Periodiku 2/2020

diaspora shqiptare

Tabela 9. Subjektet kryesore të studimit të studentëve shqiptarë jashtë vendit

Nr Subjektet kryesore të studimit Numër Përqindje

1 Shkenca arsimi 2 0.3

2 Arte dhe shkenca humane 15 2.3

3 Shkenca sociale, gazetari dhe informacion 93 14.5

4 Biznes, administrim dhe ligj 180 27.9

5 Shkenca natyrore, matematikë dhe statistikë 72 11.2

6 Teknologji e informacionit dhe komunikimit 116 18.0

7 Inxhinieri, prodhim dhe ndërtim 118 18.4

8 Bujqësi, pyje, peshkim dhe veterinari 1 0.1

9 Shëndet dhe mirëqenie 41 6.4

10 Shërbime 1 0.1

11 Fushë e panjohur 4 0.8

Gjithsej 643 100

Burimi: CESS., Anketa me studentët shqiptarë jashtë vendit, 2019;

drejtësinë dhe 47.6 përqind për inxhinieri, informatikë dhe shkenca
natyrore. Rrjedhimisht, në harkun kohor të thuajse 15 viteve kurba
është zhvendosur nga shkencat sociale dhe juridike në drejtim të
inxhinierive, informatikës dhe shkencave natyrore (Tabela 10).

Tabela 10. Ndryshimi në disiplinat e studimit të studentëve shqiptarë në 2005 dhe
2019 (në %)

Disiplinat AlbStudent CESS survey Diferenca
survey

Ekonomi 27.6 24.2 - 3.4

Shkencat sociale 26 14.5 -11.5
12 3.7 - 8.3
Drejtësi 18 47.6 + 29.6

Inxhinieri, informatikë dhe Burimi: CESS., Anketa me studentët shqiptarë jashtë vendit, 2019;
shkenca natyrore

295

diaspora shqiptare

Vërejmë se ka një ndryshim edhe midis disiplinave të studimit të
studentëve shqiptarë që studiojnë në Shqipëri dhe të atyre që studiojnë
në vendet e zhvilluara të OCDE.82 Tabela 11 tregon se në Shqipëri pak
më shumë se gjysma (51.7 përqind) e studentëve studiojnë edukim,
arte, shkenca humane/sociale dhe biznes e ligj, ndërsa më pak (26.7
përqind) studiojnë shkenca natyrore, computer, dhe inxhinieri. Ndërsa
për studentët shqiptarë jashtë ky raport është invers: më pak studiojnë
grupin e parë (45 përqind) dhe më shumë studiojnë grupin e dytë
(47.6 përqind). Grupi ‘Shëndet dhe mirëqënie’, siç do të shohim në
kapitullin tjetër, është një rast i veçantë. Shumica e këtij grupi në
Shqipëri studion për infermieri, ndërsa jashtë vendit kryesisht për
mjeksi të përgjithshme.

Tabela 11. Disiplinat kryesore të studimit të studentëve shqiptarë jashtë vendit dhe
në Shqipëri

Nr Disiplinat kryesore të studimit Jashtë vendit Në Shqipëri

(në %) (në %)

1 Shkenca arsimi 0.3 7.2

2 Arte dhe shkenca humane 2.3 10.3

3 Shkenca sociale, gazetari dhe 14.5 10.1
informacion

4 Biznes, administrim dhe ligj 27.9 24.1

5 Shkenca natyrore, matematikë dhe 11.2
statistikë
5.1

6 Teknologji e informacionit dhe 18.0
komunikimit 7.2

7 Inxhinieri, prodhim dhe ndërtim 18.4 14.4

8 Bujqësi, pyje, peshkim dhe veterinari 0.1 3.6

9 Shëndet dhe mirëqenie 6.4 14.9

10 Shërbime 0.1 3.1

11 Fushë e panjohur 0.8 0.0

Gjithsej 100 100

Burimi: CESS.,Anketa me studentët shqiptarë jashtë vendit, 2019; INSTAT., Shqipëria në shifra, 2018.Tiranë 2019.

82  INSTAT., (2019) Shqipëria në shifra, 2018. Tiranë.

296

diaspora shqiptare

Duke parë këtë ndryshim të strukturës të disiplinave të studimit
të studentëve shqiptarë brenda dhe jashtë vendit ose jashtë vendit
gjatë një intervali kohor thuajse 15 vjeçar natyrshëm lind pyetja: Pse
studentët shqiptarë që studiojnë jashtë preferojnë gjithnjë e më shumë
informatikën, inxhinieritë, shkencat natyrore dhe mjeksore?

Sipas intervistave me studentët përgjigja është e qartë. Përzgjedhja
e disiplinës së studimit përcaktohet nga kërkesat e tregut të punës
në vendin pritës. Këtë mendim shpreh edhe Endriti, një student që
studion për informatikë në Gjermani: “Zgjedhja e fushës së studimit
kondicionohet nga mundësitë e punësimit. (...) Nga të gjithë studentët
shqiptarë që unë kam njohur këtu (...) më shumë janë për lëndët
ekzakte, ekonomia, por dhe mjeksia ka shumë (...), por dhe degët
elektronikë, informatikë, por edhe matematikë ka. Në Mynih unë nuk
di asnjë shqiptar që studion në degët shoqërore. (...) Janë të shtyrë
nga kjo se ekonomiku ka punë, informatika ka punë, po mbarove
matematikë, elektronikë do të kesh punë. Kjo është ideja. Kurse me
degët sociale nuk dihet se çfarë ndodh.” Shpesh edhe politikat e
qeverisë së vendit pritës e favorizojnë këtë fenomen. Shpëtimi, një
student tjetër në Gjermani, shpjegon: “Ata që studjojnë për shkencat
teknike, informatike është më kollaj të gjejnë këtu punë. Kurse kur
studion shkencat shoqërore është më e vështirë (...). Kur aplikon për
vizë pune në Gjermani kanë disa kërkesa, që kur fokusohesh për
informatikë duhet të kesh një rrogë mbi 33 mijë euro në vit që të të
japin lejen, kurse kur mbaron për biznes ky limit është 51 mijë euro.”

Kapitali social
Studentët shqiptarë që studiojnë jashtë vendit karakterizohen nga

një kapital i pasur social konjitiv, të cilin do e shohim në dy aspekte,
në raport me vendlindjen dhe me vendin pritës. Lidhjet e ngushta me
vendlindjen mbahen nëpërmjet mjeteve të komunikimit masiv (Skype,
WhatsApp, telephone, e-mail) me familjen, të afërmit, shokët dhe
miqtë. Sipas anketës, thuajse 97 përqind e studentëve komunikojnë

297

diaspora shqiptare

me e-mail ose nëpërmjet web me shokët në Shqipëri. Thuajse 47
përqind e tyre kanë folur mesatarisht gjatë një jave me 1-5 shokë, 33
përqind me 6-10, 15 përqind me 11 deri 20 shokë, dhe 2 përqind me
mbi 20 shokë.83 Ky komunikim është i domosdoshëm për të ruajtur
dhe forcuar lidhjet, për të ndihmuar njëri-tjetrin dhe për veprime
të përbashkëta, sidomos në rast të kthimit në vendlindje. Jora, një
studente në Itali, tregon për raportet e saj me shoqërinë në vendlindje:
“Përveç lidhjeve me familjen time unë përpiqem t’i mbaj ato edhe
me shoqërinë time. Dua që të jem e pranishme edhe tek ata që në
raste madhore dhe po të më duhet të kthehem në Shqipëri apo të bëj
diçka tjetër ti kem kontaktet. Përpiqem të lexoj artikujt apo të dëgjoj
muzikën shqiptare dhe të shikoj ndonjë transmetim që më tërheq
vëmendjen. Për fat të mirë kam motrën në Shqipëri që më mban të
përditësuar. Kam edhe kushërinjtë e mij në Shqipëri që më informojnë
për çdo gjë (...).”

Një formë tjetër për ruajtjen e lidhjeve janë edhe vizitat e herë-pas-
hershme në vendlindje. Sipas anketës, thuajse 93 përqind e studentëve
shqiptarë e vizitojnë Shqipërinë gjatë vitit të parë (kryesisht gjatë
pushimeve të dimrit ose për pushimet verore). Kjo përqindje ulet në
rreth 86 përqind gjatë vitit të fundit. Numri mesatar i vizitave gjatë
vitit të parë është mesatarisht 2 dhe të fundit 1.6.84 Ky numër mesatar i
vizitave padyshim ndryshon në varësi të gjendjes financiare të familjes,
largësisë, integrimit në vendin pritës, detyrimeve akademike, lidhjes
emocionale me vendlindjen, etj. Ndryshimi i numrit të vizitave në
vendlindje midis vitit të parë dhe të fundit tregon edhe rritjen e nivelit
të integrimit në vendin pritës.

Nëpërmjet këtij komunikimi të rregullt, vizitave në vendlindje,
përdorimit të internetit dhe shikimit të stacioneve televizive shqiptare,

83  Pyetja që ju bë studentëve ishte: Përveç familjes suaj, tregoni numrin e shokëve
në Shqipëri që kontaktuat javën e kaluar nëpërmjet e-mail ose në web?
84  Pyetja që ju bë studentëve ishte: Sa shpesh keni shkuar në Shqipëri gjatë vitit të
parë dhe gjatë vitit të fundit (në rast se nuk është një student i vitit të parë).

298

diaspora shqiptare

studentët shqiptarë janë të mirë-informuar për ngjarjet politike,
ekonomike dhe sociale që ndodhin në Shqipëri. Besarti, një student
në Gjermani, tregon: “Çfarë ndodh në Shqipëri unë personalisht e
marr vesh (...). Unë lexoj rregullisht lajmet dhe i marr vesh të gjitha
nga interneti (...). Kur jam në Shqipëri thuajse nuk lexoj asgjë se çfarë
bëhet, kurse këtu në Gjermani gjej një gjysëm ore ose një orë të lirë
që të hap dhe të lexoj 2-3 faqe me lajme.” Arlindi, një student tjetër
në Gjermani, tregon: “Cfarë ndodh në Shqipëri i marr vesh me anë
të shokëve ose me anë të emisioneve në TV. Zakonisht me anë të
shokëve që flas në Skype (...). Ata më tregojnë ato që kanë ndodhur në
Shqipëri. Ngjarjet për protestat e studentëve85 i mora vesh nga rrjetet
sociale se shkruanin jashtëzakonisht shumë. Pastaj kur fola me shokët
më treguan se pse kishin lindur dhe për kërkesat e tyre.”Këto kontakte
të rregullta kanë një ndikim të ndërsjelltë. Nga njëra anë ata marrin
një informacion të detajuar për çka ndodh në Shqipëri, kurse nga ana
tjetër ata transmetojnë edhe konceptet dhe idetë e tyre të reja (siç do
ta shohim në intervistën e mëposhtme të Gjergjit) në vendlindje.

Krahas ruajtjes dhe zgjerimit të marrdhënieve me shokët dhe
miqtë në vendlindje studentët shqiptarë kanë krijuar një kapital të
pasur social edhe në vendet pritëse. Sipas anketës, krahas studentëve
shqiptarë (40.7 përqind) ata shoqërohen më shumë me studentë nga
vendi pritës (63.7 përqind) dhe me studentët e huaj (63 përqind) në
universitete, kampuse dhe gjatë pjesmarrjes në aktivitete të përbashkëta
kulturore e sportive (Tabela 12). Një eksperiencë të tillë tregon Genci
që po përfundon PhD në një universitet shumë të njohur në MB: “Në
kampuse (...) jeta është jashtëzakonisht e pasur sa që në momentin e
parë që vjen fillon dhe thua që nuk i ndjek dot të gjitha aktivitetet. Ka
shumë gjëra se ti nuk i ndjek dot se ke dhe shumë për të mësuar. (...)

85  Në fillim të dhjetorit 2018 në Tiranë dhe në disa qytete të tjera të Shqipërisë
u zhvilluan protesta të studentëve, të cilët kërkonin plotësimin e disa kërkesave
ekonomike, përmirësimin e kushteve në auditore dhe përmirësimin e përmbajtjes
së procesit mësimor.

299

diaspora shqiptare

Studentët janë të kombësive të ndryshme dhe është interesante sepse
secili sjell kulturën e vet. Në ndryshim me Shqipërinë këtu diskutimet
janë rreth ideve, rreth informacionit, dikush ka lexuar një teori të
caktuar, dikush luan piano, etj. Kjo e bën shkëmbimin kulturor midis
studentëve shumë emocional, sepse ti mëson shumë gjëra të reja dhe
je i inkurajuar të diskutosh.” Edhe Ndriçimi, një student i bachelorit
në Gjermani, flet për shoqërinë e tij: “E gjithë shoqëria ime është e
huaj. Janë më shumë turq, rusë, ukrainas dhe nga Amerika Latine,
sepse këta janë në programet ndërkombëtare. Edhe me gjermanë kam
shoqëri, por jo aq shumë sa me të huajt.”

Ky kapital i ri social është i rëndësishëm, sepse i ndihmon ata të
integrohen më mirë në vendin pritës dhe të fitojnë sjellje, koncepte dhe
ide të reja për jetën dhe shoqërinë, të cilat i transmetojnë nëpërmjet
mjeteve të komunikimit masiv ose vizitave personale në vendlindje
– një shembull klasik i ‘remitancave sociale’, po të përdorim termin
e përmëndur fillimisht nga Levitt (1998).86 Luani, një student në
Gjermani, tregon eksperiencën e tij: “Në universitet (në Gjermani)
unë shoqërohem më shumë me një austriak dhe me dy gjermanë, të
cilët janë jashtëzakonisht shumë të zgjuar (...). Ne flasim edhe për
probleme shoqërore dhe secili shpreh mendimet e veta. Për shembull
ne flasim edhe për sistemet shoqërore, hendekun midis të pasurve
dhe të varfërve, si duhet të zbuten këto dallime, etj. (...). Ka probleme
që ata i kanë më të qarta, si për shembull mbrojtjen e mjedisit, sepse
jetojnë në shoqëri më të zhvilluara dhe kanë vite që luftojnë për to.
Kurse ne në Shqipëri duhet ti zgjidhim. (...) Kur vij në Shqipëri këto
ide reflektohen edhe në diskutimet e përditshme që unë bëj me shokët.
(...) Në protestat e studentëve në Shqipëri ne informoheshim nga
bisedat me shokët. Ndërkaq, shokë dhe shoqe të mi në Gjermani
kanë bërë shumë ese nëpërmjet rrjeteve sociale për të përkrahur këtë
lëvizje studentore dhe sidomos kanë theksuar idenë e pavarsisë së saj
nga partitë politike.”

86  Levitt, P., (1998). ‘Social remittances: migration driven local-level forms of
cultural diffusion. International Migration Review 32(4), 926-948.

300

diaspora shqiptare

Tabela 12. Shoqërizimi i studentëve shqiptarë jashtë vendit

Aspekte sociale të periudhës jashtë vendit Po Jo

Unë shoqërizohem kryesisht me persona nga vendi pritës 63.7 36.4

Shumica e shokëve të mi janë nga vendlindja ime 40.7 59.3

Unë përpiqem të shoqërizohem kryesisht me studentë të tjerë të 63 37
huaj (jo shqiptarë ose nga vendi pritës)

Burimi: CESS., Anketa me studentët shqiptarë jashtë vendit, 2019.

Studentët shqiptarë jashtë vendit zotërojnë një kapital të pasur
social konjitiv në vendin pritës, por një kapital social strukturor të
varfër në formën e antarsimit ose pjesmarrjes në shoqata, institucione
dhe rrjete. Sipas intervistave të zhvilluara pjesmarrja e tyre në rrjete
dhe organizata studentore shqiptare është e ulët. Entela, një studente
nga Gjermania, thotë: “Shqiptarët janë pak të çorganizuar me thënë
të drejtën, madje nisen që nga Shqipëria me porosinë që mos rri me
shqiptarë të tjerë. Jo ne nuk kemi organizim, thjesht sa njihemi midis
nesh. Këtu, tek qyteti ku jam unë, nuk ka ndonjë shoqatë studentësh
dhe festat, si për shembull atë të Flamurit, e organizojnë shqiptarët e
Kosovës. Nuk i bëjmë ne.” Kështu, një anketë e realizuar nga CESS-i
me 229 studentë doktorantë (PhD) në vende të ndryshme të BE
dhe në SHBA tregoi se vetëm 15 përqind e tyre merrnin pjesë në
shoqata shqiptare.87 Ka disa arësye që shpjegojnë këtë pjesmarrje të
ulët të studentëve shqiptarë në organizata dhe rrjete sociale. Këtu
mund të përmëndim mungesën e traditës në krijimin e shoqatave
dhe organizatave, shpërndarjen e studentëve në shumë shtete dhe
qëndra të ndryshme universitare, mobilitetin dhe kohën e pakët të
qëndrimit, etj.

Organizimi i studentëve shqiptarë që studiojnë jashtë në shoqata
dhe rrjete dhe bashkëpunimi i ngushtë me ato të studentëve në
Shqipëri është i rëndësishëm edhe për rolin që ato mund të luajnë
në zhvillimet e ardhshme të vendit. Duke e vënë theksin në aspektin

87  CESS data bank with Albanian PhD

301

diaspora shqiptare

ekonomik, Ermira, një studente në Gjermani, shkruan në anketën e saj:
“Duhet më shumë organizim midis studentëve jashtë dhe atyre brenda
Shqipërisë. Dhe besoj se nëqoftëse në një të ardhme profesionistët
shqiptarë kthehen dhe punojnë sëbashku me ata në Shqipëri, atëhere
shqiptarëve nuk do t’u duhet më të emigrojnë.”

Një rol të rëndësishëm në forcimin e organizimit të studentëve
shqiptarë jashtë dhe sidomos në ruajtjen e lidhjeve me vendlindjen
mund të japin edhe misionet diplomatike të Shqipërisë. Ambasadat
shqiptare, sidomos në vëndet ku ka një koncentrim të studentëve
shqiptarë, mund të japin një ndihmesë në forcimin e këtij organizimi.
Por deri tani ky rol ka qënë thuajse modest. Agroni, i cili studjon në
një universitet të njohur në një nga vendet e BE, thotë: “Ambasada
shqiptare nuk mban fare kontakte me ne. Janë të painteresuar. Para
tre-katër vitesh di që kanë qenë njëherë këtu për një aktivitet dhe
nuk di asgjë tjetër.” Kjo do të kërkonte, së pari, zotërimin e një banke
të dhënash të studentëve shqiptarë që studiojnë në këto vënde, ashtu
si dhe ekzistencën e burimeve suplementare humane e financiare.
Përfaqësues të studentëve mund të ftohen në aktivitetet për festat
kombëtare, në takime pune dhe konsultime ku mund të informohen
për zhvillimet ekonomike, politike dhe shoqërore që ndodhin
në Shqipëri. Gjithashtu përfaqësues të misioneve diplomatike
shqiptare ose të institucioneve shqiptare mund të shkojnë në qendrat
universitare dhe ti informojnë studentët për mundësitë e punësimit
dhe të intershipit në Shqipëri.

Jeta sociale
Jeta sociale e studentëve në vendet pritëse, sidomos në aspektin

kulturor, shkencor, sportiv, është shumë e gjallë. Petriti, një student i
masterit në Universitetin e Munihut, tregon: “Këtu ka shumë aktivitete
kulturore dhe ka një ndryshim të madh me Shqipërinë. Ka shumë
aktivitete që i zhvillojnë vetë studentët. Këtu ka aktivitete sociale,
ka dhe grupe studentore që organizojnë aktivitete për integrimin

302

diaspora shqiptare

(...) Edhe shfaqjet teatrale dhe aktivitetet sportive janë shumë më të
zhvilluara se në Shqipëri.” Pavarësisht se ekzistojnë mundësitë jo të
gjithë studentët mund të bëjnë një jetë të pasur sociale.

Jeta sociale në vendin pritës është e varfër për ata që punojnë dhe
nuk kanë burime të mjaftueshme financiare. Andra, një studente në
Itali, tregon: “Unë e kam jetuar jetën time në Itali duke punuar gjithë
ditën dhe duke studiuar natën. Kështu që nga njëra anë e kam jetuar
shumë më pak jetën universitare që ishte dhe gjëja e parë që më
shtyu të ikja nga Shqipëria për të lënë çdo gjë dhe për të ardhur këtu.
Ndërsa nga ana tjetër kam jetuar jetën e punëtorit në Itali.” Në këto
kushte shumë nga studentët theksojnë dallimin midis jetës sociale në
vendin pritës dhe në asaj në Shqipëri. Arbëri, një student në Gjermani,
tregon: “Gjatë javës unë kthehem vonë dhe nuk kam ndonjë mundësi
të madhe për jetë sociale. Por nga fundjava bëhemi me shokët. Kurse
në Shqipëri kam shoqërinë e ngushtë dhe do të thoja se aty është më
mirë nga ana sociale po ta krahasosh me Gjermaninë.”

5.6 Përfitimet nga studimet jashtë vendit

Ne i pyetëm nëpërmjet anketës studentët shqiptarë edhe për përfitimet
nga studimet jashtë vendit.Shumica e tyre,siç shihet edhe në tabelën 13,
vlerësojnë më shumë ‘rritjen e njohurive akademike dhe profesionale’,
të cilat nuk mund të përfitoheshin në vendlindje. Ky është edhe një
nga objektivat kryesorë të studentëve. Arbeni që studion prej disa
vitesh në Gjermani thotë: “Unë aplikova për matematikë ekonomike
në tetë universitete dhe vendosa të shkoja te LMU e Mynihut sepse
ishte një nga universitetet më të mira në Gjermani (...) Mendova se
nëqoftëse dua të kem një perspektivë të qartë dhe të jem i aftë dhe
kompetent në disiplinën time në të ardhmen atëherë unë do të zgjedh
edhe universitetin që është më i mirë.” Niveli i përfitimit në aspektin
akademik e profesional ndryshon edhe në varësi të vendit pritës dhe

303

diaspora shqiptare

nga cilësia e institucioneve universitare. Kështu, studentët që studiojnë
në MB, Hollandë, Gjermani, Francë apo Zvicër i vlerësojnë më shumë
se mesatarja rritjen e njohurive akademike dhe profesionale. Luljeta,
e cila ka filluar studimet në MB, jep përshtypjet e saj: “Akoma nuk
kam përfunduar vitin e parë në universitet, por deri tani jam më se e
kënaqur me cilësinë e leksioneve dhe njohurive akademike.”

Duke shfletuar komentet që studentët kanë shkruajtur në anketë88
tre elementë spikasin lidhur me rritjen e njohurive akademike dhe
profesionale, krahas cilësisë së pedagogëve dhe infrastrukturës
universitare. E para, është dialogu dhe diskutimi i lirë i ideve dhe
koncepteve, çka nxit një përvetsim më të mirë të njohurive. Nora,
një studente që studjon në Gjermani, shkruan: “Respektohet
individualiteti dhe mendimi kritik i gjithsecilit, duke të motivuar të
shprehesh lirshëm dhe të reflektosh në mënyrë kritike në të gjitha
aspektet (edhe mbi mendimet e profesorëve apo punimeve të tyre
shkencore).” E dyta, është lidhja e ngushtë e teorisë me praktikën.
Dhe së treti, është meritokracia dhe vlerësimi i punës. Eriselda që
studjon në SHBA shkruan: “Shpesh më duhet t’u kujtoj të afërmve
se SHBA nuk është një vend parajse siç supozohet nga shumica e
shqiptareve. Gjithmonë u them që të arrish diçka duhet të punosh
shumë, por diferenca që mua më shtyn të studioj në SHBA është se
puna ime vlerësohet atje, ndryshe nga vlerësimi i punës në Shqipëri.”

Krahas kësaj, përfitimet nga periudha e studimeve jashtë vendit
lidhen edhe me ‘maturimin dhe zhvillimin personal’ të studentit, çka
vlerësohet nga të anketuarit. Shpesh herë këto përfitime janë më të
mëdha edhe se vetë diploma universitare. Nisur nga eksperienca e
tij, Landi, një student në Suedi, thekson: “Eshtë eksperiencë jete,
më shumë se e një diplome, sado prestigjioze të jetë kjo e fundit.”
Ndërsa Ana, një studente në Gjermani, vlerëson: “Eksperienca ime e
deritanishme në shtetin gjerman, më ka ndryshuar mua si individ, ka

88  Anketa ka edhe pyetje të hapura. Pyetja që ju bë studentëve ishte: Ka ndonjë
koment tjetër që dëshironi të bëni lidhur me eksperiencën tuaj?

304

diaspora shqiptare

Tabela 13. Vlerësimet e studentëve për përfitimet nga studimet jashtë vendit

Shumë i I Disi i Aspak i

vlefshëm vlefshëm vlefshëm vlefshëm

Rritja e njohurive të mia 90.2 8.9 0.9 0
akademike dhe profesionale

Rëndësia që ka për 84.3 13.8 1.8 0
perspektivat e mia të
përgjithshme të karrierës

Rëndësia që ka për potencialin 80.1 17.7 2.2 0
tim për zhvillimin e një
karriere ndërkombëtare

Rëndësia që ka për planin 39.4 36.8 19.3 4.5
tim për të jetuar në mënyrë të
përhershme jashtë vendit

Aftësitë në gjuhë të huaj 66.5 24.7 7.9 0.9

Njohuritë dhe të kuptuarit e 60.5 31.3 7.1 1.1
një vendi tjetër

Maturimi dhe zhvillimi 86.3 12.7 0.9 0
personal

Mënyra të reja të të menduarit 58.8 31.6 7.8 1.7
në lidhje me vendin tim

Burimi: CESS., Anketa me studentët shqiptarë jashtë vendit, 2019.

ndryshuar mënyrën si unë e perceptoj jetën dhe situatat e përditshme.
Unë jam maturuar, jam zhvilluar dhe kam vendosur synime të qarta
për atë çfarë dua të marr dhe të jap në ambjentin që më rrethon si
fillim, e më gjerë në jetë. Më ka dhënë mundësi dhe më ka hapur dyer
që nuk e dija se ishin të mundura. Më e rëndësishmja, më ka dhënë
pavarësi, vlerësim dhe vetëbesim.”

Studimet jashtë vendit dhe në një universitet të mirë ose të
mirënjohur janë pjesë e një strategjie afat-gjatë dhe hapin për
studentin perspektivën e një karriere profesionale dhe sidomos të
një karriere ndërkombëtare. Kjo vlerësohet shumë nga studentët e
anketuar. Përmirësimi i aftësive në gjuhë të huaj është një rezultat
tjetër i studimeve jashtë dhe që vlerësohet nga më shumë se gjysma
e studentëve të anketuar.

305

diaspora shqiptare

Rrjedhimisht, thuajse 96 përqind e studentëve shqiptarë shprehen
‘shumë të kënaqur’dhe ‘të kënaqur’me eksperiencën e studimeve jashtë
vendit (Tabela 14). Në vlerësimet që japin nëpërmjet intervistave
ata theksojnë se universitetet shqiptare duhet të binjakëzohen me
universitetet e vendeve të EU në mënyrë që të shkëmbejnë studentë
për të kryer një semestër apo për të zhvilluar kërkime mbi temat e tyre.

Tabela 14. Sa i kënaqur jeni me eksperiencën tuaj të studimeve jashtë vendit?

Nr Vlerësimi Në përqindje

1 Shumë i kënaqur 62.5

2 I kënaqur 33.6

3 Neutral 3.4

4 I pakënaqur 0.2

5 Shumë i pakënaqur 0.3

Gjithsej 100

Burimi: CESS., Anketa me studentët shqiptarë jashtë vendit, 2019.

5.7 Planet e ardhshme dhe qëndrimet kundrejt kthimit

Ne i pyetëm studentët shqiptarë nëse i shikojnë studimet e tyre jashtë
vendit si një hap të parë për të jetuar jashtë vendit.89 Sipas anketës
69.9 përqind thonë ‘Po’, 25 përqind thonë ‘Ndoshta’ dhe vetëm 5.1
përqind thonë ‘Jo’.

Planet e ardhshme të studentëve shqiptarë që studiojnë jashtë
vendit lidhur me kthimin në vendlindje tregojnë se kemi të bëjmë me
një brain drain të mundshëm. Përgjigjet e tyre nëpërmjet anketës ne i
detajuam më tej nëpërmjet një pyetje tjetër.90 Kështu, 50.5 përqind e
studentëve thonë se nuk synojnë të kthehen në Shqipëri në të ardhmen,

89  Pyetja që ju bë studentëve ishte: A i shihni studimet tuaja jashtë vendit si një
hap të parë për të jetuar jashtë pas përfundimit të studimeve?
90  Pyetja që ju bë studentëve ishte: Lidhur me synimin tuaj për tu kthyer në
Shqipëri, cili nga pohimet e mëposhtme përputhet më shumë me pritjet tuaja?

306

diaspora shqiptare

30.1 përqind se do të kthehen pas një periudhe pune jashtë vendit,
12.8 përqind kanë plane të tjera dhe 1.2 përqind se do të kthehen për
të studjuar pas një periudhe pune jashtë vendit. Vetëm 4.6 përqind
thonë se do të kthehen për të punuar në vendlindje dhe 0.8 përqind
se do të kthehen për studime të mëtejshme. Në rast se i përmbledhin
këto të dhëna sasiore rezulton se 94.6 përqind e studentëve shqiptarë
që studiojnë në vendet e zhvilluara të OECD synojnë të mos kthehen
në Shqipëri në të ardhmen e afërt (Tabela 15). Ky fenomen do të ketë
pasoja socio-ekonomike afat-gjata në Shqipëri.

Tabela 15. Lidhur me synimin tuaj për tu kthyer në Shqipëri, cili nga pohimet e
mëposhtme përputhet më shumë me pritjet tuaja?

Nr Synimi për tu kthyer në Shqipëri Numër Përqindje

1 Unë nuk synoj të kthehem në Shqipëri në të 327 50.5
ardhmen e afërt

2 Do të kthehem në Shqipëri pas studimeve 30 4.6
dhe do të kërkoj punë

3 Do të kthehem në Shqipëri pas studimeve, 5 0.8
për studime të mëtejshme

4 Do të kthehem në Shqipëri pas një periudhe 195 30.1
punësimi jashtë vendit

5 Do të kthehem në Shqipëri për të studiuar, 8 1.2
pas një periudhe punësimi jashtë vendit

6 Plane të tjera 83 12.8

Gjithsej 648 100

Burimi: CESS., Anketa me studentët shqiptarë jashtë vendit, 2019.

Përgjigjet e mësipërme nga anketa me studentët tregojnë synimet e
studentëve shqiptarë lidhur me të ardhmen e tyre. Ka shumë arsye që
këto synimë të mos realizohen, sepse ato kushtëzohen nga mundësitë
e tregut të punës, politikat kufizuese në vendin pritës, ndryshimet në
gjendjen personale, kushtet familjare, etj. Këtë mendim shpreh edhe
Mimoza, një studente e ekonomisë në Itali: “Ka shumë pak studentë
që duan të kthehen në Shqipëri, por nuk është e thënë sepse ka që janë

307

diaspora shqiptare

kthyer në Shqipëri. Kjo varet pastaj nga rrethanat. Me dëshirë shumë
pak kthehen, tmerrësisht pak.”Megjithatë, studimet tregojnë se ka një
korrelacion të fortë midis migrimit potencial dhe atij real. Gjithashtu
këto të dhëna janë në përputhje me tendencat e reja të migrimit nga
Shqipëria, sipas së cilës dëshirojnë të emigrojnë më shumë të rinjtë e
mirë-arsimuar dhe të kualifikuar.91

Këto shifra të brain drain potencial janë dukshëm më të larta
në krahasim me një anketë të realizuar nga CESS me 835 studentë
shqiptarë që studjonin në vëndet e OCDE në vitin 2000. Sipas kësaj
ankete 54.5 përqind e studentëve dëshironin të mos ktheheshin në
Shqipëri në përfundim të studimeve të tyre universitare.92 Një anketë
tjetër e realizuar nga AlbStudent, në vitet 2005-2006, tregonte se
25.7 përqind e studentëve dëshironin të ktheheshin në Shqipëri, 12.2
përqind dëshironin të jetonin midis Shqipërisë dhe një vendi tjetër,
10.5 përqind dëshironin të migronin, ndërsa rreth 52 përqind të tjerë
tregoheshin të pavendosur.93

Këto të dhëna sasiore lidhur me brain drain potencial përputhen
edhe me gjetjet nga intervistat dhe grupet e diskutimit. Endri, një
student i shkencave natyrore në Gjermani, jep vlerësimin e tij: “Unë
këtu kam dhe shokë e shoqe shqiptare dhe them se 90 përqind e tyre
duan të rrinë në Gjermani. Por do të thoja që ata që studjojnë shkencat
teknike ose informatike është më kollaj të gjejnë punë këtu. Kurse kur
studion për shkencat shoqërore është pak më e vështirë (...). Ka edhe
shtysë nga shteti gjerman që të marrin më shumë njerëz teknikë, pra
janë të fokusuar më shumë për tek informatika dhe inxhinieria, se sa
tek shkencat shoqërore.”

91  Gëdeshi, I. and King, R. (2018) New Trends in Potential Migration from
Albania. Tirana: F. Ebert Foundation.
92  Gëdeshi, I. and Black, R. (2006) From Brain Drain to Brain Gain: Mobilising
Albania’s Skilled Diaspora, A policy paper for the Government of Albania. UNDP,
Tirana.
93  Për më shumë informacion shiko: https://www.forumishqiptar.com/threads
/73998-Student%C3%ABt-shqiptar%C3%AB-jasht%C3%AB-t%C3%AB-
pavendosur-p%C3%ABr-t%C2%92u-kthyer

308

diaspora shqiptare

Pavarësisht nga qëllimet për të mos u kthyer në Shqipëri, jo të gjithë
studentët dëshirojnë të qëndrojnë në vendin ku kryejnë studimet.
Tendenca e tyre është për të shkuar në vëndet më të zhvilluara të
BE ose në SHBA, ku ka më shumë mundësi punësimi dhe karriere
profesionale, të ardhura më të larta, kushte më të mira jetese dhe një
perspektivë më të sigurtë. Edlira, një studente e ekonomisë në Sienna
të Italisë, tregon: “Në qytetin ku jam unë mundësitë për punë janë
shumë të pakta. Në qytetet e tjera gjendja ndoshta ndryshon, por
nuk e di. Unë do të mundohem të gjej diçka këtu (...). Shqiptarët e
tjerë, bëjnë çdo lloj pune për të qendruar në Itali ose në ndonjë shtet
tjetër të Europës. Kam dëgjuar shumë pak raste që janë kthyer në
Shqipëri. Më shumë shkojnë në Gjermani dhe në Angli (...). Spanja
ofron shumë mundësira tani ndaj po shkojnë edhe atje. Kam dëgjuar
që dhe italianët vetë po shkojnë në Spanjë nga që jetesa është më
e lirë në krahasim me vëndet e tjera të Europës.” Edhe të dhënat e
anketës i konfirmojnë këto gjetje nga intervistat. Kështu, nga studentët
e anketuar në Itali dhe që dëshirojnë të mos kthehen në Shqipëri rreth
37 përqind dëshirojnë të qëndrojnë në vendin pritës dhe 63 përqind
thonë se duan të shkojnë në Gjermani, MB, Belgjikë, Hollandë, vëndet
skandinave, Zvicër, ose në ndonjë vend tjetër të BE. Studentët që
studjojnë në Turqi pas përfundimit të studimeve dëshirojnë të shkojnë
kryesisht në Gjermani, vëndet skandinave, Zvicër, USA, dhe në vënde
të tjera të BE. Tabela e mëposhtme, e cila bazohet në rezultatet e
anketës, tregon 15 vëndet kryesore pritëse ku studiojnë 92 përqind
e studentëve shqiptarë dhe tregon vëndet kryesore se ku dëshirojnë
të shkojnë ata, krahas vendit pritës, pas përfundimit të studimeve
(Tabela 16).

Nga tabela duket qartë se dy janë vëndet kryesore ku dëshirojnë të
migrojnë studentët shqiptarë: Gjermania dhe SHBA. Vënde të tjera
të preferuara janë edhe MB, Hollanda, vëndet skandinave, dhe Zvicra.
Studentë të tjerë në përgjigjet e tyre thonë BE, por kuptojnë me këtë
vendet më të zhvilluara të saj. Në rast se këto tendenca do të vazhdojnë

309

Tabela 16. Vëndet kryesore ku dëshirojnë të migrojnë studentët shqiptarë (në %)

Vëndet Vendi pritës
BE
Gjermani
Itali Gjermani
Turqi Itali
France MB
Hollande
USA France
Angli Hollande
Bullgari
Austri Zvicer
Belgjike Austri
Rumani Belgjike
Poloni Spanje
Greqi Vendet
Rep. Ceke skandinave
Suedi Kanada
Gjithsej SHBA
Tjetër
Gjithsej

79.6 4.8 0.8 0.8 2.4 4.8 1.6 4.9 100

36.9 17.8 10.7 5.9 2.4 4.8 3.6 1.2 3.6 1.2 4.8 1.2 3.6 2.4 100

11.6 20.3 18.8 1.4 2.9 1.4 1.4 8.7 1.4 1.4 10.1 7.2 8.7 4.3 100

66.7 10.3 2.6 2.6 2.6 7.7 2.6 5.1 100

60 20 13.3 3.3 3.3 100
diaspora shqiptare
310 86.9 4.3 8.7 100

84.2 5.3 5.3 5.3 100

0 23.5 11.8 5.9 11.8 11.8 35.3 100

66.7 6.7 6.7 6.7 6.7 6.7 100

50 8.3 8.3 16.7 16.7 100

0 12.5 12.5 12.5 12.5 2 12.5 12.5 100

14.3 28.6 14.3 14.3 28.6 100

14.3 42.8 28.6 14.3 100

50 25 12.5 12.5 100

85.7 14.3 100

53.1 12.8 6.5 1.1 4.3 2.2 2.2 4.8 0.4 0.9 0.4 3.7 1.7 5.8 100

Burimi: CESS., Anketa me studentët shqiptarë jashtë vendit, 2019.

diaspora shqiptare

edhe në të ardhmen Gjermania do të jetë vendi kryesor në BE ku do
të përqëndrohet kapitali human shqiptar. Dy faktorë ndikojnë në këtë
drejtim: e para, numri i studentëve që shkojnë në Gjermani gjatë viteve
të fundit është në rritje të shpejtë, ndërsa përqindja e atyre që duan të
rrinë në këtë vend është e lartë (rreth 80 përqind). Nga ana tjetër një
numër i madh studentësh që studiojnë në vende të tjera (si në Itali,
Turqi, Bullgari, Rumani, Republika Ceke, Austri, etj) dëshirojnë të
migrojnë pas përfundimit të studimeve në Gjermani. Krahas kësaj
edhe stoku i migrantëve shqiptarë në Gjermani, si pasojë e emigrimit
nga Shqipëria ose ri-emigrimit të shqiptarëve nga Greqia, është në
rritje të shpejtë.

Dëshira për migrim në përfundim të studimeve universitare nuk
e zbeh gadishmërinë e studentëve për të kontribuar për Shqipërinë
në të ardhmen. Në shumë intervista ata thonë se ndjehen të detyruar
ndaj vendlindjes dhe se dëshirojnë ti shërbejnë Shqipërisë. Majlinda,
një studente në Itali, shprehet: “Edhe tani e kam akoma më shumë të
gjallë dëshirën për vendlindjen. Nesër ose pasnesër, pavarësisht që nuk
do të doja të kthehesha për të jetuar, do të doja që të bëja diçka për
Shqipërinë.” Të tjerë shprehen se dëshirojnë të kthehen pas disa vite
eksperiencë në një nga vëndet e BE ose në SHBA. Kështu mendon
edhe Agroni, një student në Gjermani: “Pas disa vite pune jashtë
edhe unë dua të kthehem në Shqipëri dhe të mundohem të ndryshoj
diçka në vendlindje. (...) Unë kam lexuar shumë dhe mendoj se është
detyrim moral i çdo personi që të ndikojë sado pak pozitivisht tek
vendi i vet.” Studentë të tjerë theksojnë se kontributi për vendlindjen
nuk është vetëm detyre, por të jep edhe një kënaqësi. Ervin, i cili
është në përfundim të një PhD në shkencat sociale në MB, thotë:
“Shqipëria ka disa avantazhe të tjera. E para është se unë atje kam
njëlloj kapitali social, pra kam miq dhe të njohur. Ndërsa tjetra është
se Shqipëria ka ende një gjë interesante që shumë vende të Europës
e kanë humbur në lidhje me shkencat socio-politike. Në Shqipëri ti
mund të shohësh impaktin e punës tënde nëqoftëse angazhohesh në

311

diaspora shqiptare

një politikë të caktuar. Kurse në MB makineria është kaq e madhe dhe
burokratike sa ti je tërësisht i shkëputur nga impakti i punës tënde.”

Pengesat për rikthim
Punësimi është faktori i parë ekonomik që pengon rikthimin

e studentëve në Shqipëri. Pranvera, një studente në Itali, thotë:
“Nepotizmi është shumë i dukshëm në Shqipëri, është flagrant. Cdo
vend pune është me mik. Kam shumë shokë në Shqipëri dhe mund
të them se nga ata që njoh unë vetëm 10 përqind e kanë gjetur punën
me forcat e tyre, kurse të gjithë të tjerët e gjejnë punën me miq.”
Në këto kushte paaftësia dhe mungesa e karrierës profesionale mbi
bazën e aftësive është një fenomen i zakonshëm. Edlira që sapo ka
përfunduar një master në Hungari është e pasigurtë për të ardhmen
e saj dhe dëshiron të vazhdojë studimet për PhD jashtë vendit. “Këtu
(në Shqipëri), thotë ajo, edhe sikur të punësohesh pa miq dhe pa
ndërhyrje nga një forcë politike në një institucion publik duhet të
bësh punën e disa personave, sepse shumë prej punonjësve janë të
paaftë të kryejnë detyrat e tyre.” Pagat e ulta janë një faktor tjetër
jo motivues për shumë studentë që dëshirojnë të kthehen. Disa, siç
është Egesti që po përfundon studimet në një universitet të njohur në
Zvicër, theksojnë se “pagat e ulta nuk mund të shlyejnë investimet e
bëra për edukimin.” Shumë të tjerë thonë se pagat e ulta nuk i lejojnë
të krijojnë një jetesë të pavarur. Kështu shprehet Edmondi, një student
nga Gjermania: “Në Shqipëri edhe rrogat janë më të ulëta. Nëqoftëse
do të punosh në Shqipëri nuk të del rroga që të dalësh më vete dhe të
përballosh shpenzimet e jetës së përditshme. (...) nuk të del për këto
dhe jo më të dalësh diku jashtë për pushime. Pra e para është faktori
ekonomik.” Siguria vendit të punës është një element tjetër. Albani,
një student në Gjermani, thotë: “Në Shqipëri sot je në punë, nesër, pas
zgjedhjeve, ndërrohen qeveritë dhe nuk je më. Kurse këtu e ke vendin
të sigurtë, sepse po bëre një kontratë pune është shumë e vështirë të
të heqin, veçse po bëre ndonjë gabim.”

312

diaspora shqiptare

Kush dëshiron të kthehet?
Pavarësisht se janë relativisht pak, pyetja e rradhës është se kush nga

studentët dëshiron të kthehet në Shqipëri. Sipas të dhënave të anketës
përgjithësisht dëshirojnë të kthehen ata që kanë prindërit biznesmenë
ose zyrtarë të lartë të shtetit. Në këtë rast mundësia e punësimit dhe
e karrierës profesionale në Shqipëri është më e sigurtë. Anisa, një
studente në Itali, shprehet: “Të tjerët duan të rrinë këtu, shumë pak
janë që duan të kthehen. Janë ata që e kanë një vend të sigurtë në
Shqipëri, ata thonë që do kthehemi, sepse e dinë të ardhmen e tyre.
Në Shqipëri kështu funksionon, me njohje. Rikthimi kondicionohet
nga punësimi. Me sa kam vënë re unë tek studentët kjo qëndron.”

Disa studentë të tjerë mund të kenë arsye personale për tu kthyer
në vendlindje. Kështu, kushtet e tyre familjare janë një faktor i
rëndësishëm, të cilat mund të mos e lejojnë qëndrimin e mëtejshëm
në vendin pritës. Dritani, i cili po studion për PhD në një nga
universitetet më të mirë në MB, thotë: “Deri tani jam munduar ti
shmangem dilemës së qëndrimit apo të kthimit. Por duke e analizuar
them se arësya kryesore, në rastin tim, për tu kthyer në Shqipëri janë
ato familjare, janë prindërit.Të mos i lë vetëm, kjo është e rëndësishme
(…).”

5.8 Pasojat

Moskthimi i elitës së studentëve shqiptarë përbën aktualisht edhe
një nga flukset kryesore të emigrimit të trurit nga Shqipëria. Pasojat
ekonomike e sociale të këtij fenomeni janë për këdo të qarta: çdo vit
dalin në mënyrë të pakthyeshme nga Shqipëria burime humane, ose
më saktë elita e rinisë shqiptare, dhe financiare (në formën e kostos
së studimeve) të llogaritura në dhjetra milionë Euro. Kjo formë e
emigrimit është kthyer në një shqetësim të madh për të ardhmen e
vendit. Erinda, bashkëbiseduesja e cila ka një PhD në Francë, shprehet:

313

diaspora shqiptare

“Nëpërmjet emigrimit të trurit shteti shqiptar humbet investimet e veta.
Kjo është një nga humbjet më të mëdha që ka aktualisht Shqipëria.”

Në rast se do të llogarisim koston financiare të studimeve
universitare jashtë vendit për studentët shqiptarë ajo është relativisht
e lartë. Struktura e kësaj kostoje përbëhet nga tarifat e universitetit,
tekstet universitare, qeraja e banesës ose konviktit, shpenzimet e jetës
së përditëshme (ushqime, transport, veshmbathje, komunikim, loisir),
sigurimi shëndetësor dhe dokumentat e qëndrimit, dhe vizitat në
vendlindje. Kjo kosto, në varësi të elementëve të saj, ndryshon jo vetëm
nga njëri vend në tjetrin, por edhe brenda vendit. Sipas intervistave
me studentët shqiptarë kostoja mesatare vjetore është 600 Euro në
Greqi, 700 Euro në Itali, 800 Euro në Gjermani, 900 në Hollandë
dhe 1000 Euro në UK. Duke e marrë koston mesatare vjetore për të
gjithë studentët me 7,000 Euro në vit rezulton se në vitin 2017 dolën
nga Shqipëria për financimin e studimeve të studentëve shqiptarë që
studjojnë jashtë vendit rreth 122 milion Euro (17.000 studentë x 7,000
Euro/student në vit).94

Një studim i financuar nga Westminster Foundation for Democracy
(WFD) lidhur me koston e emigrimit të të rinjve shqiptarë vlerësonte
se kostoja e përgatitjes së një personi në Shqipëri në 2018 me edukim
primar ishte 6,041 Euro, me edukim sekondar ishte 9,267 Euro dhe
me edukim terciar ishte 18,283 Euro.95 Rrjedhimisht shpenzimet
publike dhe familjare për përgatitjen e një studenti shqiptar jashtë
vendit janë mesatarisht 37,267 Euro (9,267 Euro për edukimin
sekondar në Shqipëri plus 28.000 Euro për studimet universitare
jashtë vendit). Duke supozuar se rreth 4000 studentë përfundojnë
studimet universitare në një vit dhe 94 përqind e tyre nuk dëshirojnë të
kthehen në Shqipëri, atëhere humbjet potenciale financiare të vendit

94  Kjo shifër është vetëm një vlerësim dhe duhet trajtuar me kujdes. Një pjesë e
studentëve punojnë në vendin pritës ose janë me bursë nga institucionet pritëse.
Disa të tjerë mund të strehohen tek të afërmit e tyre në vendin pritës. Llogaritja e
saktë e kostos së studimeve universitare nuk është një nga qëllimet e këtij studimi.
95  Westminster Foundation for Democracy., (2020) Cost of Youth Emigration

314

diaspora shqiptare

janë rreth 140 milionë Euro në vit. Ky është padyshim një proces
varfërues për Shqipërinë.

Ndërkaq, kjo kosto financiare për vendin mund të zvoglohet ose
edhe të kompensohet nëpërmjet dërgimit të remitancave ose në rast
se kjo diasporë që krijohet bashkëpunon me vendin e origjinës duke
sjellë know how. Në këto kushte emigrimi i studentëve që studjojnë
jashtë, në vend që të varfërojë vendin e origjinës mund ta çojë atë
drejt zhvillimit. Nuk është e rastit që edhe disa nga kundërshtarët
më fanatikë të brain drain në botë kanë ndryshuar opinion. Për
shembull, Bhagwati, i cili në 1970 kërkonte taksimin e vendeve pritëse
për të kompensuar humbjet nga brain drain për vendet e origjinës,96
shkruante në 1994 se vendet në zhvillim kanë ndryshuar mendim
duke shpresuar të përfitojnë nga aftësitë/talentet e qytetarëve të tyre
jashtë.97 Në rastin e Shqipërisë pyetja e dyfishtë që duhet të shtrohet
është: kjo diasporë e re shkencore, e krijuar gjatë tre dekadave të fundit
dhe në rritje të shpejtë, a dërgon remitanca financiare tek antarët e
familjes dhe a bashkëpunon me institucionet akademike, shkencore
dhe organizatat prodhuese në vend? Këtë pyetje ne nuk mund ta
shtronim në anketat dhe intervistat me studentët që aktualisht jetojnë
jashtë, kryesisht sepse kjo i përket të ardhmes dhe jo sjelljes së tyre
aktuale. Por një studim i realizuar nga UNDP në 2018 me një segment
të diasporës shkencore shqiptare, me individët që kanë realizuar një
PhD jashtë vendit, tregoi se pavarësisht dëshirës vetëm 22 përqind
e tyre bashkëpunojnë në mënyrë sporadike me universitetet dhe
institucionet shkencore të vendit.98

Ndërsa, në rast se shohim ndikimin në remitancat e emigracionit
shqiptar dy aspekte do të vinim në dukje. Aspekti i parë është se

96  Bhagwati J., Martin P., Taxing the Brain Drain: A Proposal, Amsterdam,
North Holland, 1976.
97  Bhagwati J., Rao M., Vive les etudiantes etrangeres. Courrier International, n
204, 29 septembre – 5 octobre 1994.
98  Gëdeshi I., King R. (2018) Research Study on Brain Gain: Reversing Brain
Drain with Albanian Scientific Diaspora. Tirana: UNDP.

315

diaspora shqiptare

personat me edukim terciar kanë të ardhura më të larta, por nuk ka
evidenca statistikore se ata dërgojnë më shumë remitanca. Dy anketa
të mëdha për remitancat të realizuara nga CESS në 2009/10 dhe
2010/11 tregojnë se emigrantët me edukim terciar dërgojnë aktualisht
më pak remitanca për familjet e tyre në vendlindje.99 Kjo shpjegohet
me faktin se në shumë raste familjet e tyre (kryesisht prindërit) në
Shqipëri janë në gjendje të mirë ekonomike dhe nuk kanë nevojë
për remitanca. Këtë thekson në intervistën e saj edhe Anila, e cila
ka studjuar mjeksi dhe aktualisht jeton në Hollandë: “Unë nuk
dërgoj remitanca në formën e parave, sepse prindërit dhe motrat e
mia nuk kanë nevojë. Megjithatë, unë u dërgoj dhurata. Sigurisht,
në rast nevoje, unë do ju dërgoja para.” Ndërsa aspekti i dytë lidhet
me përdorimin e remitancave në Shqipëri. Thuajse të gjitha studimet
tregojnë se remitancat e emigracionit shqiptar përdoren kryesisht për
konsum dhe se ndikimi i tyre në rritjen ekonomike është i vogël.100

99  Gëdeshi I., de Zwager N., (2012) Effects of the Global Crisis on Migration
and Remittances in Albania, in the book Migration and Remittances during the
Global Financial Crisis and Beyond, edited by Ibrahim Sirkeci, Jeffrey H. Cohen,
Dilip Ratha,The World Bank, Washington D.C.; de Zwager, N., Gressmann, W.,
Gëdeshi, I., Market Analysis: Albania – Maximising the Development-Impact of
Migration-related Financial Flows and Investment to Albania, Vienna, August
2010.
100  Gëdeshi I., King R. (2018) Research Study on Brain Gain: Reversing Brain
Drain with Albanian Scientific Diaspora. Tirana: UNDP; de Zwager N., Gedeshi
I., Germenji E., Nikas C. (2005) Competing for Remittances. Tirana: International
Organization for Migration; European Training Foundation (2007) The
Contribution of Human Resources Development to Migration Policy in Albania. Turin:
ETF.

316

diaspora shqiptare

BIBLIOGRAFIA

Ackers, L., Gill, B. (2008) Moving People and Knowledge: Scientific
Mobility in an Enlarging European Union. Cheltenham: Edward Elgar.

Asllani U., (2000) Studentët shqiptarë në Austri. Roli i tyre në pavarsinë,
konsolidimin e zhvillimin e shtetit shqiptar. Tiranë.

Barjaba, K., King, R. (2005) Introducing and theorising Albanian migration,
in King, R., Mai, N., Schwandner-Sievers, S. eds. The New Albanian
Migration. Brighton: Sussex Academic Press.

Beck, U., Beck-Gernsheim, E. (2002) Individualization. London: Sage.
Bilecen, B., Van Mol, C., eds (2017) International academic mobility and

inequalities, Journal of Ethnic and Migration Studies, 43(8).
Bilecen, B., (2014) International Student Mobility and Transnational

Friendships. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Bhagwati J., Rao M., (1994) Vive les etudiantes etrangeres. Courrier

International, No. 204, 29 Septembre – 5 Octobre.
Bhagwati J., Martin P., (1976) Taxing the Brain Drain: A Proposal,

Amsterdam, North Holland.
Börjesson, M., (2017) The global space of international students in 2010,

Journal of Ethnic and Migration Studies, 43(8): 1256-1275.
Boyle, P., Halfacree, K., Robinson, V. (1998) Exploring Contemporary

Migration. London: Longman.
Brooks, R., Waters, J. (2011) Student Mobilities, Migration and the

Internationalisation of Higher Education. Basingstoke: Palgrave
Macmillan.

317

diaspora shqiptare

Byram, M., Dervin, F. eds. (2008) Students, Staff and Academic Mobility
in Higher Education. Newcastle-upon-Tyne: Cambridge Scholars
Publishing.

Castles, S., Miller, M.J. (1993) The Age of Migration: International
Population Movements in the Modern World. Basingstoke: Macmillan.

Clayer N., (2007) Aux origins du nationalism albanais. La naissance d’une
nation majoritairement musulmane en Europe. Editions Karthala, Paris.

Cohen, R., ed. (1995) The Cambridge Survey of World Migration.
Cambridge: Cambridge University Press.

Cresswell,T. (2006) On the Move: Mobility in the Modern Western World.
London: Routledge

Danaj E., (2019) Gendered experiences of international student migration:
the case of Albania. Gender, Place & Culture.

Deliu E., (2007) Studentët shqiptarë jashtë, potenciali e perspektiva e tyre
komunitet-krijuese. Revista Arsimi Sot dhe Neser, Nr. 3.

De Wit, H. (2008) The internationalization of higher education in a global
context. In De Wit, H., Agarwal, P., Said, M.E., Sehoole, M.T., Sirozi,
M., eds.The Dynamics of International Student Circulation in a Global
Context. Rotterdam: Sense Publishers, 1-14.

de Zwager, N., Gressmann, W., Gëdeshi, I., Market Analysis: Albania –
Maximising the Development-Impact of Migration-related Financial
Flows and Investment to Albania, Vienna, August 2010.

de Zwager N., Gedeshi I., Germenji E., Nikas C. (2005) Competing for
Remittances. Tirana: International Organization for Migration.

Ditter J-G., Gëdeshi I., (1997) Conditions économiques et émigration
des élites intellectuelles en Albanie, (French), in Cahiers d’Etudes sur
la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, CERI, n° 23,
janvier-juin.

Dreher, A., Poutvaara, P. (2005) Student Flows and Migration: An
Empirical Analysis. Konstanz: CESifo Working Paper 1490.

European Training Foundation (2007) The Contribution of Human
Resources Development to Migration Policy in Albania. Turin: ETF.

EUROSTAT., Key Figures on enlargement countries. 2017 Editions.
Findlay, A.M., King, R., Smith, F.M., Geddes, A., Skeldon, R. (2012)

World class? An investigation into globalisation, difference and
international student mobility. Transactions of the Institute of British

318

diaspora shqiptare

Geographers, 37(1): 118-131.
Findlay, A.M. (2010) An assessment of supply and demand-side

theorization of international student migration, International Migration,
49(2): 162-190.
Gëdeshi, I., Black, R. (2006) From Brain Drain to Brain Gain: Mobilising
Albania’s Skilled Diaspora, A policy paper for the Government of
Albania. UNDP, Tirana.
Gëdeshi I., King, R. (2018) New Trends in Potential Migration from
Albania. Tirana: F. Ebert Foundation.
Gëdeshi I., King R. (2018) Research Study on Brain Gain: Reversing Brain
Drain with Albanian Scientific Diaspora. Tirana: UNDP.
Gëdeshi I., de Zwager N., (2012) Effects of the Global Crisis on Migration
and Remittances in Albania, in the book Migration and Remittances
during the Global Financial Crisis and Beyond, edited by Ibrahim
Sirkeci, Jeffrey H. Cohen, Dilip Ratha, The World Bank, Washington
D.C.
Gërmenji E., Milo L. (2011) Migration of the skilled from Albania: brain
drain or brain gain? Journal of Balkan & Near Eastern Studies, Volume
13, Number 3: 339-357.
Grabova P., Dosti B., Pojani E., (2012) Effects of economic crisis on
migration – evidence from Albania. European Scientific Journal August
2013 edition vol.9, No.22 ISSN: 1857 – 7881, pp. 211-228.
Grootaert C., T. van Bastelae, eds. (2002) Understanding and Measuring
Social Capital. A Multidisciplinary Tool for Practitioners. Washington,
DC: The World Bank.
Gürüz, K. (2008) Higher Education and International Student Mobility
in the Global Knowledge Economy. Albany: State University of New
York Press.
Hazen, H.D., Alberts, H.C. (2006) Visitors or immigrants? International
students in the United States. Population, Space and Place, 12(3): 201-216.
Hoxha E., Ne ushqejmë ndjenja të sinqerta për popullin francez. Nga biseda
me kryetarin e Shoqatës së Miqësisë Francë-Shqipëri, prof Pol Miliezin
29 Dhjetor 1977. Vol 63.
INSTAT., (2004) Migration in Albania. Population and Housing Census
2001. Tirana.
INSTAT., (2010) Albania in Figures, 2010, Tirana.

319

diaspora shqiptare

INSTAT., (2014) Albania in Figures 2013. Tirana.
INSTAT., (2015) Vjetari Statistikor, 2010-2014, Tiranë.
INSTAT., (2019) Shqipëria në shifra, 2018. Tiranë.
Kambo E., (2014) Shkolla shqiptare në vitet (1960-1970). Qendra e

Studimeve Albanologjike. Instituti i Historisë. Tiranë.
Kreka A., (2015) Marrëdhëniet Shqipëri – Kinë gjatë viteve 1960 – 1978.

Disertacion për gradën Doktor i Shkencave Historike. Universiteti i
Tiranës, Fakulteti i Historisë, Tiranë.
King, R., Findlay, A. (2012) Student migration. In Martiniello, M., Rath,
R., eds. An Introduction to International Migration Studies: European
Perspectives. Amsterdam: Amsterdam University Press, 259-280.
King, R., Raghuram, P., eds (2013) International student migration,
Population, Space and Place, 19(2).
King, R. (2005) Albania as a laboratory for the study of migration and
development, Journal of Southern Europe and the Balkans, 7(2): 133-
155.
King, R. (2003) Across the sea and over the mountains: documenting
Albanian migration, Scottish Geographical Journal, 119(3): 283-309.
King R., Ruiz-Gelices E. (2003) International student migration and the
European “Year Abroad”: effects on European identity and subsequent
migration behaviour, International Journal of Population Geography,
9(3): 229–252.
King R., Sondhi G. (2018) International student migration: a comparison of
UK and Indian students’ motivations for studying abroad, Globalisation,
Societies and Education, 16(2): 176–191.
King, R., Findlay, A.M., Ahrens, J., Dunne, M. (2011) Reproducing
advantage: the perspective of English school-leavers on studying abroad,
Globalisation, Societies and Education, 9(2): 161-181.
King,R.,Gëdeshi,I. (2020) New trends in potential migration from Albania:
the migration transition postponed, Migration and Development, 9(2):
131-151.
Kölker K. N., (2017) Migration Networks between Germany and the
Countries of Origin - Republic of Albania and Republic of Kosovo,
PowerPoint Presentation, Tirana, March.
Krisafi J., (2016) Marrëdhëniet e Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik, 1952-
1961, Universiteti Europian i Tiranës, Tezë Doktorate, Tiranë, Korrik.

320

diaspora shqiptare

Kritz M. M., Douglas T. G. (2018) International Student Mobility. Sending
Country Determinants and Policies, in the book Czaika M edited by.,
High Skilled Migration. Drivers and Policies. Oxford University Press.

Levitt, P., (1998) ‘Social remittances: migration driven local-level forms of
cultural diffusion. International Migration Review 32(4), 926-948.

Lucas R. E., (1998) On the Mechanics of Economic Development, Journal
of Monetary Economics, N. 22, pp. 3-42.

Lulle, A., Buzinska, L. (2017) Between ‘a student abroad’ and ‘being from
Latvia’: inequalities of access, prestige, and foreign-earned cultural capital,
Journal of Ethnic and Migration Studies, 43(8): 1362-1378.

Madge, C., Raghuram, P., Noxolo, P. (2015) Conceptualising international
education: from international student to international study, Progress in
Human Geography, 39(6): 681-701.

Mëhilli S., (2014) Tirana 1920-1944, Tiranë.
Milliez P., (1977) On brade. La Nouvelle Critique, No 109, Decembre.
Ministria e Ekonomisë, Drejtoria e Statistikës., (1991) Statistical Yearbook

of Albania, 1991. Tiranë.
Murphy-Lejeune, E. (2002) Student Mobility and Narrative in Europe:

The New Stragers. London: Routledge.
Nazarko M., (2005) Programi Fellowship, Fondacioni Soros, Tiranë.
Pearson O., (2006) Albania in the twentieth century. A history. Vol. III.
Raghuram, P. (2013) Theorising the spaces of international migration,

Population, Space and Place, 19(2): 138-154.
Riaño, Y., Van Mol, C., Raghuram, P., eds (2018) New directions in

studying policies of international student mobility and migration,
Globalisation, Societies and Education, 16(3).
Robertson, S. (2011) Student switchers and the regulation of residency: the
interface of the individual and Australia’s immigration regime, Population,
Space and Place, 17(2): 103-115.
Routledge; Sheller, M., Urry, J. (2006) The new mobilities paradigm,
Environment and Planning A, 38(2): 207-226.
Selenica T. (1928), Shqipria më 1927, Shtypshkronja “Tirana”, Tiranë.
Sheller, M., Urry, J. (2006) The new mobilities paradigm, Environment and
Planning A, 38(2): 207-226.
Solimano, A., ed. (2008) The International Mobility of Talent. Oxford:
Oxford University Press.

321

diaspora shqiptare

Tafaj M., Considerations about Massive Brain Drain from Albania and
Strategies for Attracting High-Qualified Scientists.

Tafaj M., (2005) Politikat “Brain Gain”.
Urry, J. (2000) Sociology beyond Society: Mobilities for the Twenty- First

Century. London: Routledge.
Urry, J. (2007) Mobilities, Cambridge: Polity Press.
Van Mol, C. (2014) Intra-European Student Mobility in International

Higher Education Circuits: Europe on the Move. Basingstoke: Palgrave
Macmillan.
Westminster Foundation for Democracy.,(2020) Cost of Youth Emigration
World Bank (2010) Albania, the New Growth Agenda: A Country
Economic Memorandum. Washington DC: World Bank Report
No.53599-AL.
Waters, J. (2006) Geographies of cultural capital: education, international
migration and family strategies between Hong Kong and Canada,
Transactions of the Institute of British Geographers, 31(2): 217-237.
Waters, J. (2012) Geographies of international education: mobilities and the
reproduction of social (dis)advantage, Geography Compass, 6(3): 123-136.

322

diaspora shqiptare

Transporti Ajror dhe
Zhvillimi Ekonomik
Rajonal: Një Studim
Rasti për Aeroportin e
ri në Shqipërinë e Jugut

Shreyas Gadgin Matha,
Patricio Goldstein, dhe Jessie Lu

323

diaspora shqiptare

© Copyright 2020 Gadgin Matha, Shreyas; Goldstein, Patricio; Lu,
Jessie; dhe Presidenti dhe Fellow i Kolegjit Harvard
Transporti Ajror dhe Zhvillimi ekonomik Rajonal

Një rast studimi: për aeroportin e ri në Shqipërinë e Jugut
Gadgin Matha, Shreyas *
Goldstein, Patricio *
Lu, Xhesi

* - këta autorë kontribuan në mënyrë të barabartë në këtë punim
324

diaspora shqiptare

PËRMBAJTJA

Përmbledhja ekzekutive 326

1. Hyrje 329

2. Zhvillimi i një ekosistemi aeroportual 336

2.1 Rrugët drejt ndikimit ekonomik 337

2.2. Aktivitetet Ekonomike përreth Aeroporteve Evropiane 341

2.3. Planifikimi për Zhvillimin Qendror të Aeroportit 348

3. Plotësimet e politikave për një Strategji të Turizmit në

Shqipërinë e Jugut 352

3.1 Industria e Turizmit në Shqipëri 353

3.2. Transporti si Sfidë për Ekosistemin e Turizmit 359

3.2. Transporti si Sfidë për Ekosistemin e Turizmit 364

3.3. Kufizime të tjera të sektorit të turizmit 368

4. Lehtësimi i konkurrencës së eksportit përmes transportit ajror 374

4.1. Transporti ajror dhe tregtia 375

4.2. Transporti ajror si një instrument për promovimin e tregtisë 379

4.3. Sfidat për Transportin Ajror si Strategji Politike 390

Bibliografia: 393

Shtojca 399

A1 Metodologjia e Trafikut Ajror 399

A2 Metodologjia e Ekosistemit të Aeroportit 401

A3 Metodologjia e modelit të gravitetit të turizmit 402

A4. Treguesit e Kompleksitetit Ekonomik 405

325

diaspora shqiptare

PËRMBLEDHJA EKZEKUTIVE

Duke marrë parasysh rastin e aeroportit të propozuar në Vlorë,
Shqipëria e Jugut, ky raport analizon kanalet përmes të cilave një
aeroport i ri mund të kontribuojë në zhvillimin ekonomik rajonal.
Në Dhjetor 2019, Qeveria e Shqipërisë hapi një thirrje për oferta
për të ndërtuar një aeroport të ri në jug të vendit. Ndërsa ka prova
që tregojnë se aeroporti mund të jetë komercialisht i zbatueshëm, kjo
nuk ofron një perspektivë të bazuar në kanalet me të cilat aeroporti
mund të nxisë ekonominë rajonale.

Për të vlerësuar se si aeroporti i ri do të ndërveprojë me aktivitetet
ekzistuese dhe potenciale ekonomike, ky raport vlerëson tre nga kanalet
më të rëndësishme të ndikimit nga të cilat aeroporti mund të shërbejë
si një promovues: (1) aktivitetet ekonomike të lidhura drejtpërdrejt ose
të promovuara nga aeroportet, ( 2) kontributi i mundshëm i aeroportit
në sektorin e turizmit në lulëzim të rajonit dhe (3) potenciali për
zhvillimin e vendit të mallrave ajrore si një mjet për promovimin e
eksportit. Në secilën nga këto tre raste, raporti identifikon të mirat
publike ose politikat plotësuese që mund të maksimizojnë ndikimin
e aeroportit në rajon.

Vetë funksionimi i aeroportit mund të stimulojë një sërë aktivitetesh
ekonomike të lidhura drejtpërdrejt me shërbimet e trafikut ajror.
Aeroportet kanë aftësinë të formojnë strukturën ekonomike të

326

diaspora shqiptare

vendeve menjëherë përreth tyre, duke vepruar si konsumator ashtu
edhe furnizues i shërbimeve të transportit ajror. Jo vetëm aktivitetet
në lidhje me transportin dhe logjistikën lulëzojnë rreth aeroporteve,
por edhe një larmi e industrive të prodhimit, tregtisë dhe ndërtimit.
Sidoqoftë, përfitimet e grumbullimit të një zone aeroportuale të
suksesshme nuk garantohen nga ndërtimi i një aeroporti. Që aeroporti
i ri i Shqipërisë së Jugut të realizojë kthimet e tij të mundshme, do
të kërkohet planifikim i integruar i faqes së aeroportit, me fokus në
planifikimin e pasurive të patundshme dhe sigurimi i infrastrukturës
plotësuese.

Krijimi i një aeroporti në Vlorë ka potencialin për të nxitur
zhvillimin rajonal në Shqipërinë e Jugut përmes lehtësimit të rritjes
së sektorit të turizmit dhe aktiviteteve të tij të lidhura. Industria e
turizmit në Shqipëri ka parë një rritje të fortë në dy dekadat e fundit,
por gjithsesi mbetet prapa potencialit të saj. Shqipëria ka vetëm një
depërtim të fortë në tregun e turizmit në tregjet e saj fqinje, dhe
sezonaliteti i lartë i sezonit të turizmit kufizon më tej rritjen e sektorit.
Krijimi i një aeroporti në Shqipërinë e Jugut do të lehtësonte disa
nga kufizimet e industrisë së turizmit të lidhura me transportin në
vend dhe rajon. Duke pasur parasysh mbështetjen e lartë të industrisë
së turizmit në inputet e saj plotësuese, mund të duhet të jenë më
shumë se një fushë shqetësuese adresuar që ndikimi i aeroportit të ri
të maksimizohet.

Lehtësimi i aksesit të transportit përreth rajonit të Shqipërisë
së Jugut dhe posaçërisht për vendet turistike; përgatitja e vendeve
të trashëgimisë natyrore dhe kulturore për përdorimin e turizmit
dhe zgjerimi i infrastrukturës turistike për të akomoduar rritjen e
mundshme janë disa nga ndërhyrjet. Infrastruktura e transportit
ajror në teori mund të ofrojë mundësi për të përmirësuar aftësinë
konkurruese të eksporteve shqiptare, por zhvillimi i një grupi të
suksesshëm të ngarkesave ajrore nuk është detyrë e thjeshtë. Një
aeroport mund të lehtësojë një mënyrë alternative të transportit për

327

diaspora shqiptare

lloje specifike të mallrave dhe kështu të promovojë eksportet e një
vendi.

Në rastin e Shqipërisë, jo vetëm produktet ekzistuese të tekstilit
dhe bujqësisë mund të eksportohen në mënyrë konkurruese përmes
transportit ajror, por edhe vetë transporti ajror mund të përmirësojë
pozicionin e Shqipërisë për të diversifikuar në industritë “afër”, të
identifikuara nga teoria e Kompleksitetit Ekonomik. Sidoqoftë, një
strategji efektive e transportit ajror nuk e bën dhe nuk mund të varet
në mënyrë unike nga disponueshmëria e thjeshtë e një aeroporti
aty pranë. Operacionet e ngarkesave ajrore kërkojnë si vëllimin e
trafikut që Shqipëria mund të mos jetë në gjendje të sigurojë, ashtu
edhe infrastrukturën plotësuese specifike të ngarkesave. Megjithëse
potenciali për transportin ajror në Shqipërinë e Jugut mund të jetë i
lartë, ai nuk është aspak një bast i sigurt dhe as nuk nënkupton me
siguri ndikim të rëndësishëm në të ardhmen e afërt.

328

diaspora shqiptare

1. HYRJE

Infrastruktura ka qenë në qendër të imagjinatës, punës teorike dhe
praktikës së politikëbërësve që nga shfaqja e paradigmës së zhvillimit
në mesin e shekullit XX. Në vitet 1960, koncepti i “infrastrukturës”
u bë i kudondodhur në komunitetin e ndihmave si një kategori
kapëse për kapitalin fizik në shkallë të gjerë që kontribuoi në një lloj
mbështetjeje për aktivitetin ekonomik dhe ishte thelbësor në procesin
e zhvillimit. Nuk u desh shumë që ekonomistët të kuptonin kufijtë
e akumulimit fizik të kapitalit si një motor për zhvillimin ekonomik.
Nga modeli i rritjes së Solow e tutje, ekonomistët kanë rënë dakord
në përgjithësi për mungesat e shpjegimit të niveleve afatgjata të
prodhimit dhe rritjes si një funksion i akumulimit të faktorit dhe kanë
kërkuar më tej në përcaktuesit e rritjes së produktivitetit afatgjatë, një
pyetje në të cilën infrastruktura fizike ende luan një rol por nuk është
domosdoshmërisht aktori kryesor.

Në tërësi zhvillimi i infrastrukturës ka një kontribut të rëndësishëm
si në prodhimin ashtu edhe në rritjen afatgjatë (Calderón dhe Servén
2014). Megjithëse kontributi i zhvillimit të infrastrukturës në rritjen
ekonomike kuptohet mesatarisht pozitiv, efekti i pjesëve individuale të
infrastrukturës duhet të ndahet. Analizat tradicionale kosto-përfitim
të përdorura për të vlerësuar ndikimin e infrastrukturës kanë treguar,
jo vetëm probleme të brendshme metodologjike (veçanërisht me

329

diaspora shqiptare

çështje të tilla si çmimet në hije dhe pasiguri) por edhe vështirësi me
përfshirjen e efekteve të ekuilibrit të përgjithshëm të infrastrukturës
(Little and Mirrlees 1990; Canning and Bennathan 1999). Në rastin
e punëve të transportit, të kuptuarit e efektit të tyre të integrimit të
tregut dhe mbi përhapjen e njohurive dhe teknologjisë ka provuar të
jetë një sfidë për metodologjitë tradicionale të vlerësimit. Për raste
specifike,studimet empirike mbi gjeografinë ekonomike kanë dhënë në
dy dekadat e fundit vlerësime mbi efektet e rrugëve, hekurudhave dhe
pjesëve të tjera të infrastrukturës në një shumëllojshmëri të variablave
të prodhimit (Redding dhe Turner 2015). Këto vlerësime janë drejtuar
në mënyrë të pashmangshme duke shmangur endogjenitetin ose
njëkohësinë dhe janë mbështetur kryesisht në variablat instrumentalë
të bazuar në rrjetet historike ose të planifikuara të transportit (por
edhe në eksperimentet natyrore) për të siguruar vlefshmërinë.

Efektet e aeroporteve në zhvillimin ekonomik rajonal janë analizuar
krahasimisht më pak se rrugët ose hekurudhat. Siç është rasti me
infrastrukturën tjetër të transportit, fakti që vendimet për investime
marrin në konsideratë kushtet ekonomike të rajonit në të cilin do të
vendoset infrastruktura krijon një problem të endogjenitetit. Një larmi
instrumentesh dhe kontrollesh kanë qenë të përdorura në literaturën
e fundit për të kapur saktë efektet e madhësisë së aeroportit në rritjen
e punësimit, të cilat marrin në konsideratë qendërsinë gjeografike të
aeroporteve, madhësinë fizike të aeroportit dhe aeroportin historic
planet (Blonigen dhe Cristea 2015; Brueckner 2003; Green 2007;
McGraw 2017; Sheard 2014; 2019). Në përgjithësi, efektet pozitive -
të një rëndësie relative - janë gjetur në shumë prej këtyre studimeve për
punësimin lokal përreth aeroporteve, veçanërisht në lidhje me sektorin
e shërbimeve. Nga perspektiva e politikëbërësit, literatura e fundit
ofron disa njohuri për madhësinë dhe kufijtë e ndikimit të mundshëm
të një aeroporti në zhvillimin rajonal. Sidoqoftë, studimet ekzistuese
nuk ofrojnë domosdoshmërisht një udhëzues të qartë për veprim në
lidhje me zhvillimin rajonal, pasi ato zakonisht nuk përqendrohen

330

diaspora shqiptare

në kanalet e sakta përmes të cilave aeroportet mund të promovojnë
aktivitetin ekonomik.

Një rritje në aktivitetet në lidhje me mirëmbajtjen e avionëve ose
punësimin në bizneset e lidhura me aeroportet është e ndryshme nga
një rritje në turizëm ose udhëtime biznesi në lidhje me lehtësimin e
kostove të transportit. Për më tepër, analiza e kostos dhe përfitimit
social nuk është e besueshme për këtë qëllim, pasi - përtej kufizimeve
të saj metodologjike - përfundimi i saj është gjithmonë të vlerësojë
ndikimin e një projekti infrastrukture ceteris paribus dhe jo të vlerësojë
ndikimin e përbashkët që projekti mund të ketë nëse zbatohet me një
grup politikash plotësuese. Për këtë arsye, ka vend për përmirësim
në të kuptuarit tonë se si të “bëjmë një aeroport të funksionojë” për
zhvillimin rajonal; dmth, cilat janë politikat e nevojshme plotësuese
që kërkohen për të maksimizuar ndikimin e një aeroporti. Kuptimi i
kanaleve përmes të cilave një aeroport mund të promovojë zhvillimin
rajonal është i një rëndësie të veçantë në rastin e aeroportit të ri jugor
të Shqipërisë.

Në Dhjetor 2019, Qeveria e Shqipërisë hapi një thirrje për oferta
për të ndërtuar një aeroport të ri në jug të vendit, konkretisht në
qytetin e Vlorës (Reuters 2019). Zyrtarët qeveritarë e kanë përmendur

Figura 1.1. Lëvizjet e pasagjerëve dhe avionëve të TIA-s

331

diaspora shqiptare

vazhdimisht këtë investim si një katalizator për rritjen në rajonin
jugor të vendit dhe si një rrugë për të përmirësuar konkurrencën e
aviacionit të vendit. Ka me të vërtetë disa arsye intuitive për nevojën e
aeroportit. Performanca e Aeroportit Ndërkombëtar të Tiranës (TIA)
ka qenë e jashtëzakonshme që nga viti 2005 dhe mund të tregojë
kërkesë shtesë të zhbllokuar (Fig. 1.1). Nga 2008 në 2018, pasagjerët
për në TIA janë rritur me një normë vjetore prej 8.8%, kundrejt 3.3%
në vendet e BE, sipas të dhënave të Eurostat. Në të njëjtën periudhë,
lëvizjet e avionëve kanë treguar rritje më të ulët me 2.9% në vit, duke
nënkuptuar një dyfishim të raportit të lëvizjes së trafikut në pasagjer.
Sipas të dhënave të OAG, rritja më e lartë e kapacitetit ka ardhur nga
qytetet italiane (të cilat shpjegojnë 62% të kapacitetit) e ndjekur nga
disa tregje joitaliane (Stamboll, Frankfurt, Londër, Vjenë, Athinë).
Akoma, trafiku i pasagjerëve në Shqipëri mbetet i ulët edhe kur
kontrollon për popullsinë dhe PBB-në për frymë dhe ka shumë të
ngjarë të jetë më i ulët po të mos ishte diaspora e madhe e vendit (Fig.

Figura 1.2. Standardizimi i Trafikut të Pasagjerëve Ajrorë në Evropë

332

diaspora shqiptare

Figura 1.3. Potenciali i pasagjerëve ajrorë për vendet evropiane

1.2). Për më tepër, modeli i gravitetit për flukset e pasagjerëve ajrorë
për Bashkimin Evropian tregon se flukset e pasagjerëve nga vende të
tilla si Gjermania, Franca dhe Spanja janë shumë të nënpërfaqësuara,
kur merren parasysh një shumëllojshmëri e përcaktuesve të trafikut
ajror siç janë të ardhurat për frymë dhe popullsia në dërgimin dhe
marrësin vendet dhe distanca (Fig. 1.3) 1. Për më tepër, rajonet jugore
të vendit mbeten në distanca lëvizëse nga TIA që janë mbi dy orë
(Vlorë, Berat) dhe mund të arrijnë tre orë e gjysmë ose më shumë
(Sarandë, Gjirokaster).

Një aeroport në jug të vendit mund të jetë gati të shërbejë të paktën
një të pestën e vendit, si dhe të zvogëlojë kohën dhe kostot për turistët,
e cila është domethënëse duke pasur parasysh që turizmi është një nga
industritë e vendit me rritjen më të shpejtë. Lidhshmëria e Tiranës
është nën shumë standarde rajonale përsa i përket numrit të vendeve
që mund të arrihen pa ndalesa të shumta ose ndërprerje dhe tregon
çmime dukshëm më të larta (O’Brien, Nedelkoska dhe Frasheri 2017).
Ndërsa këto prova tregojnë se aeroporti mund të jetë komercialisht i

333

diaspora shqiptare

zbatueshëm, ai nuk ofron një perspektivë të bazuar në kanalet përmes
të cilave aeroporti mund të nxisë ekonominë rajonale.

Për të vlerësuar sesi aeroporti i ri do të ndërveprojë me aktivitetet
ekzistuese dhe potenciale ekonomike, është thelbësore që së pari të
kuptohen kanalet e ndikimit nga të cilat aeroporti mund të shërbejë
si një promovues.

Ndikimi “mundësues” i transportit ajror mund të përshkruhet si
lehtësimi i një sërë fluksesh midis një ekonomie të brendshme dhe
rajoneve ose vendeve të tjera (Ishutkina dhe Hansman 2011). Flukset
mund të përmblidhen ose (1) udhëtarë biznesi, (2) udhëtarë të kohës
së lirë, ose (3) dërgesa ngarkese. Dërgesat e ngarkesave lehtësojnë
importet dhe eksportet e mallrave, ndërsa infrastruktura e udhëtimit
për pasagjerët e kohës së lirë është një komponent i domosdoshëm
për industrinë e turizmit. Udhëtarët e biznesit në fund të fundit
mundësojnë, jo vetëm rrjedhën e punës, por edhe të shërbimeve dhe
njohurive teknike. Një aeroport që rrit lidhjen dhe çmimin e flukseve
duhet teorikisht të jetë në gjendje të ndikojë gradualisht në aktivitetin
ekonomik përmes të gjitha këtyre rrugëve.

Për çdo kanal të caktuar ndikimi nga i cili aeroporti mund
të lehtësojë një aktivitet ekonomik, është metodologjikisht e
rëndësishme që një politikëbërës të identifikojë inputet plotësuese
që kërkohet për të prodhuar këto mallra dhe shërbime në mënyrë
që të kuptohet se si të maksimizohet ndikimi i projektit. Shumica
e industrive dhe produkteve kërkojnë shumë hyrje të ndryshme, në
të cilat janë ngulitur më shumë njohuri sesa mund të grumbullohen
nga një individ i vetëm. Aftësitë që kërkohen për të prodhuar një të
dhënë të caktuar ose një shërbim priren të përfshihen në organizata
që mund të bashkojnë njohuri të dobishme në format e njohurive
të mishëruara (mjetet), njohuritë e kodifikuara (projeksionet) ose
njohuritë e heshtura (njohuritë) (Hausmann 2016). Këto aftësi nuk
janë kurrë të zëvendësueshme në mënyrë të përsosur për njëra-tjetrën,
dhe mungesa ose zhdukja e tyre mund të ngatërrohet nëse nuk prishin

334

diaspora shqiptare

plotësisht një proces prodhimi. Një orkestër në fund të fundit është
aq e mirë sa lojtari i saj më i keq, ose në mënyrë ekuivalente, vëllimi i
një fuçie me pllaka vertikale përcaktohet përfundimisht nga gjatësia
e pllakës më të shkurtër (Hausmann, Klinger dhe Wagner 2008).

Kur ekziston plotësimi i inputeve ose zëvendësim i papërsosur,
prishjet ose ngushtimet në lidhje me një detyrë ose input të veçantë
mund të rezultojnë në rezultate shumë më pak efikase, pasi ato mund
të paralizojnë prodhimin.

Në kontekstin e aeroportit të ri në jug të Shqipërisë, kuptimi i
ndërveprimeve prapa plotësimit të inputeve në sektorin e turizmit dhe
në transportin ajror është thelbësor për të vlerësuar se si një projekt
i tillë si aeroporti në Vlorë mund të ndikojë në zhvillimin rajonal,
si dhe për të përcaktuar politikat kjo do të ishte e nevojshme për të
ofruar të mirat publike plotësuese të nevojshme për të maksimizuar
ndikimin e aeroportit.

Ky dokument politikash do të përqendrohet në tre kanalet më të
rëndësishme të ndikimit nga të cilat aeroporti mund të promovojë
zhvillimin rajonal në Shqipërinë e Jugut:

1. Ekosistemi i Aeroportit. Vetë funksionimi i aeroportit mund të
stimulojë një sërë aktivitetesh ekonomike të lidhura drejtpërdrejt
me shërbimet e trafikut ajror.

2. Turizmi. Një aeroport i ri mund të kontribuojë në zgjerimin e
aktiviteteve të turizmit në Shqipërinë e Jugut.

3. Transporti ajror. Aeroporti mund të lehtësojë transportin ajror
të eksporteve shqiptare dhe të përmirësojë aftësinë konkurruese
të tyre.

335

diaspora shqiptare

2. ZHVILLIMI I NJË EKOSISTEMI AEROPORTUAL

Aeroportet kanë aftësinë të formojnë strukturën ekonomike të
vendeve menjëherë përreth tyre, duke vepruar si konsumator ashtu
edhe furnizues i shërbimeve të transportit ajror. Si një konsumator i
shërbimeve të tilla, aeroportet kërkojnë një shumëllojshmëri inputesh,
të tilla si magazinimi, mirëmbajtja, sigurimi i karburantit, siguria
dhe të tjera, të cilat gjenerojnë një ekosistem të aktiviteteve përreth
tyre. Nga ana tjetër, ekzistenca e aeroporteve gjeneron kërkesë për
aktivitete të tilla si restorante dhe hotele, shërbime me pakicë dhe
biznese që mbështeten në lëvizjen e shpejtë të njerëzve ose mallrave.
Roli kryesor i luajtur nga aeroportet në aktivitetin ekonomik në afërsi
të tyre është kapur nga “aerotropoli” dhe Modelet e “qytetit të aeroportit”
(Kasarda 2019). Literatura e fundit ka analizuar ndikimin ekonomik
të aeroporteve në zonat përreth tyre, me shkallë të ndryshme të
optimizmit në lidhje me ndikimet e tyre.

Përkundër kësaj, ekzistojnë nuanca që përcaktojnë ndikimin
përfundimtar ekonomik të infrastrukturës ajrore: për shembull,
transporti ajror duket se shkakton rritjen ekonomike rajonale në
mënyrë më të qartë në rajonet periferike, ndërsa efektet janë më të
vështira për tu shkëputur dhe mund të mos ekzistojnë fare në rajonet
kryesore, duke nënkuptuar se ekziston një rast më i fortë për të
ndërtuar aeroporte në rajone të largëta (Mukkala dhe Tervo 2013).

Ky seksion synon të identifikojë kanalet përmes të cilave aeroporti

336

diaspora shqiptare

i propozuar në Shqipërinë e Jugut mund të ndikojë në aktivitetin
ekonomik dhe të nxjerrë në pah politikat plotësuese që do të duhet
të miratohen për të maksimizuar ndikimin e tillë. Qeveritë luajnë një
rol kritik në lehtësimin e suksesit të aeroporteve, përmes zhvillimit
të infrastrukturës, rregullimit dhe stimujve operacionalë. Edhe pse
Qeveria shqiptare aktualisht është e përfshirë kryesisht në zhvillimin
e infrastrukturës për aeroportin, një qasje holistike ndaj planifikimit
që përfshin sjelljen e linjave ajrore në bord për reagime gjatë procesit
të planifikimit për zhvillimin e aeroportit si dhe sigurimin e stimujve
operacionalë për të rritur përdorimin dhe infrastrukturën mbështetëse
mund të jetë kritike për suksesin e projektit.Seksioni do të dokumentojë
mësime nga literatura mbi ndikimet e zhvillimit rajonal ekonomik të
aeroporteve, do të përshkruajë sektorët industrialë të lidhur zakonisht
me aeroportet dhe do të përpiqet të identifikojë rrugët përmes të cilave
mund të lehtësohet një ndikim i tillë.

2.1 Rrugët drejt ndikimit ekonomik

Aeroportet kanë ndikime direkte dhe indirekte në një ekonomi.
Ndikimet e drejtpërdrejta nga operacionet e një aeroporti përfshijnë
aktivitetet e gjeneruara nga transporti i vetë ngarkesave dhe pasagjerëve,
si dhe aktivitetet në lidhje me operacionet e aeroportit - trajtimi në
tokë, ATC, MRO, siguria, doganat - dhe aktivitete të tjera tregtare
të lidhura me funksionimin e aeroportit siç janë shitja me pakicë
dhe ushqimi dhe pijet. Ndikimet indirekte janë dy llojesh, siç ka
industritë që janë të lidhura menjëherë me transportin ajror - të tilla
si akomodimi dhe shërbimet ushqimore përreth aeroporteve - dhe
ka nga ato që vijnë nga efektet në rrjedhën e poshtme të krijuar në
ekonomi për shkak të kërkesës së gjeneruar nga sektorët e përfshirë
në efekte direkte dhe indirekte. Duke rritur lidhjen e një rajoni dhe
fluksin e udhëtarëve dhe mallrave, aeroportet lehtësojnë aktivitetet

337

diaspora shqiptare

Transporti i Pasagjerëve Transporti i mallrave

Terminale të pasagjerëve dhe - Shitje me pakicë - Express Air dhe Korrierët
ngarkesave - Restorante - Magazinimi i ftohtë
Aeroporti i Qytetit - Koha e lirë - Operacionet e ngarkesave ajrore
(brenda pronës së aeroportit) - Kultura - Avionët MRO
Aerotropolis
(jashtë pronës së aeroportit) - Hotele dhe argëtim - Logjistika dhe shpërndarja
- Komplekset e zyrave - Mall me shumicë
Figura 2.1
- Qendrat e konventave dhe - Zona të veçanta ekonomike
ekspozitave - Parqe logjistike
- -Parqe biznesi dhe teknologjie - Prodhim preciz dhe kritik në
- Shërbime të prodhuesit (financa, kohë
këshillime) - BioMed dhe farmaceutike
- Zyrat qëndrore të kompanisë - Bujqësia me vlerë të lartë
- Firmat e TIK - Instrumente mjekësore
Wellness dhe objektet mjekësore - Industri të lidhura me aviacionin
- Zhvillimet e banimit me
përdorim të përzier

Burimi: Kasarda dhe Appold 2014

ekonomike që janë intensive në atë lidhje. Konceptet e “qytetit të
aeroportit” dhe “aerotropolit” janë të dobishme për të analizuar zonat
industriale dhe të shërbimeve të përqendruara rreth aeroporteve, të
populluara nga të dy bizneset që mbështeten në aeroporte dhe bizneset
që lehtësojnë aeroportet. Llojet e objekteve tregtare dhe industriale
që lulëzojnë rreth zonave të aeroportit mund të diferencohen nga
distanca e tyre nga vetë zona e aeroportit (Fig. 2.1).

Për më tepër, shërbimet e linjave ajrore të larmishme dhe
akomoduese - që ofrojnë fluturime të shpeshta në një shumëllojshmëri
destinacionesh - është treguar të tërheqin firma të reja dhe të stimulojnë
punësimin në firmat ekzistuese në Shtetet e Bashkuara (Brueckner
2003). Bizneset lëvizin në qytete me cilësi të lartë të shërbimit ajror
për të zvogëluar kohën e udhëtimit për personelin dhe menaxhmentin.
Sondazhet e bizneseve në SH.B.A tregojnë se aksesi në aeroporte është
një faktor i rëndësishëm në vendimet për vendndodhjen (Karakaya
dhe Canel 1998; Kimelberg dhe Williams 2013). Udhëtarët ajrorë
në SH.B.A. vijnë nga rajone shumë të përqendruara të qyteteve në të
cilat jetojnë dhe nga të cilët udhëtojnë - për aeroportet kryesore, rreth
20 deri 50% e pasagjerëve vijnë nga zona të vogla, të përqendruara

338

diaspora shqiptare

të qyteteve aeroportuale. Koha e hyrjes në aeroport është një e treta
më e ulët për udhëtarët e shpeshtë në krahasim me udhëtarët e rastit,
duke treguar që koha e hyrjes në aeroporte mund të jetë një faktor
në vendimet e vendndodhjes për bizneset. Aeroportet kanë rëndësi
për lidhjen rajonale. Lidhja e rritur mundëson zinxhirë kompleksë të
furnizimit për industritë që varen nga shpejtësia dhe besueshmëria.
Aeroportet zvogëlojnë kohën e udhëtimit, duke rritur arritjen e tregut
dhe duke lejuar ekonominë e shkallës. Për më tepër, megjithëse
transporti ajror për ngarkesa është i shtrenjtë, ai zvogëlon nevojën
për inventar dhe lejon krijimin e tregjeve ndërkombëtare për mallra.
Strategjitë e logjistikës në kohë mbështeten në transportin ajror si një
element kryesor që mundëson përdorimin e tyre. Palët e interesuara
të intervistuara nga GAO e SHBA shprehën se lidhja ajrore e një
rajoni ishte një faktor i rëndësishëm në zgjedhjen e vendndodhjes
për bizneset dhe për tërheqjen e turizmit dhe ngarkesave (Zyra e
Llogaridhënies së Qeverisë së SHBA 2013).

Efekti i aeroporteve në lidhjen rajonale mund të vërehet qartë
përmes analizës së mbylljes së aeroporteve të vogla, të cilat mund
të çojnë në humbje të menjëhershme të lidhjes rajonale duke rritur
kohën e udhëtimit deri në 40% në disa rajone (Redondi, Malighetti
dhe Paleari 2013).

Literatura e fundit empirike është përpjekur të vlerësojë efektet
ekonomike të infrastrukturës ajrore. Për rastin e SH.B.A.-së, qasjet
përshkruese dhe ekonometrike (paneli, ndryshoret instrumentale) janë
përdorur për të kuptuar efektet e aeroporteve në zhvillimin rajonal dhe
grumbullimin e aktiviteteve ekonomike përreth aeroporteve. Në vitin
2009, 3.1 milion vende pune (2.8% e punësimit në SH.B.A.) ishin
krijuar brenda një distance prej 4 km nga një aeroport, dhe 19 milion
vende pune (17.2% e punësimit në SH.B.A.) ishin përqendruar brenda
16 kilometrave, duke kontribuar në një të pestën e faturës totale të
pagave të SH.B.A. (Appold dhe Kasarda 2013). Ndërsa disa nga këto
efekte të mëdha ishin për shkak të faktit se zonat ujëmbledhëse të

339

diaspora shqiptare

aeroporteve dhe qyteteve që ata shërbejnë kryqëzohen, punësimi i
përgjithshëm brenda 4 km të aeroporteve ishte rreth 50% e punësimit
total në të njëjtën distancë të rretheve qendrore të biznesit (CBD),
dhe raporti ishte 74% në një distancë prej 8 km. Studime të tjera kanë
sugjeruar për Shtetet e Bashkuara që një rritje prej 10% në planifikimet
e pasagjerëve mund të shoqërohet me një rritje prej 1% të punësimit
në industritë e lidhura me shërbimin, ndërsa asnjë efekt i veçantë
nuk u kap për punësimin në lidhje me prodhimin (Brueckner 2003).
Duke përdorur rritjen e mbetur të popullsisë, kovariateve gjeografike
dhe kapacitetin e aeroportit si kovariate, planifikimi i pasagjerëve
për frymë gjithashtu paraqitet si parashikues i mirë i punësimit dhe
rritjes së popullsisë (Green 2007). Në rastin e aeroporteve të vegjël si
në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë, janë vlerësuar efekte të ngjashme
ose më të fortë (Button, Doh, and Yuan 2010; Percoco 2010). Për
rastin e Aeroportit të Amsterdamit Schiphol, u vlerësua se çdo punë
e drejtpërdrejtë e krijuar brenda aeroportit çoi në dyfishin e numrit të
vendeve të punës indirekte të krijuara si rezultat (Hakfoort, Poot dhe
Rietveld 2001). Literatura më e fundit është përqendruar në sigurimin
e vlerësimeve që shmangin çështjet e njëkohësisë dhe korrelacioneve
false që mund të lindin në qasjet ndër-sektoriale. Të dy metodat e
kontrollit sintetik dhe eksperimentit natyror kohët e fundit kanë
dhënë vlerësime të konsiderueshme të rritjes së aktivitetit ekonomik
në zonat pranë aeroporteve (Blonigen dhe Cristea 2015; McGraw
2017).

Literatura nuk është njëtrajtësisht optimiste për ndikimin e
infrastrukturës ajrore. Analiza e qendrave të punës “aerotropol” jashtë
qendrave të qytetit ka zbuluar se për rastin e aeroporteve të Shteteve
të Bashkuara janë rrallë qendrat më të rëndësishme të punës nën-
rajonale në rajonin e tyre (Cidell 2015). Për më tepër, qasjet e reja të
ndryshueshme instrumentale kanë treguar vetëm rritje modeste të
popullsisë dhe punësimit në zonat e aeroporteve, të përqendruara në
punësimin e shërbimeve më afër aeroporteve (Sheard 2014; 2019). Në

340

diaspora shqiptare

një shënim tjetër, qëndrueshmëria e zhvillimit ekonomik të drejtuar
nga aeroporti është vënë në dyshim përballë ndryshimeve klimatike
dhe qëllimeve të reduktimit të emetimeve, si dhe përparimeve
teknologjike në video-konferencë që kufizojnë nevojën për udhëtime
të pasagjerëve (Kasarda 2019). Për më tepër, kur aeroportet ndërtohen
rreth komuniteteve ekzistuese, ka tendencë të ketë një shkëmbim midis
kostove për komunitetet lokale përreth aeroportit dhe përfitimeve në
të gjithë ekonominë e marrë për shkak të aeroportit.

Përvoja e SH.B.A.-së ka qenë e përzier dhe kostot ekonomike lokale
nuk janë kompensuar gjithmonë nga punësimi rajonal, veçanërisht në
rastet kur aeroporti dhe toka përreth nuk ishin në dispozicion për
zhvillim njëkohësisht ( J. Cidell 2015). Këto vështirësi, jo vetëm që
duhet të shërbejnë si një kujdes kundër optimizmit të tepërt rreth
efekteve të mundshme të zhvillimit ekonomik të aeroporteve, por
duhet të theksojnë nevojën për të kuptuar kanalet e sakta përmes të
cilave një aeroport mund të ndikojë në ekonomi dhe t’i optimizojë
këto kanale për të maksimizuar përfitimin shoqëror.

2.2. Aktivitetet Ekonomike përreth Aeroporteve Evropiane

Disa studime kanë analizuar shpërndarjen hapësinore të punësimit
rreth aeroporteve specifike nëpër sektorë industrialë. Që nga viti
2009, sektorët më të mëdhenj përsa i përket punësimit brenda 8 km
aeroporte rreth 25 aeroporte më të mëdha në SH.B.A. ishin shërbimet
e akomodimit dhe ushqimit, shërbime profesionale dhe teknike,
transporti dhe magazinimi, shërbimet administrative dhe mbështetëse
dhe prodhimi. Përsa i përket pjesës së punësimit të përqendruar
në CBD, sektorët më të mëdhenj industrialë ishin transporti dhe
deponimi, prodhimi, tregtia me shumicë dhe shërbimet administrative
dhe mbështetëse (Appold dhe Kasarda 2013). Analizat e mëparshme
të shpërndarjes hapësinore të industrive në kontekstin evropian vuajnë

341

diaspora shqiptare

nga mungesa e nivelit të grimcimit në klasifikimin e sektorit industrial
dhe përdorimin e klasifikimit statistikor të aktiviteteve ekonomike
të bashkuara në seksionet e Komunitetit Evropian (NACE). Ne
përpiqemi të korrigjojmë problemin duke përdorur të dhëna nga Dun
dhe Bradstreet (D&B), të cilat kanë bashkuar një bazë të dhënash të
pronave të institucioneve, të mbledhura përmes burimeve të ndryshme.
Për të kuptuar sektorët industrialë që përfaqësohen më së shpeshti
në distanca të ndryshme përreth aeroportit, ne i konsiderojmë ato
kompani në të dhënat e D&B që janë brenda 5 deri në 25 km nga
aeroportet. Sektorët më të përhapur industrialë rreth aeroporteve janë
shërbimet profesionale, shkencore dhe teknike, administrimi dhe
menaxhimi i mbeturinave, tregtia me shumicë dhe pakicë, prodhimi
dhe transporti (Fig. 2.2). Kur merren parasysh vetëm aeroportet e
vogla, shërbimet profesionale dhe teknike dhe tregtia me pakicë
marrin një rëndësi më të madhe në lidhje me transportin (Fig. 2.3).
Kjo përputhet gjerësisht me punën e mëparshme rreth aeroporteve
në SH.B.A. (Appold dhe Kasarda 2013). Sidoqoftë, analiza jonë
ndryshon në atë që akomodimi dhe shërbimet ushqimore nuk duken të
spikatura në aeroportet evropiane. Megjithatë, ne nuk jemi në gjendje
të përcaktojmë nëse ky ndryshim është një karakteristikë e aeroporteve
evropiane ose një artefakt i çështjeve të cilësisë së të dhënave në Dun
dhe Bradstreet. Është e rëndësishme të theksohet se kjo shpërndarje
hapësinore është e ndjeshme ndaj karakteristikave të aeroporteve të
zgjedhura për grumbullim, të tilla si madhësia e aeroportit, distanca
nga qendrat e aktivitetit ekonomik dhe vendi ose rajoni (Fig. 2.4).
Ndërsa disa aeroporte në zonat e orientuara nga turistët priren të
jenë intensivë në një sërë shërbimesh të lidhura me sektorin, të tilla si
hotelet dhe restorantet në Samos, në qytete të tjera ne shohim sektorë
të fortë prodhimi në rrethinën e aeroportit, si në rastin e Lubjanës.

342

diaspora shqiptare

Figura 2.2. Shpërndarja e punonjësve në aeroporte, sipas veprimtarisë ekonomike
dhe distancës

Figura 2.3. Shpërndarja e punëtorëve në aeroporte Burimi: Dun dhe Bradstreet
343

diaspora shqiptare

Figura 2.4. Shpërndarja e punonjësve në aeroportet e zgjedhura, për aeroport,
aktiviteti ekonomik dhe distanca

Burimi: Dun dhe Bradstreet

344