ده و د د منظاې څخاه یاې پرلاه
مینه( معقوقه) ور پیاد سو و د پیال یې ر یهتلی دی:
په سرین مخ د د عېق د ۍه لی ی شی
که د سجار په وپت کې ستېګه د صبا ده
کاظخ پان شی
رحمن بابا چې پرل ټول عمې یې دۍنه په پرل وطان کاې تېاې کاړی
دی چېې به باسین ته کاخ وپات ر غلای وي د باساین چراې یاې
لې لې دي و د باسین د غورزۍګ غورزۍګ تګ څخه متااثې ساوی
دی و د شاعې ۍه پیال یې ځنې یهتلی دی.
لکه سین د باسین په غورزۍګ درومي
د سااااااااې یون کاااااااااااه په تلو ر تلو ر عمې
یو بل پښاتون شااعې چاې ۍاه یاې چیاې سامن ر لیا لی و و ۍاه د
سمن ر د څرو څخه یې څه پیال پیهتی و باسین ته ر غای و د
باسین څرې د هې شي څخه زیاتې ورمعلومې سو په د منظې
103
کاې د وطناي مقااه ساېه ساخ د پرال غاخ تداویې پاه د رۍاګ
کوي:
د با سین څرو ته ګوره
د سې څرې مې غخ په زړه وهي مینه
غااخ :شاااعې دغمااه پیاا سااوی دی پااه هااې څااه کااې غااخ وینااي
عب لحمی ماشوپېل چیاې د پېښاور د قداه پاو ۍ د بااز ر پاه
مینه کې تی د یوه پېښوري دکاۍا ر پاه دکاان کاې د پهاه وریتاه(
کباب سوي) سېوۍه پې ته وو ښوۍډ ن یې سېه تښتې لي و سارین
پېکې لي غاښوۍه یې ورڅخه ر وتلي وو تا به ویل چاې د غاخ پنا
ده شاعې ته د پرلې ورځاې پنا ور پاه یااد ساوه و قضایه یاې پاه
محهوه طور سېه تدویېکړه:
لکه سې د پهه په ور غاښوۍه سرین که
ههې ما لاااااااېه له غاااااااامه پناا ر غله
یو بل شاعې د د منظې تداویې د پا ص پېهاار پاه پ صاه پولاه
کې ویني:
و زه پوله لکه پېهار له درده پاۍ م
ستا جفااااااااا ته له حیاااېته پن ر غله
چا د پوشحال پان څخه پوښتنه وکاړه چاې پاان صااحب قلنا ر ن
ولې ږدېه بېیت پېیلی ګېز پوشحال پان چې یاو حاضاې جاو ب
شاعې و ګورو چې څه ځو ب ورکوي:
104
یو ویښته هخ طېیقیت کې حجاب دی
قلن ر ځکه پاااااااېیلې ږیېه بېیااات دي
د پهاېلي موساخ دی د روه د پهاېلي منظاېه هاخ د کتلاو وړ ده
ځااای پااه ځااای د پااودرو ګ ۍااو بجااار دی د پښااتون مقااجور و
ۍوموړۍ صوفي شاعې کتنې څه پیال ځنې پهتی دی:
مقتاااولان ستا د غمزو دي لاله ۍه دی
چې په سېه کفن له مځکې ر بېېون دي
د پاز ن پاه موساخ کاې ځناې پااڼې ژداړ و ځناې ساې وي ډداېو
شاعې ۍو ژداړ پااڼې د ۍاروغاه رۍاګ ساېه تقابیه کاړي دي مګاې د
پز ن د سې پاڼې سېه د ۍاروغ د بڼې تقبیه یو ۍ رت دی.
تېمې تېمې زه په زړه په پوله پن ن یخ
لکه ګل ټکړی ټکړی چې په څو شان یخ
سېپااااااااالي زما په ماااااااخ د صحت ۍه ده
زه سېه پاڼه په موسااااااااخ کې د پز ن یخ
پوشاحال پاان پټاک د روه جنګاي ساېد ر و مقاجور و معاېو
شاعې د باز ۍو د ښکار پور مینه درلاوده و د بااز ۍو پاه پالناه کاې
یې یو کتاب هاخ د بازۍاامې پاه ۍاماه لیکلای دی هاېه ور باه یاې پاه
باز ۍو دسیهې تنزرو زرکو و تارو ګاۍو ښکار کااوه و تاې ۍظاې باه
یې تېېد ه څنګه چې د ده پیال و مذ ق هخ شاعې ۍه و ۍو ضېور و
چې د پرلې مقاه څخه یې څه پیال پهتی و ی:
105
په درست عمې به یې ۍه ووزي له یاده
چې لیااااااا ی وي تارو د باز منګاااااال
پوشااحال پااان چااې جنګااي سااېد ر و و د جنااګ د مناااظېو د
مقاه و سېه به یاې کاار وۍاو ځناې ۍاادر تقابیجات یاې د جنګاو د
مقاه څخه پی کړي دي:
لکه پل سراره د جنګ ۍېز په غاړه
د وږده باڼاااااااه په پور ستېګې ستا
د پوشحال پان لمهي ( کاظخ پان شی ) ټول عمې د وطن څخه
باهې په ر مراور کاې تېاې کاړی و هلتاه ماړ ساوی دی ۍاه یاې جناګ
لی لی و ۍه یې جنګ کړی دی پو د ۍېزو د څوکو په څېې د شانا د
ستېګو ولاړ باڼه یې تې ستېګو سوي دي و عجیب شااعې ۍه پیاال
یې پی کړی دی.
ستا چقمان به څه ۍظې که په پاکهارو
چې له کبېه د باڼه ګاااااااااوري سمان ته
په ژمي د لویو غېو لوړ څوکې د سرینو و ورو لنګوټې وتړي پاه
پهاېلي و دوباي د ګېما پاه ر تلاو و ور ویلاې ساي و د روه د
لښتیو کوچني کوچني رودوۍه و درودو څخه طوفاۍي سامن روۍه
جوړ سي شاعې چې د د وضاعیت و منظاې څخاه متااثې ساي ۍاو
د سې شاعې ۍه مضمون ځنې وباسي چې پوشګو ر موسخ دی و
په د سې موسخ کې چې ټول پلا د شانیایاۍو ساېه غېاږ پاه غېاږ
106
پوشحاله ګېزي یو زه د هجې ن په پز ن کې غمجن پېوت یخ و د
وطن غېوته زما په حال فهوه ورځي و زما سېه د پو پوږۍ په
طور ژ ړي:
وپت د ۍوبجار دی زه ج له پرله یاره
دردغه دردغه دردغه چې بې یاره ځي بجار
غېوۍه دي ۍړیږي چې په حال زما پبېیږي
سین د وښو درومي چې ر غلی له کوههار
رحمان
دروه د لویو غېو په مینه کې یوه پېفضاا شانه و دي چاې د ساجار
وپت یې روی روزوۍکي دي مېغان په لوړو سېو کې پاه ډول ډول
ۍغمو و آو زو د سجار ښه ر غله و یي شاعې په و دي کاې ولاړ و د
غېو د لمنو د دو ړو پو و د ۍښتېو د وۍو چې لکاه د پاار لاوړ لاوړ
ق موۍاه ولاړ دي و تماشاې تاه ریاان دریاان ګاوري ۍاڅاپاه د لماې
پاته څخه د لمې لومړۍ شغلې وځلې و د ۍښاتې لاویې و شانې
څاۍګې لکه غزد لي لاسوۍه وځلولې و د سجار ۍړۍ ۍېۍ وږماې پاه
پوۍا پوۍا د ۍښاتې څااۍګې وښاورولې د ساې ساما( وضاعیت)
جوړه سوه لکه چې یوه ۍازۍینه محبوبا پرل لومړی ولاد پاه لاساو
کې و پلي و په مینه مینه یاې دۍګاوي یاو ګاړۍ وروساته پاه شانو
څاۍګو پرور شبنخ د لمې د تاوه دوۍو د سېو څخه د شانه دود پاه
شان په هو سو شاعې چې غمجن دی و د ق رت پاه یاوه دلفېیباه
107
ۍظااره کاې د پرال غاخ تداویې ویناي ګاورو چاې د د ټاولې ساما
تېجماۍي په شعې کې څېۍګ کوي:
ور د پوږو زړوۍو چې د غېه په سې بلېږي
شنې لوپاااااااړ پیژي له ۍښتېه له چناره
رحمان
د سې ی د کوړ ( دپوشاحال پاان پټاک ځاای و مهاکن) ساېه
لااوي جېۍیلااي سااړک تېااې سااوی دی د منځناا ( وسااط) ساایا
کارو ۍوۍه به چې د سود ګېۍ د پاره هن وستان ته تلاه ۍاو د یاې لار
وه هن وستان زرپېز و زریز وطن دی قافلې به د ګټې په شوق په
ډدېه مینه تلې و د لویو مزلو د سختیو و ربړو پېو به یې ۍه لېله
کاظخ پان شی د یو قافلې په تماشه ولاړ و د قاافلې د میناې و
په شوق تګ څخه څه پیال باسي:
ستا د زلفو لور زړوۍه پې م کاۍ ي
که د روم قافله درومي هن وستان ته
د کاظخ پان شی د ستېګو څخه د سې منظاې کلاه باې لېا لو پاتاه
کېا ه پاه هن وساتان کاې یاې عماې تېاې وه پاه ر مراور کاې ماښاام
معقوقې ژدړ رۍګه کالي و غوۍ ي و سیلوۍه کوي شی صاحب تاه
به چېې د هن ژدړ غهتوۍکو معقوقو پوۍ ورکاړی وي و کاخ
وپت به بې د لوی وۍکي لمې ژدړ رۍګ هخ په ساتېګو کښاېوتي وي
ګورو چې څه پیال ځنې باسي:
108
لکه لمې چې د غېوب په هنګام ژدړ سي
کړه ۍظاااااااې په د لبااااه کې ګلب ن ته
په تلو تلو کې د شاعې مغزو ته یو بل شاعې ۍه پیاال هاخ ر ساي د
شنا په بې رۍجو لکه په رۍجو تور کړ و قجېجنو ستېګو باۍا
یې ستېګې ولګېږي چې په څاه پااص سابب ساېه لاه ډداېه قجاېه د
ستېګو څخه لکه ور سېه بڅاې غورځاوي تاور ساتېګې چاې لاه
قجېه سې سي ۍو لا پور پوۍ کوی.
د شاعې زړه د د وضعیت څخه دوۍه متااثې ساوی دی لکاه ر ۍجاه
چې بې وره یې سوي دي هغه د پیال کړی دی چې د آشانا باې
رۍجو لکه په رۍجو تور کړ ستېګې ههې ۍاه دي د زماا زړه یاې
ساوی دی و زماا د ساوي زړه تاور ر ۍجاه پاې پاور ساوي دي
ر ۍجاه باې وره ځکاه تاور یاې ساوي دي چاې د شانا پاه تاورو
ستېګو مین دي و د مینې د تاوه یې سوي دي و چې یې سي
ۍو هله د جاۍان د ستېګو د پور کې و وړ سي:
بې تاااااااا به یې لکااااااه ر ۍجه وي
چې مین په تورو ستېګو د جاۍان شي
کاظخ پان شی
شاعې ۍو د معقوق د سېو شاوۍډو څخاه رۍاګ پاه رۍاګ شااعې ۍه
پیالات یهتلي دي لکه یو شاعې و یي:
109
سېه لبان یې ښکاري ۍه پټېااااااږي مالی لي دي
څه په بېېحم سېه ظالخ مې وینې چښلي دي
بل شاعې د معقوق د کتاب ویلو څخه څه پیال یهتلی دی:
عبارت کاااااااړي رۍګین په سااااااېو لباۍو
هې کتاب د تا په لاه کې ګلهتان سي
کاظخ پان شی
د و د پښتو و پښتون د شعې و شاعېۍ لنډ و مختدې بیان چې
ما وکی ځکه ول پو د مقاله ده کتاب ۍه دی و دوهاخ د مقالاه پاه
سالنامه کې یو مح ود و ټاکلی ځای لېي و ما ۍهو ی کاولای چاې
زیات تې د مې د مقاله وږده کړ و ی کاه ۍاه د پښاتون د شاعې
و شاعېۍ بیان پو په د لنډ مضمون کې ۍه ځالېږي کتاب څه چې
کتابوۍه غاو ړي څېۍګاه چاې د پښاتو د دبیااتو تااریخ زماا تاې لیاک
لاۍ دی پ ی ته هیله لېم چې کاه ژوۍا ی وم هلتاه تاې یاوه حا ه
پور د مطلب د کوم ۍو څنګه چې د مقاله یو ز د پاشالو ۍوټاو
حیثیت لېي ښایي چې محتېم فض و دبا باه د بښانې پاه ساتېګه
ر ته وګوري و که څه ۍقدان و کمی یې تاې ساتېګو ساي ماا باه پاې
پبې کي و کل مل به هغه د دوی سامون پاه تااریخ کاې د دوی پاه
ۍامه ولیکل سي .که پ ی کول.
110
یادوۍه :د د مقالې مآپذ و م رک:
( )１ۍهاااان پاااه محااایط کاااې :تاااالیف د پېوفیهاااې مااااکس
ژورزشمیت تېجمه د جناب محم ق یې پان تېه کي.
( )２د معار د وز رت د تعلیخ و تېبیې د رلیس فاضل هاشخ
شای ځنې یاد د ښتوۍه.
( )３د شبلي مېحوم د شعې لعجخ ۱.و ۴جل
( )４د لمان د فیلهو (فیخته) ۍطقوۍه.
( )５د بېزه د سوسیولوژي کتاب.
( )６د طلوع فغان د څورلهخ کال لومړۍ شماره
( Chants populaires des afghans )７تالیف د د رمهتتې.
( )８د ۲۱۱۸ع د پېیل د میاشتې د پیباې پاه مجلاه کاې د جنااب
سی رسول پان مقاله.
( )９د کابل مجله په ۸۲ ۸۸ ۸۱ ۸۱په ګڼو کې زما مقالې.
( )１０ځنااااې متفااااېق و پاشاااالي یاااااد
د ښتوۍه.
پای.
پورته لیکنه د کابل کالن په ۲۱۲۸کال کې پرېه شو .
111
د پښتو پې دبیاتو یوه کتنه()۱
د وړم کااال و پېوسااږ کااال پااه سااالنامو کااې مااې د پښااتو ژبااې د
فیلولاوجي پاې بېپاه و د پښاتو د دبیااتو پاې پخو ۍیتاوب و د چاې
څنګاه تحاول یاې کاړی دی و د پښاتو د ۍظاخ و ۍثاې پاې ویا و د
پښاتو پاې شاعې و شااعېۍ باۍا څاه ولیکال ساږ کاال غاو ړم چاې
محتېمو لوستوۍکو ته د پښتو مطبوع و غیې مطبوع آثار و کتابوۍه
چې په مختلفو علومو کې لیکل سوي دي و ماته معلوم دي وښایخ
و د مقاله به مې د تېېو دوو کلو د مقالو دردیمه بېپه وي که پ ی
کول و من لله لتوفی .
هغاه وپات چاې پاه فې ۍهاه کاې د رۍهااۍس دوره شاېوع ساوه و د
ملیت غوښتوۍکو پرلاې ژباې تاه پاام ساو و و غوښاتل چاې پرلاه
ملي ژباه تعمایخ و رسامي کاي و (ریقالیو) د فې ۍهاې ۍوماه وړي
صا ر عظخ لماړۍ پا د فې ۍهاې د ژباې لماړۍ کااډم تاسایس و
پې ۍیهااتله( ۲۸۱۸ع) ۍااو د فې ۍهااې د ژبااې لااوی لیکااوۍکي(ولیتې)
وروسته لاه هغاه( ۲۶قاېن ع) وویال :د کاوچنی هیات چاې ټولناه یاې
بولئ د ۍوع بقې د ګل غوټ ده ځکه ډدې لوی و ښاغلي سړي د د
ټاولنې وګټاې تاه زیاار باساي و پا مت ورتاه کاوي و د فې ۍهاې بال
پیاوړي لیکوۍکیڅ(مورله ۲۸۱۱ا ۲۸۸۱ع) ولیکل چې :ۍهان د هغه شاي
چاې پاه لاه ر وسااتل یاې ډداې غااو ړي بایا د پادشااه د حضااور د
مجلس مینه وي ځکه :په هایڅ ځاای کښاې لکاه د مجلاس صاحی و
رښتیا تدویب ۍه مین ه کېږي.
112
د د دوو ۍومه وړو لیکوۍکو د ویلو څخه موږ ته د ۍتیجاې ولاه
ته ر ځي چې )۲( :د یو ژبې و روزلو ته د هغه ملت د ټولو وګاړو
چې ءژبه یې روزله کېږي مېسته ضېوري و لازمي ده ځکاه ژباه پاه
یوه یا دوو و لهو کهو یا په یوه کلي و یوه ښار ړه ۍه لېي .ژبه د
ټول ملت مال دی و په ګاېد ملات و ټباې ړه لاېي ۍاو ټاول ملات و
ټباې کاه لاوی دی کاه ووړ کاه عاالخ دی کاه ماي ټاول و د تاه ړ و
مکلاف دي چاې پرلاه ژباه چاې د دوی طبعاي و مقاېوع ماال دی
وروزي و د به وړ هخ ۍه وي چې دوۍه دروۍ پیټی د یوه سړي پې
وږو کښېښود سي و یاا دوۍاه لویاه دۍا ه د یاو ټاولګ پاه هیلاه
پېدښووه سي.
( )۱بله د پادشاه پالنه و د یوه کار د سې رسولو ر ده ده هوکې! د
پادشاه کتنه د کیمیا ثې لېي هې شي ته چې ورسیږي هغه شای زر
سي و څنګه چې د یوه ملت د ړو و ماۍ و و د ټولو ضېوریاتو و
مقک تو د حل و فدل وروستنی و د پاای ځاای د پادشااه درباار
و مجلس دی و پادشاه د پرل ملک و ملت ټولو ک و پتیاار یاې
په هې شي ر ګېزد لی دی و د ملت د ښه مېغ و سعادت ساین
لاه دغاه حضاوره و مجلهاه منباع پلاي ۍاو د دغاه مجلاس ټاول
تداویبوۍه و فکاار هاخ رښاتیا و صاحی و د ساعادت ډک وي و
څنګه چې طبعا د پادشاه دۍ ه و پرل ملت و مملکات تاه لاوړو لی
غاو ړي ۍاو پاې هاېه کېوۍا ه یاې چاې د کتناې پلوشاې وځلیاږي و
وړ ۍګې یې ولویږي ژر تې ژره شین کوړم و د ګ ۍو ډک باغ سي و
سبب یې هخ د دی چې بېسیېه پېد چې د پادشاه یاا د ولاس د
مقې حکخ و فېمان د سیاست د قاۍون په ضابطه سېه غیزه کوي
113
وګړي هخ د طبعیت په قاۍون ساېه پخرلاه پوښاي و رضاا د پرلاو
مقې ۍو پې پله باۍ ځي و د وی پیښې کاوي ځکاه د یاو طبیعاي
قاۍون دی چې هېه ډله د سوق لطبیعاي تاې عو ملاو لاۍا تال د
هغه چا پیښې کاوي چاې ځناې پورتاه و غښاتلي وي و د طبیعات
سو ب کله د میخاۍیکي په ډول پرله بڼه ښکاره کوي و هې حېکات
چې یو له ساکښو څخه کوي کوچنی یې بې ر د هغه عمل تکاې ر
وي.
و یي هې کله چې د فې ۍهاې ملات دوسات لیکاوۍکي(ژوول) لماړۍ
پ د فې ۍهې پاه ژباه یاوه(تې ژدي) ولیکلاه ۍاو د هغاه وپات پرال
پادشاااه(دوهخ هاااۍېي) تااه یااې ورښااکاره کااړه پادشاااه هااخ دده
حهاسات تق یې کاړه و دده تاې ژدي یاې ومنلاه و د د عامال لاه
کبله د فې ۍهې د ملي ژبې لیکوۍکو پې له پهاې ډدېښات وکای و د
د کهاۍو د مینې په غیږه و د دوهخ هاۍېي د ملي ژبې لیکوۍکو
پله پهې ډدېښت وکی و د د کهاۍو د مینې په غیږه و د دوهخ
هاۍېي په پالنه د فې ۍهې ژباې پرال رسامي مقاام و ځاای وۍیاو و
تاریخ موږ ته په مختلفو جتماعي مورو کښاې د پادشااه د ماې و
ر د و پاملېۍې ډدې د ډول غیږ ر ښوولی سي.
ښه دی وه به موږ د پښتو د ژبې پخو ۍی حال هخ وګور و پلټنه
باه پکښاې وکاو چاې پرال ملات څاه ورساېه کاړي دي و پخو ۍیاو
شاهاۍو و مقې ۍو په کمه ستېګه ورته کتلاي و د د څاه حاال و؟
د جوته ده چاې د ژباې پاه پالناه و تعمایخ و پېمختاګ کښاې دوه
شیه پور غوره و مجخ دي و که د وو یاو چاې د ژباې بنهال پاې
دغو دووشیاۍو ولاړ و ټینګ دی هخ بېځایه به ماو ۍاه وي ویلاي و
114
بې وړه پبېه به ۍه وي ول د ژبې رسمیت پاه درباار و د ري کاارو
کښې دوهاخ د ژباې رسامیت پاه ماذهبي و دیناي رکااۍو کښاې و
دغه دوه عامله دي چې د یوه ملت ټول وګړي ورتاه ړ و هېڅاوک
ځان ځنې ژغورلای ۍه سي ځکه:
( )１سخ له پورته قاۍون سېه ملت د پرل پادشاه و مقې پې پلاه باۍا
پرال پال ږدي و پېښاې یاې کاوي ۍاو پاه هاېه ژباه چاې پادشااه و
مقې ن ګړیاږي طبیعاي پاه ملات کښاې هاخ هغاه ژباه ملناې وي و
تعمیخ لېي و بل څه رۍګاه چاې د حکومات و ملات پاه مانه کښاې
دغه د ري کاروۍه دي چې د ۍقل و ۍتقاال و ساطه دي و حکومات
و ملات ساېه جاار باساي ۍاو هاې ساړی بېلاه د چاې لاوی وي کاه
کوچنی بډ ی وي که پو ر عالخ وي که جاهال و د تاه ړ دی چاې
د د رتباط رس ټینګه وۍیهي و په هغاه ژباه وګړیاږي و زده یاې
کي چې په دغه پاچاهي و رسمي د رو کښې ویله کېږي.
( )２هغه ډول چې هې ملات تاه پرال دیان مقا ه و سارېڅلی
دی و هې سړی هاۍ کوي چې ورۍاژد ساي طبعاا هغاې ژباې تاه
هخ چاې د دیان و ماذهب رکاان پکښاې لیکال ساوی وي پاه درۍاه
ستېګه ګوري و زده کړه و تعمیخ یې پې ځان پور ګڼي لکه چې یو
وپت په روپا کښې رسمي و دیني ژپه لاتین وه و وګړو دوۍه پاه
درۍه ستېګه ورته کتل چې پرله ملي ژبه یې هخ تې هغې پور پاه
هاایڅ ۍااه ګڼلااه و هم غااه ساابب و چااې د یتالیااا د ۍومااه وړي
115
شاعې(د ۍته) پې کمی ي باۍ چې په ملي ژبه لیکلاې ساو وه د
ملت پو صو تنقی کاوه.
په س م کښې هخ څه رۍګه چې عېبي د ټولو مهلماۍاۍو دیني و
ماذهبي ژباه وه و د ښاه مثاال کېا ی ساي و دغاه د تقا یس و
مذهبي جنبه یې ده چې په هاېه ژباه کښاې یاې منګاولې ۍغښاتې
دي و سېه له د چې دیارلس قېۍه یې تېاې و پاه څو رلهاخ قاېن
کښاې یاې پښاه یښاې ده بیاا هاخ هغاه ساې ځاو ۍجن و د ۍاورو
س مي ژبو د سې پول ده لکه چې د س م پاه لماړۍ ساې کښاې
وه.
ښه! وه به ۍو پښتو هاخ وګاورو چاې پاه د دوو لویاو و مجماو
عاملو کښې یې کخ وپت بېپه درلوده که یه؟
که تې س م وړ ۍ پې د پبېه څېړۍه وکو هخ باه مقالاه تاې پرال
معین ح و وړي و هخ به تکې ر وي ۍاو ښاه باه د وي چاې پاس لاه
س مه د مطلب وپې ۍیهتل سي.
د س م له لمړیه سېه بیا تې څلورمه قېۍه پور که څه هخ طبیعاي
فغاۍهتان کله د س م د لښکې و بېیالیو په شخړو پته و کله باه
یې د پلفاو تې بیېغ لاۍ ژوۍا ون کااوه مګاې پاه عماومي حیثیات
سېه طو یف لملوکي ټینګاه و هاې ښاار باه د پرال مقاې تاې حکاخ
لاۍ د ره کې ی یو د ر و پاچاهي وجود ۍاه درلاود و ماوږ د
فغاۍهتان ود وپت ته د ر بحې ن ویا ی ساو پاس لاه څلورماه
قېۍااه هجااېي د یااو پااو ه د غزۍویاااۍو د سااې سلهاالې ساسااي
حکومت ټینګ و فغاۍهتان د یاو د ر پاوۍا ساو لاه بلاې پاو
116
پاړسو چاې د طاهېیااۍو صافاریاۍو و سااماۍیاۍو پاه زماۍاه کښاې د
عېبي ومخ ته ودرد ه و روزله کې ه د رسامي مقاام پاوۍا ه ساوه
و پرال باېمخ یاې د سالطان محماود پاه پاملېۍاه ساېه پاه ټاول
فغاۍهتان کښې پرور کی و د ۍ ز ته ورسې ه چاې د پاړساو
د شعې و ویوۍکو پولې به د مېغلېو ډکې و د سېو زرو ساېه
به تلل کې ه.
و یاي عنداېي پاه عاوض د یاو ربااعي چاې ساخ لاه لاساه یاې د
سلطان محمود په حضور کښې جوړه و وویله د سلطان له پو یې
در و ره پوله د مېغلېو ډکاه ساوه و دغاه عنداېي څلاور ساوه
مېیان درلود چې د سېو زرو م وسټنې یاې تاې ما وو و څلاور
سوو وښااۍو باه د ده د ساېو و سارینو زرو جاوړ کاړي و و ټاول
لوښي یې د سېو زرو وو.
و هم رۍګه عضایېي ر زي ته یې زر دیناره(سېه زر) صله ورکولاه
و د سې ۍور...
وروسته له سلطان محمود و د ده له ولاد څخه بیا تې وساه کاه
څااه هااخ د ساالطنت و پاچجااای و ر پښااتنو تااه ورسااې ه و پااه
فغاۍهاتان و هن وساتان کښاې یاې مرې طاوري و شاهنقااهیت
جاوړ کاړی وپدوصاي یاې پرلاې ژبې(پښاتو) تاه پاام درلاود و
پخرلاو کاورو کښاې یاې ویلاه مګاې پاه عماومي ډول ساېه و د رو
کښې یې هغه پاړسو ټینګه کاړه و هغاه ورپاتاه ساوی ساوغات یاې
پاله و له د لامله ډدېو پښتنو چې په ښارو کښاې وساې ل یاا پاه
ۍوکېیاو و د رو کښاې بوپات وو بېسایېه پاې د چاې د پاړساو و
زده کړ ته ړ وو و پاړسو یې زده کوله پرلاه ماورۍ ژپاه یاې هاخ
117
هېېه کړه و پرل ملیت یې ورک کی په پاړسو کښې ورک سول و
ۍن د پرلې ژبې لور و لودن ځنې ورک دی و پښتو ته ۍه یو ز د
رسمیت موقع په لاه ورۍغله بلکه د ښارو څخه یې هخ پرال ځاان
تې څه ح ه ټول کی و په شاا و پاو و لویاو غاېو کښاې یاې پرال
طبیعي ژوۍ ون کاوه.
د پښتو مذهبي حیثیت پو هې چاته ښکاره دی چې ۍی یې درلاود
ځکه په لاومړي ساې کښاې چاې د سا م سارېڅلی و مقا ه دیان
پراور و د پا ی پااک کا م پاه عېباي ژباه ۍاازل ساو و هاې چاتاه
ورسې ه و هې چا هاۍ کاوه چې د د دیني ژبې په زده کړه کښاې
پېمختااګ وکااي ۍااو فغاۍهااتان و پښااتنو هااخ ښااه بېپااه پکښااې
و پیهته و د سې په مینه ورۍژد سول چې ۍه د عېبي ژبي زده
کووۍکي بلکه عېبي ژپه یې ډدېه پېمخ بوتله و تاې عېباو دوی ډداې
پ متوۍه ورته وکړل و لا تې وسه یې ورته کوي و د یې عقی ه ده
چې بای دیني رکان و شې یط هېومېو سړی بای په عېبي وو یاي
و په عېبي یې ولیکي که په بله ژبه د س مي و لار ته ۍژد ساي
یا د مهلماۍي شې یط و رکان په بله ژبه ولیکاي لویاه ګنااه ده و د
پښتنو د بې سو دۍ و بې علم لوی سابب هاخ د دی چاې پرلاه
ژبه یې د علخ سېه ۍه ده جار یهاتلې و علاخ و د سا م د رکااۍو
پوهې ل یو ز په یوه پاصه ډله کښې پورته کښته ګېزي عام و لی
یې ۍه دی مین لی و ۍه چا په د باب کښې پرلاې ژباې تاه څاه پاام
کړی دی.
د و د پښتو حال په رسمي د رو و مذهبي شعبو کښې چې ډداې
ساده و لنډ بیان یې وسو و وه یوه پبېه هخ ده چې بایا ځناې
118
تېې ۍه سو و و کو و هغه پبېه د یوه ملت م ۍیت دی چې زموږ
په مطلب کښې ډدېه غیازه لاېي د هاې ملات فطاېي غېیازه دود و
عادت صنعت و حېفت حېکات و سکنات پو هغه ملت ته ما ۍیت
دی یا په بله ژبه هې ملت د م ۍیت پاوۍ دی مګاې پاه بېال رۍاګ و
ج صول سېه و د ج و لی پو په زماان و مکاان پاور ړه لاېي
مث :
د تاریخ په پاڼو کښې ګورو چې یوۍان هخ م ۍیت درلود و روم هخ
م ۍیت درلود د یوۍان م ۍیت ج و د روم م ۍیت بېل و د یوۍاان
ماا ۍیت علمااي و دبااي ماا ۍیت و و د روم ماا ۍیت عهااکېي و
سیاسي م ۍیت و یوۍان په علخ و حکمات دۍیاا رڼاا کاړه و روم پاه
پرلو ټینګو سیاسي و عهکېي تقاکی تو ۍیماه دۍیاا وۍیولاه و د
مهله یو طبیعاي ماې دی و پاه ټولاو پخو ۍیاو و وسانیو تااریخو
کښې د سې ډدې شو ه مین ه کېاږي و جاوتیږي چاې هاې ملات د
یوه ځاۍته تم ن پاوۍ و د د ژوۍ ون د لارو څخه یې یاوه لار ښاه
پېژۍ له و په هغه لار کښې یې پرلې ۍخښې پې یښې دي چې ۍن
یې د هغه ملت د تېقي و بقرړ و لی ځېی په هغاه لار کښاې ګڼلای
سو.
پښتنو هخ چې له ډدې پخاو ۍ زمااۍې پاه د غېۍاي ملاک کښاې
میقت دي ځاۍته م ۍیت درلود و د پااص تما ن پاوۍا ن وو کاه
څه هخ د م ۍیت پې ټولو م ۍي شووۍاتو ر ګېزی لی و مګې د زمان
و مکااان لااه کبلااه یااې د عهااکېي پااو غااوره وه ځکااه د ملااک د
جغې فیااایې موقعیاات دوی و د تااه ړ کااړی وو چااې د عهااکېي
م ۍیت پې ۍورو م ۍي بېپو غوره کی.
119
لاه پااره د د چاې د پباېه ښاه جوتاه ساي بایا د فغاۍهاتان پاې
جغې فیایي موقعیت باۍ چې د پښتنو وطن دی څه رڼا و چوو و
هغه د دی چې:
فغاۍهتان یو غېۍی ملک و ټول جغې فیاون یاې د غېۍاي ملاک پاه
صافت ساېه پېژۍاي و بېساېېه پاې د چاې یاو غېۍای ملاک دی د
یقیا زړه و تې هغاه وپتاه چاې د هنا بحاېي لار پېتګاالي سایای(
و سااکو دوګامااا ۲۴۱۶ع) ۍااه وه میناا لې د یقاایا د ټولااو ملکااو د
تجارت د ۍقل و ۍتقال رریعه و د هې ملک لاوی لاوی کارو ۍوۍاه باه
دلته ر تله و بیا به هې ملک ته د د لار تله بېساېېه پاې تجاارت د
هن وستان د زرپیز ملک لار هاخ پاې فغاۍهاتان سارېه وه و ټاول
فاتحاان و هغاه کهاان چاې د هن وساتان ۍیاول یاې مطلاب و لکاه
شااااوري ملکه(ساااامیې ماااایس) و د هخامنقااااي د سلهاااالې
مقې ن(سیېوه) و (د ریوش) یوۍاۍي ساکن ر و (سالوکویس)
و د باپتې یوۍیان(دیمتېیوه یوکې تی ه) یولی یان کوشاۍیان
کاۍقکاۍیان هیاطله عې ب و مغل له د لار به تله و ر تله و یاړ
یې به یې کولې ۍو له د لامله د یو پو د غېۍی ملاک د طبعیات
په غوښتنې سېه و د بلې پو د ملک و د پرل ستق ل د ساتنې
له پاره طبیعي و چې پښتون یو عهکېي ما ۍیت ځاۍتاه غاوره کای
بلکه محیط و د پېښو قجې د م ۍیت پې دوی وماۍه که چېې په
دوی کښاې د غېیازه ۍاه و ی و د عهاکېي ما ۍیت ځاۍتاه ۍاه و ی
غاوره کاړی د ملاک باه هاخ ۍاه و و د دوی ملیات باه لا د وپتاه د
ۍیهت په سین کښې ډوب سوی و.
120
ښه! وه ۍو د د ټول پورته بیان څخه موږ څه ۍتیجې و پیهتې
و پښااتو کمااه بېپااه درلااوده و څااه وپاات د تااه د پېمختااګ و
تعمیخ موقع پی سو ده؟
د د ټولو پوښتنو ځو ب پو په یوه یه و هیڅ سېه ورکاولای ساو
ځکه:
رسمي و دربااري مقاام یاې ۍاه درلاود پاه دیناي شاعبه کښاې یاې
بېپه ۍه لېله هی ا له پرلو و پېدو د د سېه مېساته ۍاه ده کاړ
هیڅ وپت پښتو د وپت ۍه دی مینا لی چاې د د روزۍاه و پالناه
وکي.
وه به پاړسو هخ وګورو چې څنګه وه و څه ورسېه کې ه:
د رسامي مقااام و ځااای پاوۍاا ه وه بېسااېېه پااې د چااې پخرلااه
پادشااهاۍو باه ویلاه د ملیوۍاو ساېو و سارینو زرو و مېغلاېو پاه
ورکړه سېه د د روزۍه کې ه و د تعمیخ لار یاې پاکېا ه پاه دیناي
رکاۍو کښې شېیکه وه پرلو و پېدو د د پالناه کولاه و مېساتې
یې وو د د ټول عمې د ګل و بلبل سېه په شنو و د ګ ۍاو ډکاو
چمنو کښې د سېو طناز د پو سېه د مغ ب ه په تماشو تېې سو.
د مېړۍو پوۍ ي تل ژ ړي د سرو موزیو پوۍ ي ستېګې توروینه
وه که موږ د دو ړه ژبې سېه پېتله کو مادتا په هایڅ ۍهابت هاخ
ورته پی ۍه کو و له مااد لاملاه پاو د د ژباو مثاال د ساې دی
لکه د یوه شاهنقااه ۍهابت لاه یاوه فقیاېه ساېه و کاه د د دو ړو
ژبو معنوي حال ته وګورو ۍو د پبېه به د پاړسو په باب کښې وړه
ۍه وي چې وو یو( :آغا پنډ یې مه ګوره یمان یې وګوره) ځکه بېله
څو دیو ۍو و مبالغه میز د درو غو روماۍو ۍه و د مهخېو قدې
121
لکه ( موش و پقک) و څو تدوفي و پ قي کتاابو چاې د ټولاو
پول بلل کېږي و پاړسو په ۍازیږي بل شی ۍه سو مین لی و که د
عېبي و تېکي و ۍورو ژبو لغات و کلمات ځنې وباساو ډداې سااده
و معمولي مطلب هخ ۍه په د کېږي و ۍه یو مخ پاه یاو باه پاړساو
څوک لیکلی سي.
پښتو سېه له د بې بخیتو و ظلمو چې د د په بېپه ساوي دي
بیا هخ ګورو چې پرل غوره و لی یې ساتلی و ډداېی ژباې یاې لکاه
تېې یاي دردي پهااچا بلاوري پقاه یاي سااکا پې چاي ساکزی و
ز بلي وپوړ و حل یې کړ هو کې:
د کاملې عقی له بېکته د دوهې په غاړه ۍاست شاه ججان یخ
و که یو لیکوۍکی وغو ړي چې یو په پښتو ولیکي کولای ساي چاې
لس مخه یو مضمون چې یوه کلمه و یو لغت هخ پېدی پکښاې ۍاه
وي په یو به پښتو لایک ی ساي( ود کتال ساي طلاوع فغاان و د
کابل مجلې) و آثار و کتابوۍه یې هخ په هې باب کښې تې پاړسو په
کمه ۍه دي بلکه په شعې و کښاې تاې پاړساو ډداې تیاېی کاوي و څاه
چې زموږ ملي ممنو ت و تاریخي سېلویي دي ټوله پښاتو سااتلي
دي و په پښتو کښې یې مین لی سو ۍه په پاړسو کښې.
وه د هغه منکې ن چې پښتو صې د فجام و تفجیخ ژبه باولي
و د ته یو علمي حیثیت ۍه مني پخرلاه ۍداا وکاي و د عا لت
په تله د وتلي چاې کماه ژباه د فجاام و تفجایخ ژباه ده و د کماې
ژبې علمي ستع د ډدې دی؟ و که د مضمون د وږدو لي څخه ۍه
بېېی ی ما به د د ژبو ۍور کیفیات هاخ چاې د ژباې پاه علاخ پاور
ړه لېي ویلي و ی مګې وه به د پبېه د لته پېدږدم بل وپات یاې
122
ټکلوم یو ز به د هغو کتاابو فجېسات چاې ماتاه معلاوم دی و د
مقاله په دغه مطلب کښې ده ولیکخ و هغه د دي.
دیني مذهبي و تدوفي
( )１کنز ل قای :چې د س م قاۍون بیاۍوي تدنیف د عب لله بن حم(
حافظ ل ین) لنهفي په پښتو تېجمه سوی دی تېجمان یې معلوم
ۍه دی طبع د دهلي ۲۶۶۴ع ا ۲۱۲۲هجېي(د لن ن موزیخ)
( )２دقای لاپبار :عب لېحیخ مان کوټی په پښتو تېجمه کړی
دی و پ اه دهلااي کښااې چااا ،سااوی دی ۲۱۱۶ه ا ۲۶۶۲ع(د لناا ن
موزیخ)
( )３سیې لهالکین :قاضاي عبا لېحمن د حاج پاه سافې کښاې د یاوه
ملګېي په مېسته سېه تېجمه کړی دی( دلن ن موزیخ)
( )４کنز لمدلی :عب لېحمن د تنګي تېجمه کړی دی( دلن ن موزیخ)
ۍایس لاو عظین :تدانیف د باوبکې بان محما ()５
علی لقېیقي حم ۍامي آپوۍ پېل د پښتو په ۍظخ په
ۍامه د کنز لحهنات تېجمه کړی دی( د لن ن موزیخ)
( )６قیامت ۍامه :چې د قیامت د ورځاې حاو ل بیااۍوي حما ۍاامي
پوۍ پېل ۍظخ کړی دی( دلن ی موزیخ)
( )７مقک ت لفقه :تالیف د محم مین ۍامي چې د فقجې ځنې
سخت سو لوۍه یې حل کړي دي حم د حمی زوی د فارسي څخه د
123
حیېت لفقه په ۍامه تېجمه کړی دی طبع د دهلي ۲۱۱۴ها ا ۲۶۸۸ع(د
لن ن موزیخ)
( )８ق وري لمختدې :تدنیف د حم بن محماود( محما)
لاۍ د پښتو تېجمه هخ لېي طبع د ډهلي ۲۱۲۱ها ا ۲۶۶۸ع(د لن ن
موزیخ)
( )９په دیني مهاللو کښې پوۍ علي پان یوه مثنوي په پښتو
لیکلې ده (۲۶۶۲دلن ن موزیخ)
( )１０فو ل لقېیعت :محم قاسخ حم د سو ت په پښتو لیکلی
دی تاریخ د لیکلو ۲۸۸۲ع ا ۱۸۸ها تاریخ د طبعې دهلي ۲۶۶۲ع( دلن ن
موزیخ) یوه بېپه یې په ګلقن روه کښې هخ سته.
( )１１مخزن لاس م :تدنیف د پوۍ درویزه طبع د دهلي ۲۶۶۸
ع(د لن ن موزیخ)
( )１２شې یط و حکام یمان پاال د د د پوۍا درویازه زوی پاه
ۍظخ تالیف کړی دی( دلن ن موزیخ)
( )１３د پوۍ درویزه د مخزن لاسا م منتخباات طباع د دهلاي
۲۶۴۸ع( د لن ن موزیخ)
( )１４عق لحیات و لنجات ومیثاق :د یوه ۍګېیزي کتاب څخه پاه
پښتو تېجمه و په پېښور کښې چا ،سو دي ۲۶۸۱ع.
124
( )１５رساله د وهابیاۍو په رد کښې سېه له یو رساالې د روضاه
لنعیخ پاه ۍاماه محما رفیا ۍاامي پاه پښاتو لیکلاې ده( دلنا ن
موزیخ).
( )１６منجاج لعاب ین :قن هاري حبیب لله پنا ز ده مقاجور پاه
(حبو پن ز ده) د پښتو په ۍظخ تېجمه کړی دی (.د لن ن موزیخ).
( )１７جنت لفېدوه :چې د س م د دین د فې لضو بحث کوي په
پښتو تالیف سوی دی.
( )１８تحفته لخاۍي :کېیخ د د د پوۍ درویزه زوی تېجمه کاړی
دی و پې حاشیه یې پوۍ درویازه هاخ څاه زیااتوب کاړی دی طباع د
دهلي ۲۱۲۱ها(د لن ن موزیخ)
( )１９کیماي سعادت :په پښتو ۍثاې تېجماه ساوی دی (.دلنا ن
موزیخ)
( )２０پ صه کی ۍی :په پښتو ۍثاې تېجماه ساوی دی (.د لنا ن
موزیخ)
سې ر لعارفین :تدنیف د مام محم غز لي د عېبي څخه ()２１
د پښتو په ۍظخ مولاۍا شېې محم پن ز ده هوتک د قن هار تېجمه
کړی دی.
( )２２ۍدیحت لبیان :یوه رسااله ده چاې ماذهبي رکاان پاه ۍظاخ
پکښې غوۍډ سوي دي مولف یې عب لېحمن د تنګي و پاې حاشایه
یې ۍور مذهبي غزلیات هخ لیکل سوي دي طبع د دهلي ۲۱۱۸ها.
125
( )２３رشاد لعباد لی سبیل لېشاد شېی د تطجیې لاعتقاد عن
در ن لالحاد :چې د وهابیاۍو په رد کښې دی په پښتو تېجمه سوی
دی دهلي ۲۶۶۱ع( د لن ن موزیخ)
( )２４روضه لنعیخ فغاۍي :یوه رساله ده چې څلور بېپې لېي و
محم رفی ۍامي په پښتو تالیف کړ ده و څو غزلې ۍور هخ پاې
حاشیه لېي و څلور بېپې یې د دی :تحفته لاپبار د تمباکو منع و
ضېروۍه یې منع د سېود و ساز رد د وهابیاۍو .طبع د لاهور ۲۶۶۶
ع ا ۲۱۲۸ها.
( )２５د مهتخلص د بیتو شېی :په پښتو ۍظخ تېجمه سوی و پې
حاشایه فارساي شاېی هاخ لاېي طباع د پېښاور ۲۱۱۱هاا(د لنا ن
موزیخ)
( )２６منیه لمدلي :په پښتو تېجمه سو ده دهلي ۲۱۲۱ا ۲۶۶۸ع.
( )２７پ صه کی ۍي :په پښاتو ۍظاخ تېجماه ساوی(د لنا ن
موزیخ)
( )２８یوسلو ددېش مهولې :په پښتو ۍظخ ۲۶۸۸ع.
( )２９کتاب د بابوجان :مذهبي چې بابوجان ۍامي لیکلی دی و یوه
بېپه یې یه ګل روه کښې هخ قتباه سو ده.
( )３０مخزن لاسې ر :تدنیف د پوۍ درویزه پښتو.
( )３１ظابطه میې پ :پښتو ۍثې( د وز رت معار کتابخاۍه)
( )３２رشاد لطالبین :پوۍ درویزه په پښتو لیکلی دی.
126
( )３３پورپان و پیې لبیاان :تدانیف د بایزیا( مقاجور پاه پیاې
روښان) چې د پیې لبیان یوه قلمي ۍهخه وه د سې دیني سن ر ه
مهتقېق څخه سته.
( )３４لف ۍامه :په دیني رکاۍو کښې د حېو تججي په تېتیب په
مثنوي ۍظخ پښتو لیکلی سوی دی( د لن ن موزیخ)
تفاسیې حادیث و تجوی
( )１هاز ر مهاایل(زر مهاولې) :زر پوښاتنې دي چاې عبا لله ۍاامي
صحابي(رض) د رسول لله صلی لله علیه وسلخ څخه کړي دي و هغه
حضېت ځو ب ورکړی دی په پښتو ۍظخ تېجمه سوي دي و یوه لویاه
ۍور ۍامه و یوسل وددېش مهایل ۍور پې حاشیه لېي طبع د دهلي ۲۱۱۱
ها ا ۲۶۶۱ع(د لن ن موزیخ)
( )２قو ع تجوی :د قېآن کېیخ د لوستلو قاۍون چاې پاه رپیاېه لقاې ء
مقجور دی عب لحفیظ ۍامي په پښتو تالیف کړی دی( دلن ن موزیخ)
( )３څلویښت ح یثوۍه عب لحلیخ ۍامي په پښتو شېی و تېجمه
کړی دی( د لن ن موزیخ)
( )４و لضحی :د و لضحی ساورت ګال محما شااعې پاه پښاتو
شعې تفهیې کړی دی (.د لن ن موزیخ)
( )５مق ه کتابوۍه :چې په پښتو تېجمه ساوي دي و څاو څاو
و ر چا ،سوي دي .ۍجیل زبور تور ت.
127
( )６تفهیې یهیې ټول قې ن په دوه جل ه کښې مې د علي ۍامي
د ۍنګېهار تېجمه کړی دی( د لن ن موزیخ)
( )７تفهیې بې ۍظیې :د مولاۍا یعقوب چېپي د تفهیې څخاه د
څو سورو تفهیې په پښتو سوی دی( دلن ن موزیخ)
( )８و لضحی :د و لحضحی د ساورت تفهایې غا م محما د شاېېپان
زوی کړی ۲۶۶۲ع( د لن ن موزیخ).
( )９تفهیې تیهیې :چې د رسول لله صلی لله علیه وسلخ ۍهب ۍامه و
د بیت لله شېیفې تاریخ و د حضېت باې هیخ( ع) قداه و لقماان
حکیخ قده هخ لېي په پښتو( د لن ن موزیخ)
( )１０رموز لقېآن :د قې ن کېیخ په رموز تو کښې د عب لحفیظ
ۍامي تالیف کړی دی (.د لن ن موزیخ)
( )１１تفهیې یهیې :تېجمه د م محم علي.
( )１２تفهیې یهیې :تېجمه د م مې د علي کاموي.
( )１３تجوی :تالیف د م محم عمې صاحب سح ز لی د لغمان
د ۍ ( چا ،سوی ۍه دی).
( )１４یهین :د یهین د ساورت تفهایې پاه پښاتو( د معاار د
وز رت کتابخاۍه)
( )１５څلویښت ح یثوۍه :مقجور په وثیقه آپاې ما عبا لحلیخ
ۍامي تېجمه کړي دي( د لن ن موزیخ)
128
( )１６د جزري مق مه :عب لېحیخ د مان کوټ په پښاتو تېجماه
کړ ده (.د لن ن موزیخ)
تاریخ
( )１د سو ت د فت و د ود تاریخ :مؤلف شیخ مالي یوسف زی چې د
قااوم مقااې و سااو ت ده فاات کااړی دی( ۲۴۲۱ااا ۲۴۱۴م)( د لناا ن
موزیخ).
( )２تذکزه لابې ر :تدنیف د پوۍ درویزه( فضل پان پټک په تاریخ
مېصع کښې د د کتاب یاد کړی دی.
( )３مخزن :تدنیف د پوۍ درویزه( د معار د وز رت کتابخاۍه).
( )４تاریخ مېصع :تدنیف د فضل پان پټاک د لنا ن ماوزیخ و یاوه
بېپه یې ر ورټي په ګلقن روه کښې هخ ۍقل کړ ده.
( )５تذکېه لملوک :د کتاب د س وزو د کورۍ بیان کوي و د ر ورتي
ولاه ته ورغلی و.
( )６د فغاۍهتان تاریخ :منقي حم جان څخه د میلیهاون د
تاریخ لیکلی دی و چا ،سوی دی( زما سېه سته)
( )７تاریخ د سلطان محمود :د فېشتې د تاریخ څخه تېجمه و
زما څخه سته.
( )８د سلطان محمود قده :د ۍګېیزي څخه پال ۍامي تېجمه
کړ ده( د لن ن موزیخ)
129
( )９قدص لاۍبیا :م ګل حم ۍامي په ۍامه د جو هې لاۍبیا په
ښه سلوب تېجمه کړی دی( د لن ن موزیخ).
مجېبات فغاۍي :په طاب کښاې یاوه مجېباه رسااله ده چاې طبي
()１
حاجي عب لله ر لي د پښتو په ۍظخ لیکلې ده (.د لن ن موزیخ)
فو ی بوعلي سینا :په طب کښاې فقیاې لله ۍاامي پاه پښاتو ()２
لیکلی دی( د لن ن موزیخ)
طب شجابي :په پښتو چې پې حاشیه یې مجېبات فغاۍي د ()３
عب لله ز لي و فو ل بوعلي سینا د فقې لله و معالجات بجیمیاه یاا
شجوت ۍګېز لیکلی ساوی دی طباع د دهلاي ۲۱۱۱اا ۲۱۲۲هاا ۲۶۶۱ع( د
لن ن موزیخ)
مجېبات کهیې :محم رضو ن لله دهاوتي ماېد ن پښاتو ()４
کړی دی و په مجېبات بقیې یادیږي طبع د دهلي ۲۱۲۱ها ا ۲۶۶۸ع.
قدې و جنګنامې
( )１د میې حمزه قده لیکوۍکی عب لعظیخ.
( )２د ج د و محبوبه قده لیکوۍکی عب لعظیخ.
( )３د شجز ده رت و پ من قده م ګل حم په ۸۱مخه کښې لیکلاې
ده( د لن ن موزیخ)
( )４د شاه ګ ی قده په ۍظخ په دهلي کښې طبع ساو ده (.د لنا ن
موزیخ)
130
( )５ۍیېۍګ عق :چې د عزیز و شاه قده ده محم کېیخ ۍامي پاه
پښتو ۍظخ کړ ده .دهلي ۲۱۱۱ها ا ۲۶۶۱ع(د لن ن موزیخ)
( )６در مجالس :حافظ عب لخبیې(عب لکبیې) ۍامي په پښتو ۍظخ کړ
ده.
( )７دفع لفقې مع قدهء پیېه زن :یوه رساله ده چې ګل محم ۍامي د
تنګ ستي و مفلهفي په زحمت کې لیکلي ده طبع د دهلي ۲۱۱۶ها ا
۲۶۶۲ع(د لن ن موزیخ.
( )８د لقمان حکیخ قده :د قې ن شېیف څخه حافظ عب لکبیې په شعې
لیکلې ده.
( )９یوسف زلیخا :عب لقادرپا پټک د مثنوي په طېز په پښتو لیکلې
ده(.د لن ن موزیخ)
( )１０لیلی و مجنون :سی بو علي شاه په پښاتو ۍظاخ کاړئ ده
دهلي( ۲۱۱۱ها ۲۶۶۲ع)
( )１１بختیار د یې ن د پاچا زوی :د قده هخ سای باوعلي شااه
ۍظخ کړ ده.
( )１２د سیپ حکیخ قده :جیمز و ر ورتي په پښتو تېجمه کړ
ده طبع د لن ن( ۲۶۸۲ع)
( )１３د میې حمزه قده :سېه د سلیمان پیغمبې د ښځې بلقیس
ۍامې چې د صبا د ملک په ملکې سېه مقجوره ده حم ۍامي لیکلې
ده دهلي ۲۱۱۱ها( د لن ن موزیخ)
131
( )１４غل و قاضي :په پښتو ۍظخ سوی دی.
( )１５د ګنب قده :دسوریې د شجز ده ۍقل دی چاې پاه پښاتو
ۍظخ سو ده( د لن ن موزیخ)
( )１６د مندور و سلطان محمود قده :په پښتو ۍظخ سو ده(
د لن ن موزیخ)
( )１７د حضېت بې هیخ قده :په پښاتو ۍظاخ ساو ده(د لنا ن
موزیخ)
( )１８آدم پان و درپاۍ :مولوی حم د تنګي په پښتو لیکلاې
ده لاهور( ۲۶۸۱ع)
( )１９سیف لملوک و ب رۍ جماله :د چین د شجز ده ګاۍو څخاه
وو په پښتو ۍظخ سو .دهلي ۲۱۱۱ها( ۲۶۶۱ع).
( )２０طوطي ۍامه :د ۍقل ډدېو شعې و په ۍظخ لیکلی دی دهلي
۲۱۸۸ها( ۲۶۶۱ع)
( )２１د حضېت عیهی قده :مولوي حم د تنګي په پښتو ۍظخ
لیکلی ده( دلن ن موزیخ)
( )２２شجز ده بې ۍظیې و ب ر منیې :مولوي حم تیې لي په پښتو
لیکلې د.
( )２３شجز ده بجې م و ګل ۍ رم :م حم په پښاتو ۍظاخ کاړ
ده.
132
( )２４ګل بکاولي :پښتو منظوم و مدور دهلاي ۲۱۱۶هاا ا(۲۶۶۲
ع) بمبئ ۲۶۱۲ع
( )２５جمجمه :یو ۍقل دی په پښتو چې د شام پاچا په دوزخ کښې
د معجز په قوت بېېته ژوۍ ی و ویا کاله یې ژوۍ وکای دهلاي
۲۱۱۱ها ا ۲۶۶۸ع.
( )２６کوتو ل :د قده حم ګل ۍامي د هډ په پښتو لیکلې ده و
ۍور غزلیات هخ لېي لاهور ۲۱۲۴ه اا ۲۶۶۶ع.
( )２７د آدم پان و درپاۍ قده :کبېشاه ۍظخ کړ ده.
( )２８حمله حی ري :مظفې حاجي د پېښور په د ۍامه یو کتاب په
پښتو تالیف کړی دی.چې د حضېت علي کېم لله وججه جنګوۍاه و
کارۍامې یې پکښې ستایلي دي(.د لن ن موزیخ)
( )２９جنګ ۍامه :میې ۍامي د زقوم یال جنګ ۍامه تدنیف کړ
ده دهلي( ۲۶۶۲ع)
( )３０م بجادر ۍامي د تمیخ ۍداري ۍقل چې د پیېیاۍو و دیو ۍو
سېه یې په وچه کښې لی ل کړی دي پاه پښاتو لیکلای دی دهلاي(
)۲۱۱۶ها ۲۶۶۲ع.
( )３１شجز ده بجې م و ګل ۍ م :د قده ډدې و شاعې ۍو و پخرل
پیال جوړه کړ ده چې د هغو جملاو څخاه پالا ۍاامي و فیااض
ۍامي هخ دي .دهلي ۲۱۱۶ا( ۲۶۶۲ع)
133
( )３２جنګ ۍامه میېحاتخ :فقیې محم ۍامي په پښتو بیاان کاړ
ده( دلن ن موزیخ)
( )３３فت پان بړیڅ قن هاری :د ۍقل څو شاعې ۍو په پښتو ۍظخ
لیکلی دی.
( )３４د څلورو یار ۍو قده :ګل حما ۍاامي پاه پښاتو لیکلاې ده.
(دلن ن موزیخ)
( )３５د ودوۍکو قده :د قده محم ۍامي په پښتو لیکلې ده( د
لن ن موزیخ)
( )３６طوطي و مینا :م ګل حم تیې لي د طوطي و مینا ۍقل په
پښتو ۍظخ کړی دی (.د لن ن موزیخ)
( )３７شاه روم :د شاه روم ۍقل په پښتو لیکل سوی دی( د لن ن
موزیخ)
( )３８جنګ ۍامه :د مامینو جنګ ۍامه سی حهین ۍامي په پښتو
ۍظخ لیکلی دی.
( )３９ګل محم ۍیازی د زړ ښځې قده چې د پرلاې لاور ساېه
ګفتګوی کوي په پښتو لیکلې ده( د لن ن موزیخ).
( )４０حاتخ طالي :د قیده حی ر پان پاۍخېل ۍظخ کړ ده و په
پېښور کې چا ،سو ده۲۱۱۲ (.ها)
( )４１ۍیخ بولا :یوه قده ده چې ۍعمت لله پښتو کړ ده.
134
( )４２ګل و صنوبې :د قده رشی ۍ وي ۍظخ کړ ده (.دلنا ن
موزیخ)
( )４３هوس :د قده چې هوس آۍحضېت ته ورغلې وه محما
سمعیل پان ۍامي په پښتو لیکلې ده.
( )４４قده شاه ججان شجز ره ملتان و ماه جبین ګلفام :د قده په
پښتو کښې ۍظخ سو ده(.د لن ن موزیخ)
( )４５فېهاد و شیېین :د قده د پښتو په ۍظخ لیکلې سو ده.
( )４６قده شجز ده بجې م ګور وحهن باۍو پېي :د ۍقل د پښتو په
ۍظخ لیکلې سو ده.
( )４７مکې زۍان :پښتو( د معار کتابخاۍه)
( )４８مق مه عاش فغاۍي :پښتو( د معار کتابخاۍه)
( )４９د چڼي قده :پښتو
( )５０قده پتې منیې :پښتو
( )５１قده ججاۍ ر شاه :پښتو
( )５２قده شجز ده ممتاز :پښتو
( )５３قده تې بان :پښتو
( )５４قده جان عالخ :پښتو
( )５５قده موسی جان و ګل مک :پښتو
( )５６قده آدم پان و درپاۍ :پښتو
( )５７قده صحاب کجف :پښتو
135
قده شمقاد و دپتې قاضي :پښتو ()５８
قده شجز ده دل فېوز :پښتو ()５９
قده چجار دروی :پښتو ()６０
()６１
قده سوهني و مجینو ل :پښتو ()６２
شجز ده دل پېم :پښتو ()６３
جنګنامه زیتون :پښتو
()６４
جنګنامه میې قاسخ :پښتو
دیو ۍوۍه و ۍور دبي آٍثار
د عب لحمی مجمن دیو ن :چې په درو مېجان مقجور و ()１
چا ،سو ی دی.
د عب لحمیااا مجمنااا مثناااوي :یاااوه مثناااوي ده چاااې ()２
عب لحمیاا لیکلااې ده و پااه ۍګېیاازي تېجمااه سااو ده( د لناا ن
موزیخ)
د عبا لقادر پاان پټاک دیاو ن :چاې پېوساږ کاال فاضال ()３
عب لحی پان حبیبي په قن هار کې چا ،کړ ده.
( )４د جامي یوسف زلیخا :عب لقادر پان پټک تېجمه کړ ده و چاا،
سو ده.
( )５د سع ي ګلهتان :عب لقادر پان پټک تېجمه کړی ده و چا ،سوی
دی.
( )６د رحمن دیو ن :د دیو ن څو څو و ر چا ،سوی دی.
136
( )７رشی بیان :د کتاب عب لېشی ۍامي د فارسي پنج کتاب په مقابال
کښې په ۍظخ لیکلی دی و چا ،سوی دی.
( )８عیار د ۍ فارسي :تېجماه د بو لفضال بان مباارک فضال پاان
پټک په پښتو تېجمه کړی دی (.د لن ن موزیخ)
( )９د پوشحال پان دیو ن :څو و ر چاا ،ساوی دی و وړم کاال پاه
قن هار کښې فاضل عب لحی پان حبیبي هخ چا ،کی.
( )１０دب لنهاء :یو دباي کتااب دی چاې ما ۍعمات لله ۍاامي
لیکلی دی( د لن ن موزیخ)
( )１１کتهاب لنها :د هخ یو دبي کتاب دی چې م ۍعمت لله
ۍامي لیکلي دی(.د لن ن موزیخ)
( )１２د پوشحال د دیو ن منتخبات :څو و ر په ر ز ر ز طېز و
ۍګېیز ۍو و پښتنو چا ،کړي دي.
( )１３د پیېمحم کاکړ دیو ن :چا ،سوی دی و یوه ۍهخه یې د
معار په کتابخاۍه کې هخ سته (.د لن ن موزیخ)
( )１４د حم شاه بابا دیو ن :یوه قلمي ۍهخه یې د کابل په پښتو
ټولنه کې وه چې عب لحی پان حبیبي ته یې ولېږله.
( )１５د شې پان پټک دیو ن :د دیو ن پخو چا ،ساوی مګاې
وه چن ن ۍه پی کېږي (.د لن ن موزیخ)
( )１６د کاظخ پان پټک دیو ن :د دیو ن هخ پخو چاا ،ساوی و
وه ۍه پی کېږي (.د لن ن موزیخ)
137
( )１７د میېز پان ۍداري دیو ن :قلمي ۍهخه یې په پښتو ټولنه
کښې سته.
( )１８د پو جه محم بنګپ :دیو ن چا ،سوی دی.
( )１９د عب لعظیخ دیو ن :چا ،سوی دی.
( )２０د حاجي جمعه بارکز لي دیاو ن :چاا ،ساوی ۍاه دی قلماي
ۍهخه یې په پښتو ټولنه کښې سته.
( )２１د حنان دیو ن :چا ،سوی ۍه دی قلمي ۍهخه یې په پښاتو
ټولنه کښې سته.
( )２２د شمس ل ین کاکړ دیو ن :چا ،سوی ۍه دی قلمي ۍهخه
یې په پښتو ټولنه کښې سته
( )２３بجار جاۍاان :د مختلفاو شااعې ۍو منتخباات دي چاې چاا،
سوی دی.
( )２４بجار ۍوروزي :د مختلفاو شااعې ۍو منتخااب دي چاې چاا،
سوی دی.
( )２５بجار ګلقن :د مختلفو شاعې ۍو منتخبات چا ،سوي دي.
( )２６د قلن ر جان دیو ن :چا ،ساوی ۍاه دی د عب لو حا پاان
وردک د حېبي د مکتب د معلخ څخه سته.
( )２７د عب لنبي دیو ن :د حم شاه بابا په زماۍه کښې عب لنبي
ۍامي هوتک د قن هار د ر کاې لیکلای دی چاا ،ساوی ۍاه دی صالي
ۍهخه یې په پښتو ټولنه کښې ده.
138
( )２８د شېېمحم دیو ن :چا ،سوی ۍه دی صلي ۍهخه یې پاه
پښتو ټولنه کښې ده شېېمحم په قوم بیټنی و د قن هار د د مان
دی.
( )２９د یار محم دیو ن :دوه جل ه و چاا ،ساوی ۍاه دی صالي
ۍهخه یې په پښتو ټولنه کښې ده.
( )３０د عب لعزیز دیو ن :چا ،سوی ۍه دی صلي ۍهخه یاې پاه
پښتو ټولنه کښې ده عب لعزیز د قن هار د موسی کا د قېقا ۍې
دی.
( )３１د عب لله دیو ن :چا ،سوی ۍه دی یوه ۍهخه یې په پښاتو
ټولنه کښې ده عب لله په پټه پوپلزی و د قن هار دی.
ۍجمن عقاق :د محم عیهی دیو ن دی چې چاا ،ساوی ()３２
دی.
( )３３د میاې ن دیاو ن :میاې ن پاه پټاه پاوپلزی و د قنا هار دی
دیو ن یې چا ،سوی ۍه دی.
( )３４د م حهن دیو ن :چا ،ساوی ۍاه دی قلماي ۍهاخه یاې د
شېېمحم کاکړ څخه ده م حهن د قن هار د تلوکان دی.
( )３５د میې یحی دیاو ن :چاا ،ساوی ۍاه دی صال دیاو ن یاې د
عب لنبي شاعې څخه دی م میې یحی په پټه پوپلزی و د قن هار د
پاکېیز دی.
139
( )３６د محم ۍعیخ دیو ن :چا ،ساوی ۍاه دی د طلاوع فغاان د
م یې حبیبي صاحب څخه دی محم ۍعیخ هوتک د قن هار د کا ت
دی.
( )３７د مطیع لله دیو ن :پخو چا ،سوی دی و یوه قلمي ۍهخه
یې په پښتو ټولنه کښې سته.
پیې للغات :قاضي پیې لله د پیښور ردو و په پښتو. لغات
ر ورټي :پښتو په ۍګېیزي دوه جل ه ر ورټي لیکلی دی. ()１
()２
بېلو :ۍګېیزي په پښتو بېلو لیکلی دی. ()３
پښتو سین فاضل محم ګال پاان مجمنا لیکلای دی پاه ()４
کابل کښې چا ،سوی دی.
( )５سرېڅلې پښتو :فارسي په پښتو فاضال لعال محما پاان
کاکړ په کمک د عب لحی پان حبیبي لیکلی دی په قن هار کښې چا،
سوی دی.
( )６لغات پښتو :پښتو په فارسي ثې د مېکه پښتو مګې له با ه مېغاه د
معار د کتابخاۍې څخه کوم پالن غ کړی دی.
( )７لغات :فارسي په پښتو د معار کتابخاۍه چا ،سوی ۍه دي.
( )８لغات :ۍګېیزي په پښتو میېز سای محما ۍاامي لیکلای دی و پاه
ر ول پنډي کښې چا ،سوی دی چط یوه ۍهخه یې زما څخه سته.
هې ر ز کتابوۍه
140
( )１توبه لندوی
( )２عنو ن لندای
( )３ظفې لنها مېحوم سی ۍعمان ل ین حم کاکاپېل.
( )４جمال فغاۍي تذکېه د سی جمال لا ین فغاان :مولاۍاا عب لمجیا
تماۍخېل مجمن.
( )５تېجمه د مه ه حالي غ م محم پان پوپلز لي.
( )６و فیاه صاې و ۍحاو د پښاتو قاضاي میې حما شااه پاان صااحب
رضو ۍي.
( )７پو ن لدفا :تېجمه د حافظ رحمت لله
( )８کلیله و دمنه :تېجمه د م بو لحهن هې تي.
( )９ر حت لقلوب منظوم مولوي حمی لله.
( )１０پزینه فغاۍي :مولوي محم سمعیل پاان طباع د لاهاور
۲۶۶۱ع.
( )１１بجارساتان و شکېساتان د پښاتو :قاضاي میې حما شااه
رضو ۍي طبع لاهور.
( )１２مجمااا ت صااا یقي منظاااوم :محمااا صااا ی پنااا ز ده
سلیماۍخېل د قن هار چا ،سوي ۍه دی.
( )１３عین لعلخ :عب لحکیخ پن ز ده کاکړ د قن هار( چا ،سوی
ۍه دی).
( )１４تجذیب لو جبات :منظوم عب لباقي صاحب کاکړ د قن هار.
141
فو ی فقیې :فقیې لله صاحب کاموي. ()１５
ګنج پښتو :مولوي حم دهقت ۍګې ()１６
()１７
چمن بې ۍظیې. ()１８
هغه دغه. ()１９
()２０
مز ر ت :سی محهن قن هاري (.د معار کتابخاۍه) ()２１
ګل سته حی ري( د معار کتابخاۍه) ()２２
ګنج پښتو. ()２３
کلی فغاۍي. ()２４
شفاعت ۍامه (.د معار کتابخاۍه) ()２５
ربقه لاس م(:د معار کتابخاۍه) ()２６
حقیقه لاس م فغاۍي( د معار کتابخاۍه) ()２７
تې ۍه محفل(:د معار کتابخاۍه)
روضه لمجاه ین :تاالیف د ما فایض محما پنا ز ده د
کابل په لاه لیک د م سع ل ین د ج ل آباد چنکوري.
( )２８پ ی د میاشتې ۲۱۱۴ .ها(د معار کتابخاۍه)
( )２９مدور یوسف زلیخا د کابل په چا ،پاۍه کښې په هتمام د
ګل محم پان محم ز لي په مېد علیحضاېت میاې عبا لېحمن
پان ۲۴د بې ت ۲۱۲۸ها
( )３０تجوی :په ۍظخ باز ۍامي کاکړ د قن هار لیکلی دی چا ،سوی
ۍه دی صلي ۍهخه یې په پښتو ټولنه کښې ده
142
قدال مناجات تذکېه و ۍور.
( )１معجز ت :د حضېت رسول صلي لله علیه وسلخ معجاز ت
عب لکبیې ۍامي په پښتو لیکلی دی چاې در و ره چاا ،ساوی دی
دهلي ۲۱۱۱ها ۲۶۸۸ع دوهخ چا ۲۶۶۲ ،ع دردیخ چا ،دهلي ۲۶۶۲ع.
( )２مناجات د حافظ عب لکبیې و بي بي ګلې :په قهخ د مثنوي
په ۍظخ لیکلي سوي دي( دلن ن موزیخ)
( )３مناجات :عب لکېیخ ۍامي د مثنوي پې ډول ویلاي دي (.د
لن ن موزیخ)
( )４عبا لېحیخ ۍاامي د هفات هیکال تېجماه و یاوه مثناوي د
ۍدیحت لبیان په ۍامه لیکلې ده( د لن ن موزیخ)
عبا لېحیخ ۍاامي د هفات هیکال تېجماه و یاوه مثناوي د ()５
ۍدیحت لبیان په ۍامه لیکلې ده (.دلن ن موزیخ)
( )６پو ب ۍامه و فالنامه :دو رسالې دي چې په ۍجوم کښې په
پښتو لیکلې سو دي (.دلن ن موزیخ)
( )７ۍور ۍامه :د حضېت رسول پاه ولادت کښاې کاېم ۍاامي پاه
پښتو ۍظخ لیکلې ده دهلي ۲۱۲۱ها ۲۶۲۱۲ع.
( )８وصیت ۍامه :د حضېت علي کېم لله وججه وصایا دي چې په
پښتو لیکلې سو دي (.دلن ن موزیخ)
( )９لف ۍامه :یو مذهبي قدی ه ده چې د لف څخه شېوع کېږي
و پې یا تمامېږي ۲۶۱۲ع( د لن ن موزیخ)
143
( )１０مناجات :مناجات دي چې د مثنوي په څېې آپن علاي ۍاماه
لیکي دي ۲۶۶۲ع( د لن ن موزیخ)
( )１１مناجات :مناجات دي چاې عبا لغفور صااحب( مقاجور د
سو ت په صاحب) د مثنوي په څېې ویلې دي (.د لن ن موزیخ)
( )１２ۍاصې لمحهنین في وفات سی لمېسلین :چې په وفات ۍامه
هخ شجېت لېي د مثنوي پې ډول ویلي سوي دي (.دلن ن موزیخ)
( )１３مثنوي :د حضېت پیې ن پیې صاحب په منقبت کښاې ویلاې
سو ده.
( )１４حمله حی ري په د ۍامه مظفې حاجي پېښوري یوه مثنوي
لیکلې ده( د لن ن موزیخ)
( )１５پنج ګوهې :یوه مثنوي ده چې میې شاه ۍظخ کړ ده لمړۍ
بېپه د آۍحض رت شمالل دي و دوهمه بېپه یې په عقای و کښې
ده( د لن ن موزیخ)
( )１６سماء لحهنی :د لله تعالی د ۱۱ۍومو شېی په پښتو ۍظخ
لیکلې سو ده( د لن ن موزیخ)
( )１７وفات ۍامه :یوه مثوۍي ده چې د آۍحضاېت پاه وفاات کښاې
لیکل سو ده( د لن ن موزیخ)
( )１８مناجات پن ګ :یوه مثنوي ده چې پوۍ ګ لیکلې ده(
د لن ن موزیخ)
144
( )１９مناجات :یوه مثنوي ده چې د سو ت علیه لېحمه په صافت
کښې شېې پان زوی په ۍظخ لیکلې ده (.د لن ن موزیخ)
( )２０لویه معې ج ۍامه :د حضېت رسول د معې ج کیفیت په پښتو
ۍظخ سوی دی( د لن ن موزیخ)
( )２１کوچن معې ج ۍامه :بله معې ج ۍامه ده چې غ م محما د
شېېپان زوی په ۍظخ لیکلې ده (.د لن ن موزیخ)
( )２２جنت لنعایخ :یاو ثاې دی چاې د هن وساتاۍي څخاه مظفاې
حاجي پېښوري په پښتو تېجمه کړی دی (.د لن ن موزیخ)
( )２３جنډه فغاۍي :یو ثې دی چې له میز ن لح( هن ي) څاخه
په پښتو تېجمه سوی دی (.د لن ن موزیخ)
( )２４د جامي د عېبي بیات :په پښتو ۍظخ تېجمه سوی دی (.د
لن ن موزیخ)
( )２５لویه معجز ت ۍامه :د آۍحضېت په معجز تو کښې په پښتو
لیکل سو ده (.د لن ن موزیخ)
( )２６د میان محم عمې صاحب مناقب :مهاعود ګال پاه پښاتو
ۍظخ لیکلی دی (.د لن ن موزیخ)
( )２７د بېد شېیفې قدی ه :میان شېیف ۍامي په پښتو تېجمه
کړ ده (.د لن ن موزیخ)
( )２８د بو حنیفه مناجات :په پښتو تېجمه سوي دي (.د لنا ن
موزیخ)
145
( )２９یوه مثنوي د سو ت صاحب :مااۍکي ما صااحب و پوۍا
ز ده صاحب د هډ په صفت کښاې غاازي لا ین لیکلاې ده .د لنا ن
موزیخ.
( )３０فې ق ۍامه :یوه مثنوي ده چې د دین په باب کښې په پښاتو
ویلې سو ده.
درسي کتابوۍه
( )１فغاااۍي کااې پجلااي کتاااب :تااالیف دۍیاااز علیخااان :محماا
عب لېحمن دهقت ۍګې
( )２دره فغاۍي :مولوي سی حم د کوهاټ
( )３ګنج پښتو :مولوي حم د تنګي.
( )４ګفتګوي پښتو :محم سمعیل پان بت باد.
( )５ګلز ر فغاۍي.
( )６ۍقاء پښتو :مکتوب ۍویهي ۲۶۸۱ع.
( )７کلی فغاۍي....
( )８پجلي فغاۍي ج ی :مولوي سی حم د کوهاټ.
( )９پښتو مینول :ر ورټي
( )１０پښتو باب چیت :جمعیت لې ی.
( )１１سو ل و جو ب فغاۍي :محم سمعیل بت باد.
Some pushtu Books
146
لغات:
( )１لغات د پښتو مولف(دورن) طبع د پتېسرورک ۲۶۴۸ع.
( )２لغات د پښتو مولف( ر ورتي) طبع د لن ن ۲۶۸۲ع.
( )３لغات د پښتو مولف( بېلو) طبع د لاهور ۲۶۸۸ع.
(( )４روساي) ګې ماې و فېهناګ د پښاتو مولاف( ټومااۍووچ) طباع د
تاشکن ۲۱۲۶ع.
( )５د پښتو د شتقاق لغات :مولف( مارکن ستېن) طبع د سلو ۲۱۱۸ع.
( )６د محاورلې پښتو لغات مولف( ګلبېسن) طبع د هېت فوړد ۲۱۱۱ع.
(()７جېمني) شتقاق د پښتو مولف(ګې یګې) ګې مې( صې و ۍحو)
( )１د پښتو ګې مې مولف(و هن) طبع د لن ن
( )２د پښتو ګې مې مولف( ر ورتي .طبع د لن ن ۲۶۸۲.ع.
( )３د پښتو ګې مې مولف(بېلو) طبع دلاهور ۲۶۸۶ع.
( )４د پښتو ګې مې مولف(کاکس) طبع د لاهور.
( )５د پښتو ګې مې مولف( رۍهت تېومپ) طبع د لن ن ۲۶۸۱ع.
( )６د وزیېو د پښتو ګې مې مولف( لاریماې) طباع د کهافورد
۲۱۲۸ع.
منول قو ع محاوره و تېجمه:
( )１د پښتو منول مولف( ر ورتی) طبع د لن ن.
( )２د پښتو منول مولف( روه کیرل) طبع د لن ن.
147
د پښتو ر هنما مولف( محم سمعیل پان) طبع د لن ن. ()３
پښاتو څاه رۍګاه و یائ مولاف( قاضاي حما جاان)طبع د ()４
پښاور.
( )５روزمېه پښتو مولف( فېېوز ل ین) طبع د لودهیاۍي.
( )６د پښتو ژبه مولف( ګلبېسن) طبع د هېت فورد ۲۱۱۱ع.
منتخب دبي و ک سیکي کتابوۍه:
( )１ګلقن روه :مولف( ر ورتي) طبع د لن ن.
( )２کلی فغاۍي :مولف( هیوز) طبع د لاهور.
( )３ول کتاب د پښتو مولف( ګلبېسن) طبع د بناره.
شعار:
( )１د( )۲۸قېن شعار مولف( بی ولف) طبع دوکنګ.
(( )２فې ۍهوي) ملي تې ۍې د پښتو( د رمهتې) طبع د پیېه.
ۍثې:
( )１ملي قدې د پښتو مولف( مالیون) طبع د کلکتې.
د و د پښتو د ځنو کتابو فجېست چې ماته معلوم یاا یاې فجېسات
لاه ته ر غلی و و د هغه کتابوۍه دي چې له در سوو کلو ر په د
پو بیا تې شلو کلو د مخه لیکلي سوي دي د د زمااۍې یاا پاه بال
148
عبارت د شلو کلو ر په د پو کتابوۍه ماۍه دي لیکلي سابب یاې د
دی چې یو پو یې تع د په زروو و په د مقاله ګا کښاې د ټولاو
فجېست و ۍوموۍه ۍه ځادی ل دوهاخ د چاې د ټولاو فجېسات ماتاه
معلوم ۍه و.
د لیکلی فجېست هخ ۍاقص و بلکل یو ۍامکلمل شی دی ځکه په زرو
کتابوۍه د پښتو ۍور هخ سته چې ماته معلوم ۍه دي و په شا و پو
د وطان کښاې موجاود دي و بال د چاې د د لیکلاو ساوو کتاابو
بیوګې في هخ په ښه ډول زما د لاسه پوره ۍهوه ځکه چې معلومات
مې ۍه و و ما چې سږ کال ود ۍامکمل کار ته ر ده وکړه دوه سببه
وو یو د چې ډدېو منکې ۍو د ویل چې پښتو علمي ژپه ۍه ده و هیڅ
کتاب پکښې لیکل سوی ۍاه دی و د ویال پاو یاا د دوی د ۍااپوه
سبب و و یا د تعدب و کخ بخت جنبه یې لېله و ما وغوښتل چې
د دوی پولې وتړلې سي و پوه سي چې پښتو علمي ژبه ده و د هې
ر ز علمي لیکلو ستع د لېي و دوهخ سبب یې د و چې پښتو تې
وسه د پرلو آثارو د غوۍډولو یا د فجېست د تېتیبولو هیڅ فکې ۍاه
دی کړی و آثار یې هې ځاای ۍامعلوماه پې تاه دي ۍاو ګوۍا ي د زماا
ۍامکمله و ۍیمګړی فجېست د دوی په مغزو کښې د فکې پیا کاي
چې د پرلو آثارو فجېست ټول کي و موږ یو وپت د پرلو آِثارو په
مکمل فجېست باۍ ي بېیالي سو و منکې ۍو ته وسله په لاه ولېو و
پرل وګړي باۍ پبې کو چې د پرلو کتابو و آثاارو څخاه ساتفاده
149
وکي و د د کتابو په فجېست کښې ما د لنا ن د باېټ ماوزیخ د
فجېست څخه چې په ۲۶۱۱ع .کښې تېتیب سوی و ډدېه ستفاده وکړه.
و له م.
پای.
پورته لیکنه د کابل کالن په ۲۱۲۶کال کې پرېه شو.
پښتو ته یوه کتنه
ۍهان طبعا ټولنې و جتماع ته د پرل همجنس مجبور و محتااج
دی یعنې سبب د تقکیل د ټولنې و جتماع د بقې ع م د ق رت د
ۍهان دی پېتنجایي حیات.
پی کول و تجیه د شخدي و فاېدي مداال باې لاه کماک و لاه
ورکول یو و بل ته مکان ۍه لېي هې قوم و ملت چې جتماع و ټولنه
یې ډدېه ده تم ن و م ۍیت ته ۍیږدي وسایل د مایحتاج د ژوۍ ن
یې ډدې و آساۍه دي و هې قوم چې په ګوشه کښې پېوت و د ټولنې
و جتماع سېه یې ع قه ۍه درلوده له تم ن څخه لاې و وساایل د
مایحتاج د ژوۍ ون یې مح ود و پاه ساخت لاساته ورځاي یعناې
ۍهان تنجا ژوۍ وۍه ۍهي کولای پو مخو بای د پال د ټاولنې و
جتماع سي زیات پېد دلیل و بیان ود فلهفې ته حاجت ۍه لېي.
150
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Final zmaryli 2docx
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search