04

93

2. สวนท่ีเปนบริเวณที่อยูอาศัยภายในกําแพงเมือง เริ่มต้ังแตคูเมืองเดิมไปทางทิศตะวันออก
จนจดคูเมืองทีข่ ดุ ใหมหรือคลองรอบกรุง ประกอบดวย คลองบางลําพู และคลองโองอาง และเพ่ือสะดวกใน
การคมนาคม โปรดใหขดุ คลองสองคลอง คอื คลองหลอด 1 และคลองหลอด 2 เชอ่ื มคูเมอื งเกากบั คูเมอื งใหม
ติดตอถึงกัน ตามแนวคลองรอบกรุงนี้ ทรงสรางกําแพงเมือง ประตูเมืองและปอมปราการข้ึนโดยรอบ
นอกจากน้ียังโปรดใหส รา งถนน สะพาน และสถานทอี่ ่นื ๆ ทีจ่ าํ เปนราษฎรท่ีอาศัยอยูในสวนนี้ประกอบอาชีพ
คา ขายเปน หลกั

3. สวนที่เปนบริเวณที่อยูอาศัยนอกกําแพงเมือง มีบานเรือนตั้งอยูริมคลองรอบกรุง เปนหยอม ๆ
กระจายกนั ออกไป คลองสาํ คัญทีโ่ ปรดใหขุดขึน้ คอื คลองมหานาค ราษฎรในสวนน้ีประกอบอาชีพการเกษตร
และผลติ สนิ คา อตุ สาหกรรมทางชา งประเภทตา ง ๆ

สําหรบั การสรางพระบรมมหาราชวังน้ัน นอกจากจะใหสรางปราสาทราชมณเฑียรแลว ยังโปรดให
สรา งวัดพระศรรี ตั นศาสดาราม (วดั พระแกว) ข้นึ ภายในวังดว ย เหมอื นวดั พระศรสี รรเพชญสมัยกรุงศรีอยุธยา
แลวใหอ ญั เชญิ พระแกวมรกตมาประดิษฐานเปนสิริมงคลแกกรุงเทพมหานคร และพระราชทานนามใหมวา
พระพุทธมหามณรี ัตนปฏิมากร สําหรับพระนครเม่ือสรางเสรจ็ สมบูรณใ นป พ.ศ. 2328 แลว จัดใหมกี ารสมโภช
และพระราชทานนามพระนครใหมวา กรุงเทพมหานครบวรรตั นโกสินทร มหนิ ทรายุธยามหาดิลก ภพนพรตั น
ราชธานีบุรีรมยอดุ มราชนิเวชมหาสถาน อมรพมิ านอวตาลสถติ สักกะทัศตยิ วศิ นกุ รรมประสทิ ธ์แิ ตต อมาในสมัย
รัชกาลที่ 4 ทรงเปลย่ี น จากบวรรัตนโกสินทร เปน อมรรตั นโกสินทร สืบมาจนปจ จุบัน

สภาพภูมปิ ระเทศ
สภาพภูมิประเทศของกรุงรัตนโกสินทรนั้นตั้งอยูบริเวณแหลมยื่นลงไปในแมนํ้าเจาพระยาฝง
ตะวนั ออก มีแมนา้ํ เจาพระยาไหลผานลงมาจากทางเหนอื ผานทางตะวันตกและใตกอนที่จะมุงลงใตสูอาวไทย
ทาํ ใหด ูคลา ยกับกรงุ ศรอี ยธุ ยา รัชกาลที่ 1 โปรดเกลาใหขดุ คูพระนครตั้งแตบางลําพูไปถึงวัดเลียบ ทําใหกรุง-
รัตนโกสินทรมีสภาพเปนเกาะสองช้ัน คือสวนที่เปนพระบรมมหาราชวังกับสวนระหวางคูเมืองธนบุรี
(คลองคเู มืองเดิม) กบั คพู ระนครใหม ในขณะเดียวกนั ไดม ีการสรางพระบรมมหาราชวงั แบบงาย ๆ เพ่ือใชประกอบ
พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พอประกอบพิธีแลวจึงร้ือของเกาออกและกออิฐถือปูน สวนกําแพงพระนครน้ัน
นาํ อฐิ จากกรงุ ศรีอยุธยามาใชส รา งและถอื วามีชยั ภมู ิชนั้ เยี่ยมในการปองกันศึกในสมัยน้ัน คือ พมา เพราะไดมี
นํ้าเจาพระยาขวางทางตะวันตก อีกทั้งกรุงธนบุรีเดิมก็สามารถดัดแปลงเปนคายรับศึกไดแตเหตุการณ
ที่พมาเขาเหยียบชานพระนครก็ไมเคยเกิดขึ้นสักครั้ง เปนท่ีสังเกตเห็นไดวา การสรางกรุงรัตนโกสินทรน้ัน
เปน การลงหลกั ปก ฐานของคนไทยอยา งเปนทางการหลังกรุงแตก เพราะมีการสรางปราสาทราชมณเฑียรทสี่ วยสด
งดงามจากสมยั ธนบรุ ี ทั้ง ๆ ที่ขณะน้นั เกิดสงครามกบั พมา ครง้ั ใหญ

การขยายพระนคร
การขยายพระนครนัน้ เรมิ่ ในรชั กาลที่ 4 เมือ่ มีการขุดคลองผดุงกรุงเกษมข้ึน พรอมสรางปอมแตไมมี
กําแพง นอกจากนั้นยังมีการตัดถนนเจริญกรุงและพระรามสี่หรือสมัยน้ันเรียกถนนตรง ทําใหความเจริญ
ออกไปพรอ มกับถนน ก็สรุปไดว า ในรัชกาลที่ 4 เมืองไดข ยายออกไปทางตะวันออก ในรัชกาลท่ี 5 ความเจริญ

94

ไดตามถนนราชดําเนินไปทางเหนือพรอมกับการสรางพระราชวังดุสิตข้ึน กําแพงเมืองตาง ๆ เริ่มถูกรื้อ
เนือ่ งจากความเจริญและศึกตา ง ๆ เร่มิ ไมม ีแลว ความเจรญิ ไดตามไปพรอ มกบั วังเจา นายตาง ๆ นอกพระนคร
ทุงตา งๆ กลายเปนเมอื ง ในสมัยรชั กาลท่ี 6 ไดเ กดิ สะพานขามแมนํ้าเจาพระยาแหงแรก เปนสะพานขามทาง
รถไฟช่ือสะพานพระรามหก พอมาถึงรัชกาลท่ี 7 ฝงกรุงธนบุรีกับพระนครไดถูกเชื่อมโดยสะพานปฐมบรม
ราชานุสรณ (สะพานพุทธ) ทาํ ใหประชาชนเกิดความสะดวกข้นึ มามากในการสัญจรเม่ือเกิดสงครามโลกครั้งท่ี
สองในรชั กาลท่ี 8 พระนครถกู โจมตที างอากาศจากฝายสมั พันธมติ รบอ ยครง้ั แตพ ระบรมมหาราชวังปลอดภัย
เน่ืองจากทางเสรีไทยไดระบุพิกัดพระบรมมหาราชวังมิใหมีการยิงระเบิด เม่ือส้ินสงครามแลวพระนคร
เรมิ่ พฒั นาแบบไมห ยดุ เกิดการรวมจงั หวดั ตาง ๆ เขา เปนกรงุ เทพมหานคร และไดเปนเขตปกครองพิเศษหนึ่ง
ในสองแหง ของประเทศไทย

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลยั (รชั กาลที่ 2) เสด็จพระราชสมภพเมอื่ วันท่ี 24 กุมภาพันธ
พ.ศ. 2310 พระนามเดิมวา ฉิม เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช
พระองคทรงใฝพ ระทัยในศิลปวฒั นธรรมมาก ทั้งทางดา นวิจติ รศิลปและวรรณคดีพระองคไดรับการยกยองวา
เปนกษัตริยผูเปนอัครศิลปน ทรงสรางและบูรณะวัดวาอารามจํานวนมาก ท่ีสําคัญท่ีสุดคือโปรดเกลาฯ ให
บูรณะ วัดสลักใกลพระราชวังเดิมฝงธนบุรี จนยิ่งใหญสวยสงากลายเปนวัดประจํารัชกาลของพระองคและ
พระราชทานนามวา “วัดอรุณราชวรารามมหาวิหาร” ความเปนศิลปนเอกของพระองคเห็นไดจากการ
ท่พี ระองคท รงแกะสลกั บานประตหู นาวดั สทุ ัศนฯ ดว ยพระองคเ อง ผลงานอนั วิจติ รชิ้นน้ปี จ จบุ ันเก็บรักษาไวที่
พพิ ธิ ภัณฑส ถานแหง ชาตกิ รงุ เทพฯ นอกจากฝพ ระหตั ถเ ชิงชางแลว รัชกาลที่ 2 ยงั ทรงพรอมอัจฉรยิ ภาพในทาง
กวีดวย พระราชนิพนธช น้ิ สําคัญของพระองค บทละครเรอื่ ง อเิ หนา และรามเกียรติ์

นอกจากทรงพระราชนพิ นธด วยพระองคเ องแลว ยังไดช อ่ื วาเปนองคอุปถัมภบ รรดาศลิ ปนและกวีดวย
ยคุ นี้จงึ เรียกไดว า เปน ยุคสมยั ท่กี วรี ุงเรืองทีส่ ดุ กวเี อกที่ปรากฏในรัชกาลของพระองค คือ พระศรีสุนทรโวหาร
(ภ)ู ท่ีคนไทยทัว่ ๆ ไปเรียกวา “สุนทรภ”ู

ในดานการตางประเทศ พระองคทรงไดเร่ิมฟนฟูความสัมพันธกับประเทศตะวันตกใหม หลังจาก
หยดุ ชะงักไปตง้ั แตส มัยสมเด็จพระนารายณม หาราช โดยมีพระบรมราชานุญาตใหโปรตุเกสเขามาตั้งสถานทูต
ไดเ ปนชาตแิ รก

พระบาทสมเดจ็ พระน่งั เกลาเจา อยหู วั (รชั กาลท่ี 3) เสด็จพระราชสมภพ เม่อื วนั ที่ 31 มนี าคม พ.ศ.
2330 มพี ระนามเดมิ วา พระองคเจา ทับ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยและเจา
จอมมารดาเรียบ เปนกษัตริยผูทรงเครงครัดในศาสนาพุทธ ชาวตะวันตกมักมองวาพระองคตึงและตอตาน
ศาสนาอืน่ แมก ระนนั้ ก็ทรงอนุญาตใหมชิ ชนั่ นารีจากอเมริกานาํ แพทยแ ผนตะวันตกเขา มาเผยแพรได

ความจริงในสมัยรัชกาลที่ 3 ประเทศสยามตองรับบรรดาทูตตาง ๆ จากชาติตะวันตกท่ีเขามาทํา
สญั ญาทางการคาบางแลว โดยเฉพาะการมาถึงของเซอรจอหน เบาริ่ง จากอังกฤษท่ีเขามาทําสัญญาเบาริ่ง
อันสงผลอยา งใหญห ลวงตองานประเทศสยามในเวลาตอมา อยางไรก็ตามผลจากการเปดประเทศมาปรากฎ
อยางเดนชดั ในสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 ซ่ึงทรงสนพระทัยในศิลปะวิทยาการ
ของตะวนั ตกมาก พระองคทรงศกึ ษาวชิ าการตาง ๆ อยา งแตกฉาน ทรงเขาใจภาษาบาลีเปนอยางดีตั้งแตครั้งท่ี

95

ออกผนวชเปนเวลาถึง 27 พรรษากอนทรงข้ึนครองราชย สวนภาษาอังกฤษน้ันทรงไดเรียนกับมิชชันนารี
จนสามารถตรัสไดเ ปน อยางดี นอกจากนยี้ ังมีความรูในวทิ ยาศาสตรแ ขนงตาง ๆ โดยเฉพาะดาราศาสตรในยุค
สมัยของพระองค ขนมธรรมเนียมตาง ๆ ในราชสํานักไดเปล่ียนไปมาก เชน การแตงกายเขาเฝาของขุนนาง
ทรงใหสวมเสื้อผาแบบตะวันตกแทนท่ีจะเปลือยทอนบนเชนสมัยกอน หรือยกเลิกประเพณีหมอบคลาน
เปน ตน

สวนในดานการศาสนาน้นั ทรงตง้ั นิกายธรรมยตุ ิขนึ้ มา ซ่ึงเปนการเร่มิ ตนการรวมอํานาจของคณะสงฆ
ซง่ึ เคยกระจัดกระจายท่ัวประเทศใหเขามาอยทู ส่ี ว นกลาง พระองคนับวาทรงเปนกษัตริยผูมีวิสัยทัศนยาวไกล
และทรงตระหนกั ถึงภยั จากลัทธิลาอาณานคิ มของประเทศตะวันตก ซึง่ ในเวลานนั้ เขา ยึดครองประเทศเพื่อนบาน
ของสยามจนหมดส้ินแลว พระองคท รงมีพระราชดําริวา ความเขมแข็งแบบตะวนั ออกของสยามไมสามารถชว ย
ใหประเทศรอดพนจากการตกเปนอาณานิคมได จึงทรงเนนใหประเทศสยามพัฒนาใหทันสมัยเพ่ือลดความ
ขดั แยงกบั ชาติตะวันตก

ยคุ สมัยน้ีกลาวไดวาประเทศสยามเร่ิมหันทิศทางไปสูตะวันตกแทนที่จะแข็งขืนอยางประเทศเพ่ือน
บา น ซึง่ ถึงท่สี ุดแลวก็ไมอาจสูความไดเปรียบทางเทคโนโลยีของชาติตะวันตกไดในราชสํานักทรงจางครูฝร่ัง
มาสอนภาษาใหแ กพ ระราชโอรสและพระราชธิดา สวนภายนอกมีชาวตางประเทศจํานวนมากที่มาประกอบ
กิจการในเมอื งสยาม สมัยน้ีมหี นังสอื พมิ พภ าษาไทยออกมาเปนคร้งั แรก น่นั คอื บางกอกรีคอดเดอรของหมอ-
บัดเลย

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 4) เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันท่ี 18 ตุลาคม
พ.ศ. 2347 เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลานภาลัย และสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรม
ราชินี มีพระนามเดิมวา เจาฟามหามาลา เมื่อพระชมมายุได 9 พรรษา ไดรับสถาปนาเปนเจาฟามงกุฎ
มีพระราชอนุชารวมพระราชมารดา คือ เจาฟาจุฬามณี ซึ่งตอมาไดรับสถาปนาเปนพระบาทสมเด็จพระปน-
เกลา เจาอยหู วั เม่อื พระชนมายุได 21 พรรษา ไดออกผนวชตามประเพณแี ละอยูในเพศบรรพชติ ตลอดรัชสมัย
รชั กาลท่ี 3 เม่ือรัชกาลท่ี 3 สวรรคตจึงไดลาสิกขามาขน้ึ ครองราชยส มบตั ิ

ระหวา งทีท่ รงผนวช ประทบั อยทู ่วี ัดมหาธาตุ แลว ทรงยายไปอยวู ดั ราชาธิวาส (วัดสมอราย) พระองค
ไดทรงต้ังคณะสงฆ ช่ือ “คณะธรรมยุตินิกาย” ขึ้น ตอมาทรงยายไปอยูวัดบวรนิเวศวิหารไดรับแตงตั้งเปน
พระราชาคณะ และไดเปน เจาอาวาสวดั บวรนเิ วศองคแรก ทรงรอบรูภาษาบาลีและแตกฉานในพระไตรปฎก
นอกจากนั้น ยังศึกษาภาษาลาติน และภาษาอังกฤษจนสามารถใชงานไดดี ในรัชสมัยของพระองค อังกฤษ
สหรฐั อเมรกิ า และฝรัง่ เศส ตา งก็สง ทูตมาขอทาํ สนธสิ ัญญาในเรื่องสิทธสิ ภาพนอกอาณาเขตใหแกคนในบังคับ
ของตน และสิทธกิ ารคา ขายเสรี ตอมาไทยไดท ําสัญญาไมตรีกับประเทศนอรเวย เบลเย่ียมและอิตาลี และได
ทรงสง คณะทตู ออกไปเจริญพระราชไมตรีกับตางประเทศ นับเปนคร้ังท่ีสองของไทย นับตอจากสมัยสมเด็จ-
พระนารายณม หาราช โดยไปยังประเทศอังกฤษ และฝรง่ั เศส

ทรงจางชาวยุโรปมารบั ราชการในไทย ในหนาทีล่ ามแปลเอกสารตํารา ครฝู กวชิ าทางทหารและตาํ รวจ
และงานดานการชา ง ทรงต้ังโรงพมิ พของรฐั บาล ตั้งโรงกษาปณเพื่อผลิตเงินเหรียญ แทนเงินพดดวงและเบี้ย
หอยทใ่ี ชอยูเดิม มโี รงสไี ฟ โรงเลื่อยจักร เปดท่ีทําการศุลกากร ตัดถนนสายหลัก ๆ ไดแก ถนนบํารุงเมือง

96

ถนนเฟองนคร ถนนเจริญกรุง และถนนสีลม มีรถมาขึ้นใชครั้งแรกขุดคลองผดุงกรุงเกษม คลองมหาสวัสด์ิ
คลองภาษีเจรญิ คลองดําเนินสะดวก และคลองหัวลําโพง

ดานการปกครอง ไดจัดต้ังตํารวจนครบาล ศาล แกไขกฎหมายใหทันสมัย ใหเสรีภาพในการนับถือ
ศาสนาดา นศาสนา ไดสรางวัดราชประดษิ ฐ วดั มงกุฎกษตั รยิ ารามและวดั ปทุมวนาราม เปนตน ทรงเช่ียวชาญ
ทางโหราศาสตร สามารถคํานวนการเกิดจันทรุปราคา และสุริยุปราคาไดอยางแมนยํา ทรงคํานวณการเกิด
สุริยุปราคาหมดดวงในวันขึ้น 1 คํ่า เดือน 10 ป พ.ศ. 2411 ณ ตําบลหวากอ (คลองวาฬ) จังหวัด
ประจวบครี ีขนั ธ ไดอ ยา งถูกตอ ง

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 5) เสด็จพระราชสมภพ เมื่อวันท่ี 20
กนั ยายน พ.ศ. 2396 มพี ระนามเดิมวา เจาฟา จุฬาลงกรณ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา-
เจาอยูหวั และสมเดจ็ พระเทพศริ ินทรามาตย กอ นขึ้นครองราชยทรงดาํ รงพระยศเปนกรมขนุ พินติ ประชานาถ

พระองคไดทรงสรางความเจริญรงุ เรืองใหแ กป ระเทศนานัปการ ทรงบริหารประเทศกา วหนา ทัดเทียม
นานาอารยประเทศ ทรงประกาศเลิกทาส ปรับปรุงระบบการศาล ต้ังกระทรวงยุติธรรม ปรับปรุงกฎหมาย
ตาง ๆ สง เสรมิ การศึกษาอยางกวางขวางในหมูประชาชนทั่วไป ตั้งกระทรวงธรรมการ ตั้งโรงเรียนฝกหัดครู
สง นกั เรยี นไทยไปศึกษาในยุโรป สรา งการรถไฟ โดยทรงเปดเสนทางเดินรถไฟสายกรุงเทพฯ ถึงนครราชสีมา
เมอ่ื วนั ท่ี 9 มีนาคม พ.ศ. 2421 สรา งโรงไฟฟาจัดใหมีการเดินรถรางขึ้นในกรุงเทพฯ จัดตั้งการ ไปรษณียโทร
เลข เม่อื พ.ศ. 2421 สรางระบบการประปา ฯลฯ

ดานการตางประเทศ ทรงมีวิสัยทัศนกวางไกลย่ิงนัก ไดทรงนําประเทศไทยใหรอดพนจากการเปน
เมืองข้ึนของชาติตะวันตกไดตลอดรอดฝง โดยดําเนินการผูกสัมพันธไมตรีกับประเทศมหาอํานาจ เพื่อคาน
อํานาจ พระองคไดเสด็จประพาสยุโรป ถึงสองครัง้ ไดเสด็จเยือนประเทศ ฝร่ังเศส รัสเซีย เยอรมนี อังกฤษ
ออสเตรีย ฮังการี เบลเยี่ยม อิตาลี สวีเดน และเดนมารก เม่ือป พ.ศ. 2440 ทรงแตงตั้งราชทูตไปประจํา
ประเทศตางๆ ในป พ.ศ. 2424 ไดแก อิตาลี เยอรมัน เนเธอรแลนด เบลเย่ียม ออสเตรีย ฮังการี เดนมารก
สวีเดน โปรตุเกส นอรเวย และสเปน อังกฤษ ในป พ.ศ. 2425 สหรัฐอเมริกาในป พ.ศ. 2427 รัสเซียในป
พ.ศ. 2440 และญป่ี นุ ในป พ.ศ. 2442

พระองคท รงปกครองอาณาประชาราษฎร ใหเปน สุขรมเย็นโปรดการเสด็จประพาสดว ยตนเอง เพอ่ื ให
ไดท รงทราบความเปน อยทู ีแ่ ทจ ริงของพสกนกิ ร ทรงสนพระทัยในวิชาความรู และวทิ ยาการแขนงตา ง ๆ อยาง
กวา งขวาง และนาํ มาใชบ ริหารประเทศใหเจริญรดุ หนาอยางรวดเร็ว พระองคจึงไดรับถวายพระราชสมัญญา
นามวา สมเดจ็ พระปยมหาราช

ดานการพระศาสนาทรงทํานุบํารงุ และจดั การใหเหมาะสมเจริญรุงเรอื ง ทรงสถาปนามหาจุฬาลงกรณ
ราชวิทยาลยั ข้นึ ณ วัดมหาธาตุ และมหามงกุฎราชวิทยาลัยขึ้น ณ วัดบวรนิเวศวิหารเพ่ือใหเปนสถานศึกษา
พระปริยัติธรรม และวิชาการชั้นสูง นอกจากน้ัน ยังทรงสรางวัดเทพศิรินทราวาส และวัดเบญจมบพิตร
ซ่ึงนบั วาเปน สถาปตยกรรมท่งี ดงามย่งิ แหง หนึง่ ของกรงุ เทพฯ

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 6) เสด็จพระราชสมภพเม่ือวันท่ี 1 มกราคม
พ.ศ. 2423 มพี ระนามเดมิ วา สมเดจ็ เจา ฟามหาวชริ าวุธ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา-

97

เจา อยูหวั และสมเดจ็ พระศรีพชั รินทราบรมราชินนี าถ ไดร บั สถาปนาเปนสมเด็จเจาฟา กรมขุนเทพทวาราวดี
เมื่อพระชนมายุได 8 พรรษา เม่ือพระชนมายุได 11 พรรษา ไดเสด็จไปศึกษาวิชาการที่ประเทศอังกฤษ
ทรงศึกษาในมหาวทิ ยาลัยออกซฟอรด และศกึ ษาวชิ าการทหารบกท่ีโรงเรียนนายรอยแซนดเฮิสต ไดรับสถาปนา
เปน สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชสยามมกฎุ ราชกมุ าร เมอื่ ป พ.ศ. 2437

เสด็จกลับประเทศไทยแลว ทรงเขารับราชการในตําแหนง จเรทัพบก และทรงบัญชาการทหารมหาดเล็ก
ดาํ รงพระยศพลเอก

เสด็จขึ้นครองราชยสมบัติ เม่ือวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 ไดทรงปรับปรุงดานการศึกษาของไทย
โปรดใหตราพระราชบญั ญัติ ประถมศกึ ษา ใหเ ปน การศกึ ษาภาคบงั คับ ทรงต้งั กระทรวงการทหารเรือ กองเสือปา
และกองลกู เสอื โรงพยาบาลจฬุ าลงกรณ กรมศลิ ปากร โรงไฟฟาหลวงสามเสน คลังออมสิน กรมสถติ พิ ยากรณ
กรมสรรพากร กรมตรวจเงนิ แผนดิน กรมมหาวทิ ยาลัย กรมรถไฟหลวง และเปด เดนิ รถไฟไปเชื่อมกบั มลายู
ตัง้ สถานเสาวภาและกรมรางกฎหมาย ทรงเปลีย่ นการใชรตั นโกสนิ ทรศ ก (ร.ศ.) เปนพทุ ธศักราช (พ.ศ.)

พระองคไดทรงปลูกฝง ความรกั ชาติใหเกิดข้ึนในหมูประชาชาวไทย ทรงเปนศิลปนและสงเสริมงาน
ประพันธเ ปนอยางมาก ทรงเปนผูน าํ ในการประพนั ธว รรณคดีไทย ทั้งท่ีเปนรอยแกวและรอยกรอง ทรงเขียน
หนังสือทางดานประวัตศิ าสตร และดานการทหารไวเปน จาํ นวนมากประมาณถึง 200 เครอ่ื ง พระองคจึงไดรับ
ถวายพระราชสมญั ญานามวา สมเด็จพระมหาธรี ราชเจา ทรงเปน นกั ปราชญท ยี่ ิง่ ใหญพระองคห น่ึงของไทย

การปกครองประเทศไดทรงเจริญรอยตามสมเด็จพระราชบิดา สานตองานที่ยังไมเสร็จสิ้นในรัชสมัย
ของพระองคไ ดเ กิดสงครามโลกครง้ั ที่ 1 โดยมสี มรภูมิอยูในทวีปยุโรป ทรงตัดสินพระทัยประกาศสงครามกับ
เยอรมัน โดยเขารวมกับสัมพันธมิตรไดสงทหารไทยไปรวมรบ ณ ประเทศฝร่ังเศส ผลที่สุดไดเปนฝายชนะ
สงคราม ทาํ ใหไทยไดรับการแกไขสนธิสัญญา ท่ีไทยเสยี เปรยี บตา งประเทศไดเ ปน อนั มาก

พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 7) เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน
พ.ศ. 2436 มีพระนามเดิมวาสมเด็จเจาฟาประชาธิปกศักดิเดชน เปนพระราชโอรส พระองคเล็กของ
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว และสมเดจ็ ศรีพชั รินทราบรมราชนิ นี าถไดร ับสถาปนาเปนกรมขุน-
สุโขทัยธรรมราชา เม่ือพระชนมายุได 12 พรรษา ไดเสด็จไปศึกษาวิชาการทหารบกท่ีประเทศอังกฤษ และ
ฝรั่งเศส สําเรจ็ การศึกษาแลวเสด็จกลบั ประเทศไทย เขา รับราชการทก่ี องพันทหารปนใหญท ี่ 1 รักษาพระองค
ในตําแหนงผูบังคับกองรอย ตอมาไดรับราชการในตําแหนงผูบังคับการโรงเรียนนายรอยทหารบกชั้นปฐม
ปลดั กรมเสนาธิการทหารบก ผูบัญชาการกองพลทหารบกที่ 2 แลว ไดทรงกรมเปน กรมหลวงสุโขทยั ธรรมราชา

เสด็จขึน้ ครองราชยส มบตั ิ เมื่อวันท่ี 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 ในชวงเวลาท่ีเศรษฐกิจของประเทศ
และของโลกกาํ ลังทรดุ หนัก อันเปนผลเนื่องมาจากสงครามโลก ครั้งท่ี 1 ซึ่งพระองคก็ไดทรงแกไขอยางเต็ม
พระกาํ ลังความสามารถจนประเทศไทย ไดรอดพนจากวกิ ฤตกิ ารณน น้ั ได ในรัชสมยั ของพระองค ไทยสามารถ
ตดิ ตอ กบั นานาประเทศทางวิทยุ และโทรเลขไดโ ดยทั่วไปเปน คร้ังแรก ทรงพระราชทานนามหอสมุดแหงชาติ
พิมพพระไตรปฎ กเลมใหม สรางโรงเรยี นวชริ าวธุ วทิ ยาลัย เปดเดนิ รถไฟไปถงึ ชายแดนไทยตดิ ตอ กับเขมร แกไข
ระบบการจัดเกบ็ ภาษาอากรใหม ตงั้ สถานีวิทยกุ ระจายเสียงแหงประเทศไทยประกาศพระราชบัญญัติเงินตรา
และทรงตรากฎหมายอ่ืน ๆ อีกเปนจํานวนมาก สรางสะพานพระปฐมบรมราชานุสรณ (สะพานพระพุทธ-

98

ยอดฟาฯ) วันท่ี 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 คณะราษฎรไดปฏิวัติเปล่ียนแปลงการปกครองตอมา เมื่อวันที่ 2
มีนาคม พ.ศ. 2477พระองคไดตัดสินพระทัยสละราชสมบัติ ตอมาไดเสด็จสวรรคต เมื่อวันท่ี 30 พฤษภาคม
พ.ศ. 2484 ณ ประเทศอังกฤษ

พระราชหตั ถเลขาท่ที รงลาออกจากราชบลั ลงั ก มคี วามตอนหนึ่งวา “ขาพเจามีความเหน็ ใจทจี่ ะสละ
อํานาจอันเปนของขาพเจาอยูเดิมใหแกราษฎรโดยท่ัวไป แตขาพเจาไมยินยอมยกอํานาจทั้งหลายของ
ขา พเจา ใหแ กผูใด คณะใดโดยเฉพาะ เพอ่ื ใชอ าํ นาจโดยสิทธขิ าดและโดยไมฟงเสียงอันแทจริงของประชา
ราษฎร”

พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รัชกาลที่ 8) เสด็จ-
พระราชสมภพ เมื่อวันที่ 20 กันยายน 2468 ณ เมืองไฮเดลเบิรก ประเทศเยอรมัน ทรงเปนพระราชโอรส
องคท ส่ี องของสมเด็จพระมหิตลาธเิ บศร อดลุ ยเดชวกิ รม พระบรมราชชนก และสมเด็จพระศรีนครินทราบรม
ราชชนนี

เมื่อพระชนมายุได 3 เดือน ไดตามเสด็จพระบรมราชชนกนาถและพระราชมารดาไปประทับอยู
ณ ประเทศฝรัง่ เศสและสหรฐั อเมริกา จนพระชนมายุได 3 พรรษา จงึ เสดจ็ กลบั ประเทศไทย เม่อื ป พ.ศ. 2471
หลังเปล่ียนแปลงการปกครอง สมเด็จพระราชชนนีไดนําเสด็จไปประทับอยู ณ เมืองโลซานน ประเทศ
สวติ เซอรแ ลนด เม่อื ป พ.ศ. 2476

เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงสละราชสมบัติ เม่ือวันท่ี 2 มีนาคม พ.ศ. 2477
พระองคไดเสด็จข้ึนครองราชย เมื่อพระชนมายุได 10 พรรษา จึงตองมีคณะผูสําเร็จราชการแผนดินปฏิบัติ
หนาที่แทนพระองค พระเจา วรวงศเธอ กรมหมื่นอนุวรรตนจาตุรงต เปนประธาน ตอมาพระองคเจาอาทิตย
ทพิ อาภา เปนประธาน

พระองคม นี ้ําพระราชหฤทัยเปย มดวยพระเมตตากรุณาในพสกนิกรโปรดการศึกษาการกีฬา การชาง
และการดนตรีไดเสด็จไปศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแลนดเมื่อสงครามโลกครั้งท่ี 2 สงบ ไดเสด็จนิวัติ
ประเทศไทย เม่ือวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2488 ผูสําเร็จราชการแทนพระองค จึงไดถวายราชกิจเพ่ือให
ทรงบริหารโดยพระราชอาํ นาจ

เมือ่ วนั ท่ี 9 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2489 ไดเ กดิ เหตุการณอันไมคาดฝน พระองคตองอาวุธปนเสด็จสวรรคต
ณ ท่นี ัง่ บรมพิมานในพระบรมมหาราชวงั ยังความเศรา สลด และความอาลัยรักจากพสกนกิ รเปนทย่ี ง่ิ

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) เสด็จพระราชสมภพเม่ือวันที่ 5
ธนั วาคม พ.ศ. 2470 ณ มลรัฐแมซซาชูเซทส ประเทศสหรัฐอเมริกา เปนพระราชโอรส องคเล็กของสมเด็จ-
พระมหติ ลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนกและสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีเมื่อพระชนมายุ
ได 1 พรรษา ไดเสด็จนวิ ตั สูประเทศไทยในป พ.ศ. 2471 ภายหลังจากท่ีสมเดจ็ พระมหติ ลาธเิ บศร อดลุ ยเดชวิกรม
พระบรมราชชนกเสดจ็ ทิวงคตแลว ไดเ สดจ็ กลับไปประทบั ทเ่ี มืองโลซานน ประเทศสวิตเซอรแ ลนด และเขา รบั
การศึกษา ณ ท่ีน้ัน เมื่อสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล
พระอัฐมรามาธิบดินทรเสด็จสวรรคตเม่ือวันท่ี 13 มิถุนายน พ.ศ. 2489 ไดเสด็จขึ้นครองราชยสืบแทน

99

เมื่อพระชนมายไุ ด 19 พรรษา โดยมผี ูส าํ เรจ็ ราชการแทนพระองค แลวทรงเสด็จไปศึกษาตอในวิชานิติศาสตร
ท่ปี ระเทศสวิตเซอรแลนด

พระองคไดเสด็จนิวัติสูประเทศไทยเม่ือ ป พ.ศ. 2493 เพ่ือถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาท-
สมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทรและไดทรงเขาพระราชพิธีอภิเษกสมรสกับ
สมเด็จพระนางเจา สิริกิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ ซง่ึ ขณะนัน้ ดํารงพระยศ เปน ม.ร.ว.สิรกิ ติ ์ิ กติ ยิ ากร พระธิดาของ
พระวรวงศเ ธอกรมหมืน่ จนั ทบรุ สี รุ นาถ และไดป ระกาศพระบรมราชโองการสถาปนาเปน สมเด็จพระบรมราชนิ ี

ไดม พี ระบรมราชาภเิ ษก เฉลิมพระปรมาภไิ ธยวา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
มหติ ลาธเิ บศรรามาธบิ ดี จักรีนฤบดินทร สยามนิ ทราธริ าช บรมนาถบพติ ร เมอื่ วันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493

ไดเสด็จกลับไปทรงศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแลนด เมื่อวันท่ี 5 มิถุนายน พ.ศ. 2493 จนถึงป
พ.ศ. 2494 จงึ เสดจ็ นวิ ตั พิ ระนคร ไดเสด็จออกผนวช ณ วดั พระศรรี ัตนศาสดาราม เม่ือวันท่ี 22 ตุลาคม พ.ศ.
2499 แลวเสด็จประทับ ณ วดั บวรนิเวศวหิ าร ระหวางทีท่ รงผนวชสมเด็จพระนางเจา สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ
ทรงเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค จึงไดรับโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาเปนสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ
พระบรมราชินีนาถ

พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช และสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
ทรงบาํ เพญ็ พระราชกรณียกิจเปน เอนกประการแผไพศาลไปท่วั ท้งั ในประเทศและตางประเทศ

ทรงเสดจ็ พระราชดําเนินเยือนตางประเทศทั้งในยุโรป เอเชีย และอเมริกา เพื่อเจริญพระราชไมตรี
อยางกวางขวาง ปรากฏพระเกียรติคณุ อยา งทไ่ี มเ คยปรากฎมากอน ดา นในประเทศทรงเสดจ็ เยี่ยมเยยี นราษฎร
ในชนบทท่ีอยูหางไกลเพ่ือรับทราบปญหาตาง ๆ โดยตรงและไดทรงริเริ่มโครงการตามพระราชดําริ
เพ่ือแกป ญหาเหลาน้นั พรอ มท้งั พฒั นาใหด ขี ึ้นเพอ่ื ใหสามารถชว ยตนเองได

พระราชกรณียกิจของพระองค ท้ังในฐานะท่ีทรงเปนพระประมุขของประเทศและในฐานะสวน
พระองคเ ปนไปอยางไมห ยดุ ยั้ง ทรงเต็มเปยมดวยทศพิธราชธรรม ทรงมีพระอัจฉริยภาพในดานตาง ๆ ยากท่ี
จะหาผูเสมอเหมือน ทรงมพี ระราชศรัทธาต้งั ม่นั และแตกฉานในพระศาสนาและทรงถายทอดแกพสกนิกรของ
พระองคในทกุ โอกาส ดงั เราจะไดพบในพระบรมราโชวาททพี่ ระราชทานแกป ระชาชนในโอกาสตาง ๆ

การเปล่ยี นแปลงการปกครอง
ภายหลังการปฏิรูปการปกครองและการปฏิรปู การศึกษาในรัชกาลท่ี 5 พระองคไดมีกระแสความคิด
ท่ีจะใหประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบการ
ปกครองท่ีมีรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศ โดยมีรัฐสภาเปนสถาบันหลักที่จะให
ประชาชนมีสวนรวมในการปกครองมากขึ้นเปนลําดับ จนกระท่ังไดมีคณะนายทหารชุดกบฏ ร.ศ.130 ซ่ึงมี
ความคิดทีป่ ฏบิ ัติการใหบรรลุความมุงหมายดังกลาว แตไมทันลงมือกระทําการก็ถูกจับไดเสียกอนเมื่อ พ.ศ.
2454 ในตนรัชกาลที่ 6
อยางไรก็ตาม เสียงเรียกรองใหมกี ารเปลยี่ นแปลงการปกครองก็ยังคงมีออกมาเปนระยะ ๆ ทางหนา
หนงั สอื พิมพ แตยงั ไมผลตอ การเปลีย่ นแปลงใด ๆ มากนัก นอกจากการปรับตัวของรัฐบาลทางดานการเมือง
การปกครองใหท นั สมยั ยิง่ ขึน้ กวา เดิมเทานั้น แตก็ยังไมไดมีการประกาศใชรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดใน

100

การปกครองประเทศแตประการใด จนกระท่ังในสมัยรัชกาลท่ี 7 ไดมีคณะผูกอการภายใตการนําของ
พ.อ.พระยาพหลพลพยหุ เสนา ซงึ่ ไดกอการเปลยี่ นแปลงการปกครองเปน ผลสําเร็จใน พ.ศ. 2475

ดังนั้นการเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 จึงเปนการเปลย่ี นแปลงทางการเมืองท่ีสําคัญของ
ประวตั ศิ าสตรชาตไิ ทย
สภาพการณโดยท่วั ไปของบานเมอื งกอ นเกดิ การเปลี่ยนแปลงการปกครอง

สังคมไทยกําลังอยูในชวงเวลาของการเปล่ียนแปลงเขาสูความทันสมัยตามแบบตะวันตก
ในทุก ๆ ดาน อันเปนผลสืบเน่ืองมาจากการปฏิรูปแผนดินเขาสูความทันสมัยในรัชกาลท่ี 5 (พ.ศ. 2411 –
2453) ความจริงแลวสังคมไทยเร่ิมปรับตัวใหเขากับกระแสวัฒนธรรมตะวันตกมาต้ังแตสมัยรัชกาลท่ี 4
ภายหลังไดทําสนธิสัญญาบาวร่ิงกับอังกฤษใน พ.ศ. 2398 และกับประเทศอ่ืนๆ ในภาคพื้นยุโรปอีกหลาย
ประเทศ และทรงเปดรับประเพณีและวัฒนธรรมของตะวันตก เชน การจางชาวตะวันตกใหเปนครูสอน
ภาษาอังกฤษแกพระราชโอรสและพระราชธิดาในพระบรมมหาราชวัง การใหขาราชการสวมเสื้อเขาเฝา
การอนุญาตใหชาวตางประเทศเขา เฝา พรอมกบั ขนุ นางขาราชการไทยในงานพระบรมราชาภิเษก เปน ตน

ในสมัยรัชกาลที่ 5 ไดทรงดําเนินพระบรมราโชบาย ปลดปลอยไพรใหเปนอิสระและทรงประกาศ
เลกิ ทาสใหเ ปน ไทแกตนเอง พรอ มกันน้นั ยงั ทรงปฏริ ูปการศกึ ษาตามแบบตะวันตก เพื่อใหคนไทยทุกคนไดรับ
การศกึ ษาถงึ ขน้ั อานออกเขยี นไดแ ละคิดเลขเปน ไมว าจะเปน เจานาย บตุ รหลาน ขนุ นาง หรือราษฎรสามญั ชน
ที่พนจากความเปนไพรหรือทาส ถาบุคคลใดมีสติปญญาเฉลียวฉลาดก็จะมีโอกาสเดินทางไปศึกษาตอยัง
ประเทศตะวันตกโดยพระบรมราชานุเคราะหจากผลการปฏิรูปการศึกษา ทําใหคนไทยบางกลุมท่ีไดรับ
การศึกษาตามแบบตะวันตก เริ่มรับเอากระแสความคิดเกี่ยวกับการเมืองสมัยใหม ท่ียึดถือรัฐธรรมนูญเปน
กฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศมาจากตะวนั ตก และมคี วามปรารถนาท่ีจะเหน็ การเปลยี่ นแปลง

สมัยรชั กาลท่ี 5 ทรงปฏิรปู ประเทศเขา สคู วามทนั สมยั สงั คมไทยก็เรมิ่ กา วเขาสูความมีเสรีในการแสดง
ความคดิ เหน็ มากขึน้ โดยเริ่มเปดโอกาสสอื่ มวลชนเสนอความคดิ เหน็ ตอสาธารณชนไดคอ นขางเสรี ดงั น้นั
จงึ ปรากฏวา ส่อื มวลชนตา ง ๆ เชน น.ส.พ. สยามประเทศ, ตุลวิภาคพจนกิจ, ศริ พิ จนภาค, จนี โนสยามวารศพั ท
ซ่ึงตีพิมพจ าํ หนา ยในรัชกาลท่ี 5 น.ส.พ. บางกอกเมือง ซึ่งพิมพจําหนายในสมัยรัชกาลที่ 6 และน.ส.พ.สยาม
รวี ิว ซงึ่ พมิ พจ ําหนา ยในสมัยรชั กาลท่ี 7 ไดเรียกรองและชี้นําใหมีการเปล่ียนแปลงการปกครองประเทศไปสู
ระบบรฐั สภา โดยมรี ัฐธรรมนูญเปน หลักในการปกครองประเทศอยา งตอเนื่อง

อยา งไรก็ตาม เนือ่ งจากการปลดปลอยไพรและทาสใหเปนอิสระในสมัยรัชกาลที่ 5 ไดผานพนไปได
เพียง 20 ปเศษ ดังน้ันสภาพสังคมสวนใหญในสมัยรัชกาลที่ 7 กอนที่จะเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง
จึงยังตกอยูภายใตอิทธิพลของวัฒนธรรมในระบบเจาขุนมูลนาย นอกจากนี้คนสวนนอยยังคงมีฐานะสิทธิ
ผลประโยชนตาง ๆ เหนือคนไทยสวนใหญ คนสวนใหญมักมีความเห็นคลอยตามความคิดที่สวนนอย
ซึง่ เปน ชนชนั้ นาํ ของสังคมไทยช้นี าํ ถา จะมคี วามขัดแยงในสงั คมก็มักจะเปนความขัดแยงในทางความคิด และ
ความขดั แยงในเชงิ ผลประโยชนใ นหมูชนช้ันนาํ ของสงั คมทไี่ ดร ับการศกึ ษาจากประเทศตะวันตกมากกวาจะเปน
ความขัดแยงระหวา งชนชน้ั นําของสังคมไทยกบั ราษฎรทว่ั ไป

101

สภาพการณทางการเมืองและการปกครองของไทยกําลังอยูในระยะปรับตัวเขาสูแบบแผนการ
ปกครองของตะวนั ตก เห็นไดจากพระบรมราโชบายของพระมหากษัตริยไทยทุกพระองค ภายหลังท่ีไทยไดมี
การติดตอกับประเทศตะวันตกอยางกวางขวาง นับต้ังแตสมัยรับกาลท่ี 4 – 7 สมัยรัชกาลที่ 4 ยังไมไดทรง
ดําเนินนโยบายปรับปรงุ การปกครองใหเปน แบบตะวันตก แตก ท็ รงมีแนวพระราชดําริโนมเอียงไปในทางเสรี
นยิ ม เชน ประกาศใหเ จา นายและขา ราชการเลอื กตั้งตําแหนงมหาราชครูปุโรหติ และตําแหนง พระมหาราชครู-
มหธิ ร อนั เปน ตาํ แหนงตุลาการทีว่ างลง แทนที่จะทรงแตง ต้งั ผูพิพากษาตามพระราชอํานาจของพระองค และ
เปลี่ยนแปลงวธิ ถี วายนํ้าพิพัฒนสัตยาดวยการที่พระองคทรงเสวยน้ําพิพัฒนสัตยา รวมกับขุนนางขาราชการ
และทรงปฏญิ าณความซอ่ื สัตยข องพระองคต อ ขุนนางขา ราชการท้งั ปวงดว ย

สมัยรชั กาลท่ี 5 ทรงปฏริ ูปการเมอื งการปกครองครง้ั ใหญ เพือ่ ใหก ารปกครองของไทยไดจ ริญกา วหนา
ทัดเทียมกับชาติตะวันตก โดยจัดต้ัง สภาท่ีปรึกษาราชการแผนดิน (Council of State) และสภาท่ีปรึกษา
สว นพระองค (Privy Council) ใน พ.ศ. 2417 เพื่อถวายคาํ ปรกึ ษาเก่ยี วกับการบรหิ ารราชการแผนดินในเรื่อง
ตาง ๆ ท่ีพระองคของคําปรึกษาไป นอกจากนี้พระองคยังทรงปฏิรูปการปกครองที่สําคัญ คือ การจัดต้ัง
กระทรวงแบบใหมจ ํานวน 12 กระทรวงขน้ึ แทนจตุสดมภในสวนกลางและจดั ระบบการปกครองหวั เมืองตาง ๆ
ในรูปมณฑลเทศาภิบาลในภูมิภาค โดยเร่ิมตั้งแต พ.ศ. 2435 เปนตนมา นอกจากน้ีพระองคทรงริเริ่มทดลอง
การจัดการปกครองทองถ่ินในรูปสุขาภิบาล จัดตั้งรัฐมนตรีสภา เพื่อทําหนาท่ีตามกฎหมาย ใน พ.ศ. 2437
ตามแบบอยา งตะวันตก

สมยั รชั กาลท่ี 6 ทรงรเิ ริ่มทดลองการปกครองแบบประชาธปิ ไตยโดยการจัดตัง้ ดสุ ิตธานีเมอื งประชาธิปไตย
ข้ึนในบริเวณพระราชวังดุสิต พ.ศ. 2461 เพื่อทดลองฝกฝนใหบรรดาขาราชการไดทดลองปกครองตนเอง
ในนครดุสิตธานี เหมอื นกับการจัดรปู แบบการปกครองทองถ่ินที่เรียกวา “เทศบาล” นอกจากน้ียังทรงจัดต้ัง
กระทรวงขึ้นมาใหมจากทม่ี อี ยูเดมิ และยุบเลิกกระทรวงบางกระทรวงใหมีความทนั สมยั มากขึ้น โดยทรงจัดตั้ง
มณฑลเพม่ิ ข้นึ และทรงปรับปรงุ การบริหารงานของมณฑลดวยการยบุ รวมมณฑลเปน หนวยราชการท่ีเก่ียวกับ
การปกครองเรียกวา มณฑลภาค เพอ่ื ใหก ารปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลมคี วามคลองตัวมากขนึ้

สมยั รชั กาลท่ี 7 (พ.ศ. 2468 – 2475) ทรงเลง็ เหน็ ความจาํ เปนที่จะตองเปลี่ยนแปลงการปกครองให
ทันสมยั และตอ งเตรียมการใหพรอ มเพิม่ มใิ หเกิดความผดิ พลาดได โดยพระองคไดทรงจัดต้ังอภิรัฐมนตรีสภา
เพอ่ื เปน ที่ปรกึ ษาราชการแผน ดนิ พ.ศ. 2468 และทรงมอบหมายใหอ ภริ ัฐมนตรีสภาวางระเบียบสําหรับจัดต้ัง
สภากรรมการองคมนตรี เพือ่ เปน สภาท่ปี รกึ ษาสว นพระองคอ กี ดว ย

นอกจากน้ีทรงมอบหมายใหอภิรัฐมนตรีวางรูปแบบการปกครองทองถิ่นในรูปเทศบาลดวยการ
แกไขปรับปรุงสุขาภบิ าลที่มีอยูใหเปนเทศบาล แตไมม โี อกาสไดป ระกาศใช เพราะไดเกิดการเปล่ียนแปลงการ
ปกครองขนึ้ กอน นอกจากนย้ี งั ทรงโปรดเกลาฯ ใหพระยาศรวี ศิ าลวาจาและนายเรยมอนด บี. สตีเวนส ซ่ึงเปน
ท่ปี รกึ ษากระทรวงการตางประเทศชวยกันรา งรัฐธรรมนูญ ตามกระแสพระราชดาํ ริใน พ.ศ.2474 มสี าระสําคัญ
ดงั น้ี

อํานาจนิติบัญญัติจะมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎรทางออม โดยมีสมาชิก 2 ประเภท คือ
มาจากการเลอื กต้ังและการแตงต้งั สวนผูท่ีมีสทิ ธ์สิ มคั รเลอื กต้ังจะตองมีอายุไมต่ํากวา 30 ป มีพื้นฐานความรู

102

อา นออกเขียนได สวนอํานาจบริหารใหพระมหากษัตริยทรงเลือกนายกรัฐมนตรี แตเนื่องจากอภิรัฐมนตรีมี
ความเห็นประชาชนยังไมพรอม ดังน้ันการประกาศใชรัฐธรรมนูญควรระงับไวชั่วคราว จนกระท่ังไดเกิดการ
เปลย่ี นแปลงการปกครองเสยี กอนจงึ มไิ ดม กี ารประกาศใชแ ตอยางใด

สาเหตกุ ารเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475

1. ความเสือ่ มของระบอบสมบูรณาญาสทิ ธริ าชย
การทีค่ ณะนายทหารหนุมภายใตการนาํ ของ ร.อ. ขุนทวยหาญพิทักษ (เหลง็ ศรีจนั ทร) ไดวางแผนยึด
อํานาจการปกครอง เพื่อเปลยี่ นแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย มาเปนระบอบที่จํากัด
พระราชอํานาจของพระมหากษัตริยใหอยูในฐานะประมุขของประเทศภายใตรัฐธรรมนูญเม่ือ พ.ศ. 2454
แตไมป ระสบความสําเร็จเพราะถูกจบั กุมกอนลงมือปฏิบัติงาน แสดงใหเห็นถึงความเสื่อมของระบอบนี้อยาง
เหน็ ไดช ดั ขณะเดยี วกนั ในสมัยรัชกาลท่ี 6 ไดมีการวิพากษวิจารณกันอยางกวางขวางเก่ียวกับการใชจายเงิน
งบประมาณทไ่ี มดลุ กับรายรบั ทําใหมีการกลา วโจมตีรฐั บาลวาใชจายฟุมเฟอยเกนิ ไป ครัง้ ตอมาในสมัยรัชกาล
ที่ 7 พระองคก ถ็ ูกโจมตวี า ทรงตกอยูใ ตอทิ ธพิ ลของอภิรฐั มนตรีสภา ซึง่ เปนสภาทปี่ รึกษาทป่ี ระกอบดว ยสมาชิก
ทเ่ี ปนพระบรมวงศานวุ งศชั้นสงู และบรรดาพระราชวงศก ม็ ีบทบาทในการบริหารบา นเมอื งมากเกินไป ควรจะ
ใหบคุ คลอ่ืนทีม่ ีความสามารถเขามีสว นรว มในการบรหิ ารบานเมืองดวย ปรากฎการณด ังกลาวสะทอนใหเห็นถงึ
ความไมพ อใจตอระบอบการปกครองท่มี พี ระมหากษตั ริยอยูเหนือกฎหมาย ซึ่งนับวันจะมปี ฏิกริ ยิ าตอตา นมากขึ้น

2. การไดร ับการศึกษาตามแนวความคิดตะวันตกของบรรดาชนชั้นนาํ ในสังคมไทย
อิทธิพลจากการปฏิรูปการศึกษาในสมัยรัชกาลท่ี 5 ทําใหคนไทยสวนหนึ่งท่ีไปศึกษายังประเทศ
ตะวันตก ไดรับอิทธิพลแนวคิดทางการเมืองสมัยใหม และนํากลับมาเผยแพรในประเทศไทย ทําใหคนไทย
บางสวนท่ีไมไ ดไ ปศกึ ษาตอในตา งประเทศรับอทิ ธพิ ลแนวความคิดดงั กลา วดว ย อทิ ธิพลของปฏริ ปู การศึกษาได
สง ผลกระตุนใหเกิดความคิดในการเปล่ียนแปลงการปกครองมากขึ้น นับต้ังแตคณะเจานายและขาราชการ
เสนอคํากราบบังคมทูลใหเปลี่ยนแปลงการปกครอง ใน พ.ศ. 2427 นักหนังสือพิมพอยางเทียนวรรณ
(ต.ว.ส.วณั ณาโภ) ก.ศ.ร.กุหลาบ (ตรุษ ตฤษณานนท) ไดเ รยี กรองใหป กครองบานเมอื งในระบบรัฐสภา เพื่อให
ประชาชนมีสวนรวมในการปกครองและยังไดกลาววิพากษวิจารณสังคม กระทบกระเทียบชนชั้นสูงที่ทําตัว
ฟงุ เฟอ ซึ่งตัวเทยี นวรรณเองก็ไดกราบบังคมทูลถวายโครงรา งระบบการปกครองท่ีเปนประชาธปิ ไตยแดร ัชกาล
ที่ 5 ตอมาในรชั กาลท่ี 6 กลมุ กบฏ ร.ศ.130 ทวี่ างแผนยดึ อํานาจการเปลยี่ นแปลงการปกครอง ก็เปนบุคคลท่ี
ไดรับการศึกษาแบบตะวันตกแตไ มเ คยไปศกึ ษาในตางประเทศ แตคณะผูกอการเปล่ียนแปลงการครองใน พ.ศ.
2475 เปน คณะบคุ คลท่สี ว นใหญผา นการศึกษามาจากประเทศตะวนั ตกแทบทัง้ สิ้น แสดงใหเห็นถงึ อิทธพิ ลของ
ความคิดในโลกตะวันตกที่มีตอชนช้ันผูนําของไทยเปนอยางย่ิง เม่ือคนเหลานี้เห็นความสําคัญของระบอบ
ประชาธิปไตยทมี่ พี ระมหากษตั รยิ เปน ประมุข การเปลี่ยนแปลงการปกครองจงึ เกิดขนึ้

103

3. ความเคลอ่ื นไหวของบรรดาสอื่ มวลชน
ส่ือมวลชนมีบทบาทในการกระตนุ ใหเ กดิ ความตื่นตัวในการปกครองแบบใหมและปฏเิ สธระบบการ

ปกครองแบบสมบรู ณาญาสิทธิราชย เชน น.ส.พ.ตุลวิภาคพจนกิจ (พ.ศ. 2443 – 2449) น.ส.พ.ศิริพจนภาค
(พ.ศ. 2451) น.ส.พ.จีนโนสยามวารศพั ท (พ.ศ. 2446 – 2450) น.ส.พ. บางกอกการเมือง (พ.ศ. 2464) น.ส.พ.
สยามรีวิว (พ.ศ. 2430) น.ส.พ. ไทยใหม (พ.ศ. 2474) ตางก็เรียกรองใหมีการปกครองในระบบรัฐสภาที่มี
รัฐธรรมนูญเปนหลักในการปกครองประเทศ โดยช้ีใหเห็นถึงความดีงามของระบอบประชาธิปไตยท่ีจะเปน
แรงผลักดันใหประชาชาติมีความเจริญกาวหนามากกวาที่เปนอยู ดังเชนท่ีปรากฏเปนตัวอยางในหลาย ๆ
ประเทศท่ีมีการปกครองในระบอบรัฐธรรมนูญ กระแสเรียกรองของสื่อมวลชนในสมัยน้ันไดมีสวนตอการ
สนบั สนนุ ใหก ารดําเนนิ ของคณะผูก อ การในอันทจี่ ะเปลี่ยนแปลงการปกครองบรรลุผลสําเรจ็ ไดเ หมอื นกัน

4. ความขัดแยง ทางความคิดเก่ียวกบั การปกครองในระบอบประชาธิปไตย
รัชกาลที่ 7 ทรงเล็งเห็นความสําคัญของการมีรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดในการปกครอง

ประเทศและทรงเต็มพระทยั ทจ่ี ะสละพระราชอาํ นาจมาอยภู ายใตรัฐธรรมนูญเม่ือถึงเวลาที่เหมาะสม แตเม่ือ
พระองคทรงมีกระแสรับส่ังใหพระยาศรีวิศาลวาจาและนายเรยมอนด บี.สตีเวนส รางรัฐธรรมนูญขึ้นมา
เพ่ือประกาศใช พระองคไดทรงนําเร่ืองนี้ไปปรึกษาอภิรัฐมนตรีสภา แตอภิรัฐมนตรีสภากลับไมเห็นดวย
โดยอางวา ประชาชนยังขาดความพรอ มและเกรงจะเปน ผลเสียมากกวาผลดี ทั้ง ๆ ท่ีรัชกาลที่ 7 ทรงเห็นดวย
กับการประกาศใชรัฐธรรมนูญ แตเม่ืออภิรัฐมนตรีสภาคัดคาน พระองคจึงมีนํ้าพระทัยเปนประชาธิปไตย
โดยทรงฟงเสยี งทดั ทานจากอภริ ัฐมนตรีสภาสวนใหญ ดังนนั้ รฐั ธรรมนูญจึงยังไมมีโอกาสไดรับการประกาศใช
เปน ผลใหคณะผกู อการชิงลงมือทาํ การเปลี่ยนแปลงการปกครองในวันที่ 24 มิถุนายน 2475 ในท่ีสดุ

5. สถานการณค ลงั ของประเทศและการแกปญหา
การคลงั ของประเทศเรมิ่ ประสบปญหามาตัง้ แตสมัยรัชกาลท่ี 6 เพราะการผลิตขาวประสบความ

ลมเหลว เน่ืองจากเกิดภาวะนํ้าทวมและฝนแลงติดตอกันใน พ.ศ.2460 และ พ.ศ. 2462 ซึ่งกอใหเกิดผล
เสียหายตอการผลิตขา วรนุ แรง ภายในประเทศกข็ าดแคลนขา วทีจ่ ะใชใ นการบริโภค และไมสามารถสงขาวไป
ขายยังตางประเทศได ทําใหรัฐขาดรายไดเปนจํานวนมาก รัฐบาลจึงตองจัดสรรเงินงบประมาณชวยเหลือ
ชาวนา ขาราชการ และผูประสบกับภาวะคาครองชีพที่สูงขึ้น มีทั้งรายจายอ่ืน ๆ เพ่ิมขึ้นจนเกินงบประมาณ
รายได ซ่ึงใน พ.ศ. 2466 งบประมาณขาดดุลถงึ 18 ลา นบาท นอกจากนีร้ ฐั บาลไดน ําเอาเงินคงคลงั ทเี่ ก็บสะสม
ไวออกมาใชจายจนหมดสิ้น ในขณะที่งบประมาณรายไดต่ํา รัชกาลที่ 6 ทรงแกปญหาดวยการกูเงินจาก
ตา งประเทศ เพือ่ ใหม เี งนิ เพียงพอกับงบประมาณรายจาย ทําใหเกิดเสียงวิพากษวิจารณวารัฐบาลใชจายเงิน
งบประมาณอยางไมป ระหยดั ในขณะที่เศรษฐกจิ ของประเทศกําลังคบั ขัน

ตอมาสมัยรัชกาลที่ 7 ทรงดําเนินนโยบายตัดทอนรายจายของรัฐบาลลดจํานวนขาราชการใน
กระทรวงตาง ๆ ใหนอยลง และทรงยินยอมตัดทอนงบประมาณรายจายสวนพระองคใหนอยลง เมื่อพ.ศ.
2469 ทําใหร ัฐบาลมีรายไดเพมิ่ ขน้ึ ปละ 3 ลานบาท แตเน่อื งจากเศรษฐกจิ ของโลกเร่มิ ตกต่ํามาเปน ลาํ ดับตงั้ แต
พ.ศ. 2472 ทาํ ใหมผี ลกระทบตอประเทศไทยอยา งไมม ีทางหลีกเลย่ี ง รัฐบาลตองตดั ทอนรายจา ยอยางเขมงวด

104

ทส่ี ดุ รวมท้งั ปลดขาราชการออกจากตาํ แหนง เปน อนั มาก จดั การยบุ มณฑลตา ง ๆ ท่ัวประเทศ งดจา ยเบย้ี เลย้ี ง
และเบย้ี กนั ดารของขาราชการ รวมทั้งการประกาศใหเงินตราของไทยออกจากมาตรฐานทองคํา

พ.ศ. 2475 รัฐบาลไดประกาศเพิ่มภาษีราษฎรโดยเฉพาะการเก็บภาษีเงินเดือนจากขาราชการ
แตมาตรการดงั กลาวก็ไมส ามารถจะกอบกูส ถานการณค ลังของประเทศไดก ระเต้อื งข้ึนได จากปญ หาเศรษฐกิจ
การคลังที่รัฐบาลไมสามารถแกไขใหมีสภาพเปนปกติได ทําใหคณะผูกอการใชเปนขออางในการโจมตี
ประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารงานของรัฐบาล จนเปนเง่อื นไขใหคณะผกู อ การดาํ เนินการเปล่ียนแปลงการปกครอง
เปน ผลสําเรจ็

กิจกรรม เรอ่ื งท่ี 3 ประวตั ิศาสตรช าติไทย

กจิ กรรมที่ 8 ใหผูเรียนแบง กลุม 4 กลุม แตล ะกลุมศกึ ษาคน ควา และทํารายงานสง พรอมกบั นําเสนอ
โดยมหี วั เร่ือง ดงั น้ี

กลมุ ที่ 1 ประวตั คิ วามเปน มาของชาตไิ ทย ตง้ั แตส มยั โบราณจนถงึ กรงุ ธนบุรี
กลมุ ท่ี 2 ประวตั คิ วามเปนมาของกรงุ รตั นโกสนิ ทร
กลมุ ที่ 3 การเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475
กลมุ ท่ี 4 ใหวเิ คราะหส ถานการณป จ จุบนั ของกรงุ เทพมหานครฯ วา แนวโนม

ประเทศไทยจะยา ยเมอื งหลวงไปยงั แหง ใหม หรอื ไม เพราะเหตุใด

เร่อื งท่ี 4 บุคคลสาํ คญั ของไทยและของโลกในดา นประวัติศาสตร

จากการศกึ ษาประวัตศิ าสตรไทยและของโลกทาํ ใหเราไดทราบเร่ืองราวและผลงานท่ีดํารงความเปน
เอกราช มีวัฒนธรรมดา นตาง ๆ ที่เปน เอกลักษณ และทีส่ รา งคุณคา ประโยชนส ง่ิ ท่ีดงี ามใหแกม วลมนษุ ย ฉะนนั้
อนชุ นรุน หลงั จะตอ งเอาใจใสดแู ลรกั ษามรดกตาง ๆ เหลา นี้เพอื่ ถายทอดสูคนรุนหลังตอไป

บุคคลสําคญั ของไทยและของโลก

1. สมยั กรุงสุโขทัย
1.1 พอขุนรามคาํ แหงมหาราช
พอ ขนุ รามคําแหงมหาราช เปนพระราชโอรสของพอขุนศรีอินทราทิตย (บางกลางทาว) กับนาง

เสอื ง มีพระนามเดมิ วา พระราม เมอ่ื พระชนมายุ 19 พรรษา ไดตามเสด็จพระบิดาไปในการสงครามระหวาง
สุโขทยั กบั เมอื งฉอด ทรงชว ยพระบิดาทํายุทธหัตถชี นะขนุ สามชน เจา เมอื งฉอด พระบดิ าจึงเฉลิมพระนาม
ใหเ ปน “พระรามคาํ แหง”

พระราชกรณียกิจท่สี าํ คญั
1. ทรงขยายอาณาเขตออกไปกวางขวางกวา รชั สมยั ใด ๆ และสรางความสัมพันธอันดีกับรัฐใกลเคียง
เชน พญาเมง็ รายแหง อาณาจักรลานนา พญางาํ เมืองแหงแควน พะเยา พระเจาฟาร่วั แหงอาณาจกั รมอญ

105

2. ทรงประดิษฐตวั อักษรไทยใน พ.ศ. 1826
3. ทรงสง เสริมการคา ทงั้ การคาภายในและการคาภายนอก เชน ใหง ดเวนการเก็บจงั กอบหรอื ภาษดี าน
4. ทรงบํารงุ ศาสนา เชน ใหน ิมนตพ ระสงฆนกิ ายเถรวาทแบบลังกาวงศจากนครศรีธรรมราชมาเปน
พระสังฆราชและริเรม่ิ การนิมนตพ ระสงฆมาแสดงธรรมในวนั พระ
5. ทรงดแู ลทุกขส ุขของราษฎรอยา งใกลชิด เชน ใหผูเดือดรอนมาส่ันกระด่ิง ถวายฎีกาไดใหทายาท
มีสิทธไิ ดร ับมรดกจากพอ แมท่เี สยี ชีวติ ไป เปนตน
1.2 พระมหาธรรมราชาท่ี 1

พญาลิไท หรือ พระยาลิไท หรือ พระศรีสุริยพงศรามมหาธรรม-ราชาธิราช หรือพระมหาธรรม
ราชาท่ี 1 ทรงเปนพระราชโอรสของพระยาเลอไทและพระราชนัดดา (หลานปู) ของพอขุนรามคําแหง
ครองราชย พ.ศ. 1890 แตไมทราบปส้ินสุดรัชสมัยท่ีแนนอน สันนิษฐานวาอยูระหวาง พ.ศ. 1911 – 1966
พระมหาธรรมราชาที่ 1 ทรงเปนแบบฉบับของกษัตริยในคติธรรมราชา ทรงปกครองบานเมืองและอาณา
ประชาราษฎรดวยทศพิธราชธรรม ทรงทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาใหเจริญรุงเรืองจนสุโขทัยกลายเปน
ศูนยก ลางของพระพุทธศาสนาและทรงปฏิบัติพระองคช ักนําชนทง้ั หลายใหพนทกุ ข หลักฐานสําคัญอีกชิ้นหนึ่ง
ท่ีแสดงวาพระองคมีความรูแตกฉานในพระไตรปฎกเปนอยางดี ไดแก วรรณกรรมเร่ือง ไตรภูมิพระรวง
วรรณคดชี ้ินแรกของประเทศไทย เมือ่ ป พ.ศ. 1888 ท่ีทรงนิพนธขึ้นต้ังแตกอนเสวยราชยหลังจากทรงเปน
รชั ทายาทครองเมืองศรีสชั นาลัยอยู 8 ป จึงเสดจ็ มาครองสโุ ขทัยเม่ือป พ.ศ. 1890 โดยตองใชกําลังทหารเขา มา
ยึดอํานาจเพราะที่สุโขทัย หลังส้ินรัชกาลพอขุนงัวนําถมแลวเกิดการกบฏการสืบราชบัลลังกไมเปนไปตาม
ครรลองครองธรรม

พระราชกรณียกจิ ทสี่ าํ คัญ
1. การทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาศูนยรวมจิตใจของคนในชาติ เพราะสุโขทัยหลังรัชสมัยพอขุน
รามคําแหงมหาราชแลว บานเมืองแตกแยกแควนหลายแควนในราชอาณาจักรแยกตัวออกหางไป ไมอยูใน
บังคบั บญั ชาสุโขทัยตอ ไป
2. พญาลิไททรงคิดจะรวบรวมสุโขทัยใหกลับคืนดังเดิม แตก็ทรงทําไมสําเร็จ นโยบายการปกครอง
ทีใ่ ชศาสนาเปนหลกั รวมความเปนปกแผนจึงเปน นโยบายหลักในรชั สมยั นี้
3. ทรงสรางเจดียท น่ี ครชมุ (เมอื งกาํ แพงเพชร) สรา งพระพทุ ธชนิ ราชท่ีพิษณโุ ลก

ทรงออกผนวช เมอื พ.ศ. 1905 การท่ีทรงออกผนวช นับวาทําความม่ันคงใหพุทธศาสนามากข้ึน
ดงั กลา วแลว วา หลงั รชั สมยั พอ ขุนรามคาํ แหงมหาราชแลว บานเมืองแตกแยกวงการสงฆเองก็แตกแยก แตละ
สํานกั แตล ะเมืองกป็ ฏบิ ตั ิแตกตา งกนั ออกไป เมื่อผูนําทรงมีศรัทธาแรงกลาถึงข้ันออกบวช พสกนิกรทั้งหลาย
ก็คลอ ยตามหนั มาเลือ่ มใสตามแบบอยางพระองค กิตติศัพทของพระพุทธศาสนาในสุโขทัยจึงเล่ืองลือไปไกล
พระสงฆช้ันผูใหญหลายรูปไดออกไปเผยแพรธรรมใสแ ควนตาง ๆ เชน อโยธยา หลวงพระบาง เมืองนาน
พระเจากอื นา แหง ลา นนาไทย ไดน ิมนตพระสมณะเถระไปจากสโุ ขทยั เพอ่ื เผยแพรธ รรมในเมอื งเชียงใหม

106

2. สมยั กรุงศรอี ยธุ ยา
2.1 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ
สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ เปน พระราชโอรสของสมเดจ็ พระบรมราชาธิบดีที่ 2 (เจา สามพระยา)

กบั พระราชธดิ าของพระมหาธรรมราชาท่ี 2 แหงสุโขทัย พระองคจงึ เปน เชื้อสายราชวงศส ุพรรณบรุ แี ละ
ราชวงศพระรว ง

พระรว ง ทรงเปนพระมหากษตั รยิ ทย่ี ่งิ ใหญพระองคห นึง่ ของอยุธยา ขึ้นเสวยราชยใน พ.ศ. 1991
เสด็จสวรรคตใน พ.ศ. 2031 ทรงอยูใ นราชสมบตั ิ 40 ป นบั วานานทีส่ ุด

พระราชกรณียกจิ ทส่ี าํ คัญ
1. การรวมอาณาจักรสุโขทัยเขากับอยุธยา เม่ือสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถขึ้นเสวยราชยใน พ.ศ.
1991 นัน้ ทางสุโขทัยไมม ีพระมหาธรรมราชาปกครองแลว คงมแี ตพระยายุทธิษเฐียร พระโอรสของพระมหา
ธรรมราชาท่ี 4 ไดร ับแตง ตั้งจากอยธุ ยาใหไ ปปกครองเมืองพิษณุโลก ถึง พ.ศ. 1994 พระยายุทธิษเฐียรไปเขา
กับพระเจาตโิ ลกราชแหงลานนา พระราชมารดาของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดปกครองเมืองพิษณุโลก
ตอมาจนสิ้นพระชนมเม่ือ พ.ศ. 2006 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดเสด็จไปประทับท่ีพิษณุโลกและถือวา
อาณาจักรสโุ ขทัยถกู รวมเขากับอาณาจกั รอยุธยานบั ตงั้ แตน ั้นเปนตนมา

2.2 สมเดจ็ พระรามาธบิ ดที ่ี 2
สมเดจ็ พระรามาธิบดีที่ 2 เปน พระราชโอรสของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถครองราชย พ.ศ. 2034
ถึง พ.ศ. 2072
ใน พ.ศ. 2054 โปรตเุ กสไดเ ขามาติดตอกบั กรุงศรีอยุธยา นบั เปนชาวตะวันตกชาติแรกที่เขามาเจริญ
สัมพันธไมตรีกับไทย ไทยจึงเริ่มเรียนรูศิลปวิทยาของชาวตะวันตก โดยเฉพาะดานการทหาร ทําใหสมเด็จ-
พระรามาธบิ ดีท่ี 2 ทรงพระราชนิพนธตาํ ราพิชัย-สงครามของไทยไดเ ปน คร้งั แรก นอกจากนีท้ รงใหท ําสารบญั ชี
คอื การตรวจสอบจัดทําบัญชไี พรพ ลท้งั ราชอาณาจักร นบั เปนการสาํ รวจสํามะโนครัวครง้ั แรก โดยทรงตั้งกรม
สุรสั วดีใหม หี นา ที่สาํ รวจและคุมบัญชไี พรพ ลทางดานศาสนา สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ทรงสรางวัดพระศรี-
สรรเพชญไวในเขตพระราชฐาน และใหห ลอ พระศรสี รรเพชญ สงู 8 วา หมุ ทองคํา ไวในพระมหาวิหารของวัด
ดวย ในรชั สมยั น้ีอยุธยาและลานนายังเปนคูสงครามกันเชนเดิม เน่ืองจากกษัตริยลานนา คือ พระเมืองแกว
(ครองราชย พ.ศ. 2038 – 2068) พยายามขยายอาณาเขตลงมาทางใต จนถงึ พ.ศ. 2065 มีการตกลงเปนไมตรี
กัน สงครามจงึ ส้นิ สุดลง

ทางดานศาสนา
สมเด็จพระรามาธิบดที ่ี 2 ทรงสรางวดั พระศรีสรรเพชญไวใ นเขตพระราชฐานและใหหลอ พระศรสี รรเพชญ
สงู 8 วา หุมทองคํา ไวใ นพระมหาวหิ ารของวัดดว ย ในรชั สมัยนีอ้ ยุธยาและลา นนายังเปน คสู งครามกันเชนเดิม
เน่ืองจากกษัตริยลานนา คือ พระเมืองแกว (ครองราชย พ.ศ. 2038 - 2068) พยายามขยายอาณาเขตลงมา
ทางใต จนถงึ พ.ศ. 2065 มีการตกลงเปนไมตรีกนั สงครามจงึ สิ้นสดุ ลง

107

2.3 สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช เปน โอรสของสมเด็จพระมหาธรรมราชาในราชวงศสโุ ขทัยกับพระวิสุทธิ-
กษัตริย พระราชธดิ าของสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2098 ที่เมืองพิษณุโลกเมื่อพระชนมายุ
ได 9 พรรษา ทรงถกู สง ไปเปน ตัวประกันทีก่ รงุ หงสาวดี เพราะพมายึดเมอื งพษิ ณุโลกได ทรงไดร บั การเลยี้ งดใู น
ฐานะพระราชบุตรธรรมเปนเวลา 7 ป จน พ.ศ. 2112 กรงุ ศรอี ยธุ ยาเสียแกพมา พระมหาธรรมราชาไดรับการ
สถาปนาขน้ึ เปนกษัตริยของกรุงศรีอยุธยาในฐานะเมืองขึ้นของกรุงหงสาวดีและอนุญาตใหพระนเรศวรกลับ
กรุงศรีอยุธยา และไดรับการสถาปนาใหเปนเจาเมืองพิษณุโลกและมีตําแหนงอุปราช ระหวางน้ันทรงทํา
สงครามกับเขมรและพมา เพอื่ ปอ งกนั อยุธยา พระเจา หงสาวดเี หน็ ดังนี้จงึ คิดกาํ จัดพระนเรศวร แตพ ระองคทรง
ทราบจึงทรงประกาศอิสรภาพที่เมืองแครง รวมเวลาที่กรุงศรีอยุธยาตกอยูภายใตการปกครองของพมา
เปนเวลา 15 ป หลังจากประกาศอิสรภาพก็ทรงทําสงครามกับพมาหลายคร้ัง และไดกวาดตอนผูคนจาก
หัวเมืองฝายเหนือมาไวเปนกําลังไดมาก ตอมาใน พ.ศ. 2133 สมเด็จพระธรรมราชาสวรรคต พระนเรศวร
จงึ เสด็จขึน้ ครองราชยแ ละทรงสถาปนาพระเอกาทศรถพระอนุชาขึ้นเปนพระมหาอุปราช พระราชภารกิจของ
พระองค ไดแก การทําศึกสงคราม โดยเฉพาะสงครามคร้ังสําคัญ คือ สงครามยุทธหัตถี ที่ทรงรบกับพมา
ทตี่ าํ บลหนองสาหราย แมแ ตฝายแพก ย็ ังไดร ับการยกยอ งวาเปน นกั รบแท หลงั จากน้ันตลอดระยะเวลา 150 ป
กรงุ ศรอี ยธุ ยาไมถูกรกุ รานจากพมาอีก สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงขยายอาณาเขตออกไปอยางกวางขวาง
ครอบคลุมทั้งลานนา ลานชาง ไทยใหญ และกัมพูชา รวมถึงพมา ครั้งสุดทาย คือ การเดินทัพไปตีเมือง
อังวะ ซ่งึ พระองคประชวร และสวรรคตท่ีเมอื งหาง ใน พ.ศ. 2148 พระชนมายุได 50 พรรษา เสวยราชสมบัติ
ได 15 ป สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ทรงเปนวีรกษัตรยิ ท่ไี ดร ับการจารึกไวในประวัติศาสตรในฐานะผูกอบกู
เอกราชใหแ กก รงุ ศรีอยุธยา ประชาชนชาวไทยจึงยกยองพระองคใ หเปน มหาราช พระองคหน่ึง

พระราชกรณียกิจท่สี ําคญั
1. การลดสว ยและงดเกบ็ ภาษอี ากรจากราษฎรเปน เวลา 3 ปเ ศษ
2. การประกาศใชกฎหมายพระราชกาํ หนดและกฎหมายเพิม่ เตมิ ลักษณะรบั ฟอ ง
3. การสงเสริมงานดา นวรรณกรรม หนังสือที่แตงในสมัยนี้ เชน สมุทรโฆษคําฉันท โคลงทศรถสอน

พระราม โคลงพาลี-สอนนอง โครงราชสวัสด์ิ เพลงพยากรณกรุงเกา เพลงยาวบางบท รวมถึงวรรณกรรมชิ้น
สําคัญ คือ โครงเฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระนารายณนบั เปน ยุคทองแหงวรรณกรรม ของไทยยคุ หน่ึง

4. การทาํ ศกึ สงครามกบั เชยี งใหมแ ละพมา พ.ศ. 2203 และไดอัญเชิญพระพุทธสหิ งิ ค ลงมาอยุธยาดว ย
5. ดา นความสัมพันธก บั ตา งประเทศน้นั เจรญิ รุง เรืองมาท้ังประเทศตะวันออก เชน จีน อินเดีย และ
ประเทศตะวนั ตกที่สาํ คัญ ไดแ ก โปรตเุ กส ฮอลนั ดา อังกฤษ และฝร่ังเศส ท้ังดานการเชื่อมสัมพันธไมตรีและ
การปองกันการคุมคามจากชาติตาง ๆ เหลา นีจ้ ากพระราชกรณียกจิ ตาง ๆ ดังกลาว จงึ ทรงไดร บั การยกยองวา
ทรงเปนมหาราชพระองคหนึ่ง อีกทั้งในรัชสมัยของพระองคยังไดรับการยกยองวาเปนบุคคลสําคัญดาน
ศลิ ปวัฒนธรรมยุคหนึ่งดว ย สมเด็จพระนารายณมหาราชเสด็จสวรรคตใน พ.ศ. 2231 ที่เมืองลพบุรี ราชธานี
ทส่ี องทพ่ี ระองคโ ปรดเกลาฯ ใหสรางข้ึน

108

3. สมัยกรุงธนบรุ ี

สมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราช มนี ามเดิมวา สนิ ประสตู ิเมื่อวันท่ี 1 เมษายน พ.ศ. 2277 ในรัชสมัย
สมเด็จพระเจา อยูหวั บรมโกศ เปน บตุ รของนายไหฮอง และนางนกเอ้ียง เจา พระยาจกั รรี บั ไปเปนบตุ รบุญธรรม
ตอมาเขารับราชการจนไดตําแหนงหลวงยกกระบัตรเมืองตาก และเปนเจาเมืองตากคร้ันเม่ือพมาลอมกรุง
ใน พ.ศ. 2308 พระยาตากถูกเรียกตัวเขาปองกันพระนครหลวง แตเกิดทอใจวาหากสูกับพมาที่อยุธยาตอง
เสียชีวติ โดยเปลาประโยชนเปนแน จึงพาทัพตีฝาหนีไปต้ังตัวที่จันทบูร(จันทรบุรี) พอถึงเดือนเมษายน พ.ศ.
2310 กรุงศรอี ยธุ ยา กเ็ สียแกพ มา แตหลังจากน้ัน 7 เดือน พระยาตากกไ็ ดยกทัพมาขับไลพ มาออกจากกรุงศรี-
อยธุ ยา ไดท งั้ หมด แตเหน็ วากรงุ ศรอี ยธุ ยาเสียหายมาก จงึ สถาปนากรงุ ธนบรุ ีเปน เมอื งหลวง และประกอบพิธี
บรมราชาภิเษกขึน้ ครองราชยใ น พ.ศ. 2310 ทรงพระนามวา สมเด็จพระบรมราชาที่ 4 แตคนทั่วไปนิยมออก
พระนามวา สมเด็จพระเจาตากสิน พรอมท้ังพระราชทานนามเมืองวา กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร เหตุที่เลือก
ธนบรุ ีเปนเมอื งหลวง เนื่องจากทรงเหน็ วา ธนบุรีเปน เมืองเล็กปองกันรักษางายอยูใกลปากอาวสะดวกแกการ
ติดตอ คา ขายกบั ตา งชาติ และการลาํ เลยี งอาวุธ มีเสน ทางคมนาคมสะดวก โดยเฉพาะทางเรือมีแมน้ําค่ันกลาง
เชน เดยี วกบั พษิ ณุโลกและสุพรรณบรุ ี เพื่อจะไดใชกองทัพเรือสนับสนนุ การรบ และต้งั อยูไมไกลศูนยกลางเดิม
มากนกั เปนแหลง รวมขวญั และกาํ ลังใจของผูคน โดยอาศัยมีผนู าํ ทเ่ี ขม แขง็

พระราชกรณยี กิจท่ีสาํ คญั ที่สดุ
การรวบรวมบรรดาหัวเมืองตาง ๆ เขา อยภู ายใตการปกครองเดียวกนั เนอ่ื งจากมคี นพยายามต้งั ตวั ข้ึน
เปนผูนําในทองถ่ินตาง ๆ มากมาย เชน ชุมนุมเจาเมืองพิษณุโลก ชุมนุมเจาเมืองพิมาย ชุมนุมเจาเมือง
นครศรธี รรมราช เปน ตน ตลอดรัชกาลมีศกึ สงครามเกดิ ขึน้ มากมาย ไดแก ศึกพมา ทบ่ี างกงุ ศึกเมืองเขมร
ศึกเมืองเชียงใหม ศกึ เมอื งพชิ ยั ศกึ บางแกว ศึกอะแซหวุนกี้ ศึกจําปาศกั ด์ิ ศกึ เวยี งจนั ทน ซึ่งพระเจากรุงธนบุรี
ไดร ับชยั ชนะในการศึกษามาโดยตลอด ในสมยั กรงุ ธนบรุ ีตอนปลาย
4. สมยั กรุงรตั นโกสินทร

4.1 พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจุฬาโลก
ในรชั สมัยสมเดจ็ พระเจา อยหู ัวบรมโกศ เมอ่ื วนั ท่ี 20 มนี าคม พ.ศ. 2279 พระบดิ ามพี ระนามเดิมวา
ทองดี พระมารดาช่ือ หยก
เมอ่ื ทรงมพี ระชนั ษา 21 พรรษา ทรงผนวชเปน พระภิกษุ 3 เดอื น เมอื่ ลาสกิ ขากท็ รงเขารบั ราชการ
ในแผน ดินสมเดจ็ พระเจาอทุ มุ พร ครน้ั ถงึ แผน ดนิ สมเดจ็ พระเจา เอกทศั ทรงไดร ับตาํ แหนง เปนหลวงยกกระบตั ร
ประจาํ เมืองราชบุรี พระองคทรงมีความชํานาญในการรบอยางยิ่ง จึงไดรับพระราชทานปูนบําเหน็จความดี
ความชอบใหเ ลอื่ นเปน พระราชวรินทร พระยาอภัยรณฤทธ์ิ พระยายมราชวา ทส่ี มุหนายก เจาพระยาจักรี และ
ในที่สดุ ไดเลอ่ื นเปนเจา พระยามหากษัตริยศ ึก มเี ครอื่ งยศอยาง เจาตางกรม เมอื่ ทรงตไี ดเวียงจนั ทร พระองคไ ด

109

อญั เชญิ พระพุทธมหามณรี ัตนปฎมิ ากร (พระแกวมรกต) จากเมืองเวียงจันทนมายังกรุงธนบุรีดวย ตอมาเกิด
เหตุจลาจล ขาราชการและประชาชนจึงอญั เชญิ เปน พระมหากษัตริยแทนสมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราช

พระราชกรณียกิจทีส่ ําคญั
พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราชทรงเปน ทงั้ นกั ปกครองและนกั การทหารทยี่ อดเยี่ยม
ทรงแตง ตงั้ ใหเ จา นายท่เี คยผา นราชการทัพศึกมาทําหนา ท่ชี ว ยในการปกครอง บานเมอื งโปรดเกลาฯ
1. ใหชําระกฎหมายใหสอดคลอ งกับยคุ สมัยของบานเมอื ง คอื กฎหมายตราสามดวง
2. รวมถึงการชาํ ระพระพทุ ธศาสนาใหบรสิ ุทธอ์ิ นั เปนเครื่องสง เสรมิ ความมั่นคงของกรุงรัตนโกสินทร
3. นอกจากนพ้ี ระองคย งั คงทรงสงเสรมิ วฒั นธรรมของชาติ ทั้งดานวรรณกรรมท่ีทรงแสดงพระปรีชา
สามารถในการประพนั ธ โดยพระราชนิพนธ บทละครเร่ืองรามเกียรต์ิ บทละครเร่ืองอุณรุท บทละเครื่อง
อิเหนา บทละครเรื่องดาหลัง เพลงยาวรบพมาที่ทาดินแดง นอกจากดานวรรณกรรมแลว พระบาทสมเด็จ-
พระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชยงั ทรงสง เสริมศลิ ปะดานสถาปตยกรรม ประติมากรรม และนาฏกรรม
4. ภายหลังที่ครองกรุงรัตนโกสินทรเพียง 3 ป ไดเกิดศึกพมายกทัพมาตีเมืองไทย พระองคทรงจัด
กองทัพตอสูจนทัพพมาแตกพาย ยังความเปนเอกราชใหกับแผนดินไทยมาจนทุกวันนี้ พระบาทสมเด็จ-
พระพทุ ธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชทรงเปนพระมหากษตั ริยทท่ี รงมพี ระมหากรณุ าธิคุณอยางลน พน ตอ พสกนิกร
ชาวไทย เปน มหาราชอีกพระองคหนึ่งในประวัติศาสตรไทย และทรงเปนปฐมบรมกษัตริยแหงราชจักรีวงศ
ท่ปี กครองบานเมืองใหเ กิดความสงบสขุ จวบจนปจ จุบนั
4.2 พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยหู วั
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูห ัว มพี ระนามเดมิ วา สมเดจ็ พระเจา ลกู ยาเธอเจา ฟามงกฎุ
เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหลานภาลยั รัชกาลท่ี 2 กับกรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบ
รมราชนิ ี ทรงพระราชสมภาพเมอื่ วนั ที่ 17 ตลุ าคม พ.ศ. 2347 ในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจฬุ า-
โลกมหาราชเม่อื พระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลานภาลยั จะเสด็จสวรรคตนัน้ พระองคม ไิ ดตรัสมอบราชสมบตั ิ
ใหแ กเจา นายพระองคใด ทปี่ ระชมุ พระบรมวงศานวุ งศและขนุ นางผใู หญจ งึ ปรึกษายกราชสมบัติใหแกพระเจา
ลูกยาเธอกรมหมืน่ เจษฎาบดินทร ฝา ยเจามงกฎุ ซงึ่ ทรงผนวชตามราชประเพณกี อนพระราชบิดาสวรรค ไมก ่ีวัน
จงึ ไดดํารงอยูในสมณเพศตอไปถึง 26 พรรษา ทําใหพระองคมีเวลาทรงศึกษาวิชาการตาง ๆ อยางมากมาย
โดยเฉพาะภาษาตางประเทศ เปนเหตุใหท รงทราบเหตกุ ารณโลกภายนอกอยา งกระจางแจง ทั้งยังไดเ สดจ็ ธดุ งค
จารกิ ไปนมสั การปชู นียสถานตามหัวเมืองหางไกล ทท่ี าํ ใหท รงทราบสภาพความเปนอยขู องราษฎรเปนอยางดี

110

พระราชภารกจิ ท่สี ําคญั
1. การทาํ สนธสิ ญั ญากับอังกฤษ เพื่อแลกกบั เอกราชของประเทศ ยอมใหต้ังสถานกงสุลมีสิทธิสภาพ

นอกราชอาณาเขต ยอมเลกิ ระบบการคาผูกขาดเปน การคาเสรี เกบ็ ภาษีขาเขาในอตั รารอ ยชักสาม
2. ทรงปรบั ปรงุ การรักษาความม่นั คงของประเทศ มีการต้งั ขาหลวงปกปนพระราชอาณาเขตชายแดน

ดานตะวันตกรวมกับอังกฤษ ทรงจางผูเช่ียวชาญชาวยุโรปมาสํารวจทําแผนที่พระราชอาณาเขตชายแดน
ดานตะวันออก จางนายทหารยุโรปมาฝกสอนวิชาทหารแบบใหม ทรงใหตอเรือกลไฟขึ้นใชหลายลําและ
ผลจากการทําสัญญากบั องั กฤษทําใหเศรษฐกิจเจรญิ รงุ เรอื งมาก

3. พระองคจึงขยายพระนครออกไปทางทิศตะวันออก ไดมีการขุดคลองและสรางถนนข้ึนมากมาย
เชน คลองผดุงกรุงเกษม คลองภาษเี จรญิ คลองดําเนนิ สะดวก ถนนเจรญิ กรงุ ถนนบาํ รุงเมือง ถนนเฟอ งนคร

4. ไดเกิดกจิ การแบบตะวันตกขน้ึ หลายอยา ง เชน ใชร ถมา เดนิ ทาง มตี กึ แบบฝร่งั มีโรงสีไฟ โรงเลื่อย
จกั ร เปน ตน นอกจากน้ียังมีการรับชาวตางประเทศเขามารับราชการ ออกหนังสือราชกิจจานุเบกษา ต้ังโรง
กษาปณ ฯลฯ

5. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดพระราชทานเสรีภาพในการนับถือศาสนา เพราะทรง
เห็นวาไมมีผลตอ กจิ การแผนดิน

6. พระองคไดท รงปญ ญตั ิกฎหมายข้นึ เกือบ 500 ฉบับ ซึ่งเปนกฎหมายทเี่ ตม็ ไปดว ยมนุษยธรรม
7. พระองคทรงเปนนักวิทยาศาสตร ทรงยอมรับวิชาการทางตะวันตกมาใช เชน การถายรูป
การกอ สราง และงานเครื่องจักร เปนตน ท้ังยังทรงมีพระปรีชาสามารถในดานดาราศาสตร คือ ทรงคํานวณ
เวลาเกดิ สุรยิ ุปราคาหมดดวงในประเทศไทย ที่ตําบลหวากอ แขวงเมืองประจวบคีรีขันธ ไดวาจะเกิดข้ึนวันท่ี
18 สิงหาคม พ.ศ. 2411 เวลา 10.32 นาฬิกา เวลาดวงอาทิตยมืดเต็มดวง คือ 6 นาที 46 วินาที และ
เหตุการณไ ดเกิดขน้ึ จรงิ ตามที่ทรงคาํ นวณไวท ุกประการ
ในการเสดจ็ ไปทอดพระเนตรสุริยุปราคาครั้งนั้นทําใหพระองคประชวรดวยไขจับสั่นอยางแรง และ
เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411 สิรพิ ระชนมายไุ ด 64 พรรษา รวมเวลาครองราชยได 17 ปเ ศษ

4.3 พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยูหัว
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยูห วั เปนพระราชโอรสในรชั กาลท่ี 4 และสมเดจ็ พระเทพศิริน-
ทราบรมราชินี พระราชสมภพเม่อื วันท่ี 20 กันยายน พ.ศ. 2396 มีพระนามเดิมวา สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ-
เจาฟาจฬุ าลงกรณ ทรงไดรับการศกึ ษาข้นั ตน ในพระบรมมหาราชวังเมอื่ พระชนมายุ 13 พรรษา ทรงเปนกรม
ขุนพนิ ิตประชานาถ เสวยราชยเ มือ่ วนั ท่ี 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411

111

ขณะมีพระชนมพรรษาเพียง 15 พรรษา โดยมีเจาพระยาศรีสุริยวงศ (ชวง บุนนาค) เปนผูสําเร็จ
ราชการแผน ดิน จนถงึ พ.ศ. 2416 ทรงบรรลนุ ิติภาวะ พระชนมพรรษาครบ 20 พรรษา จึงมีพระราชพิธีบรม-
ราชาภเิ ษกครั้งท่ี 2 ทรงครองราชยส มบัติยาวนานถึง 42 ป สวรรคตเมอื่ วนั ท่ี 23 ตลุ าคม พ.ศ. 2453

พระราชกรณยี กจิ ที่สาํ คญั
เพ่ือใหไทยเจริญกาวหนาทัดเทียมอารยประเทศและรอดพนจากภัยจักรวรรดินิยมท่ีกําลังคุมคาม
ภมู ิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตอ ยขู ณะน้นั รชั กาลที่ 5 ทรงพัฒนาและปรับปรงุ ประเทศ ทกุ ดา น เชน

การปกครอง
ทรงปฎิรูปการปกครองใหมตามอยางตะวันตก แยกการปกครองออกเปน 3 สวน คือ การปกครอง
สวนกลาง แบงเปนกระทรวงตาง ๆ การปกครองสวนภูมิภาคโดยระบบเทศาภิบาลและการปกครองสวน
ทองถน่ิ ในรูปสขุ าภบิ าล

กฎหมายและการศาล
ใหตั้งกระทรวงยตุ ิธรรมรับผิดชอบศาลยุตธิ รรม เปนการแยกอาํ นาจตลุ าการ ออกจากฝา ยบริหารเปน
คร้ังแรก ยกเลิกจารีตนครบาลท่ีใชวิธีโหดรายทารุณในการไตสวนคดีความ ต้ังโรงเรียนกฎหมายขึ้นและ
ประกาศใชป ระมวลกฎหมายลักษณะอาญาอันเปนประมวลกฎหมายฉบบั แรกของไทย การปรับปรุงกฎหมาย
และการศาลนเ้ี ปนลูท างทที่ ําใหป ระเทศไทยสามารถแกป ญหาสทิ ธสิ ภาพนอกอาณาเขตไดในภายหลงั

สงั คมและวัฒนธรรม
ทรงยกเลกิ ระบบทาสและระบบไพร ใหประชาชนมีอิสระในการดํารงชีวิต ยกเลิกประเพณีที่ลาสมัย
และรบั เอาวฒั นธรรมตะวันตกเขา มา

การเงิน การธนาคารและการคลัง
ผลจากการทําสนธิสัญญาเบาวร ิงในสมัยรชั กาลที่ 4 ทําใหเศรษฐกจิ การคาขยายตวั มชี าวตา งประเทศ
เขา มาทาํ กิจการในประเทศไทยมากขน้ึ รชั กาลท่ี 5 จึงใหออกใชธนบัตรและมีการกําหนดอัตราแลกเปล่ียนท่ี
แนน อนเปนคร้งั แรก ทรงอนญุ าตใหธนาคารพาณิชยของตา งประเทศเขา มาต้งั สาขาและสนบั สนนุ ใหค นไทย
ตง้ั ธนาคารพาณิชยขน้ึ ในดานการคลัง มีการจัดทํางบประมาณแผน ดินเปน ครั้งแรก และปรับปรงุ ระบบจัดเก็บ
ภาษอี ากรใหมปี ระสิทธภิ าพข้ึน
พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว ทรงมีพระกรุณาธิคุณตอประชาชนชาวไทยและประเทศ
ไทยอยางใหญหลวง จึงทรงไดรับพระราชสมัญญาวา พระปยมหาราชอันหมายถึงวา ทรงเปนที่รักย่ิงของ
ปวงชนชาวไทย และในโอกาสครบรอบ 150 พรรษาแหงวันคลายวันพระราชสมภพ วันที่ 20 กันยายน พ.ศ.

112

2546 องคการศึกษาวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ หรือยูเนสโก (UNESCO) ไดประกาศ

ยกยอ งใหพระองคเปนบุคคลสําคัญและมีผลงานดีเดนของโลกทางสาขาการศึกษา วัฒนธรรม สังคมศาสตร

มนษุ ยวิทยา การพฒั นาสังคม และสือ่ สาร

4.4 สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ
สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ เปนพระโอรสในรัชกาลที่ 4 กับเจาจอม
มารดาชุม มีพระนามเดิมวา พระองคเจาดิศวรกุมาร ประสูติเม่ือวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 ทรงไดรับ
การศึกษาเบ้ืองตนในพระบรมมหาราชวัง ในสมัยรัชกาลท่ี 5 ไดรับการสถาปนาเปนกรมหมื่นดํารง
ราชานุภาพ แลวเล่ือนเปนกรมหลวง ตอมาในสมัยรัชกาลท่ี 6 ไดเลื่อนข้ึนเปนกรมพระยา และเม่ือถึงสมัย
รัชกาลที่ 7 ไดรับการสถาปนาเปน สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ สมเด็จฯกรม
พระยาดํารงราชานุภาพทรงเปนกําลังสําคัญในการพัฒนาบานเมือง โดยเฉพาะการปฏิรูปประเทศในสมัย
รัชกาลท่ี 5 ทรงปฏิบัติหนาที่ราชการดานความวิริยะอตุ สาหะ มีความรอบรู มคี วามซื่อสัตย และจงรักภักดีตอ
พระมหากษัตริยท ุกพระองค

กรณยี กจิ ท่ีสําคญั

การศกึ ษา
ใน พ.ศ. 2423 ทรงไดรับแตงต้ังใหดํารงตําแหนงผูบังคับการกรมทหารมหาดเล็ก จึงเก่ียวของกับ
การศกึ ษามาตั้งแตนั้น เนือ่ งจากมกี ารตั้งโรงเรยี นทหารมหาดเล็กขนึ้ ในกรมทหารมหาดเล็ก ตอมาเปล่ียนเปน
โรงเรยี นเรยี นพลเรอื น จนถงึ พ.ศ. 2433 ทรงเปน อธบิ ดกี รมศึกษาธิการและกํากับกรมธรรมการ จึงปรับปรุง
งานดานการศกึ ษาใหทันสมัย เชน กาํ หนดจุดมุง หมายทางการศกึ ษาใหส อดคลอ งกับความตองการของประเทศ
คือ ฝกคนเพ่ือเขารับราชการกําหนดหลักสูตร เวลาเรียนใหเปนแบบสากล ทรงนิพนธแบบเรียนเร็วข้ึนใช
เพ่ือสอนใหอานไดภายใน 3 เดือน มีการตรวจคัดเลือกหนังสือเรียน กําหนดแนวปฏิบัติราชการในกรม
ธรรมการและรเิ ร่ิมขยายการศกึ ษาออกไปสูร าษฎรสามัญชน เปนตน

การปกครอง
ทรงตาํ แหนง เสนาบดกี ระทรวงมหาดไทยคนแรกเปน เวลานานถึง 23 ป ติดตอกันต้ังแตพ.ศ. 2435 –
2458 ทรงมีบทบาทสําคัญในการวางรากฐานระบบการบริหารราชการแผนดินสวนภูมิภาพในแนวใหม
โดยยกเลิกการปกครองทเี่ รียกวา ระบบกินเมอื ง ซ่ึงใหอํานาจเจาเมืองมาก มาเปนการรวมเมอื งใกลเคยี งกันต้ัง
เปน มณฑล และสงขาหลวงเทศาภิบาลไปปกครองและจา ยเงนิ เดือนใหพ อเลีย้ งชีพ ระบบนี้เปนระบบการรวม
อาํ นาจเขาสูศูนยก ลาง นอกจากนีม้ ีการตง้ั หนว ยงานใหมข้ึนในกระทรวงมหาดไทย เพ่ือทําหนาที่ดูแลทุกขสุข
ราษฎร เชน กรมตํารวจ กรมปาไม กรมพยาบาล เปนตน ตลอดเวลาท่ีทรงดูแลงานมหาดไทย ทรงให
ความสําคัญแกการตรวจราชการเปนอยางมาก เพราะตองการเห็นสภาพเปนอยูที่แทจริงของราษฎรดูการ
ทํางานของขา ราชการ และเปน ขวัญกําลงั ใจแกข า ราชการหวั เมืองดว ย

113

งานพระนิพนธ
ทรงนิพนธงานดา นประวตั ิศาสตรโบราณคดี และศิลปวัฒนธรรมไวเปนจาํ นวนมาก ทรงใชวิธีสมัยใหม
ในการศึกษาคนควาประวัติศาสตรและโบราณคดี จนไดรับการยกยองวาเปนบิดาทางโบราณคดีและ
ประวตั ิศาสตรไทย สมเดจ็ ฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงลาออกจากตาํ แหนงเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย
เมอื่ พ.ศ. 2458 ในสมัยรชั กาลท่ี 6 เนอื่ งจากมปี ญ หาดา นสุขภาพ แตตอมาเสด็จกลับเขารับราชการอีกครั้งใน
ตาํ แหนงเสนาบดีมุรธาธร และเม่ือถึงสมัยรัชกาลที่ 7 ทรงดํารงตําแหนงอภิรัฐมนตรี งานสําคัญอื่น ๆ ท่ีทรง
วางรากฐานไว ไดแก หอสมดุ สําหรบั พระนคร และงานดานพพิ ธิ ภัณฑและหอจดหมายเหตุ สมเด็จฯกรม
พระยาดํารงราชานุภาพส้ินพระชนมเม่ือ พ.ศ. 2486 ทรงเปนตนราชสกุล ดิศกุล ใน พ.ศ. 2505 ยูเนสโก
ประกาศยกยองพระองคใหเปนผูมีผลงานดีเดนทางดานวัฒนธรรมระดับโลก นับเปนคนไทยคนแรกท่ีไดรับ
เกยี รติ
4.5 สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ เจาฟากรมพระยานริศรานวุ ัดตวิ งศ
สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ เปนเจาฟาผูทรงพระปรีชาสามารถ
ในวิชาการหลายแขนง ทรงเปนปราชญทางอักษรศาสตร ประวัติศาสตร ดนตรี และงานชาง พระองคมีพระ
นามเดิมวา พระองคเ จา จติ รเจริญ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหัว กับหมอมเจา
หญิงพรรณราย ประสูติทต่ี าํ หนักในพระบรมมหาราชวงั เม่ือวนั ท่ี 28 เมษายน พ.ศ. 2406 ทรงไดรับการศกึ ษา
ขัน้ ตน ทโี่ รงเรียนเตรียมทหาร จากนั้นผนวชเปน สามเณรอยทู ่ีวัดบวรนิเวศวหิ าร หลังจากนน้ั ทรงศึกษาวิชาการ
ตาง ๆ และราชประเพณี ครัน้ ลาผนวชแลว ทรงรับราชการในพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัวทรงมี
พระสติปญญารอบรู เปนท่ีวางพระราชหฤทัยจนไดรับพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเล่ือนพระอิสริยยศเปน
พระเจานองยาเธอเจาฟากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ ทรงรับราชการในตําแหนงสําคัญ อยูหลายหนวยงาน
เพอื่ วางรากฐานในการบรหิ ารราชการใหม ั่นคง ทัง้ กระทรวงโยธาธกิ าร กระทรวงพระคลัง และกระทรวงวัง
ใน พ.ศ. 2452 ทรงกราบบงั คมลาออกจากราชการ เนอื่ งจากประชวร ดว ยโรคพระหทยั โต ทรงปลูก
ตาํ หนกั อยูท่ีคลองเตย และเรยี กตําหนักนี้วา บานปลายเนิน ครั้นเม่ือรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา
เจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเล่ือนพระอิสริยยศเปน สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรม
พระนรศิ รานุวดั ติวงศ และโปรดเกลาฯ ใหทรงกลับเขารับราชการอีกครั้งหนึ่ง จนกระทั่งมีการเปลี่ยนแปลง
การปกครอง จงึ ทรงพน จากตาํ แหนง
ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รัชกาลท่ี 8)
ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเ ลอื่ นกรมขึ้นเปน สมเด็จพระเจาบรมวงศเ ธอ เจา ฟา กรมพระยานริศรานุวัด
ติวงศในบัน้ ปลายพระชนมท รงประทับทบี่ า นปลายเนินจนสน้ิ พระชนมลงเมื่อวันท่ี 10 มีนาคม พ.ศ. 2490
พระชันษา 83 ป ทรงเปนตน ราชสกุล จติ รพงศ
สมเดจ็ ฯ เจา ฟา กรมพระยานริศรานวุ ดั ติวงศ ทรงมีพระปรีชาสามารถในงานชางหลายแขนง ไดทรง
งานออกแบบไวเปนจํานวนมาก ท้ังงานภาพเขียนในวรรณคดี ภาพประดับผนัง พระราชลัญจกรและตรา
สัญลักษณตาง ๆ ตาลปต ร ตลอดจนสถาปต ยกรรม ซง่ึ เปน ท่รี จู กั แพรหลาย เชน พระอุโบสถวดั เบญจมบพิตร-

114

ดุสติ วนาราม พระอุโบสถวัดราชาธิวาส พระอโุ บสถวัดพระปฐมเจดีย ฯลฯ ดวยพระปรีชาสามารถทางดานงาน
ชา งนี้เอง ทาํ ใหทรงไดรับพระสมัญญานามวา นายชา งใหญแหง กรงุ สยาม

นอกจากน้ียงั ทรงพระปรชี าสามารถทางดา นดนตรี ทรงพระนิพนธเพลงเขมรไทรโยค เพลงตับนิทรา
ชาคริต เพลงตับจลู ง ฯลฯ สว นดา นวรรณกรรมทรงมีลายพระหตั ถโ ตตอบกบั สมเด็จฯ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ
ซึ่งภายหลังไดกลายเปนเอกสารที่มีคุณคาดานประวัติศาสตรโบราณคดี ศิลปวัฒนธรรมประเพณีและอักษร
ศาสตร ท่ีรูจักกันท่ัวไปในนาม สาสนสมเด็จ ความท่ีสมเด็จฯ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ
ทรงพระปรีชาสามารถในวิชาการหลายแขนง จึงมิไดเปนบุคคลสําคัญของชาติไทยเทานั้น หากแตทรงเปน
บุคคลที่ชาวโลกพึงรูจัก โดยใน พ.ศ. 2506 อันเปนวาระครบรอยปแหงวันประสูติ ยูเนสโกไดประกาศให
พระองคเ ปน บุคคลสาํ คัญของโลกพระองคหนึ่ง

4.6 ขรวั อนิ โขง
ขรวั อินโขง เปนช่อื เรียกพระอาจารยอ ิน ซง่ึ เปน จติ รกรในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจา อยหู ัว
ขรวั อนิ โขง เปนชาวบางจาน จังหวัดเพชรบุรี บวชอยูจนตลอดชีวิตท่ีวัดราชบูรณะ (วัดเลียบ) กรุงเทพฯการที่
ทา นบวชมานานจงึ เรยี กวา ขรวั สวนคําวา โขง น้ันเกิดจากทานบวชเปนเณรอยูนานจนใคร ๆ พากันเรียกวา
อนิ โขง ซง่ึ คาํ วา โขง หรอื โคง หมายถงึ ใหญห รอื โตเกินวยั น้ันเอง
ขรัวอินโขง เปนชางเขียนไทยคนแรกท่ีมีความรูในการเขียนภาพท้ังแบบไทยที่นิยมเขียนกันมา
แตโบราณ และทง้ั แบบตะวนั ตกดวย นับเปนจิตรกรคนแรกของไทยท่ีมีพัฒนาการเขียนรูปจิตรกรรมฝาผนัง
โดยการนาํ ทฤษฎีการเขยี นภาพแบบสามมิตแิ บบตะวันตกเขา มาเผยแพรในงานจติ รกรรมของไทยยคุ นนั้
ภาพตา ง ๆ ทีข่ รวั อนิ โขงเขียนจงึ มีแสง เงา มคี วามลกึ และเหมอื นจรงิ
ผลงานของขรวั อินโขงเปนทีโ่ ปรดปรานของพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยูหวั มากเคยโปรดเกลา ฯ
ใหเ ขยี นรูปตาง ๆ ตามแนวตะวันตกไวท ่พี ระอโุ บสถวดั บวรนเิ วศวิหาร ซึง่ เปนภาพเขยี นแรก ๆ ของขรัวอินโขง
นอกจากนัน้ มีภาพเหมอื นพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาท่หี อพระราชกรมานสุ รณ
ภาพของขรัวอินโขง เทาท่ีมปี รากฏหลักฐานและมีการกลาวอางถึง อาทิ ภาพเขียนชาดก เรื่องพระยา
ชางเผือก ที่ผนังพระอุโบสถ และภาพสุภาษติ ทหี่ นา ตางพระอุโบสถวดั พระศรรี ัตนศาสดาราม ภาพพงศาวดาร
กรุงรัตนโกสินทรใ นหอพระราชพงศานุสรณในพระบรมมหาราชวงั ภาพปรศิ นาธรรมท่ผี นงั พระอโุ บสถวดั บรม
นวิ าส ภาพพระบรมรปู รัชกาลที่ 4 ฯลฯ
ภาพเขียนจากฝมือขรัวอินโขงเหลานี้ มีเอกลักษณเฉพาะตัว โดดเดน แปลกตา ใชสีเขมและสีออน
แตกตางจากงานจิตรกรรมที่เคยเขียนกันมาในยุคน้ัน ทําใหเกิดรูปแบบใหมของงานจิตรกรรมในสมัย
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวท่ีเรียกกันวา จิตรกรรมสกุลชางขรัวอินโขงที่เปนตนกําเนิดของงาน
จติ รกรรมไทยในยุคตอ ๆ มา

115

4.7 สมเด็จพระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนี
สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนชี ทรงมีพระนามเดิมวา สังวาล ตะละภัฏ พระราชราชสมภพ
เมอ่ื วันอาทิตยที่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2443 ทรงเปนบุตรคนที่ 3 ในพระชนกชู และพระชนนีคํา ทรงมีพระภคินี
และพระเชษฐา 2 คนซึง่ ไดถ งึ แกกรรมตง้ั แตเยาววยั คงเหลอื แตพระอนชุ าออ นกวา พระองค 2 ป คอื คุณถมยา
สมเด็จพระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนอี ภิเษกสมรสกบั สมเด็จเจาฟา ฯ กรมขนุ สงขลานครนิ ทร
ไดประสูติพระโอรสและพระธิดา ดังน้ี
1. หมอมเจา กลั ยาณิวัฒนามหดิ ล ภายหลงั ทรงไดร บั การสถาปนาพระอิสริยศักด์ิ เปน สมเดจ็ พระเจา -
พีน่ างเธอ เจา ฟากลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร
2. หมอมเจาอานนั ทมหดิ ล (รชั กาลที่ 8)
3. พระวรวงศเธอพระองคเจา ภมู ิพลอดุลยเดช (รชั กาลท่ี 9)

พระราชกรณียกจิ ท่สี าํ คัญ

การแพทย พยาบาล การสาธารณสขุ และการศกึ ษา
สมเดจ็ ยาทรงจดั ตงั้ หนวยและมลู นธิ ทิ ่ีสาํ คัญขึ้น ดังน้ี
1. หนวยแพทยอาสาสมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนี (พอ.สว.) เปนหนวยแพทยอาสาเคล่ือนท่ี
ที่เดนิ ไปในถิน่ ทุรกันดาร ประกอบดว ย แพทย ทนั ตแพทย เภสัชกร พยาบาล เจาหนาทีส่ าธารณสขุ และสมาชิก
สมทบอกี คณะหนงึ่ ซง่ึ ไมไ ดรบั สิง่ ตอบแทนและเบีย้ เลี้ยง เงินเดอื น
2. มลู นิธิขาเทยี ม จดั ตง้ั เมือ่ 17 สงิ หาคม พ.ศ. 2535
3. มลู นิธถิ นั ยรักษ ท่โี รงพยาบาลศริ ริ าช จดั ตั้งเมอ่ื เดอื นมีนาคม พ.ศ. 2538 เพอ่ื ใชเ ปน สถานที่ตรวจ
วินจิ ฉยั เตานม
4. ทรงบริจาคเงนิ เพอ่ื สรา งโรงเรยี นกวา 185 โรงเรียน และทรงรบั เอาโครงการของโรงเรียนตํารวจ
ตระเวนชายแดนไวใ นพระราชูปถัมภ

การอนุรกั ษธรรมชาติ และส่งิ แวดลอ ม
สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ทรงเปนพระราชวงศที่โปรดธรรมชาติมาก ทรงสราง
พระตําหนักดอยตุง ข้ึนบริเวณดอยตุง เน้ือที่ 29 ไร 3 งาน ท่ีบานอีกอปากลวย อําเภอแมฟาหลวง จังหวัด
เชียงราย ดวยพระราชทรัพยสวนพระองคเอง ในพื้นท่ีเชาของกรมปาไมเปนเวลานาน 30 ป มีความสูงกวา
ระดับน้ําทะเลประมาณ 1,000 เมตร โดยทรงเรียกพระตําหนักน้ีวา บานท่ีดอยตุง ทรงพัฒนาดอยตุงและ
สง เสริมงานใหชาวเขาอกี ดวย ดงั นี้
1. โครงการพัฒนาดอยตงุ เมื่อป พ.ศ. 2531
2. ทรงพระราชทานกลา ไมแกผูตามเสดจ็ และทรงปลกู ปา ดวยพระองคเอง
3. ทรงนาํ เมลด็ กาแฟพนั ธุอาราบกิ า และไมด อกมาปลูก
4. โครงการขยายพนั ธโุ ดยวิธีเพาะเลยี้ งเนอ้ื เยือ่ หนอไมฝรง่ั กลวย กลวยไม เห็ดหลนิ จอื สตรอเบอรรี่

116

5. จดั ต้งั ศนู ยบาํ บัด และฟนฟูสมรรถภาพผูต ดิ ยาเสพติด ท่ีบานผาหมี ตําบลเวียงพางคาํ อาํ เภอ
แมสาย จงั หวัดเชยี งราย

จากพระราชอตุ สาหะดงั กลา ว และโครงการที่ยังมิไดนําเสนอขึ้นมาขางตนนี้ ยอดดอย ที่เคยหัวโลน
ดวยการถางปา ทําไรเล่ือนลอยปลูกฝน จึงไดกลับกลายมาเปนดอยท่ีเต็มไปดวยปาไมตามเดิม ดวยเหตุน้ี
พระองคจ งึ ทรงไดรบั ขนานนามวา สมเด็จยาแมฟาหลวงของชาวไทย

ในวันองั คารท่ี 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงไดเสด็จสวรรคต
แตพ ระเกยี รติคุณ และพระมหากรุณาธิคุณ ที่ทรงปรารถนาใหชาวไทยมีความสุข ยังคงสถิตถาวรอยูในความ
ทรงจําของพสกนิกรทั่วไทยตลอดกาล และในวันที่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2543 เปนวันคลายวันพระราชสมภพ
ครบรอบ 100 ป องคการวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ หรือ ยูเนสโก ไดเฉลิมพระเกียรติ
ยกยองใหสมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงเปน “บุคคลสาํ คัญของโลก”

4.8 พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช (รัชกาลที่ 9)
พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช พระราชโอรสพระองคเล็กในสมเด็จเจาฟามหิดล
อดุลยเดช กรมขนุ สงขลานครินทร และหมอมสงั วาล ประสูติ ณ โรงพยาบาลเมานทออเบรน เมืองเคมบริดจ
รัฐแมสสาซูเสตต ประเทศสหรัฐอเมริกา วันที่ 5 ธนั วาคม 2570 ตรงกบั วันจันทร เดอื นอาย ขึ้น 12 คํ่า ปเถาะ
เหตุที่ประสูตทิ อี่ เมรกิ าเพราะขณะน้นั พระบรมราชนกเสด็จทรงศกึ ษาและปฏิบัติหนาทรี่ าชการในตางประเทศ
ทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลที่ 9 แหงราชวงศจ กั รี เสดจ็ ขึ้นครองราชยตั้งแตวนั ที่ 9 มิถุนายน พ.ศ.
2489 และเสด็จสวรรคตในวันท่ี 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 ทรงอยูในราชสมบัติ เปนระยะเวลา 70 ป
ทรงพระสถานะเปนประมขุ แหงรัฐตามบทบญั ญัติของรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย
พระองคทรงไดรับการถวายพระราชสมัญญาวา “สมเด็จพระภัทรมหาราช” ซึ่งมีความหมายวา
“พระมหากษัตริยผูประเสริฐยิ่ง” ตอมาไดมีการถวายพระราชสมัญญาใหมวา “พระบาทสมเด็จ-
พระเจา อยหู วั ภมู ิพลอดลุ ยเดชมหาราช” เมอ่ื พ.ศ. 2530 และ“พระภูมิพลมหาราช” อนุโลมตามธรรมเนียม
เชนเดียวกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 5) ท่ีทรงไดรับพระราชสมัญญาวา
“พระปยมหาราช” อนึ่ง ประชาชนท่ัวไปนิยมเรียกพระองควา “ในหลวง” คําดังกลาวคาดวายอมาจาก
“ใน (พระบรมมหาราชวงั ) หลวง” บางกว็ า เพยี้ นมาจากคําวา “นายหลวง” ซึ่งแปลวา เจา นายผเู ปนใหญ
ทงั้ นี้ ทรงเปน พระมหากษัตริยท ีท่ รงอยใู นตาํ แหนงยาวนานที่สุดในโลก และเสวยราชยยาวนานท่ีสุด
ในประวตั ศิ าสตรชาตไิ ทยดวยเชนกนั
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทรงหมนั้ กบั ม.ร.ว. สริ กิ ิติ์ เมอื่ วันท่ี 19 กรกฎาคม
พ.ศ. 2492 เสด็จพระราชดาํ เนนิ นวิ ตั พระนครในปถ ัดมา โดยประทับ ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน ตอมาวันท่ี 28
เมษายน พ.ศ. 2493 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชโปรดเกลาฯ ใหจัดการพระราชพิธี-
ราชาภิเษกสมรสกับหมอมราชวงศสิริกิติ์ กิติยากร ณ พระตําหนักสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี
พระพันวัสสาอัยยิกาเจาในวังสระปทุม ซ่ึงในการพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสน้ี มีพระบรมราชโองการ
โปรดเกลา ฯ ใหส ถาปนาหมอมราชวงศหญงิ สิรกิ ติ ิ์ กติ ยิ ากร ขึน้ เปน สมเด็จพระราชินีสิริกิติ์ วันท่ี 5 พฤษภาคม
พ.ศ. 2493 ทรงพระกรณุ าโปรดเกลากระหมอมใหตั้งการพระราชพิธีบรมราชาภเิ ษกตามแบบอยางโบราณราช

117

ประเพณขี น้ึ ณ พระที่น่ังไพศาลทักษณิ เฉลมิ พระปรมาภไิ ธยตามทีจ่ ารกึ ในพระสพุ รรณบฏั วา พระบาทสมเดจ็ -
พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถ-
บพติ ร พระราชทานพระปฐมบรมราชโองการวา “เราจะครองแผน ดนิ โดยธรรม เพ่ือประโยชนสุขแหงมหาชน
ชาวสยาม” และในโอกาสนี้ มพี ระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหเ ฉลมิ พระนามาภไิ ธย สมเดจ็ พระราชินีสิริกติ ์ิ
เปนสมเด็จพระนางเจาสิริกติ ิ์ พระบรมราชินี

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดชและสมเดจ็ พระนางเจาสริ ิกติ ิ์ พระบรมราชินีนาถ
มพี ระราชโอรส และพระราชธดิ าดวยกันส่พี ระองคตามลําดับดังตอไปนี้

1. ทูลกระหมอมหญงิ อุบลรตั นราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี (พระนามเดิม : สมเดจ็ พระเจา ลูกเธอ
เจาฟา อบุ ลรตั นราชกัญญา สิรวิ ัฒนาพรรณวดี ประสตู ิ 5 เมษายน 2494 สถานพยาบาล มงตช ัวชี เมืองโลซาน
ประเทศสวิตเซอรแลนด) สมเด็จพระเจาลูกเธอพระองคน้ีไดทรงลาออกจากฐานันดรศักด์ิแหงพระราชวงศ
โดยมีพระโอรสหนึ่งองคแ ละพระธิดาสององค ทั้งนี้ คาํ วา “ทูลกระหมอมหญิง” เปนคําเรียกพระราชวงศที่มี
พระชนนีเปน สมเดจ็ พระบรมราชนิ ี

2. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราลงกรณ สยามมกฎราชกุมาร (พระนามเดิม :
สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟา วชิราลงกรณ บรมจักรยาดศิ รสนั ตตวิ งศ เทเวศรธํารงสุบรบิ าล อภิคุณูประการ
มหิตตลาดุลเดช ภมู ิพลนเรสวรางกูร กติ ตสิ ิริสมบรู ณสวางควัฒน บรมขัตติยราชกุมาร; ประสูติ: 28 กรกฎาคม
2495, พระทน่ี ั่งอัมพรสถาน)

3. สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา เจา ฟา มหาจกั รีสิรินธร รัฐสีมาคุณากรปยชาติ สยามบรมราชกุมารี
(พระนามเดิม: สมเด็จพระเจาลูกเธอ เจาฟาสิรินธรเทพรัตนสุดา กิติวัฒนาดุลโสภาคย; ประสูติ:2 เมษายน
2498, พระทีน่ ่งั อัมพรสถาน)

118

4. สมเดจ็ พระเจาลูกเธอ เจา ฟา จฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ อคั รราชกุมารี (ประสูติ: 4 กรกฎาคม 2500,
พระทีน่ งั่ อัมพรสถาน)

พระราชกรณียกิจ พระราชนพิ นธ และผลงานอน่ื โดยสังเขป
ทรงประกอบพระราชกรณยี กจิ ท่ีถงึ พรอมทงั้ ความบรสิ ุทธิ์บรบิ รู ณ จึงเปน ชวงเวลา 60 ป ทพี่ สกนิกร
ชาวไทยอยูไดอยางรมเย็นเปน สขุ ภายใตรม
พระบารมี พระราชกรณียกจิ ทั้งหลายท่ีพระองค
ทรงบาํ เพญ็ นับเปน พระมหากรุณาธคิ ุณอยางหา
ทส่ี ุดไมไดท พี่ ระองคทรงมตี อประเทศชาตแิ ละ
ประชาชนชาวไทย ดังพระราชกรณียกจิ และ
พระราชนพิ นธ ดังนี้
มลู นธิ ิชยั พัฒนา
มูลนิธิโครงการหลวง
โครงการสว นพระองคสวนจิตรลดา
โครงการหลวงอางขาง
โครงการปลกู ปาถาวร
โครงการแกมลงิ
โครงการฝนหลวง
โครงการสารานกุ รมไทยสําหรบั เยาวชน
โครงการแกลงดนิ
กังหนั ชยั พัฒนา
แนวพระราชดาํ ริ ผลติ แกสโซฮอลในโครงการสว นพระองค (พ.ศ. 2528)
แนวพระราชดาํ ริ เศรษฐกิจพอเพยี ง
เพลงพระราชนพิ นธ
พระสมเดจ็ จติ รลดา

พระเกยี รติยศ
พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ทรงไดรับการทลู เกลาฯ ถวายรางวลั และเกยี รติยศ
ตา ง ๆ มากมาย ทง้ั จากบุคคลและคุณบคุ คลในประเทศและตา งประเทศ อนั เนอื่ งมาจากพระราชกรณยี กิจและ
พระราชอัธยาศยั ในการแสวงหาความรู ท่ีสาํ คญั เปน ตน วา
ประธานรฐั สภายโุ รปและสมาชกิ รวมกันทูลเกลาฯ ถวาย “เหรยี ญรัฐสภายุโรป”
(19 กรกฎาคม พ.ศ. 2519)
ประธานคณะกรรมมาธกิ ารเพื่อสนั ติภาพของสมาคมอธกิ ารบดีระหวา งประเทศ ทูลเกลา ฯ ถวาย
“รางวลั สันติภาพ” (9 กันยายน พ.ศ. 2529)

119

สถาบนั เทคโนโลยีแหง เอเชีย ทลู เกลาฯ ถวาย “เหรียญทองเฉลิมพระเกียรติคุณ ในการนําชนบทให
พฒั นา” (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2530)

ผูอํานวยการใหญโ ครงการส่งิ แวดลอมแหง สหประชาชาติ (UNEP) ทูลเกลา ฯถวาย “เหรยี ญทองประกาศ
พระเกียรตคิ ุณดานสง่ิ แวดลอ ม” (4 พฤจิกายน พ.ศ. 2535)

ผอู าํ นวยการใหญองคการอนามยั โลก (WHO) ทลู เกลาฯ ถวาย “เหรียญทองสาธารณสุขเพ่อื มวลชน”
(24 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2535)

คณะกรรมการสมาคมนิเวศวิทยาเชิงเคมีสากล (International Society of Chemical Ecology)
ทลู เกลาฯ ถวาย “เหรยี ญรางวลั เทดิ พระเกยี รติในการสงวนรักษาความหลายหลายทางชีวภาพ” (26 มกราคม
พ.ศ. 2536)

หัวหนา สาขาเกษตร ฝา ยวชิ าการภูมภิ าคเอเชียของธนาคารโลก ทลู เกลาฯ ถวาย “รางวัลหญา แฝกชุบ
สาํ ริด” สดดุ ีพระเกียรตคิ ุณในฐานะท่ีทรงเปนนักอนุรกั ษดนิ และนํา้ (30 ตุลาคม พ.ศ. 2536)

ผอู าํ นวยการบริหารของยูเอ็นดีซีพี (UNDCP) แหงสหประชาชาติ ทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญทองคํา
สดดุ ีพระเกียรตคิ ณุ ดา นการปอ งกันแกไขปญหายาเสพติด” (12 ธันวาคม พ.ศ. 2537)

องคก ารอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาติ (FAO) ทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญสดุดีพระเกียรติคุณ
ในดานการพัฒนาการเกษตร” (6 ธนั วาคม พ.ศ. 2539)

สํานักงานโครงการพฒั นาแหงสหประชาชาติ (UNDP) ทลู เกลา ฯ ถวาย “รางวลั ความสําเร็จสงู สดุ ดาน
การพฒั นามนษุ ย” จากการที่ไดทรงอุทิศกําลังพระวรกายและทรงพระวิริยะอุตสาหะในการปฏิบัติพระราช
กรณียกจิ นอ ยใหญนานปั การ เพ่ือยงั ประโยชนแ ละความเจรญิ อยางยงั่ ยนื มาสปู ระชาชนชาวไทยทง้ั ประเทศมา
โดยตลอด (26 พฤษภาคม พ.ศ. 2549)

ในป พ.ศ. 2550 องคการทรัพยสินทางปญญาโลก (World Intellectual Property Organization-
WIPO) แถลงขาวการทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญรางวัลผูนําโลกดานทรัพยสินทางปญญา” (Global Leaders
Award) โดยนายฟรานซิส เกอรรี่ ผูอํานวยการใหญเปนผูนําขึ้นทูลเกลาฯ ถวาย ณ พระราชวังไกลกังวล
ในวันท่ี 14 มกราคม 2552 เพ่อื เทิดพระเกยี รติท่ีทรงมบี ทบาทและผลดา นทรัพยส นิ ทางปญ ญาทีโ่ ดดเดน ทั้งน้ี
พระองคทรงเปน ผนู ําโลกคนแรกท่ไี ดร บั การทูลเกลาฯ ถวายเหรยี ญรางวัลดังกลาว

4.9 พระยากลั ยาณไมตรี (ดร.ฟรานซิส บี แซร) Dr. Francis Bowes Sayre
ดร.ฟรานซิส บ.ี แซร เปน ชาวตะวันตกคนท่ี 2 ทไ่ี ดรับพระราชทานบรรดาศักด์ิเปน พระยากลั ยาณไมตรี
ชาวตะวันตก คนแรกท่ีเปนพระยากัลยาณไมตรี มีนามเดิมวา เจนสไอเวอรสันเวสเตนการด (Jens Iverson
Westengard) เกิดเมื่อ พ.ศ. 2428 ที่มลรัฐเพนซิลวาเนีย สหรัฐอเมริกาสําเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัย
ฮารว ารด เขามารับราชการในประเทศไทยในสมยั รชั กาลที่ 5 - 6 โดยใน พ.ศ. 2446-2451 เปนผูชวยทีป่ รึกษา
ราชการแผนดนิ หลงั จากน้ันเปนทปี่ รกึ ษาราชการแผน ดินจนถึง พ.ศ. 2458 จึงกราบถวายบังคมลาออกกลบั ไป
สหรฐั อเมริกา เวสเตนการดไดร ับพระราชทานบรรดาศักด์ิเปนพระยากลั ยาณไมตรเี มอ่ื พ.ศ. 2454
ดร.แซร มีบทบาทสําคัญในการปลดเปลื้องขอผูกพันตามสนธิสัญญาเบาวริงท่ีไทยทําไวกับประเทศ
อังกฤษในสมยั รชั กาลท่ี 4 และสนธิสัญญาลักษณะเดียวกันที่ไทยทําไวกับประเทศอื่น ซ่ึงฝายไทยเสียเปรียบ

120

มากในเรอ่ื งที่คนในบังคบั ตา งชาตไิ มต อ งข้ึนศาลไทย และไทยจะเก็บภาษีจากตางประเทศเกินรอยละ 3 ไมได
ประเทศไทยพยายามหาทางแกไขสนธิสัญญาเสียเปรียบน้ีมาโดยตลอด ตั้งแตสมัยรัชกาลท่ี 5 มาจนถึงสมัย
รัชกาลท่ี 6 ปรากฏวามีเพียง 2 ประเทศที่ยอมแกไขให โดยมีขอแมบางประการ ไดแก สหรัฐอเมริกาเปน
ประเทศแรกทย่ี อมแกไ ขใน พ.ศ. 2436 และญีป่ นุ ยอมแกไ ขใน พ.ศ. 2466

เมื่อ ดร.แซร เขามาประเทศไทยแลว พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงแตงตั้งใหเปน
ผแู ทนประเทศไทยไปเจรจาขอแกไขสนธิสัญญากับประเทศในยุโรป ดร.แซร เริ่มออกเดินทางไปปฏิบัติงาน
ใน พ.ศ. 2467 การเจรจาเปนไปอยา งยากลาํ บาก โดยเฉพาะอยางย่ิงการเจรจากบั อังกฤษ และฝร่งั เศสซง่ึ ตา งก็
พยายามรกั ษาผลประโยชนข องตนเต็มที่ แตเน่อื งจาก ดร.แซร เปนผูมีวิรยิ ะอตุ สาหะ มีความสามารถทางการ
ทูต และมีความตั้งใจดีตอประเทศไทย ประกอบกับสถานภาพสวนตัวของ ดร.แซร ท่ีเปนบุตรเขยของ
ประธานาธิบดวี ูดโรว วสิ สัน แหง สหรฐั อเมริกา จึงทําใหการเจรจาประสพความสําเร็จ ประเทศในยุโรปที่ทํา
สนธิสัญญากับไทย ไดแก ประเทศอังกฤษ ฝรั่งเศส เนเธอรแลนด สเปน โปรตุเกส เดนมารก สวีเดน อิตาลี
และเบลเยีย่ ม ยินยอมแกส นธิสัญญาใหเปนแบบเดียวกับท่ีสหรฐั อเมรกิ ายอมแกใ ห

ดร.แซร ถวายบังคมลาออกจากหนา ท่ีกลบั ไปสหรัฐอเมรกิ าใน พ.ศ. 2468 แตก็ยังยินดีที่จะชวยเหลือ
ประเทศไทย ดังเชนใน พ.ศ. 2469 หลังจากท่ีพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรงข้ึนครองราชยได
ไมน าน ดร.แซรไ ดถวายคําแนะนาํ เกยี่ วกับสถานการณบานเมือง และแนวทางแกปญหาตาง ๆ ตามที่ทรงถาม
ไป และยงั ไดรา งรัฐธรรมนญู ถวายใหทรงพจิ ารณาดวย

จากคุณงามความดที ่ี ดร.แซร มตี อ ประเทศไทย จึงไดร ับพระราชทานบรรดาศักด์ิเปนพระยากัลยาณ
ไมตรี เมอื่ พ.ศ. 2470 และตอ มาใน พ.ศ. 2511 รัฐบาลไทยไดต ง้ั ชอื่ ถนนขาง กระทรวงตางประเทศ (วังสราญ
รมย) วา ถนนกัลยาณไมตรี พระยากัลยาณไมตรีถงึ แกอ นจิ กรรมที่ประเทศสหรัฐอเมริกาเมื่อ พ.ศ. 2515

4.10 หมอบรดั เลย (Dr. Dan Beach Bradley)
ดร.แดน บีช แบรดเลย ชาวไทยเรียกกันวา หมอบรัดเลย หรือ ปลัดเล เปนชาวนิวยอรก ประเทศ
สหรัฐอเมรกิ า เกดิ เมอ่ื พ.ศ. 2345 หมอบรัดเลยเดินทางเขามายังสยาม เมื่อ พ.ศ. 2378 โดยพักอาศัยอยูกับ
มชิ ชนั นารี ชื่อ จอหน สัน ท่วี ัดเกาะ เม่ือเขามาอยูเมอื งไทย ในตอนแรกหมอบรัดเลยเ ปดโอสถศาลาขึ้นท่ีขางใต
วัดเกาะ รับรักษาโรคใหแกชาวบานแถวนั้น พรอมท้ังสอนศาสนาคริสตใหแกชาวจีนที่อยูในเมืองไทย
สวนซาราหภ รรยาของหมอเปนครสู อนภาษาองั กฤษ
ตอ มาหมอบรดั เลยย า ยไปอยแู ถวโบสถวดั ซางตาครสู ขยายกิจการจากรบั รกั ษาโรค เปน โรงพมิ พ
โดยรับพิมพหนังสือเกี่ยวกับศาสนาคริสต แจกและพิมพประกาศของทางราชการ เร่ือง หามนําฝนเขามา
ในประเทศสยามเปนฉบับแรก จาํ นวน 9,000 แผน เม่อื วนั ท่ี 27 เมษายน พ.ศ. 2382 อกี ดวย กิจการโรงพิมพ
นน้ี ับเปน ประโยชนสาํ หรับคนไทยมาก เอกสารทางประวตั ิศาสตรท่สี าํ คัญซ่ึงคนรนุ หลังไดศ ึกษาสว นหนึ่ง
กม็ าจากโรงพิมพข องหมอบรดั เลย นอกจากนี้ทานไดออกหนังสือพิมพรายปฉบับหนึ่ง ชื่อวา บางกอกคาเลน
เดอร (Bangkok Galender) ตอ มาไดออกหนงั สือพิมพรายปกษอกี ฉบับหนง่ึ เมื่อ พ.ศ. 2387 ชื่อวา บางกอกรี
คอรเดอร (Bangkok Recorder) นอกจากหนังสอื พิมพแลว ยงั ไดพิมพหนงั สือเลม จําหนายอีกดวย เชน ไคเก็ก

121

ไซฮั่น สามกก เลียดกก หองสนิ ฯลฯ หนังสือของหมอบรัดเลยน้ันเปนที่รูจักแพรหลายในหมูขุนนางและราช
สํานกั โดยเฉพาะหนงั สอื พิมพทีล่ งบทความแสดงความคิดเหน็ อยางกวางขวาง

นอกจากงานดา นโรงพิมพท ี่หมอบรัดเลยเขา มาบุกเบิกและพัฒนาใหวงการสิ่งพิมพไทยแลวงานดาน
การแพทยและดานสาธารณสุขท่ีทา นทําไวกม็ ิไดย ง่ิ หยอ นไปกวา กนั หมอบรัดเลย นบั เปนหมอฝรั่งคนแรกที่ได
นําเอาหลักวิชาการแพทยสมยั ใหมเ ขามาเผยแพรในเมืองไทย มีการผาตัดและชวยรักษาโรคตาง ๆ โดยใชยา
แผนใหม ซ่งึ ชว ยใหค นไขห ายปวยอยา งรวดเรว็ ท่สี าํ คัญทีส่ ดุ คอื การปลกู ฝปอ งกนั ไขท รพิษ

ดวยคุณงานความดีที่หมอบรัดเลยมีตอแผนดินไทย พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวจึงได
พระราชทานพระบรมราชานุญาตใหพวกมิชชันนารี และหมอบรัดเลยเชาที่หลังปอมวิไชยประสิทธิ์อยูจนถึง
รัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจาอยูห ัว จึงพระราชทานใหอ ยูโดยไมต อ งเสยี คา เชาจนกระท่ังหมอบ
รดั เลยถ งึ แกก รรมเม่ือ พ.ศ. 2416 รวมอายไุ ด 71 ป

บุคคลสาํ คัญของประเทศไทยท่อี งคการศกึ ษา วิทยาศาสตร และวฒั นธรรมแหง
สหประชาชาติ (ยูเนสโก) ยกยอง

อันดับ ผูไดร ับยกยอง ยกยอ งเม่อื วนั ที่ ยกยองเนอ่ื งในวาระ

1. สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอฯ 21 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2505 ฉลองวันประสูติ

กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ ครบ 100 พรรษา

2. สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอฯ 28 เมษายน พ.ศ. 2506 ฉลองวันประสูติ
กรมพระยานรศิ รานุวัดติวงศ ครบ 100 พรรษา

122

อันดับ ผูไดร ับยกยอ ง ยกยองเมอ่ื วนั ที่ ยกยอ งเนื่องในวาระ

3. พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศ 24 กุมภาพันธ พ.ศ. 2511 ฉลองวนั พระราชสมภพ

หลา นภาลยั ครบ 200 พรรษา

4. พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฏเกลา 1 มกราคม พ.ศ. 2524 ฉลองวันพระพระราช
เจา อยหู วั สมภพครบ 100 พรรษา

5. สุนทรภู 26 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2529 ฉลองครบชาตกิ าล
200 ป

6. พระยาอนุมานราชธน 14 ธนั วาคม พ.ศ. 2531 ฉลองครบชาติกาล 100 ป

7. สมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรม 11 ธันวาคม พ.ศ. 2533 ฉลองวันประสูติครบ 200
พระปรมานชุ ติ ชโิ นรส พรรษา

8. พระเจาวรวงศเ ธอกรมหมืน่ 25 สิงหาคม พ.ศ. 2534 ฉลองวันประสูตคิ รบ 100
นราธปิ พงศป ระพันธ พรรษา

9. สมเดจ็ พระมหติ ลาธเิ บศร 1 มกราคม พ.ศ. 2535 ฉลองวันพระราชสมภพ
อดลุ ยเดชวิกรม ครบ 100 พรรษา
พระบรมราชชนก

10. พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร 9 มิถนุ ายน พ.ศ. 2539 ฉลองสิรริ าชสมบัติ
มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ครบ 50 ป

11. สมเดจ็ พระศรีนครินทรา 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2543 ฉลองวันพระราชสมภพ
บรมราชชนนี ครบ 100 พรรษา

12. นายปรีดี พนมยงค 20 กนั ยายน พ.ศ. 2543 ฉลองครบชาติกาล 100 ป

13. พระบาทสมเดจ็ พระ 20 กันยายน พ.ศ. 2546 ฉลองวนั พระราชสมภพ
จุลจอมเกลาเจา อยูห วั ครบ 150 พรรษา

14. หมอ มหลวงปน มาลากลุ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2546 ฉลองครบชาตกิ าล
100 ป

123

อนั ดับ ผไู ดร ับยกยอง ยกยองเมื่อวนั ที่ ยกยองเนือ่ งในวาระ

15. พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา 18 ตลุ าคม พ.ศ. 2547 ฉลองวนั พระราชสมภพ
เจาอยหู ัว ครบรอบ 200 พรรษา

16. นายกหุ ลาบ สายประดิษฐ 31 มีนาคม พ.ศ. 2548 ฉลองครบชาตกิ าล
17. พทุ ธทาสภิกขุ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2548 100 ป

ฉลองครบชาติกาล
100 ป

18. พระเจาบรมวงศเ ธอฯ กรม 19 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2550 ฉลองวันประสูติครบ
หลวงวงศาธิราชสนทิ 200 พรรษา

กจิ กรรมที่ 9 เรือ่ ง บคุ คลสําคญั ของไทยและของโลกดา นประวัติศาสตร

ใหนักศกึ ษาแบง กลมุ 4 กลมุ แตละกลุมศกึ ษาคน ควาและทาํ รายงานสง พรอ มกับนําเสนอ โดยมี
หวั เรือ่ ง ดังน้ี

กลมุ ท่ี 1 พระราชประวัตแิ ละพระราชกรณยี กิจทส่ี าํ คญั ของพอ ขุนรามคําแหงมหาราช

กลมุ ที่ 2 พระราชประวตั ิและพระราชกรณียกิจทีส่ าํ คญั ของ
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจาอยูหวั

กลมุ ที่ 3 พระราชประวตั แิ ละพระราชกรณยี กิจทส่ี าํ คัญของ
สมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนี

กลมุ ที่ 4 พระราชประวตั ิและพระราชกรณยี กิจทส่ี ําคญั ของ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช

124

เรอ่ื งท่ี 5 เหตุการณสาํ คัญของโลกท่ีมีผลตอ ปจ จบุ นั

เหตกุ ารณส ําคญั ที่มผี ลกระทบตอการเปลี่ยนแปลงของโลกนั้นหมายถึงเหตุการณสําคัญท่ีทําใหโลก
เกิดการเปลี่ยนแปลงภายหลังสงครามสิ้นสุดลง ซึ่งพบวาสหประชาชาติสามารถยับยั้งการทําสงครามอาวุธ
ไดในระดับหน่งึ แตเ ม่อื สงครามอาวธุ ผานไปเหตกุ ารณป จ จบุ ันจะกลายเปน สงครามเศรษฐกจิ ชวี ิตความเปน อยู
วัฒนธรรม จารีตประเพณี รวมถึงการเมืองการปกครองในปจจุบัน ซ่ึงเหตุการณสําคัญในอดีตท่ีสงผล
ตอ ปจจุบนั มดี งั น้ี

1. สงครามโลกคร้ังท่ี 1 และ 2

สงครามโลกครง้ั ทหี่ นงึ่ เปนสงครามความขดั แยงบนฐานการลาอาณานิคม ระหวางมหาอํานาจยุโรป
สองคา ย คอื ฝายไตรพันธมิตร (Triple Alliance) ซงึ่ ประกอบไปดวยเยอรมนี และอิตาลี กับฝายมหาอํานาจ
(Triple Entente) ประกอบไปดวยบริเตนใหญ ฝรั่งเศสและรัสเซีย เกิดขึ้นในชวง ค.ศ.1914-1918
(พ.ศ.2547-2461)

สาเหตขุ องสงครามโลกครัง้ ที่หน่ึง เกดิ จากความขดั แยงทางการเมืองของทวีปยุโรป โดยเปนจุดเริม่ ตน
ของการส้ินสุดของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยของยุโรป การส้ินสุดของจักรวรรดิออตโตมัน เปนตัวเรง
ปฏกิ ิรยิ าของการปฏวิ ัติรัสเซีย การพายแพข องประเทศเยอรมนใี นสงครามครงั้ นี้ สง ผลใหเกิดลัทธิชาตินิยมขึ้น
ในประเทศ และเปน จุดเร่ิมตน ของสงครามโลกครั้งที่สอง เมอ่ื พ.ศ.2482 (ค.ศ.1939)

ในชวงแรกของสงครามมหาอํานาจกลางเปนฝายไดเปรียบ แตหลังจากที่อเมริกาเขารวมกับฝาย
พันธมิตร พรอมกับสงอาวุธยุทโธปกรณและกําลังพลเกือบ 5 ลานคน ทําใหพันธมิตรกลับมาไดเปรียบและ
สามารถเอาชนะฝายมหาอํานาจกลางไดอยา งเดด็ ขาด ในที่สดุ เมือ่ ฝายมหาอาํ นาจกลางยอมแพแ ละเซ็นสัญญา
สงบศึกเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน ค.ศ.1918 สงครามโลกครัง้ ท่ี 1 ซึ่งกินระยะเวลายาวนาน 4 ป 5 เดือน จึงยุติ
ลงอยา งเปน รปู ธรรม

ผลกระทบ
หลงั จากทส่ี หรฐั อเมริกาไดเ ขารวมรบและประกาศศกั ดาในสงครามครั้งนี้ ทําใหสหรัฐอเมริกาไดกาว
เขา มาเปนหน่ึงในมหาอํานาจโลกเสรบี นเวทีโลกเคยี งคูกับองั กฤษและฝรั่งเศส รสั เซียกลายเปน มหาอํานาจโลก
สังคมนิยม หลังจากเลนินทําการปฏิวัติยึดอํานาจ และตอมาเม่ือสามารถขยายอํานาจไปผนวกแควนตาง ๆ
มากข้ึน เชน ยเู ครน เบลารสุ ฯลฯ จงึ ประกาศจดั ตงั้ สหภาพโซเวียต (Union of Soviet Republics – USSR)
ในป ค.ศ.1922 เกิดการรางสนธิสัญญาแวรซาย (The treaty of Veraailles) โดยฝายชนะสงครามสําหรับ
เยอรมนี และสนธิสัญญาสันตภิ าพอีก 4 ฉบับ สําหรับพันธมติ รของเยอรมนี เพอ่ื ใหฝ ายผูแพย อมรบั ผิดในฐานะ

125

เปนผูกอใหเกิดสงครามในสนธิสัญญาดังกลาว ฝายผูแพตองเสียคาปฏิกรรมสงคราม เสียดินแดนทั้งในยุโรป
และอาณานิคม ตองลดกาํ ลังทหาร อาวธุ และตอ งถูกพันธมิตรเขายึดครองดนิ แดนจนกวา จะปฏิบตั ติ ามเงอ่ื นไข
ของสนธิสัญญาเรียบรอย อยางไรก็ตามดวยเหตุที่ประเทศผูแพไมไดเขารวมในการรางสนธิสัญญา แตถูกบีบ
บังคบั ใหลงนามยอมรบั ขอ ตกลงของสนธิสญั ญาจึงกอ ใหเกดิ ภาวะตึงเครยี ดขึน้ เกดิ การกอ ตัวของลัทธฟิ าสซสิ ต
ในอติ าลี นาซใี นเยอรมนั และเผดจ็ การทหารในญีป่ ุน ซง่ึ ทา ยสุดประเทศมหาอํานาจเผดจ็ การทั้งสามไดรวมมอื
เปนพนั ธมิตรระหวางกัน เพอ่ื ตอตานโลกเสรแี ละคอมมิวนสิ ต เรียกกันวาฝายอกั ษะ (Axis) มีการจัดต้ังข้ึนเปน
องคกรกลางในการเจรจาไกลเกล่ียขอพิพาทระหวางประเทศ เปนความรวมมือระหวางประเทศ เพ่ือรักษา
ความม่ันคง ปลอดภัยและสันติภาพในโลก แตความพยายามดังกลาวก็ดูจะลมเหลว เพราะในป ค.ศ. 1939
ไดเกิดสงครามทีร่ นุ แรงขนึ้ อีกครงั้ นัน่ คอื สงครามโลกครั้งท่ี 2 เปน ความขัดแยงในวงกวาง ครอบคลุม ทุกทวีป
และประเทศสวนใหญในโลก เร่ิมตนในป พ.ศ.2482 (ค.ศ.1939) และดําเนินไปจนกระท่ังส้ินสุดในป พ.ศ. 2488
(ค.ศ.1945) ไดช ่ือวาเปน สงครามท่ีมขี นาดใหญแ ละทาํ ใหเกิดความสญู เสียครงั้ ใหญทส่ี ุดในประวัติศาสตรโลก

ตนเหตุท่แี ทจ รงิ ของสงครามคร้งั น้ี ยังเปน ประเด็นที่ถกเถียงกันอยูไมวาจะเปนสนธิสัญญาแวรซายส
ภาวะเศรษฐกิจตกตาํ่ ครัง้ ใหญ ความเปนชาตินิยม การแยงชงิ อาํ นาจและตองการแบงปนโลกใหมของประเทศ
ทเ่ี จริญตามมาทีหลังและกระแสนยิ ม เชน เดยี วกับวนั เริ่มตนสงครามท่ีอาจเปนไปไดท้ังวันที่ 1 กันยายน พ.ศ.
2482 (ค.ศ.1939) ทเ่ี ยอรมันรุกรานโปแลนด, วนั ที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2480 (ค.ศ.1937)

ท่ีญป่ี ุนรุกรานแมนจูเรยี บางคนกลาววาสงครามโลกคร้ังที่หนึ่งและสงครามโลกคร้ังน้ีเปนขอพิพาท
เดียวกันแตแยกกันดวย “การหยุดยิง” การตอสูมีข้ึนต้ังแตมหาสมุทรแอตแลนติก ยุโรปตะวันตกและ
ตะวันออกทะเลเมดเิ ตอรเ รเนยี น แอฟริกา ตะวันออกกลาง มหาสมุทรแปซฟิ ก เอเชยี ตะวันออกเฉียงใตและจีน
สงครามในยุโรปสิ้นสุด เม่ือเยอรมนียอมจํานนในวันท่ี 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2488 (ค.ศ.1945) แตในเอเชีย
ยังดําเนินตอไปจนกระทงั่ ญป่ี นุ ยอมจาํ นนในวันที่ 15 สิงหาคม ปเดียวกัน คาดวามีผูเสียชีวิตในสงครามครั้งนี้
ราว 57 ลานคน

2. สงครามเย็น

สงครามเย็น (อังกฤษ : Cold War) (พ.ศ.2490-2534 หรือ ค.ศ.1947-1991) เปนการตอสูกัน
ระหวางกลุมประเทศ 2 กลุม ท่ีมีอุดมการณทางการเมืองและระบบการเมืองตางกัน เกิดข้ึนในชวงหลัง
สงครามโลกคร้ังทส่ี อง ฝายหนึ่งคือสหภาพโซเวยี ต เรยี กวา คายตะวนั ออก ซ่งึ ปกครองดว ยระบอบคอมมวิ นิสต
อีกฝายหนึ่งคอื สหรฐั อเมริกาและกลมุ พันธมติ ร เรยี กวา คายตะวันตก ซึ่งปกครองดว ยระบอบเสรปี ระชาธปิ ไตย

นโยบายตา งประเทศของสหรฐั อเมริกาและสหภาพโซเวยี ตในชวงเวลาดังกลาว คํานึงถึงสงครามเย็น
เปนหลัก นับจากป ค.ศ.1947 (พ.ศ.2490) จนกระทั่งการลมสลายของสหภาพโซเวียต ใน ค.ศ.1991

126

(พ.ศ.2534) สมัยเรม่ิ ตน สงครามเย็น นาจะอยใู นสมัยวกิ ฤตการณท างการทูตในตอนกลางและปลาย ค.ศ.1947
เม่ือสหรัฐอเมรกิ ากบั สหภาพโซเวียตเกดิ ขัดแยงเรื่องการจัดตั้งองคการสันติภาพในตุรกี ยุโรปตะวันออกและ
เยอรมนี

ความตึงเครยี ดเนื่องจากการเผชิญหนากันระหวางอภมิ หาอํานาจ แตย ังไมมีการประกาศสงครามหรือ
ใชก ําลังเปนสมยั ลัทธิทรูแมน วันที่ 12 มีนาคม คศ.1947 กับประกาศแผนการมารแชลล เพือ่ ฟน ฟูบรู ณะ
ยุโรปตะวันตก ซึ่งไดรับความเสียหายจากสงครามโลกครั้งที่สอง การขยายอิทธิพลของโซเวียตในยุโรป
ตะวันออกและการแบงแยกเยอรมนี

การวิจัยและพฒั นาโครงการทางการทหารทงั้ ขนาดเลก็ และขนาดใหญจํานวนมาก เกิดขึ้นในชวงเวลา
นี้รวมถึงการแขงขันกันสํารวจอวกาศ การจารกรรมและการสะสมอาวุธนิวเคลียรดวยท้ังหมดนี้เปนไป
เพ่อื แสดงแสนยานภุ าพของฝายตน

3. สงครามเศรษฐกิจ

หากยอนไปเมื่ออดีตการเกิดข้ึนของสงครามจะเปนการแกงแยงชิงดินแดนและทรัพยากร
เพราะสงครามในขณะน้ันจะเปนการขยายอาณาเขตออกไป โดยมไิ ดม ุงหวังเพียงดินแดนเทาน้ัน แตยังมุงหวัง
ทรัพยากรในดินแดนอีกดวย ภายหลังสงครามโลกสิ้นสุดลง การแขงขันดานการคา ชีวิตความเปนอยู
เปลยี่ นแปลงไปกลางเปน สงครามเศรษฐกิจ การทาํ สงครามเศรษฐกจิ จะมกี ารใชวฒั นธรรมเขา ไปแทรกแซงเปน
การกลืนชาติดวย ที่เรียกวา “Crelization” หมายความวา เปนความพยายามยัดเยียดวัฒนธรรมของตน
ใหเปน สว นหนึง่ ของวฒั นธรรมในชาตนิ ้ัน ๆ โดยครอบงําทาํ ใหค นมีวถิ ชี ีวิตตามแบบฉบบั วฒั นธรรมของตนหรือ
รสู ึกวาเหมอื นเปนวัฒนธรรมของตน เพราะวาวถิ ีชวี ิตจะมตี วั สินคาเปนองคป ระกอบ

4. เหตกุ ารณโลกปจจบุ นั

หลักการเกิดสงครามโลกทั้งประเทศท่ีชนะและแพสงครามตางก็เปนประเทศอุตสาหกรรมทําให
ทุกประเทศตองฟนฟูเศรษฐกิจในประเทศตน ในท่ีสุดผลผลิตมีมากเกินความตองการจนกลายเปนสาเหตุ
เศรษฐกิจตกตาํ่ ท่วั โลกในป ค.ศ. 1929-1933

เหตกุ ารณโ ลกปจ จบุ นั มีการแขงขันดานเศรษฐกิจสูงหรือการทําสงครามดานเศรษฐกิจทําใหวิถีชีวิต
ของชาวไทยไมว า จะเปน การดําเนินชวี ติ ปจ จบุ นั การบริโภคคา นิยมเปลย่ี นแปลงไป เม่ือเรายอมรับวถิ ชี วี ติ ใด ๆ
ก็ตาม วิถชี วี ติ เหลานั้นยอมจะตองรองขอสินคาบางอยางเพ่ือท่ีจะทําใหการดําเนินชีวิตเหลาน้ันเดินตอไปได
เชน เม่อื เรายอมรับวิถีชีวิตดิจิทัล (Digital) เครื่องมืออิเล็กทรอนิกส และ PC ก็จะกลายเปนสวนหน่ึงของวิถี
ชีวติ เรา ญ่ปี นุ เปนชาตหิ น่งึ ทผ่ี ลติ เครื่องเสยี งไดดี ซึ่งการรองเพลงตามเนือ้ รอ งท่ีเรียกกันเปน ภาษาญ่ปี นุ วา

127

“คาราโอเกะ” เมอื่ เรายอมรับวิธีการรองเพลงกันตามเน้ือเพลงที่เปน คาราโอเกะ ในท่ีสุดสินคาเก่ียวกับการ
รองเพลงคาราโอเกะแบบญี่ปุนก็จะขายดีไปดวย การรับประทานอาหารฟาสตฟูด ตามแบบฉบับวัฒนธรรม
อเมรกิ นั หรอื การยอมรับภาษาทใี่ ชในการสื่อสารทางธุรกิจตอ งเปนภาษาอังกฤษ ภาษาจนี เปน ตน

การเกดิ ขน้ึ ของกระแสวัฒนธรรมโลก จะทําใหบรษิ ทั ยกั ษใหญระดับโลกสามารถผลติ สนิ คา ดวยตนทนุ
ต่ําที่ขายไดทั่วโลก ซึ่งเปนการแสวงหาผลประโยชนขามชาติ จากประเทศดอยพัฒนา หรือการทําการคา
โดยเสรจี ากบรษิ ทั ใหญ ซึง่ มตี น ทุนหรอื กาํ ลงั ทรพั ยม ากมาแขงขันธรุ กจิ ในประเทศทกี่ ําลงั พัฒนา จะเหน็ ไดว าใน
ยุคเศรษฐกจิ ใหม มกี ารหลง่ั ไหลของวัฒนธรรมตางชาตเิ ขา มาในสงั คมไทยอยา งหนัก จนทาํ ใหรสู ึกวาวัฒนธรรม
คา นิยม รปู แบบวิถีการดาํ เนนิ ชีวติ แบบไทย ๆ กาํ ลังถูกกลืนและถูกทําลายความเปนไทยทําใหปฏิเสธไมไดวา
ปจ จบุ นั วัฒนธรรม รปู แบบวถิ ชี ีวติ ตะวนั ตกหรือของตางชาติกาํ ลังมีบทบาทตอ การดาํ เนนิ ชีวติ ความเปน อยขู อง
คนทุกเพศทกุ วยั

อยางไรก็ตาม แมวาระบบตลาดทุนนิยมน้ีจะมีการแขงขันที่สงผลดีตอผูบริโภค ในเร่ืองคุณภาพ
ผลิตภณั ฑและรปู แบบของนวัตกรรม (Innovation) ก็ตาม แตก็ทําใหสังคมไทยยุคใหมมีลักษณะเปนบริโภค
นิยม (Consumerism) และสังคมมีความเสี่ยงตอการถูกกลืนทางวัฒนธรรม ซ่ึงคนรุนใหมท่ีจะเปนฟนเฟอง
กลไกทางสงั คมตอไปในอนาคตก็กําลังหลงใหลนิยมชมชอบกับความสุขจากส่ิงบันเทิงตาง ๆ ที่มากับกระแส
โลกาภวิ ัฒนและการเปดเสรที างการคา

ในป ค.ศ.2508 (พ.ศ.2551) วนั ท่ี 15 กันยายน 2551 บรษิ ทั ยกั ษใหญใ นสหรฐั อเมรกิ าประกาศภาวะ
ขาดทนุ ลม ทําใหส ง ผลกระทบตอเศรษฐกจิ โลกถดถอยจนถงึ ป พ.ศ. 2552

เร่ืองที่ 6 บทบาทของสถาบันพระมหากษัตรยิ ในการพฒั นาชาตไิ ทย
บทบาทของสถาบนั พระมหากษตั รยิ ใ นการพฒั นาชาติไทย

สถาบนั พระมหากษตั ริย : กาํ เนิด ความหมาย แนวคิด สัญลักษณ และพัฒนาการ

ในคัมภีรพราหมณ กลาวถึงการแตงต้ังมนุษยคนแรกเปนกษัตริยและจักรพรรดิในการปกครอง
ประชาชน ซ่ึงมีบางคัมภีรกลาววาพระพรหมทรงตั้งพระมนูเปนกษัตริยองคแรกขึ้นมาเพ่ือใหทําหนาที่แกไข
ปญหาการทะเลาะววิ าทของมนษุ ยทแี่ ยง ชงิ ขาวสาลกี นั จนวนุ วายจนยุติปญ หาลงไดสําเรจ็ ถอื วาเปนการเรม่ิ ตน
ของการมีสถาบนั กษตั ริยใ นมนุษยโลกตามความเชอื่ ของพราหมณฮ นิ ดใู นอินเดีย

สถาบันพระมหากษัตริยไทย คือ 1 ใน 3 สถาบันสูงสุดของชาติที่เปนศูนยรวมจิตใจทําใหเกิด
ความมั่นคงเปน เอกภาพของประชาชนชาวไทยเพราะพระมหากษตั รยิ ทรงทําหนาท่ีเปนทั้งผูปกครองเขตแดน
และคุม ครองปอ งกันอาณาประชาราษฎรในฐานะของจอมทัพทําสงครามกับขา ศกึ เพ่ือปองกนั ดินแดนและ

128

เอกราชของชาติอาจเร่มิ จากการเปนผปู กครองเมืองเล็กเมอื งนอยมากอนเม่ือมกี าํ ลงั แข็งแกรงมากข้ึน
จนสามารถผนวกเมืองอ่นื ๆ เขาดวยกันแลวกต็ ง้ั ตนเปน ประมขุ ยกฐานะขน้ึ เปน พระมหากษัตริยปกครองเมือง
ศูนยก ลางและเมืองบรวิ ารในพระราชอาณาจักร

บนเสนทางแหงกาลเวลาสถาบันพระมหากษัตริยมีพัฒนาการจากรูปแบบการปกครองท่ีเรียบงาย
เสมอื นพอปกครองลูกหรอื การดูแลบริวารในครอบครวั จนมีความสลับซับชอนมากข้ึนดวยเหตุผลของจํานวน
ประชากร หรือความกวางขวางของดินแดน และปจจัยดานตาง ๆ ของลักษณะทางสังคมและสภาพของ
เศรษฐกจิ ท่ีตอ งมกี ารกาํ หนดวธิ กี ารในการควบคมุ ดแู ลอยา งเปน ระบบเพอ่ื ใหเ กิดความสงบปลอดภัย และเจรญิ
ม่งั คง่ั ของอาณาจักรซงึ่ มีสถาบนั พระมหากษตั ริยท รงเปน ศนู ยกลางของการปกครองน้นั

สถาบนั พระมหากษตั ริยประกอบดว ยคาํ ๒ คาํ คือ สถาบนั กับพระมหากษตั รยิ  คาํ วาสถาบนั หมายถงึ
ส่ิงซึ่งคนในสวนรวมคือสังคมจัดต้ังใหมีขึ้น เพราะเห็นประโยชนวามีความตองการและจําเปนแก
วิถีชีวิตของตน เชน สถาบันชาติ สถาบันการเงิน และสถาบันศาสนา เปนตน สถาบันเปนส่ิงสําคัญในสังคม
เพราะมีหนาที่ยึดเหน่ียวคนในสังคมใหมีทิศทางดําเนินชีวิตไปในแบบเดียวกัน หรือมีความสุขเสมอกัน
นอกจากน้ีสถาบันจะบังเกิดข้ึนไดดวยคนในสังคมมีความเห็นพองกันวาจําเปนตองมีและสามารถอํานวย
ประโยชนใหบังเกิดได คําวาพระมหากษัตริยมีความหมายถึงพระเจาแผนดิน พระเจาอยูหัวเปนคําในภาษา
สันสกฤติวา “กษฺตฺริย” หรือภาษาบาลีวา “ขัตติย” หมายถึง คนในวรรณท่ี 2 ในสังคมอินเดีย ซ่ึงมีอยู 4
วรรณะ คอื พราหมมณ กษตั ริย แพทย และศูทร หมายถงึ ผูน าํ ในการรบ ผปู อ งกันภัย หรือชาตินักรบ ซึ่งเดิม
หมายถึง บคุ คลผูมหี นาท่ปี องกันขาศึกหรอื ผเู ปน หวั หนาและยงั เปน รากศัพทเดียวกับคาํ วาเกษตร สถาบันชาติ
สถาบันศาสนาและสถาบันพระมหากษัตริยมีอยูคูกับแผนดินไทยตลอดมาควบคูกับการสถาปนาอาณาจักร
โบราณตาง ๆ นับตั้งแตพุทธศตวรรษ 12 ซึ่งพบหลักฐานที่เปนประเภทลายลักษณอักษรท่ีแสดงถึงการมี
พระมหากษัตรยิ ข องอาณาจักรทวารวดี มีเมืองอูทองซึ่งปจจุบันเปนที่ตั้งอําเภออูทองจังหวัดสุพรรณบุรีเปน
เมืองสําคญั จากการคน พบเหรียญเงนิ ท่เี มืองอูทองบนเหรียญปรากฏจารึกภาษาสันสกฤตวา “ศรที วารวดี
ศวร ปนุ ยะ” แปลวา การบุญของผเู ปน ใหญแ หงศรที วารวดี เปนการยืนยนั วา มีสถาบันกษัตริยเกิดข้ึน ในขณะ
เริ่มตน ของยุคประวัตศิ าสตรข องดนิ แดนไทยและมกี ารคนพบตอมาวา บานเมอื งและอาณาจกั รอื่น ๆ ในดินแดน
ทเ่ี ปนชาติไทยในปจ จุบันนล้ี วนปกครองดว ยระบอบกษตั ริยท ้งั ส้นิ

ตอมาในสมัยสุโขทัยสังคมไทยมีลักษณะเปนครอบครัว โดยมีประมุขเปนหัวหนาชุมชนที่เรียกวา
“พอขุน” การเก็บผลประโยชนเขารัฐอาจมีนอยดงั ท่กี ลา วไวใ นศลิ าจารึกสุโขทยั หลักท่ี 1 วา “เจาเมือง บเอา
จกอบในไพรล ูทา ง” ซ่งึ หมายถงึ การไมเ ก็บภาษีการคาและใหเสรที างการคา ดังความวา “ใครจักใคร คาชาง
คา ใครจักใครคา มา คา ใครจกั ใครค าเงอื น (เงิน) คาทองคา ” แมก ารปกครองโดยสถาบันกษตั ริยในสมัยสุโขทัย
จะมีผูกลาววามีวิถีสงบรมเย็นแตในช้ันหลังก็มีทั้งปจจัยภายใน คือ ความขัดแยงของเจานายท่ีเปนสมาชิก
ภายในสถาบนั และปจ จัยภายนอก คอื การขยายอาํ นาจของลานนาและกรงุ ศรอี ยธุ ยาทําใหสโุ ขทยั ทเี่ ปน เสมือน
รัฐกันชนของสองอาณาจักรตองตกอยูในภาวะสงครามและการแยงชิงกันจนตองยอมผนวก เขากับกรุงศรี-
อยุธยาในทสี่ ุด

129

กรุงศรีอยุธยาซึ่งเปนรัฐท่ีเกิดจากการผนึกกําลังกันของสุพรรณบุรีและละโว ซ่ึงในอดีตเคยอยูใน
อิทธพิ ลของวัฒนธรรมเขมรมากอน กรุงศรีอยุธยาจึงรบั เอาคติของเทวราชาจากวัฒนธรรมเขมรมาใช ทําใหมี
คตคิ วามเชอื่ บางสวนเปนการปกครองแบบฮินดูของอินเดีย พระมหากษัตริยอยุธยาจึงเปนเสมือนสมมุติเทพ
ทอี่ วตารหรอื แบง ภาคลงมาปราบยุคเข็ญในมนุษยโลก และเปนศูนยรวมของการปกครอง มีแนวคิดเกี่ยวกับ
สถาบันพระมหากษัตริยที่เกิดจากศาสนาพราหมณ ฮินดู ไดยกยองพระมหากษัตริยไวในฐานะของเทวดา
ซง่ึ เปรียบดงั องคพระนารายณ หรือพระวิษณุอวตารลงมาปราบยุคเข็ญ ทําใหมีการสรางสัญลักษณแทนองค
พระมหากษตั รยิ  เมือ่ ประทับหรอื เสดจ็ ไปท่ตี าง ๆ เปน ”ธงครุฑ” อันหมายถงึ พาหนะของพระนารายณ

ครุฑเปน พาหนะของพระนารายณ

เรือพระทีน่ งั่ นารายณท รงสบุ รรณ
พระมหากษัตรยิ ทรงประทับในการประกอบพระราชพธิ ีตา ง ๆ ทางชลมารค

130

หรือแมแ ตห นาบนั ของพระอโุ บสถในพระอารามหลวงท่ีพระมหากษัตริยท รงสรา งกจ็ ะจาํ หลกั หรือทาํ ลวดลาย
ปูนปน รปู นารายณท รงครฑุ เพอ่ื แสดงถงึ ความเปนวัดทกี่ ษัตรยิ ท รงสรา ง

พระนารายณทรงสุบรรณ (ครฑุ )
บนหนาบันพระอุโบสถและวหิ ารในพระอารามหลวง

ในดานพระราชอํานาจพระมหากษตั รยิ  กท็ รงมสี ทิ ธขิ าดในการใชอ ํานาจที่เรยี กวา “สมบรู ณาญาสิทธริ าชย”
ในการลงโทษลดโทษหรืออภยั โทษแกบ คุ คลในพระราชอาณาเขตและมกี ฎมณเฑียรบาลท่จี ะตราข้นึ เพอ่ื รักษา
พระราชฐาน เพอ่ื ถวายพระอภิบาลปอ งกนั เภทภยั เพื่อรกั ษาพระเกียรติยศและเปน กฎระเบียบในการปฏิบัติ
ตนตอ องคพระมหากษตั ริยแ ละสมาชิกในสถาบันพระมหากษตั ริย ไดแก พระมเหสี พระราชโอรสธิดา
พระบรมวงศานวุ งศ แมแตบ คุ คลอื่น ๆ ที่อาศัยหรอื ทํางานอยูใ นพระราชฐาน มีการกําหนดคําราชาศพั ทข น้ึ
เปนภาษาเฉพาะใชกับพระมหากษตั รยิ ห รอื พระบรมวงศานวุ งศตามลาํ ดบั ชนั้ ซึง่ คาํ ราชาศัพทหลายคาํ มาจาก
ภาษาเขมร เชน คําวา เสวย - กนิ , พระแกล - หนาตา ง ,พระขนอง - หลัง การกําหนดรปู แบบของทป่ี ระทบั
เชน พระบรมมหาราชวงั หรอื พระตาํ หนกั ทม่ี ลี กั ษณะพเิ ศษ คอื เปน เรือนยอดหลังคาซอ นชนั้ ตามฐานานุศักดิ์
ตา งไปจากบานเรอื นสามัญชนโดยท่ัวไป

พระทน่ี ั่งดุสิตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง

131

ในดา นพธิ ีกรรมตาง ๆ นบั แตการประสูติจนถงึ สวรรคตของพระมหากษตั รยิ แ ละสมาชกิ ในราชตระกูล
เชน พระราชพธิ ขี นึ้ พระอู พระราชพิธลี งสรง พระราชพิธีสมโภชเดือน พระราชพิธีโสกันต พระราชพิธีบรม-
ราชาภเิ ษก พระราชพธิ ีถอื น้าํ พระพพิ ฒั นสัตยา (ศรีสัจปานการ) พระราชพธิ ีออกพระเมรุ ฯลฯ ซ่ึงลวนแลวแต
เปนพิธกี รรมท่เี ก่ยี วกบั ความเปน “เทพเจา ” ท้ังสน้ิ

พระราชพธิ โี สกนั ตท เ่ี ขาไกลาส (จําลอง)

พระเมรมุ าศ

ในการเฉลิมพระนามพระมหากษตั ริยใ นยคุ สมัยตา ง ๆ จะเห็นถงึ ความเชอื่ ในวิถีการเมืองการปกครอง
ของพระมหากษัตริยแตละพระองควาจะทรงวางพระองคอยูในแนวทางเชนไร คือ ทรงเปนเทวราชา เชน
พระนามสมเดจ็ พระรามาธิบดที ่ี 1 (อทู อง) สมเด็จพระรามราชาธิราช สมเด็จพระนารายณมหาราช หมายถึง
พระรามพระนารายณ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช หมายถึงพระอิศวร สมเด็จพระอินทราธิราช หมายถึง
พระอินทร หรือทรงเปนพุทธราชา และธรรมราชา เชน สมเด็จพระมหาธรรมราชา (ลิไท) สมเด็จพระบรม
ไตรโลกนาถ สมเดจ็ พระสรรญเพชญท่ี 1 สมเดจ็ พระเจา ทรงธรรม เปน ตน

132

ศาสนาพราหมณ์
ฮินดู

พุทธศาสนา สถาบัน ความเชอื ท้องถนิ
พระมหากษัตริย์ไทย

แผนภูมแิ สดงความสัมพนั ธของสถาบันพระมหากษัตรยิ ก บั ศาสนาและความเชื่อทองถน่ิ

จากแผนภมู ขิ า งตน นี้ช้ใี หเห็นวา แมสถาบนั พระมหากษัตรยิ จะมีลกั ษณะของเทวราชาชัดเจนในหลาย
สว น แตม ีอกี หลายสว นที่แสดงถึงความเปน “ธรรมราชา” หรือ “พุทธราชา” ของพระมหากษัตริย ในสมัย-
สุโขทัยอทิ ธพิ ลของพุทธศาสนาทาํ ใหพ อขุนรามคําแหงเสดจ็ ออกสง่ั สอนประชาชนดว ยพระองคเ องบนขดานหิน
“มนังคศิลาบาต” กลางดงตาล หรือพระมหาธรรมราชาลิไท ทรงสรางพระพุทธชินราชเมืองพิษณุโลกและ
เสดจ็ ออกผนวช เปน ตน โดยเฉพาะสมยั อยุธยา ท่ีเห็นไดชัดวา พระพุทธศาสนาสงผลตอการรับเอาหลักพุทธ
ธรรมมาใชใ นการปกครองบา นเมอื งของสถาบันพระมหากษตั ริย เชน พระมหากษัตริยตองมีทศพิธราชธรรม ,
จักรวรรดิวัตร 12 และสังคหวัตถุ 4 และหลักธรรมอื่น ๆ อีกมากมาย ซ่ึงพระมหากษัตริยพระองคใด
ทรงสมบรู ณพ รอมดว ยธรรมเหลา นี้ กจ็ ะทรงไดรบั การยกยองวา ทรงเปน “ธรรมราชา”

ในพระราชพงศาวดาร กลา วถึง พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษัตริยอ ยธุ ยาวา ทรงมพี ระราชศรทั ธา
ในการทาํ นุบาํ รุงพระพทุ ธศาสนาในการสรางพระอารามหลวงที่งดงามและใหญโตโอฬารมากมาย ในกรุงศรี-
อยุธยา เชน วัดพระศรีสรรเพชญ วัดพระราม วัดราชบูรณะ วัดมหาธาตุ วัดไชยวัตนาราม ฯลฯ และมีการ
สถาปนาพระพุทธรูปใหญง ดงาม เชน พระพุทธชินราช พระศรสี รรเพชญ พระพทุ ธไตรรัตนนายก (พระพทุ ธเจา
พแนงเชิง) พระมงคลบพิตร เปนตน พระเจา แผน ดนิ ทุกพระองคทรงบําเพ็ญกุศลเสด็จนมัสการพระพุทธบาท
และพระพุทธฉายที่สระบุรีเปนประจํา นับแตรัชกาลสมเด็จพระเจาทรงธรรมเปนตนมา เหตุการณดังกลาว
แสดงใหเ หน็ ถงึ ความม่นั คงในหลักพุทธธรรมท่ที รงปรับปรุงพระราชจริยวัตรใหเหมาะกับวิถีความเปนอยูของ
คนไทย ในวรรณคดีโคลงพระราชพิธีทวาทศมาสที่กลาวถึงพระราชพิธีสิบสองเดือน ซ่ึงกําหนดไวในรอบป
ปรากฏวาหลายพระราชพิธีทท่ี รงพระราชทานพระราชทรัพยโดยการโปรยทานแกประชาชนในการท่ีสถาบัน
พระมหากษตั ริยไดแสดงถึงพระเมตตาท่ที รงมตี อประชาชนและมิไดม คี วามเด็ดขาดแรงกลา จนเกินไปในการใช

133

พระราชอํานาจเชน น้ี อาจเปน ชอ งทางใหเกิดความไมม่นั คงในพระราชบลั ลังกแ ละการสบื ราชสมบัติไดแมจะมี
กฎมณเฑียรบาลบังคบั ใชอยู ทาํ ใหพ ระมหากษตั รยิ แ ละองครัชทายาทยิ่งตองทรงบําเพ็ญพระบุญญาบารมีให
เปน ทจี่ งรักภักดีของขนุ นาง ขา ราชการและไพรฟาขา แผนดิน ในขณะทต่ี องทรงมวี ธิ ีการปรับปรุงระบบราชการ
และการปกครองใหเหมาะสมกับสภาพบานเมืองแตละยุคสมัยดวยจึงจะทรงรักษาพระราชอํานาจและราช-
บัลลังกเ อาไวได

พระมหากษัตรยิ บ างพระองคเ ชื่อในการบาํ เพ็ญพระบารมีในฐานะพระโพธิสัตว เชน สมเด็จพระเจา
ปราสาททอง ทรงอธิษฐานปรารถนาพุทธภูมิ พระองคทรงเปล่ียนรูปทรงของพระประธานในพระอุโบสถ
วัดหนาพระเมรุ เปนพระพุทธรูปทรงเครื่อง ซ่ึงสันนิษฐานไดอีกนัยคือ เปรียบเสมือนพระศรีอริยเมตไตรย
จนถึงกรุงธนบรุ ีและรตั นโกสนิ ทรต อนตน ก็ยังคงรับคตคิ วามเชือ่ เชน เดียวกบั สมยั อยุธยาไวค อ นขางจะครบถวน
สมบรู ณ เพยี งแตก ารสนิ้ พระชนมของพระมหากษัตรยิ เ ปลีย่ นจาก คําวาเสด็จนฤพาน (นิพพาน) มาเปนคําวา
“สวรรคต” เทา น้ัน คือลดฐานะลงมาไมไ ดแสดงฐานะวา ทรงเปน พระพุทธเจา หรือพระโพธิสัตว อยางชัดเจน
เชน สมยั อยุธยา สวนสมเด็จพระเจาตากสินมหาราชนั้นทรงใฝพระทัยในการเจริญกัมมัฏฐานอยางย่ิง หรือ
สมเดจ็ พระพุทธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราชกท็ รงมพี ระปฐมบรมราชโองการวา

“ตง้ั ใจจะอปุ ถมั ภก ยอยกวรพุทธศาสนา
ปองกนั ขอบขณั ฑสมี า รกั ษาประชาชนและมนตร”ี

จะเหน็ ไดวา พระบรมราชโองการน้แี สดงถึงความตระหนักในพระราชภาระที่ทรงมีตอบานเมืองใน 3
ประการ คอื การปองกนั การรกั ษา และการคมุ ครอง “ไพรฟ าขา แผนดิน” โดยเฉพาะเปน การฟนฟูบํารุงขวัญ
และกําลังใจใหแ กค นทย่ี งั ไมลืมการลม สลายของทุกสถาบันในคราวเสียกรงุ ศรอี ยุธยาครง้ั ที่ 2 ในป พ.ศ. 2310

ครั้นมาถงึ ในรัชกาลตอ ๆ มา เชน สมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูห วั รชั กาลที่ 4 พระองคท รงเคยผนวชมา
นานกอนขึน้ ครองราชสมบัติจึงทรงสงเสรมิ พระพทุ ธศาสนาอยางเตม็ ทตี่ ามท่ที รงเลาเรยี นมาพระราชกระแสใน
รัชกาลที่ 4 ทรงตรสั ไวตอนหนง่ึ วา “พระราชอํานาจของพระมหากษัตริยมิไดย่ิงใหญไปกวาความสุขสวนรวม
ของประชาชน” และยงั ทรงมแี นวคดิ ในการเปลย่ี นแปลงยอมรบั พระราชฐานะของพระมหากษตั ริยวาทรงเปน
“มหานิกร สโมสรสมมติ” ไมใชการปราบดาภิเษกหรือการข้ึนครองราชย โดยอํานาจดังในอดีต แตเปนการ
ยนิ ยอมพรอ มใจยกยองของมหาชน และแสดงใหเหน็ วา สถาบนั พระมหากษัตรยิ  ไดเ รมิ่ ตระหนักใน “อํานาจ”
ของประชาชน หรือ “ประชาธิปไตย” มากข้ึน ซ่ึงในรัชสมัยของพระมหากษัตริยอ่ืน ๆ ถัดมาก็ทรงมี
พระราชดําริเก่ียวกับการพระราชทานพระราชอํานาจของพระองคคืนสูประชาชนมากขึ้นมาโดยลําดับ เชน
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงโปรดใหขุนนางที่เดินทางไปราชการในยุโรปใหกลับมาถวาย
รายงานถงึ การสงั เกตแนวทางการปกครองแบบประชาธปิ ไตยของประเทศเหลานั้น การทดลองใหขาราชการ
ไดฝ กบทบาทสมมตุ ใิ นวถิ ีประชาธปิ ไตยจากดสุ ิตธานี ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว
ตลอดจนการตัดสินพระทัยสละพระราชอํานาจแกประชาชนของพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว
เมื่อคณะราษฎรทต่ี ้ังตนเองเปนตัวแทนของราษฎรขอพระราชทานอาํ นาจอธปิ ไตย การทคี่ วามหางเหินกันดวย
ระบบเทวราชเกือบจะหมดไปโดยส้นิ เชิงในหวงเวลานนี้ บั สมยั รัชกาลที่ 4 เปนตนมา ทรงโปรดฯ ใหประชาชน

134

เฝา ชมพระบารมไี ดส ะดวกข้นึ กวาในอดตี และเริ่มคลค่ี ลายมากจนน่ังเกาอ้ีในขณะเขาเฝา ได แตประชาชนก็ยัง
ยนิ ดที ่ีจะหมอบกราบแทบพระยุคลบาทดวยความรูสึกจงรักภักดีเสมือนพระองคทรงเปนเจาชีวิตดังแตกอน
แมการปกครองดวยสถาบนั กษตั รยิ ข องไทยเราจะมีลักษณะเปนการปกครองท่ีประชาชนไมมีสวนรวมในการ
กําหนดผูปกครอง อํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศเปนของพระมหากษัตริย แตมีลักษณะที่ผิดไปจาก
ระบอบเผดจ็ การ เพราะพระมหากษตั ริยไดรบั การยอมรบั เทิดทูนจากประชาชน ในลกั ษณะเปนเสมือนสถาบนั
ศักดิส์ ทิ ธ์ทิ ใี่ หค วามคุม ครองแกตน การยอมอยใู ตก ารปกครองของพระมหากษัตริยเปนไปดวยความสมัครใจ
บังเกิดจากความจงรักภักดีเพราะตระหนักวา ประเทศชาติมีความสงบและมั่นคงดวยพระบารมีของ
พระมหากษตั รยิ ซ ง่ึ มีระบบศกั ดนิ าชว ยจดั ระเบยี บทางสงั คมสบื เนอื่ งจนถงึ สมัยรัตนโกสินทรตอนตนดว ยจึงเลกิ ไป

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระราชดําเนนิ ทร่ี พ.ศิรริ าช
(รัชกาลทื่ 9) เสด็จออกสีหบญั ชร

บทบาทของสถาบันพระมหากษัตรยิ ในการพฒั นาชาตไิ ทย

สถาบันพระมหากษัตริยมีความสําคัญอยางย่ิงในการเปนศูนยรวมจิตใจของชนชาวไทยทุกหมู
เหลา ทุกฐานะทุกเชื้อชาติและศาสนา ตางยึดถือพระมหากษัตริยเปนธงชัย เปนท่ีพึ่ง และเปนแบบอยาง
ในการดาํ เนินชวี ิต ทง้ั นเี้ พราะชาวไทยมีความเช่ือมั่นศรัทธารวมกันวาองคพระมหากษัตริยทุกพระองคทรงมี
พระบุญญาธกิ ารอันสงู สง ดวยทรงบาํ เพ็ญพระบารมีส่ังสมมาหลายภพชาติ ดุจดังความเชื่อในพุทธศาสนาวา
บุรุษที่ไดบําเพ็ญกุศลทานอันถึงพรอมชักชวนใหผูคนมารวมกุศลอันย่ิงใหญแลวเทาน้ันจึงจะไปบังเกิด
ในดาวดึงสเสวยอินทรสมบัติในวิมานน้ันได และยังเชื่อวาพระมหากษัตริยคือพระโพธิสัตวเสด็จลงมาจาก
สวรรคชัน้ ดุสติ เพ่อื ลงมาบาํ เพ็ญพระบารมีเพื่อการตรัสรใู นพุทธภมู ิอันใกล บา งกเ็ ช่ือวา พระองคค ือ พระอิศวร
มหาเทพ หรอื พระวิษณุอวตารลงมาดบั ทกุ ขรอ นใหปวงชนในมนษุ ยโลก

135

พระสยามเทวาธริ าชทลู เชิญพระอศิ วรลงมาจตุ ิเปนสมเด็จพระนเรศวรมหาราช

ดว ยความศรทั ธาอนั หย่ังรากลกึ ลงในจิตใจของชาวไทยทุกหมูเหลาตอสถาบันพระมหากษัตริย เชนน้ี
จึงเปนส่ิงทท่ี าํ ใหส ถาบันพระมหากษัตรยิ เ ปน ทห่ี วงั พ่ึงในพระบารมแี ละพระมหากรณุ าธิคุณในทกุ ๆ ดาน โดยท่ี
สมาชกิ ในสถาบันพระมหากษตั ริยกไ็ ดรบั การกาํ หนดบทบาทดวย “ธรรมะของพระราชา”อยูแลวรวมท้ังการ
ส่ังสมมาโดยการบอกกลาวส่ังสอนมาในสายพระราชสกุลถึงความรับผิดชอบตอพระราชภาระของผูครอง
แผนดนิ ดงั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัวทรงกวดขนั ดูแลพระราชโอรส คอื สมเดจ็ เจาฟากรมขุนพินิต
ประชานาถ (ตอมาคอื รชั กาลที่ 5) ในการศึกษาราชการแผน ดินโดยโปรดเกลาฯ ใหเฝาปฏิบัติประจําพระองค
นอกเหนือจากเวลาเฝา ตามปกตเิ พอื่ ทรงรับฟงพระบรมราโชวาทและพระบรมราชาธิบายในเร่ืองราชการและ
ราชประเพณีตาง ๆ อยเู สมอ หรอื ความในพระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว
ทรงมีถึงสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเจาฟามหาวชิรุณหิศถึงภาระรับผิดชอบของผูเกิดในราชตระกูลภายใต
พระมหาเศวตฉัตรวา อยาถือวา ตวั เองมีบุญแตใหถ อื วา มกี รรมทต่ี อ งมหี นา ทีต่ องปฏิบัตติ อประชาชนในดานการ
ศกึ สงครามผทู เี่ ปน องคร ัชทายาทนนั้ จะตอ งฝก ฝน และรบั ผิดชอบต้ังแตทรงพระเยาว พ.ศ. 2357 ในรัชสมัย
พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลา นภาลัย เมื่อมอญไมพอใจท่ีถูกพมาเกณฑแรงงานกอสรางพระเจดีย จึงกอ
กบฏที่เมืองเมาะตะมะ ทําใหถูกพมาปราบปราม ตองหนีเขามายังไทยเปนระลอกใหญเพ่ือพึ่งพระบรม
โพธิสมภาร เจา ฟา มงกุฎ (ตอ มาคือรัชกาลท่ี 4) เสด็จเปนแมก องพรอมดวยกรมหลวงพิทักษมนตรี ออกไปรับ
ถึงชายแดน แมแตพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยเองก็ทรงไดรับการฝกฝนใหไปราชการสงคราม
ตงั้ แตพระชนมายเุ พยี ง 8 พรรษา

ท่ีเดนชัดคือบทพระนิพนธของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารีที่ทรงกลาว
เปรียบเทียบการทรงงานวา คือการเดินไปในปาท่ีมีแตอันตรายในบทรําพึงของลูกและบทปลอบใจของ
พอ ใหล กู มีกาํ ลังใจทีจ่ ะทําตามอุดมการณค ือการเสียสละเพือ่ ผอู นื่ ดงั นั้นบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริย

136

จึงเปลยี่ นไปไมใ ชเ พยี งการทรงงานของพระมหากษัตริยเ พียงลาํ พังแตพระบรมวงศานุวงศกร็ ว มมบี ทบาทตาง ๆ
กนั ทจี่ ะชวยสงเสรมิ ความเจรญิ กา วหนา แกช าติบานเมืองมิใชเ พียงออกทาํ ราชการสงครามเทา นัน้

ฉันเดินตามรอยเทา อันรวดเรว็ ของพอโดยไมห ยุด
ผานเขาไปในปา ใหญ นากลวั ทบึ แผไ ปโดยไมม ที สี่ ้นิ สุด มืดและกวา ง

มตี น ไมใหญเ หมือนหอคอยท่เี ขม แขง็
พอ จา ...ลกู หิวจะตายอยแู ลว และเหนอื่ ยดวย
ดซู ิจะ เลอื ดไหลออกมาจากเทาทง้ั สองท่ีบาดเจ็บของลกู
ลูกกลัวงู เสอื และหมาปาพอ จา ...เราจะถงึ จุดหมายปลายทางไหม?
ลูกเอย...ในโลกนี้ไมม ที ่ไี หนดอกท่มี ีความรื่นรมณแ ละความสบายสําหรบั เจา
ทางของเรามไิ ดป ูดวยดอกไมสวยสวยจงไปเถิด แมวา มนั จะเปน สิง่ ท่ีบบี ค้นั หวั ใจเจา
พอเห็นแลว วา หนามตาํ เนอ้ื ออ นออนของเจาเลอื ดของเจา เปรียบดงั่ ทบั ทมิ บนใบหญาใกลน ้ํา
นํ้าตาของเจา ท่ไี หลตอ งพุมไมสเี ขยี วเปรียบด่งั เพชรบนมรกตทีแ่ สดงความงามเต็มท่ี
เพ่อื มนุษยชาต.ิ ..จงอยา ละความกลาเมอื่ เผชิญกบั ความทุกข. ...ใหอ ดทนและสุขมุ
และจงมีความสขุ ทไ่ี ดย ดึ อุดมการณทม่ี คี า ไปเถดิ ..ถา เจาตองการเดนิ ตามรอยเทาพอ
บทพระราชนิพนธส มเด็จพระเทพรตั นราชสุดาฯ

137

บทบาทหนาที่ของพระมหากษัตริย
บทบาทหนาท่ีของพระมหากษัตริยคือ การเปนประมุขของประเทศ และทรงมีหนาที่ในดานการ

ปกครอง เสริมสรางความม่ันคงใหพระราชอาณาจักร นอกจากน้ี พระมหากษัตริยก็ยังทรงสงเสริมดาน
เศรษฐกจิ ทําใหม ีความม่งั คงั่ เจรญิ รุงเรอื ง พรอ มทัง้ ทาํ นุบาํ รุงศลิ ปวฒั นธรรมสรางความงดงามในความเปน ไทย

1. ดานการเมืองการปกครองและเสริมสรา งความม่ันคง
พระมหากษัตริยท รงเปน ผูน าํ ในการสรา งความมั่นคงในพระราชอาณาจักร และทรงเปนจอมทพั ในการ

ทําศึกสงครามเพื่อขยายพระราชอาณาเขตใหกวางใหญไพศาล ในขณะเดียวกันพระมหากษัตริยก็ยังทรง
ปกปองบา นเมืองจากขา ศกึ ศัตรู ดังเชน สมัยสุโขทัยพอขุนบางกลางหาว ทรงรวมมือกับพอขุนผาเมืองขับไล
ขอมสบาดโขลญลาํ พงออกจากสโุ ขทัย พอขุนบางกลางหาวทรงยึดเมืองศรีสัชนาลัยไวไดและทรงคืนเมืองให
พอ ขุนผาเมอื ง สว นพอ ขนุ ผาเมืองก็ทรงปราบดาภเิ ษกพอขนุ บางกลางหาวเปน กษัตรยิ สุโขทัย ทรงพระนามวา
“พอขนุ ศรอี นิ ทราทติ ย” ปฐมกษตั ริยแ หง ราชวงศพ ระรว งเจา กรุงสุโขทัย พอขุนศรีอินทราทิตยทรงปกครอง
บานเมืองแบบพอปกครองลูกและปกปองพระราชอาณาเขตเพ่ือใหไพรฟาประชาชนอยูอยางรมเย็นเปนสุข
พระองคทรงทําสงครามยุทธหัตถีกับขุนสามชน เจาเมืองฉอด โดยมีพระราชโอรสองคที่ 3 รวมรบจนสามารถ
เอาชนะขุนสามชนได พระองคจ งึ ทรงเฉลมิ พระนามวา “พระรามคําแหง”

คร้ันตอมา พระรามคําแหงก็ไดขึ้นครองราชยตอจากพอขุนบานเมือง ซึ่งเปนพระเชษฐาธิราชของ
พระองคทรงพระนามวา “พอขุนรามคาํ แหง”พระองคท รงปกครองบา นเมือง และขยายพระราชอาณาเขตได
กวางใหญไพศาลท่ีสุดในสมัยสุโขทัย คือ ทิศตะวันออกทรงปราบไดถึงเมืองสระหลวง สองแคว (พิษณุโลก)
ลุมบาจาย สะคา ขามฝงแมนํ้าโขงไปถึงเวียงจันทน เวียงคําในลาว ทิศใตทรงปราบไดคนที (บานโคน
กาํ แพงเพชร) พระบาง (นครสวรรค) แพรก (ชยั นาท) สพุ รรณภมู ิ ราชบรุ ี เพชรบุรี นครศรีธรรมราช มฝี ง ทะเล
สมุทร (มหาสมุทร) เปนเขตแดน ทางทิศตะวันตกทรงปราบไดเมืองฉอด เมืองหงสาวดี และมีมหาสมุทรเปน
เขตแดน ทิศเหนือทรงปราบไดเมืองแพร เมืองนาน เมืองพลัว (อําเภอปว จังหวัดนาน) ขามฝงโขงถึงเมืองชวา
(หลวงพระบาง) เปน เขตแดน นอกจากน้ี พอขุนรามคําแหงมหาราชยงั ทรงสรางพระราชไมตรีกับพระยามังราย
แหง ลา นนา และพระยางาํ เมอื งแหงพะเยา ทรงยินยอมใหพระยามังรายขยายอาณาเขตลานนาทางแมน้ํากก
แมนํา้ ปง และแมน้าํ วังไดอยา งสะดวก เพราะพระองคต องการใหล านนาเปนกันชนระหวา งจนี กบั สุโขทยั
เมื่อ พ.ศ. 1839 พอขนุ รามคําแหงมหาราชยังทรงชวยเหลอื พระยามังรายหาชัยภูมใิ นฐานะมิตรสหาย

สว นในสมัยอยธุ ยา พระเจาอูทองทรงรวบรวมสพุ รรณบรุ ีกับละโว ซึ่งเปนกลุมเมืองในเครือญาติเขา
ดวยกัน แลวสถาปนากรุงศรีอยุธยาบริเวณท่ีเรียกวา หนองโสน เม่ือจุลศักราช 712 ปขาล โทศก วันศุกร
ขนึ้ 6 ค่ํา เดือนหา เวลารงุ แลว 3 นาฬิกา 9 บาท (9 โมงเชา 54 นาท)ี เมือ่ แรกเสวยราชสมบตั ทิ รงพระนามวา
สมเด็จพระรามาธิบดีศรีสุนทรบรมบพิตรพระพุทธเจาอยูหัว ขณะพระชนมายุได 37 พรรษา ภายหลังการ
สถาปนาพระราชอาณาจักรแลว ปรากฏความในจุลยุทธการวงศวา ประเทศราช 16 หัวเมือง ไดเขามาถวาย
บังคมยอมรับในพระราชอํานาจ เชน มะละกา (แหลมมลาย)ู ชวา (หลวงพระบาง) ตะนาวศรี นครศรธี รรมราช

138

ทวาย เมาะตะมะ เมาะลําเลงิ สงขลา จันทบูรณ พษิ ณุโลก สโุ ขทยั พิชยั สวรรคโลก พิจิตร กําแพงเพชร และ
นครสวรรค นอกจากนพี้ ระองคย ังทรงทาํ สงครามและกวาดตอ นเทครวั ชาวกมั พชู ามายังกรุงศรีอยุธยา

รัชสมัยสมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ ทรงโปรดใหมีการปฏิรูประบบบริหารราชการแผนดิน โดยการ
แตงตั้งตําแหนงสมุหพระกลาโหม ดูแลทหาร และสมุหนายก ดูแลพลเรือน ขณะเดียวกันพระองคก็ยังทรง
แตงตั้งคณะบุคคลขน้ึ มารบั สนองพระราชกจิ ซ่ึงแบง เปน 4 ฝาย เรียกวา จตุสดมภ คือ อธิบดีกรมเมือง (เวียง)
อธบิ ดีกรมวัง อธิบดีกรมคลัง อธิบดกี รมนา และพระองคยงั ทรงโปรดใหพระญาติวงศไปปกครองบานเล็กเมือง
นอยตามฐานะดวย แตตองอยูในพระเนตร พระกรรณของพระองค ดังนั้นสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงทรง
เปน ศนู ยก ลางอํานาจในการปกครองทงั้ ปวง

สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงทํายทุ ธหตั ถีกับพระมหาอปุ ราชาเมอ่ื พ.ศ. 2135

ตอมาในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระมหากษัตริยแหงกรุงศรีอยุธยา ผูทรงพระปรีชา
สามารถในดานการทําศึกสงคราม พระองคทรงขยายพระราชอาณาเขตออกไปอยางกวางขวางและปกปอง
บานเมืองจากขาศกึ ศตั รู เชน สงครามยทุ ธหัตถี เม่อื พ.ศ. 2135 พระเจา หงสาวดีนันทบเุ รง ทรงใหพระมหา-
อุปราชายกทัพมาบกุ กรงุ ศรีอยธุ ยาผานดา นเจดียส ามองค สมเด็จพระนเรศวรมหาราชเม่อื ทรงทราบขาวศกึ
ก็ทรงแตงกองทพั พรอ มดว ยสมเดจ็ พระเอกาทศรถ พระอนุชาธิราชออกรบกับพระมหาอุปราชาท่ีหนองสาหราย
พระองคทรงทํายุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชาจนสามารถเอาชนะไดสําเร็จ ผลของสงครามทําใหพระมหา-
อปุ ราชาทรงสน้ิ พระชนมบ นคอชาง ในการทําสงครามยทุ ธหัตถคี ร้งั น้เี ปน สาเหตุทาํ ใหพมาไมกลา เขามารุกราน
กรุงศรีอยุธยายาวนานกวา 100 ป

ครั้นในสมยั สมเด็จพระนารายณม หาราช พระองคท รงเจริญสัมพันธไมตรีกับพระเจาหลุยสท่ี 14 แหง
ประเทศฝร่งั เศส เพอ่ื สรา งรากฐานแหง พระราชอํานาจใหเปนที่นา เกรงขามในบรรดานานาประเทศ เนื่องจาก
ฝร่ังเศสเปน ประเทศมหาอํานาจท่ีไดร บั การยอมรบั โดยทวั่ ไปวา มคี วามสามารถทางดา นการรบ และความเจรญิ
ดานศิลปวทิ ยาการ สมเดจ็ พระนารายณม หาราชทรงโปรดใหทหารชาวตา งชาตมิ ารับราชการในราชสํานักและ
ทรงสรา งเมืองลพบรุ ีไวเปน ราชธานีแหงท่ี 2 พรอ มท้ังใหชาวตา งชาติสรางปอมปราการไวเพื่อต้ังรับขาศึกศัตรู
ทจี่ ะเขา มากระทําอันตรายตอ พระราชอาณาจกั ร

139

สมเดจ็ พระเจาตากสนิ มหาราช พระมหากษัตริยแ หงกรุงธนบุรี

เม่ือกรงุ ศรอี ยุธยาพา ยแพใหกับพมาในป พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราชทรงกอบกเู อกราช
ขับไลขาศึกศัตรูออกจากพระราชอาณาจักร แลวพระองคก็ทรงสถาปนากรุงธนบุรีเปนราชธานี ตอจากนั้น
พระองคก็ไดทรงรวบรวมบานเมืองใหเปนปกแผนดวยการปราบปรามชุมนุมตาง ๆ คือ ชุมนุมเจาพระยา-
พิษณโุ ลก (เรือง) ชุมนุมเจา พระฝาง (เรอื น) ชมุ นุมเจาพระยานครศรีธรรมราช (หน)ู และชุมนมุ เจา พมิ าย หรือ
กรมหมนื่ เทพพิพธิ กระท่งั ถึง พ.ศ. 2313 จงึ สามารถมชี ัยเหนือชุมนมุ ตา ง ๆ ไดทงั้ หมดสงผลใหช าตไิ ทยกลบั มา
รวมเปนอันหนง่ึ อันเดยี วกนั อีกครั้ง หลังศึกอะแซหวุนกี้ ใน พ.ศ. 2318 สมเด็จพระเจา ตากสินมหาราชทรง
ดําเนนิ การขยายพระราชอาณาเขตของกรุงธนบุรีออกไปอยางกวางใหญไพศาล ทิศเหนือไดถึงเมืองเชียงใหม
ทิศใตต ลอดหัวเมอื งตานี (ปต ตาน)ี ทิศตะวันออกตลอดกัมพูชา จําปาศักดิ์ถึงญวนใต ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ
ตลอดเวยี งจันทน หวั เมอื งพวน และหลวงพระบาง ทิศตะวนั ตกถึงเมืองมะริด และตะนาวศรอี อกมหาสมทุ รอินเดีย

ตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระองคทรงสถาปนาราชธานี
ขน้ึ ใหมในป พ.ศ. 2325 บริเวณฝง ตะวันออกของแมนํ้าเจาพระยา เรียกวากรงุ รตั นโกสินทร ในตอนตนรัชกาล
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงรวมกับกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ผูเปน
พระอนุชาธิราชทําศึกสงครามกับพมา ในป พ.ศ. 2328 ซึ่งเปนสงครามคร้ังใหญ เรียกวา สงคราม 9 ทัพ
พระเจา ปดุง กษตั รยิ แ หง พมา ยกกองทัพมาตีไทยมากถึง 9 ทัพ ต้ังแตทิศเหนอื ทิศตะวนั ตก และทิศใต แตดวย
พระปรีชาสามารถของท้ังสองพระองคจงึ เอาชนะพมาไดสาํ เร็จ

140

พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว (กลาง)
ทรงฉายพระรปู กับสมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานภุ าพ (ขวา)

และสมเดจ็ ฯ กรมพระยาเทวะวงศว โรปการ (ซาย)

ครน้ั ในรัชสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว รชั กาลที่ 5 แหง กรงุ รัตนโกสินทร พระองค
ทรงปฏิรูปบานเมืองใหทัดเทียมกับนานาประเทศที่เขามาเจริญสัมพันธไมตรีในราชสํานักสยาม ทรงมี
พระราชดําริแกไขระบบบริหารราชการแผนดินคร้ังใหญเมื่อป พ.ศ. 2435 โดยทรงยกเลิกระบบเสนาบดี
แบบเดิมท่มี ีมาตัง้ แตส มัยสมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ แลว ทรงจดั ตั้งกระทรวงจํานวน 12 กระทรวง ทรงแบง
หนา ทใ่ี หชดั เจน และเหมาะกบั ความเปลี่ยนแปลงของบานเมือง พระราชกรณียกิจทสี่ ําคญั ของพระองคค อื การ
รักษาเอกราชของชาติไวไดร อดปลอดภัย ในขณะท่ีประเทศเพอ่ื นบานโดยรอบ ทวั่ ทุกทิศตอ งตกเปน อาณานคิ ม
ของชาติตะวันตก โดยเฉพาะอังกฤษกบั ฝรง่ั เศส ซึง่ ในขณะนนั้ เปนมหาอาํ นาจที่นาหวาดกลัว

ในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) พระองคทรงเปนประมุข
ของประเทศตามรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย และทรงเปน ผูท่ีคอยบาํ บดั ทกุ ขบ ํารงุ สขุ ของพสกนิกรชาว
ไทยท้ังประเทศ ดังพระบรมราชโองการแกป ระชาชนชาวไทยวา “เราจะครองแผน ดินโดยธรรม เพ่อื ประโยชน
สุขแหงมหาชนชาวสยาม” พระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เปนท่ี
ประจกั ษ ทั้งชาวไทยและชาวตางชาตนิ บั ต้งั แตท รงครองสริ ิราชสมบัตพิ ระองคทรงอุทิศกําลังพระวรกาย และ
กําลังพระสติปญญาเพื่อประโยชนสุขของประชาชนตลอดมา ทรงเสด็จพระราชดําเนินเย่ียมราษฎรท่ัวทั้ง
ประเทศ ซ่งึ ทาํ ใหทรงทราบถงึ ปญ หาทุกดา นของประชาชน จนนํามาซ่ึงโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริ
ตา ง ๆ เชน โครงการฝนหลวง เพ่ือชวยเหลือเกษตรกรที่ประสบภัยแลง การขาดแคลนนํ้าหรือฝนทิ้งชวง และ
ชว ยดานการอปุ โภคบริโภคของประชาชน โครงการนํ้าดีไลน ้ําเสยี เพอ่ื แกไ ขปญหามลพิษทางนาํ้ โครงการแกม
ลิงอันเนื่องมาจากพระราชดําริ เพื่อแกไขปญหานํ้าทวม พระราชดําริการอนุรักษปาไมดวยการสราง
ความสํานกึ ใหรักปา ไมรวมกัน การปลูกปา นอกจากนี้ยังมแี นวพระราชดําริดานการเกษตร คือ เกษตรทฤษฎี
ใหมอนั เปน การใชป ระโยชนจ ากพื้นที่ทมี่ ีอยอู ยางจํากดั ใหเ กดิ ประโยชนส งู สุด แนวพระราชดาํ ริเร่อื งเศรษฐกิจ
พอเพยี งซึง่ เปนวถิ ีแหง การดําเนินชวี ิตอยอู ยางเรียบงาย รูจักประมาณตน มีเหตุผล มีภูมิคุมกันท่ีดี มีความรู
คคู ณุ ธรรม และโครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดํารอิ นื่ ๆ อีกมากมาย

141

พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9)
ทรงบําเพญ็ พระราชกรณยี กิจนานัปการเพ่อื บาํ บัดทุกขบาํ รุงสขุ ของพสกนิกรชาวไทย

พัฒนาการบทบาทหนาที่ของพระมหากษัตริยจากอดีตสูปจจุบันมีความเปลี่ยนแปลงไปในบริบท
ทางสังคมของแตล ะยคุ สมัย เพราะพระมหากษัตรยิ ในอดีตตองเปนจอมทัพในการทําศึกสงครามปกปองและ
ขยายพระราชอาณาเขต สรางความเปนปกแผนมั่นคง ความเจริญรุงเรืองของพระราชอาณาจักร สวนใน
ปจจุบันพระมหากษัตริยทรงไมไดทําศึกสงครามแลว แตทรงมีบทบาทในการบําบัดทุกขบํารุงสุข แกอาณา
ประชาราษฎรใหอยรู มเยน็ ภายใตพระบรมโพธิสมภารดว ยการแกไขปญหาการทาํ มาหากนิ และการดาํ เนินชีวติ
ของประชาชนโดยทรงพระราชทานโครงการหลวงตา ง ๆ ตามแนวพระราชดําริ

ในรัชกาลปจจุบนั สมเดจ็ พระเจา อยหู ัวมหาวชริ าลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกรู พระองคข้ึนทรงราชย-
สืบราชสันตติวงศ เปนสมเด็จพระเจาอยูหัว รัชกาลที่ 10 ทรงเปนประมุขของประเทศตามรัฐธรรมนูญแหง-
ราชอาณาจักรไทย และสานตอพระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
(รัชกาลท9ี่ ) ตอไป

142

นอกจากนี้พระบรมวงศานวุ งศท กุ พระองคในราชตระกลู กย็ ังทรงบําเพ็ญพระราชกรณียกิจในดานตาง ๆ
ตามรอยเบ้ืองพระยุคลบาทของพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช (รชั กาลที่ 9) ดังน้นั สถาบนั
พระมหากษตั รยิ จ ึงเปน ศนู ยรวมจิตใจของปวงชนชาวไทยท้ังปวง
2. ดา นการสง เสรมิ เศรษฐกจิ ของชาติ

การสงเสริมเศรษฐกิจของชาติ เปนบทบาทที่สําคัญของสถาบันพระมหากษัตริย ต้ังแตสมัยสุโขทัย
เปนราชธานี ในศิลาจารึกสุโขทัยหลกั ที่ 1 กลาวเกีย่ วกบั การสง เสริมการคา ในสมยั พอขุนรามคาํ แหงมหาราชวา
“เจาเมืองบเอาจกอบในไพรลทู าง เพือ่ นจูงวัวไปคาขมี่ า ไปขาย ใครจกั ใครคา ชางคา ใครจกั ใครค ามา คา ใครจัก
ใครคา เงือน (เงิน) คาทองคา ”

จากขอความขางตน แสดงใหถึงการสงเสริมเศรษฐกิจการคาของพระมหากษัตริยดวยการเปดเสรี
ทางการคา และไมเก็บ “จกอบ” ซ่ึงหมายถึงภาษีคาผานดานกับบรรดาพอคาที่มาทําการคาในสุโขทัย
พระมหากษัตริยสมัยสุโขทัยมีการปรับปรุงระบบชลประทาน เพ่ือกักเก็บน้ําตามธรรมชาติใหเพียงพอตอ
การอุปโภค บริโภค ตลอดทั้งปของไพรฟา ปรากฏวา มกี ารขดุ สระ (ตระพัง) สรางเขอ่ื น (สรีดภงส หรือทํานบ
พระรวง) ดังในศิลาจารึกสุโขทัยหลักท่ี 1 วา “กลางเมืองสุโขทัยนี้มีนํ้าตระพังโพยสีใสกินดี ดั่งกินน้ําโขง
เมอ่ื แลง ” ซง่ึ เปนการสงเสริมการทําเกษตรกรรมของบรรดาไพรฟา เชน การปลูกหมาก พลู มะพราว ขนุน
มะมวง มะขาม และทรพั ยากรอื่น ๆ

สวนการคากบั ตา งประเทศ องคพระมหากษัตรยิ ทรงสนับสนุนใหพอคาชาวตางชาติเขามาทํา การคา
กบั สุโขทัย อาทิ จีน อนิ เดีย เปอรเซีย อาหรบั มะริด และลาว ฯลฯ สินคาสําคัญของสุโขทัยที่สงไปคาขายกับ
ตางประเทศ คือ เครื่องสังคโลก ซึ่งเปนเครื่องปนดินเผาท่ีมีสีเขียวไขกา น้ํายาเคลือบแตกลายงา
เปน ลักษณะเฉพาะของสโุ ขทัยที่งดงาม

เศรษฐกิจสมัยสุโขทยั เรม่ิ ขยายตัวเพ่ิมมากข้ึนเพราะพระมหากษัตริยทรงสนับสนุนการคาทั้งภายใน
และภายนอก ประกอบกับสุโขทัยมีความอุดมสมบูรณ จึงเปนปจจัยสําคัญท่ีชวยสงเสริมนโยบายของ
พระมหากษัตรยิ ส มัยสโุ ขทยั ใหป ระสบความสาํ เรจ็ ความอุดมสมบรู ณ น้ปี รากฏในศลิ าจารกึ สโุ ขทยั หลักท่ี 1 วา
“เมอื งสโุ ขทยั น้ดี ี ในนํา้ มีปลา ในนามีขา ว”

สมัยอยุธยามีที่ตั้งของกรุงศรีอยุธยาอุดมสมบูรณตามธรรมชาติ สังคมอยุธยาเปนสังคมเกษตร
ประกอบอาชพี ทํานา ทําสวน ทําไร และการประมง ผลผลิตทางการเกษตรทง้ั มีทเ่ี ก็บไวบริโภคและทําการคาขาย
พระมหากษตั รยิ ท รงมนี โยบายสงเสรมิ เศรษฐกิจดวยการสรางเสน ทางคมนาคมใหส ะดวกขึ้น เชน การขดุ คลอง
ลัดเชอื่ มกบั ลําน้ําหลัก อาทิ แมน าํ้ เจาพระยา แมนํา้ ปาสัก แมน้ําลพบุรี นอกจากน้ี ยังทรงเจริญสัมพันธไมตรี
กบั นานาประเทศ ทั้งชาติตะวันออกและชาติตะวันตก ในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ทรงผูกมิตรกับ
พระเจา หลุยสท่ี 14 ดวยการสงราชฑูตนําพระราชสาสนไปเจริญสัมพันธไมตรี ณ ประเทศฝรั่งเศส พระองค
ไมทรงกดี กนั ชาวตางชาติที่เขา มายงั ราชสํานัก เพราะทรงมีวิสัยทัศนกวางไกลในการนําพาประเทศไปสูความ
เจริญม่ังคั่งและม่ันคง นอกจากน้ีพระองคยังทรงติดตอกับจีน ญี่ปุน ชวา ญวน อินเดีย เปอรเซีย ฮอลันดา
และอกี หลายประเทศในทวปี ยุโรป สงผลใหการคาสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช เจริญรุงเรืองเปนที่โดด
เดนมากในสมัยอยธุ ยา