04

43

2. ในฐานะท่ีทา นเปนสวนหน่ึงของประชากรโลกทานสามารถจะชวยปองกันและแกไขปญหาภาวะ
โลกรอนไดอ ยา งไรใหบอกมา 5 วิธี
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................

เรือ่ งท่ี 3 วธิ ีใชเครอื่ งมอื ทางภูมศิ าสตร

เคร่ืองมือทางภูมิศาสตร
ใชประกอบการเก็บขอมูล เพื่อการบรรยายเชิงปริมาณและคุณภาพของสภาพภูมิอากาศโลก เชน
จพี เี อส หรือระบบกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก เข็มทิศ เครือ่ งมอื บางชนดิ ใชป ระกอบการเรียนและการสอน
ในหองเรียนหรอื ในหองปฏิบัตกิ าร และเครอ่ื งมือบางชนิดใชประกอบการศึกษา และเก็บขอมูลเฉพาะในสนาม
เทานั้น บางครั้งการใชเครื่องมือตองใชเคร่ืองคอมพิวเตอรประกอบดวย เชน เคร่ืองมือระบบสารสนเทศ
ภูมิศาสตรหรือท่ีรูจักกันในปจจุบันวา GIS (Geographic Information System) ขอมูลดาวเทียมหรือ SRS
(Satellite Remote Sensing) ระบบกําหนดตําแหนงพื้นผิวโลกหรือ GPS (Global Positioning System)
ซึ่งนกั ภมู ิศาสตรยุคใหมจ ําเปนตอ งรู สําหรบั ในท่ีนี้จะกลาวถึงเครื่องมือ ภูมิศาสตรที่สําคัญคือ แผนที่ ลูกโลก
รปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม และเครือ่ งมอื เทคโนโลยสี ื่อการศึกษาภมู ิศาสตร

44

แผนที่
แผนท่ีเปนส่งิ ท่มี คี วามสาํ คญั มากในการศกึ ษาวชิ าภูมศิ าสตร เพราะครอบคลมุ ท้ังลักษณะภูมิประเทศ
ลกั ษณะภมู อิ ากาศ และทรพั ยากรธรรมชาติ รวมทง้ั สิง่ ทเี่ กดิ ข้ึนจากฝม ือของมนุษยบนพ้ืนผิวโลกดวยการจดั ทํา
แผนที่ในปจจบุ นั ไดมกี ารพฒั นาการขน้ึ เปนลําดบั มกี ารนาํ เอารปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทียมมาชว ย
ในการทาํ แผนทที่ าํ ใหส ามารถสรางแผนที่ไดรวดเรว็ มีความถูกตอ งและทนั สมัยกวา ในอดตี
ความหมายของแผนท่ี
แผนที่ (Map) หมายถึง การแสดงลักษณะพ้ืนผิวโลกลงบนแผนราบ โดยการยอสวนและการใช
สัญลักษณไ มวาเครื่องหมายหรอื สี แทนสิง่ ตาง ๆ บนพ้นื ผวิ โลก แผนที่จงึ ตา งจากลกู โลกและแผนผงั
เครื่องหมายแผนที่ คือ เครือ่ งหมายหรือสัญลักษณที่ใชแทนส่ิงตาง ๆ บนพ้ืนพิภพ ที่เกิดขึ้นเองและ
ตามธรรมชาติ นอกจากเคร่อื งหมายแลว เรายังใชสีเปน การแสดงลกั ษณะภูมปิ ระเทศอีกดว ย คือ
1. สีดํา หมายถึง ภมู ปิ ระเทศสาํ คญั ทางวฒั นธรรมทมี่ นุษยส รา งขนึ้ เชน อาคาร สุสาน วดั สถานท่ี
ราชการตาง ๆ เปนตน
2. สนี ้ําเงิน หมายถงึ ลักษณะภูมิประเทศทเี่ ปนน้ํา เชน ทะเล แมนา้ํ หนอง บึง เปน ตน
3. สีนา้ํ ตาล หมายถงึ ลกั ษณะภมู ิประเทศที่มีความสงู โดยทวั่ ไป เชน เสน ชนั้ ความสงู
4. สีเขยี ว หมายถงึ พชื พนั ธไุ มตางๆ เชน ปา สวน ไร
5. สแี ดง หมายถึง ถนนสายหลัก พนื้ ที่ยานชมุ ชนหนาแนน และลกั ษณะภมู ปิ ระเทศสาํ คัญ

45

ความสาํ คัญของแผนที่

1. ทาํ ใหท ราบลกั ษณะทางธรรมชาติของพนื้ ผิวโลก รวมท้งั กจิ กรรมทางเศรษฐกิจบนพืน้ ผิวโลก
2. ทาํ ใหทราบขอ มลู สถิติตาง ๆ เพอ่ื การเปรยี บเทียบ การพัฒนาการวางแผนในดา นตา ง ๆ

รวมท้ังดานยทุ ธศาสตร

ประโยชนของแผนที่

1. ในการศึกษาลักษณะภูมิประเทศ แผนที่จะทําใหผูศึกษาทราบวาพื้นที่ใดมีลักษณะภูมิประเทศ
แบบใดบา ง

2. ตอการศกึ ษาธรณีวทิ ยา เพื่อใหท ราบความเปนมาของแหลงทรพั ยากร ดนิ หิน แรธาตุ
3. ดา นสมุทรศาสตรแ ละการประมง เพ่ือใหทราบสภาพแวดลอ มชายฝง ทะเล
4. ดา นทรัพยากรนํ้า รขู อ มูลเกีย่ วกับแมน ้าํ และการไหล อา งเกบ็ นาํ้ ระบบการชลประทาน
5. ดานปาไม เพ่อื ใหท ราบคุณลกั ษณะของปา ไมและการเปลีย่ นแปลงพนื้ ท่ีปา
6. ดานการใชท ด่ี นิ เพื่อใหท ราบปจจยั การใชประโยชนท ด่ี นิ ดานตา ง ๆ
7. ดา นการเกษตร การเกษตรมีผลตอ การพฒั นาประเทศ เพ่ือรวู า บรเิ วณใดควรพัฒนา
8. ดา นสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะการจัดการทรพั ยากรบรเิ วณตาง ๆ
9. ในการวางผังเมอื ง เพอื่ ใชข อ มลู ทางธรรมชาติในการจัดวางผังเมืองใหเหมาะสม
10. การศึกษาโบราณคดี เพือ่ คน หาแหลงชมุ ชนโบราณและความรูอ่ืน ๆ
11. ดานอตุ นุ ิยมวิทยา เพ่อื ประโยชนใ นการเพาะปลกู อุตสาหกรรม ประมง การปอ งกนั อทุ กภัย

ลกั ษณะของสิ่งท่แี สดงปรากฏบนแผนท่ีประกอบดวย

1. ลกั ษณะของสงิ่ ท่เี กิดข้ึนเองตามธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมทุ ร ทะเลสาบ แมนํา้ ภูเขา ที่ราบ
ทร่ี าบสงู เกาะ เปน ตน

2. ลกั ษณะของสงิ่ ทมี่ นุษยส รางขึน้ เชน เสนก้นั อาณาเขต เมือง หมบู าน สถานที่ราชการ ศาสนสถาน
เสนทางคมนาคม พ้นื ทเ่ี กษตรกรรม เปนตน

ชนิดของแผนที่

1. แบง ตามขนาดของมาตรสวน มี 3 ชนดิ คือ
1.1 แผนท่ีมาตราสว นเลก็ หมายถงึ แผนทีท่ ่ีมาตราสว นเล็กกวา
1 : 1,000,000
1.2 แผนท่มี าตราสวนกลาง หมายถึง แผนทีท่ ีม่ มี าตราสวนระหวา ง
1 : 250,000 ถึง 1 : 1,000,000
1.3 แผนทม่ี าตราสว นใหญ หมายถงึ แผนท่ที ี่มีมาตราสวนมากกวา 1 : 250,000

46

2. แบงตามประเภทการใช ไดแก
2.1 แผนท่ีกายภาพ หรือแผนทีล่ กั ษณะภมู ปิ ระเทศ (Topographic หรือ Landform หรือ Relief

Map) เปนแผนท่ีแสดงรายละเอียดของสิ่งที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมุทร เทือกเขาท่ีราบสูง
ทรี่ าบ ฯลฯ

2.2 แผนท่ีรัฐกิจ (Political Map) หรือแผนที่ทั่วไป (General Map) เปนแผนท่ีแสดงขอบเขต
การปกครองของจังหวดั รฐั ประเทศ

2.3 แผนท่ีประวตั ศิ าสตร (Historical Map) เปนแผนที่แสดงอาณาเขตของอาณาจักรหรอื
จักรวรรดิตา ง ๆ ในสมยั โบราณ

2.4 แผนท่ีโครงรา ง (Outline) เปน แผนทแ่ี สดงโครงรางของทวปี ประเทศ โดยไมมรี ายละเอียด
ใด ๆ เพื่อใชใ นการศึกษา เชน

2.5 แผนที่เดนิ เรอื (Nautical Map) เปนแผนที่แสดงเสน ทางการเดนิ เรอื ในทองทะเล มหาสมุทร
รวมทง้ั ใชส ญั ลักษณสเี พอ่ื แสดงความตื้นลกึ ของพื้นนาํ้

2.6 แผนท่เี ศรษฐกิจ (Economic Map) เปน แผนท่แี สดงเขตกจิ กรรมทางเศรษฐกิจตาง ๆ รวมท้งั
แสดงแหลง ทรพั ยากรสาํ คัญ

องคประกอบของแผนท่ี

องคป ระกอบท่ีสาํ คัญ ดังน้ี
1. ช่ือแผนที่เปน ส่ิงท่ีมคี วามจาํ เปน สาํ หรบั ใหผ ใู ชไ ดท ราบวาเปนแผนท่ีเรื่องอะไร แสดงรายละเอียด
อะไรบาง เพอื่ ใหผูใชใชอยางถกู ตอง และตรงความตองการ โดยปกติชือ่ แผนท่ีจะมีคําอธบิ ายเพิม่ เตมิ แสดง
ไวด วย เชน แผนทป่ี ระเทศไทยแสดงเน้ือทปี่ าไม แผนทีป่ ระเทศไทยแสดงการแบง ภาคและเขตจงั หวัด เปนตน
2. ขอบระวาง แผนท่ีทุกชนิดจะมีขอบระวาง ซึ่งเปนขอบเขตของพ้นื ทีใ่ นภูมิประเทศที่แสดงบนแผนที่
แผน นั้นมกั จะแสดงดวยเสน ขนานเพ่ือแสดงตําแหนง ละติจูดกับเสน เมรเิ ดียนเพือ่ แสดงตาํ แหนงลองจจิ ูดและ
จะแสดงตัวเลขเพ่ือบอกคา พกิ ดั ภูมิศาสตรของตาํ แหนงตา ง ๆ
3. ทศิ ทาง มีความสาํ คัญตอ การคน หาตําแหนง ท่ีตั้งของส่งิ ตาง ๆ โดยในสมัยโบราณใชว ธิ ีดูทิศทางตาม
การข้ึนและตกของดวงอาทิตยในเวลากลางวัน และการดูทิศทางของดาวเหนือในเวลากลางคืน ตอมามีการ
ประดิษฐเ ขม็ ทศิ ซงึ่ เปน เคร่ืองมือชวยในการหาทศิ ขน้ึ เนื่องจากเข็มของเขม็ ทศิ จะช้ไี ปทางทิศเหนือตลอดเวลา
การใชทิศทางในแผนท่ีประกอบกับเข็มทิศหรือการสังเกตดวงอาทิตยและดาวเหนือจึงชวยใหเราสามารถ
เดนิ ทางไปยงั สถานทท่ี เ่ี ราตอ งการได ในแผนทจี่ ะตองมีภาพเข็มทิศหรือลูกศรชี้ไปทางทิศเหนือเสมอ ถาหาก
แผนท่ีใดไมไ ดก าํ หนดภาพเขม็ ทิศหรือลูกศรไวก ็ใหเ ขาใจวาดา นบนของแผนทคี่ อื ทศิ เหนอื
4. สญั ลกั ษณ เปน เคร่ืองหมายท่ใี ชแ ทนสง่ิ ตาง ๆ ในภมู ปิ ระเทศจรงิ เพื่อชว ยใหผ ูใชส ามารถอา น
และแปลความหมายจากแผนทไ่ี ดอยา งถกู ตอง ท้งั น้ีในแผนที่จะตอ งมีคาํ อธิบายสญั ลกั ษณประกอบไวดวยเสมอ
5. มาตราสวน เปนอัตราสว นระหวางระยะทางทย่ี อสวนมาลงในแผนท่กี บั ระยะทางจรงิ ในภูมิประเทศ
มาตราสวนชว ยใหผูใชทราบวาแผนทน่ี ัน้ ๆ ยอ สวนมาจากสภาพในภูมิประเทศจรงิ ในอัตราสวนเทา ใด

47

มาตราสว นแผนที่โดยมากจะมี 3 ลักษณะ ไดแก มาตราสวนแบบเศษสวน มาตราสวนคําพูดและมาตราสวน
แบบกราฟก มาตราสวนของแผนท่ี คือ อัตราสวนระหวางระยะบนแผนที่กับระยะในภูมิประเทศ หรือ
ความสัมพันธระหวางระยะทางราบบนแผนท่ีกับระยะทางราบในภูมิประเทศ การเขียนมาตราสวนเขียนได
หลายวิธี เชน 50,000 หรอื 1/50,000 หรือ 1 : 50,000

การคาํ นวณระยะทางบนแผนท่ี

คาํ นวณไดจ ากสตู ร : มาตราสวนของแผนท่ี = ระยะบนแผนที่
ระยะในภูมิประเทศ

6. เสนโคงแผนท่ีเปนระบบของเสนขนานและเสนเมริเดียนท่ีสรางขึ้นเพื่อกําหนดตําแหนงพิกัด
ภูมิศาสตรใหเปนมาตรฐานไวใชอ า งอิงรวมกัน ซึ่งประกอบดวย

6.1 เสน ขนาน เปนเสน สมมตทิ ี่ลากจากทศิ ตะวันออก สรา งข้ึนจากการวดั มมุ เรมิ่ จากเสน ศูนยส ูตร
ซงึ่ มคี ามมุ 0 องศา ไปยงั ข้วั โลกทั้งสองดาน ๆ ละไมเกิน 90 องศา เสน ขนานท่ีสาํ คญั ประกอบดวย

1. เสน ศูนยสตู รหรือเสน อิเควเตอร มคี า มุม 0 องศา
2. เสนทรอปกออฟแคนเซอร มีคามุม 23 องศา 30 ลิปดาเหนือ
3. เสน ทรอปก ออฟแคปรคิ อรน มีคามุม 23 องศา 30 ลิปดาใต
4. เสน อารก ติกเซอรเ คิล มีคามมุ 66 องศา 30 ลิปดาเหนอื
5. เสนอนั ตารก ตกิ เซอรเคลิ มคี า มมุ 66 องศา 30 ลิปดาใต
6.2 เสนเมริเดียน เปนเสนสมมติที่ลากจากข้ัวโลกเหนือไปยังขั้วโลกใต สรางขึ้นจากการสมมติ
เสน เมรเิ ดียนปฐม มคี ามุม 0 องศา ลากผานตําบลกรีนิช กรุงลอนดอน ประเทศสหราชอาณาจักรไปทางทิศ
ตะวันออกและทิศตะวันตกดานละ 180 องศา โดยเสนเมริเดียนที่ 180 องศาตะวันออกและ 180 องศา
ตะวนั ตกจะทบั กันเปนเสนเดียวนี้ใหเปนเสนวันท่ีหรือเสนแบงเขตวันระหวางชาติ หรือเสนแบงเขตวันสากล
เสนเมริเดียนแรกหรือเสนเมริเดียนปฐม (Prime Meridian) คือเสนเมริเดียนที่ลากผานหอดูดาวแหงหน่ึง
ตําบลกรนี ชิ ใกลกรุงลอนดอนในประเทศอังกฤษ ท้ังนเี้ พอ่ื ใชเปนหลักอา งอิงในการนับเสนเมรเิ ดียนอื่น ๆ ตอ ไป
เสนเมริเดียนรอบโลกมี 360 เสน แบงเปนเสนองศา ตะวันออก 180 เสน และเสนองศาตะวันตก 180 เสน
ความสําคัญของเสนเมริเดียน คือ บอกพิกัดของตําแหนงท่ีตั้งตางๆ บนพ้ืนผิวโลกโดยใชรวมกับ เสนขนาน
(เสนละตจิ ูด) และใชเ ปนแนวแบง เขตเวลาของโลก

48

7. พิกัดภูมิศาสตรเปนระบบที่บอกตําแหนงของส่ิงตาง ๆ บนพ้ืนผิวโลก โดยอาศัยเสนโครงแผนที่
ซ่งึ เสน ขนานและเสน เมริเดยี นตดั กนั เปน จุดสง่ิ ตาง ๆ บนพื้นผิวโลก โดยอานคา พิกดั ภมู ิศาสตรเปนละติจดู
(เสน ขนาน) และลองจิจูด (เสน เมรเิ ดยี น)

ดงั นัน้ ละติจดู เปน พิกัดของจุดหนึง่ บนเสน ขนาน สว นลองจจิ ูดกเ็ ปนพกิ ัดของจุดหนึ่งบนเสน เมรเิ ดยี น
ซึง่ ทัง้ ละติจดู และลองจิจดู มคี า ของมุมเปนองศา โดย 1 องศา มคี าเทากับ 60 ลิปดาและ 1 ลิปดา มีคาเทากับ
60 ฟลิปดา

พิกัดภูมิศาสตรเปนระบบที่บงบอกตําแหนงท่ีตั้งอยูจุดตําแหนงตาง ๆ บนพ้ืนผิวโลก โดยอาศัย
โครงขายของเสน โครงแผนทีซ่ ง่ึ ประกอบดวยเสน เมรเิ ดียนกบั เสนขนานตดั กนั เปน “จุด”

1) ละติจดู (Latitude) เปนคาของระยะทางเชิงมุม โดยนับ 0 องศา จากเสนศูนยสูตรไปทางเหนือ
หรอื ใตจนถงึ 90 องศาที่ข้ัวโลกทั้งสอง

2) ลองจิจูด (Longitude) เปน คา ของระยะทางเชงิ มมุ โดยนับ 0 องศา จากเสน เมรเิ ดียนไปทางทศิ
ตะวนั ออกและทิศตะวนั ตกจนถงึ 180 องศา

ปจจุบันการบงบอกจุดตําแหนงบนพื้นผิวโลก สามารถทราบไดงายและถูกตอง โดยใช จีพีเอส
เครื่องมือกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก (GPS:Global Positioning System) เคร่ืองมือชนิดนี้ มีขนาดเล็ก
พกพาไดส ะดวก และใหข อมลู ตําแหนง บนพื้นผิวโลกไดต รงกบั ความเปนจริง ดงั น้ันจึงมีผนู าํ เคร่อื งมือน้ีไปใชได
สะดวกสบายในกิจกรรมตาง ๆ ไดแก การเดินเรือ การเดินทาง ทองเที่ยวปา การเดินทางดวยรถยนต
เครื่องบิน เปนตน เมื่อกดปุมสวิตซ เครื่องจะรับสัญญาณจากดาวเทียมแลวบอกคาพิกัดภูมิศาสตรใหทราบ
เครอ่ื งหมายแผนที่

49

ลกู โลก
องคประกอบของลกู โลก องคป ระกอบหลักของลูกโลก
จะประกอบไปดวย
1. เสนเมรเิ ดยี นหรือเสน แวง เปน เสนสมมติที่ลากจาก
ขั้วโลกเหนือไปจดขั้วโลกใต ซึ่งกําหนดคาเปน 0 องศา ท่ีเมือง
กรนี ิช ประเทศอังกฤษ
2. เสนขนาน หรอื เสนรุง เปนเสนสมมติท่ีลากจากทิศ
ตะวันตกไปทิศตะวันออก ทุกเสนจะขนานกับเสนศูนยสูตร ซึ่งมี
คา มมุ เทากับ 0 องศา
การใชลูกโลก ลูกโลกใชประกอบการอธิบายตําแหนงหรือสถานท่ีของจุดพ้ืนที่ของสวนตาง ๆ
ของโลก โดยประมาณ
เขม็ ทศิ
เข็มทิศเปนเคร่ืองมือสําหรับใชในการหาทิศของจุดหรือวัตถุ
โดยมหี นว ยวดั เปน องศา เปรยี บเทียบกับจดุ เร่มิ ตน เขม็ ทิศใชในการหา
ทิศโดยอาศยั แรงดงึ ดดู ระหวา งสนามแมเ หลก็ ขั้วโลก (Magnetic Pole)
กับเข็มแมเหล็ก ซึ่งเปนองคประกอบสําคัญที่สุดของเครื่องมือน้ี
เข็มแมเ หล็กจะแกวง ไกวไดโ ดยอสิ ระในแนวนอน เพ่อื ใหแนวเขม็ ชี้อยูใ น
แนวเหนือใต ไปยังข้ัวแมเหล็กโลกตลอดเวลา หนาปดเข็มทิศซ่ึงคลาย
กบั หนาปด นาฬกิ าจะมกี ารแบงโดยรอบเปน 360 องศา ซง่ึ เข็มทิศมีประโยชนใ นการเดินทาง เชน การเดินเรือ
ทะเล เครือ่ งบิน การใชเ ข็มทศิ จะตองมแี ผนที่ประกอบและตองหาทิศเหนือกอ นเพ่ือจะไดร ูทศิ อื่น

รูปถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม

รูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียมเปน รูปหรือขอมลู ตวั เลขท่ีไดจ ากการเก็บขอมลู ภาคพ้ืนดนิ
จากกลอ งท่ีติดอยูก ับพาหนะ เชน เครื่องบนิ หรอื ดาวเทยี ม โดยมกี ารบนั ทึกขอ มลู อยา งละเอยี ดหรอื หยาบใน
เวลาแตกตา งกนั จึงทําใหเ ห็นภาพรวมของการใชพืน้ ทแ่ี ละการเปล่ียนแปลงตา ง ๆ ตามท่ปี รากฏบนพื้นผิวโลก
เชน การเกิดอทุ กภัย ไฟปา การเปลยี่ นแปลง การใชที่ดิน การกอ สรางสถานที่ เปน ตน

ประโยชนข องรปู ถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ที่นยิ มใชกันมากจะเปนรูปหรือภาพถายท่ีได
จากการสะทอนคลื่นแสงของดวงอาทิตยข้ึนไปสูเคร่ืองบันทึกท่ีติดอยูบนเครื่องบินหรือดาวเทียม การบันทึก
ขอมูลอาจจะทําโดยใชฟลม เชน รูปถายทางอากาศสีขาวดํา หรือรูปถายทางอากาศสีธรรมชาติ การบันทึก
ขอมลู จากดาวเทียมจะใชส ัญญาณเปน ตัวเลขแลว จึงแปลงคา ตัวเลขเปน ภาพจากดาวเทยี มภายหลงั

การใชร ปู ถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ผูใชจ ะตอ งไดรับการฝกหัดเพ่ือแปลความหมายของ
ขอมูล การแปลความหมายอาจจะใชการแปลดวยสายตาตามความสามารถของแตละบุคคลหรือใชเครื่อง
คอมพวิ เตอรแ ละโปรแกรมเขามาชว ย

50

เครอื่ งมอื เทคโนโลยีเพ่ือการศกึ ษาภมู ศิ าสตร

ในโลกยคุ ปจจุบนั ทีเ่ ต็มไปดว ยขอ มลู ขาวสาร และขอ มลู ท่ีเปนตวั เลขจาํ นวนมาก เทคโนโลยจี ึงเขา มามี
ความสําคญั และจะมีความสาํ คญั มากยิ่งข้ึนในอนาคต เทคโนโลยที ี่สําคัญดา นภูมิศาสตร คือ ระบบสารสนเทศ
ภูมิศาสตรห รือ GIS (Geographic Information System) และระบบกําหนดตําแหนงพ้ืนผิวโลก หรือ GPS
(Global Positioning System) เครอ่ื งมือทัง้ สองประกอบดว ยคอมพิวเตอร หรอื ฮารด แวร (Hard ware) ซึง่ มี
ขนาดตา งๆ และโปรแกรมหรือซอฟแวร (Software) เปน หลักในการจัดทาํ ดังนี้

1) ประโยชนของเครื่องมอื เทคโนโลยีเพ่อื การศกึ ษาภมู ิศาสตร จะคลายกบั การใชประโยชนจากแผนท่ี
สภาพภมู ิประเทศและแผนท่ีเฉพาะเรอื่ ง เชน จะใหค ําตอบวา ถา จะตอ งเดนิ ทางจากจดุ หนง่ึ ไปยังอกี จุดหน่ึงใน
แผนทจี่ ะมรี ะยะทางเทา ใด และถาทราบความเร็วของรถจะทราบไดว า จะใชเ วลานานเทาใด

หลังจากการทาํ งานของระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร คอื การจดั หมวดหมขู องขอมูลตามความตองการ
ที่จะนําไปวิเคราะหการคัดเลือกตัวแปร หรือปจจัยที่เก่ียวของ การจัดลําดับความสําคัญของปจจัยและการ
ซอ นทับขอ มลู ตัวอยางเชน ตองการหาพื้นท่ีท่ีเหมาะสมสําหรับการปลูกขาว โดยแบงออกเปน 3 ระดับ คือ
เหมาะสมดี เหมาะสมปานกลาง และไมเ หมาะสม โดยคัดเลือกขอมลู 2 ประเภท คอื ดินและสภาพภูมิประเทศ

2) การใชเคร่ืองมือเทคโนโลยีเพ่ือการศึกษาภูมิศาสตร การใชเครื่องมือเทคโนโลยีจําเปนตองมี
เคร่อื งคอมพวิ เตอรและโปรแกรม ผูใ ชจ ะตอ งไดร ับการฝกฝนกอนท่จี ะลงมอื ปฏบิ ตั ิ

แหลง ขอมลู สารสนเทศของไทย

ปจ จุบนั ไดม ีการคดิ คนและพฒั นาการขอ มลู สารเทศอยางรวดเร็วและไดเผยแพรขอมูลสูสาธารณชน
มาก โดยเฉพาะการนําขอมูลเขาเว็บไซดใหประชาชนและผูสนใจทั่วไปเขาไปดูขอมูลได ซึ่งเปนประโยชน
อยางมากตามความตองการของผใู ชขอ มูล แตขอ มูลบางชนิดอาจตอ งตดิ ตอ จากหนวยงานนั้น ๆ โดยตรง
ทั้งจากหนวยงานของรัฐท่ีสําคัญ ๆ คือ กรมอุตุนิยมวิทยาและกรมแผนที่ทหารและเอกชนท่ีสําคัญ ๆ คือ
เครื่องเดินอากาศและเดินเรือ เว็บไซตท่ีนาสนใจ เชน ขอมูลดานสถิติ (www.nso.go.th) ขอมูลประชากร
(www.dola.go.th) ขอมูลดาวเทียม (www.gistda.go.th) ขอมูลดินและการใชท่ีดิน (www.dld.go.th)
เปน ตน

กลา วโดยสรุป เครื่องมือทางภูมิศาสตรใชประกอบการศึกษา และการเก็บขอมูลเคร่ืองมือบางชนิด
เหมาะสาํ หรบั ใชใ นหองเรียน หรือหอ งปฏิบัติการ เคร่ืองมือบางชนิดใชไ ดสําหรับในหอ งเรียนและในภาคสนาม
ผูใ ชจ ะไดร วู า เมือ่ ใดควรใชเ ครอื่ งมือภูมิศาสตรในหองเรียนและเมื่อใดควรใชในภาคสนาม เคร่ืองมือบางชนิด
จะมคี วามซับซอนมาก หรอื ตองใชรว มกันระหวา งเครอื่ งคอมพิวเตอรแ ละโปรแกรม

เครื่องมือทางภมู ิศาสตรท ี่มีความสําคญั มากในปจ จบุ นั คือ ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร (GIS) ซ่ึงแปลง
สารสนเทศทเ่ี กี่ยวกับพื้นท่ี และขอมูลตารางหรือคําอธิบายท่ีใหเปนขอมูลเชิงตัวเลขทําใหการจัดเก็บเรียกดู
ขอมูล การปรับปรุงแกไขและการวิเคราะหเปนไปอยางรวดเร็ว และถูกตองและแสดงผลในรูปแบบแผนท่ี
กราฟ หรอื ตารางไดอยางถูกตองอีกดวย สวนระบบ กําหนดตําแหนงบนพ้ืนผิวโลก (GIS) ใชกําหนดจุดพิกัด
ตาํ แหนงของวตั ถตุ าง ๆ บนผิวโลก โดยอาศัยสญั ญาณจากดาวเทียมหลายดวงท่โี คจรอยูรอบโลก

51

กิจกรรมที่ 1.3 วิธใี ชเ ครือ่ งมือทางภูมศิ าสตร
1. แผนท่หี มายถงึ

..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

2. จงบอกประโยชนของการใชแผนทม่ี า 5 ขอ
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

3. ใหบ อกวธิ กี ารใชเ ข็มทิศคูกบั การใชแ ผนทพ่ี อสังเขป
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................

52

เรอ่ื งที่ 4 ปญ หาการทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม
ผลการจดั ลําดับความสาํ คัญของปญ หาทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอม

ปญ หาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม น้ันไดมีการสํารวจทัศนคติของประชาชน พบวา ปญหา
สําคัญ 5 ลาํ ดับแรก มดี ังนี้ ลาํ ดับที่ 1 การสูญเสียทรัพยากรปาไม ลําดับที่ 2 อุทกภัยและภัยแลง ลําดับท่ี 3
ความเสอื่ มโทรมของทรพั ยากรดินและการใชท ด่ี ิน ลําดับท่ี 4 มลพิษจากขยะ และลาํ ดับที่ 5 มลพิษทางอากาศ
ดงั ตารางแสดง ผลการจัดลําดบั ความสาํ คัญ ดังตอ ไปน้ี

ผลการ ทรัพยากรธรรมชาติ ลาํ ดบั ความสําคัญ
จดั ลาํ ดบั และสิ่งแวดลอม (จําแนกตามวธิ ีการจดั ลาํ ดับ)
(ลําดบั ท)่ี
จดั ลําดบั ดวย จดั ลาํ ดบั ดวย

มลู คา ความเสยี หาย ทัศนคติประชาชน

1 ทรัพยากรปาไม 12

2 ทรพั ยากรนํ้า 31

3 ทรพั ยากรดินและการใชท่ีดนิ 2 6

4 มลพษิ จากขยะ 74

5 มลพษิ ทางอากาศ 57

6 มลพษิ ทางนาํ้ 85

7 ทรพั ยากรพลังงาน 11 3

8 ทรพั ยากรทะเลและชายฝง 4 10

9 มลพิษจากสารอนั ตราย 98

10 มลพษิ จากของเสียอันตรายจากชมุ ชน 6 12

11 ทรัพยากรและแร 10 9

ท่มี า : สถาบนั วิจัยเพอ่ื การพฒั นาประเทศไทย 2549

53

ความสําคญั ของสงิ่ แวดลอม คือ เอ้ือประโยชนใหสิ่งมีชีวิตทั้งพืชและสัตวอยูรวมกันอยางมีความสุข
มีการพง่ึ พากันอยา งสมดุล มนุษยด าํ รงชีพอยไู ดด ว ยอาศยั ปจ จยั พ้ืนฐานจากสิ่งแวดลอม ซึง่ ประกอบดวยอาหาร
อากาศ นา้ํ ท่อี ยอู าศัย และยารกั ษาโรค ส่งิ แวดลอ มเปน องคป ระกอบที่สาํ คญั ของสิ่งมีชีวติ ทุกชนิด แต “ทําไม
สิ่งแวดลอมจึงถูกทําลาย” และเกิดปญ หามากมายท่วั ทุกมุมโลก เมื่อทาํ การศกึ ษาพบวา “มนุษย”เปนผูทําลาย
สิง่ แวดลอมมากที่สุด สาเหตทุ ่มี นุษยท าํ ลายส่ิงแวดลอ มเกิดจากความเหน็ แกต ัวของมนุษยเ อง โดยมงุ เพื่อดาน
วัตถุและเงนิ มาตอบสนองความตอ งการของตนเอง

เม่อื ส่งิ แวดลอ มถูกทาํ ลายมากขึ้น ผลกระทบก็ยอนกับมาทาํ ลายตัวมนุษยเอง เชน เกิดการเปลี่ยนแปลง
บรรยากาศของโลก เกิดสภาวะเรือนกระจก ภาวะโลกรอนตลอดจนเกิดภัยธรรมชาติตาง ๆ เชน นํ้าทวม
แผนดินถลม ควันพิษ น้ําเนาเสีย ขยะมูลฝอย และส่ิงปฏิกูล ซึ่งสิ่งเหลาน้ีมีผลโดยตรงและทางออม และ
ไมส ามารถหลีกเลย่ี งได

ผลกระทบจากการใชแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับท่ี 4 ของไทยเกิดจากการโดยนํา
นโยบายการปลูกพืชเชิงเดย่ี วเขา มาใชเพ่อื มุงพัฒนาเศรษฐกจิ เปน หลกั ทําใหป ระชาชนตื่นตัวในการทําไรปลูก
พืชเชงิ เดีย่ ว เชน มันสําปะหลัง ออย ปอ จงึ เกดิ การทาํ ลายปาและทรพั ยากรธรรมชาตเิ พ่ือหาพ้ืนท่ีในการปลูก
พืชเชิงเด่ียวตามนโยบายรัฐบาล มีการใชปุยเคมี ใชยาปราบศัตรูพืช เกิดโรงงานอุตสาหกรรมจํานวนมาก
แตภ าครัฐยงั ขาดการควบคุมอยางเปนระบบและชัดเจน จงึ ทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบมาจนถึงปจจุบัน เชนปาไมถูก
ทําลาย ดินเส่ือมคุณภาพ น้ําเนาเสีย เกิดสารเคมีสะสมในแหลงน้ําและดิน เกิดมลพิษ ซึ่งสิ่งเหลานี้เกิด
ผลกระทบโดยตรงและโดยออม ตอสขุ ภาพและการดาํ รงชีวติ ของประชาชน ทําใหเกิดความเสยี หายตอ ประเทศ
โดยรวม

จากการศกึ ษาของนักวิชาการ พบวา การแกไ ขปญ หาสิง่ แวดลอมตอ งแกท่ตี ัว “มนษุ ย” น่นั คอื จะตอง
ใหความรู ความเขาใจธรรมชาติ เจตคติ มีคุณธรรมจริยธรรม และสรางจิตสํานึกใหเกิดความตระหนักตอ
สง่ิ แวดลอม ตอประชาชน โดยเรยี นรูจากแหลงเรียนรูใหม ๆ สรางความตระหนักในปญ หาท่ีเกิดข้ึน และสราง
การมสี ว นรว มในการปอ งกันและแกไ ขปญ หาทีเ่ กดิ ขนึ้ ปญหาสงิ่ แวดลอ มสาํ คญั ๆ ดังตอไปน้ี คอื

1. ปา ไม

“ปา ไม” เปนศูนยรวมของสรรพ
ชวี ติ เปน ที่กอกําเนิดสายน้ํา ชีวิตพืชและ
สัตวที่หลากหลายอีกทั้งเปนที่พึ่งพิงและ
ใหประโยชนแกมนุษยมาแตโบราณกาล
เพราะปา ไมชวยรักษาสมดลุ ของธรรมชาติ
และส่ิงแวดลอม ควบคุมสภาพดินฟา
อากาศ กําบังลมพายุ ปองกันบรรเทา
อทุ กภัย ปองกันการพังทลายของหนาดิน
เปนเสมือนเข่ือนธรรมชาติท่ีปองกันการ

54

ต้นื เขินของแมนํ้าลําคลอง เปน แหลงดูดซบั กา ซคารบอนไดออกไซดและเปนโรงงานผลิตออกซิเจนขนาดใหญ
เปน คลงั อาหารและยาสมนุ ไพร และปาไม ยงั เปน แหลงศึกษาวิจัยและเปน สถานที่พักผอนหยอนใจของมนุษย
นอกจากนี้ในผนื ปา ยังมสี ตั วปา นานาชนดิ ซง่ึ มีประโยชนตอมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ในหลายลักษณะ ไดแก
การรักษาสมดุลของระบบนิเวศ เชน การควบคุมปริมาณสัตวปาใหอยูในภาวะสมดุล การชวยแพรพันธุพืช
การควบคมุ แมลงศัตรพู ชื เปนปยุ ใหก ับดนิ ในปา เปนตน การเปน แหลงพันธกุ รรมทหี่ ลากหลาย การเปน อาหาร
ของมนุษยและสัตวอ่ืน และการสรางรายไดใหแกมนุษย เชน การคาจากช้ินสวนตาง ๆ ของสัตวปา
การจําหนายสัตวปา และการเปดใหบริการชมสวนสัตว เปนตน ดังนั้น จึงนับวาปาไมใหคุณประโยชน
ทัง้ ทางตรงและทางออ มแกม วลมนษุ ยเ ปนอยางมากมาย หากปา ไมเ ส่ือมโทรม ชวี ิตความเปน อยขู องมนุษยแ ละ
สัตวอยา งหลกี เล่ียงไมได

ประเภทของปา ไมในประเทศไทย

ประเภทของปาไมจะแตกตางกันไปขึ้นอยูกับการกระจายของฝน ระยะเวลาท่ีฝนตกรวมท้ังปริมาณ
น้าํ ฝนทําใหป าแตล ะแหง มคี วามชมุ ชน้ื ตางกนั สามารถจาํ แนกไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอื

1. ปาประเภทท่ีไมผลดั ใบ (Evergreen)
2. ปา ประเภทที่ผลดั ใบ (Deciduous)

ปาประเภทท่ไี มผลดั ใบ (Evergreen)

ปา ประเภทน้มี องดเู ขยี วชอมุ ตลอดป เนื่องจากตนไมแทบทั้งหมดทข่ี ้ึนอยเู ปน ประเภทท่ไี มผ ลัดใบ
ปาชนิดสําคัญซง่ึ จดั อยใู นประเภทนี้ ไดแ ก

1. ปาดงดิบ (Tropical Evergreen Forest or Rain Forest)

ปา ดงดิบที่มีอยูท่วั ในทุกภาคของประเทศ แตท ี่มมี ากท่สี ดุ ไดแก ภาคใตแ ละภาคตะวันออกในบรเิ วณนี้
มีฝนตกมากและมีความช้ืนมากในทองที่ภาคอื่น ปาดงดิบมักกระจายอยูบริเวณที่มีความชุมช้ืนมาก ๆ เชน
ตามหบุ เขา ริมแมนํา้ ลาํ ธาร หวย แหลงนาํ้ และบนภูเขา ซ่ึงสามารถแยกออกเปนปาดงดบิ ชนดิ ตา ง ๆ ดังน้ี

1.1 ปา ดบิ ชนื้ เปนปา รกทึบมองดูเขยี วชอุมตลอดปมีพันธุไมหลายรอยชนิดขึ้นเบียดเสียดกันอยู
มักจะพบกระจัดกระจายตั้งแตความสูง 600 เมตร จากระดับนํ้าทะเล ไมท่ีสําคัญก็คือ ไมตระกูลยางตาง ๆ
เชน ยางนา ยางเสียน สว นไมช ั้นรอง คอื พวกไมก อ เชน กอนํา้ กอเดอื ย

1.2 ปาดิบแลง เปนปาที่อยูในพื้นที่คอนขางราบมีความชุมชื้นนอย เชน ในแถบภาคเหนือและ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมักอยูสูงจากระดับนํ้าทะเลประมาณ 300-600 เมตร ไมที่สําคัญ ไดแก มะคาโมง
ยางนา พะยอม ตะเคียนแดง กระเบากลัก และตาเสือ

1.3 ปาดิบเขา ปาชนิดน้ีเกิดขึ้นในพ้ืนที่สูง ๆ หรือบนภูเขาตั้ง 1,000-1,200 เมตร ขึ้นไปจาก
ระดับนํ้าทะเล ไมสวนมากเปนพวก Gymnosperm ไดแก พวกไมขุนและสนสามพันป นอกจากน้ียังมีไม
ตระกูลกอข้ึนอยู พวกไมช้ันทส่ี องรองลงมา ไดแ ก สะเดาชา ง และขมิ้นชัน

55

2. ปา สนเขา (Pine-Forest)
ปาสนเขามักปรากฏอยูต ามภูเขาสงู สวนใหญเปน พน้ื ท่ีซึง่ มคี วามสูงประมาณ 200 - 1,800 เมตร
ขนึ้ ไปจากระดับนาํ้ ทะเลในภาคเหนือ ภาคกลาง และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บางทีอาจปรากฏในพ้ืนท่ีสูง
200 -300 เมตร จากระดบั นาํ้ ทะเลในภาคตะวันออกเฉียงใต ปาสนเขามีลักษณะเปนปาโปรง ชนิดพันธุไมที่
สําคัญของปาชนิดนี้คือ สนสองใบ และสนสามใบ สวนไมชนิดอ่ืนท่ีขึ้นอยูดวยไดแกพันธุไมปาดิบเขา เชน
กอชนิดตาง ๆ หรอื พนั ธไุ มป าแดงบางชนดิ คอื เตง็ รงั เหยี ง พลวง เปนตน

3. ปาชายเลน (Mangrove Forest)
บางทเี รยี กวา “ปา เลนน้ําเค็ม” หรือปาเลน มีตนไมขึ้นหนาแนน แตล ะชนดิ มรี ากคาํ้ ยันและรากหายใจ
ปาชนดิ นีป้ รากฏอยตู ามทด่ี นิ และริมทะเลหรือบริเวณปากนํ้าแมน้ําใหญ ๆ ซ่ึงมีนํ้าเค็มทวมถึงในพื้นที่ภาคใต
มีอยูตามชายฝง ทะเลท้ังสองดา น ตามชายทะเลภาคตะวันออกมอี ยูท กุ จงั หวัดแตท ่ีมากทส่ี ดุ คือ บริเวณปากนํ้า
เวฬุ อาํ เภอขลุง จงั หวดั จันทบุรี
พนั ธุไ มท ่ขี นึ้ อยูตามปา ชายเลน สวนมากเปนพนั ธไุ มขนาดเลก็ ใชป ระโยชนสาํ หรบั การเผาถา น และทํา
ฟนไมช นดิ ทสี่ ําคญั คือ โกงกาง ถ่ัวขาว ถว่ั ขาํ โปรง ตะบูน แสมทะเล ลําพูนและลําแพน ฯลฯ สวนไมพื้นลาง
มกั เปน พวก ปรงทะเล เหงือกปลาหมอ และปอทะเล เปนตน

56

4. ปา พรุหรือปา บึงนา้ํ จืด (Swamp Forest)
ปาชนิดน้ีมักปรากฏในบริเวณที่มีนํ้าจืดทวมมากๆ ดินระบายน้ําไมดี ปาพรุในภาคกลาง มีลักษณะ
โปรงและมตี น ไมขน้ึ อยหู า ง ๆ เชน สนนุ จิก โมกบา น หวายน้าํ หวายโปรง ระกํา ออ และแขม ในภาคใตปาพรุ
มขี ้นึ อยูตามบริเวณทม่ี นี ้ําขังตลอดป ดนิ ปา พรุ ทมี่ ีเน้ือทมี่ ากที่สุดอยูในบริเวณจังหวัดนราธิวาส ดินปาพรุเปน
ซากพชื ผสุ ลายทับถมกนั เปนเวลานาน ปาพรุแบงออกได 2 ลักษณะ คือ ตามบริเวณซ่ึงเปนพรุนํ้ากรอยใกล
ชายทะเลตนเสมด็ จะขึน้ อยูหนาแนนพื้นที่มีตนกกชนิดตาง ๆ เรียก“ปาพรุเสม็ด หรือ ปาเสม็ด” อีกลักษณะ
เปนปา ท่มี ีพนั ธไุ มต าง ๆ มากชนดิ ข้ึนปะปนกัน
ชนิดพันธไุ มท ี่สําคญั ของปาพรุ ไดแก อินทนิลนํ้า หวาจิก โสกนาํ้ กระทุม น้าํ กนั เกรา โงงงนั ไมพนื้ ลาง
ประกอบดวย หวาย ตะคา ทอง หมากแดง และหมากชนดิ อนื่ ๆ
5. ปาชายหาด (Beach Forest)
เปน ปาโปรง ไมผลดั ใบขึ้นอยูตามบริเวณหาดชายทะเล นํา้ ไมท ว มตามฝง ดนิ และชายเขารมิ ทะเล ตนไม
สาํ คญั ท่ีข้ึนอยตู ามหาดชายทะเล ตอ งเปน พชื ทนเคม็ และมักมลี ักษณะไมเปน พุมลักษณะตนคองอ ใบหนาแข็ง
ไดแก สนทะเล หูกวาง โพธ์ทิ ะเล กระทิง ตีนเปด ทะเล หยนี ้าํ มกั มตี น เตยและหญาตาง ๆ ขน้ึ อยู
เปนไมพื้นลาง ตามฝงดินและชายเขา มักพบ มะคาแต กระบองเพชร เสมา และไมหนามชนิดตาง ๆ เชน
ซงิ ซี่ หนามหนั กาํ จาย มะดนั ขอ เปนตน
ปาประเภทท่ผี ลดั ใบ
ตน ไมท ข่ี ้ึนอยูใ นปาประเภทนี้เปน จําพวกผลัดใบแทบท้ังสน้ิ ในฤดูฝนปาประเภทน้ีจะมองดูเขียวชอุม
พอถึงฤดูแลงตนไม สวนใหญจะพากันผลัดใบทําใหปามองดูโปรงขึ้น และมักจะเกิดไฟปาเผาไหมใบไมและ
ตนไมเ ลก็ ๆ ปา สาํ คญั ซึ่งอยใู นประเภทน้ี ไดแ ก
1. ปาเบญจพรรณ
ปาผลัดใบผสมหรือปาเบญจพรรณมีลักษณะเปนปาโปรงและยังมีไมไผชนิดตาง ๆ ข้ึนอยูกระจัด
กระจายท่วั ไปพ้นื ที่ดินมกั เปนดินรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนือมักจะมีไมสักขึ้นปะปนอยูท่ัวไป

57

ครอบคลมุ ลงมาถึงจังหวัดกาญจนบุรี ในภาคกลางในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก มีปาเบญจพรรณ
นอ ยมากและกระจัดกระจาย พันธุไ มชนิดสําคัญ ไดแก สัก ประดูแดง มะคาโมง ตะแบก เสลา ออยชาง ลาน
ยมหอม ยมหนิ มะเกลือ เก็ดดํา เกด็ แดง ฯลฯ นอกจากนี้มไี มไผท่สี ําคัญ เชน ไผป า ไผบง ไผซาง ไผรวก ไผไร
เปน ตน

2. ปา เต็งรงั หรอื ท่ีเรียกกันวา ปา แดง

ปา แพะ ปา โคก ลักษณะทว่ั ไปเปนปา โปรง ตามพ้ืนปามักจะพบตนปรง และหญาเพ็ก พื้นท่ีแหงแลง
ดินรวนปนทราย หรือกรวด ลูกรัง พบอยูทวั่ ไปในทีร่ าบและท่ีภูเขา ในภาคเหนือสวนมากข้ึนอยูบนเขาที่มีดิน
ตน้ื และแหงแลงมาก ในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มปี าแดงหรอื ปา เตง็ รงั นม้ี ากที่สดุ ตามเนินเขาหรือที่ราบดิน
ทราย ชนิดของพันธุไมท่ีสําคัญในปาแดง หรือปาเต็งรัง ไดแก เต็ง รัง เหียง พลวง กราด พะยอม ต้ิว แตว
มะคา แต ประดู แดง สมอไทย ตะแบก เลือดแสลงใจ รกฟา ฯลฯ สวนไมพืน้ ลา งท่ีพบมาก ไดแก มะพราวเตา
ปุมแปง หญา เพก็ ปรงและหญาชนิดอนื่ ๆ

3. ปาหญา (Savannas Forest)

ปาหญา ทอ่ี ยูทุกภาคเกิดจากปา ทถ่ี กู แผวถางทาํ ลายบริเวณพน้ื ดินทีข่ าดความสมบูรณ และถูกทอดท้ิง
หญา ชนดิ ตา ง ๆ จึงเกิดข้นึ ทดแทนและพอถึงหนา แลง ก็เกดิ ไฟไหมท าํ ใหต นไมบ รเิ วณขา งเคียงลมตาย พื้นท่ีปา
หญาจงึ ขยายมากข้ึนทุกป พืชท่ีพบมากท่ีสุดในปาหญาคือ หญาคา หญาขนตาชาง หญาโขมง หญาเพ็กและ
ปุมแปง บริเวณที่พอจะมีความช้ืนอยูบาง และการระบายน้ําไดดีก็มักจะพบพงและแขมขึ้นอยู และอาจพบ
ตนไมทนไฟขึน้ อยู เชน ตับเตา รกฟา ตานเหลือ ตว้ิ และแตว

ประโยชนของทรัพยากรปา ไม
ปาไมน อกจากเปนที่รวมของพันธุพืชและพันธุสัตวจํานวนมาก ปาไมยังมีประโยชนมากมายตอการ
ดํารงชีวิตของมนุษยทงั้ ทางตรงและทางออม ดงั น้ี
ประโยชนทางตรง ไดแ ก ปจจัย 4 ประการ
1. จากการนําไมมาสรา งอาคารบานเรือนและผลติ ภัณฑตาง ๆ เชน เฟอรน เิ จอร กระดาษ ไมข ดี ไฟ
ฟน เปน ตน
2. ใชเปนอาหารจากสว นตางๆ ของพืชทะเล
3. ใชเสนใย ที่ไดจ ากเปลือกไมและเถาวัลยมาถกั ทอ เปนเคร่ืองนงุ หม เชอื กและอ่นื ๆ
4. ใชท าํ ยารักษาโรคตาง ๆ

ประโยชนทางออม
1. ปาไมเ ปน เปนแหลง กาํ เนดิ ตน น้ําลําธารเพราะตน ไมจ าํ นวนมากในปาจะทําใหนํ้าฝนที่ตกลงมา
คอ ย ๆ ซึมซับลงในดนิ กลายเปนนํา้ ใตดินทซ่ี ึง่ จะไหลซมึ มาหลอ เล้ยี งใหแมน ํ้า ลาํ ธารมนี ํา้ ไหลอยตู ลอดป
2. ปา ไมทําใหเกิดความชมุ ชื้น และควบคมุ สภาวะอากาศ ไอนํ้าซึ่งเกิดจากการหายใจของพืช ซ่ึงเกิด
ข้ึนอยูมากมายในปาทําใหอากาศเหนือปามีความชื้นสูงเม่ืออุณหภูมิลดตํ่าลงไอนํ้าเหลานั้นก็จะกลั่นตัว

58

กลายเปน เมฆแลว กลายเปน ฝนตกลงมา ทาํ ใหบ รเิ วณท่ีมพี ืน้ ปา ไมมคี วามชมุ ช้ืนอยูเสมอ ฝนตกตอ งตามฤดกู าล
และไมเ กดิ ความแหง แลง

3. ปาไมเปนแหลงพักผอนและศึกษาความรู บริเวณปาไมจะมีภูมิประเทศที่สวยงามจากธรรมชาติ
รวมท้งั สัตวป า จงึ เปน แหลง พกั ผอ นไดศ กึ ษาหาความรู

4. ปาไมช วยบรรเทาความรุนแรงของลมพายุ และปองกันอุทกภัย โดยชวยลดความเร็วของลมพายุ
ท่ีพัดผานไดตั้งแต 11 – 44% ตามลักษณะของปาไมแตละชนิด จึงชวยใหบานเมืองรอดพนจากวาตภัยได
ซึง่ เปนการปอ งกนั และควบคมุ นํา้ ตามแมน้ําไมใหส งู ขน้ึ มารวดเร็วลน ฝงกลายเปน อุทกภยั

5. ปาไมช วยปอ งกันการกัดเซาะและพัดพาหนาดิน จากน้ําฝนและลมพายุโดยลดแรงปะทะ ลงการ
หลดุ เลอ่ื นของดนิ จึงเกิดข้นึ นอย และยังเปนการชว ยใหแมน าํ้ ลําธารตาง ๆ ไมต้ืนเขินอีกดวย นอกจากนี้ปาไม
จะเปนเสมือนเคร่ืองกดี ขวางตามธรรมชาติ จงึ นับวามปี ระโยชนในทางยุทธศาสตรดว ยเชน กนั

สาเหตุสําคัญของวกิ ฤตการณป า ไมในประเทศไทย
1. การลักลอบตัดไมทําลายปา ตัวการของปญหานี้คือ นายทุนพอคาไม เจาของโรงเล่ือย เจาของ
โรงงานแปรรูปไม ผูรบั สมั ปทานทาํ ไมแ ละชาวบา นท่ัวไป ซ่ึงการตัดไมเพื่อเอาประโยชนจากเน้ือไมท้ังวิธีท่ีถูก
และผดิ กฎหมาย ปริมาณปาไมท ถี่ กู ทาํ ลายนนี้ ับวันจะเพมิ่ ขึน้ เรื่อยๆ ตามอัตราเพิ่มของจํานวนประชากร ยิ่งมี
ประชากรเพมิ่ ข้นึ เทา ใด ความตอ งการในการใชไ มก เ็ พ่มิ มากขึ้น เชน ใชไมในการปลกู สรา งบานเรอื น เครือ่ งมือ
เครอ่ื งใชในการเกษตรกรรม เครือ่ งเรอื นและถานในการหุงตม เปน ตน
2. การบุกรุกพ้ืนท่ีปาไมเพ่ือเขาครอบครองที่ดิน เมื่อประชากรเพ่ิมสูงขึ้น ความตองการใชที่ดิน
เพอื่ ปลูกสรางทอี่ ยูอาศัยและท่ีดินทาํ กนิ กอ็ ยสู งู ขึน้ เปน ผลผลกั ดันใหราษฎรเขาไปบุกรกุ พนื้ ท่ีปา ไม แผว ถางปา
หรือเผาปา ทําไรเล่อื นลอย นอกจากน้ยี ังมนี ายทนุ ทีด่ ินทจี่ างวานใหราษฎรเขาไปทําลายปาเพ่ือจับจองที่ดินไว
ขายตอ ไป
3. การสงเสริมการปลูกพืชหรือเล้ียงสัตวเศรษฐกิจเพื่อการสงออก เชน มันสําปะหลัง ปอ เปนตน
โดยไมสงเสริมการใชที่ดินอยางเต็มประสิทธิภาพท้ัง ๆ ที่พื้นที่ปาบางแหงไมเหมาะสมที่จะนํามาใชใน
การเกษตร
4. การกําหนดแนวเขตพ้ืนที่ปากระทําไมชัดเจนหรือไมกระทําเลยในหลาย ๆ พ้ืนที่ทําใหเกิดการ
พพิ าทในเร่อื งทด่ี ินทํากนิ ของราษฎรและทดี่ ินปา ไมอยูตลอดเวลา และเกดิ ปญ หาในเรื่องกรรมสิทธทิ์ ่ีดิน
5. การจดั สรา งสาธารณปู โภคของรฐั เชน เขอื่ น อา งเก็บนํ้า เสน ทางคมนาคม การสรางเข่ือนขวางลํา
น้าํ จะทาํ ใหพ้ืนที่เกบ็ นา้ํ หนา เข่ือนท่ีอุดมสมบูรณถูกตัดโคนมาใชประโยชน สวนตนไมขนาดเล็กหรือท่ีทําการ
ยายออกมาไมท นั จะถูกนาํ้ ทวมยนื ตนตาย เชน การสรา งเขอ่ื นรัชประภาเพื่อกั้นคลองพระแสงอนั เปน สาขาของ
แมน า้ํ พมุ ดวง แมน ้ําตาป ทาํ ใหน ้ําทว มบริเวณปาดงดบิ ซึ่งมีพันธุไมหนาแนน และสัตวนานาชนิดเปนบริเวณ
นับแสนไร ตอมาจงึ เกดิ ปญหานํา้ เนาไหลลงลาํ น้าํ พมุ ดวง
6. ไฟไหมป า มกั จะเกิดขึน้ ในชวงฤดแู ลง ซง่ึ อากาศแหง แลงและรอนจัด ทั้งโดยธรรมชาติและจากการ
กระทาํ ของมนุษยท ี่อาจลกั ลอบเผาปา หรือเผลอ จดุ ไฟท้งิ ไว

59

7. การทาํ เหมอื งแร แหลงแรท่พี บในบริเวณท่ีมีปาไมปกคลุมอยู มีความจําเปนที่จะตองเปดหนาดิน
กอ นจงึ ทําใหป าไมท ่ีขึ้นปกคลมุ ถกู ทําลายลง เสน ทางขนยา ยแรใ นบางครั้งตองทําลายปาไมลงเปนจํานวนมาก
เพอ่ื สรางถนนหนทาง การระเบดิ หนา ดนิ เพ่อื ใหไดมาซง่ึ แรธ าตุ สงผลถงึ การทําลายปา

การอนุรักษป าไม
ปาไมถกู ทําลายไปจํานวนมาก จึงทําใหเกิดผลกระทบตอสภาพภูมิอากาศไปท่ัวโลก รวมทั้งความสมดุล
ในแงอ น่ื ดวย ดงั นน้ั การฟนฟสู ภาพปาไมจ งึ ตองดาํ เนินการเรง ดวน ทัง้ ภาครฐั ภาคเอกชนและ ประชาชน ซ่ึงมี
แนวทางในการกําหนดแนวนโยบายดา นการจัดการปาไม ดงั นี้
1. นโยบายดา นการกําหนดเขตการใชประโยชนทีด่ นิ ปา ไม
2. นโยบายดา นการอนุรกั ษทรพั ยากรปา ไมเ กี่ยวกับงานปอ งกนั รกั ษาปา การอนุรักษสง่ิ แวดลอม
3. นโยบายดานการจัดการทีด่ ินทํากนิ ใหแกราษฎรผูย ากไรในทอ งถ่นิ
4. นโยบายดา นการพฒั นาปาไม เชน การทําไมแ ละการเก็บหาของปา การปลูก และการบํารุงปาไม
การคน ควา วจิ ัย และดา นการอุตสาหกรรม
5. นโยบายการบริหารท่ัวไปจากนโนบายดังกลาวขางตนเปนแนวทางในการพัฒนาและการจัดการ
ทรพั ยากรปา ไมข องชาติใหไ ดร บั ผลประโยชน ทงั้ ทางดา นการอนุรักษแ ละดานเศรษฐกิจอยางผสมผสาน ท้ังนี้
เพอ่ื ใหเกดิ ความสมดุลของธรรมชาติและมีทรัพยากรปาไมไ วอ ยา งยงั่ ยืนตอ ไปในอนาคต

สถานการณทรพั ยากรปาไม

การใชประโยชนจ ากพน้ื ท่ปี า อยางตอเนือ่ งในชวงสี่ทศวรรษท่ีผานมาทําใหประเทศไทยสูญเสีย พ้ืนท่ี
ปา ไมแ ลวประมาณ 67 ลา นไร หรือเฉลย่ี ประมาณ 1.6 ลา นไรต อ ป กลา วคอื ป พ.ศ. 2504 ประเทศไทยมพี ้ืนท่ี
ปาอยูถ งึ รอ ยละ 53.3 ของพน้ื ที่ประเทศ หรอื ประมาณ 171 ลานไร และลดลงมาโดยตลอดจนในป พ.ศ. 2532
ประเทศไทยเหลือพื้นที่ปาเพียงรอยละ 27.95 ของพ้ืนท่ีท้ังหมด หรือประมาณ 90 ลานไร รัฐบาลในอดีตได
พยายามจะรักษาพ้ืนที่ปา โดยประกาศยกเลิกสัมปทานการทาํ ไมในปาบกท้ังหมด ในป พ.ศ.2532 แตหลังจาก
ยกเลิกสัมปทานปาไม สถานการณดีขึ้นในระยะแรกเทาน้ัน ตอมาการทําลายก็ยังคงเกิดข้ึนไมแตกตางจาก
สถานการณก อ นยกเลิกสมั ปทานปา ไมเ ทาใดนัก โดยพื้นที่ปา ท่ีถกู บกุ รกุ กอนการยกเลิกสัมปทาน
(ป พ.ศ. 2525-2532) เฉล่ียตอปเทากับ 1.2 ลานไร และพ้ืนท่ีปาท่ีถูกบุกรุกหลังการยกเลิกสัมปทาน
(ป พ.ศ. 2532-2541) เฉล่ยี 1.1 ลานไรต อ ป (ตารางที่ 1)

60

ตารางท่ี 1 พืน้ ที่ปากอนและหลังการยกเลิกสมั ปทานปาไม

รายการ พ้นื ท่ีปา (ลา นไร) พนื้ ที่ถกู ทําลายเฉล่ียตอป
(ลานไร)

ป พ.ศ. 2504 171.0 -

ป พ.ศ. 2525 97.8 3.5

ป พ.ศ. 2532 (ประกาศยกเลกิ สัมปทานปาไม) 89.6 1.2

ป พ.ศ. 2541 81.1 1.1

2. ภูเขาและแรธาตุ
ภเู ขา เปนแหลง ตน กาํ เนิดของแรธาตุ ปา และแหลง นา้ํ ที่สาํ คัญของประเทศไทย
ภาคเหนือเปนภาคที่อุดมดวยทรัพยากรแรธาตุภาคหน่ึงของประเทศไทย เพราะมีภูมิประเทศท่ีมี
โครงสรางเปนภเู ขา เนนิ เขาและแอง แผน ดิน ในยุคกลางเกา กลางใหม ที่บริเวณตอนกลางที่ผานการผุกรอน
และมีการเปล่ียนแปลงของแผนดิน โดยเฉพาะภูเขาทางตะวันตกที่เปนแนวของทิวเขา อุดมดวยแรโลหะ
แรอโลหะและแรเ ชอื้ เพลิง
แรโ ลหะ ทส่ี าํ คญั ทพี่ บตามภูเขาหนิ แกรนิตในภาคเหนือ ไดแ ก
1. แรดีบุก แหลงแรดีบุกที่พบในภาคเหนือ อยูในเขตภูเขาของจังหวัดที่อยูทางเหนือ และทางภาค
ตะวันตกของภาค คือ จังหวดั แมฮ องสอน จังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําปาง จังหวัดเชียงราย แตมีปริมาณการ
ผลติ ไมมากเทา กับแหลง ดีบุกสําคัญทางภาคใต
2. ทังสเตนหรอื วุลแฟรม ทีพ่ บมากในภาคเหนอื คอื แหลงแรซไี รท เปน แรท ่ีสําคญั ทางเศรษฐกจิ การคา
และยุทธปจ จัยสาํ คัญ มีการทาํ เหมอื งที่ อําเภอดอยหมอก อําเภอเวียงปา เปา จงั หวดั เชียงราย และพบ
แถบภูเขาสูงในเขต จังหวัดแมฮองสอนมีเหมืองดําเนินการผลิตถึง 10 เหมือง ท่ีสําคัญคือเหมืองท่ี อําเภอ
แมลานอย เหมืองหวยหลวง และเหมอื งแมสะเรยี ง ทางดานตะวนั ตกของลมุ นํา้ ยม
3. ตะกั่วและสังกะสี แรต ะก่ัวและสงั กะสีมักจะเกิดรวมกันแตที่พบยังมีปริมาณนอยไมเพียงพอ ที่จะ
นํามาใชในเชิงพาณิชยเหมือนที่พบในภาคตะวันตก ภาคเหนือมีแหลงแรตะกั่วและสังกะสีในแถบจังหวัด
แมฮองสอน จงั หวัดเชียงใหม จังหวดั ลําปางและจงั หวัดแพร
4. ทองแดง แหลงแรท องแดงมีอยหู ลายในแหง ประเทศ แตเ ปน แหลงแรท่ีมีมูลคาทางเศรษฐกิจเพียง
ไมก แี่ หง บริเวณท่พี บ ไดแก ในเขตจงั หวดั ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เชน จงั หวัดนครราชสีมา จังหวัดเลย
แตท่ภี าคเหนือพบในเขต จังหวัดอุตรดิตถ จงั หวดั แพร จังหวัดนา น และจังหวดั ลําปาง

61

5. เหล็ก แหลง แรเหล็กในประเทศไทยมีหลายแหงเชน กัน ท้งั ท่กี าํ ลังมีการผลติ ท่ีผลิตหมดไปแลว
แตแ หลง ท่ีนา สนใจที่อาจมคี าในอนาคต ไดแกท ่ี อาํ เภอตาคลี จังหวดั นครสวรรค ที่เขาทับควาย จังหวัดลพบุรี
แหลงภูยาง อําเภอเชียงคาน จังหวัดเลย แหลงอึมครึม จังหวัดกาญจนบุรี ในภาคเหนือพบท่ีอําเภอแมแจม
จังหวัดเชยี งใหม แหลง เดิม อําเภอเถนิ จังหวดั ลาํ ปาง

6. แมงกานีส แหลง แมงกานีสในภาคเหนือมแี หลง ผลิตที่สําคัญอยูใน จังหวัดลําพูน จังหวัดเชียงใหม
จงั หวดั ลาํ ปาง จังหวัดแพร จังหวดั เชยี งราย และจังหวดั นาน

7. นกิ เกลิ และโครเมียม พบที่ บานหว ยยาง อาํ เภอทา ปลา จงั หวดั อตุ รดติ ถ นอกจากน้ียงั มีแรโครไมต
ท่ใี หโ ลหะโครเมียม ซึ่งเปน แรผ สมเหลก็

แรอ โลหะ ที่สําคัญท่พี บในภาคเหนือ ไดแก
1. ฟลูออไรต แหลงแรฟลูออไรตท่ีสําคัญของประเทศพบในภาคเหนือและภาคตะวันตก ไดแก
ท่อี ําเภอบา นโฮง อาํ เภอปาซาง จังหวดั ลาํ พูน อําเภอฝาง แมแ จม อําเภอฮอด อําเภออมกอย จังหวัดเชียงใหม
อําเภอแมส ะเรยี ง จงั หวัดแมฮ องสอน นอกจากนกี้ ม็ ีทภี่ าคตะวันตก และภาคใตของไทยอีกดวย
2. แบไรต แหลงแรแบไรตท ่ีสําคัญ นอกจากจะมีมากในภาคใตท่ีบริเวณเขาหลวง จังหวันครศรีธรรม
ราชและในจังหวดั สรุ าษฏรธานีแลว ยังมีแหลงสําคัญในภาคเหนืออกี ท่ี บรเิ วณภไู มตอง อาํ เภอดอยเตา อําเภอ
ฮอด จังหวดั เชยี งใหม นอกจากนีย้ งั มีใน จงั หวดั แมฮ อ งสอน จังหวดั ลําพูน ลําปาง อตุ รดติ ถ เชียงราย และแพร
3. ยิปซัม แหลงยิปซัมที่สําคัญมีที่ จังหวัดนครสวรรคและพิจิตร ในภาคเหนือไดแก แหลงแมเมาะ
อําเภอแมเมาะ จงั หวดั ลาํ ปาง แหลง แมก ัว๊ ะ อําเภอเกาะคา จังหวัดลําปาง และแหลงสองหอง อําเภอน้ําปาด
จงั หวัดอุตรดิตถ
4. ฟอสเฟต มแี หลงเล็ก ๆ อยทู ่ี ต.นาแกว อาํ เภอเกาะคา จงั หวดั ลําปาง
5. ดนิ ขาวหรอื เกาลิน ไดมกี ารพบและผลติ ดนิ ขาวในหลายบรเิ วณทั้งภาคเหนือ ภาคกลางและภาคใต
ในภาคเหนือมีแหลง ดนิ ขาวท่ี อาํ เภอแจหม จังหวัดลาํ ปาง นอกจากนีย้ งั มีแรอ โลหะอืน่ ๆ ทพี่ บในภาคเหนืออีก
เชน แรหนิ มาท่ี จงั หวัดเชยี งใหม แมฮอ งสอน แรใยหินพบใน จังหวัดอตุ รดติ ถ
แรเ ชอื้ เพลิง ทีส่ าํ คัญทางเศรษฐกจิ คอื มกี ารนาํ มาใชเ ปนเชือ้ เพลิงสําคัญในโรงงานไฟฟา เครื่องจกั รกล
โรงงานอุตสาหกรรมเคมภี ัณฑแ ละในกจิ กรรมขนสงตา ง ๆ เชน ในเคร่ืองบิน รถยนต เรอื ยนต เปนตน
1. หินน้ํามัน พบที่ บานปาคา อําเภอล้ี จังหวัดลําพูน แตยังไมไดนํามาใชประโยชนในเชิงพาณิชย
เนอ่ื งจากการแยกนํา้ มนั ออกจากหนิ นาํ้ มันตองลงทุนสูง
2. ปโ ตรเลยี่ ม น้าํ มนั ดิบ กา ซธรรมชาตเิ หลว พบท่ี อําเภอฝาง จงั หวัดเชยี งใหม นํามาใชเปนนํา้ มนั หลอลนื่
นา้ํ มันดีเซลหมนุ เร็วปานกลางและน้าํ มนั เตา
3. ลิกไนต พบที่ อําเภอแมเมาะ อําเภอแมทะ จังหวัดลําปาง ใชเปนเชื้อเพลิงในโรงงานบมยา
โรงไฟฟา

62

3. แหลงนาํ้

ปญ หาเกยี่ วกับทรัพยากรนํ้า
จากพฤติกรรมการบริโภคทรัพยากรธรรมชาติของมนุษย ซ่ึงมีผลกระทบตอสภาวะแวดลอมในโลก
โดยเฉพาะปญหาเกีย่ วกบั ทรัพยากรนํ้า ซึ่งเปนปจจัยสําคัญในการดํารงชีวิตของมนุษย เพราะน้ําไดใชในการ
บรโิ ภคและผลิตเครือ่ งอุปโภคตาง ๆ ปจจุบันปญ หาทรัพยากรน้ํา มดี งั นี้
1. ปญหาทางดา นปรมิ าณ

1) การขาดแคลนน้ําหรือภยั แลง สาเหตุทส่ี าํ คญั ไดแก
1.1 ปา ไมถกู ทาํ ลายมากโดยเฉพาะปา ตน น้ําลําธาร
1.2 ลกั ษณะพืน้ ท่ไี มเหมาะสม เชน ไมม ีแหลง นาํ้ ดินไมด ดู ซับนาํ้
1.3 ขาดการวางแผนการใชและอนรุ ักษน ํ้าท่ีเหมาะสม
1.4 ฝนตกนอ ยและฝนทิง้ ชว งเปน เวลานาน

2) การเกิดนํา้ ทว ม อาจเกดิ จากสาเหตุหน่งึ หรือหลายสาเหตรุ วมกัน ดงั ตอไปน้ี
2.1 ฝนตกหนกั ติดตอ กนั นาน ๆ
2.2 ปา ไมถกู ทาํ ลายมาก ทาํ ใหไมมีสิ่งใดจะชว ยดดู ซบั นาํ้ ไว
2.3 ภูมปิ ระเทศเปนที่ลุมและการระบายนาํ้ ไมด ี
2.4 นา้ํ ทะเลหนุนสูงกวา ปกติ ทาํ ใหน ้ําจากแผน ดนิ ระบายลงสูท ะเลไมไ ด
2.5 แหลงเก็บกักนา้ํ ตื้นเขนิ หรือไดรบั ความเสียหาย จึงเก็บนาํ้ ไดน อยลง

2. ปญหาดา นคณุ ภาพของน้ําไมเ หมาะสม สาเหตทุ ี่พบบอยไดแ ก
1) การทิ้งส่ิงของและการระบายนํ้าท้ิงลงสูแหลงน้ํา ทําใหแหลงนํ้าสกปรกและเนาเหม็นจนไม

สามารถใชป ระโยชนไ ด มักเกิดตามชมุ ชนใหญ ๆ ทอี่ ยใู กลแ หลงนาํ้ หรอื ทองถนิ่ ทมี่ โี รงงานอตุ สาหกรรม
2) สงิ่ ทป่ี กคลุมผวิ ดนิ ถกู ชะลา งและไหลลงสูแหลงนา้ํ มากกวาปกติ มีท้ังสารอินทรีย สารอนินทรีย

และสารเคมีตา งๆ ท่ใี ชในกจิ กรรมตา ง ๆ ซ่งึ ทาํ ใหน้ําขุน ไดง า ย โดยเฉพาะในฤดูฝน
3) มีแรธาตเุ จอื ปนอยูมากจนไมเหมาะแกการใชประโยชน นํา้ ทีม่ แี รธ าตุปนอยเู กินกวา 50 พพี ีเอม็

นน้ั เม่ือนํามาดื่มจะทําใหเ กิดโรคนิ่วและโรคอนื่ ได
4) การใชสารเคมีท่ีมีพิษตกคาง เชน สารที่ใชปองกันหรือกําจัดศัตรูพืชหรือสัตว ซ่ึงเมื่อถูกฝน

ชะลางลงสูแหลงน้าํ จะกอ ใหเ กิดอนั ตรายตอ สิ่งมชี ีวติ
3. ปญ หาการใชท รัพยากรนา้ํ อยางไมเ หมาะสม เชน ใชม ากเกินความจาํ เปน โดยเฉพาะเม่ือเกิดภาวะ

ขาดแคลนนํ้า หรือการสูบน้ําใตดินขึ้นมาใชมากจนดินทรุด เปนตน ป พ.ศ. 2541 ธนาคารโลกพยากรณวา
น้ําในโลกลดลง 1 ใน 3 ของปริมาณน้ําท่ีเคยมีเม่ือ 25 ปกอน และในป ค. ศ. 2525 หรืออีก 25 ปขางหนา
การใชน าํ้ จะเพ่ิมอีกประมาณรอยละ 65 เนือ่ งจากจาํ นวนประชากรโลกเพิ่มข้ึน การใชน้ําอยางไมถูกตองและ
ขาดการดูแลรักษาทรัพยากรนํ้า ซ่ึงจะเปนผลใหประชากรโลกกวา 3,000 ลานคน ใน 52 ประเทศประสบ
ปญหาการขาดแคลนนํ้า

63

4. ปญหาความเปล่ียนแปลงของฟา อากาศ เนื่องจากปรากฏการณ เอล นิโน (EI Nino ) และ
ลา นินา (La Nina) โดยปรากฏการณท่ีผิดธรรมชาติจะเกิดข้ึนประมาณ 5 ปตอคร้ัง คร้ังละ 8 -10 เดือน
โดยกระแสนา้ํ อนุ ในมหาสมุทรแปซิฟกตะวันตก บริเวณตะวันออกเคล่ือนลงไปถึงชายฝงตะวันตกเฉียงเหนือ
ของทวปี อเมริกาใต (ประเทศเปรู เอกวาดอร และชิลตี อนเหนอื ) ทาํ ใหผ ิวน้ําท่เี คยเย็นกลบั อุนข้นึ และท่ีเคยอุน
กลบั เย็นลง

เมอื่ อุณหภูมิของผวิ นาํ้ เปลีย่ นแปลงไปก็จะสงผลทาํ ใหอณุ หภูมิเหนือนํ้าเปล่ียนไปดวยเชนกัน เปนผล
ใหความรอ นและความแหงแลงในบริเวณที่เคยมีฝนชุก และเกิดฝนตกหนักในบริเวณท่ีเคยแหงแลง ลมและ
พายุเปลี่ยนทิศทาง เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงดังกลาวเกิดเปนบริเวณกวาง จึงสงผลกระทบตอโลกอยาง
กวางขวาง สามารถทาํ ลายระบบนเิ วศในซีกโลกใต รวมทั้งพื้นที่บางสวนเหนือเสนศูนยสูตรได สาหรายทะเล
บางแหงตายเพราะอุณหภูมิสูง ปลาท่ีเคยอาศัยน้ําอุนตองวายหนีไปหานํ้าเย็นทําใหมีปลาแปลกชนิดเพิ่มขึ้น
และหลงั การเกิดปรากฎการณ เอล นโิ น แลว ก็จะเกิดปรากฎการณลา นินา ซ่ึงมีลักษณะตรงกันขามตามมา
โดยจะเกิดกระแสน้ําอุนและคล่ืนความรอนในมหาสมุทรแปซิฟกตอนใตเคลื่อนยอนไปทางตะวันตกทําให
บริเวณมหาสมุทรแปซิฟกตะวันออกที่อุณหภูมิเร่ิมเย็น จะมีการรวมตัวของไอน้ําปริมาณมาก ทําใหอากาศ
เยน็ ลง เกดิ พายุ และฝนตกหนักโดยเฉพาะในกลมุ ประเทศอาเซียน

เอล นิโน เคยกอตัวคร้ังใหญในป พ.ศ. 2525 – 2526 ซึ่งผลทําใหอุณหภูมิผิวน้ําสูงกวาปกติถึง
9 องศา ฟาเรนไฮต ทาํ ลายชวี ติ มนษุ ยท ัว่ โลกถึง 2,000 คน คาเสียหายประมาณ 481,000 ลานบาท ปะการัง
ในทะเลแคริบเบียนเสยี ความสมดลุ ไปรอ ยละ 50 – 97 แตใ นป พ.ศ. 2540 กลบั กอตวั กวางกวา เดมิ ซึง่ คิดเปน
พน้ื ทไ่ี ดก วางใหญกวาประเทศสหรฐั อเมรกิ า โดยเขตนาํ้ อนุ นอกชายฝง ประเทศเปรูขยายออกไปไกลกวา 6,000
ไมล หรือประมาณ 1 ใน 4 ของเสน รอบโลก อณุ หภูมิผวิ นาํ้ วดั ไดเ ทากนั และมีความหนาของนาํ้ ถึง 6 น้ิว สงผล
ใหเ กิดปรากฎการณธ รรมชาติท่ีเลวรายทส่ี ดุ ในรอบ 150 ป โดยเร่มิ แสดงผลตัง้ แตเดือนเมษายน 2541

นอกจากน้ีปรากฏการณเรือนกระจกและการลดลงของพน้ื ทป่ี ายังสงเสริมความรุนแรงของปญหาอีก
ดวย ดงั ตัวอยางตอไปน้ี

1) ประเทศไทย ประสบความรอนและแหงแลงรุนแรงท่ัวประเทศ ฝนตกนอยหรือตกลาชากวาปกติ
(ยกเวนภาคใตที่กลางเดือนสิงหาคมเกิดฝนตกหนักจนน้ําทวม) ปริมาณนํ้าในแมน้ํา อางเก็บนํ้าและเข่ือน
ลดนอยลงมาก รวมท้ังบางจังหวัดมีอุณหภูมิในฤดูรอนสูงมาก และเกิดติดตอกันหลายวัน เชน จังหวัดตาก
มอี ณุ หภมู ิในเดือนเมษายน พ.ศ. 2541 สูงถึง 43.7 องศาเซลเซยี ส ซึ่งนบั วาสูงทส่ี ดุ ในรอบ 67 ป นอกจากน้ี
ยังทาํ ใหผลผลติ ทางการเกษตร โดยเฉพาะไมผลลดลง

2) ประเทศอินโดนเี ซีย ประสบความแหงแลง ทั้งที่อยูใ นเขตมรสุมและมีปาฝน เมื่อฝนไมตกจึงทําให
ไฟไหมปาท่ีเกิดข้ึนในเกาะสุมาตรา และบอรเนียวเผาผลาญปาไปประมาณ 14 ลานไร พรอมทั้งกอปญหา
มลพษิ ทางอากาศเปนบรเิ วณกวาง มีผคู นปว ยไขนบั หมืน่ ทศั นวิลัยไมด ีจนทําใหเครอื่ งบนิ สายการบินการูดาตก
และมผี เู สยี ชีวิต 234 คน อีกทัง้ ยังทาํ ใหผ ลติ ผลการเกษตรตกตาํ่ โดยเฉพาะเมล็ดกาแฟโรบัสตาท่ีสงออกมาก
เปน อนั ดบั หนง่ึ ไดรบั ความเสียหายมากเปนประวัติการณ

64

3) ประเทศปาปว นวิ กนิ ี ไดร บั ผลกระทบรุนแรงท่ีสดุ ในภมู ภิ าคเอเชยี แปซิฟก มคี นตายจากภยั แลง 80
คนและประสบปญ หาแลง อกี ประมาณ 1,000,000 คน

4) ประเทศออสเตรเลยี อากาศแหงแลง รนุ แรงจนตองฆาสัตวเลย้ี งเพราะขาดแคลนนาํ้ และอาหาร
ซึง่ คาดวา ผลผลติ การเกษตรจะเสียหายประมาณ 432 ลานเหรยี ญ

5) ประเทศเกาหลเี หนอื ปญหาความแหงแลง รุนแรงและอดอยากรนุ แรงมาก พืชไรเสียหายมาก
6) ประเทศสหรฐั อเมริกา เกิดพายุเฮอรริเคนทางดานฝงตะวันตกมากขึ้น โดยเฉพาะภาคใตของรัฐ
แคลฟิ อรเนียไดร ับภยั พบิ ัติมากทส่ี ดุ สว นทางฝงตะวนั ออกซง่ึ มเี ฮอรร เิ คนคอนขางมาก คล่ืนลมกบั สงบกวาปกติ
7) ประเทศเปรูและซิลี เกิดฝนตกหนักและจับปลาไดนอยลง (เคยเกิดฝนตกหนักและนํ้าทวม
ในทะเลทรายอะตาคามา ประเทศซิลี อยางไมเคยปรากฏมากอน ทั้งๆ ท่ีบริเวณน้ีแหงแลงมากจนประเทศ
สหรฐั อเมริกาขอใชเ ปน สถานท่ีฝกนกั อวกาศ โดยสมมติวา เปนพน้ื ผิวดาวองั คาร)
8) ทวปี แอฟริกา แหง แลงรุนแรง พชื ไรอ าจเสยี หายประมาณครงึ่ หนึง่

ปญ หาเกี่ยวกบั ทรัพยากรนํ้าในประเทศไทย

1. การขาดแคลนนํ้าหรอื ภัยแลง
ในหนาแลง ประชากรไทยจะขาดแคลนน้ําด่ืมน้ําใชจํานวน 13,000 – 24,000 หมูบาน ประชากร
ประมาณ 6 -10 ลานคน ซง่ึ โดยสวนใหญอยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง การขาดแคลนนํ้าในระดับ
วิกฤตจะเกิดเปนระยะๆ และรุนแรงขึ้น น้ําในเขื่อนสําคัญตางๆ โดยเฉพาะเข่ือนภูมิพลมีปริมาณเหลือนอย
จนเกือบจะมีผลกระทบตอการผลิตกระแสไฟฟา และการผลิตน้ําประปาสําหรับใชในหลายจังหวัด การลด
ปริมาณของฝนและน้ําท่ีไหลลงสูอางเก็บนํ้า และการเกิดฝนมีแนวโนมลดลงทุกภาค ประมาณรอยละ 0.42
ตอป เปน สิง่ บอกเหตสุ าํ คัญที่แสดงใหเหน็ ถึงแนวโนมความรนุ แรงของภัยแลง

ตารางแสดงการเปรยี บเทยี บปริมาณน้ําฝนตอปในแตละภาค

พ.ศ. ปรมิ าณนา้ํ ฝน 2536 ตางจากปริมาณเฉลย่ี
ภาค (มลิ ลิเมตร) (มิลลเิ มตร)

2503 – 2536 2535 2535 2536

ทุกภาค (ทวั่ ประเทศ) 1,733 1,430 1,594 -303 -139

ภาคเหนือ 1,232 1,142 931 -301 -301

ภาคกลาง 1,226 1,115 1,075 -111 -151

ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื 1,405 1,241 1,176 -164 -229

ภาคตะวนั ออก 2,011 1,534 1,732 -477 -279

65

พ.ศ. ปริมาณนา้ํ ฝน ตา งจากปรมิ าณเฉลยี่
ภาค (มลิ ลเิ มตร) (มลิ ลเิ มตร)

ภาคใตฝ ง ตะวนั ออก 2503 – 2536 2535 2536 2535 2536
ภาคใตฝง ตะวนั ตก
1,768 1,457 1,789 -307 25

2,760 2,088 2,863 -672 103

สําหรบั ปรมิ าณนํ้าทไี่ หลลงสูอางเกบ็ น้ําของเข่ือนและแมนํ้าสําคัญ เชน เข่ือนภูมิพล เข่ือนสิริกิต์ิและ
แมนํา้ เจาพระยา ตง้ั แตป  พ.ศ. 2515 เปนตนมา ก็มปี รมิ าณลดลงเชนกัน เนื่องจากตนน้ําลําธารถูกทําลายทํา
ใหฝนและนํ้านอ ย และขณะเดียวกันความตองการใชนํ้ากลับมีมากและเพ่ิมข้ึนเร่ือย ๆ เชน การประปานคร
หลวงใชผลิตนํ้าประปาประมาณ 1,300 ลานลูกบาศกเมตรตอป การผลักดันนํ้าเค็มบริเวณปากแมน้ํา
เจาพระยา และแมนํา้ ทาจนี จะตอ งใชนา้ํ จดื ประมาณ 2,500 ลา นลกู บาศกเมตรตอป การทํานาปใชประมาณ
4,000 ลา นลูกบาศกเมตร และการทํานาปรังจะใชประมาณ 6,000 ลา นลกู บาศกเ มตร โดยมีแนวโนมของการ
ใชเพิม่ มากขนึ้ ทุกป

แนวโนม การลดปรมิ าณนาํ้ ในเขอ่ื นทีส่ ําคัญและแมน า้ํ เจา พระยา

แหลงทวี่ ัดปรมิ าณ ชว งปที่วดั ปรมิ าณนํา้ เฉลย่ี ตอ ป
(ลานลูกบาศกเมตร)

ปริมาณนา้ํ ไหลลงสูอางเก็บนา้ํ เขอ่ื น พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 10,360
ภมู พิ ลและเขอื่ นสิรกิ ิต์ิ พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ 8,760
พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ 7,000

ปรมิ าณนาํ้ ในแมน า้ํ เจาพระยาท่ีไหล พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 22,200

ผานจังหวดั นครสวรรค พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ1 8,700

พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ16,000

2. ปญ หานา้ํ ทวมหรอื อุทกภัย
เกดิ จากฝนตกหนกั หรอื ตกตดิ ตอ กันเปนเวลานาน ๆ เน่อื งจากการตัดไมท าํ ลายปา แหลง น้าํ ตื้นเขนิ ทาํ
ใหรองรับนํา้ ไดนอยลง การกอสรางทท่ี ําใหน ํา้ ไหลไดนอยลง เชน การกอสรางสะพาน นอกจากน้ีน้ําทวมอาจ
เกิดจากนํ้าทะเลหนุนสูงขึ้น พ้ืนดินทรุดตัวเน่ืองจากการสูบนํ้าใตดินไปใชมากเกินไป พ้ืนท่ีเปนที่ต่ําและ
การระบายนํา้ ไมด ี และการสูญเสียพ้นื ทนี่ าํ้ ทว มขัง ตวั อยา ง ไดแก การถมคลองเพ่ือกอ สรางที่อยูอาศัย รวมท้ัง
การบุกรุกพน้ื ท่ชี ุมนํา้ เชน กวา นพะเยา บึงบอระเพด็ ทะเลสาบสงขลา และหนองหาร จงั หวดั สกลนคร เพือ่ ใช
ประโยชนอ ยางอืน่

66

3. เกิดมลพษิ ทางนํ้าและระบบนิเวศถกู ทาํ ลาย
โดยสวนใหญแ ลว นํ้าจะเกดิ การเนาเสียเพราะการเจือปนของอินทรียสาร สารพิษ ตะกอน สิ่งปฏิกูล
และน้าํ มนั เช้อื เพลงิ ลงสแู หลงน้ํา ซึง่ มผี ลใหพชื และสัตวนา้ํ เปน อันตราย เชน การทปี่ ะการงั ตัวออ นของสตั วน ้าํ
และปลาท่เี ล้ียงตามชายฝง บรเิ วณเกาะภเู กต็ ตายหรือเจรญิ เติบโตผิดปกติ เพราะถูกตะกอนจากการทําเหมือง
แรท ับถม ไปอดุ ตันชองเหงือกทําใหไดรบั ออกซเิ จนไมเ พียงพอ

4. แหลงนา้ํ ตน้ื เขิน
ดินและตะกอนดินที่ถูกชะลางลงสูแหลงนํ้าน้ันทําใหแหลงน้ําต้ืนเขินและเกิดนํ้าทวมไดงาย ซ่ึงเปน
อุปสรรคตอการเดนิ เรือ และยงั เปนผลเสยี ตอ การดาํ รงชวี ิตของสตั วน า้ํ โดยเฉพาะบรเิ วณอาวไทยตอนบน
โดยในแตละปตะกอนดินถูกพัดพาไปทับถมกันมากถึงประมาณ 1.5 ลานตัน การสูบนํ้าใตดินไปใชมากจน
แผนดนิ ทรดุ ตวั
ชาวกรุงเทพมหานครและปริมณฑลทั้ง 6 จังหวัดใชนํ้าบาดาลจํานวนมาก เม่ือป 2538 พบวาใช
ประมาณวันละ 1.5 ลา นลกู บาศกเ มตร ภาคอุตสาหกรรมและภาคธุรกิจใชประมาณวันละ 1.2 ลานลูกบาศก
เมตร ทําใหด ินทรดุ ตวั ลงทีละนอย และทาํ ใหเ กดิ นํา้ ทว มขงั ไดง า ยข้ึน

4. ทรัพยากรดิน

ปญหาการใชที่ดนิ ไมเ หมาะสม และไมค ํานงึ ถงึ ผลกระทบตอสิ่งแวดลอม ไดแ ก
1. การใชท ดี่ นิ เพ่อื การเกษตรกรรมอยา งไมถกู หลกั วชิ าการ
2. ขาดการบํารงุ รักษาดิน
3. การปลอยใหผ ิวดนิ ปราศจากพชื ปกคลุม ทําใหสญู เสียความชมุ ชน้ื ในดนิ
4. การเพาะปลูกทที่ าํ ใหด นิ เสยี
5. การใชป ยุ เคมีและยากาํ จดั ศัตรพู ชื เพอื่ เรง ผลติ ผล ทําใหด ินเส่ือมคณุ ภาพและสารพิษตกคา ง
อยูในดิน
6. การบกุ รกุ เขา ไปใชป ระโยชนท ี่ดนิ ในเขตปา ไมบนพ้ืนทีท่ ม่ี คี วามลาดชนั สูง
7. รวมทงั้ ปญ หาการขยายตัวของเมืองที่รุกลา้ํ เขา ไปในพื้นท่เี กษตรกรรม และการนาํ มาใชเปนทอ่ี ยู
อาศยั ท่ตี ั้งโรงงานอุตสาหกรรม
8. หรอื การเก็บทีด่ ินไวเพื่อการเกง็ กาํ ไร โดยมิไดม กี ารนาํ มาใชป ระโยชนแ ตอยา งใด นอกจากน้ี
การเพิ่มขนึ้ ของประชากรประกอบกับความเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกจิ สูงขึ้น ทําใหความตองการใช

ทด่ี ินเพ่ือการขยายเมอื ง และอตุ สาหกรรมเพิ่มจาํ นวนตามไปดว ยอยางรวดเรว็ โดยปราศจากการควบคมุ การใช
ท่ีดนิ ภายในเมืองใหเหมาะสม เปนสาเหตุใหเกิดปญหาสงิ่ แวดลอ มภายในเมือง หลายประการ เชน ปญหาการ
ต้งั ถิน่ ฐาน ปญหาแหลงเส่ือมโทรม ปญ หาการจราจร ปญหาสาธารณสุข ปญหาขยะมูลฝอย และการบริการ
สาธารณปู โภคไมเพียงพอ

67

นอกจากนน้ั ปญ หาการพังทลายของดนิ และการสญู เสียหนาดนิ โดยธรรมชาติ เชน การชะลาง การกัดเซาะของน้ํา
และลม เปน ตน และทสี่ ําคัญคอื ปญ หาจากการกระทําของมนษุ ย เชน การทําลายปา เผาปา การเพาะปลูกผิดวิธี
เปนตน กอใหเ กิดการสูญเสียความอดุ มสมบูรณข องดินทาํ ใหใ ชประโยชนจากทดี่ ินไดล ดนอ ยลง ความสามารถ
ในการผลิตทางดานเกษตรลดนอยลงและยังทําใหเกิดการทับถมของตะกอนดินตามแมนํ้าลําคลอง เขื่อน
อา งเก็บนา้ํ เปนเหตุใหแหลงน้ําดังกลาวตื้นเขิน รวมท้ังการที่ตะกอนดินอาจจะทับถมอยูในแหลงท่ีอยูอาศัย
และทีว่ างไขของสัตวน ํา้ อีกทั้งยังเปนตวั ก้นั แสงแดดที่จะสอ งลงสพู น้ื นาํ้ สิง่ เหลานลี้ วนกอใหเกิดผลกระทบตอ
สงิ่ มีชีวิตในนา้ํ นอกจากน้ีปญ หาความเสือ่ มโทรมของดิน อันเน่ืองมาจากสาเหตุดัง้ เดมิ ตามธรรมชาติ คอื การที่
มสี ารเปน พษิ เกดิ ขึน้ มาพรอ มกบั การเกดิ ดิน เชน มีโลหะหนัก มีสารประกอบท่ีเปนพษิ ซ่งึ อาจทาํ ใหด นิ เค็ม
ดินดางดินเปรี้ยวได โดยเฉพาะปญหาการแพรกระจายของดินเค็มในภาคตะวันออกเฉียงเหนือการดําเนิน
กิจกรรมเพื่อใชประโยชนจากท่ีดินอยางไมเหมาะสม และขาดการจัดการท่ีดี เชน การสรางอางเก็บน้ํา
ในบริเวณทมี่ ีเกลือหนิ สะสมอยูมาก นา้ํ ในอา งจะซมึ ลงไปละลายเกลือหนิ ใตดิน แลว ไหลกลับขนึ้ สผู วิ ดนิ บริเวณ
รอบ ๆ การผลิตเกลือสินเธาวในเชิงพาณิชย โดยการสูบน้ําเกลือใตดินข้ึนมาตมหรือตาก ทําใหปญหาดินเค็ม
แพรขยายออกไปกวา งขวางยง่ิ ขนึ้ ยังมีสาเหตุท่ีเกิดจากสารพิษและสงิ่ สกปรกจากภายนอกปะปนอยูใ นดิน เชน
ขยะจากบา นเรือน ของเสยี จากโรงงานอุตสาหกรรม สารเคมีตกคางจากการใชป ุย และยากําจดั ศตั รูพชื เปน ตน
ลว นแตสงผลกระทบตอ สิง่ แวดลอ ม และกอใหเ กิดการสูญเสียทางเศรษฐกิจ

68

5. สตั วปา

สัตวป า
สาเหตปุ ญ หาของทรพั ยากรสตั วปา สาเหตขุ องการสูญพนั ธุหรอื ลดจาํ นวนลงของสตั วป า มีดงั น้ี
1. การทาํ ลายทอ่ี ยูอ าศัย การขยายพืน้ ท่ีเพาะปลกู พื้นที่อยอู าศยั เพ่อื การดาํ รงชพี ของมนุษยไ ดทําลาย
ทอ่ี ยอู าศัยและทดี่ าํ รงชพี ของสัตวปา ไปอยา งไมรตู วั
2. สภาพธรรมชาติ การลดลงหรอื สูญพันธุไปตามธรรมชาติ ของสัตวป า เนือ่ งจากการปรับตัวของสตั ว
ปา ใหเ ขา กบั การดาํ รงชวี ิตในสภาพแวดลอมท่ีเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา สัตวปาชนิดที่ปรับตัวไดก็จะมีชีวิต
รอด หากปรบั ตัวไมไ ดจ ะลม ตายไป ทาํ ใหมจี ํานวนลดลงและสญู พันธใุ นท่สี ดุ
3. การลา โดยตรง โดยสัตวป าดว ยกันเอง สตั วปา จะไมลดลงหรือสูญพันธุอยางรวดเร็ว เชน เสือโครง
เสอื ดาว หมาไน หมาจงิ้ จอกลากวางและเกง ซึ่งสัตวท่ีถูกลาสองชนิดน้ี อาจจะตายลงไปบางแตจะไมหมดไป
เสยี ทเี ดียว เพราะในธรรมชาติแลว จะเกิดความ สมดลุ อยูเสมอระหวา งผลู า และผูถูกลา แตถาถูกลาโดยมนุษย
ไมว า จะเปน การลา เพื่อเปน อาหาร เพ่ือการกีฬา หรือเพือ่ อาชีพ สัตวป าจะลดลงจาํ นวนมาก
4. เนื่องจากสารพิษ เมื่อเกษตรกรใชสารเคมีในการเพาะปลูก เชน ยาปราบศัตรูพืชจะทําใหเกิด
สารพิษตกคา งในส่ิงแวดลอม นอกจากน้กี ารสาธารณสุขบางครัง้ จําเปน ตองกําจัดหนู และแมลงเชน กัน สารเคมี
ท่ีใชในกิจกรรมตาง ๆ เหลานี้ มีหลายชนิดที่มีพิษตกคาง ซึ่งสัตวปา จะไดรับพิษตามหวงโซอาหาร ทําให
สารพิษไปสะสมในสตั วปา มาก หากสารพิษมีจํานวนมากพออาจจะตายลงไดห รอื มีผลตอ ลูกหลาน เชน รางกาย
ไมสมบรู ณ ไมส มประกอบ ประสิทธภิ าพการใหก าํ เนดิ หลานเหลนตอ ไปมจี ํากัดข้ึน ในท่ีสุดจะมีปริมาณลดลง
และสูญพันธไุ ป
5. การนาํ สัตวจ ากถน่ิ อ่ืนเขามา ตัวอยางนยี้ ังปรากฏไมเ ดน ชดั ในประเทศไทย แตในบางประเทศจะพบ
ปญหาน้ี เชน การนาํ พังพอนเขาไปเพื่อกําจดั หนู ตอมาเมือ่ หนมู จี ํานวนลดลงพงั พอนกลับทําลายพืชผลท่ีปลูก
ไวแ ทน เปนตน

69

6. มลพษิ ทางอากาศ

“มลพิษทางอากาศ” มลพษิ ทางอากาศเปนปญ หาสําคัญปญหาหน่ึงที่เกิดขึ้นในเขตเมือง โดยเฉพาะ
กรุงเทพมหานคร เนอ่ื งจากมลพษิ ทางอากาศกอใหเกิดผลกระทบดานสุขภาพอนามัย ไมวาจะเปนดานกลิ่น
ความรําคาญ ตลอดจนผลกระทบตอ สขุ ภาพทเ่ี กี่ยวกับระบบการหายใจ หัวใจและปอด ดังน้ันการติดตามเฝา
ระวงั ปริมาณมลพษิ ในบรรยากาศจงึ เปนภารกิจหนง่ึ มม่ี คี วามสําคญั กรมควบคุมมลพษิ เปนหนวยงานท่ีทําการ
ตรวจวัดคุณภาพอากาศมาอยางตอเน่ือง โดยทําการตรวจวัดมลพิษทางอากาศท่ีสําคัญ ไดแก ฝุนละออง
ขนาดเลก็ (ฝนุ ละอองขนาดไมเ กิน 10 ไมครอน : PM-10) กา ซซลั เฟอรไ ดออกไซด (SO2) สารตะก่ัว (Pb)
กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) ไนไตรเจนไดออกไซด (NO2) และกาซโอโซน (O3)

สถานการณม ลพษิ ทางอากาศ
ผลจากการตรวจวัดคุณภาพอากาศในชว งเกือบ 20 ปท่ผี า นมาก พบวา คุณภาพทางอากาศในประเทศ
ไทยมคี ณุ ภาพดีข้นึ โดยพจิ ารณาไดจากคาสูงสุดของความเขม ขนของสารมลพิษสวนใหญอ ยใู นเกณฑมาตรฐาน

70

ยกเวน ฝุนขนาดเลก็ และกา ซโอโซน ท้ังนก้ี ารทคี่ ุณภาพอากาศของประเทศไทยมีคุณภาพดีข้นึ มีสาเหตุมาจาก
การลดลงของปรมิ าณการใชเชื้อเพลิงในชว งวิกฤตเิ ศรษฐกิจและอกี สวนหนง่ึ มาจากมาตรการของรัฐที่มสี ว นทํา
ใหมลพษิ ทางอากาศลดลง (ธนาคารโลก 2002) ซงึ่ ไดแก

การรณรงคใ หใ ชรถจักรยานยนต 4 จงั หวะแทนรถจักรยานยนต 2 จงั หวะ เนื่องจากรถจกั รยานยนต
2 จังหวะเปน แหลงกาํ เนดิ สาํ คัญของการปลอยฝุนละออกสูบรรยากาศ การปรับเปล่ียนมาใชรถจักรยานยนต
4 จงั หวะ จงึ จะชว ยใหม ีการปลอ ยฝุนละอองสบู รรยากาศลดลง

การติดตั้งอุปกรณกําจัดสารซัลเฟอร (Desulfurization) ในโรงไฟฟาแมเมาะในป พ.ศ.2535
เน่ืองจากโรงไฟฟา แมเ มาะเปน โรงไฟฟาท่ใี ชถานหินลิกไนตเปน เช้ือเพลงิ เปนแหลง กําเนิดสาํ คัญของการปลอย
กา ซซลั เฟอรไดออกไซด ดังนั้นการติดตง้ั อปุ กรณด งั กลาวทําใหปริมาณกาซซัลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศ
ลดลงอยางตอ เน่ืองจนอยูในระดบั ที่ตา่ํ กวามาตรฐาน ตง้ั แตม กี ารติดตั้งอปุ กรณก ําจดั สารซัลเฟอร

การบงั คับใชอปุ กรณขจัดมลพษิ ในระบบไอเสยี รถยนตประเภท Catalytic converter ในรถยนตใหม
ในป พ.ศ. 2536 เนื่องจากยานยนตเ ปนแหลงกําเนิดกา ซคารบ อนมอนอกไซดท ี่สําคัญ สงผลใหระดบั กาซ
คารบอนมอนอกไซดล ดลงจนอยูใ นระดับทตี่ ํา่ กวา มาตรฐาน

การลดปริมาณสารตะกั่วในนํ้ามัน โดยในป พ.ศ. 2532 รัฐบาลไดมีมาตรการเร่ิมลดปริมาณตะกั่ว
ในนํ้ามันจาก 0.45 กรัมตอลิตรใหเหลือ 0.4 กรัมตอลิตร และในป พ.ศ. 2535 ไดลดลงมาเหลือ 0.15 กรัม
ตอลิตร จนกระทัง่ ปลายป พ.ศ. 2538 รฐั บาลไดยกเลกิ การใชน ้ํามนั เบนซนิ ทม่ี ีสารตะกวั่ ทาํ ใหร ะดบั สารตะกั่ว
ลดลงอยางรวดเรว็ จนอยูใ นระดบั ทีต่ ่าํ กวามาตรฐาน

ฝุนละอองขนาดเล็ก และกา ซโอโซน ยงั เปนสารมลพิษท่เี ปนปญ หา ซง่ึ ถึงแมจ ะมีแนวโนม ลดลงเชนกัน
แตมลพิษท้งั 2 ตวั ก็ยงั สงู เกินมาตรฐาน ท้ังนี้อาจเปนเพราะฝุนละอองมีแหลงกําเนิดหลากหลาย ทําใหการ
ออกมาตรการเพ่ือลดฝนุ ละอองทาํ ไดยาก โดยแหลงกําเนิดฝุนละอองที่สําคัญ ไดแก ยานพาหนะ ฝุนละออง
แขวนลอยคงคา งในถนน ฝนุ จากการกอ สราง และอุตสาหกรรม สําหรบั ในพนื้ ที่ชนบท แหลงกาํ เนิดฝนุ ละออง
ท่ีสําคัญ คือ การเผาไหมในภาคเกษตร ขณะที่กาซโอโซนเปนสารพิษทุติยภูมิที่เกิดจากปฏิกิริยาระหวาง
สารประกอบอินทรียระเหยงาย (Volatile organic compound: VOC) และออกไซดของไนโตรเจน โดยมี
ความรอ นและแสงอาทิตยเปนตัวเรงปฏิกิริยา ทําใหกาซโอโซนมีปริมาณสูงสุดในชวงเท่ียงและบาย และถูก
กระแสลมพัดพาไปสะสมในบรเิ วณตา งๆ ซึง่ จะเห็นไดว ามปี จจยั หลายปจจัยท่ียากตอการควบคุมการเกิดของ
กาซโอโซน ทําใหม าตรการตาง ๆ ท่ีกลาวมาของภาครัฐ ยงั ไมสามารถลดปริมาณกาซโอโซนลงใหอยูในเกณฑ
มาตรฐานได

มลพิษทางอากาศมีแหลงกําเนิดมลพิษและผลกระทบตอสุขภาพอนามัยและสิ่งแวดลอมแตกตาง
และรุนแรงตา งกันไป ท้งั นส้ี ามารถสรปุ ได ดงั ตารางท่ี 1

71

ตารางท่ี 1 แหลงกาํ เนดิ ที่สาํ คญั และผลกระทบของมลพษิ ทางอากาศ

มลพษิ แหลงกาํ เนดิ ที่สําคญั ผลกระทบ

ฝุนละออง การเผาไหมข องเครือ่ งยนตดเี ซล PM-10 มีผลกระทบตอ สุขภาพอนามยั
ไมเ กนิ 10 ไมครอน ฝนุ ละออง แขวนลอยคงคา ง ของคนอยา งสงู เพราะมีขนาดเลก็
(PM-10) ในถนน ฝุนจากการกอสรา ง จงึ สามารถแทรกตัวเขาไปในปอดได
และจากอุตสาหกรรม

กา ชซลั เฟอร การเผาไหมเ ชอ้ื เพลงิ ทีม่ ี การสะสมของ SO2 จาํ นวนมาก
ไดออกไซด ซลั เฟอรเ ปน องคประกอบ อาจทาํ ใหเ ปน โรคหอบหดื หรือ
(SO2 ) ซง่ึ สวนใหญ คือ ถานหินและ มีปญ หาเกย่ี วกบั ระบบทางเดนิ หายใจ
นํา้ มนั และอาจเกดิ จาก นอกจากนก้ี ารรวมตวั กนั ระหวา ง SO2
กระบวนการทางอตุ สาหกรรม และ NO2 เปน สาเหตุสาํ คัญท่กี อใหเกิด
บางชนิด ฝนกรด (acid rain) ซ่ึงทําใหเ กิดดนิ
เปรีย้ ว และทําใหนาํ้ ในแหลง นา้ํ
ธรรมชาตติ า ง ๆ มีสภาพเปนกรด

สารตะกว่ั การเผาไหม alkyl lead ที่ผสม สารตะก่วั เปนสารอันตรายทส่ี ง ผล
(Pb) อยูในนา้ํ มันเบนซนิ ทาํ ลายสมอง ไต โลหิต ระบบประสาท
สวนกลาง และระบบสบื พันธุ โดยเดก็
ทีไ่ ดร บั สารตะก่ัวในระดบั สูงอาจมี
พัฒนาการรับรชู ากวา ปกติ และ
การเจรญิ เตบิ โตลดลง

กาชคารบอนได การเผาไหมข องน้ํามนั ท่ีไม CO จะเขา ไปขัดขวางปริมาณกา ซ
ออกไซด สมบรู ณ ออกซเิ จน (O2) ท่ีรา งกาย จาํ เปน ตอง
(CO) ใช ดงั นั้นผทู ม่ี ีอาการโรคระบบหัวใจ
และหลอดเลอื ดจึงมคี วามเสีย่ งสงู จน
อาจถงึ แกชีวติ ได ถา ไดรบั CO
ในระดับสูง

72

มลพิษ แหลงกาํ เนดิ ท่สี ําคัญ ผลกระทบ

ไนโตรเจนออกไซด การเผาไหมเ ช้ือเพลงิ ฟอสซิล การรบั NO2 ในระดับตํ่าอาจทาํ ให
NO2 และยังมบี ทบาทสาํ คญั ในการ คนที่มโี รคระบบทางเดินหายใจ
กอตัวของ O3 และฝุนละออง มคี วามผิดปกติของปอด และอาจเพิ่ม
การเจบ็ ปวยของโรคระบบ ทางเดนิ
หายใจในเด็ก ขณะที่การรบั No2
เปนเวลานานอาจเพ่ิมความไวทีจ่ ะตดิ
เชือ้ โรคระบบทางเดนิ หายใจและทาํ ให
ปอดมีความผิดปกตอิ ยา งถาวร

กา ชโอโซน การทาํ ปฏิกริ ิยาระหวา ง O.3 อาจทาํ ใหเกิดอันตรายเฉียบพลัน
O3 สารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหยงาย ตอสขุ ภาพ เชน ความระคายเคืองตอ
(Volatileorganic สายตา จมูก คอ ทรวงอก หรอื อาการ
compound: VOC) และ ไอ ปวดหัว นอกจากนี้ยังอาจทาํ ให
ออกไซดข อง ไนโตรเจนโดยมี ผลผลติ ทางการเกษตรตํ่าลง
ความรอ นและแสงอาทติ ยเ ปน
ตัวเรง ปฏิกริ ิยา

ท่มี า : ธนาคารโลก 2002.

กจิ กรรมบทที่ 4 เร่ือง การทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม

กิจกรรมที่ 1 ผูเรียนคิดวาในชุมชนเกิดปญหาทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมในดานใดบาง
ใหเลือก 1 ปญหา แลววิเคราะหหาสาเหตุของการเกิดปญหาและหาสาเหตุของการเกิดปญหาและหาแนว
ทางแกไข

กิจกรรมท่ี 2 ใหผูเรียนศึกษาผลกระทบจากการสรางเข่ือนขนาดใหญตอการเปล่ียนแปลงทาง
ธรรมชาติ และจดั ทํารายงาน

กิจกรรมที่ 3 จงเลือกคาํ ตอบที่ถูกตองท่ีสดุ เพยี งคําตอบเดยี ว

1. ปญ หาการจราจรตดิ ขดั ตามเมอื งใหญ ๆ นอกจากจะทาํ ใหเ กดิ ผลเสียทางเศรษฐกจิ แลว ยงั จะทําให

เกดิ ผลเสยี ทางใดอีก

ก. ทาํ ใหค นฝาฝนกฎหมาย ข. ทําใหส ิง่ แวดลอมเปนพษิ

ค. ทําใหร ถยนตเส่อื มสภาพเร็ว ง. ทาํ ใหสูญเสยี เวลาไปโดยเปลา ประโยชน

73

2. เราจะแกอากาศเปน พิษอยา งเชน ในกรุงเทพฯ โดยวธิ ใี ดจึงจะดีทส่ี ุด

ก. ลดจาํ นวนรถยนตล ง ข. ไมสงเสียงดงั ในโรงภาพยนตร

ข. ปลูกตนไมใ หมาก ง. ขยายเขตเมอื งใหกวางออกไปอกี

3. การปอ งกันไมใหเ กิดปญหามลพษิ ควรปฏิบัตอิ ยา งไร

ก. ไมสบู บุหรีใ่ นที่สาธารณะ

ข. ไมส งเสยี งดงั ในโรงภาพยนตร

ค. ขา มถนนตรงทางมาลายหรอื สะพานลอย

ง. ติดตัง้ ระบบปอ งกันไอเสียในรถยนต

4. ประเทศไทยขาดดุลการคา กบั ตา งประเทศ เพราะเหตุใด

ก. สนิ คา มีจาํ นวนนอยกวาเปาหมาย

ข. ปริมาณการผลิตสนิ คานอ ยลง

ค. ไมส นบั สนุนใหเอกชนสงสนิ คา ออก

ง. มลู คาราคาสินคาสง ออกนอ ยกวา มลู คาสินคานําเขา

5. สาเหตอุ ะไรที่ทาํ ใหฝ นมสี ภาพเปน กรด

ก. กาซท่ีมอี อกไซดเ ปนตวั ประกอบ ข. ซัลเฟอรไดออกไซด

ข. ออกไซดของไนโตรเจน ง. คารบ อนมอนนอกไซด

6. มลภาวะเปนพษิ ทเ่ี กิดผลกระทบตอ ระบบนเิ วศหมายถงึ

ก. ออกซเิ จนในอากาศมีปรมิ าณเพิ่มขึน้

ข. คารบ อนไดออกไซดใ นอากาศมีปริมาณเพ่ิมขึ้น

ค. ออกซเิ จนในอากาศมปี ริมาณเทา เดมิ

ง. คารบอนไดออกไซดใ นอากาศมีปรมิ าณนอ ยลง

7. ขอใดไมใ ชปญ หาการส้นิ เปลืองพลงั งานอันเกิดจากปญ หาทรพั ยากรและสง่ิ แวดลอม

ก. ปญ หาการขาดแคลนนํา้ ใช ข. ปญ หานํ้าทว มกรุงเทพฯ

ค. ปญ หาการจราจรติดขัด ง. ปญ หาการศกึ ษา

8. ขอ ใดเปนการใชพลังงานเพอ่ื ปอ งกนั และแกไ ขปญหาทรพั ยากรและสง่ิ แวดลอ ม

ก. การท้งิ ขยะมูลฝอย ข. การปลอ ยน้ําเสีย

ค. การคมุ กาํ เนดิ ของประชากร ง. การควบคมุ หรือปองกนั อากาศเสยี

74

เรอื่ งท่ี 5 แนวทางการปองกนั แกไ ขปญ หาการทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาติและ
สิง่ แวดลอม โดยประชาชน ชมุ ชน องคก ร ภาครฐั ภาคเอกชน

แนวคิดในการอนุรักษทรพั ยากรธรรมชาติ
1. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง การรูจักใชทรัพยากรธรรมชาติอยางชาญฉลาด เพ่ือให
เกิดประโยชนสงู สุดตอประชาชนโดยท่วั ถึงกนั ใชไดอ ยางยาวนาน
2. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติเกี่ยวของกับประชาชนทุกคน รวมท้ังชุมชน องคกรภาครัฐและ
ภาคเอกชน
3. การอนรุ กั ษห รอื การจัดการทรัพยากร ตอ งคาํ นงึ ทรัพยากรอยางอน่ื ในเวลาเดียวกนั ดว ย
เพราะทรพั ยากรทกุ อยา งมีสว นเกี่ยวของและสัมพนั ธกนั
4. ในการวางแผนการจัดการทรัพยากร ตองไมแยกมนุษยออกจากสภาพแวดลอม ทางสังคมหรือ
วฒั นธรรมหรอื สภาพแวดลอมตามธรรมชาติ
5. ผูใชทรัพยากรธรรมชาติตองตระหนักถึงความสําคญั ของทรัพยากรนนั้ ๆ และใชอ ยา งชาญฉลาด
ใหเ กดิ ผลดีกบั ทกุ ดา น
6. การอนรุ ักษท รัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม นอกจากเพื่อการกินดอี ยูดีแลวจําเปนตองอนุรักษ
เพือ่ ความสวยงามของธรรมชาตดิ วย

การอนรุ ักษปาไม
1. กาํ หนดนโยบายปา ไมแ หง ชาตเิ พอื่ เปนแนวทางในการจดั การและพฒั นาปา ไมใ นระยะยาว
2. การปลกู ปา สงวน รวมท้ังทาํ นุบํารุงดูแล โดยใหประชาชน และชุมชนมีสวนรวมในการรักษาดูแล
ปา ไม
3. สรา งจติ สํานึกใหประชาชนทกุ คนไดร คู ณุ คา ของปาไม และผลกระทบที่เกิดจากการตัดไมท ําลายปา
การอนุรกั ษท รัพยากรดนิ เปน วิธีการปองกนั เรมิ่ แรกท่ดี ีที่สุด ที่จะทาํ ใหมนุษยไดใชประโยชนของดิน
อยา งยาวนาน ซงึ่ สามารถทาํ ได ดังนี้
1. ปรบั สภาพดิน หรือปลูกพืชทีส่ ามารถปองกันการทะลาย การชะลา ง และการกัดเซาะ
2. ปกคลุมดินใหพน จากการกระทบของฝนและลม
3. การไถพรวนดนิ ใหถ กู ตอ ง
4. ใชป ระโยชนใหเ หมาะสมกบั ลกั ษณะดนิ
การอนรุ ักษท รัพยากรน้ํา วธิ กี ารอนุรักษท รัพยากรนาํ้ สามารถแกไดท่ีตัวตนเหตุ ซง่ึ กค็ ือ มนุษย
1. ไมท งิ้ เศษขยะมลู ฝอย สง่ิ สกปรกโสโครก ลงไปในแมนํา้ ลําคลอง
2. ควรมีมาตรการหา มไมใหโ รงงานอตุ สาหกรรมทิ้งนํ้าเสียลงในแมน ้ํา
3. ประชาชนทุกชมุ ชน องคกรภาครัฐและเอกชนทุกหนว ยงาน ตอ งชวยกันรกั ษาตน นํา้ ลาํ ธาร

75

การอนุรักษสัตวปา สัตวเปนทรัพยากรธรรมชาติท่ีสามารถทําใหเพิ่มจํานวนมากขึ้นได แตถาหาก
สตั วป า ชนิดใดสญู พันธุ ไปแลว จะไมสามารถสรางพันธุของสัตวปาชนิดนั้น ข้ึนมา ไดอีก การอนุรักษสัตวปา
จึงควรมีหลัก ดงั นี้

1. การใชกฎหมายควบคมุ เปน การอนรุ กั ษส ตั วป า ทางตรง มีการปอ งกันและปราบปราม ผูกระทําผิด
พระราชบญั ญตั สิ งวน และคุม ครองสตั วปา อยา งเขม งวด

2. การสงวนแหลงที่อยู อาศัยของสัตวปา หมายถึงการปองกันรักษาปาไม ที่จัดเปนเขตรักษาพันธุ
สัตวป า เขตปาในอุทยานแหงชาติ เขตวนอทุ ยานตอ งมีการปอ งกัน บํารุงรักษา และการปลกู พนั ธุไมขึน้ มาใหม

3. การเพาะพันธุเพ่ิม เชน ตามสวนสตั วตาง ๆ เขตรักษาพันธุสัตวหลายแหง เลี้ยงสัตวบางชนิดไวใน
กรงเพือ่ เพาะพันธเุ พิม่ เม่อื มีมากแออัด จงึ นําสตั วบางชนิดไปปลอยไวในปา เปด ของอุทยานแหง ชาติ

4. การคนควา วิจยั ทางวิชาการ ถือไดวาเปน พน้ื ฐานของการจดั การสัตวป า ใหม จี าํ นวนเพิม่ ข้ึนในระดบั
ทพี่ อเหมาะกับอาหารและที่หลบภัยในทองทีน่ นั้ ๆ

5. การใชป ระโยชนจ ากสัตวตามหลกั การอนุรักษทรัพยากร โดยไมเ ก็บทรัพยากรไว รูจกั นําทรัพยากร
น้ัน ๆ มาใชใหเปนประโยชนมากที่สุด เชน จัดเปนแหลงเรียนรู จัดสถานท่ีชมสัตวปา จัดสวนสัตวใหเปนท่ี
พกั ผอนหยอนใจแกม นุษย เปน ตน

การอนุรกั ษท รัพยากรแรธ าตุ
1. กาํ หนดแผนการใชท รพั ยากรแรเ พื่อใหการบรหิ ารทรัพยากรแรเปนไปอยา งตอเนือ่ ง
2. วางแผนการนําแรม าใชป ระโยชนอ ยา งมปี ระสิทธภิ าพ ไมท าํ ลายส่ิงแวดลอ มตามธรรมชาติ
3. สงเสริมใหมกี ารใชทรัพยากรแรใ หมากที่สุดและครบวงจร ตัวอยางคือมีการนาํ แรธ าตุทใี่ ชแ ลวมาใช
ใหม เชน เหล็ก รวมทั้งใหร ฐั เขามามบี ทบาทในการควบคุมกลไกการผลิต

แนวทางแกไ ขปญหาวิกฤตการณส่ิงแวดลอม
ปญ หาสิง่ แวดลอ ม เปน ปญหาของทกุ คนในสงั คม เพราะจะมผี ลกระทบตอทกุ คนท่ีอยรู วมกัน ทง้ั เร่อื ง
มลพษิ ทางอากาศ ทางนาํ้ หรอื ขยะมลู ฝอย โดยมีแนวทางการแกไข ดงั นี้

แนวทางการแกไขมลพิษทางอากาศ
มลพษิ ทางอากาศสว นใหญจะเกิดในชมุ ชนขนาดใหญ เนื่องจากมีประชากรอาศัยอยูมาก สาเหตุเกิด
จาก ควนั พิษจากรถยนต และจากโรงงานอุตสาหกรรม ซ่งึ มแี นวทางแกไขปญหา ดงั ตอ ไปนี้
1. จัดหาและพฒั นาระบบการตรวจคณุ ภาพในอากาศ ใหสามารถวิเคราะหปริมาณมลพิษทางอากาศ
ชนิดตาง ๆ เพอื่ ประเมินคณุ ภาพในอากาศ
2. หาทางลดปริมาณสารมลพิษทางอากาศจากแหลงกาํ เนิด เพอื่ ใหส ามารถควบคุมและรักษาคุณภาพ
อากาศใหไดต ามมาตรฐาน
3. กระตุนใหผูใชรถยนตใหค วามสําคญั ในการดแู ลรกั ษาเครอื่ งยนตใหอ ยูในสภาพดเี พ่อื ลดควนั ดาํ
4. ออกมาตรการตรวจสอบและตรวจจบั รถยนตทม่ี ีควันดาํ
5. รณรงคใ หผ ขู ับขร่ี ถยนตม ีวนิ ัยและเคารพในกฎจราจร

76

แนวทางการแกไ ขมลพษิ ทางนาํ้
1. รณรงคใ หประชาชนใชน ํ้าอยา งประหยัด
2. มกี ารจดั การนาํ้ แบบบูรณาการใหมีประสิทธภิ าพเพื่อเกดิ ประโยชนส งู สุด
3. มีมาตรการทีเ่ ขม งวดในการควบคมุ นา้ํ ท่อี อกจากโรงงานอุตสาหกรรม
4. ปรบั ปรงุ ทอ น้ําท้ิง ไมใ หบานเรอื นท้ิงนํา้ ใชแ ลวสูแมน าํ้ ลาํ คลอง

แนวทางการแกไขขยะมูลฝอย
1. หลีกเลย่ี งการใชโ ฟมหรือพลาสติก
2. ซอ มแซมแกไ ขเคร่อื งใชทช่ี ํารดุ ใหนํากลบั มาใชใ หมแทนการทิง้ เปน ขยะ
3. ควรนําวัสดุทีใ่ ชแลว เชน กระดาษ แกว พลาสติก มาแปรรูปกลบั มาใชไ ดใหม
4. นาํ ของที่ใชแ ลวบางชนิดมาดดั แปลงใชใ หมใ หเกดิ ประโยชน
5. ควรแยกขยะตามประเภท เชน ขยะเปย ก ขยะแหง ขวดพลาสตกิ ฯลฯ
ในการปอ งกันแกไ ขปญ หาการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ มน้นั ไมเพยี งแตป ระชาชน
ทุกคนเทา นั้น แตช ุมชน องคกรภาครฐั และภาคเอกชนจะตองรว มมอื รว มใจกันเพื่อการพฒั นาและการอนุรักษ
ทยี่ ่งั ยนื

กิจกรรมที่ 4 แนวทางการปอ งกันแกไขปญ หาการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติและ
สิง่ แวดลอม โดยประชาชน ชมุ ชน องคก รภาครัฐ ภาคเอกชน

1. เหตุใดจงึ กลา ววา “มนุษย” คอื ตัวการสําคัญท่เี ปน ผูทําลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................

2. ในชุมชนท่ีผูเรียนอาศัยอยู มีทรัพยากรชนิดใดมากท่ีสุด ผูเรียนจะมีวิธีชวยอนุรักษทรัพยากร
ชนดิ นน้ั ไดอยา งอยางไรบา ง

1. .....………………………………………………………………………………......................................................
.....………………………………………………………………………………........................................................................

2. .....………………………………………………………………………………......................................................
.....………………………………………………………………………………........................................................................

3. .....………………………………………………………………………………......................................................
.....………………………………………………………………………………........................................................................

4. .....………………………………………………………………………………......................................................
.....………………………………………………………………………………........................................................................

77

บทท่ี 2 ประวัตศิ าสตร

สาระการเรียนรู

การศึกษาทางประวัติศาสตร เปน กระบวนการหรือข้ันตอนการศึกษา เรื่องราวของมนุษยใ นยุค
ตา ง ๆ เชน ความเปนอยู การปกครอง ศาสนา ศลิ ปะ และวัฒนธรรม ท่เี ปน สภาพเหตกุ ารณในอดีตทถ่ี กู บนั ทกึ
ไวใหศกึ ษา ซ่งึ เหตกุ ารณเ หลา น้ีจะมผี ลกระทบตอความคิดของมนุษยปจจบุ ัน ทั้งดานความเขา ใจพลเมืองชาติ
ตาง ๆ ความสําเรจ็ ความประทบั ใจที่มีคุณคา ของบรรพบรุ ษุ มาศึกษาใหเขาใจ สามารถนําไปสรา งองคค วามรู
ใหมในทางประวัตศิ าสตรได

ตวั ชวี้ ดั

1. อธบิ ายเหตกุ ารณส าํ คญั ทางประวัติศาสตรข องประเทศตาง ๆ ในโลก
2. วิเคราะหและเปรียบเทยี บเหตุการณสําคัญทางประวัตศิ าสตรของแตละประเทศในโลกท่มี ผี ล
กระทบตอความเปลีย่ นแปลงของประเทศตาง ๆ ในโลก
3. วิเคราะหเหตุการณโลกปจจุบันและคาดคะเนเหตุการณท ี่อาจจะเกิดข้ึนกับประเทศตาง ๆ
ในอนาคต

ขอบขา ยเน้ือหา

เรอ่ื งที่ 1 การแบง ชว งเวลาและยุคสมยั ทางประวัติศาสตร
เร่อื งท่ี 2 แหลง อารยธรรมโลก
เรอ่ื งที่ 3 ประวัติศาสตรชาตไิ ทย
เรอื่ งท่ี 4 บคุ คลสําคญั ของไทยและของโลกในดา นประวัติศาสตร
เรอ่ื งท่ี 5 เหตุการณส าํ คญั ของโลกทม่ี ีผลตอปจ จุบัน

78

เรือ่ งท่ี 1 การแบงชว งเวลาและยคุ สมยั ทางประวตั ิศาสตร

ยุคสมัยประวตั ศิ าสตรมคี วามสําคญั ตอการศึกษาประวตั ิศาสตรเน่ืองจากเปน การแบงชวงเวลาในอดีต
อยา งเปน ระบบ โดยพิจารณาจากหลักฐานที่เหลืออยูในปจจุบัน ซ่ึงจะนําไปสูการวิเคราะหเหตุการณตาง ๆ
อยางมีเหตุผล โดยตระหนักถึงความสําคัญของความตอเนื่องของชวงเวลา จะทําใหการลําดับเปรียบเทียบ
เรอื่ งราวทางประวตั ศิ าสตรม ีความชัดเจนขนึ้ ตามเกณฑด ังตอ ไปน้ี

1. การแบงชว งเวลา มีพ้ืนฐานมาจากยคุ สมัยทางศาสนาแบงออกเปน
(1) การแบงชวงเวลาตามประวตั ิศาสตรไ ทย ไดแ ก รัตนโกสนิ ทรศ ก (ร.ศ.) จุลศักราช (จ.ศ.) และ

พทุ ธศักราช (พ.ศ.) ปจจุบนั ทีใ่ ชก ันอยคู อื พุทธศักราช (พ.ศ.) ซึ่งเปนศักราชในกลุมผูท่ีนับถือพระพุทธศาสนา
การนับปของพุทธศาสนา เร่ิมป พ.ศ.1 หลังจากที่พระพุทธเจาเสด็จดับขันธปรินิพพานแลว 1 ป คือปแรก
นับเปน พ.ศ. 0 เม่ือครบ 1 ป ของพุทธศาสนาจึงเร่ิมนับ พ.ศ.1 โดยเร่ิมใชตั้งแตสมัยสมเด็จพระนารายณ
มหาราช จนมาเปน ที่แพรหลายและระบุใชอ ยางเปนทางการในสมยั พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว
(รชั กาลท่ี 6) ในปพุทธศักราช 2455 และบางครัง้ มีการแบง เปน ทศวรรษ และศตวรรษ เชน พุทธศตวรรษท่ี 25
คอื ป พ.ศ. 2500 เทากับ คริสตศ ตวรรษท่ี 20 คอื ป ค.ศ. 2000

(2) การแบงชวงเวลาตามประวัติศาสตรสากล ไดแก คริสตศักราช (ค.ศ.) เปนการนับเวลาทาง
ศกั ราชของผูทน่ี บั ถอื ครสิ ตท ีน่ ยิ มใชก ันมาท่ัวโลก โดยครสิ ตศกั ราชที่ 1 เร่ิมนับตั้งแตปที่พระเยซูคริสตประสูติ
(ตรงกับ พ.ศ. 543 ) และถือระยะเวลาทอี่ ยกู อ นครสิ ตศักราชลงไปจะเรียกวา สมัยกอนคริสตศักราชหรือกอน
ครสิ ตกาล และฮจิ เราะหศกั ราช (ฮ.ศ.) เปนการนับเวลาทางศักราชของผูนับถือศาสนาอิสลามโดยท่ีอาศัยปท่ี
ทานนบีมูฮัมหมัดไดอพยพจากเมืองเมกกะไปยังเมืองมาดินา เปนปเริ่มตนศักราชอิสลามซึ่งตรงกับวันท่ี
6 กรกฎาคม ค.ศ. 622

2. การแบง ยุคสมยั ทางประวัตศิ าสตร
การแบงยุคสมัยทางประวัติศาสตรโดยการใชหลักเกณฑการพิจารณารูปแบบและลักษณะของ
หลักฐานท่ีเปนลายลักษณอักษรและไมเปนลายลักษณอักษร สามารถแบงยุคสมัยทางประวัติศาสตรเปน
ยคุ ตาง ๆ ไดดงั น้ี

ยุคกอ นประวตั ิศาสตร

เปนชวงเวลาท่ีมนุษยยังไมรูจักการประดิษฐตัวอักษร แตมีความสามารถในการปรับตัวใหเขากับ
สง่ิ แวดลอม ส่งิ ท่มี นุษยส รางขนึ้ เพื่อใชประโยชนในชีวิตประจําวันและหลงเหลืออยู จึงเปนหลักฐานแสดงให
เหน็ ถึงววิ ฒั นาการในยคุ กอนประศาสตร ซ่งึ แบงยอ ยออกไปตามลักษณะวัสดทุ ่ใี ชทาํ เครื่องมอื เครอ่ื งใช ดังนี้

1. ยคุ หิน เปนยคุ ท่ีมนษุ ยร ูจกั นําหินมาดัดแปลงเปน เคร่อื งมอื เคร่ืองใช โดยมวี วิ ัฒนาการดงั น้ี
(1) ยุคหินเกา มนุษยนํากระดูกสัตว นําหินมากะเทาะทําเครื่องมืออยางหยาบ ๆ ยังคงใชชีวิต

เรรอนยายท่ีอยตู ามฝูงสตั วทล่ี าเปนอาหารโดยอาศยั อยตู ามถ้าํ
(2) ยุคหินกลาง มนุษยเ ร่มิ รูจักสรางบานเรือนแทนการอยูถ้ํา เร่ิมทําเกษตรและรูจักปนหมอไห

อยา งหยาบ ๆ ดวยดนิ เหนียวตากแหง

79

(3) ยคุ หนิ ใหม มนษุ ยอยูเ ปน หลกั แหลง สามารถทําการเกษตรและผลิตอาหารไดเอง เคร่ืองมือ
เครอ่ื งใชท่ที ําจากหนิ มกี ารขัดเกลาใหแหลมคม ทําเครื่องปน ดนิ เผามาใชใ นบา นเรอื นได และเรม่ิ รูจักการนาํ เสน
ใยมาทอผา

2. ยุคโลหะ ในยุคนี้มนุษยเริ่มทําเครื่องมือเครื่องใชจากโลหะแทนหินและกระดูกสัตว ยุคโลหะ
สามารถแบงยอ ยไปไดอกี 2 ยุค ตามลักษณะโลหะทใี่ ชค ือ

(1) ยคุ สํารดิ เคร่อื งมือเครื่องใชของมนษุ ยในยุคนท้ี ําจากโลหะผสมระหวางทองแดงและดบี กุ เชน
ขวาน หอก กาํ ไล เปน ตน

(2) ยคุ เหล็ก เม่อื มนษุ ยรจู ักวธิ กี ารถลุงเหล็กจึงนาํ มาทําเครื่องมอื เครอ่ื งใชและอาวุธ เชน ใบหอก
ขวาน มดี ซ่งึ จะมีความแขง็ แกรง ทนทานกวาสาํ รดิ มาก

ยคุ ประวัตศิ าสตร
เปนชวงเวลาท่ีมนุษยร ูจ ักประดษิ ฐต ัวอักษรและบันทึกไวบนวัสดุตาง ๆ เชน แผนหิน แผนดินเหนียว
แผน ผา ยคุ ประวตั ศิ าสตรแ บง ออกเปน ยคุ สมยั ตาง ๆ ดงั น้ี
1. สมัยโบราณ มนุษยเลิกใชชีวิตแบบเรรอนมาตั้งถ่ินฐานบานเรือนอยูรวมกัน สรางระเบียบวินัย
ในการอยูรวมกันข้ึนจนเปนสังคมที่มีความซับซอน อารายธรรมในสมัยนี้ ไดแก อารยธรรมเมโสโปเตเมีย
อารยธรรมอยี ปิ ต อารายธรรมอนิ เดยี อารยธรรมจีนไปจนถึงจกั รวรรดโิ รมันลมสลาย
2. สมัยกลาง เมื่อจักรวรรดิโรมันลมสลาย โดยการรุกรานของพวกเตอรก ศิลปะวิทยาการตาง ๆ
จึงหยดุ ชะงกั ไปดวย ยุคสมยั นจ้ี ึงเรยี กอกี ชอื่ หนึ่งวา ยุคมดื
3. สมัยใหมหรือยุคฟนฟูศิลปะวิทยาการ นับวายุคนี้เปนรากฐานของความเจริญทุก ๆ ดานในยุค
ตอมา ชวงเวลาของยุคนเ้ี ร่ิมตั้งแตก ารออกสํารวจดินแดนไปจนถงึ สงครามโลกครง้ั ท่ี 1
4. สมัยปจจุบันคือ ชว งเวลาตง้ั แตย ุติสงครามโลกคร้ังที่ 1 เร่อื ยมาจนถึงปจจุบัน

หลักเกณฑก ารแบง ยุคสมยั ทางประวตั ศิ าสตร มดี งั น้ี
1. การแบง ยคุ สมยั ทางประวัติศาสตรสากล
แบงตามความเจริญทางอารยธรรมมนุษย
แบง ตามการเร่มิ ตน ของเหตุการณส าํ คัญ
แบง ตามช่ือจักรวรรดหิ รืออาณาจักรทีส่ ําคัญทเ่ี คยรุงเรือง
แบง ตามราชวงศท ่ีปกครองประเทศ
แบง ตามการตั้งเมอื งหลวง

2. การแบงยคุ สมัยทางประวัตศิ าสตรไทย
สวนใหญยึดถือหลักเกณฑของประวัติศาสตรสากล แบงเปนสมัยกอนประวัติศาสตรไทยและสมัย
ประวตั ศิ าสตรไ ทย

80

สมัยประวัติศาสตรไ ทยแบงตาม
สมยั โบราณหรอื สมัยกอนสุโขทัย ต้งั แต พ.ศ.1180 ถึง พ.ศ. 1792
สมัยสุโขทยั ตั้งแต พ.ศ. 1792 ถงึ พ.ศ. 2006
สมยั อยธุ ยา ตัง้ แต พ.ศ. 1893 ถงึ พ.ศ. 2310
สมัยธนบุรี ตง้ั แต พ.ศ. 2310 ถึง พ.ศ. 2325
สมัยรตั นโกสนิ ทร ตัง้ แต พ.ศ. 2325 ถงึ ปจ จุบนั

การเทยี บยคุ สมยั สาํ คัญระหวางประวตั ิศาสตรส ากลกบั ไทย

ประวตั ิศาสตรส ากล ประวตั ศิ าสตรไ ทย

สมยั โบราณ สมัยโบราณหรอื สมยั กอนสโุ ขทยั
อารยธรรมเมโสโปเตเมีย อาณาจกั รลังกาสุกะ
อารยธรรมอยี ปิ ต อาณาจกั รทวารวดี
อารยธรรมกรีก อาณาจกั รโยนกเชียงแสน
อารยธรรมโรมัน อาณาจกั รตามพรลงิ ค
สน้ิ สุดสมยั โบราณ เม่ือ ค.ศ.476 ( พ.ศ.1019 )

สมัยกลาง สมัยสุโขทยั
จกั รวรรดิโรมันตะวนั ออก สน้ิ สดุ ค.ศ. 1453 สมัยอยธุ ยา
การสรา งอาณาจักรคริสเตียน
การปกครองในระบบฟวดลั สมยั ธนบรุ ี
การฟน ฟเู มอื งและการคา สมัยรัตนโกสนิ ทร
การฟนฟูศิลปะวิทยาการ
การคน พบทวปี อเมรกิ า

สมัยใหม
การสํารวจทางทะเล
การปฏวิ ัตวิ ิทยาศาสตร
การปฏิวัตอิ ุตสาหกรรม
การปฏิวัติฝรงั่ เศส
สงครามโลกครัง้ ท1ี่ -2
สิ้นสุดสมัยใหม ค.ศ. 1945

81

ประวัติศาสตรส ากล ประวัตศิ าสตรไทย

สมยั ปจ จุบัน-รวมสมยั -ปจ จบุ นั พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหา-
ยุคสงครามเย็น ภูมิพลอดลุ ยเดช (2489 – ปจ จบุ นั )
ยคุ เทคโนโลยีการสอื่ สาร

ตวั อยางเหตกุ ารณส ําคญั ทแ่ี สดงความสัมพันธและความตอเนื่องของกาลเวลา

1. ประวตั ศิ าสตรสากล
เหตุการณส าํ คญั ในประวัติศาสตรสากลนํามาเปนตัวอยางคือ ยุคจักรวรรดินิยมเกิดขึ้นมาจากปจจัย
หลายประการ ท้ังการเมือง เศรษฐกิจและพลังทางสังคม ซึ่งทําใหประเทศในทวีปยุโรปมีอํานาจเขมแข็ง
มีความกาวหนาทางเศรษฐกิจ มีความเจริญรุงเรือง แตการมีอํานาจและความม่ันคงดังกลาวเกิดข้ึนมา
เพราะการปฏิวัติอุตสาหกรรมและยุคจักรวรรดินิยม ส้ินสุดเมื่อสงครามโลกครั้งท่ี 1 ซ่ึงทําใหมหาอํานาจ
ท้งั หลายหยดุ การลา อาณานิคม แตอ าณานิคมทัง้ หลายที่เปน อยกู ็ยังคงเปนอาณานคิ มตอ มาอกี หลายป
หลายชาตเิ ริม่ เรยี กรองเอกราชและสว นใหญไดเ อกราชคนื ภายหลังสงครามโลกครง้ั ท่ี 2

2. ประวัตศิ าสตรไ ทย
เหตุการณสําคัญในประวัติศาสตรไทยที่นํามาเปนตัวอยางคือ ยุคการปรับปรุงประเทศอยูในชวง
พ.ศ. 2394-2475 หรือในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวถึงพระบาทสมเด็จพระปกเกลา
เจา อยูหวั ระหวา งนมี้ กี ารปรับปรงุ และปฏริ ปู ประเทศทุกดานทงั้ การปกครอง สังคม เศรษฐกจิ วัฒนธรรม ฯลฯ

82

กจิ กรรมที่ 5 เรือ่ งที่ 1 การแบง ชว งเวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร

จงทาํ เครื่องหมาย X หนาคาํ ตอบทถ่ี กู ตอ งท่สี ดุ เพียงขอเดียว
1. ความหมายของคําวา “ประวัตศิ าสตร” ในขอใดถูกตอ งที่สุด
ก. การกลาวถงึ สภาพแวดลอ มทเี่ ปลยี่ นแปลงไปตามกาลเวลา
ข. เปน เรื่องของความคดิ และการกระทําของมนษุ ย
ค. การบันทกึ เรอื่ งราวในอดตี อยางมีหลกั ฐาน
ง. การเลา เรื่องราวในอดีตที่สืบคน มา
2. การศกึ ษาประวัตศิ าสตร หมายถึงขอ ใด
ก. การหาหลกั ฐานซึง่ นําไปสูก ารวเิ คราะหเหตกุ ารณตา ง ๆ อยา งมเี หตุผล
ข. การศกึ ษาพฤติกรรมของ
ค. การใชวิธีการทางวิทยาศาสตร
ง. การใหขอ มูลจากแหลง ตาง ๆ
3. ประเทศไทยเรม่ิ ใชปพทุ ธศักราชสมัยใด
ก. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูห วั
ข. พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยูห ัว
ค. พระพุทธยอดฟา จุฬาโลก
ง. พระนารายณม หาราช
4. มนุษยรจู กั ประดิษฐต ัวอกั ษรและบนั ทกึ ไวบนวสั ดตุ า ง ๆ ในยคุ ไหน
ก. ยุคประวตั ศิ าสตรส ากล
ข. ยุคกอ นประวัติศาสตร
ค. ยุคประวัติศาสตร
ง. ยุคสงครามเย็น
5. การแบงยุคสมยั ทางประวัติศาสตรไทย
ก. สมยั ประวตั ิศาสตรส ากล
ข. สมยั โบราณและสมยั กรงุ ธนบุรี
ค. สมยั อยธุ ยาและสมัยประวัติศาสตรไทย
ง. สมัยกอ นประวตั ิศาสตรไ ทยและสมัยประวัติศาสตรไทย

83

เรือ่ งที่ 2 แหลง อารยธรรมโลก

ในยคุ กอ นประวตั ิศาสตร มนษุ ยจ ะไมมีทอี่ ยเู ปน หลักแหลง มที ่ีพกั ชั่วคราวตามถํ้า ตนไมใหญ เพื่อกัน
แดดกันฝนและปองกนั สตั วร า ย การอพยพยา ยที่อยูข้ึนอยูกับแหลงอาหาร คือ ฝูงสัตว เมื่อสัตวอพยพไปตาม
ฤดกู าลตาง ๆ มนษุ ยกอ็ พยพตามไปดว ย ตอมาในยคุ หนิ มีการคดิ คนการเพาะปลูก มนุษยตองรอการเก็บเก่ียว
พืชผล ทําใหม นุษยตอ งอยเู ปน หลกั แหลง และพฒั นาเปนชุมชน ในยุคตอมามนุษยประดิษฐตัวอักษรใชในการ
บันทึกเรื่องราว เมื่อมนษุ ยเร่ิมรวมตัวกันหนาแนน ตามแหลง อุดมสมบูรณ ลุมแมนํ้าตาง ๆ ของโลกจึงเกิดการ
จดั ระเบียบในสังคม มกี ารแบง หนา ที่ความรับผดิ ชอบรว มกัน จงึ ทําใหเ กดิ ความชาํ นาญเฉพาะอยางขน้ึ อันเปน
จุดกําเนิดของอารยธรรม ซึ่งตรงกับภาษาอังกฤษวา “Civilization” มีความหมายวา สภาพท่ีพนจาก
ความปาเถื่อน

อารยธรรมของมนษุ ยยคุ ประวตั ิศาสตร

พฒั นาการของมนุษยน้นั มิใชเ ฉพาะลกั ษณะท่เี ห็นจากภายนอกเทานั้น พัฒนาการทางดานความคิด
ไดม ีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพแวดลอมทางภมู ศิ าสตรแ ละสังคมที่เปล่ียนไปดวย พัฒนาการทางดานภาษา
การสรางสรรคงานศลิ ปะ และการพัฒนาวถิ กี ารดาํ เนนิ ชวี ิตในดา นตาง ๆ นาํ ไปสกู ารเกิดอารยธรรม ซึ่งตองใช
เวลาอนั ยาวนานและความเจรญิ ท้งั หลายในปจ จบุ นั ลว นสืบสายมาจากอารยธรรมโบราณ อารยธรรมของมนษุ ย
ในภมู ภิ าคตาง ๆ ของโลก แบงออกเปน 2 สว น คอื

สวนท่ี 1 อารยธรรมของโลกตะวนั ออก สว นใหญม รี ากฐานมาจากแหลงอารยธรรมท่ีเกาแกของโลก
คือ จีนและอินเดีย

อารยธรรมจีน
ประเทศจีนเปนประเทศที่มีอารยธรรมยาวนานท่ีสุดประเทศหนึ่ง โดยหลักฐานทางประวัติศาสตร
ทสี่ ามารถคนควาไดบง ชวี้ า อารยธรรมจนี มอี ายุถึง 5,000 ป รากฐานทีส่ าํ คัญของอารยธรรมจีน คือ การสราง
ระบบภาษาเขียนและการพัฒนาแนวคิดลัทธิขงจื้อ เมื่อประมาณศตวรรษท่ี 2 กอน ค.ศ. ประวัติศาสตรจีน
มีทั้งชวงที่เปนปกแผนและแตกเปนหลายอาณาจักรสลับกันไป ในบางครั้งก็ถูกปกครองโดยชนชาติอื่น
วฒั นธรรมของอารยธรรมจีนสมัยกอนประวตั ิศาสตร มีแหลง อารยธรรมทีส่ ําคัญ 2 แหลง คือ
ลมุ แมนา้ํ ฮวงโห พบความเจรญิ ทเ่ี รียกวา วัฒนธรรมหยางเซา (Yang Shao Culture) พบหลักฐาน
ท่เี ปน เครือ่ งปน ดนิ เผามลี กั ษณะสาํ คัญคือ เคร่ืองปน ดนิ เผาเปนลายเขยี นสี มกั เปน ลายเรขาคณิต พืช นก สัตว
ตาง ๆ และพบใบหนามนุษย สที ีใ่ ชเ ปนสีดําหรือสมี วงเขม นอกจากนยี้ งั มกี ารพิมพล ายหรอื ขดู สลกั ลายเปน
รปู ลายจักสาน ลายเชือกทาบ
ลมุ นํ้าแยงซี (Yangtze) บรเิ วณมณฑลซานตงุ พบ วัฒนธรรมหลงซาน (Long Shan Culture)
พบหลกั ฐานทเ่ี ปน เครื่องปนดินเผามีลกั ษณะสาํ คัญคอื เครือ่ งปน ดนิ เผามีเนื้อละเอยี ดสดี ําขัดมันเงา คุณภาพดี
เนอื้ บางและแกรง เปน ภาชนะ 3 ขา

84

สมัยประวัติศาสตรของจีนแบงได 4 ยคุ
ประวตั ิศาสตรส มัยโบราณ เรมิ่ ต้ังแตส มยั ราชวงศซ าง สิ้นสดุ สมยั ราชวงศโ จว
ประวตั ศิ าสตรส มยั จักรวรรดิ เริม่ ตัง้ แตส มัยราชวงศจน๋ิ จนถึงปลายราชวงศซ ิง หรือเชง็
ประวัติศาสตรสมยั ใหม เร่มิ ปลายราชวงศเ ชง็ จนถงึ การปฏวิ ตั ิเขา สูระบอบสังคมนิยม
ประวัติศาสตรรวมสมัย เริ่มตั้งแตจีนปฏิวัติเปล่ียนแปลงการปกครองเขาสูระบอบสังคมนิยมหรือ
คอมมวิ นสิ ตจ นถงึ ปจจบุ นั
อารยธรรมจนี ไดรบั อิทธิพลของศาสนาเตาหรอื ขงจื้อ สถาปต ยกรรมท่ยี ิง่ ใหญเ ปนหนึง่ ในส่งิ มหัศจรรย
ของโลก คอื “กาํ แพงเมืองจีน” กวีท่ีสาํ คญั คอื ซือหมาเชยี น ผลงานทส่ี ําคญั คอื การบันทกึ ประวัติศาสตรและ
วรรณกรรมท่ีสําคัญ คอื สามกก และความรกั ในหอแดง

การถายทอดอารยธรรมจนี สดู ินแดนตาง ๆ
อารยธรรมจนี แผข ยายขอบขายออกไปอยางกวางขวาง ทั้งในเอเชียและยุโรปอันเปนผลมาจากการ
ตดิ ตอทางการฑูต การคา การศกึ ษา ตลอดจนการเผยแพรศาสนา อยางไรก็ตามลกั ษณะการถายทอดแตกตาง
กันออกไป ดินแดนท่ีเคยตกอยูภายใตการปกครองของจีนเปนเวลานาน เชน เกาหลีและเวียดนาม จะไดรับ
อารยธรรมจนี อยา งสมบูรณ ทั้งในดานวัฒนธรรม การเมอื ง ขนมธรรมเนียมประเพณี การสรางสรรคและการ
แสดงออกทางศิลปะทั้งน้ีเพราะราชสํานักจีนจะเปนผูกําหนดนโยบายและบังคับใหประเทศท้ังสองรับ
วัฒนธรรมจีนโดยตรง
ในเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต อารยธรรมจีนไดร บั การยอมรบั ในขอบเขตจํากัดมากท่ีเห็นอยางชดั เจน คือ
การยอมรับระบบบรรณาการของจีน
ในเอเชยี ใต ประเทศทีแ่ ลกเปล่ยี นวฒั นธรรมกับจนี อยางใกลชดิ คือ อินเดีย พระพทุ ธศาสนา มหายาน
ของอินเดียแพรหลายเขามาในจีนจนกระท่ังเปนศาสนาสําคัญท่ีชาวจีนนับถือ นอกจากน้ีศิลปะอินเดียยังมี
อทิ ธิพลตอการสรา งสรรคศลิ ปะบางอยางของจนี เชน ประติมากรรมที่เปน พระพทุ ธรปู
สวนภูมิภาคเอเชียกลางและตะวันออกกลางนัน้ เนือ่ งจากบริเวณท่ีเสนทางการคา สานแพรไหมผาน
จึงทําหนา ท่ีเปน สอ่ื กลางนําอารยธรรมตะวันตกและจีนมาพบกัน อารยธรรมจีนท่ีเผยแพรไป เชน การแพทย
การเลยี้ งไหม กระดาษ การพมิ พและดนิ ปน เปนตน ซ่งึ ชาวอาหรับจะนาํ ไปเผยแพรแกช าวยโุ รปอกี ตอหนึง่

อารยธรรมอินเดยี

อินเดยี เปน แหลงอารยธรรมทเ่ี กาแกแหงหน่ึงของโลก บางทีเรียกวา แหลงอารยธรรมลุมแมน้ําสินธุ
อาจแบง ยุคสมยั ทางประวัติศาสตรข องอนิ เดยี ไดดังน้ี

สมัยกอนประวัติศาสตร พบหลักฐานเปนซากเมืองโบราณ 2 แหง ในบริเวณลุมแมนํ้าสินธุ คือ
เมอื งโมเฮนโจดาโร ทางตอนใตของประเทศปากีสถานเมืองอารับปา ในแควนปนจาป ประเทศปากีสถานใน
ปจจุบัน

85

สมัยประวัติศาสตร เร่ิมเม่ือมีการประดิษฐตัวอักษรข้ึนใช โดยชนเผาอินโด – อารยัน ซึ่งต้ังถิ่นฐาน
บรเิ วณแมน้ําคงคา แบงได 3 ยุค

1. ประวัติศาสตรส มยั โบราณ เรม่ิ ต้งั แตก าํ เนดิ ตัวอกั ษร บรามิ ลปิ  ส้นิ สดุ สมยั ราชวงศคปุ ตะ เปนยุคที่
ศาสนาพราหมณ ฮินดแู ละพุทธศาสนา ไดถ อื กําเนดิ แลว

2. ประวัติศาสตรส มยั กลาง เริ่มตัง้ แตร าชวงศค ุปตะสิ้นสุดลง จนถงึ ราชวงศโมกุลเขาปกครองอินเดีย
3. ประวตั ิศาสตรส มัยใหม เริม่ ตัง้ แตราชวงศโมกุลจนถึงการไดร บั เอกราชจากอังกฤษ
อารยธรรมลมุ น้าํ สนิ ธุ ชาวอารยันไดสรางปรัชญาโบราณ เร่ิมจากคัมภีรพระเวทอันเปนแมแบบของ
ปรัชญาเอเชีย โดยเฉพาะเอเชียตะวันออกเฉียงใต วรรณกรรมท่ีสําคัญ ไดแก พระเวทอุปนิษัท มหากาพย
มหาภารตะ มหากาพย รามายยะ ปุราณะ เปนตน กวีท่ีมีช่ือเสียงท่ีสุดมี กาลิทาสจากงานศกุณตลา ชัยเทพ
(กวีราช) จากผลงานเร่ือง คีตโควินทและรพนิ ทรนาถ ฐากูร กวสี มัยใหมจากวรรณกรรมเร่ือง “คีตาญชลี”
ซงึ่ ไดรับรางวลั โนเบล สาขาวรรณคดี

การแพรขยายและการถา ยทอดอารยธรรมอินเดีย
อารยธรรมอินเดีย แพรขยายออกไปสูภูมิภาคตาง ๆ ทั่วทวีปเอเชียโดยผานทางการคา ศาสนา
การเมอื ง การทหารและไดผสมผสานเขา กบั อารยธรรมของแตละประเทศจนกลายเปนสวนหน่งึ ของอารยธรรม
สงั คมนน้ั ๆ
ในเอเชียตะวนั ออก พระพุทธศาสนามหายานของอินเดียมีอิทธิพลอยางลึกซึ้งตอชาวจีนทั้งในฐานะ
ศาสนาสาํ คัญและในฐานะท่มี ีอทิ ธพิ ลตอ การสรางสรรคศ ิลปะของจนี
ภูมภิ าคเอเชยี กลาง อารยธรรมอนิ เดียท่ถี ายทอดใหเ ริม่ ตั้งแตค ริสตศตวรรษที่ 7 เมอ่ื พวกมสุ ลิมอาหรบั
ซึ่งมีอํานาจในตะวันออกกลาง นําวิทยาการหลายอยางของอินเดียไปใช ไดแก การแพทย คณิตศาสตร
ดาราศาสตร เปนตน ขณะเดียวกนั อินเดียก็รับอารยธรรมบางอยางท้ังของเปอรเซียและกรีก โดยเฉพาะดาน
ศิลปกรรม ประติมากรรม เชน พระพทุ ธ รปู ศิลปะคันธาระซ่งึ เปนอิทธิพลจากกรีก สวนอิทธิพลของเปอรเซีย
ปรากฏในรูปการปกครอง สถาปตยกรรม เชน พระราชวัง การเจาะภูเขาเปน ถ้าํ เพือ่ สรางศาสนสถาน
ภูมิภาคทีป่ รากฏอิทธิพลของอนิ เดยี มากทส่ี ุด คือ เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต พอคา พราหมณและภิกษุ
สงฆช าวอินเดยี เดนิ ทางมาและนําอารยธรรมมาเผยแพร อารยธรรมที่ปรากฏอยูมีแทบทุกดาน โดยเฉพาะใน
ดา นศาสนา ความเชอื่ การปกครอง ศาสนาพราหมณ ฮินดแู ละพุทธ ไดห ลอ หลอมจนกลายเปน รากฐานสําคัญ
ทีส่ ุดของประเทศตาง ๆ ในภูมภิ าคนี้

สว นท่ี 2 อารยธรรมของโลกตะวันตก หมายถึง ดินแดนแถบตะวันตกของทวีปเอเชีย รวมเอเชีย
ไมเนอรและทวปี แอฟริกา อียปิ ต เมโสโปเตเมีย กรีกและโรมัน

อารยธรรมอียปิ ต
อียิปตโบราณหรือไอยคุปต เปนหนึ่งในอารยธรรมที่เกาแกท่ีสุดในโลกแหงหน่ึง ตั้งอยูทาง
ตะวันออกเฉียงเหนือของทวีปแอฟริกา มีพ้ืนที่ตั้งแตตอนกลางจนถึงปากแมนํ้าไนล ปจจุบันเปนที่ต้ังของ
ประเทศอียิปต อารยธรรมอียิปตโบราณเร่ิมข้ึนประมาณ 3,150 ป กอนคริสตศักราช โดยการรวมอํานาจ

86

ทางการเมอื งของอยี ิปตต อนเหนือและตอนใต ภายใตฟาโรหองคแรกแหงอียิปต และมีการพัฒนาอารยธรรม
เร่อื ยมากวา 3,000 ป ประวตั ิของอียิปตโบราณปรากฏข้นึ ในชว งระยะเวลาหนึง่ หรือท่รี จู ักกนั วา “ราชอาณาจักร”
มีการแบง ยุคสมัยของอียิปตโบราณเปนราชอาณาจักร สวนมากแบงตามราชวงศท่ีข้ึนมาปกครองจนกระท่ัง
ราชอาณาจักรสดุ ทา ยหรอื ทร่ี จู กั กนั ในช่ือวา “ราชอาณาจักรใหม” อารยธรรมอียิปตอยูในชวงที่มีการพัฒนา
ทีน่ อยมากและสวนมากลดลง ซง่ึ เปนเวลาเดียวกันท่ีอียิปตพายแพตอการทําสงครามจากอํานาจของชาติอ่ืน
จนกระทง่ั เม่อื กอ นครสิ ตศกั ราชก็เปน การสิ้นสดุ อารยธรรมอียปิ ตโ บราณลง เมอ่ื จักรวรรดโิ รมนั สามารถเอาชนะ
อยี ปิ ตและจดั อียปิ ตเปนเพยี งจงั หวดั หนึ่งในจกั รวรรดิโรมัน

อารยธรรมอยี ปิ ตพฒั นาการมาจากสภาพของลมุ แมน้ําไนล การควบคุมระบบชลประทาน การควบคมุ
การผลิตพืชผลทางการเกษตร พรอมกับพัฒนาอารยธรรมทางสังคมและวัฒนธรรม พื้นที่ของอียิปตน้ัน
ลอมรอบดวยทะเลทรายเสมือนปราการปอ งกันการรกุ รานจากศัตรูภายนอก นอกจากนี้ยังมีการทําเหมืองแร
และอยี ปิ ตย งั เปน ชนชาติแรก ๆ ทมี่ ีการพัฒนาการดวยการเขียน ประดิษฐตัวอักษรขึ้นใช การบริหารอียิปต
เนน ไปทางสง่ิ ปลกู สรา งและการเกษตรกรรม พรอ มกันนัน้ ก็มีการพัฒนาการทางทหาร

อียปิ ตทเ่ี สริมสรา งความแขง็ แกรง แกราชอาณาจักร โดยประชาชนจะใหความเคารพกษัตริยหรือฟาโรห
เสมอื นหนึ่งเทพเจา ทาํ ใหก ารบรหิ ารราชการบา นเมอื งและการควบคุมอาํ นาจน้นั ทาํ ไดอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ

ชาวอียิปตโบราณไมไดเปนเพียงแตนักเกษตรกรรมและนักสรางสรรคอารยธรรมเทาน้ัน แตยังเปน
นักคิด นักปรัชญา ไดมาซ่ึงความรูในศาสตรตาง ๆ มากมาย พัฒนาอารยธรรมกวา 3,000ป ท้ังในดาน
คณิตศาสตร เทคนิคการสรางพีระมิด วัด โอเบลิสก ตัวอักษรและเทคโนโลยีดานกระจก นอกจากนี้ยังมีการ
พัฒนาประสิทธิภาพทางดานการแพทย ระบบชลประทานและการเกษตรกรรม อียิปตทิ้งมรดกสุดทายแก
อนุชนรนุ หลงั ไวค อื ศลิ ปะและสถาปตยกรรม ซึ่งถูกคัดลอกนําไปใชท่ัวโลก อนุสรณ สถานท่ีตาง ๆ ในอียิปต
ตางดงึ ดูดนกั ทองเที่ยว กวาหลายศตวรรษทผี่ า นมา ปจ จบุ ันมกี ารคนพบวัตถุใหมๆ ในอียิปตมากมายซึ่งกําลัง
ตรวจสอบถงึ ประวัติความเปน มาเพอ่ื เปนหลักฐานใหแกอารยธรรมอยี ปิ ต การสรางสรรคอ ารยธรรมของชาวอียิปต
โบราณ เชน อักษรภาพ “เฮียโรกริฟฟค” ถือวาเปนหลักฐานขอมูลของแหลงอารยธรรมอ่ืน ๆ
“พีรามิด” ใชเปนสุสานเก็บพระศพของฟาโรห ซึ่งใชน้ํายาอาบศพในรูปของมัมมี่ ประติมากรรมรูปคนตัว
เปน สงิ หหมอบเฝาหนา พีรามดิ ถือวาเปน ประติมากรรมท่ยี ิ่งใหญ

อารยธรรมเมโสโปเตเมีย
กําเนิดขึ้นในบรเิ วณลมุ แมน ้ํา 2 สาย คอื แมน ้ําไทกรีสและแมน้ํายูเฟรตีส ปจจุบันอยูในประเทศอิรัก
เปนแหลงอารยธรรมแหงแรกของโลก มนุษยในอารยธรรมน้ีมักมองโลกในแงราย เพราะสภาพภูมิประเทศ
ไมเอื้อตอการดํารงชีวิต ทําใหเ กรงกลัวเทพเจา คดิ วาตนเองเปน ทาสรับใชเทพเจา จงึ สรา งเทวสถานใหใหญโต
นา เกรงขาม เปนสัญลักษณท ่ปี ระทับของเทพเจาตาง ๆ มีชุมชนหลายเผาตั้งถน่ิ ฐานในบริเวณนี้ที่สําคัญ ไดแก
สเุ มเรยี น อะมอไรต อัสซีเรียน คาลเดยี และชนชาติอนื่ ๆ
คนกลุมแรกที่สรางอารยธรรมเมโสโปเตเมียขึ้น คือ สุเมเรีย ผูคิดประดิษฐตัวอักษรขึ้นเปนครั้งแรก
ของโลก อารยธรรมที่ชาวสุเมเรียนสรางข้ึนเปนพื้นฐานสําคัญของอารยธรรมเมโสโปเตเมีย สถาปตยกรรม
ซกั กูเรต็ ประดิษฐค ันไถใชไถนา ตัวอักษร ศลิ ปกรรมอ่นื ๆ ตลอดจนทัศนคตติ อ ชีวิตและเทพเจา ของชาว

87

สเุ มเรยี น ไดดํารงอยแู ละมีอทิ ธพิ ลอยูในลมุ แมน ้ําทัง้ สองตลอดชว งสมัยโบราณ ชนชาติอะบอไรตแ หง อาณาจักร
บาบโิ ลเนยี ไดประมวลกฎหมายขน้ึ เปน ครัง้ แรกคือ ประมวลกฎหมาย “ฮัมบรู าบี” ชนชาติอัสซเี รยี นสรางภาพ
สลักนนู และชนชาติเปอรเซยี เปนตน แบบสรา งถนนมาตรฐาน

อารยธรรมกรกี
อารยธรรมกรีกโบราณ ไดแก อารยธรรมนครรัฐกรีก คําวา กรีก เปนคําท่ีพวกโรมันใชเปนครั้งแรก
โดยใชเ รยี กอารยธรรมเกา ตอนใตของแหลมอตี าลี ซ่งึ เจรญิ ขึ้นบนแผนดนิ กรีกในทวีปยุโรป และบริเวณชายฝง
ตะวันออกของทะเลเมดิเตอรเรเนียน ดานเอเชียไมเนอร ซ่ึงในสมัยโบราณเรียกวา ไอโอเนีย (lonia)
อารยธรรมท่ีเจริญขึ้นในนครรัฐกรีกมีศูนยกลางสําคัญท่ีนครรัฐเอเธนสและนครรัฐสปารตา นครรัฐเอเธนส
เปน แหลงความเจริญในดา นตา ง ๆ ทงั้ ดานการปกรอง เศรษฐกิจ สังคม ศิลปะ วิทยาการดานตาง ๆ รวมทั้ง
ปรชั ญา สว นนครรัฐสปารตาเจริญในลักษณะที่เปนรัฐทหารในรูปเผด็จการ มีความแข็งแกรงและเกรียงไกร
เปน ผูนําของรฐั อนื่ ๆ ในแงข องความมรี ะเบยี บวินยั กลา หาญและเดด็ เดยี่ ว การศกึ ษาเกี่ยวกับอารยธรรมกรีก
โบราณ จึงเปน การศึกษาเรอ่ื งราวเกี่ยวกับนครรฐั เอเธนสและนครรัฐสปารตา
ชาวกรกี เรียกตัวเองวา เฮลีนส (Hellenes) เรียกบานเมืองของตนวา เฮลัส(Hellas) และเรียกอารย
ธรรมของตนวา อารยธรรมเฮเลนิค (Hellenic Civilization) (1) ชาวกรีกโบราณเปนชาวอินโตยูโรเปยน
ชาวกรีกตั้งบานเรือนของตนเองอยูทางทิศตะวันออกเฉียงใต ตรงปลายสุดของทวีปยุโรปตรงตําแหนงท่ีมา
บรรจบกนั ของทวปี ยุโรป เอเชยี และแอฟรกิ า เปน ตน เหตุใหก รีกโบราณไดรับอิทธิพลความเจริญโดยตรงจาก
ท้ังอยี ิปตแ ละเอเชยี กรกี ไดอ าศัยอิทธิพลดังกลาวพฒั นาอารยธรรมของตนขึ้น โดยคงไว ซ่ึงลักษณะท่ีเปนของ
ตนเอง ชาวกรีกสมัยโบราณถือวาตนเองมคี ุณลกั ษณะพเิ ศษบางอยางทีผ่ ิดกับชนชาตอิ ่นื และมกั จะเรยี กชนชาติ
อ่นื วา บาเบเรยี น ซึ่งหมายความวาผทู ่ีใชภาษาผิดไปจากภาษาของพวกกรีก
อารยธรรมกรีกรูจักกันในนามของอารยธรรมคลาสสิก สถาปตยกรรมท่ีเดน คือ วิหารพาเธนอน
ประติมากรรมทีเ่ ดน ทสี่ ุด คือ รปู ปน เทพซีอุส วรรณกรรมดีเดน คือ อเี ลียดและโอดสิ ต (I liad and Oelyssay)
ของโอเมอร
อารยธรรมโรมนั
อารยธรรมโรมันเปน อารยธรรมท่ีไดร ับการถา ยทอดมาจากกรกี เพราะชาวโรมนั ไดร วมอาณาจกั รกรีก
และนําอารยธรรมกรีกมาเปนแบบแผนในการสรางสรรคใหเหมาะสมกับสภาพความเปนอยูของสังคมโรมัน
สถาปตยกรรมที่เดน ไดแก วิหารพาเธนอน หลังคารูปโมในกรุงโรม โคลอสเซียม อัฒจันทรสําหรับดูกีฬา
ซงึ่ จุผดู ไู ดถ งึ 4,500 คน วรรณกรรมที่เดนท่ีสุดคือเร่อื ง อีเนียด (Aeneid) ของเวอรว ิล

88

กจิ กรรมเรอื่ งที่ 2 แหลงอารยธรรมโลก

กจิ กรรมที่ 6 ใหศ กึ ษาคน ควา และทํารายงานสง
ใหเ ปรียบเทียบอารยธรรมของโลกตะวนั ออกและตะวันตก

กิจกรรมที่ 7 จงทําเครื่องหมาย X หนาคําตอบที่ถกู ตองทสี่ ดุ เพยี งขอ เดยี ว

1. ขอ ใดตรงกบั ความหมายของคาํ วาอารยธรรม
ก. สภาพโบราณ
ข. สภาพประวัตศิ าสตร
ค. การถายทอดอดีตสปู จจบุ ัน
ง. สภาพที่พนจากความปา เถื่อน

2. อารยธรรมเมโสโปเตเมียกําเนดิ ในบรเิ วณลมุ แมน ้ําใด
ก. แมน ํา้ ไททรสั และแมน้ํายเู ฟรตสี
ข. แมนํา้ ไทกรสี และแมน ํ้าสุเมเรยี น
ค. แมนํ้ายเู ฟรตีสและแมนํ้าสุเมเรยี น
ง. แมน้ํายเู ฟรตีสและแมน ้ําอะมอไรต

3. ประวัติศาสตรข องจนี แบงเปน กย่ี ุค
ก. 3
ข. 4
ค. 5
ง. 6

4. โคลอสเซยี ม เปน สถาปต ยกรรมของอารยธรรมประเทศใด
ก. ฝรัง่ เศส
ข. อียปิ ต
ค. โรมัน
ง. กรีก

5. อารยธรรมของโลกตะวันออก มีรากฐานมาจากแหลง อารยธรรมประเทศอะไร
ก. จีนและกัมพชู า
ข. จีนและอนิ เดีย
ค. อนิ เดยี และกมั พชู า
ง. จีนและประเทศไทย

89

เรือ่ งท่ี 3 ประวัตศิ าสตรช าตไิ ทย

ความเปนมาของดินแดนประเทศไทยในสมัยโบราณสวนใหญมาจากหลักฐานดานโบราณคดีและ
เอกสารประวตั ิศาสตรจีนโบราณและภาพถายทางอากาศและเห็นถึงที่ต้ังและสภาพของแหลงชุมชนโบราณ
ในประเทศไทย สภาพคนู ้าํ และคันดินในแหลงโบราณคดีแตละแหงแสดงใหเห็นวาชุมชนนั้นไดเริ่มตั้งถิ่นฐาน
อยางถาวรแลว เชน ชุมชนบงึ คอกชา ง จังหวัดอุทยั ธานี มีคูน้ําและคันดินลอมรอบถึง 3 ช้ันดวยกัน ซึ่งแสดงวา
ชุมชนดังกลาวมีประชากรต้ังถิ่นฐานอยูอยางตอเนื่อง และมีประชาชนเพิ่มมากข้ึนจนตองขยายเขตชุมชน
ออกไป

ดินแดนในประเทศไทยมีทั้งพัฒนามาจากอาณาจักรเดิมและมีการอพยพยายเขามาของกลุมคนพูด
ภาษาไทย – ลาวจากถนิ่ บรรพบรุ ษุ ซง่ึ อยูต อนใตข องประเทศจนี เดิม เขามายังดินแดนเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต
ราวคริสตศ ตวรรษที่ 10 รัฐของชาวไทยมคี วามสําคญั ตามยคุ สมยั ไดแก อาณาจักรโยนกเชียงแสน อาณาจักร
ลา นนา อาณาจักรสโุ ขทยั อาณาจกั รอยุธยา และไดพฒั นามาเปนสมัยกรุงรัตนโกสินทร นับตั้งแต พ.ศ. 2325
เปนตน มา

อาณาจกั รสยามเผชญิ กบั การคุกคามในสมยั ยุคลา อาณานคิ มของประเทศตะวันตก แตสยามสามารถ
รอดพน จากการถูกยึดครองโดยประเทศเจา อาณานิคมได และหลังจากการปฏิวัติเพื่อเปลี่ยนแปลงระบบการ
ปกครอง ในป พ.ศ. 2475 ประเทศไทยยังคงอยูในชวงท่ีปกครองโดยรัฐบาลทหารเปนสวนใหญ จนกระทั่ง
อกี 60 ปถ ัดมา จงึ ไดมรี ะบบการเลอื กต้ังท่ีเปนประชาธิปไตยอยา งแทจ รงิ

ประวัติศาสตรท่ีมกี ารคน พบในประเทศไทยที่เกาแกทส่ี ดุ คือท่บี า นเชียง โดยส่ิงของที่ขุดพบมาจากใน
สมัยยุค 3,600 ปกอนคริสตศักราช โดยมีการพัฒนาเครื่องบรอนซ และมีการปลูกขาว รวมถึงการติดตอ
ระหวา งชุมชนและมรี ะบอบการปกครองข้นึ

มีหลายทฤษฎีที่พยายามหาที่มาของชนชาติไทย ทฤษฎีดั้งเดิมเชื่อวาชาวไทยในสมัยกอนเคยมี
ถ่นิ อาศัยอยูข้นึ ไปทางตอนเหนอื ถึงแถบเทือกเขาอัลไต จากนั้น ไดมีการทยอยอพยพเคลื่อนยายลงมาทางใต
สูคาบสมุทรอินโดจีน หลายละลอกเปนเวลาตอ เนือ่ งกนั หลายพันป โดยเช่ือวาเกิดจากการแสวงหาทรัพยากร
ใหม แตทฤษฎีน้ีขาดหลักฐานทางโบราณคดีที่นาเช่ือถือได ในขณะเดียวกันก็มีหลายทฤษฎีท่ีอธิบายวาเดิม
ชนชาติ ไทย ไดอ าศยั อยเู ปนบรเิ วณกวางขวางในทางตอนใตของจีนจนถึงภาคเหนือของไทยและไดม กี ารอพยพ
ลงใตเ ร่ือย ๆ เขา มาอาศัยอยูในดินแดนคาบสมุทรอินโดจีน จากนั้นไดอาศัยกระจัดกระจายปะปนกับกลุมชน
ดง้ั เดิมในพืน้ ที่ โดยไมมีปญ หามากนัก ซงึ่ อาจเนอื่ งดวยดินแดนคาบสมุทรอนิ โดจนี ในชวงเวลาน้นั ยังมีพื้นท่ีและ
ทรัพยากรธรรมชาติเปนจํานวนมาก ในขณะที่มีกลุมชนอาศัยอยูเบาบาง ปญหาการแยงชิงทรัพยากรจึงไม
รุนแรง รวมทั้งลกั ษณะนสิ ัยของชาวไทยน้นั เปน ผูอ อนนอมและประนีประนอม ความสัมพันธระหวางชาวไทย
กลมุ ตาง ๆ อาจมกี ารติดตอ อยา งใกลช ดิ อยบู า ง ในฐานะของผูมีภาษาวัฒนธรรมและท่ีมาอันเดียวกัน แตการ
รวมตัวเปนนิคมขนาดใหญหรือแวนแควนยังไมปรากฏ ในเวลาตอมาเมื่อมีชาวไทยอพยพลงมาอาศัยอยูใน

90

ดินแดนคาบสมทุ รอินโดจนี เปนจาํ นวนมากขน้ึ ชาวไทยจงึ เรมิ่ มบี ทบาทในภมู ภิ าค แตกย็ งั คงจาํ กดั อยูเพียงการ
เปน กลมุ อํานาจยอ ย ๆ ภายใตอํานาจการปกครองของชาวมอญและขอม กระท่ังอํานาจของขอมในดนิ แดน
ทีร่ าบลุมแมนาํ้ เจาพระยาเริ่มออ นกาํ ลังลง กลุมชนที่เคยตกอยภู ายใตอาํ นาจปกครองของขอม รวมทั้งกลุมของ
ชาวไทย

ในชวงตอมา มีการปกครองของหลายอาณาจักรในบริเวณที่เปนประเทศไทยในปจจุบัน ไดแก
ชาวมาเลย ชาวมอญ ชาวขอม โดยอาณาจักรทส่ี ําคญั ไดแก อาณาจกั รทวารวดใี นตอนกลาง อาณาจกั รศรีวิชัย
ในตอนใต และอาณาจักรขอมซ่งึ มศี ูนยกลางการปกครองท่ีนครวดั โดยคนไทยมกี ารอพยพมาจากดินแดนทาง
ตะวันตกเฉียงใตและทางใตของจนี ผา นทางประเทศลาว

ภาคกลาง
1. อาณาจกั รทวารวดี
2. อาณาจกั รละโว

ภาคใต
1. อาณาจักรศรีวิชยั
2. อาณาจกั รตามพรลิงก

ภาคอสี าน
1. อาณาจักรฟนู าน
2. อาณาจักรขอม
3. อาณาจกั รศรีโคตรบรู ณ

ภาคเหนือ
1. อาณาจักรหรภิ ุญชัย
2. อาณาจกั รโยนกเชียงแสน

ดินแดนในประเทศไทยมีทงั้ พัฒนามาจากอาณาจักรเดิมกอ นหนา นนั้ เชน ละโว ศรวี ชิ ยั ตามพรลงิ ก
ทวารวดี ฯลฯ อาณาจกั รทสี่ ําคญั ของไทยในชวงปลายพทุ ธศตวรรษท่ี 19 ถึงปจ จุบนั ไดแ ก อาณาจักรสุโขทัย
อาณาจกั รอยธุ ยา กรงุ ธนบรุ ี และรตั นโกสินทร

กรงุ ธนบุรี พ.ศ. 2310 – 2325

หลงั จากพระเจา ตากสนิ ไดก อบกูกรงุ ศรีอยธุ ยากลับคนื จากพมา ไดแ ลว พระเจา ตากสนิ ทรงเหน็ วา กรุง-
ศรอี ยุธยาถกู พมา เผาผลาญเสียหายมาก ยากที่จะฟนฟูใหเหมือนเดิม พระองคจึงยายเมืองหลวงมาอยูที่กรุง-
ธนบรุ แี ลว ปราบดาภิเษกข้นึ เปนกษตั รยิ  ทรงพระนามวา “พระบรมราชาธริ าชที่ 4” (แตประชาชนนยิ มเรียกวา
สมเดจ็ พระเจาตากสนิ มหาราชหรือสมเดจ็ พระเจากรุงธนบรุ ี) ครองกรุงธนบุรอี ยู15 ป นับวาเปนพระมหากษัตริย
พระองคเดียวทปี่ กครองกรงุ ธนบุรี

91

สมเด็จพระเจา ตากสนิ ทรงยา ยเมืองหลวงมาอยทู ี่กรงุ ธนบรุ ี เน่ืองจากสาเหตุดงั ตอไปน้ี
1. กรงุ ศรอี ยธุ ยาชํารุดเสียหายมากจนไมสามารถบูรณปฏิสังขรณใหดีเหมือนเดิมได กําลังร้ีพลของ

พระองคม ีนอยจงึ ไมส ามารถรกั ษากรงุ ศรอี ยธุ ยาเปน เมืองใหญได
2. ทําเลท่ีตัง้ ของกรุงศรีอยธุ ยาทาํ ใหขาศกึ โจมตไี ดง าย
3. ขาศึกรเู สนทางการเขา ตีกรงุ ศรอี ยธุ ยาดี
สวนสาเหตทุ ่พี ระเจาตากสนิ ทรงเลอื กกรุงธนบุรีเปนเมืองหลวงเนื่องจากทําเลที่ตั้งกรุงธนบุรีอยูใกล
ทะเล ถา เกดิ มศี กึ มาแลวตงั้ รับไมไหวกส็ ามารถหลบหนไี ปตั้งม่ันทางเรอื ไดกรุงธนบรุ เี ปนเมอื งเลก็ จึงเหมาะกับ
กําลังคนท่ีมีอยูพอจะรักษาเมืองไดกรุงธนบุรีมีปอมปราการที่สรางไว ตั้งแตสมัยกรุงศรีอยุธยาหลงเหลืออยู
ซึ่งพอจะใชเ ปน เครือ่ งปองกนั เมืองไดในระยะแรก

ดา นการปกครอง
หลังจากกรุงศรีอยุธยาเสียใหแกพมา เม่ือ พ.ศ. 2310 บานเมืองอยูในสภาพไมเรียบรอย มีการ
ปลนสะดมกันบอย ผูคนจึงหาผูคุมครองโดยรวมตัวกันเปนกลุมเรียกวาชุมนุม ชุมนุมใหญ ๆ ไดแก ชุมนุม
เจาพระยาพิษณโุ ลก ชุมนมุ เจาพระฝาง ชุมนุมเจาพิมาย ชุมนุมเจานครศรีธรรมราช เปนตน สมเด็จพระเจา
ตากสินทรงใชเ วลาภายใน 3 ป ยกกองทัพไปปราบชุมชนตางๆ ที่ตั้งตนเปนอิสระจนหมดสิ้นสําหรับระเบียบ
การปกครองน้ัน พระองคทรงยึดถือและปฏิบัติตามระเบียบการปกครองแบบสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย
ตามที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงวางระเบียบไว แตรัดกุมและมีความเด็ดขาดกวา คนไทยในสมัยน้ัน
จงึ นิยมรับราชการทหาร เพราะถา ผใู ดมีความดีความชอบ กจ็ ะไดร ับการปนู บาํ เหนจ็ อยา งรวดเรว็
ลักษณะการปกครอง ในสวนกลางมีตําแหนงอคั รมหาเสนาบดี 2 ตาํ แหนง ไดแก
สมหุ นายก ควบคมุ ดแู ลหวั เมืองฝา ยเหนือ
สมหุ กลาโหม ควบคมุ ดแู ลหวั เมอื งฝายใต
นอกจากนี้ยังมีเสนาบดีอีก 4 ตําแหนง คือ เสนาบดีจตุสดมภ ไดแก เสนาบดีกรมเมือง (นครบาล)
เสนาบดีกรมวัง (ธรรมาธิกรณ) เสนาบดีกรมคลัง (โกษาธิบดี) และเสนาบดีกรมนา (เกษตราธกิ าร)
สวนภมู ิภาคแบงเปน หวั เมอื งช้ันใน คือ เมืองท่ีรายรอบพระนคร และหัวเมืองชั้นนอก คือ เมืองที่อยู
ไกลพระนคร
ดานเศรษฐกิจและสังคม ตลอดระยะเวลาท่ีบานเมืองไมสงบ สภาพเศรษฐกิจตกต่ําลงอยางมาก
เพราะพลเมืองไมเปน อันทาํ มาหากนิ เม่ือกเู อกราชไดแ ลว ความอดอยากหิวโหยก็ยังคงมีอยู เปนเหตุใหมีโจร
ผูรา ยชุกชมุ และเกดิ โรคระบาด ผูคนลมตายเปน จาํ นวนมาก สภาพหัวเมอื งตาง ๆ จึงเหมือนเมืองราง สมเด็จ-
พระเจากรุงธนบุรีไดสละพระราชทรัพยซื้อขาวสารราคาแพงจากพอคาตางเมืองเพื่อนํามาแจกจายราษฎร
นอกจากนัน้ ไดพ ระราชทานเสือ้ ผา เครอ่ื งนุง หมดวย
สมยั กรงุ ธนบรุ ี ประชาชนทําการขดุ ทรพั ยส มบัตจิ ากแหลงซอ นทรัพยใ นกรงุ ศรีอยธุ ยา ซง่ึ ผูคนนาํ มาฝง
ซอ นไว การขดุ แตล ะคร้งั ผูขดุ จะไดท รัพยส นิ เงินทองมากมาย แตกท็ ําใหโ บราณวัตถุถูกทําลายลง
ดานศาสนา หลงั จากที่พระเจา ตากสินข้ึนครองกรุงธนบุรีแลว พระองคจึงไดจัดระเบียบสังฆมณฑล
รวบรวมพระไตรปฎกและบรู ณปฏิสังขรณวัด

92

ดานวัฒนธรรมและศิลปกรรม สมเด็จพระเจากรุงธนบุรีทรงพระราชนิพนธรามเกียรต์ิไว 4 ตอน
นอกจากน้นั กม็ ีกวที ่ีสําคัญในสมัยน้ัน คือ หลวงสรวชิ ติ (หน) นายสวนมหาดเลก็ และพระยามหานุภาพ

ดา นศลิ ปกรรม เกดิ ศิลปกรรมหลายแขนง เชน นาฏกรรม จติ รกรรม และสถาปตยกรรม
หลกั ฐานทางประวัตศิ าสตรก รุงธนบุรี
เน่ืองจากสมัยกรุงธนบุรีเปนราชธานีเปนชวงระยะเวลาสั้น ๆ และมีพระมหากษัตริยเพียงพระองค
เดียว (สมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราชเสดจ็ สวรรคตใน พ.ศ. 2325 พระชนมายไุ ด 45 พรรษา) ดังนนั้ หลักฐาน
ท่ปี รากฏจึงไมม ากนัก ไดแก
1. บนั ทึกสว นเอกชน เชน จดหมายเหตคุ วามทรงจํากรมหลวงนรินทรเทวี
2. เอกสารไทยรวมสมยั ไดแ ก เอกสารราชการ เชน หมายรับสั่ง จดหมายเหตุรายงาน การเดินทัพ
จดหมายเหตุโหร พระราชกําหนด และอีกประเภทหนึ่ง คือ งานวรรณกรรมรวมสมัยอิงประวัติศาสตร เชน
คําโคลงยอพระเกยี รตพิ ระเจา กรงุ ธนบุรีของนายสวนมหาดเลก็ นริ าศเมืองกวางตุงของพระยามหานุภาพและ
สงั คตี ยิ วงศ ของสมเด็จพระวนั รัตนว ดั พระเชตพุ น
3. พระราชพงศาวดารกรุงธนบรุ ี
4. เอกสารตางประเทศ ไดแ ก เอกสารจีน เอกสารประเทศเพื่อนบานและเอกสารตะวนั ตก

กรุงรัตนโกสนิ ทร พ.ศ. 2325 – ปจจบุ นั

หลงั จากปราบดาภิเษกข้ึนเปน พระมหากษัตริย ในป พ.ศ. 2325 แลว สมเด็จเจาพระยามหากษัตริย
ศึกทรงใชพระนามวา “พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก” และไดยายราชธานีจากกรุงธนบุรีขาม
แมนา้ํ เจาพระยามายังฝง ตรงขา ม และต้งั ชอื่ ราชธานใี หมน ว้ี า “กรุงเทพมหานคร” พรอม ๆ กับการสถาปนา-
ราชวงศจักรขี นึ้ มา โดยกําหนดในวันที่ 6 เมษายน ของทกุ ปเปนวนั จกั รี

เหตุผลในการยา ยราชธานี
1. พระราชวงั เดมิ ไมเ หมาะสมในแงย ทุ ธศาสตร เพราะมแี มน ้าํ ไหลผา นกลางเมอื ง ยากแกการปองกัน
รักษา
2. ฝงตะวันออกของแมนํ้าเจาพระยามีชัยภูมิดีกวา เพราะเปนดานหัวแหลม มีลําน้ําเปนพรมแดน
กวา ครึ่ง
3. เขตพระราชวังเดมิ ขยายไมได เพราะมวี ดั กระหนาบอยูท้ังสองขา ง ไดแ ก วดั แจง และวัดทา ยตลาด
ลักษณะของราชธานีใหม
ราชธานีใหมที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชโปรดฯ ใหสรางข้ึนไดทําพิธียก
เสาหลักเมือง เมื่อวันท่ี 21 เมษายน พ.ศ. 2325 การสรางราชธานีใหมน้ีโปรดฯ ใหสรางเลียนแบบกรุงศรี-
อยธุ ยา กลา วคือ กาํ หนดผังเมืองเปน 3 สวน
1. สว นท่ีเปนบริเวณพระบรมมหาราชวงั วังหนา วัดพระศรรี ตั นศาสดาราม (วัดพระแกว ) ทุงพระเมรุ
และสถานทส่ี ําคญั อนื่ ๆ มีอาณาบรเิ วณตงั้ แตร ิมฝง แมน้ําเจา พระยามาจนถงึ คเู มืองเดิม สมัยกรงุ ธนบรุ ี