ปูนปั้นล้านนา งานช่างและสล่าศิลป์ ถิ่นศรัทธา

ั
�
์
้
ี
ั
2.3.5 ลายปันปันปัรู้ะดบีพิรู้ะเจัดยหลวง
วดเจัดยหลวง
ี
ั
์
ิ
ั
ั
ื
วดเจัดยหล้วงหรัอวดโช่ต่การัามวหารั ภาพที� 43
ี
ิ
์
์
ี
์
ี
ี
ั
้
่
ื
สรัางครังแรักในสมัยพรัะเจัาแสนเมืองมาเพ�ออทศิ เจัดยหล้วง วดเจัดยหล้วง จั.เช่ยงใหม ่
ิ
้
�
ั
ิ
้
่
ื
่
่
สวนก่ศิล้แกพญากอนาพรัะบดา โดยสรัางอยูกล้าง
ี
�
้
ี
ี
้
เวยงใหมความสูงพอทจัะมองเห็นไดไกล้ในรัะยะ ทเหนในปูจัจับันนาจัะเปูนการักอสรัางในสมย
ั
�
ี
็
้
็
่
่
้
่
ู
่
2000 วา แล้ะกอสรัางเสรัจัสมบรัณ์ในรัช่สมย พรัะเจั้าต่ิโล้กรัาช่ ทมีการัปูฏสังขรัณ์์พรัะเจัดย์หล้วง
์
ั
ั
้
็
ิ
�
ี
ี
ของพญาสามฝ้งแกน ครัั�งนันเรัยกวา “เจัดยหล้วง” ต่งแต่ปู พ.ศิ. 2022 โดยกอเสรัมฐานออกไปู
์
ี
�
ี
่
�
่
่
ั
ิ
�
ี
่
์
ี
ิ
ู
ั
เจัดยหล้วงจัะมีการับรัณ์ะปูฏสงขรัณ์ ์ เปูน 70 เมต่รั สง 90 เมต่รั แล้ะไดบรัรัจั่พรัะบรัม-
็
ู
้
ั
�
อกหล้ายครังในสมยต่อมา เช่น การัขยายฐานเพม สารัรักธาต่ ซึ่งพรัะมหาญาณ์คมภรัเถิ่รันามาจัาก
่
ี
่
ิ
�
ั
ำ
ี
ั
่
ี
�
ิ
ึ
่
ิ
ิ
้
้
ี
เต่มใหกวางขวางออกไปู แล้ะอาจัมการักอเสรัมอก ล้งกาไวในสถิู่ปู พรัอมทงอญเช่ญพรัะแก้วมรักต่
ี
ั
�
ั
ิ
ั
้
้
�
้
ภายหล้งทพรัะเจัดยหล้วงพงทล้ายดวยสาเหต่ ่ มาปูรัะดษฐานทีองคพรัะเจัดยหล้วง
ี
ั
ี
์
ั
ิ
ี
์
์
�
์
แผู้นดนไหวในปู พ.ศิ.2088 แต่สภาพของเจัดยหล้วง
ี
่
ิ
ี
่
46

ื
้
่
์
ี
�
งานปููนปูนต่กแต่่งพรัะเจัดยหล้วงเหล้ออย่บางสวน
ู
ิ
ำ
ี
้
่
ื
ั
่
้
ในซึ่มจัรัะนา เสารับซึ่ม แล้ะเศิยรันาครัาวบนใดดานทศิเหนอ
ั
้
่
ึ
ิ
่
ื
้
ำ
้
ในสวนของซึ่มจัรัะนาดานทศิเหนอซึ่งเปูนซึ่มล้ด คงเหล้อ
่
้
็
�
ื
้
ี
์
รัองรัอยล้ายพนธพฤกษาทเปูนล้ายเครัอมกานแล้ะใบ
ั
่
ี
่
็
�
ื
ขนาดใหญ ล้กษณ์ะล้ายเช่่นเดยวกบล้ายเครัอที�มมาแต่่แรัก
ี
ื
ั
ี
ั
่
ี
่
้
ั
้
่
์
ำ
�
ั
ในซึ่มจัรัะนา เจัดยวดปูาแดงหล้วง ปูล้ายซึ่มซึ่อนช่นบน
่
้
ั
่
็
่
ื
เปูนล้ายกรัะหนกขนาดใหญต่ามสดสวนของเรัอนธาต่ ่
ี
่
ั
่
่
ในสวนเสารับซึ่มล้ด มการัต่กแต่งในสวนของกาบบน
่
้
ี
ู
�
ึ
แล้ะกาบล้่าง มทงล้ายช่อกรัะหนกผู้ักกดซึ่งมช่อเปูนล้ายดอก
่
ี
ั
่
�
็
�
่
คล้้ายล้ายเมฆ์ไหล้ทมมเสาแล้ะออกล้ายกรัะหนกผู้ักกูด
ี
สล้บไปูมา
ั
ล้ายมกรัคายนาค เปูนล้ายปููนปูนต่กแต่่งรัาวบนได
ั
�
็
้
ี
้
ู
ื
้
้
ดานเหนอ โดยมล้วดล้ายต่กแต่งเหนอเศิยรันาคทาใหดคล้าย
่
ำ
ื
ี
่
ี
สวมกรัะบงหนาแผู้พงพาน ซึ่งในสวนนมการัออกล้ายดอก
ั
้
ั
่
�
ี
ึ
�
ื
ั
ั
้
้
�
แล้ะเครัอกานใบปูนต่ามขอบสนกรัะบง สองขางออกล้าย
้
้
ี
ต่ามแนวนอนมเสนล้วดคน ถิ่ดล้งมาเปูนแถิ่วล้ายดอก ถิ่ดล้ง
ั
ั
ั
�
็
้
็
ื
็
มาเปูนแถิ่วล้ายดอกขนาดเล้ก แถิ่วของล้ายเครัอกานใบ
่
แล้ะแถิ่วของล้ายเปูล้วไขม่ก
�
ภาพที 44 - 45
่
ล้ายกาบบนแล้ะกาบล้าง ล้ายพนธ่พฤกษาแล้ะล้ายกรัะหนก ปูรัะดบเจัดยหล้วง
ั
ี
์
ั
์
47

ี
์
ั
2.3.6 ลายปั้นปัั�นปัรู้ะดบีเจัดยวดปัาตาล
่
ั
ื
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ั
ำ
ี
่
ี
�
ี
่
ิ
ื
ู
�
ั
�
วดปูาต่าล้ในทนต่งอยทางทศิเหนอ
ั
ของเมองเช่ยงใหม เปูนโบรัาณ์สถิ่าน ทีนาจัะ
ื
็
่
ี
่
�
28
่
ู
่
ี
ึ
่
อยในช่วงครั�งแรักของพทธศิต่วรัรัษท� 21
่
ั
ึ
ิ
รัะหวางรัช่กาล้พรัะเจัาต่โล้กรัาช่ ถิ่งสมย
ั
้
พรัะเมองแกว เหต่ทกล้าววาเช่นนอาจั
�
่
ี
ื
่
้
่
ี
่
�
็
พจัารัณ์าได้เปูน 2 ปูรัะการั คอทงในส่วน
�
ิ
ั
ื
ปูรัะกอบทางสถิ่าปูต่ยกรัรัมแล้ะล้วดล้าย
้
้
ปููนปูน
�
ภาพที� 46
ซึ่่มจัรัะนา ปูรัะดบเจัดยวดปูาต่าล้
้
์
ี
ั
ำ
ั
่
ื
ั
ี
ำ
อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่
48

�
ภาพที 47
ั
์
ั
ี
ั
ี
ื
่
ำ
้
ซึ่่มจัรัะนา ปูรัะดบเจัดยวดปูาต่าล้ อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่
ำ
่
้
ึ
ซึ่งเปูนเจัดยรัางทไดรับการัขดแต่งบรัณ์ะแล้ว
ั
้
�
็
ี
�
่
ี
์
ู
้
ิ
ู
โดยกรัมศิล้ปูากรัเม�อปูี พ.ศิ. 2528 ข้อมล้จัากการัขดแต่่ง
ื
่
ู
้
้
ี
ึ
ำ
ั
ิ
ำ
ทาใหมขอสนนษฐานถิ่งรัปูแบบจันนาไปูสการับรัณ์ะ
ู
ู
่
็
้
วาสวนฐาน เปูนฐานเขยงในฝ้�งสีเหล้ียมจััต่่รััส ซึ่อนล้ดหล้ั�น
ี
�
�
่
่
็
กนสามฐานรัับฐานปู้ทมล้กแกวอกไกยกเกจั สวนเรัอนธาต่่
่
ู
้
ื
่
ั
่
ี
็
้
�
ั
ี
ิ
ู
่
�
ยกเกจั มซึ่มจัรัะนาปูรัะดษฐาน พรัะพทธรัปูปูนปูนทงสดาน
ู
้
�
้
ำ
ำ
่
�
ี
ั
ส่วนยอดเหนือเรัือนธาต่เปู็นช่�นมาล้ัยเถิ่าทช่ารัดไม่สามารัถิ่
่
ึ
ี
หาหล้ักฐานได้ ซึ่�งเปู็นล้ักษณ์ะแบบแผู้นท�ได้รัับอิทธิพล้
ึ
จัากศิล้ปูะสโขทย สวนยอดถิ่ดขนไปูนนเปูนองครัะฆ์ง
ั
ั
�
่
ั
�
ั
ิ
่
์
็
์
ื
ขนาดใหญ่แล้ะผู้ายออกไม่มบล้ล้งก เหนอทรังรัะฆ์ังต่อเน�อง
่
ั
ี
ื
ั
้
้
่
้
ดวยปูล้้องไฉนแล้ะปูล้ แล้ะยงไดกำาหนดอายเวล้าการัสรัาง
ั
ี
29
้
�
�
�
ั
ไวรัาวพทธศิต่วรัรัษท 21 ล้วดล้ายปูนปูนทปูรัะดบนน
ั
ี
�
่
ี
้
ู
่
่
้
้
้
ึ
�
็
ิ
ปูรัากฏเฉพาะทซึ่มจัรัะนา ซึ่งเปูนอทธพล้ของซึ่มหนานาง
ำ
ิ
�
ี
ั
ู
่
้
�
็
�
ภาพที 48 แบบสโขทย แล้ะเปูนแบบแผู้นของล้วดล้ายปูนปูน
30
�
้
้
เจัดยวดปูาต่าล้ อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่ รัาวต่นพ่ทธศิต่วรัรัษที 21 ดวย
ื
ำ
ี
ั
์
ี
่
ั
49

ั
ั
�
ั
้
้
2.3.7 ลายปันปันปัรู้ะดบีปัรู้ะตโข่ง วดพิรู้ะธาต ุ
ั
ลำาปัางหลวง อาเภอเกาะค์า จัังหวดลำาปัาง
ำ
่
ั
ู
้
่
ซึ่มปูรัะต่โขงวดพรัะธาต่ล้าปูางหล้วง
ำ
็
ั
ื
ั
เปูนล้กษณ์ะทรังปูรัาสาท คอ มหล้งคาล้าด
ี
�
ซึ่อนช่ัน ล้ดหล้ันกนไปู ต่กแต่่งซึ่่มดวยล้ายพนธ ์
ั
�
้
ั
้
้
ี
์
็
็
ื
พฤกษาเปูนล้ายเครัอมหงสเกาะเปูนแถิ่วใน
ั
็
�
้
่
ี
่
ิ
ซึ่มช่นล้าง ปูล้ายซึ่มเปูนกนนรัหรัอกนรัฟื้อน
ื
ิ
้
้
่
�
้
ั
ี
่
สวนซึ่มช่นบนเปูนหางนาคเกยว ปูล้ายซึ่มทาเปูน
็
่
�
็
ำ
่
้
่
ู
�
ล้ายมกรัคายนาค มล้วดล้ายปูนปูนต่กแต่ง
ี
้
ต่ามสวนต่างๆ ของช่นหล้งคา สวนเรัอนธาต่ ่
่
ื
่
ั
่
ั
�
ำ
้
่
่
ต่กแต่งดวย ล้ายกาบบน กาบล้าง แล้ะปูรัะจัา
ยามอก สวนกาบบนแล้ะกาบล้่างมล้วดล้าย ภาพที� 50
่
ี
ซึ่่มปูรัะต่โขง วดพรัะธาต่่ล้าปูางหล้วง
ำ
้
ู
ั
แล้ะเทคนิคเช่นเดียว กบปูรัะต่โขงวดเจัดยอดกล้่าว
ู
ั
็
่
ั
้
ื
คอ เปู็นล้ายเครัือล้านนาล้ายดอกแล้ะก้านใบ
ี
ู
ั
ี
็
้
�
ปูรัะเภทเดยวกน เทคนคปูนปูนกม โกล้นรัองรับ
ั
ิ
ี
ี
ั
ื
็
�
เช่นกน แต่ล้กษณ์ะทพฒนาไปูมากกว่ากคอมการัใช่ ้
่
ั
่
ั
ี
ึ
ล้ายปูรัะจัายาม ออกล้ายจัากดอกทก�งกล้างมม
่
�
ำ
ั
้
ี
ั
้
ั
�
กรัอบล้ายโคงหยก ล้ายกานแล้ะใบมทงล้กษณ์ะ
ี
ื
ิ
์
ิ
เล้ยนแบบธรัรัมช่าต่แล้ะแบบปูรัะดษฐ คอมการับด
ิ
ี
ี
ี
ใบทานองเดยวกบทพบไดจัากปูรัะต่โขงวดเจัดยอด
�
ำ
้
ู
็
ั
ั
ภาพที 49
�
�
ำ
ล้ายบวคอเสือ (กาบบน) ล้ายปูรัะจัายามอก
ั
ั
ปูรัะดบซึ่่้มปูรัะต่โขง
ู
50

ั
�
ี
์
ั
2.3.8 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีเจัดยวดเกาะกลาง
่
อาเภอปัาซุ้าง จัังหวดลำาพิ้น
ั
ำ

ี
้
เจัดยวดเกาะกล้าง โบรัาณ์สถิ่านรัาง
์
ั
�
่
่
ิ
ู
้
่
กอดวยอฐ สวนฐานเต่ียช่ำารั่ดทรั่ดโทรัม ผู้งอยใน
ั
้
รัปูทรังสี�เหล้ี�ยมจััต่่รััสยกเกจัออกมาจัากดานทั�งสี�
ู
็
ื
่
เพ�อเปู็นฐานของจัต่่รัมข ส่วนกล้างคือเรัือนธาต่ ่
ี
ี
เปู็นแท่งทึบทรังส�เหล้�ยม ปูรัะดับเสาหล้อกทมม
�
่
ี
ทงส มจัต่รัมขต่อย�นจัากทงสดานของเรัอนธาต่ ่
ื
�
ั
�
ื
่
ี
ั
่
ี
่
�
้
ี
�
่
ิ
ำ
้
�
ื
ู
็
เพอเปูนจัรัะนาไว ปูรัะดษฐานพรัะพทธรัปู
่
่
ำ
ั
ซึ่มของแต่ล้ะจัรัะนาเปูนซึ่มล้ด สนนษฐานวาอาจั
ิ
่
็
้
้
่
ี
่
ึ
็
�
ี
�
เปูนเจัดยทรังปูรัาสาทแบบหนงทเกาไปูถิ่งยค ภาพที� 51 ำ ่ ั ู
่
์
ึ
เจัดยวดเกาะกล้าง อาปูาซึ่าง จัังหวดล้ำาพน
์
ั
ี
ั
หรัภ่ญช่ย ถิ่งรัาวรััช่สมยของพญามงรัาย 31
ึ
ั
ิ
ั
ี
�
่
ล้วดล้ายปูนปู้นต่กแต่งของเจัดยวดเกาะ
ู
์
ั
ี
กล้างท�เหล้ืออย สันนิษฐานว่าเปู็นงานบรัณ์ะ
ู
่
ู
ั
ในครัึ�งหล้งพ่ทธศิต่วรัรัษที� 20 ถิ่งพ่ทธศิต่วรัรัษที �
ึ
21 แล้้ว อนไดแกล้ายซึ่่มล้ด แล้ะช่่ดล้ายกาบบน
่
้
ั
้
ี
แล้ะกาบล้่าง ทปูนล้ายเครัือพนธพฤกษาเทคนิค
�
ั
้
�
่
์
ู
้
�
ี
ี
ั
มโกล้นรัองรับล้ายทานองเดยวกบงานปูนปูน
ำ
ั
ื
่
่
�
ั
้
�
็
ในยคน สวนซึ่มช่นบนกออกล้ายเครัอทานอง
่
ี
ำ
ั
ู
ิ
�
็
ั
ี
้
�
เดยวกน แต่่ทีปูล้ายซึ่่มทังสองทำาเปูนรัปูต่วกเล้น
็
ั
�
มหางเปูนล้ายกรัะหนกหวมน เหนอซึ่่มขึนไปูเปูน
็
้
ื
ี
ล้ายกรัะหนก ซึ่งเปูนล้กษณ์ะทมมาแล้วต่งแต่ ่ ภาพที� 52 ั ้ ำ ี ์ ั
็
�
ึ
�
ั
ี
้
ี
�
ั
้
งานปููนปูนปูรัะดบซึ่่มจัรัะนา เจัดยวดเกาะกล้าง
�
ั
เจัดย์วัดปู่าแดงหล้วงในต่อนต่้นรัช่กาล้พรัะเจั้า-
ี
ิ
ต่โล้กรัาช่
ภาพที 53 - 54
�
ี
้
์
�
ั
งานปููนปูนปูรัะดบเจัดยวดเกาะกล้าง
ั
รัปูเทพพนม แล้ะพญานาค ต่ามล้าดบ
ู
ำ
ั
51

ั
์
ำ
�
�
2.3.9 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีเจัดยวดหมืนสารู้ อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ี
ั
ื
ั
ี
ี
ั
ึ
ื
ั
ี
ื
�
�
็
ี
ิ
ื
ั
ั
�
์
วดหมนสารั อกหนงวดทถิ่อเปูนวดปูรัะวต่ศิาสต่รัของเมองเช่ยงใหม ่
�
ี
ั
ำ
่
�
ี
็
็
ซึ่งในอดต่เปูนสถิ่านทแหล้งเรัยนรัอกขรัะทสาคญ เปูนสถิ่านทแปูล้พรัะรัาช่สาสน ์
ี
ี
�
ึ
ั
ู
้
�
ี
ี
�
ึ
็
�
้
�
ั
้
ู
่
ั
ี
�
ำ
์
่
แล้ะกเคยเปูนทจัาพรัรัษาของพรัะสงฆ์ช่นผู้ใหญ โดยวดแหงนสรัางขนในปู พ.ศิ.1981
็
ี
32
์
ื
ั
่
็
ั
�
์
ิ
ั
็
สมยของพญาสามฝ้งแกน แหงรัาช่วงศิเมงรัาย ถิ่อเปูนวดนกายล้งกาวงศิ
้
ั
ู
ำ
ั
ในสมยของพรัะเจัาต่โล้กรัาช่ ไดปูรัากฏช่ือวดในต่านานมล้ศิาสนาต่อนหนึง �
ิ
้
�
่
วา “...พญา(ติิโลกราช) จึึงไว้้ศาสนาแก่พุทธญาณมหาสว้ามีเจึ้า อัันอัยู่่ว้ัดหม่นสาร
่
�
33
�
เจึาไทตินนเป็นหลานแหงพทธญานเจึาว้ดสว้นดอักไม...” นอักจึากนในสมยู่ขอังพระเจึา
ี
ั
็
�
ุ
ี
ั
้
้
้
่
้
ั
ติโลกราชนเอัง ว้ดหมนสารยู่งมคว้ามสมพนธกบว้ดป็าแดง ดงป็รากฏในติานานติอันหนง � ึ
ั
่
ิ
ี
ั
ำ
์
�
ี
ั
่�
ั
ั
ั
่
ี
่
่
่
ั
ิ
่
�
ึ
�
ิ
็
ิ
ำ
ั
้
�
ว้า “...ในกาลน�นอัามาติยู่์ใหญผู้หนงนามว้า หมนหนงสอัว้มละกติเป็นสงฆการนน
ั
่
ั
่
่
ุ
ิ
ิ
้
้
ำ
่
้
�
้
ไดอัาราธนาพระเจึาศลาเจึาจึากว้ัดป็าแดงมาป็ระดิษฐานในว้ัดหมนสารเพ่อัใหจึาเรญรงเรอัง
�
่
ในพระพทธศาสนาติอัไป็ภายู่หนาแล..” แต่อยางไรักต่ามช่วงรัะยะเวล้าต่อมาเกด
่
็
ิ
่
่
่
34
้
ุ
่
ศิกสงครัาม ทาใหวดหมนสารัเปูนวดรัาง ช่าวบานอพยพหล้บหนีไปูจัากช่มช่น
่
้
ั
้
้
ื
ึ
็
ั
�
ำ
้
ั
้
่
ี
่
ี
่
็
�
ู
ั
�
ั
ื
ั
�
ี
้
ี
จันกรัะทงไดมการัฟื้นฟื้เมองเช่ยงใหมอกครังในสมยเจัากาวล้ะ ยคเกบผู้กใสซึ่า
้
่
เกบขาใสเมอง วดหมืนสารัไดกล้บมาเปูนศินยกล้างของช่่มช่นอกครััง โดยไดกล้มคน
้
ู
์
็
่
�
ั
ั
่
็
ี
้
ื
้
�
ิ
่
มาจัากบานววล้าย แขวงเมืองปูนล้มแมนาสาล้ะวน จังเกดเปูนช่มช่นทเจัรัญรังเรัอง
ี
่
ิ
ึ
้
ำ�
้
่
่
�
่
่
ิ
ั
ื
�
็
อกครััง
ี
�
ี
์
์
ี
ั
็
ี
ิ
ั
่
เจัดยวดหมื�นสารั ในอดต่สนนษฐานวาเปูนเจัดยล้้านนาทรังปูรัาสาทฐานสง
ู
้
่
ู
ึ
�
ิ
ซึ่งไมมปูรัะวต่การัสรัางทีช่ดเจัน แต่่เมื�อปูรัะมาณ์ปู พ.ศิ. 2465 – 2466 มการับรัณ์ะ
ั
ี
ี
�
ี
ั
ั
�
่
ึ
้
์
�
ั
ำ
ิ
ำ
�
ู
ครัังสาคญโดยช่่างพมา-ไทใหญ จังทาใหรัปูแบบเจัดยผู้ดเพียนไปู แต่่ยงคงงานปููนปูน
ี
้
่
่
ำ
ู
้
ั
ซึ่มจัรัะนาปูรัะจัาดานไวอย่างสมบูรัณ์ ปูจัจับนเจัดยยงคงรัปูแบบทรังปูรัาสาท
ำ
ั
์
้
่
์
้
้
ี
์
ั
้
้
้
�
มซึ่่มจัรัะนา (ของเดม) 4 ดาน ปูรัะดษฐานพรัะ 4 ดาน มต่วสงหปูรัะดบทัง 4 ดาน
้
ี
ำ
ิ
ั
ี
ิ
ิ
ึ
ี
ั
ของพรัะเจัดย มบนไดทสรัางขนสาหรับใหพรัะสงฆ์ขนไปูสรังนาพรัะบนพรัะธาต่เจัดย ์
�
ั
ี
์
ี
�
้
ำ
์
้
ึ
ำ
�
�
่
ี
ี
์
ึ
ั
�
ื
ู
ิ
�
้
้
ิ
ี
์
ี
ฐานเจัดยขางหนามสงหคาบงหนงต่ว สงหอกต่วคาบคนไว มรัปูปูนของเสอเยน
ู
้
์
ี
้
ั
ทัง 2 ดาน ซึ่งทังหมดล้้วนมความสมพนธกบต่านานเสอเยนของวดหมืนสารั ซึ่งงาน
์
ั
็
�
ั
ื
ึ
�
ั
ี
ั
�
้
ำ
�
�
ึ
ปููนปู้�นท�งหมดล้้วนเปู็นเอกล้ักษณ์์ของช่าวไทใหญทมีความสวยงานแล้ะน่าสนใจัมาก
่
ั
ี
�
ในเช่งช่่างศิิล้ปู ์
ิ
52

ภาพที� 55
์
ั
�
เจัดยวดหมืนสารั
ี
53

�
ั
็
ต่อเนองกนไปูเปูนล้ายกานแล้ะใบไม ้
่
ื
้
ั
ี
ทีมล้กษณ์ะของการัผู้กล้าย มจั่ดออกล้าย
�
ี
ู
็
เปูนดอกไม้ มแนวเส้นล้วดเปู็นรัอบอย ู ่
ี
ดานบน เหนอเสนล้วดขึนไปูเปูนเปูนล้าย
็
็
ื
�
้
้
ี
ั
ู
พนธพฤกษาปูรัะเภทเดยวกนในรัปู
์
่
ั
ิ
ื
ั
ของซึ่มหรัอกรัะบังซึ่อนต่ดกน เทคนิคการั
้
่
้
็
ั
ี
�
ู
ปูนปูนเปูนล้กษณ์ะงานเดยวกนกบ
้
ั
ั
ิ
่
่
วดปูาแดงหล้วง บรัเวณ์เช่งดอยสเทพ
ั
ิ
้
ู
ั
�
โดยล้กษณ์ะของการัปูนปูนล้วดล้ายกาน
้
ดอกแล้ะใบล้งบนโกล้น เส้นล้วดรัองรับ
ั
ล้ายอกครัง สนนษฐานวาเปูนล้ายทสรัาง
็
ิ
ี
ั
ั
�
�
้
ี
่
�
์
ขนพรัอมกบเจัดยองคเดมในช่วง
์
ึ
่
ี
ิ
ั
้
พ่ทธศิต่วรัรัษที 20
�
ภาพที� 56
้
�
ั
การัปูรัะดบงานปููนปูนศิิล้ปูะไทใหญ ่
ี
�
ั
์
่
ั
ผู้สมกบซึ่่้มจัรัะนายคล้้านนา เจัดยวดหมืนสารั
ำ
�
ู
ในสวนของล้วดล้ายปูนปู้นทปูรัากฏ เปูนการั
็
่
ี
�
ั
้
ปูนปูรัะดบซึ่มจัรัะนาเหนอโขงปูรัาสาทพรัะเจัา
�
่
ื
ำ
้
้
ั
ู
ดวยงานปูนปูนเทคนคโกล้นล้าย ล้กษณ์ะของซึ่ม
ิ
้
้
้
่
�
จัรัะนา ปูล้ายซึ่มทงสองขางทาเปูนรัปูหางวน
�
้
ำ
้
่
ั
ู
็
ำ
ั
โดยปูล้ายซึ่มเปูนรัปูมองหรัอสงห กเล้น แล้ะหงส ์
่
็
้
์
ิ
ิ
ู
ื
ำ
ึ
�
ี
ำ
้
่
้
ซึ่�งทาใหคิดถิ่ึงกิเล้นทวัดเกาะกล้าง จั.ล้าพูน ซึ่มมีเส้น
ี
่
ี
�
ล้วดเปู็นแนวกรัอบ บรัิเวณ์ซึ่มหน้านางทมล้ักษณ์ะ ภาพที� 57
้
ำ
ั
่
�
้
้
์
ื
ั
ั
็
เปูนซึ่มโคงปูรัะดบดวยล้ายเครัอพนธพฤกษา งานปููนปูนปูรัะดบซึ่่มจัรัะนายคล้้านนา
้
้
่
้
่
์
ั
�
เจัดยวดหมืนสารั
ี
54

ภาพที� 58
้
ั
งานปููนปูนปูรัะดบซึ่่มจัรัะนา ำ
�
้
ยคล้้านนา เจัดยวดหมืนสารั
์
ี
่
�
ั
ั
้
่
้
ิ
้
ั
่
ดวยขอสนนษฐานดงกล้าว อาจัจัะกล้าวไดวา
่
้
ำ
้
ล้ายปููนปู�นซึ่มจัรัะนาเจัดยวัดหม�นสารั คือล้ายปููนปู�น
่
์
้
ื
ี
ั
ในพ่ทธศิต่วรัรัษที� 20 ซึ่งมรัปูแบบคล้้ายกบปููนปูนเจัดย ์
ึ
�
ู
ี
ี
�
้
รั้างวัดปู่าแดงหล้วงเช่ิงดอยสเทพ เพียงแต่่เจัดย ์
่
ี
ั
ี
ื
้
�
ี
่
ั
วดหมนสารั ไดรับการับรัณ์ะกอนการัมกฏรัะเบยบ
ู
ิ
ี
ู
่
จัากกรัมศิล้ปูากรั จังสามารัถิ่ต่อเต่ิมรัปูแบบเจัดย ์
ึ
่
่
�
ิ
ู
ี
ี
้
ี
�
่
ไดในช่วงรัะยะเวล้ากอนหนาน แล้ะโช่คดทอยบรัเวณ์
้
่
ี
่
ำ
ึ
ิ
�
�
ี
ื
ี
ั
ี
็
ช่มช่นจังมการัทานบารังเรัอยมาจันยงเปูนวดทมช่วต่
่
ำ
ั
ึ
จันถิ่งท่กวนนี�
ั
ื
�
ู
ั
้
ถิ่าล้ายปูนปูนปูรัะดบจัรัะนาวดหมนสารั
�
้
ำ
ั
้
ิ
ั
ู
ั
ิ
มอายอยในช่่วงพ่ทธศิต่วรัรัษที� 20 จัรังดงขอสนนษฐาน
ี
่
่
ี
ู
้
่
ของผู้เขยน อาจัจัะกล้่าวไดวาล้วดล้ายดงกล้าวได ้
้
ั
่
ภาพที� 59
ี
�
รัอดต่าย แล้ะมช่วต่รัอดหน�งเดียวในล้้านนาทยังคง งานปููนปูนปูรัะดบซึ่่มจัรัะนายคล้้านนา
ิ
ึ
ี
ี
ั
่
ำ
้
้
�
่
้
ึ
ำ
ทาหนาทใหกบวดทมช่วต่ ถิ่กรักษาสบทอดจันถิ่งปูจัจับน เจัดยวดหมืนสารั
้
ั
�
ี
ู
ั
ั
ี
�
ื
ี
ั
ี
ิ
้
�
ั
์
ี
ั
ิ
ั
ิ
แล้ะหล้ดรัอดสายต่าจัากนกวช่าการัด้านปูรัะวต่ศิาสต่รั ์
่
ศิล้ปู เพรัาะถิ่กหล้อกต่าดวยขอทวาเปูนเจัดยทรังพมา-
ี
ี
ู
ิ
้
�
์
์
้
็
่
่
�
�
ู
ึ
ไทใหญ ทีถิ่กบรัณ์ะครัั�งใหญเมือปู 2465 ซึ่งถิ่อเปูนเรัือง
็
่
�
ู
ื
่
�
ี
ทโช่คดมาก ทช่างยคนนยังเหนความสำาคญแล้ะให้เกยรัต่ ิ
ี
�
ั
�
ั
่
ี
่
็
ี
�
ี
่
่
ู
่
่
ั
สล้าช่างรั่นเก่า โดยไม่ทบหรัอพอกล้ายทบงานปูนปู้น
ื
�
ี
ิ
่
�
้
โบรัาณ์แล้ะเปูล้ยนเปูนล้ายปูนปูนศิล้ปูะพมา - ไทใหญ ่
็
�
ู
ไปูหมดสิ�น
55

�
ั
2.3.10 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบี
เจัดยวดโลกโมฬีี
ี
ั
์
ั
ำ
ื
ี
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ี
ั
วดโล้กโมฬี สรั้างโดยพญาเมือง-
เกษเกล้้าโปูรัดให้ในปูี พ.ศิ.2071 ต่่อมา
้
้
ิ
ี
ใหสรัางมหาเจัดยแล้ะวหารัวดโล้กโมฬี ี
์
ั
35
ื
ในปูี พ.ศิ.2088 เม�อพญาเกศิถิู่กล้อบปูล้ง
์
้
้
่
พรัะช่นมล้งขารัาช่การัขนนางไดถิ่วาย
้
พรัะเพล้งแล้วนาพรัะบรัมอฐ มาบรัรัจัไว ้
ำ
ิ
ิ
ั
่
�
ื
ี
ทวดโล้กโมฬีในนอกเมองเช่ยงใหม ่
ี
ั
ี
ดานเหนอ
ื
้
์
ี
เจัดยวดโล้กโมฬี เปูนเจัดย ์
ี
ี
็
ั
�
ทรังปูรัาสาททมขนาดสงโดยการัเพมฐาน ภาพที� 60
ี
�
ี
ู
ิ
้
ู
ี
้
�
ึ
�
ั
ั
�
ปูทมบวล้กแกวขนอกช่นหนงเหนอฐาน เจัดยวดโล้กโมฬี อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่
ึ
ื
ั
ิ
ี
์
ั
ี
ำ
ื
่
�
ี
ื
�
ื
็
ู
�
เขยง เรัอนธาต่เปูนรัปูสเหล้ยมยนเกจั
ี
็
ี
ี
�
้
้
ั
�
่
ไมยสบ ปูรัะดบดวยเสาองทมมเรัอนธาต่ ่
ื
ิ
ิ
ี
ื
่
้
่
่
แต่ล้ะดานของเรัอนธาต่ต่กแต่งงาน
้
�
ู
่
ปูนปูนรัปูเทวดายนปูรัะนมหต่ถิ่ ซึ่งในช่วง
ู
ื
์
ึ
ั
�
ี
ปูล้ายพทธศิต่วรัรัษท� 21 ความนิยมสรั้าง
่
ี
ปูรัะต่มากรัรัมท�เล้ยนแบบจัากเทวดา
ี
ิ
ี
�
ี
่
ู
�
ั
ั
�
ี
็
ั
วดเจัดยอดนนมอยทวไปู นอกจัากนมการั
ต่กแต่งท�ซึ่มล้ดท�งสทศิ โดยต่กแต่งด้วยล้าย
�
ั
่
่
ี
้
่
ิ
ี
ี
้
่
้
ั
้
้
เครัอล้กษณ์ะใกล้เคยงกบซึ่มดานขาง
ื
ั
้
ของปูรัะต่โขงวดเจัดยอด ปูล้ายซึ่มทาเปูน
ู
่
็
ำ
ั
็
้
ี
ื
หงสหนศิรัษะเขามายงจัรัะนำา เหนอซึ่่มทำา
ั
์
ั
้
ั
็
�
เปูนล้ายกรัะหนกหวมนมเปูล้ว สวนซึ่่มช่ัน
ี
้
่
ื
ี
้
็
ำ
็
บนทา เปูนล้ายเครัอล้านนามยอดเปูน ภาพที� 61 - 62
่
�
กรัะบงเช่นกัน ทปูล้ายซึ่มทาเปูนนาค เทวดาปููนปูน ปูรัะดบเจัดยวดโล้กโมฬีี จัังหวดเช่ยงใหม ่
่
็
ำ
้
ี
ั
�
ั
้
ี
ั
ี
์
ั
5 เศิียรั มล้ายในวงกล้มเปู็นต่ัวต่่อล้าย
ี
ั
่
ื
ี
รัะหวางล้ายเครัอกบล้ายเศิยรันาค
ี
่
ซึ่งมความสวยงามแล้ะนาสนใจั
�
ึ
56

์
ั
ี
�
็
ิ
ั
2.3.11 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีเจัดยวดเจัดลน
ื
ำ
ื
หรู้อหนองจัลน อาเมอง จัังเชุยงใหม ่
ี
ิ
ั
็
ิ
ิ
่
ั
�
ื
ิ
วดเจัดล้น ปูรัากฎช่อในนรัาศิหรัภญช่ย
ึ
ี
ทเขยนขนในปู พ.ศิ.2060 ซึ่งรัปูแบบเจัดย ์
�
ู
ี
ี
�
ี
�
ึ
�
้
ี
ิ
้
ิ
ั
ี
ิ
็
วดเจัดล้นมโครังสรัางทไดรับอทธพล้การักอฐาน
ั
่
์
้
้
ี
�
ปูทมซึ่อนช่นมาจัากเจัดยวดโล้กโมฬีิ โดยอาจัสรั้าง
ั
ั
ิ
์
ขนในสมยทาวแมก (พรัะเมกฏวสทธวงศิ ครัองรัาช่ย ์
่
�
ึ
ิ
่
ั
้
่
่
ึ
�
พ.ศิ.2094-2101) ซึ่งกล้าวถิ่งการัท พรัะองค ์
ึ
่
ี
�
็
ำ
เสดจัมาสรังนาพรัะทวดเจัดล้น เมอครัาวทา
ื
�
ำ
�
�
ิ
ี
็
ั
พธรัาช่าภเศิกขนครัองเมองเช่ยงใหมในปู ี
ื
ิ
ี
ิ
ี
ึ
�
่
พ.ศิ. 2094 ภาพที� 65
เจัดยวดเจัดล้น
ี
์
ิ
็
ั
็
ั
ิ
ี
์
ั
ื
่
�
้
ู
เจัดยวดเจัดล้นยงคงเหล้อสวนปูนปูน
่
่
่
ต่กแต่งในสวนกาบบนแล้ะกาบล้างของเสา
่
ั
้
ั
่
ปูรัะดบซึ่มแล้ะเสามมเรัอนธาต่ รัวมทงบรัเวณ์
�
่
ิ
ื
ำ
�
ใต่ซึ่มจัรัะนาดวย โดยเทคนคการัปูนยงคงม ี
้
้
่
ิ
้
้
ั
ู
่
การัโกล้นรัองรับล้ายปูนปูนอย เช่นเดยวกบ
ู
�
้
่
ี
ั
ั
�
้
ิ
้
ทปูรัากฎมาต่�งแต่สมัยพรัะเจัาต่โล้กรัาช่แล้ว
ั
ี
่
ื
้
ั
ล้วดล้ายมล้กษณ์ะเปูนล้ายเครัอล้านนา
ี
็
ี
ทมการัออกล้ายกานขดแล้ะใบจัากล้ายดอก
ี
้
�
ก�งกล้างต่รังมมเรัือนธาต่ มีการัออกแบบ
่
่
ึ
ภาพที� 63 ล้ายกรัะหนกหวมนทมเปูล้วสะบดเปูนการั
ี
�
ั
็
ี
ั
ั
�
้
ั
งานปููนปูนล้ายพรัรัณ์พฤกษา ปูรัะดบบวกาบบนแล้ะกาบล้าง
่
จับล้ายกรัอบเสนล้วด
้
ภาพที� 64
ั
่
งานปููนปูนปูรัะดบบวกาบบนแล้ะกาบล้าง
้
ั
�
57

ภาพที� 66
ิ
ั
ั
ื
้
ี
�
ั
ั
2.3.12 ลายปันปันปัรู้ะดบีฉากหลงพิรู้ะปัรู้ะธาน วหารู้วดเชุยงยน ล้ายปููนปูนปูรัะดบฉากหล้งพรัะปูรัะธาน
�
้
ั
ั
ั
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่ วหารัวดเช่ยงยน
ื
ำ
ี
ิ
ี
ั
ื
ำ
ี
ื
ื
ั
็
ี
ำ
ั
ี
วดเช่ยงยน มความสาคญเปูนวดปูรัะจัาเมองเช่ยงใหม ่
ั
่
�
้
่
ี
จัะสรัางขนในสมยใดไมมปูรัากฏหล้กฐานทช่ดเจัน แต่ทมการัสนนษฐาน
ั
ี
ิ
ั
�
ึ
ี
�
ั
ั
ี
ื
�
กนวาสรัางในสมยพญามงรัาย ครังสรัางเมองเช่ยงใหม วดเช่ยงยน
ั
ี
ั
ื
้
ั
้
ั
่
ั
่
ี
�
ื
ี
ิ
็
ั
ำ
็
�
่
ื
ถิ่อเปูนวดสาคญทีเปูนทีต่ังอนเปูนทศิมงคล้ของเมองเช่ยงใหม โดยเมือ
ั
็
�
ั
�
ำ
่
่
ครั�งเกิดศิึกสงครัามแมทัพจัะทาการัสักการัะพรัะพทธสัพพัญญู ู
ั
่
ื
กอนแล้ะหล้งทาศิกสงครัามเพอใหรัอดพนจัากภยพบต่ทงหล้าย
�
ั
�
ั
ำ
ึ
ิ
้
ั
้
ิ
ั
็
ี
้
้
ื
ู
ั
นอกจัากนี�ยงเปูนวดที�เจัาผู้ครัองเมององคใหม ถิ่อเปูนปูรัะเพณ์ในการั
ั
็
่
ื
์
�
สกการัะพรัะพทธสพพญญู พรัะปูรัะธานศิักดสทธภายในพรัะวิหารั
่
ิ
ั
ั
ิ
ิ
ู
ั
�
ก่อนเข้าสพรัะรัาช่วังทางปูรัะต่ช่้างเผู้ือก โดยเรั�มต่�งแต่่สมัย
่
ู
ิ
ู
ั
�
ึ
่
พรัะไช่ยเช่ษฐาธรัาช่ (พรัะญาอปูปูโย) ซึ่งถิ่อเปูนปูรัะเพณ์สบทอด
ิ
ี
ื
็
ื
ึ
กนมาจันถิ่งสมยพรัะเจัากาวล้ะ
ั
ิ
้
ั
58

ู
้
ั
ั
ิ
่
ู
ิ
็
พรัะสพพญญูเจัา ปูรัะดษฐานภายในวหารัเปูนพรัะพทธรัปู
ั
ั
้
�
ปูางมารัวช่ยขดสมาธรัาบวสด่ปููนปูนทารัักแล้้วปูดทอง มขนาดหนาต่ก
้
ี
ั
ิ
ิ
ิ
ั
ี
�
ั
กวาง 3.40 เมต่รั พ่ทธล้กษณ์ะเปูนศิิล้ปูะสมยเช่ยงแสน ซึ่งสนนษฐาน
ึ
ั
ั
็
้
ิ
�
วาสรัางขึนรัาวพ่ทธศิต่วรัรัษที 21
่
�
้
ในส่วนของล้วดล้ายปููนปู�นทปูรัากฏ เปู็นการัปู�นปูรัะดับ
ี
้
้
�
ซึ่มจัรัะนาฉากหล้งพรัะสพพญญูเจัา ดวยงานปูนปูนเทคนคโกล้นล้าย
ั
้
้
ู
ู
ั
ิ
ั
ำ
้
้
�
่
่
ื
็
ั
�
้
กอนปูนล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาเปูนรัปูดอกโบต่น สล้บกบใบเครัอ
ั
ั
ู
ู
ล้้านนา ปูล้ายซึ่มเปู็นรัปูหงส์ ต่กแต่่งด้วยกรัะจักจัืนสีต่่างๆ ทารััก
้
่
้
ิ
ี
ื
ี
�
ึ
�
ู
้
ิ
แล้วปูดทอง ซึ่งงานปูนปูนดงกล้าวเมอพจัารัณ์าเปูรัยบเทยบแล้ว
้
่
ั
�
สนนษฐานวาสรัางขึนในช่่วงพ่ทธศิต่วรัรัษที 24 เช่่นกน
�
่
ั
ิ
ั
้
�
ภาพที 67
�
ล้ายปููนปูนปูรัะดบจัรัะนา
�
ั
ำ
้
ฉากหล้งพรัะปูรัะธานในวหารัวดเช่ยงยน
ั
ื
ี
ั
ิ
59

2.4


�
ลวดลายปั้นปัันพิทธศิตวรู้รู้ษ์ที 22 - 24
�
ุ
ุ
ยค์พิมาปักค์รู้องส้ล�านนายค์เสือม (พิ.ศิ. 2100 - 2300)
�
่
ุ
่
่
ื
่
่
�
้
่
็
ในช่วงพทธศิต่วรัรัษท 22 - 24 ถิ่อเปูนยคเสอมของล้านนา เนองจัากพมา
�
ื
ื
�
ี
ึ
ี
ำ
ิ
้
่
่
เขายดครัองล้้านนารัะหวางปู พ.ศิ. 2101 - 2317 ทาใหล้้านนาออนแอ แล้ะเกด
้
ำ
ั
ิ
ั
่
้
ความวนวายจัากการัแยงช่งอานาจัดวยกนเองกบทงพมาแล้ะกรังศิรัอยธยา
่
ั
�
่
ี
่
่
่
่
36
�
�
สงผู้ล้ใหงานศิิล้ปูกรัรัมต่่างๆเรัิมเสือมถิ่อยล้ง เปูนเวล้า 200 กวาปู ี
่
็
้
�
ั
สาหรับรัปูแบบแล้ะล้กษณ์ะเดน ทแสดงถิ่งความพยายามทจัะสบสาน
่
ี
ู
�
ึ
ำ
ั
ื
ี
้
แบบแผู้นแล้ะฝมอของช่่างในย่คทองเมือช่่วงกอนหนานี การัสรัางงานพ่ทธศิิล้ปู ์
�
�
ี
ื
้
่
่
้
�
ี
้
ี
ั
ึ
จังไดมโอกาสไดรับการัสนบสนนจัากผู้ปูกครัองในการัทจัะสามารัถิ่สรัางงาน
ั
ู
้
้
ำ
ี
้
ิ
่
�
�
ึ
ี
่
ี
่
ต่ามแบบขนบจัารัีต่ เหต่ผู้ล้หน�งทมสวนททาใหเกดการัสรั้างงานแบบยคทอง
�
�
ึ
็
�
่
ั
่
ี
มาสูยคดงกล้าวนีกคงเนืองมาจัากธรัรัมเนยม “การักล้ปูนา” ซึ่งยงไดเอือต่่อการั
ั
้
่
�
ั
์
ำ
ิ
ิ
สรัางงานพทธศิล้ปูโดยทอทธพล้อานาจัทางการัเมืองแล้ะการัปูกครัองจัะเขามา
้
ิ
�
่
ี
้
ครัอบงำาได
้
�
ิ
ั
ั
ื
�
ั
ี
ื
ื
่
ดงนนการัสบทอดฝมองานช่างศิล้ปูกรัรัมอนเนองในพทธศิาสนา
่
็
็
ึ
ยงปูรัากฏให้เหนในช่วงปูล้ายรัาช่วงศิ์มงรัายมาอีกรัะยะหน�ง กล้าวคอเปูนการัใช่ ้
่
ื
่
ั
ั
ื
�
้
็
ิ
ั
่
ี
ี
ู
�
ิ
ั
�
เทคนคการัปูนแปูะต่ดล้งไปูบนพนทปูรัะดบนนเล้ย โดยไมมการัโกล้นปูนเปูนฐาน
�
รัองรัับ ซึ่งเปูนเหมอนล้กษณ์ะงานในช่่วงต่นพ่ทธศิต่วรัรัษที 21 ดงนันจัะเหนได ้
็
�
�
ั
ั
ึ
ื
้
�
็
่
ั
่
้
�
�
ี
ิ
ึ
ู
วารัปูแบบของล้วดล้ายทออกแบบปูรัะดบต่กแต่งสวนใหญแล้วจังดแบนต่ดพน
่
่
ู
ื
�
้
ู
ั
ผู้นงทสรัางงานอย ดงปูรัากฏถิ่งการัปูรัะดบต่กแต่งบรัเวณ์ซึ่มจัรัะนา แล้ะสวนของ
ี
้
่
่
่
ั
่
ึ
ั
ำ
ิ
่
ู
่
เรัอนปูรัาสาท เช่นกรั้างต่างๆแถิ่วเมืองล้าพน กพรัะเจัาล้านทอง วดพรัะธาต่-
ั
้
ู
่
ื
ำ
่
่
ู
้
ั
ั
่
ู
้
ำ
้
ิ
่
้
่
ล้าปูางหล้วง ซึ่มปูรัะต่โขงวดปูาต่นหล้วง ซึ่มปูรัะต่โขงวดไหล้หนหล้วงแกวช่างยน
ู
้
่
ั
ื
็
้
ำ
จัังหวดล้าปูาง เปูนต่น
ั
60

ั
�
2.4.1 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีมณฑปั
ั
พิรู้ะเจั�าล�านทอง วดพิรู้ะธาตลำาปัางหลวง
ุ
อาเภอเกาะค์า จัังหวดลำาปัาง
ั
ำ
ี
่
้
้
มณ์ฑปูพรัะเจัาล้้านทอง ไมไดมการัรัะบ่
�
ื
ึ
้
�
่
ช่ดวาสรัางขนเมอไหรั ต่อมหล้กฐานจัารัก
ึ
ั
่
ี
่
ั
่
ิ
ั
ทปูรัากฎภายในวหารัวดพรัะธาต่ล้าปูางหล้วง
�
ี
ำ
ี
ำ
ว่าเจั้าเมืองล้าปูางให้หล้่อพรัะเจั้าล้้านทองท�อย ่ ู
ี
ภายในมณ์ฑปูมในปู พ.ศิ. 2106
ี
ภาพที� 68 - 69
้
ล้ายปููนปู�นปูรัะดับมณ์ฑปูพรัะเจั้าล้้านทอง
ั
วดพรัะธาต่่ล้ำาปูางหล้วง
ทีมาของภาพ. หอภาพถิ่ายล้้านนา
�
่


้
เปูดเขาไปูสพรัะเจัาล้านทองได โดยเทคนค
ิ
้
้
่
ิ
้
ู
้
ู
การัปู�นปูนค่อนข้างจัะแต่กต่างไปูจัากงาน
่
่
ี
้
�
�
ื
ปููนปูนในช่่วงพ่ทธศิต่วรัรัษที 21 คอไมมการั
ี
้
ทาโกล้นรัองรับล้าย หากใช่วธปูนแปูะล้งไปู
้
ิ
�
ั
ำ
็
็
ึ
ู
ั
�
้
�
้
้
มณ์ฑปูพรัะเจัาล้านทอง มรัปูแบบ เปูนล้ายเล้ย ซึ่งล้วดล้ายปูนปูนเปูนล้ายสต่ว ์
ี
ู
ี
ิ
โครังสรั้างปูรัาสาทต่ามแบบซึ่มปูรัะตู่โขง มีการั หมพาน เช่่น พญาล้วง มกรัคายนาค 5 เศิยรั
่
้
่
์
้
ั
็
ั
์
ู
�
ปูรัะดบล้วดล้ายปูนปูนต่ามช่นฐานถิ่งช่นหล้งคา แล้ะล้ายหงสเปูนต่น สล้บผู้กล้ายพนธพฤกษา
�
ู
ั
้
ั
ั
ั
�
ึ
ิ
่
ื
่
่
่
้
ั
�
ี
�
้
ั
ั
ทรังปูรัาสาทซึ่อนกน 5 ช่น โดยเฉพาะในสวน ไดอยางมช่นเช่ง สวนเรัอนธาต่ช่ดกาบบน
่
็
่
ำ
ื
่
่
เรัอนธาต่จัะต่กแต่งในสวนกาบบน กาบล้าง แล้ะ กาบล้าง แล้ะปูรัะจัายามอก เปูนล้ายเครัอ
่
่
ื
�
ื
้
้
ั
่
ี
ปูรัะจัายามอก แต่ล้ะด้านของเรัือนธาต่่มซึ่มล้ด ล้านนา ล้กษณ์ะกานแล้ะใบจัะแบนต่ิดพน
ำ
้
่
ั
�
�
ทังสีทศิ ซึ่่มดานต่ะวนออกเปูนจัรัะนำา ผู้นง
ิ
ั
็
้
้
61

ั
ั
้
2.4.2 ลายปันปั�นปัรู้ะดบีมณฑปั
ุ
ำ
พิรู้ะธาตจัอมทอง อาเภอจัอมทอง
ั
จัังหวดเชุยงใหม ่
ี
ำ
จัากต่านานพรัะบรัมธาต่ ่
จัอมทองกล้าวไววา พญาแกวโปูรัดให ้
้
่
้
่
ั
้
มหาเถิ่รัฟื้าหล้งมาสรัางวดทจัอมทอง
ั
ี
�
้
�
�
ื
่
เพอปูรัะดษฐานพรัะบรัมธาต่ในปู ี
ิ
ึ
ั
พ.ศิ. 2060 ซึ่งจัากล้กษณ์ะล้วดล้าย
�
้
�
�
ู
่
ึ
ปูนปูนของมณ์ฑปูซึ่งต่างไปูจัากงานปูน
ู
ั
�
้
ปูนในรัะยะนน หากมเทคนคการัปูน
�
�
้
ี
ิ
่
ื
ั
แล้ะการัต่กแต่งล้วดล้ายเหมอนกบ
้
้
่
มณ์ฑปูพรัะเจัาล้านทอง วดพรัะธาต่-
ั
่
�
ั
ื
ล้าปูางหล้วง ทงในสวนฐาน สวนเรัอน
ำ
่
ั
่
�
ำ
ธาต่ แล้ะสวนหล้งคา ซึ่งอาจักาหนดให ้
่
ึ
ู
่
่
งานปูนปูนองคพรัะธาต่จัอมทองอยรั่วม
�
ู
์
้
สมัยกับมณ์ฑปูพรัะเจั้าล้้านทอง คืออยใน
ู
่
้
ี
�
ึ
่
็
�
รัาวต่นพทธศิต่วรัรัษท 22 ซึ่งอาจั เปูนผู้ล้
่
ู
ิ
งานบรัณ์ะปูฏสังขรัณ์์ในยคพม่าเข้าครัอง
37
ล้้านนาแล้้ว
ู
ั
�
้
การัปูรัะดบล้วดล้ายปูนปูน
่
มณ์ฑปูพรัะธาต่จัอมทองในสวนของต่ว ภาพที� 70
่
ั
ื
เรัอนธาต่ จัะต่กแต่งดวยล้ายกาบบน มณ์ฑปูพรัะธาต่่จัอมทอง
่
่
้
ี
ั
ำ
�
ั
ิ
แล้ะกาบล้าง ต่ล้อดจันล้ายซึ่มล้ดทงสทศิ อาเภอจัอมทอง จัังหวดเช่ยงใหม ่
่
ี
่
้
�
�
ั
�
่
แล้ะล้ายเทวดาทมมเรัอนธาต่ทงสมม
่
�
ี
่
ี
ื
่
ื
�
ล้กษณ์ะล้ายเครัอล้านนาทงในสวน
ั
้
ั
่
กาบบน กาบล้าง แล้ะสวนต่กแต่่งซึ่่มล้ด
่
้
จัะมปูรัมาต่รัล้ายไมมากอยางล้วดล้ายใน
ี
ิ
่
่
ั
้
่
ยคทองล้านนาท�มการัใช่โกล้นรัองรับ
ี
ี
้
ล้ายกานแล้ะใบทีเหมอนธรัรัมช่าต่ ิ
ื
�
้
62

่
สวนกาบบนแล้ะกาบล้่าง กรัอบล้าย
ั
ี
�
ี
้
ั
็
ั
ั
ทมหยกสองหยกสงเกต่เหนไดช่ดเจัน
็
์
้
ิ
แล้ะล้วดล้ายทเปูนใบไมปูรัะดษฐมากกวา
่
ี
�
ล้ักษณ์ะก้านแล้ะใบ แสดงให้เห็นถิ่ึงคล้ีคล้าย
�
้
สบเนองมาจัากล้ายดอกไมในยคทองล้านนา
�
ื
ื
่
้
เช่่นล้ายดอกไมในซึ่่มปูรัะต่โขงวดเจัดยอด
็
ู
ั
้
้
ี
นอกจัากน�เทคนิคการัปูรัะดับปููนปู�น
้
�
ี
มณ์ฑปูพรัะธาต่จัอมทอง มการัปูนล้าย
้
่
ใหดล้อยต่วโดยเฉพาะในสวนซึ่มล้ดช่นล้าง
ู
่
่
้
ั
�
้
่
ั
�
้
ปูนล้ายเครัือล้านนาโดยการัปู้นล้ายไปูบน
้
�
ึ
ิ
โครังโล้หะ ซึ่งเทคนคดงกล้าวเปูนเทคนค
�
ิ
็
่
ั
ทีช่่างพมานยมกน
่
ั
�
ิ
ภาพที� 71 - 72
ี
้
รัายล้ะเอยดงานปููนปูน
�
ั
ซึ่่มจัรัะนาปูรัะดบมณ์ฑปูพรัะธาต่่จัอมทอง
้
ำ
63

�
ภาพที 73
ั
�
ั
�
้
่
ิ
ั
ุ
้
ั
ิ
ิ
่
ภาพถิ่ายวหารัวดไหล้หน 2.4.3 ลายปันปันปัรู้ะดบีซุ้มปัรู้ะตโข่งวดไหลหน
่
อาเภอเกาะค์า จัังหวดลำาปัาง
ำ
ั
่
ิ
ซึ่มปูรัะต่โขงวดไหล้หน มอายในรัาวปู พ.ศิ.2226
ู
ั
้
่
่
ี
ี
่
�
ต่ามปูรัะวต่ทเขยนอยบนแผู้นไมใน วหารั ซึ่งต่วซึ่มโขง
ี
ี
ั
ึ
ิ
่
้
้
ู
่
ั
ิ
�
้
้
ิ
ั
ิ
ู
ไดอทธพล้ดานรัปูแบบจัากวดพรัะธาต่่ล้ำาปูางหล้วง แต่่การั
ี
ั
ล้ดช่�นยอดแล้ะล้ายต่กแต่่งปูรัะดับมน้อยกว่าเพรัาะเปู็น
็
่
�
ี
ิ
ิ
ั
ำ
้
ี
วดเล้ก แล้ะทนาสนใจัคอช่างยคนไดมการันาเทคนคเซึ่รัามค
่
่
�
ี
ื
�
้
่
(เครัืองปูนเคล้อบดนเผู้า) มาทดแทนในสวนของล้ายปููนปูน
�
�
้
ิ
ื
่
่
่
ำ
ั
้
่
�
เช่นต่าแหนงของกรัอบโค้งซึ่มแล้ะช่นต่างๆของยอดปูรัาสาท
ิ
ปูรัะดบดวยเซึ่รัามคทถิ่กปูนเผู้าเคล้อบเปูนช่นๆ แล้วนามา
ำ
้
�
�
ื
ู
้
ี
้
�
ิ
็
ั
ิ
ต่ดปูรัะดบ
ั
64

้
�
่
ู
�
่
่
ั
้
ในสวนของล้ายปูนปูนนนไดแกสวนล้าย
กาบบน กาบล้าง แล้ะปูรัะจัายามอก ซึ่งคล้คล้าย
่
�
ึ
�
ำ
ี
ำ
ู
่
ั
้
่
มาจัากซึ่มปูรัะต่โขงวดพรัะธาต่ล้าปูางหล้วง
แล้ะช่ดต่กแต่งซึ่มล้ดโดยซึ่มล้ดช่นล้างต่กแต่ง
้
่
่
่
ั
�
้
่
่
่
ี
ิ
ิ
ื
ี
้
ู
์
ดวยล้ายกนรักนนรั มรัปูแถิ่วหงสแล้ะล้ายเครัอ
่
่
ล้านนาเปู็นล้ายต่กแต่ง สวนซึ่มช่นบนเปู็นรัปู
้
ู
�
่
ั
้
่
้
มกรัคายนาค ต่ามแบบแผู้นโครังสรัางแล้ะสวน
ู
�
ปูรัะกอบซึ่่้มปูรัะต่โขงทัวไปู
ภาพที� 74 - 79
ั
ู
ิ
่
้
เซึ่รัามกปูรัะดบ ซึ่่มปูรัะต่โขงวดไหล้หน
ิ
ั
65

ภาพที� 80
ั
์
เจัดยวดปู้นสาด (รัาง)
ี
้
ี
ั
์
ั
�
้
2.4.4 ลายปันปันปัรู้ะดับีเจัดยวดปันสาด (รู้าง) อาเภอเมองเช่ยงใหม ่
�
ั
ี
ำ
ื
ี
ั
ื
ำ
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
่
่
ี
์
ี
็
์
ั
เจัดยวดปูนสาดเปูนเจัดยรันหล้ง
ั
้
ิ
พทธศิต่วรัรัษท 21 ล้งมา เมอศิล้ปูะเช่ยงใหม ่
่
ี
ื
ี
�
�
ู
้
�
ไดคล้คล้ายรับเอารัปูแบบต่างๆ มาผู้สมผู้สาน
ั
่
ี
ู
ั
แล้ะพฒนาเปูนรัปูแบบเจัดยทรังปูรัาสาท ทีมความ
�
ี
ี
็
์
่
นาสนใจั
66

่
่
ู
่
ิ
จัากการัขดแต่งกอนการับรัณ์ะของกรัมศิล้ปูากรั พบวา
่
้
ู
่
่
่
้
์
ี
้
�
้
ึ
ิ
ไดสรัางครัอบเจัดยทรังกล้มไวภายใน ซึ่งผู้ขดแต่งสนนษฐานวา
ั
ู
ิ
้
ี
ิ
์
็
�
ั
เปูนเจัดยทรังกล้มทีไดรัับอทธพล้จัากศิิล้ปูะส่โขทย โดยรัปูแบบ
38
ั
�
ั
่
ั
็
ของสวนยอดเปูนการัผู้สมผู้สานกนรัะหวางหล้งคาล้าดกบช่นล้ด
่
ั
ี
ำ
ั
โดยมทรังเจัดยขนาดเล้กปูรัะจัาทกล้างดานของช่นล้ด
็
ี
�
์
้
ี
�
ี
้
่
แล้ะคาดวาสรัางขนรัาวปูล้ายพทธศิต่วรัรัษท 21 หรัอครังแรัก
ื
ึ
ึ
�
�
�
่
39
ี
็
ี
�
ของพทธศิต่วรัรัษท 22 อยางไรักต่ามมความเหนทแต่กต่าง
่
ี
็
่
่
�
ึ
่
ี
�
วานาจัะสรัางขนรัาวปูล้ายพทธศิต่วรัรัษท 21 มากกวา โดยอธบาย
่
่
�
ิ
่
้
ั
ั
ี
จัากล้กษณ์ะของส่วนฐานซึ่ึงปูรัะกอบด้วยฐานเขยงซึ่อนล้ดหล้�น
้
�
็
้
ั
ู
่
้
้
ั
ั
กนรับฐานปูทมล้กแกวอกไกยกเกจัแบบซึ่อนกนสองฐาน
ี
ื
็
ั
�
�
ั
ั
็
่
ถิ่ดไปูเปูนช่นล้ดรับเรัอนธาต่ในผู้งสเหล้ยมยกเกจั จัากล้กษณ์ะ
ั
ี
ั
�
ี
ี
่
ั
�
ของสวนฐานเปูนฐานทพฒนาของฐานเจัดยในเมองเช่ยงใหม ่
์
ื
็
ี
�
ต่ังแต่่รัาวกล้างพ่ทธศิต่วรัรัษที 21 ล้งมา ต่ล้อดจันการัล้ดขนาด
�
้
้
ล้งของความล้กของม่มเรัอนธาต่่ ทำาใหพืนทีวางดานบนล้ดขนาด
�
่
ื
�
ึ
�
ู
ล้งไปูดวย แต่ยงสามารัถิ่ปูรัะดับรัปูจัาล้องทมมแล้ะทกงกล้าง
่
�
ี
ี
�
ึ
ำ
้
ั
่
ั
้
่
้
ของดานได ซึ่งรัปูแบบนีนาจัะพฒนามาจัากมณ์ฑปูทรังปูรัาสาท
�
ึ
�
ู
ึ
่
ทายวหารัล้ายคาวดพรัะสงหวรัมหาวหารั ซึ่งกาหนดอายไว ้
ำ
้
ิ
�
ำ
ิ
ิ
์
ั
40
รัาวปูล้ายพ่ทธศิต่วรัรัษที 20
�
จัากแบบแผู้นส�งก่อสรั้างจัะเห็นว่าในส่วนฐานยังม ี
ิ
ื
ั
รัปูแบบล้านนาด�งเดมคอ ปูรัะกอบฐานหน้า กรัะดานใหญ่
ิ
ู
้
่
�
้
ู
สีเหล้ียมสง รัองรัับฐานหนากรัะดานเล้กยอเกจัสามช่ัน กอขึนไปู
็
็
�
่
�
�
่
็
ี
้
ั
่
ั
เปูนฐานบวล้กแกวยอเกจั 2 เสน รัอบรับฐานเขยงไมมบว
ั
้
็
ู
ี
เรัอนธาต่่ยอเกจัสง ซึ่่มจัรัะนำาปูรัะดษฐานพรัะพ่ทธรัปูทัง 4 ทศิ
้
่
ื
ิ
ู
ิ
�
ู
็
้
�
่
่
ั
แล้ะปูรัะดบล้วดล้าย ปูนปูนในสวนกาบบนแล้ะกาบล้าง
ู
่
ื
ั
็
่
อยางสวยงาม เหนือเรัอนธาต่ใหญ่เปูนบวถิ่ล้าจันถิ่ึงเรัอนธาต่ ่
ื
�
�
ี
่
ยอสวนรัองรัับ ล้ดหล้ั�นกนขึนไปูอก 3 ช่ัน มเจัดยจัำาล้องปูรัะดบ
์
ี
ี
ั
่
ั
�
ี
�
ี
ั
�
ี
ทมมทงส รัวมทงกล้บขนนแล้ะหนาบนจัาล้องดวย แบบแผู้น
�
ั
่
่
ำ
ั
้
้
ิ
ี
ำ
เช่นนเปูนแบบแผู้นของปูรัางค์ ซึ่งเพงจัะนามาผู้สมผู้สาน
่
�
ึ
�
�
็
่
ในสถิ่าปู้ต่ยกรัรัมล้้านนาเปูนแหงแรัก 41
็
67

ู
�
้
ำ
สาหรับล้วดล้ายปูนปูนนน มล้กษณ์ะ
ั
�
ี
ั
ั
้
ี
ื
ี
�
ทสืบเน�องแล้ะคล้�คล้ายมาจัากล้ายปููนปู�น
็
่
ู
ิ
ต่กแต่งวหารัเจัดยอด แล้ะปูรัะต่โขงของ
็
วดเจัดยอดอย่างช่ดเจัน ล้ายดอกไม้หล้ายกล้ีบ
ั
ั
ั
ื
้
้
้
ต่กแต่่งใต่ซึ่่มโคง หรัอล้ายกรัะหนกหวมนที�ม ี
่
เปูล้วสะบัดในสวนกาบบนแล้ะกาบล้่าง
้
ั
่
็
ำ
สวนหนาบนจัาล้องเปูนการัยอสวนของ
่
่
ซึ่มจัรัะนาข�นไปูปูรัะดับ ล้ักษณ์ะของล้วดล้าย
ึ
่
้
ำ
�
้
้
ี
ั
ั
�
ู
้
ิ
�
แล้ะเทคนคการัปูนนนใกล้เคยงกบล้ายปูนปูน
่
�
�
ี
้
ึ
�
ภาพที 81 ทสรัางขนรัาวปูล้ายพทธศิต่วรัรัษท 21
ี
�
์
ั
ี
้
�
ั
้
งานปููนปูนปูรัะดบ เจัดยวดปู้นสาด (รัาง) เช่นล้ายปููนปู�นปูรัะดับเจัดย์วัดโล้กโมฬี ี
้
่
ี
42
�
ทีสรัางขึนรัาว พ.ศิ.2071
�
้
ภาพที� 82
้
ั
้
�
งานปููนปูนปูรัะดบ เจัดยวดปู้นสาด (รัาง)
ั
์
ี
68

่
่
2.4.5 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีก้ปัาลาน
�
ั
อาเภอเมอง จัังหวดลาพิ้น
ำ
ั
ำ
ื
กปูาล้านเปูนโบรัาณ์สถิ่านทรัง
็
ู
่
่
ิ
มณ์ฑปูปูรัาสาทกออฐฉาบปูน สวนฐาน
่
ู
่
้
�
ี
ั
ึ
�
�
็
เปูนหนากรัะดานรัูปูทรังสเหล้ยม ถิ่ดขนไปู
ี
ี
ู
เปูนบวยกเกจัมล้กแกวอกไกปูรัะดบ
็
ั
่
ั
้
็
่
ื
ั
ั
รัองรับต่ัวเรัอนธาต่ ทางทิศิต่ะวนออกปูรัะดับ
้
่
็
ื
้
้
่
ซึ่มจัรัะนำา ในซึ่มเจัาะเขาไปูเพ�อเปูนท ี �
ปูรัะดษฐานพรัะพทธรัปู ถิ่งแมวาซึ่มจัรัะนา
ิ
ึ
ู
่
ำ
้
่
้
่
ดงกล้าวจัะพังทล้ายไปูพรั้อมกบสวนยอด
่
ั
่
ั
้
ปูรัาสาทไปูแล้ว แต่พอยังปูรัากฏรั่องรัอย
่
ึ
ของล้วดล้ายปูนปูนใหเหนถิ่งเทคนคหารั
้
�
้
ู
็
ิ
้
่
ั
่
ี
กอซึ่มไดช่ดเจัน นอกจัากน�อกสามด้าน ภาพที 84
ี
้
�
้
ิ
ั
้
�
ั
ทเหล้อจัะเปูนซึ่มทบ ซึ่งผู้นงซึ่มทางดานทศิ ล้ายปููนปูนผู้นงซึ่่มทางดานทศิต่ะวนต่กแล้ะเหนอ
้
้
ิ
ึ
ื
ั
็
ื
ึ
�
่้
ี
�
่้
่
ั
ั
ู
ี
ต่ะวนต่กแล้ะเหนอยงคงมล้วดล้ายปูนปูน ปูรัะดบกู่ปูาล้าน
ั
้
ื
�
่
็
้
ั
ั
ปูรัะดบใหเหนอยางช่ดเจัน
ู
่
ล้วดล้ายปูนปู้นต่กแต่งของกปูรัาสาท
�
่
ู
ึ
ั
�
ี
�
ั
่
่
้
ั
ิ
หล้งน สนนษฐานวาสรัางขนในหล้งพทธศิต่วรัรัษ
43
ิ
็
�
ที 22 ล้งมา ซึ่งเทคนคการัปูนล้ายนันเปูนล้กษณ์ะ
�
ึ
�
�
้
ั
่
�
้
ั
ี
ของการัปูนแปูะโดยไมมโกล้นรัองรับล้าย
�
้
่
็
โดยภาพรัวมปูนเปูนล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาในสวน
ของกาบบนแล้ะกาบล้าง แล้ะยงปูรัากฏล้วดล้าย
ั
่
พรัรัณ์พฤกษาแบบล้ายต่อก้าน ปูนภายในกรัอบล้าย
�
้
่
บรัเวณ์เรัอนธาต่ แล้ะล้ายเมฆ์ไหล้กานบด
้
ิ
ื
ิ
่
�
ึ
้
�
ี
ั
ี
ั
ซึ่งสามารัถิ่เปูรัยบเทยบไดกบล้ายดอกโบต่นแล้ะ
็
ั
ิ
ั
ล้ายเปูล้วขามกปูรัะดบวหารัวดเจัดยอด นอกจัากน ี �
่
�
ภาพที 83 ยงมล้ายเสนล้วด ไขปูล้าปูรัะดบโดยทัวไปู เพือเปูน
็
ี
�
้
ั
�
่
ั
้
ิ
ล้ายปููนปูนผู้นงซึ่่มทางดานทศิต่ะวนต่ก
�
้
ั
ั
้
�
ั
ำ
ั
ื
แล้ะเหนอปูรัะดบกูปูาล้าน ล้ายกาหนดขอบล้ายทีช่ดเจัน
่
่
69

ภาพที� 85 - 86
ิ
้
ั
่
ล้ายปููนปูนปูรัะดบกูทายวหารั
�
้
วดยางหล้วง อาเภอแมแจัม
ั
่
่
ำ
ิ
2.4.6 ลายปันปันปัรู้ะดบีกทายวหารู้วดยางหลวง
้
้
ั
ั
�
�
่
ั
่
่
ี
อาเภอแมแจัม จัังหวดเชุยงใหม ่
ั
ำ
ั
กปูรัาสาททายวหารัวดยางหล้วง เปู็นศิล้ปูะ
ู
่
ิ
ิ
ิ
�
้
่
ล้านนาทผู้สมผู้สานกับศิล้ปูะพมาแบบเมืองพกาม
่
ี
ี
่
�
ี
ื
่
ี
หรัอเล้ยนแบบพกามทผู้านมาทางเช่ยงแสน
่
ึ
่
ั
�
ึ
ิ
แล้ะมาผู้สานกบศิล้ปูกรัรัมแมแจัม ซึ่งคงเกดขน
ิ
�
ภายหล้ังท�พรัะยากาวล้ะเจั้าผู้ครัองเมืองเช่ียงใหม ่
ี
้
ู
ิ
้
่
ไดรั่วมมือกับกองทัพจัากกรังเทพฯ ต่ีเมืองเช่ียงแสนท � ี
่
่
ึ
ี
ู
พมายดครัองอยแต่กในปู พ.ศิ.2347 แล้ะมการั
ี
ิ
ี
กวาดต่อนเทครััวช่าวเช่ยงแสนมายงเช่ยงใหม เพื�อมให ้
่
้
ี
ั
พมาสามารัถิ่ใช่เช่ยงแสนเปูนฐานต่งมนกองทพได ้
ั
�
�
ั
ี
่
็
ั
้
ี
อกต่่อไปู 44
70

ิ
้
ั
กปัรู้าสาททายวหารู้วดยางหลวง
่
้
้
้
่
็
แสดงใหเหนโครังสรัางสถิ่าปูต่ยกรัรัมพมา
ั
ทเมองพกาม ซึ่งผู้านมากบช่างเช่ยงแสน ในรัะยะ
ึ
�
ี
ื
ี
�
่
่
่
ี
่
ท�พม่ายังยึดครัองเช่ียงแสนอย่รัาวต่้นพทธศิต่วรัรัษ
ู
้
็
่
้
ี
ำ
ั
่
้
�
ี
ท 24 เหนไดจัากการัจัดวางซึ่มจัรัะนาแล้ะซึ่ม ปูกนก
่
้
�
ึ
ี
่
สองขาง ซึ่งมซึ่มโคงขนาดใหญซึ่อนอยเหนอ
ื
ู
้
่
้
้
ึ
�
ู
้
ั
ซึ่มจัรัะนา ซึ่งศิล้ปูะล้านนาไมนยมทา ล้กษณ์ะ ล้วดล้ายปูนปูนแสดงถิ่งความพยายาม
ำ
ิ
้
ำ
ึ
�
ิ
้
่
่
ี
้
์
่
ั
่
้
ี
เช่่นน�เทียบไดกับสถิ่าปู้ต่ยกรัรัมพม่าแบบพกาม เล้ยนแบบล้ายพนธพฤกษาหรัือล้ายเครัือล้านนา
ี
ื
่
ึ
ั
ซึ่งจัะกล้บมาเปูนทนยมกนอกครังในรัาวต่น ในช่ดกาบบนแล้ะกาบล้่างจัากเมองเช่ยงใหม ่
ั
ิ
�
้
็
ั
ี
�
ี
�
ิ
�
้
้
ื
ื
ี
ั
พทธศิต่วรัรัษท 24 ซึ่งกปูรัาสาทหล้งน ช่างไดนาเอา หรัอล้ำาปูาง หรัอเล้ยนแบบแมแต่่เทคนคปููนปูน
้
ำ
่
ี
�
�
่
ู
ึ
่
ี
�
ี
�
ั
ั
้
�
ู
่
ล้วดล้ายปูนปูนต่กแต่งแบบต่างๆ มาใช่รัวมกนได ้ ทพยายามปูนโกล้นสงรัองรับต่วล้าย แต่ล้าย
่
ั
้
�
้
ู
่
่
้
ี
�
ิ
ู
ื
ั
�
ั
่
อยางล้งต่วมเอกล้กษณ์ ทงล้วดล้ายแบบล้วดล้าย กานดอกแล้ะใบ ทเทอะทะแล้ดเสมอนจัรัง
ั
ี
์
็
้
ี
้
ิ
�
ั
ึ
ื
่
่
ปูนปูนแบบพมา-เช่ยงแสน แล้ะสกล้ช่างเช่ยงใหม ่ จันกรัะดางกแสดงออกถิ่งรัะดบฝมอช่างทองถิ่น
่
้
่
ี
ู
ี
�
่
่
่
ั
ื
่
ำ
่
ื
ี
ิ
แล้ะล้าปูาง ผู้สมกบล้วดล้ายแล้ะเทคนคฝมอช่าง ในยคหล้งยครังเรัองของล้้านนาแล้้ว
ั
้
แมแจัมในต่นพ่ทธศิต่วรัรัษที� 24
่
่
�
ภาพที 87
ิ
ั
ล้ายปููนปูนปูรัะดบซึ่่ม กูทายวหารัวดยางหล้วง
ั
่
้
้
�
้
71
71

่
ั
2.4.7 ลายปั้นปัั�นปัรู้ะดบีก้มณฑปัโบีรู้าณ
ั
ำ
ั
วดถวาย อาเภอหางดง จัังหวดเชุยงใหม ่
ี
็
�
กมณ์ฑปูโบรัาณ์น ในอดต่เปูนก ู ่
ี
ู
่
ี
ั
ิ
้
�
่
ึ
ิ
้
ปูรัาสาททายวหารัหล้งเดม คาดวาสรัางขน
่
่
ั
ี
รัาวพทธศิต่วรัรัษท 24 ปูจัจับนช่าวบาน
้
้
�
่
เรัยกวา กเกาโบรัาณ์ หรัอ โขงโบรัาณ์
ู
่
ี
่
ื
่
�
้
้
้
ิ
็
พรัะเจัาหกนว เปูนโบรัาณ์สถิ่านรัาง กอดวย
�
่
อฐ สวนฐานเต่ยช่ารัดทรัดโทรัม ผู้งอยใน
ั
่
่
่
ิ
ู
ี
ำ
่
็
ั
ี
ี
รัปูทรังส�เหล้�ยมจัต่รััสยกเกจัออกมาจัาก
ู
ั
�
ดานทงสาม โดยสวนหล้งยอดปูรัาสาท
ั
่
้
ิ
่
ั
ั
ื
ื
จัะต่ดกบผู้นงวหารั สวนกล้างคอเรัอนธาต่ ่
ิ
�
ี
เปูนแทงทบทรังส�เหล้ยม เจัาะช่องเฉพาะ
ึ
่
ี
่
็
ื
้
�
ู
ดานหนาเพอปูรัะดษฐานพรัะพทธรัปู
่
ิ
้
้
่
่
ปูรัะดบซึ่มจัรัะนาปูล้ายหางวน ซึ่มของแต่ ่
ำ
ั
้
ั
ล้ะจัรัะนาเปูนซึ่มล้ด ต่อดวยช่นปูรัาสาท
ั
่
้
็
่
�
ำ
้
่
ี
2 ช่ันกอนจัะจับดวยยอดแบบกล้บมะเฟื้้อง
�
้
่
ล้วดล้ายปูนปู้นต่กแต่งของก ู ่
�
ู
ปูรัาสาททายวหารัหล้งน สนนษฐานวาสรัาง
ี
ิ
ั
�
ั
่
้
้
ิ
ขนในพทธศิต่วรัรัษท 24 ล้งมา เพรัาะยงคง
ี
ั
�
่
�
ึ
ั
ั
�
ิ
้
�
้
่
เทคนคการัปูนโกล้นรัองรับกอนปูนล้ายทบ
่
ึ
ี
่
่
แต่ล้วดล้ายดังกล้าวไมล้ะเอยด รัวมถิ่ง
ู
่
ั
ี
ั
่
สดสวนของโครังสรั้างกปูรัาสาทท�ยงไม ่
ื
�
ู
่
ั
ี
่
ล้งต่ว ซึ่งเมอเทยบกบยคทองคงอยคนล้ะ
ึ
�
ั
ำ
่
ี
�
็
่
ั
่
่
ช่วงเวล้ากน แต่นาจัะเปูนย่คต่อมาทนามา
สการัฟื้นฟื้สรัรัพวทยา โดยยงคงนาเอา
�
ิ
ั
ู
ู
่
ำ
้
ั
เทคนิคการัโกล้นล้ายกล้ับมาใช่อีกครั�ง
้
ิ
�
ี
่
็
่
�
้
กอนทยคต่อมาจัะเปูนเทคนคการัปูนแปูะ
่
ึ
�
ไปู ซึ่งสงเกต่ได้จัากล้ายซึ่มล้ดแล้ะช่ดล้าย
่
้
่
ั
ื
ั
้
�
�
กาบบนแล้ะกาบล้าง ทปูนล้ายเครัอพนธ ่ ์
ี
่
ั
ำ
พฤกษาเทคนิค มโกล้นรัองรับล้ายทานอง
ี
ภาพที 88 - 89 เดยวกบงานปูนปูนในช่วงพทธศิต่วรัรัษ
�
ู
้
�
่
่
ั
ี
ั
่
กูมณ์ฑปูโบรัาณ์ วดถิ่วาย ท 23 - 24 ล้งมา ซึ่งปูจัจับนมสภาพ
่
ี
ี
�
�
ึ
ั
้
อาเภอหางดง จัังหวดเช่ยงใหม ่
ั
ี
ำ
ทรั่ดโทรัมมากแล้้ว
72

ภาพที� 90 - 93
ั
่
ั
ี
รัายล้ะเอยด งานปููนปูนปูรัะดบกูมณ์ฑปู วดถิ่วาย
�
้







73

่
่
ั
�
2.4.8 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีก้พิรู้ะเจั�า วดปัาซุ้างงาม
ั
ำ
ำ
่
ั
อาเภอปัาซุ้าง จัังหวดลาพิ้น
้
่
วดปูาซึ่างงาม ต่ามปูรัะวต่วดแจังวาสรัางเมอ
่
ั
ั
ื
ิ
้
ั
�
่
ปูีพ.ศิ.2380 เดิมเปู็นวัดรั้างต่อมาครัูบานันทา
เดนธ่ดงคมาจัากเมองยอง สบสองปู้นนา แล้ะไดมา
้
ื
ิ
ิ
์
ู
ี
้
บรัณ์ะอาคารัศิาสนสถิ่านรั้างเหล้านแล้ะไดสรัาง
้
่
�
้
่
45
�
็
่
�
�
ถิ่าวรัวต่ถิ่่ขึนใหมต่ังแต่่นันเปูนต่นมา เช่่น หล้วงพอ
ั
�
่
ิ
พรัะงาม พรัะปูรัะธานในวหารัซึ่งสรัางใหมครัอบองค ์
้
ึ
ู
้
ี
่
ิ
เดมใต่ฐานพรัะปูรัะธานมพรัะพทธรัปูอกสององค ์
ี
ู
พรัะพทธรัปูโบรัาณ์สนนษฐานสรัางสมยพรัะเจัา-
้
ั
้
่
ั
ิ
่
�
ี
กาวล้ะหรัอกอนกวานน เปูนพรัะปูรัะธานวิหารั
่
็
ื
ั
้
หล้งเดมต่อมาไดสรัางวหารัหล้งใหมจังสรัาง
ึ
่
ั
ิ
้
ิ
้
่
ั
์
้
�
่
่
้
่
พรัะปูรัะธานองคใหมขึนสวนสอง พรัะคูบ่ญไดสรัาง
ิ
�
์
็
เปูนอ่โมงคครัอบไวทีเดม ภาพที� 94 - 95
้
้
่
่
ั
ั
ล้ายปููนปูนปูรัะดบกูพรัะเจัา วดปูาซึ่างงาม
�
้
74

ี
ล้วดล้ายปูนปูนทปูรัากฏ ได้สรัางขน
้
�
ู
้
�
�
ึ
ั
่
่
ู
่
ต่กแต่งของกปูรัาสาทท้ายวหารัเกาหล้งน � ี
ิ
ี
ึ
้
�
ั
่
ิ
�
่
สนนษฐานวาสรัางขนในพทธศิต่วรัรัษท 24
ิ
่
�
้
้
้
�
ล้งมา เทคนคการัปูนแบบปูนแปูะ แต่เนน
�
้
�
ื
ื
ี
ี
้
�
่
เนอปูน เพอใหมขนาดเสนทใหญเพอใหเกด
ื
ิ
ู
้
�
ความนูน รัวมถิ่งสัดส่วนของโครังสรั้างก ู ่
ึ
ปูรัาสาททยงแปูล้กแล้ะเปู็นล้กษณ์ะ
ั
ั
ี
�
็
่
็
้
้
เฉพาะกล้ม ซึ่งเหนไดจัากล้ายซึ่่มจัรัะนาเปูน
ึ
�
ำ
่
ั
้
ี
ซึ่มนาคเกยว แล้ะช่ดล้ายกาบต่�งปูรัะดบ
่
�
ั
่
ิ
็
ั
ี
�
ปูรัาสาท แล้ะล้ายเช่งช่ายทเปูนล้กษณ์ะ
ื
ั
้
�
ี
ของล้ายกนกล้านนา ทปูนล้ายเครัอพนธ ์ ่
้
�
ึ
ู
้
พฤกษา ซึ่�งน่าจัะเปู็นงานปูนปู�นในช่่วง
่
ี
้
พทธศิต่วรัรัษท� 24 ล้งมา ซึ่�งปูจัจับันก ู ่
่
ึ
่
ั
่
ู
้
ปูรัาสาทดงกล้าวถิ่กแทนแกวพรัะปูรัะธาน
่
้
่
องคปูจัจับนสรัางบงทบไว จันไมสามารัถิ่เหน
ั
้
์
็
้
ั
ั
ี
้
รัายล้ะเดยดของซึ่่มจัรัะนาไดช่ดเจัน
ำ
ั
้
ภาพที� 96
ั
ล้ายปููนปูนปูรัะดบกูพรัะเจัา วดปูาซึ่างงาม
่
้
ั
�
้
่
�
ภาพที 94 - 95 ภาพที� 97
่
ั
้
่
ั
ล้ายปููนปูนปูรัะดบกูพรัะเจัา วดปูาซึ่างงาม
�
้
้
่
ั
ั
ล้ายกรัะหนก ปูรัะดบกูพรัะเจัาวดปูาซึ่างงาม
่
75

2.5



ุ
�
�
�
ุ
ลวดลายปั้นปัันพิทธศิตวรู้รู้ษ์ที 24 - 25 ยค์ฟื้้นฟื้้
ื
�
้
ั
้
้
เปูนรัะยะเวล้าของการัฟื้นฟืู้บานเมองหล้งจัากทแควนล้านนา
้
็
ี
�
่
ไดล้มสล้ายหล้งจัากยคพมาปูกครัอง ดนแดนล้้านนากล้ายเปูนเมองรัาง
่
้
็
ิ
ื
้
ั
่
้
่
�
ึ
่
ี
ี
ในช่วงรัะยะเวล้าหนง กอนจัะมการักวาดต่อนผู้คนต่างเมองมอยอกครัง
ู
ู
ื
่
่
้
ั
�
ู
้
ิ
ื
�
่
กอใหเกดรัปูแบบศิล้ปูะพนบานทหล้ากหล้าย รัวมถิ่งรัปูแบบงาน
้
ึ
�
ู
ิ
ี
ึ
์
้
�
่
้
ิ
่
้
ิ
้
ู
พทธศิล้ปูล้านนาแขนงต่างๆ ซึ่งเกดจัากการักวาดต่อนผู้คนมาไวใน
่
ู
ั
ำ
่
ิ
ี
ำ
เมองเช่ยงใหม ล้าพน ล้าปูาง กอเกดความหล้ากหล้ายทางช่าต่ิพนธ ์ ่
ื
ี
ั
้
ิ
ั
์
ั
่
�
ั
ทมความสมพนธกนอย่างใกล้ช่ดกบช่าวล้านนา ทงช่าต่พนธกะเหรัยง
ั
ิ
ั
�
�
้
ี
ี
์
็
ิ
้
้
ั
�
ึ
็
่
่
หรัอยาง ไทล้ื�อ ไทเขน แล้ะไทใหญ ซึ่งเปูนยค “เกบผู้กใสซึ่า เกบขา
ื
่
็
ใสเมอง” ของการัฟื้นฟื้บานเมองทจัาเปูนจัะต่องเกณ์ฑผู้คนมารัวมกน
้
ี
้
�
่
์
ื
ู
ำ
่
ั
้
ื
็
�
ู
้
บรัณ์ะสภาพสงคมวฒนธรัรัมแล้ะเศิรัษฐกจั ภายใต่การัปูกครัองรัะบอบ
ิ
ั
ั
ู
้
จัารัต่ทีจัะต่องเปูนปูรัะเทศิรัาช่ของสยาม
้
�
็
ี
�
ึ
์
ั
ึ
ิ
้�
ึ
ู
่
ี
งานช่่างจังมการัฟื้นฟื้เกดขนรัวมไปูถิ่งงานทศินศิล้ปูสาขาต่างๆ
ิ
ิ
ี
่
งานพทธศิล้ปู์ จัากหล้ักฐานช่่วงเวล้าดังกล้่าวเปู็นการัรัวบรัวมช่่างฝมือ
ั
่
ี
ื
่
ื
ำ
ี
�
้
ั
จัากหวเมองสาคญโดยเฉพาะช่างจัากเมองเช่ยงแสน ทกอนหนาน ี �
์
้
่
ู
ี
�
�
้
ู
็
ไดเปูนศินยกล้างการัปูกครัองเมอครังทอยภายใต่การัปูกครัองของพมา
ื
่
�
ั
�
ั
่
ี
่
่
โดยช่างกล้มนไดมบทบาทในการัสรัางงานในยคฟื้นฟื้ขนต่ามหวเมอง
้
ู
�
้
ี
ื
่
้
�
ึ
ี
ั
สาคญของล้านนา เช่น เมองล้าปูาง เมองเช่ยงใหม เมองล้าพน
่
ำ
่
ื
ำ
ื
ู
ำ
ื
้
�
้
เมืองแพรั่ แล้ะเมืองน่าน อันเปู็นทีรัูจัักกันดีในนาม “สก่ล้ช่่างเช่ียงแสน”
่
ำ
กอเกดการัสรัางงานยคใหมทกหวเมอง โดยเฉพาะเทคนิคงานล้ายคา
้
่
่
ั
ื
ิ
่
์
้
็
ทีปูรัากฏบนงานพ่ทธศิิล้ปู เช่่นหบธรัรัม ธรัรัมมาสน เปูนต่น
์
ี
�
ั
นอกจัากนนยงมกล้มช่างอนทสาคญในล้านนายค “เกบผู้กใสซึ่า
ื
่
่
�
่
่
ั
ำ
ี
้
่
็
�
ั
้
ี
�
ั
�
ิ
่
ี
ิ
็
้
ั
เกบขาใสเมอง” ทมบทบาทสำาคญในการัสรั้างงานศิล้ปูกรัรัมในท้องถิ่น
ื
�
ี
ี
�
ั
ิ
ั
ั
ี
ทต่นได้เข้ามาต่�งถิ่�นฐาน โดยการัสรั้างงานน�นมท�งการัคงรัักษาเอกล้ักษณ์ ์
่
รัปูแบบของต่นเอาไว้ ดังเช่่น กล้มช่่างไทล้ื�อ ที�เข้ามาต่ั�งถิ่�นฐานในบรัิเวณ์
่
ิ
ู
�
่
ี
่
ื
เมองพะเยาแล้ะเมืองนาน ต่ล้อดจันกล้่มช่างทมการัผู้สมผู้สาน
่
ี
แล้ะเกดพฒนาการัทางดานรัปูแบบแล้ะฝมอจันเปูนเอกล้กษณ์ใหม ่
ิ
ั
ู
ี
ื
้
็
ั
์
ในเวล้าต่่อมากคอ ช่่างช่าวยองในเมองล้าพน เปูนต่น
46
้
็
ื
็
ื
ู
ำ
76

ั
ึ
ั
นอกจัากน�นในช่่วงเวล้าดังกล้่าว อิทธิพล้ แล้ะช่าวพม่าโดยต่รังในเวล้าน�น ซึ่งศิล้ปูะพม่า
ิ
�
ิ
ั
ี
้
ั
�
�
ี
้
ิ
ี
ี
�
ึ
้
ิ
จัากศิล้ปูะจันไดเขามามบทบาทในดนแดนสยาม ทเกดขนจัะมล้กษณ์ะทงการัสรัางงานแบบ
่
ซึ่งกอนหนานเคยไดรับมาบางแล้วในสมยกรัง ปูรัะเพณ์ีนยม ช่วงยคสมัยรัาช่วงศิ์คองบอง
ั
่
่
ั
่
ี
�
ิ
้
้
�
ึ
้
้
่
�
ี
ื
์
ั
้
่
ี
ิ
ั
้
่
ศิรัอยธยาแล้ะล้านนา โดยไดรับความนยมมากทสด หรัอ มณ์ฑเล้ย เช่น มณ์ฑปูทรังปูรัาสาท
49
ึ
ื
้
�
่
่
่
่
ั
้
ในบรัรัดางานช่างอ�นๆ คอ ล้วดล้ายปูรัะดับ ซึ่งสวน วดพรัะแกวดอนเต่าสช่าดารัาม อโบสถิ่แล้ะจัอง
ื
็
ั
ี
่
ี
ใหญจัะพบในล้กษณ์ะทมการัผู้สมผู้สานรัะหว่าง วดศิรัช่่ม เปูนต่น
ั
ี
�
้
ศิล้ปูะรัต่นโกสนทรัผู้สมกบศิล้ปูะจัน เพรัาะช่วง
่
ิ
ิ
์
ิ
ั
ี
ั
�
เวล้าดงกล้าวนสยามได้มการัต่ดต่อคาขายกบจัน รัปูแบบล้วดล้ายทไดรับความนิยมในช่วง
ี
่
ั
่
ั
้
ี
�
ี
้
่
ั
ี
ิ
ู
้
ิ
ู
ิ
เปูนหล้ก จังทาใหเกดรัปูแบบศิล้ปูกรัรัมแบบ กล้างพทธศิต่วรัรัษท� 25 คอล้วดล้ายผู้สมผู้สาน
ี
ึ
็
่
ั
ื
ำ
ั
ผู้สมผู้สานท�งสวนทมอยกอนหนานแล้ะสวนท ี � กนรัะหว่างศิล้ปูะต่ะวันต่กแล้ะศิล้ปูะจัน
ี
ิ
้
่
ี
ี
่
�
่
่
�
ั
ี
ู
ิ
�
47
่
ึ
ี
�
่
้
็
�
ี
้
้
ทยอยแพรัหล้ายเขามาสมทบเปูนรัะยะ ถิ่งแมวา ททางสยามนิยมในช่วงเวล้าก่อนหนานทเรัยกวา
ี
่
่
ี
ู
ื
ั
�
่
เมอเรัมปูรัากฏวฒนธรัรัมต่ะวนต่กแพรัหล้ายเขามา “ล้ายเทศิ” สงผู้ล้ต่อรัปูแบบล้ายพรัรัณ์พฤกษา
้
ั
่
�
ิ
่
�
�
ี
ู
�
ี
็
ี
็
ั
ั
ั
่
ี
ล้วดล้ายแบบจันกยงคงอย ทงทเปูนเอกเทศิ ทมรัปูแบบเปูนล้กษณ์ะของดอกไม้ล้ายปูรัะดิษฐ ์
็
ู
�
่
ื
ิ
่
่
ั
ึ
่
็
แล้ะผู้สมผู้สานปูะปูนกล้มกล้น จันเปูนรัสนยมอยาง มากขน จันไมสามารัถิ่รัะบสายพนธกรัรัมได ้
�
ั
ไทยทแยกแยะไดไมงายนก ดงต่วอยางสาคญ ทงในล้กษณ์ะของใบ เครัอเถิ่า ดอกไม ทมการั
่
้
ั
่
ำ
ั
่
�
�
ี
ั
ี
ี
้
ั
ื
ั
่
ื
ั
ั
ิ
็
�
ึ
�
ั
ซึ่งแพรัหล้ายอยางยงในรัช่สมยรัช่กาล้ท 3 คอ ผู้สมผู้สานกนจันเปูนล้ายในรัปูแบบใหม ่
ี
�
่
ู
ั
48
�
ั
ี
ี
ี
ล้วดล้ายปูรัะดบทเรัยกวาล้ายเทศิ ทมแบบแผู้นของ ทีไมจัากดช่ือเรัยกอกต่่อไปู
ี
ำ
�
่
่
ี
ี
�
ั
�
การัสรั้างล้วดล้ายด้วยล้ักษณ์ะก้านต่่อดอก
ื
์
็
่
หรัอพนธ่พฤกษา อยางไรักต่ามล้ายเครัอเถิ่ายงเปูนทนยม
ื
ั
ี
ิ
็
�
ั
ิ
แต่จัะเปูนล้ายปูรัะดษฐรัปูทรังคล้ายใบเทศิ
่
์
้
็
ู
ี
ู
ำ
ี
สาหรับในวฒนธรัรัมล้านนา ยงมปูจัจัย บางรัปูแบบจัะมล้กษณ์ะของล้ายกรัะหนกใบเทศิ
้
ั
้
ั
ั
ั
ั
้
�
้
ในการัสรัางสรัรัคล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาในงาน เข้าไปูผู้สม ส่วนดอกไมทนิยมยังคงเปู็นล้าย
ี
์
พ่ทธศิิล้ปูทีนาสนใจัอยอกปูรัะการัหนึ�ง คอ ในช่่วง ดอกบว แต่จัะเปูนล้กษณ์ะของล้ายปูรัะดษฐ ์
็
ิ
์
ั
่
ู
ั
่
ื
ี
่
�
้
ิ
ั
ั
่
่
ิ
ั
ิ
่
้
ั
ึ
ดงกล้าวอทธพล้ช่าต่ต่ะวนต่กไดแผู้ขยายเขามาส ่ ู มากขน เช่น ล้ายดอกบวบาน ล้ายดอกบวต่ม
ู
�
ั
�
้
�
ั
ั
้
ึ
้
ั
่
�
่
อาณ์าจักรัสยาม โดยเฉพาะในวัฒนธรัรัมล้านนานน ซึ่งจัะมล้กษณ์ะคล้ายดอกโบต่นแล้ะคล้ายล้ายพม
ี
้
ิ
ิ
ิ
อทธพล้ศิล้ปูะต่ะวันต่กได้เขามามีอทธพล้โดยผู้าน กรัะหนกใบเทศิในศิิล้ปูะรััต่นโกสนทรั ์ 50
ิ
ิ
ิ
่
ทางศิล้ปูะพมาแล้ะไทใหญ่ นบวาเปูนพฒนาการั
ั
็
่
ิ
่
ั
์
่
ี
่
ิ
�
่
ู
ของรัปูแบบงานพทธศิล้ปูในช่วงพทธศิต่วรัรัษท 24
ู
ั
่
ดงเรัาจัะพบวารัปูแบบล้วดล้ายการัปูรัะดบงาน
ั
้
ิ
ี
์
พทธศิล้ปูในล้านนา มปูรัากฏการัสรัางงาน
่
้
่
ศิาสนสถิ่านแบบพม่า-ไทใหญ่ โดยทช่างเขามา
้
�
ี
้
ั
ิ
ั
่
ั
้
พรัอมกบกจัการัสมปูทานปูาไมของช่าวต่ะวนต่ก
77

ิ
ี
่
ิ
�
ึ
�
�
อกหนงสงทเกดขนในช่วงพทธศิต่วรัรัษน� ี จันถิ่งรัาวพทธศิต่วรัรัษท 24 อทธพล้จัากศิล้ปูะ
ี
ึ
่
�
ิ
ิ
่
ึ
ิ
ี
�
ื
ิ
คอการัผู้สมผู้สานกับรัปูแบบล้วดล้ายจัากศิล้ปูะ รัต่นโกสนทรัโดยเฉพาะงานศิล้ปูกรัรัมทง ในสวน
ู
ิ
ั
�
์
ิ
ั
่
ี
�
่
ิ
ั
ั
่
ต่ะวนต่กทผู้านมาทางศิล้ปูะพมายคสมยมณ์ฑเล้ย ์ ของสยาม ทงในสวนของกล้มช่าต่พนธ กมอทธพล้
่
ั
ี
ิ
่
ิ
ิ
่
์
่
็
่
�
ั
ั
ั
พรัอมกนกบวสดแล้ะเทคนิคงานปูรัะดบกรัะจัก มากขนในล้านนา เช่น ล้ายปูนปูนเช่งเสาวหารั
้
ั
ั
่
ั
ู
้
ิ
�
่
ึ
ิ
้
�
ิ
่
ไดแผู้กรัะจัายแล้ะไดรับความนยมในช่วงเวล้าน � ี จัากวดช่างคา จังหวัดนาน ล้ายปูนปู้นวดปูรัาสาท
้
ั
้
่
ั
ั
่
ั
้
ู
�
ำ
�
�
่
ำ
�
ิ
ี
ี
ู
ี
นาไปูสการัคล้คล้ายล้วดล้ายใหม ทเปูนทนยม จัังหวัดเช่ียงใหม่ ล้ายปููนปู�นวัดช่่างฆ์้อง จัังหวัด
่
็
�
้
้
แล้ะรัจักกนในช่อของล้าย “ดอกขะนด” เช่ยงใหม เปูนต่น นอกจัากนแล้วการัเขามา
ั
ู
�
ั
ื
ั
�
่
้
็
้
ี
ี
้
“ล้ายต่าขะหนด” หรัอทรัจักคอ สปูปูะรัด ต่งถิ่นฐานของช่าวพม่าหรัอไทใหญ กไดมการัสรัาง
ู
้
ั
ั
ื
๋
ี
ั
ื
�
็
ั
ิ
�
่
ี
้
�
ื
้
ี
้
ี
ั
ทมการัผู้กล้ายปูรัะกอบกบกานใบเทศิโดยใบ งานปูนปูนศิล้ปูะพมาแบบมณ์ฑเล้ยขนในหล้าย
ู
�
ู
์
�
ั
�
้
ึ
ิ
่
้
ี
ั
มล้กษณ์ะเปู็นขอบหยักสะบดมวน ทมการัผู้สม พนท ดงนนต่วอยางงานปูนปูนในยคน จังเปูน
ั
ี
�
ี
�
ื
�
ี
ู
่
�
ี
็
ึ
�
�
่
ั
ั
ั
้
ั
ี
ั
ิ
ิ
ผู้สานกนรัะหวางใบแล้ะดอกในศิล้ปูะจันกบศิล้ปูะ ล้ักษณ์ะงานปูรัะต่ิมากรัรัมท�ได้รัับการัผู้สมผู้สาน
่
ี
ต่ะวนต่ก จัากหล้ายช่นช่าต่ิ ท�งจัากสยามต่ามแบบแผู้น
ั
ั
่
ี
ั
ภาคกล้าง จัากจัน จัากพมา แล้ะจัากช่นช่าต่พนธ่ ์
ิ
หล้งจัากเช่ยงใหมสญเสยอานาจั ต่างๆทถิ่กกวาดต่อนเขามาอย่ในดนแดนล้านนา
ี
ั
ำ
่
ี
ู
ู
้
�
ู
ี
้
่
้
ิ
่
ั
�
่
ี
่
การัปูกครัองให้แกพมาต่งแต่ ปู พ.ศิ. 2101 ไมวาจัะเปูนไทล้อ ไทเขน ไทยอง ซึ่งมรัปูแบบ
่
ึ
ี
่
ื
ิ
ู
�
็
�
ิ
่
ึ
้
็
ิ
้
ิ
เปูนต่นมา ถิ่งแมวาอทธพล้ทางศิล้ปูกรัรัมพม่า งานทีเปูนอต่ล้กษณ์์เฉพาะต่ว จังถิ่อไดวายคนีเอง
่
้
ึ
ั
ื
่
ั
�
�
็
ั
จัะไมมผู้ล้ต่อศิล้ปูกรัรัมล้านนามากนก เนองจัาก งานปูนปูนแบบล้านนาคล้าสสิคไดจับล้ง แต่ยงคง
้
ั
ื
ิ
่
่
�
ี
ู
้
�
้
ั
้
่
้
่
้
ิ
ี
ิ
ี
็
ล้านนามศิล้ปูกรัรัมท�เขมแขงกวา แต่ความเจัรัญ เปูนล้านนาในแบบพหวฒนธรัรัมมาจันถิ่งปูจัจับน
่
้
่
ั
้
ึ
่
็
ั
้
่
ิ
ั
้
ทางดานศิล้ปูกรัรัมนาจัะหยดช่ะงกล้งไปู การัสรัาง
่
่
้
ำ
�
็
็
ู
้
ิ
์
งานพทธศิล้ปูจัาพวกงานปูนปูน กเปูนการัสรัาง
โดยช่างฝมอในแต่ล้ะทองถิ่นทมรัปูแบบแต่กต่าง
ี
ี
่
้
�
ิ
�
ื
่
่
ี
ู
่
กนไปูต่ามความช่านาญของช่างแล้ะกรัะแส
ั
ำ
ึ
ความนิยมในท้องถิ่�น เปู็นหล้ัก ซึ่�งยังไม่สามารัถิ่
ิ
่
่
ั
่
ั
้
ู
จััดแบงแยกกล้มรัปูแบบไดช่ดเจันมากนก
78

ั
่
่
�
ึ
ู
่
่
ซึ่งรัปูแบบดงกล้าวนาจัะไมนาจัะเปูน
็
้
�
่
้
ึ
ี
�
้
ั
ซึ่มโขงทสรัางขนพรัอมกบการัซึ่่อมรัาว พ.ศิ.2406
ั
ี
้
ู
่
่
ี
�
ี
้
เพรัาะมรัปูแบบทใกล้เคยงกบซึ่มโขงอโบสถิ่
51
ั
วดพรัะสิงหทสรัางขนรัาวพ.ศิ.2355 มากกว่า
้
�
ึ
�
์
ี
ทจัะเปูนรัปูแบบทสบทอดจัากซึ่มโขงรัาว
่
้
ื
ี
็
ู
ี
�
�
้
่
่
�
ี
ี
พทธศิต่วรัรัษท 22 - ต่นพทธศิต่วรัรัษท 23
�
้
็
ั
ดงนนอาจัเปูนไปูไดวาเปูนซึ่มโขงทมมาอยกอน
ั
�
ี
�
่
่
ู
ี
็
่
่
้
52
้
่
ำ
พ.ศิ.2406 แล้้ว สาหรัับล้วดล้ายปูรัะดับซึ่มโขงน�น
ั
้
้
ั
ั
ี
ี
ั
มล้ายดอกสล้บกานแนวทแยงกล้บใกล้เคยงกบ
ี
ั
ู
�
้
่
ล้ายปูนปูนปูรัะเภทเดยวกนของซึ่มโขงอโบสถิ่
่
้
ั
้
์
่
ั
ิ
้
วดพรัะสงห คงสรัางพรัอมกนกบอโบสถิ่
ั
ื
�
่
ั
เมอพ.ศิ.2355 อยางไรักต่ามล้กษณ์ะของล้าย
็
ปูรัะเภทอนพบวามความแต่กต่างออกไปูทงใน
่
�
ั
ี
ื
�
่
็
ื
ู
เรัองของรัปูแบบแล้ะเทคนค ซึ่งควรัจััดเปูนกล้ม
ึ
�
่
่
ิ
�
�
ช่างอกกล้มหนง ดงนนปูรัะเด็นทเกยวกบซึ่มโขง
ั
่
่
ี
่
ั
ึ
�
ี
้
่
�
�
ั
ี
ำ
ู
�
่
้
ิ
แล้ะล้ายปูนปู้นปูรัะดับของซึ่มโขงวหารัล้ายคาอาจั
้
2.5.1 ลวดลายปันปันปัรู้ะดบีซุ้มปัรู้ะตโข่ง จัะสนนษฐานไดวา โครังสรัางของซึ่่มโขงแล้ะล้าย
ั
้
ั
ุ
�
�
ิ
ั
้
้
้
่
ิ
ิ
์
ำ
วหารู้ลายค์า วดพิรู้ะสงหวรู้มหาวหารู้ ปูนปูนปูรัะดบ อาจัสรัางขนรัาวพทธศิต่วรัรัษท 24
ิ
ั
ี
ู
ั
้
�
่
�
ึ
้
�
ื
ั
ี
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ำ
ั
็
ต่ามหล้กฐานเอกสารักได ้
ู
่
้
ิ
ซึ่มโขงหนาปูรัะต่ทางเขาออกวหารั
้
้
ล้ายคา เสากรัอบปูรัะต่ยกเกจั 2 ช่น ปูรัะกอบดวย
ั
ำ
�
ู
็
้
ั
�
้
ฐานเสาแล้ะหัวเสาซึ่ึงมล้กษณ์ะคล้ายฐานปูทม
้
ี
ั
ู
�
ี
้
้
้
ทปูรัะกอบดวยหนากรัะดาน ล้วดบว ล้กแกวอกไก ่
้
ทองไม แล้ะปูากแล้ วงโค้งของกรัอบซึ่มจัรัะนา
้
้
่
ำ
ช่นล้างปูล้ายกรัอบซึ่มรัปูต่วเหงา ดานหนาปูรัะดบ
้
่
่
ั
ั
ู
้
�
ั
้
ด้วยรัปูหงส์ วงโค้งหยักของกรัอบซึ่ม เกิดจัากล้าย
ู
่
้
้
ปูนปูนมากกวาจัะเปูนโคงทเกดจัากโครังสรั้าง
ี
�
็
่
ู
�
้
ิ
ำ
ั
�
ั
ของกรัอบ กรัอบซึ่มจัรัะนาช่นบนเปูนล้าต่ว
ำ
่
็
้
ี
�
ี
้
�
ั
ี
ของมกรัคายนาคทมหางเกยวกรัะหวดกนดานบน
ั
ั
ำ
้
ื
เหนอล้าต่วเหยียบดวยขาของปูรัะต่ิมากรัรัม
่
ี
ั
�
ั
ทสวนล้าต่วหกหายไปู สวนยอดของซึ่มโขงเปูนช่น
ั
้
่
่
ำ
็
�
ู
้
ั
้
ล้ดรัปูฐานปูทมล้กแกวอกไกยกเกจัซึ่อนกนสาม
้
็
่
ู
ั
ู
�
ู
ช่ันต่่อดวยยอดรัปูดอกบวต่ม ภาพที� 98 - 99
้
ซึ่มปูรัะต่โขงแล้ะล้วดล้ายปูนปู้น วหารัล้ายคา วดพรัะสิงห ์
ู
่
ู
้
ำ
ั
�
ิ
วรัมหาวหารั
ิ
79

ั
�
2.5.2 ลวดลายปั้นปัันปัรู้ะดบีหน�าบีน
ั
�
ุ
ุ
และซุ้มปัรู้ะต้โข่งอโบีสถสองสงฆ์์
์
ั
วดพิรู้ะสงหวรู้มหาวหารู้
ิ
ิ
ั
ำ
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ื
ี
ำ
่
่
ื
ื
่
ต่านานพนเมองเช่ยงใหมกล้าววา
�
ี
ั
�
้
ี
ิ
์
ิ
อโบสถิ่วดพรัะสงหเรัมสรัางในปู พ.ศิ.2349
่
โดยพรัะยาธรัรัมล้ังกาอปูรัาช่เมืองเช่ยงใหม่
่
ี
ในขณ์ะนน แล้ะทาบญฉล้องพรัะมหาอโบสถิ่
ำ
ั
�
่
่
ิ
ี
ในปู พ.ศิ.2355 โดยมพรัะยากาวล้ะ
ี
53
์
็
่
เปูนปูรัะธาน อโบสถิ่สองสงฆ์วางต่ัวในแนว
�
ั
�
ิ
�
้
ี
เหนอใต่ มแผู้นผู้งเรัมต่นจัากรัปูสเหล้ยมยกเกจั
ู
ี
ื
้
็
ี
ั
้
�
้
้
ออกทงดานหนาแล้ะดานหล้งดานล้ะ 2 ช่วง
ั
่
้
ึ
่
ี
ด้านหน้าแล้ะด้านหล้ังมมขโถิ่ง มบันไดทางข�น
ี
ั
่
ู
ิ
ึ
�
ทงสองดานรัวมถิ่งซึ่มปูรัะต่โขงทงทศิใต่ ้
�
้
ั
้
ี
�
ิ
แล้ะทศิเหนอทีมการัปูรัะดบล้ายปููนปูน
ั
ื
�
้
่
ั
�
ั
้
ี
สวนบนหนาบนแล้ะเสานนมเฉพาะ
ำ
ื
หนาบนแล้ะเสาดานทศิเหนอ สาหรับ
ั
ิ
ั
้
้
ี
�
ิ
ั
ึ
้
็
ั
้
�
้
ดานทศิใต่นนเปูนล้ายแกะสล้กไม ซึ่งมการั
ั
�
ั
ทารักปูดทองทงสองดาน ล้กษณ์ะของล้าย
ั
ิ
้
ิ
้
ปููนปู�น ทปูรัะดับหน้าแหนบด้านทศิเหนือ
ี
�
ั
ั
ี
ู
็
ี
กมล้กษณ์ะรัปูแบบท�ใกล้เคยง กบล้าย
้
ี
้
ิ
้
้
แกะสล้กไมทางดานทศิใต่ แต่่มความแต่กต่่าง
ั
ี
�
้
�
ื
ในเรัองรัายล้ะเอยดเล้กนอย ซึ่งคงเกดจัากการั
็
ึ
ี
ิ
้
�
้
ิ
ี
ั
ใช่เทคนคทต่างกน ดงนนจังควรัเปูนงานทสรัาง
็
ึ
�
ั
่
ี
�
ั
ั
้
ขึนพรัอมกน
�
ภาพที� 100
ิ
ั
ิ
์
ซึ่่มปูรัะต่โขงอ่โบสถิ่สองสงฆ์์ วดพรัะสงหวรัมหาวหารั
้
ู
80

ภาพที� 101
้
ู
�
จัรัะนาซึ่อนช่ัน ซึ่่มปูรัะต่โขงอ่โบสถิ่สองสงฆ์์
ำ
้
วดพรัะสงหวรัมหาวหารั
ั
ิ
์
ิ
ั
้
่
ั
งานปูนปูนดงกล้าว เปูนล้กษณ์ะงานปูนแปูะ
็
�
ู
�
้
้
ดวยล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาปูรัะกอบกบล้วดล้ายสต่ว ์
ั
ั
้
ิ
่
่
ิ
์
ิ
ปูาหมพานต่์ เช่น มอม สงห หงส์ กเล้น เปู็นต่น
ั
ี
ี
่
ู
�
�
้
้
นอกจัากนเสาของซึ่มปูรัะต่โขงมการัปูนล้ายบวกาบ
บนแล้ะกาบล้่าง โดยล้กษณ์ะงานปูนปู้�นเปูนรัปูแบบ
ู
็
ู
ั
่
ทีมาต่รัฐานในยคนี �
�
ภาพที� 102 - 103
ู
้
�
ปููนปูนซึ่่มปูรัะต่โขงอ่โบสถิ่สองสงฆ์์
้
วดพรัะสงหวรัมหาวหารั
ิ
ิ
์
ั
81

ั
�
์
ั
ิ
2.5.3 ลายปั้นปัันปัรู้ะดบีหอไตรู้ วดพิรู้ะสงหวรู้มหาวหารู้
ิ
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ำ
ั
ี
ื
ั
ิ
์
ิ
หอไต่รัวดพรัะสงหวรัมหาวหารัสรัางขึนเมือปู พ.ศิ. 2355 54
�
ี
�
้
็
่
ื
่
ี
่
แต่ต่อมากมการัซึ่อมอกหล้ายครังแล้ะการัซึ่อมครังสดทายคอการั
้
ั
�
่
ั
่
ี
�
ี
ื
้
ี
ซึ่อมเม�อปู พ.ศิ.2469 ครัาวท�พรัะบาทสมเด็จั พรัะปูกเกล้า-
่
55
เจัาอยหว เสดจัพรัะรัาช่ดำาเนนมามณ์ฑล้พายพ
็
ิ
้
ั
ู
ั
่
้
ั
ั
�
่
�
ี
ื
ี
่
ิ
ั
�
ล้กษณ์ะเปู็นอาคารัทรังส�เหล้ยมผู้นผู้า 2 ช่น ช่นล้างกออฐ
้
ถิ่อปูน ช่�นบนเปู็นไม มงหล้งคากรัะเบองดนเผู้าหนหนาไปูทาง
้
่
ิ
ู
ื
ื
ั
�
ั
ั
์
้
ั
่
้
็
ิ
ั
ต่ะวนออก บนไดทางขนดานหนาเปูนรัปูมกรัคายสงหบนแทน
ึ
�
ู
ขางล้ะ 1 ต่ว ซึ่่มปูรัะต่ทางเขาในสวนหนาบนเปูนบ่ษบกซึ่อนกน
้
้
็
่
้
ั
ั
้
้
ั
ู
ั
�
ู
5 ช่น แกะสล้ักล้วดล้ายปูนปู้นพรัรัณ์พฤกษา พญานาคแล้ะปูรัะดับ
�
ึ
�
็
�
กรัะจักส สรัางเปูนอาคารัครังต่กครังไม ผู้นงดานนอกปูรัะดบ
ั
้
้
ึ
ึ
้
ั
ี
้
้
ั
ู
ู
ำ
็
็
้
�
ดวยทวยเทพปูนปูน ทาเปูนรัปูเทพพนมยืน บางกเหาะปูรัะดบ
ู
่
อยโดยรัอบ
ปูรัะมาณ์ พ.ศิ.2476 เจั้าแก้วนวรััฐไดซึ่่อมแซึ่มข�นใหม ่
ึ
้
ี
ั
ู
�
ู
้
้
ั
�
้
็
ทฐานหอไต่รัปูนเปูนล้ายล้กฟื้กล้ดบว ภายในปูรัะดบดวยรัปูสต่ว ์
ั
้
ี
ี
ิ
์
่
ี
ิ
ี
หมพานต่์ เช่น นางเงือกมปูก คช่สีหมปูก กเล้น เปู็นต่น แล้ะมี
้
ำ
็
ล้ายปูรัะจัายามล้กษณ์ะคล้ายล้ายสมยรัาช่วงศิเหมงของจัน
ั
ั
์
ี
โดยรัอบผู้นงดานนอกอาคารัช่นล้างปูรัะดบดวยล้ายปูนปูน
้
ั
ู
ั
่
�
�
้
ั
้
ิ
ิ
์
ั
์
ำ
ู
รัปูเทวดา แล้ะเทพนมจัานวน 16 องค สต่วหมพานต่ อาท สงห ์
ิ
์
ู
ี
์
ิ
้
์
้
ิ
็
ช่าง กเล้น ปูล้า กวาง นกยง คช่สห เหมรัาช่ แล้ะนรัสงห เปูนต่น
82

�
ภาพที 104
�
ี
ั
ั
่
ั
้
�
หอไต่รัวดพรัะสงหวรัมหาวหารั ในสวนของล้วดล้ายทปูรัะดบหนาบน รัวมทง
ั
ิ
์
ิ
้
�
่
�
็
เสา ฝายอย แล้ะผู้นงของม่ขหอไต่รั เปูนล้ายทีซึ่อมขึน
ั
่
ี
่
ี
�
ิ
ครัังใหญรัาวปู พ.ศิ. 2469 แล้ะอาจัมการัซึ่อมเพิ�มเต่ม
่
้
ี
�
ู
อกครังสาหรับล้ายทหล้ดรัวงไปู รัปูแบบล้วดล้ายปูนปูน
ำ
ู
่
�
ั
�
ั
ี
็
เปูนล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษา แล้ะล้วดล้ายดอกปูรัะดษฐ์
ิ
ี
ั
้
่
ปูรัะดบซึ่มปูรัาสาทมขหนาบน มการัต่กแต่งดวยกรัะจัก
่
้
้
ั
่
้
ิ
จัืน ทารักแล้วปูดทอง ซึ่�งเปู็นล้ักษณ์ะงานช่่างในช่่วง
ั
ึ
ี
่
่
่
พทธศิต่วรัรัษท� 24 แล้้วนิยมกันมากในช่วงพทธศิต่วรัรัษ
�
ี
ที 25 ซึ่งพบมากในพืนทีจัังหวดเช่ยงใหม ่
�
�
ั
�
ึ
83

�
ภาพที 105 - 114
ู
ั
่
์
้
งานปููนปูนรัปูสต่วในกรัอบช่่องแวน
�
์
ิ
ิ
ั
ปูรัะดบฐานหอไต่รัวดพรัะสงหวรัมหาวหารั
ั
84

�
ภาพที 115 -117
ั
ั
ิ
ิ
์
�
งานปููนปูนรัปูเทพพนมยน ปูรัะกบหอไต่รัวดพรัะสงหวรัมหาวหารั
้
ื
ู
















85

ั
ั
2.5.4 ลวดลายปั้นปัั�นปัรู้ะดบีหอไตรู้วดดวงด ี
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ำ
ี
ั
ื
ั
่
ิ
ั
่
�
ู
หอไต่รัต่งอยทางทศิต่ะวนออกของอโบสถิ่
ั
จัากจัารักในสมดขอย “ปูบหล้น” กล้าววาสรัางใน
�
่
่
้
่
�
ึ
้
่
ปูพ.ศิ.2372 โดยเจัามหาอปูรัาช่มหาวงศิ์ แล้ะจัาก
้
่
ี
ั
ั
ี
ิ
์
ั
ั
ี
คมภรัใบล้านวดภมนทรั จังหวดนาน (สรัสวด อองสกล้
์
ั
่
๋
ู
่
ึ
2534: 28) กล้่าวถิ่งการัสรั้างแล้ะฉล้องอโบสถิ่
่
56
ี
้
ั
พรัอมหอไต่รัของวดดวงดในปู พ.ศิ.2377
ี
ั
ำ
้
ั
่
ต่อมาหอไต่รัไดพงทล้ายล้ง ทาใหเสาผู้นง
้
่
่
้
่
ึ
แล้ะซึ่มหนาต่างพงล้งมาทงหมด กรัมศิล้ปูากรัจังได ้
�
ั
ั
ิ
่
ู
้
ทาการับรัณ์ะขนมาใหม่ยกเวนในสวนของล้วดล้าย
�
ำ
ึ
57
ี
้
่
ู
ำ
ทีไมสามารัถิ่บรัณ์ะไดทาเพยงการัทาปููนฉาบเรัยบ
ี
�
ภาพที� 118 - 119
ล้วดล้ายปููนปูนปูรัะดบหอไต่รัวดดวงด ี
ั
ั
้
�
86

ภาพที� 120 - 121
้
�
ล้วดล้ายปููนปูนปูรัะดบ ดานหนาหอไต่รัวดดวงด ี
ั
ั
้
้
ิ
ื
่
ู
็
ั
รัปูแบบเปูนอาคารักออฐถิ่อปูนในผู้ง
ู
ั
่
�
ี
ั
ื
้
่
�
ั
�
ี
ทรังสเหล้ยมจัต่รัส หล้งคาคล้มสรัางจัากเครัองไม ้
ั
ั
มงสงกะสแบบทรังปูรัาสาทซึ่อนล้ดหล้นกน 3 ช่น
้
�
ั
่
ี
ั
�
หรัอทรังมณ์ฑปูแบบล้้านนา ปูรัะดบดวยแผู้นโล้หะ
ื
่
ั
้
้
ฉล้่ล้าย ซึ่�งอาจัเปูรัียบเทียบไดกับอาคารัแบบหน�ง ึ
ึ
่
ี
�
�
่
ั
ี
ึ
ิ
ในศิล้ปูะพมารัาวพทธศิต่วรัรัษท 24 มบนไดขน
ั
ทางดานทศิเหนอ ต่วอาคารัโดยรัอบปูรัะดบ
ื
้
ิ
ั
่
ู
้
ดวยล้ายปูนปูน ล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษาพบวาเปูน
้
็
�
�
้
ี
ิ
�
้
่
่
ี
กล้มช่างทใช่เทคนคเช่นเดยวการัปูนล้วดล้าย
่
่
่
บางต่ว แล้ะรัปูแบบของล้ายใกล้เคยงกบกล้มช่าง
่
่
ู
ี
้
ั
ั
ำ
ั
้
ู
้
�
้
�
ู
ทสรัางล้ายปูนปูนปูรัะดบซึ่มปูรัะต่โขงวหารัล้ายคา
ิ
่
ี
ั
วัดพรัะสิงห์วรัมหาวิหารั ดังน�นจัึงคาดว่ามีอาย ่
รัาวพ่ทธศิต่วรัรัษที� 24
87

ั
ั
�
ื
ั
ำ
2.5.5 ลวดลายปั้นปัันปัรู้ะดบีวหารู้วดปัรู้าสาท อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ี
ิ
58
ั
ู
ี
ิ
�
้
ั
้
�
ี
ั
วหารัหล้งนีไดมการับรัณ์ะ ในสมยเจัาหล้วงธรัรัมล้งกา เมือปู พ.ศิ.2366
ิ
ึ
�
โดย โปูรัดฯ ใหพรัะยาหล้วงสามล้านสรัางพรัะวหารัขน ซึ่งเปูนพรัะวหารัทปูรัากฏ
ึ
ิ
้
้
็
�
�
้
ี
อยในปูจัจับัน จัากการัสำารัวจังานจัิต่รักรัรัมล้ายคาภายในวิหารั ทาใหพบรัองรัอย
่
ำ
้
ำ
้
่
่
ู
่
้
ี
ั
ั
ิ
ำ
ั
ึ
ั
้
้
จัารักบนผู้นงปูนทางดานทศิใต่ ความวา “....สกกรัาช่ได 1183 ต่ว ปูล้..สนากมโพช่-
ู
้
่
ิ
ิ
ฌพไสรั ไทยภา สาวาปูล้ล้วงเมด...” ซึ่งทาใหทรัาบวาวหารัหล้งดงกล้าว มการั
่
ั
ี
�
ั
ึ
59
ี
ำ
่
ำ
ี
ิ
กอผู้นง ฉาบปููน แล้ะสรัางงานจัต่รักรัรัมล้ายคาขึนในช่่วงปูรัะมาณ์ ปู พ.ศิ. 2364
่
้
ั
�
ั
(1181+1183) กอนมการัปูรัะดบต่กแต่งแล้ะถิ่วายในเวล้าต่อมา นอกจัากน� ี
่
่
่
ี
60
ี
�
ั
ื
ึ
ี
ั
ยงมหล้กฐานเอกสารัอกฉบบหนงยนยนถิ่งการัฉล้องวดปูรัาสาทในปู พ.ศิ.2368
ั
ี
ั
ึ
ั
ึ
�
็
ซึ่งอาจัจัะหมายถิ่งการัฉล้องสมโภช่วหารัหล้งนีเมือสรัางเสรัจักได ้
็
้
�
ั
ิ
ึ
�
88

วิหารัหล้ังน� มล้ักษณ์ะสถิ่าปู้ต่ยกรัรัมแบบด�งเดิม
ี
ั
ี
้
้
ั
ิ
ั
ั
ิ
ั
็
หนาบนวหารัเปูนล้วดล้ายเทคนคงานไมแกะสล้ก สล้บกบ
เทคนคงานปูนปูน ปูรัะดบกรัะจักสต่างๆ เปูนล้กษณ์ะ
ู
ิ
้
ั
�
่
็
ั
ี
ู
ั
ั
ั
้
ู
ล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษา ล้ายบวล้กฟื้ก แล้ะรัปูต่วสต่วปูา
่
์
�
ั
์
ิ
์
ิ
หมพานต่ เช่่น สงห มอม กเล้น เปูนต่น นอกจัากนียงนยม
ิ
้
็
ิ
้
ึ
�
ั
ี
ื
ั
ี
ปูรัะดบกรัะจักจัน ซึ่งมความใกล้เคยงกบล้ายปูรัะดบรัาว
ั
ี
่
ั
่
พทธศิต่วรัรัษท� 25 มากกว่า เช่น ล้ายปูรัะดบหอไต่รั
ั
วดพรัะสงห หรัอ ล้ายปูรัะดบหนาบนวหารัวดบพพารัาม
่
ื
ั
ิ
้
ิ
ั
ั
์
ั
ั
่
้
ดงนนสนนษฐานไดวาล้ายปูรัะดบหนาบนวหารัวดปูรัาสาท
ิ
ั
ิ
ั
้
ั
ั
�
ถิ่กซึ่อมขึนใหมทังหมดรัาวพ่ทธศิต่วรัรัษที 25 แล้ะมความ
�
�
ู
�
่
ี
่
่
ิ
ี
ั
ู
ื
็
ี
่
้
�
ั
ิ
เปูนไปูได เมอมปูรัะวต่กล้าววาครับาศิรัวช่ยเคยมาช่วย
่
ื
่
้
บรัณ์ะซึ่มปูรัาสาทหล้ังวิหารัเม�อพ.ศิ. 2469 ซึ่�งการัซึ่่อมครั�ง ั
ึ
ู
้
�
้
้
ึ
�
นันอาจัรัวมถิ่งล้ายปููนปูนของหนาแหนบดวย 61
�
ภาพที 122 - 123
้
ั
้
ล้วดล้ายปููนปูนปูรัะดบหนาบน
ั
�
ั
วหารัวดปูรัาสาท
ิ
ภาพที 124
�
้
้
ำ
ั
�
ล้วดล้ายปููนปูนปูรัะดบซึ่่มจัรัะนา
ิ
้
ั
มณ์ฑปูทายวหารัวดปูรัาสาท
89

ั
�
ิ
2.5.6 ลวดลายปั้นปัันปัรู้ะดบีวหารู้หลงเลก
็
ั
ั
วดบีพิพิารู้าม อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ั
ุ
ำ
ี
ื
�
่
้
่
่
ั
ั
ิ
ึ
วดบพพารัามต่ามปูรัะวต่กล้าววาสรัางขน
ั
�
ในรัช่กาล้ของพรัะเมองแกวเมอพ.ศิ.2039
ื
ื
้
ิ
ี
ั
�
้
ื
ี
่
็
ี
ในบรัเวณ์ท�เคย เปูนทปูรัะทบของทาวศิรับญเรัอง
62
ำ
ั
ิ
ำ
่
ครัาวทดารังต่าแหนงพรัะยพรัาช่ สาหรับวหารันน
ำ
ั
่
�
�
ี
ไมถิู่กกล้่าวถิ่ึงปูรัะวต่ิ การัสรั้างในครัาวเดียวกับการั
ั
่
ั
ั
่
้
ี
่
ิ
้
ั
สรัางวด วหารัในวดบพพารัามปูจัจับนม 2 หล้ง
ั
�
่
้
�
�
ิ
ั
ึ
�
ซึ่งต่ามปูรัะวต่นันรัะบ่วา สรัางขึนเมือ พ.ศิ. 2362
�
�
�
ั
ึ
่
หล้งหนง แล้ะอกหล้งหนงสรัางขนโดยหมองแขง-
ึ
ี
่
ึ
ั
้
63
�
่
โหย เมือพ.ศิ.2386
วหารัหล้ังเล้กน ทมล้ายปูนปู้นปูรัะดับ
ี
ี
�
ิ
็
�
ี
ู
�
่
�
็
้
ี
ื
้
บนหนาบนนาจัะเปูนวหารัทสรัางเมอ พ.ศิ.2362
ั
�
ิ
ึ
่
�
่
ั
ี
นาจัะมีการัซึ่อมแซึ่มหล้ายครั�ง ซึ่งมการัปูรัะดับงาน
้
ปูนปูนบรัเวณ์รัต่นบล้ล้งก (แทนแกว) ภายในวหารั
ั
์
ิ
ั
ั
�
่
ู
้
ิ
ิ
์
ั
็
่
์
้
ึ
ซึ่งปูนเปูนล้ายสต่วปูาหมพานต่ สงห มอม กเล้น
�
�
ิ
์
ิ
ู
ู
ั
�
้
ู
ผู้กล้ายกบพรัรัณ์พฤกษา ต่ามรัปูแบบล้ายปูนปูน
�
�
ั
่
ี
ิ
ทวไปูในล้านนาท�เกดขนในช่วงรัะยะเวล้า
้
ึ
ั
พทธศิต่วรัรัษท 24 ซึ่งเปูนล้กษณ์ะของการัปูนแปูะ ภาพที� 125
�
ึ
�
ี
่
้
็
�
ั
ิ
ั
็
วหารัหล้งเล้ก วดบ่พพารัาม
ั
ี
อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่
ำ
ื
90

้
ี
�
่
ู
�
ั
ในสวนของล้วดล้ายปูนปูนทปูรัะดบ
บนหนา จัะมล้กษณ์ะของล้วดล้ายปูนปูน
�
ั
้
ี
้
ู
ิ
้
่
ี
ทนยมปูรัะดับกรัะจักจัืนเขามามสวนในการั
�
ี
็
ั
้
�
ิ
ั
ี
่
่
ต่กแต่ง นาจัะเปูนล้กษณ์ะ ทนยมสรัางกนในล้าย
้
�
ู
ปูนปูนรัาวพทธศิต่วรัรัษท 24 ต่อนปูล้าย
�
ี
่
ำ
ื
ึ
่
ึ
ึ
ถิ่งพทธศิต่วรัรัษท 25 แล้ะเมอคานงถิ่งปูรัะวต่ ิ
ั
ี
�
�
ี
�
ี
่
�
ึ
้
่
่
ทกล้าวถิ่งการัซึ่อม ในครัาวทเจัาแมทพผู้สม
ิ
็
ั
ณ์ เช่ยงใหม ไดทาการับรัณ์ะวหารัหล้งเล้ก ภาพที� 126 - 127
ิ
ำ
ู
้
ี
่
้
�
ั
ั
้
64
้
ี
เมอปู พ.ศิ.2454 แล้วล้ายปูนปูนปูรัะดบหนา ล้ายปููนปูนปูรัะดบหนาบน
ู
�
้
�
ั
ื
้
ั
ิ
ั
็
ิ
ั
ู
�
้
่
บนวหารัอาจัจัะถิ่กซึ่อมขึ�นใหมในครัั�งนีดวย วหารัหล้งเล้ก วดบ่พพารัาม
่
91

ภาพที 128
�
ั
ื
ำ
ั
ิ
วหารัวดสำาเภา อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่
ี
้
ิ
ั
ำ
ั
�
ั
2.5.7 ลวดลายปันปันปัรู้ะดบีวหารู้วดสาเภา
ื
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ี
ั
ำ
วหารัวดสำาเภาไมมปูรัะวต่ทีช่ดเจัน ในการั
�
ั
ิ
ั
ี
ั
ิ
่
กล้าวถิ่งรัะยะเวล้าในการัสรั้าง แต่พบจัารัึกรัะบวา
่
่
่
่
ึ
็
่
ั
มการัเรัมปูฏสงขรัณ์ซึ่งนาจัะเปูนการัปูฏสงขรัณ์ ์
ี
์
ึ
ิ
�
ิ
ั
ิ
�
ครังใหญ เมอวนพธท 15 มนาคม พ.ศิ.2464
ี
่
�
�
ื
่
ั
�
ั
ี
�
่
แล้ะฉล้องสมโภช่เมอวนศิกรัท 26 กนยายน
ั
ั
ี
์
ื
�
�
ิ
ั
�
ั
์
ื
ี
้
้
�
พ.ศิ.2468 การัปูฏสงขรัณ์ครังนมเจัาหมนแกว-
ี
่
ี
้
่
ิ
ิ
ิ
ิ
ณ์ เช่ยงใหม เจัาหญงศิรัวรัรัณ์ เจัาสรัยวงษ ์
้
65
ั
ั
ิ
้
ำ
้
ิ
เจัาหญงบวนวล้เจัาหญงอาพรัรัณ์ เปู็นศิรัทธา
ู
็
ั
โดยสนนษฐานวาการัซึ่อมในครั�งนคงเปูนรัปูแบบ
ิ
ั
่
่
�
ี
ั
วหารัหล้งปูจัจับน รัวมทงล้วดล้ายปูนปูนทปูรัะดบ
ั
�
ั
ู
้
ั
้�
ิ
�
ี
่
้
หนาบนแล้ะเสาวหารัดวย ภาพที� 129
ั
้
ิ
ื
ำ
ี
ั
วหารัวดสำาเภา อาเภอเมอง จัังหวดเช่ยงใหม ่
ิ
ั
92

�
้
ู
้
รัปูแบบล้วดล้ายปูนปูน ปูรัากฏใหเหน
็
ู
ู
้
ั
่
�
ี
ึ
้
ิ
ิ
บรัเวณ์หนาบน แล้ะเสาคหนาวหารั ซึ่งมการั
์
็
ั
ู
ผู้กล้ายโดยปูนเปูนล้ายสต่วปูาหมพานต่์ สงห ์
ิ
่
ิ
้
�
ั
มอม กเล้น หงส ผู้สมกบล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษา
์
ิ
้
ั
่
ปูรัะดบต่ามช่องต่าผู้้าของโครังสรั้างมาต่างไหม
่
�
ี
ั
ต่ามรัปูแบบล้ายปูนปูนทวไปูในล้านนาทเกดขน
�
�
ึ
ู
้�
ิ
ู
้
่
่
ในช่วงรัะยะเวล้าพทธศิต่วรัรัษท� 24 - 25
ี
ั
�
ึ
ั
้
ซึ่งเปูนล้กษณ์ะของการัปูนแปูะ แล้ะทารัก
็
�
ิ
แล้้วปูดทอง






ภาพที� 130 - 131
้
ั
ั
ิ
�
ล้วดล้ายปููนปูนปูรัะดบหนาบนวหารัวดสำาเภา
ั
้
93

ั
ิ
ุ
2.5.8 ลายปั้นปัั�นปัรู้ะดบีวหารู้วดทงย้
ั
ั
อาเภอเมอง จัังหวดเชุยงใหม ่
ำ
ื
ี
่
์
็
ั
ู
่
่
ั
็
ั
วดทงยเปูนวดเกาแกสมนรัาช่วงศิเมงรัาย
้
ั
ี
ไดรับการับรัณ์ะแล้ะฟื้นฟื้จัากเจัาหล้วงเช่ยงใหม ่
้
�
ู
ู
้
ี
ั
่
ึ
ั
ื
่
สบต่อมาดงปูรัากฏในบนทกวา ปู พ.ศิ. 2452
์
เจัาอนทวโรัรัสสรัยวงษ เจัาหล้วงเช่ยงใหมองคท 8
ี
ิ
์
่
�
้
้
ี
่
ิ
ี
ั
โปูรัดสรัางฉต่รัพรัะเจัดย ์
้
ี
ื
วหารัหล้งน ในอดต่ไดถิ่กรัอโครังสรัางเดม
ี
้
ั
�
ู
�
้
ิ
ิ
้
็
้
์
แล้ะเกบองคปูรัะกอบโครังสรัางหนาบนไว แล้วนามา
้
้
ั
ำ
้
ปูรัะกอบขนใหมอกครัง บนโครังสรัางวหารัใหม ่
ิ
�
ั
่
�
ึ
ี
้
ำ
ู
�
ึ
้
ทยกฐานแล้ะเสาใหสงขน นาล้ายหนาแหนบมา
ี
�
�
ี
้
่
ื
ปูรัะกอบใหเหมอนเดมมากทสด ดวยล้วดล้ายปูนปูน
�
ู
้
ิ
้
้
ั
ี
่
�
ิ
ปูรัะดบหนาบนแล้ะเสาวหารัทงดงามอยางมาก
ั
ิ
้
ทงโกงคว หนาบน เสาวหารัคดานหนาวหารั ปูรัะดบ
ั
�
ั
�
ั
ิ
่
ิ
่
้
ู
้
ื
ู
ั
้
ื
้
�
ดวยงานปูนปูนล้วดล้ายเครัอเถิ่าปูรัะดบกรัะจักจัน
่
์
์
ิ
้
์
ิ
ดวยล้วดล้ายสต่วปูาหมพานต่ สงห มอม กเล้น หงส ์
ิ
ั
ผู้สมกับล้วดล้ายพรัรัณ์พฤกษา แล้ะพรัะอาทิต่ย ์
ั
ั
�
ั
์
ู
็
้
พรัะจันทรั เปูนล้กษณ์ะของการัปูนปูนแปูะปูรัะดบ
�
่
้
ิ
ต่ามช่องต่าผู้้าของโครังสรั้างมาต่างไหม ซึ่ึงนยม
่
ในช่่วงพ่ทธศิต่วรัรัษที 24 - 25
�
ภาพที� 132
ั
ล้ายปููนปูนปูรัะดบหนาบนวหารัวดท่งย ู
้
ั
ิ
้
�
ั
94

่
กรัณ์ดงกล้าวนคอวหารั
ิ
ื
ี
�
ั
ี
่
ของวดทงย จัากการัพจัารัณ์าช่ดภาพ
ั
ิ
ู
่
ื
่
ั
ำ
ี
โบรัาณ์สถิ่านเมองเช่ยงใหม ของสานก
่
ิ
่
ู
หอจัดหมายเหต่แหงช่าต่ พบรัปูวหารั
ิ
ึ
ิ
่
ั
ไมหล้งเดมถิ่กบนทกในช่วงปู 2464
ั
ี
้
ู
ี
ำ
ั
ั
แล้ะเมื�อนามาเทยบกบรัปูวหารัวดท่งย ู
ู
ิ
ั
่
ิ
่
ั
้
่
หล้งปูจัจับน พบวาภาพถิ่ายวหารั
ื
ิ
่
ู
ิ
่
ั
โบรัาณ์ดังกล้าวคอวหารัวดทงยหล้งเดม
ั
่
ี
�
ี
กอนทจัะมการัเสรัิมฐานวิหารัแล้ะเสา
ั
ึ
�
ื
้
ึ
ู
ใหสงขนในยคหล้ง ซึ่งในการัรั�อถิ่อน
�
่
�
ภาพที 133 - 134
�
้
�
ี
้
ิ
ั
ล้ายปููนปูนปูรัะดบหนาบนวหารัวดท่งย ู ครัังนัน อาจัสรัางความเสยหายใหล้าย
ั
้
�
้
ั
ั
หนาบนบาง โดยเฉพาะกรัะจักทปูรัะดบ
�
ี
้
้
ั
ู
้
้
็
่
่
�
้
ี
ั
ต่าผู้าหนาบน แต่ช่างกมการัปูนปูน
ั
้
ั
ำ
ปูรัะดบเสรัมทดแทน จันทาใหหนาบน
ิ
้
ั
วิหารัหล้ังน�กล้ับมาอวดโฉมอีกครั�ง
ี
่
่
อยางสงางาม
95