ĐH 094

thaû hôn luùc hoïc thi naêm cuoái ôû trung hoïc. Moãi tuaàn toâi
vieát cho chaøng moät laù thö daøi naëng nieàm thöông nhôù, coøn
thö chaøng thì traùi laïi, raát ngaén, raát voäi vaõ nhö chaúng coù thì
giôø ñeå vieát. Coù khi chaøng noùi ñang haønh quaân ôû Goø Coâng,
coù khi noùi vöøa ñaùnh nhau ôû Kieán Hoøa, coù khi ôû Myõ Tho
hay ñang döøng quaân ôû moät thoân trang naøo ñoù. OÂi thöông
laøm sao, ñôøi lính gian khoå, nguy hieåm khoâng cuøng, nhöng
ñeïp nhö moät baøi thô.

Nhöõng thaùng naêm daøi ñaèng ñaüng nhö theá toâi cöù voïng
töôûng trôøi xa ñeå nhôù, ñeå thöông, ñeå chôø , ñeå ñôïi vaø xoùt xa
cho cuoäc tình ñoâi löùa.

Ñeå cho chuùng toâi ñöôïc “danh chaùnh ngoân thuaän” hôn,
meï toâi vaø coâ chaøng quyeát ñònh toå chöùc leã ñính hoân cho chuùng
toâi. Laàn ñoù Phöông veà pheùp, leã ñính hoân cuûa chuùng toâi ñöôïc
dieãn ra trong khoâng khí gia ñình raát ñôn giaûn.

Nhìn Phöông trong boä quaân phuïc toâi thaáy chaøng thay
ñoåi nhieàu. Anh sinh vieân hieàn laønh ngaøy naøo baây giôø ñaõ
chöõng chaïc, ñöùng ñaén, phong traàn, mang neùt kieâu huøng cuûa
ngöôøi trai theá heä.

Toâi nhìn chaøng:

- Anh maõi laø Phöông cuûa em chöù?

- Töø laâu, baây giôø vaø maõi veà sau anh vaãn laø cuûa em, ñöøng
nghó vaån vô nöõa em.

Phöông voøng tay oâm vai toâi, gioïng chaøng thaáp xuoáng:

- Em bieát khoâng, coù nhöõng ñeâm nôi tuyeán ñaàu nhìn vaàng
traêng khuya anh nhôù em tha thieát, nhôù em ñeán tan naùt caû
loøng. Anh öôùc gì ñöôïc bay veà beân em, oâm em trong voøng
tay ñeå nghe em keå leå bao noãi nhôù nieàm thöông …

Toâi ngheïn ngaøo xuùc ñoäng guïc ñaàu vaøo vai Phöông.
Chaøng ôû nhaø ñöôïc moät tuaàn roài laïi trôû veà ñôn vò tieáp tuïc
ñôøi söông gioù.

Theá laø toâi baét ñaàu cuoäc ñôøi chinh phuï. Ñeâm ñeâm nhìn
nhöõng aùnh hoûa chaâu laäp loøe treân baàu trôøi ngoaøi ven ñoâ,
nghe tieáng suùng voïng veà töø xa xa maø nhôù thöông ngöoøi

ÑA HIEÄU 94 151

ngoaøi chaân maây ñaàu gioù.

Moãi chieàu chuùa nhaät ñi leã nhaø thôø toâi caàu nguyeän cho
chaøng ñöôïc bình yeân nôi traän tuyeán, caàu xin Chuùa thöông
xoùt chuùng toâi, thöông xoùt cho nhöõng cuoäc tình xa xoâi vì
chinh chieán. Moãi ñeâm nghe chöông trình Daï Lan gôûi cho
caùc anh ngoaøi tieàn tuyeán maø toâi caûm thaáy nhö chính mình
ñang gôûi taâm söï ñeán chaøng.

Toâi cuõng thöôøng lui tôùi thaêm coâ cuûa chaøng vaø taâm söï
vôùi coâ nhöõng luùc buoàn nhôù chaøng. Gaàn moät thaùng roài caû coâ
vaø toâi khoâng nhaän ñöôïc tin töùc gì cuûa chaøng, moät giaø moät
treû raát lo laéng, hoang mang, hoài hoäp.

Moät buoåi toái ñang ngoài noùi chuyeän vôùi coâ cuûa chaøng ôû
nhaø chaøng thì coù tieáng chuoâng ngoaøi cöûa reo. Coâ chaøng ra
môû cöûa moât anh lính böôùc vaøo vaø leã pheùp hoûi:

- Thöa baø ñaây coù phaûi nhaø Trung UÙy Phöông khoâng aï?

- Ñuùng roài, caäu. Caäu laø baïn cuûa chaùu aø. Chaùu coøn ôû
ngoaøi ñôn vò chöa veà.

Anh lính cuùi ñaàu.

- Xin baø cho môû cöûa lôùn hôn giuøm aï.

Coâ chaøng ngô ngaùc nhöng cuõng nghe lôøi môû theâm moät
caùnh cöûa cho loái ñi roäng hôn.

Toâi linh caûm nhö coù ñieàu chaúng laønh. Anh lính quay
löng laïi, ra daáu chi ñoù. Toâi nhìn ra ngoaøi thaáy maáy anh lính
ñang khieâng moät chieác quan taøi treân coù phuû laù Quoâc kyø ñi
vaøo vaø ñaët xuoáng giöõa nhaø.

Coâ chaøng laép baép:

- Caùi… caùi… gì… ñaây? Ai…ai … vaäy. Trôøi ôi khoâng leõ ….

Anh lính buoàn buoàn noùi:

- Thöa baø, ñaây laø Trung UÙy Phöông. Trung UÙy ñaõ hy
sinh vaø chuùng toâi xin ñöa veà cho gia ñình.

Nghe xong maét toâi toái saàm laïi, tai toâi uø ñi, toâi thaáy ñaát
döôùi chaân mình suïp xuoáng. Toâi coá böôùc tôùi chieác quan taøi

152 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

nhöng khoâng theå naøo nhaác chaân leân ñöôïc, chaân toâi nhö bò
ñoùng cöùng xuoáng maët ñaát, tim toâi nhö bò ñaâm thuûng moät
nhaùt quaù ñau, quaù saâu, toaøn thaân toâi nhö cheát lòm.

Maõi ñeán khi toâi nghe tieáng coâ chaøng keâu khoùc:

- Trôøi ôi! Phöông ôi. Con khoâng theå cheát nhö vaäy, con
khoâng theå boû coâ moät mình. Trôøi ôi.

Luùc ñoù chaân toâi môùi nhaác leân ñöôïc vaø böôùc tôùi oâm chieác
quan taøi, nhöng ñaàu toâi boãng ñaäp vaøo ñoù vaø toâi ngaát xæu
khoâng coøn bieát gì nöõa. Khi toâi tænh daäy, toâi nghe nhieàu tieáng
oàn aøo. Môû maét ra nhìn thaáy meï toâi ñang ñöùng beân giöôøng
nhìn toâi thöông haïi. Meï vuoát toùc toâi vaø noùi:

- Con khoûe roài haû? Raùng bình tónh nghe con.

Toâi voäi böôùc xuoáng giöôøng, chaïy ra phoøng khaùch nôi ñaët
chieác quan taøi. Toâi quyø xuoáng ñoù, quyø maõi khoâng bieát bao
laâu, khoâng moät gioït nöôùc maét naøo rôi xuoáng. Toâi nhìn traân
troái vaøo chieác quan taøi. Trôøi ôi, söï thaät coù theå taøn nhaãn vaø
phuõ phaøng vôùi toâi nhö theá naøy sao. Chaøng ñaõ naèm xuoáng
vónh vieãn, muoân ñôøi, ngaøn thu khoâng bao giôø trôû daäy. Toâi
thaáy mình teâ daïi, ngu ngô vì noãi ñau ñôùn toät cuøng ñang taøn
phaù oùc, tim toâi.

Tang leã Phöông coù söï tham döï ñoâng ñaûo baïn beø cuûa
Phöông vaø toâi. Ai cuõng buøi nguøi, xoùt xa, thöông caûm cho
moät ngöôøi baïn bao naêm thaân thieát, cho moät ngöoøi trai treû
ñaõ voäi buoâng rôøi moäng öôùc cuûa tuoåi ñoâi möôi, boû laïi ngöôûi
tình vôùi bao nhieâu ñaéng cay, ñoå vôõ.

Phöông ñöôïc an nghæ nôi nghóa trang Maëc Ñónh Chi. Coâ
chaøng ñaõ mua saün 3 moä huyeät cho gia ñình, nhöng khoâng
ngôø ngöôøi treû nhaát laïi naèm xuoáng tröôùc nhaát.

Toâi laïi baét ñaàu cuoäc ñôøi quaû phuï, chöa laøm vôï ñaõ laøm
quaû phuï thaät laø bi ñaùt, tang thöông.

Nhöõng ngaøy chuùa nhaät toâi ñeán nghóa trang thaêm chaøng
vôùi nhöõng boù hoa maøu tím. Maøu tím laø maøu cuûa tình yeâu
moäng mô hay maøu cuûa dôû dang? Nhöng duø theá naøo toâi vaãn
yeâu noù, vaãn gaén chaët vaø gaàn guõi noù nhö baïn tri aân.

ÑA HIEÄU 94 153

Toâi ngoài haøng giôø beân moä Phöông, toâi taâm söï vôùi chaøng,
keå veà nhöõng kyû nieäm thaân aùi ngaøy naøo. Toâi nhö coøn nghe
ñaâu ñaây hôi thôû cuûa chaøng, nhöõng lôøi noùi yeâu thöông tha
thieát, toâi nhö coøn nhìn thaáy nuï cöôøi vaø göông maët ña tình
say ñaém loøng ngöôøi cuûa chaøng.

Vaäy maø taát caû ñaõ xa roài, ñaõ naèm saâu döôùi loøng ñaát kia.
Ngöôøi con trai aáy ñaõ mang ñi taát caû moäng öôùc cuûa toâi, ñaõ
mang ñi taát caû tình yeâu noàng thaém cuûa toâi vaøo thieân coå.
Roài thi theå anh seõ thaønh caùt buïi, seõ bieán vaøo hö aûo, seõ xa
rôøi vónh vieãn vaøo coõi mieân tröôøng, nhöng tình yeâu mình coù
theå tan bieán ñöôïc khoâng anh?

Toâi lau chuøi buïi baëm baùm treân moä chaøng. Nghóa trang
veà chieàu tieâu ñieàu, hiu haét, ñaâu ñaây moät con chim voã caùnh
bay ngang buoâng tieáng keâu buoàn naõo nuoät. Toâi ruøng mình
coù caûm giaùc nhö linh hoàn ai ñoù buoâng tieáng loøng xoùt xa ai
oaùn. OÂi nhöõng chieàu xöa ta tha thieát beân nhau, sao chieàu
nay em bô vô coâ leû giöõa choán naøy.

Toâi ñaët tay leân moä chaøng, nhìn aûnh chaøng treân moä bia
nhôù thöông traøn ngaäp ñoå veà. Toâi chôït nhôù tôùi baøi haùt ñöôïc
vieát cho moät chieán só anh huøng ñaõ naèm xuoáng:

“Anh naèm xuoáng khoâng baïn beø, khoâng coù ai, khoâng
coù ai töøng ngaøy, khoâng coù ai ñôøi ñôøi ru anh nguû, muøa möa
tôùi trong nghóa trang naøy coù loaøi chim thoâi.

Baïn beø coøn ñoù anh bieát khoâng anh? Ngöôøi tình coøn ñaây
anh nhôù khoâng anh, baïn beø roài xa, ngöôøi tình roài queân khi
boùng anh nhö caùnh chim chìm xuoáng …”

Baïn beø roài seõ xa anh nhöng toâi seõ khoâng bao giôø queân
anh, khoâng bao giôø queân ñöôïc cuoäc tình ñaàu ñôøi ñaày nöôùc
maét naøy.

Toâi thaãn thôø leâ böôùc rôøi nghóa trang, ñoùn moät chieâc taxi
ñi xuoáng nhaø thôø Ñöùc Baø. Quyø trong Vöông Cung Thaùnh
Ñöôøng, thaùnh leã chieàu ñoâng ngheït ngöôøi maø sao toâi caûm
thaáy quaù coâ ñôn. Toâi chaép tay caàu nguyeän:

- Laïy Chuùa, xin cöùu giuùp con, cöùu giuùp moät taâm hoàn

154 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

ñang ñôùn ñau, oaèn oaïi, ñang tan taùc raõ rôøi. Xin cho con ñuû
can ñaûm vaø nghò löïc ñeå vöôït qua giai ñoaïn naøy. Chuùa ôi!
Chuùa ôi!

Nöôùc maét toâi traøn ngaäp bôø mi, taâm tö toâi traøn ñaày uaát
ngheïn …

Tan leã toâi lang thang moät mình treân nhöõng con ñöôøng
ngaøy xöa ñaày kyû nieäm. Toâi cöù ñi, ñi maõi, chaân toâi teâ buoát,
ñau nhöùc.

Toâi khoâng bieát laø mình ñaõ ñi qua maáy con ñöông roài.
Toâi nhôù mình coù ñi qua raïp Rex, quaùn kem Givral, Lan
Phöông, nhöng toâi khoâng coøn thích aên kem hay xem phim
nöõa, böôùc chaân toâi coâ ñoäc, naëng neà goõ nhòp treân heø phoá.
Moät maõnh löïc naøo daãn daét toâi ñi ñeán vaø döøng laïi tröôùc
phoøng traø International, khoâng ngaàn ngaïi toâi böôùc vaøo duø
chæ coù moät mình.

Phoøng traø chöa ñoâng laém, toâi thaáy caùi baøn ôû goùc kia laø
nôi ngaøy xöa toâi vaø Phöông töøng ngoài coøn troáng, toâi böôùc
tôùi vaø ngoài vaøo ñoù. Sau khi keâu nöôùc uoáng toâi vieát moät
maûnh giaáy yeâu caàu ca só Vieät AÁn haùt baøi “Toâi ñöa em sang
soâng”. Toâi phaûi chôø sau maáy baøi haùt môùi thaáy ngöôøi ta giôùi
thieäu tôùi baøi ñoù.

Toâi ngoài im laëng, nhaém maét laïi khi ngöôøi ca só caát tieáng
haùt. Gioïng ca traàm buoàn, noàng naøn nhö gioïng cuûa chaøng
ngaøy naøo beân toâi, toâi nghó ñoù laø lôøi Phöông haùt chöù khoâng
phaûi ca só haùt.

Toâi thaáy loøng mình chuøng xuoáng, mô hoà, nöûa hö nöûa
thöïc. Chaøng ñaõ veà cuøng toâi trong ñeâm nay, ñang ñöa hoàn toâi
vaøo côn meâ boàng beành, leânh ñeânh trong cung ñaøn saâu laéng.

Moät gioït nöôùc rôi xuoáng baøn tay toâi, toâi bieát laø mình
ñang khoùc. Toâi ñaõ trôû veà thöïc teá, nhöng toâi khoâng môû maét
ra vaãn giöõ nguyeân tö theá ñoù raát laâu, raát laâu. Maõi ñeán khi toâi
caûm thaáy nhö coù hôi thôû nheï naøo ñoù raát gaàn, toâi môû maét ra vaø
baét gaëp khuoân maët moät thanh nieân khaù phong nhaõ, lòch söï.

Anh ta nhoû nheï noùi:

ÑA HIEÄU 94 155

- Thöa coâ, toâi coù theå môøi coâ nhaûy vôùi toâi baûn naøy ñöôïc
khoâng?

Toâi laáy khaên lau nöôùc maét vaø laéc ñaàu:

- Caùm ôn anh, nhöng toâi phaûi veà nhaø vì treã roài, meï toâi
ñang mong.

Toâi rôøi phoøng traø khi thaønh phoá Saigon ñang roän ròp vôùi
sinh hoaït veà ñeâm.

Gioù töø bôø soâng thoåi vaøo laøm toâi se laïnh nhöng khoâng
baèng caùi baêng giaù giöõa tim toâi.

Töøng caëp tình nhaân dìu nhau qua tröôùc maét, khieán toâi
caøng nhôù chaøng da dieát. Giôø naøy linh hoàn anh ñang lang
thang ôû moät coõi mòt muø, moâng lung naøo ñoù coù hieåu, coù bieát
cho em khoâng hôû Phöông? Anh ñaõ loãi heïn, anh teä laém ñoù.
Anh höùa khoâng bao giôø laøm em buoàn, laøm em khoùc, vaäy
maø anh ñaõ queân heát roài.

Böôùc chaân toâi ñaõ ñi xa vuõ tröôøng maø beân tai nhö coøn
vaêng vaúng nhöõng lôøi haùt nhöùc buoát con tim:

“Neáu toâi ñöøng ñöa em

Thì chaéc ñoâi mình khoâng quen

Ñöøng böôùc chung moät loái veà

Coù ñaâu chieàu nay toâi buoàn”

Phaûi roài, neáu ngaøy aáy anh ñöøng ñöa em ñi veà moãi chieàu
chuùa nhaät, neáu ta ñöøng quen nhau, neáu ta ñöøng yeâu nhau
thì giôø ñaây em ñaâu buoàn, ñaâu ñôùn ñau cho cuoäc ly tan naøy.

Ñeâm Saigon vaãn töng böøng, quyeán ruõ, traøn ngaäp tieáng
cöôøi, nieàm vui, ai bieát ñaâu coù moät ngöôøi con gaùi ñang laïc
loõng, ñang chôi vôi, ñang chìm ñaém trong noãi buoàn thieân
thu, vaïn kyû.

Vi Vaân 20B

156 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

NÔÏ TANG BOÀNG 1

Thô: Vöông Hoàng Ngoïc

=& =###=H24u=øngŒm=aïn=h‰ =ˆ««j« =l =»»œ» .===««ˆ«j =l =ˆ««« ==ˆ««« =N«««ˆ h=aïcl : =Ph˙«««ie=âu B=oàng==l

Sông núi lượn hình chữ S cong

=& =###=«««ˆ==‰==ˆ«j«« =l =ˆ«««.===j««ˆ« ==l ˆ«««==ˆ«««=_=ˆ««««« =l =«««˙ ====l
Việt Nam hào kiệt rạng trời Đông

=& =###=«««ˆ==‰==»J»œ» =l =»»»œ.===««ˆ«j==l »»»œ==ˆ«««=ˆ«««==l =««˙« ====l

Khai hoang lập quốc dòng hùng Việt

=& =###=«««ˆ==‰==j«««ˆ =l =«««ˆ.===œ»»J» ==l œ»»» ==œ»»» =œ»»»==l =»»»˙ ====l
Bình địa an dân giống Lạc Long

=& =###=»œ»»==‰==ˆ«««j =l =»œ»» .===ˆ«««j==l «««ˆ==_«««ˆ=ˆ«««==l =«˙«« ====l
Bất khuất tung xiềng thời lệ thuộc

=& =###=«««ˆ==‰==ˆ«««j =l =«ˆ««.===«ˆ«j« ==l »»»œ==œ»»» =œ»»»==l =»»˙» ====l
Quật cường bẻ khóa thuở cùm gông

=& =###=»»œ»==‰==«««ˆj =l =»»»œ.===»»»Jœ ==l »»œ» ==«««ˆ=ˆ«««==l =»»»˙ ====l

Hồn thiêng bay khắp trời Âu Á

=& =###=»»»œ==‰==ˆ«««j =l =«««ˆ.===ˆ«««j==l «««ˆ==«««ˆ=ˆ=««« =l =«««˙U====”

Dựng lại màu cờ trả núi sông

ÑA HIEÄU 94 157

HÖØNG ÑOÂNG NHÔÙ BAÏN

Leâ Thöôïng Ñoâ K20 (Leâ Thöôøng Thaïnh)

Höøng Ñoâng. Laïi böôùc sang ngaøy môùi.
Naèm nghe raû rích tieáng möa rôi.
Queâ nhaø khoán khoù trong taêm toái,
Chaúng nhôù thì thoâi, nhôù, ngaäm nguøi.
Tuoåi gia,ø xöù laï, vui khoâng noåi,
Doái loøng khoâng deã, doái ñôøi thoâi.
Röôïu ngon ngoù maõi khoâng buoàn vôùi.
Thuø taïc coøn ai goùp traän cöôøi.
Tan taùc khaép trôøi khi baõo tôùi,

158 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

Phaän ngöôøi chi khaùc gioït möa rôi.
Haït rôi treân laù, hoa, ñoài, suoái,
Haït vaøo ñuïn caùt baët taêm hôi.
Kieân nhaãn tìm nhau, laâu ñeán toäi,
Cuoái cuøng nghe ñöôïc tieáng nhau thoâi.
Thì thoâi, möøng Baïn chöa veà voäi,
(Nöôùc Nhöôïc gaàn ñaây, chaúng maáy hoài)
Heïn nhau moät buoåi tao phuøng hoäi,
Choáng gaäy ta cuøng keùo ñeán chôi.
Raâu toùc baïc maøu söông tuyeát goäi,
Maø loøng khoâng baïc daùm ai cöôøi.
Ñaám vai, baù coå, xoa ñaàu hoùi,
Phong traàn sôø naén deã khôi khôi.
Maày, tao, mi, tôù, tha hoà goïi,
Luùc naày ta môùi tuoåi ñoâi möôi.
Luùc naày vôï chæ ngöôøi yeâu, ñôïi,
Con laø mô öôùc khaù xa vôøi.
Luùc naày ta soáng beân ñoàng ñoäi,
Sinh töû ra vaøo khaép moïi nôi.
Vaét côm nguïm nöôùc chia nhau voäi,
Vuoát maét ñöa nhau phuùt cuoái ñôøi.
Gian khoå khieán loøng theâm cöùng coûi,
Daït daøo duõng khí moät thôøi trai
Baïn Ta, chí lôùn duø khoâng toaïi,
Ñaõ soáng hieân ngang nhöõng thaùng ngaøy,
Töù ñaïi voâ thöôøng, thaân daãu hoaïi,
Neùt haøo hoa cuõ maõi khoâng phai.

ÑA HIEÄU 94 159

Moät vaùn côø töôùng

(The gate that is slammed too hard may open wide
again. - P.K.Shaw)

Trantuanngoc k28

Khuoân maët ngöôøi khaùch boãng laïnh nhö tieàn, oâng ta ñöùng
leân noùi lôùn rang raûng:

- Tui noùi cho chuù em bieát, baây giôø khoâng coù ñaùnh kieåu
baøn côø theá nöõa maø tui vôùi chuù ñaùnh ñoä. Chuù khoâng daùm
thì yeâu caàu chuù xaùch baøn côø ñi sang chôï khaùc maø chôi. Chæ
tay vaøo maët Bình oâng ta noùi tieáp:

- Tui hoûi chuù coù daùm chôi hay khoâng thì noùi ra moät tieáng.

Bình ñang vui veû cöôøi boãng nhieân taùi saàm maët laïi, Bình
nhìn qua chuù Thieän. Caùi thuôû chuù Thieän chöøng 15 coøn Bình
chöøng 18 tuoåi, söùc voùc ñang phaùt trieån, caû hai ñeàu môùi rôøi
khoûi gia ñình maø ôû luoân treân treân ghe. Nay ôû nôi naøy mai
cheøo sang moät nôi xa laï khaùc, hai ngöôøi chöa heà bieát phaûi
xoay sôû ra sao ñeå kieám soáng.

160 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

Môùi trong ngaøy hoâm qua Thieän vaø Bình nhìn vaøo caùi
khaïp ñöïng gaïo maø lo laéng, vì luoân caû maáy tuaàn leã, chuù
Maïnh giao ghe cho hai ñöùa roài ñi bieàn bieät khoâng thaáy trôû
veà. Trong tuùi caû hai ngöôøi coøn voûn veïn vöøa ñuû cho 1 böõa
côm. Neáu ñi aên thì laáy gì cho maáy ngaøy saép tôùi. Bình baøn
tính vôùi Thieän roài ñaõ quyeát ñònh duøng soá tieàn ñoù mua baøn
côø töôùng baèng giaáy, mang veà ghe xeáp côø theá tính toaùn böôùc
ñi, roài baøy ra ôû chôï ñeå kieám aên.

Caùi chôï gaàn soâng nöôùc, suoát ngaøy suoát ñeâm ghe ñoø ñi
qua laïi taáp naäp. Xöa nay chaúng coù caùi caûnh moät baøn côø
töôùng naøo baøy ra giöõa chôï caû, cho neân baøn côø töôùng ñaõ gôïi
loøng hieáu kyø cuûa nhieàu ngöôøi.

Moät ngöôøi gheù ñeán roài ñeán hai ngöôøi, chaúng maáy luùc
maø haáp daãn bieát bao nhieâu tay meâ chôi côø töôùng. Ngöôøi ta
ngoù vaøo baøn côø.Ngöôøi thì thaàm, ngöôøi chaép tay sau löng
ñeå suy tính nöôùc côø, theá roài cuõng coù maáy tay thaùch thöùc laãn
nhau ñeán khi coù ngöôøi nhaäp cuoäc. AÊn ñöôïc vaøi baøn ñuû voán
laãn lôøi thì ñaõ ñeán tröa, khi thaáy ñoái thuû huït moät nöôùc sinh
töû thì Bình caû cöôøi goïi luoân 3 ñóa côm cho ba ngöôøi. Bình
ñaõi luoân oâng khaùch ñaõ thua maáy vaùn. Tieáng baøn tính nöôùc
tôùi nöôùc lui cuaû maáy tay ghieàn côø laøm oàn aøo caû goùc chôï.

Ngoaøi ñöôøng cheá ñoä ñöông thôøi ñang baét lính chôû thaúng
sang Cam Boát ñaùnh vôùi lính Mieân. Coù nhöõng toáp lính non
choeït, bò ñöa leân xe bòt buøng chôû ñi veà ñaâu naøo coù ai bieát.
Naêm aáy laø naêm 1977, trong Nam baét ñaàu coù giaëc Mieân. Hoï
traøn uaø vaøo caùc tænh caän bieân, laáy dao baûn chaët ñaàu khoâng
chöøa moät ai. Töø ñaøn baø con nít ñeán caû con choù con gaø cuõng
phôi thaây treân ñöôøng loä nhö nhau. Trong Nam boä, mieät Kieân
giang, Raïch Giaù, Haø Tieân coù ñeán vaøi laøng bò caùp duoàn[1]
nhö theá. Ngay sau ñoù laø ngoaøi bieân giôùi Baéc 1978 coù giaëc

Taøu ñaùnh qua bieân giôùi. Baáy giôø noùi khoâng ngoa laø caû
moät xaõ hoäi töø Nam ñeán Baéc ñang loaïn laïc, toái saùng chaäp
chuøng. Keû coù nhaø, coù cöûa maø soáng coøn khoâng yeân ñöôïc,
chöù ñöøng noùi chi laø nhöõng keû lang baït kyø hoà. Traêm hoï khoå
traêm beà. Ai cuõng vöøa vaät loän veà mieáng aên sinh soáng vöøa

ÑA HIEÄU 94 161

caêng thaúng tinh thaàn. Chuù Thieän nhìn laïi Bình noùi anh tính
sao cuõng ñöôïc, e raèng mình phaûi ôû ñaây laâu.

Thöïc ra Thieän ñaâu coù bieát côø cao hay thaáp gì ñaâu, ngoaøi
caùi coå hay laéc laéc, caùi maét nhaùy nhaùy, caùi chaân laâu laâu vöøa
ñi, laïi vöøa ñaù leân moät caùi. Thuôû leân 3 tuoåi, chuù bò ñieän giaät
töôûng cheát roài, neân chuù coù laém taät, coù ai muoán nhaïi theo
chuù cuõng khoù laém. Caùi loái cuûa chuù, cuõng coù theå laøm maáy
tay ña nghi, ngoài chung quanh nghi ngôø laø côø beân ngoaøi
thöôøng saùng nöôùc, bieát ñaâu Thieän ñang maùch nöôùc neân cöù
ngoù chöøng chuù hoaøi, ñaâm ra loaïn nöôùc.

Nghó ñeán maáy ngaøy tôùi, phaûi neo ghe taïi ñaây ñôïi Maïnh
veà laøm Bình thaáy khoâng coøn ñöôøng choïn nöõa beøn cöôøi vaø
noùi:

- Vaâng! baùc muoán ñaùnh thì ñaùnh, nhöng 10 ñoàng thoâi
nheù. OÂng khaùch söøng soä vôùi Bình:

- Khoâng, 10 ñoàng thì ñaùnh laøm caùi ñaùch choù gì, 50 ñoàng.

- Thoâi maø, ñeå cho tuïi em kieám chuùt côm maø.

- Vaäy thì chuù xaùch baøn côø ñi luoân ñi ñöøng quay laïi ñaây
nöõa.

Tui noùi thieät ñoù! Khuoân maët ngöôøi khaùch thaùch thöùc,
nhö noåi hung quang. Anh ta gaèn gioïng ñe doïa. Moïi ngöôøi
chung quanh nhìn Thieän vaø Bình

chaêm chaêm, beà naøo hai ngöôøi cuõng laø daân töù xöù ñeán,
binh vöïc laøm caùi gì maø vöôùng caùi thaân.

- Thoâi ñöôïc! Quay sang Thieän, Bình cöôøi nhoû nheï an uûi:

- Thoâi mình cuõng thaéng nhieàu roài, cuûa thieân traû ñòa,
thoâi Thieän yeân taâm.Thieän nhoû nheï ñöa ñieàu kieän toái haäu:

- Moät baøn thoâi nheù, baùc ñoàng yù khoâng?

- Ñoàng yù!

Hai beân baøy quaân côø ngay ngaén. Bình choïn beân xanh ñi
sau, roõ laø chæ ñeå ñôõ gaït cho qua, traùnh chuyeän ñuïng chaïm.
Ai cuõng thaáy, nöôùc thoaït ñaàu chöa caàn phaûi tính tôùi tính lui,
maø Bình ñaõ phaûi thaän troïng töøng böôùc moät, thì moïi ngöôøi
beân ngoaøi coi thöôøng ngay.

162 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

Coù ngöôøi baét ñaàu ñuøa caù ñoä 10 aên 1, beân xanh thua. Rao
ñuøa vaäy maø cuõng coù vaøi ngöôøi maïnh daïn daùm boû tieàn thaàu
heát cho phe ñoû, bao nhieâu cuõng ñoä. Chaúng coù maáy ngöôøi
chòu caù ñoä cho phe xanh, chæ rieâng caùi baø ngoài ôû haøng vaûi,
mieäng noùi cöôøi to baønh ki nhö thaân theå cuûa baø:

- Neø, nhoû ôi raùng ñaùnh em ñöøng coù sôï. Ñöøng coù yû ñoâng
aên hieáp. Qua boû ra 2 ñoàng uûng hoä em ñoù, raùng bình tónh
ñaùnh nghen em.

Bình ngoù leân cöôøi laøm thaân vôùi baø:

- Thím hai uûng hoä, vaäy thì Thieän boû ra 2 ñoàng huøn voâ
caù ñoä ñi em! Thieän boû ra ngay 2 ñoàng, maø hôi tieác vì hai
ñoàng cuõng ñöôïc böõa côm tröa chöù ít gì. Naêm chuïc cho baøn
côø, hai ñoàng caù ñoä, theá laø heát voán, heát lieáng luoân.

Chæ trong vaøi nöôùc, phaùo ñaàu, choát tieán môû maøn cho xa
daøn ra bieân giôùi, roài maõ ñoû laùch qua bieân, doïn ñöôøng. Phaùo
ñaàu cuûa beân ñoû baét ñaàu noå, oâng khaùch ñaùnh nhanh nhö chôùp,
khaùc haún loái ñi deø daët cuûa Bình. Ñeán chöøng nöûa taøn höông
thì Bình toaùt moà hoâi ñaàm ñìa, nhaáp nhoûm ngoài khoâng yeân.
Quaân xanh vaãn oâm nöôùc coá thuû. Thieän nhìn moà hoâi ñoå töø
traùn Bình ñoïng thaønh hoät. Moà hoâi Bình caøng ñoåcaøng laøm
tay chaân maét muõi Thieän caøng giaät nhieàu hôn vì lo laéng.

Ngöôøi ngöôøi beân ngoaøi chen chaân vaøo ngoù. Hoï ngoù
maët hai ñoái thuû nhieàu hôn ngoù baøn côø roài ra thì thaàm nhoû
to nhau. Beân ngoaøi caù ñoä roän raøng, ñoåi thaønh 1 xanh aên 20
ñoû, ai ngon nhaøo dzoâ!

- Thieät hoâng cha noäi, côø chöa ngaû nöôùc maø moät aên hai
chuïc sao cha!

- Ngon thì cöù boû tieàn ra!

Coù ngöôøi thì thaàm, cha Tö côø töôùng naøy ñaùnh döõ thaàn
laém, phen naøy thaèng nhoû saøigoøn cheát roài.

- Sao oâng bieát maáy thaèng nhoû ôû Saøigoøn

- Tui ñoaùn dzaäy thoâi, nhìn maët thì bieát maø!

Coù nhieàu ngöôøi cuõng noåi maùu xanh ñoû, nghe 1 aên 20 ai
maø khoâng ham, thaåy ñaïi vaøi ñoàng:

ÑA HIEÄU 94 163

- Ñöa tieàn ai, ñöa cho cha noäi laø khoâng tin roài haø!

Tìm keû giöõ tieàn, thì phaûi ngoù tôùi ngoù lui, coù ngöôøi nhìn
chuù Thieän noùi ñöa caùi thaèng nhoû caø döït naøy giöõ tieàn ñi. Ai
cuõng nhìn Thieän maø cöôøi oà, ñoàng thoaû thuaän. Chaúng ñaëng
ñöøng, Thieän laáy tieàn boû vaøo hai caùi noùn.

Côø ñi ñöôïc theâm vaøi nöôùc nöõa, muoán lôïi moät nöôùc neân
Bình bò maát xe.

- Beân xanh maát chieán xa roài, maáy cha ôi!

Tin maát con xe vang ñi aàm ó. Bình khoâng ngoài nöõa maø
ñöùng leân, ngoù baøn côø hoài laâu roài ngoù qua Thieän, baét chöôùc
Thieän nhaùy nhoù, beû löng daõn xöông soáng roài ngoù ngang,
ngoù doïc choïc beân ngoaøi cöôøi. Beân ngoaøi baét ñaàu xaàm xì
nghi ngôø:

- EÂ! khoâng cho chaïy aø nhen, thua thì noùi thua, khoâng
ñöôïc chaïy laøng aø! Coù ngöôøi lo laéng, phen naøy khoâng xong
cho phe xanh roài, maø chaúng thaø thua tieàn coøn hôn laø bò
chuùng dí theo ñaùnh.

- Ñuùng roài ñoù, hoaëc thua hoaëc aên thoâi, chuù em ngoài
xuoáng ñi.

Ñöøng laøm vaäy khoâng ñaëng ñaâu. Bình vöôn vai laàn nöõa
môùi noùi:

- Chaïy thì khoâng chaïy roài ñoù, nhöng beân xanh thaéng
thì phaûi chia tui 10 phaàn traêm ñoù nghen. Noùi thieät baøn naøy
xöùng ñaùng 100 ñoàng, hoûi beân ñoû daùm khoâng? Beân ngoaøi oà
leân, nhöng coù tieáng chöûi ñoång:

- Con muï baø noù! Em noà haû em? Laáy maùy caøy, giaû chieán
xa, noà ñeå ñaùnh ñoàn. Chôøi! Qua ñaây raønh quaù roài. Con xe
maát meï noùroài, laáy chi gì ñaùnh neø trôøi! Coù ngöôøi phuï hoaï:

- Meû... laáy maùy caøy boû oáng boâ, keâu nhö tieáng chieán xa
oâng ôi! Moïi ngöôøi cöôøi aàm goùc chôï, Bình vaãn caû cöôøi noùi,
theá thì phaûi baèng loøng laø neáu beân xanh thaéng thì chia tui
möôøi phaàn traêm ñoù nheù. Noùi xong Bình ngoài xuoáng traàm
ngaâm, ngoù laïi nöôùc côø. Caøng ngoù kyõ, moà hoâi laïi caøng ròn ra
thaáy roõ. Chuù laáy tay aùo lau traùn. Moïi ngöôøi eâm re ñeán khi

164 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

thaáy chuù di chuyeån con maõ trôû laïi thì tieáng xaàm xì chuyeàn
nhau ra ngoaøi:

- Thaèng nhoû ñi nöôùc gì dzaäy maäy?

Tieáng moät tay coù veû saønh soûi leân tieáng:

- Ngöïa hoài, maát cha noù moät nöôùc roài!

Beân ngoaøi coù tieáng cöôøi roä:

- Vaùn maát 50 baïc khoâng chòu, muoán maát 100. Sao beân
xanh khoâng ñoøi nöõa heù? Moïi ngöôøi cöôøi ruù leân. Baø maäp
baùn vaûi leân tieáng:

- Thoâi ñi maáy cha noäi! Bao nhieâu thaèng ñi aên hieáp maáy
ñöùa nhoû.

- Roài, tôùi phaùo heát chaïy roài.

Tieáng noùi töï ôû treân cao, laøm moïi ngöôøi cuøng ngoù leân
thaáy moät oâng ñu toøn teng treân daøn chôï maø baät cöôøi:

- Phaùo xanh hay phaùo ñoû cha noäi?

- Phaùo xanh.

- Thoâi xuoáng ñi con khæ, coi chöøng xaäp caùi guï ngöôøi ta!

Ngöôøi ta laïi coù dòp cöôøi naéc neû. Chaúng maáy khi caùi chôï
vui nhö hoâm nay. Bình ñöa tay gaõi löng, hoûi lôùn ñuaø ñoái thuû:

- Nhö vaäy ñi, 100 thì toâi ñaùnh, coøn khoâng thì thoâi!

Ñoái thuû nhìn baøn côø, hoài laâu tính toaùn. Beân ngoaøi thuùc:

- Chôi luoân ñi, noù muoán xaû laùng, chôi tôùi luoân. Khoâng
ñuû tui cho möôïn. Beân xanh maát xe, maát phaùo coøn cuû.. chi
maø ñaùnh.

Theâm 50 ñoàng thaûy caùi chaïch vaøo giöõa baøn côø, ai nhìn
thaáy cuõng laïnh ngöôøi. Hoài naõy, muoán luûi cuõng ñaõ khoù, baây
giôø thì Thieän muoán luûi thieät cuõng khoâng xong. Voán lieáng
löôïm töø hoài saùng ñeán giôø naøo tôùi naêm chuïc baïc, laáy ñaâu maø
coù theâm 50 nöõa. Maët Thieän saäm laïi, ngoù moà hoâi laïi ñoïng
thaønh hoät treân maët Bình, nhöng Bình nhìn ngang gaät ñaàu ra
hieäu cho Thieän laáy 50 ñoàng vöøa neùm, boû vaøo noùn.

Vaùn côø thieät ra ñaõ ngaõ nguõ, beân ñoû vì aên xe ñaõ chaäm
ñeán maáy nöôùc, nay laïi cheøn ñeå aên phaùo neân beân xanh

ÑA HIEÄU 94 165

chieám ñöôïc nhöõng vò trí chieán löôïc. Chæ moät nöôùc Maõ hoài,
maø ñaõ ñi tôùi vò trí xung yeáu, ñaõ khoâng bò con gì caûn laïi coøn
keùo ñöôïc phaùo vaøo traän. Theâm chöøng chuïc nöôùc nöõa, beân
ñoû ñoät nhieân vaøo theá gôõ khoâng ra ñaønh boû quaân côø xuoáng,
chòu thua tröôùc vaøi ba nöôùc.

Ngöôøi ngoaøi cuoäc, chaúng maáy ai hieåu côø nhö vaäy, taïi
sao beân ñoû laïi thua, uøa laïi chen chaân nhau chæ choû. Tieàn
baïc thanh toaùn xong, Thieän vaø Bình trôû laïi ghe, treân ñöôøng
Thieän vöøa coù yù hoûi thì Bình ñaõ ñoaùn ra vaø noùi nhoû vôùi Thieän:

- Anh ngoài ngay ñaèng sau caùi loø than cuûa con meï buùn
maém, noùng muoán cheát! Thöïc ra Bình khoâng phaûi tay vöøa
veà côø töôùng. Bình ñaõ töøng ñaùnh côø töôùng vôùi baïn beø khi
ñaïp xích loâ ñaïp. Loái côø töôûng baèng mieäng nhö: maõ hai thoái
ba, phaùo naêm bình hai. Chôi côø töôùng baèng mieäng chính
xaùc ñeán noãi, chôû khaùch xong roài veà tieáp tuïc ñaùnh laïi baøn
cuõ vôùi ngöôøi baïn.

Bình laø em trai cuûa Phaïm Vaên Huøng K28. Naêm 1978,
chuù Bình bò Coäng Saûn baét lính ñeå neùm vaøo chieán tröôøng
Kampuchia, boá meï Huøng, nhôø toâi mang chuù aáy veà laïi
Saøigoøn. Baáy giôø maët traän mieàn Taây ñaõ khoác lieät, tieáng suùng
lôùn baén töø bieân giôùi aàm ì suoát ngaøy ñeâm. Toâi ñaõ duøng giaáy
tôø giaû cuaû Ñinh Coâng Tröù K29 cung caáp maø mang Bình veà.
Caùi thuôû troán traùnh, boân chaûi khi khoâng bieát toái nay nguû
nôi naøo, hoâm nay ñi veà ñaâu, lo laéng trieàn mieân, coù khi ñeán
caû maáy ngaøy khoâng aên maø khoâng heà thaáy ñoùi. Gaëp baïn beø,
vì khí khaùi coøn soùt laïi maø khoâng daùm môû mieäng xin böõa
côm. Soáng maø chæ muoán cheát phöùc cho roài, maø laï chính vì
theá laïi khieán cho toâi vaø nhöõng ngöôøi baïn cuøng khoå ñaâm ra
coi thöôøng vôùi ñôøi soáng, roài coù leõ cuøng nhöõng naêm thaùng
luyeän taäp tröôùc ñoù, vôùi tay khoâng voõ veõ maøu meø ñuû ñoán
ngöôøi khaùc, laøm cho toâi thaáy chaúng coøn caùi gì laø ñaùng sôï
trong cuoäc ñôøi naøy caû.

Khi vieát doøng chöõ naøy, toâi coøn hình dung ñöôïc caùi hình
aûnh cuaû trôøi chöa kòp saùng, khi baàu trôøi coøn tôø môø, baáy giôø
tieáng suùng aàm ì, muøi khoùi traéng vöông vaán ôû treân söông muø

166 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

ñaàu coû. Maøu xanh maøu laù caây cuûa quaân phuïc lui tôùi, treân
nhöõng khuoân maët non nôùt maäp môø. Hình aûnh nhaït nhoaø
khoâng chuùt sinh khí nhö theå caûnh töôïng khoâng thöïc, nhö
laø caûnh saéc cuaû moät moät caùi chôï trôøi cuaû hai theá giôùi, nôi
maø coù caû oan hoàn vaø söï soáng coá quanh quaån, quaán quyeän
vôùi nhau.

Toâi nheï nhaøng laån vaøo giöõa ñaùm taân binh coøn ngaùi nguû,
keùo chuù Bình trôû ra choã thaêm nuoâi. Roài töø choã thaêm nuoâi,
toâi vöøa voã vai Bình vöøa noùi Thaày me sai anh ñeán daãn em
veà Theá roài toâi daãn chuù daüm qua haøng raøo. Trong ñaùm söông
traéng vöông vaãn muøi thuoác suùng ñoù, caû hai ñi taét bieân giôùi
höôùng veà Taây Ninh, naán naù ñeán nöûa ngaøy ñeå thaêm Toaø
Thaùnh Cao Ñaøi, ghi vaøi doøng leân cuoán saùch löu nieäm cuûa
Toaø Thaùnh roài môùi veà laïi Saøigoøn.

Veà sau nöõa, chuù Bình ñaõ theo ghe chuù Maïnh qua ñöôïc
ñaûo Palawan thuoäc Phi luaät Taân, nhöng chuù ñaõ maát tröôùc
khi ñöôïc cöùu xeùt ñi ñònh cö. Toâi nghe keå laïi laø chuù Bình
eùm thuoác laøo bò leân côn ñau tim, khi maát chuù ñaõ coù ñöùa con
trai vôùi moät coâ gaùi cuøng traïi.

Coâ gaùi naøy sau ñaõ ñònh cö ôû Gia Naõ Ñaïi. Toâi cuõng nghe
keå laïi laø raát nhieàu ngöôøi vì chôø ñôïi quaù laâu ôû traïi, khi ñöôïc
ñònh cö moät mình, ñaõ ñaønh boû laïi traïi nhöõng ñöaù con rôi.
Toâi coá gaït boû caùi yù nghó ñoù vaø mong moûi ñöùa beù ñaõ ñöôïc
ñi theo meï noù ôû moät nôi toát ñeïp hôn.

Coøn Thieän qua UÙc hoïc laïi töø lôùp 11, 12 roài qua ñöôïc 4
naêm ñaïi hoïc. Hieän nay ñang laø kyõ sö coâng chaùnh cuûa moät
nhaùnh cuaû chính phuû tieåu bang Queensland taïi UÙc Chaâu.

Chuù Maïnh, sau ñoù vaøi hoâm quay laïi ghe, mang ghe lui
veà taïi Coå Coø. Nhöõng baøn côø theá, moät beân vaøi con quaân,
vaøi con toát nhoû beù leøo teøo, ñang bò moät beân haèng haèng lôùp
lôùp phaùo phaùo ngöïa xe vaây haõm, maø laøm sao vaùn côø laïi
ñaûo loän. Theá môùi bieát cuoäc ñôøi khoâng bieát ñaâu maø löôøng.

ÑA HIEÄU 94 167

Noát thaêng traàm

(Vöông Moäng Long- k20)

Thuôû aáy, vaøo giöõa naêm 1956, ñoaïn cuoái con phoá saùt
bôø soâng veà höôùng Sôn-Phong, Hoäi-An vaãn coøn hoang vu.
Tröôùc khi Chuøa Sö Nöõ ñöôïc xaây leân, thì caùi baõi coû roäng
baùt ngaùt beân phaûi ñöôøng, keùo daøi cho tôùi meù nöôùc, laø nôi
ñeå cho boïn con nít chuùng toâi tuï taäp noâ ñuøa. Thôøi gian naøy
gia ñình toâi ôû thueâ caên nhaø saùt caïnh baõi coû meânh moâng ñoù.

Lieàn vaùch nhaø toâi laø nhaø thaøy giaùo Nhö vaø coâ giaùo Ngoïc.
Phong caùch vôï choàng nhaø naøy phaûng phaát neùt cao sang,
quyù phaùi. Hoï troâng raát ñeïp ñoâi. Thaøy Nhö coù leõ chöa tôùi
ba möôi tuoåi, vaø coâ Ngoïc cuõng chöøng haêm laêm, haêm saùu.

Thaøy Nhö raát ñeïp trai. Daùng daáp thaøy luùc naøo cuõng tao
nhaõ, khoan thai. Ñaëc bieät, thaøy coù caëp maét saùng loùng laùnh
vaø ñoâi maøy ngaøi hôi xeách. Coâ giaùo Ngoïc maët traùi soan,
muõi doïc döøa. Da coâ traéng nhö tröùng gaø boùc. Coâ ñeå toùc
daøi. Maùi toùc coâ ñeïp möôït maø, meàm maïi nhö maây. Caëp vôï
choàng nhaø giaùo naøy coù hai ñöùa con gaùi, beù Chaâu naêm tuoåi
vaø beù Haïnh hai tuoåi. Coâ Ngoïc daïy tieåu hoïc treân Lai-Nghi.
Thaøy Nhö daïy trung hoïc trong Tam-Kyø. Cuoái tuaàn thaøy laïi
cöôõi chieác Goebel veà Hoäi-An. Choøm xoùm thöông meán vôï
choàng thaøy laém.

Ngaøy nghæ, boïn con nít chuùng toâi hay tuï taäp nôi hieân
nhaø naøy ñeå nghe coâ Ngoïc ngaâm thô vaø thaøy Nhö ñaøn haùt.
Beù Chaâu, beù Haïnh bu theo toâi nhö anh ruoät. Chuùng noù cöù
tranh nhau ngoài treân ñuøi toâi moãi khi chuùng toâi quaây quaàn
tröôùc hieân nhaø. Chieàu chieàu toâi hay daãn hai ñöùa beù ra bôø
nöôùc baét caøo caøo, chaâu chaáu. Toâi hay xeáp nhöõng caùi thuyeàn
baèng giaáy cho hai ñöùa em thaû ven soâng. Ñoâi laàn vöøa thaû
thuyeàn xuoáng nöôùc, gioù ñaõ thoåi aøo aøo cuoán chuùng ra xa roài

168 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

bieán maát treân maët soùng Thu-Boàn. Hai coâ beù ñöùng döông
maét nhìn theo tieác reû.

Coâ Ngoïc laø daân Hueá Coâng Taèng Toân Nöõ, neân gioïng
ngaâm thô cuûa coâ nghe truyeàn caûm voâ cuøng. Coâ ngaâm cho
chuùng toâi nghe nhöõng baøi thô tröõ tình xöa. Baøi thô maø coâ
ñaéc yù nhöùt coù leõ laø baøi “Maøu Thôøi Gian” cuûa Ñoaøn Phuù Töù.
Toâi ñöôïc nghe coâ ngaâm nhieàu laàn baøi naøy. Roài toâi thuoäc
baøi thô naøy tröôùc ngaøy böôùc chaân vaøo Ñeä Thaát.

Khi nhöõng ngoùn tay thaøy Nhö löôùt treân caàn ghi ta, toâi
coù caûm töôûng caû moät giaøn nhaïc ñang hoøa taáu. Toâi ngoài say
meâ ngaây ngaát theo tieáng ñaøn cuûa thaøy thaùnh thoùt solo moät
ñoaïn “Thieân Thai” hay "Chieàu Veà Treân Soâng”. Laâu laâu,
thaøy Nhö keå truyeän cho chuùng toâi nghe. Caùi gioïng Quaûng
cuûa thaøy luùc ñoù sao maø traàm aám theá! Ñoâi maét thaøy long
lanh. Thaøy thao thao noùi veà nhöõng chieán coâng cuûa caùc vò
anh huøng löøng danh theá giôùi. Vaø coù luùc höùng chí, thaøy keå
luoân caû nhöõng traän coâng ñoàn, ñaû vieän cuûa Vieät-Minh thôøi
chieán tranh Phaùp-Vieät (1945-1954). Nhieàu laàn coâ giaùo Ngoïc
phaûi cau maøy ngaên khoâng cho thaøy quaù lôøi veà nhöõng ñeà taøi
khaùng chieán, vaøo böng, choáng Taây. Luõ nhoùc tì chuùng toâi, luùc
ñoù môùi möôøi hai, möôøi ba tuoåi, coi thaøy Nhö nhö thaàn töôïng.

Nhöõng naêm sau nhaø toâi chuyeån ñòa chæ leân khu Hoà Sen
chuøa AÂm-Boån, nhöng toâi vaãn thöôøng xuoáng Sôn-Phong
thaêm gia ñình thaøy Nhö. Heø naêm 1960 gia ñình thaøy Nhö
ñoät ngoät baùn nhaø vaø doïn ñi xa.

Theo thôøi gian, kyû nieäm vôùi gia ñình nhaø naøy cuõng nhaït
nhoøa daàn trong taâm trí toâi.

Toâi lôùn leân, tình nguyeän vaøo Tröôøng Voõ-Bò Quoác-Gia
Vieät-Nam, roài choïn binh chuûng Bieät Ñoäng Quaân. Sau Teát
Maäu-Thaân, Tieåu Ñoaøn 11 Bieät Ñoäng Quaân taêng phaùi cho
Task Force South cuûa Sö Ñoaøn 23 Boä Binh. Chuùng toâi tôùi
Blao tham döï haønh quaân luøng vaø dieät ñòch.

Moät hoâm, nghæ quaân, toâi lang thang trong khu xoùm Chuøa.
Nghe noùi, xoùm Chuøa coù nhaø oâng giaø “Baøn ñeøn thuoác phieän”.

ÑA HIEÄU 94 169

Daân “Baén khæ” thöôøng leùn luùt tuï taäp ôû ñaây. Hình nhö oâng
giaø Laïc, Thöôïng só Thöôøng Vuï Ñaïi Ñoäi cuûa toâi cuõng hay
lai vaõng choán naøy? Sau ñaûo chaùnh 1963, vaán ñeà caám thuoác
phieän coù veû khoâng coøn khaét khe nhö thôøi Cuï Dieäm. Toâi coù
caûm töôûng raèng khoâng khí trong con heûm xoùm Chuøa naøy
ñaëc quaùnh muøi thôm do khoùi nhöïa cuûa naøng Tieân Naâu.

Xoùm Chuøa coù nhöõng neùt ñaëc bieät, khaùc vôùi nhöõng
khu dinh ñieàn chæ daønh rieâng cho daân Baéc-Kyø Di-Cö nhö
Taân-Buøi, Taân-Hoùa,Taân-Thanh, Taân-Phaùt. Xoùm Chuøa quy
tuï daân töù xöù ñeán töø moïi mieàn. ÔÛ ñaây daân cö noùi ñuû gioïng
Baéc, Trung , Nam , Bình-Ñònh, Thöøa-Thieân, Quaûng-Nam,
Chaâu-Ñoác... ÔÛ ñaây coù ñuû moïi thaønh phaàn toân giaùo, Hoøa-
Haûo, Cao-Ñaøi, Tin-Laønh, Phaät Töû soáng troän loän, gaàn guõi,
saùt caùnh nhau.

Toâi nghe töø cuoái heûm, voïng laïi tieáng ngaâm thô,

“Toùc maây moät moùn, chieác dao vaøng

Nghìn truøng e leä phuïng quaân vöông

Traêm naêm tình cuõ lìa khoâng haän

Thaø neùp maøy hoa thieáp phuï chaøng”

(Maøu Thôøi Gian- Ñoaøn Phuù Töù)

Caùi gioïng Hueá nöõ cuûa ai ñoù nghe thaät laø naõo nuoät. Toâi
chôït coù yù muoán ñöôïc nhìn moät laàn cho bieát caùi “maøy hoa”
cuûa ngöôøi ñang ngaâm thô ra sao? Toâi laàn böôùc tôùi saùt haøng
raøo caên nhaø coù caùi saân laùt gaïch, nôi phaùt ra tieáng ngaâm.
Tieáng ngaâm thô nghe roõ hôn. Toâi giaät mình vì gioïng ai nghe
quen nhö tieáng coâ giaùo Ngoïc?

- Xin loãi, trung uùy coù chuyeän chi caàn hoûi ai ôû ñaây röùa?

Moät ngöôøi ñaøn baø trung nieân ñöùng beân raøo ñaùnh tieáng,
khi thaáy toâi ñang daùo daùc doøm vaøo nhaø.

Thoâi ñuùng roài! Coâ giaùo Ngoïc chöù coøn ai? Duø caùch xa
gaàn chuïc naêm, duø coâ ñaõ caét maùi toùc daøi, uoán toùc cao, toâi
vaãn nhaän ra khuoân maët traùi soan vaø gioïng noùi Hueá Coâng
Taèng Toân Nöõ ngoït ngaøo cuûa coâ.

170 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

- Coâ giaùo Ngoïc! Em ñaây! Long ñaây coâ.

- Xin loãi, toâi khoâng bieát trung uùy laø ai...

- Coâ ôi! Nhaø em ôû saùt nhaø coâ vaø thaøy Nhö hoài coâ vaø
thaøy coøn ôû Sôn-Phong, Hoäi-An. Em hay sang nhaø coâ chôi,
beá beù Chaâu, beù Haïnh...

Ngöôøi ñaøn baø nhìn thaúng vaøo maët toâi, chaêm chuù quan
saùt. Maét baø loùe leân moät tia vui möøng. Baø ngaäp ngöøng, gioïng
run run,

- Trung uùy... öø, em Long ñoù ö? Môùi ñoù maø gaàn möôøi
naêm qua. Em ñaõ lôùn vaø thay ñoåi quaù hí? Em ñi lính vaø laøm
tôùi trung uùy roài. Em voâ nhaø chôi ñi!

- Vaâng, em laøm ñaïi ñoäi tröôûng, ñang haønh quaân vuøng
naøy. Nhö vaäy naêm 1960 thaøy coâ ñaõ doïn nhaø vaøo daïy hoïc ôû
Blao? Coâ vaø thaøy Nhö daïo naøy ra sao? Thaøy coù nhaø khoâng
vaäy coâ? Hai em Chaâu vaø Haïnh chaéc lôùn laém roài?

Coù leõ caâu noùi vöøa roài cuûa toâi ñaõ ñaùnh thöùc nhöõng kyû
nieäm xöa cuõ trong taâm hoàn coâ, toâi thaáy maét coâ röôm röôùm leä,

- Ngaøy ñoù nhaø coâ ñi voäi quaù, khoâng kòp thoâng baùo cho
baø con. Töø aáy coâ cuõng chöa coù dòp veà thaêm choán cuõ. Coâ heát
ñi daïy roài em ôi. Coâ ñang laøm thö kyù trong toøa tænh. Coøn
thaøy thì ñi laøm xa, maõi döôùi Sa-Ñeùc, laâu laâu môùi veà. Con
Chaâu naêm nay möôøi baûy, con Haïnh möôøi boán, coøn ñang ñi
hoïc. Hai ñöùa chôû nhau ñi mua gaïo chaéc cuõng saép veà. Em
voâ nhaø ñi!

Toâi theo chaân coâ giaùo Ngoïc vaøo nhaø. Caên nhaø heïp maùi
toân trang trí giaûn dò. Moät phoøng khaùch, moät phoøng nguû.
Phoøng khaùch coù caùi baøn thôø toå tieân, vaø moät caùi phaûn goã.
Treân töôøng, beân traùi baøn thôø laø caùi baûng ñen, beân phaûi baøn
thôø laø caây ghi ta, caây ghi ta cuûa thaøy Nhö ngaøy xöa. Caây
ñaøn bò phuû moät lôùp buïi moûng. Noù ñöôïc treo treân töôøng nhö
moät ñoà trang trí. Coù leõ laâu laém roài khoâng ai naén phím ñaøn...

Toâi ngoài chöa noùng choã thì chò em beù Chaâu vaø beù Haïnh
ñaõ côõi Honda chôû nhau veà. Laàn choùt toâi gaëp gia ñình thaøy
Nhö naêm 1960 thì beù Chaâu môùi chín tuoåi, beù Haïnh leân saùu.

ÑA HIEÄU 94 171

Nay hai em haøng xoùm beù tí naêm xöa ñaõ thaønh hai thieáu nöõ
duyeân daùng, troå maõ. Beù Chaâu nhaän ra toâi ngay,

- Anh Long. Coù maáy laàn em thaáy anh ñaäu xe tröôùc Quaùn
Duyeân beân kia ñöôøng, em ngôø ngôï, nhöng khoâng daùm hoûi.
Vôùi laïi... con gaùi voâ duyeân môùi ñi hoûi thaêm con trai tröôùc...

Hai coâ beù lôùn leân ôû Laâm-Ñoàng, haøng ngaøy hoïc haønh,
giao thieäp vôùi baïn beø ñoàng trang löùa ôû ñaây, neân gioïng noùi
cuûa hai em khoâng coøn chuùt aâm höôûng Quaûng-Nam, Hueá
cuûa cha, cuûa meï.

Hoâm ñoù toâi ôû laïi aên côm chieàu vôùi gia ñình coâ giaùo Ngoïc
vaø ngoài chôi tôùi gaàn toái môùi veà choã ñoùng quaân. Khi truyeän
troø, toâi ñöôïc coâ giaùo cho bieát ngaøy ñoù thaøy Nhö bò ngöôøi
ta toá caùo laø coù tö töôûng thieân Coäng neân maát vieäc. Gia ñình
phaûi caáp toác baùn nhaø vaø dôøi vaøo Blao. Coâ Ngoïc nhôø moät
ngöôøi baïn hoïc coù thaân theá vôùi oâng tænh tröôûng giôùi thieäu
vaøo laøm thö kyù trong Toøa Haønh Chaùnh. Caên nhaø maø gia
ñình coâ ñang truù nguï cuõng do ngöôøi baïn coâ cho ôû nhôø. Coøn
thaøy Nhö, ñeå daáu toâng tích, phaûi vaøo Sa-Ñeùc laøm thö kyù cho
moät haõng buoân noâng phaåm cuûa moät oâng chuû ngöôøi goác Hoa.

Coâ giaùo caên daën toâi moãi khi haønh quaân veà, nhôù gheù nhaø
coâ aên côm, nghæ ngôi, ñöøng ñi lang bang nhaäu nheït maø hö
thaân maát neát. Toâi cuõng möøng raèng sau bao naêm xa caùch,
toâi ñaõ gaëp laïi moät gia ñình haøng xoùm thaân quen. Vaø nhö
theá laø, töø nay toâi cöù vieäc naïi côù phaûi veà nhaø baø con, thay vì
ñi theo anh Thieáu uùy Ñaïi Ñoäi Phoù Ñaëng Höõu Duyeân vaøo
thaêm Tröôøng Noâng Laâm Suùc. Anh Duyeân coù coâ baïn gaùi
teân laø Thuaán ñang noäi truù tröôøng naøy. Cöù veà tôùi phoá, anh
Duyeân laïi nhôø toâi chôû anh ta tôùi thaû tröôùc cöûa soå phoøng
cuûa coâ Thuaán. Laàn naøo cuõng vaäy, anh aáy cöù naán naù giöõ
chaân toâi laïi, ñeå giôùi thieäu toâi vôùi nhöõng coâ gaùi laï hoaéc! Coâ
Thuaán coù caû chuïc coâ baïn ñeïp ngaát ngaây. Khoå moät ñieàu laø,
coâ naøo mieäng löôõi cuõng tía lia. Toâi voán laø thaèng nhaùt gaùi.
Ñöùng tröôùc ñaùm ñoâng khaùc phaùi, líu líu, lo lo naøy, toâi heát
hoàn, chæ muoán ruùt duø.

Ngaøy Thöù Hai tuaàn sau, ñaïi ñoäi toâi nhaän nhieäm vuï baûo

172 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

veä caên cöù hoûa löïc cho moät phaùo ñoäi 105 ly cuûa Hoa-Kyø vaø
Boä Chæ Huy Lieân Ñoaøn 2/ BÑQ /Haønh Quaân. Caên cöù naøy
döï truø thieát laäp ngay treân khuoân vieân nhaø maùy traø Töù-Quyù.
Ñoàn ñieàn Töù-Quyù ñaõ ngöng hoaït ñoäng töø laâu, nhöng daân
chuùng vaãn leùn ra vaøo khu vöïc naøy ñeå thu hoaïch traø haøng
ngaøy. Vì theá chuùng toâi khoâng phaân bieät ñöôïc daáu tích ñeå
laïi treân caùc ñöôøng loâ laø cuûa Vieät-Coäng hay cuûa daân haùi traø.
Chuùng toâi phaûi raø soaùt kyõ töøng daõy nhaø maùy, nhaø loâ, ñeå chaéc
chaén khoâng ñoùng quaân treân nhöõng caên haàm bí maät cuûa ñòch.

Sau khi hoaøn taát ba caùi choát chaën laøm tieàn ñoàn xa cho
caên cöù, toâi thoâng baùo cho Boä Chæ Huy Lieân Ñoaøn veà söï
taïm oån ñònh an ninh ñeå cô giôùi tieán vaøo. Cuoäc chuyeån quaân
dieãn ra eâm aû.

Toâi ñaët ban chæ huy ñaïi ñoäi döôùi hieân phía ñoâng cuûa
vaên phoøng nhaø maùy. Töø ñaây toâi coù theå quan saùt heát khu
vöïc troïng yeáu höôùng ñoâng nam caên cöù hoûa löïc. Leàu baït
cuûa ban ñieàu haønh taùc xaï Myõ naèm giöõa saân ñoàn ñieàn. Leàu
cuûa Trung taù Hoà Höõu Doõng, Lieân Ñoaøn Tröôûng naèm trong
vöôøn caø pheâ, ngay sau löng daøn suùng möôøi saùu khaåu 105
ly cuûa phaùo ñoäi Hoa-Kyø. Ngay töø khi phaùo ñoäi daøn quaân
chöa xong, moät maùy ñieän 40KWA ñaõ noå “bình! bòch! bình!
bòch!” cung öùng ñieän cho caùc maùy tính to nhö nhöõng chieác
tuû ñöùng, ñaày ñeøn, xanh, ñoû, tím, vaøng, chôùp nhoùa.

Chieác maùy ñieän thöù nhì ñöôïc ñaët saùt caên leàu cuûa toâi.
Trong tröôøng hôïp chieác maùy ñieän thöù nhaát bò trôû ngaïi, chieác
maùy thöù nhì seõ ñöôïc khôûi ñoäng ñeå thay theá. Vaø neáu caùi maùy
cheát tieät naøy chaïy, thì caên leàu cuûa toâi höùng troïn khoùi thaûi
ra töø caùi oáng boâ to toå boá cuûa noù!

Tieáng nhaïc xaäp xình, vang vang truyeàn ñi trong khoâng
gian. Maùy radio töø ñaøi taùc xaï vaø töø caùc uï suùng tranh nhau
phaùt thanh. Caùc chuù lính Myõ côûi traàn, maët maøy hôùn hôû, moà
hoâi nheã nhaïi, caàn maãn thieát laäp coâng söï.

Maáy anh lính Bieät Ñoäng Quaân Vieät-Nam cuûa Boä Chæ
Huy Lieân Ñoaøn 2 sau khi caêng leàu voõng xong, cuõng nhaøo
sang khu phaùo binh baét tay, baù coå, baù vai, nhöõng ngöôøi baïn

ÑA HIEÄU 94 173

Myõ. Trong saân ñoàn ñieàn, tieáng noùi chuyeän cuûa nhöõng chieán
só Vieät-Myõ líu lo, om xoøm, xí xa, xí xoà,

“OÂ Keâ! Sa lem! Naêm bôø oaên! Guùt! Guùt! Naêm bôø ten!
Beùt! Beùt! Naêm bôø oaên thaûo giöôøng!”

Noùi baèng mieäng khoâng thoâng, ñoâi baïn ñaønh duøng tay ra
daáu. Ñi haønh quaân, vaø ñoùng quaân chung vôùi Myõ quaû laø vui!

Xeá chieàu, moät chieác Chinook tôùi “hover” treân saân coû
giöõa khu ñoùng quaân ñeå xòt nöôùc cho quaân nhaân cuûa phaùo
ñoäi Myõ taém röûa sau moät ngaøy buïi baëm, cöïc nhoïc, vaát vaû.
Nhöõng chuù GI côûi truoàng toàng ngoàng, thay nhau ñöùng taém
döôùi nhöõng tia nöôùc phun xuoáng töø treân trôøi cao. Khi hai
bòch cao su chöùa nöôùc treo toøn ten döôùi buïng con taøu ñaõ
xeïp leùp, chieác Chinook môùi bay ñi.

Ñeâm xuoáng...

Trong leàu, khoùi thuoác chaäp chôøn. Ngoaøi leàu, söông traéng
daâng cao. Anh Duyeân thuû thæ,

- Nhö vaäy heát haønh quaân kyø naøy, anh veà nghæ ôû nhaø baø
con. Anh cho toâi möôïn chieác Jeep ñi voøng voøng. Anh giöõ
moät maùy PRC 25. Coù chuyeän gì caàn, anh keâu. Naêm phuùt
sau, toâi coù maët lieàn. Ñöôïc khoâng?

Toâi chöa kòp traû lôøi Duyeân thì, töø trong nuùi, höôùng ñoâng,

“Caïch!...Caïch!...Caïch! ...Caïch!...”

Toâi voäi vaøng xoû ñoâi chaân vaøo giaày, mieäng la lôùn,

“Phaùo kích! Phaùo kích!”

Tay xaùch sôïi daây ba chaïc vaø taám baûn ñoà, toâi nhoaøi ngöôøi
tuït leï xuoáng hoá caù nhaân.

Thieáu uùy Duyeân quô caùi aùo giaùp chuøm leân ñaàu, roài nhaûy
aøo xuoáng haàm coái 60 ly cuûa ñaïi ñoäi. Binh nhöùt Cöôøng vaø
Haï só Hoaøng thuû hai khaåu M16 cuõng laên xuoáng hoá saùt beân
toâi. Taøi xeá Nguyeãn Laùc löôøi bieáng khoâng chòu ñaøo hoá, giôø
naøy môùi quyùnh quaùng, nhaøo ñaïi xuoáng hoá cuûa Haï só Thoï,
ngöôøi naáu côm cho toâi. Theá laø chí choùe.

- EÂ! Cöùa theøng ni! Mi ñeø leân ñaàu tau, maàn raêng tau thaáy

174 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

ñöôøng maø baén hí?

- Nhôø “chuùc” maø! La chi döõ röùa!

Thöôøng vuï Nguyeãn Laïc phaûn öùng nhanh khoâng keùm.
OÂng giaø vôù caây saét vuoâng PSP goõ “Canh! Canh!” vaøo taám
keûng saét treo beân khaåu suùng coái. Nghe tieáng keûng baùo ñoäng,
beân phía quaân Myõ vaø Boä Chæ Huy Lieân Ñoaøn 2 BÑQ môùi
baét ñaàu nhoán nhaùo.

Theo thoùi quen ngheà nghieäp, tay toâi xoay caùi ñòa baøn
veà höôùng phaùt ra tieáng coái “depart” ñeå ño höôùng suùng. OÙc
toâi ñeám nhaåm töø luùc nghe tieáng “Caïch” cho tôùi khi nghe
tieáng “Oaønh” ñeå ño taàm xa. Theá laø toâi coù theå öôùc tính ra
gaàn chính xaùc toïa ñoä ñaët suùng cuûa ñòch.

“Xeø! Xeø! Xeø! ....Oaønh! Oaønh! Oaønh!”

Toâi ñoaùn chaéc raèng Vieät-Coäng ñang phaùo kích chuùng
toâi baèng coái 82. Ñieåm ñaët suùng caùch chuùng toâi chöøng 2 caây
soá. Moät khaåu höôùng 1700 ly giaùc, khaåu kia höôùng 1900 ly
giaùc. Haøng chuïc quaû ñaïn xeù gioù veøo veøo bay tôùi. Maùi ngoùi
cuûa caên nhaø laàu laõnh boán naêm traùi. Gaïch ngoùi rôi aøo aøo.

Treân phoøng tuyeán vaø trong saân ñoàn ñieàn ñaõ coù tieáng reân
la cuûa ngöôøi bò thöông. Luùc naøy khoâng ai daùm ñi tieáp cöùu
ai caû. Ai cuõng lo traùnh neù ñaïn, nuùp trong haàm.

Toâi bieát khaåu coái 60 ly cuûa toâi khoâng phaûi laø ñòch thuû
cuûa hai khaåu 82 ly Vieät-Coäng, neân toâi nhoaøi ngöôøi, vôùi tay
laáy caùi ñieän thoaïi daõ chieán goïi cho Ban 3 Lieân Ñoaøn xin
phaûn phaùo. Daây ñieän thoaïi bò maûnh 82 caét ñöùt, chuoâng ñieän
thoaïi khoâng reo!

“Xeø!... Oaønh!...Xeø!... Oaønh!...Xeø!... Oaønh!...”

Moät traùi coái rôùt ngay giöõa saân, xeù moät mieáng leàu cuûa
ñaøi taùc xaï. Qua loã raùch, aùnh ñeøn chieáu ra laáp loùe.

Toâi söïc nhôù, “Suùng phaûn phaùo ôû ngay ñaây! Xin ñaâu
cho xa?”

Toâi caàm caùi baûn ñoà, chaïy aøo vaøo leàu taùc xaï. Caên leàu
saùng choang döôùi aùnh ñieän. Toaùn tröïc ba ngöôøi cuûa Hoa-Kyø
noùn saét, aùo giaùp deành daøng, ñang nuùp trong haàm truyeàn tin

ÑA HIEÄU 94 175

cuûa phaùo ñoäi döïng baèng bao caùt giöõa leàu. Toâi laät taám baûn
ñoà, chæ cho anh só quan tröôûng toaùn hai vò trí phaùo ñòch, yeâu
caàu anh ta cho phaûn phaùo toái ña, caøng nhanh caøng toát. Toâi
loù ñaàu ra cöûa haàm la to,

“Coi chöøng tieàn phaùo haäu xung Duyeân ôi!”

Thieáu uùy Duyeân moät tay caàm ñeøn baám, tay kia keùo oâng
Thöôïng só Laïc, chaïy ra phoøng tuyeán ngoaøi cuûa ñaïi ñoäi.

Traän phaùo kích dieãn ra laâu chöøng naêm, saùu phuùt laø chaám
döùt. Toâi vaø Haï só nhöùt Ñöùc, y taù ñaïi ñoäi, ñi quanh phoøng
tuyeán, kieåm ñieåm toån thaát cuûa quaân baïn. Trong khi ñoù phaùo
ñoäi Myõ khaïc ñaïn lieân tu baát taän, coù leõ caû traêm vieân 105 ly
ñaõ töôùi leân vuøng nghi ngôø coù hai khaåu phaùo cuûa quaân thuø.

Ñaïi ñoäi toâi coù moät ngöôøi cheát vaø boán ngöôøi bò thöông.
Phaùo binh Myõ coù hai anh lính bò thöông. Boä Chæ Huy Lieân
Ñoaøn 2 BÑQ voâ söï. Moät chieác GMC keùo suùng cuûa Myõ bò
beå ñaàu maùy. Hai khaåu ñaïi baùc bò xeïp loáp. Chieác Jeep cuûa
toâi bò moät maûnh coái ñuïc luûng thuøng xaêng.

Tröïc thaêng taûn thöông Hoa-Kyø ñöôïc goïi tôùi caáp kyø. Hai
chieác Gunships töôùi ñaïn voâ toäi vaï saùt voøng ñai caên cöù, ñeå
baûo veä cho chieác maùy bay taûi thöông. Toâi phaûi cho leänh ba
caùi tieàn ñoàn chôùp ñeøn ñeå khoûi bò tröïc thaêng voõ trang baén laàm.

176 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

Sau khi taûi thöông xong, caên cöù hoûa löïc Töù-Quyù naèm
im thin thít. Ñeøn ñuoác taét ngaám. Heát tieáng nhaïc radio xaäp
xình. Duy nhaát chæ coøn caùi maùy phaùt ñieän 40KWA laø daùm
“bình! bòch! bình! bòch!” suoát canh khuya.

Naêm giôø saùng Trung taù Doõng goïi toâi leân gaëp maët vaø
ra leänh,

- Saùng mai Long cho môû ñöôøng ngöôïc ra quoác loä ñeå Boä
Chæ Huy Lieân Ñoaøn vaø Phaùo Binh ruùt veà Ñaïi-Nga.

Suoát ñeâm, toâi cöù aám öùc vì cuù thua loã cuûa ñaïi ñoäi mình,
neân toâi ñeà nghò vôùi ngöôøi chæ huy,

- Xin Trung taù cho toâi ôû laïi trong naøy hai ngaøy, hai ñeâm.
Toâi muoán gôõ laïi moùn nôï ñeâm qua.

Trung taù Doõng ngaãm nghó moät laùt roài gaät guø,

- Khoâng ai baét em laøm vieäc naøy. Nhöng neáu em muoán,
thì toâi seõ laøm coâng ñieän hôïp thöùc hoùa. Nhôù laø chæ hai ngaøy
thoâi! Vaø phaûi thaät caån thaän ñoù nghe!

Tröa hoâm ñoù vieäc ruùt quaân cuûa Boä Chæ Huy Lieân Ñoaøn
2/BÑQ vaø Phaùo Binh hoaøn taát. Toâi ra leänh cho ñaïi ñoäi ch-
uaån bò saün saøng hai ngaøy côm saáy vaø nöôùc uoáng. Tuyeät ñoái
caám khoùi löûa vaø huùt thuoác trong suoát boán möôi taùm giôø saép
tôùi. Quaân nhaân ñôn vò toâi ñaõ raát quen vôùi nhöõng tình traïng
caêng thaúng nhö theá naøy töø khi toâi veà chæ huy hoï. Leänh toâi ñaõ
ban ra, thì moïi ngöôøi raêm raép nghieâm chænh thi haønh ngay.

Toâi bung caùc toaùn tuaàn tieãu ra caùc ngaõ ñöôøng gìn giöõ an
ninh ñeå toâi nghieân cöùu thöïc ñòa, thieát trí moät cuoäc phuïc kích.

Höôùng nam cuûa nhaø maùy coù moät loâ traø vôùi hình daùng
muõi taøu. Boá quaân quanh loâ traø naøy, coù theå kieåm soaùt ñöôïc
ba con ñöôøng tieán saùt töø caùc höôùng ñoâng, ñoâng nam, vaø nam.

Toâi phaân coâng,

Trung Ñoäi 3 cuûa Chuaån uùy Ñinh Quang Bieän vaø khaåu
ñoäi ñaïi lieân M 60 cuûa Haï só Nguyeãn Boång seõ ñaûm traùch
coâng taùc phuïc kích.

Ban chæ huy ñaïi ñoäi cuøng hai Trung Ñoäi 1 vaø 2 seõ ñoùng

ÑA HIEÄU 94 177

quaân caùch khu phuïc kích hai traêm meùt veà höôùng baéc ñeå tieän
di ñoäng ñaùnh boïc traùi, hoaëc phaûi cho Trung Ñoäi 3.

Toâi vaø khaåu ñoäi ñaïi lieân M 60 cuûa Haï só Nguyeãn Nhöùt
seõ ñi vôùi thaønh phaàn tieáp öùng laø Trung Ñoäi 1 cuûa Trung só
1 Ngoï.

Thieáu uùy Duyeân, Thöôïng só Laïc vaø khaåu ñoäi coái 60 ly
ôû vôùi thaønh phaàn tröø bò laø Trung Ñoäi 2 cuûa Thöôïng só Em.

Taát caû caùc maùy truyeàn tin seõ tuyeät ñoái giöõ yeân laëng voâ
tuyeán cho tôùi khi naøo coù tieáng suùng noå. Moät buoåi chieàu vaø
moät ñeâm yeân tónh troâi qua.

Ñuùng möôøi giôø saùng hoâm sau... suùng noå. Suùng noå roøn
raõ höôùng Trung Ñoäi 3.

Toâi caûm thaáy yeân taâm, khi nghe roõ raøng tieáng suùng cuûa
quaân ta ñang aùp ñaûo tieáng suùng cuûa quaân ñòch.

Chuaån uùy Bieän baùo caùo,

- Trình Thaùi Sôn! Coù khoaûng möôøi thaèng töø trong röøng
ñi ra. Chuùng noù chaïy veà höôùng beân phaûi.

- Nhaän 5! Giöõ vöõng vò trí. Toâi vaø thaèng 1 seõ leân ngay.

Laäp töùc, Trung Ñoäi 1 cuøng khaåu ñoäi ñaïi lieân M 60 daøn
haøng ngang, vöøa baén vöøa tieán veà höôùng chính nam. Thôøi
gian naøy ñaïn döôïc thaät laø dö daû, doài daøo. Toâi thaáy raèng,
duøng hoûa löïc toái ña ñeå aùp ñaûo quaân ñòch, tieát kieäm xöông
maùu cho quaân baïn, cuõng laø moät ñieàu hay. Vì theá, moãi khi
chaïm traän, toâi cho pheùp anh em taùc xaï thaû giaøn.

Tôùi saùt con laïch höôùng nam, chuùng toâi ngöøng quaân,
boá trí vaø luïc soaùt keát quaû. Keát quaû thaät ngheøo naøn, khoâng
thaáy xaùc thaèng Vieät-Coäng naøo. Chieán lôïi phaåm chæ laø boán
caùi muõ löôõi trai Trung-Coäng rôi treân luoáng traø vaø hai baêng
ñaïn AK baén dôû dang.

Toâi cho Trung Ñoäi 3 daøn haøng ngang luïc soaùt thaúng
höôùng chính ñoâng, töùc laø xaï tröôøng chính cuûa cuoäc phuïc
kích. Chuùng toâi tìm ñöôïc hai xaùc ñòch vaø hai khaåu AK 47 treân
ñöôøng phaân loâ. Hai teân Vieät-Coäng naøy naèm cheát caùch tuyeán
phuïc kích chöøng naêm thöôùc. Caùch hai caùi xaùc ñoù khoâng xa

178 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

laø moät caùi caëp da maøu ñen, vôùi daây ñeo ngang hoâng, thöôøng
duøng cho caùc caùn boä Vieät-Coäng caáp cao. Caùi daây ñeo caëp
bò ñaïn baén ñöùt, nhöng ngöôøi ñeo caëp ñaõ chaïy thoaùt.

Toâi ra leänh luïc soaùt kyõ saâu vaøo hai beân bìa röøng, doïc
theo con ñöôøng xe be ñaát ñoû, daãn veà höôùng röøng xanh höôùng
ñoâng. Ñi xa chöøng hai traêm thöôùc, chuùng toâi phaùt giaùc moät
kho gaïo khoång loà, cao ngaát, toaøn laø loaïi bao chæ xanh 100
kg. Kho gaïo naèm döôùi taøn caây cao, vaø ñöôïc bao boïc che
chôû baèng nhöõng taám vaûi nhöïa daøy maøu xanh traùnh gioù möa.

Toâi baùo caùo tin töùc naøy cho Trung taù Lieân Ñoaøn Tröôûng.
Trung taù Doõng raát möøng. OÂng ra leänh cho toâi aùn binh chôø
phöông tieän chuyeân chôû tôùi ñem chieán lôïi phaåm veà Tieåu-
Khu. Xeá tröa, saùu chieác xe be noái ñuoâi nhau vaøo chuyeån vaän
heát kho gaïo ra tænh, vaø toâi ñöôïc leänh ruùt quaân ra quoác loä.

Ra tôùi ñöôøng, trong khi chôø xe ñöa veà Taân-Hoùa, toâi môùi
môû caùi caëp da chieán lôïi phaåm ra xem coù taøi lieäu gì quan
troïng khoâng.

Caùi caëp da chöùa moät quyeån soå ghi teân caùc caùn binh tröïc
thuoäc tænh ñoäi Laâm-Ñoàng cuûa Vieät-Coäng. Moät soå tay ghi
chi thu haøng thaùng cuûa tænh ñoäi. Moät soå coâng taùc caù nhaân.
Moät caùi baám moùng tay. Moät caùi löôïc nhöïa. Ñaëc bieät trong
ruoät quyeån soå coâng taùc coù moät taám aûnh côõ 4x6 ñaõ cuõ, eùp
nhöïa, traùnh aåm öôùt.

Toâi toø moø ngaém nghía caùi aûnh. Thì ra ñoù laø hình chuïp
moät gia ñình hai vôï choàng treû vôùi ñöùa con nhoû. Ngöôøi vôï beá
ñöùa beù chöøng taùm thaùng tuoåi, coù leõ laø con gaùi. Maët ngöôøi
ñaøn oâng vaø ñöùa beù chöa bò lem; maët ngöôøi ñaøn baø ñaõ oá
vaøng, nhìn khoâng roõ laém.

Laät maët sau taám aûnh, toâi laø daân Hoäi-An, neân hôi giaät
mình, khi thaáy haøng chöõ “Fai-Foo 1952” ghi baèng buùt
“roâng” möïc tím. Nhö vaäy taám aûnh gia ñình naøy phaûi ñöôïc
chuïp naêm 1952 ôû Hoäi-An (Fai-Foo).

Chieàu hoâm ñoù ñaïi ñoäi toâi ñöôïc ñöa veà baõi coû phía sau
löng cö xaù cuûa nhaân coâng haùi traø ôû xaõ Taân-Hoùa. Chuùng toâi

ÑA HIEÄU 94 179

tieáp tuïc giöõ caên cöù hoûa löïc vaø laøm tröø bò cho Lieân Ñoaøn 2
BÑQ. Khi giao noäp taøi lieäu tòch thu ñöôïc cho Ban 2 Lieân
Ñoaøn, toâi ñaõ giöõ laïi caùi aûnh cuûa gia ñình vôï choàng ngöôøi
Hoäi-An ñeå laøm kyû nieäm.

Toái hoâm aáy, Thieáu uùy Duyeân vaø Chuaån uùy Bieän chui vaøo
leàu cuûa toâi ñeå uoáng bia vaø taùn gaãu. Anh Bieän chôït hoûi toâi,

- Naøy Trung uùy! Trung uùy coù tin con ngöôøi ta coù soá
maïng hay khoâng?

- Laøm sao bieát ñöôïc? Coù luùc tin, maø coù luùc cuõng khoâng.

Bieän traàm ngaâm,

- Chaéc laø con ngöôøi ta coù soá oâng aï! Saùng nay toâi nhìn
taän maët thaèng caùn boä ñeo caùi caëp ñi giöõa hai thaèng boä ñoäi
hoä toáng. Toâi thaáy roõ caû boä loâng maøy xeách ngöôïc vaø ñoâi maét
saùng quaéc cuûa noù ñaûo qua, ñaûo laïi. Toâi ñaõ chôø cho ba teân ñi
ñaàu coøn caùch boán naêm thöôùc môùi khai hoûa. Hai möôi laêm
khaåu M16 vaø moät khaåu M 60 baén nhö möa maø chæ coù hai
thaèng cheát. Maø caùi thaèng ñöùng gaàn nhöùt laïi khoâng cheát, thì
coù phaûi laø con ngöôøi ta coù soá khoâng?

Toâi ruùt caùi aûnh chieán lôïi phaåm ra, ñöa cho Bieän,

- Coù phaûi thaèng caùn boä ñeo caëp laø ngöôøi naøy khoâng?

Anh trung ñoäi tröôûng nheo maét ngaém taám aûnh,

- Gioáng laém! Nhöng ngöôøi trong aûnh treû hôn nhieàu.

Hoâm sau toâi caên daën Thieáu uùy Duyeân ôû nhaø troâng coi
ñaïi ñoäi ñeå toâi veà phoá hôùt toùc vaø gheù haäu traïm kyù soå öùng
tieàn aên thaùng tôùi. Tröôùc khi trôû veà vò trí ñoùng quaân, toâi taït
vaøo thaêm gia ñình coâ giaùo Ngoïc vaøi phuùt, nhaân tieän cho coâ
xem caùi aûnh cuûa ngöôøi Hoäi-An.

Toâi tôùi xoùm Chuøa vaøo luùc coâ giaùo veà nhaø nghæ tröa. Beù
Chaâu vaø beù Haïnh ñi vaéng.

Thaáy toâi, coâ aân caàn,

- Em môùi veà haû? Tieän böõa, ngoài aên côm vôùi coâ nheù.
Côm rau maém thoâi.

- Caùm ôn coâ, em aên côm roài. Em gheù thaêm coâ vaøi phuùt

180 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

roài ñi lieàn.

Toâi luïc tuùi, laáy taám aûnh ñöa cho coâ giaùo,

- Coâ xem coù quen ai trong aûnh naøy khoâng?

Coâ giaùo thaáy toâi töø choái aên côm, coâ coù veû khoâng vui,

- Coâ ít giao thieäp laém. Coâ khoâng coù nhieàu baïn. Chaéc
coâ khoâng bieát ai moâ!

Coâ hôø höõng khoâng theøm ñöa tay nhaän taám aûnh.

Toâi chìa caùi aûnh tröôùc maët coâ. Coâ mieãn cöôõng nhìn caùi
aûnh. Maét coâ vuït saùng leân ngaïc nhieân. Coâ giaùo giöït taám aûnh
treân tay toâi, gioïng coâ coù veû maát bình tónh,

- Em...em... nhaët ñöôïc taám hình ni ôû moâ röùa? Taám hình
ni anh Nhö giöõ. Maàn raêng noù tôùi tay em ñöôïc?

Roài hình nhö coâ söïc nhôù ra ñieàu gì ñoù, coâ bình tónh, oân
toàn trôû laïi,

- ÖØ coâ nhôù ra roài, tröôùc khi rôøi Hoäi-An, anh Nhö ñaõ ñöa
caùi hình ni cho beân noäi.Chaéc ngöôøi beân noäi ñöa noù cho em?

Quaû thöïc khi ñöa caùi aûnh cho coâ giaùo Ngoïc xem, toâi chæ
coù yù nghó laø coâ ôû Hoäi-An töø tröôùc ngaøy Hieäp Ñònh Geneøve
kyù keát, coù theå coâ quen bieát gia ñình ngöôøi trong aûnh. Toâi
ñaâu ngôø dieãn tieán söï vieäc laïi xoay qua moät chieàu höôùng
khoâng löôøng tröôùc.

Chaúng bieát xöû trí ra sao, toâi ñaønh noùi ñaïi,

- Hoâm qua coù anh lính nhaët ñöôïc caùi aûnh naøy trong sôû traø
Töù-Quyù. Em nghi laø cuûa gia ñình coâ neân mang veà cho coâ.

Khoâng deø, nghe toâi noùi theá, coâ giaùo cuoáng cuoàng,

- Em noùi raêng? Em nhaët ñöôïc noù trong Töù-Quyù ö? Coù
thaät khoâng röùa?

- Em noùi thaät maø. Nhöng vì côù gì maø coâ lo sôï nhö theá?

- AØ... khoâng...khoâng, coâ coù lo sôï chi moâ em...

Vöøa khi ñoù thì coù tieáng xe Honda roà ga leân doác. Chaéc
beù Chaâu, beù Haïnh ñaõ veà.

Coâ giaùo nhìn toâi khaån khoaûn,

ÑA HIEÄU 94 181

- Em ôi! Em thöông coâ thì ñöøng tieát loä cho ai bieát chuyeän
taám hình ni, keå caû hai ñöùa nhoû. Coâ van em ñoù! Em ôi...

- Vaâng, em seõ khoâng noùi gì veà caùi aûnh naøy nöõa. Thoâi
em ñi nheù. Hoâm naøo raûnh, em seõ veà thaêm coâ.

Toâi ra cöûa ñuùng luùc hai coâ nöõ sinh Trung Hoïc Baûo-Loäc
vaøo tôùi saân. Hai ñöùa em tíu tít,

- Anh Long môùi veà? UÛa maø sao anh laïi ñi lieàn? Boä anh
cheâ côm nhaø ngheøo khoâng ôû laïi aên vôùi chuùng em hay sao?

- Anh phaûi ñi ngay. Anh ñi haønh quaân.

Saùng hoâm sau Trung taù Doõng cho ngöôøi xuoáng môøi toâi
leân leàu cuûa oâng ñeå uoáng caø pheâ vaø aên xoâi ñaäu phoïng. OÂng noùi,

- Chuù tòch thu ñöôïc kho gaïo lôùn quaù. OÂng Töôùng AÂn vöøa
goïi maùy höùa, sau khi keát thuùc chieán dòch seõ töôûng thöôûng
xöùng ñaùng cho ñaïi ñoäi cuûa chuù. OÂng muoán khích leä tinh
thaàn cuûa anh em, neân tröa nay, nhaân dòp ñi gaén huy chöông
cho Ñòa Phöông Quaân Tieåu-Khu Tuyeân-Ñöùc, tröïc thaêng cuûa
oång seõ gheù ñaây boác chuù vaø moät anh binh só xuaát saéc nhaát
ñaïi ñoäi veà Ñaø-Laït nhaän huy chöông tröôùc.

Boán möôi ba naêm sau, thaùng Ba naêm 2011, oâng cuï
Nguyeãn Boång, saùu möôi baûy tuoåi, cöïu Bieät Ñoäng Quaân xaï
thuû ñaïi lieân M 60, hieän
ñang soáng ôû Denver, tieåu
bang Colorado Hoa-Kyø,
qua ñieän thoaïi, vôùi gioïng
noùi Bình-Ñònh raët, nöûa vui
söôùng, nöûa buøi nguøi, nhaéc
laïi kyû nieäm naøy,

“Ngaøy ñoù chæ coù tui
vôùi Trung uùy ñöôïc boác veà
saân vaän ñoäng Ñaø-Laït ñeå
cho oâng Töôùng AÂn gaén
huy chöông.

Haõnh dieän quaù chöøng
chöøng...”

182 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

Sau chieán tranh caû maáy chuïc naêm, khi gaëp laïi, ñoàng ñoäi
cuõ cuûa toâi ôû Ñaïi ñoäi 1/11BÑQ vaãn keâu toâi laø "trung uùy",

“Trung uùy ôi! Daïo naøy Trung uùy coù maïnh khoûe
khoâng?...” Sau khi Boä Chæ Huy Lieân Ñoaøn 2 di chuyeån leân
Tuøng-Nghóa thì ñaïi ñoäi toâi cuõng leân vuøng nuùi Voi vaø Ñôn-
Döông ñeå haønh quaân dieàu haâu. Cho tôùi caû thaùng sau toâi môùi
coù dòp trôû veà öùng chieán ôû saân bay Con Hinh Da, Baûo-Loäc.

Boá quaân xong, toâi leân xe tröïc chæ xoùm Chuøa.

Tôùi nhaø coâ giaùo Ngoïc, toâi thaáy caên nhaø vaéng laëng.

OÂng giaø “Baøn ñeøn thuoác phieän” loù ñaàu ra khoûi cöûa goïi,

- OÂng Trung uùy ôi! Coù ngöôøi göûi thö nhôø toâi ñöa duøm
cho oâng ñaây.

Laù thö coâ giaùo vieát cho toâi chæ voûn veïn coù maáy gioøng,
khoâng ghi ngaøy thaùng, khoâng coù teân ngöôøi nhaän, vaø ngöôøi
vieát cuõng khoâng kyù teân,

“Coâ caén coû ngaäm vaønh ghi taïc ôn em.

Mong em giöõ kín trong loøng ñöøng cho ai bieát raèng em
ñaõ quen bieát gia ñình coâ.

Haõy höùa vôùi coâ raèng em seõ queân taát taän caû nhöõng gì em
bieát veà gia ñình naøy nheù em!

Caùm ôn em vaø chuùc em vaïn phaàn may maén.

Vónh bieät!

Coâ cuûa em.”

Caên nhaø tuy khoùa cöûa chính, nhöng cöûa soå vaãn môû. Toâi
nhìn roõ vaät duïng trong nhaø vaãn y nguyeân. Keå caû caây ghi
ta vaãn coøn treân töôøng. Nhö theá toâi hieåu raèng luùc doïn nhaø,
chaéc meï con coâ giaùo ñaõ voäi vaøng, haáp taáp laém.

Toâi thaãn thôø böôùc chaân xuoáng ñoài. Toâi vaø gia ñình coâ
giaùo Ngoïc xa nhau taùm naêm. Vöøa môùi gaëp laïi hai ngaøy,
nay ñaõ chia ly laàn nöõa.

Trôû veà phi tröôøng, toâi noùi vôùi anh Duyeân raèng, anh aáy
coù theå laáy xe ñi ñaâu thì ñi, ñi tôùi bao giôø veà cuõng ñöôïc,

ÑA HIEÄU 94 183

ñöøng lo laéng gì caû.

Naèm trong leàu, vaét tay leân traùn, toâi oân laïi nhöõng chuyeän
xaûy ra trong thôøi gian ñaõ qua. Chuyeän roõ nhö ban ngaøy, sao
toâi khoâng nghó ra nhæ?

Naêm 1960 laø naêm Maët Traän Daân-Toäc Giaûi-Phoùng Mieàn
Nam ra ñôøi. Cuoái heø naêm ñoù, hoïc sinh Hoäi-An thieáu gì ngöôøi
boû hoïc, vaøo böng? Dòp naøy, thaøy Nhö ñem gia ñình vaøo
Blao, nôi xöù laï, ñeå khoâng ai bieát goác gaùc lai lòch gia ñình
thaøy. Khoâng phaûi lo laéng chuyeän nhaø, thaøy Nhö coù theå yeân
taâm ñi theo yù nguyeän cuûa mình. Chaéc coâ giaùo Ngoïc bieát
choàng coâ ñang hoaït ñoäng trong ñòa phaän tænh Laâm-Ñoàng
naøy, neân baát ngôø thaáy taám aûnh cuõ, coâ lo sôï, daáu dieám quanh
co. Coâ noùi trôù ra raèng noù ñaõ ñöôïc choàng coâ giao cho ngöôøi
beân noäi giöõ, nhöng coâ queân tröôùc ñoù vaøi ngaøy coâ ñaõ keå cho
toâi chuyeän choàng coâ laø ngöôøi cuoái cuøng cuûa doøng hoï Voõ ôû
thoân Traø-Ñình 2, Höông-An, Thaêng-Bình, Quaûng-Nam. Nhö
vaäy, teân caùn boä Vieät-Coäng bò ñaïi ñoäi toâi gieát huït ôû Töù-Quyù
khoâng ai khaùc hôn laø thaøy Nhö! Vì sôï toâi tieát loä vieäc naøy
cho con cuûa coâ bieát, vaø sôï bò keát toäi lieân luïy vôùi Vieät-Coäng,
neân coâ Ngoïc voäi vaøng daãn con ra ñi.

Moät thôøi gian sau, vì baän bòu coâng vieäc, toâi cuõng khoâng
baän taâm theâm chuyeän nhaø thaøy Nhö, coâ Ngoïc.

Ñaàu thaùng Chín naêm ñoù, Chuaån töôùng Tröông Quang
AÂn, Tö Leänh Sö Ñoaøn 23 Boä Binh töû naïn. Giöõa Thaùng
Möôøi, ñôn vò toâi veà ôû haún Pleiku, khoâng coøn trôû laïi Blao,
Ñaø-Laït nöõa.

Naêm 1975 thua traän, toâi ñi tuø.

Töø khi khoân lôùn, vaøo ñôøi, toâi chæ choïn coù moät ngheà,
ñoù laø ngheà laøm lính. Suoát thôøi gian 12 naêm laøm lính, toâi
quanh quaån soáng trong röøng. Voán lieáng tay ngheà cuûa toâi
chæ coù röøng.

Sau 13 naêm tuø caûi taïo, ñöôïc tha, toâi laïc loaøi trong thaønh
phoá Saøi-Goøn. Toâi ñaõ xoay xôû nöûa naêm, maø khoâng tìm ra
caùch gì ñeå soáng. Cuoái cuøng, toâi ñaønh tìm ñöôøng leân nuùi

184 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

kieám aên.

Toâi quyeát ñònh leân Ñaø-Laït, vaøo nuùi Lap Beù Nord ñaøo
thieác. Phong traøo ñaøo vaøng, ñaøo thieác ñang raàm roä ôû ñaáy.
Theá laø, ñuùng hai möôi naêm sau ngaøy ñaïi ñoäi toâi töø giaõ Blao,
nay hoaøn caûnh baét buoäc, toâi ñaønh mieãn cöôõng quay veà choán
xöa. Chieác xe ñoø chôû toâi rôøi Saøi-Goøn töø saùng tinh mô. Xeá
chieàu xe môùi tôùi Ñaø-Laït.

Toâi leân Ñaø-Laït, taù tuùc taïi nhaø ñöùa chaùu gaùi goïi toâi baèng
caäu. Nhaø chaùu toâi naèm beân phöôøng 8, caùch Nguyeân-Töû-Löïc
Cuoäc moät caùi thung luõng. Toâi ôû treân doác, döôùi doác coù moät
oâng trung só caûnh saùt cheá ñoä cuõ ñang laøm ngheà ñaøo thieác.
Toâi mon men tôùi nhaø oâng ta ñeå laøm quen, vaø xin thaùp tuøng
kieám aên.

Khi gaëp oâng cöïu caûnh saùt Vieät-Nam Coäng-Hoøa, toâi
noùi chuyeän vôùi oâng ta baèng thöù tieáng Baéc moät traêm phaàn
traêm Haûi-Döông. OÂng ta töôûng toâi töø ngoaøi Baéc môùi vaøo
neân khoâng thaéc maéc gì nhieàu, vui veû cho toâi theo oâng vaøo
vuøng kieám “xaùi”.

OÂng cöïu caûnh saùt naøy môùi laáy vôï keá. Vôï caû cuûa oâng ta
vöøa cheát. Vôï keá cuûa oâng chính laø ngöôøi em daâu cuûa oâng.
Em trai oâng ta laø trung uùy cheá ñoä cuõ, ñaõ cheát trong traïi caûi
taïo. OÂng caûnh saùt caáp nhoû khoâng phaûi ñi tuø. OÂng thöông em
daâu goùa buïa, thöông ñaøn chaùu coâi cuùt, neân vôï oâng vöøa cheát
laø oâng laáy baø em daâu laøm vôï luoân. Sau moät tuaàn leã coäng
taùc vôùi oâng caûnh saùt vaø thaèng chaùu, cuõng laø con rieâng cuûa
vôï oâng, chuùng toâi bò “mo”. “Mo” tieáng Phaùp laø “mort”, coù
nghóa laø cheát, laø thaát baïi.

Toâi ñaønh giaõ töø Ñaø-Laït tuït xuoáng Ñöùc-Troïng, moø vaøo
K3 ñaøo vaøng.

Hì huïc gaàn möôøi ngaøy, “mo” vaãn hoaøn “mo”, ñeán noãi
toâi khoâng coøn tieàn ñeå ñi moät chuyeán xe thoà veà nhaø ngöôøi
chò hoï ôû Ñöùc-Troïng. Coù moät ñieàu ñaùng noùi laø, daân ñi ñaøo
vaøng ôû ñaây, neáu chòu giao thieäp roäng moät chuùt, raát khoù bò
cheát ñoùi. Ngaøy naøo cuõng coù nhöõng ñaùm tieäc cuùng toå. Cöù

ÑA HIEÄU 94 185

xong moät gieáng, thu hoaïch vaøng xong, caùc toaùn ñeàu trích
ra moät soá vaøng ñeå ñaõi ñaèng tröôùc khi chia phaàn. Toâi ôû ñaây
môùi coù hôn tuaàn leã maø baø con ñaõ nhaün maët, môøi aên nhaäu
töng böøng, khoâng ngaøy naøo bò ñoùi.

Roài moät sôùm mai coù chieác xe thoà bò tuït xuoáng hoá. Toâi
nhanh nhaûu giuùp anh chuû xe moät tay, keùo chieác xe leân. Anh
ta vaø toâi ñeàu laø daân Baéc-Kyø Di Cö. Hoûi ra, anh aáy ôû caùch
nhaø baø chò toâi coù vaøi khu vöôøn. Theá laø anh chaøng ñoàng yù
chôû toâi veà tôùi nhaø baø chò toâi roài môùi laáy tieàn.

Toâi khoâng phaûi laø ngöôøi khaùch ñoäc nhaát cuûa moät chuyeán
thoà. Toâi phaûi chôø hai ngöôøi khaùch nöõa cho ñuû soá ba ngöôøi
cho moät cuoác xe. Trong thôøi gian chôø khaùch, toâi vaø anh chuû
xe ngoài taùn gaãu. Hoùa ra anh ta ñang hoïc naêm cuoái cuøng
Quoác-Gia-Haønh-Chaùnh thì Vieät-Nam Coäng-Hoøa suïp ñoå.
Tôùi luùc baáy giôø toâi môùi thoå loä cho anh ta bieát toâi laø moät
cöïu thieáu taù tieåu ñoaøn tröôûng Bieät Ñoäng Quaân Vieät-Nam
Coäng-Hoøa vöøa môùi ôû tuø ra. Nghe vaäy, anh ta keùo tay toâi,
baét toâi leo leân xe, khoâng theøm chôø röôùc theâm khaùch nöõa.
Anh ta saün saøng chôû giuùp toâi veà nhaø khoâng laáy tieàn!

Chuùng toâi vöøa ra khoûi K3 chöøng hai caây soá thì nghe phía
tröôùc maët, trong röøng beân ñöôøng coù tieáng keâu la,

“Laïy hai anh tha cho em...”

Chuù Löôïng, chuû xe thoà ngöøng xe quan saùt.

Trong röøng thöa beân ñöôøng, hai thanh nieân maëc ñoà boä
ñoäi ñang duøng hai khuùc caây phang caät löïc vaøo ñaàu moät anh
xe thoà ñeå cöôùp caùi Kamaz Lieân-Xoâ.

Bò hai khuùc cuûi ñaäp tôùi taáp leân ñaàu, leân vai, nhöng anh
chaøng xe thoà vaãn khoâng chòu buoâng caùi xe ra.

Buoâng tay ra, laø maát xe! Thaø cheát, chöù khoâng boû cuûa!

Vöøa van laïy, vöøa chöûi ruûa, anh xe thoà cöù laên vaøo oâm
cöùng laáy caùi Kamaz, dai nhö ñæa.

Coù leõ naïn nhaân ñaõ thaáy chuùng toâi, neân anh ta la lôùn,

- Bôù ngöôøi ta! AÊn cöôùp! AÊn cöôùp gieát toâi cöôùp xe! Cöùu
toâi vôùi baø con ôí!

186 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

Chuù Löôïng noùi nhoû vaøo tai toâi,

- Tuïi boä ñoäi noù chôi baïo laém. Mình can thieäp vaøo, noù
chôi mình luoân. Hay laø ta quay laïi goïi theâm ngöôøi phuï giuùp.
Anh tính sao?

Toâi nghó, neáu quay trôû laïi, chöa chaéc ñaõ coù ai vui loøng
ñi theo giuùp. Maø duø cho coù ngöôøi ñi theo, thì khi tôùi nôi,
anh chuû xe thoà coù leõ ñaõ cheát maát roài!

Chôït nghó ra moät keá, toâi vöøa nhaùy maét ra daáu cho Löôïng,
vöøa la to,

- Ñöa khaåu suùng cho tao! Tao baén vôõ oùc hai thaèng aên
cöôùp naøy!

Löôïng laøm boä chaàn chöø. Roài anh cuõng gaân coå lôùn tieáng,

- Anh baén thì anh chòu traùch nhieäm nghe! Toâi chæ laøm
chöùng thoâi ñoù!

Toâi heùt leân,

- AÙ!...AÙ!...Hai thaèng choù naøy tôùi soá roài! Cheát nghe con!
AÙ!...AÙ!...

Toâi vaø Löôïng vöøa quaùt thaùo, vöøa töø töø böôùc tôùi. Chuù
Löôïng laøm boä luïc loïi caùi saùch tay chuù ñeo ngang hoâng ñeå
tìm vuõ khí.

Hai thaèng aên cöôùp thaáy hai chuùng toâi huøng duõng quaù,
chuùng noù sôï bò baén cheát, neân vöùt hai khuùc cuûi, uø teù chaïy
baùn soáng, baùn cheát xuoáng chaân ñoài.

Anh chuû xe bò cöôùp quyø xuoáng ñaát vaùi laáy vaùi ñeå,

- Em xin quyø laïy taï ôn cöùu maïng cuûa hai oâng. Suoát ñôøi
em ghi loøng taïc daï coâng lao cuûa hai oâng.

Chuù Löôïng thöïc teá hôn,

- EÂ boà! Ôn vôùi oaùn caùi con khæ khoâ. Moät chaàu nhaäu laø
xong heát.

Sau ñoù hai chieác xe thoà phoùng veøo veøo tröïc chæ höôùng
chôï Ñöùc-Troïng.

Tôùi chôï, anh Nam , cöïu nghóa quaân, chuû xe bò cöôùp,
trònh troïng môøi toâi vaø Löôïng vaøo quaùn aên cuûa moät baø chuû

ÑA HIEÄU 94 187

ngöôøi Taøu.

Chuù Nam keâu khoâng bieát bao nhieâu moùn, goàm ñuû vòt,
gaø, boø, heo, toâm, caù ñeå thieát ñaõi chuùng toâi.

Trong luùc toâi ñang ngaát ngöôûng, ngaø ngaø, thì ngoaøi saân
chôï boãng nhoán nhaùo haún leân, khoâng bieát vì lyù do gì. Thaáy
laï, toâi böôùc ra cöûa ñaûo maét nhìn.

Moät chieác xe con cuûa boä ñoäi töø höôùng Lieân-Khöông
chaïy xuoáng ñaäu saùt haøng hieân moät tieäm traø. Nôi ñoù, moät
ngöôøi haønh khaát giaø ñang naèm nguû, ngaùy khoø khoø.

Moät thöôïng uùy coâng an vaø moät coâng an vieân böôùc xuoáng.
Vieân thöôïng uùy cöôøi hì hì,

“Thoâi veà ñi thuû tröôûng!”

Hai tay coâng an aùp vaøo khieâng oâng cuï leân, ñaët treân gheá
sau. Hoï cuõng cuoán goùi ñoà leà cuûa oâng cuï goàm moät caùi muõ
löôõi trai, moät caùi noùn meâ, vaø moät caây dao quaém boû vaøo
thuøng xe, roài trôû ñaàu xe chaïy ñi.

Baø chuû tieäm traø choõ mieäng ra cöûa, nhieác moät caâu,

- Giaàu boû baïn, sang boû vôï. Cho ñaùng ñôøi caùi ñoà meâ gaùi!

Toâi trôû laïi baøn thì chuù Löôïng laéc ñaàu,

- OÂi! Ñeå yù laøm gì tôùi caùi thaèng khuøng naøy. Thöù gì ngu
nhö choù! Quyeàn cao chöùc troïng khoâng muoán, muoán ñi aên
xin.

- Chuù bieát lyù lòch cuûa oâng aên maøy naøy aø?

- ÔÛ ñaây ai maø khoâng bieát tay naøy? Ngaøy xöa y laø con
huøm xaùm, heùt ra löûa ñaáy. Nhöng y yû thaàn, yû theá, haõm hieáp
moät coâ nhaân vieân döôùi quyeàn, neân maát chöùc. Ñeán khi vôï
laõo cheát, laõo thaønh khuøng luoân.

- Coâng an vöøa hoát oâng ta ñi, chaéc laø nhoát vaøo nhaø thöông
ñieân?

- Baét vôùi nhoát caùi con tieàu! Caû chuïc naêm nay teân ñoù cöù
lang bang heát chôï Ñöùc-Troïng, ñeán chôï Tuøng-Nghóa, chöûi
bôùi, khoùc loùc om xoøm, roài laên quay ra ngaùy. Hoâm naøo heân,
coù maáy thaèng hoïc troø cuõ hoát veà nhaø cho aên nguû, coøn khoâng

188 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

thì cöù nguû bôø, nguû buïi thoâi.

- Chaéc caùi xe coâng an vöøa roài laø cuûa ngöôøi quen oâng cuï?

- Tay naøy ngaøy xöa ñi theo haàu, laøm ñoà ñeä cuûa laõo giaø
ñoù. Nay anh ta leân tôùi thöôïng uùy ñoàn tröôûng.

- Theá thì gia ñình vôï con oâng ta ôû ñaâu?

- Nhaø laõo ôû treân Phil-Noâm, nhöng töø khi vôï laõo cheát,
laõo khoâng beùn maûng veà nhaø nöõa.

- Chuù Löôïng coù veû raønh goác gaùc oâng ñieân naøy quaù?

- Thöïc ra, em cuõng chæ nghe ñoàn thoâi.

Anh Nam chaâm theâm röôïu ñeá vaøo ly cuûa toâi roài hoái,

- Nhaäu tieáp ñi ñaïi ca! Chuyeän thaèng giaø dòch aáy, noùi tôùi
mai chöa heát. Ai ñôøi? Con gaùi ngöôøi ta môùi möôøi baûy, möôøi
taùm maø laõo daùm ñeø ra hieáp coâng khai trong vaên phoøng.
Gôùm thieät!

- Chaéc chuù Nam raønh veà oâng giaø naøy hôn chuù Löôïng?

- Thì coù ai taän maét chöùng kieán nhöõng gì laõo aùc oân naøy
gaây ra ñaâu? Gia ñình laõo ôû ñaây töø cuoái 1975, nhöng laõo laøm
vieäc treân Tænh Ñoäi, laâu laâu môùi gheù veà nhaø. Em nghe ngöôøi
ta noùi laïi, thôøi choáng Myõ, laõo laø Huyeän Ñoäi Tröôûng hay
Tænh Ñoäi Tröôûng gì ñoù döôùi Blao, coâng lao gheâ gôùm laém.
Sau khi tieáp thu Ñaø-Laït, laõo laøm lôùn laém. Ñuøng moät caùi,
cuoái 1977 laõo bò maát chöùc veà naèm beïp trong nhaø. Sau ñoù
vôï laõo töï töû, laõo hoùa khuøng, ñi lang bang caû chuïc naêm nay.

Chuùng toâi ñaùnh cheùn xong thì trôøi xeá tröa. Anh Nam
xin pheùp veà nhaø lo thuoác thang chöõa chaán thöông ñaàu, coå.
Toâi vaø chuù Löôïng cuõng chia tay.

Chuyeän “ngöôøi ñieân ôû chôï” toâi coøn ñöôïc nghe nhieàu
ngöôøi thuaät laïi, moãi ngöôøi noùi moãi khaùc. Naêm 2003, ôû
Hoa-Kyø coù ngöôøi baïn laøm cuøng sôû vôùi toâi keå raèng, naêm
1980 khi ñi ñaøo ñaù quyù ôû Taân-Buøi, Blao, anh ta taän maét
chöùng kieán caûnh moät teân caùn boä caáp cao cuûa Vieät-Coäng
bò ñieân, ñaàu ñoäi caùi noùn meâ, tay xaùch con dao quaém, suoát
ngaøy ñi lang thang, noùi naêng laûm nhaûm, chöûi bôùi om xoøm

ÑA HIEÄU 94 189

ôû chôï Taân-Buøi. Nghe ñaâu tay caùn boä naøy giaøu suï, coù coâ boà
nhí xinh nhö ñaøo xi neâ. Moät hoâm, coâ beù ñem caàm, baùn heát
giaáy tôø sôû höõu ruoäng vöôøn, xe coä cuûa oâng thuû tröôûng, ñoàng
thôøi thay maët oâng, hoát saïch caû chuïc chaân huïi lôùn, huïi nhoû,
roài oâm tieàn cuûa, cuøng anh keùp treû doâng ñi maát bieät. Maát
cuûa, laïi thaát tình, oâng thuû tröôûng giaø hoùa roà, hoùa daïi, ñoäi
caùi noùn meâ, oâm con dao quaém ñi truy luøng, truy saùt keû baïc
tình. Hình nhö nhaø anh chaøng treû tuoåi, tình ñòch cuûa laõo giaø
thuû tröôûng Vieät-Coäng ôû Taân-Buøi thì phaûi?

Nhaø chò toâi ôû caùch chôï Ñöùc-Troïng khoâng xa laém. Toâi
quyeát ñònh nghæ ngôi vaøi ngaøy roài môùi xoay xôû tieáp.

Hai hoâm sau toâi tìm ñöôïc moät chaân giöõ loâ treân Prenn.
Laøm vieäc naøy tuy nhaøn nhaõ nhöng nguy hieåm quaù!

Moät mình naèm trong caên choøi laù giöõa röøng khoâng taác
saét trong tay. Xeá chieàu, moät xe boä ñoäi gheù ñít vaøo khuaân
ñi vaøi taám vaùn xeû. Nöûa ñeâm, moät xe boä ñoäi gheù ñít vaøo
khuaân ñi vaøi khuùc baèng laêng. Ngöôøi gaùc loâ (laø toâi ñaây) hoûi,

“Caùc oâng coù giaáy uûy quyeàn chôû goã ñi khoâng?”

thì khaùch voã baønh baïch vaøo caùi bao K54 beân hoâng,

“Boä nhaø anh muø, khoâng nhìn thaáy caùi giaáy uûy quyeàn
naøy hay sao maø coøn hoûi?”

Hoùa ra loâ naøy chöùa goã cuûa boïn khai thaùc laäu. Boä ñoäi
chæ caàn huø moät caâu laø coù theå chôû ñi moät xe tænh bô. Tuaàn
sau toâi boû vieäc.

Toâi trôû veà Saøi-Goøn phuï giuùp moät anh baïn ñi baùn quaàn aùo
cuõ (coøn goïi laø ñoà SIDA) moät vaøi laàn, cuõng chaúng thaáy khaù.

Toâi loø moø tôùi nhaø oâng Trung taù Huyønh Vaên Loäc, cöïu
Lieân Ñoaøn Tröôûng Lieân ñoaøn 25 BÑQ ñeå hoûi caùch ñi buoân
thuoác Taây. OÂng anh chæ veõ ñöôøng ñi, nöôùc böôùc, taän tình
heát mình. Chuyeán ra quaân ñaàu tieân buoân thuoác Taây, chöa
ñi khoûi Taân-Caûng toâi ñaõ bò coâng an tuùm. Maát toi caû chæ
vaøng tieàn voán.

Bí quaù, toâi laïi leân röøng.

Kyø naøy thì heân. OÂng anh reå vöøa thaáy maët toâi ñaõ reo leân,

190 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

- Caäu leân vöøa ñuùng luùc. Vöïa caø pheâ nhaø chò Phuù Phil-
Noâm ñang caàn chaân ñoác coâng, löông haäu, caäu coù nhaän
khoâng?

- Chôi lieàn! Buoàn nguû maø gaëp chieáu manh thì coøn gì
baèng?

Hoâm sau oâng anh reå toâi chôû toâi leân vöïa caø pheâ nhaän vieäc.

Vöïa caø pheâ chò Phuù ôû ngay con doác giöõa ngaõ ba Quoác
loä 20 vaø ngaõ reõ veà Ñôn-Döông. Ñaát ñai hai beân ñöôøng cuûa
khu vöïc naøy ñöôïc chia ra thaønh nhieàu loâ baèng nhau ñeå caáp
phaùt cho gia ñình coâng nhaân, boä ñoäi töï canh taùc, caûi thieän.
Choàng chò Phuù laøm vieäc treân Ty Noâng-Nghieäp. Lôïi duïng
ñòa theá thuaän tieän löu thoâng, chò Phuù döïng leân moät vöïa thu
mua noâng phaåm kieám lôøi.

Nhieäm vuï cuûa toâi laø caân nhaäp caø pheâ, ñaäu xanh, ñaäu
naønh, ñaäu phoïng, roài höôùng daãn hai coâ nhaân coâng chuyeån
vaøo kho; caân xuaát haøng; kieåm soaùt hai coâ nhaân coâng ñöa
ñuû haøng leân xe cho khaùch; kyù bieân lai; nhaän bieân lai; toång
keát soå chi thu haøng ngaøy.

Toâi laøm vieäc troâi chaûy ñöôïc hai ngaøy. Hoâm sau nöõa,
nhaân luùc raûnh, chò Phuù nhôø toâi leo leân maùi kho, treùt nhöïa
ñöôøng vaøi loã doät. Caùi thang nhaø naøy ñang maéc keït choáng
ñôõ buoàng chuoái tieâu maén quaû sau hieân. Chò Phuù chæ tay
sang nhaø haøng xoùm,

- Anh sang nhaø coâ Höông nhôø coâ aáy cho möôïn caùi thang
moät laùt.

Saùt haøng raøo cuûa vöïa caø pheâ laø moät khu vöôøn roäng, coù
giaøn su su vaø nhöõng luoáng ñu ñuû. Giöõa vöôøn, laø moät caùi nhaø
toân, coù saân laùt gaïch ñeå phôi noâng phaåm.

Theo leänh baø chuû, toâi xaêng xaùi ñi sang nhaø haøng xoùm,

- Coâ Höông ôi! Coâ Höông coù nhaø khoâng?

Coù tieáng traû lôøi töø sau nhaø,

- Toâi ôû trong vöôøn su. Ai ñoù cöù vaøo ñi.

Toâi loø doø ñi voøng ra phía sau nhaø.

ÑA HIEÄU 94 191

Beân moät goác ñu ñuû, ngöôøi chuû nhaø nghe tieáng chaân toâi,
beøn quay maët laïi,

- OÂng caàn hoûi chi?

Döôùi naéng ban tröa, ñöùng tröôùc maët toâi, roõ raøng laø coâ
giaùo Ngoïc!

Cuõng vôùi caùi aùo baø ba maàu xanh ñieåm hoa kheá hoàng,
vaø caùi quaàn ñen, boä quaàn aùo coâ maëc hoâm toâi veà ñöa cho
coâ caùi aûnh gia ñình maø toâi tòch thu ñöôïc trong maät khu
Töù-Quyù. Hai möôi naêm qua roài maø maët coâ vaãn y nhö xöa,
khoâng khaùc tí ti naøo.

Toâi buoät mieäng,

- Coâ giaùo Ngoïc! Coâ ôi! Coâ ñoù ö?

Ngöôøi ñaøn baø giaät mình hoaûng hoát,

- UÛa! Sao oâng laïi keâu toâi laø coâ giaùo Ngoïc? OÂng laø ai vaäy?

Toâi nhìn daùn maét vaøo maët ngöôøi ñaøn baø. AÙ! maø coù chuùt
khaùc! Coâ giaùo Ngoïc baây giôø troâng ngaêm ngaêm, chöù khoâng
coøn traéng boùc. Gioïng noùi cuûa coâ thì hoaøn toaøn xa laï. Khoâng
phaûi caùi gioïng Hueá Coâng Taèng Toân Nöõ nöõa roài! Hay laø toâi
ñaõ nhaàm ngöôøi?

Toâi gaõi ñaàu,

- Thöa baø, toâi xin loãi, toâi laàm baø vôùi moät ngöôøi quen
cuûa toâi.

- OÂng ôi! OÂng laø ai? OÂng noùi ngöôøi quen cuûa oâng laø coâ
giaùo Ngoïc coù phaûi khoâng?

- Vaâng! Baø gioáng coâ Ngoïc nhö ñuùc, nhöng baø khoâng
phaûi coâ Ngoïc. Coâ Ngoïc ngöôøi Hueá. Baø khoâng phaûi coâ aáy.

Ngöôøi chuû nhaø laïi thuùc giuïc,

- OÂng noùi cho toâi bieát ñi! OÂng laø ai?

- Toâi xin loãi baø, toâi teân Hai, laø ngöôøi laøm coâng cuûa vöïa
caø pheâ beân haøng xoùm. Toâi sang ñaây möôïn coâ Höông caùi
thang veà xaøi moät laùt. Toâi xin gaëp coâ Höông.

- Toâi laø Höông ñaây! Nhöng toâi hoûi oâng. OÂng quen bieát
nhö theá naøo vôùi coâ Ngoïc? Toâi laø con gaùi coâ Ngoïc ñaây, coøn

192 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

oâng laø ai?

Toâi laéc ñaàu lia lòa,

- Con coâ Ngoïc chæ coù beù Chaâu vaø beù Haïnh, khoâng coù
ai teân laø Höông caû.

Ngöôøi ñaøn baø nhö bò choaùng vaùng, gioïng baø ta run run,

- Nhö vaäy oâng coù phaûi laø anh Long khoâng? Anh Long!

- Vaâng toâi laø Long, coøn baø laø ai?

- Beù Chaâu ñaây! Anh Long ôi!

Beù Chaâu oøa khoùc.

Naêm nay (1988) beù Chaâu ba möôi baûy tuoåi, ñuùng y
chang tuoåi cuûa coâ giaùo Ngoïc naêm Maäu-Thaân (1968) khi
gaëp toâi ôû Blao. Beù Chaâu gioáng coâ giaùo Ngoïc nhö ñuùc. Coù
khaùc chaêng laø laøn da, vaø gioïng noùi. Heøn naøo toâi khoâng laàm
cho ñöôïc?

Beù Chaâu naém tay toâi, keùo toâi leân nhaø treân. Mieäng coâ
em tíu tít chöa heát chuyeän naøy ñaõ nhaûy sang chuyeän khaùc,
chaúng ñaâu vaøo ñaâu.

- Töø töø ñi Chaâu! Coâ cöù noùi lung tung nhö theá naøy thì ai
maø hieåu ñöôïc coâ muoán noùi caùi gì. Vieäc ñaàu tieân anh muoán
bieát laø meï em vaø beù Haïnh baây giôø ra sao? Coù tin töùc gì cuûa
ba em khoâng?

Toâi vöøa cöôøi vöøa nhaéc coâ em haøng xoùm.

Beù Chaâu nhö tænh nguû,

- ÖØ nhæ, em noùi naêng loän xoän quaù. Chæ vì em möøng quaù
ñoù anh ôi! Meï vaø beù Haïnh maát roài. Coøn Ba thì ñaõ...hoùa ñieân.
Anh ngoài chôi ñaây, em ñi naáu nöôùc pha traø. Ngoài ñaây chôø
em, ñöøng ñi ñaâu anh nheù!

Nhoùm beáp xong, beù Chaâu chaïy voäi leân nhaø treân,

- Anh keå cho em nghe ñi! Sau ñoù anh coøn ôû Blao khoâng?
Anh laáy vôï luùc naøo? Coù maáy chaùu roài? Anh ñi hoïc taäp coù
laâu khoâng? Ngaøy anh veà, gia ñình anh coù thay ñoåi gì khoâng?

Toâi ngoài töôøng trình,

- Boán thaùng sau ngaøy nhaø em doïn ñi, thì ñôn vò anh veà

ÑA HIEÄU 94 193

Pleiku ôû luoân, khoâng coøn trôû laïi Blao nöõa. Anh coù vôï vaø
coù boán ñöùa con roài. Sau Ba Möôi thaùng Tö naêm 1975 gia
ñình anh veà taù tuùc ôû nhaø cuûa meï anh, trong khu chôï Nancy
Saøi-Goøn. Anh ñi tuø caûi taïo möôøi ba naêm, môùi ñöôïc tha ra
caùch ñaây nöûa naêm. Anh ñang ñi laøm coâng ñeå phuï giuùp vôï,
nuoâi con.

Beù Chaâu trôïn maét,

- Anh ñi hoïc taäp caûi taïo tôùi möôøi ba naêm laän! Laâu quaù
vaäy? Chaéc chò ôû nhaø vaát vaû laém anh nhæ?

- Chò laøm thôï may vaø buoân baùn laøng nhaøng ñeå nuoâi con.
Cuõng khoå laém.

- Toäi nghieäp chò! Con thì ñoâng, choàng laïi vaéng nhaø caû
chuïc naêm khoâng thaáy veà, vaäy maø chò vaãn kieân taâm vaát vaû
nuoâi con chôø choàng. Anh laø ngöôøi coù phöôùc laém ñoù!

Luùc aáy coù tieáng coâ Nhi, ngöôøi giuùp vieäc cuûa chò Phuù
reùo tröôùc cöûa,

- Anh Hai ôi! Veà caân haøng! Coù khaùch chôø! Chò Phuù noùi
anh sang möôïn caùi thang, hay sang nguû ôû nhaø coâ Höông
maø caû buoåi chöa chòu veà?

Nghe tieáng goïi, toâi voäi ñöùng leân,

- Thoâi, mai Chuû Nhöït raûnh, anh seõ leân noùi chuyeän tieáp.
Anh phaûi veà laøm vieäc baây giôø.

Toâi chaïy voäi ra cöûa.

Chò Phuù maët haàm haàm,

- Anh laøm aên ñaøng hoaøng chöù khoâng toâi ñuoåi ñoù!

Toâi chaúng tieän phaân bua vôùi baø chuû laøm gì. Toâi cöù laëng
thinh laøm phaän söï cuûa ngöôøi laøm coâng.

Töø ñoù tôùi chieàu, beân haøng raøo cöù thaáp thoaùng boùng daùng
beù Chaâu ngoùng coå sang ñeå tìm toâi.

Beân coùt ñaäu phoïng, coâ Nhi maét len leùn theo doõi cöû chæ
cuûa ngöôøi haøng xoùm, mieäng nhoû to vôùi baø chuû,

- Anh chaøng troâng khuø khôø maø ñaøo hoa döõ a!

Baø chuû thì maët söng nhö taám thôùt.

194 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

Hoâm sau laø ngaøy Chuû Nhöït, ñöôïc nghæ, toâi möôïn caùi xe
ñaïp cuûa oâng anh reå, loïc coïc ñaïp leân nhaø beù Chaâu.

Sau khi khoùc loùc ñaõ ñôøi, Beù Chaâu ngoài keå cho toâi nghe
moät truyeän daøi hai möôi naêm.

Ngay buoåi tröa toâi gheù nhaø em laàn cuoái cuøng, Coâ Ngoïc
baét beù Chaâu chôû coâ vaøo vaên phoøng tænh, xin laõnh tröôùc moät
thaùng löông, roài xin nghæ pheùp moät tuaàn vì vieäc gia ñình.
Sau ñoù, hai meï con sang tröôøng Trung Hoïc Baûo-Loäc xin
ruùt hoïc baï ñeå chuyeån tröôøng. Chieàu ñoù coâ Ngoïc ñem chieác
Honda ñi baùn. Saùng hoâm sau ba meï con vaùc ba chieác va li
leân chuyeán xe ñoø sôùm nhöùt ñi Ñaø-Laït. Tröa hoâm ñoù meï con
coâ coù maët ôû nhaø baø chò coâ trong aáp Thaùi-Phieân. Coâ noùi vôùi
beù Chaâu vaø beù Haïnh raèng toâi nghe tin caûnh saùt seõ tôùi baét
coâ boû tuø vì toäi coù choàng ñang chieán ñaáu trong böng neân coâ
phaûi daãn gia ñình ñi laùnh naïn.

Coâ Ngoïc ñöôïc baø chò nhöôïng laïi cho moät thöûa vöôøn
troàng rau ñeå sinh nhai. Ngaøy ñoù, boû ít tieàn ra, coâ deã daøng
mua ñöôïc hai caùi khai sinh giaû vaø moät caùi caên cöôùc giaû. Coâ
giaùo Coâng Taèng Toân Nöõ Myõ Ngoïc nay mang teân Nguyeãn
Thò Myõ. Beù Voõ Thò Nhö Chaâu thaønh Nguyeãn Thò Höông,
vaø Voõ Thò Ngoïc Haïnh thaønh Nguyeãn Thò An coù teân cha laø
Nguyeãn Tröôøng Giang. Coâ laáy teân con soâng Tröôøng-Giang,
vaø teân xaõ Höông-An ôû nôi queâ choàng ñeå ñaët teân giaû cho
choàng con, cho deã nhôù. Teân Voõ Thò Nhö Chaâu vaø Voõ Thò
Ngoïc Haïnh treân hoïc baï ñöôïc taåy ñi, ñeà teân môùi vaøo. Luùc
ñoù beù Chaâu vaø beù Haïnh môùi bieát trong taùm naêm qua, cha
cuûa hai em ñaõ vaøo böng ñi theo Vieät-Coäng, chöù khoâng phaûi
laøm thö kyù ôû döôùi Sa-Ñeùc. Vì theá, hai em môùi hieåu lyù do
taïi sao töø ngaøy vaøo Blao, thaøy Nhö khoâng veà nhaø laàn naøo.

Hoài môùi xa Blao, beù Chaâu vaø beù Haïnh buoàn khoùc thaàm
caû tuaàn. Sau roài cuõng nguoâi ngoai, quen vôùi cuoäc ñôøi môùi.
Hai chò em ban ngaøy theo xe ngöïa cuûa nhaø haøng xoùm veà Ñaø-
Laït hoïc tröôøng Boà-Ñeà, ban ñeâm ñan noùn, ñan quaït laù buoân,
laù coï boû moái laáy tieàn phuï vôùi meï. Naêm 1970 beù Chaâu ñaäu
Tuù Taøi 2, xin ñöôïc moät chaân giaùo vieân tieåu hoïc ôû döôùi traïi

ÑA HIEÄU 94 195

Haàm. Naêm 1973 beù Haïnh laáy choàng. Naêm ñoù em möôøi chín
tuoåi, vöøa ñaäu Tuù Taøi xong. Choàng beù Haïnh laø moät Thieáu
uùy ngaønh Quaân-Baùo thuoäc Tieåu-Khu Bình-Ñònh. Anh ta laø
chaùu moät nhaø haøng xoùm trong aáp Thaùi-Phieân. Ñaùm cöôùi
vöøa xong, beù Haïnh veà Quy-Nhôn ôû vôùi meï choàng. Nhaø coâ
Ngoïc ôû yeân trong AÁp Thaùi-Phieân cho tôùi ngaøy Ñaø-Laït di taûn.

Sau khi tieáp thu Ñaø-Laït, Vieät-Coäng ñaõ tôùi töøng nhaø ñeå
söu tra lyù lòch, vaø toång keát daân soá. Coâ Ngoïc khai teân thaøy
Nhö trong baûn khai cuûa gia ñình coâ. Chæ vaøi ngaøy sau thì
thaøy Nhö veà. OÂng ta veà treân chieác xe con, theo sau laø moät
xe lôùn, coù nhieàu boä ñoäi hoä toáng. Coâ Ngoïc vaø beù Chaâu möøng
quaù, khoùc suoát moät ngaøy luoân! Coâ Ngoïc thì möøng vui, töôi
taén haún leân nhö con bònh traàm kha vöøa phuïc hoài sau moät
lieàu thuoác tieân.

Thaøy Nhö (luùc naøy laø thuû tröôûng Saùu Nhö) ñoùn vôï con
veà ôû trong moät ngoâi bieät thöï môùi bò tòch thu trong khu hoà
Meâ-Linh (teân cuõ laø Saint Beùnoit). Gaàn cuoái naêm 1975 gia
ñình oâng ta ñöôïc caáp mieáng ñaát döôùi Phil-Noâm vaø doïn veà
ôû ñoù cho tôùi baây giôø.

Thaøy Nhö laøm vieäc treân Tænh Ñoäi, uy tín döõ laém. Hình
nhö caáp treân cuûa oâng ta tin töôûng giao phoù cho oâng ñaûm
ñöông, kieâm nhieäm nhieàu chöùc vuï quan troïng...

Beù Chaâu chôït laëng im ngoài suy nghó moät hoài, roài môùi
tieáp tuïc thuaät laïi cho toâi nghe chuyeän beù Haïnh.

Cuoái thaùng Naêm naêm 1975 beù Haïnh töø Quy-Nhôn veà.
Noù noùi raèng choàng noù vöøa bò baét ñi tuø caûi taïo. Noù khoùc loùc
thaûm thieát, xin thaøy Nhö baûo laõnh cho choàng noù ñöôïc tha.
Thaøy Nhö töø choái thaúng tay,

- Ñeå cho noù ñi hoïc taäp ít laâu. Khi naøo noù tieán boä thì ñöôïc
tha veà chöù caàn gì Ba phaûi baûo laõnh? Caû ngaøn ngöôøi cuøng
tình traïng nhö noù chöù coù phaûi moät mình noù ñaâu?

Thaøy Nhö ngoài treân gheá, Beù Haïnh ñöùng ñaøng sau, noù
oâm vai cha naøi næ,

- Ba Nhö ôi! Ba can thieäp ñöôïc maø! Ba xin cho choàng

196 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

con veà ñi. Anh aáy laø con moät, coù meï giaø. Nhaø mình cuõng
khoâng coù con trai. Anh aáy hieáu thaûo laém. Neáu Ba gaëp anh
aáy, chaéc Ba seõ thöông anh aáy ngay. Ba Nhö ôi! Ba Nhö xin
tha cho choàng beù Haïnh veà vôùi beù Haïnh ñi Ba!

- Ba ñaõ noùi roài maø! Ñeå cho noù hoïc taäp thaønh ngöôøi toát
roài veà! Coù gì maø phaûi voäi vaøng?

Naên næ cha hoaøi khoâng ñöôïc, beù Haïnh caàu cöùu meï vaø
chò phuï giuùp. Coâ Ngoïc vaø beù Chaâu cuõng noùi heát lôøi; thaøy
Nhö vaãn moät möïc khaêng khaêng choái töø.

Thaùng Taùm naêm 1975 choàng beù Haïnh troán traïi, bò baét
laïi, vaø bò kieân giam. Beù Haïnh vaø coâ Ngoïc xuoáng thaêm
choàng noù. Ban chæ huy traïi khoâng cho gaëp maët, cuõng khoâng
cho nhaän quaø. Beù Haïnh laïi veà naên næ cha noù cöùu vôùt choàng
noù laàn nöõa. Noù quyø döôùi chaân thaøy Nhö khoùc loùc, van xin.
Thaøy Nhö ñaõ khoâng chòu cöùu con reå, maø coøn xuùi con gaùi boû
choàng laáy ngöôøi khaùc. Roài hai cha con beù Haïnh lôùn tieáng
caõi nhau. Tình phuï töû bò söùt meû. Töø ñoù beù Haïnh vaø cha em
traùnh maët nhau.

Beù Chaâu thaáy beù Haïnh coù lyù khi noùi raèng cha caùc em
khoâng coøn nhö thôøi tröôùc 1960, ngaøy caùc em coøn beù. Ngaøy
xöa, moãi laàn thaøy Nhö ñi xa, beù Chaâu vaø beù Haïnh thöôøng
chôø cha veà ñeå tranh nhau nhaûy vaøo loøng, baét oâng hoân, roài
oâng daét hai ñöùa ñi lang thang trong saân chôø coâ Ngoïc doïn
côm. Laàn naøy oâng veà, chæ coù mình beù Chaâu ôû nhaø, nhöng
Chaâu khoâng coøn daùm nhaøo vaøo loøng cha ñeå oâng naâng niu
nhö xöa. Khi cha em ra ñi, Chaâu leân chín. Ngaøy oâng veà, em
hai möôi boán. Cha em ñaõ ñi con ñöôøng oâng ta choïn. Sau
möôøi laêm naêm hieán mình cho lyù töôûng, oâng ñaõ thöïc hieän
xong yù nguyeän cuûa oâng. Nhöng oâng ñaõ ñaùnh maát haïnh phuùc
cuûa chính mình, vaø cuûa caû gia ñình mình. Vì oâng, maø vôï
oâng ñaõ ñeå uoång phí moät thôøi son treû. Vì oâng maø tuoåi thô
cuûa hai ñöùa con oâng chæ laø moät chuoãi ngaøy daøi ñaày lo sôï.
Giôø ñaây, giöõa Chaâu vaø cha em nhö coù moät böùc töôøng voâ
hình ngaên caùch.

Thaùng Chaïp naêm 1975 choàng beù Haïnh bò xöû töû hình.

ÑA HIEÄU 94 197

Ñöôïc tin naøy, beù Haïnh caáp toác ñi Quy-Nhôn, vaøo traïi
giam, xin nhaän xaùc choàng, nhöng ngöôøi ta khoâng cho. Hoï
choân choàng em Haïnh trong nghóa ñòa daønh cho tuø phaïm.

Trôû veà nhaø, beù Haïnh thöùc traéng moät ñeâm ñeå ñoát heát
nhöõng laù thö maø vôï choàng noù ñaõ trao ñoåi cho nhau töø ba,
boán naêm tröôùc ngaøy ñaùm cöôùi. Töø luùc veà, beù Haïnh khoâng
heù moâi noùi chuyeän vôùi ai moät lôøi naøo.

Saùng sôùm hoâm sau, beù Haïnh daäy thaät sôùm. Noù oâm hoân
meï noù vaø chò noù roài ra ñi. Beù Chaâu vaø coâ Ngoïc hoûi raèng
Haïnh ñi ñaâu maø sôùm theá? Noù chæ laéc ñaàu, hai maét ñoû hoe.

Hoâm ñoù thaøy Nhö coù maët ôû nhaø. Luùc beù Haïnh böôùc ra
tôùi cöûa, oâng giöõ tay noù laïi,

- Con ñi ñaâu theá?

Haïnh haát tay oâng ta ra, roài voäi vaøng böôùc nhanh ra
ñöôøng.

Ba ngaøy sau coù ngöôøi baùo cho thaøy Nhö bieát tin,

“Coâ An cheát ñuoái môùi noåi leân ôû chaân caàu Ñaïi-Ninh!”

Keå tôùi ñaây, beù Chaâu naác leân, ngheïn lôøi.

Nghe tin beù Haïnh cheát, beù Chaâu baøng hoaøng, choaùng
vaùng nhö vöøa bò ai ñoù ñaäp moät caùi chaøy voà leân ñaàu. Nhìn
ngöôøi ta nieäm xaùc beù Haïnh ñaët vaøo aùo quan maø Chaâu cöù
töôûng nhö ñang mô moät giaác mô döõ. Coâ Ngoïc ruõ xuoáng nhö
moät sôïi buùn. Coâ thaønh ngöôøi meâ saûng, mieäng khoâng ngöøng
goïi teân con, “Haïnh ôi! Haïnh ôi!...”

Ngaøy ñöa ma, coâ Ngoïc vaø beù Chaâu khoâng caát böôùc noåi,
phaûi ôû nhaø. Hai meï con khoùc cho tôùi khi hai maét söng vuø,
noùi khoâng coøn ra tieáng nöõa. Ngöôøi ta choân caát beù Haïnh ra
sao, beù Chaâu khoâng coøn nhôù roõ.

Thaøy Nhö coù raát nhieàu ngöôøi quen, neân khaùch ñi ñöa
ñaùm con gaùi oâng raát ñoâng. Coù caû daøn nhaïc vaø ñaïi dieän töø
Tænh, Huyeän veà chia buoàn.

Töø ngaøy choân caát beù Haïnh xong, cöù thaáy maët choàng, coâ
Ngoïc laïi ngheïn ngaøo,

198 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM

"Mình ôi! Mình gieát beù Haïnh cuûa em roài haû mình? Mình
ôi! Sao mình nôõ gieát con cuûa chuùng ta? Mình ôi!”

Thaøy Nhö phaûi traùnh maët vôï baèng caùch ñi laøm töø saùng
sôùm, tôùi toái mòt môùi veà.

Hai thaùng sau ngaøy beù Haïnh maát, vaøo moät buoåi tröa muøa
xuaân, chæ coù coâ Ngoïc vaø beù Chaâu ôû nhaø, moät baø giaø Baéc-
Kyø Di-Cö khaên moû quaï, aùo daøi naâu xuaát hieän tröôùc coång.

Vöøa thaáy boùng coâ Ngoïc, baø giaø choàng cuûa beù Haïnh ñaõ
buø lu, buø loa,

- Daâu ôi, laø daâu! Con ôi laø con! Ai ñôøi? Choàng cheát
khoâng chòu nhaän khaên tang, maø chaúng noùi chaúng raèng, boû
ñi moät nöôùc. Baø ôi! Con gaùi baø laø ngöôøi, hay laø ma, laø quyû
vaäy? Con giaëc caùi aáy ñaâu roài?

Coâ Ngoïc oâm baø thoâng gia, vöøa suït sòt, vöøa dìu baø cuï tôùi
tröôùc baøn thôø ñang khoùi höông nghi nguùt, treân ñoù laø caùi aûnh
cuûa hai vôï choàng beù Haïnh chuïp ngaøy ñaùm cöôùi.

- Con daâu cuûa chò ñaây neø! Noù nhaûy soâng, cheát theo
choàng noù ñaõ hai thaùng nay roài!

Nghe theá, baø giaø Baéc-Kyø ngaõ laên quay ra neàn nhaø, ñoâi
maét trôïn ngöôïc. Meï con beù Chaâu phaûi ñaùnh daàu, caïo gioù
cho baø, hoài laâu baø giaø môùi tænh.

Baø cuï loàm coàm ñöùng leân, vôùi tay oâm caùi aûnh cuûa vôï
choàng beù Haïnh vaøo loøng. Nöôùc maét roøng roøng, hai maét baø
nhìn nhö ngaây nhö daïi vaøo caùi aûnh treân tay,

- Con ôi! Sao hai con ñaønh boû meï? Con ôi!... Con ôi!...

Roài tay oâm caùi aûnh, baø cuï thaát theåu böôùc chaân ra cöûa.
Beù Chaâu coá giöõ baø cuï laïi thì baø cuï trôïn maét, maém moâi, giöït
tay ra, roài chaïy bieán ra ñöôøng.

- Hu!...Hu!...Hu!...Tieân sö cha quaân cöôùp nöôùc! Chuùng
maøy gieát con tao, gieát daâu tao, ñoà choù maù! Tieân sö cha caùi
ñoà Coäng-Saûn daõ man! Tieân sö cha nhaø chuùng maøy!...Hu!...
Hu!...Hu!...

Baø giaø vöøa ñi, vöøa chöûi ruûa, vöøa than khoùc, keâu gaøo. Töø

ÑA HIEÄU 94 199

aáy tôùi nay beù Chaâu khoâng gaëp laïi baø laàn naøo nöõa.

Nhöõng ngaøy thaùng tieáp theo, nhaø thaøy Nhö luùc naøo
cuõng u saàu, aûm ñaïm. OÂng ñi laøm treân tænh, laâu laâu môùi gheù
nhaø. Söùc khoeû cuûa coâ Ngoïc sa suùt naëng neà. Maét coâ môø ñi
vì khoùc quaù daøi ngaøy. Ñoâi maét coâ thaâm quaàng. Hai goø maù
nhoâ cao, hoác haùc. Maùi toùc ñeïp nhö maây ngaøy naøo giôø naøy
chæ coøn laø moät môù buøi nhuøi sau gaùy ñöôïc tuùm goïn bôûi sôïi
daây thun. Thaân hình coâ gaày töôûng chöøng nhö chæ caàn moät
côn gioù khaù maïnh laø coù theå thoåi coâ bay ñi. Tuoåi coâ chöa
ñaày naêm möôi, vaäy maø nhìn coâ, ngöôøi ta thaáy nhö coâ ñang
ôû saéc quaù saùu möôi.

Thaøy Nhö coù ba ngöôøi ñaøn em thaân tín thöôøng tôùi, lui
thaêm hoûi, laø ba tay cöïu du kích teân Thuaän, Bình vaø Xuyeân.
Ba ngöôøi naøy laø hoïc troø ôû Tam-Kyø, ñaõ cuøng hai ngöôøi nöõa
theo oâng vaøo böng töø naêm 1960.

Thaøy Nhö thöôøng keå truyeän vôùi ngöôøi quen veà veát seïo
khaù lôùn treân vai traùi cuûa oâng laø do moät laàn vaøo naêm 1968
ñôn vò cuûa oâng bò Bieät Ñoäng Quaân Vieät-Nam Coäng-Hoøa
phuïc kích. Laàn ñoù Saùu Nhö bò baén gaõy tay, naêm teân hoä toáng
thì hai cheát maát xaùc.

Sau khi Vieät-Coäng chieám ñöôïc Ñaø-Laït, oâng caát nhaéc cho
ba teân hoïc troø soáng soùt laøm nhöõng chöùc vuï quan troïng, teân
Bình laøm bí thö rieâng, teân Thuaän laøm haäu caàn, teân Xuyeân
voán laø thöông binh, neân ñöôïc giao cho chöùc chuû nhieäm moät
hôïp taùc xaõ rau treân Ñaø-Laït.

Giöõa naêm 1977 oâng nhaän moät ngöôøi baø con cuûa teân
Thuaän laø coâ Xuaân vaøo laøm thö kyù rieâng thay cho teân Bình
chuyeån ngaønh sang coâng an. OÂng thöông coâ Xuaân laém, ñi
ñaâu cuõng chôû coâ Xuaân theo. OÂng noùi raèng oâng coi coâ aáy
nhö con, vì coâ aáy coù vaøi neùt gioáng beù Haïnh, tính tình coâ ta
cuõng raát thuøy mò, deã thöông, nhöng treân tænh, nhieàu ngöôøi
xaàm xì raèng coâ Xuaân laø boà nhí cuûa oâng Nhö.

Ñuøng moät caùi, giöõa tröa ngaøy leã Ñoäc-Laäp muøng Hai
thaùng Chín naêm ñoù coâng an cuûa Boä Noäi Vuï aäp vaøo vaên

200 TOÅ QUOÁC - DANH DÖÏ - TRAÙCH NHIEÄM