ปูนปั้นล้านนา งานช่างและสล่าศิลป์ ถิ่นศรัทธา

ปูนปนลานนา : งานชางและสลาศิลป ถิ่นศรัทธา











ปูนปนลานนา





งานชางและสลาศิลป ถิ่นศรัทธา







โครงการจัดตั้งสถาบันสลาลานนา เพื่อฟนฟูองคความรูสลาลานนา
ภายใตโครงการขับเคลื่อนเมืองเชียงใหมสูเมืองมรดกโลก



















ฐาปกรณ เครือระยา
ฐาปกรณ เครือระยา

นำล�
นำปู้
ปู้
านำนำา
�
�
ปู้นำปู้นำล�านำนำา
ลปู
ถิ
ทธีา
าศิิ
นำศิรั
�
งานำช่่
งานำช่่างและสล่าศิิลปู ถิ�นำศิรัทธีา
างและสล่
�
ภายใต�โค์รู้งการู้ข่ับีเค์ลือนเมืองเชุียงใหม่ส้เมืองมรู้ดกโลก
ภายใต� โค์รู้งการู้ข่ั บีเค์ลื อนเมื องเ ชุี ยงใหม่ ส้ ่ ่ เมื องมรู้ดกโลก
�















ฐาปักรู้ณ์ เค์รู้ือรู้ะยา



















�
�
�
โค์รู้งการู้จััดตังสถาบีันสล่าล�านนา เพิือฟื้้นฟื้้องค์์ค์วามรู้้สล่าล�านนา
�
ภายใต�โค์รู้งการู้ข่ับีเค์ลือนเมืองเชุียงใหม่ส้เมืองมรู้ดกโลก
�
่

2

ชุุดองค์์ค์วามรู้้งานสถาปััตยกรู้รู้มและศิิลปักรู้รู้มล�านนา
�
ื
ุ
ั
่
แนวทางการู้อนรู้กษ์์ และทะเบีียนเค์รู้อข่่ายชุาง (สลา)
่
ั
ี
งานสถาปััตยกรู้รู้มและศิิลปักรู้รู้มในจัังหวดเชุยงใหม ่
ชุือหนงสอ :
�
ั
ื
ปููนปูนล้้านนา : งานช่่างแล้ะสล้าศิิล้ปู ถิ่นศิรััทธา
์
้
�
�
ิ
่
์
พิิมพิค์รู้ังแรู้ก : พฤษภาคม 2564
�
ำ
์
จัานวนพิิมพิ : 125 เล้ม
่
©สงวนล้ขสทธิโดย
ิ
ิ
�
องคการับรัหารัสวนจัังหวดเช่ยงใหม ่
์
ี
ั
่
ิ
ี
�
่
ผู้้เข่ยน/ภาพิถาย/ภาพิลายเส�น
ฐาปูกรัณ์์ เครัอรัะยา
ื
่
ออกแบีบีรู้้ปัเลม
์
ช่ยเช่ษฐ โกฏธ ิ
ั
จััดทาโดย
ำ
ิ
่
ี
์
องคการับรัหารัสวนจัังหวดเช่ยงใหม ่
ั
ึ
ทีปัรู้กษ์า
�
ั
ี
ั
สถิ่าบนวจััยสงคม มหาวทยาล้ยเช่ยงใหม ่
ั
ิ
ิ
์
พิิมพิที �
์
์
ิ
ั
ี
ิ
เจัรัญวฒนการัพมพ เช่ยงใหม ่

4

คำำนำำ







ู
ี
่
�
่
ื
โครังการัขับเคล้อนเมองเช่ยงใหมสเมองมรัดกโล้ก โดยองค์การับรัหารั
ื
ื
ิ
่
ั
ั
ิ
ั
ั
�
่
ิ
่
้
้
่
ั
ิ
สวนจัังหวดเช่ยงใหม รัวมกบสถิ่าบนวจััยสงคม มหาวทยาล้ยเช่ยงใหม เพือมงเนนใหเกด
่
ี
ี
่
ู
ั
้
ู
�
ี
ิ
ื
ั
ั
่
ำ
การัทางานรั่วมกนอย่างบรัณ์าการั กบเครัอขายนกวช่าการั ผู้เช่ยวช่าญจัากสถิ่าบันการั
่
่
ั
้
ึ
ศิกษา แล้ะองคกรัต่างๆ ในการัสรัางความรัวมมอรัะหวางหนวยงานภาครัฐ ภาคเอกช่น
่
ื
์
่
็
�
ิ
์
ั
ิ
ภาคปูรัะช่าสังคม คณ์ะสงฆ์ แล้ะปูรัะช่าช่นท�วไปู เกดเปูนผู้ล้สมฤทธ ต่ามแนวทาง
ั
ขององค์การัการัศิึกษา วิทยาศิาสต่รั์ แล้ะวัฒนธรัรัมแห่งสหปูรัะช่าช่าต่ิ หรัือองค์การั
ื
UNESCO ถิ่งขนต่อนการัย�นเอกสารัข้อเสนอ แล้ะการัขับเคล้อนแผู้นการัจัดการั
�
ื
ึ
ั
ั
�
ี
ี
ี
่
�
่
ื
็
ื
้
่
แหล้งมรัดกเช่ยงใหม ต่ามขอเสนอขอขึนทะเบยนเมองเช่ยงใหมเปูนเมองมรัดกโล้ก
ิ
่
่
้
ู
ช่ดองค์ความรัภายใต่้โครังการั “การัอนรักษ์สถิ่าปู้ต่ยกรัรัมแล้ะศิล้ปูกรัรัม
ั
ำ
�
้
ต่ามรัายช่อเอกสารัขอเสนอฯ ทเปูนแหล้งสาคญแล้ะมความจัาเปูนเรังดวน” จััดทาขน
�
่
็
ั
ื
ี
่
ำ
ำ
็
�
ึ
่
ี
้
้
่
่
ู
ั
�
�
เพอรัวบรัวมองค์ความรัสล้าล้านนา เปู็นแนวทางสการัจัดต่ง “สถิ่าบันสล้าล้านนา”
่
้
ู
ั
ื
ื
้
ทเปูนสวนหนงในการัขบเคล้อนเมองเช่ยงใหมสเมองมรัดกโล้ก ใหสามารัถิ่เปูนองคกรั
็
็
ึ
่
ี
ื
�
ั
่
ื
�
์
่
ี
ู
�
่
ู
ู
ทจัะถิ่่ายทอดมรัดกภมปูญญาทางด้านสถิ่าปู้ต่ยกรัรัม แล้ะศิล้ปูกรัรัมล้้านนา สการัยอมรัับ
ิ
้
ิ
ี
�
ในรัะดบสากล้
ั
ั
ั
่
ั
ี
์
ี
ั
่
ั
ิ
ั
ิ
ิ
องคการับรัหารัสวนจังหวดเช่ยงใหม แล้ะสถิ่าบนวจัยสงคม มหาวทยาล้ยเช่ยงใหม ่
้
ั
ิ
่
้
ู
ี
ู
์
�
่
�
ี
ั
หวงเปูนอย่างย�งวาการัผู้ล้ิต่ช่ดองคความรัครังน จัะเปูนปูรัะโยช่นต่อผู้ทสนใจั
์
็
่
็
�
�
ั
ั
ในสถิ่าปูต่ยกรัรัมแล้ะศิล้ปูกรัรัมล้านนา เพอเปูนการัอนรักษ รักษามรัดกวฒนธรัรัม
่
้
้
ิ
็
์
ั
ื
งานสถิ่าปู้ต่ยกรัรัมแล้ะศิิล้ปูกรัรัมล้้านนา ใหคงอย่คูเมองเช่ยงใหมสบไปู
ื
ี
้
ู
่
ื
่
่
ั
องค์์การู้บีรู้หารู้สวนจัังหวดเชุยงใหม ่
ิ
ี
1

คำำนำยม
ิ







ู
ิ
่
ี
ั
ั
้
์
ื
ี
�
ิ
ี
ี
ี
์
เช่ยงใหม อดต่ศินยกล้างอาณ์าจักรัล้านนา เมองปูรัะวต่ศิาสต่รัทมช่วต่
้
ื
่
แล้ะเมองแหงการัสบสานสงต่อมรัดกทางวฒนธรัรัมล้านนาผู้าน “แหล้งมรัดกทางวฒนธรัรัม”
ั
ั
ื
่
่
่
่
็
ั
ั
�
ั
่
ี
ทเปูนหล้กฐานแล้ะปูรัะจักษ์พยานแสดงออกถิ่ึงอจัฉรัยะภาพ แล้ะคณ์ค่าอนโดดเด่น
ั
ิ
ี
่
่
ำ
ั
�
่
่
�
�
ี
่
ื
ั
่
ิ
ึ
ั
์
ู
ั
้
ดานวฒนธรัรัมของกล้มช่นช่าต่พนธไต่ ทยงคงเหล้ออย หนงในคณ์คาทสาคญของ
่
ึ
�
ี
�
ื
ิ
์
เมองเช่ยงใหม โดยเฉพาะใน Criteria ที 4 ทีกล้าวถิ่งค่ณ์คาดานปูรัะวต่ศิาสต่รั ศิิล้ปูกรัรัม
่
้
ั
่
ี
ั
ั
ั
แล้ะสถิ่าปู้ต่ยกรัรัมล้กษณ์ะอนเปูนเอกล้กษณ์์ของสถิ่าปู้ต่ยกรัรัมของเช่ยงใหม ่
็
ี
้
�
่
ี
ำ
ทมการันาเสนอความโดดเดนของสถิ่าปูต่ยกรัรัมเช่ยงใหม ผู้านเรัอง “ล้วดล้าย
่
่
ื
ี
�
่
ู
่
ี
ู
้
ู
ำ
้
้
�
ื
�
่
�
ู
ปูนปูน” ทยงคงหล้งเหล้ืออย ไดนามาสการัสรัางองค์ความรัในเรัอง “ปูนปู้นล้านนา งานช่าง
ั
ู
้
�
้
่
่
์
้
ื
่
็
้
�
ั
ิ
ิ
่
ึ
ั
แล้ะสล้าศิล้ปู ถิ่นศิรััทธา” ซึ่งนกวช่าการัไดจััดใหเปูนคณ์คาอนโดดเดนของเมองเช่ยงใหม ท ี �
�
่
ี
ิ
ี
็
้
ั
์
้
ื
ี
ั
�
ี
�
�
ั
ื
ู
มล้กษณ์ะเปูนเอกล้กษณ์แล้ะเต่มไปูดวยภมปูญญา ทหนงสอเล้มนไดใหความรัใน 5 เรัอง
้
็
้
้
ิ
ู
่
ำ
ั
สาคญ คอ
ื
�
้
เรัืองที 1 ความหมาย แล้ะองคความรัูในภาพรัวมเกียวกบล้วดล้ายปููนปูน
�
ั
์
้
�
�
สวนที� 2 พฒนาการัของล้วดล้ายปููนปูน
่
ั
�
้
สวนที� 3 องคปูรัะกอบทางโครังสรัาง แล้ะศิิล้ปูกรัรัมของล้วดล้ายปููนปูน
�
้
์
่
้
�
ิ
�
สวนที� 4 องคความรัูเรัืองสต่รัปููนต่าโบรัาณ์แล้ะเทคนคทีพบในพืนทีเช่ยงใหม ่
ำ
�
ี
้
�
่
ู
์
ำ
�
้
่
สวนที� 5 ทาเนยบช่่างปููนปูนล้้านนา
ี
�
่
ั
ิ
�
ื
ั
ั
์
็
ู
้
นอกจัากนนหนงสอเล้มนยงเปูนฐานองคความรัในการัเพมพนทกษะ (Upskill)
ู
ี
�
ั
้
ของสล้า แล้ะผู้สนใจัในการัสรัางงาน เพอผู้ล้กดนสการัจัดต่ง “สถิ่าบนสล้าล้านนา”
่
ั
ั
ั
ั
้
ู
่
ู
่
�
ั
้
�
ื
้
่
�
็
่
้
้
ู
ั
ี
ู
�
ิ
้
ื
ู
เพอฟื้นฟื้องคความรัสล้าล้านนา ทจัะเปูนหนวยถิ่ายทอดมรัดกภมปูญญาทางศิล้ปูวฒนธรัรัม
์
�
่
ิ
ั
ั
็
อนมคณ์คาโดดเดนอนเปูนสากล้ (Outstanding Universal Value) รัองรับการัผู้ล้กดน
ั
ั
่
่
ี
่
ั
เมองเช่ยงใหมสูการัยอมรัับในรัะดบนานาช่าต่ขององคการั UNESCO
่
่
ิ
ี
ื
ั
์
2

ู
้
ั
้
์
ั
ั
ำ
ี
้
องคความรัน�ไดนามาสอดรับกับการัสรั้างนวต่กรัรัมทางสังคม โดยหวหนาโครังการั
้
ื
ั
�
ื
ื
่
่
ั
้
ี
ู
ั
้
ั
ขบเคล้อนเมองเช่ยงใหมสเมองมรัดกโล้ก ไดสรัางต่นแบบการัพฒนานวต่กรัรัมทางสงคม
่
ั
็
ั
โดยเรัิมจัากวดถิ่วาย อาเภอหางดง จัังหวดเช่ยงใหม อนเปูนแหล้งแกะสล้กไมเพือการัสรัาง
่
ี
้
้
�
�
ำ
ั
ั
็
�
งานพ่ทธศิิล้ปูแล้ะศิิล้ปูกรัรัม ซึ่งต่ังช่ื�อในแพล้ต่ฟื้อรัมวา “C-STREAM” Platform ซึ่งเปูน
์
�
่
์
ึ
�
ึ
กรัะบวนการัจััดการัศิิล้ปูะแล้ะวฒนธรัรัมผู้สานการัศิกษา ซึ่งปูรัะกอบดวย
ึ
�
ั
้
ึ

ั
C: Culture วฒนธรัรัม
็
S: Strengthen Skill ทกษะทีเขมแขง
�
้
ั
T: Technology เทคโนโล้ย ี
ิ
ี
R: Ritual พธกรัรัม
�
ิ
ึ
E: Education, Environment, Economy การัศิกษา สิงแวดล้้อม เศิรัษฐกจั
A: Arts ศิิล้ปูะ
M: Management การัจััดการั
ื
ั
ั
ำ
แล้ะนามาผู้สานใหเกดการันาไปูใช่แล้ะพฒนาต่ออยางยงยืน โดยผู้านหนงสอ
้
�
ั
ำ
่
้
่
่
ิ
ี
้
่
้
่
�
ี
่
ี
�
�
้
่
์
้
ิ
ู
“ล้วดล้ายปูนปูน งานช่างแล้ะสล้่าศิล้ปูล้านนา” ทหล้ายภาคสวนทไดมสวนรัวม ไดแก ่
่
ั
่
ั
ี
่
องคการับรัิหารัสวนจังหวัดเช่ยงใหม่ คณ์ะสงฆ์จังหวัดเช่ยงใหม่ สล้า (ช่าง) มหาวิทยาล้ย
ี
์
ั
์
ิ
่
้
็
เช่ยงใหม เพอเปูนสวนสาคญในการัรัวมปูกปูกรักษามรัดกภมปูญญาของล้านนา ทม ี
ี
�
ี
ื
�
่
้
ู
ำ
้
ั
่
ั
็
ื
ี
เมองเช่ยงใหมเปูนศินยกล้างของล้้านนาในอดต่
่
ี
ู
์
ู
้
�
�
ี
้
์
ส่ดทายนี ขอแสดงความช่ืนช่มที�ผู้เขยน อาจัารัยฐาปูกรัณ์์ เครัอรัะยา ไดพากเพยรั
้
ี
ื
ื
ศิกษาแล้ะนามาเขยนใหเปูนปูรัะโยช่นสบต่่อไปู
ึ
ำ
์
็
้
ี
ั
ุ
์
ั
รู้องศิาสตรู้าจัารู้ย ดรู้. วรู้ลญจัก บีณยสรู้ตน ์
ุ
์
ี
ื
ื
่
ั
ั
หวหน�าโค์รู้งการู้ข่บีเค์ลือนเมองเชุยงใหมส้เมองมรู้ดกโลก
่
�
3

�
คำำนำำผู้้เขีียนำ





�
้
ั
ี
�
็
ลวดลายปันปัน ทปูรัากฏใหเหนในการัใช่ปูรัะดบอาคารัศิาสนสถิ่านในวัฒนธรัรัม
้
ั
้
�
ั
ั
ิ
้
้
ู
ล้านนานน เกดจัากการัสงเกต่ การัเล้ียนแบบธรัรัมช่าต่ิ แล้ะเรัยนรัจัากล้วดล้ายวฒนธรัรัม
ั
ี
ำ
่
ั
ิ
ิ
ู
ั
ี
์
่
ิ
�
่
ต่างถิ่น นามาสการัผูู้กล้วดล้ายในเช่งงานศิล้ปู โดยมพฒนาการัต่ามยคสมย
่
ื
ิ
�
ั
ื
ั
ิ
จันเปูนเอกล้กษณ์ทโดดเดน ผู้านคต่ความเช่อพธกรัรัม อทธพล้ทางวฒนธรัรัม ถิ่อเปูน
ี
�
์
ิ
ี
็
่
ิ
็
้
�
ู
้
�
หนงในรัปูแบบงานช่างล้านนาทแสดงผู้านการัสรัางล้วดล้าย เพอใช่ปูรัะดบในงาน
่
่
้
ั
ื
�
ี
ึ
์
พ่ทธศิิล้ปูล้้านนา
้
�
่
ื
�
ั
หนงสอ “ปููนปูนล้้านนา : งานช่่างแล้ะสล้าศิิล้ปู ถิ่นศิรััทธา” ไดนาเสนอปูรัะวต่ ิ
ั
์
้
ิ
ำ
ู
่
่
�
้
ี
ิ
ความเปูนมา หนาท แล้ะความหมายของงานปูนปูนทเกดขนในแต่ล้ะช่วงยคสมย
�
็
ึ
่
้
�
�
ั
ี
้
้
ี
ึ
ั
ื
ี
�
โดยทาการัรัวบรัวมแล้ะเรัยบเรัยงขอมล้จัากเอกสารั หนงสอ ทไดมการัศิกษาไวกอนหนา
ู
้
ี
้
ี
่
ำ
้
ู
�
ี
�
นแล้ว ถิ่งแหล้งโบรัาณ์สถิ่านสาคญทปูรัากฏงานปูนปูนปูรัะดบ นอกจัากนผู้เขยน
่
ึ
้
ี
ั
ู
้
�
ี
�
ั
ำ
ี
�
็
ี
้
ไดนาเสนอแหล้งมรัดกทางวฒนธรัรัม ทมงานปูนปูนปูรัะดบทสามารัถิ่เปูนต่วอยาง
�
ั
ี
่
ำ
่
้
ั
ี
ั
ู
�
ู
้
�
ำ
่
�
ี
�
้
่
ั
ี
ั
้
ี
�
ู
ึ
ึ
งานปูนปูนทสาคญขนอก ซึ่งขอมล้เหล้านแสดงใหเหนถิ่งรัปูแบบทมการัพฒนาในยคสมย
�
ี
ึ
ั
ี
ู
็
�
้
่
ั
ู
้
่
ั
�
ี
ทต่างกน โดยปูรัากฏแหล้งมรัดกทางวฒนธรัรัมล้านนา ซึ่งองคความรัดงกล้าวไดจัากการั
ึ
้
์
่
ั
�
้
้
�
ี
ื
�
ู
ำ
ู
้
่
�
่
ู
ศิกษาเอกสารัแล้ะสารัวจัพนท โดยรัวบรัวมขอมล้ปูนปูนล้้านนาจัากแหล้งขอมล้ 50 แหง
ึ
ั
ื
ี
ั
้
ึ
�
่
ี
ั
ั
ั
ั
ใน 4 จังหวดในเขต่ภาคเหนอ(ล้านนาต่ะวนต่ก) ซึ่งไดแก จังหวดเช่ยงรัาย จังหวดเช่ยงใหม ่
ั
้
ั
ำ
ำ
ั
จัังหวดล้าพน จัังหวดล้าปูาง
ู
4

�
้
ั
�
ั
่
ิ
่
ำ
ั
ั
การู้นาเสนอลวดลายปันปันลานนา ทปูรัากฏต่งแต่สมยหรัภญช่ยรัาว
�
ี
�
ำ
ั
่
ี
ั
่
ี
่
พทธศิต่วรัรัษท 17 - 18 แล้ะถิ่่ายทอดต่อไปูยังสมยเช่ยงแสน จันนามาสความล้งต่ว
�
ู
่
่
ั
�
่
ี
ั
�
่
ู
ำ
้
ของล้วดล้ายในยคสมยล้านนา รัาวพทธศิต่วรัรัษท 20 - 21 จัากนนนาไปูสยคพมาปูกครัอง
่
้
้
สูล้้านนายคเสือม ในช่่วงพ่ทธศิต่วรัรัษที� 22 - 24 ซึ่งมรัปูแบบงานปููนปูนใหเหนต่วอยาง
่
ั
�
่
็
�
ึ
ี
่
�
ู
้
�
่
ู
่
ู
�
้
�
�
็
้
นอยล้ง กอนจัะไปูสูยคฟื้้นฟื้ ในช่่วงพ่ทธศิต่วรัรัษที 24 - 25 ทีไดเหนรัปูแบบงานปููนปูน
่
ิ
�
็
้
ึ
�
�
่
้
�
ิ
ทีไดรัับอทธพล้ต่่างถิ่น ทังศิิล้ปูะจัากจัน พมา - ไทใหญ สยาม ทังหมดนีแสดงใหเหนถิ่ง
่
ี
ิ
�
้�
�
่
ำ
่
พฒนาการัของล้วดล้ายปูนปูนแต่ล้ะช่วงเวล้า โดยการันาเสนอขอมล้ครังนพอทาใหเหน
ำ
้
้
ี
ู
็
ั
ู
ั
�
ภาพรัวมในพัฒนาการัล้วดล้ายดังกล้่าว นอกจัากน�นยังเสนอข้อมล้งานปููนปู�น
้
ั
ู
่
้
่
็
ั
็
ในย่คปูจัจับนถิ่อเปูนช่วงพทธศิต่วรัรัษท 26 ต่อนต่นต่อปูรัะเดนการัสานต่อองค์ความรั ู้
ื
่
่
ี
�
่
้
ู
�
เทคนคงานปูนปูน แล้ะสต่รัปูนปูนต่างๆ ซึ่งองคความรัเหล้านถิ่อเปูนงานช่างทสาคญ
ิ
์
้
่
ึ
้
ู
�
้
ู
็
�
ำ
�
ี
ู
ั
่
ี
ื
�
่
้
็
่
่
ี
ำ
่
ู
ั
�
่
่
่
ู
ทยงคงเหล้ืออย โดยได้รัวบรัวมกล้่มสล้าปูนปู้นล้านนายคใหม เปูนทาเนยบช่างล้านนา
ี
้
�
เพ�อรัวบรัวมเรั�องรัาวภมปูญญาให้คงอย่กับเมืองเช่ียงใหม่ ก่อให้เกิดความภาคภมิใจั
้
ิ
ื
ื
ู
ู
ู
ิ
้
์
่
�
ั
ื
ู
ิ
ู
่
้
ิ
ั
แล้ะหวงแหนภมปูญญาของต่น ทงยงเปูนการัสงเสรัมในการัอนรักษสบสานภมปูญญา
็
ั
ี
้
่
ั
ทองถิ่น เพอพฒนาทรัพยากรัของช่มช่นใหมคณ์คา สรัางงานสรั้างรัายได้แกช่มช่น
่
ื
�
ิ
�
่
้
ั
่
่
้
์
ี
ื
�
ี
ู
้
็
์
ึ
ซึ่งผู้เขยนมความคาดหวงวาหนงสอเล้มนจัะเปูนปูรัะโยช่นแล้ะสรัางองคความรัใหม ่
้
้
�
ั
ี
่
ั
่
ู
่
วาดวยเรัองงานปูนปู้นล้านนา ทถิ่กนามาใช่ปูรัะดับงานพทธศิล้ปูล้านนา แล้ะสามารัถิ่
้
่
�
้
�
้
ำ
ิ
ู
ี
์
ื
้
�
ู
นารัปูแบบล้วดล้ายทีไดเกบรัวบรัวมไวนี ไปูพฒนาแล้ะปูรัับใช่ในอนาคต่ต่่อไปู
้
�
้
ู
้
็
ำ
�
ั
ื
์
ฐาปักรู้ณ เค์รู้อรู้ะยา
5

ุ
คำำขีอบคำณ





่
ี
ั
่
ี
่
่
บคคล้ทมสวนสงเสรัิมสนบสนนแล้ะปูรัะสานงาน ในการัเขยน การัถิ่่ายภาพ
ี
�
ื
่
ิ
์
ั
่
่
ู
ี
ั
่
ี
�
้
ี
ู
แล้ะการัพมพหนงสอเล้มน ผู้เขยนขอกรัาบขอบพรัะคณ์ต่อคณ์ปูการัอนมความหมาย
ของทานไว ณ์ ทีนี �
่
�
้
์
่
องคการับรัหารัสวนจัังหวดเช่ยงใหม
ี
ิ
่
ั
ั
ั
ี
ั
ิ
ิ
สถิ่าบนวจััยสงคม มหาวทยาล้ยเช่ยงใหม ่
คณ์ะกรัรัมการั ภายใต่โครังการั CHIANG MAI WORLD HERITAGE INITIATIVE
้
ี
PROJECT โครังการัต่ามแผู้นการัจัดการัแหล้่งมรัดกโล้กเช่ยงใหม่ โครังการัท� 8 โครังการั
ั
ี
�
�
์
ั
ู
่
ู
้
ิ
�
่
้
ู
จัดต่งสถิ่าบนสล้าล้านนา เพอฟื้นฟื้องคความรัสล้าล้านนา (วหารัล้านนาแล้ะปูนปูน
้
้
้
�
้
ั
ั
ื
ั
ี
ี
ล้้านนา) ภายใต่โครังการัขบเคล้ื�อนเมองเช่ยงใหมสูเมองมรัดกโล้ก ปูรัะจัาปูงบปูรัะมาณ์
่
ื
่
ื
ำ
้
2563
ั
ื
ื
คณ์ะทางานขบเคล้ื�อนเมองเช่ยงใหมสูเมองมรัดกโล้ก
ี
่
่
ำ
เทศิบาล้นครัเช่ยงใหม ่
ี
ื
ี
หอศิิล้ปูวฒนธรัรัมเมองเช่ยงใหม ่
ั
้
ั
ิ
เจัาหนาทีพพธภณ์ฑสถิ่านแหงช่าต่ (พช่.) เช่ยงใหม,
้
่
ิ
่
�
ิ
ี
้
�
้
่
ี
ิ
ิ
ั
ิ
เจัาหนาทีพพธภณ์ฑสถิ่านแหงช่าต่ (พช่.) เช่ยงแสน,
่
ั
ิ
้
ึ
่
ั
ี
ั
ทานเจัาอาวาสแล้ะพรัะภกษ่ รัวมถิ่งกรัรัมการัวด จัังหวดเชุยงใหม วดพรัะธาต่่
ี
ี
ศิรัจัอมทองวรัวิหารั วัดเจั็ดยอด วัดเจัดย์หล้วง วัดปูรัาสาท วัดพรัะสิงห์วรัมหาวิหารั
ี
ั
ั
ิ
ั
ั
ั
ั
่
วดทงย วดช่ยพรัะเกียรัต่ วดสาเภา วดดวงดี วดเช่ยงยืน วดโล้กโมฬี วดปูาเปูา
ำ
ี
่
ู
ั
ั
่
วัดหม�นสารั วัดเจั็ดล้ิน วัดแสนฝาง วัดบพพารัาม วัดปู่าแดงหล้วง วัดสวนดอก
ื
้
ั
ั
ำ
ั
วดปูาจัี� วดอ่โบสถิ่ วดต่นเกวน วดทาวคาวง วดถิ่วาย วดข่นคง วดหางดง วดรัองแหยง
ั
ั
้
่
ั
ั
่
ั
๋
ั
้
ั
ี
ั
ั
ี
่
ั
้
ำ
้
ั
ั
วดบานเปูยง วดทงออหล้วง วดวดยางหล้วง จัังหวดลาพิ้น วดจัามเทว วดพรัะธาต่-
่
ั
่
่
่
ู
ั
หรัภญช่ย วดเกาะกล้าง วดกปูาล้านอรััญญวาส วดปูาซึ่างงาม จังหวดลาปัาง
ั
่
ั
ั
ั
ิ
ำ
่
ี
ั
้
่
้
ำ
วดพรัะธาต่่ล้าปูางหล้วง วดไหล้หนหล้วงแกวช่างยน วดพรัะแกวดอนเต่าส่ช่าดารัาม
้
ื
ิ
ั
้
ั
ั
�
สถิ่าบนแล้ะสถิ่านทีอืน
ั
�
ั
ั
่
ี
่
สานกหอสมดมหาวทยาล้ยเช่ยงใหม เทศิบาล้นครัเช่ยงใหม หอภาพถิ่ายล้านนา
้
่
่
ี
ำ
ิ
�
้
่
ี
้
ั
้
ี
่
้
ู
้
่
ั
จัังหวดเช่ยงใหม ช่่มช่นวดรัางอ่มโอช่่มช่นวดรัางปูาแดงหล้วง แล้ะผู้มสวนเกียวขออื�นๆ
ั
ทีไมไดเอยนาม
�
่
่
้
6

สารบญ
ั


หนา
้
ค า ำ น ำ า 1

ค ำ า น ิ ย ม 2
ค า ำ น า ำ ผู้ เ ้ ู ข ย ี น 4

ค ำ า ข อ บ ค ณ์ ่ 6
ส า รั บ ญ ั 7
บ ท น ำ า 8



่
ุ
�
�
�
ตอนที 1 งานปั้นปััน ทีมาและค์วามหมาย สกลชุาง 11
ั
�
ตอนที 2 งานปั้นปัันล�านนา ยค์สมยและพิฒนาการู้ 1 6
�
ุ
ั
�
่
้
2.1 ล้วดล้ายปููนปูนพ่ทธศิต่วรัรัษที� 17 - 18 ยคหรัภ่ญช่ย 16
ั
ิ
้
�
�
2.2 ล้วดล้ายปููนปูนพ่ทธศิต่วรัรัษที 19 - 20 19
่
ยคพฒนาการั(รัาว พ.ศิ. 1800 - 1900)
ั
2.3 ล้วดล้ายปููนปูนพ่ทธศิต่วรัรัษที� 20 – 21 34
้
�
ยคทองของล้้านนา (พ.ศิ. 1900 - 2000)
่
�
้
2.4 ล้วดล้ายปููนปูนพ่ทธศิต่วรัรัษที� 22 - 24 60
่
�
่
่
่
ยคพมาปูกครัองสูล้้านนายคเสือม (พ.ศิ. 2100 - 2300)
้
่
�
�
2.5 ล้วดล้ายปููนปูนพ่ทธศิต่วรัรัษที 24 - 25 ยคฟื้้นฟื้ 76
�
ู
2.6 ล้วดล้ายปููนปูนปูล้ายพ่ทธศิต่วรัรัษที 25 114
�
�
้
ิ
ิ
ิ
ยคอทธพล้พมาแล้ะอทธพล้รััต่นโกสนทรั ์
่
่
ิ
ิ
�
�
ิ
่
�
ำ
ตอนที 3 วาด�วยเรู้ืองเทค์นค์งานปั้นปัันและส้ตรู้ปั้นตาโบีรู้าณ 132
�
ทีพิบีในพิืนทีล�านนา
�
�
�
ำ
ี
ตอนที 4 ทาเนยบีชุางปั้นปัันล�านนาพิทธศิตวรู้รู้ษ์ที 26 1 5 1
�
ุ
�
่
สรู้ปั 1 8 6
ุ
บรัรัณ์าน่กรัม 196
7

บทนำำ








�
ึ
ิ
้
ั
�
ลวดลายปันปันลานนา ถิ่ือเปู็นงานช่่างศิล้ปู์ปูรัะเภทหน�ง
์
้
่
�
ิ
ั
ี
ี
ทใช่ปูรัะดบต่กแต่งอาคารัศิาสนสถิ่าน เช่่น วหารั เจัดย อโบสถิ่
่
็
ั
่
เปูนต่น เพอเพมความงานต่ามฐานานศิกดของสถิ่าปูต่ยกรัรัมนนๆ
ิ
�
�
ั
้
ิ
ื
้
�
�
�
ึ
ื
ั
ั
็
ำ
รัวมถิ่งการัปูรัะดบศิาสนสถิ่านเพอยกยอความสาคญอนเปูน
ั
ั
์
ั
ั
ี
็
้
ั
่
�
�
สญล้กษณ์ของพรัะรัต่นต่รัย งานปูนปูนจังเปูนงานช่างทเปูน
ู
็
ึ
ั
เหมอนต่วแทนในการัปูรัะดบใหเกดความงามแล้ะปูรัากฏใหเหน
็
้
ิ
ั
้
ื
ู
ั
�
ึ
้
ี
�
�
ั
้
�
ั
ึ
ำ
ถิ่งความสาคญของสถิ่านทนนๆ ซึ่งงานปูนปูนในวฒนธรัรัมล้านนา
ี
ั
ึ
ี
่
่
เรั�มข�นต่�งแต่พทธศิต่วรัรัษท� 17 แล้ะมพัฒนาการัมาจันถิ่ึงปู้จัจั่บัน
ิ

้
�
่
้
้
ู
่
อาจักล้าวไดวา ล้วดล้ายปูนปูนล้านนา ไดมพฒนาการั
ั
ี
้
ู
่
ิ
แล้ะความหล้ากหล้ายรัปูแบบอันเกดจัากการัสรั้างสรัรัค์โดยช่าง
�
ี
ั
ฝมอทไดรับแรังบนดาล้ใจัแล้ะสืบทอดทักษะส่งผู้านกนมาจัาก
่
ื
ี
้
ั
ั
่
�
้
้
่
่
ั
้
ึ
ู
ี
�
่
ี
รันสรัน ซึ่งไดมปูจัจัยทางดานต่างๆ เขามาเกยวของในแต่ล้ะ
้
้
่
่
่
ั
่
ู
์
็
่
ยคสมย จันไดมรัปูแบบเฉพาะต่ัวอนเปูนเอกล้กษณ์ทโดดเดน
�
ี
ั
้
ั
ี
่
นับต่�งแต่พทธศิต่วรัรัษท� 17 – 26 นับช่่วงเวล้ายาวนานนับ
่
ี
ั
�
้
่
800 กวาปู โดยในช่่วงพ่ทธศิต่วรัรัษที� 19 – 22 ล้วดล้ายปููนปูน
ี
�
ั
ิ
่
ื
ไดสะทอนแสดงความยงใหญแล้ะเจัรัญรังเรัองทางสงคม
้
่
่
ิ
้
ิ
ื
่
ั
แล้ะวฒนธรัรัม โดยเฉพาะยคทองทแสดงถิ่งความเจัรัญรังเรัอง
่
�
ี
ึ
่
่
่
สูงสดในช่่วงพทธศิต่วรัรัษท� 20 ถิ่ึงกล้างพทธศิต่วรัรัษท� 21
ี
่
ี
ู
้
่
ื
้
ู
ิ
่
่
เจัรัญรังเรัองทางพทธศิาสนา สงผู้ล้ใหรัปูแบบล้วดล้ายปูนปูน
่
�
ั
�
ี
ี
้
ั
ู
่
ื
�
็
มรัปูแบบทหล้ากหล้ายแล้ะพฒนาไปูไดอยางช่ดเจัน เปูนพนฐาน
้
ใหกบล้วดล้ายในยคต่่อมา
่
ั
8

้
�
�
ั
ั
ั
ำ
ี
ั
ลวดลายปันปัน มพฒนาการัต่ามล้าดบจัวบจันกรัะทงการั
เขามาปูกครัองของพม่าช่วงต่นพทธศิต่วรัรัษท 23-24 อย่างไรั
้
่
่
ี
�
้
่
้
ื
็
กต่ามกล้ับพบว่าสล้าล้านนายังคงได้สรัางงานปูนปู้นสบสาน
�
้
ู
่
ั
ี
ื
้
่
่
งานฝมอกนอยางต่อเนอง แมวาจัะไมยงใหญเหมอนดงยคกอน
ั
�
่
�
ิ
ื
่
่
ื
่
กต่ามแต่่กไดมเอกล้กษณ์์เฉพาะยคสมยไดอยางนาสนใจั เกดเปูน
่
็
้
้
่
็
่
็
ั
ิ
ั
ี
์
่
้
�
ั
ิ
ิ
เอกล้กษณ์ของงานศิล้ปูกรัรัมในแต่ล้ะทองถิ่น ในรัูปูแบบล้วดล้าย
่
ปูนปูนล้านนา เช่นกล้มเช่ยงใหม กล้มล้าพน กล้มล้าปูาง กล้มแพรั ่
่
่
ำ
้
ู
่
่
่
ู
�
้
ี
ำ
่
่
่
่
้
้
่
็
่
แล้ะกล้มนาน เปูนต่น ในเวล้าต่อมาล้านนาสามารัถิ่เปู็นอสรัะจัาก
่
่
ิ
ี
�
้
์
้
ู
�
พม่าเขาส่ย่คฟื้นฟื้บ้านเมือง การัเรังสรั้างงานทสืบทอดองคความรั ู ้
ู
่
่
ทต่กทอดมาจัากรั่นสรันกมผู้ล้ให้ยงคงรัปูแบบงานช่างยังคงไดรับ
่
ั
ั
่
ี
่
ู
�
ี
็
้
่
ู
�
้
ื
่
ื
การัสบสานมาโดยต่ล้อด แต่เมอต่องต่กเปูนฐานะเมองปูรัะเทศิรัาช่
็
ื
่
ึ
ของสยาม จันกรัะทงกล้างพทธศิต่วรัรัษท 25 ล้านนาจังไดถิ่กผู้นวก
ั
้
ู
�
ี
้
�
ึ
เข้าเปู็นส่วนหน�งของรัาช่อาณ์าจัักรัสยาม เกิดความเปูล้�ยนแปูล้ง
ี
ั
ั
ทางสงคมแล้ะวฒนธรัรัม ล้วดล้ายปูนปูนล้านนากยงสามารัถิ่สรัาง
็
้
้
�
้
ู
ั
ิ
ู
รัปูแบบทมการัผู้สมผู้สานรัะหว่างศิล้ปูะล้านนายคเกากบศิล้ปูะ
ิ
้
่
ี
ั
ี
�
่
้
ิ
�
่
ึ
ื
รััต่นโกสนทรั รัวมถิ่งศิิล้ปูะพืนถิ่นไดอยางกล้มกล้นจัวบจันกรัะทัง
ิ
�
์
�
ึ
ถิ่งปู้จัจั่บน
ั
�
้
ี
ื
�
ู
ำ
จัากการัศิกษาเอกสารัแล้ะสารัวจัพนท โดยรัวบรัวมขอมล้
ึ
้
ู
ั
่
้
่
ปููนปูนล้้านนาจัากแหล้งขอมล้ 50 แหง ใน 4 จัังหวดในเขต่ภาค
�
ั
ี
ี
้
้
ั
่
เหนือ(ล้านนาต่ะวันต่ก) ซึ่ึงไดแก จังหวัดเช่ยงรัาย จังหวัดเช่ยงใหม่
�
ั
�
ั
ู
ำ
จัังหวดล้าพน จัังหวดล้าปูาง พบขอมล้สาคญในเรัืองของรัปูแบบ
ั
ู
ู
ำ
้
ำ
ล้วดล้าย พัฒนาการัล้วดล้ายในแต่ล้ะยคสมัย รัวมไปูถิ่ึงงานปููนปู�น
่
่
้
่
ั
่
้
้
ั
่
่
ยคใหมในปูจัจับน โดยยงคงมกล้มช่างสล้าปูนปูนล้ายล้านนาอยใน
�
ี
่
่
ู
ู
่
่
้
�
ึ
่
่
�
่
�
ั
ท่กพืนที ซึ่งนอกจัากการัคงอยของกล้มช่่างแล้้ว ยงคงปูรัากฏองค ์
ู
ความรัูต่่างๆ อนเกียวเนืองกบสต่รัการัต่าปููนสดเพือเปูนวสด่หล้ก
ั
ั
้
็
�
ั
ู
�
�
ำ
ั
่
่
ของงานช่างปูนปูน ซึ่งมสดสวนในการัผู้สมทแต่กต่างกนไปู โดยได ้
ั
ี
ี
�
ั
ู
�
่
ึ
้
�
้
�
์
�
ึ
ู
้
ู
ื
เกบรัวบรัวมแล้ะบันทกเพอการัเผู้ยแพรั่องคความรังานปูนปูน
็
ในล้้านนาต่่อไปู
9

10

ตอนำที 1
�







งานำปูนำปูนำ ทีมาและคำวามหมาย
้
�
�
้
�
สกุุลช่่าง ทีมาและคำวามหมาย





ี
้
้
งานปููนปู�น หมายถิ่ึง ล้วดล้ายหรัือภาพท�เกิดจัากการัปู�น
้
ู
็
ปูนเพอใหเปูนล้วดล้าย รัปูภาพ แล้ะรัูปูทรัง เพ�อใช่ในการัปูรัะดับ
ื
้
ื
ู
�
็
็
่
ต่กแต่่ง ต่ล้อดจันทาเปูนสวนปูรัะกอบทางสถิ่าปู้ต่ยกรัรัม ถิ่อเปูน
ำ
ื
้
ี
�
งานทางศิล้ปูกรัรัมของช่างล้านนาท�สาคญอยางหนง ทปูรัากฏ
่
ิ
ี
ึ
�
่
ั
ำ
มมาต่ั�งแต่่สมยหรัภ่ญช่ยรัาวพ่ทธศิต่วรัรัษที� 17-18 แล้ะถิ่ายทอด
ั
ั
ี
ิ
่
ู
ำ
ั
่
่
ั
ั
ั
ี
่
ต่อไปูยงสมยเช่ยงแสน จันนามาสความล้งต่วของล้วดล้ายในยคสมย
ี
�
้
�
ี
่
ล้านนา รัาวพทธศิต่วรัรัษท 20-21 ซึ่งรัะยะเวล้าช่วงนเอง ทช่าง
ึ
�
�
ี
่
่
้
ั
้
ล้านนาไดแกไขแบบ ขนาดต่ัวอาคารัสถิ่าปูต่ยกรัรัมได้อยางล้งต่ว
้
่
้
แล้ะทาใหล้วดล้ายปูนปูนในรัะยะเวล้าดงกล้่าวมีความล้งต่ัวสวยงาม
�
ู
้
ั
ำ
้
ั
ี
มความโดดเด่น จันเปูนทยอมรับกนวาช่วงรัะยะเวล้าดังกล้าว
ั
่
่
็
่
ี
�
ถิ่อเปูนยคทองของศิล้ปูกรัรัมล้านนา ซึ่งการัปูรัะดบล้วดล้ายปูนปูน
ู
็
�
ื
ึ
่
ิ
้
ั
�
้
่
่
ิ
ี
�
้
ในยคนเอง ช่วยสงเสรัมใหอาคารั ศิาสนสถิ่านต่างๆมความโดดเดน
่
่
่
ี
ั
ี
งามสงาดวยรัายล้ะเอยดงานปูรัะดบปูนปูน โดยปูรัากฏในศิาสน
้
�
้
ู
่
่
ู
ู
ั
�
�
ี
ึ
สถิ่านมากมาย ซึ่งมทงทเปูนล้วดล้ายปูรัะต่มากรัรัมรัปูพรัะพทธรัปู
ี
�
็
ิ
่
ำ
เทวดา แล้ะบคคล้ในบรัิเวณ์เมืองโบรัาณ์สาคัญๆของอาณ์าจัักรั
ำ
ื
ื
ล้้านนาเช่่น เมองเช่ยงแสน เมองเช่ยงใหม เมองล้าปูาง แล้ะเมอง
ื
ี
่
ื
ี
ล้าพน
ู
ำ
11

�
ั
้
งานปันปัน นน โดยทวไปูในวฒนธรัรัมล้านนามก
ั
ั
�
้
ั
ั
�
ี
ึ
้
้
เรัียกว่า “สะทายจั�น” ซึ่�งเปู็นล้ักษณ์ะของการัผู้สมปููนปู�น ใหม ี
ื
�
ู
ิ
ื
คณ์สมบต่เหนยวยด เพอเปูนวสดในการัสรัางสรัรัคงานปูนปูน
ี
์
้
ั
�
่
็
้
่
ั
่
่
ี
่
ู
�
ึ
่
่
ั
ู
ี
โดยมสวนผู้สมท�แต่กต่างกันออกไปู ขนอยกบสต่รัช่างในแต่ล้ะ
ั
�
�
่
ี
พืนที แต่่สวนผู้สมหล้กแล้้วจัะม ปููนขาว ทรัายล้ะเอยด ผู้สมกบ
ี
ั
ำ�
่
่
ื
�
ั
ั
ั
�
ิ
ำ�
ั
�
่
ึ
นามนล้ะห่งหรัอนามนต่งอว เช่น 8:1:1 นนหมายถิ่ง สวนผู้สม
ี
่
ี
ู
่
สต่รันจัะม ปูนขาว 8 สวน ทรัายล้ะเอยด 1 สวน แล้ะนามนล้ะหง ่ ่
ู
�
ั
ี
�
ำ
ั
้
ำ
้
หรัอนามนต่ังอิ�ว 1 สวน โดยนามาคล้่กเคล้้าแล้้วต่าใหเขากนโดย
ำ
ื
ั
่
�
ำ
�
ิ
ี
ั
ำ
ิ
่
้
ู
ล้ะเอยดจันเกดปูฏกรัยาความรัอนรัะหวางปูนกบนามน จัะทาให ้
ั
�
ำ
ิ
ิ
ึ
�
้
ู
ี
�
�
ึ
้
ื
�
ี
ู
เนอปูนต่ำาทไดเหนยวล้ะเอียด สามารัถิ่บีบนวด ปูนคล้งขนรัปู
ู
�
ึ
�
้
ล้วดล้ายไดโดยทเนอปูนไมแต่ก ซึ่งปูนต่าทใช่ปูนแล้ะปูนต่า
�
้
ำ
้
ี
ู
ู
ื
�
ี
่
�
ำ
่
้
�
ี
ี
�
่
ี
�
่
ั
ู
่
ทใช่ฉาบ มล้กษณ์ะแล้ะสวนผู้สมทต่างกน ขนอยกบสกล้ช่าง
ั
ึ
ั
่
�
แต่่ล้ะพืนที �
�
ิ
ั
ศิิลปัะปั้นปััน ไดรับความนยมใช่ในงานปูรัะดบ
ั
้
้
่
่
ั
ต่กแต่งศิาสนสถิ่าน ในช่วงเวล้าต่อมาเปูนอยางมาก ทงนศิาสน
็
่
�
่
�
ี
ิ
่
สถิ่านสวนใหญจัะกอสรัางดวยอฐแล้ะศิล้าแล้ง ซึ่งมกจัะนยมใช่ ้
ั
�
ึ
้
่
้
ิ
ิ
่
็
้
ู
ี
้
ื
การัปูนปูนใหเปูนรัายล้ะเอยดปูรัะดับต่กแต่ง เน�องจัากเปู็น
่
�
ี
�
ี
่
่
ี
้
�
่
�
้
เทคนคทช่างมความคนเคย ใช่วสดทหางายในทองถิ่น มความ
ิ
ิ
ั
้
ี
่
งดงามแล้ะความคงทน ดงนนจังปูรัากฏศิล้ปูะปูนปู้นในงาน
ิ
�
ึ
�
ู
ั
ั
ปูรัะดบโบรัาณ์สถิ่านในสมยต่่างๆ ต่ล้อดมา
ั
ั
12

้
งานำปูนำปูนำล�านำนำา
้
�



�
ั
้
ึ
ี
่
ั
่
งานปันปัน เทคนคงานต่กแต่งมความสาคญอยางหนงในการันามา
�
ำ
ำ
ิ
�
ปูรัะดบอาคารัศิาสนสถิ่านในอดต่ ซึ่งแต่ล้ะพนททางวฒนธรัรัมล้วนแล้วแต่นยม
้
ื
ั
ั
ี
ี
�
้
ิ
่
่
�
ึ
ู
ั
�
้
ำ
็
�
้
ึ
ึ
์
ั
การันาปูนปูนมาปูรัะดบล้ายซึ่งแสดงใหเหนถิ่งความสมพนธรัะหวางงาน
่
ั
ศิล้ปูกรัรัมแล้ะงานวรัรัณ์กรัรัม ทถิู่กนามาหล้อมรัวมกันแสดงออกผู้่านงาน
ำ
ี
�
ิ
่
ปูรัะดับ ซึ่�งถิ่ือเปู็นหล้ักฐานทางปูรัะวต่ิศิาสต่รั์ศิล้ปู์ท�แสดงถิ่ึงความเจัรัิญรังเรั�อง
ั
ึ
่
ื
ี
ิ
แล้ะความล้ดถิ่อยของวฒนธรัรัมในแต่่ล้ะยคสมย
่
ั
ั
่
้
ึ
�
ล้วดล้ายปูนปูนแต่ล้ะแบบ แต่ล้ะยค แต่ล้ะสกล้ช่างยอมคงไวซึ่ง
่
่
ู
่
่
่
่
�
้
�
่
อต่ล้กษณ์เฉพาะถิ่น แต่โดยภาพรัวมจัะมีการัสบทอดเปูล้ยนถิ่ายองคความรั ู ้
ั
ิ
ี
่
์
ั
ื
�
์
ิ
ั
�
ู
ำ
ู
่
่
ในแต่ล้ะช่วงเวล้ามาโดยต่ล้อด ทงในสวนของเทคนคสต่รัปูนต่า แบบล้าย
่
ั
ั
้
่
ำ
ิ
่
่
่
่
่
์
ั
่
แล้ะล้กษณ์ะจัาเพาะ กอใหเกดความสมพนธรัะหวางกล้มช่าง ช่มช่นต่างๆ
ื
้
่
�
�
ิ
เรัอยมา ต่วอยางเช่นงานปูนปูนรัปูเทวดาวดเจัดยอด ศิล้ปูะยคทองทมความงาม
ู
ู
่
ี
�
ั
่
็
ั
ี
ิ
สมบรัณ์แบบ ทในช่วงรัะยะเวล้าต่อมาไดสงอทธพล้ถิ่งรัปูแบบเทวดาปูนปูน
่
์
้
ิ
ี
ู
�
่
�
ู
่
ู
ึ
้
ี
ี
ั
ั
่
่
่
ั
ี
ปูรัะดบเรัอนธาต่เจัดยวดโล้กโมฬี จังหวัดเช่ยงใหม เทวดาปูรัะดับซึ่มปูรัะตู่โขง
ื
์
้
ั
่
วดรัางกากแก้ว(กย่าสต่า) จังหวัดล้าปูาง แล้ะเทวดาปูรัะดับศิาสนาถิ่าน
้
ู
ำ
ั
่
้
ี
ื
้
ั
่
ั
�
ั
้
ำ
็
วดเกาะกล้าง จังหวดล้าพน เปูนต่น หรัอแมแต่ในยคหล้งทปูรัากฏรัปูปูนเทวดา
�
่
ั
ู
ู
้
ั
ั
ิ
�
ั
์
้
ปูรัะดบหอไต่รัวดพรัะสงห ทีสรัางขึ�นในสมยพรัะเจัากาวล้ะ ในรัปูแบบเทวดา
ู
ิ
ล้านนา ทถิ่กนามาต่กแต่ง สงนยอมบงบอกถิ่งความสมพนธแล้ะพฒนาการั
ิ
ั
�
่
์
้
ึ
ำ
�
ี
ู
่
่
ั
ั
�
ี
็
่
่
ของกล้มช่่างล้้านนาไดเปูนอยางด ี
่
้
�
�
ื
ี
ี
ิ
�
้
ู
ี
ั
งานปูนปู้นในศิล้ปูะล้านนาท�งดงามแล้ะมีช่อเสยงเปู็นทรัจักด ี
้
ู
ื
ื
ู
็
ู
ั
ั
�
คอ งานปูนปูนรัปูเทวดาปูรัะดบวหารัวดเจัดยอด วดมหาโพธารัาม หรัอ
้
ิ
ั
์
ี
ู
ั
ู
้
วดเจัดยอด ปูนปูนเจัดยวดโล้กโมฬี เจัดยวดปูนสาท ปูนปู้นปูรัะดบหอไต่รั
ี
ั
�
์
็
ั
�
้
ี
ั
ั
ื
ู
้
ู
์
ั
ิ
วดพรัะสงห เมองเช่ยงใหม ซึ่่มปูรัะต่โขงวดพรัะธาต่่ล้าปูางหล้วง ซึ่่มปูรัะต่โขง
ำ
่
้
ี
วดไหล้หนหล้วงแกวช่างยืน ซึ่มปูรัะตู่โขงวดปูาต่นหล้วง เมืองล้าปูาง
ำ
ั
ิ
่
่
ั
้
่
้
้
ั
ั
ู
�
�
้
้
ี
ี
ิ
ั
รัวมทงงานปูนปูนปูรัะดบโบรัาณ์สถิ่านล้านนาอกหล้ายแหง อาท เจัดย ์
่
ู
ั
ั
้
ิ
วดเกาะกล้าง จังหวัดล้าพน ต่ล้อดจันงานปูนปู้�นปูรัะดับหนาบนวหารัล้านนา
ู
้
ั
ำ
ู
้
์
็
ั
ิ
ั
ั
ู
ึ
้
่
ในจัังหวดเช่ยงใหม เช่่นวดปูรัาสาท วดท่งย วดพรัะสงห เปูนต่น ซึ่งถิ่าดอาย ่
ี
ั
�
่
่
ิ
แล้ะปูรัะวัต่ในการัสรั้างสรัรัค์งานในแต่ล้ะแหงทปูรัากฏงานปูนปู้น กจัะสามารัถิ่
ู
็
�
�
ี
�
ั
่
�
ความเช่ือมโยงแล้ะพฒนาการัของงานปููนปูนล้้านนาที�นาสนใจั
้
13

้
้
กุารปูระดัับงานำปูนำปูนำ
�
ในำศิิลปูกุรรมล�านำนำา




่
ี
้
การัปูรัะดับงานปููนปู�นมักจัะมจัด
ี
�
ำ
่
ื
ำ
ิ
�
ิ
ี
ี
ึ
ั
็
�
หรัอต่าแหนงในการันาเทคนคนไปูปูรัะดบ ซึ่งพบ ล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษา เปูนล้วดล้ายทมความนยม
ทงภายในอาคารั แล้ะนอกอาคารั ภายในอาคารั มากในการันามาปู้�นปูรัะดับ ซึ่�งรัปูแบบโครังสรั้าง
ั
�
ำ
ึ
ู
�
ู
ิ
ั
่
ั
้
ั
้
ู
่
เทคนคปูนปูนดงกล้าวมกจัะถิ่กใช่ปูรัะดบบนแทน ล้วดล้ายทวไปูจัะมทงล้ายดอก กาน ใบ ผู้กล้ายเปูน
ั
�
ี
้
ู
�
ั
็
ิ
แกว หรัอรััต่นบล้ล้งก ทีปูรัะดษฐานพรัะปูรัะธาน เครัอ หรัอบางครังกเปูนเพยงดอกล้อยเปูนจัดๆ
ั
ั
�
ื
้
์
ื
ื
็
็
็
ี
่
�
ั
ปูรัะดบกพรัะเจัาหรัอซึ่มพรัะเจัาหรัอซึ่มปูรัะต่ ู เช่นล้ายดอกโบต่นปูรัะดบวดเจัดยอด ล้ายเครัอเถิ่า
้
้
ื
ื
่
่
ู
่
้
้
ั
ั
็
ื
ั
่
ั
�
ั
้
่
ั
ิ
ั
ู
่
้
ู
ภายในอาคารัต่ล้อดจันปู้นล้ายปูรัะดบเช่งเสา กาบบว ปูรัะดบซึ่มปูรัะต่โขง ปูรัะดบกพรัะเจัา
ั
�
ั
แล้ะบวหวเสาภายในอาคารัท�งในสวนของวิหารั เปู็นต่้น ซึ่�งการัปู�นล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาจัะมท�ง
ั
ั
่
ึ
ี
ั
้
แล้ะอ่โบสถิ่ การัปูนแปูะ แล้วการัข�นโกล้นล้ายกอนปูนล้าย
้
�
้
�
่
้
ึ
ส่วนภายนอกอาคารัเทคนิคปููนปู�นจัะพบ เพือใหมความนนเพิมมต่ความล้ก
้
ี
�
้
ิ
ึ
ิ
ู
�
วามการันาไปูปูนปูรัะดบ เช่่น ซึ่่มปูรัะต่โขง เจัดย ์
้
ำ
ี
ั
ี
�
ู
่
้
ำ
ี
ื
้
�
ู
ิ
ั
้
หนาบนวหารั แล้ะอ่โบสถิ่ จัะมการัเล้อกปูรัะเภท สาหรับเทคนคปูนปูนภาพเทวดา
ิ
ั
ของล้วดล้ายในการันำามาปูนปูรัะดบศิาสนาสถิ่าน แล้ะรัูปูสต่วต่างๆ ปูรัะดับสถิ่าปูต่ยกรัรัมท�มแกนใน
�
ั
้
้
ี
ั
่
์
ี
ต่ามแบบแผู้นโครังสรั้างในงานสถิ่าปู้ต่ยกรัรัม กออฐในรัูปูแบบปูรัะต่ิมากรัรัมนูนสงทมดานหล้ัง
่
ู
้
�
ี
ิ
ี
ึ
ั
ำ
ึ
โดยคานงถิ่งรัปูแบบล้วดล้าย สญล้กษณ์์แล้ะคต่ ิ ต่ดกบผู้นงเปูนสวนหนงขององคปูรัะกอบ
ั
ู
ิ
ึ
�
ั
์
่
ั
็
�
ื
่
ึ
�
ความเช่อ ต่ามความเหมาะสม ซึ่งสามารัถิ่แบงออก สถิ่าปูต่ยกรัรัมน�นเปูนเทคนิคเกาแกทพบมาอย่าง
้
่
็
ี
�
่
ั
เปูน 3 ปูรัะเภท คอ 1) ภาพบคคล้ (เทวดา) ยาวนานในศิล้ปูะไทย กล้าวเฉพาะในล้านนานน
ื
่
้
่
ั
ิ
�
็
์
่
ั
ิ
2) ล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาแล้ะ 3) สต่วปูาหมพานต่์ เปูนเทคนคทพบมากอนแล้วในศิล้ปูะหรัภญไช่ย
้
ิ
่
็
�
ิ
ิ
่
ี
�
�
่
้
้
ิ
�
ั
ี
ทงนช่างปูนล้ายต่องออกแบบแล้ะพจัารัณ์า เช่นพรัะวรักายพรัะพทธรัปูนนสงปูรัะดับภายใน
ู
่
่
ู
ู
ำ
ั
ึ
ถิ่งความเหมาะสมในการันาล้ายทง 3 ปูรัะเภท ซึ่มจัรัะนารัต่นเจัดยภายในวดจัามเทวทมอายรัาว
�
่
ำ
์
้
ี
ี
ี
�
ั
่
ี
ั
ั
นมาจัดวางรัวมกนต่ามต่าแหนงทเหมาะสม พ่ทธศิต่วรัรัษที 17 (สนต่ 2538, 37)
ี
ั
ี
�
�
่
ำ
่
�
ิ
ั
แล้ะล้งต่ว ปูรัะกอบกบการัคานงถิ่งพนทวางในการั
ึ
ื
ำ
ั
่
ี
ึ
�
�
ั
ปูรัะดบดวย
ั
้
14

ี
ิ
ิ
�
็
ี
ั
ั
�
อกทงยงเปูนเทคนคทพบในปูรัะต่มากรัรัมเทวดา
ี
ั
�
่
ี
่
ี
ปูรัะดบฐานเจัดยวดปูาสกทมอายรัาวปูล้ายพทธศิต่วรัรัษ
์
ั
ั
่
�
�
ั
ั
้
ที 19 - ต่นพ่ทธศิต่วรัรัษที 20 (ส่รัสวสดิ� 2541, 57; สนต่ ิ
2549,225; ศิกดช่ย 2551, 57) ซึ่งล้วนเปูนปูรัะต่มากรัรัม
ิ
็
�
ั
ิ
ึ
ั
้
�
ทีมแกนในกอดวยอฐ แล้้วจังปูนปููนล้งบนแกนอฐต่กแต่่ง
ิ
ิ
่
�
�
ึ
้
้
ี
้
ู
่
้
ิ
้
ี
�
้
จันไดรัปูทต่องการัเทคนิคการักออฐเปูนแกนดานในแล้ว
็
ี
ั
�
่
่
ู
ิ
ิ
็
�
้
ปูนพอกเปูนรัปูปูรัะต่มากรัรัมเช่นนยงพบต่อมาในศิล้ปูะ
้
้
ั
�
ั
ล้านนาทวไปู แมแต่เทวดาปูนปูนปูรัะดบผู้นงสถิ่ปู
่
ู
้
ู
�
ั
เจัดยอด วดเจัดยอด เมองเช่ยงใหม อายรัาวปูล้ายพ่ทธ
ื
ั
่
่
็
ี
็
้
ั
�
ศิต่วรัรัษที 20 - ต่นพ่ทธศิต่วรัรัษที 21 (ส่รัสวสดิ� 2541,
�
57) ซึ่�งแมต่ัวผู้นังสถิ่ปูจัะเปู็นศิล้าแล้ง แต่แกนในของ
ึ
ิ
ู
้
่
์
้
ิ
�
้
่
ิ
้
ั
็
องคเทวดากยงคงใช่เทคนคการักออฐ แล้ะใช่ปูนปููนพอก
ิ
ขึนรัปูบนผู้วอฐ
�
ิ
ู
ึ
ู
ั
ิ
ั
ภายหล้งการัข�นรัปูปูรัะต่มากรัรัมในส่วนกายอน
้
็
้
�
ู
ู
เปูนโครังสรัางหล้กดวยการัปูนพอกปูนจันไดรัปูทรังแล้ว
ั
้
้
้
กจัะเปูนการัปู้นเกบรัายล้ะเอียดในส่วนเครั�องทรัง
็
็
ื
็
�
ั
ิ
ู
�
ื
แล้ะเครัองปูรัะดบ ซึ่งพบวาเปูนการัปูนปูนพอกเพมเต่ม
้�
่
ึ
็
�
�
ิ
้
่
ล้งไปูเปูนช่ันๆ บนผู้วปููนโดยต่รัง โดยไมพบการัใช่ยางรััก
็
ิ
�
ู
ั
ั
ื
่
�
หรัอวสดอนใดเปู็นต่วปูรัะสานเน�อปูน ฉะน�นการัปู้นดวย
�
ื
ั
้
ื
�
็
ั
�
ิ
้
เทคนคดงกล้าวจังควรัเปูนการัปูนพอกเพิมในขณ์ะทีเนือ
ึ
�
�
่
ู
�
ี
�
ิ
้
�
ื
ู
่
ำ
้
ปูนในสวนผู้วพนยังไมแหง จังทาใหเนอปูนทปูนพอก
ื
ึ
�
้
่
ั
เขาไปูสามารัถิ่ปูรัะสานเขากนไดโดยไมหล้ดรัอน
้
่
่
้
้
่
็
็
�
ิ
ิ
่
ี
�
ึ
ี
�
ซึ่งเทคนคเช่นนกเปูนเทคนคพนฐานทพบทวไปูในงาน
ั
�
ื
�
�
้
ปููนปูนล้้านนา
15

ตอนำที 2
�




งานำปูนำปูนำล�านำนำา
้
้
�
ั
ุ
ยคำสมยและพััฒนำากุาร


่
ื
�
ึ
้
ั
�
็
“ปันปั�นลานนา” จังบอกเล้าเรัองรัาวความเปูน
ื
ิ
่
ิ
�
มา จันต่นาการั คต่ความเช่อในทางพทธศิาสนาแล้ะสกล้
่
่
็
�
ี
้
�
ช่่างไดเปูนอยางด นอกจัากนีเทคนคงานปูนปููนแต่่ล้ะยค
ิ
้
่
�
ั
ั
สมยในล้้านนานัน ล้้วนแล้้วมพฒนาการั ความแต่กต่่าง
ี
ู
กันออกไปู ซึ่�งข�นอย่กับอิทธิพล้งานช่่างแล้ะงาน
ึ
ึ
ศิิล้ปูกรัรัมภายนอกอาณ์าจัักรั ทีเขามามบทบาทต่่องาน
�
้
ี
�
ี
้
ั
ช่่างปูนปููนในแต่่ล้ะยคสมย ดงรัายล้ะเอยดนี �
่
ั
�
�
ี
2.1 ลวดลายปันปันพิทธศิตวรู้รู้ษ์ท 17-18
ุ
้
ั
ยค์หรู้ภญชุย
ั
ุ
ิ
ุ
็
ั
่
ื
่
อาณ์าจักรัหรัภญช่ยถิ่อเปูนแหล้งอารัยธรัรัม
ั
ิ
ื
ั
ี
้
่
�
่
่
มอญสมยทวารัวดแหงสดทาย ทถิ่กสบทอดมาถิ่งช่วง
ู
ึ
ี
ำ
ึ
่
ี
รัะยะพทธศิต่วรัรัษท� 18 ต่ามต่านานกล้่าวถิ่งพรัะนาง
ู
้
ี
จัามเทวผู้นาเอาอารัยธรัรัมทวารัวดจัากล้พบรัขนมายัง
ี
ึ
่
ี
ำ
�
ิ
่
หรัภญช่ยรัาว พ.ศิ. 1300 แต่จัากหล้ักฐานทางโบรัาณ์คดี
ั
่
่
่
่
่
่
ั
ี
ั
ิ
่
พบวาอาณ์าจักรัหรัภญช่ยมอายไมเกาไปูกวาพทธ
่
�
ื
่
ี
ึ
ี
�
่
ั
ศิต่วรัรัษท� 18 ซึ่งถิ่อไดวาเปูนยคสมยทเกาทสดของ
็
ี
้
�
่
่
�
ี
้
ล้านนา ทยงปูรัากฏหล้กฐานล้วดล้ายปูนปูนทเหล้อ
ี
�
ื
้
ู
ั
ั
�
้
็
ใหเหน
ภาพที� 1
ั
ั
ี
์
ิ
ล้ายปููนปูนปูรัะดบส่วรัรัณ์เจัดย วดพรัะธาต่่หรัภ่ญช่ย
�
้
ั
ำ
อาเภอเมอง จัังหวดล้าพน
ู
ำ
ื
ั
16

้
้
�
ิ
ั
งานำปูนำปูนำหรภุุญช่ย
ิ
ี
่
ั
ในพทธศิต่วรัรัษท 16 หรัภญช่ย พรัะมเหสีในพญาอาทต่ยรัาช่ทรังโปูรัดให้สรัางขน
�
่
�
ิ
้
ึ
่
ถิ่อเปูนแหล้งสงสมวทยาการัสดทายของ ทางดานทศิเหนอของพรัะมหาธาต่ องคเจัดยเปูน
ิ
็
�
่
ั
ื
้
ิ
ื
้
ี
์
็
่
์
ี
ื
่
ช่นช่าต่มอญทางภาคเหนอทมอายสบมาถิ่ง ทรังปูรัามดยอดแหล้มทีนยมกนในยคนัน เช่่นเดยว
ึ
�
ื
ิ
ี
ิ
่
ั
ี
�
ิ
�
ิ
ี
่
ี
ี
ั
้
�
�
์
ี
ั
พทธศิต่วรัรัษท� 18 แล้ะในรัะหว่างปู พ.ศิ.1700- กบเจัดยกูก่ด กล้าวคอ มล้กษณ์ะทรังสีเหล้ียมซึ่อน
ื
่
่
่
่
ื
่
ี
�
�
ู
ิ
้
้
่
ิ
ื
ั
�
ั
1835 เปูนช่วงเวล้าทยครังเรัองของเมองหรัภญช่ย ช่ันกนหาช่ัน แต่่ล้ะช่ันมซึ่่มปูรัะดษฐานพรัะพ่ทธรัปู
ี
�
็
่
ึ
่
้
่
ต่ำานานต่่างๆ ไมไดกล้าวถิ่งสงครัามแต่่กล้าวถิ่ง ยนทงสดานๆ ล้ะสามองค สวนบนเหนอขนไปูแสดง
ึ
่
่
�
้
ี
�
์
ึ
ื
�
ื
ั
การัทำาบ่ญ สรัางวด การัถิ่วายนา คน แล้ะสต่ว ์ ล้กษณ์ะการัใช่กล้บบวสล้บกบช่นปูล้องไฉนในรัูปู
้
ั
ั
ั
ั
ั
ี
ั
้
�
ั
้
ิ
ำ
่
ี
�
้
ั
์
่
เหต่การัณ์สาคญไดแก การัทพญาอาทต่ยรัาช่ สีเหล้ียม ปูล้ยอดเปูนทรังสีเหล้ียมปูล้ายแหล้ม
็
ี
�
�
�
�
่
้
้
โปูรัดใหสรัางปูรัาสาทบรัรัจัพรัะบรัมธาต่ ่
่
ิ
่
หรัภญช่ย เปูนครังแรักในปูพ.ศิ.1700 นอกจัาก งานปูนปูนต่กแต่งทเหล้ออยไดแก สวนของ
็
่
่
ี
�
ั
ู
ื
�
ั
ู
ี
้
้
�
่
นี ในช่่วงรัะยะเวล้านัน ยงปูรัากฏสิงปูล้กสรัาง ซึ่มจัรัะนาแล้ะพรัะพทธรัปูภายในซึ่ม งานปูนปูน
�
�
ั
�
ู
้
้
�
่
้
่
่
้
ู
ำ
ู
้
�
แล้ะการัปูรัะดบล้วดล้ายปููนปูนหล้ายแหง ดงนี � ต่กแต่งซึ่มจัรัะนาสวนใหญไดรับการัฉาบพอกอยาง
่
ั
ั
่
ำ
ั
่
้
่
่
่
้
หยาบๆ แล้้วในช่ั�นหล้ง แต่่ยงมรัองรัอยการัต่กแต่่ง
ั
ี
่
ั
ั
ั
้
ี
�
2.1.1 ลายปันปันปัรู้ะดบีสวรู้รู้ณเจัดย ์ ซึ่่มโค้ง หยักด้วยล้ายเส้นล้วดโค้งมนเรัียบๆ ไมมีเม็ด
ุ
้
่
ื
ิ
ุ
ำ
ั
ุ
ำ
วดพิรู้ะธาตหรู้ภญชุย ไขปูล้า หรัอปูรัะจัายาม เหนอซึ่มจัรัะนามรัองรัอย
ั
่
ื
ี
่
่
้
้
�
�
ั
ั
หล้กฐานงานปููนปูนทีสำาคญช่ิ�นหนึ�งใน ฝกเพกาท�อาจัมการัต่กแต่ง หวเสารับซึ่มบางแห่งยัง
้
ั
ั
ี
้
่
่
ี
ช่วงรัะยะเวล้านคองานปูนปูนต่กแต่งสวรัรัณ์ คงมีรัองรัอยของการัต่กแต่งด้วยบวกล้บยาวซึ่้อนกน
ู
ื
้
่
�
่
่
ี
�
่
ั
ี
่
ั
ั
เจัดย สถิ่ปูสเหล้ยมซึ่อนช่นทพรัะนางปูทมวด ี มเกสรับวเช่่นเดยวกบทีเจัดยกูก่ด
้
�
ี
�
่
ู
์
ี
�
ี
�
ี
ั
ั
ี
ี
�
่
ี
์
ภาพที 2 - 3
�
�
้
ั
ล้ายปููนปูนปูรัะดบส่วรัรัณ์เจัดย ์
ี
ั
ั
ำ
ื
ำ
วดพรัะธาต่่หรัภ่ญช่ย อาเภอเมอง จัังหวดล้าพน
ั
ู
ิ
17

ั
ึ
ี
ั
ี
�
์
่
ในสมยนนจังเรัยกวา “เจัดยจัามเทว” หรัอ
ี
ื
่
ี
์
“เจัดยกูก่ด”
ี
ี
่
ี
สวรัรัณ์จัังโกฏเจัดย์ มล้ักษณ์ะเจัดยรัปู
์
ู
ี
ื
ู
ั
่
้
�
ิ
�
ทรังสเหล้ยมกอดวยศิล้าแล้งถิ่อปูนปูรัะดบ
ี
�
ึ
ั
�
ั
�
ล้วดล้ายปูนปูนซึ่อนล้ดหล้นกนขนไปู 5 ช่น แต่ล้ะ
้
ั
ู
่
�
้
ื
้
�
ั
ั
่
ู
่
ี
ิ
ู
�
้
ช่นมซึ่มปูรัะดษฐานพรัะพทธรัปูปูนปูนปูรัะทบยน
ั
ปูางปูรัะทานอภัย ช่�นล้ะ 3 องค์ ท�ง 4 ด้าน
ั
้
์
ดานล้ะ 15 องค รัวมทงสน 60 องค แล้ะทมม
�
ั
ิ
ี
�
์
่
�
ี
ี
ั
่
ั
ี
ท�งส�ของเจัดย์แต่ล้ะช่�นมีเจัดย์เหล้�ยมขนาดเล้็ก
ี
�
ึ
ำ
่
ั
ปูรัะดบปูรัะจัาทกมม ใหญเล้กล้ดหล้นกนขนไปู
่
ั
�
ั
่
็
ี
์
์
่
ี
โดยเจัดยองคนมเสาปูรัะดบมมเจัดยในแต่ล้ะช่น
่
ั
ั
�
ี
ี
�
์
ู
ี
ั
็
มล้กษณ์ะล้วดล้ายปูนปูนปูรัะดบหวเสาทาเปูนรัปู
ั
ั
้
�
ู
ำ
ื
ั
ั
ี
้
กล้บบวซึ่อน 3 แถิ่ว เหนอบวหวเสาทาเปูนหนา
้
ั
ำ
็
ี
กรัะดานเต่�ยๆ ล้ักษณ์ะเสาจัะเปู็นเสาส�เหล้�ยม
ี
ี
กอออกมาจัากผู้นงเล้กนอย สวนของซึ่ม
้
็
่
้
่
ั
่
้
่
ั
ั
็
ิ
�
่
ทปูรัะดษฐานพรัะพทธรัปูนน มเสาปูรัะดบซึ่มเปูน
ู
�
ี
ี
ี
�
ู
�
ี
ี
�
้
�
ื
ภาพที 4 สเหล้ยมยนออกมาจัากผู้นัง มล้วดล้ายปูนปูน
�
ำ
ื
ั
ำ
ี
ู
ี
ส่วรัรัณ์จัังโกฏเจัดย วดจัามเทว อาเภอเมอง จัังหวดล้าพน ปูรัะดับหัวเสาเปู็นล้ายกล้ีบบัว ผู้นังซึ่มด้านบน
ั
์
่
้
ปูรัะกอบด้วยวงโค้งสามวงต่อกัน บนวงโค้งปูรัะดับ
่
ี
ุ
ั
้
�
2.1.2. ลายปันปันปัรู้ะดบีสวรู้รู้ณจังโกฏเจัดย ์ ดวยล้วดล้ายปูนปูนเปูนแบบล้ายพรัรัณ์พฤกษา
ั
ั
้
็
ู
�
้
ุ
ั
่
่
ื
ี
ื
หรู้อก้จัามเทว หรู้อก้กด วดจัามเทว ี โดยปูนเปูนล้กษณ์ะใบไมยอดแหล้มยนออกมา
้
�
้
็
ั
�
ื
ี
่
่
จัากต่านานจัามเทว กล้าววา “พรัะยา
ำ
่
ี
้
่
์
ั
ู
ั
มหนต่ยศิกเล้กทรัาก สงสะการัแมแหงต่นเสยยงปูา จัากวงโค้ง แล้ะบางซึ่มจัะมรัปูสต่ว แล้ะภาพบคคล้
่
ั
ิ
ี
็
่
่
่
ู
์
้
ปูะปูนอยดวย สวนของยอดพรัะเจัดยไดหกหายไปู
ี
่
ั
่
้
ั
ู
ไมยาง แล้วเอากรัะดกช่อนแวนหวไปูรัวมกนกอเปูน ช่าวบานจังเรัยกวา “กูก่ด”
ี
้
็
้
้
่
่
่
ี
ึ
่
้
ื
ิ
่
ี
เจัดย์ไวช่�อว่า สวรัรัณ์จัังโกฏ หนใต่้เวียงหรัภญช่ัย
้
่
ั
�
ำ
ู
่
่
่
วนนันแล้…” สวนในต่านานมล้ศิาสนากล้าววา “...
ั
่
ิ
็
ิ
ั
ครันถิ่วายพรัะเพล้งเสรัจักแหพรัะอฐเล้ยบมาหนวน
็
ี
�
ั
ี
ั
ี
ออกเวยง แล้้วกอพรัะเจัดยบรัรัจั่พรัะอฐ เครัื�องใช่ ้
ิ
่
์
ื
ั
้
�
เครัองปูรัะดับ ของพรัะนางจัามเทวีไวรัองรับ
ั
ิ
่
�
ี
พรัะอฐของพรัะนางจัามเทว ใหช่อวา สวรัรัณ์
่
้
ื
ี
ั
ั
์
จังโกฏเจัดย...” นอกจัากน�นในต่ำานานจัามเทวี
ิ
ี
้
ั
่
่
หรัภญช่ย เช่ยงใหมกกล้าวพองกนกบต่านาน
ั
ำ
่
็
ั
ี
ี
่
้
มล้ศิาสนา แต่บอกวา สรัางเจัดยไวหนใต่เวยง
่
ู
์
้
้
�
ั
หรัภญช่ย ภายหล้งช่างพรัะทนงล้มกเอางาแล้ะ ภาพที� 5
็
ั
่
ิ
ั
�
้
ี
้
้
�
ี
ี
้
�
ี
่
์
กรัะดูกไปูบรัรัจัไว้ใต่อฐน�น เจัดย์องคนช่าวบ้าน รัายล้ะเอยดซึ่่มปููนปูนส่วรัรัณ์จัังโกฏเจัดย ์
ั
้
ี
ั
ิ
18

2.2


�
�
ลวดลายปั้นปัันพิทธศิตวรู้รู้ษ์ที 19 -20
ุ
ยค์พิฒนาการู้(รู้าว พิ.ศิ. 1800 - 1900)
ุ
ั
�
ื
ิ
่
ู
ื
�
ิ
�
ั
ั
ี
่
หล้งจัากทเมองหรัภญช่ยสนสดล้งเมอถิ่ก
ึ
้
ี
พญามงรัาย เขายดครัองไดในรัาวปู พ.ศิ.1835
้
ั
เนองมาจัากความอ่อนแอของพญายีบาแล้ะการัใช่กล้
ื
�
้
่
้
่
ี
ั
�
้
อบายของพญามังรัายทต่องการันครัหรัิภญช่ยดวย
สาเหต่ทางเศิรัษฐกิจั เพรัาะในขณ์ะน�นหรัภญช่ย
่
ิ
ั
ั
่
ี
์
ู
ั
ิ
ั
็
เปูนศินย์กล้างการัคา พรัะองคปูรัะทบทหรัภญช่ย
�
่
้
ี
้
ี
่
เพยง 2 ปูกทรังย้ายมาสรัางเวยงกมกาม ปูรัะมาณ์
ี
็
ี
ื
ึ
ปู พ.ศิ. 1837 แล้้วจังย้ายมาต่ังเมองเช่ยงใหมบรัเวณ์
ี
ิ
�
่
ิ
เช่งดอยสเทพใน ปู พ.ศิ.1839 โดยความรั่วมมอ
ื
ี
1
่
ของพญางาเมองแห่งพะเยา แล้ะพ่อขนรัามคาแหง
ื
่
ำ
ำ
แหงกรั่งส่โขทย มารัวมกนพจัารัณ์าถิ่งช่ยภมแล้ะการั
ู
่
ั
ิ
ึ
ิ
ั
ั
่
วางผู้งเมอง ถิ่อเปูนการัเรัมต่นยคอาณ์าจักรัล้านนา
่
็
ิ
ั
ื
�
้
้
ั
ื
ในช่่วงเวล้านี �
สถิ่าปูต่ยกรัรัมในช่วงเวล้านยงคงรักษา
่
ั
้
ี
ั
�
ั
�
ี
ิ
ิ
่
ู
ี
ิ
รัปูแบบเดมของศิล้ปูะทวารัวดทหรัภญช่ยอย ู ่
ั
ู
ี
์
่
่
ี
�
เช่น เจัดยกคา วดเจัดยเหล้ยม อาเภอหนองหอย
ี
์
ำ
ำ
ั
้
่
ึ
ี
ั
ี
ั
จังหวดเช่ยงใหม ซึ่งพญามงรัายโปูรัดใหเล้ยนแบบ
�
�
เจัดยกกดมาสรัางไวทเวยงกมกาม (เจัดยองคนกไดรับ
ู
ี
ี
็
์
ั
้
้
ี
้
ี
�
ี
์
่
่
์
่
ื
้
ิ
่
การัปูฏสังขรัณ์์โดยช่างพม่าแล้วเม�อรัาว 100 ปู ี
้
ทผู้านมา สงผู้ล้ใหรัปูแบบงานปูนปูนเปูล้ยนไปู
ู
�
่
ู
่
�
ี
้
�
ี
ู
่
ในยคปูจัจับน) โดยพญามงรัายยงทรังบรัณ์ะ ปูรัาสาท
้
ั
่
ั
ั
่
่
ั
ี
�
ี
บรัรัจัพรัะธาต่ ทวดพรัะธาต่หรัภญช่ย ใหมความสง ู
ั
ิ
้
่
่
่
ั
�
ึ
�
ื
ิ
ั
เพมขน แล้ะปูรัะดบเรัอนธาต่ดวยทองจังโก
้
�
พรัะมหาธาต่ทสรัางใหมนมเรัอนธาต่ทรังปูรัาสาท
ี
่
้
�
ี
ี
ื
่
่
ั
องค์รัะฆ์งทรังกล้มแล้ะคงจัะมีสถิ่ปูขนาดเล้็ก
ู
ทมมทงสอกดวย ซึ่งโดยรัปูทรังแล้วมความสมพนธ ์
ั
ี
�
่
�
้
ี
้
ี
ี
�
ั
ั
�
ึ
ู
ั
ิ
ั
ั
์
ี
ั
กบเจัดยเช่ยงยน วดพรัะธาต่่หรัภ่ญช่ย ภาพที� 6
ี
ั
ั
ั
ิ
ี
เจัดยเช่ยงยน วดพรัะธาต่่หรัภ่ญช่ย
ี
์
19

ี
์
ั
�
2.2.1 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีเจัดยเชุยงยน
ั
ี
ิ
ั
ุ
วดพิรู้ะธาตหรู้ภญชุย
ุ
ั
ำ
ื
ั
อาเภอเมอง จัังหวดลาพิ้น
ำ
ั
นกปูรัะวต่ศิาสต่รัศิิล้ปูะหล้ายทาน
ิ
์
่
ั
ี
่
่
ี
์
�
่
จังกาหนดอายของเจัดยนวาในรัาวพทธศิต่วรัรัษ ภาพที� 7
ำ
ึ
2
่
ท 19 สวนปูรัะต่มากรัรัมปูนปูนปูรัะดบองคเจัดย ์ ล้ายปูรัะจัายามรััดอก เจัดยเช่ยงยน
ู
ี
ั
�
้
�
์
ิ
ี
ี
์
ำ
ั
ี
นนสนนฐานวานาจัะเปูนงานซึ่อมในรัาว
่
่
่
ิ
ั
�
ั
็
พ่ทธศิต่วรัรัษที 20-21 แล้ะนาจัะเกดขึนพรัอม
้
�
ิ
่
�
่
์
ั
ั
ิ
์
กบการัปูฏสงขรัณ์องคพรัะธาต่หรัภญช่ย
่
ั
ิ
่
เพรัาะมรัปูแบบศิล้ปูะสถิ่าปูต่ยกรัรัมอยในช่วง
ิ
้
ู
่
ู
ี
ั
เวล้าเดยวกน
ี
ภาพที� 8
ู
้
้
ั
ั
ี
กล้บบวคล้มสล้บกบล้กแกวห่มทองจัังโก
ั
่
่
20

ภาพที� 10
้
�
ล้ายปููนปูนกาบบน





















ภาพที� 11
ำ
ล้ายปููนปูนปูรัะจัายามอก
�
้
�
ภาพที 9
์
ั
้
�
ี
ั
ี
์
ี
ล้ายล้ะเอยดงานปููนปูนองครัะฆ์งเจัดยเช่ยงยน
่
์
เจัดยองคนเปูนเจัดยทรังปูรัาสาทห้ายอด อยางนาสนใจั สวนยอดสดหกหายไปู ถิ่อเปูน
์
ั
่
่
ี
์
่
ี
�
็
็
ื
ี
ี
�
่
ั
ี
ี
ั
�
ั
ั
ี
์
ำ
่
ฐานล้างสดเปูนฐานเขยง 3 ฐานรัองรับฐานบวควา เจัดย 5 ยอดทมรัปูแบบคล้ายกนกบเจัดยวดปูาสก
ั
็
่
้
ี
์
ั
ู
่
ั
้
้
ู
ั
�
ื
้
ู
ู
บวหงายยดทองไมสงคาดล้กแกวอกไก 3 เสน รัองรับ เช่ยงแสน แต่งานปูนปู้นแต่กกรัะเทาะหายไปูมาก
้
ี
่
�
ดวยเรัอนธาต่่ทีมซึ่่มจัรัะนาทัง 4 ดานมการัปูรัะดบ จันไม่สามารัถิ่เปู็นรัายล้ะเอียดของงานปูนปู้นในภาพ
้
ี
ู
ั
�
้
�
ี
้
ำ
ื
�
ั
้
ื
ล้ายปูนปูนทซึ่ม เหนอขนไปูเปูนเจัดยจัาล้อง รัวมไดช่ดเจัน
้
�
ู
�
้
่
ี
ึ
ี
็
ำ
์
์
ี
ี
หรัอ สถิ่ปูกะทมมทง 4 ทกงกล้างเปูนเจัดยทรังรัะฆ์ง ั
่
ั
�
�
�
ึ
็
ู
ี
�
ื
�
ั
ิ
ู
้
ี
ในผู้งกล้มมการัปูรัะดบงานปูนปูนบรัเวณ์รัดอก
ั
ั
3
ั
้
่
ั
้
�
ี
ต่อดวยกล้บบวคล้มสล้บกบล้กแกวซึ่อนกนเปูนช่นๆ
ั
่
ั
่
ั
้
ู
็
21

์
�
ั
่
2.2.2 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีเจัดยวดปัาสก
ี
ั
ั
ี
ี
ั
ำ
อาเภอเชุยงแสน จัังหวดเชุยงรู้าย
้
่
้
็
ู
ำ
�
ู
ื
้
ี
ื
้
ู
ในเมองเช่ยงแสน ปูรัากฏงานปูนปูนต่กแต่ง เหนอซึ่มทาเปูนวงโคงมล้ายปูนปูนรัปู
่
ี
�
ี
ำ
ั
ั
ั
ำ
่
เจัดยวดปูาสก อาเภอเช่ยงแสน จังหวดเช่ยงรัาย มกรัคายนาค ต่นเสาท�รัองรับวงโค้งทาเปูนล้าย
ั
์
็
ี
ั
ี
ี
ี
ึ
้
้
่
ึ
ึ
�
�
ี
่
ื
ื
ี
ี
ี
ถิ่อเปูนต่วอยางไดดในยคนอกแหงหนง ซึ่งสรัางขน ปูนปูนเกยรัต่มข หรัอเรัยกอกอย่างวา หนากาล้
�
่
้
ั
ี
�
ู
้
�
็
่
่
ี
ิ
ื
�
ั
ี
�
็
้
�
ี
ั
โดยพญาแสนภูเมอเสด็จัมาปูรัะทับทเช่ยงแสน ทหวเสาปูนเปูนล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาปูรัะดบ
ี
�
�
ี
ี
ื
ื
่
่
ี
ั
ื
�
่
ั
�
ึ
�
้
ั
ี
้
�
ภายหล้งทโปูรัดใหสรัางเมองนขนเมอปูพ.ศิ.1871 4 ล้วดล้ายดงกล้าวนกโบรัาณ์คดเช่อกันวานาจัะ
ิ
ื
ิ
้
ื
ี
องคเจัดยมอทธพล้ทางศิล้ปูะพมาแบบพกาม ไดรัับอทธพล้มาจัากศิิล้ปูะแบบจัน เหนอเรัอน
ี
์
่
ิ
ิ
ิ
่
ี
์
้
ั
่
ู
็
้
ั
่
�
็
ึ
่
�
ี
ผู้สมผู้สานกับรัปูแบบในศิล้ปูะหรัภญช่ยมากกวา ธาต่ขนไปูอกเล้กนอยจัะเปูนช่นฐานแวนฟื้า
ิ
่
ิ
้
�
่
ี
�
่
�
ี
ี
์
แหล้งอืน แล้ะทฐานแวนฟื้านจัะเหนองค์เจัดยขนาดเล้็กๆ
็
่
ู
ี
ั
ั
ี
�
้
ั
ั
็
่
ั
�
ล้กษณ์ะทางสถิ่าปูต่ยกรัรัม เปู็นเจัดยฐานเขยง ต่งอยทง 4 มมอนเปูนวฒนธรัรัมการัสรั้างเจัดย ์
์
ี
่
�
เต่ีย รัับฐานบวควาแล้ะช่ั�นหนากรัะดานเจัาะเปูนช่่อง ทรังปูรัาสาทแบบล้านนา เหนือฐานแวนฟื้า
้
้
ำ
็
ั
�
้
�
ั
ั
ั
ึ
์
่
่
็
ั
ั
ั
�
่
้
้
่
ั
้
ซึ่อนกน 2 ช่น รัองรับฐานซึ่มจัรัะนา ภายในซึ่ม ขนไปูจัะเปูนองครัะฆ์งสล้บกบบวกล้ม
ำ
ึ
�
�
ี
ั
ึ
ปูรัะดษฐานพรัะพทธรัปูสล้บกบเทวดา ถิ่ดขนไปูเปู็น จันกรัะทงถิ่งปูล้ยอดทแต่ล้ะช่วงกจัะเหน
ั
ั
็
ี
่
่
ิ
่
�
ู
็
ั
ั
�
้
ั
�
ฐานเขยงล้ดหล้ันกน 4 ช่ัน ล้วดล้ายปููนปูนทียงเหล้ออย ู ่
ื
�
ี
�
ภาพที� 12
์
ั
เจัดยวดปูาสก อาเภอเช่ยงแสน จัังหวดเช่ยงรัาย
ี
ี
่
ั
ี
ั
ำ
้
่
่
สวนเรัอนธาต่ปูรัะกอบดวยฐานหนากรัะดาน ภาพที� 13
ื
้
ั
ั
่
่
็
้
้
�
ู
ั
ยนเกจัล้ดหล้นกนรับช่ดฐานปูทมล้กแกวอกไกยอเกจั งานปููนปูนรัปูหนากาล้ ปูรัะดบเจัดยวดปูาสก
่
็
ื
�
ั
่
ั
ี
ู
ั
์
้
�
้
ี
ำ
่
้
่
�
ื
ี
ี
จัากนนเปูนเรัอนธาต่สเหล้ยมมจัรัะนาซึ่มล้ด
็
�
�
ั
�
ี
้
ู
ปูรัะดิษฐานพรัะพทธรัปูปูางเปูดโล้กอยท�งสดาน
ิ
่
ู
ั
่
ี
ู
�
่
้
่
ในแต่ล้ะซึ่มมเสาปูรัะดับล้วดล้ายปูนปู้นสวยงาม
22

่
�
ี
ั
�
ั
สวนยอดเปูนช่นล้ดในผู้งแปูดเหล้ยม
็
ี
ี
ู
์
มแถิ่วล้กกรังปูรัะดบ มเจัดยบรัวารัปูรัะดบ
ั
ี
ิ
ั
ั
�
ื
ื
ี
่
�
�
ทมมทงสเหนอเรัอนธาต่ ยอดปูรัะธานเปู็น
่
ี
็
้
ี
ั
ั
์
ี
ี
เจัดยทรังรัะฆ์ังมกล้บบวซึ่อนเปูนบวปูากรัะฆ์ัง
ั
ิ
องครัะฆ์งปูรัะดบดวยรัดอก ต่ามความนยม
้
ั
ั
์
ิ
ในศิล้ปูะพมาแบบพกามแล้ะในศิล้ปูะหรัภญช่ย
่
ิ
ั
ิ
่
่
์
่
่
เหนือองครัะฆ์ังเปู็นบัวกล้มเถิ่ารัองรัับปูล้้องไฉน
�
็
ี
แล้ะปูล้ยอด ล้กษณ์ะทรัง 5 ยอดนี คงเปูนแบบ
ั
้
ิ
ี
�
ิ
ั
่
ทนยมกนมากอนทพรัะเจัาต่โล้กรัาช่
�
ี
์
็
์
ู
้
จัะทรังบรัณ์ะองคเจัดยหล้วงใหเปูนกรัะทม
่
่
ี
่
ี
ี
�
ยอดเดยว ในรัาวครังหล้งของพทธศิต่วรัรัษท 20
ึ
�
ั
�
ี
ี
ี
�
ั
ั
ั
ซึ่งล้กษณ์ะเจัดยวดปูาสกเช่ยงแสนนมล้กษณ์ะ
ึ
์
่
ั
ี
ู
คล้้ายกนกบเจัดยเช่ยงยัน จัังหวดล้ำาพน ภาพที� 14
ั
ั
ี
ั
์
ี
์
้
งานปููนปูนปูรัะดบเรัอนธาต่่ เจัดยวดปูาสก
ั
ั
ี
่
ื
ั
�
ั
่
ื
ี
์
เจัดยวดปูาสกเช่ยงแสน ถิ่อเปูนเจัดย ์
ี
็
ั
ี
้
ทรังปูรัาสาทแบบล้านนา 5 ยอดยังคงอย ่ ู
ี
�
ในสภาพทนักโบรัาณ์คดีแล้ะนักปูรัะวต่ศิาสต่รั ์
ิ
ั
ู
�
้
่
่
ี
ี
ั
ต่างเหนคอนขางต่รังกนวา มสภาพทสมบรัณ์ ์
็
่
แล้ะสวยงามจันไม่มสถิ่าปูต่ยกรัรัมท�ไหน
ี
ี
้
ี
ิ
่
้
ในแผู้นดนล้านนาจัะงดงามเทาเจัดยทรัง
์
่
ี
ั
�
ปูรัาสาทวัดปูาสกแหงน นบเปูนวฒนธรัรัม
ั
่
็
ั
่
ู
�
ี
อกรัปูแบบหนึงของเจัดยในล้้านนา
ี
์
ภาพที 15 - 16
�
ั
่
้
ั
้
์
้
งานปููนปูนปูรัะดบหนากรัะดานทองไม เจัดยวดปูาสก
ั
�
ี
้
23

�
ี
ั
ั
2.2.3 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีเจัดยวดพิรู้ะธาต ุ
์
สองพิีน�อง
�
ำ
ั
ี
อาเภอเชุยงแสน จัังหวดเชุยงรู้าย
ี

�
้
ี
ี
�
พิรู้ะธาตุสองพินอง บานเช่ยงแสนน้อย
ี
ำ
ี
์
ี
อาเภอเช่ยงแสน มเจัดยทรังปูรัาสาทสององค ์
อยคกน โบรัาณ์สถิ่านแหงนไมปูรัากฏหล้กฐาน
ู
่
ู
่
ั
ี
ั
�
่
่
เปู็นล้ายล้ักษณ์อักษรัทางด้านปูรัะวต่ิการัก่อสรั้าง
์
ั
้
โดยต่รัง มรัปูแบบของสถิ่าปูต่ยกรัรัมองค์พ � ี
ู
ี
็
ี
ี
ั
เปูนเจัดยทรังปูรัาสาทหายอด อนมแบบแผู้น
้
์
ื
ั
ั
ี
ั
่
เดยวกนกบเจัดยปูรัะธานวดปูาสก เมองเช่ยงแสน
ั
ี
์
ี
ู
ู
่
�
ำ
่
ี
่
ี
เจัดยองคนถิ่กกาหนดอายอยในรัาวพทธศิต่วรัรัษ
์
์
ท 19 หล้กฐานทางด้านศิล้ปูกรัรัมแล้ะด้าน
ั
ิ
ี
�
ึ
์
ั
็
ั
้
ั
โบรัาณ์คดี แสดงใหเหนถิ่งความสมพนธกบการั
ั
�
ต่งเมองเช่ยงแสน อนสอดคล้องกบเรัองรัาว
ั
ั
ี
้
ื
�
ื
ในพงศิาวดารัท�กล้่าวถิ่ึงพญาแสนภูได้เดินทาง
ี
่
ึ
ำ
ล้องมาต่ามล้านากก ถิ่งล้านาโขงแล้ะต่งมนเอาช่ย
�
�
ำ
ั
�
ำ
ำ
�
ั
ั
้
ิ
ทเวยงเปูกสา กอนเดนทางเขาเมองเช่ยงแสน
ี
ื
่
�
ี
ิ
ี
่
ี
ี
รัวมถิ่งเรัองเล้าทวาเจัดยองคนอาจัเปู็นเจัดยทบรัรัจั ่
ึ
�
ื
์
�
ี
์
ี
์
ี
่
�
�
ึ
็
ั
ู
ิ
ำ
้
อฐของพญาคาฟื้แล้ะพรัะยาแสนภ จังไดกล้ายเปูน
ู
้
�
้
พรัะธาต่่สองพีนองหรัอเจัดยสองพีนอง ภาพที� 17
ี
ื
์
�
์
ี
เจัดยวดพรัะธาต่่สองพีนอง
�
้
ั
ี
ั
ำ
อาเภอเช่ยงแสน จัังหวดเช่ยงรัาย
ี
้
�
ู
์
่
งานปูนปูนปูรัะดบองคพรัะธาต่เจัดย ์
ั
ี
้
ี
ื
ั
�
วดสองพนอง คงเหล้อใหเหนบรัเวณ์เรัอนธาต่ ่
ื
ิ
้
็
่
้
ำ
่
ำ
้
่
ต่รังซึ่มจัรัะนาสดานปูรัะดบล้ายปูนปูนบนฐานปูทม ์ ดวยช่ดกาบบน กาบล้าง แล้ะปูรัะจัายามอก
ู
�
�
้
้
้
ั
ี
ี
�
ั
ู
ี
ำ
ั
�
ี
กรัอบซึ่มแล้ะใบรัะกา ทมรัายล้ะเอียดล้วดล้าย โดยมรัปูแบบล้ายทซึ่าๆ กัน จัากน�นต่่อด้วยช่�น
ี
้
่
�
ี
์
�
ั
�
ี
ี
ั
�
่
้
่
ี
สกล้ช่างเช่ยงแสนในช่วงปูล้ายพทธศิต่วรัรัษท 19 มาล้ยเถิ่าแปูดเหล้ยม เจัดยทงสมมดานบน
่
่
ี
่
�
ื
ั
ั
็
ี
�
ึ
่
เช่นล้ายมกรัคายนาค เปู็นต่น ในสวนของเสาซึ่มล้ด เปูนรัะฆ์งทรังกล้ม ซึ่งมแบบแผู้นเหมอนกบ
้
้
่
่
ี
์
ี
ี
ั
์
ั
ั
ี
่
่
ื
ั
แล้ะเสาปูรัะดับมมเรัอนธาต่ หวเสาปูรัะดบงาน เจัดยวดปูาสกเช่ยงแสนแล้ะเจัดยเช่ยงยน
่
ั
ั
ำ
ู
็
�
้
ู
ั
ี
้
ี
ั
ั
ปููนปูนเปูนรัปูกล้บบวซึ่อนช่ั�นมเกสรับว ปูรัะดบม่ม จัังหวดล้าพน
24

�
ภาพที 18
้
์
้
ิ
ี
�
ั
ั
การัปูรัะดบล้วดล้ายปููนปูนบรัเวณ์เรัอนธาต่่ เจัดยวดพรัะธาต่่สองพีนอง
ื
�
่
่
้
ั
์
ี
�
ี
สวนในเมองเช่ยงใหม ปูรัากฏการัสรัางเจัดยวดเช่ยงมัน
ี
ื
่
�
่
ั
ี
็
ั
�
ึ
ั
ึ
�
ั
ี
ซึ่งจัารักวดเช่ยงมนกล้าววาเปูนวดแรักทพญามงรัายโปูรัดให้
ั
่
่
�
ื
่
ึ
ี
ื
ั
�
�
ู
่
็
�
ึ
สถิ่าปูนาขนเปูนแหงแรักเมอต่งเมองเช่ยงใหม ซึ่งรัปูแบบไมแนช่ด
่
�
ั
�
ี
็
์
่
่
ึ
วามล้กษณ์ะแบบไหน แต่องคทเหนในปูจัจับนนนจัากจัารัก
ี
้
ั
ั
ึ
ั
้
ี
วดเช่ยงมนกล้าววาพรัะเจัาต่โล้กรัาช่โปูรัดให้สรัางขนในปู ี
่
้
่
�
ั
�
ิ
ี
้
็
่
พ.ศิ.2016 โดยได้สรัางเปูนทรังกรัะท่มยอดเดียวเช่นเดยว
่
ิ
่
่
ั
กบเจัดยหล้วงท�พรัะองค์ทรังบรัณ์ะ แล้ะขยายให้ใหญกวาเดม
ี
ู
์
ี
�
ี
ี
์
�
่
่
่
ี
ี
ั
ั
�
ี
ึ
ั
ั
จัารักยงกล้าววามการักอครัอบเจัดยวดเช่ยงมนนอกครัง
ู
ั
ิ
ี
้
้
ิ
ในปูพ.ศิ.2114 ซึ่งคงจัะใช่รัปูแบบเดมในสมยพรัะเจัาต่โล้กรัาช่
ึ
�
25

์
ี
�
เจัดยชุางลอม เปูนเจัดยปูรัะธานจัดเปูน
�
ั
็
์
็
ี
์
ี
้
ี
เจัดยทรังปูรัาสาทยอดเดยวแบบล้านนา
ี
้
ปูรัะกอบดวยฐานเขยง 1 ฐานรัองรับฐานทม ี
ี
ั
�
ื
ช่างล้้อมรัองรัับสวนเรัอนธาต่่ โดยสวนเรัอนธาต่่
่
ื
้
่
ื
ั
ู
้
่
ั
มฐานบวล้กแกวอกไกรัองรับ เรัอนธาต่ยกเกจั
่
็
ี
้
้
่
มีการัปูรัะดับซึ่มจัรัะนาด้านล้ะ 3 ซึ่ม ซึ่�งเปู็น
ึ
่
ำ
ี
์
ู
่
�
รัปูแบบทแต่กต่างจัาก เจัดยทรังปูรัาสาทยอด
ี
ี
ำ
่
้
่
้
�
ี
้
โดยทวไปูทจัะมซึ่มจัรัะนาเพยงดานล้ะซึ่ม
�
ี
ั
้
�
็
�
ิ
�
�
อาจัเปูนงานทสรัางเพมเต่มขนในภายหล้ัง ถิ่ดขน
ึ
ี
ิ
ั
ึ
�
่
ั
์
็
ี
็
ึ
่
ไปูจังเปูนสวนยอดทเปูนเจัดยทรังรัะฆ์ง สวนยอด
ี
�
ั
�
ี
็
ี
ทเปูนเจัดยทรังรัะฆ์ังปูรัะกอบด้วย ช่นหล้งคา
ั
์
ั
ั
เอนล้าดใน ผู้งยกเกจั 2 ช่น ปูล้ายหล้งคาปูรัะดบ
ั
ั
็
�
ั
หางวน ถิ่ดขึนไปูจังเปูนเจัดยทรังรัะฆ์ง ทีมสวน
ั
�
ั
่
ี
์
ึ
็
ี
�
ั
ั
รัองรับองค์รัะฆ์งแบบบัวถิ่ล้าในผู้ังแปูดเหล้�ยม
ี
้
์
�
ั
ี
ั
3 ช่น องครัะฆ์งมบล้ล้งกในผู้งยอมมไมสบสอง ภาพที� 19
ั
ิ
่
์
่
ั
ั
์
�
ี
เหนอบล้ล้งกเปูนสวนยอดเจัดยทรังรัะฆ์งทวๆไปู เจัดยช่างล้้อม วดเช่ยงมัน จัังหวดเช่ยงใหม ่
ี
์
้
ั
ั
่
ี
ั
ั
ั
็
์
ั
ื
ี
�
ี
ั
ทปูรัะกอบดวยกานฉต่รั บวฝาล้ะม ปูล้องไฉน
้
้
ี
ั
�
้
แล้ะปูล้ต่ามล้าดบ
ำ
ั
ี
26

่
ื
็
ี
์
ำ
่
ี
ั
ี
้
�
ี
ั
สวนสาคญของรัูปูแบบเจัดย คอ สวนยอดท�เปูนเจัดยทรังรัะฆ์ังท ใช่บวถิ่ล้า
์
�
ี
ั
ั
่
ั
ั
ั
ู
็
ู
แล้ะอยในผู้งแปูดเหล้ยม โดยรับรัปูแบบมาจัากสโขทยแล้ะมาปูรับเปูนผู้งหล้าย
่
ั
ั
่
้
้
ี
เหล้ยม การัเขามาของช่�นบวถิ่ล้าจัากสโขทย ปูรัากฏหล้ักฐานแล้วต่�งแต่รัาว
่
�
ั
ั
้
ิ
่
่
้
ี
ั
�
ึ
่
ั
ต่นพทธศิต่วรัรัษท 20 ทล้านนารับพทธศิาสนาแล้ะศิล้ปูะจัากสโขทย จันมาถิ่ง
ี
�
ี
สมยของพรัะเจัาต่โล้กรัาช่ ไดมการัสรัางเจัดยทรังรัะฆ์งแบบสโขทยขนอกครังหนง
ึ
�
ี
�
ั
ั
์
ั
่
ี
ั
้
�
ึ
้
ิ
้
ี
ต่วอยาง สาคญคอเจัดยทรังรัะฆ์งทีวดปูาแดงหล้วง สวนการัปูรัับเปูนแปูดเหล้ียม
ั
์
�
่
ั
ั
่
่
ำ
็
ั
ื
�
ั
�
ั
ั
ิ
์
้
�
ี
อาจัเกดขึนทีวดเจัดยหล้วง ทีสรัางขึนในสมยของพรัะเจัาต่โล้กรัาช่เช่่นกน แล้ะคง
�
�
้
ิ
ั
ั
ใหรัปูแบบมายงวดเช่ยงมน สอดคล้องกบพฒนาการัของเจัดยทรังปูรัาสาท
ี
์
ั
ู
้
ี
้
ั
�
ั
ั
่
ิ
ั
่
้
ยอดเดยวทนาจัะเกดขนในรัช่สมยของพรัะเจัาต่โล้กรัาช่ ในช่วงต่นพทธศิต่วรัรัษท � ี
�
ี
้
่
ี
�
ึ
ิ
ั
�
ี
�
้
ู
์
ั
ั
่
ู
ั
�
�
ี
ี
21 ดงนนรัปูแบบเจัดยวดเช่ยงมนทคงปูรัากฏอยในปูจัจับน จังนาจัะเปูนงานทสรัาง
ั
ึ
็
่
ี
้
่
�
ขึนในช่่วงพ่ทธศิต่วรัรัษที� 21 แล้้ว 5
27

2.2.4 ลายปั้นปัั�นปัรู้ะดบีเจัดยแปัดเหลียม
ี
์
�
ั
วดอนทข่ล อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ื
ำ
ี
ี
ิ
ั
ั
์
้
ี
ู
�
พรัะเจัดยองคนไดรับการับรัณ์ะแล้ว
ี
ั
้
์
ิ
โดยกรัมศิล้ปูากรั สภาพในปูจัจับนปูรัะกอบดวยฐาน
้
่
้
ั
ี
ี
เขียงในผู้ัง ส�เหล้�ยมรัับฐานปูทมในผู้ังแปูดเหล้�ยม
้
ี
ิ
่
้
ั
้
ู
้
ี
็
่
(แต่เดมนาจัะมล้กแกวปูรัะดบทองไมแล้ะยกเกจั
ื
่
้
�
็
่
ี
ดวย) สวนกล้างเปูนเรัอนธาต่แปูดเหล้ยม
โดยเหล้ียมทังแปูดปูรัะดบดวยเสาหล้อกทีปูรัะกอบ
ั
�
�
�
้
�
ั
้
ั
ั
ึ
ดวยบวเช่งแล้ะบวหวเสา กงกล้างของดานทงแปูด
้
�
ั
ิ
ิ
มจัรัะนาปูรัะดับ โดยเฉพาะจัรัะนาด้านทศิต่ะวัน
ำ
ี
ำ
็
ู
ิ
ู
ออกเจัาะเปูนคหาภายในปูรัะดษฐานพรัะพทธรัปู
่
�
สวนยอดเปูนช่นล้ดแปูดเหล้ยม ปูรัะกอบดวยบวถิ่ล้า
้
ี
็
ั
�
่
ั
้
ั
้
้
้
หนากรัะดานแล้ะทองไม ซึ่อนล้ดหล้นกน กงกล้าง
ั
�
�
ึ
ของช่�นล้ดทกช่�นสันนิษฐานว่าน่าจัะปูรัะดับด้วย
ั
่
ั
ั
้
�
้
ซึ่่มจัรัะนำาขนาดเล้ก เพือรัับกบแนววงโคงทีปูรัะดบ
ั
็
�
ั
บนองครัะฆ์งกล้ม เหนอทรังรัะฆ์งเปูนบล้ล้งกกล้ม
6
ั
ั
ั
็
์
์
ื
ั
ี
ี
้
์
ี
้
กานฉต่รั ปูล้องไฉนแล้ะปูล้ เจัดยองคนมขอ
้
�
์
ี
่
่
ั
่
ิ
สนนษฐานวาอาจัเปูนเจัดยบรัรัจัอฐธาต่ของ
์
ั
ิ
ี
็
ั
้
�
ึ
พญามงรัายแล้ะคงสรัางขนในรัะยะแรัก ใกล้เคยงกบ
ี
ั
้
็
่
�
ี
้
ื
ี
การัสรัางเมองเช่ยงใหม ในขณ์ะทีอกความเหนหนึง �
ึ
ี
เข้าใจัว่าน่าจัะสรั้างข�นรัาวปูล้ายพทธศิต่วรัรัษ ท� 19
่
้
หรัอต่นพ่ทธศิต่วรัรัษที 20
�
ื
7
ภาพที� 20
เจัดยแปูดเหล้ยมวดอนทขล้ อาเภอเมอง จังหวดเช่ยงใหม ่
ี
์
ื
ำ
ั
ี
ั
�
ี
ั
ี
ิ
28

�
ภาพที 21
้
ี
�
ี
ิ
ั
รัายล้ะเอยดงานปููนปูน วดอนทขล้
์
ั
�
้
�
สาหรับล้ายปูนปูนปูรัะดบบนเจัดยนน
ั
ำ
ี
ู
ั
ี
ู
การัผู้กล้ายแล้ะเทคนคการัปูนปูนมความสวยงาม
�
ู
ิ
้
้
เหนไดจัากกรัอบซึ่่มจัรัะนำา ทีมล้กษณ์ะกรัอบซึ่่ม
้
ี
�
้
ั
็
ื
้
ั
ื
�
่
�
ทเปูนวงโคงหล้ายวงต่อเนองกนอยางเล้อนไหล้
่
็
ี
�
ำ
�
มากกว่าซึ่มจัรัะนาเจัดยวัดปู่าสัก แล้ะวัดสองพน้อง
์
ี
ี
้
่
�
�
ี
้
้
ี
ทไดนาเสนอมากอนหนานเหนอกรัอบซึ่มมแถิ่ว
่
้
่
ื
ี
ำ
้
่
่
็
่
ใบรัะกา ปูล้ายกรัอบซึ่ม คงเปูนกล้มกรัะหนก
วงโคง นาจัะเปู็นรัปูแบบซึ่มรัาวปูล้ายพทธ
่
ู
่
่
้
้
8
ี
ศิต่วรัรัษท� 19 ล้ักษณ์ะของรัปูแบบล้วดล้าย
ู
ื
ี
ปูนปูนปูรัะดบดงกล้าวถิ่อเปูนช่วงทมความ
็
่
ั
ี
ู
�
้
่
ั
�
้
้
ั
่
้
สาคญมาก ซึ่งแสดงใหเหนถิ่งซึ่มแบบล้านนายค
ึ
ึ
�
่
ำ
็
ั
ิ
ิ
้
่
ี
้
่
้
�
�
ใหม ทกรัอบซึ่มแบบหนานางทนาจัะไดรับอทธพล้
่
ี
ั
ู
ั
่
ิ
จัากศิล้ปูะสโขทยผู้สมกบล้วดล้ายในรัปูแบบของ
ศิล้ปูะล้านนาซึ่งรัปูแบบนจัะปูรัากฏ ในการั ภาพที� 22
ิ
ู
�
ี
�
้
ึ
ี
ี
ั
ิ
�
้
�
ั
้
ปูรัะดบล้วดล้ายปููนปูนในย่คต่่อมา รัายล้ะเอยดงานปููนปูน วดอนทขล้
29

์
ั
�
ี
2.2.5 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีเจัดยวดอุมโอ (รู้�าง)
�
ั
ั
ื
ำ
ี
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ี
้
�
ี
่
โบรัาณ์สถิ่านแหงนปูรัะกอบดวยเจัดย ์
ื
ี
์
่
ี
แล้ะวิหารั เจัดยมสภาพช่ำารัด เรัอนธาต่ส�เหล้ยม
�
ี
่
ี
ี
ู
่
มซึ่มพรัะพทธรัปูทง 4 ดาน มล้วดล้ายปูนปูนปูรัะดบซึ่ม
ู
้
�
�
้
่
้
ั
ี
้
่
ั
่
สวนยอดพงทล้ายหมดแล้้ว อาย่สมยรัาวพ่ทธศิต่วรัรัษ
ั
ั
�
ที 21
ี
ั
้
่
ั
้
�
ั
่
สาหรับกรัณ์ของวดอมโอ (รัาง) ในเช่ยงใหมนน
ี
ำ
แม้ไมปูรัากฏหล้ักฐานท�กล้่าวถิ่ึงวัดอมโอโดยต่รัง
่
ี
้
่
้
ำ
ิ
ี
ิ
่
์
�
ี
อ.จัรัศิกด เดช่วงศิญา ไดเปูรัยบเทยบต่าแหนง
ั
ำ
ั
ั
้
่
ของวดอมโอกบต่านานมูล้ศิาสนาฝ่ายวดยางควง
ั
ั
ู
่
่
ี
เช่ยงต่ง แล้ะต่ำานานมล้ศิาสนาฝ่ายวดปูาแดง เช่ยงต่ง
่
ี
ึ
แล้้วเห็นว่า น่าจัะต่รังกับวัด “พันโล้” ซึ่�งเปู็นวัดท � ี
ั
พรัะมหาธรัรัมกิต่ต่ วดนนทารัาม รับอารัธนาไปูสรั้างไว ้
ิ
ั
ั
่
ิ
ั
ี
ทางทศิต่ะวนต่กเฉยงเหนอ ไมไกล้จัากกาแพง
ำ
ื
้
ู
้
่
ึ
เมองเช่ยงใหม จัากการัศิกษาดานรัปูแบบสถิ่าปูต่ยกรัรัม
ี
ื
�
ี
์
ำ
่
ในรัะยะแรักของเจัดยองคนไดกาหนดอายไว ้
้
์
ี
9
่
้
รัาวพทธศิต่วรัรัษท 21 ต่อมาไดมการัศิกษาล้วดล้าย
ี
่
ึ
ี
�
�
ึ
ปูนปูนปูรัะดบซึ่งมการัสนนษฐานวาอาจัจัะสรัางขนใน
ั
ั
�
�
ิ
้
้
ึ
่
ู
ี
ี
่
่
่
ี
พทธศิต่วรัรัษท 19 แล้ะมการัซึ่อมแซึ่มรัาวพทธศิต่วรัรัษ
�
10
ี
�
้
ู
ท 21 แล้ะจัากการัศิึกษารัปูแบบสถิ่าปูต่ยกรัรัม
์
ั
ั
่
�
แล้ะล้วดล้ายปูรัะดบของ อ.จัรัศิกดิ เดช่วงศิญา พบวา ภาพที� 23
ิ
์
ั
้
ี
้
เจัดยองคนนาจัะสรัางรัาวกล้างพทธศิต่วรัรัษท 20 เจัดยวดอ่มโอรัาง
�
ี
�
ี
์
้
่
่
ี
์
ี
่
ี
ี
�
์
่
ี
แล้ะไมนาจัะมการัซึ่อมแซึ่มเจัดยนอก จันเปูนสภาพรั้าง
11
่
็
่
มาถิ่งยคปู้จัจั่บน
ึ
ั
30

�
ี
�
�
ึ
ิ
ั
เหต่การัณ์ครังนคงเกดขนในรัาวกล้าง
์
่
่
์
้
พทธศิต่วรัรัษท� 20 ความสัมพนธทางสถิ่าปูต่ยกรัรัม
ี
ั
่้
่
ู
ี
ำ
แล้ะพรัะพทธรัปูต่กแต่่งซึ่มจัรัะนาท�เหล้ืออยู่ของวัดอมโอ
่้
่
่
็
่
กสามารัถิ่จัดอยในยคน กล้าวคอ เปูนอาคารัเรัอนธาต่ ่
็
ื
ั
�
ื
ู
ี
ี
็
่
้
ี
�
ั
ี
ทรังส�เหล้�ยมย�นเกจัท�งสด้าน มซึ่มจัรัะนาในแต่ล้ะด้าน
ี
ื
ำ
่
ั
่
ึ
�
พอเหนรัองรัอยการักอซึ่่้มแบบสนโคง ซึ่งเปูนเทคนครัวม
่
่
็
็
ิ
้
สมัยกับการัก่อจัรัะนาสันโค้งทวิหารัเก่าวัดอโมงค ์
�
ี
่
ำ
�
้
อารัยมณ์ฑล้ในต่วนครัเช่ยงใหม ล้วดล้ายปูนปูนเทาทเหล้อ
่
�
ี
ั
่
ื
ี
ู
่
่
่
ู
ี
ั
�
้
อยจัะปูรัากฏเฉพาะทเสากรัอบซึ่มแล้ะเสามมผู้นง
่
ี
ำ
ในช่่ดกาบบนกาบล้าง แล้ะปูรัะจัายามโดยมการัออกล้าย
ี
�
ั
่
ู
ในแต่ล้ะกรัอบเปู็นรัปูดอกไม้หล้ายกล้ีบทมมผู้นงเช่นเดียว
่
่
ั
กับทวัดปู่าสัก รัวมท�งแนวคิดในการัออกล้ายกล้ีบบัว
ี
�
่
ั
�
็
ิ
ั
ั
ิ
หวเสากมทังอทธพล้จัากวดปูาสกแล้ะจัากหรัภ่ญช่ย
ิ
ี
ั
ั
ิ
การัเกดรัปูแบบล้วดล้ายปูรัะดบในงานพทธศิล้ปู ์
่
ิ
ู
ั
�
ี
�
ึ
่
ิ
�
้
่
ล้านนา ต่งแต่ต่นพทธศิต่วรัรัษท 19 การัเกดขนของ
้
เมืองเช่ียงแสน เวียงกมกาม เมืองเช่ียงใหม่ จันพัฒนา
่
เปูนอาณ์าจักรัล้านนา โดยได้รับอทธพล้วฒนธรัรัม
็
ิ
ิ
ั
ั
้
ั
่
ิ
ั
ั
ั
ิ
่
ทงจัากหรัภญช่ยแล้ะอทธพล้วฒนธรัรัมจัากพกาม
ิ
�
�
ี
�
ึ
ั
ซึ่งต่วอย่างงานในยคแรักนปูรัากฏเปูนงานปูรัะเภท
่
็
ั
้
่
ล้วดล้ายปูนปูนปูรัะดบศิาสนสถิ่านต่างๆ นอกจัากนยง
�
ู
ี
�
ั
ปูรัากฏล้ายดอกบว ซึ่งมความนยมใช่ในงานปูรัะดบ
�
ี
ิ
ั
ั
ึ
้
�
ั
้
ู
่
ของล้านนามากเช่นกัน ดงปูรัากฎในงานปูนปู้นปูรัะดับ
่
ี
�
ื
ั
ี
ั
่
�
ี
เจัดยวดปูาสกเช่ยงแสน เมอพทธศิต่วรัรัษท 19
์
ิ
ี
ซึ่งคาดวาไดรับอทธพล้จัากล้ายเครัองถิ่วยจัากศิล้ปูะจัน
ั
ิ
ิ
้
้
ื
�
่
ึ
�
ั
้
จันถิ่ึงต่นพทธศิต่วรัรัษท� 21 ดงล้ายคล้ายดอกบัวในงาน
่
ี
้
ปูนปูนวดเจัดยอด (วัดมหาโพธารัาม) อาเภอเมือง
ำ
็
้
ู
ั
12
�
ั
ี
ี
ี
์
่
ั
ื
จังหวดเช่ยงใหม เจัดยเช่ยงยัน เมองล้าพน แล้ะเจัดย ์
ู
ำ
ี
็
ื
้
ั
้
่
วดอ่มโอ เมองเช่ยงใหม เปูนต่น
ี
ภาพที� 24
ั
ั
้
์
�
ล้ายปููนปูนปูรัะดบเจัดยวดอ่มโอ (รัาง)
้
ี
้
31

�
ภาพที 25 - 26
ั
์
้
้
ี
�
ล้ายปููนปูนปูรัะดบเจัดยวดอ่มโอ (รัาง)
ั
้
32

ั
�
ื
�
�
้
ั
ี
แบบแผู้นการัสรั้างล้วดล้ายในยคน มกจัะปูนล้ายแบนต่ิดกบพนผู้ว โดยจัะไม่
ิ
่
�
ึ
�
ั
ี
ั
ั
ั
ำ
ั
ยกนนขนมามากนก อกทงรัะนาบของล้วดล้ายจัะเทากนหมด ล้กษณ์ะสาคญ
ู
่
ี
็
�
�
ี
ำ
่
ู
ั
ต่วล้วดล้ายกาบบน กาบล้างทอยในกรัอบสามเหล้ยม แล้ะล้ายปูรัะจัายามจัะเปูน
่
�
็
ี
้
�
่
สีเหล้ียมขนมเปูยกปููน ล้วดล้ายในกรัอบคล้้ายล้ายดอกไมขนาดใหญ แต่่เปูนล้กษณ์ะ
ั
ั
ของล้ายดอก 4 กล้ีบ มต่วล้ายต่รังกล้างเปู็นวงกล้มขนาดใหญ่เหมอนเกสรัดอกไม้
ี
ื
์
่
่
ล้อมรัอบดวยล้ายกรัะหนกในล้กษณ์ะของกล้บดอก สวนล้ายปูรัะเภทพนธพฤกษา
้
ั
้
ั
ี
ทเปูนล้ายดอกไมจัาพวกดอกโบต่น ล้ายพนธพฤกษาในกรัอบกรัะจัก หรัอกรัอบ
ื
้
�
ั
ั
ี
่
็
ำ
�
์
ช่่องแว่น หรัืออาจัเรัียกว่าแล้ะล้ายกล้ีบบัวหรัือบัวมีไส้ เหล้่าน�ล้้วนเปู็นอิทธิพล้
ี
ี
ของศิิล้ปูะจันทังสิน
�
�
33

2.3



ลวดลายปั้นปััน
�
ุ
ุ
พิทธศิตวรู้รู้ษ์ที 20 – 21 ยค์ทองข่องล�านนา
�
(พิ.ศิ. 1900 - 2000)




ู
ิ
ั
่
ั
่
�
สาหรับล้วดล้ายปูนปู้นปูรัะดบงานพทธศิล้ปูล้านนาในช่วง
ำ
้
์
่
ั
ี
�
ื
�
ี
็
่
พทธศิต่วรัรัษท 20 - 21 หรัอทเรัารับรักนวาเปูนยคทอง สงผู้ล้ให ้
่
ั
้
่
ู
ั
่
งานช่างฝีมอแขนงต่างๆ ได้รับการัพัฒนาทกษะมากข�น ทงเทคนคการั
ึ
ื
�
ั
่
ิ
ั
ั
้
ื
�
ึ
�
ี
้
ี
�
ู
ึ
ขนรัปูของล้วดล้ายดวยโครังสรัางทมการัโกล้นพนล้ายขนมารัองรับ
�
�
ู
่
ู
ี
้
ั
ิ
ิ
�
ั
ี
ึ
�
รัายล้ะเอยดของปูนปู้นปูรัะดบ สรัางมต่ทล้อยนนเดนยกต่วขนมาจัาก
ิ
่
พนอย่างนาสนใจั ซึ่งล้วดล้ายยคนไดรับแรังบนดาล้ใจัแล้ะอทธพล้
ึ
ั
�
ิ
ั
�
ี
ื
้
�
่
ี
ี
่
ี
ของล้วดล้ายจัากศิล้ปูะจันทมอาย่รัะหวางพทธศิต่วรัรัษท 20 - 22
�
่
ิ
ี
�
ิ
ื
่
ในสมยรัาช่วงศิหยวนแล้ะรัาช่วงศิหมง ผู้านงานเครัองปูนดนเผู้า
�
ิ
์
�
้
์
ั
�
ู
ี
ี
ื
ั
็
ั
้
ิ
�
ื
่
แล้ะเครั�องใช่ต่างๆ อนเปูนสนคาของช่นช่�นสงทมการัซึ่อขายแล้ก
้
ี
ำ
ี
เปูล้�ยนในรัาช่สานักล้้านนา โดยเกิดเปู็นล้ายเครัือเถิ่าทปูรัากฏ
�
ื
ำ
ั
็
ในการันามาปูรัะดบศิาสนสถิ่าน แล้ะสบต่อกนมาจันเปูนเอกล้กษณ์ ์
ั
ั
่
13
็
ื
้
�
ทองถิ่น จันเปูนทีมาของล้ายเครัอล้้านนา
ิ
�
้
�
ั
ล้กษณ์ะของล้ายเครัอล้านนา ทเปูนล้ายพรัรัณ์พฤกษา
็
ื
ี
ปูรัะกอบดวยกรัอบล้ายทีหยกโคง หล้ายหยัก ภายในปูรัะดบดวยล้าย
้
ั
�
ั
้
้
้
็
้
ดอกไมแล้ะใบไมทีมช่่อดอก กาน แล้ะใบคดโคง ปูรัะกอบกนจันเต่ม
ี
้
ั
้
�
็
14
ี
ั
็
�
พนท เปูนล้ายแบบฉล้โปูรัง ล้กษณ์ะของดอกเปูนดอกโบต่นทเปูน
�
ั
่
ื
�
็
่
ี
�
ั
ิ
้
�
ี
ิ
ิ
ิ
่
ั
ี
�
็
ิ
่
อทธพล้ศิล้ปูะจัน อนเปูนล้วดล้ายทพบวานาจัะเรัมไดรับความนยม
15
�
ในสมยพรัะเจัาต่โล้กรัาช่ในช่วงต่้นพทธศิต่วรัรัษท 21 โดยล้วดล้าย
ี
่
ั
่
ิ
้
่
ั
ี
ี
�
ิ
ั
่
�
ั
ู
์
พทธศิล้ปูในยคนล้กษณ์ะงานปูนปู้นมกจัะมการัปูรับแบบกรัอบล้าย
่
ู
ด้วยหยักโค้งแล้ะการักรัีดเส้นค หรัือการักรัีดรั่องกล้างเส้น ล้วดล้าย
้
ภายในกรัอบคล้ายล้ายดอกไม ขนาดใหญ ล้กษณ์ะของดอกไม ้
้
่
ั
้
ิ
่
ี
ิ
ี
่
ื
�
แล้ะใบไมทเหมอนธรัรัมช่าต่ ล้วดล้ายมมต่แต่กต่างไปูจัากงานในยค
ิ
พ่ทธศิต่วรัรัษที� 19
34

35

ั
2.3.1 ลายปั้นปัั�นปัรู้ะดบีเจัดยวดปัาแดง
ั
์
ี
่
ั
ี
ำ
หลวง อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ื
ื
ั
่
็
ู
วดปัาแดงหลวง ถิ่อเปูนศินย์กล้าง
สาคญของพทธศิาสนานกายสหล้ หรัอ
่
ื
ั
ำ
ี
ิ
้
์
้
่
ี
ั
ั
ล้งกาวงศิใหม มมาแล้วสมยพรัะเจัาสาม
ิ
้
ู
่
�
ิ
ฝงแกน ต่งอยบรัเวณ์ทางดานทศิต่ะวนออก
ั
้
�
ั
�
์
ี
ำ
ี
ั
่
ของวดในสวนทมพรัะสงฆ์จัาพรัรัษา
่
่
ต่ามปูรัะวัต่กล้าววาพรัะภิกษสงฆ์ล้งกา
ิ
ั
่
์
ิ
ื
ไดเดนทางจัากล้ังกามาถิ่ึงเมองเช่ยงใหม ่
ี
้
�
�
์
�
ี
ี
เมือปู พ.ศิ.1973 แล้ะเจัดยองคนีสรัางขึนในปู ี
้
์
18
ิ
้
พ.ศิ. 1990 โดยพญาต่โล้กรัาช่โปูรัดใหสรัาง
้
ิ
ื
�
�
ึ
ิ
ั
่
ขนเพอบรัรัจัอฐพรัะรัาช่มารัดาแล้ะพรัะบดา
ของพรัะองค ์ 17
ภาพที� 28
ั
์
ำ
ี
ั
ี
เจัดยวดปูาแดงหล้วง อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่
ื
่
36

�
ภาพที 29
ี
�
ี
์
่
ี
์
ั
์
ี
ี
ื
ั
เจัดยวดปูาแดงหล้วง อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่ เจัดยองคนปูรัะกอบดวยฐานเขยงทรัง
ำ
้
ั
้
ี
�
�
้
ี
ั
้
สเหล้ยมซึ่อนกนสองช่�นแล้วเคยปูรัากฏรัูปูปูน
�
้
�
่
ี
็
ั
่
้
ั
ิ
�
ี
์
้
ั
ำ
์
ั
ี
์
เจัดยวดปัาแดงหลวง (รู้าง) เปูนเจัดย ์ ช่างล้อมองคเจัดย ล้าต่วของช่างเหล้านนต่ดกบ
ิ
ั
่
่
็
่
่
ู
์
ั
�
่
ี
ี
ั
้
ำ
ื
ั
ี
ี
กออฐถิ่อปููน รัปูล้กษณ์ะเปูนเจัดยทรังล้งกาทียงคง ฐานเขยงทรังสเหล้ยมแต่ปูจัจับนช่ารัดหล้ดรัวง
�
�
่
้
ั
้
ั
้
้
็
่
ั
ั
่
ู
ี
ี
�
รัปูแบบอย่างสโขทยไดช่ด ทมฐานรับเปูนซึ่มช่าง ไปูหมดแล้ว ถิ่ดจัากฐานช่้างล้อมเปู็นฐานทรังแท่ง
้
�
ี
ำ
็
ู
�
ั
ี
แล้ะซึ่มพรัะ แล้ะมาล้ยเถิ่าทเปูนแบบบวฝาล้ะม ี รัปูสเหล้ยมยกสง เจัาะเปูนช่องซึ่มจัรัะนาเปูนกรัอบ
่
ู
่
้
ี
็
็
ั
้
�
่
้
แล้ะบล้ล้งกทรับยอดปูล้องไฉน ล้กษณ์ะปูรัะกอบ วงโคงล้กษณ์ะคล้ายกรัอบซึ่มหนานางในศิล้ปูะ
์
้
ั
้
ั
ิ
ั
้
่
�
้
ั
ี
ั
่
ั
ี
ิ
ี
�
็
้
ั
์
ี
้
ี
ี
์
�
�
่
้
ั
ั
์
ของเจัดยมความสมพนธกบเจัดยช่างล้อม สโขทย โดยทช่องซึ่มนเปูนทปูรัะดษฐานของ
่
ี
ั
้
ี
ั
�
�
ี
19
่
้
ศิรัสช่ช่นาล้ัย รัวมทงเจัดยองคอนทมช่างรัอบฐาน พรัะพทธรัปู โดยรัอบทง 4 ดาน ดานล้ะ 5 ซึ่ม
้
�
ี
�
่
้
ั
ี
ู
ื
์
์
้
้
่
ั
ึ
ี
�
่
้
้
ิ
่
ั
ิ
ำ
ั
ในทานองเดยวกนในศิิล้ปูะส่โขทย แสดงวาอทธพล้ รัวม 20 ซึ่ม ซึ่งมล้กษณ์ะคล้ายกรัอบซึ่มหนานาง
ี
ิ
ของศิล้ปูะสโขทยยังมอยเสมอมา แมในรัะยะนน ในศิล้ปูะสโขทยทไดรับอทธพล้จัากศิล้ปูะล้งกา
ั
ั
่
่
�
ิ
ู
�
ั
้
ิ
่
ิ
ั
ี
ั
ี
้
ิ
ึ
ื
็
ำ
่
�
ี
ั
ั
ั
์
ิ
กรั่งส่โขทยหมดอานาจัทางการัเมองไปูแล้้วกต่าม 18 ซึ่งอทธพล้ของเจัดยทรังรัะฆ์งแบบสโขทย
ิ
�
้
่
ั
้
อาจัเขามาในล้านนาต่งแต่การัเขามาเผู้ยแพรั ่
้
พรัะพ่ทธศิาสนาของพรัะส่มนเถิ่รัะ พ.ศิ. 1912
37

�
ภาพที 30
์
ั
ำ
้
ี
้
ั
่
�
ล้ายปููนปูนปูรัะดบซึ่่มจัรัะนา เจัดยวดปูาแดงหล้วง
่
ู
ในสวนของงานปูนปูนปูรัากฎ
้
�
่
ในการัต่กแต่งซึ่มจัรัะนาแล้ะเสากรัอบซึ่ม
่
่
้
้
ำ
้
�
่
้
ำ
ล้กษณ์ะของซึ่มจัรัะนา ปูล้ายซึ่มทงสองขาง
่
ั
้
ั
ู
็
้
็
ี
ำ
ทาเปูนรัปูหางวันโดยมเสนล้วดเปูนแนว
�
ี
ี
้
กรัอบ บรัเวณ์ซึ่มหนานางทมล้กษณ์ะเปูน
้
่
ิ
็
ั
่
ั
์
ซึ่มโคงปูรัะดบดวยล้ายเครัอพนธพฤกษา ภาพที� 31
่
้
ั
้
ื
้
่
็
่
้
ำ
้
ั
์
ต่อเนองกนไปูเปูนล้ายกานแล้ะใบไม ้ ล้ายปููนปูนปูรัะดบซึ่่มจัรัะนา เจัดยวดปูาแดงหล้วง
�
้
ี
ั
�
ั
ื
ทมล้กษณ์ะของการัผูู้กล้าย มจัดออกล้าย
ี
�
ี
ั
่
ี
เปูนดอกไม้อยสามดอก มแนวเสนล้วด เสากรัอบซึ่ม ไดคล้คล้ายมาเปูนเสาทมหวเสา
่
็
ู
้
ี
ี
�
่
ี
�
ั
ี
้
็
้
้
เปูนกรัอบอยู่ด้านบน เหนือเสนล้วดขนไปู แล้ะโคนเสาในรัปูของโครังสรัางช่ดบวควา บวหงาย
็
ึ
�
ู
ั
่
�
ั
ำ
้
ั
ู
่
์
ี
เปูนล้ายพนธพฤกษาปูรัะเภทเดยวกนในรัปู การัต่กแต่งในสวนหนากรัะดานหวเสาทรับปูล้ายซึ่มทงสอง
ั
็
่
้
้
ั
่
�
่
ั
ั
ี
�
ของซึ่มหรัอกรัะบงซึ่อนต่ดกน เทคนคการั ขางเปูนล้ายกรัอบเสนหวมวนเกยวพนกน มช่ดเสนล้วด
้
ั
ื
ิ
ั
้
ิ
่
็
้
ี
�
้
ั
ั
่
ั
้
้
ี
ปูนปูนเปูนล้กษณ์ะเฉพาะ ของช่างในรัะยะ แล้ะอกไกค�นอยสองเส้นท�งต่อนบน แล้ะต่อนล้่างของเสา
้
็
ู
ั
่
�
ั
ู
่
ั
่
่
ั
ี
�
�
ดงกล้าว ซึ่งจัะมผู้ล้ ต่่อเนืองในรัะยะต่่อมา มการัต่กแต่่งเสากรัอบซึ่่มในสวนนีต่ามแนวสงของเสาดวย
ึ
ู
่
�
ี
้
้
โดยล้กษณ์ะของการัปู้นปูนล้วดล้ายกาน ล้ายเสนล้วดโคงภายในปูนล้ายพนธพฤกษาปูรัะกอบดวย
ู
ั
�
้
้
้
่
ั
้
้
�
์
ั
ดอก แล้ะใบล้งบนโกล้น เส้นล้วดรัองรับ ช่อดอกแล้ะใบเล้อย ขนไปูในแนวต่งเต่มพนท ซึ่งการั
�
ั
็
�
ึ
ึ
่
ื
�
ี
ื
�
�
�
ล้ายอกครััง ทำาใหเกดความนน - ล้กทีมมต่ ิ ผู้กล้ายดงกล้าวยงไมเคยพบรัปูแบบนีมากอน
ี
้
ิ
ู
ิ
�
ี
ึ
�
่
ู
่
่
ั
ั
ู
�
่
่
ี
�
ของแสงแล้ะเงา ทโดดเดนกวางานช่าง
่
้
่
รัะยะกอนหนานี �
38

ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีโบีรู้าณสถาน
ั
�
ั
ในวดเจัดยอด
็
ี
ำ
ื
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ั





ิ
่
่
ปูรัะวต่จัากเอกสารักล้าววา กอนปู ี
่
ั
้
ิ
้
พ.ศิ.1998 พรัะเจัาต่โล้กรัาช่ไดสดบธรัรัม
ั
ิ
์
เรัองอานสงคปูล้กต่นโพธจัากพรัะภกษ ่
ิ
ิ
้
ู
ื
�
�
ิ
�
ื
ี
ึ
สายสงหล้ จังมความเล้อมใสแล้ะโปูรัดฯ
ี
ใหหาสถิ่านทปูล้กพรัอมทงสรัางอารัาม
้
�
ู
้
�
้
ั
�
้
้
่
ใหเปูนทอยของพรัะมหาอต่ต่มปูญญา
ี
ู
็
่
20
ื
่
ี
ในปูพ.ศิ.1998 ดวยเหต่นวดนจังไดช่อวา
�
้
่
�
้
ี
ี
ั
�
ึ
ั
วดมหาโพธารัาม
ั
นอกจัากน�ยงทรังสรั้างสต่ต่มหา-
ี
ั
ึ
สถิ่านไวในปูเดยวกน ซึ่งมเอกสารัรัะบ่ถิ่งการั
ี
ึ
ี
ี
ั
้
�
็
้
ื
�
ั
สรัางโบรัาณ์วต่ถิ่่สถิ่านอยางต่่อเนือง ถิ่อเปูน
่
ั
ำ
ิ
่
่
ิ
วดสาคญของพรัะภกษฝายสงหล้โบรัาณ์
ั
ี
สถิ่านท�หล้งเหล้ืออยภายในวัดแล้ะมีล้าย
่
ู
ู
ึ
็
้
�
ั
ึ
ู
�
ปูนปูนปูรัะดบซึ่งเปูนขอมล้ในการัศิกษา
้
ี
ั
มดงนี �
ภาพที� 32
ี
ั
็
วดเจัดยอด จั.เช่ยงใหม ่
39

ั
�
็
ิ
2.3.2 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีวหารู้เจัดยอด
ื
่
�
�
�
ึ
็
้
ั
ื
ี
วหารัเจัดยอดไมมหล้กฐานทรัะบช่ดเจัน ความคดคอ กล้มทเช่อวาสรัางขนพรัอมกบการั
่
ิ
ี
่
่
้
ี
ั
่
�
ั
ิ
23
ื
ึ
ื
่
่
สาหรับรัะยะเวล้าในการัก่อสรัาง โดยมการั สรั้างวัดเม�อพ.ศิ.1998 แล้ะอีกกล้มหน�ง เช่�อว่า
้
ั
ำ
ี
ื
่
่
็
้
่
ั
สนนษฐานกนแต่กต่างไปูใน 2 ปูรัะเดนคอ กล้มแรัก นาจัะสรัางรัาว พ.ศิ. 2020 โดยให้เหต่ผู้ล้วา
ิ
ั
่
่
่
ั
ั
ั
้
้
ี
�
ิ
�
ิ
้
็
้
่
�
ื
ั
�
่
ื
่
่
เช่อวาเปูนงานสรัางต่งแต่กอนหรัอ รัวมสมยกบพญา ในครัาวทพรัะเจัาต่โล้กรัาช่ปูลู้กต่นโพธนน คงสรัาง
่
่
�
21
ั
�
้
่
ี
้
้
ื
�
ี
ั
ี
ู
็
มงรัายครัองเมองเช่ยงใหม แล้ะยังมผู้เช่ือวาอาจัจัะ เปูนอาคารัไมพรัอมทงมหาสถิ่านอนอก 6 แหง
ื
ั
ั
้
มีการัสรั้างมาก่อนแต่มีการัซึ่่อมในสมัยพรัะเจั้าต่ิโล้ก ล้อมรัอบ คล้ายกบสมยพรัะเจัาอโศิกมหารัาช่
้
้
่
ี
้
้
ั
�
ิ
้
รัาช่ เพ�อฉล้องพรัะพทธศิาสนาครับ 2000 ปู ี 22 ทสรัางเฉพาะอาคารัไมรัอบต่นโพธแล้ะวช่รัอาสน ์
ื
่
�
�
ื
ึ
ิ
้
่
้
่
ในขณ์ะท�กล้มทสองสวนใหญเช่อวาสรัางขนใน ต่อมาในสมยรัาช่วงศิกษาณ์ะจังสรัางวหารั
ึ
�
่
่
่
ี
่
ั
์
่
ี
�
้
ั
ี
�
รัช่กาล้ของ พรัะเจั้าต่ิโล้กรัาช่ แล้ะยงแยกไดอกสอง มหาโพธิ ขึนแทนที �
ั
40

�
ภาพที 33 - 34
ั
ิ
�
้
ี
็
ล้ายปููนปูนปูรัะดบวหารัวดเจัดยอด จั.เช่ยงใหม ่
ั
ื
่
่
ี
�
ำ
แล้ะเนองจัากมเอกสารัรัะบถิ่ึงการักอกาแพงล้อมรัอบ
้
่
ึ
้
ั
�
็
ิ
พรัะวหารัของวดเจัดยอด ซึ่งนาย E.W. Hutchinson ไดกล้าว
็
วาเมื�อเขามาวดเจัดยอดเมือปูพ.ศิ. 2490 เขาไดพบกำาแพง
้
ี
�
ั
่
่
้
่
ู
้
้
็
ิ
แกวล้อมรัอบวหารัเจัดยอดอย ต่ล้อดจันการัขดคน
่
้
ั
้
่
้
ำ
ี
ทางโบรัาณ์คดไดพบรัองรัอยของกาแพงแกวดงกล้าวดวย
้
่
ั
่
�
ั
ั
�
่
เนืองจัากเหต่่ผู้ล้ดงกล้าวทำาใหเช่ือกนวา นาจัะสอดคล้้องกบ
24
ิ
์
ิ
ช่นกาล้มาล้ปูกรัณ์ทรัะบวาสรัางมหาวหารัในปู พ.ศิ. 2020
ี
ี
่
้
่
�
ี
ดงนนรัะยะเวล้าของการัปูนล้ายปูนปูนทปูรัะดบอยางเรัว
ั
�
ั
่
ั
็
้
ู
�
�
ี
�
้
กคอพรัอมกบการัสรัางวหารันันเอง
ิ
ั
้
้
็
ื
�
41

้
ิ
ั
ั
ล้ายเทวดา งานปูรัะดบผู้นงดานนอกของวหารั
�
็
ั
ำ
ั
็
็
่
เจัดยอดแบงเปูนสองช่น แต่ล้ะช่นแบงเปูนช่องสาหรับ
�
่
ั
่
่
ั
ื
ู
ี
ื
เทวดานง แล้ะมรัปูเทวดายนพนมมอปูรัะดบในสวนท � ี
ั
�
่
ู
่
็
เปูนมมจัากการัยกเกจั พนหล้งของรัปูเทวดาเหล้าน ี �
่
ั
�
็
ื
่
์
้
ั
่
ั
ปูรัะดบดวยล้ายโปูรังปูรัะเภทล้ายพนธพฤกษา เทวดา
ั
์
่
ี
์
้
ทกองคมพรัะพกต่รัแล้ะพรัะวรักายอวบอวนงดงาม
้
ั
ึ
์
ู
สดสวนสมบรัณ์ วงพรัะพกต่รัยาวรัคล้ายรัปูไข จังอาจั
์
ู
่
ี
ั
่
ิ
้
�
ั
่
�
ั
�
ิ
เกียวของกบอทธพล้ของศิิล้ปูะส่โขทยทีแพรัหล้ายขึนมา
ี
ี
ั
�
ื
่
�
ื
่
ต่งแต่เม�อต่นพทธศิต่วรัรัษท� 20 ขณ์ะท�เครัองปูรัะดับ
้
ู
ต่่างๆ เช่่น มงก่ฎ กรัองศิอ สงวาล้ แล้ะภษามล้กษณ์ะ
ั
ั
ี
�
ทีใกล้้เคยงกบทีมอยในศิิล้ปูะส่โขทยพมาแล้ะจัน
ี
ั
ั
่
ี
่
�
ี
ู
ู
ื
ิ
ปูรัะต่มากรัรัมปูนปูนรัปูเทวดายนพนมมอ
ื
ู
้
�
์
์
ี
�
่
ิ
�
ิ
์
ั
ื
เพอพทกษพรัะมหาโพธ�เจัดย อาภรัณ์ต่างๆ ทปูรัะดับ
ี
ั
ี
้
�
ำ
จัะไมมล้กษณ์ะซึ่ากน เปูนสถิ่าปูต่ยกรัรัมสมย
ั
่
ั
็
พรัะเจัาต่โล้กรัาช่แล้ะส่งอทธพล้แกสถิ่าปูต่ยกรัรัม
้
้
่
ิ
ิ
ิ
�
้
ี
้
ิ
ั
แล้ะศิล้ปูกรัรัมในทอนๆ ทสรัางต่อมาภายหล้งดวย
ื
�
ี
่
�
�
ล้ายปูนปูนรัปูดอกไม แล้ะกานเปูล้วเปูนล้ายเมฆ์ไหล้
็
้
้
้
ู
ู
ปูรัะดบฉากหล้งของรัปูเทวดายนปูรัะนมมอ แสดงถิ่ง
ู
ื
ึ
ั
ื
ั
ึ
ี
้
ิ
�
ิ
�
ิ
ั
ี
แบบอยางล้วดล้ายทไดรับอทธพล้ศิล้ปูะจันซึ่งแฝง
่
เขามาในรัปูเครัองล้ายครัามจัน ในสมยรัาช่วงศิหงวน
้
ู
�
ื
ี
์
ั
(ปูรัะมาณ์พ.ศิ. 1803-1991) แล้ะรัาช่วงศิเหมง (ปูรัะมาณ์
็
์
ั
้
ำ
พ.ศิ. 1911-2187) แล้ะล้านนาไดนามาดบแปูล้งใหม ่
้
็
่
จันกล้ายเปูนแบบอยางเฉพาะต่ว
ั
�
ภาพที 35
ั
ี
เทวดาปููนปูน วดเจัดยอด จั.เช่ยงใหม ่
็
�
้
42

ั
ำ
ล้ายพรัรัณ์พฤกษา สาหรับล้ายดอกไม ้
่
่
็
้
ื
่
เปูนกล้มหรัอล้ายแบบช่อดอกไม ต่ล้อดจัน
�
้
ล้ายอืนๆ เช่่น ล้ายปูรัะจัำายามกามปูู ล้ายเปูล้ว
่
�
ี
ิ
ึ
ิ
่
ไขมก แล้ะล้ายเมฆ์ไหล้ แสดงถิ่งอทธพล้ทมาจัาก
้
่
�
ื
์
ล้วดล้ายต่กแต่งเครัองถิ่วยจันแบบรัาช่วงศิหยวน
ี
ิ
ู
้
ิ
้
�
่
ั
แล้ะหมงแล้ว เทคนคการัปูนปูนยงนาสนใจั
่
เพรัาะล้ายเหล้านเรัมปูรัากฏล้กษณ์ะเดน
ั
่
ี
�
�
ิ
ิ
ี
�
้
ของเทคนิคปููนปู�นทมีการับิดล้ายให้สะบัดพรั�ว
ิ
ี
แล้ะล้ายแบบหอใบ ซึ่�งนาจัะเปูนเทคนคช่่างจัน ภาพที� 37
่
่
็
ึ
่
ึ
�
้
ี
่
โดยเฉพาะซึ่งช่างล้านนามสวนรัวมในการั ล้ายปููนปูนปูรัะดบวหารัวดเจัดยอด จั.เช่ยงใหม ่
่
ั
ิ
็
้
ี
�
ั
้
์
่
่
ั
่
้
สรัางสรัรัคดวย เช่นล้ายเปูล้วไขมกบนผู้นง
่
ี
�
่
่
ิ
ทมการับดล้าย สะบดพรัวอยางรันแรัง เช่นเดยว นอกจัากน ยงมงานปูนปูนในกล้ม
ิ
ี
ี
�
ั
่
�
่
ี
ี
ั
�
้
ู
ู
ิ
้
ั
ำ
้
้
กบล้ายปูรัะจัายามกานปูบรัเวณ์ทองไมของ ล้ายพรัรัณ์พฤกษา ล้ายเมฆ์ แล้ะล้ายกนกทมการั
ี
�
ี
อาคารัวหารัเจัดยอด แล้ะยงมการักรัดเสนล้อ ใช่โกล้นล้ายหน่นต่วล้าย ซึ่งทาใหต่วล้ายมความ
ี
้
ี
้
ั
็
ิ
ั
้
ำ
ี
้
ั
�
ึ
�
ื
ั
้
ดงทพบไดในกานแล้ะใบของล้ายเครัอล้านนา นนเดนจัากผู้วพน อนเปูนเทคนคทพบมาก
ี
้
้
ิ
ี
�
�
ั
ื
็
่
ู
ิ
ี
็
ทปูรัะต่โขงวดเจัดยอด ซึ่ึงในกรัณ์ีหล้งนอาจั ในศิล้ปูะล้านนาในรัาวปูล้ายพทธศิต่วรัรัษท ี �
ี
�
ู
ั
�
ั
�
ิ
้
่
้
แสดงล้กษณ์ะช่างทองถิ่นเองอยางช่ดเจัน 20 – 21 กล้มปูรัะต่มากรัรัมเทคนคการัปูน
ั
ิ
่
�
่
ั
่
่
ิ
�
้
ิ
ั
่
์
ซึ่งแสดงถิ่งความสมพนธกบล้วดล้ายต่กแต่ง ล้วดล้ายทมการัใช่โกล้น ในกล้่มของล้ายพรัรัณ์
ั
ึ
�
ึ
ั
ี
ี
้
่
�
25
ี
่
์
�
้
ซึ่่มจัรัะนำาทีเจัดยวดปูาแดงหล้วง ในรัะยะกอน พฤกษา ล้ายเมฆ์แล้ะล้ายกนกน มกจัะใช่การั
ั
่
ี
้
�
ั
้
�
้
หนานีดวย โกล้นล้าย ซึ่งหมายถิ่งเทคนคการัปูนล้วดล้าย
้
�
�
ึ
ึ
ิ
่
้
ปูนปูนทมการัปูนปูนหนนเสรัมต่วล้ายใหม ี
ู
ั
้
ู
�
ี
�
ี
ิ
้
�
�
ึ
ความนนสงเดนขนมาจัากพ�นผู้นง โดยปูนทหนน
ู
ี
�
่
ู
่
ื
ั
ู
ิ
�
เสรัมนเรัยกวา “โกล้น” ปูนในส่วนโกล้นน�จัะอย ่ ู
ี
ู
่
ี
ี
ในต่าแหน่งกล้างรัะหว่างผู้ิวผู้นังกับต่ัวล้าย
ำ
�
ิ
ี
่
ิ
่
ั
เทคนคดงกล้าวเปูนเทคนคทพบมากในยคน � ี
็
�
โดยเฉพาะงานปู้นล้ายพรัรัณ์พฤกษาเปู็นล้าย
ี
�
�
ิ
่
ื
ั
้
�
้
พนฐานหล้กทพบใช่มากทสดในศิล้ปูะล้านนา
ี
ู
ี
มาอย่างยาวนาน มรัปูแบบหล้ักเปู็นล้ายเครัือเถิ่า
ดอกไมทมล้กษณ์ะของดอกแล้ะใบในรัปูทรัง
้
�
ั
ี
ี
ู
้
�
ิ
ี
�
ั
ี
่
ทใกล้เคยงกบใบไมต่ามธรัรัมช่าต่มากกวาทจัะ
ี
้
็
�
เปูนล้ายแบบปูรัะดษฐ ดงต่วอยางทีสามารัถิ่พบ
ั
่
ั
ิ
์
้
้
็
่
ั
ู
�
้
ไดทซึ่มปูรัะต่โขงวดเจัดยอด ซึ่มปูรัะต่โขง
ู
่
ี
�
ภาพที 36 วดพรัะธาต่ล้ำาปูางหล้วง แล้ะกวัดเกาะกล้าง
ู
ั
่
่
ั
ิ
ล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาปูรัะดบวหารั เปูนต่น
้
็
วดเจัดยอด จั.เช่ยงใหม ่
ี
็
ั
43

ิ
�
ั
ำ
ิ
้
ี
ุ
2.3.3 ลายปันปันปัรู้ะดับีซุ้มจัรู้ะนาอนมตเจัดย ์
�
ื
ิ
ึ
์
ี
�
ิ
อนมต่เจัดย คอหนงในบรัรัดา
ิ
ั
�
ี
“สต่ต่มหาสถิ่าน" ทพรัะเจัาต่โล้กรัาช่โปูรัดให้
้
�
สรัางขน ปูรัะกอบกบต่นมหาโพธทแยกหนอจัาก
�
ั
ิ
่
้
ี
�
้
ึ
ั
ต่นมหาโพธทนามาจัากล้งกามาปูล้กไว ้
�
ู
้
ิ
ี
�
ำ
่
่
ั
ื
ั
ิ
ณ์ วดปูาแดงมหาวหารัหรัอวดปูาแดงหล้วง
�
่
ึ
ั
่
่
ในปูจัจับน เหต่การัณ์ดงกล้าวคงเกิดขน
้
ั
์
26
ในปู พ.ศิ.1998 หรัอ พ.ศิ. 1999
ื
ี
ภาพที� 39
ิ
ิ
ี
ี
็
ั
อนมต่เจัดย วดเจัดยอด จั.เช่ยงใหม ่
์
์
ั
ี
็
ี
�
เปูนเจัดยทรังปูรัาสาทในผู้งแปูดเหล้ยม
โดยอาจัจัะนำารัปูแบบมาจัากเจัดยแปูดเหล้�ยม 27
ี
ี
์
ู
ั
ึ
ื
ั
�
่
ื
�
ี
วดสะดอเมองในครังหล้งของพทธศิต่วรัรัษท 19
ี
ี
พฒนาการัทเหนไดคอมการัปูรับปูรังรัปูแบบ
ื
้
ั
่
�
็
ั
ู
ื
้
่
ั
�
ี
ทสวนบนของเรัอนธาต่ใหเปูนช่นหล้งคาอย่างเดนช่ด
่
ั
�
ั
็
่
้
�
่
่
ั
ั
�
ั
ั
้
็
กล้างดานของช่นหล้งคาทกช่นปูรัะดบซึ่มขนาดเล้ก
สวนยอดทหกหายไปูคงต่อดวยปูล้องไฉนแล้ะปูล้ ี
่
่
้
�
ั
้
ี
์
เช่นเดยวกบเจัดยวดสะดอเมอง สนนษฐานวามการั
ื
ื
ี
ี
ั
ี
ั
ิ
่
ั
่
่
ู
ื
์
ี
ั
่
้
ั
ปูรัะดบล้ายปูนปูนทงองค ซึ่งปูจัจับนคงเหล้ออยเพยง
ึ
�
�
ั
�
้
ู
่
ู
ื
้
ำ
้
้
ำ
ึ
�
่
ิ
ต่าแหนงเดยว คอซึ่มจัรัะนาดานทศิใต่ ซึ่งรัปูแบบ
ี
ของล้วดล้ายแสดงถิ่งพฒนาการัของล้ายซึ่มจัากแบบ
่
้
ั
ึ
่
ิ
ั
หรัภญช่ย แบบเช่ยงแสน แบบสโขทย แล้ะแบบ
่
ั
ี
้
เช่ยงใหมในรััช่กาล้นี โดยล้วดล้ายซึ่่มทีเปูนเสนล้วด
่
้
�
ี
็
�
อกไกขนาบดวยเมดไขปูล้านน ปูรัากฏใหเหนทงท ี �
ั
้
้
่
็
�
ั
�
่
็
ภาพที 38
�
ั
์
ั
้
ี
�
ี
่
่
ั
์
ี
ิ
ิ
้
้
ี
้
ซึ่่มจัรัะนำาดานทศิใต่ อนมต่เจัดย ์ รััต่นเจัดย วดกูก่ด แล้ะทีซึ่่มเจัดยวดปูาสก เช่ยงแสน
ิ
�
ี
้
็
้
ั
ี
่
้
มาแล้ว แล้ะยงปูรัากฏใหเหนในซึ่มบางซึ่มทเจัดย ์
้
่
ื
ั
วดสะดอเมองอกดวย
้
ี
ื
44

ั
ั
็
2.3.4 ลายปั้นปัั�นปัรู้ะดบีซุ้มปัรู้ะต้โข่ง วดเจัดยอด
ุ
�
ซึ่มปูรัะตู่โขงดานทศิต่ะวนออก เปู็นปูรัะตู่กาแพง
้
่
ำ
ิ
้
ั
ขนาดใหญทมล้กษณ์ะทางสถิ่าปูต่ยกรัรัมเช่นเดียวกบ
่
ี
ั
้
่
�
ี
ั
ั
่
้
ึ
ำ
็
้
ั
่
ถิ่มณ์ฑปู สวนบนทาเปูนซึ่มแบบสนโคงซึ่งสามารัถิ่รับ
่
�
ู
ี
ื
ำ
�
้
นาหนักในพ�นท�กว้างไดดีกว่าซึ่มแบบสันเหล้�อม ผู้ังเรัือนธาต่ ่
่
ื
้
่
็
�
่
ั
ี
้
ี
ิ
ั
�
ั
ยกเกจั 2 ช่น แล้ะมเสารับซึ่มล้ดอก 2 ช่น กออฐสอดน
ิ
่
้
ึ
แล้ะฉาบปูน ถิ่งแมวาปูรัะตู่โขงวดเจัดยอดอยในสภาพท� ี
ู
ู
่
ั
็
ั
ี
�
็
ื
้
พงทล้ายล้งไปูบางสวนแล้วกต่าม แต่จัากรัปูทรังทคงเหล้อ
่
ู
่
ู
ี
ั
์
ถิ่าสมบรัณ์นาจัะมล้กษณ์ะรัปูแบบคล้ายกบซึ่มปูรัะต่โขง
้
ั
้
่
่
้
ู
ู
วดพรัะธาต่่ล้ำาปูางหล้วง จัังหวดล้ำาปูาง
ั
ั
�
ั
ู
่
การัต่กแต่งปูนปู้นทสาคญคอ สวนมมของซึ่ม
ื
่
่
ี
�
่
้
ำ
้
้
�
ั
็
ดานขางทงสองขาง ทาเปูนโครังสรั้างล้ายแบบต่ัวเหงา
ำ
้
ในล้ักษณ์ะของล้ายกรัะหนกหัวมน ซึ่�งกล้ายมาเปู็นส่วนหน�ง
ึ
ึ
ู
ั
่
้
้
่
ั
์
ี
�
ี
่
�
ั
�
ั
ภาพที 40 ของช่อหางหงสทเกาะปูรัะดบอยทหวเสารับซึ่มทงสองขาง
�
็
ซึ่่มปูรัะต่โขงวดเจัดยอด อนจัะเปูนแบบอยางทนยมแพรัหล้ายกนอยางมาก นอกจัาก
้
ู
ั
่
ั
ั
่
่
็
ี
�
ิ
ี
ั
ั
�
ื
ี
�
่
่
นยงมสวนล้ายกาบบน (บวคอเสอ) แล้ะล้ายกาบล้าง
่
ั
่
ี
(บวเช่งล้าง) เปูนสวนสาคญอกสวนทมการัต่กแต่งดวยล้าย
�
ั
่
ำ
ิ
ี
้
็
่
ี
ี
�
�
้
ู
้
ปูนปูนในกรัอบคดโคงรัปูสามเหล้ยม เสนล้วดกรัอบมการั
ู
ี
้
ี
ี
็
่
ั
์
้
้
กรัดเปูนเสนเล้กๆ มล้ายพนธพฤกษาทปูรัะกอบดวยล้าย
็
�
ี
้
่
ั
กานใบแล้ะดอกอยภายใน มกนยมออกล้ายกานใบ
้
ิ
ู
ี
ั
�
จัากดอกไมมกล้บทอยต่รังกล้างสนมมผู้นง แล้ะจัากดอก
้
ี
ี
ู
่
ั
่
ิ
ี
ทอยกล้างกาบของแต่ล้ะดาน ซึ่งมรัปูแบบเทคนคการัปูน
ู
ี
่
ู
�
�
�
้
่
้
ึ
ู
ั
ล้ายเช่นเดียวกบ ล้ายกรัะหนกของปูรัะจัายามกามปูแล้ะล้าย
ำ
้
่
เปูล้วไขมกทต่กแต่งวหารัเจัดยอด แสดงถิ่งล้กษณ์ะงาน
ึ
ี
่
�
ิ
็
่
่
ั
่
�
ทีรัวมสมยกน
ั
ั
ภาพที 41 - 42
�
ล้ายพรัรัณ์พฤกษาปูรัะดษฐเปูนล้ายกาบบว ั
ิ
์
็
้
คอเสื�อ ซึ่่มปูรัะต่โขงวดเจัดยอด จั.เช่ยงใหม ่
็
ี
ู
ั
45