วิหารล้านนา มรดกภูมิปัญญา พุทธสถาปัตยกรรม

วิหารลานนา : มรกดภูมิปญญาพุทธสถาปตยกรรม








วิหารลานนา





มรดกภูมิปญญา

พุทธสถาปตยกรรม








โครงการจัดตั้งสถาบันสลาลานนา เพื่อฟนฟูองคความรูสลาลานนา
ภายใตโครงการขับเคลื่อนเมืองเชียงใหมสูเมืองมรดกโลก






ไพลิน ทองธรรมชาติ








ไพลิน ทองธรรมชาติ

วิหารล�านำนำา
วิ หารล� านำนำา



มิ
ปัั
งพุุ
ที่ธสถาปัั
ญญาแห่
มรดกภู้
มรดกภู้มิปััญญาแห่งพุุที่ธสถาปััตยกรรม
ตยกรรม



ชุี
่
ส้
องเ
องมรู้ดกโลก
เมื
ยงใหม่
่
บีเค์ลื
ภายใต�โค์รู้งการู้ข่ับีเค์ลือนเมืองเชุียงใหม่ส้เมืองมรู้ดกโลก
โค์รู้งการู้ข่ั
ภายใต�
อนเมื
�
�




ไพิลิน ทองธรู้รู้มชุาติ



















�
โค์รู้งการู้จััดตังสถาบีันสล่าล�านนา เพิือฟ้้นฟ้้องค์์ค์วามรู้้สล่าล�านนา
�
�
�
�
ภายใต�โค์รู้งการู้ข่ับีเค์ลือนเมืองเชุียงใหม่ส้เมืองมรู้ดกโลก
่





1

2

ชุุดองค์์ค์วามรู้้งานสถาปััตยกรู้รู้มและศิิลปักรู้รู้มล�านนา
�
ั
ุ
่
่
ื
แนวทางการู้อนรู้กษ์์ และทะเบีียนเค์รู้อข่่ายชุาง (สลา)
ี
งานสถาปััตยกรู้รู้มและศิิลปักรู้รู้มในจัังหวดเชุยงใหม ่
ั
�
ั
ชุือหนงสอ :
ื
ิ
่
วิิหารล้้านนา : มรดกภููมปััญญาแหงพุุทธสถาปััตยกรรม
�
์
พิิมพิค์รู้ังแรู้ก : พุฤษภูาคม 2564
ำ
จัานวนพิิมพิ : 125 เล้ม
่
์
©สงวินล้ขสทธิโดย
�
ิ
ิ
ั
่
องคการบรหารสวินจัังหวิดเชีียงใหม ่
์
ิ
�
่
ี
ผู้้เข่ยน/ภาพิถาย/ภาพิลายเส�น
ิ
ไพุล้น ทองธรรมชีาต ิ
ุ
ภูาพุถาย : วิิศรต จัันทรทอง
่
์
ออกแบีบีรู้้ปัเลม
่
ชียเชีษฐ์์ โกฏธ ิ
ั
ำ
จััดทาโดย
ั
่
องคการบรหารสวินจัังหวิดเชีียงใหม ่
ิ
์
�
ึ
ทีปัรู้กษ์า
ั
ั
ั
สถาบนวิิจััยสงคม มหาวิิทยาล้ยเชีียงใหม ่
์
พิิมพิที �
์
ิ
์
ิ
เจัรญวิฒนการพุมพุ เชีียงใหม ่
ั
1

2

คำำนำำ





่
โครงการขับเคล้อนเมองเชียงใหม่สเมองมรดกโล้ก โดยองค์การบรหาร
�
่
ี
่
ิ
่
ู
่
่
่
่
้
สวินจัังหวิัดเชีียงใหม่ รวิมกับสถาบันวิิจััยสังคม มหาวิิทยาล้ัยเชีียงใหม่ เพุ�อมุงเนน
ใหเกดการทางานรวิมกนอยางบรณาการ กบเครอขายนกวิชีาการ ผู้เชียวิชีาญ
ำ
ั
่
่
ั
ั
่
่
ิ
ู
้
ู
�
ี
้
ิ
่
่
่
่
จัากสถาบันการศกษา แล้ะองค์กรตางๆ ในการสร้างควิามร่วิมมอระหวิางหนวิย
ึ
ิ
็
ั
์
ั
งานภูาครฐ์ ภูาคเอกชีน ภูาคปัระชีาสงคม คณะสงฆ์ แล้ะปัระชีาชีนท�วิไปั เกดเปัน
ั
ผู้ล้สมฤทธ� ตามแนวิทางขององค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ แล้ะวิัฒนธรรม
ั
ิ
ิ
้
ิ
ึ
แหงสหปัระชีาชีาต หร่อองคการ UNESCO ถงขั�นตอนการยนเอกสารขอเสนอ
์
�
่
่
ึ
่
แล้ะการขับเคล้�อนแผู้นการจััดการแหล้่งมรดกเชีียงใหม่ ตามข้อเสนอขอข�น
่
ทะเบยนเม่องเชีียงใหมเปันเม่องมรดกโล้ก
ี
็
ชีดองคควิามรภูายใตโครงการ “การอนรกษสถาปัตยกรรมแล้ะศล้ปักรรม
้
ิ
ุ
์
ั
ู
้
ั
ุ
์
ี
�
่
ำ
ำ
็
่
่
้
่
ั
ี
ตามรายชีอเอกสารขอเสนอฯ ทเปันแหล้งสาคญแล้ะมควิามจัาเปันเรงดวิน”
็
�
่
้
ู
่
ำ
็
�
ั
่
�
จัดทาขนเพุอรวิบรวิมองคควิามรสล้าล้านนา เปันแนวิทางสการจัดตง “สถาบน
ั
�
ั
ู
้
ึ
์
ั
่
่
่
็
่
่
ี
�
สล้าล้้านนา” ทเปันสวินหนงในการขับเคล้�อนเมองเชีียงใหมสเมองมรดกโล้ก
ึ
ู
่
่
�
ั
้
้
ั
ใหสามารถเปันองคกรทจัะถายทอดมรดกภูมปัญญาทางดานสถาปัตยกรรม
�
่
ี
็
์
ิ
ู
่
แล้ะศล้ปักรรมล้้านนา สูการยอมรบในระดบสากล้
ั
ิ
ั
ิ
ี
ิ
ั
องคการบรหารสวินจังหวิดเชียงใหม แล้ะสถาบนวิจัยสงคม มหาวิทยาล้ย
ั
ั
ั
ิ
์
ั
่
่
ั
ิ
็
่
่
�
่
เชียงใหม หวิงเปันอยางยงวิา การผู้ล้ตชีดองคควิามรครงน จัะเปันปัระโยชีน ์
ั
�
ิ
์
้
ู
ุ
ี
�
ี
็
ั
ั
ั
ตอผู้ทสนใจัในสถาปัตยกรรมแล้ะศิล้ปักรรมล้านนา เพุ่อเปันการอนุรกษ ์
�
้
็
ู
�
ี
้
่
้
รกษามรดกวิัฒนธรรม งานสถาปัตยกรรมแล้ะศิล้ปักรรมล้านนา ให้คงอยค ู ่
่
ู
ั
ั
่
เม่องเชีียงใหมส่บไปั
ิ
ั
ี
่
องค์์การู้บีรู้หารู้สวนจัังหวดเชุยงใหม ่
1

ิ
คำำนำยม






ี
ี
้
ี
ู
ั
�
่
ี
เชียงใหม่ อดตศนย์กล้างอาณาจักรล้านนา เมองปัระวิตศาสตรทมชีวิต
์
ี
ิ
ิ
ั
่
่
่
่
่
ั
แล้ะเมองแหงการสบสานสงตอมรดกทางวิฒนธรรมล้านนาผู้าน “แหล้งมรดก
้
่
่
์
ึ
ิ
ั
็
ั
ั
�
ี
ั
ทางวิฒนธรรม” ทเปันหล้กฐ์านแล้ะปัระจักษพุยานแสดงออกถงอจัฉรยะภูาพุ
ุ
ั
่
์
แล้ะคณคาอนโดดเดนดานวิฒนธรรมของกล้มชีนชีาตพุนธไต ทยงคงเหล้ออย ู ่
ั
ั
�
่
ุ
ิ
ุ
่
ั
ี
่
้
�
่
ี
หนงในคณคาทสาคญของเมองเชียงใหม โดยเฉพุาะใน Criteria ท 4 ทกล้าวิถงคณคา
�
ึ
่
่
ึ
ำ
ี
�
ี
ั
ี
�
่
่
ุ
ุ
็
์
ั
ั
ั
ิ
ั
ั
ิ
ดานปัระวิตศาสตร ศล้ปักรรมแล้ะสถาปัตยกรรมล้กษณะอนเปันเอกล้กษณ ์
้
ของสถาปััตยกรรมของเชีียงใหม ่
ั
ี
�
ี
ทมการนาเสนอควิามโดดเดนของสถาปัตยกรรมเชียงใหม ผู้านเรอง
ี
่
ำ
่
่
่
�
่
้
ั
“วิหารเครองไมโบราณ” ทยงคงหล้งเหล้ออย ไดนามาสการสรางองคควิามร ้ ู
ู
ี
�
่
์
�
่
้
ำ
ิ
้
ู
่
ในเรอง“วิหารล้านนา : มรดกภูมปัญญาแหงพุทธสถาปัตยกรรม” ซึ่งนกวิชีาการ
ิ
้
ั
ิ
่
ั
ึ
�
ู
ุ
ิ
�
่
ั
ี
ั
็
ั
่
้
่
ั
ุ
่
ี
�
็
ไดจััดให้เปันคณคาอนโดดเดนของเมองเชียงใหม ทมล้กษณะเปันเอกล้กษณ ์
ี
่
้
ำ
้
แล้ะเตมไปัดวิยภููมปััญญา ทีหนงส่อเล้มนีไดใหควิามรูใน 5 เรองสาคญ ค่อ
�
่
้
้
่
ั
็
ั
�
ิ
�
่
�
ั
�
�
้
์
เรองที 1 ควิามหมาย แล้ะองคควิามรูในภูาพุรวิมเกียวิกบวิิหารล้้านนา
�
สวินที 2 พุฒนาการของวิิหารล้้านนา
่
ั
้
ิ
์
สวินที 3 องคปัระกอบทางโครงสราง แล้ะศล้ปักรรมของวิิหารล้้านนา
่
�
่
้
ี
�
ู
้
ิ
้
สวินท 4 องคควิามรภูมปัญญาการสรางวิหารล้านนาของสล้่าสรางวิหาร
ั
ู
ิ
้
ิ
์
ุ
ล้้านนาในปััจัจับน
ั
้
ำ
สวินที 5 ทาเนยบสล้าสรางวิิหารล้้านนา
่
่
�
ี
ิ
ั
�
่
์
ี
ั
นอกจัากน�นหนงสอเล้มนยังเปั็นฐ์านองคควิามรในการเพุ�มพุูนทกษะ
่
ั
ู
้
ู
้
ู
ั
�
่
�
ั
(Upskill) ของสล้า แล้ะผู้สนใจัในการสรางงาน เพุอผู้ล้กดนสการจัดตง
่
ั
่
้
ั
่
้
่
้
่
ี
�
�
้
ู
“สถาบันสล้าล้านนา” เพุ่อฟื้นฟืู้องคควิามรสล้าล้านนา ทจัะเปันหนวิยถายทอดมรดก
่
้
็
�
์
ิ
ั
ั
ู
ภูมปัญญาทางศล้ปัวิฒนธรรม อนมคณคาโดดเดนอนเปันสากล้ (Outstanding
ิ
็
ั
ุ
ี
่
ั
่
Universal Value) รองรับการผู้ล้ักดนเมองเชียงใหม่สการยอมรับในระดับนานาชีาติ
ู
่
ี
่
ั
์
ขององคการ UNESCO
2

ี
ำ
ั
์
้
�
้
้
ั
ั
ู
ั
องคควิามรนไดนามาสอดรบกบการสรางนวิตกรรมทางสังคม โดยหวิหนา
้
่
ั
โครงการขบเคล้อนเมองเชียงใหมสเมองมรดกโล้ก ไดสรางตนแบบการพุฒนานวิตกรรม
่
้
ั
�
ี
้
่
้
ู
ั
่
่
ี
่
ั
ั
ั
ั
่
ทางสงคม โดยเรมจัากวิดถวิาย อาเภูอหางดง จังหวิดเชียงใหม อนเปันแหล้งแกะสล้ก
ำ
ั
ั
็
ิ
�
่
�
ึ
�
้
ไมเพุอการสรางงานพุทธศิล้ปัแล้ะศล้ปักรรม ซึ่งตงชีอในแพุล้ตฟื้อร์มวิา “C-STREAM"
ิ
์
่
่
้
ุ
�
ั
�
ั
�
็
Platform ซึ่ึงเปันกระบวินการจัดการศิล้ปัะแล้ะวิัฒนธรรมผู้สานการศึกษา
�
ึ
ซึ่งปัระกอบดวิย
้
ั
C: Culture วิฒนธรรม
้
็
ั
S: Strengthen Skill ทกษะทีเขมแขง
�
T: Technology เทคโนโล้ย ี
ิ
R: Ritual พุธกรรม
ี
�
้
ิ
ิ
E: Education, Environment, Economy การศึกษา สงแวิดล้อม เศรษฐ์กจั
A: Arts ศล้ปัะ
ิ
M: Management การจััดการ
ั
่
่
่
่
ั
ำ
�
่
้
ั
้
ำ
ิ
แล้ะนามาผู้สานใหเกดการนาไปัใชีแล้ะพุฒนาตออยางยงยน โดยผู้านหนงสอ
�
ุ
ั
ั
ี
้
ู
ิ
�
่
่
่
ี
ิ
“วิหารล้านนา : มรดกภูมปัญญาแหงพุทธสถาปัตยกรรม” เล้มน ทหล้ายภูาคสวิน
่
ั
่
์
�
ั
่
์
ั
ทไดมสวินรวิม ไดแก องคการบรหารสวินจังหวิด คณะสงฆ์จังหวิดเชียงใหม สล้า (ชีาง)
ิ
่
ี
่
่
่
ั
ี
ี
้
้
ิ
ั
ั
ิ
ั
�
็
ี
่
ศล้ปันชีาง มหาวิทยาล้ยเชียงใหม เพุอเปันสวินสาคญในการรวิมปักปักรกษามรดก
่
่
ั
ำ
่
่
ิ
ิ
�
์
็
ู
ี
่
ภููมปััญญาของล้้านนา ทีมเม่องเชีียงใหมเปันศนยกล้างของล้้านนาในอดต
ี
ี
ิ
�
สดทายน ขอแสดงควิามชีนชีมทผู้เขยน อาจัารยไพุล้น ทองธรรมชีาต ิ
่
�
์
ี
ุ
�
ู
้
ี
้
ไดพุากเพุยรศกษา แล้ะนามาเขยนใหเปันปัระโยชีนส่บตอไปั
้
์
ึ
ี
ำ
็
้
่
ี
ั
ุ
ั
รู้องศิาสตรู้าจัารู้ย ดรู้. วรู้ลญจัก บีณยสรู้ตน ์
์
์
ุ
ำ
�
ผู้้อานวยการู้สถาบีนวจััยสงค์ม มหาวทยาลยเชุยงใหม ่
ั
ั
ิ
ิ
ี
ั
3

คำำนำำผู้้เขีียนำ
�




ั
ี
�
็
ึ
�
ิ
่
ู
วหารู้ เปันสถาปัตยกรรมทกอรปัขนจัากแรงศรทธา
ั
ั
ิ
ี
ุ
�
ุ
ในพุระพุทธศาสนาของพุทธบรษททปัรารถนาจัะอทศถวิายเสนาสนะ
ิ
ุ
์
่
ุ
่
�
ุ
้
้
่
แดพุระพุทธเจัา แล้ะพุระภูิกษสงฆ์ เพุอใชีสอยในกิจัแหงพุระศาสนา
ี
์
ั
ิ
็
่
ุ
ิ
อกทงอานิสงสแหงการถวิายวิหารทานน�นเปันกศล้กรรมอันย�งใหญ่
�
ั
่
วิิหารจัึงมิใชี่เพุียงส�งปัลู้กสร้างเพุ�ออรรถปัระโยชีน์ หากแต่เปั็น
ิ
ิ
ั
สถาปััตยกรรมท�หล้อมรวิมท�งศาสตร์แล้ะศล้ปั์ ตล้อดจันควิามสามารถ
ี
่
ทงหมดของชี่างสล้า ทสรางถวิายเปั็นพุทธบชีา แล้ะเพุอใหฆ์ราวิาส
้
ี
ุ
�
ั
�
�
่
้
ู
ั
้
�
ทงหล้ายไดสมผู้สยงสภูาวิะแหงควิามเปันทพุยตามจันตนาการ
ิ
์
่
ิ
ั
ั
็
ั
ั
�
�
่
ึ
ี
ั
่
่
ี
่
แล้ะการตควิาม ดงนนชีาง หรอสล้าจังไมเพุยงเชียวิชีาญการกอสราง
ี
้
่
ึ
เทานน หากยงตองเขาใจัถงพุระธรรมคาสอนจังจัะสามารถสรรสราง
�
่
ั
้
ึ
้
ั
้
ำ
้
�
สถาปััตยกรรมไดอยางลุ้มล้ก ทังดานควิามงาม แล้ะควิามหมาย
ึ
้
่
่
�
ี
�
ุ
่
่
่
ิ
็
้
วิหารล้านนาเปันสถาปัตยกรรมเนองในพุทธศาสนาทชีางสล้า
ั
ุ
ำ
่
้
ิ
้
ล้านนาไดอทศแรงกายแรงใจัสรางอยางสดสตปัญญาแล้ะกาล้ง
้
ั
ิ
ุ
ั
่
ิ
ำ
ั
ั
�
ิ
้
�
ี
ควิามสามารถ วิหารล้านนาจัึงเปันมรดกภูมปัญญาอนล้าคาทบรรพุชีน
็
ู
้
ไดส่งต่อให้แกลู้กหล้านได้เรียนรรากเหง้าภูมิปััญญาแห่งตน ภูมิปััญญา
่
ู
ู
ู
้
่
ั
ู
�
ู
ั
�
่
่
เมออยกบตวิคน ยอมตายพุรอมไปักบคน แตหากภูมปัญญาเหล้านน
ิ
้
่
ั
่
ั
ั
้
่
�
�
้
่
ั
�
ไดถายทอดไปัยงสิงทียนยาวิกวิานันดงเชีนวิิหารล้้านนานี ควิามรูจังย่อม
่
ึ
�
ั
่
�
ั
ี
ี
ไมดบสญแล้ะยงคงถายทอดจัากคนรนหนงสคนอกรนหนง แล้ะผู้ทสบตอ
่
ุ
่
่
ุ
่
ู
่
ึ
ั
�
่
่
ู
�
ึ
ู
้
่
กค่อชีางสล้าแขนงตางๆ นันเอง
่
�
่
็
4

ิ
ั
หนงส่อ “วิิหารล้้านนา : มรดกภููมปััญญาพุุทธสถาปััตยกรรม”
ั
่
้
ู
้
ิ
เล้มน เปันการรวิบรวิมขอมล้องคควิามรทเกยวิกบวิหารล้านนา
ี
�
์
�
ู
ี
�
้
็
ี
ั
ในภูาพุรวิม เพุอฉายใหเหนภูาพุกวิางของสถาปัตยกรรมปัระเภูทวิหาร
่
�
้
้
็
ิ
�
่
ี
ทปัรากฏในภูาคเหนอตอนบนในด้านล้กษณะทางกายภูาพุ ควิามเหมอน
่
ั
ควิามต่าง ตล้อดจันการส่งอิทธพุล้ แล้ะแล้กรับปัรับเปัล้�ยนภูมิปััญญา
ิ
ู
ี
�
่
ี
ำ
ี
ั
้
ึ
ั
็
ั
่
�
่
ระหวิางกน แล้ะทสาคญหนงสอเล้มนพุยายามจัะค้นหาแล้ะชีใหเหนถง
�
ี
เอกล้กษณอนโดดเดนของวิหารล้านนา โดยเฉพุาะอยางยงในเขตล้ม
้
ุ
่
์
ิ
ั
่
�
ิ
่
ั
�
่
�
�
ิ
ำ
นาปัง-วิง หร่อในพุ่�นทีเชีียงใหม-ล้าพุน-ล้าปัาง วิามสิงที�พุเศษทีสามารถ
�
ิ
ี
ำ
ู
ำ
ั
่
่
็
่
แสดงออกถงคณคาอนโดดเดนเปันสากล้ หรอ Outstanding
ั
่
ึ
ุ
็
Universal Value (OUV) อนจัะนาไปัสูกระบวินการสรางควิามเขมแขง
้
ำ
่
ั
้
่
ของมรดกทางวิฒนธรรมตามขอกาหนดขององคการ UNESCO ตอไปั
ำ
ั
์
้
นอกจัากนี� ในสวินของเน่อหาที�วิาดวิยศาสตรแหงการออกแบบ
์
้
่
�
่
่
้
่
ั
้
ิ
ิ
กอสรางวิหารล้านนา เผู้ยใหเหนควิามสาคญขององคควิามรเชีงชีาง
ำ
ู
์
่
้
้
็
่
ี
ทถายทอดผู้่านเอกสารโบราณ หรอพุบสาใบล้านของล้านนา ทนบวิน
�
�
้
ั
ั
ั
ี
่
ี
้
้
ิ
จัะเล้่อนรางแล้ะเขาใจัยากย�ง ดวิยปัราการทางภูาษา การตควิาม ทกษะ
ั
เชีิงชี่าง แล้ะแบบแผู้นตามสมัยนิยม จัากพุ�นทอ่�นท�เข้ามาผู้สมกล้มกล้น
�
่
่
ี
ี
้
ิ
�
ิ
ี
็
ู
แล้ะบางครงกมอทธพุล้ตอรปัแบบงานศล้ปักรรมทองถน ทาใหวิหาร
ิ
่
ั
�
้
ำ
ิ
ิ
ี
ล้านนาโดยเฉพุาะอยางยงวิหารเครองไมโบราณแบบจัารตคอยๆ
้
ิ
่
้
�
�
ิ
่
่
ล้ดจัานวินล้ง แล้ะเสอมสภูาพุไปัตามกาล้เวิล้า แตกระนนกยงคงม ี
็
่
�
ำ
ั
�
ั
่
ู
�
่
ชี่างสล้่าผู้้ทสบต่อศาสตร์เหล้่าน� แล้ะยังคงสรรสร้างงานสถาปััตยกรรม
ี
ี
ั
ึ
้
่
้
ั
ิ
ี
ู
โดยเล้อกเฟื้นภูมปัญญาของบรรพุชีนท�ตกผู้ล้กแล้วิมาผู้นวิกเขากบการ
้
ออกแบบของตนเอง จันกล้ายเปั็นวิิหารล้้านนาทปัรากฏในปัจัจับัน
ุ
ั
ี
�
�
้
โดยหวิังใจัวิ่าภูมิปััญญาเหล้่านจัะไดรับการถ่ายทอดแล้ะส่งต่อไปัยังลู้ก
ี
ู
หล้านส่บไปั
ิ
ไพิลน ทองธรู้รู้มชุาต ิ
5

คำำขีอบคำณ
ุ




ุ
ุ
ี
้
่
่
ู
ู
์
ผู้เขยนขอขอบพุระคณหนวิยงาน องคกร แล้ะบคคล้ผู้มคณปัการตอการ
้
ู
ุ
ี
ิ
ั
้
ู
ั
ั
้
ี
ุ
ู
ั
่
�
ี
สนบสนนใหมการจัดทำาแล้ะผู้ล้ิตหนงสอทรวิบรวิมองค์ควิามรภูมปัญญา
้
้
�
ั
ี
่
เชีงชีางสล้่าของล้านนา ณ ทได ขอขอบพุระคุณ องค์การบริหารส่วินจังหวิัด
ิ
�
ั
�
่
่
ั
เชีียงใหม สถาบนวิิจััยสงคม มหาวิิทยาล้ยเชีียงใหม โครงการที 8 โครงการจััดตัง
ั
้
�
์
่
ู
้
ิ
้
้
�
่
้
ั
ั
�
สถาบนสล้าล้านนา เพุ่อฟื้นฟืู้องคควิามรสล้าล้านนา (วิหารล้านนาแล้ะปัูนปัน
ั
่
้
ี
ู
�
่
้
่
่
ล้านนา) ภูายใตโครงการขบเคล้อนเมองเชียงใหมสเมองมรดกโล้ก โครงการ
่
ี
ิ
ิ
ั
่
ิ
�
ุ
�
์
ั
ั
้
ั
จัดทาแผู้นปัฏบตการดานการอนรกษแล้ะพุฒนาพุนทปัระวิตศาสตร ์
ั
ำ
ั
่
แล้ะวิฒนธรรมเมองเชียงใหม ตามแนวิทางมรดกโล้ก (CHIANG MAI WORLD
่
ี
ำ
HERITAGE INITIATIVE PROJECT) ปัระจัาปังบปัระมาณ 2563
ี
์
์
้
ผู้เขยนขอขอบพุระคณ รศ.ดร. วิรล้ญจัก บณยสรตน ผู้อานวิยการ
ั
ุ
ู
ำ
้
ุ
ี
ั
ุ
ู
ิ
ั
ิ
ั
ี
�
ั
ั
ี
สถาบนวิจัยสงคม มหาวิทยาล้ยเชียงใหม ทกรณามอบโอกาสอนดยง
ี
่
ุ
�
ั
ิ
ี
้
ู
ี
ู
้
้
่
่
ี
้
ี
�
ั
�
ุ
ใหผู้เขยนไดมสวินรวิมในโครงการฯ ครงน แล้ะผู้เขยนขอขอบพุระคณ
ิ
ิ
ุ
ั
์
ั
ำ
ำ
่
อาจัารย ธวิชีชีย ทาทอง อาจัารย์ปัระจัาสาขาวิิชีาการทองเทียวิแล้ะธรกจับรการ
�
้
ำ
ำ
ิ
คณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาล้ัยราชีภูฎล้าปัาง ทไดเมตตาใหคาแนะนา
ั
ั
ำ
ี
้
ิ
�
ี
ำ
คาปัรกษา ตล้อดจันชีวิยตรวิจัแกไขงานเขยนภูายในระยะเวิล้าอนนอยนดน ี �
ิ
ึ
ั
่
้
้
ี
ู
�
อยางอดทนอดกล้ัน ผู้เขยนขอแสดงควิามคารวิะ มา ณ ทีนี �
�
้
่
6

์
์
ี
ุ
ขอขอบพุระคณ อาจัารยเจัษฎา สภูาศร อาจัารยปัระจัา
ุ
ำ
ั
ิ
ิ
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาล้ัยเทคโนโล้ยีราชีมงคล้วิทยาเขตพุายัพุ
์
ำ
ี
ั
ทยนดอนเคราะหแบบงานสถาปัตยกรรมของวิหารล้านนาจังหวิดล้าปัาง
ิ
ั
ี
ุ
้
�
ิ
ั
ิ
์
ี
้
�
ิ
ี
่
้
ู
้
ในงานวิิทยานพุนธของอาจัารย์ใหแกผู้เขยนดวิยควิามยินดยง
์
ั
ิ
ุ
ิ
ขอขอบพุระคณ ดร.ดเรก อนจัันทร นกวิิชีาการศกษา ศนยใบล้านศกษา
ึ
์
ึ
ู
ิ
�
ี
ั
ุ
้
ั
ั
ำ
่
ี
ิ
ั
สานกศล้ปัะแล้ะวิฒนธรรม มหาวิทยาล้ยราชีภูฏเชียงใหม ทไดกรณาปัรวิรรต
ิ
ู
้
ู
้
่
ี
้
่
อกษรธรรมล้านนา แล้ะสบคนขอมล้จัากเอกสารใบล้านตางๆ ใหแกผู้เขยนดวิย
ั
่
้
้
้
่
ุ
ู
้
ุ
ุ
็
ิ
ุ
์
�
ู
ุ
้
ี
ควิามเมตตายง ขอขอบคณ คณศภูกล้ เร่องวิิทยานสรณ ผู้ชีวิยผู้เขยน แล้ะเปัน
ั
�
�
้
ู
ู
้
ี
้
้
ำ
่
ิ
่
ำ
้
ผู้จัดทาขอมล้ทาเนยบสล้าสรางวิหารล้านนาทงหมดในเล้มนดวิยควิามอตสาหะ
ุ
ั
ี
ุ
้
ั
์
แล้ะเต็มใจัยง ผู้เขยนขอขอบคณ คณอรกญญา อนทะวิงค (นองแคท)
ิ
ี
้
ู
ิ
�
ุ
็
้
คณวิชีราภูรณ์ ชีางเหล้ก (นองมน) แล้ะคณะทำางานโครงการฯ ทกคนทไดใหโอกาส
ี
ุ
่
ั
้
ี
�
้
ุ
ี
้
้
ผู้เขยน ตล้อดจันอดทนรอคอยแล้ะหมนสอบถามดวิยควิามหวิงใยเสมอมา แล้ะ
่
ู
ั
�
�
ุ
่
ขอแสดงควิามขอบพุระคณผู้มอปัการคณทานอนๆ ทไมไดเอยนาม มา ณ ทนดวิย
ุ
่
ี
ุ
�
ี
ู
่
้
้
ี
�
้
ี
่
�
�
่
ำ
่
ี
ี
้
่
ี
้
ั
้
�
สดทายน งานเขยนเล้มนไมอาจัสาเรจัล้ล้วิงล้งไดหากไมไดรบควิามชีวิย
ุ
ุ
่
็
่
่
ุ
ุ
ุ
ุ
ั
่
ุ
ั
เหล้่อแล้ะการสนบสนนจัากครอบครวิ ขอบพุระคณคณพุอ คณแม คณปัระสงค ์
�
่
ั
�
็
ั
้
่
้
�
ี
ู
แสงงาม ผู้เปันสามทนารก แล้ะล้กๆทงสองคนทอดทน แล้ะเขาใจัยามเมอแม ่
ี
ี
ู
�
ู
ั
์
็
ตองจัมอยกบกองหนงส่อ แล้ะหนาจัอคอมพุวิเตอรเปันเวิล้านานๆ
ิ
ั
่
้
้
ิ
ไพิลน ทองธรู้รู้มชุาต ิ
7

ั
สารบญ



หน�า


ค า ำ น า ำ 1

ค ำ า น ย ิ ม 2
ู
้
ำ
ำ
ี
คานาผู้เขยน 4
ำ
คาขอบคณ 5
ุ
ส า ร บ ญ ั 8
ุ
ิ
�
่
ตอนที 1 วหารู้ : ค์วามหมาย และม้ลเหตแหงการู้สรู้�าง 11
1.1) ควิามหมายของวิิหาร 11
ู
1.2) มล้เหตแหงการสรางวิิหาร 17
่
ุ
้
1.3) วิิวิฒนาการของวิิหาร 19
ั
�
1.4) หนาทีของวิิหาร 24
้
้
่
ั
�
ิ
1.5) คตควิามเชีอ แล้ะปัรชีญาในการสรางวิิหารล้้านนา 26
่
ำ
1.6) การวิางตาแหนงวิิหารล้้านนา 30
ุ
ั
้
�
ั
้
ุ
1.7) วิสด แล้ะควิามเชีอเกี�ยวิกบวิสดทีใชีในการกอสราง 32
�
่
ั
่
วิิหารล้้านนา
ั
�
ิ
ตอนที 2 วหารู้ในวฒนธรู้รู้มล�านนา: รู้้ปัแบีบีทางสถาปััตยกรู้รู้ม 37
ิ
และมตทางปัรู้ะวตศิาสตรู้ ์
ิ
ั
ิ
2.1) รปัแบบทางสถาปััตยกรรมของวิิหารล้้านนา 39
ู
- วิิหารโถง 40
- วิิหารกึงโถง 45
�
- วิิหารแบบทบ หร่อมปัางเอก 46
ึ
ี
๋
�
ำ
่
ั
ั
�
่
่
2.2) การแบงกลุ้มวิิหารล้้านนาตามเขตลุ้มนาทีสมพุนธ ์ 50
ิ
ั
กบบรบททางปัระวิตศาสตร ์
ั
ิ
่
่
ิ
่
- กลุ้มวิิหารในเขตทีราบลุ้มแมนาปัง แล้ะแมนาวิง 50
�
�
�
่
ั
ำ
ำ
ำ
- กลุ้มวิิหารในเขตทีราบลุ้มแมนากก แล้ะแมนาอง 58
�
ิ
ำ
�
่
่
่
่
�
ั
�
่
่
ิ
- กลุ้มวิิหารในเขตลุ้มนาอง จัังหวิดพุะเยา 71
ำ
ั
่
�
- กลุ้มวิิหารในเขตลุ้มนานาน จัังหวิดนาน 75
่
่
่
ำ
8

ห น า �


�
ตอนที 3 องค์์ปัรู้ะกอบีทางโค์รู้งสรู้�างสถาปััตยกรู้รู้ม 89
และงานศิิลปักรู้รู้ม
์
้
3.1) องคปัระกอบทางโครงสราง 90
�
่
้
ั
- ระบบโครงสรางหล้งคาแบบขอมา – ตางไหม 104
้
่
- เสาวิิหาร 107
ั
- ผู้นงวิิหาร 108
- ฐ์านวิิหาร 109
3.2) องคปัระกอบทางศล้ปักรรมของวิิหาร 111
์
ิ
่
�
- องคปัระกอบเครองไม 111
้
์
์
ู
- องคปัระกอบเครองปัน 126
่
�
�
ิ
�
์
่
- องคปัระกอบเครองปัันดนเผู้า 135
- องคปัระกอบเครองโล้หะ 135
์
่
�
�
่
�
3.3) ล้วิดล้าย สญล้กษณแล้ะคตควิามเชีอทีปัรากฏในวิิหารล้้านนา 136
ิ
์
ั
ั

ิ
่
ตอนที 4 ศิาสตรู้วาด�วยการู้ออกแบีบีกอสรู้�างวหารู้ 144
่
�
์
่
ำ
ิ
ั
์
้
(4.1) ล้กษณะวิิหาร : สถาปััตยกรรมนพุนธวิาดวิยการกาหนด 145
สดสวินวิิหารในล้้านนา
ั
่
่
ู
�
(4.2) การกอรปัขึนทรงวิิหารล้้านนา 154
ี
ิ
ี
ี
่
้
(4.3) จัารตการกอสรางวิิหาร: โฉล้กวิิหาร พุธกรรม แล้ะจัารต 157
การซึ่อมสรางเสนาสนะของล้้านนา
่
้
(4.4) ขอสนนษฐ์านเกียวิกบรปัแบบโครงสรางหล้งคาวิิหารล้้านนา 166
้
ั
ู
ิ
ั
�
้
ั
�
(ระบบขอมา-ตั�งไหม)
้
่
ั
ั
ิ
์
ุ
ตอนที 5 บีทสรู้ปัอตลกษ์ณแหงวหารู้ล�านนา: มรู้ดกภ้มปััญญา 174
ิ
่
�
ั
ุ
่
และค์ณค์าอนโดดเดน
่
์
ุ
่
ี
ื
ตอนที 6 ทาเนยบีสลาวหารู้ โดยศิภกล เรู้องวทยานสรู้ณ 178
ุ
ุ
ิ
ำ
�
ิ
บรรณานกรม
ุ
9

10

ิ
วหารล�านำนำา


้
มรดกภูมปััญญาพุุที่ธสถาปััตยกรรม
ิ






ี
(ตอนำที่ 1)
�

ุ
คำวามหมาย และม้ลเหตแหงการสร�าง
่



ำ
ำ
ิ
ั
่
่
ี
์
คาวิา “วิหาร” เปั็นคาศพุทภูาษาบาล้ี มควิามหมายวิา
�
ั
ู
่
ี
์
่
�
ู
่
ี
การพุกผู้อน การเทยวิ แล้ะหมายถงทอย ทอยของสงฆ์ ทปัระดษฐ์าน
ึ
�
�
ิ
ี
ี
1
ั
ึ
่
่
่
ู
ู
ุ
่
่
พุระพุทธรูปัคกบโบสถ์ หรอหมายถงการพุักผู้อน การเปั็นอยหรอการ
ิ
2
ำ
ดาเนนชีีวิิต เปันตน
็
้
ั
้
ำ
�
ึ
วิิหารในสมยพุุทธกาล้ หมายถง สถานที�ซึ่งพุระสงฆ์์ใชีกาบง ั
ึ
้
้
ึ
ฝนซึ่�งจัะสร้างด้างไมมุงหล้ังคาดวิยหญ้าคา ในระยะแรก ต่อมาราวิ
ั
�
ู
็
ึ
พุุทธศตวิรรษที 3 วิิหารหมายถง ทีอยอาศยของพุระสงฆ์์ ค่อเปันกฏ ิ
ุ
�
่
ี
ั
�
ซึ่งเปันหนงในเสนาสนะ คอทนงทนอน 5 ชีนด ซึ่ึงพุระพุุทธเจั้า
็
ี
ึ
�
ึ
�
ิ
่
�
�
3
�
่
ุ
้
ู
ทรงอนญาตใหสามารถใชีไดตามแตเหมาะสมกบสภูาพุภูมอากาศ
ิ
ั
้
้
ู
่
ั
ในแตล้ะเขต ไดแก วิิหาร 1, อฑฒโยค 1, ปัราสาท 1, หมมยะ 1, คหา
ิ
ั
้
่
ำ
ึ
�
ี
ิ
ั
ี
1 ซึ่งวิหารคงเปั็นกฎแบบมีหล้งคา มปักสองข้างอย่างปักติ โดยกาหนด
ุ
ี
ิ
ิ
ุ
วิัสดที�อนุญาตให้ใชี้ได้ ค่อ อฐ์ ศล้า ปัูนปัั�น หญ้า แล้ะใบไม้ ผู้นังอาคาร
ิ
ไมควิรทาดวิยดนโคล้น แล้ะเปัล้อกไม ต่อมาเม่อมีการสร้างพุระพุุทธ
ำ
้
่
้
�
่
4
ี
ั
�
ู
ำ
ู
รปัขนในอนเดย วิิหารกล้ายเปันทสาหรบปัระดษฐ์านพุระพุุทธรปั
ึ
ิ
ี
ิ
�
็
ิ
ี
็
�
แล้ะเปันทีปัระกอบพุธกรรมทางศาสนา
11

่
็
้
้
ำ
จัากควิามหมายของวิิหารขางตน คาวิา “วิิหาร” ค่อ การเปัน
ำ
ิ
ั
์
ี
�
ิ
ุ
ี
�
่
่
ทพุานกอยูอาศย เพุอการเปัล้�ยนอรยาบถของพุระภูิกษสงฆ์ ซึ่งอาจัเทียบ
ั
ึ
�
่
�
ี
ำ
ั
ุ
้
ิ
่
่
ิ
ำ
�
ั
ึ
ี
ิ
เคยงไดจัากคาวิา “กฏ” แตคาวิาวิหารนน หมายถงทอยู่อนเปันกรยา
็
ิ
ิ
่
ี
ู
่
็
�
ึ
สวินกฏ หมายถงทอย หรอสงปัล้กสรางขนเปันทอย เปันตวิงาน
้
ั
ึ
�
ุ
่
ิ
�
ู
ู
�
็
่
ี
ี
้
่
ุ
�
่
ึ
ี
ิ
่
สถาปัตยกรรม แตตอมาเมอมการสรางพุระพุทธปัฏมา จังมอาคาร
ั
�
ทสรางขนเปันทปัระดิษฐ์าน ในทางสถาปัตยกรรมไทย เรยกวิา
�
�
ั
้
ี
ี
ี
่
ึ
็
�
ิ
�
“วหารู้” ถ่อเปั็นสถานทีสมมติให้เปั็นทีปัระทับของพุระสัมมา
5
ั
สมพุทธเจัานงปัระทบเปันปัระธานในการปัระชีุมกจัของสงฆ์ ์
ั
�
ั
็
้
ุ
ิ
�
หร่อเพุอการบชีาของฆ์ราวิาส
ู
่
์
ุ
็
ุ
�
ั
ั
่
ิ
์
ั
ั
่
วิรล้ญจัก บณยสรตน (2543) กล้าวิวิา วิหารเปันทงตวิงาน
่
ี
ั
่
้
ี
ั
็
่
ุ
สถาปัตยกรรมท�มการกอสรางมานานนับแตสมยพุทธกาล้ หากแต่วิาเปัน
ุ
้
ั
ิ
่
ุ
ี
ี
ไปัในล้กษณะของกุฎทปัระทบของพุระพุทธเจัาหรอพุระภูกษสงฆ์ ์
ั
�
ำ
ั
�
่
็
ั
�
�
ิ
็
ิ
ิ
ิ
�
็
่
�
การเปันทีพุานกนัน กเพุอเปัล้ี�ยนอรยาบถ อนเปันเรองของกรยานันเอง
่
ี
่
ตอมาควิามหมายของวิหารได้แปัรเปัล้�ยนไปัในควิามหมายเดียวิ คอ
ิ
ี
ตวิงานสถาปัตยกรรมท�แสดงถึงอาคารท�มหนาทในการปัระดิษฐ์าน
ั
ี
้
�
ี
ั
ี
ั
้
่
้
ู
่
ี
พุระพุทธรูปัคกบอโบสถ บางคร�งสรางใหมขนาดใหญ่กวิาอโบสถ
ุ
ุ
ั
ุ
�
่
ำ
ำ
่
�
เนองจัากมวิตถปัระสงคเพุอใหเปันทปัระชีมของคนจัานวินมากเพุอทา
ุ
ี
�
่
็
ี
ั
้
ุ
์
�
ิ
ี
พุธกรรมบางอย่างไดสะดวิก วิิหารจัึงเปั็นอาคารที�ปัระกอบพุธีกรรม
6
ิ
้
ุ
้
ทางศาสนา มการสรางพุระพุทธรปัเปันปัระธาน วิหารเปั็นอาคาร
ี
็
ิ
ู
่
ั
ั
ี
้
ิ
่
ิ
ปัระกอบพุธกรรมรวิมกนระหวิางพุระภูกษกบชีาวิบาน ในศรีล้ังกา
ุ
7
สมยอนราธปัระ แล้ะโปัโล้นนารวิะ มอาคารสาหรบปัระดษฐ์าน
ั
ำ
ิ
ี
ุ
ุ
ั
ุ
พุระพุุทธรปั ซึ่ง ชีาวิสงหล้เรยกวิา ปัฏมาฆ์ระ (patimaghara) หมายถง
ึ
�
ิ
ู
ึ
่
ี
ิ
ุ
ู
้
ิ
่
่
ุ
้
เคหสถานของพุระพุทธเจัา หรอบานของพุระพุทธรปั หรอวิหาร
(ทอยของ พุระสงฆ์-พุระพุทธเจัา) แต่สนนษฐ์านวิ่ามการเปัล้�ยนการเรยก
์
ุ
�
ิ
ี
ี
ั
ี
่
้
ู
ี
่
ั
่
ั
�
ั
ิ
ิ
ิ
“ปัฏมาฆ์ระ” เปั็น “วิหาร” หรอ “วิหารเค” ตงแตสมยคมโปัล้ะ
�
จันถงปัจัจับน ซึ่งวิหารของศรีล้งกานนมไดมการใชีสอยปัระโยชีนเหมอน
ึ
ี
ั
ั
้
่
ึ
ุ
ั
้
ิ
ั
�
ิ
์
อยางไทย หากแตเปันทีอยของพุระสงฆ์์
�
ู
่
่
็
่
8
12

13

�
ภูาพุที 1
วิิหารล้งกาตล้ากา (Lankathilaka Vhihara)
ิ
ั
เม่องแคนด ปัระเทศศรล้งกา
ั
ี
ี











ภูาพุที 2
�
่
ิ
�
ู
พุระพุุทธรปัปัระธานทีปัระดษฐ์านอยภูายในวิิหาร
ู
้
้
�
ั
ปัระทบนังเหน่อแทนภูายใตซึุ่มมกรโทรณะ
่
�
ทีมาของภูาพุ : https://en.wikipedia.org/wiki/
์
Lankatilaka_Vihara [ออนไล้น],
ส่บคนเมอวินที 3 พุฤษภูาคม 2564
้
�
ั
่
�
14

ั
่
ี
่
ี
สวินในพุม่ามอาคารปัระดิษฐ์านพุระพุทธรูปัเชีนกน ชีาวิพุมาเรยก
่
ุ
์
พุญาเซึ่าง (bhaya-hsaung) (อาคาร หร่อหอของพุระพุุทธเจัา) ในขณะที�คนไทย
้
่
�
้
่
ิ
ุ
ั
ำ
ู
ี
่
ู
ใชีคาวิา “วิหาร” วิาหมายถงท�อยของพุระพุทธเจั้า แล้ะบางครงพุระพุุทธรปั
ึ
ุ
ปัระดษฐ์านในมณฑปั โดยมณฑปัใชีปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัอยางเดยวิ ขณะท ี �
ู
ิ
ี
ิ
้
่
วิหารใชีปัระดษฐ์านทงพุระพุทธรูปัแล้ะปัระกอบพุิธกรรม ในคัมภูีร์มูล้ศาสนา
�
ี
ิ
ิ
ุ
9
ั
้
ั
่
่
ึ
่
้
ไดกล้าวิถงการเผู้ยแพุรพุระพุุทธศาสนาในสมยของพุระเจัาอโศก ควิามวิา
้
“มหาเถรถวายพรว่า พระธรรมทั้งหลายอั้นพระพุทั้ธเจ้าเทั้ศนาไวนนมถง
้
�
้
ึ
ี
�
้
้
่
ี
้
์
้
�
84,000 พระธรรมขันธ พระอังค์ทั้รงเลอัมใสยงนก มพระทั้ยปรารถนาจ้ะบูชาพระธรรม
�
่
ู
์
้
่
้
ึ
�
่
�
์
้
้
่
้
้
ขันธแต่ละอันๆ นนด้วยการสรางวหารหนงๆ ในพระนค์รทั้งหลาย 84,000 เมอัง ในชมพ ู
้
�
้
์
่
ี
้
้
่
้�
ทั้วปทั้วไป และใหกอัพระเจ้ด้ย 84,000 อังค์อักด้วยใชเวลา 6 ป มหาวหารทั้งหลาย
ี
้
�
ี
์
ี
้
่
ี
้
ิ
ึ
84,000 เม่อังจ้งแลวเสรจ้ พระมหาโมค์ค์ลจ้งทั้าปาฏิหาร่ยไขัโลก (เปด้โลก) ใหพระเจ้้า
ึ
์
็
ำ
่
่
้
ำ
่
้
อัโศกได้้เห็น พระเจ้้าอัโศกมีพระทั้ยเต่็มไปด้้วยค์วามปต่แทั้จ้รง ทั้รงค์านึงว่าด้งเราได้ยน
้
ิ
้
็
มา ปจ้จ้้ยทั้านแหงกค์รงนีเปนมหาทั้านอันยงใหญ่่ในการยกยอัพระศาสนาพระพทั้ธเจ้้า
ุ
ั
�
้
�
่
ู
�
่
้
ด้้วยโด้ยธรรมโด้ยแทั้ ้
�
ภูาพุที 3
ุ
มณฑปัปัระดษฐ์านพุระพุุทธรปัวิดพุระศรรตนมหาธาตเชีล้ยง
ิ
ี
ั
ี
ู
ั
ิ
้
(ดานทศเหน่อของวิิหารปัระธาน)
ิ
ั
�
�
ำ
ั
ิ
ุ
ทีมาของภูาพุ : สานกศล้ปัากรที 6 สโขทย กรมศล้ปัากร
15

ั
ี
ั
ั
ิ
หล้งจัากน�น การสร้างวิหารท�งในอินเดย
�
ี
ุ
ิ
แล้ะในดนแดนทพุระพุทธศาสนาแพุรไปัไดเกด
ิ
้
่
ิ
ิ
้
่
ควิามนยมในการสรางวิหารตอมา แล้ะล้กษณะ
ั
ของวิหารมควิามแตกตางไปัตามล้กษณะ
ิ
ี
ั
่
์
่
ี
ู
�
ภูมศาสตรของแตล้ะพุนท แล้ะมวิวิฒนาการ
ั
ิ
่
�
ี
ิ
ุ
ั
10
่
ไปัตามแตล้ะยคสมย ดังปัรากฏหล้ักฐ์านการใชี้
ิ
่
คาวิาวิหารในตราปัระดับดนเผู้าทพุบในเมอง
่
ิ
ำ
ี
�
ปัปัราหวิา ปัระเทศอนเดย เปันจัารกอกษรพุราหม ี
ึ
ั
็
ิ
ี
ิ
์
ุ
อายราวิครสตศตวิรรษท� 1-2 (พุทธศตวิรรษท� 5-6)
์
ิ
ี
ี
ุ
่
ใจัควิามวิา
่
้
ุ
ุ
ุ
“โอัมเทั้วบูต่ร ว่หาร กบู่ลว้สด้สะ ภิกขัส้งฆัสสะ”
ิ
�
็
�
แปัล้ควิามหมายไดวิ่า “ทีนีเปันวหารู้
้
ข่องพิรู้ะภกษ์สงฆ์ข่องกบีลพิสด” ยอมแสดง
่
์
ั
ิ
ุ
ุ
ิ
์
้
ั
็
ึ
ิ
ิ
ใหเหนถงการสร้างวิหารสำาหรบกจักรรมของ
พุระภูกษสงฆ์์ในพุุทธศาสนาในเวิล้าตอมา
ุ
ิ
11
่
16

(1.2)



ิ
ม้ลเหตแหงการสร�างวหาร
่
ุ


�
้
้
ั
่
ในระยะแรกเริมของพุระพุุทธศาสนายงไมมการสรางวิิหาร สิงกอสราง
ี
่
�
่
ิ
ู
ั
่
หรอแม้แตรปัเคารพุอย่างเปั็นกจัจัะล้ักษณะเชี่นในปัจัจัุบัน พุุทธศาสนาเน้นเพุียง
ิ
่�
ั
ุ
ุ
เรองของหล้กธรรมแล้ะการปัฏบตตามพุระพุทธวิจันะของพุระพุทธองคเทานน
ั
�
์
่
ั
ิ
ิ
แล้ะทรงใชีสงแวิดล้อมทางธรรมชีาติเปันหล้ก เชีนอาณาบรเวิณของปัาหรอสวิน
่
�
ิ
้
้
ั
็
่
่
ั
ี
ุ
ตางๆ แม้แตสถานท�พุานกของพุระภูิกษสงฆ์ หรอองคปัจัเจักพุทธเจัากตางอาศัย
ั
์
ำ
่
้
่
็
่
่
ุ
์
่
ั
่
ำ
ู
้
่
่
�
ำ
ิ
ึ
�
ู
ิ
พุงพุงธรรมชีาต เชีน พุานกอยตามปัา โคนไม ภูเขา ซึ่อกเขา หล้บถา
้
แล้ะล้อมฟื้าง เปันตน
็
ิ
่
�
ิ
�
มล้เหตการณสรางวิหารเกดขนเนองดวิยทานอนาถบณฑกะเศรษฐ์ ี
ิ
ิ
ึ
ู
้
้
์
่
ุ
์
ุ
้
ู
คหบดชีาวิกรงราชีคฤหผู้เล้อมใสศรทธาในพุระพุทธศาสนา มควิามปัรารถนา
�
ี
ี
่
ั
ุ
ุ
้
่
�
ั
ั
้
�
่
ั
ำ
ี
ี
ทจัะสรางสถานทพุานกใหแกพุระภูกษแล้ะพุระปัจัเจักพุทธเจัา เพุอรองรบสภูาพุ
ุ
�
ิ
้
ำ
ิ
้
่
ำ
ึ
่
้
ู
่
้
่
�
ั
ุ
่
แหงการดารงอยของเหล้าภูกษทงหล้ายทคอนขางล้าบาก จังไดขอใหเหล้าภูกษ ุ
�
ี
ิ
์
ุ
กราบทล้ขออนญาตตอองคสมเดจัพุระสมมาสมพุุทธเจัา โดยทรงไดอนญาตให ้
้
ั
ั
ู
็
ุ
้
่
ี
ำ
ั
ิ
้
�
ุ
มสถานทีๆ ภูกษสามารถพุานกได 5 ปัระการ ค่อ เสนาสนะทั�ง 5 ได้แก่
12
ิ
ั
วหารู้ (วหารู้ำ) หมายถง อาคารทีมปักหล้กคาล้าดล้งไปั
�
ี
ึ
ี
ิ
ี
2 ขางสองปัก
้
ี
ี
�
พิะเพิิง (อฒโยค์ำ) หมายถง อาคารเร่อนมงทีมปักนก
ุ
ึ
แถบเดยวิ ที�รูจัักโดยทัวิไปัวิา เพุง
�
ี
่
ิ
้
่
ปัรู้าสาท (ปัาสาทำ) หมายถง อาคารทีสรางมากกวิา 1 ชีัน
�
ึ
�
้
ขึ�นไปั
ิ
ทมแถว (หมมยำ) หมายถง อาคารที�มหล้งคาที�มหล้งคาตด
ิ
ั
ั
ั
ี
ี
ึ
ี
้
์
่
มล้านใหพุระจัันทรสองได ้
ำ
�
ึ
้
ิ
้
ค์้หา (ค์หนำต) หมายถง ถา อาจัสรางดวิยอฐ์หร่อเปันถา
ิ
็
ำ
�
ตามธรรมชีาต ิ
17

ิ
่
้
ี
้
ิ
ทานอนาถบณฑกะเศรษฐ์ไดทาการสรางวิหาร 60 หล้งในการ
ำ
ิ
ั
้
�
ุ
ั
ุ
ั
ั
็
็
�
ี
ั
ขออนญาตครงน แล้ะในการถวิายนน สมเดจัพุระสมมาสมพุทธเจัาเสดจัมา
�
ั
ุ
ั
เปันปัระธานแล้ะทรงตรสอนโมทนาเสนาสนะทานครงนวิาเปันทาน
�
ี
่
็
�
็
ิ
่
ั
อนปัระเสรฐ์ ควิามวิา
่
ึ
“...เสนาสนะ ยอัมปอังกนรอันหนาว ต่ลอัด้ถงภิยพาลมฤค์ อัสรพษ
้
่
้
้
้
้
่
ึ
ุ
่
่
�
้
และเหลอับูยุงบูงรานรนทั้งหลาย ถงสายฝนสาด้ค์ราทั้�สรฤด้กกนได้ ต่อัไปถง
ึ
�
้
็
้
ี
่
่
ู
่
ี
แด้ด้กลา ลมกลา บูรรด้าทั้จ้ะเกด้ทั้ วหารทั้านน สมเด้จ้พระพทั้ธเจ้าทั้งหลาย
�
็
้
ี
ุ
�
�
้
�
่
้
ี
้
็
่
้
�
�
้
�
้
่
ำ
่
�
ุ
�
็
ทั้รงสรรเสร่ญ่วา เปนทั้านอันเล่ศ เพอัใหเปนทั้ีลีภิ้ย เพอัใหได้้ค์วามสขั เพอับูาเพญ่
็
่
�
่
์
่
ุ
ำ
ญ่าณ เพอัจ้าเร่ญ่ว่ปสสนาขัอังภิกษสงฆั...
ั
�
่
้
่
�
็
์
ุ
้
ุ
้
... เหต่นนแทั้จ้ร่ง บู้ณฑิต่สาธชน เมอัเหนประโยชนต่นจ้งสรางเถ่ด้ ว่หาร
�
้
�
ำ
ู
�
�
ุ
้
ทั้้งหลาย อัยางรนรมย ใหภิกษพหสต่ทั้้งหลายนนด้้วยนาใจ้ผ่่อังใส ศร้ทั้ธาในพหสต่
�
่
ู
์
่
ู
่
ู
�
ผู่ปฏิบู้ต่่ซื่่อัต่รงทั้้งหลาย
่
�
้
ู
้
ำ
ุ
ู
้
้
้
�
่
--- พหสต่ทั้�งหลายเหล่าน�นยอัมจ้ะสาแด้งธรรมแกบูค์ค์ลน�น เพอัได้บูรรเทั้า
่
่
ทั้กขัด้วยประการทั้งมวล นรชนผ่นนได้รธรรมใด้กอัาจ้เปนไปเพอัหาอัาสวะมได้ ้
็
่
็
ุ
้
์
้
�
้
�
ู
ู
้
้
่
้
�
ค์่อั พระน่พพานในชาต่่นี�...” 13

ิ
ั
จัากควิามหมายของวิหารทกล้าวิไวิขางตนวิา “วิหาร” นน มควิาม
ี
่
�
้
ิ
้
่
ี
�
้
หมายในเชีงกรยาอนหมายถง การเปัล้ียนอรยาบถ หร่อการพุกผู้อนซึ่งมควิาม
ิ
ึ
ิ
ั
ั
�
่
ิ
ึ
ี
ิ
�
ิ
ี
ี
ั
่
ุ
ำ
หมายทบซึ่อนกบคาวิา “กฏ” ทมควิามหมายในล้กษณะของสงปัล้กสราง
้
ู
ิ
�
�
ิ
ั
ั
้
ั
็
จันเมอมการสรางพุระพุุทธรปั ซึ่งถ่อวิาเปันตวิแทนของพุระสมมาสมพุุทธเจัา
ี
ั
ึ
�
้
่
ู
�
้
่
ั
ำ
ั
ิ
ิ
ิ
ี
ุ
้
�
ุ
้
ใหปัระดษฐ์านในกฏ (ทพุานกของพุระพุทธเจัา) แล้ะสามารถใหพุระภูกษ ุ
้
้
ำ
ี
แล้ะฆ์ราวิาสจัานวินมากเขาปัระกอบพุธกรรมได ควิามหมายแล้ะการใชี ้
ิ
้
้
่
ปัระโยชีนจังเล้อนไหล้เขาหากน
�
์
ั
ึ
18

ั
่
อยางไรกตาม กล้บปัรากฏ
็
ี
ุ
ั
�
ึ
ั
ิ
ี
ุ
ู
(1.3) บนทกของ ภูกษฟื้าเหยนเกยวิกบพุระพุทธรปั
ิ
ั
อนย�งใหญ แล้ะอาคารปัระดิษฐ์านของ
่
�
็
ี
ุ
ุ
ู
่
ึ
่
้
ุ
ิ
ิ
ั
ววฒนำาการขีองวหาร พุระพุทธรปัทอนราธปัระ จังเปันไปัไดวิาในชีวิง
ั
�
์
ี
เวิล้าทเขยนคมภูรอรรถกถาโบราณภูาษาสงหล้
ี
ี
ิ
ุ
�
ั
ู
ี
่
ิ
นน อาจัไมมอาคารปัระดษฐ์านพุระพุทธรปั
ี
่
ี
ำ
ู
�
อาคารทีปัระดษฐ์านพุระพุุทธรปั หร่อ ภูายในวิัด หรอมจัานวินน้อยแล้ะไม่มควิาม
ิ
ิ
ู
ี
่
ำ
ู
“วิิหาร” น�นเกิดข�นเพุ�อให้เปั็นทปัระดิษฐ์าน สาคัญ สวินพุระพุุทธรปัเปั็นส�งท�ควิรบชีา
ึ
่
�
ี
ั
�
่
ุ
ู
�
ู
ุ
ิ
�
พุระพุทธรปัซึ่งแรกเรมการสรางพุระพุทธรปั เมอปัระดิษฐ์านพุระบรมสาริกธาตุของ
ึ
้
�
ุ
ู
่
ุ
ั
ี
้
้
�
ั
ั
ี
�
ครังแรกในสมยกษาณะ ทางภูาคตะวินตกเฉยง พุระพุทธเจัาแล้วิเทานน อกทงพุระพุทธรปัอาจั
ั
ุ
ี
�
็
�
่
ี
้
่
ิ
เหน่อของอนเดย ราวิครสตศตวิรรษที� 1 – ตน มขนาดเล้กสามารถพุกพุาเคล้อนยายไปัทตางๆ
ิ
ี
์
้
ำ
็
ึ
้
่
้
ี
้
ี
�
์
ี
ิ
�
ิ
้
ครสตศตวิรรษท 2 ภูายใตพุทธศาสนานกาย ได จังไมมควิามจัาเปันทจัะตองสรางอาคาร
ุ
ุ
่
ิ
ู
�
ึ
่
้
ั
่
ู
็
�
ี
ั
มหายาน แล้ะยงไมเปันทรจัก มการกล้าวิถงการ เพุอปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัโดยเฉพุาะ
ี
ึ
ู
�
ุ
ิ
ิ
ุ
ู
้
สรางพุระพุทธรปัแล้ะอาคารปัระดษฐ์าน ซึ่งพุระพุทธรปัอาจัปัระดษฐ์านภูายในอาคาร
่
ี
�
ี
่
ู
์
์
่
้
่
ี
ั
ิ
ุ
ู
ั
�
พุระพุทธรปัในปัระเทศศรล้งกาตงแตครสต ์ ทอยของพุระสงฆ์ หรอในพุระเจัดย หรอหนา
ี
ุ
�
ู
ิ
็
้
�
่
่
่
ศตวิรรษที 4 เปันตนมา แตไมปัรากฏการกล้าวิ ต้นโพุธก็ได้ นอกจัากน�การสร้างพุระพุทธรปั
ู
็
ิ
ิ
ุ
ี
�
ถงอาคารปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัในคมภูร ์ แล้ะอาคารปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัเปันทนยม
ิ
ุ
ึ
ั
ี
ู
่
�
อรรถกถา ทังยังไม่ได้ให้ควิามสำาคัญวิ่าเปั็น ในพุุทธศาสนานิกายมหายานมากกวิ่าจัึงไมค่อย
14
์
ั
ี
ึ
ิ
่
่
ู
่
ู
ี
�
ี
สถานทของการบชีาเทยบเทาพุระเจัดย ์ ถกกล้าวิถงคมภูรอรรถกถาฝายหนยาน
ี
ี
ั
ึ
ิ
�
้
�
่
แล้ะตนโพุธ ดงทกล้าวิถงในคมภูรอรรถกถา-
ั
์
ี
ี
�
์
ิ
่
่
ุ
ั
ิ
์
้
ุ
วิภูงคในพุระอภูธรรมปัฎกทวิา บคคล้จัะไดพุทธ ตอมาในชีวิงปัล้ายครสตศตวิรรษท 5
ิ
่
�
ิ
ี
ุ
ู
ู
ิ
�
ั
ิ
่
ิ
ิ
็
ล้มพุนปัต หรอควิามเบกบานหรอปัตทไดเหน พุระพุทธรปัแล้ะอาคารปัระดษฐ์านพุระพุุทธรปั
ี
ิ
้
่
ิ
่
ั
�
ี
�
ำ
ี
ำ
�
่
่
้
พุระพุทธเจัาหรอระล้กถงพุระองค์ กตอเมอ เริมมควิามสาคญขึนเรอยๆ พุบวิามการนาพุระ
่
ึ
�
่
ึ
ุ
็
�
ี
ั
ุ
ิ
ี
ั
่
เพุงมองพุระเจัดยหรอตนโพุธ นอกจัากนคมภูร ์ เกศาธาตมาปัระดษฐ์านทศรล้งกาในสมยของ
้
�
ิ
ี
์
่
ี
ี
ั
�
ั
้
ุ
ั
ั
อรรถกถาให้ควิามสำาคญกบพุระพุทธรูปั พุระเจัาโมคคล้ล้านะ (Moggallana) (ค.ศ.496-
�
ี
้
ำ
ิ
็
กตอเมอปัระดษฐ์านพุระบรมสารรกธาตของ 513) โดยนาไปัปัระดษฐ์านไวิทอาคาร
ิ
ุ
ี
�
่
ิ
่
ู
ั
ุ
พุระพุุทธเจัาเทานัน ปัระดิษฐ์านพุระพุทธรปั จันกระท�งในคริสต ์
่
้
�
ี
ศตวิรรษที 10 มการกล้าวิถงการถวิายปัระทปั
ึ
�
่
ี
ั
ภูายในอาคารปัระดิษฐ์านพุระพุทธรูปั แตยง
ุ
่
่
ี
ไมมขอมล้เพุยงพุอ ทจัะอธบายล้กษณะของ
ี
�
ิ
ู
ั
ี
้
�
้
ั
ุ
อาคารปัระดิษฐ์านพุระพุทธรูปัไดจันกระทงใน
ั
ี
ี
ั
�
ั
สมยโปัโล้นนารุวิะทมทงหล้กฐ์านบันทก
�
ึ
ั
ี
แล้ะหล้กฐ์านโบราณคด 15
19

ิ
�
ึ
�
ี
ู
ั
อาคารทีปัระดษฐ์านพุระพุุทธรปั ซึ่งมนย
้
ึ
่
ั
�
ุ
้
ิ
ถงกฏของพุระพุทธเจัานน ยอมจัะตองมควิาม
ี
ุ
่
ิ
ิ
ุ
�
์
วิจัตรแล้ะพุเศษกวิากฏของพุระภูกษสงฆ์ทวิไปั
ั
ิ
ิ
ิ
ุ
์
ุ
์
ิ
ำ
ึ
ั
�
ั
ี
็
อกทงพุระพุทธองคนนเปันอดตกษตรยจังทาให ้
ั
ี
�
ิ
ี
ุ
ุ
การออกแบบกฏของพุระพุทธรปัมล้กษณะอยางวิง
ั
ั
่
ู
�
�
่
ของพุระราชีา คอ เปันอาคารทมหล้งคาเครองยอด
็
่
ี
ี
ั
�
ี
ทมชีนล้ดหล้นกนไปัของปัราสาทราชีมณเฑยร
ั
ั
ี
�
ั
ี
�
ั
ี
่
แล้ะบางครงมล้กษณะรวิมกบเทวิาล้ยในศาสนา
�
ั
ั
ั
ี
่
่
ิ
ิ
�
็
ู
่
ฮินดทเสมอนเปัน วิมาน หรอปัราสาท หรอ
ึ
มณเฑยรของเทพุเจัา ซึ่งในงานสถาปััตยกรรมไทย
ี
�
้
ั
ี
�
่
น�น อาคารทมียอดแหล้มมี 3 ปัระเภูท คอ ปัราสาท
ุ
่
มณฑปั แล้ะบษบก โดยปัราสาทคออาคารยอด
แหล้มทีมมข มณฑปั ค่ออาคารยอดแหล้มไมมมข
�
ุ
ี
ุ
ี
่
่
็
คนเขาไปัได สวินบษบก เปันอาคารยอดแหล้ม
้
ุ
้
ี
ขนาดเล้กทีคนเขาไปัไดคนเดยวิ หร่อเขาไปัไมได ้ 16
็
้
้
�
้
่
ิ
ั
ั
่
สวินล้กษณะของวิหารสมยโบราณนน
�
ั
่
สนนษฐ์านรปัแบบของวิหารวิาเปันอาคารทสราง
ี
ิ
็
ิ
�
ั
้
ู
โดยหล้งคา 2 ปัก หร่อหล้งคาทีล้าดล้งไปั 2 ขาง
้
ั
ี
�
ั
อีกนัยหน�งคอหล้งคาทมสันหล้งคาหรออกไก ่
ั
�
่
ั
ี
ี
่
ึ
ั
ิ
หล้งคาสองปักอาจัจัะเปัน “หล้งคาทรงมนล้า”
ี
ั
็
็
้
่
ั
�
้
(Gable roof) โดยมหนาจัวิหวิทายหล้งคากได หรอ
้
ั
ั
ี
ี
่
่
จัะไมมหนาจัั�วิแตเปัน “ทรงปัั�นหยา” (Hip roof)
้
็
ั
็
�
ั
�
ิ
่
ั
้
็
กได หรอผู้สมกนทงทรงปันหยากบมนล้า เปันทรง
ั
่
ิ
ั
�
ี
่
่
ี
่
ิ
ี
�
ปัรามด คอทรงปันหยาทไมมอกไก แตมยอดแหล้ม
่
ั
็
็
แทนกจััดวิาเปันอาคารสองปักเชีนกน
ี
่
20

ี
ั
ในอินเดียสมัยโบราณน�น “วิิหาร” มีควิามหมายท�เก�ยวิข้อง
ี
ึ
�
ี
์
ี
ุ
้
�
ี
ี
์
ั
กบ “เจัดย” ซึ่งเจัดยมควิามหมายทกวิางแล้ะครอบคล้มมาก
์
�
ยงกวิาสถปั โดยเจัดียแบ่งออกเปั็น 4 ปัระเภูท ค่อ
ิ
ู
่
17
ธาตเจัดย ์ หมายถง สงกอสรางทใชีบรรจัุพุระบรม
ี
่
�
ิ
้
้
�
ี
ุ
ึ
้
้
ี
สารรกธาตของพุระพุทธเจัาทไดจัาก
ุ
�
ิ
ี
ุ
ู
ิ
่
การถวิายพุระเพุล้ง แล้ะถกแจักจัาย
�
่
้
้
่
ี
�
ใหเจัาเมองทเล้อมใสในพุระพุทธศาสน
ุ
ั
ไปัสกการบชีา
ู
ี
ิ
บีรู้โภค์เจัดย ์ หมายถง สถานททพุระพุทธองค ์
ี
ึ
�
ี
�
ุ
ุ
ี
�
ทรงอนญาตใหใชีเปันทระล้กถง
ึ
ึ
็
้
้
พุระองคเมอพุระองคปัรนพุพุานไปั
�
่
์
์
ิ
ิ
่
ั
ี
้
้
แล้วิ ไดแก สงเวิชีนยสถาน 4 แหง
่
้
ู
ิ
�
ี
่
ไดแก สถานทปัระสต ณ ล้มพุน ี
ุ
ิ
์
ั
เมองกบล้พุสด สถานทตรสร ณ
่
ู
้
�
ี
ั
ิ
ุ
ำ
ุ
ุ
ิ
ุ
อรเวิล้าเสนานคม ตาบล้พุทธคยา
ิ
สถานท�ปัฐ์มเทศนา ณ ปัาอสปัตน-
่
ิ
ี
่
มฤคทายวิน เมองพุาราณส แล้ะสถาน
ี
ั
ทปัรนพุพุาน ณ สาล้วิโนทยาน
ี
ิ
�
ิ
เม่องกสนารา
ุ
ิ
ี
ธรู้รู้มเจัดย ์
ำ
ึ
ั
�
หมายถง พุระธรรมคาสงสอน
้
์
ี
ั
ของพุระพุทธเจัา หรอคมภูรทาง
่
ุ
พุระพุุทธศาสนา
อเทสกะเจัย ์
ุ
ิ
ี
ี
�
ึ
�
ิ
ิ
ึ
หมายถง สงทสรางขนเจัตนาอทศ
�
้
ุ
่
ถวิายตอพุระพุทธเจัา เชีน พุระพุิมพุ ์
้
ุ
่
ู
ู
้
็
พุระพุุทธรปั พุระสถปั เปันตน
21

�
ภูาพุที 4
�
ั
�
ำ
�
ั
ภูาพุตดแนวิยาวิแสดงพุ่นทีภูายในวิิหารถาอะชีนตา
ั
ั
ิ
ี
เม่องเอารงคาบาด รฐ์มหาราษฏระ ปัระเทศอนเดย
�
ทีมาของภูาพุ : Bernard Smith, History of Buddhist
์
Temples in India, [ออนไล้น], http://www.bernardsmith.eu/,
ั
่
�
�
ส่บคนเมอวินที 3 พุฤษภูาคม 2564.
้
ี
ี
ราวิพุทธศตวิรรษท� 10-11 มการสรางอาคารยาวิคร่อม
ุ
้
ี
ู
ี
�
ี
ิ
ิ
�
้
�
็
็
ึ
ั
ทบสถปัทมขนาดเล้กซึ่งเปันตนแบบของแนวิคดอาคารทปัระดษฐ์าน
ู
�
ี
็
่
�
้
ิ
่
ี
ุ
พุระพุทธรปั หากแตสรางเพุอเปันทตงของสถปัทปัระดษฐ์าน
�
ู
�
ั
ี
ุ
ั
ี
่
พุระบรมสารรกธาต มล้กษณะเปันเจัดยวิิหาร เรยกวิา “เจัตยวิิหาร
์
็
ิ
ี
ี
ิ
็
หรอเจัตยสถาน” หรอ “วิหารเจัดย” โดยการเจัาะถาเขาไปัเปันหอง
ำ
ิ
ิ
ี
่
้
์
�
่
้
โถง แกะสล้ักเล้ียนแบบเคร�องไม้แล้ะมีเสารายล้้อมสองข้าง
่
ปัระดษฐ์านสถปัอยดานหล้ง การใชีถาเปันสถานทนนเปันหนงใน
�
�
่
�
�
ิ
ั
ึ
ำ
ู
้
ี
้
็
ู
ั
็
่
ั
็
็
้
�
ู
ำ
เสนาสนะ ค่อ ถาคหา จัะมการจััดแบงแยกเปันหองเล้กๆ สาหรบ
ำ
ี
ี
่
�
่
ำ
พุกอาศยยาวิเรยงตอกนไปั โอบล้อมเนอทวิาง ตรงกล้างไวิสาหรบ
ั
ั
ี
้
�
ั
ั
้
่
ิ
ิ
ั
้
ั
ี
ั
�
ิ
็
ำ
ิ
�
ั
ำ
ปัฏบตศาสนกจัแล้ะกระทาปัระทกษณ รวิมทงใชีเปันทสาหรบ
ุ
ั
ปัระชีมสงฆ์ในการทำาสงฆ์กรรม รวิมท�งเปันทสาหรบชีาวิพุทธ
ั
ุ
์
ั
ำ
ี
็
�
ำ
ใชีชีมชีนกนในการกระทาศาสนพุธดวิย ได้แก่ ถำาเจัติยสถานที �
ิ
ุ
ั
้
้
18
�
ี
็
�
้
์
ี
การล้ แล้ะถาอชีนตา ปัระเทศอนเดย เปันตน
ิ
ี
ำ
ั
22

ู
ี
้
�
ั
่
วิวิัฒนาการต่อมาสถปัภูายในหายไปั เสนาสนะนนๆ หรอมการสรางอาคารยาวิ
ิ
์
่
ี
กล้ับเหล้อแต่เพุียงพุระพุุทธรปัอย่างเดียวิ ครอบคล้มตวิองคเจัดยขนาดเล้ก กเปันวิหาร
ุ
ู
ั
็
็
็
์
ิ
ั
ี
่
�
็
ั
ั
�
�
ิ
ิ
่
็
ึ
ี
�
ึ
่
ี
�
ซึ่งเปันแบบอยางทพุบโดยทวิไปัในวิด ล้กษณะหนงทเรยกวิา เจัตยวิหาร ซึ่งกคอ
ึ
�
ี
พุทธศาสนา แตจัะมการตกแตงเพุมเตมตาม อาคารที�มทังเจัดยแล้ะวิิหารผู้นวิกรวิมกน
�
์
ี
ิ
�
ิ
ั
่
่
ี
ุ
�
่
้
ควิามนยมในแตล้ะทองถน ในล้านนายงเหล้อ
ิ
้
ิ
ั
่
ี
่
ู
ี
ิ
ั
ี
ี
ิ
ึ
แบบแผู้นทมการแยกสถปัซึ่งเดมอยในเจัตย วิหาร จังเปันอาคารท�มพุฒนาการ
ู
ึ
็
�
�
ิ
้
ั
้
้
้
ุ
�
วิหารออกไวิดานหล้งหองอาคารสาหรบ ไปัตามยคสมยแตยงคงไวิซึ่งบทบาทหนาท � ี
ั
่
ั
้
ั
ำ
ึ
ิ
ั
ปัระกอบพุธกรรม ซึ่งตอมาเรยกวิา วิหาร แล้ะฐ์านนดรศกดแหงสถาปัตยกรรม นนคอ
่
�
ึ
ั
ิ
่
ี
�
�
่
ิ
ั
ั
่
ิ
ี
ี
�
่
่
�
ู
ำ
�
ี
่
ั
ั
ั
็
้
โดยยงมหองกระสนเชีอมอย ดงปัรากฏท ี � การเปันพุนทกระทาสงฆ์กรรมของสงฆ์ โดยม ี
ั
์
ำ
็
วิิหารล้ายคา วิดพุระสงหวิรมหาวิิหาร จัังหวิด พุระพุทธองคทรงเปันปัระธาน บางแหงมขนาด
์
่
ี
์
ุ
ิ
ั
ั
ี
ี
ิ
็
ี
ี
ี
�
�
่
่
ู
ี
เชียงใหม แล้ะสถปัทตอมานยมเรยกวิา เจัดย ์ เล้ก บางแห่งมขนาดใหญ่ทฆ์ราวิาสสามารถเขา
่
้
่
้
่
็
กไดแยกขาดตอนออกไปัอยดานหล้งวิหาร รวิมกระทาพุธกรรมดวิยได บางแหงใหควิาม
้
้
ำ
ิ
ี
ิ
้
้
ั
ู
่
ั
�
ึ
์
ิ
ทาใหสถปัหรอเจัดย แล้ะวิหารแยกจัากกน สาคญกบองคเจัดยซึ่งปัระดษฐ์านพุระบรม-
้
ี
ั
ำ
ำ
์
ู
ั
่
์
ิ
ี
แล้ะมพุฒนาการของตนเองไปัตามยุคสมย สารรกธาต โดยอาจัไมปัระดษฐ์านพุระพุทธรปั
่
ุ
ู
ี
ั
ิ
ุ
ิ
ี
ั
19
ี
ั
ิ
ิ
กมพุฒนาการในรูปัแบบเจัตยวิหาร แต่โดย
็
ั
่
ิ
ุ
ุ
็
่
�
้
กล้าวิโดยสรปั คอ วิหาร เปันหนงใน สวินใหญ่แล้วิมกจัะปัระดิษฐ์านพุระพุทธรูปัไวิ ้
่
ึ
�
็
เสนาสนะทพุระพุุทธเจั้าทรงปัระทานอนุญาต เปันปัระธานแห่งอาคารน�น โดยอาจัมีอาคาร
ี
ั
ุ
ุ
่
ิ
้
่
ิ
ั
ใหภูกษสงฆ์พุานกได โดยวิหารในสมยพุทธกาล้ ปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัตอทาย เชีน มณฑปั
ั
้
้
์
ุ
ู
ำ
ิ
ี
�
้
้
�
ำ
ิ
เปั็นเพุียงอาคารทมีหล้ังคากันแดดกันฝนใน ทายวิหาร หองคหาทายวิหาร ซึ่ึงทาหนาท � ี
ู
้
้
ิ
ี
ุ
ั
ี
ล้กษณะจัวิ หรอหล้งคาทมปักหล้งคาล้าดล้งไปั เสมอนดังกฏิของพุระพุุทธเจั้า โดยมากวิหารมัก
�
ี
ั
ิ
ั
่
�
ั
่
ั
ิ
้
่
่
ั
2 ขาง เปันล้กษณะโถงแล้ะเชีอมตอกบกฏของ ตงอยูดานหนาของพุระเจัดยแล้ะแยกออก
ั
�
่
้
ี
ุ
้
์
็
�
ี
�
ั
ี
้
้
้
พุระพุทธเจัา มหนาทเปันศาล้าตอนรบไวิ ้ จัากกนตามแนวิแกน
็
ุ
ั
เพุอกระทาพุธกรรมทางศาสนารวิมกนระหวิาง
่
ิ
ี
่
�
ั
่
ำ
ุ
พุระภูกษสงฆ์ กบฆ์ราวิาส โดยมพุระพุทธเจัา
ุ
ั
์
้
ิ
ี
ี
ทรงเปั็นปัระธาน การใชี้สอยพุ�นท�เสนาสนะ
่
ู
ั
่
ู
ล้กษณะดงกล้าวิยงพุบในรปัแบบของคหาวิหาร
ิ
ั
ั
่
หรอวิหารถา ทมการใชีโถงในถำาเปันตวิวิหาร
�
ี
�
ิ
ั
ี
้
ำ
�
็
ิ
ิ
ุ
ี
ู
่
่
�
แล้ะปัล้ายสดมการกอสถปัเพุอปัระดษฐ์าน
ี
ิ
่
ุ
ู
ุ
ั
พุระพุทธรปั หรอพุระบรมสารรกธาตเปันดง
็
ั
ุ
ตวิแทนของพุระพุทธเจัานงเปันปัระธานใน
็
�
้
ั
23

(1.4)



ี
หนำ�าที่ขีองวหาร
�
ิ


็
�
�
ั
็
้
ี
ิ
ี
็
ั
�
่
“วหารู้” นนถอเปันสถานทสมมตใหเปันทปัระทบของสมเดจั
ิ
้
ั
ั
ิ
ั
็
�
พุระสมมาสมพุทธเจัานงปัระทับเปันปัระธานในการปัระชีุมกจัของสงฆ์ ์
ุ
่
้
ี
่
�
ู
ั
ึ
ำ
ั
หร่อเพุอการบชีาของฆ์ราวิาส จังมบทบาทหนาที�สาคญ ดงตอไปันี �
ิ
(1) การู้เปันทีอย้อาศิยข่องพิรู้ะภกษ์สงฆ์์
่
็
�
ุ
ั
ี
้
็
่
ั
�
ุ
เปันควิามหมายแล้ะหนาทๆ สบเนองมาตงแตสมยพุทธกาล้ตาม
ั
�
�
่
่
ิ
คตทีพุบในอนเดยหร่อล้งกาสมยพุุทธกาล้ ค่อมควิามหมายเชีนเดยวิกบคา
ั
ำ
ี
ั
่
ั
ิ
ี
�
ี
ั
ั
่
้
ุ
�
วิา วิด หรออาราม ปัรากฏในวิฒนธรรมล้านนาตงแตพุระพุทธศาสนาได ้
่
่
ั
ิ
ึ
ั
ี
่
็
ั
้
�
ปัระดษฐ์านครงแรกสมยพุระนางจัามเทวิ กล้าวิถงการเสดจัมายงแควิน
ั
์
ิ
ำ
ำ
หรภูญไชียของพุระองค์ทนาพุระอรยสงฆ์ทงหล้ายจัานวินถง 500 องค์
ึ
ิ
�
ั
ุ
�
ี
่
ิ
ุ
้
ิ
�
ี
็
ู
ั
่
แล้ะทรงสร้างกฏวิหารท�งหล้ายให้เปันทอยแกชีาวิเจัาทงหล้าย 500 องค์
�
ั
ทีมาดวิยพุระยาแตเม่องล้ะโวิ ้
่
้
�
�
ุ
็
(2) เปันทีปัรู้ะดษ์ฐานพิรู้ะพิทธรู้้ปัปัรู้ะธาน
ิ
ั
ึ
์
ุ
�
ิ
ิ
่
้
�
็
ซึ่งเปันเสมอนตวิแทนของพุระพุทธเจัาทไดเสดจัดบขนธปัรนพุพุาน
้
ั
ี
ั
็
้
�
ี
ิ
่
็
็
์
็
ั
ไปั เสมอนเปันทสมมตใหเปันทปัระทบของพุระพุทธองค แล้ะเปันหนาท � ี
�
ี
ุ
้
็
�
ึ
ั
ี
ี
ั
ี
ุ
�
ทีมการพุบโดยทัวิไปัตังแตอดตจันถงปััจัจับน ดงมจัารกเปันหล้กฐ์านแสดง
่
ั
�
ึ
ึ
�
ั
ั
�
่
ถงการสรางวิหารเพุอเปันทปัระดิษฐ์านพุระพุทธรูปัตงแตสมยพุญามงราย
ี
่
ั
�
้
ุ
ิ
็
ดงขอควิามทีกล้าวิถงการสรางพุระพุุทธรปั 5 องค วิ่า
์
�
้
้
ึ
ู
ั
่
20
ำ
ุ
้
“....ด้วยเด้ชะบูญ่อันขัาได้สรางพระพทั้ธรปเจ้าน ขัาจ้กยกกาลงรพล
่
ุ
้
้
้
้
้
้
้
้
ู
�
ี
้
้
้
่
ุ
่
่
้
ไปเสาเมอังรามญ่เทั้สะหงสาเมอังเมง ผ่ว่าพญ่าอั่อันนอัมกบูขั้า ด้วยอัานภิาวะ
้
้
้
�
้
่
ี
้
้
้
้
อันขัาได้ลางพระพทั้ธรปเจ้านแทั้ ขัามารอัด้ จ้กสางวหารหอัทั้านเปนทั้ � ี
�
่
้
ู
้
ุ
ู
ำ
ุ
สถ่ต่สาราญ่พระพทั้ธรปเจ้้าชะแล...”
24

ี
์
่
�
ู
�
ั
ึ
ี
ี
ั
�
ั
้
้
แล้ะในปั พุ.ศ. 2160 มจัารกของวิดผู้า นนคออาสนสงฆ์ทตงอยดานขวิามอของ
่
่
�
่
ขาวิปัาน (วิดสนทราราม) หมูที 2 ตาบล้เวิยง พุระปัระธานแล้ะยกสูงกวิาทนงของฆ์ราวิาส
ำ
ี
�
ั
้
ุ
ั
ี
่
�
ี
ั
่
็
�
้
่
่
่
้
�
�
ี
ำ
กิงอาเภูอเชีียงแสน จัังหวิดเชีียงราย มขอควิาม เพุอเปันการแบงการใชีพุนทระหวิางสงฆ์ ์
�
ิ
�
ี
ึ
์
ิ
ั
ิ
ั
ู
่
ุ
แสดงถงการสถตของพุระพุทธรปัในวิหาร กบฆ์ราวิาส ตวิอยางกจัของสงฆ์ทปัระกอบ
ำ
ิ
ควิามวิา ในวิิหาร ได้แก่ พุธีรดนามูรธาภูิเษก ยกเล้�อน
�
่
่
สมณะศักด� พุระภูิกษุในล้้านนา การปัระดิษฐ์าน
ิ
ี
“... พญ่าหลวงเมอังเชยงแสนเจ้า ขององคพุระปัฏมาในอาคารวิหาร เปัรยบ
ิ
์
ิ
้
ี
่
้
้
�
และนางพญ่าหลวงเจ้า และลกทั้งมวลภิายในมพระ เสมอนพุระพุุทธองคยังคงเปั็นองคปัระธาน
ี
ู
์
่
์
้
�
้
ู
ราชค์รเจ้าทั้ง 3 ค์ณะ และสมเด้จ้เจ้าทั้งมวล ในการปัระกอบกจัของสงฆ์ หรอในทปัระชีม
้
�
็
้
์
ิ
่
ี
ุ
�
มหาส้งฆัราชาสวามพระส้งฆัเจ้้า จุ้�พระอังค์์ พรอัม สงฆ์ นอกจัากนในชีวิงสมยทพุมาปักครอง
้
ี
ี
ี
�
�
่
่
์
ั
้
ี
็
�
ปกพระวหารหลงน เพอัหอัเปนทั้ต่งพระไต่รร้ต่นะ ล้านนา มควิามนิยมการบวิชีเณรมากกวิ่า
่
�
�
�
ี
�
้
่
่
ี
้
�
่
้
่
�
ำ
แกวทั้ง 3 ชอัวาอัด้มโกศล เด้รอั 6 อัอัก 8 ค์า บวิชีพุระ เปันเหตใหมการสรางวิหารมากข�น
่
้
ุ
�
้
ุ
ึ
ิ
้
ี
็
ู
้
ิ
ว้น 5 ไทั้ยเปกส้น (ยาม) กลอังงายแลว 2 ลกนาทั้ ี เพุอใชีเปันทีปัระกอบพุธกรรม รวิมถงการบวิชี
�
ึ
้
็
ิ
่
�
ี
ู
กอัพระพทั้ธ (รป) เจ้้าอังค์์หลวง ปก (พระ) ว่หาร เณรดวิย จังทาใหอโบสถล้ดควิามสาคญล้ง 22
ุ
่
ำ
ึ
ำ
ุ
ั
้
้
และกอัพระพทั้ธเจ้้าแล้ว 4 เด้่อัน ปลาย 21 วน
้
่
ุ
่
็
้
ี
้
ได้นมนต่สมเด้จ้เจ้าราชโมลเจ้าต่นชอั จ้ต่ต่สาร
่
่
์
�
้
ั
ำ
ี
�
็
ม้งค์ละ มาเปนเจ้้าอัาส...” (4) เปันทีปัรู้ะกอบีพิิธข่องรู้าชุสานก
็
ี
์
เหตุการณท�เก�ยวิข้องกับการปัระกอบ
ี
พุธีการทางราชีสานักเชีียงใหม่ในอาคารวิิหาร
ำ
ิ
ั
่
์
้
ในสมยพุระเจัากอนา พุระองคโปัรดให ้
ี
่
เอาโรงคนในเวิยงเชียงใหมออกมาสราง เชีน กรณการพุระราชีทานเพุล้ิงศพุพุระราชีธิดา
ี
ี
ั
่
้
้
�
่
�
่
่
ำ
ึ
์
ู
้
้
ิ
่
็
ุ
เปันวิหา ร แล้วิใหหล้อพุระพุทธรปัองคหนงไวิ ้ ของพุระเมองแกวิ เมอแรม 12 คา เดอน 5
�
ำ
ิ
�
ิ
ี
ั
�
้
่
ู
ุ
ในวิหารเพุอไดบชีาทกวินแล้ แล้ะในสมยของ พุ.ศ. 2065 หร่อการปัระกอบพุธถ่อนาพุพุฒน ์
ั
ิ
ั
ั
้
ั
ั
์
พุระเมองแกวิ พุระองคโปัรดใหสรางอารามท � ี สตยาของเจัาราชีบุตรชียคงคาแห่งราชีสำานก
้
้
่
้
่
ี
ุ
�
่
ั
�
ำ
์
ุ
ั
็
่
�
์
ชีอ ปัพุพุาราม (วิดเมง) แล้้วิพุระองคทรงสราง เชียงตง เมอวินเสารแรม 11 คา เดอน 5
้
่
้
่
ิ
ึ
�
ปัราสาทองคหนงทามกล้างมหาวิหารนน พุ.ศ.2067 ตล้อดจันการขอยกเวินการเก็บคา
์
�
ั
่
้
ิ
ิ
เพุอเปันที�ปัระดษฐ์านพุระพุุทธปัฏมา 21 สวิยจัากขาพุระ โดยสมเด็จัเสตถอัคควิรราชีครู
็
่
�
ี
จัุฑามณีตรวิ เฑ สวิสังฆ์ปัรินายกวิรสิงหาราม
�
เมอราวิ พุ.ศ.2173 23
่
็
(3) เปันทีปัรู้ะกอบีกจัข่องสงฆ์์
�
ิ
ี
็
�
ิ
วิหารมกเปันสถานทปัระกอบพุธกรรม
ิ
ี
ั
้
ระหวิางสงฆ์กบฆ์ราวิาส เน่องจัากชีาวิล้านนา
์
่
�
ั
ุ
ุ
ี
่
้
ไมอนญาตใหสตรเขาไปัในอโบสถ การปัระกอบ
้
ี
่
พุธกรรมจัึงตองใชีวิหารเสมอ หากแต่มพุนท ี �
ิ
้
้
ี
ิ
�
�
ทีสามารถแสดงถงการใชีพุ่นทีของสงฆ์์ในวิิหาร
ึ
้
�
�
25

(1.5)



คำตคำวามเชื่่�อ และปัรชื่ญา
ิ
ั
ิ
ในำการสร�างวหารล�านำนำา
�
่
ี
่
ิ
้
�
้
ิ
ชีาวิล้านนามควิามคดควิามเชีอในเรองของการสรางวิหาร
ุ
ิ
นอกจัากเพุอปัระดษฐ์านพุระพุทธรปั แล้ะพุระรตนตรยแล้วิ
้
ู
ั
่
�
ั
�
่
่
�
่
�
ึ
้
์
ิ
้
ุ
ั
ี
ยงมควิามเชีอเรองอานสงคแล้ะผู้ล้บญของการสราง เนองดวิยยด
�
ิ
็
่
้
ี
่
มนวิาการกอสรางสงใดๆ ในศาสนาเปันการปัระกอบกรรมด สงผู้ล้
�
่
ั
้
้
็
ี
ึ
่
้
ั
�
�
่
ิ
ู
ั
�
ใหมอายุยนแล้ะเมอล้ะซึ่งสงขารแล้วิกจัะพุนจัากอบายภูมทง 4
็
แล้ะการเปันเปัรต
้
่
ี
ปัรากฏหล้ักฐ์าน แล้ะจัารึกตางๆ ของล้านนาท�แสดงให้
ึ
ึ
ิ
้
้
้
ิ
ั
็
�
เหนถงคตควิามเชีอในการสรางวิหาร เชีน จัารกเจัาอตถวิรราชีสราง
่
่
่
วิิหาร พุ.ศ. 2341 ควิามวิา
้
ำ
“... จ้ลศ้กพ้ทั้ได้้ 1160 ต่้ว อัสสะสนาก้มโพชขัอัมพ่ส้ย เขัามา
้
ุ
ุ
ู
์
ุ
ี
้
่
ั
ิ
ในค์่มห้นต่ฤด้ กาฬปกษ จ้ต่ ค์รวารไถง ไทั้ยภิาษาวาปเปกซื่งา เด้่อัน 8
ุ
แรม 5 ค์า เมง 5 ไทั้ยกาบูย ฤกษ 21 ต่้ว ยามกลอังงาย บูรมวรปฐมมล
็
์
�
ำ
ี
ู
ุ
่
่
ี
์
ส้ทั้ธาภิายในหมายมอัภิช้ย ภิกขัแลศ่ษ (ยา) นศ่ษยเจ้้าชูต่นแลอัร่ยสงฆั ์
่
ุ
ี
ุ
ี
รอังด้าย ม 25 ว้ด้ ปฐมมลส้ทั้ธาภิายนอักมร้ฏิฐาธ่บูด้ช้ยน้นทั้บูร มนาม
ี
ี
ี
ู
ุ
่
บูญ่ญ่ต่ชอั อัต่ถวรราช เปนประธานทั้ง ราชบูต่ราบูต่ร บูด้ามารด้า
�
ุ
่
้
็
้
�
ี
้
้
่
ุ
ุ
้
ู
ุ
่
ชูค์น แลมหา (ยว) ราชหอัหนา แลราชกลวงศา ราชขัระกล ราชบูต่รา
้
้
้
้
่
้
บูต่ร ราชกญ่ญ่า ไวยาวจ้กร ใชสอัยทั้งมวล ชวนกนรสรางแปลงยง
ี
�
้
ุ
้
ี
่
่
้
์
ุ
ู
์
่
้
มหาวหาร แลมหาเจ้ด้ย และพทั้ธพมพรปเจ้าในวจ้กรรม มาเมงพอั
�
้
้
ู
�
้
่
�
วนนน แลผ่ขัาทั้งหลายบูได้รอัด้จ้อัด้เถงเนรพานเทั้อั ขัอัหอัผ่ขัาทั้งมวล
้
่
่
้
่
ู
้
้
้
้
�
�
ี
้
้
ได้้เวนจ้ากเสยยงอับูายทั้้�ง 4 แลเปรต่ว่ส้ย...”
26

�
ึ
ิ
ี
์
ิ
็
ิ
�
็
�
ี
�
ิ
ั
นอกจัากนการปัฏสงขรณวิหารกเปันสงทเกดขนเสมอ
้
่
�
ั
ิ
ดวิยควิามเชีอในเรองอานสงคของการปัฏสงขรณ เชีน
่
์
ิ
่
์
�
�
ั
การปัฏสงขรณวิดดอยแทนพุระเมอ พุ.ศ.2357 ทีปัรากฏในจัารก
ึ
ั
ิ
�
่
่
์
้
็
ั
ิ
ี
�
ี
ภูาษาบาล้ทีสมเดจัเสฏฐ์ (เจัาอาวิาส) วิดศรเกด เปันปัระธานฝาย
็
่
่
ิ
ั
ั
สงฆ์ แล้ะพุระยากาวิล้ะเปันปัระธานฝายฆ์ราวิาสรวิมกนปัฏสงขรณ ์
์
่
ิ
็
ั
�
้
่
่
�
�
วิิหารแล้ะปัล้กตนโพุธิทีวิดดอยแทนพุระ เพุอเปันทีสกการะแกคน
ั
็
ู
่
�
ั
�
้
ี
แล้ะเทวิดาตราบ 5,000 พุรรษา ดงขอควิามทแปัล้จัากภูาษาบาล้ ี 24

ี
�
้
“...ด้วยกรรมค์อัการปฏิสงขัรณ (วหาร) น ขัอัให ้
์
่
้
่
่
้
ู
้
ขัาพเจ้าเปนผ่มปญ่ญ่า เปนผ่แกลวกลา แมยงทั้อังเทั้ยวอัยในวฏิฏิสงสาร
้
็
่
ู
ี
่
็
�
ี
้
ั
้
้
้
้
ู
้
้
้
้
ู
ี
�
่
กขัอัใหได้เกด้ในต่ระกลทั้สง เมอัใด้พระพทั้ธเจ้านามวาพระอัรย-
�
่
่
็
ุ
ู
่
�
�
่
้
้
้
้
เมต่ไต่รยอับู้ต่ขั�น (ในโลก) เมอันนขัอัใหขั้าพเจ้าได้พบูพระศาสด้า
่
ุ
ึ
้
์
้
็
ั
ึ
ี
้
ู
บูรรพชาในสำานก (ขัอังพระอังค์) เหนผ่มปญ่ญ่า (และ) ถงพรอัม
่
่
้
ด้วยฤทั้ธ ปรากฏิเหมอันพระจ้นทั้ร (บูนทั้อังฟ้า) พึงทั้รงไวพระไต่รปิฎก
์
้
้
้
้
�
ในศาสนาทั้ีนาส้ต่วทั้้งหลายอัอักจ้ากทั้กขั...”
์
�
์
ุ
ำ
�
ี
์
ควิามเชีอเรองอานิสงคการสร้างวิหารน� จัดอยใน
ั
ิ
่
่
ู
่
�
�
้
ั
ุ
�
ู
ั
ี
่
“อาวิาสทาน” อนปัระกอบไปัดวิยอาคารพุทธสถานทอยภูายในวิด
เชีน วิิหาร โบสถ ศาล้าการเปัรยญ กฏสงฆ์์ อาวิาสทานนี�ถ่อเปัน
ิ
็
ี
่
์
ุ
ั
ิ
ี
ั
อสสระกวิาทานทงปัวิงในฝายพุระสตร ตรงกนขามกบจัวิรทาน
�
ู
ั
่
้
่
็
่
ุ
ั
่
ิ
ถอเปันทานอนปัระเสรฐ์ในฝายพุระวินย บคคล้ใดถวิายอาวิาสทาน
ั
ิ
�
ุ
�
ั
ุ
่
้
์
้
่
้
้
้
่
แกสงฆ์ บคคล้นนไดชีอวิา ใหซึ่งอาย ใหวิรรณะ ใหสข ใหพุล้ะ
ึ
ุ
�
้
้
ใหปัตภูาณอนปัระเสริฐ์ ซึ่งปัระเพุณีการวิถายอาวิาสทาน แล้วิหล้ง ั �
�
ิ
ั
ึ
็
้
้
ั
ุ
ำ�
ี
นา “อทโสทก” พุรอมกบการเปัล้งวิาจัา กเทยบไดกบเหตการณ ์
ุ
่
ิ
ั
เมอพุระเจัาพุมพุสารไดถวิายเวิฬุวินวิหาร แล้ะพุระเจัาเทวิานม-
้
ั
�
ิ
้
่
ิ
ิ
ุ
้
ั
็
่
�
์
ิ
ปัยตสราชี ได้ถวิายทานมหาเมฆ์อุทยาน ซึ่ึงถอเปันอานิสงคมากมาย
ิ
้
่
หาทเปัรยบไมได นอกจัากนยงเปันการคมครองใหผู้กระทาทาน
็
�
ู
ี
้
ั
�
้
ี
ี
้
ำ
ุ
�
ั
พุนจัากภูยอนตรายใดๆทังปัวิง 25
ั
้
27

ิ
ี
้
้
ี
จัารตในล้านนานอกจัากการสรางวิหาร “...ศ้กราชได้้ 856 ต่้ว ในปเม่งไส เด้่อัน 2
้
้
้
ุ
�
ำ
้
้
้
�
่
ี
้
่
เสนาสนะถวิายแดพุระศาสนาแล้วิ ยังมจัารีต อัอัก 11 ค์า วนพธไทั้ วด้กด้เหมา เจ้าหมนลอั
ี
้
ี
ี
�
่
ของการถวิายทนา ปัาหมาก ขาพุระไวิอปัฏฐ์าก เทั้พศรจุ้ฬา มีใจ้ศร้ทั้ธาในพระศรร้ต่นต่รย มาสร้างว้ด้
ั
ุ
้
้
็
็
่
ุ
�
่
�
อารามตางๆ ทีเรยกวิา “การกล้ปันา” ซึ่งเปัน ปาใหม เอัาบูญ่ทั้้งมวลนีเม่อัถวายเปนว้ด้พระเปนเจ้้า
ั
่
็
�
ี
่
�
ึ
้
ี
�
่
่
�
ทั้งสอังพระอังค์ พระมหาเทั้วเจ้าหอัเงนมาถวาย 500
์
้
ั
ี
์
ิ
ึ
รปัแบบหน�งของการอุปัถมภูศาสนาท�มแนวิคด เงน พระเปนเจ้าเทั้ศนาแกเจ้าหมนสามนาโหราธบูด้ ี
ี
ู
่
�
้
่
้
่
่
็
ิ
ุ
�
ิ
ิ
ี
�
เกยวิกบการอทศสงของทดน แล้ะแรงงานคน จ้งหอัค์นมาเถงเจ้าพนศร มงค์ลหนงสอัต่างเมอัง
ั
�
ี
ึ
่
่
้
่
้
่
่
�
ี
้
�
ิ
ี
ใหกบศาสนา โดยมจัดเรมตนมาจัากธรรมเนียม เจ้้าพ้นเพกพวกนา เจ้้าพ้นโค์ต่รพวกขัน ห่�อัแต่่งนาก้บู
้
ุ
ั
้
้
ำ
ี
ุ
้
์
ี
�
การปัฏบตของพุราหมณทมการถวิายขาคน ค์นไวก้บูว้ด้น� นาส่บูแสนเบู�ยไว้เป็นขั้าวพระพทั้ธเจ้้า
ิ
ี
ิ
้
ั
ี
้
้
ี
้
็
�
ี
้
้
�
่
ั
ำ
่
ู
�
ั
่
สาหรบดแล้เทวิสถาน หรอเทวิาล้ยตางๆ ซึ่งตอ สอังแสนเบูยไวเปนจ้งหนชาวเจ้าบูงอัารามนสอังแสน
ึ
้
ี
้
ุ
ั
่
ุ
ุ
มาพุทธศาสนาฝ่ายมหายานได้รบเอาแนวิคิดน ี � เบู�ย ค์นสามส่บูค์รวไวก้บูอัปฏิฐากพระพทั้ธเจ้้าในวหาร
ั
้
�
ิ
ี
�
ุ
้
้
้
ิ
็
่
ิ
มาปัฏบต แล้ะพุระสงฆ์ฝายเถรวิาทกไดสบทอด นี ย�ส่บูค์ร้วไวก้บูอัโบูสถ ไวก้บูหอัปฎกหาค์ร้ว ไวทั้ีหน
ั
้
่
์
ำ
�
่
้
ั
วนอัอักฝงนาเปนแด้น หนภิายใต่ค์อัเวยงเปนแด้น มหา
้
็
ี
�
็
ิ
แนวิคดนี�มา สามีเจ้้าป่านอัย มหาเถรเจ้าป่าหลวง มหาเถรเจ้า
26
้
้
ู
�
ู
้
้
่
้
ึ
ศรเกด้เจ้ากูสงฆัระรปากยงหนงสอัผ่หนง หมนเปลา
้
่
้
ี
�
่
่
อยางไรกตาม ในดินแดนล้านนา ผู่หนึ�ง เถ้าเม่อังโสมผู่หนึ�ง แสนเจ้้าศ่ลาแสน เจ้้าร้ด้พ้น
้
็
้
้
ั
ั
ุ
ั
่
ุ
ุ
ำ
ปัจัจับนยังไมปัรากฏหล้ักฐ์านของคำาวิา กล้ปันา หน้งส่อัสวรรณ พ้นสม พฒลาพ้น...
่
่
ในศล้าจัารกหร่อเอกสารตานานตางๆ หากพุบ
ึ
ิ
ำ
้
่
�
ุ
้
ำ
้
์
็
แตพุฤตการณของการกล้ปันาซึ่งเปันปัระเพุณ ี ไวจ้าเจ้รญ่บูญ่พระเป็นเจ้าทั้งสอังพระอังค์ ์
ั
ิ
�
ึ
่
่
ี
�
ุ
้
ี
้
้
�
่
ู
ิ
�
้
ุ
ิ
ั
้
�
การอทศผู้คน สงของ พุชีพุรรณทดนใหกบ ห่อัมอัายได้้รอัยซื่าว (120) ป ก้บูเจ้้าหมนลอัผู่ร้งสราง
ิ
ี
่
้
ี
�
�
้
้
้
้
ุ
ู
วิดนนๆ โดยมกพุบคาทแสดงถงการกล้ปันา อัารามน กบูนกบูญ่ทั้งหลายผ่ต่อัเทั้าพระศาสนา
�
ี
ำ
ั
ั
�
ั
ึ
ั
28
พระพทั้ธเจ้้า 5,000 พรรษาเทั้อัญ่...”
ุ
่
�
่
ไดแก ห่อ เชีน ห่อคน ห่อนา ห่อทาน คนทาน
�
้
�
�
้
่
้
หอดแล้พุระเจัาไวิ เชีน ไวิเงน ไวิคน ไวินา จัากควิามเชีอดงกล้าวิขางตนสะทอน
้
ู
ิ
่
�
้
้
้
ั
้
่
�
้
่
ไวิเพุอน ไวิขา สรางไวิ ไวิเปันขาพุระ ไถไวิ ้ ใหเหนถงควิามคดควิามเชีอเรองอานสงคการ
่
็
้
่
้
้
้
�
้
้
้
�
่
์
ิ
้
็
ึ
�
ิ
่
ิ
้
ทานไวิ, แปัล้ง เชีน แปัล้งพุระเจัา แปัล้งพุหาร, สรางวิหารซึ่งเปันสงทหล้อหล้อมใหสงคมล้าน
่
้
�
ึ
�
่
ี
็
้
�
ิ
ั
้
ิ
้
ำ
หยาดนา เชี่น หยาดนาห�อพุระราชีทาน นาเกดการสร้างแล้ะปัฏิสงขรณ์วิหารกันอย่าง
�
่
�
ำ
ิ
ิ
ั
ำ
�
ำ
ิ
หยาดนาทาน หยาดนาตกแผู้นดน หยาดนา ตอเนองแมวิาปัจัจับนจัะไมมการถวิายขาพุระ
�
่
�
ำ
่
้
ี
ั
่
ั
ุ
่
่
้
�
ถวิาย แล้ะให สราง โอยทาน มาฐ์าปันา ไวิกบวิดหรอการถวิายทนาดงอดต แต่ควิามเชีอ
้
้
ั
่
ี
ี
ั
้
�
ั
่
�
็
เปันตน 27 เรองอานสงคนนไดหย�งรากล้กในสงคมล้านนา
้
้
ั
่
ั
ิ
�
้
ึ
์
�
ั
มาแตโบราณ อนสบเนองมาจัากคำาสงสอนใน
�
่
�
ั
่
่
ั
ั
ั
ปัรากฏตวิอยางเรองการกล้ปันา พุทธศาสนาเรองเสนาสนะทาน ดงทองคพุระ
่
่
�
�
�
์
ี
่
ุ
ั
้
้
ั
ึ
�
่
ใน ล้านนา เชีน จัากรกหมนล้อสรางวิดเทพุใหม ่ สมมาสมพุทธเจัาไดทรงตรสเรองการถวิาย
่
้
ุ
ั
้
ั
�
ั
่
ุ
ั
�
�
ทเวิยงล้อ อาเภูอจัน จังหวิดพุะเยา เมอปั ี วิิหารทีเปันเสนาสนะวิา
่
ั
ี
ี
ำ
�
็
่
่
พุ.ศ.2040 วิา
28

�
้
่
็
้
ี
่
ุ
“...วหารทั้านน สมเด้จ้พระพทั้ธเจ้้าทั้�งหลายทั้รงสรรเสร่ญ่แล้วว่าเป็นทั้านอันเลศ
ุ
ำ
ำ
็
ั
่
�
่
้
็
้
�
่
�
์
เพอัใหเปนทั้ีลีภิ้ย เพอัใหได้้ค์วามสขั เพอับูาเพญ่ฌาน เพอัจ้าเร่ญ่ว่ปสสนาขัอังภิกษสงฆั...
�
ุ
�
�
่
่
ี
�
�
้
�
ึ
้
้
�
ำ
้
่
้
้
�
ู
้
้
ำ
�
ู
…แลพงถวายขัอังขับูฉันเขัา (ขัาว) นาผ่าแลทั้นงนอัน แกพหสต่ทั้งหลายนน ด้วยนาใจ้
ู
�
�
้
ผ่่อังใส ศร้ทั้ธาในพหสต่ผู่ประต่่บู้ต่่ (ปฏิบู้ต่่) ซื่่อัต่รงทั้้งหลาย....
ู
่
้
�
่
ุ
...พระพหสต่ทั้งหลายเหลานนยอัมจ้ะแสด้งธรรมแก่บูค์ค์ลนน เพอัใหบูรรเทั้าทั้กขัด้วยประการ
ุ
ู
�
์
�
้
่
้
้
่
�
ู
้
�
่
�
้
้
็
้
�
ทั้้งปวง นรชนผู่นน ได้้รูธรรมใด้กอัาจ้เปนไปเพอัหาอัาสวะม่ได้้ ค์่อั พระปร่น่พพาน...” 29
ี
ชีาวิล้้านนานิยมการสร้างวิิหารแล้ะเจัดย์มากกวิ่าการสร้างอุโบสถ
�
์
ี
�
่
้
ุ
ิ
่
ิ
ั
ุ
�
เนองดวิย วิหาร คอสถานทในเขตพุทธาวิาสททงฆ์ราวิาส แล้ะพุระภูกษสงฆ์สามารถ
ี
�
�
ิ
ทจัะใชีเปัน “พุนทศกดสทธ” ในการปัระกอบกศล้กจัอนเปันหนทางทจัะทาใหหล้ด
�
ี
ิ
�
ำ
ี
�
็
ุ
ิ
ั
่
ั
�
้
้
ิ
็
ี
�
ุ
ี
ู
พุ้นจัากวิัฏฏสงสารได้ แล้ะเปั็นสถานท�สมมติแห่งพุุทธภูมิในขณะเดียวิกัน 30
ี
�
ั
ั
ุ
ำ
ุ
ึ
ปัระกอบกบควิามเชีอเกยวิกบพุทธทานายถงควิามยนยาวิของพุทธศาสนา 5,000
่
�
่
ิ
้
่
วิัสสา การเวิียนวิ่ายตายเกิดในสังสารวิัฏ การสอนใหปัระพุฤติแตส�งดี ตล้อดจัน
ี
โล้กทศนเกยวิกบภูพุภูมตางๆ ในมงคล้จักรวิาล้ จังเปันเหตใหมการสรางสรรค ์
้
�
ี
ู
ึ
ั
็
ั
ิ
ั
้
ุ
์
่
ี
ั
�
ิ
ิ
ั
่
่
้
�
ั
สอสญล้กษณตางๆ เขามาปัระกอบ โดยเฉพุาะอย่างย�งในวิหารท�ทงเพุอสนอง
่
์
�
้
ี
์
ั
็
ั
์
การใชีสอยอรรถปัระโยชีน ขณะเดยวิกนกตอบสนองสญล้กษณแหง
่
ั
ู
“นพุพุานสภูาวิะ”ทกปัรากฏในงานวิรรณกรรมของล้านนา คอ เตภูมกถา
่
�
ี
้
ิ
็
ิ
้
ี
แล้ะจักรวิาฬุทีปัน ทพุระศรมงคล้าจัารย์ พุระภูกษชีาวิเชียงใหม่ไดรจันาไวิตงแต ่
�
ั
ั
ี
ิ
ุ
ิ
้
�
ี
ั
ิ
ในสมยพุระเม่องแกวิ
ั
้
้
ำ
�
ั
ควิามเขาใจัอยางล้กซึ่งถองแทเกยวิกบพุระพุทธศาสนาน�นมควิามสาคญยิง
ึ
ี
�
ุ
�
ึ
ี
่
่
ั
ั
้
แล้ะเปันหนงในหล้กการสาคญในการออกแบบสร้างสรรคสถาปัตยกรรมเพุ่อตอบ
็
ำ
ั
์
ั
�
ึ
�
ั
์
่
ึ
้
้
�
ั
�
สนองการใชีสอยในพุระศาสนา การส่อสารผู้่านสญล้กษณตางๆ เพุ่อสะทอนถงควิาม
ั
คดควิามเชีอในรปัแบบของงานศล้ปัสถาปััตยกรรม องคควิามรูในพุระพุุทธศาสนา
้
ิ
�
์
ู
่
ิ
่
ิ
ำ
่
�
�
จังเปันหนึงในแนวิคดสาคญของการออกแบบวิิหารล้้านนาซึ่ง “สล้า” หร่อชีางนัน
�
ึ
ึ
ั
็
่
ึ
ุ
ึ
�
ึ
จัะตองเขาใจัอย่างล้กซึ่งถองแท จังจัะสามารถออกแบบได้อย่างล้มล้ก สงางามแล้ะ
้
้
่
ึ
่
้
ี
่
ั
�
ั
่
ั
ำ
�
�
ั
เหมาะกบฐ์านนดรศกดแหงสถาปัตยกรรมนน การคานงถงรายล้ะเอยดตงแตการ
ั
ิ
ั
ึ
ึ
่
ิ
ั
ั
้
ึ
้
ั
้
วิางผู้งอาคาร จันถงการปัระดบตกแตงทางศล้ปักรรมเล้กๆ นอยๆนน มไดสรางสรรค ์
็
ิ
�
�
้
�
ึ
ึ
ุ
อยางไรซึ่งควิามหมาย หากแต่ล้ะเมยดล้ะไมแล้ะแฝงฝังไวิซึ่งคตทางพุทธศาสนา
ิ
่
้
ี
ั
�
แล้ะบางครงยงเปันทงการบอกเล้าเรองราวิในปัระวิตศาสตรของทองถนนนๆ
ั
�
�
่
่
ั
้
ิ
ิ
�
็
์
ั
�
ั
ี
้
อกดวิย
29

(1.6)




่
การวางตำแหนำงวหารล�านำนำา
ิ



ั
้
้
ั
ั
ั
ั
้
การวิางผู้งวิดในวิฒนธรรมล้านนาเนนใหควิามสาคญกบการวิางผู้ง
ำ
ั
ุ
ั
ี
�
ุ
อาคารในเขตพุทธาวิาสเปั็นหล้ก โดยทเขตพุทธาวิาส แล้ะเขตสังฆ์าวิาส
ี
�
้
ั
่
ู
จัะอยภูายในกำาแพุงวิัดทล้อมรอบท�งสดาน ไม่มการแบ่งแยกออกจัากกัน
ี
ี
�
้
ั
อยางชีดเจันเหมอนกบการวิางผู้ังวิดในภูาคกล้าง ในล้้านนาจัะมีการ
่
ั
่
ั
31
�
่
่
ั
ั
ี
�
ี
้
้
ออกแบบผู้งวิดโดยเชีอมโยงแนวิคดเชีงนามธรรมทล้านนาเรยกวิา “ขวิงแกวิ
ิ
ิ
่
็
�
ั
ึ
ั
�
ั
ั
�
้
�
ทังสาม” อนหมายถงพุระรตนตรย ค่อ พุระพุุทธ เปันพุ่นทีๆ เกียวิของกบ
ิ
้
�
ี
ี
่
์
่
ุ
้
พุระพุทธเจัา ไดแก ซึ่มปัระตูโขง พุระเจัดย แล้ะวิหาร สวินทสอง คอ
่
ุ
้
ี
ำ
ำ
ี
่
พุระธรรม เปั็นพุ�นท�ๆ เก�ยวิข้องกับคาสอน หรอท�เก็บรักษาหล้ักธรรมคาสอน
่
ี
่
ุ
�
ี
ของพุระพุทธเจัา ได้แก หอไตร สวินทสาม คอ พุระสงฆ์ ได้แก อโบสถ
่
ุ
์
่
้
่
�
็
ี
�
่
ี
ซึ่งเปันพุนทปัระกอบสงฆ์กรรมของพุระสงฆ์ พุนทอนๆ ทไมเกยวิของกบ
�
�
ั
ึ
ี
�
ี
์
ั
่
�
่
�
่
�
้
้
ุ
่
�
่
่
ั
ขวิงแกวิทงสาม เชีน เมรเผู้าศพุ ทางล้านนาเราจัะแบงแยกพุนทออกไปั
�
�
ี
้
่
่
ี
ั
้
็
�
เรยกวิา “ปัาเฮิวิ” นอกบรเวิณวิด มกเปันพุ่นทีสาธารณะทายหมูบาน
ั
�
่
้
่
่
ิ
ี
การสร้างเสนาสนะทปัรากฏในเอกสารตานานต่างๆ มักเก�ยวิข้อง
ี
ำ
�
�
่
ั
ั
์
ี
กบการสรางเจัดย แล้ะวิิหาร เพุราะทังสองสิงนีเปันเสม่อนตวิแทนแหงการ
็
้
�
�
�
์
ระล้กถงพุระพุุทธองค พุระเจัดยถ่อเปันเสม่อนสิงแทนองคของพุระพุุทธเจัา
ี
ึ
็
์
ึ
้
์
สวินวิหารเปันทปัระดษฐ์านของพุระพุทธปัฏมา นงปัระทบเปันปัระธาน
ิ
ั
ิ
�
ั
ิ
็
ี
็
�
ุ
่
ิ
์
ุ
�
ี
ุ
เมอมการปัระชีมสงฆ์ในกจัพุธตางๆ แล้ะเปันสถานทชีมนมของพุทธบรษท
ิ
่
ั
�
็
ุ
ุ
ี
่
ิ
ี
ำ
ั
ึ
็
ั
์
ิ
ี
�
ั
็
ดงนน เจัดยแล้ะวิหาร จังเปันอาคารทเปันแกนหล้กสาคญในการออกแบบ
ั
ี
�
ี
์
�
ั
ั
่
�
ั
ี
�
ั
�
้
ู
่
ำ
่
ำ
ั
ั
วิางผู้งวิด ซึ่งมกถกกาหนดใหตงอยตาแหนงกงกล้างของพุนททสมพุนธกบ
�
ู
ั
ึ
�
ึ
้
้
ี
ู
ั
่
แนวิแกนตะวิันออก – ตะวิันตก โดยวิหารจัะต�งอยทางดานหนาของพุระเจัดย ์
ิ
็
็
ิ
ึ
ั
�
�
ทีเปันอาคารปัระธานในแนวิแกนเดยวิกน ซึ่งเปันแบบแผู้นที�นยมในล้้านนา
ี
่
�
้
ี
ทถงแมวิาวิดจัะมขนาดเล้ก แล้ะไมมทนทรพุยพุอทจัะกอสรางเจัดย กจัะม ี
่
็
ึ
�
ุ
็
์
้
่
ี
ี
ั
ั
ี
ี
์
ั
็
�
วิิหารเปันอาคารปัระธานของวิดนัน
30

�
ภูาพุที 5
ุ
ำ
ั
ั
แผู้นผู้งเขตพุุทธาวิาส วิดพุระธาตล้าปัางหล้วิง ปัรบปัรงจัากศล้ปัากร,
ิ
ั
ุ
�
ี
้
กรม. (2525). การขึนทะเบยนโบราณสถานภูาคเหน่อ. หนา 182.
ิ
้
�
์
ทีมาของภูาพุ : ล้้านนาคดศกษา: ดานที 2 ปัระวิตศาสตรแล้ะโบราณคด,
ั
ี
�
ึ
ี
่
[ออนไล้น], http://lannakadee.cmu.ac.th/, ส่บคนเมอวินที 3 พุฤษภูาคม 2564.
�
ั
�
้
์
ั
็
ี
ั
่
ในการหันทิศทางของวิิหารล้้านนาน�น อยางไรกตาม วิดบางแหงมการวิางผู้ง
ั
่
ิ
่
ั
ั
นยมหนไปัทาง ทศตะวินออก ซึ่งทศทาง ทสมพุนธกบเสนทางสญจัร เชีน กล้มวิด
้
ั
ิ
ั
์
ึ
�
ั
ุ
่
ั
�
ี
ิ
ั
่
ุ
ำ
ิ
ุ
ี
ของวิหารจัะถกกาหนดโดยตาแหนงของ ในเขตโบราณสถานเวิยงกมกาม พุบวิามกล้ม
ำ
ี
่
่
ู
ิ
้
่
ั
้
ี
ั
ี
พุระปัระธาน ชีาวิล้านนาจัะปัระดิษฐ์าน วิดทหนหนาวิหารไปัทางทศเหนอ เชีน วิดอคาง
�
ั
่
้
ิ
ั
ิ
่
ู
ิ
ั
่
็
้
�
ั
พุระพุทธรปัในล้กษณะ “ผู้นหนาพุระเจัา- วิดปัูเปัีย วิดพุญามงราย เปันตน สนนษฐ์านวิา
ุ
ั
้
้
ั
ิ
ั
�
ั
่
่
�
่
ตอตะวิน” อาคารจัะหนหนาไปัในทศทางใด วิดเหล้านนนาจัะสรางขนในชีวิงทแมนาปัง
�
ึ
ั
่
ี
ำ
�
ั
้
้
ิ
ุ
์
ู
่
ขนอยกับการหันพุระพุักตรของพุระพุทธรูปั โบราณไหล้ผู้าน ในทางตอนเหนอของ
่
่
�
ึ
ึ
ั
้
เปันหล้ก วิดในล้านนาจัะใหควิามสาคญตอองค ์ เวิยงกมกาม จังตองวิางผู้งวิดใหสอดคล้อง
ี
้
ั
ำ
ั
ุ
้
ั
้
่
ั
้
็
พุระธาตเจัดยเปันหล้ก รองล้งมาค่อวิิหาร กบเสนทางการสญจัรทางนา
ั
�
็
ั
ั
ำ
ี
ุ
้
์
32
่
ั
ู
ำ
ั
่
�
�
ี
โดยจัะตงอยในตาแหนงทสมพุนธกบ
ั
์
ั
ิ
ั
ุ
ี
พุระธาตเจัดยในแนวิแกนทศตะวินออก
์
่
�
่
ี
�
ู
ิ
แล้ะตะวิันตกตามควิามเชีอทวิาทศทปัระสต ิ
�
ี
ิ
ู
ั
้
ิ
่
ตรสร แล้ะปัรนพุพุานของพุระพุทธเจัาอยทาง
ุ
้
ู
่
ั
�
ั
้
ิ
ิ
ุ
ทศตะวินตก เมอพุทธศาสนกชีนเขาไปัถวิายสก
็
การะพุระปัระธานในวิหาร กจัะไดสกการะ
ิ
ั
้
ั
�
์
ทงองคเจัดย แล้ะทศทพุระพุทธองค ปัระสต ิ
�
ี
ิ
ู
์
ุ
์
ี
33
ั
ิ
้
ตรสรู แล้ะปัรนพุพุานไปัพุรอมกน
ิ
ั
้
31

(1.7)




ิ
ี
ุ
วสดที่ใชื่�ในำการสร�างวหารล�านำนำา
ั
�
ั
้
ุ
ั
�
�
ิ
�
ี
�
่
้
ี
ั
้
ั
่
้
วิสดทใชีในการกอสรางวิหารล้านนาทพุบโดยทวิไปันน คอ ไมสก
้
ั
(Tectona grandis L.f.) ซึ่งเปันไมทหาไดทวิไปัในเขตล้านนา มคณสมบต ิ
ึ
ี
�
�
ั
�
้
้
ี
ุ
็
้
้
ี
�
ี
ี
่
�
�
ี
่
่
�
็
ี
�
ี
ของเนอไมทมควิามล้ะเอยดเกล้ยงเกล้า ไม่มเสยน เนอไมไมแขงมาก สามารถ
นามาทาการแกะสล้กล้วิดล้ายปัระดบได อกทงมคณสมบตสาคญคอ เนอไมม ี
้
ั
้
ั
�
ี
ำ
ุ
ี
ั
่
ำ
ิ
�
ำ
ั
่
ั
ำ
ำ
ี
ี
ี
้
ั
�
่
ี
สารทมผู้ล้ตอตานการทาล้ายจัากสตวิจัาพุวิกปัล้วิก มอด ไดดแล้ะมควิาม
์
้
ิ
็
ั
�
ิ
ำ
�
ู
ั
่
้
ทนทานสง เนองจัากวิหารเปันสถาปัตยกรรมสาคญเพุอใชีปัระดษฐ์าน
่
ี
ี
ั
�
ุ
้
้
�
้
ั
็
่
พุระพุทธรูปัปัระธานของวิัดจังตองมการเล้อกใชีวิสดกอสรางทมนคงแขงแรง
ึ
่
ุ
้
่
็
ี
่
็
ิ
ู
ิ
่
�
้
เชีน ไม อฐ์ปัน กระเบ่องดนขอ เปันตน แตอย่างไรกตาม พุบวิา ในอดตวิิหาร
็
้
่
่
ุ
้
ั
้
้
ี
บางแหงกมการใชีวิสดแบบเครองผู้ก เชีน ใชีไมไผู้เปันโครงสราง แล้ะผู้กยด
่�
็
ึ
ู
ู
่
ั
�
้
ึ
�
็
ุ
�
้
้
้
ดวิยตอก หร่อหวิาย หล้งคามงดวิยหญาคาซึ่งมกจัะสรางขึนเปันการชีัวิคราวิ
ั
ิ
ุ
�
ี
ี
ั
่
้
บางครังในชีมชีนเรยกวิา ผู้าม สาหรบใชีสอยในพุธกรรมชีัวิคราวิ 34
ำ
�
้
�
่
็
เนองดวิยดนแดนล้้านนาเปันแหล้งทรพุยากรปัาไม โดยเฉพุาะอย่าง
่
้
ิ
ั
่
ั
่
ิ
�
ั
้
ยงไมสก ในการสรางวิหารจังมกใชีไมสกในการกอสรางมาแตโบราณ ดงปัรากฏ
ั
่
้
ึ
ั
ิ
้
้
้
้
ขอควิามในจัารกวิดสทธาวิาส พุ.ศ. 2045 ควิามวิา
่
ั
ึ
ุ
็
ี
ุ
่
็
“...ได้้ 864 ในปเต่่าเสด้ เด้่น 6 ไทั้ยอัอัก 6 ค์า ว้นกาเรา เมงว้นพธ เจ้้าหมน
ำ
้
�
�
่
้
้
นอัยญ่...กบูเจ้าร้อัยหน กบูเจ้าสบูอั...เจ้าพนแกว พวก...เจ้าแม่ลกทั้งสอัง...นแห่งเมงใด้
ู
้
่
้�
้
้
้
้
้
้
่
กด้ ห่อัได้้ฝงหล้ก...(หมน) ห่อัเทั้ียงเจ้้าห้วเจ้้าพ้นแกวพวกเร่อัก้บูเจ้้าห้วเจ้้าหมน พรานค์า ำ
�
่
้
�
ี
ั
้
�
�
�
็
ำ
้
ห่อัไมส้ก 1,000 เค์า ห่�อัสรางว้ด้ค์าเร่ง ก้บูว้ด้ปาแด้งก้บูว้ด้เชต่ะว้นก้บูว้ด้หลวง
้
่
�
้
่
้
ำ
ก้(บูว้ด้) ... (ค์าเร่งหล้ง) 1 ยงปาแด้งหล้ง 1 ส่�นไมทั้้งมวล 730 เค์า...”
้
�
้
32

�
ภูาพุที 6
ั
ั
ุ
้
ั
่
สล้ากาล้งมงหล้งคาโฮิงวิดราชีฐ์านหล้วิงเชีียงตุ้ง เม่องมา
ำ
รฐ์ฉานตะวินออก ปัระเทศพุมา โดยใชีกระเบ่องดนขอ
ิ
ั
�
ั
้
่
้
�
ิ
ิ
ทีมาของภูาพุ: ไพุล้น ทองธรรมชีาต (เจัาของภูาพุ)
้
ั
้
ี
ั
ำ
จัากขอควิามขางตน พุบวิามการนาไม ้ สวินการมุงหล้งคานน โดยมากจัะใชี ้
่
่
�
้
ุ
ั
ั
่
่
ั
่
�
ึ
ิ
ั
ำ
�
สกมาสรางวิดโดยคนหล้ายกล้มรวิมกนนาไม ้ กระเบองดนขอปัน ปัรากฏหล้กฐ์านของจัารก
ั
้
ั
�
ี
้
ี
ุ
ิ
ิ
ุ
ุ
ำ
ั
่
ี
ึ
้
มาสราง นอกจัากน�ยงมการใชีวิสดจัาพุวิกอฐ์ดน อายราวิพุทธศตวิรรษท 21-23 เชีน จัารกบน
ี
่
�
่
ิ
ั
ั
่
ู
ั
ิ
ิ
่
้
ั
หรอการกออฐ์ถอปันดวิยเชีนกน ดงเชีนตวิอยาง ดนขอ โรงเหนอทพุพุธภูณฑสถานแหงชีาต ิ
่
่
ิ
่
่
่
่
�
ำ
ั
ิ
์
บทคาวิฮิาวิิหาร วิดพุระสงหหล้วิง เชีียงใหม ่ เชีียงแสน เปันอกษรพุมาที�วิา
็
่
ั

ึ
“...กอัด้วยด้นละอัด้ ถมเทั้กปกเสาสูง “ดนข่อปัันเมืออย้โรู้งเหนอ...”
่
่
้
่
่
ิ
ื
�
�
่
�
่
เสาใหญ่ เสาเลยมจ้บูใชสากนกซื่าปลายเสาบูนขัอัหวา ้
�
้
๋
ี
ี
้
็
้
้
้
ยแปหลวง ค์อัค์บู ขัอัมาต่งไหม กอันลาด้กานฝา ชอัฟ้า ้ และบูนจ้ารึกด้นขัอั พบูอักษรธรรมล้านนา
่
�
ี
้
่
�
่
้
่
ี
่
ปานลม ยอังปล ปาสาทั้ะมวางเค์รอังทั้ด้ทั้เกงกลาง ทั้ีระบูชอัขัอังผู่ปันวา “ญ่าณปัน”
้
�
�
้
ี
ี
�
�
�
้
�
ุ
่
่
�
ุ
�
ี
้
้
ุ
่
้
สงค์าเวหงอัากาศ เหมอันจ้กกลงทั้ทั้าวมฆัะวาสพนต่า
้
ู
่
�
ู
้
๋
้
้
ใสลาด้นากบูจ้อัง มงด้นขัอั ขัอัหลวงซื่ด้หนาซื่ด้หลงซื่ด้
่
ุ
่
็
่
่
กลางสอังฝ่ายหอัเปนสามชาย ใสแปนหชาง ค์อัว่า
�
ู
้
่
้
้
้
้
นาค์ทั้น ทั้งแหนบูหน้าแหนบูหลงแหนบูกลาง
่
กอัฝาขัาง ทั้้งพน้กหนาฝาทั้กนานาทั้่สสะ...” 35
้
ุ
้
33

ั
�
ั
ั
ู
ู
่
้
ั
�
�
้
่
่
์
นอกจัากชีอผู้ปัันแล้้วิ ยงพุบการทาเครองหมายสญล้กษณปัรากฏดวิย เชีนรปัตวิ
ำ
�
ั
้
่
�
่
้
�
้
่
โค นก ดอกไม ทังนีอาจัเนองมาจัากการสรางวิิหารตองอาศยควิามรวิมม่อจัากหล้ายฝาย
่
์
ั
ิ
ั
้
่
โดยแตล้ะพุวิกจัะทาสญล้กษณของตนปัระทบไวิทกระเบองดนขอดวิย นอกจัากน ี �
�
้
ี
�
ั
ำ
ั
�
ั
ี
ั
�
่
ั
ยงมการเขยนคาถากำากบเพุอปัองกนล้ม ปัองกนไฟื้ไหม้ แล้ะภูยันตรายทจัะเกด
้
ี
ี
้
ิ
แกวิิหารหล้งนันดวิย
้
36
ั
่
�
ั
ี
้
ำ
นอกจัากน ยงปัรากฏการนาเอาสงปัล้กสรางของราชีสานกเชียงใหมมาสรางแปัล้ง
ู
ี
่
�
ำ
ิ
ั
�
้
็
ิ
ู
เปันวิหารดวิย ดงปัรากฏในเอกสารมล้สาสนา สานวินล้านนา ผู้กท 7 ธรรมมราชีทาวิ
�
ี
ู
ั
้
ำ
ิ
้
้
ก่อนาทรงถวิายนา เปันกล้ปันาพุระธาตควิามวิา
ั
ุ
่
็
“...เมอันนทั้าวกอันาต่นประกอับูด้วยสทั้ธาอัฬารชฌาสยะ ได้ยนค์าแหงมหาเถระเจ้าน้น
้
้
ุ
่
�
้
่
ำ
่
้
้
�
�
้
่
้
�
่
้
้
่
ำ
้
�
้
�
�
�
้
่
้
่
่
่
้
ุ
้
่
�
ค์ต่งไวหอัเปนจ้งหนแกพระธาต่เจ้าหมนเงน 1 วนหนแล แลวค์อัยาด้นาต่กแผ่นด้นหอัเปนถาวระมาต่อั
่
็
็
้
่
่
่
ี
�
้
เทั้าสาสนา 5000 วสสานแล ถด้นนพระญ่าค์หอัเอัาโรงค์ลงไวในเชยงใหมอัอักมาสางวหาร พอัยหอั
่
้
�
้
้
�
้
้
้
ี
็
�
้
้�
้
้
่
ู่
้
่
�
่
ุ
่
หลอัรปพระพทั้ธะต่น 1 ไวในวหารค์แลว ได้ปชาค์แลวชอันแล ทั้าวกอันาหอักอัเจ้ต่ยะนน สกราชะ
ู
่
่
็
้
้
ู
็
้
้
้
้
้
้
่
่
่
้
้
ได้ 7 รอัยสามสบูต่ว พอัยเอัาโรงยงเวยงมาแปลงวหาร สกราชะได้ 777 ต่วแลว ธมมราชะกอันา
ี
้
ได้้กะทั้าบูญ่ด้้วยสมนสว้ณณร้ต่ต่นมหาสวามไพ เสี�ยงกาละนาน...”
ี
ุ
ุ
37
ำ
ุ
ำ
ิ
้
่
�
�
�
ิ
ึ
่
็
้
ี
่
ู
จัะเหนไดวิามการรอสงปัล้กสรางทเปันของราชีสานกนามาสรางวิหาร ซึ่งนาจัะ
ำ
ั
็
้
ี
�
ั
่
เปั็นเคร�องไมท�งหมดแล้ะคงจัะมีขนาดของโครงสร้าง แล้ะเคร�องไม้ใกล้้เคียงกันจัึงสามารถ
้
่
่
ิ
ิ
นามาปัลู้กสร้างใหม่ได้ แสดงให้เห็นถึงธรรมเนียมปัฏบติของการร�อส�งปัลู้กสร้าง
ั
ำ
่
ั
ของราชีสำานกมาถวิายแก่พุระศาสนาในการสร้างเสนาสนะเพุ่อเปันพุทธบูชีา ดงเชีน
�
ั
ุ
็
้
ำ
่
้
ำ
์
้
ิ
้
ิ
เจัาอนทวิชียานนท นาเอาหอคา หรอทองพุระโรงของพุระเจัามโหตรปัระเทศ เจัาหล้วิง
์
่
�
็
้
ั
ั
์
่
เชีียงใหม องคที 5 แหงทพุยจัักราวิงศ มาสรางแปัล้งเปันวิิหารวิดพุนเตา เม่องเชีียงใหม ่
ิ
ในปั พุ.ศ.2418 เปันตน
ี
้
็
38
34

ั
คำวามเชื่่�อเกียวกบวสด ุ
ั
�
่
ในำการกอสร�างวหารล�านำนำา
ิ


็
้
้
้
ั
้
ิ
่
ในการกอสรางวิหารล้านนานยมใชีไมเปันวิสดกอสรางหล้ก
ุ
่
ิ
ั
้
ี
้
้
ี
ี
้
�
�
�
ิ
ั
่
ึ
ี
้
ชีาวิล้านนาจังมจัารตแล้ะคตควิามเชีอทเกยวิของกบการใชีไม จังมธรรมเนยม
ี
ึ
ี
ิ
่
ั
ู
ิ
้
้
ั
ี
ปัฏบตแล้ะพุธกรรมตางๆ เชีน การจัะเขาปัาตดไม ตองมการพุล้กรรมบชีา
ิ
่
่
้
ี
ี
้
�
ั
้
้
เจัาปัาเจัาเขา หากจัะตดตนใด ตองมการบอกเทพุยดาอารกษทปัระจัาตนไมนน
้
ำ
ั
้
ี
ั
์
ี
่
้
�
่
ำ
ู
�
ั
ำ
ำ
้
้
ี
เสยกอน จัะมการกาหนดขนาดตนไมทีตด ตล้อดจันกาหนดชีวิงฤดทีทาการตด
ี
่
�
ั
ู
ั
ั
้
ี
ไม แล้ะชี่วิงฤดกาล้ท�หามตด นอกจัากน� ยงมการกำาหนดล้ักษณะของไม้ทจัะนา
ี
ำ
ี
�
้
ี
้
้
ึ
่
ั
่
มาใชีตด เชีน หามตดไมทมจัอมปัล้วิกข�น หรอเปันทอยของสตวิ หามตดไม ้
็
�
ั
ี
ั
ู
่
ี
้
�
้
ั
์
ี
็
ทีมล้กษณะเปันงาม หร่อคดงอ เปันตน
้
ั
็
่
�
ี
35

12 สมเดจัพุระวินรต, สงคตยวิงศ ปัรเฉทท 6-9,
ั
ิ
็
ั
ี
ิ
ั
�
ี
์
่
ิ
ี
เชื่งอรรถที่�ายสวนำที่ 1
�
พุระบาปัรยตธรรมธาดา แปัล้ (กรงเทพุมหานคร: โรงพุมพุ ์
ุ
ิ
ั
ิ
ิ
กรมการศาสนา, 2521) หนา 492.
้
ิ
็
13 สมเดจัพุระวินรต, เรองเดม, หนา 401-495.
ั
�
่
้
1
ุ
ิ
ั
ิ
ิ
ิ
ู
มานต มานตเจัรญ, พุจันานกรมไทย ฉบบพุมพุ ์ 14 โชีตมา จัตรวิงค, วิหารพุระพุทธรปั สถาปัตยกรรม
ิ
ั
์
ุ
ิ
ุ
ิ
ั
ครงท 6 (กรงเทพุมหานคร: สานกพุมพุสภูา, 2520), หนา 888. เปัรยบเทยบไทย เมยนมา แล้ะศรีล้งกา, (กรุงเทพุฯ: อ.ท.
์
ุ
้
ุ
ั
ำ
ี
�
�
ี
ี
ี
ี
ั
ี
2 พุระราชีวิรมุน (ปั.อ.ปัยุตโต), พุจันานกรมพุทธ พุบล้ชีชีิง, 2563), หนา 105-106) คมภูรอรรถกถารจันาโดย
ี
ุ
ุ
�
ิ
ั
ั
์
ี
้
์
ิ
ั
์
ั
ศาสน ฉบบปัระมวิล้ศพุท พุมพุฉล้องสมโภูชีพุระไตรปัฎก พุระพุุทธโฆ์สาจัารยในชีวิงครสตศตวิรรษที 5
์
ิ
ิ
�
์
์
่
้
ุ
์
ี
ภูาษาบาล้ อกษรล้านนา (กรงเทพุมหานคร: โรงพุมพุมหา 15 โชีตมา จัตรวิงค, เรองเดม, หนา 106
ั
ิ
้
ิ
์
�
่
ิ
ุ
ั
จัฬุาล้งกรณราชีวิิทยาล้ย, 2540), หนา 285. 16 โชีตมา จัตรวิงค, เรองเดม, หนา 106-107
้
์
ุ
้
ิ
่
์
ิ
�
ุ
็
3 สมเดจัพุระมหาสมณเจั้า กรมพุระยาวิชีิรญาณ 17 วิรล้ญจัก บณยสรตน, วิหารล้าน (กรงเทพุ
ั
์
ุ
ิ
ั
ุ
้
์
ุ
ั
ุ
ิ
วิโรรส, สารานุกรมพุระพุทธศาสนา, (มหามกุฏราชีวิทยาล้ย มหานคร: เม่องโบราณ, 2544), หนา 18-19. สถปั ค่อที�บรรจั ุ
้
ู
ั
้
ู
ในพุระบรมราชีปัถมภู, 2529), หนา 1173 อฐ์ธาต มควิามหมายเดียวิกบ จัตตาธาน อนแปัล้วิา กองฟื้อน
์
ิ
่
ุ
ี
ิ
ั
ั
ั
ู
ั
ิ
ำ
4 พุระโพุธรง, ตานานมล้ศาสนา, แปัล้โดย ทีเผู้าศพุ
�
้
กรมศล้ปัากร (ม.ปั.ท., 2518. พุระบาทสมเดจัพุระเจัาอยหวิ 18 สมคด จัระทศนกล้, วิด : พุทธศาสนสถาปัตยกรรม
ิ
ู
่
ั
็
ั
ิ
ั
ิ
ุ
ั
ุ
์
้
ทรงพุระกรณาโปัรดเกล้าฯ ใหพุมพุพุระราชีทานในงาน ไทย, (กรงเทพุมหานคร : โรงพุมพุมหาวิิทยาล้ยธรรมศาสตร,
้
ุ
ิ
์
์
ิ
ั
ุ
ิ
่
พุระราชีทานเพุล้งศพุ หมอมหล้วิงเดชี สนทวิงศ 2518), 2537), หนา88-89.
ิ
์
้
หนา 91-94 19 วิรล้ญจัก บณยสรตน, เรองเดม, หนา 20.
้
ิ
์
ุ
ุ
้
ั
์
�
่
ั
ิ
ั
ิ
ิ
5 โชีต กล้ยาณมตร, สถาปัตยกรรมแบบไทยเดม, 20 สถาบันราชีภูัฏเชีียงใหม่แล้ะศูนยศล้ปัวิัฒนธรรม
ั
์
ิ
ั
�
�
ี
ิ
ิ
์
พุมพุครงท 2 (กรุงเทพุมหานคร: โรงพุิมพุมหาวิทยาล้ัย จังหวิดเชียงใหม, ตานานพุนเมองเชียงใหม ฉบบเชียงใหม ่
์
่
ี
ี
ั
ั
ำ
่
่
ี
ั
่
�
ธรรมศาสตร ทาพุระจัันทร, 2539), หนา 98. 700 ปั, (เชีียงใหม : โรงพุมพุมิงเม่อง, 2538), หนา 27.
์
่
์
้
�
้
์
่
ี
ิ
ุ
ุ
6 ธงทอง จัันทรางศ, มหาธาต (กรงเทพุมหานคร: 21 พุระศรมงคล้าจัารย,ชีนกาล้มาล้ปักรณ,
ุ
ิ
ิ
ั
ิ
ี
์
์
้
ิ
�
์
�
�
อมรนทรพุรินติงกรุฟื้, 2534), หนา 84. หนา 120.
้
ี
ิ
ำ
7 สานกโบราณคด กรมศล้ปัากร กระทรวิง 22 วิรล้ญจัก บณยสรตน, รายงานการวิจัย
ั
ุ
ุ
ั
์
์
ั
ั
ิ
วิฒนธรรม, ศพุทานกรมโบราณคด, (กรงเทพุมหานคร: รงศล้ปั ์ เรอง แบบแผู้นทางศิล้ปักรรมของวิหารพุ�นเมองล้านนาใน
ิ
ุ
่
ุ
ี
ั
ั
ุ
่
่
�
ิ
้
่
์
การพุมพุ (1977)), หนา 473. ระหวิางพุทธศตวิรรษท 20-24, (เชียงใหม: มหาวิทยาล้ย
ิ
้
ี
่
ี
่
ุ
�
ั
ิ
ิ
ุ
ั
ุ
8 โชีตมา จัตรวิงค์, วิหารพุระพุทธรูปั สถาปัตยกรรม เชีียงใหม, 2543), หนา 10.
ิ
่
้
ี
ี
เปัรยบเทยบไทย เมยนมา แล้ะศรีล้งกา, (กรุงเทพุฯ: อ.ท. 23 สถาบนวิิจััยสงคม มหาวิิทยาล้ยเชีียงใหม, วิิหาร
ี
ี
ั
ี
่
ั
ั
ั
พุบล้ชีชีิง, 2563), หนา 173-174). ล้ายค: ปัระวิตควิามเปันมา ล้กษณะแล้ะแนวิทางการอนรกษ,
�
้
ิ
ั
ิ
ั
ั
ั
็
ุ
์
ิ
ิ
ุ
์
่
9 โชีตมา จัตรวิงค,เรองเดม, หนา106. (ม.ปั.ท.: โครงการวิิจััยสถาปััตยกรรมล้้านนา, 2536) หนา 4.
้
�
้
ึ
้
10 พุระนนท นนทขวิาง, การศกษารปัแบบโบสถ ์ 24 วิรล้ญจัก บณยสรตน, วิหารล้านนา,
ู
ั
ี
์
ั
ิ
ั
ั
์
้
์
ุ
ุ
ุ
ั
�
ิ
แล้ะวิหารล้านนาในเขตภูาคเหนอตอนบน ตงแตยคฟื้นฟื้ ู (กรงเทพุมหานคร : เม่องโบราณ, 2544), หนา 22.
่
้
้
่
�
้
ุ
ิ
ึ
ั
ุ
อาณาจักรล้านนา ถง ยคครบาศรวิชีย พุ.ศ.2339-2481, 25 อมพุร มาล้ย, การศกษาวิหารล้านนาในสมัยการ
ั
ี
ู
้
ิ
ั
ึ
ั
้
ิ
ิ
(วิิทยานพุนธศล้ปัศาสตรมหาบณฑต สาขาวิิชีาปัระวิตศาสตร ์ ปักครองของเชีอสายตระกล้เจัาเจัดตน (พุ.ศ.2317-2442)
ิ
ั
์
ั
ิ
�
ู
็
่
้
ิ
สถาปัตยกรรม บัณฑิตวิิทยาล้ัย มหาวิิทยาล้ัยศล้ปัากร, 2544), ในจังหวิดเชียงใหม่ ล้าพุน ล้าปัาง,วิทยานิพุนธ,
ั
ิ
ู
์
ำ
ั
ั
ำ
ี
หนา 39. (กรงเทพุมหานคร : มหาวิิทยาล้ยศล้ปัากร, 2540), หนา 60.
้
ั
ิ
้
ุ
์
ั
ิ
ุ
์
11 วิรล้ญจัก บณยสรตน, แบบแผู้นทางศล้ปักรรม 26 นชีนนท กล้างวิิชีย, การกล้ปันา : ควิามส่บเนอง
ั
ุ
่
�
ิ
ั
ั
ั
์
ของวิิหารพุ�นเมองล้้านนาในระหวิ่างพุุทธศตวิรรษท� 20-24, แล้ะการเปัล้�ยนแปัล้งแนวิคิดของคนในชีุมชีนล้านนาต่อการ
่
ี
่
้
ี
ี
ิ
ิ
ิ
่
ิ
ั
รายงานการวิจัย. (เชียงใหม: ภูาควิชีาศล้ปัะไทย คณะวิจัตร กล้ปันาคน (บทควิาม), (กรุงเทพุมหานคร: ดารงวิชีาการ
ิ
ั
ำ
ิ
ิ
ศล้ปั มหาวิิทยาล้ยเชีียงใหม, 2543), หนา 8) วิารสารรวิมบทควิามวิชีาการ คณะโบราณคดี, 2556),
้
ั
์
่
ิ
หนา 14.
้
36

27 นชีนนท กล้างวิิชีย, เรองเดม, หนา 18.
ิ
้
์
ั
่
�
ั
ิ
28 สจัตต วิงษเทศ, ปัระชีมจัารกเมองพุะเยา,
ุ
ิ
ุ
์
์
่
ึ
์
ำ
ั
ิ
ุ
ิ
(กรงเทพุมหานคร : สานกพุมพุมตชีน, 2538), หนา 204-207
้
29 สมเดจัพุระวินรต, สงคตยวิงศ ปัรเฉท 6-9 หนา
ิ
์
็
้
ั
ั
ี
ั
ิ
491-495.
30 วิรล้ญจัก บณยสรตน, แบบแผู้นทางศล้ปักรรม
ุ
ั
ุ
ั
ิ
์
์
�
ของวิิหารพุ่นเม่องล้้านนา ในระหวิางพุุทธศตวิรรษที� 20-24,
่
์
ิ
่
ิ
ิ
ั
ี
รายงานการวิจัย, (เชียงใหม: คณะวิจัตรศล้ปั มหาวิทยาล้ย
ิ
ิ
ั
่
เชีียงใหม, 2543), หนา 16.
้
31 อมพุร มาล้ย, การศกษาวิหารล้านนาในสมยการ
้
ิ
ั
ึ
ั
ั
�
ปักครองของเชีอสายตระกล้เจัาเจัดตน (พุ.ศ.2317-2442)
้
็
ู
่
ำ
ำ
ในจังหวิดเชียงใหม ล้าปัาง ล้าพุน, วิทยานพุนธ,
ู
่
ิ
ี
ั
์
ั
ิ
ั
้
(กรงเทพุมหานคร: มหาวิิทยาล้ยศล้ปัากร, 2540), หนา 63.
ุ
ิ
32 ธวิชีชีย ทาทอง, มองสถาปัตยกรรมผู้่านบทฮิา ำ�
ั
ั
ำ
ั
ิ
วิิหารวิดพุระสงหหล้วิง เม่องเชีียงใหม, เอกสารปัระกอบการ
ั
่
์
บรรยาย งานเสวินาวิิชีาการ"จัารกแล้ะเอกสารโบราณ 725 ปั ี
ึ
ุ
์
เมองเชียงใหม" เนองในวินอนรกษมรดกไทย 2 เมษายน 2564,
่
ั
ั
ี
่
่
�
ั
(เชีียงใหม: สถาบนวิิจััยสงคม, 2564)
่
ั
33 อมพุร มาล้ย, เรองเดม, หนา 63.
ิ
�
ั
้
ั
่
34 ล้านนาคดีศกษา ดานปัระวิัตศาสตร์ แล้ะ
ิ
้
้
ึ
ิ
โบราณคด, วิิหาร, เอกสารอเล้คทรอนกส, (http://lannaka-
ิ
ี
์
่
่
dee.cmu.ac.th/area2/page2.php?pid=4, สบค้นเม�อ
ั
วินที 11 เมษายน 2564)
�
35 ธวิชีชีย ทาทอง, เรองเดม.
ิ
�
ั
ั
ำ
่
36 วิรล้ญจัก บณยสรตน, วิหารล้านนา,
ุ
์
์
ิ
้
ุ
ั
ั
ุ
้
(กรงเทพุมหานคร : เม่องโบราณ, 2544), หนา 26-27.
37 พุุทธญาณ – พุระพุุทธพุุกาม, มล้สาสนา สานวิน
ำ
ู
�
ุ
ั
ิ
์
ุ
ั
่
ุ
ู
ล้้านนา, พุมพุเนองในงานทาบญอายวิฒนมงคล้ พุระครสวิตถิ �
ำ
ปััญญาโสภูต วิดแสนเม่องมาหล้วิง (หวิขวิง) จัังหวิดเชีียงใหม,
่
ั
่
ั
ิ
ั
้
2553, หนา 373-374.
38 สงวิน โชีตสขรตน, ปัระชีมตานานล้านนาไทย,
ุ
ำ
ุ
ิ
้
์
ั
ุ
(กรงเทพุฯ: ศรปััญญา ,2555)
ี
37

�
ี
(ตอนำที่ 2)


ั
วหารในำวฒนำธรรมล�านำนำา :
ิ
ิ
ิ
ร้ปัแบบที่างสถาปััตยกรรม และมตที่างปัระวตศาสตร ์
ั
ิ

้
�
ึ
้
�
ี
ิ
่
่
ุ
ั
จัากควิามหมายของ “วิหาร” ทกล้าวิถงขางตนนนในแงมมของงาน
ิ
�
ั
ุ
ี
็
่
ึ
�
ี
ั
สถาปัตยกรรมหมายถงเปันอาคารทปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัทเปันเสมอนตวิแทน
ู
็
�
ของพุระพุุทธเจัา ซึ่งการใชีงาน “วิิหาร” ตล้อดจันการออกแบบทางสถาปััตยกรรม
้
้
ึ
�
่
้
ี
ี
ี
มควิามแตกต่างกนไปัในแต่ล้ะทองท เชีนในศรีล้งกา มอญ แล้ะพุม่านนมอาคาร
ั
ั
�
ั
ุ
่
�
�
ปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัทไมมพุนทขนาดใหญในการรวิมคนเพุอปัระกอบศาสนพุธ ี
่
่
่
ิ
ี
ี
ู
�
ิ
�
ี
ู
ิ
เนองจัากอาคารปัระดษฐ์านพุระพุทธรปั คอ บาน หรอวิหาร หรอปัราสาทของ
่
ุ
่
้
่
ิ
่
�
ี
�
ั
่
ี
่
ึ
้
�
พุระพุุทธเจัา ดงนันศรล้ง มอญ แล้ะพุมา จังตองมอาคารธรรมศาล้าเพุอปัระกอบ
ั
้
ั
ึ
ศาสนพุธแล้ะฟื้งธรรมแยกตางหากจัากอาคารปัระดษฐ์านพุระพุทธรปั ซึ่งเปัรยบ
�
่
ี
ี
ิ
ู
ุ
ิ
ุ
ี
่
�
�
้
ี
ั
ไดกบการแยกพุนทระหวิางโล้กตระออกจัากพุนทโล้กยะ แตกต่างจัากล้้านนา
ี
�
่
�
่
39
ู
�
ิ
็
ั
ี
ุ
้
แล้ะสโขทยทวิหาร ทาหนาทปัระดษฐ์านทงพุระพุทธรปัแล้ะเปันสถานทปัระกอบ
ี
ุ
ั
ำ
�
ิ
�
ี
�
ิ
พุธกรรมทางศาสนา
ี
�
ู
ั
ั
ในเขตวิฒนธรรมล้้านนานันอาจัสนนษฐ์านเกียวิกบพุฒนาการแล้ะรปัแบบ
ั
ิ
�
ั
ิ
ิ
้
้
ิ
วิหารล้านนาโดยแบ่งการวิเคราะห์ไดหล้ากหล้ายแนวิทาง เชีน วิเคราะห์จัากรูปัแบบ
่
ี
�
ู
ั
ิ
ของตวิวิหาร วิเคราะหจัากการกาหนดพุนทปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัในวิหาร 40
ุ
ิ
ิ
ิ
ำ
์
่
�
่
้
ิ
ิ
้
ไดแก หองคหา หรอมณฑปัทายวิหาร แล้ะการสรางโขงพุระเจัา วิเคราะหจัาก
์
้
ู
่
้
้
ั
ู
ี
้
็
�
่
ี
รปัแบบผู้งพุนวิหาร แตกระนนกตองเทยบเคยงอายุสมยเพุอเปัรยบเทยบพุฒนาการ
�
่
ั
่
ี
ิ
�
ี
ั
ั
ั
ี
ิ
้
ั
่
ิ
ของวิหารล้านนาด้วิยเชีนกน อย่างไรก็ตาม ในการศึกษาเก�ยวิกบวิหารล้านนา
้
สวินใหญ มักเปันการกาหนดรปัแบบวิหารล้้านนา ผู้านล้ักษณะของการปัดล้้อม
ิ
่
่
็
ู
ิ
ำ
่
�
ทวิางภูายในอาคาร รปัแบบทางศิล้ปักรรมแล้ะล้ักษณะพุเศษบางปัระการ
ู
ิ
่
ี
ั
่
ิ
ั
็
ี
ิ
่
่
ุ
์
่
แตกมการจัดกล้มวิหารผู้านการวิเคราะหผู้งพุนอาคาร แล้ะงานศล้ปักรรมรวิมกบ
่
ั
ิ
�
บรบททางภููมศาสตร แล้ะมตทางปัระวิตศาสตรอกดวิย
ิ
ิ
์
ิ
้
ี
ิ
์
ิ
ั
38

�
ภูาพุที 7
�
ำ
้
ั
ฐ์านวิิหารวิดชีางคา (กานโถม) ทีปัรากฏการ
�
้
�
้
้
ู
ี
่
ั
์
่
สรางหองคหาทายวิิหารแล้ะเชีอมตอกบเจัดยทรงปัราสาท
(2.1)
ร้ปัแบบที่างสถาปััตยกรรม
ขีองวหารล�านำนำา
ิ
ั
์
ั
จัากการศึกษาของ วิรล้ญจัก บณยสรตน (2544)
์
ุ
ุ
ำ
ู
ไดกาหนดแบ่งรปัแบบของวิิหารล้านนา ออกเปั็น 2 รปัแบบ
้
ู
้
่
้
ี
๋
ไดแก วิิหารโถง หร่อวิิหารไมมปัางเอก วิิหารกึ�งโถง แล้ะวิิหาร
่
แบบปัด หร่อวิิหารมปัางเอก
๋
ี
ิ
39

ิ
ิ
ื
่
๋
ี
(1) วหารู้โถง หรู้อวหารู้ไมมปัางเอก
ั
ี
่
(ไมมฝาผู้นง)
่
่
ี
สนนษฐ์านวิาวิหารรูปัแบบนนาจัะเปัน
ิ
�
ั
ิ
็
้
�
ี
วิิหารแบบแรกทีมการสรางในล้้านนา จัากการ
ิ
ศกษาสารวิจัวิหารล้านนาของวิรล้ัญจัก (2544)
ึ
ำ
์
้
่
�
ุ
่
้
ั
ี
ี
�
พุบวิามการสรางตงแตพุทธศตวิรรษท 21
็
็
ิ
�
ี
เปันตนมา มล้กษณะเปันวิหารทเปัดผู้นง
ั
ิ
ี
้
ั
่
ด้านล้่าง แตมีการสร้างฝาผู้นังแบบฝาตาผู้้า
ี
้
่
ึ
หรอ “ฝายอย” หรอ “ฝาหยาบ” เพุยงครงหนง � ึ
�
่
ของควิามสงเสารบนาหนกดานนอกสดเทานัน
ู
ำ
ั
้
่
ุ
ั
�
�
็
ิ
ิ
่
ั
วิหารโถงเปันล้กษณะเดนของวิหาร
้
ุ
่
ล้านนาทมการสรางในชีวิงกอนพุทธศตวิรรษ
้
ี
�
่
ี
ึ
ท 23 (ชีวิงพุ.ศ. 2200-2290) จัากผู้ล้การศกษา
ี
่
�
ุ
่
ี
โบราณสถานเวิยงกมกามพุบวิาอาคารปัระเภูท
็
่
่
ิ
่
โบสถวิหารสวินใหญจัะเปันทรงเปัด หรอแบบ
ิ
์
ี
ู
ั
�
้
้
่
โถง อกทังยงพุบวิามการสรางหองคหากอดวิย
้
ี
่
่
ิ
ุ
�
้
ิ
อฐ์เพุอปัระดิษฐ์านพุระพุทธรูปัอยทายวิหาร
่
ู
้
ั
ั
เชีน วิิหารวิดชีางคา กานโถม วิิหารวิดธาตนอย
ุ
�
้
่
ำ
วิหารวิดกอายส วิหารวิดกอายหล้าน วิหาร
ิ
ั
้
ิ
ู
ี
่
ั
่
ู
้
ิ
่
ิ
ั
้
ั
ู
่
ั
ิ
วิดกปัาดอม วิหารวิดกมกาม วิหารวิดอคาง ภูาพุที 8
้
ุ
ี
�
ิ
้
วิหารวิดพุญามงราย วิหารวิดกจัอกปัอก โขงพุระเจัาปัระดษฐ์านพุระปัระธาน
๊
ู
ั
่
ั
ั
�
ิ
ิ
ำ
�
ั
ึ
ู
้
�
่
�
็
ี
แล้ะวิหารวิดปัเปัย เปันตน ซึ่งโบราณสถาน ภูายในวิิหารหล้วิง วิดเชีียงมัน อาเภูอเม่อง
ั
ิ
ั
ึ
�
หล้ายแหงในเวิยงกมกาม มการสรางขนในสมย จัังหวิดเชีียงใหม ่
ี
้
ุ
ี
ั
่
ั
พุญามงราย (พุ.ศ.1804-1854)
40

ภูาพุที 9
�
ิ
�
ภูายในวิิหารทีปัระดษฐ์านพุระปัระธานภูายในโขงพุระเจัา ้

ี
ั
�
ี
ิ
้
ั
ิ
้
้
ุ
นอกจัากน วิหารแบบโถงยงมการสรางซึ่มโขงปัราสาทไวิภูายในตวิวิหาร
�
ี
ุ
ู
่
เพุ�อปัระดิษฐ์านพุระพุทธรปั ชีาวิล้้านนาเรียก ห้องคูหาทปัระดิษฐ์าน
่
พุระพุุทธรปัทายวิิหาร แล้ะปัราสาทคล้้ายบษบกภูายในวิิหารวิา “โข่งพิรู้ะเจั�า”
้
ู
ุ
่
คาวิา “โขง” แปัล้วิา บรเวิณ หรอ เขต “พุระเจัา” หมายถง พุระพุทธรปั
ำ
้
่
ึ
ิ
่
ุ
ู
้
�
หรอพุระพุทธเจัา ดงนนโขงพุระเจัา จังหมายถง เขตของพุระพุทธเจัา
ึ
ุ
้
ั
่
ุ
ึ
้
ั
ี
ถาโขงนนปัระดษฐ์านพุระบรมสารรกธาต จัะเรยกวิา “โขงพุระธาต” แตหาก
ิ
ั
ุ
ิ
่
่
ี
้
ุ
�
ปัระดิษฐ์านพุระปัระธาน กจัะเรยกวิา “โขงพุระปัระธาน” เชีน โขงพุระปัระธาน
็
ี
่
่
วิดปัราสาท สวินบษบกทปัระดษฐ์านพุระพุทธรปั ล้านนาเรยกวิา “ปัราสาท”
้
ุ
ู
ั
�
่
ี
ุ
ี
่
ิ
ั
็
่
ี
โดยบุษบก แล้ะปัราสาทมล้ักษณะเคร�องยอดคล้้ายกัน บางคร�งกจัะเรียกวิ่า
“โขงปัราสาท” ตัวิอย่างวิิหารโถงที�มีโขงปัราสาท เชี่น วิิหารปังยางคก
41
ำ
ั
ำ
ิ
ำ
ั
อาเภูอเกาะคา จังหวิัดล้าปัาง วิหารหล้วิง วิดพุระธาตุล้าปัางหล้วิง อาเภูอเกาะคา
ำ
ำ
ั
ั
ิ
ิ
ั
ำ
ิ
ั
ั
ำ
ี
ิ
จังหวิดล้าปัาง แล้ะวิหารหล้วิงวิดเวิยงเถน อาเภูอเถน จังหวิดล้าปัาง วิหารหล้วิง
ำ
็
้
ั
วิดเชีียงมั�น อาเภูอเม่อง จัังหวิดเชีียงใหม เปันตน
่
ั
41

�
ภูาพุที 10
ำ
ุ
�
ั
้
ำ
ั
ำ
ภูาพุตด ISOMETRIC วิิหารนาแตม วิดพุระธาตล้าปัางหล้วิง อาเภูอเกาะคา จัังหวิดล้าปัาง
ำ
ั
์
ิ
์
ิ
�
ิ
ทีมาของภูาพุ : เจัษฎา สภูาศร, หอธรรมศล้ปัล้้านนา, วิิทยานพุนธศล้ปัศาสตรมหาบณฑต
ุ
ิ
ั
ี
ั
ิ
ภูาควิิชีาศล้ปัะสถาปััตยกรรม มหาวิิทยาล้ยศล้ปัากร, หนา 84.
้
ิ
42

43

่
้
ุ
ิ
้
้
ู
อาจักล้าวิไดวิารปัแบบของวิหารล้านนาในชี่วิงตนราวิพุทธศตวิรรษท� 21
ี
่
ู
ี
่
ุ
ี
�
ถึงก่อนพุทธศตวิรรษท� 23 จัะเปั็นรปัแบบวิหารโถง ทบางแห่งมีการกาหนดพุ�นท � ี
ำ
ิ
�
ุ
ู
้
ิ
้
่
ิ
้
ิ
ู
ี
ี
ี
ี
�
้
ิ
�
ั
ปัระดษฐ์านพุระพุทธรปัทมหองคหากอดวิยอฐ์ทายวิหาร แล้ะวิหารทมการสรางตงแต ่
้
้
ี
�
่
็
้
้
ชีวิงตนพุุทธศตวิรรษที 23 เปันตนมาจัะมการสรางซึุ่มโขงปัราสาทไวิภูายในวิิหาร
้
การกาหนดแยกพุนท “โขงพุระเจัา” ในล้านนาท�งรปัแบบของหองคหา
�
้
ู
่
ี
้
�
ู
ั
้
ำ
�
ท้ายวิิหาร แล้ะการสร้างโขงปัราสาทนันเปั็นการแบ่งแยกพุ่นทีของพุระพุุทธรปัซึ่�งหมาย
�
ู
ึ
�
ี
ี
�
ึ
ุ
่
ุ
�
่
้
ุ
ุ
ั
�
ถงพุนทโล้กตระ ใหแยกออกจัากพุ�นทของปัถชีน ปัระกอบกบพุระพุทธรูปัปัระธาน
ั
ุ
ในวิหารอาจัมีขนาดเล้ก การสรางโขงปัราสาทจัึงเปันการเนนพุระพุทธรูปัใหชีดเจัน
้
ิ
้
้
็
็
้
ี
แล้ะมควิามสำาคญ หองคหาปัระดิษฐ์านพุระพุทธรูปันยมสร้างดวิยวิสดทมควิาม
ุ
ี
ิ
�
ั
้
ั
ุ
ู
ี
�
ั
คงทนถาวิร เชีน ศล้าแล้ง หร่ออฐ์ ซึ่งสอดคล้้องกบคาวิา “คหา” แล้ะมระดบพุ่�นทีสง ู
ึ
่
ิ
ำ
�
ิ
ู
่
ั
ี
ิ
�
่
็
�
ั
้
้
�
�
ี
กวิาพุ่�นวิิหาร ในขณะทีตวิวิิหารซึ่งเปันพุ่นทีปัระกอบศาสนพุธของฆ์ราวิาสจัะสรางดวิย
ึ
วิสดทีคงทนนอยกวิา เชีน โครงสรางหล้งคาไม มงกระเบ่องดนขอ เปันตน
ุ
่
็
้
้
้
�
ั
ุ
ิ
ั
�
้
่
้
ี
ู
ล้กษณะของวิหารโถงท�มคหาทายวิหารนน อาจัเปัรียบเทยบไดกบกฏ ิ
ุ
ี
ิ
้
ั
ั
�
ี
ิ
ั
ิ
ึ
�
ุ
ั
ิ
็
�
ี
้
ั
ิ
ี
ของพุระพุทธเจัา กบศาล้าทวิดเชีตวินวิหาร ปัระเทศอนเดย ซึ่งกคอ กาเรรกฎ ี
่
ุ
ั
�
ี
้
้
ู
ุ
็
ั
�
ุ
ึ
�
ิ
ฺ
ุ
ี
ิ
ิ
แล้ะกาเรรมณฑปั กาเรรกฎนนเปันหนงในกฏของพุระพุทธเจัาแล้ะทปัระตทางเขา
้
ี
ี
ิ
่
�
ดานหนาของกฏเปันทตงของศาล้ากาเรรทเรยกวิา “กาเรรมณฑปั” ทาหนาทเปันโถง
ำ
�
ั
้
ุ
็
้
็
ี
ี
ิ
ฺ
�
ิ
�
�
ี
ิ
ู
้
่
ุ
ี
ั
ิ
ั
้
ี
ั
ตอนรบ เนองจัากกฏมขนาดเล้ก ในศรสชีนาล้ย แล้ะเชีล้ยงพุบหองคหาทายวิหาร
้
็
ทีมผู้งพุ่�นรปัสีเหล้ี�ยมจััตรส กอผู้นงโดยรอบ แล้ะกอหล้งคาแบบสนเหล้อม นยมทารปั
ี
�
ู
ำ
ู
�
ิ
ั
ั
่
่
ั
ั
่
ั
�
ุ
ั
ทรงจัวิคล้้ายกุฏิขนาดเล้็กสาหรับพุระพุุทธเจั้า ในขณะทีล้้านนานิยมทำาหล้ังคา
�
�
ำ
42
�
่
�
เปันทรงปัราสาท เพุ่อแสดงฐ์านันดรศกดของพุนทวิาเปันเสมอนทปัระทบของ
ี
ี
่
�
�
็
็
่
ั
ิ
ั
�
พุระพุุทธองค ์
44

�
ภูาพุที 11
�
ั
ึ
้
ล้ายเสนวิิหารกึงโถงของวิิหารหล้วิง วิดคะตกเชีียงมัน ล้าปัาง
ำ
�
ี
้
้
ทีมา : เจัษฎา สภูาศร, อางแล้้วิ, หนา 84.
�
ุ
(2) วหารู้กึงโถง
�
ิ
ี
เปั็นวิิหารท�เปั็นพุัฒนาการระหวิ่างวิิหารแบบโถงแล้ะวิิหาร
ำ
ี
ิ
่
ิ
้
็
่
ิ
แบบปัด โดยจัะทาเปันวิหารโถงในชี่วิงหองวิหารท� 1-2 สวินในชีวิงหอง
้
ู
๋
ี
ั
�
ั
�
ิ
�
ั
ี
้
ี
่
ท 3 จัะมการสรางฝาผู้นงหรอปัางเอกปัดกนทงหมด รปัแบบนจัะนยม
�
ิ
ึ
ิ
่
้
้
้
ุ
่
สรางในชีวิงกล้างของพุทธศตวิรรษท 24 เปันตนมา ไดแก วิหารคะตก
ี
็
�
เชีียงมั�น อาเภูอเม่อง จัังหวิดล้าปัาง
ำ
ั
ำ
45