วิหารล้านนา มรดกภูมิปัญญา พุทธสถาปัตยกรรม

ื
ิ
(3) วหารู้แบีบีปัด หรู้อวหารู้มปัางเอก
ิ
ิ
ี
๋
43
ู
ิ
เปันรปัแบบวิหารล้านนาทพุบเหน
็
้
�
ี
็
ั
ั
ั
ุ
�
ิ
ั
ิ
่
ได ทวิไปัในปัจัจับน สนนษฐ์านวิาวิหารแบบปัิด
้
ั
้
่
้
ั
ิ
�
ั
�
เพุงไดรบควิามนยมในการกอสรางในชีนหล้ง
ิ
็
ิ
�
ของพุุทธศตวิรรษที 24 เปันตนมา วิิหารชีนดนี�
้
ั
่
�
ึ
ี
๋
มการทาฝาผู้นง หรอปัางเอกจัากฐ์านขนจัรด
ำ
โครงหล้ังคาแล้ะใชีผู้นงเปันเคร่องปัดล้อม
้
�
้
ิ
็
ั
้
ั
่
ู
้
รปัอากาศของส�งกอสราง มการใชีฝาผู้นง
ิ
ี
่
ุ
้
้
ั
จัากวิสด 2 ชีนดไดแก ปัน แล้ะไม โดยทีฝาผู้นง ั
ู
�
ิ
ี
ี
�
้
แบบไมนาจัะมการใชีกอนฝาผู้นงทเปันปัน
้
ู
่
่
็
ั
ิ
่
�
ิ
วิหารแบบปัดนหากพุจัารณาผู้านการออกแบบ
ิ
ี
ู
้
ผู้งพุนสามารถแบงแยกรปัแบบออกไปัไดอก
่
่
ี
ั
�
ไดแก วิิหารทรงโรง แล้ะวิิหารทรงปัราสาท
้
่
ั
ิ
วิหารู้ทรู้งโรู้ง ค่อ วิิหารแบบปัดทีผู้งวิิหาร
�
ี
ั
ุ
็
่
�
่
็
่
มการยกเกจั หรอยอมม ผู้งพุนเปัน
สีเหล้ียมผู้่นผู้าเทานัน สนนษฐ์านวิานาจัะ
้
่
่
�
ิ
ั
�
�
่
ไดรบอิทธพุล้จัากรปัแบบวิหารของ
ู
ิ
้
ั
ิ
ภูาคกล้างเขามาปัะปัน
้
วหารู้ทรู้งปัรู้าสาท เปันวิหารท�มการเชีอม
ี
่
ิ
็
ิ
�
ี
ั
้
ิ
มณฑปัปัราสาทไวิทางดานหล้งของวิหาร
้
�
็
้
ี
่
ู
้
ิ
หรอมหองคหาทายวิหาร ซึ่งอาจัเปัน ภูาพุที 12 - 13
ึ
�
ี
ั
ู
รปัแบบทพุฒนามาจัากวิหารโถงแบบทม ี วิิหารวิดปัราสาทเปันวิิหารทรงปัราสาท
�
�
ี
ิ
ั
็
้
้
่
�
้
�
้
หองคหาทายวิหารทกอสรางหล้งคา หร่อวิิหารทีตอทายดวิยมณฑปัปัราสาท
่
้
ั
ี
ิ
ู
้
่
่
่
้
ั
็
�
เปันปัราสาท ซึ่อนชีน แตตอมามการกอ สรางราวิพุุทธศตวิรรษที� 24
ี
ิ
้
ั
ี
ึ
ปัดตวิวิิหาร ทีมล้กษณะโถงใหทบ
�
ั
46

�
ภูาพุที 14 - 15
ิ
้
ู
การปัระดษฐ์านพุระปัระธานภูายในคหามณฑปัทายวิิหาร
วิดปัราสาท จัังหวิดเชีียงใหม ่
ั
ั
47

�
ภูาพุที 16
่
ั
ึ
ิ
็
วิิหารหล้วิง วิดปัาแดงหล้วิงมหาวิิหาร เปันวิิหารแบบปัดทบ
�
ทีมการสรางมณฑปัปัราสาทตอทายวิิหาร
้
้
ี
่












48

ิ
ิ
ั
ิ
ั
์
้
ในทศนะของปัระวิตศาสตรศล้ปัะ วิหารล้านนา
ุ
่
่
ั
ยงสามารถแบงกล้มวิหารโดยใชีหล้กการแบงทางภูมศาสตร ์
้
่
ิ
ู
ั
ิ
์
แล้ะควิามสมพุนธทางปัระวิตศาสตรในการวิิเคราะห แล้ะจััด
์
ั
ั
ั
ิ
์
ำ
่
รปัแบบผู้ังพุ�นวิิหารออกเปั็นกล้มๆ โดย สุรพุล้ ดารหกล้ (2561)
์
ุ
ู
ิ
่
ุ
่
ุ
ี
�
่
�
�
ำ
้
่
้
ไดใชีการแบงเขตพุนทล้มนาเปันตวิกาหนด เชีน เขตวิฒนธรรม
ั
ั
่
็
ำ
ี
ำ
ั
ู
ุ
่
ิ
ำ
ั
�
ล้มนาปัง-วิง ได้แกจังหวิัดเชียงใหม่ ล้าพุน แล้ะล้ำาปัาง
่
่
ั
�
้
เขตวิฒนธรรมลุ้มนา (กก-อง) ไดแกเม่องเชีียงราย เชีียงแสน
่
ำ
ิ
�
ี
ี
นอกจัากนยังมรปัแบบของวิิหารในเขตพุ�นทอ�นๆ เชี่น วิิหาร
�
่
่
ู
ี
ุ
ุ
่
่
ของกล้มไทล้อในเขตล้มนานาน แล้ะกล้มวิหารพุะเยา
ำ
่
ุ
�
ิ
่
�
่
ั
ั
ในเขตล้มนายม ทงนมการพุจัารณาควิามสมพุนธ ์
�
ี
ำ
ั
�
ี
�
ิ
่
ุ
้
่
ิ
์
ทางปัระวิตศาสตรรวิมดวิย
ั
49

(2.2)





่
่
ิ
การแบงกลุมวหารล�านำนำา
�
ี
ตามเขีตลุมนำาที่สมพุนำธกบบรบที่ที่างปัระวตศาสตร ์
่
ำ
�
ิ
ั
ิ
ั
ั
ั
์
็
ุ
ุ
่
สรพุล้ ดารหกล้ (2561) ไดแบงกล้มวิหารล้านนาออกเปัน
่
ำ
ุ
้
์
้
ิ
ิ
ั
่
่
2 กลุ้มใหญ ดงนี �
44
�
่
ิ
ั
่
ิ
�
�
ำ
่
ำ
(1) กลุมวหารู้ในเข่ตทีรู้าบีลุมแมนาปัง และแมนาวง
่
ำ
�
ั
่
วิิหารในเขตทีราบลุ้มนาปัง-วิง นีโดยสวินใหญจัะล้กษณะของแผู้นผู้ง
่
ั
�
ิ
่
�
ั
ี
�
้
ี
วิหารในรูปัแบบส�เหล้ยมผู้นผู้ายกเก็จัออกทางด้านหน้าสองชี่วิง ดานหล้ัง
้
่
ิ
ี
ิ
หนงชีวิง หรอทเรยกวิาวิหารหกจัอก หรอวิหารบบ ซึ่ึงการล้ดส่วินหัวิท้าย
�
่
ึ
ิ
�
่
ี
�
่
ั
�
่
ี
45
ั
์
ของผู้ังพุ�นมีควิามสัมพุันธกับการล้ดชี�นระนาบหล้ังคาแบบด้านหน้า 3 ซึ่ด
่
ั
้
่
ั
ั
้
�
ิ
ี
แล้ะดานหล้ง 2 ซึ่ด เรยกในภูาษาถนเหนอวิา “ล้ดหล้งคาหนา 3 ซึ่ด ล้ดหล้งคา
่
�
ุ
�
้
ั
หล้ง 2 ซึ่ด” หมายถง มการล้ดมข ดานหนา 3 ชีัน ดานหล้ง 2 ชีัน ซึ่ึ�งเปั็น
ั
ึ
้
ี
้
46
�
ำ
รปัแบบของผู้งพุนวิหารทพุบโดยสวินใหญในเขตล้มนาปัง-วิง การยกเกจัผู้งพุน
ั
ิ
�
่
�
่
ี
ิ
่
็
ั
ุ
�
ู
ั
่
่
ั
่
ดงกล้าวิสอถงนยของการสรางรปัแบบสญล้กษณในทางสถาปัตยกรรม
้
ึ
ั
ั
ู
ั
์
ั
�
่
้
ู
ั
ิ
ำ
ในรปัทรงสาเภูาทรงปัราสาทวิิมาน ตามคตวิิมานที�ปัระทบของพุระพุุทธเจัา 47
50

�
ภูาพุที 17
้
ู
้
ั
ผู้งพุ่นวิิหาร รปัดานหนา แล้ะรปัตดซึ่ดหนา ้
ู
�
ั
ั
้
ำ
ุ
ของวิิหารนาแตม วิดพุระธาตล้าปัางหล้วิง
�
ำ
ำ
อาเภูอเกาะคา จัังหวิดล้าปัาง
ำ
ั
ทีมาของภูาพุ : เจัษฎา สภูาศร, อางแล้้วิ,
�
ี
้
ุ
�
ุ
ั
โดยทวิไปัวิิหารในเขตล้มนาปัิง-วิัง หนา 95-96.
ำ
�
่
้
้
็
ี
้
ิ
นนยมสรางเปันอาคารยาวิ 5-9 หอง
�
้
ิ
ี
้
กวิาง 3 หอง การท�วิหารล้านนามักออกแบบ
้
ี
้
ั
จัานวิน 5-9 หองนน มควิามเกยวิของกบ
�
ำ
ี
�
ั
้
�
่
�
ิ
คตควิามเชีอวิาดวิยเรองโฉล้กวิหาร
่
ิ
้
่
์
ั
�
ี
ี
ั
ั
ำ
ทมควิามหมายสมพุนธกบจัานวินห้องเสา
ิ
ิ
�
่
�
็
ั
ั
ี
ั
้
วิิหาร เพุอใหเปันสรมงคล้ อกทังยงสมพุนธ ์
่
ำ
�
่
ั
ู
ั
กบการเล้อกรปัทรงหล้งคาเพุอกาหนด
จัานวินซึ่ดของวิหาร โดยจัะกล้่าวิต่อไปั
ำ
ิ
48
้
ในหวิขอวิาดวิยศาสตรของการสรางแปัล้ง
์
่
้
ั
้
วิิหารล้้านนา
51

�
ภูาพุที 18
ั
ุ
้
็
การระบตาแหนง หอง,การยกเกจัผู้งอาคาร,
ำ
่
ั
ซึ่ดแล้ะตบหล้งคาของอาคารวิิหาร
ั
�
ทีมาของภูาพุ : เจัษฎา สภูาศร, อางแล้้วิ, หนา 85.
้
ี
้
ุ
ั
ิ
ี
�
่
�
การู้วางผู้ังวิหารู้ลานนา นน มกวิาง มมมองจัะคอยๆ บบล้งจันกระทงเปัดโล้งออก
ุ
�
่
ั
ั
ั
�
ี
ิ
ี
�
่
ั
อาคารในแนวิแกนตะวินออก – ตะวินตก มการ เมอเดนออกจัากห้องท 1 ดังนั�นการยกเก็จั
49
ั
ั
้
ั
�
ั
ุ
�
ี
ล้ดควิามกวิางของผู้งดานสกดจัากแคบทสด หร่อ “หกจั�อก” ผู้งพุ่นวิิหาร นอกจัากจัะแฝง
้
ั
ิ
ั
้
้
ั
์
้
ั
�
่
ิ
ึ
้
ดานหนาวิหาร แล้ะคอยๆ ขยายออกในห้อง ฝงไวิซึ่งนยยะควิามหมายเชีงสญล้กษณแล้วิ
้
ู
ั
�
่
ที 2 แล้ะ 3 จันคงที�ในหองที 4 แล้ะจัะล้ดล้ง ยงมผู้ล้ตอการรบรทางสายตา แล้ะการปัดล้อม
ี
้
ั
ิ
�
้
�
้
้
�
้
อกครังในหองทายวิิหาร หร่อหองที 5 โดยการ พุ่นที (Enclosed Space) อกดวิย
�
ี
ี
�
้
ั
็
้
่
ั
ล้ดควิามกวิางของผู้ง หร่อ การยกเกจัดงกล้าวิ
สงผู้ล้ให้ผู้ทเขาไปัในตัวิอาคารสามารถเปัิดมม
้
ู
�
่
ี
ุ
้
้
ุ
ุ
้
มองสายตาจัากมมแคบไปักวิาง แล้วิพุงควิาม
่
�
ุ
ั
สนใจัยงไปัยังจัดทปัระดษฐ์านพุระปัระธาน
ี
ิ
�
่
ี
ิ
ทคอนขางมดสล้วิ แล้ะขณะทออกจัากตวิวิหาร
ั
ั
�
ี
้
่
52

ั
�
ี
ุ
ี
่
ี
็
�
่
�
วิิหารทมผู้ังพุ�นยกเกจั หรอวิหารหัก “ ...ทั้นจ้กกล่าวอัปต่ต่่น่ทั้านอันสร้างว้ด้กาน
ิ
้
้
ี
้
ี
ุ
�
้
้
ี
�
่
ิ
จัอกนน พุบวิานยมสรางในเขตล้มนาปัง-วิง โถมส้นนี� เจ้้าม้งรายมาสรางเวยงกมกามทั้ี�นน ยงมไม ้
ำ
�
่
ิ
้
ั
ั
ุ
�
่
้
้
ำ
้
ี
่
�
่
่
็
ึ
ั
�
ซึ่งเปันเขตวิัฒนธรรมหริภูญชียดงเดม เด้อัเกล�ยงต่น 1 ค์ามานวาไมสภิานต่้นใหญ่นก
�
ิ
ั
ุ
้
้
่
ู
่
�
้
้
�
้
ุ
ิ
ั
ี
่
ิ
สนนษฐ์านวิาวิหาร รปัแบบดงกล้าวิมพุฒนาการ รกขัเทั้วด้าต่นสกสวาด้อัยรกสาไมเด้อัต่นนน เทั้วด้า
่
ั
ู
ั
�
่
้
้
จ้นน�นมกใค์รหอัเป็นค์ุณแกค์นทั้งหลาย ก็เนรม่ต่
่
่
้
ิ
ุ
สบทอดจัากวิิหาร สมยหรภูญชีย เนองจัากพุบ เปนแลนเผ่่อักต่้ว 1 อัยไมเด้อัต่นนน ค์นทั้้งหลายห้นก ็
ั
่
่
ั
�
้
้
�
่
็
้
�
่
ู
ิ
รปัแบบผู้งพุนวิหารยกเกจัในเขตโบราณสถาน เอัากนไป สกการะปชาแลวปรารถนาเอัาลกยงลกชาย
�
็
ู
ั
่
้
ู
่
ู
้
ู
้
่
ี
ี
ำ
ุ
เวิยงกมกาม แล้ะเวิยงทากานเปั็นจัานวินมาก ขัาวขัอังสมบูต่ กได้ด้งใจ้ มกด้งใจ้ค์นทั้งหลายแล
้
้
้
้
้
่
็
้
้
่
�
้
�
่
็
้
ู
่
้
ิ
�
ั
เมอพุจัารณาจัากหล้กฐ์านปัระเภูทโบราณ อัยบูนานเทั้าใด้ ไมเด้อัต่นนนเปนอันแกนกลวด้ต่าย
้
้
่
่
่
�
ู
้
ี
้
ี
่
�
้
ิ
ุ
ึ
ุ
สถานในเขตเวิยงกมกาม ซึ่งดาเนนการขดคน ค์นทั้งหลายเทั้ยรยอัมไปสกการะปชาทั้นนต่ราบูเถง ่
�
ำ
ี
้
้
ุ
ี
�
�
ี
้
้
ี
ั
ิ
ุ
วิหารวิดกานโถม ในปัพุ.ศ. 2527 ไดขอสรปั เจ้้าม้งรายมาต่งเวยงกมกาม แลในกาลนน มมหาเถร
้
่
็
�
ี
จัากการขดคนทางโบราณคดวิา วิหารวิดกาน เจ้้า 5 ต่น มมหาเถรต่นชอัมหาก้สสปปะ เปนประธาน
ั
่
ุ
ิ
้
ี
่
้
้
็
่
ี
้
ี
อันประกอับูด้วยปฏิปรย้ต่อันทั้รยสงวรด้นก กมาเลง
้
่
็
่
ั
ี
โถมในเวิยงกมกามสร้างทบล้งบนวิัดโบราณ หนยงฐานะไมเด้อัต่ายนนเปนทั้สงด้วเวกด้นก
ุ
้
้
่
่
้
�
ี
้
�
ี
�
็
้
้
กอนสมยพุญามงราย โดยบรเวิณดงกล้าวิ มหาเถรเจ้้าทั้้ง 5 ต่น กลวด้มาอัยสถ่ต่สาราญ่...” 51
ั
่
ั
ั
่
ิ
่
ู
็
ำ
้
ิ
ิ
ำ
คนพุบพุระพุมพุดนเผู้าศล้ปัะแบบล้าพุนบรเวิณ
์
ู
ิ
ิ
ิ
ั
้
ใตฐ์านรากของสถูปัขนาดเล้็กหล้งวิหารโถง จัากตานานสะท้อนใหเหนวิา แตเดม
ิ
ำ
้
่
็
่
ึ
ั
้
ุ
แล้ะซึ่มปัราสาท ซึ่งจัากล้กษณะของการ บรเวิณวิดกานโถม (ชีางคา) ทีตอมากล้ายเปัน
�
ิ
็
่
�
ั
�
้
ำ
ู
ิ
่
กระจัายพุระพุมพุดนเผู้าทฝงอยแล้ะตรวิจัสอบ ศนยกล้างเวิยงกมกามนนเปันชีมชีนมากอน
์
ั
ิ
ี
�
ุ
ั
ุ
์
็
ู
ี
่
�
ิ
ิ
ชีนดน ทางโบราณคดีพุบวิากล้มพุระพุมพุ ์ แล้ะอยสบตอกนมาจันถงสมยพุญามงราย
ั
�
่
่
ุ
ั
ั
่
่
่
ั
ู
ึ
ี
่
�
ิ
็
ู
ี
่
ดงกล้าวิเปันสงทมอยกอนแล้ะไมมควิาม มาสรางเวิยงกมกาม พุระมหากสสปัปัะเถระ
่
่
�
ี
ั
ั
ุ
ั
ี
้
์
สัมพุันธกับการก่อสร้างวิิหารวิัดกานโถม พุรอมกับพุระภูกษ 5 รปั ไดตงสานักสงฆ์ ์
�
้
ั
้
ู
ุ
ิ
ำ
ี
์
ู
แล้ะสถปัเจัดย แล้ะโบราณสถานโดยเฉพุาะกล้ม บาเพุญธรรมขนบรเวิณไมเดอ ซึ่งเปันไปัไดวิา
ุ
่
่
้
่
�
้
็
ึ
�
ิ
ำ
ึ
็
�
ี
ั
วิหารแล้ะเจัดยวิดกานโถม สรางทบบน บรเวิณดงกล้าวินนอาจัมวิดอยแล้วิ เมอพุญามง
์
้
ั
ิ
่
่
�
่
้
ู
ั
ิ
ั
ั
�
ี
ั
ั
ั
�
ิ
วิดโบราณสมัยหรภูญชีย ซึ่ึงจัะสอดคล้้อง รายมาปัระทบในเวิยงกมกามจังโปัรดใหสราง
ุ
50
ึ
ุ
้
ั
ี
้
่
ึ
่
ำ
้
�
ี
่
ตามตานานพุนเมองเชียงใหม่ไดกล้าวิถงสภูาพุ วิดกานโถมขน โดยสรางทบวิดเดมซึ่งคงจัะ
ั
ึ
�
ั
�
ึ
ิ
้
ั
ี
�
ึ
กอนการสร้างวิดกานโถม ทกล้าวิถงบรเวิณ ชีารดทรดโทรมแล้วิ แล้ะจัากการขดคนพุบ
ิ
ั
่
่
ุ
ุ
ุ
้
ำ
้
่
ู
้
็
ั
่
วิดกานโถม วิาเปันชีมชีนอยกอนแล้วิ พุระพุิมพุดนเผู้า แล้ะจัารึกอกษรมอญโบราณ
่
ุ
์
ิ
ั
�
่
้
ึ
แล้ะชีุมชีนแหงนนนบถอตนไมเดอตนหนง สนนษฐ์านได้วิาชีมชีนแห่งนอาจัมีอายุราวิ
�
่
้
ั
้
ั
�
่
ุ
่
ั
ิ
�
ี
ำ
่
่
่
�
ในตานานพุ่นเม่องเชีียงใหม กล้าวิวิา พุุทธศตวิรรษที� 17 แล้ะเปันชีมชีนที�อยภูายใต ้
ุ
็
่
ู
ิ
ุ
การปักครองของเม่องหรภูญชีย 52
ั
53

�
ั
ี
�
ี
็
่
ั
�
่
่
่
้
้
็
้
่
จัากผู้งพุนโบราณสถานสวินใหญ เปันผู้งแบบสเหล้ยมผู้นผู้ายอเกจัดานหนา
้
่
่
้
ุ
ั
ำ
ุ
ั
�
้
ั
่
้
ั
2 ชีวิงเสาแล้ะดานหล้ง 1 ชีวิงเสา ไดแก วิดกานโถม (ชีางคา) วิดธาตนอย วิดกมกาม
่
วิดหวิหนอง วิดพุญามงราย วิดพุระเจัาองคดา วิดกอายหล้าน วิดกอายส วิดกมะเกล้อ
ู
ั
ั
ั
์
ำ
้
ี
ั
ั
ั
ั
้
ู
่
่
ู
ั
่
้
ี
ั
ั
�
่
ู
วิดกรดไม วิดโบสถ แล้ะวิดกมกามทปัราม เปั็นต้น ซึ่ึงพุบวิ่ามีการสร้างวิิหารใน
ิ
์
ั
้
ุ
53
้
่
ั
ล้กษณะดงกล้าวิมากกวิารอยล้ะ 90 อาจักล้าวิไดวิาวิิหารกลุ้มนีมพุฒนาการส่บทอด
่
ั
่
ั
่
้
�
่
ี
ั
ุ
ิ
มาจัากวิิหารในสมยหรภูญชีย
ั
54
่
จัากโบราณสถานทพุบในเวิยงกมกามสวินใหญมอายอยในชีวิงสดทาย
�
ี
ุ
ี
่
ุ
้
ุ
ี
่
่
ู
่
่
ก่อนการท�งร้างในราวิพุุทธศตวิรรษท� 21 เปั็นต้นมา ทน่าสนใจัคอ ผู้ังพุ�นวิิหารทมีการ
�
ี
ี
�
ิ
ี
ั
ั
�
ำ
้
ึ
ยกเกจันน ไดถายทอดรปัแบบมายงผู้งพุนวิหารล้านนาในเขตล้มนาปัง-วิง ซึ่งพุบมาก
ิ
่
�
ุ
ิ
่
ั
�
้
่
ั
็
�
ู
่
ในปัจัจับน อกปัระการคอฐ์านวิหารบางแห่งมการเชีอมตอกบมณฑปัท้ายอาคาร
ี
ั
ั
่
ั
ุ
่
ิ
ี
�
ี
่
�
หรอคนธกฏ เชีน วิิหารวิดชีางคากานโถม เปันวิหารทรงปัราสาททเกาแก ่
ุ
ิ
ั
ี
่
ั
้
�
็
ำ
่
ุ
ี
�
ี
้
ราวิพุทธศตวิรรษท 19 มล้กษณะเปันวิหารโถงในผู้งสเหล้ยมผู้นผู้ายกเกจัดานหนา
ั
�
้
ั
็
้
็
�
ี
ี
่
ิ
่
2 ตอน ด้านหล้ัง 1 ตอน หันหน้าส่ทิศตะวิันตก ไมมฐ์านชีุกชีีแตมีทางเชี�อมต่อ
่
ี
ู
่
ิ
ี
ี
ี
�
ู
์
ี
กับมณฑปัท้ายวิิหาร ทมฐ์านปััทมก่ออฐ์รปัทรงแปัดเหล้�ยม เปั็นทปัระดิษฐ์าน
�
ิ
ของพุระพุทธรูปัทง 4 ทศ คำาวิ่า “มณฑปั” นันแปัล้วิ่าอาคารรูปัสี�เหล้ียม
�
�
ั
�
ุ
55
�
ี
่
่
�
ี
ทมียอดแหล้ม ไมปัรากฏในภูาษาล้้านนา จัารึกวิัดพุระยนเรียกอาคารปัระเภูทนวิ่า
้
�
่
่
ี
�
ี
็
่
�
ี
ิ
ี
ึ
56
�
ี
“ปัราสาท” จังกล้ายเปันชีอเรยกวิหารทมอาคารสเหล้ยมยอดแหล้มตอทายวิา
“วหารู้ทรู้งปัรู้าสาท”
ิ
ำ
่
ิ
่
่
ี
ั
หากวิเคราะห์รวิมกบเอกสารทางปัระวิัตศาสตร์ ตานานพุ�นเมองเชียงใหม่
ิ
ั
้
่
จัะพุบวิา พุญามงรายสรางวิดกานโถม บนพุนทวิดเดมสมยหรภูญชียแล้ะสราง
ิ
ั
ิ
่
ั
ั
�
ี
ั
�
้
ุ
�
่
ุ
ั
หล้งจัากกล้ับมาจัากเมองพุกาม ซึ่ึงเปันไปัได้วิาอาจันำารปัแบบแผู้นผู้ังของอาคาร
่
็
ู
ี
�
ึ
�
่
ิ
้
ี
ุ
�
็
ทมมณฑปัเชีอมทายวิหารซึ่งเปันรปัแบบทแพุรหล้ายของสถาปัตยกรรมในพุกาม
ู
�
ี
ั
่
ั
ั
่
ชีวิงเวิล้านนมาออกแบบสรางวิหารวิดกานโถม ทาใหสนนษฐ์านไดวิารปัแบบวิหาร
ิ
ิ
ั
่
�
ำ
้
ิ
้
้
ู
�
ำ
ั
ุ
วิดชีางคากานโถม มควิามสัมพุนธกบสถาปัตยกรรมท�เมองพุกาม ดังควิามปัรากฏ
้
ั
ั
ี
์
ั
่
ี
57
่
�
่
ำ
ในตานานพุ่นเม่องเชีียงใหมวิา
54

“...ต่อัเทั้าบูด้นแล วหารอันเปนหอันอันยงบูมเทั้อั เจ้ามงรายไปไหว ้
ี
่
้
�
่
้
้
็
่
้
้
�
้
่
ี
้
่
่
้
�
มหากสสปปเถรเจ้้าว่า ภินเต่ ขั้าแต่่เจ้้าก ขั้าสร้างวหารแล้วบูวรมวลชุเยอังแล้วแล
ู
้
้
้
้
้
่
่
่
้
้
มหากสสปปเถรเจ้าเมต่ต่าวาวหารเปนด้งโรงค์ลมหาราชนนมแล เทั้ายงค์นธกฎเจ้ต่ย
้
้
้
่
�
็
ี
ุ
ี
ี
็
้
้
�
่
�
์
ี
่
่
่
�
้
้
ุ
่
่
�
หอันอันบูมเทั้อั ค์วรมหาราชเจ้ากอัเจ้ต่ยอัโมงค์โขังหอัเปนทั้ฐาปนาต่งไวค์วรชะแลวาอัน
�
ู
�
็
ี
่
้
ี
พญ่าม้งรายกมใจ้ชมชนย่นด้มากน้ก พญ่าม้งรายส้นน่ฏิฐานใจ้วา บู้ด้นี� กจ้้กสรางว่หาร
่
ู
่�
ี
่
่
ู
ู
ุ
้
้
่
้
แลวกจ้กไปแอัวด้ ประเทั้สเมอังพกามอังวะกอัน ผ่วาพญ่าอังวะย้งมไมต่รนอัมเซื่งกแล
ี
่
่
้
้
็
ู
่
้
้
้
ได้อันใด้อันหนงเปนด้งพญ่าหงสานน ค์นกแพญ่าอังวะแทั้กค์นมากจ้กกอัเจ้ต่ยไววด้กาน
�
้
ู
ึ
�
้
้
่
้
้
้
้
ู
้
่
โถมชะแล...” 58
ิ
�
ั
่
ี
้
ิ
ี
�
ิ
สนนษฐ์านไดวิาผู้งพุนวิหารทมมณฑปัตอทายเพุอปัระดษฐ์าน
่
่
�
้
่
ั
ี
ุ
่
ั
ั
ี
�
์
ุ
ั
ู
ี
ู
ั
พุระพุทธรปัอาจัมควิามสมพุนธกบรปัแบบสถาปัตยกรรมพุกาม ทเรยกวิา
้
ิ
ิ
ิ
�
ั
ู
กพุญา หร่ออาจัไดรบอทธพุล้จัากมอญหรภูญชีย ซึ่งเปันชีมชีนเดมกอนการ
ุ
็
ั
ิ
่
ุ
ึ
สร้างเวิียงกุมกามของพุญามังรายดวิยเชี่นกัน สอดคล้้องกับงานศึกษาของ
้
59
ุ
�
ั
ี
ี
�
ั
์
ิ
่
ชีาญณรงค ศรสวิรรณ (2545) เรอง สถาปัตยกรรมในพุนทปัระวิตศาสตร ์
่
�
้
ี
เวิียงกุมกาม : กรณศึกษา วิัดกานโถม ท�ได้ใหข้อสรปัจัากผู้ล้การศึกษา
ี
ุ
เกียวิกบรปัแบบของวิิหารวิดกานโถมวิา วิิหารวิดกานโถม เปันรปัแบบวิิหาร
ั
็
�
ั
ู
ู
ั
่
ั
�
้
ล้านนาในชีวิงตน ตงแตสมยพุญามงราย มล้กษณะเปันวิหารโถง ไม่มผู้นง
่
ั
้
ี
่
็
ั
ั
ั
ี
ิ
่
ั
ั
้
้
ดานขาง หรอถามกเปันผู้นงไม เพุราะไม่ปัรากฏหล้กฐ์านแนวิผู้นังทล้มอย ่ ู
็
็
ี
้
�
ี
้
้
ด้านข้าง ผู้ังพุ�นเปั็นแบบส�เหล้�ยมยกเกจัสัมพุันธกับการล้ดชี�นของหล้ังคา
่
์
ี
ี
ั
็
็
่
่
้
แบบหนา 3 หล้ง 2 โครงสรางสวินบนเปันเครองไมแบบขอมา-ตางไหม
้
ั
้
่
่
�
้
�
ิ
้
ั
�
้
ั
ั
่
่
่
ิ
ั
้
โดยสวินทายตอจัรนม สนนษฐ์านวิาวิิหารล้กษณะนีคงไดรบควิามนยมสราง
่
่
ั
ั
ิ
ั
ั
้
มาตงแตสมยพุญามงราย แล้ะยงเปันตนแบบใหกบวิหารตางๆในเมอง
ั
�
่
็
้
ั
่
เชีียงใหมในสมยตอมา
่
60
ุ
นอกจัากนี� ในการขดคนซึ่ากโบราณสถานในพุ่�นทีบรเวิณวิดอโมงค- ์
้
ั
ิ
�
ุ
ี
สวินพุุทธธรรม อาเภูอเม่อง จัังหวิดเชีียงใหม พุบฐ์านของวิิหารที�มล้กษณะ
ำ
ั
ั
่
้
ุ
่
ี
ิ
่
ั
่
่
้
�
้
ั
�
ี
สเหล้ยมผู้นผู้าย่อมมดานหนา 2 ชีวิง ดานหล้ง 1 ชีวิง เชีน วิหารวิดฤาษ-
้
ี
ชีวิกะ ทวิหารมมณฑปั หรอคนธกฏทปัระดษฐ์านพุระปัระธานบนฐ์าน
ิ
ี
ี
ุ
ี
�
ี
ิ
�
ี
ั
่
้
้
�
่
ี
ิ
้
่
�
�
็
ั
แทนแกวิในผู้งสเหล้ยมยกเกจัตอทายวิหารดวิย เปั็นทีน่าสังเกต
ี
61
ุ
่
์
ั
คอ ฐ์านของวิหารสวินใหญทพุบในโบราณสถานรางพุนทวิดอโมงคนน
่
�
่
้
ี
ี
่
�
ั
ิ
�
�
่
ี
จัะมผู้งพุ่นที มมณฑปัในตอนทายอาคาร หร่อ “คนธกฏ” จัานวินหล้ายแหง
ำ
ี
้
ุ
ั
ั
�
ี
�
ั
ำ
ซึ่งเปันรปัแบบทพุบในวิหารปัจัจับน เชีน วิหารล้ายคา วิดพุระสงห- ์
ี
ั
ู
ิ
ึ
�
่
ั
ุ
ิ
�
ิ
็
ิ
่
ิ
ั
ั
ิ
วิรมหาวิหาร วิหารวิดปัราสาทแล้ะวิหารหล้วิง วิดปัาแดงมหาวิหาร
ิ
ั
ำ
อาเภูอเม่อง จัังหวิดเชีียงใหม ่
55

ภูาพุที 19 - 20
�
ำ
ั
การปัระดิษฐ์านพุระปัระธานในวิหารล้ายคาวิดพุระสิงห ์
ิ
ู
ิ
ี
�
ี
ั
ุ
่
้
่
แตเดมคงปัระดษฐ์านภูายในคนธกฏ ทอยดานหล้ง
ั
ิ
้
แตปัจัจับนปัระดษฐ์านพุระพุทธสหงสดานหนา
ิ
ิ
ุ
ั
ั
ุ
ิ
้
์
่
�
่
เพุอใหเหนพุระพุุทธสรระเตมองค ์
้
็
ี
็
56

ุ่
ิ
่
่
ิ
ิ
้
ุ่
ี
�
�
ั
์
ี
่
อาจักล้าวิไดวิากล้มวิหารเขตทราบล้ม เกยวิกบการซึ่อมวิหารวิัดพุระสงห ในปั ี
่
ั
ั
็
ึ
�
็
ิ
นาปัง-วิงทมล้กษณะของผู้งแบบยกเกจั พุ.ศ.2406 ซึ่งเปันครงสดทายกอนการบรณะ
�
ี
ู
ำ
�
ี
้
ั
�
ั
ุ
ิ
่
ี
้
ั
แล้ะมการล้ดระดบชีนหล้งคาแบบหนา 3 ซึ่ด ครงใหญ่โดยครูบาศรีวิชีย ผู้งล้กษณะดังกล้าวิ
ั
ั
�
�
ั
ั
ั
ั
�
ู
ั
�
ั
็
ี
�
็
ำ
หล้ง 2 ซึ่ด นันเปันรปัแบบที ธวิชีชีย ทาทอง อาจัเปันพุฒนาการของการวิางผู้ังทปัรากฏ
ั
ั
่
ี
ี
้
�
็
ุ
ั
(2560) เรยกวิาเปัน “รู้้ปัแบีบีจัารู้ต” เปั็นรูปั ในชีวิงปัล้ายยคฟื้นอาณาจักรล้านนา
้
่
62
ั
ิ
�
ี
�
ทรงของสถาปัตยกรรมวิหารทพุบมากในเขต (พุ.ศ.2357-2426) แต่ทีน่าสังเกตค่อพุบผู้ังพุ่�น
65
่
้
้
ู
ั
�
ิ
ุ
ี
ี
�
ั
่
�
ี
ั
ิ
ั
�
ี
ำ
ล้มนาแหงน ตวิอย่างของวิหารกล้มนทยงหล้ง วิหารล้กษณะนทวิดกปัาดอม โบราณสถาน
ี
�
�
ุ
่
่
ิ
ุ
่
่
ู
ี
ั
ิ
่
เหล้ออยแล้ะถกซึ่อมแซึ่มเปันรปัแบบวิหาร เวิยงกมกาม สนนษฐ์านจัากรปัแบบศล้ปักรรม
็
ิ
ู
ู
ู
�
่
ี
�
ุ
ั
ี
ุ
ี
่
ุ
ุ
ล้านนายคหล้งทมอายในชีวิงกอนพุทธศตวิรรษ ทปัรากฏพุบวิามอายราวิพุทธศตวิรรษ
ี
้
ุ
่
�
่
ที 25 (กอน พุ.ศ.2400) เชีนวิิหาร ในจัังหวิด ที 21 (พุ.ศ.2001-2100) ซึ่ึงสอดคล้้องกับ
�
ั
่
�
66
ำ
ึ
ล้าปัาง ได้แก่ วิิหารนาแต้มแล้ะวิิหารหล้วิง พุงศาวิดารโยนก ทกล้าวิถงการสรางวิหารหล้วิง
�
ิ
่
ี
้
�
ำ
ำ
้
ั
ิ
ั
ิ
ั
วิดพุระธาตล้าปัางหล้วิง วิหารจัามเทวิ ี วิดพุระสงหในสมยพุระเมองแกวิ ในวินศกร ์
่
์
ุ
ั
ุ
�
ำ
ั
้
67
วิดปังยางคก อาเภูอหางฉตร วิหารหล้วิง เดอนอาย แรม 10 คา พุ.ศ.2061 ทีอาจั
้
ั
ำ
ิ
�
่
่
ิ
�
ั
ี
วิดเวิยงเถน เปันตน แล้ะวิหารวิดปัราสาท เกยวิเนอง แล้ะสงอทธพุล้ดานรปัแบบของวิหาร
ี
�
้
ั
ู
ิ
้
ิ
็
ิ
ิ
่
่
็
วิหารวิดปัาแดงมหาวิหาร วิหารล้ายคา ระหวิางกนกเปันได ้
็
่
ำ
ั
ิ
ั
ิ
ิ
วิดพุระสงหวิรมหาวิหาร จังหวิัดเชียงใหม ่ ล้กษณะของวิหารทมมณฑปัตอทาย
้
ี
ิ
�
่
ั
ี
์
ิ
ั
ิ
ั
ี
ู
�
้
้
้
ี
ิ
็
เปันตน วิหารน มควิามคล้ายคล้งดานการใชีงาน รปัทรง
ี
ึ
้
ั
่
�
่
ในสวินของวิสดแล้ะโครงสร้างวิหารน�น แล้ะผู้งพุนกบสถาปัตยกรรมพุทธศาสนาในพุมา
ั
ั
ั
ุ
ั
่
ุ
ิ
�
จัะเปั็นโครงสร้างไม้เปั็นหล้ัก โดยมีระบบ ปัระเภูทหน�งทเรยกวิา ตระยาอิม (Trya im)
ึ
ี
่
ี
่
�
ั
้
ิ
โครงสรางหล้งคาทเรยกวิา “รู้ะบีบีข่อมา- หรอ ธรรมศาล้า ซึ่ึงเปันอาคารท�พุระภูกษ ุ
�
ี
ี
�
็
ื
�
่
ี
้
่
่
ุ
้
ิ
ตางไหม” หล้งคามงดวิยกระเบ�องดนขอ ใชีแสดงธรรมเทศนา สอนหนังสอแกพุระภูกษุ
่
ั
่
ิ
ุ
ั
้
่
ั
ั
ั
่
�
ึ
ซึ่งจัะกล้าวิตอไปัในหวิขอองคปัระกอบทาง สามเณร รวิมถึงปัระชีาชีนท�วิไปั ปัจัจับน
์
่
โครงสรางสถาปััตยกรรมแล้ะศล้ปักรรม ไมมีอาคารดังกล้่าวิหล้งเหล้อในสภูาพุท�สมบูรณ ์
้
ิ
ี
่
่
่
�
ั
�
�
ี
นอกจัากน ยงพุบวิหารทมผู้งพุน พุบแตเพุยงซึ่ากของฐ์านอาคาร แล้ะตนเสา
ี
ี
ิ
ี
ี
ั
ี
่
�
ิ
ี
มการล้ดควิามกวิางชีวิงเสา หรอยกเกจั สนนษฐ์านวิามล้กษณะ เปันศาล้าโถงเครองไม ้
ั
ั
่
่
็
็
้
่
่
ั
่
้
ิ
้
ั
้
้
้
่
ดานหนา แล้ะด้านหล้งอย่างล้ะ 2 หองดวิย ดานทายอาคารเชีอมตอกบอาคารกออฐ์
�
้
�
ึ
ั
่
้
ิ
ั
ี
ั
ั
เชีนกน ซึ่งปัรากฏในผู้งวิิหารหล้วิง วิดพุระสงห ์ ทรงมณฑปัผู้งสเหล้ยมดานหล้ง ล้กษณะ
�
�
ั
ั
ี
่
ิ
ิ
ั
่
ี
ั
้
ั
ึ
วิรมหาวิหาร จังหวิดเชียงใหม กอนการ คล้ายคล้งกบสถาปัตยกรรมวิหารทตอทาย
�
ั
ี
้
่
ั
บรณปัฏสงขรณครงใหญในสมยของครูบา- มณฑปัทพุบอยางแพุรหล้ายในสโขทย
ั
่
์
ั
�
ั
ุ
ิ
ู
่
�
่
ี
ั
ุ
�
ิ
ี
ั
ั
ึ
ั
ิ
ศรวิชีย เมอราวิปั พุ.ศ. 2463 ซึ่งผู้งล้กษณะ สนนษฐ์านวิ่าคงให้อทธพุล้แก่สโขทย
ิ
�
ิ
ั
่
ี
68
ั
ั
็
ิ
่
่
้
ิ
ิ
ั
้
ดงกล้าวิเปันการสนนษฐ์านโดย ธวิชีชีย ทาทอง แล้ะล้านนาอาจัไดรบอทธพุล้นเชีนกน
ั
ำ
ั
ั
ี
�
(2564) ผู้านการวิเคราะห์บทฮิาวิหารพุระสิงห- ์ โดยไมผู้านพุุกามโดยตรง กอาจัผู้านสโขทย
่
ุ
่
ิ
่
็
่
ำ
ิ
ั
�
่
ี
ั
หล้วิง เมองเชียงใหม่ ปัรากฏหล้กฐ์านบันทึก
63
57

�
่
ำ
ิ
ิ
�
่
่
�
่
ำ
(2) กลุมวหารู้ในเข่ตทีรู้าบีลุมแมนากก และแมนาอง
�
�
�
่
้
ี
ิ
ู
�
่
ิ
ี
�
่
�
ุ
ี
ำ
พุนทเขตทราบล้มนากก-องนน แตเดมเคยเปั็นแควินโยนกก่อนทจัะถกผู้นวิก
ั
้
็
ุ
ั
้
ั
ิ
เขากบแควินหรภูญไชีย ในสมยของพุญามงรายใหเปันอาณาจักรล้านนานน พุบโบราณ
ั
ั
้
้
ั
�
่
่
สถานปัระเภูทวิหารท�รางไปักอนพุทธศตวิรรษท� 24 ในเขตเมองเชียงแสน พุะเยา
ุ
ี
ี
ิ
้
ี
่
ี
ั
ิ
ุ
ิ
ั
ำ
ุ
�
ี
ั
�
ี
ี
แล้ะเวิยงล้อ อาเภูอจัน จังหวิดพุะเยา วิหารในเขตทราบล้มกก-อง นจัะมล้กษณะ
่
ุ
่
ุ
่
ั
่
ึ
ั
�
้
ั
ั
่
ี
ิ
ำ
ิ
ของผู้งพุนวิหารแตกตางไปัจัากกล้มล้มนาปัง-วิง ซึ่งสงผู้ล้ใหมการล้ดระดบหล้งคาแตกตาง
่
�
�
ั
ั
�
้
กนไปัดวิย แตระบบโครงสรางหล้งคายงคงเปันแบบขอมา-ตางไหม รวิมทงล้กษณะของการ
ั
่
็
ั
้
่
�
่
้
ั
้
้
่
้
้
่
ี
ั
�
ั
ล้ดชีันหล้งคา แล้ะการล้ดปักนกดานขางสามารถแบงออกได 3 กลุ้มหล้ก ไดแก ่
ู
ั
ี
ี
�
่
�
้
็
ิ
่
ี
�
้
(1) รู้ปัแบีบีท 1 มล้กษณะของผู้งพุนวิหารรปัสเหล้ยมผู้นผู้ายกเกจั
ั
�
ี
�
ั
้
ั
่
ั
�
ึ
�
ั
ดานหนาหนงชีวิง ดานหล้งตดตรง หล้ังคาล้ดชี�นดานหนาหนงชีนดานหล้งตดตร
้
้
้
ึ
้
้
ั
ั
่
ี
ุ
ระบบโครงสร้างหล้ังคาเปั็นแบบข่อมา-ตางไหม รปัแบบน�พุบมากท�สดในเขตเมองเชียงแสน
ู
่
ี
้
�
ี
ี
้
ี
่
้
ั
่
�
่
พุะเยา แล้ะเวิยงล้อ สวินมากพุบเหล้อแตฐ์านวิหารทกอสรางดวิยอฐ์ เนองจัากหล้งคา
�
ิ
่
่
ิ
่
็
้
้
ู
่
�
่
ั
้
่
้
่
ึ
่
ิ
กอสรางดวิยไมจังไมหล้งเหล้อหล้กฐ์านอย แตสนนษฐ์านไดวิาเปันโครงสรางแบบขอ
ั
่
้
มา-ตางไหม
้
่
ิ
จัากการศึกษาของ ชีาญคณิต อาวิรณ์ (2560) เก�ยวิกับรปัแบบศล้ปัะ
ี
ู
ี
ุ
่
้
ู
ิ
ิ
แล้ะขอสนนษฐ์านรปัแบบโบราณสถาน พุบวิาฐ์านวิหารในกล้มโบราณสถานเวิยงล้อ
ั
่
ำ
ึ
่
ู
ุ
ิ
ั
อาเภูอจัน จังหวิดพุะเยาสามารถ แบ่งออกไดถง 4 รปัแบบ ไดแก วิหารแบบยกเก็จั
้
ั
้
�
ี
้
้
ิ
่
้
�
้
ี
ั
ั
่
ั
ดานหนา 1 ชีวิง ดานหล้งตดตรง, วิหารแบบผู้งสเหล้ยมผู้นผู้า, วิหารทรงปัราสาท
ิ
แล้ะวิหารรปัแบบพุเศษ โดยวิหารรปัแบบยกเกจั ดานหนา 1 ชีวิง ดานหล้งตดตรงน � ี
ั
้
้
่
ิ
ิ
ิ
ู
็
ู
้
ั
�
ี
ั
พุบทวิดพุระเจัาเขากาด,วิัดพุระแก้วิ แล้ะวิดสารภู ทงสามแห่งหล้งเหล้อเพุยงซึ่ากฐ์านวิหาร
่
ั
ั
ี
้
้
ี
ิ
�
ุ
ั
ั
่
ี
�
ี
ั
ี
้
ำ
แล้ะวิิหารวิดศรปังเม่องเวิยงล้อ อาเภูอจัน จัังหวิดพุะเยา ทีมการสรางวิิหารใหมทบล้งบน
ิ
ั
ฐ์านวิหารเดิม จัากฐ์านวิหารท�หล้งเหล้อสนนษฐ์านได้วิาสวินยกเก็จัดานหนาจัะเปั็น
ิ
่
้
ี
่
้
ิ
ิ
่
ั
ั
้
ั
ู
็
่
ุ
่
ุ
้
ั
สวินมขหนา ถดเขามาภูายในเปันชีองปัระตปัระธาน ล้กษณะคล้้ายกบผู้งวิิหารวิดธาตขาวิ
ั
ั
ั
ี
ั
ั
ี
�
ู
ั
ุ
เวิยงกมกาม จังหวิดเชียงใหม แล้ะล้กษณะผู้งวิหารรปัแบบน ยงพุบในกล้มซึ่ากวิหารโบราณ
ิ
ี
่
ุ
ิ
่
ี
้
้
์
ั
ั
ี
่
สถานเมองเชียงแสนดวิย เชีน โบราณสถานวิดออมแกวิ โบราณสถานวิดเจัดยหล้วิง
่
้
ี
�
่
้
โบราณสถานวิดปัาสก เมองเชียงแสน เปันตน ผู้งวิหารแบบยกเกจัดานหนา 1 ชีวิงน สามารถ
ั
็
่
ี
ิ
้
็
ั
้
ั
่
้
ิ
ู
ั
ั
้
็
้
้
่
้
ั
สนนษฐ์านรปัแบบโครงสรางหล้งคาไดวิาอาจัเปันดานหนา 2 ซึ่ด แล้ะดานหล้ง 1 ซึ่ดได ้
โดยการล้ดระดบเสา แตไมล้ดระดบผู้งพุ่น แล้ะมีการปัิดห้องท้ายวิิหารไวิ้สามด้าน
ั
ั
�
ั
่
่
69

58

�
ภูาพุที 21
ั
ู
้
้
ู
ั
ั
แสดงแผู้นผู้งวิิหาร รปัตดดานสกดแล้ะรปัดานตามยาวิ
ั
ำ
ของวิิหารวิดไหล้หนหล้วิง อาเภูอเกาะคา จัังหวิดล้าปัาง
่
ิ
ำ
ั
้
ุ
�
ี
้
ทีมาของภูาพุ : เจัษฎา สภูาศร, อางแล้้วิ, หนา 104-106.
ั
ู
ิ
ิ
่
ำ
�
่
ั
ุ
วิหารรปัแบบดงกล้าวิ ยงปัรากฏในเขตล้มนาปัง
ิ
ั
ั
่
ำ
ดวิยเชีนกน เชีน วิหารวิดไหล้หนหล้วิง อาเภูอเกาะคา
่
ิ
่
้
้
�
ำ
�
ึ
ี
ี
ั
่
ั
จังหวิดล้าปัาง ทสรางขนราวิพุทธศตวิรรษท 23 โดยชีาง
�
ุ
่
่
่
่
ี
ึ
ชีาวิเมองเชีียงตุง ซึ่�งเปั็นกล้มเมองทมีควิามสัมพุันธ์ กับเมอง
�
ุ
ุ
เชียงแสน แล้ะวิหารหล้งเล้ก วิดบพุพุาราม อาเภูอเมอง
ี
่
ำ
ิ
ั
็
ั
ั
่
ี
ั
้
ี
จังหวิดเชียงใหม สรางราวิพุทธศตวิรรษท� 24 (พุ.ศ. 2362)
ุ
โดยเจัาหล้วิงชีางเผู้่อกธรรมล้งกา
้
้
ั
59

60

ภูาพุที 22
�
ำ
ำ
ั
ั
วิิหารวิดไหล้หนหล้วิง อาเภูอเกาะคา จัังหวิดล้าปัาง
ิ
่
61

62

ั
�
ิ
นอกจัากน ยงพุบวิหาร
ี
�
ี
�
่
ั
ทมล้กษณะของผู้ังพุนแบบยกเก็จั
ี
้
้
ั
ั
้
่
ดานหนา 1 ชีวิง ดานหล้งตดตรง
่
ำ
ี
ในเขตพุนทล้มนานาน จังหวิัดนาน
�
ั
่
�
ุ
่
่
�
เชีน วิหารวิดหนองบวิ อาเภูอทาวิงผู้า
ิ
ั
ั
ั
่
ำ
่
ุ
่
ำ
ั
ั
้
จังหวิดนาน กาหนดอายแรกสรางราวิ
้
้
ตนพุุทธศตวิรรษที 25 หร่อกอนหนา
�
่
ั
�
ึ
็
ั
�
ิ
้
นนเล้กนอย ซึ่งวิหารวิดหนองบวิ
ั
เปันรปัแบบวิหารไทล้อทไดรบ
ู
ิ
็
�
ี
่
�
้
ั
้
อทธพุล้จัากวิหารแบบล้านนา
ิ
ิ
ิ
แล้ะวิิหารแบบหล้วิงพุระบางผู้สม
ิ
�
้
ั
ั
ผู้สานกนกบควิามเปั็นทองถน
ึ
ิ
ิ
้
่
�
โดยอทธพุล้ล้านนาสวินหนงปัรากฏ
้
ั
ในระบบโครงสรางหล้งคาแบบ
้
“ขอมา – ตางไหม” แล้ะยงพุบวิา
่
�
ั
่
่
ิ
วิหารไทล้�อบางแห่งอาจัมโครงสร้าง
ี
่
ั
ทคล้ายคล้งกน แตอาจัคล้ายกน
ั
่
ี
้
้
�
ึ
่
่
ี
่
�
ในสวินทีเรยกวิา “ตางไหม”
63

�
่
ี
ั
็
ี
้
ี
้
�
ิ
ี
�
(2) รู้ปัแบีบีท 2 มแผู้นผู้งวิหารเปันแบบสเหล้ยมผู้นผู้า
้
ี
ี
ี
็
่
แบบหนากระดาน ไม่มยกเกจั พุบในเมองเชียงแสน พุะเยา แล้ะเวิยงล้อ
นอกจัากนยงพุบในเมองตางๆ ในเขตวิฒนธรรมล้านนาทมการกอสราง
้
ี
ั
่
ั
ี
�
�
้
่
่
ี
่
ุ
ั
้
ั
่
้
ในยคสมยหล้งโดยชีางชีาวิเชีียงแสนที�อพุยพุเคล้อนยายเขามา
�
ิ
ู
ในเขตโบราณสถานเวิยงล้อ พุบฐ์านของวิหารรปัแบบ
ี
ั
้
่
้
ู
่
่
ี
�
็
สเหล้ยมผู้นผู้าไมยกเกจัมากทสด ไดแก วิหารวิดมะมวิงแกมแดง,กบวิกก,
่
ุ
ิ
่
่
ี
�
�
ี
ู
้
่
ี
่
ู
ำ
ั
กเกอกมา แล้ะวิดพุระธาตบนนาค โดยวิหารดงกล้าวิมล้กษณะสาคญคอ
ั
่
ั
ุ
ั
ิ
่
ุ
้
่
้
้
มการเจัาะชีองปัระตทางเขาทางทศตะวินออก มเสาไมดานขางผู้นง
ู
ี
้
ิ
ั
ั
ี
้
่
่
ู
ำ
ู
่
ั
ิ
ิ
ตามตาแหนงคของเสาภูายในวิิหาร สวินผู้นงวิหารนาจัะกออฐ์ถอปัน
่
่
่
�
้
้
่
ิ
เพุอรบโครงสร้างไมฝาหยาบ แล้ะห้องทายวิหารมีการกอผู้นงทงสามด้าน
ั
�
ั
ั
่
็
ู
้
่
่
้
�
ิ
ี
�
่
ั
่
ี
ี
�
�
ั
ี
ี
�
วิหารทมผู้งพุนสเหล้ยมผู้นผู้าแบบหนากระดานไมยกเกจันน บางแหงมรปั
�
้
้
้
ั
แบบการซึ่อนชีันของหล้งคาแบบดานหนา 3 ซึ่ด ดานหล้ง 2 ซึ่ด หร่อหนา
้
้
ั
้
�
�
็
้
ั
้
�
2 หล้ง 2 แล้ะอาจัพุบแบบหนา 3 หล้ง ดวิยกได ทงนการล้ดชีนหล้งคา
ั
ี
ั
ั
ั
ั
็
ั
่
ั
้
ั
มไดสมพุนธกบระบบผู้ง หากแตเปันการล้ดระดบเสา จัึงทำาให้ระดับ
์
ั
ิ
70
่
่
ิ
ั
่
ั
ั
่
่
่
ของชีองวิางระหวิางตบหล้งคา แตล้ะซึ่ดไมหางกนมากเหมอนผู้งวิหาร
่
ั
�
่
ำ
ิ
ี
ั
แบบหกจั�อก หร่อวิิหารบบทีพุบมากในลุ้มนาปัง-วิง ั
�
�
นอกจัากนยงปัรากฏล้กษณะดงกล้าวิในวิหารพุนถน
ั
่
ั
�
ี
ิ
ั
�
่
ิ
เชีียงตง สมยดังเดม เชีน วิิหารวิดบานแสน แล้ะวิิหารวิดบานแงก โดยวิิหาร
�
ั
ั
ั
ุ
้
่
้
ิ
้
ึ
ิ
ั
ี
ุ
่
้
้
ั
ั
ี
วิดบานแสน เมองเชียงตง มล้กษณะคล้ายคล้งกบวิหารโถงแบบล้านนา
ั
ุ
่
ั
�
�
ทนยมสรางระหวิางพุทธศตวิรรษท 21-25 อาจัมควิามสมพุนธเชีอมโยง
่
์
้
ี
ิ
ี
ี
�
ั
่
กบการเผู้ยแพุรศาสนาของล้านนาสมยพุญากอนา กษตรยเชียงใหม ่
ิ
ี
ั
ั
์
่
้
ึ
ุ
่
�
ี
ั
่
(พุ.ศ. 1898-1928) ซึ่งชีวิงเวิล้าดงกล้าวิมการแพุรกระจัายพุทธศาสนาศาสนา
่
ี
ี
ี
่
จัากเชียงใหม่ - เชียงแสน ไปัยังเชียงตง แล้ะขยายไปัยังเมองเชียงรง
ี
ุ
ุ
่
ึ
่
่
ผู้านเสนทางการคาแล้ะการตดตอระหวิางเมอง ซึ่งมชีมชีนชีาวิไทดอย
้
่
�
ิ
ุ
้
ี
่
้
ิ
ำ
�
หรอล้วิะตงถนฐ์านอาศยอย ซึ่งวิหารวิดบานแสนนน ตงอยในตาแหนงเสน
่
้
ั
�
ึ
ู
ู
่
่
ั
ั
่
�
�
�
ั
ิ
ั
ั
ิ
ำ
่
ึ
้
ั
ู
ทางดงกล้าวิ จังอาจักาหนดรปัแบบทางสถาปัตยกรรมวิหารวิัดบานแสนได ้
ั
วิาเปัน “วหารู้รู้วมแบีบีลานนา” ซึ่ึงสันนิษฐ์านได้วิ่าอาจัได้รับอิทธิพุล้
็
่
ิ
�
่
�
71
้
ดานรปัแบบไปัจัากเม่องเชีียงแสน เน่องจัากพุบฐ์านวิิหารล้ักษณะดังกล้่าวิ
�
ู
72
่
ี
ำ
่
ในเขตเมองโบราณเชียงแสนจัานวินหล้ายแหง เชีน โบราณสถาน
่
ั
หมายเล้ข 12, โบราณสถานวิดมหาธาตแล้ะโบราณสถานวิดบญยน
ุ
่
ุ
ั
เม่องโบราณเชีียงแสน เปันตน
73
็
้
64

รปัแบบผู้งพุนวิหารของวิดในเขตรฐ์ฉาน
ั
ิ
ั
ู
ั
�
่
ี
่
ตะวินออก ปัระเทศพุม่า เชีน เมองเชียงตุง เมองม้า
ั
่
่
่
เมองล้า แล้ะเขตเวิยงโบราณสามตาวิ ซึ่งเปันดนแดน
ึ
�
ี
ิ
้
็
ี
่
ุ
ู
�
่
ทอยในรอยตอระหวิ่างเขตปักครองของเมองเชียงตง
่
ี
ิ
ี
�
ั
่
็
ั
้
ี
่
ี
�
แล้ะเมองสบสองปันนา มล้กษณะเปันสเหล้ยมผู้นผู้า
่
ู
็
็
่
หนากระดาน ไมยกเกจันนกเปันรปัแบบทเดนชีด
ี
�
็
�
้
ั
ั
ึ
่
�
�
ั
ั
ุ
่
็
ของกล้มวิหารไทล้อ ซึ่งล้กษณะดงกล้าวิกพุบใน
่
ิ
่
เชีียงแสน พุะเยา แล้ะนานดวิยเชีนกน
่
ั
้
74
ั
อกทงระบบโครงสร้างหล้งคาของวิหาร
�
ี
ิ
ั
่
�
่
้
็
วิดบานแงก วิิหารวิดบานแสน เปันแบบขอมา-ตางไหม
้
้
ั
ั
ท�สะท้อนให้เห็นถึงอิทธพุล้เชีิงชี่างท�ไดรับไปัจัากล้้านนา
ี
ิ
้
ี
นอกจัากน วิหารของวิดชีาวิไทดอย (ไตหล้อย) ตล้อดจัน
ี
�
ิ
ั
่
่
ิ
ั
ี
่
วิหารในเขตเมองเชียงตง แล้ะเมองยองบางแหง ยงคงใชี ้
ุ
ั
่
่
ระบบโครงสรางแบบขอมา-ตางไหมอย แมวิาบางหล้ง
้
ู
่
้
่
้
�
ภูาพุที� 23 - 25 จัะไมพุบการใชีขอมา แตยงมการใชีตางไหม หร่อตางโย
ี
่
�
่
ั
้
้
่
่
่
้
ั
วิหารวิดบานแงก ล้กษณะทางกายภูาพุ หรอแมกระทงพุบการใชีโครงสรางทคล้ายคล้ง
ิ
้
ั
ั
ึ
้
้
�
ี
่
้
�
้
ภูายนอก แล้ะภูายในทแสดงโครงสรางรบนา ำ � 75
ั
ี
้
�
้
ั
่
หนกหล้งคาแบบขอมา-ตางไหม กบโครงสรางแบบ “ชีวินโตวิ” ของจัีนอีกด้วิย
้
�
่
่
ั
ั
65

66

�
ภูาพุที 26 - 27
้
ั
แล้ะวิิหารวิดบานแสน
่
�
้
่
็
ภูายในเปันโครงสรางขอมา-ตางไหม
้










67

�
ี
ู
�
็
�
�
ู
ั
็
(3) รู้้ปัแบีบีที 3 เปันรปัแบบทีมแผู้นผู้งวิิหารเปันรปัสีเหล้ียมผู้่น
ั
้
้
้
ผู้ายกเกจัออกดานหนา 1 ชีวิง แล้ะดานหล้ง 1 ชีวิง มล้กษณะแผู้นผู้งคล้้ายคล้ง
่
็
่
ั
ี
ั
ึ
้
ั
ุ
ุ
ั
ิ
ิ
้
ั
กบวิหารรปัแบบหนงของสโขทย สนนษฐ์านวิาไดรบอทธพุล้จัากสโขทย ซึ่งการ
ิ
ั
ึ
่
�
ึ
ิ
ู
�
ั
ั
ึ
ิ
�
ี
็
�
้
วิางผู้งล้กษณะนนยมสรางในอาคารปัระเภูทอโบสถ ซึ่งเปันอาคารทนยมสราง
้
�
ั
ุ
ี
ิ
ึ
ั
้
่
ในชีวิงรชีกาล้พุระเจัาตโล้กราชี (พุ.ศ.1984-2030) ถงสมยพุระเมองแกวิ
ิ
้
ั
่
ุ
ิ
่
็
ี
(พุ.ศ. 2038-2068) โดยสรางอโบสถเปันอาคารถาวิรเพุมภูายในวิดทมมาแตเดม
้
ี
�
�
ั
ิ
ึ
ุ
�
ุ
ี
้
มากขน อาจัเพุอใชีแทนการบวิชีอทกกเขปัสมาแบบเดมซึ่งตองบวิชีแพุในนา
ิ
ึ
�
้
�
่
ำ
�
ึ
็
ึ
ซึ่�งสุโขทัยกปัรากฏการสร้างอุโบสถขนาดเล้็กเพุ�มเติมข�นมาในวิัดต�งแต ่
ั
ิ
ราวิพุุทธศตวิรรษที� 20 เปันตนมา
็
้
ี
ั
่
ในเมองเชียงแสน แล้ะเชียงแสนน้อย ปัรากฏหล้กฐ์านทาง
ี
ิ
ี
ิ
โบราณสถานท�สะท้อนให้เห็นถึงควิามสัมพุันธ์แล้ะอิทธพุล้ทางศล้ปัะสถาปััตยกรรม
์
แบบสโขทย เชีน การสร้างเจัดยทรงระฆ์ังกล้มแบบล้ังกา ทวิดจัอมหมอก นอกเมอง
ี
ุ
ี
ั
�
่
่
ั
ู
ี
�
ั
้
ี
ี
่
ุ
โบราณเชียงแสน รปัแบบการสรางมณฑปัปัระธาน ทวิดมหาธาต ในเมองเชียงแสน,
ู
ิ
ั
ี
รปัแบบการสรางมณฑปัทายวิหาร ทวิดสสด (สวิสด) ในเมองเชียงแสน แล้ะพุบการ
ั
ี
ั
้
่
้
ี
�
ี
ั
้
่
้
สรางอโบสถทีมล้กษณะผู้งยกเกจัดานหนา 1 ชีวิง แล้ะดานหล้ง 1 ชีวิงสอดคล้้อง
ั
ุ
ี
่
�
้
ั
้
็
ั
ั
ุ
ุ
ู
กบรปัแบบของสโขทยในโบราณสถานทีมอายราวิพุุทธศตวิรรษที� 19-20
�
ี
76
ิ
ั
ั
่
ั
ี
�
ั
ู
นอกจัากน ยงพุบรปัแบบของผู้งวิหารล้กษณะดงกล้าวิใน
�
ุ
ึ
ำ
วิิหารพุระพุุทธ วิัดพุระธาตล้าปัางหล้วิง ซึ่งผู้ังล้ักษณะนีปัรากฏน้อยมากในล้้านนา
�
์
�
ึ
่
ี
�
ซึ่งพุบอกแหงหนึ�ง ค่อ วิิหารหล้วิง วิดเจัดยหล้วิง เม่องโบราณเชีียงแสนทีพุระเจัา
ี
้
ั
ี
ึ
�
้
�
แสนภูโปัรดใหสรางขนในชีวิงตนพุทธศตวิรรษท 19 ซึ่งนาจัะเปันไปัไดทอาจัม ี
่
�
ึ
ู
็
�
้
ี
ุ
่
้
้
ิ
ำ
ั
�
่
ู
การนารปัแบบของวิหารแบบสโขทยมาใชีในล้านนา เนองมาจัากควิามสมพุนธ ์
ั
ั
้
้
ุ
ุ
่
ำ
ั
ิ
้
�
ี
ู
ทางศาสนาแล้ะทางการเมอง โดยเฉพุาะผู้ทสรางวิหารพุระพุทธ วิดพุระธาตล้าปัาง
้
ุ
ั
�
ี
�
็
หล้วิงนนเปันชีาวิเชีล้ยง ซึ่ึงปัรากฏหล้ักฐ์านในตำานาน แล้ะศิล้าจัารึกหล้ักที 2
�
77
ึ
ุ
ำ
�
่
ำ
วิดพุระธาตล้าปัางหล้วิง ทกล้าวิถงเจัาหมนคาเปัก หรอเจัาหมนคาเพุชีร ผู้เปัน
ู
้
็
้
ั
ำ
�
่
ี
�
้
่
็
่
ุ
้
้
่
เชี่อ ขน (นาง) อยเม่องใต (นาจัะเปันเม่องที�อยทางทศใตของล้าปัาง หร่อ ล้้านนา)
็
ู
่
ิ
ำ
�
ู
่
แล้ะมการกล้าวิถงเจัาหมนคาเพุชีรชีาวิเชีล้ยงในพุงศาวิดารโยนก วิาไดมาสวิามภูกด ิ �
�
ี
่
ี
้
ำ
่
่
ั
้
ิ
ึ
�
ั
์
ึ
ิ
ตอพุระยาธรรมราชีาตโล้กะ (พุระเจัาตโล้กราชี กษตรยเม่องเชีียงใหม) ผู้ซึ่งแตงตัง �
ิ
่
้
่
ิ
่
ู
้
็
่
่
�
ุ
่
ำ
ำ
ี
ำ
ั
ิ
้
้
้
้
ใหเจัาหมนคาเพุชีรเปันเจัาเมองนครล้าปัาง ไดมจัตศรทธากอกาแพุง สรางพุระพุทธ
้
�
ั
ู
่
่
�
ุ
�
รปัแล้ะวิิหารขึนในวิดแหงนีเมอจัล้ศกราชี 838 หร่อ พุ.ศ.2019
ั
78
68

ภูาพุที 28
�
ั
ู
ผู้งพุ่นวิิหาร รปัดาน แล้ะรปัตดตามยาวิของวิิหารพุระพุุทธ
ั
ู
้
�
ุ
ำ
ำ
วิดพุระธาตล้าปัางหล้วิง อาเภูอเกาะคา จัังหวิดล้าปัาง
ั
ั
ำ
ี
้
ทีมาของภูาพุ : เจัษฎา สภูาศร, อางแล้้วิ, หนา 86-89.
�
้
ุ
ั
�
ั
้
้
ู
ในชีวิงสมยฟื้นฟื้อาณาจักรล้านนา (พุ.ศ.2339-2356)
่
้
ถงชีวิงปัล้ายยคฟื้นฟื้อาณาจักรล้านนา (พุ.ศ.2357-2426)
่
ู
ั
้
ึ
ุ
�
ี
�
พุบวิามการสรางวิหารล้กษณะรปัแบบผู้งสเหล้ยมผู้นผู้ายกเกจั
่
ั
�
้
ู
ี
้
ี
่
ิ
็
ั
�
่
่
่
ั
้
้
ออกดานหนา 1 ชีวิง แล้ะดานหล้ง 1 ชีวิง นีดวิย เชีน วิิหาร
้
้
ั
วิดแจัซึ่องหล้วิง (วิหารศรีหล้วิง แจัซึ่อน) (พุ.ศ.2450-2468)
้
้
้
้
ิ
แตภูายนอกมการสรางหล้งคาคล้มบนไดนาค แล้ะล้ดชีนหล้งคา
ั
ี
ั
้
่
�
ั
ุ
ั
้
ิ
ำ
ิ
้
�
ั
้
�
ดานหนา เพุมอก 1 ชีน ทาใหล้กษณะภูายนอกอาคารคล้ายวิหาร
้
ั
ี
ทีมการยกเกจัดานหนา 2 ชีวิง ดานหล้ง 1 ชีวิง 79
�
ี
้
ั
่
่
็
้
้

69

�
ภูาพุที 29 - 30
้
ี
้
ำ
ั
ำ
ั
วิิหารวิดศรหล้วิงแจัซึ่อน อาเภูอเม่องปัาน จัังหวิดล้าปัาง
ู
์
ั
ทีมาของภูาพุ : สมาคมสถาปันกสยามในพุระบรมราชีปัถมภู,
�
ิ
ั
�
่
[ออนไล้น]. https://asaconservationaward.com/ ส่บคน เมอวินที 3 พุฤษภูาคม 2564.
์
้
�
70

้
้
ี
�
ผู้เขยนไดศกษาคนควิาเพุมเตมเกยวิกบวิหารในเขตวิัฒนธรรมล้านนา
ิ
ู
้
้
ึ
้
ิ
ั
ี
ิ
�
ำ
ี
ี
่
ี
่
ู
�
ำ
�
์
่
�
ี
ุ
่
ล้มนาอ�นๆ ท�อาจัมพุัฒนาการทสัมพุันธกับกล้มวิิหารท�อยในเขตล้มนาปัิง-วิัง
ุ
่
ุ
ั
้
ึ
ิ
ิ
�
่
ุ
ิ
ิ
้
แล้ะกก-อง โดยไดศกษาเพุมเตมเบองตนในกล้มวิหารล้มนาอง จังหวิดพุะเยา
่
�
่
ุ
ั
ำ
�
ิ
ั
ั
่
่
่
แล้ะกลุ้มวิิหารในจัังหวิดนาน ดงตอไปันี �
ำ
่
ิ
ิ
�
่
ั
(3) กลุมวหารู้ในเข่ตลุมนาอง จัังหวดพิะเยา
ั
่
ิ
ิ
�
่
ั
ี
ล้กษณะของวิหารในเขตเมองพุะเยาพุบวิาสวินใหญจัะมผู้งพุนวิหาร
่
่
่
้
�
�
็
ู
้
ู
้
ี
รปัแบบสีเหล้ียมผู้่นผู้าหนากระดาน ไมยกเกจั โดยมการเจัาะปัระตดานหนา 1
้
่
่
ึ
้
้
่
ิ
�
ิ
่
ี
่
ี
หรอ 3 ชีอง แล้ะมปัระตดานขางทศเหนอบรเวิณกงกล้างวิหาร แล้ะมกไมมปัระต ู
ู
ั
ิ
้
ึ
่
ั
่
้
้
ดานหล้ง ผู้นงหองทายวิหาร หรอหองพุระหารกอทบหรอเจัาะชีองแสงขนาดเล้็ก
ั
ิ
่
้
่
่
่
ิ
�
ิ
ั
ี
�
ิ
�
ั
่
่
ี
ฐ์านของวิหารมกเตยตดดน หรอยกสงจัากพุนดนไมมาก มอตราสวินของพุนท � ี
่
ู
ิ
่
ั
้
ั
ู
หล้งคาในรปัดานมากกวิาหรอเทากบผู้นง ระยะหางระหวิางคอสองของหล้งคา
่
่
่
่
ั
ั
ี
�
ตบบนแล้ะล้่างนอย ทาใหวิหารดเตยแล้ะมดสล้วิ ล้กษณะของหน้าแหนบ
่
ู
ั
ิ
้
ั
ำ
ั
้
ุ
็
ั
็
ี
้
ู
เปันแบบหมหนงกล้องตีไมชีด มกไมมปัากแล้แล้ะแผู้งแล้ หากมีกเปันรปัแบบ
ั
ิ
้
็
่
็
�
ั
่
ู
ั
ึ
ิ
ี
ั
่
ั
ึ
เรยบงาย แล้ะบนไดทางขนวิหารมกเปันรปัครงวิงกล้ม หรออฒจันทร ์
�
ตามคตจัักรวิาล้ทางพุุทธศาสนา
ิ
่
่
ิ
�
ู
ั
ิ
รปัทรงของวิหารพุ�นถนเมองพุะเยามีหล้ากหล้ายล้กษณะ จัากการศึกษา
่
ั
สธ เมฆ์บญสงล้าภู (2555) เกียวิกบรปัแบบของวิิหารจัังหวิดพุะเยา โดยศึกษา
ี
ุ
ั
ู
�
ุ
80
่
�
์
ิ
ั
ั
ในมตทางกายภูาพุภูายนอก รปัทรงหล้งคา ผู้งพุน แล้ะองคปัระกอบ
ู
ิ
้
ู
่
ี
ทางศล้ปักรรม พุบวิามจัานวิน 8 รปัแบบทรงหล้งคา ไดแก ่
ำ
ั
ิ

(1) วิิหารทรงไก่แจั้ หร่อทรงไก่ฟื้ักไข่ ล้ักษณะหล้ังคาแบบผู้่นเดียวิ
�
ทอดยาวิไมล้ดชีน พุบไดนอยในจังหวิดพุะเยา เชีน วิหารวิด
้
้
่
ั
ั
ั
ั
่
ิ
่
ู
ั
ิ
ั
สางเหนอ อาเภูอเมองพุะเยา แล้ะวิหารวิดรตนคหาวินาราม
่
ำ
ำ
ำ
อาเภูอดอกคาใต ้
(2) วิิหารทรงชี้างมูบ มีล้ักษณะหล้ังคาล้ดชีั�นด้านหน้า 1 ซึ่ด
แล้ะผู้งวิหารมทงแบบสเหล้ยมผู้นผู้าหนากระดาน แล้ะแบบ
้
ิ
้
ี
่
ั
�
ั
�
ี
�
ี
ุ
้
ยกเกจัทีสวินมขโถงหนา พุบจัานวินนอย เชีน วิิหารวิดพุระธาต-
ั
�
่
็
่
้
ำ
ั
�
ำ
ั
ำ
ิ
ดอยหยวิก ตาบล้ปัง อาเภูอปัง จังหวิดพุะเยาแล้ะวิหารวิดกอซึ่าวิ
ั
ำ
ตาบล้ทุงกล้้วิย อาเภูอภููซึ่าง จัังหวิดพุะเยา
ั
ำ
่
71

ิ
�
ี
่
ิ
่
ู
�
(3) วิหารทรงพุนถน หรอวิหารทรงโบราณ เปันรปัแบบทพุบมาก
ิ
็
�
ู
ิ
้
่
้
ิ
ในพุะเยา มการสรางมาแตเดมหรอเปันรปัแบบทนยมใชีในชีวิง
่
�
็
่
ี
ี
ู
็
ั
กระบวินการสรางวิหารของครบาศรวิชีย รปัแบบหล้งคาเปันแบบ
ี
ิ
ิ
ู
้
ั
ี
้
้
ำ
้
ั
ั
ซึ่ดดานหนา 1 ซึ่ด แล้ะดานหล้ง 1 ซึ่ด เชีน วิดศรพุรม อาเภูอปัง
่
ำ
แล้ะวิดหล้วิง อาเภูอปัง
ั
(4) วิิหารทรงพุ่นถินอทธพุล้ล้้านนา มรปัแบบหล้งคา ค่อล้ดระดบชีัน
�
ี
�
ิ
ู
ิ
�
ั
ั
ั
้
ั
หล้งคาดานหนา 2 ซึ่ด แล้ะดานหล้ง 1 ซึ่ด โดยพุบผู้งวิหาร
้
ิ
ั
้
็
้
้
�
้
ทังแบบสี�เหล้ี�ยมผู้่นผู้าหนากระดาน แล้ะแบบยกเกจัดานหนา 1
้
ั
ั
ชีวิงเสา เชีน วิิหารวิดหล้วิงราชีสณฐ์าน แล้ะวิิหารวิดแสนเม่องมา
่
ั
่
็
้
เปันตน
�
็
ิ
ู
ิ
ี
้
ั
ิ
(5) วิหารทรงภูาคกล้าง เปันรปัแบบวิิหารทไดรบอทธพุล้จัาก
ี
้
ภูาคกล้าง มการล้ดระดบชีันตบหล้งคาดานหนา 2 ซึ่ด แล้ะดาน
ั
�
้
้
ั
ั
ั
ิ
หล้ง 2 ซึ่ดเทากน เปันรปัแบบทีนยมในพุะเยา แล้ะมกมหล้งคา
�
ั
ั
่
ั
็
ู
ี
3 ตับ หรอท�เรียกวิ่า “3 ชีาย” เชี่น วิหารวิัดไทยสภูาพุ
ุ
ิ
่
ี
ุ
ิ
ุ
อาเภูอเชีียงมวิน วิิหารวิดพุระธาตขงแกง อาเภูอจัน เปันตน
่
็
ั
ำ
ำ
้
ู
ุ
(6) วิหารทรงศาล้า เปันรปัแบบทพุบในชีมชีนชีาวิอสาน เปันวิหาร
็
ี
ิ
ิ
ี
็
�
ี
ุ
ั
�
่
ั
ทรงโรง มยอดหล้งคาจัวิแล้ะตอชีายคาปักนกคล้มโดยรอบ
ี
ั
่
ี
ล้กษณะคล้ายศาล้าการเปัรยญ พุบจัานวินนอย เชีน วิหาร
้
ำ
ิ
้
วิดกองแล้ อาเภูอดอกคาใต ้
ั
ำ
ำ
ู
่
ี
้
ู
(7) วิหารทมระเบยงรอบ เปั็นรปัแบบททางวิดใหสล้าไปัดแบบ
ี
ี
�
�
ี
ิ
ั
�
่
�
จัากพุ่�นทีอนแล้้วิมาออกแบบกอสรางเอง
่
้
ี
�
ี
�
ิ
็
ี
ิ
�
้
�
ี
่
(8) วิหารทมพุนทใชีงาน 2 ชีน เปันวิหารทมการออกแบบใหม ่
ั
ี
�
โดยดจัากพุ่�นทีอนสรางโดยชีางทองถิ�น หร่อชีางตางถิน
้
่
่
้
่
�
�
ู
่
�
72

ภูาพุที 31
�
ี
ั
ำ
ั
ิ
วิิหารวิดศรปังเม่อง อาเภูอเวิยงล้อ จัังหวิดพุะเยา
ี
ทีมาของภูาพุ : โบราณสถานเวิยงล้อ,
�
ี
[ออนไล้น]. https://www.museumthailand.com/.
์
ู
ี
�
รปัแบบของวิหารในจังหวิดพุะเยาทสาคญ แล้ะมล้กษณะของทองถน
ั
ี
ั
ิ
้
�
ำ
ิ
ั
ั
ั
่
่
้
่
ั
่
คอ วิหารทรงไกแจั หรอทรงไกฟื้กไข ผู้งสเหล้ยมผู้นผู้าหนากระดาน
�
่
้
่
�
ี
ิ
ี
้
�
ึ
ั
�
ึ
่
�
ิ
�
็
ิ
ู
�
ี
่
ี
ทไมมการล้ดชีนหล้งคา ซึ่งเปันรปัแบบของวิหารพุนถนพุะเยาแบบหนง
ั
�
�
ในชีวิงทพุะเยาอยภูายใต้การปักครองของเมองเชียงแสนในเขตล้มนากก-อง
ำ
ี
�
ี
่
่
ิ
ู
่
ุ
่
ิ
่
แล้ะอาจัเปันรปัแบบทไดอทธพุล้จัากชีางไทยวินล้าปัาง เนองจัากพุบวิหาร
ู
่
็
ิ
ิ
้
�
ี
�
ำ
ี
�
ั
ั
ี
ล้กษณะนในพุนทของชีมชีนชีาวิไทยวินพุะเยาท�อพุยพุกล้บมาจัากล้ำาปัาง
�
ุ
�
ี
่
โดยเฉพุาะในเขตพุนทแจัหม-เมองปัาน แล้ะวิงเหนอ ซึ่งอดตเคยเปัน
ั
�
่
้
ี
่
�
ึ
�
ี
่
็
่
้
ู
ู
ั
่
่
ิ
ั
เมองล้กหล้วิงของพุะเยาในสมยอาณาจักรพุยาวิ สวินวิหารทรงชีางมบ
่
็
ี
�
ทมผู้งสเหล้ยมผู้นผู้าหนากระดาน แล้ะแบบยกเกจัหนงชีวิงเสาดานหนา
ี
ี
ึ
�
�
ั
้
ี
้
้
้
�
่
ี
�
ิ
�
แล้ะล้ดชี�นหล้งคา 1 ซึ่ดด้านหนานน พุบในเขตพุ�นทถนฐ์านของชีาวิไทล้�อ
่
ั
�
ั
้
่
ั
�
่
ู
ำ
อพุยพุใน “ชีวิงยคฟื้นฟื้ล้านนา” ในเขตอาเภูอเชียงคา - ภูซึ่าง แล้ะชีมชีน
ู
ุ
้
ี
ำ
ุ
้
่
ิ
่
ชีาวิไทยวินพุะเยาเขตอำาเภูอเมอง ดอกคำาไต้ แล้ะปัง อาจัสันนษฐ์านได้วิา
่
่
ิ
ิ
ั
ี
�
ี
�
็
่
เปันรปัแบบวิหารทมล้กษณะรวิมของวิหารไทล้อทแพุรกระจัายไปัมาระหวิาง
�
่
ู
ี
่
ำ
ำ
ู
่
ุ
ี
ิ
พุะเยาเขตอาเภูอเชีียงคา – ภูซึ่างผู้านทางเมองเงน แขวิงไซึ่ยะบร ปัระเทศล้าวิ
73

�
�
็
ี
ิ
ิ
็
ี
ี
อยางไรกตามในเขตโบราณสถานเวิยงล้อกพุบวิหารทรงนทวิหาร
่
่
ั
ั
่
่
ึ
ั
�
ิ
ี
ำ
็
�
ั
ี
่
ำ
ั
ั
วิดศรปังเมอง อาเภูอเวิยงล้อ จังหวิดพุะเยา ซึ่งเปันเมองสาคญมาตงแตสมยพุญาเจัอง
่
(พุ.ศ.1625 – 1705) ตามตานานเมองพุะเยาวิหารวิดศรปังเมองน สรางทบบนแนวิฐ์าน
่
�
ั
้
ี
ิ
ิ
ี
ำ
ั
วิหารเกา ซึ่งรปัแบบปัจัจับนนาจัะเปันการสรางขนใหมภูายหล้งการบรณะในชีวิง
ุ
ั
้
ึ
�
ั
ิ
่
�
ู
็
่
่
ึ
ั
ู
่
ั
ุ
ั
่
ี
ั
ราวิพุทธศตวิรรษท� 25 โดยรปัแบบปัจัจับนมล้กษณะร่วิมทพุบในเขตเมองเชียงคา
ำ
ี
ู
�
ุ
ี
ี
ั
เชีน วิหารวิดวิงเคม ตาบล้เจัดยคา แล้ะวิหารวิดบานคม ตาบล้สบปัง ทมอาย ุ
ำ
ี
ั
้
ุ
ิ
้
ำ
์
ิ
็
ี
�
ี
ำ
่
ั
ี
ุ
้
ั
่
ึ
่
ในชีวิงครงหล้งพุทธศตวิรรษท� 25 ซึ่งเปันกล้มวิหารแบบล้ดมขหนา 1 ชีวิงพุบใน
�
ิ
ุ
่
็
ึ
�
ุ
ำ
่
ี
เมองเชียงคา แล้ะอาจัเปั็นไปัได้วิ่ามีร่องรอยบางปัระการที�สะท้อนให้เห็นควิามสัมพุันธ์
81
่
ุ
่
ำ
เชีิงชี่างระหวิ่างวิิหารแบบเชีียงแสน วิิหารในเขตล้มนากก-อิง รวิมถึงวิิหารหรออุโบสถ
�
แบบไทล้่อดวิย
้
�
82
ุ
ั
ั
ิ
ู
ั
ู
่
ั
�
ี
สวินรปัทรงวิหารทพุบมากทสดในจังหวิดพุะเยาปัจัจับน คอรปัแบบ
่
ี
�
ุ
ิ
้
ั
้
ิ
ิ
ี
ั
้
ุ
่
�
้
ั
ิ
ิ
ี
�
“วิหารพุนถนพุะเยาแล้ะล้านนาท�ไดรบอทธพุล้สโขทย” แล้ะ “วิหารล้านนาท�ไดรบอทธพุล้
ิ
ิ
่
ิ
่
ู
้
ั
์
รตนโกสนทร” ในชีวิงที�สยามเขามาปัฏรปัการปักครองในล้้านนา หร่อชีวิงกระบวินการฯ
ิ
ั
ครบาศรวิิชีย มล้กษณะของการล้ดชีันหล้งคาดานหนา 1 ซึ่ด แล้ะดานหล้ง 1 ซึ่ด ตวิอยาง
่
ี
ั
้
้
้
ั
ู
�
ั
ี
ั
ุ
ิ
่
�
ี
ี
�
ี
ี
ี
ู
ิ
ำ
ั
่
�
้
ุ
่
วิหารทมอายเกาแกทสดของรปัทรงน คอ วิหารพุระเจัาตนหล้วิง วิดศรโคมคา
อาเภูอเม่องพุะเยา จัากการสารวิจัของ สธ (2555) พุบวิามการสรางวิิหารจัาล้องรปัแบบ
ำ
ุ
ี
ำ
้
ี
ำ
ู
่
ี
่
ุ
ดงกล้าวิมอายุในชีวิงพุทธศตวิรรษท� 23-25 เชีน วิหารจัำาล้องทพุบในวิดตอมกล้าง
่
ี
ั
๋
ั
ี
�
ิ
่
ู
ำ
อาเภูอเมองพุะเยา สร้างข�นใน พุ.ศ. 2394 ซึ่�งเปั็นชีวิงเวิล้าของ “ยุคฟื้�นฟื้พุะเยา” หล้ังจัาก
ึ
้
ึ
่
่
�
ุ
่
ทีตังเม่องพุะเยา ไดใหมในปั พุ.ศ.2386 สมยรชีกาล้ที 3 แหงกรงรตนโกสนทร จังคาดวิา
�
�
่
ึ
ั
์
ี
่
ิ
ั
ั
้
ั
ี
้
ู
้
้
์
่
ยงไมมอทธพุล้ของรัตนโกสินทรเขามาปัะปัน อาจักล้่าวิไดวิารปัแบบวิหารท�มซึ่ดหล้งคาดาน
ิ
ิ
ั
ี
ี
่
ิ
ั
่
้
�
่
หนาแล้ะหล้งอยางล้ะ 1 ซึ่ดนัน เปันรปัแบบทีแพุรหล้ายในพุะเยาในชีวิงราวิพุุทธศตวิรรษ
�
่
็
ู
ี
ิ
ิ
ท 24 กอนการเขามามอทธพุล้ทางการเมองการปักครองจัากภูาคกล้าง ซึ่งการล้ดชีนหล้งคา
ั
ั
่
่
�
ี
�
�
ึ
้
ั
้
ี
ิ
ิ
ั
ั
ั
ุ
ิ
ั
่
ำ
ล้กษณะดงกล้าวิ ยงพุบในวิหารพุระพุทธ วิดพุระธาตุล้าปัางหล้วิงท�สะทอนอทธพุล้สุโขทย
่
้
ี
ู
�
ั
ิ
ุ
ึ
็
้
ิ
้
ั
ั
ั
่
้
ดงทไดกล้าวิมาแล้วิ จังเปันไปัไดวิารปัแบบการล้ดชี�นหล้งคาอาจัไดอทธพุล้สโขทย
่
�
ั
�
ี
ิ
็
�
ี
ุ
ิ
สวินผู้งพุนวิหารท�เปันสเหล้ยมผู้นผู้าไมยกเกจันน สะท้อนอทธพุล้วิหาร หรออโบสถ
ี
่
ิ
็
ิ
้
่
�
่
ั
่
่
่
ั
ุ
่
�
ิ
้
่
ิ
ำ
�
ั
็
็
แบบไทล้อ หรอกล้มวิหารล้มนาองในเขตเมองเชียงแสนกเปันได ตอมาในสมยหล้ง
ี
่
่
ุ
้
ิ
้
ุ
ิ
ั
ี
ู
้
ไดมอทธพุล้ของรปัแบบอโบสถ ภูาคกล้างเขามาปัะปัน แล้ะผู้สมผู้สานกบล้กษณะทองถิ�น
ั
่
ผู้าน “แบบพุระอโบสถเพุอกอสรางในตางจัังหวิด” อนเปันงานกอสรางแบบไทยปัระเพุณ ี
้
่
้
ั
่
็
ั
�
ุ
่
่
ุ
ั
็
ั
้
ึ
ู
�
จังกล้ายเปันล้กษณะของรปัทรงวิิหารพุะเยาทีพุบไดมากในปััจัจับน
74

่
ำ
่
ิ
ั
่
�
่
(4) กลุมวหารู้ในเข่ตลุมนานาน จัังหวดนาน
่
ุ
ั
ล้กษณะของวิหารในเขตล้มนานาน จังหวิดนาน
ำ
�
ิ
ั
่
่
ั
ี
ี
�
ี
ึ
่
ทมอตล้กษณเฉพุาะถ�นทมการศกษาแล้ะมักถกกล้าวิถง คอ วิหาร
�
ู
ี
ิ
ั
่
ึ
ิ
ั
์
่
่
�
่
ั
่
่
แบบไทล้อ เมองนาน ปัจัจับนรปัแบบวิหารทพุบในเมองนานสวินใหญ ่
ิ
�
่
ี
ู
ั
ุ
มการปัฏสงขรณ ซึ่อมแซึ่มใหมซึ่งไดรบอทธพุล้ศล้ปัะแบบ
์
ิ
�
ิ
่
ึ
ิ
้
ั
ิ
ี
ั
่
ั
รตนโกสินทร แล้ะบางแห่งสะทอนถงอทธพุล้ทางศิล้ปัะสถาปัตยกรรม
ิ
ั
้
ึ
ิ
์
ี
้
่
แบบสโขทยไวิดวิย เนองจัากเมองนานเปันเมองทมสายสมพุนธกบ
่
่
็
�
้
ี
่
�
ั
ั
ั
์
ุ
ั
ทงล้านนา เชียงแสน พุะเยา แล้ะสโขทย ตล้อดจันหล้วิงพุระบาง
�
ุ
้
ั
ั
ี
�
ั
ทงในทางการเมองการปักครอง การศาสนา แล้ะเส้นทางการคมนาคม
่
่
่
ิ
เชีอมตอกนระหวิางดนแดนในล้กษณะชีมทางการคาแล้ะเสนทาง
้
�
ั
่
ุ
้
ั
ิ
่
การเดินทพุ โดยเฉพุาะอย่างย�งการติดต่อกับเมองเชีียงใหม่ ศูนย์กล้าง
ั
่
ั
อาณาจัักรล้้านนาผู้านทางเม่องปัง ในเขตจัังหวิดพุะเยา ผู้านเวิยงล้อ
ี
่
ั
ิ
�
่
�
้
เขาสเชียงใหม ซึ่งเปันเสนทางเดนทพุครงทพุระยาตโล้กราชี
้
ู
�
็
ิ
่
ี
ั
ึ
ี
ี
ยาตราทพุมาตเม่องนาน
่
ั
83
ำ
�
ในศล้าจัารึกหล้ักท� 64 (วิัดพุระธาตชี้างคาฯ)
ุ
ี
ิ
สะท้อนให้เห็นควิามสัมพุันธ์ทางเครอญาติระหวิ่างชีนชี�นปักครอง
่
ั
้
่
ุ
ั
์
เมองนานแล้ะสโขทย ในขณะทควิามสมพุนธกบล้านนา
ี
ั
ั
่
ั
�
ี
่
็
เมองเชียงใหม่เปันไปัในล้ักษณะของการเปั็นเมองปัระเทศราชี
่
้
่
�
้
ำ
ิ
เนองจัากพุญาตโล้กราชีตเม่องนานไดใน พุ.ศ.1993 ทาใหเม่องนาน
่
ี
่
้
่
่
่
่
้
เปันสวินหนงของอาณาจักรล้านนา ทตองสงสวิยเกล้อบอมางให้แก ่
ั
็
่
�
ี
ึ
�
�
ุ
ั
ี
ี
่
ี
่
่
้
เมองเชียงใหม จันกระทงพุระเจัาหงสาวิดบเรงนองตเมองเชียงใหม ่
ี
่
้
ี
ำ
ไดในปั พุ.ศ.2101 ทาใหเจัาผู้ครองนครนานตองหนไปัพุงพุา
้
ึ
้
ี
้
�
ู
้
ึ
ิ
่
์
เมองหล้วิงพุระบาง จัากหล้กฐ์านทางปัระวิตศาสตรแล้ะจัารก
ั
ั
ิ
ตานานต่างๆ ยังพุบร่องรอยหล้ักฐ์านทสาคัญท�สะท้อนถึงอิทธพุล้
ี
�
ำ
ี
ำ
ั
ทางวิฒนธรรม ทังจัากสโขทยแล้ะล้้านนา ในรปัแบบงานศล้ปักรรม
ั
ิ
ู
ุ
�
จัานวินมาก เชี่น เจัดียวิัดพุระธาตุชี้างคำาวิรวิิหาร ซึ่ึงเปั็นรูปัแบบ
ำ
�
�
์
84
้
ี
เจัดยชีางล้อม ทไดรบอทธพุล้จัากสโขทย – ล้านนาทถายทอดมาจัาก
้
์
ิ
�
�
ี
ิ
ั
ี
้
ั
ุ
้
่
�
ิ
็
ึ
ี
ศล้ปัะล้งกา อกตอหนง เจัดยวิดสวินตาล้องค์เดมทมรปัแบบเปัน
ั
์
ู
ี
�
ี
ั
ี
่
ิ
ั
่
้
เจัดยทรงพุุมขาวิบณฑแบบสโขทย เปั็นต้น
ิ
์
ี
์
ุ
85
75

้
่
็
่
ั
้
้
็
ั
่
ุ
ภูายหล้งจัาก “ยคเกบผู้กใสซึ่า เกบขาใสเมอง” ของล้านนา
ี
ั
�
ี
่
ทมการเทครวิจัากทตางๆ ไปัตงถนฐ์านในเมองเขตวิฒนธรรมล้านนา ทาใหชีวิงเวิล้า
่
ั
�
้
ี
้
ั
ำ
�
�
่
ิ
่
้
่
ั
้
ั
�
่
็
�
่
ู
ั
่
ดงกล้าวิเปันชีวิงเวิล้าแหงการฟื้นฟื้บานเมอง ในเมองนานนนสถาปัตยกรรม
่
ำ
ั
ั
่
ุ
ี
ี
จัาพุวิกวิหาร อโบสถ แล้ะพุระเจัดยตามวิดตางๆ ในเมองนานทยงหล้งเหล้อ
�
่
่
์
ิ
่
�
ุ
ึ
้
่
ุ
ี
ในปัจัจับน สวินใหญ่สรางขนในชี่วิงพุทธศตวิรรษท� 24-25 (พุ.ศ. 2329-2474)
ั
ั
ี
�
่
ึ
�
็
ั
ซึ่งเปันชีวิงหล้งจัากทเจัาอตถวิรปัญโญข�นครองเมองนานแล้ะขอเปั็นขา
้
้
ั
ึ
่
่
ั
�
่
ขอบขัณฑสีมาแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ในปัี พุ.ศ.2331 จัึงเปั็นชีวิงทศล้ปักรรม
ิ
ี
�
่
่
้
็
ู
ึ
ของเมองนาน ไดรบการฟื้นฟื้อกวิาระหนง ซึ่งสวินใหญแล้วิเปันการล้อกเล้ยนแบบ
่
้
ี
่
้
ั
ึ
ี
�
�
ิ
ิ
ิ
�
ของเดม หรอการรับเอาอทธพุล้ศล้ปัะรปัแบบอนจัากภูายนอกมาดัดแปัล้ง
่
่
ู
ิ
ิ
ั
้
้
่
ิ
่
้
ิ
ั
�
่
ใหเขากบควิามนยมของชีางพุนเมอง เชีน ศล้ปัะรตนโกสนทร ศล้ปัะล้าวิ หรอแมแต ่
ิ
่
่
์
้
ิ
็
่
่
ศล้ปัะพุมา-ไทใหญ เปันตน
86
ี
่
วิหารในเมองนานสวินใหญ่จัะมผู้งอาคารเปั็นรปัสเหล้ยมผู้นผู้า
ั
ี
่
ิ
�
ู
�
้
่
่
ี
ั
ุ
้
ตงหนหนาไปัทางทศตะวินออก หล้งคาจัวิซึ่อนล้ดหล้นกน มมขยนออกมาดานหนา
ี
่
้
�
ั
�
�
ั
ั
้
ิ
�
้
ั
ั
ั
้
ั
ุ
ิ
เชีน วิหารวิดพุระธาตแชีแหง วิดหนองบวิ แล้ะวิดเบงสกด เปันตน วิหารแล้ะอโบสถ
็
ั
้
ั
่
ุ
ั
ั
ิ
่
�
ทสรางขนในระยะหล้ังนคงไดรบอทธพุล้ทางรูปัแบบสถาปัตยกรรมจัากล้านนา
�
ึ
ั
้
ี
�
้
้
ิ
ิ
ั
ี
ิ
ั
่
์
พุมา แล้ะรตนโกสนทร ทาใหปัรากฏล้กษณะผู้สมผู้สานของอิทธพุล้ดงกล้าวิ
ั
้
ำ
่
ั
ิ
่
ิ
้
ี
ั
�
ุ
็
ี
บนตวิอาคาร นอกจัากนในชีวิงปัล้ายพุทธศตวิรรษท 25 เปันตนมา เกดการ
�
ู
ี
�
ั
ี
เปัล้ยนแปัล้งปัระโยชีนการใชีสอยตวิอาคารข�น โดยวิดตางๆ นยมผู้กพุทธสมา
ั
้
ิ
ึ
ั
์
่
�
ู
วิิหารทมีอยเดิมให้ใชี้เปั็นอุโบสถในคราวิเดียวิกัน เพุ�อการปัระหยัดงบปัระมาณ
่
่
ี
�
ในการสรางอาคาร ตัวิอย่างเชี่น วิิหาร (อุโบสถ) วิัดภููมินทร์ ทีเปั็นอาคารจััตุรมุข
้
87
ู
ิ
่
�
ึ
็
ซึ่งเปันรปัแบบพุเศษของสถาปััตยกรรมวิิหารในเม่องนาน
76

ี
่
ี
ิ
�
ี
่
นอกจัากน�วิหารในเขตอำาเภูอเมองนาน ทมล้กษณะ
ั
ั
ิ
ึ
่
่
ำ
ั
คล้้ายคล้งกบวิิหารในเขตลุ้มนากก-อง จัังหวิดพุะเยา เชีน วิิหารวิดพุญาภูู
ั
�
ั
้
่
้
้
�
�
็
ี
ทีมผู้งพุ่นวิิหารแบบสี�เหล้ียมผู้่นผู้าหนากระดานไมยกเกจั มโถงหนาวิิหาร
ี
�
ู
ี
�
ั
ึ
หล้ังคาล้ดชี�นด้านหน้าแล้ะด้านหล้ังอย่างล้ะ 1 ซึ่ด ซึ่�งเปั็นรปัแบบทพุบมาก
ในพุะเยา
�
่
ี
่
ิ
็
�
ี
ั
ั
�
เนองจัากจังหวิดนาน เปันถนฐ์านทมปัระชีาชีน
ู
ี
�
ำ
ิ
่
่
่
เปั็นชีาวิไทล้�ออยอาศัยเปั็นจัานวินมาก โดยเฉพุาะอย่างย�งในชีวิงทมีการ
่
่
้
็
้
็
่
ั
ั
่
�
อพุยพุครงใหญใน “ยุคเกบผู้กใสซึ่า เกบขาใสเมอง” ในสมยของ
ั
ี
่
ำ
ี
�
่
ิ
�
ู
พุระยากาวิล้ะ แหงเมองเชียงใหม โดยทชีาวิไทล้อในเขตเชียงใหม-ล้าพุน
่
ี
่
่
อพุยพุมาจัากเมองยองแล้ะเมองตางๆ ทางฝ�งตะวินตกของแม่นาโขง
่
่
�
ั
่
ั
ำ
ในขณะทชีาวิล้อในพุะเยา เชียงราย แล้ะนาน มาจัากเมองตางๆ ในฝงตะวิน
่
่
่
�
ั
่
ี
ี
�
ั
�
ำ
ี
ั
ี
ี
ำ
ี
้
ิ
ออกท�ตดกบล้านชี้าง แล้ะน่าน โดยเฉพุาะท�อาเภูอเชียงคำา อาเภูอเชียงม่วิน
ั
่
ั
ำ
ั
ั
ุ
้
ำ
แล้ะอาเภูอซึ่าง จังหวิดพุะเยา แล้ะอาเภูอทาวิงผู้า อาเภูอปัวิ อาเภูอทงชีาง
่
ำ
ำ
้
�
�
ิ
ำ
กงอาเภูอทงหล้วิง แล้ะก�งอาเภูอแม่จัรม เปั็นตน ในท�นจัะขอกล้่าวิถง
ี
ุ
่
ี
ึ
ิ
ิ
ำ
เพุียงวิิหารรปัแบบไทล้�อในเมองน่าน ซึ่�งเปั็นวิิหารทมล้ักษณะพุ�นถ�น
�
ี
ี
่
ิ
่
ู
่
ึ
่
็
เม่องนานเปันหล้ก
ั
จัากการศกษาของ ชียวิฒ บญเอนก (2548)
ิ
ึ
ุ
ั
ุ
�
ิ
ู
ู
่
่
พุบวิาสามารถแบงกล้มรปัแบบวิหารไทล้อเมองนานไดอย 2 รปัแบบ
ู
่
่
่
่
ุ
่
้
�
ิ
่
่
�
่
์
ิ
่
�
คอ วิหารไทล้อทรงฮิางหงส แล้ะวิหารไทล้อทรงโรง โดยวิหารไทล้อทงสอง
ิ
�
่
ั
็
�
�
่
ี
แบบมผู้งพุนอาคารเปันแบบสเหล้ยมผู้นผู้าหนากระดานไมยกเกจั แตแบบ
่
ั
้
้
็
่
�
ี
่
ี
�
ี
ทรงโรงจัะมการเพุิมมขโถงดานหนา
ุ
้
้
77

วหารไที่ล่�อที่รงฮ่่างหงส
ิ
์

�
่
ึ
็
ู
ี
่
ิ
เปันรปัแบบทยดถอเหมอนวิหาร
ั
ตนแบบในสิบสองพุนนา มกพุบในแถบ
้
ั
ั
จังหวิดนานแล้ะพุะเยา จัะมีล้ักษณะ
ั
่
88
ั
ุ
ี
ี
่
ของหล้งคาปักนกคล้มโดยรอบ เรยกวิา
ั
ั
้
ั
�
“หล้งผู้ด” ชี�นบนสุดซึ่้อนดวิยหล้งคาทรงจัวิ
ั
ั
่
้
ั
่
เรยกวิา “หาน” ไดแก วิิหารวิดดอนมล้ วิิหาร
ู
ี
วิดตนแหล้ง แล้ะวิหารวิดหนองแดง เปันตน
ั
้
ิ
ั
้
็
มล้ักษณะโครงสร้างหล้ังคาเปั็นระบบเสา
ี
�
�
ั
ี
ำ
ำ
ี
แล้ะคาน โดยทเสาทาหนาทรบนาหนก
้
�
ั
ิ
�
โครงสรางหล้งคาสวินบนถายตอไปัยงคาน วหารไที่ล่อที่รงโรง
่
่
้
ั
ั
่
ไทล้อเรยกระบบนวิา “ โกม” ซึ่ึงคล้้ายคล้ึงกับ เปันกล้มทมพุฒนาการทางรปัแบบ
่
�
�
่
ี
�
ี
89
ู
่
ุ
็
ี
ั
�
ี
ี
ั
้
�
โครงสร้างแบบต่างไหมทพุบไดท�งในล้้านนา แล้ะมล้กษณะเฉพุาะตนทไดรบอทธพุล้
้
ิ
�
ี
ี
ิ
ั
ั
หล้วิงพุระบาง เชีียงตุง แล้ะสิบสองพุันนา ทางดานสถาปััตยกรรมของทองถิ�น ผู้สมผู้สาน
้
้
่
เปันตน แตบางแหงกใชีระบบ “ตางโย” กบวิฒนธรรมล้านนา มรปัแบบทรงหล้ังคา
็
็
้
้
่
่
ั
ั
ู
ี
้
90
ิ
แทนตางไหม เชีน วิหารไทล้�อวิดหนองแดง แบบจัวิซึ่อนตบสองชีน ฐ์านยกสง ผู้นงวิหารเตย
่
่
่
ั
�
ั
ิ
้
ั
ั
ั
ี
ู
�
�
ั
อาเภูอเชีียงกล้าง จัังหวิดนาน
ำ
่
หล้ังคาคลุ้มตา เชี่น วิิหารวิัดร้องแง วิิหาร
ำ
�
ิ
วิดเบงสกด แล้ะวิหารวิดหนองบวิ โดยเฉพุาะ
ั
ั
ั
ั
่
็
�
วิหารวิดหนองบวิ เปันวิหารไทล้อแหงเดยวิ
ั
ี
ั
ิ
่
ิ
็
้
ั
ทมผู้งพุนแบบยกเกจั หรอล้ดควิามกวิางของผู้ง ั
ี
ี
่
�
่
�
่
�
่
้
่
่
ิ
ั
พุนอาคารในสวินหนา แตสนนษฐ์านวิา
้
ิ
้
ั
�
้
�
โครงสรางจัวิมขโถงดานหนานาจัะสรางเพุมใหม ่
้
ุ
่
่
ั
ในภูายหล้ง เพุราะมควิามแตกตางจัากการ
ี
ี
่
ยกเกจัแบบเชียงใหม หรอทเรยกวิา “วิหาร ภูาพุที 33
ิ
็
ี
่
่
�
ี
�
ั
ั
�
ี
่
�
ั
หกจั�อก” เนองจัากวิิหารวิดหนองบวิมล้กษณะ วิิหารไทล้่อ วิดหนองบวิ
ั
ั
ั
่
ั
่
อาเภูอทาวิงผู้า จัังหวิดนาน
ั
ำ
็
่
ของการเพุมพุนทเขาไปัมากกวิาการยกเกจั กบโครงสรางแบบ “ขอมา-ตางไหม”
�
ี
�
ิ
่
้
�
�
่
่
้
้
ั
ั
ั
�
�
ี
ผู้งพุ่น อกทังยงพุบการใชีระบบขอมา-ตางไหม
่
้
่
้
�
แบบล้้านนาปัรากฏอยดวิย
้
่
ู
78

�
ภูาพุที 32
ั
ำ
ั
่
วิิหารไทล้่อ วิดหนองแดง อาเภูอเชีียงกล้าง จัังหวิดนาน
�
่
้
ั
้
แล้ะโครงสรางหล้งคาแบบใชี “ตางโย”










ภูาพุที 33
�
�
ั
ั
วิิหารไทล้่อ วิดหนองบวิ
่
่
ั
อาเภูอทาวิงผู้า จัังหวิดนาน
ำ
ั
้
กบโครงสรางแบบ “ขอมา-ตางไหม”
่
�
ั
่
้
79

้
้
ี
้
ี
�
จัากทกล้าวิมาขางตนเกยวิกบรปัแบบของวิหารล้านนา
ิ
ั
ู
�
่
ี
�
ุ
ั
่
ิ
้
่
่
ำ
ุ
�
ำ
�
่
ทพุจัารณาตามแหล้งล้มนาในเขตวิฒนธรรมล้านนา คอล้มนา
ั
่
่
ปัง-วิง เชีน กล้มวิิหารจัังหวิัดเชียงใหม ล้าพุูน แล้ะล้าปัาง
ุ
ิ
ำ
ำ
ี
่
ิ
่
ิ
่
ี
่
ี
่
ุ
ุ
ล้มนากก-อง เชีน กล้มวิหารในเมองโบราณเชียงแสน เวิยงล้อ
ำ
�
ั
แล้ะบางแหงในเขตจังหวิดพุะเยา กล้มวิหารในจังหวิดพุะเยา
ั
่
ิ
่
ั
ั
ุ
ำ
ุ
่
็
ั
ั
ุ
่
�
่
�
ั
่
ั
่
ุ
ิ
แล้ะกล้มวิหารในเขตล้มนานาน จังหวิดนานนน เปันการจัดกล้ม
ั
ั
ั
ตามล้กษณะของผู้งพุนวิหาร แล้ะล้กษณะทางกายภูาพุภูายนอก
ิ
่
�
ั
ั
์
่
ั
โดยวิเคราะหรวิมกบบรบททางปัระวิตศาสตร ควิามสมพุนธ ์
ิ
ิ
์
ั
ิ
ทางการเมอง ศาสนาแล้ะวิัฒนธรรม ตล้อดจันเส้นทางคมนาคม
่
ี
็
ตดตอทีมปััจัจััยทางภููมศาสตรเปันตวิกาหนด ซึ่งจัะพุบวิาวิิหาร
่
ำ
ั
�
ึ
์
ิ
�
ิ
่
ี
ี
�
ั
ั
่
ิ
�
�
ั
่
่
ุ
ำ
่
ในล้มนาเหล้านมล้กษณะรวิมแล้ะแตกตางกน ทงในมตกายภูาพุ
ิ
ภูายนอก องค์ปัระกอบทางสถาปัตยกรรม แล้ะเชีงชีาง
ิ
่
ั
ี
�
�
�
ทเล้อนไหล้ไปัมาในพุนททมการแล้กรบปัรบเปัล้ยนทาง
ี
ี
ั
�
่
่
�
ั
�
ี
ี
ั
่
ั
วิฒนธรรมระหวิางกน แตกยงแฝงไวิซึ่งอตล้กษณเฉพุาะตวิ
์
้
ั
ึ
�
ั
่
ั
ั
็
ของแตล้ะทองถนทอาจัปัรากฏในรปัของงานศล้ปักรรม
ู
�
่
้
�
ี
ิ
ิ
ิ
่
องคปัระกอบทางสถาปััตยกรรม ตล้อดจันเทคนคการกอสราง
้
์
80

ู
ั
�
ั
ั
้
ั
่
โดยมากแล้วิล้กษณะรวิมกนมกปัรากฏในรปัของผู้งพุนอาคาร
่
ี
�
ี
�
่
�
�
ิ
ั
่
โดยเฉพุาะอย่างยงผู้งพุนสเหล้ยมผู้นผู้าแบบหนากระดาน ไมยกเกจั
้
็
้
่
�
้
่
ั
ั
ึ
�
่
ซึ่งพุบการใชีผู้งล้กษณะนีแพุรหล้ายในเขตเชีียงแสน พุะเยา แล้ะนาน
ี
่
็
ี
ู
ำ
ิ
่
ำ
�
ั
่
ในขณะทเชียงใหม ล้าปัาง ล้าพุนนยมผู้งพุนแบบยกเกจัมากกวิา
�
ี
่
้
�
ิ
่
ี
ั
แตกระนนกพุบฐ์านวิหารโบราณแบบส�เหล้ยมผู้นผู้าหนากระดาน
�
้
็
ทมทงมขหนาย่นออกมา แล้ะไม่ม เชีนในเขตโบราณสถานเวิยงกมกาม
ี
�
ี
ุ
ี
ี
�
่
้
�
ุ
ั
่
�
ี
เวิียงท่ากาน แล้ะบริเวิณวิัดร้างในพุ�นทวิัดอุโมงค์สวินพุุทธธรรม
้
้
ิ
่
่
่
ั
�
้
็
่
�
ี
�
ดวิยเชีนกน จังอาจัเปันไปัไดวิา ผู้งพุนวิหารแบบสเหล้ยมผู้นผู้า
ึ
ี
ั
ู
่
�
หนากระดาน ไมยกเกจันัน เปันรปัแบบทีเรยบงายทีสามารถออกแบบ
�
ี
่
�
้
็
็
�
้
ี
ุ
�
่
้
ั
ั
่
่�
่
โครงสรางหล้งคาแบบเครองไมใหครอบคล้มพุนทไดไมซึ่บซึ่อนเทากบ
ั
้
้
้
ุ
ั
�
่
่
็
�
ี
้
�
่
�
ผู้งพุ่นทีมการยกเกจั หร่อยอมม เนองจัากการยอมมผู้งพุ่นนัน จัะตอง
ั
ุ
�
์
้
คานวิณโครงสร้างในสวินหล้ังคาใหสัมพุันธกับผู้ัง ทาใหต้องมีการ
้
ำ
ำ
่
เตรยมเคร่องไม้โครงสร้างหล้ังคาท�ยงยากกวิ่า ปัระกอบกับล้กษณะ
ั
ี
ี
ุ
่
�
็
ผู้ังพุ�นแบบยกเกจัน�น เปั็นอิทธพุล้จัากรปัแบบของสถาปััตยกรรมอินเดีย
่
ิ
ั
ู
ี
ั
่
ี
�
่
�
�
ทสงผู้านไปัยังสถาปัตยกรรมท�เกยวิเนองกบพุทธศาสนาในศรีล้งกา
ุ
ั
ั
ี
่
ั
ู
่
่
้
็
่
่
ึ
�
ั
สงตอมายงมอญไปัจันถงกมพุชีา ทถอไดวิาเปันการออกแบบ
ี
่
้
ทางสถาปััตยกรรมทีใชีศาสตรชีันสงในการกอสราง
�
ู
์
�
้
81

จัากหล้ักฐ์านทางโบราณคดี แล้ะผู้ล้การศึกษาจัากรายงาน

่
ิ
ั
่
การวิจัยตางๆ อาจัเปั็นไปัได้วิาในสมัยกอนหน้าพุญามังราย
่
ิ
ุ
่
ิ
็
ิ
ี
�
บรเวิณทเปันเวิยงกมกามแตเดมเปันชีมชีนมอญหรภูญชีย
็
ั
ุ
ุ
ี
็
ั
ี
้
่
ั
ี
ู
่
่
ี
ุ
้
มการกอสรางศาสนสถานท�มล้กษณะผู้งเปันแบบย่อมมอยกอนแล้วิ
เมอมการสรางสถาปัตยกรรมในพุทธศาสนาขน จังมรากฐ์านเดม
ึ
ี
ั
ิ
้
ึ
�
่
ุ
�
ี
แล้ะนามาเปันตนทนในการออกแบบ ปัระกอบกบไดรบแรงบนดาล้ใจั
ุ
้
ั
้
ั
ำ
ั
็
ั
ุ
้
้
้
ี
่
ในการออกแบบจัากเมองพุกาม แล้วิมการปัรบใชีระบบโครงสราง
�
่
่
่
ั
ั
่
ี
้
�
่
้
่
ี
แบบ “ขอมา-ตางไหม” หรออาจัมมากอนแล้วิตงแตสมยเมองเชียงแสน
้
ั
้
เดม มาออกแบบคานวิณโครงสรางใหสามารถใชีกบผู้งพุนแบบย่อมม
ิ
�
ั
้
่
ำ
ุ
้
ึ
้
่
�
ิ
ิ
้
ั
ไดอยางเหมาะเจัาะล้งตวิ แล้ะยังคงไวิซึ่งคตการสราง “วิหาร”
ุ
ุ
้
ั
ี
�
่
ทมมาแตพุทธกาล้ คอตองม “คนธกฏ” ของพุระพุทธเจัาแยกพุ�นท ี �
ิ
ี
้
ี
่
ุ
่
์
่
�
้
่
ุ
่
ั
ั
่
ิ
้
ตางหากจัากตวิวิหาร แตยงเชีอมกนดวิยอโมงคหรอหองกระสน
ั
ั
ุ
่
้
ทมชีองเปัดใหพุระภูกษสงฆ์แล้ะฆ์ราวิาส สามารถกราบนมสการ
ิ
์
�
ี
ั
ิ
ี
่
้
แล้ะมองเห็นไดจัากในตัวิวิหารเสมอนพุระพุทธองค์ทรงเปั็นปัระธาน
ุ
ิ
ในพุธกรรมตางๆ นันเอง
�
ี
ิ
่
ิ
่
สวินล้กษณะของหล้ังคาแล้ะการซึ่้อนชีนของวิหารท�ปัรากฏ
�
ี
ั
ั
่
่
่
ุ
ั
ในล้มนาตางๆ นน ดจัากภูายนอกอาจัเหมอนหรอแตกตางกน
่
ั
่
ำ
�
ู
�
่
ั
ี
�
็
่
ั
่
้
่
แตภูายในอาจัใชีระบบโครงสร้างหล้งคาทเหมอนหรอแตกตางกนกได ้
้
่
้
่
้
ขึนอยกบวิาชีาง หร่อ “สล้า” ผู้สรางวิิหารนัน เล้่อกใชีระบบโครงสราง
ู
�
ั
้
่
ู
่
�
แล้ะเทคนคใดในการกอสราง
่
้
ิ
82

�
ั
�
่
ำ
้
ุ
่
่
้
่
ิ
สามารถสรปัเบองตนไดวิา กล้มวิหารในล้มนาปัง-วิง
ุ
ุ
ิ
่
ี
่
่
�
่
�
่
ี
�
�
่
มควิามเกาแกกวิาในเขตพุนทอนๆ อาจัเนองมาจัากการพุัฒนา
�
ี
ี
�
ิ
่
ั
ั
ึ
�
ตวิงานสถาปัตยกรรมทมพุนฐ์านสวินหนงมาจัากมอญหรภูญชีย
่
ั
ุ
ั
ี
ี
ุ
ทอาจัมอายเกาแกกวิาพุทธศตวิรรษท 19 อกทงยงเปันพุนทๆรบเอา
่
่
�
ุ
่
่
�
ี
็
�
ี
�
�
ี
ั
ั
ั
ุ
�
ี
่
พุทธศาสนาสายล้งกากอนพุนทอนในเขตวิฒนธรรมล้านนา วิหารใน
�
่
�
่
ั
้
ิ
่
ั
�
�
ี
ี
ล้มนาปัง-วิงนมล้กษณะของผู้งพุนทพุบมากเปันแบบยกเกจัดานหนา
็
ำ
�
ิ
ั
้
�
้
็
ุ
ั
่
ี
้
่
้
ั
ั
้
่
ี
2 หอง แล้ะดานหล้ง 1 หอง หร่อที�เรยกวิา “วิิหารหกจั�อก” แล้ะบางแหง
ิ
ุ
ิ
่
�
พุบการเชีอมตอของมณฑปัท้ายวิหารเพุ่อปัระดษฐ์านพุระพุทธรูปั
�
่
ิ
่
�
�
่
็
แยกตางหากจัากพุนทวิหาร อนเปันการกาหนดขอบเขตศกดสทธ � ิ
ี
ิ
ั
�
ำ
ั
ิ
�
�
ั
ึ
�
ี
ั
ซึ่งพุบการแยกพุ่�นทีล้กษณะเดยวิกนนี ในสโขทย เชีล้ยง แล้ะศรสชีนาล้ย
ุ
ั
ี
ั
ี
ั
ดวิยเชีนกน หากแต่มรปัแบบแล้ะรายล้ะเอยดแตกตางกนไปั ในล้านนา
ั
่
ี
ี
ู
ั
้
้
่
ิ
่
�
ี
ี
ั
ิ
ั
้
ี
่
์
ิ
นกปัระวิตศาสตรศล้ปัะเรยกวิาวิหารทมมณฑปัปัราสาทตอทายวิา
่
ั
ั
�
่
้
ั
ิ
“วิหารทรงปัราสาท” ซึ่ึงล้กษณะดงกล้าวิอาจัไดรบแรงบนดาล้ใจั
ั
่
ุ
็
ู
ุ
่
ิ
ั
็
จัากสถาปัตยกรรมกพุญาในเมองพุกาม หรอมอญหรภูญชียกเปันได ้
ั
่
ี
ี
้
้
นอกจัากน�บางแหงยังมการสราง “โขงพุระเจัา” แทนการสร้างฐ์านชีุกชี ี
เพุ�อปัระดิษฐ์านพุระปัระธานของวิัดซึ่�งเปั็นล้ักษณะเด่นทพุบในวิิหาร
ี
ึ
�
่
ิ
ำ
เขตลุ้มนาปัง-วิง
�
่
ั
�
ี
ั
ำ
ั
�
่
ี
่
ุ
ล้กษณะเดนทสาคญอกปัระการของวิหารในล้มนาปัง-วิง
ิ
ิ
ั
ำ
ค่อ การใชีระบบโครงสรางหล้งคาแบบขอมา ซึ่�งอาจัใชีรวิมกบโครงสราง
ั
้
้
้
้
ึ
ั
่
้
�
่
ำ
้
แบบต่างไหม หรอต่างโยก็ได้ แล้วิแต่การคานวิณโครงสร้าง แล้ะขนาด
่
ุ
่
ำ
�
ของอาคาร ซึ่�งวิิหารล้้านนาล้มนาปัิง-วิัง นิยมใชี้โครงสร้างแบบข�อ
่
ึ
่
�
์
่
็
ี
ี
้
ำ
มา-ตางไหม ทมเสาสะโก๋นเปันองคปัระกอบพุิเศษททาใหแตกตาง
้
�
ี
จัากระบบโครงสรางหล้งคาอนๆ ทมล้กษณะการถายนาหนกคล้ายๆกน
ั
ั
้
่
ั
ี
ำ
้
่
�
�
ั
�
ี
จัะกล้าวิในหวิขอถดไปั
้
ั
่
ั
83

�
ภูาพุที 34
ั
ั
ิ
ั
ั
ู
ภูาพุสนนษฐ์านรปัแบบทางสถาปััตยกรรมของวิดกานโถมสมยหล้งสด
ุ
�
ั
ุ
ี
ู
ทีมาของภูาพุ : ชีาญณรงค ศรสวิรรณ, รายงานการวิิจััยฉบบสมบรณ ์
์
ี
ิ
ั
ึ
ั
์
�
ี
เรอง สถาปััตยกรรมในพุ่�นที�ปัระวิตศาสตรเวิยงกมกาม : กรณศกษา วิดกานโถม,
ุ
่
่
้
่
ั
(เชีียงใหม : คณะสถาปััตยกรรมศาสตร มหาวิิทยาล้ยเชีียงใหม, 2545), หนา 84.
์
ำ
ี
สวินกล้มวิหารในเขตล้มนากก-อง เมองเชียงแสน โบราณสถานเวิยงล้อ
่
ุ
่
ิ
ิ
่
่
ี
ุ
�
ั
�
่
ั
ิ
็
ี
ั
ี
ิ
�
�
้
แล้ะวิหารในเมองพุะเยานน มล้กษณะของผู้งวิหารเปันแบบสเหล้ยมผู้นผู้าหนากระดาน
่
้
ี
้
ี
ั
่
่
้
ั
�
ไมยกเกจั หร่อยกเกจัเพุยง 1 หอง เปันล้กษณะรวิมหล้กที�พุบ แล้ะการซึ่อนชีันของตบ
็
็
็
ั
ั
ั
ู
์
หล้งคามกไมมควิามสมพุนธกบการยกเกจัในผู้งพุนอาคาร แต่เปันการล้ดระดับควิามสง
็
ั
่
ี
ั
ั
็
�
่
ั
ิ
ของเสาโครงสร้าง ในเขตเมองโบราณเชียงแสน มควิามหล้ากหล้ายของรูปัแบบฐ์านวิหาร
ี
่
ี
ั
ิ
ั
แล้ะยงสะทอนควิามสมพุนธบางปัระการกบการวิางผู้งวิด แล้ะวิหารของเมองสโขทย
ั
ั
์
้
่
ั
ั
ุ
ั
ุ
ั
ิ
ี
็
ู
ิ
์
ั
ี
ี
ั
�
อกทงยังมการปัรบเปัล้ยนปัระโยชีนใชีสอยของวิหาร โดยการผู้กพุทธสมาวิหารเปันอโบสถ
้
ี
�
ั
่
้
้
คล้้ายคล้งกบวิิหารหล้ายแหงในจัังหวิดนาน รปัแบบโครงสรางหล้งคาเปันแบบโครงสราง
็
ึ
ั
ั
่
ู
ิ
ี
้
ั
�
่
ั
ุ
่
ิ
่
ขอมา-ตางไหม สวินวิหารในจังหวิัดพุะเยา อาจัได้รบอทธพุล้จัากเชียงแสน แล้ะกล้ม
่
ิ
�
ั
ั
�
�
ั
ี
่
ไทล้อผู้สมผู้สานกน โดยวิหารทพุบมากมกจัะมการล้ดชีนหล้งคาหนาแล้ะหล้งอย่างล้ะ
ั
ั
ี
ิ
้
ั
่
่
ี
1 ซึ่ด ซึ่งโครงสรางหล้งคาอาจัพุบเพุยงระบบ “ตางไหม” หร่อ “ตางโย” แต่ไม่มีข่อม้า
�
�
้
ึ
91
ั
่
่
บนผู้งสเหล้ยมผู้นผู้าแบบหนากระดานไมยกเกจั แตกพุบวิหารทมระบบขอมาตางไหม
�
่
้
�
่
ิ
ี
็
้
็
่
้
ี
ี
�
ี
�
่
้
้
ึ
ู
้
่
ั
ั
่
ิ
แสดงถงอทธพุล้ล้้านนาอยบาง เชีน วิิหารวิดทาฟื้าใต อาเภูอเชีียงมวิน จัังหวิดพุะเยา
่
ิ
ำ
84

�
่
ี
�
ั
ั
่
่
ุ
่
่
ิ
ั
ั
่
ี
ุ
ำ
�
สวินในพุนทล้มนานาน จังหวิดนาน วิหารท�พุบในปัจัจับนสวินใหญ ่
้
ุ
�
่
ี
ู
้
ั
ี
ไดรบการสร้าง หรอบรณะฟื้นฟืู้ในชีวิงพุทธศตวิรรษท� 24-25 ทปัรากฏ
่
�
่
้
ั
ั
่
ั
์
ิ
รองรอยควิามสมพุนธทางศล้ปักรรมแบบสโขทย ล้านนา พุมา
ุ
�
ี
่
ิ
่
ี
แล้ะรัตนโกสินทร์ แต่วิิหารทมล้ักษณะท้องถ�นสูง คอ กล้มวิิหารไทล้�อ
ุ
่
่
�
่
่
์
ึ
�
ู
ี
่
ู
ั
เม่องนาน ซึ่งมอย 2 รปัแบบทีเรยกวิา ทรงฮิางหงส แล้ะทรงโรง โดยมกม ี
ี
ี
ิ
ั
้
้
้
่
่
�
ั
ี
็
�
ี
ผู้งพุนวิหารเปันแบบสเหล้ยมผู้นผู้าหนากระดาน แล้ะมโครงสรางหล้งคา
�
้
็
้
่
่
�
่
ิ
ททองถนเรยกวิา “ระบบโกม” คล้ายกบ “ตางไหม” แล้ะแตกพุบใน
ี
�
ั
ี
่
่
้
ั
่
่
่
�
้
แบบอนๆ ดวิย เชีน แบบขอมา-ตางไหม แล้ะแบบตางโยดวิยเชีนกน
�
้
่
�
่
ั
ำ
ำ
เชีน ในงานศกษาของ สามารถ สรเวิชีพุนธ ทีทาการสารวิจัรงวิดกลุ้มวิิหาร
ั
ิ
ิ
่
ึ
ั
์
่
ั
็
ั
้
้
่
�
่
่
ั
ไทล้อในจังหวิดนาน พุบวิาโครงสรางหล้งคาสวินใหญเปันโครงสรางในระบบ
่
ั
�
ท�เรียกวิ่า “ต�งโย” จัะเห็นได้วิ่ารูปัทรงต่างๆ ทีจัำาแนกผู้่านล้ักษณะ
ี
92
ึ
ั
ทางกายภูาพุภูายนอกนน แมวิามล้กษณะเฉพุาะทสะทอนถงอตล้กษณ ์
้
ั
่
ี
ั
�
้
ี
ั
�
ไทล้�อ แต่บางแห่งก็อาจัปัรากฏอิทธพุล้ของล้านนาในสวินของงานโครงสร้าง
้
ิ
่
่
่
ั
้
หร่องานศล้ปักรรมไดเชีนกน
ิ
85

ึ
ิ
ิ
้
่
เชื่งอรรถที่�ายสวนำที่ 2 บทควิามวิชีาการ ล้านนาคดีศกษา มหาวิทยาล้ัย
ิ
ี
�
ี
เชียงใหม, (เชียงใหม่: สเทพุการพุิมพุ, 2557),
ี
่
ุ
์
หนา 222.
้
่
ุ
ิ
์
ุ
ิ
1 โชีตมา จัตรวิงค, วิหารพุระพุทธรปั 12 กรมศล้ปัากร, รายงานการขดแตง
ิ
ุ
ู
สถาปัตยกรรมเปัรียบเทยบไทย เมียนมา แล้ะศรี แล้ะบูรณะโบราณสถานเวิียงกุมกาม, (กรุงเทพุฯ:
ี
ั
ั
์
ิ
์
ั
้
ำ
ิ
ั
ุ
ี
ี
�
้
ิ
ั
ิ
ั
ล้งกา, (กรงเทพุฯ: อทพุบล้ชีชีง, 2563), หนา 469. บรษทสานกพุมพุสมาพุนธ, 2534), หนา 98.
ุ
ิ
์
ั
ี
ิ
ี
์
์
ั
ั
ิ
2 ชียยศ อษฏวิรพุนธ แล้ะภูาณพุงษ ์ 13 อรณรตน วิเชียรเขยวิ แล้ะเดวิด เค.
ุ
ุ
ำ
่
่
์
เล้าหสม, วิิหารล้ายคา วิดพุระสงห สถาปััตยกรรม วิัยอาจั, ตานานพุ�นเมองเชีียงใหม่, (กรุงเทพุฯ:
ั
ิ
ำ
์
ิ
้
์
ั
ำ
์
ิ
ั
�
ิ
�
ุ
แล้ะจัตรกรรมฝาผู้นง, (กรงเทพุฯ: โอ.เอส.พุรินติง สานกพุมพุซึ่ล้คเวิอรม, 2543) หนา 36.
ุ
ั
ี
ั
ี
ุ
เฮิาส, 2543), หนา 4. 14 ตะวิน วิระกล้, วิดเวิยงกมกาม,
้
์
้
์
ิ
ั
ิ
์
ุ
้
่
�
3 โชีตมา จัตรวิงค, เรองเดม, หนา 143. วิทยานิพุนธสถาปัตยกรรมศาสตรมหาบัณฑต
ิ
ิ
ิ
ิ
ั
ั
ั
ิ
ิ
ิ
่
4 โชีตมา จัตรวิงค, เรองเดม, หนา 145. บณฑตวิทยาล้ย มหาวิทยาล้ยศล้ปัากร,2550,
ุ
ิ
�
์
้
้
5 วิรล้ญจัก บณยสรตน, บทควิามเรอง หนา 75.
ั
่
�
ั
์
ุ
์
ุ
ิ
ั
ุ
ี
็
ำ
“วิหารไมมปัางเอกในจังหวิดล้าปัาง” วิารสารเมอง 15 เมธ เมธาสิทธ สขสาเรจั, พุฒนาการ
๋
ิ
่
ั
ั
ี
่
ำ
ุ
ั
ิ
ี
ี
ั
โบราณ ปัที 23 ฉบบที 2 หนา 70. เวิยงกมกามจัากหล้กฐ์านโบราณคด, วิิทยานพุนธ ์
้
�
�
ี
ิ
ั
ั
ิ
ี
ุ
ิ
ั
ิ
์
ำ
6 สรพุล้ ดารหกล้, ปัระวิตศาสตร ์ ดษฎบณฑต ภูาควิชีาโบราณคดี มหาวิทยาล้ย
ิ
ุ
ุ
้
ิ
ุ
แล้ะศล้ปัะล้้านนา, (กรงเทพุฯ : เมองโบราณ, ศล้ปัากร, 2552, หนา 184-241.
่
ิ
ุ
์
ิ
ุ
ิ
์
ำ
ั
2561), หนา 194-201. 16 สรพุล้ ดารหกล้, ปัระวิตศาสตรแล้ะ
้
้
่
ิ
ั
์
ั
ุ
ี
ั
7 ปัฐ์ม พุวิพุนธสกล้, วิิหารบบ “วิิหารหก ศล้ปัะล้านนา, (กรุงเทพุฯ: เมองโบราณ, 2561),
้
�
จัอกล้านนา” บทควิามปัระกอบการสัมมนา หนา 197.
้
ู
ิ
์
ิ
ิ
ุ
ั
นานาชีาติ ไทยศึกษา คร�งท� 3 14-19 ตล้าคม 2539 17 ศนยมานษยวิทยาสรนธร.(2564).
ี
ุ
�
่
ี
ู
ั
้
ำ
ี
้
่
ิ
ั
์
ณ โรงแรมโล้ตสปัางสวินแกวิ แล้ะเชียงใหมออรคด, ฐ์านขอมล้แหล้งโบราณคดทสาคญในปัระเทศไทย.
ี
้
หนา 226. ส่บคน 23 เมษายน 2564. จัาก https://www.
้
ั
ำ
ิ
8 ธวิชีชีย ทาทอง, มอกวิหาร: วิธการ sac.or.th/databases/archaeology/archaeol-
ั
ี
ิ
ำ
ิ
่
กาหนดระเบียบสดสวินในการออกแบบวิหารใน ogy/
ั
ิ
ุ
์
ิ
ู
ุ
�
ภูาคเหนอของไทย, บทควิามในวิารสารหน้าจัวิ: วิา 18 โชีตมา จัตรวิงศ, วิหารพุระพุทธรปั
่
่
ั
ั
ี
ดวิยสถาปัตยกรรม การออกแบบ แล้ะสภูาพุ สถาปัตยกรรมเปัรียบเทยบไทย เมียนมา แล้ะศรี
ั
้
ั
ี
ิ
ิ
้
ุ
ั
ี
�
�
้
แวิดล้อม ฉบบท 32 (มกราคม-ธนวิาคม 2560), ล้งกา, (กรงเทพุฯ: อทพุบล้ชีชีง, 2563), หนา 161.
ี
ั
ั
ิ
็
ุ
ำ
�
ิ
ิ
ี
่
้
หนา 53. 19 เมธ เมธาสทธ สขสาเรจั, เรองเดม,
้
่
9 ปัฐ์ม พุวิพุนธสกล้, เรองเดม, หนา 225. หนา 187-188.
�
์
ั
้
ิ
ั
ุ
ุ
ั
ี
์
ั
้
�
ิ
ั
ั
10 ธวิชีชีย ทาทอง, เรองเดม, หนา 56-57. 20 อรณรตน วิิเชีียรเขยวิ แล้ะเดวิิด เค. วิย
ำ
่
่
�
่
ำ
ั
ำ
ุ
ั
์
ุ
์
ุ
ั
11 วิรล้ญจัก บณยสรตน, พุทธ อาจั, ตานานพุ่นเม่องเชีียงใหม, (เชีียงใหม: สานก
ิ
ุ
สถาปัตยกรรมล้านนา: วิหาร อโบสถ หอธรรม,
้
ั
86

ุ
้
ิ
�
ี
ิ
ู
่
ู
์
์
ั
์
้
ึ
ิ
ั
�
พุมพุซึ่ล้คเวิอรม, 2543), หนา 39-40. ตงแตยคฟื้นฟื้อาณาจักร ถงยุคครบาศรวิชีย
ั
ิ
่
�
้
ิ
ุ
์
์
21 โชีตมา จัตรวิงค, เรองเดม, หนา 142. พุ.ศ. 2339-2481, วิทยานพุนธศล้ปัศาสตรมหา
ิ
ิ
ิ
ุ
ิ
ี
ิ
ั
ิ
22 ชีาญณรงค์ ศรสวิรรณ, รายงานการวิจัย บัณฑิต ภูาควิชีาศล้ปัสถาปััตยกรรม, มหาวิิทยาล้ัย
ี
�
ึ
่
ฉบบสมบรณ เรอง สถาปัตยกรรมในพุ�นท � ี ศล้ปัากร, ปัการศกษา 2544, หนา 404.
ู
์
ิ
ั
่
ั
้
ุ
ำ
ปัระวิตศาสตรเวิยงกมกาม: กรณศกษา วิดกาน 28 เมธี เมธาสิทธิ สุขสาเรจั, เร�องเดิม, หน้า
ึ
ี
์
่
ั
ั
็
ิ
ี
่
ั
โถม, (เชียงใหม: คณะสถาปัตยกรรมศาสตร ์ 223.
ี
�
์
�
่
มหาวิิทยาล้ยเชีียงใหม, 2545), หนา 91. 29 จัรศกดิ เดชีวิงศญา, เรองเดม, หนา 6.
้
้
ิ
ั
่
ิ
ั
ี
�
ิ
ั
่
23 สรชีย จังจัตงาม, บาทควิาม เรอง 30 เกรยงไกร เกิดศร, พุกาม การก่อรปัของ
ิ
ุ
ิ
ุ
ู
ศล้ปักรรมภูายในวิัดอโมงคสวินพุทธธรรม ตาบล้ส ุ สถาปัตยกรรมจัากกอนอฐ์แหงศรทธา, (กรงเทพุฯ:
ิ
่
์
ิ
ุ
ุ
ำ
ั
ั
ุ
้
เทพุ อาเภูอเมอง จังหวิัดเชียงใหม่, ใน พุนท ี � อษาคเนย, 2551), หนา 154.
์
ั
ำ
�
ุ
้
่
่
ี
์
�
ิ
ุ
ิ
ั
ิ
ั
์
ศกดสทธในบรเวิณวิดอโมงคสวินพุทธธรรม 31 จัรศกดิ เดชีวิงศญา,ปัระวิตศาสตรแล้ะ
ุ
ั
�
์
ิ
ิ
ิ
�
ั
ู
ั
ิ
ิ
์
ิ
ิ
ปัระวิตศาสตร ศล้ปักรรม แล้ะวิทยาศาสตร์, ศล้ปักรรมเวิยงกมกาม, (เชีียงใหม: มล้นธสถาบน
ิ
่
ี
ั
ุ
ิ
้
ิ
้
ั
ิ
่
(เชีียงใหม: วินดาการพุมพุ, 2561), หนา164-165. พุฒนาเม่อง, 2548), หนา 36.
์
24 ธวิชีชีย ทาทอง, มอกวิหาร : วิธการ 32 ชีาญคณต อาวิรณ, การศกษามรดก
ิ
ั
ิ
ำ
์
ึ
ี
ิ
ั
ิ
ู
ี
่
่
ำ
ั
กาหนดระเบียบสดสวินในการออกแบบวิหารใน ศล้ปักรรมในเมองโบราณเวิยงล้อ: รปัแบบศล้ปัะ
ิ
ิ
ู
ั
�
้
ิ
ั
ภูาคเหนอของไทย, บทควิาม ในวิารสารหนาจัวิ: แล้ะขอสนนษฐ์านรปัแบบโบราณสถาน, รายงาน
่
้
ุ
้
่
ั
ั
วิาดวิยสถาปัตยกรรม การออกแบบ แล้ะสภูาพุ การวิิจััย, (กรงเทพุฯ: สานกงานกองทนสนบสนน
ุ
ั
ุ
้
้
ิ
แวิดล้อม, คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาล้ย การวิิจััย(สกวิ.), 2560, หนา 132.
ั
ั
ิ
ี
�
ั
ั
้
ศล้ปัากร (ฉบบที 32 (มกราคม-ธนวิาคม 2560), 33 เกรยงไกร เกดศร, วิิหารวิดบานแสน:
ิ
ิ
ิ
ั
ิ
่
่
หนา 53. วิหารรวิมแบบล้านนาพุบใหมกล้างปัาเมองเชียง
่
้
้
ี
่
ำ
ุ
25 ธวิชีชีย ทาทอง, มองสถาปัตยกรรมผู้่าน ตง, การปัระชีุมวิชีาการทางสถาปัตยกรรม
ั
ิ
ั
ั
ั
ั
์
ิ
ั
ิ
่
ิ
ี
ิ
ั
บทฮิาวิหารวิดพุระสงหหล้วิง เมองเชียงใหม, นานาชีาต สถาปัตยปัาฐ์ะ: สถาปัตยกรรมในดน
่
์
่
้
ุ
เอกสารปัระกอบการบรรยาย งานเสวินา แดนสวิรรณภููม, พุ.ศ. 2549, หนา 45-71.
ิ
่
ุ
�
ำ
วิชีาการ"จัารึกแล้ะเอกสารโบราณ 725 ปัเมอง 34 สรพุล้ ดารหกล้, เรองเดม, หนา 199-
ิ
้
์
ิ
ุ
ี
ิ
่
ี
ุ
่
่
�
ั
์
เชียงใหม" เนองในวินอนรกษมรดกไทย 2 เมษายน 200.
ั
ั
่
2564, (เชีียงใหม: สถาบนวิิจััยสงคม, 2564). 35 เอกสทธ เรอนทอง, พุฒนาการของ
ั
่
ิ
�
ั
ิ
ั
ี
26 จัรศกด เดชีวิงศญา, วิดพุระสงห ์ แผู้นผู้งโบราณสถานในเมองโบราณเชียงแสนแล้ะ
ิ
ิ
่
ิ
�
์
ั
ั
ิ
ึ
ู
้
่
ั
�
้
ี
ิ
ศนย์กล้างพุทธศาสนาแหงหนงในล้านนาไทย เชียงแสนนอย, วิทยานพุนธศล้ปัศาสตรมหาบณฑต
์
ิ
ุ
ิ
ั
ุ
ิ
ศกษาจัากโบราณวิตถสถาน, วิทยานพุนธศล้ปั ภูาควิิชีาโบราณคด มหาวิิทยาล้ยศล้ปัากร, ปัการ
ิ
์
ึ
ั
ี
ิ
ี
ิ
ิ
ศาสตรมหาบัณฑต ภูาควิชีาโบราณคดี ศกษา 2556, หนา 31-32.
ิ
ึ
้
้
่
ิ
มหาวิิทยาล้ัยศล้ปัากร, ปัีการศึกษา 2535, หน้า 8. 36 ระบบโครงสราง “ชีวินโตวิ” (穿斗)
ั
้
ั
�
ู
็
ุ
ั
้
ี
้
27 พุระนนท นนทขวิาง, การศึกษารปัแบบ เปันชีดโครงสรางของเสาทตงขนานกบหนาบน
�
์
ั
ั
ี
ำ
�
่
่
้
่
ู
ี
�
โบสถ แล้ะวิหารล้านนาในเขตภูาคเหนอตอนบน ทเสาจัะสงตอเนองจัากพุนจัรดแปั ทาใหเสาทา
่
ำ
้
�
ิ
์
87

�
ี
้
ี
ั
่
�
ิ
ิ
์
่
ิ
ิ
ี
ั
ิ
�
ิ
หนาทรบแปัโดยตรง จัะมการเสยบขอเพุอเสรม วิทยานพุนธศล้ปัศาสตรมหาบณฑต ภูาควิชีา
ู
้
ควิามแขงแรงใหแกเสา รปัแบบนนยมในภูาคใต ้ โบราณคดี, มหาวิทยาล้ัยศล้ปัากร, ปัการศกษา
็
่
ิ
ิ
ี
ี
�
ิ
ึ
้
ี
ของจัน 2561. หนา 52.
้
ิ
�
้
�
ิ
ิ
่
37 เอกสทธ เรอนทอง, เรองเดม, หนา 127. 44 อรยธชี นกงาม, เรองเดม, หนา 5.
�
์
ิ
ิ
่
ั
่
ั
์
่
38 วิรล้ญจัก บณยสรตน, รายงานการวิิจััย 45 สรศกด ศรสาอาง, เมองนาน โบราณคด ี
ั
ุ
ิ
�
ุ
ั
์
่
ุ
ี
ำ
ิ
ิ
ิ
ั
�
์
เรองแบบแผู้นศล้ปักรรมของวิหารพุนเมองล้านนา ปัระวิตศาสตร แล้ะศล้ปัะ, (กรงเทพุฯ:
ุ
ิ
่
่
่
�
้
ี
่
ี
ิ
�
ในระหวิางพุทธศตวิรรษท 20-24, (เชียงใหม: กรมศล้ปัากร, 2537).
่
ุ
ิ
ิ
่
�
ุ
้
ี
ิ
ั
่
ิ
ิ
คณะวิจัตรศล้ปั มหาวิทยาล้ยเชียงใหม, 2543), 46 สรศกดิ ศรสาอาง, เรองเดม, หนา 89.
�
์
ำ
ี
ั
หนา 70. 47 สรศกดิ ศรสาอาง, เรองเดม, หนา 95.
้
ี
ิ
้
ุ
่
�
ำ
�
ั
ุ
่
้
ั
39 วิรล้ญจัก บณยสรตน, เรองเดม, 48 ศโรดม เสอคล้าย, การศึกษาเปัรียบ
ุ
์
ั
ิ
ิ
�
์
่
ั
ิ
่
้
หนา 68. เทยบพุฒนาการของวิหารไทล้�อ ระหวิางกรณ ี
่
ี
ั
40 พุระนนท นนทขวิาง, การศึกษารปัแบบ ศกษาในเมองนาน ปัระเทศไทย กบกรณศกษา
ึ
ึ
ี
ี
่
์
ั
่
้
ั
ู
ิ
์
ั
โบสถ แล้ะวิหารล้านนาในเขตภูาคเหนอตอนบน ในแควินสบสองปัันนา มณฑล้ยนนาน สาธารณรฐ์
่
้
ิ
ู
้
�
้
ุ
�
ั
ุ
ตงแตยคฟื้นฟื้อาณาจักรล้านนา ถงยคครบาศร ี ปัระชีาชีนจัน. บทควิามวิชีาการ ใน วิารสาร
ู
ู
ั
ิ
้
ึ
ี
่
ิ
ิ
ิ
วิชีย, วิทยานพุนธศล้ปัศาสตรมหาบณฑต ภูาควิชีา วิชีาการ ศล้ปัะสถาปัตยกรรมศาสตร มหาวิทยาล้ย
์
ิ
ั
ั
ิ
ิ
ั
ั
ิ
์
ิ
ิ
ิ
�
ุ
�
ิ
ั
ี
ศล้ปัะสถาปััตยกรรม, มหาวิิทยาล้ยศล้ปัากร นเรศวิร ปัท 6 ฉบับท 1 มกราคม – มถนายน
ี
ิ
ี
ี
้
ปัการศกษา 2544, หนา 404. 2558, หนา 9.
้
ึ
่
ุ
ุ
ู
ั
่
่
ิ
่
ุ
ี
ุ
ิ
41 สธ เมฆ์บญสงล้าภู, รปัแบบของวิิหาร 49 ชียวิฒ บญเอนก, วิหารไทล้�อเมองนาน:
ิ
ั
่
ิ
ิ
์
ู
ั
ในจังหวิดพุะเยา, วิทยานพุนธสถาปัตยกรรม รปัแบบแล้ะคติควิามเชี�อ, สารนพุนธศล้ปัศาสตร
์
ั
ิ
ิ
ั
ิ
์
ศาสตรมหาบัณฑต มหาวิทยาล้ัยเชียงใหม่, มาบณฑต ภูาควิชีาปัระวิตศาสตรศล้ปัะ
ิ
ิ
ี
ิ
ั
ิ
ั
ี
ปัการศกษา 2555. มหาวิทยาล้ยศล้ปัากร, ปัการศกษา 2548,
ิ
ิ
ึ
ึ
ี
้
ึ
ิ
42 ชีาญคณต อาวิรณ, การศกษามรดก หนา 52.
์
ิ
ิ
ศล้ปักรรมในเมองโบราณเวิยงล้อ: รปัแบบศล้ปัะ 50 ศโรดม เส่อคล้้าย, เรองเดม, หนา 9.
้
�
่
ี
่
ิ
ิ
ู
่
ั
ู
ิ
้
แล้ะข้อสนนษฐ์านรปัแบบโบราณสถาน, รายงาน 51 ตางโย คอ โครงสรางหล้งคาปัระเภูท
ั
่
็
ุ
้
ุ
�
ึ
ั
ั
ั
ุ
�
ี
การวิิจััย, (กรงเทพุฯ: สานกงานกองทนสนบสนน หนงทพุบในล้านนา เปันโครงสรางหล้งคาทวิาง
ี
�
้
่
่
ั
�
�
่
การวิิจััย(สกวิ.), 2560, หนา 44-45. ทแยงตวิพุาดจัากอกไกมายังขอ เพุอรบแปั กล้อน
้
ั
42 ชีาญคณต อาวิรณ, ซึ่ากโบราณสถาน แล้ะไมระแนง อางองจัาก สชีล้ มล้ล้กะมาล้ย,
ุ
์
้
ั
้
ิ
์
ิ
ิ
�
ึ
ั
้
�
ี
่
ี
่
ั
้
ในเมองโบราณเวิยงล้อ: การศกษาทผู้านมาแล้ะขอ ระบบโครงสรางหล้งคา “ตงโย” ในงาน
ั
้
้
ู
สงเกตเบ่องตน, บทควิามวิิชีาการ วิารสารหนาจัั�วิ สถาปัตยกรรมในภูมภูาคล้านนา บทควิามวิชีาการ
้
ิ
�
ั
ิ
ำ
้
�
ี
�
ั
ฉบบที 15 ปัระจัาปั พุ.ศ. 2561 หนา 90, 113. ในวิารสาร หน้าจัวิ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
ั
ั
ั
์
43 อรยธชี นกงาม, ควิามสมพุนธระหวิาง มหาวิทยาล้ยศล้ปัากร, ฉบบท 29 (มกราคม –
ิ
ั
ิ
ั
�
์
ั
ิ
ั
ี
่
ั
ุ
ั
่
่
ุ
เมองนานกบสโขทย แล้ะล้านนา ในชีวิงพุทธ ธนวิาคม), 2558.
ั
้
่
�
ศตวิรรษท 19-22 จัากหล้กฐ์านทางโบราณคด,
ี
ั
ี
88

(ตอนำที่ 3)
ี
�

องคำปัระกอบที่างโคำรงสร�าง
์

ิ
สถาปััตยกรรม และงานำศลปักรรม





ี
ั
ั
�
ี
ิ
้
์
วิหารล้านนามระบบโครงสรางทมอตล้กษณเฉพุาะ
ี
้
้
่
ั
ู
ี
�
ทสะทอนผู้านรปัทรงของหล้ังคา แล้ะโครงสร้างทางสถาปัตยกรรม
ตล้อดจันองคปัระกอบทางศล้ปักรรมตางๆ ททาใหวิหารล้านนามควิาม
์
ำ
ิ
ิ
่
้
�
ี
้
ี
่
�
ี
่
์
แตกตางไปัจัากวิิหารในภูาคอนๆ รวิมทังยงมชีอเรยกองคปัระกอบตางๆ
่
�
ี
ั
่
�
ี
ำ
ในภูาษาพุ�นเมองล้านนา ตล้อดจันมีกระบวินวิธการกาหนดระเบียบ
่
้
่
ิ
ั
ี
ี
้
่
ิ
ั
ิ
้
่
่
สดสวิน เทคนคการกอสรางทมล้กษณะเฉพุาะ แล้ะแมแตพุธกรรม
�
ี
้
�
ี
ี
ั
่
่
ู
่
ทเกยวิของกบการแปัล้งสร้าง บรณะซึ่อมแซึ่ม หรอรอถอนวิหาร
ิ
�
�
�
ึ
ี
็
่
ั
ี
�
กยงมขนตอนทแฝงไปัดวิยภูมปัญญาอนชีาญฉล้าดทผู้านการตกผู้ล้ก
ั
้
�
ั
ิ
ู
ี
ั
ี
่
่
่
่
่
แล้ะส่บทอดภููมปััญญาเชีงชีาง แล้ะจัารตพุธกรรมเหล้านีจัากรุนสูรุน
ิ
�
ี
ิ
ิ
องคปัระกอบของวิหารล้านนา สามารถแบงออกไดเปัน
้
้
่
์
็
ิ
ิ
้
องคปัระกอบทางโครงสราง แล้ะองคปัระกอบทางศล้ปักรรม ได้ดังนี �
์
์
93
89

(3.1)


์
องคำปัระกอบที่างโคำรงสร�าง
ิ
่
ั
ั
ได�แก โคำรงสร�างหลงคำา ผู้นำงวหาร เสา และฐานำวหาร
ิ
( 1) ระบบโคำรงสร�างหลงคำา
ั
ำ
�
โครงสร้างของวิิหารล้้านนาเปั็นระบบโครงสร้างเสา แล้ะคานรับนาหนัก
่
ั
ี
้
�
่
่
ั
้
�
้
โครงสรางหล้งคา ทีเรยกวิา โครงสรางแบบ “ขอมา-ตางไหม” ทีมล้กษณะการ
ี
�
ั
ู
่
�
ั
ำ
ถายนาหนกจัากหล้งคาวิหารล้งมาตามส่วินของขอตางๆ ล้งสเสาแล้ะหล้งคา
่
ั
่
ิ
่
�
่
่
ี
�
ี
�
้
ุ
้
ี
ี
�
้
่
ี
้
ปักนกดานล้าง 2 ขาง เหตทมการเรยกชีอโครงสรางนวิา “มาตางไหม”
่
ั
้
เพุราะมีล้กษณะของการถ่ายแรงคล้ายคล้ึงกบการบรรทุกบนหล้ังมา
้
ั
็
่
�
ุ
ึ
่
ั
่
�
ี
ึ
ชีาวิล้้านนาเรยกการบรรทกสมภูาระวิา “ตาง” แล้ะยังสอถง “ตั�ง” ซึ่งกค่อไม ้
่
่
ทีรองรบสมภูาระกอนทีจัะวิางบนหล้งมา สวินคาวิา “ตางไหม” เกียวิของกบ
ั
้
ำ
ั
�
้
ั
ั
่
�
่
�
ล้กษณะการบรรทกสนคาผู้าไหมของกองคาราวิานบนเสนทางสายไหม
้
ุ
ิ
ั
้
้
ี
ี
่
้
ี
ิ
ี
ู
ั
ั
ำ
ึ
�
ู
ิ
้
็
ซึ่งเปันเสนทางการคาสาคญของภูมภูาคเอเชียตะวินออกเฉยงใตจัากจันสอนเดย
้
ำ
�
่
้
ี
ั
ั
่
ั
หรออาจัเรยกโครงสรางดงกล้าวิจัากควิามสามารถในการรองรบนาหนก
ั
ั
้
ี
่
ี
ี
�
ทกดทบล้งมาของหล้งคาไดด เชีนเดยวิกบมาทมหนาทบรรทก (หรอตาง)
่
�
ี
�
้
้
ี
ุ
่
ี
ั
ผู้าไหมไปัขาย
้
94
ภูาพุที 35
�
ำ
�
่
ี
ั
ั
“ตาง” ค่อการบรรทกสมภูาระที�มล้กษณะการถายนาหนกจัากบนล้งล้าง
ั
ุ
่
่
สองฝั�งซึ่ายแล้ะขวิา ชีาวิล้้านนาใชีสาหรบบรรทกสมภูาระบนหล้งสตวิตาง
ั
ั
์
ำ
้
ั
่
้
ั
ุ
่
่
ุ
�
่
้
่
ั
็
เชีน มาตาง แล้ะวิวิตาง ทีมาของภูาพุ : เชีียงใหมทีคณไมเคยเหน
่
�
90

ั
ั
�
ระบบขีอม�า อตลกษณ ์
่
ขีองระบบโคำรงสร�างหลงคำาในำวหารล�านำนำา
ั
ิ
ล้กษณะของโครงสร้างของวิหารล้านนาเปั็นแบบกรอบยึด
ิ
้
ั
ั
ี
ั
�
้
�
ี
ำ
ึ
้
้
มมฉาก โครงจั�วิหล้กปัระกอบข�นดวิยไมททาหนาท 2 ปัระเภูท
ุ
ั
�
�
้
�
่
่
ึ
�
ั
ั
่
�
ค่อ ตวิไมตังทียนอยตรงกล้างของตวิไมขอ แล้ะตวิไมขอซึ่งวิางนอน
้
้
ู
่
้
พุาดไปัตามควิามกวิางของอาคาร หร่อที�เรียกวิ่าระบบโครงสร้าง
95
เสาแล้ะคาน
้
ล้กษณะสาคญของระบบโครงสรางน คอ “ชีดขอมา”
ั
้
่
ั
่
�
�
ี
ุ
ำ
่
๋
๋
่
่
�
ี
๋
�
้
้
ทปัระกอบดวิย ขอมา แล้ะเสาสะโกน หรอ เสาแกบโกน คาวิา “โกน”
้
ำ
่
่
ึ
ำ
ำ
่
ึ
ี
้
้
มาจัากคาวิา โกล้น ทีหมายถงการกล้งไมใหเรยบ สวินคาวิา “แกบ”
้
�
ึ
ั
ิ
่
ิ
่�
หมายถง การแนบตด หรอการปัระกบ เนองจัากเสาหล้วิงในวิหาร
ี
มกเปันไม จังตองมการกล้ง เพุอใหมควิามเสมอกนตล้อดทงเล้ม
้
ั
ั
ึ
้
็
่
้
ี
�
ั
ึ
่
�
ุ
้
แตเนองจัากไมเปันวิสดธรรมชีาตทมขนาดไมเทากน ดงนนในการ
่
ั
ิ
็
ั
่
่
ั
ั
�
ี
�
่
ี
�
ึ
้
�
�
ึ
้
ำ
ิ
ตดตังโครงสรางจังไมอาจัทาใหเรยบเสมอกนไดทังหมด จังตองมเสา
้
ี
ี
้
ั
่
้
ั
�
้
อกตนหนงทมขนาดเล้กกวิา สามารถทาใหเรยบเสมอกนไดตดแนบ
ึ
ี
่
ี
้
ี
็
ำ
�
ิ
ี
ี
ี
�
่
�
่
็
ั
ั
ี
ี
ึ
ั
�
ี
�
ึ
กบตวิเสาหล้วิงอกทหนงเพุอเปันตวิยดโครงสามเหล้ยมทเรยกวิา
่
ี
�
�
่
ี
�
่
“ตางไหม” ในสวินของปักนกทีมขอมารองรบอกชีันหนึง
ี
ั
�
้
91

็
์
ำ
ั
๋
เสาสะโกน เปันองคปัระกอบสาคญของระบบ
ี
�
ี
โครงสร้างทเรยกวิา “ขอมา” แล้ะเปั็นโครงสร้าง
่
่
�
้
�
ี
ท�เปั็นเอกล้ักษณ์เฉพุาะทปัรากฏในสถาปััตยกรรม
ี
ล้านนา โดยเฉพุาะวิหาร เน่องจัากสล้่าล้านนาในอดีต
้
้
ิ
�
่
้
่
่
่
�
ั
ั
่
ตองการแกไขปัญหาเรองควิามไมเสมอกน หรอไมเทากน
้
ั
้
่
�
ึ
ของเสาหล้วิง เมอตั�งเสาหล้วิงแล้้วิจัะตองยดโครงสราง
้
“ตางไหม” มกพุบวิาระยะของเสาหล้วิงกบตวิโครงสราง
่
ั
่
้
ั
ั
้
่
ปักนกไมเทากนในแตล้ะตน จังทาใหทางานไดชีา
ึ
ี
้
่
ำ
ั
้
ำ
้
่
๋
็
แล้ะยงยาก ดงนนเสาสะโกน จังเปันองคปัระกอบสาคญ
ำ
ั
่
ั
�
ุ
ึ
ั
์
ทชีวิยแกปัญหาเรองนได โดยทชีางสามารถปัระกอบ
�
ี
่
่
�
�
�
ี
ี
ั
้
้
่
ี
ั
�
�
ั
ั
่
่
�
ุ
ี
�
้
้
ิ
ชีดข�อมานไดกอนทจัะนาไปัตดตงกบเสาหล้วิงอกทง
ำ
ี
้
ั
ั
่
สามารถปัรบระยะแคบ-กวิางระหวิางเสาหล้วิง กบเสา
๋
สะโกน ทงยงเปันตวิชีวิยยดโครงสรางใหมควิามมนคง
ั
ั
�
่
ั
ึ
้
็
ี
ั
�
้
แขงแรงมากขึ�นอกดวิย
็
ี
้
92

ั
ำ
นอกจัากนี เสาสะโกน มกปัรากฏในตาราล้กขณะวิิหาร
ั
๋
�
ิ
หรอ สตรการกอสรางวิหารล้านนา เพุราะเสาสะโก๋นเปันตวิชีวิย
้
่
ั
ู
็
่
่
้
้
ิ
ำ
ั
้
่
ในการคานวิณโครงสรางหล้งคา ในกระบวินการกอสรางวิหาร
�
่
้
�
ในล้านนาน�นมควิามแตกต่างจัากพุ�นทอน เน่องจัากชี่าง
ี
ั
�
ี
่
จัะคานวิณโครงสรางหล้งคาเปันหล้ก แล้วิคอยตามดวิยเสา
้
ั
ั
้
็
ำ
่
้
่
ั
้
ึ
ิ
�
�
้
ึ
�
ซึ่งปักติแล้วิมกจัะเรมจัากเสาก่อน แล้วิคอยขนโครงหล้ังคา
่
ั
ำ
ุ
ั
ี
ำ
ิ
เชีน ในตาราล้กษณะวิิหาร ฉบบพุระครอดล้ยสล้กตติ วิดธาตคา
ู
�
์
ุ
ั
ั
จัังหวิดเชีียงใหม ดงนี �
ั
่
่
่
�
้
�
ึ
้
่
�
่
�
“...ขัอัมานนหอัเอัาเกง (แปลวา ค์รง) ขัอัหลวง แถมนอักนน มา ้
�
่
�
้
�
้
่
�
่
้
�
็
�
้
ยหอัเอัาแปหลงมาแต่หวเขัามาแปค์อัค์ีบู ปนไหนหมายหนเปนขัอัมาย� ี
้
�
ี
้
้
ู
่
�
้
แล้วม้า3 น�นก็เอัาขัอัย�มาต่�งปูนไหนหมายห�นเป็นม้า 3 แล ไมขัอัหลวงอัน
้
่
้
้
้
�
ี
่
็
่
ำ
�
ห้ก 6 เสย 2 สวนเปนสะโกนแกนนอักนนเปนค์อัค์บูเสย 1 ย�าแปขัึนบูนทั้ี�
ี
้
ี
�
ี
๋
๋
็
�
ุ
้
้
อันห้ก 2 อันลุมนน มา 3 แปหล้งทั้้งมาเขัาต่นต่้งไหมชอันแล...”
้
้
๋
่
้
้
ี
�
ิ
ิ
้
้
�
โครงสร้างวิหารล้านนาในอดีตนนนยมใชีโครงสร้างไม ้
ั
้
�
ั
่
�
่
ุ
้
่
เนองจัากไม้หาไดงาย แล้ะทำางานไดสะดวิกกวิ่าวิสดอน
ิ
ุ
ั
่
�
้
�
็
ั
่
แตกระนันกพุบวิิหารบางหล้งใชีวิสดอน เชีน หน หร่อศล้าแล้ง
ิ
่
�
็
้
ั
้
ึ
้
เปันโครงสราง ซึ่งพุบนอยในล้านนา จันบางครงไดชีอเรยกวิดนน
ั
ี
�
�
ั
่
้
�
ุ
ั
ตามวิสดทีใชีในการกอสราง เชีน วิดเสาหน เปันตน
ั
่
ิ
้
็
้
�
่
้
93



�
ภูาพุที 36 - 38
ุ
้
๊
โครงสราง “ตางไหม” ค่อชีดของเสาปัอก (เสาไมเตี�ย)
้
่
ี
ั
้
�
ั
ึ
�
ั
ั
�
�
ี
ู
ทตงอยขอเรยงตวิซึ่อนชีนขนไปัในรูปัสณฐ์าน
่
่
�
สามเหล้ียม พุบทังในโครงหนาจััวิ แล้ะสวินปักนก
ี
่
�
�
�
้
95