250 Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Актуальные проблемы диагностики задержки психического развития детей.Под ред. К. С. Лебединской. Москва, “Педагогика“, 1982. 2. Дети с временными задержками развития. Под ред. Т. А. Власовой, М. С.Певзнер. Москва, “Педагогика“,1971. 3. Обучение детей с нарушениями интеллектуального развития (олигофренопедагогика). Под ред. Б. П. Пузанова. М., “Academia“, 2001. 4.У.В.Ульенкова Дети с задержкой психического развития. Н.Новгород, 1994. ОСӨЖ №11. Көруінде ауытқулары бар тұлғаларға білім беру жүйесі Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Көру қабілеті бұзылған балаларды оқытудағы Брайльдік оқыту жүйесінің қажеттілігі. 2. Көру қабілеті бұзылған балалардың танымдық әрекеттерін түзетудің жолдары. 3. Көру қабілеті бұзылған бала тұлғасы. 4. Көру қабілеті бұзылған баланың дене дамуы. 5. Көру қабілеті бұзылған балаларға арналған мектептегі оқыту құралдарының топтастырылуы Өткізу формасы: ауызша хабарлама жасау Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттерді толық зерттеп шығып, көру қабілеті бұзылған тұлғаларды оқыту мен тәрбиелеу, әлеуметтік ортаға бейімдеу мәселелері турасында баяндма жасаңыз. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1.Ермаков В.П., Якунин Г.А. Основы тифлопедагогики: Развитие, обучение и воспитание детей с нарушениями зрения: Учеб. Пособие для студ. Высш. Учеб. Зевелений. – М.: Гуманит. Изд. Центр ВЛАДОС, 2000. – 240 с. 2. Абаева Г.А. Коррекционная работа в школе для детей с нарушениями зрения: учебное пособие. А., 2008. 3. Вишневская Т.А. Типовая учебная специального (коррекционного) дошкольного обучения и воспитания детей с нарушениями зрения. А., 2010 г.
251 ОСӨЖ №12. Сөйлеуінде ауытқулары бар тұлғаларға білім беру жүйесі Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Сөйлеу тіліндегі кемшіліктердің классификациясы. 2. Бас миындағы сөйлеу зоналарының даму сатысы (Брок және Вернике зоналары). 3. Баланың сөйлеу тілінің қалыптасу кезеңдері 4. Мектеп жасына дейінгі сөйлеу тілі бұзылған балаларды оқыту мен тәрбиелеу. Өткізу формасы: сұрақ-жауап Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Республикалық мерзімді басылымдар «Қазақстандағы арнайы білім беру», «Дефектология» журналдарында берілген логопедиялық сабақтарды ұйымдастыру формалары төңірегіндегі мақалаларға шолу жасау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Методы обследования речи детей: Пособие по диагностике речевых нарушений /Под общ. ред. проф. Г.В.Чиркиной. Москва: АРКТИ, 2005, 240 с. 2. Өмірбекова К.К., Оразаева Г.С., Тулебиева Г.Н., Ибатова Г.Б. Логопедия: Оқу құралы. Астана, - 2012. 3. Фомичева М.Ф. Воспитание у детей правильного произношения: Практикум по логопедии: Учеб. пособ. для уч-ся пед. уч-щ по спец. № 03.08 «Дошкольное воспитание». Москва: Просвещение, 1989. ОСӨЖ №13. Тіл кемшілігі бар балалармен түзету жұмыстарын жүргізу Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Тіл кемшілігінің түрлері, тіл кемшіліктерінің этиологиясы. 2. Сөйлеу тіліндегі кемшіліктердің классификациясы. 3. Логопедиялық көмек көрсету жұмыстарының қағидалары мен әдістері. 4. Тіл кемістігі кезінде қолданылатын практикалық әдістер, көрнекі әдістер. Өткізу формасы: ауызша хабарлама жасау Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Сөйлеу тіліндегі кемшіліктерді анықтаудағы ғылыми теориялық және тәжірибелік болжамдар мен олардың қорытындыларына талдау жасау арқылы, берілген тапсырмаларды сызба, кесте түрінде орындаңыз.
252 Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Методы обследования речи детей: Пособие по диагностике речевых нарушений /Под общ. ред. проф. Г.В. Чиркиной. Москва: АРКТИ, 2005, 240 с. 2. Өмірбекова К.К., Оразаева Г.С., Тулебиева Г.Н., Ибатова Г.Б. Логопедия: Оқу құралы. Астана, - 2012. 3. Фомичева М.Ф. Воспитание у детей правильного произношения: Практикум по логопедии: Учеб. пособ. для уч-ся пед. уч-щ по спец. № 03.08 «Дошкольное воспитание». Москва: Просвещение, 1989, 239 с. ОСӨЖ №14. Естуінде ауытқулары бар тұлғаларға білім беру жүйесі Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Саңырауларды оқытудағы билингвистикалық жүйенің әдіснамасы. 2. Есту қабілеті бұзылған балаларды оқытудағы верботональдық жүйенің маңызы. 3. Есту қабілеті бұзылған балаларды оқытудағы штайнерлік педагогиканың мүмкіндіктері. 4. Есту қабілеті бұзылған балаларға арналған мектептегі сурдопедагогқа тән кәсіби сапалық қасиеттері. Өткізу формасы: әңгімелесу. Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттерді толық зерттеп шығып, есту қабілеті бұзылған балаларға арнайы білім берудегі мүмкіндіктерді анықтаңыз. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Головчиц Л.А. Дошкольная сурдопедагогика: Воспитание и обучение дошкольников с нарушениями слуха: Учеб. пособ. для студ. высших учебных заведений. Москва: Гуманитарный издательский центр ВЛАДОС, 2001, 304 с. 2. Зыкова М.А. О речевом общении глухих младших школьников // Дефектология, 2001, №3, с.35-43. 3. Сурдопедагогика: учебник для студ. Высш. Пед. Учеб. Заведений/ (И.Г.Багрова и др.); под ред. Е.Г.Речицкой. – М.: Гуманит. Изд. Центр ВЛАДОС, 2004. 4. Жалмухамедова А.К. Типовая учебная программа специального (коррекционного) дошкольного обучения и воспитаниядетей с нарушениями слуха. А., 2010.
253 ОСӨЖ №15. Естуінде ауытқулары бар тұлғаларға арналған техникалық құралдар Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Есту қабілеті бұзылған тұлғаларға арналған мектептерде қолданылатын ТОҚ және дидактикалық материалдардың топтастырылуы. 2. Мектеп жасына дейінгі арнаулы мекемедегі коррекциялықпедагогикалық процесті ұйымдастыруда қолданылатын көрнекіліктердің түрлері. 3. Есту қабілеті бұзылған тұлғаларға арналған мектептердің техникалық және дидактикалық материалдармен жабдықталуы. Өткізу формасы: ауызша хабарлама жасау Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттерге шолу жасау арқылы «ТОҚ және дидактикалық материалдар мұғалім жұмысын толықтырушы құрал» тақырыбына хабарлама дайындаңыз. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Обучение и средства информации глухих в Англии// Дефектология, 1980, №2. ОСӨЖ №16. Тірек-қимыл аппараты бұзылған тұлғаларға арнаулы білім беру жүйесі Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқытудағы әлеуметтік ортаға бейімдеу жұмыстары. 2. Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқыту мен дамытудың ерекшеліктері 3. Тірек-қимыл аппараты бұзылған балалардың отбасы мүшелеріне әлеуметтік қолдау көрсету, кеңес беру. Өткізу формасы: ауызша хабарлама жасау. Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқытудағы кәсіби еңбекке бейімдеу жұмыстарының мазмұны туралы жазбаша хабарлама дайындаңыз. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Калижнюк Э.С. Психические нарушения при детских церебральных параличах. Киев: Вища школа, 1987. 2. Абаева Ғ.А., Жангельдина И.Т. Церебральді параличпен қосалқы бұзылыстардың үйлесуі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеудің арнайы бағдарламасы. А., 2011.
254 3. Смирнова И.А. «Специальное образование дошкольников с ДЦП». Учебно-методическое пособие. СПб.: «ДЕТСТВО-ПРЕСС», 2003. ОСӨЖ №17. Аутизм спектіріндегі бұзылыстары бар тұлғаларға білім беру жүйесі Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Ерте балалар аутизмін диагностикалау. 2. Бала дамуының ерте кезіндегі ерте балалар аутизмінің анықталу белгілері. 3. Ерте балалар аутизмі кезіндегі бала психикасының даму ерекшеліктері. Өткізу формасы: ауызша хабарлама жасау. Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Көрсетілген авторлардың еңбектеріне шолу жасау негізінде К.С. Лебединская, О.С. Никольскаяның зерттеулеріндегі диагностикалау картасын құрастыр. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Никольская О.С., Баенская Е.Р., Либлинг М.М., Костин И.А., Веденина М.Ю., Аршатский А.В., Аршаткая О.С.. Аутизм: возрастные особенности и психологическая помощь. – М.: Полиграф сервис, 2003. 2. Ерсарина А.К. Бала аутизмі. Балалар аутизмді диагностикалауға арналған практикалық басшылық. А., 2010. 3. Сулейменова Р.А. «Система ранней коррекционной помощи детям с ограниченыными возможностями в Казахстане: проблемы создания и развития», Алматы, 2001. ОСӨЖ №18. Күрделі кемістігі бар тұлғаларға білім беру жүйесі Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1.Дамуында күрделі кемшілігі бар балаларға педагогикалық көмек көрсету мәселесінің өзектілігі. 2. Күрделі кемшілікті зерттеудегі аралас ғылымдардың маңызы Өткізу формасы: дискуссия. Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттермен мұқият танысып шығып, дамуында күрделі кемшілігі бар балалармен жұмыс жасауда педагогпрактиктердің жұмысында анықталатын қиындықтардың түрлеріне сипаттама жаса.
255 Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Абаева Ғ.А., Жангельдина И.Т. Дамуында күрделі кемістігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеудің типтік оқу бағдарламасы. А., 2011. 2. Жигорева М.В. Дети с комплексными нарушениями в развитии: педагогическая помощь: учеб.пособие для студ. высш. учеб.заведений / М.В.Жигорева. – М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 240 с. 3. Нет «необучаемых детей»: Книга о раннем вмешательстве / Под ред. Е.В. Кожевниковой и Клочковой. – СПб.: КАРО, 2007. ОСӨЖ №19. Арнаулы білім беру: интеграция және дифференсация Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Н.Н. Малофеевтың ерекше білімді қажет ететін тұлғаларға білім берудің әлеуметтік мәдени тенденциясы. 2. Арнаулы білім берудегі интеграциялы оқытудың моделі. 3. Интеграция және дифференциация мәселесі. 4. Қазақстан Республикасының инклюзивті білім беруді дамыту стратегиясы. Өткізу формасы: дискуссия Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Арнайы білім беру жүйесіндегі білім беру мазмұны баяндалған әдебиеттерге шолу жасау негізінде интеграция және дифференциация мәселесінің қажеттілігі туралы баяндама жасаңыз. Интеграция және дифференциация мәселесінің мүмкіндігі шектеулі балалардың әрбір категориясын оқыту барысындағы тиімділігін ашып көрсетіңіз. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. 2010. 2. Сүлейменова Р.А., Хакимжанова Г.Д. «Зарубежный и отечественный опыт включения детей со специальными нуждами в общеобразовательный процесс. Проблемы и пути решения» А., 2004. 3. Форман Н., Праттен А. Новый подход к обучению детей с особыми потребностями в Великобритании // Дефектология, 1993, №4. ОСӨЖ №20. Арнайы педагогика және гуманистік технологиялар Талдауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Арнайы педагогика және Монтессори педагогикасы. 2. Рудольф Штайнер педагогикасы. 3. Вальдорф мектебі және арнайы оқыту жүйесі.
256 Өткізу формасы: ауызша хабарлама жасау Тапсырмаларды орындауға қойылатын әдістемелік нұсқаулар: Ұсынылған әдебиеттермен толық танысып шығып, көрсетілген оқытудың технологиялары бойынша педагогикалық жүйелерді құрудың негізгі қағидаларын, оны арнаулы білім беру мекемелерінде қолданудың мүмкіндіктерін, тиімділігін, олардың бір-бірінен айырмашылығын анықтаңыз. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Грюнелиус М.Э. Вальдорфский детский сад. - М., 1992. 2. Монтессори М. О принципах моей школы. - М., 1999. 3. Обучение детей с проблемами в развитии в разных странах мира: Хрестоматия/Сост. и науч. ред. Л.М. Шипицина. -СПб., 1997. 4. Педагогика Марии Монтессори: теория и практика // Международная научно-практическая конференция. - Белгород, 1995. 5. Штайнер Р. Методика обучения и предпосылки воспитания. - М., 1994
257 СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫС ТАПСЫРМАЛАРЫ МЕН ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР СӨЖ №1. Арнайы педагогика білімінің саласы Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Арнайы педагогикадағы негізгі ұғымдардың тізбегін құрып, берілген терминдердің әрбіреуіне анықтама жасау. 2. Арнайы педагогиканың алты ғылымымен байланысын анықтау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Қазақстан Республикасының кемтар балаларды медициналықпедагогикалық әлеуметтік қолдау туралы Заңы. Астана 2000. 2. Сулейменова Р.А. «Система ранней коррекционной помощи детям с ограниченыными возможностями в Казахстане: проблемы создания и развития», Алматы, 2001. 3. Коржова Г.М., Байтурсынова А.А. История специального образования в Республике Казахстан. Учебное пособие. Алматы – 2008. 4. Байтурсынова А.А. Арнаулы педагогика. Оқу құралы. 2008. 5. Абаева Ғ.А., Мукажанова Э.Т. Арнайы педагогика және психология негіздері. Электронды құрал. 2012. СӨЖ №2. Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды оңалту Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оңалтудағы жеке бағдарламаларды құрудың реттілігін анықтау. 2. Оңалту орталықтарындағы қызмет түрлерін ұйымдастырудың мазмұны туралы хабарлама дайындау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Обучение и воспитание детей в условиях центра коррекционноразвивающего обучения и реабилитации: Уч.мед. пособие/под ред Гайдукнвич. Минск. 2008. 2. Байтурсынова А.А Арнайы педагогика: проблемалармен даму болашағы: Оқу құралы. А., 2008. 3. Специальная педагогика. Ред. Н.М.Назароаой. 2000. 4. Абаева Ғ.А., Мукажанова Э.Т. Арнайы педагогика және психология негіздері. Электронды құрал. 2012.
258 СӨЖ №3. Медициналық оңалту оралықтарындағы жұмысты ұйымдастыру Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Медициналық оңалту орталығына қабылдау ережелерінің мазмұнын анықтау. 2. Медициналық оңалту орталықтарындағы ұйымдастырылатын оқутәрбие процесінің мазмұнын баяндау. 3. Медициналық оңалту орталықтарын басқарушы ұйымдардың қызметі туралы хабарлама жасау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Обучение и воспитание детей в условиях центра коррекционноразвивающего обучения и реабилитации: Уч.мед. пособие/под ред Гайдукнвич. Минск. 2008. 2. Сулейменова Р.А. «Система ранней коррекционной помощи детям с ограниченыными возможностями в Казахстане: проблемы создания и развития», Алматы, 2001. 3. Коржова Г.М., Байтурсынова А.А. История специального образования в Республике Казахстан. Учебное пособие. Алматы – 2008. 4. Байтурсынова А.А. Арнаулы педагогика. Оқу құралы. 2008. 5. Қазақстан Республикасының кемтар балаларды медициналықпедагогикалық әлеуметтік қолдау туралы Заңы. Астана 2000. СӨЖ №4. Мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың білім алуының құқықтық негіздері Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Арнайы білім беру жүйесін реттейтін құқықтық ережелерін талдау. 2. Мүмкіндігі шектеуі бала мен олардың ата-аналарының құқығы мен міндеттерін анықтау. 3. 11 шілде 2002 жыл №343 – ІІ (2008 жылы 5 мамырда өзгертілген) ҚР Заңымен мұқият танысып шығып, балақұқығы, ата-аналар құқығы мен міндеті туралы ақпараттарға талдау жасау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Қазақстан Республикасының кемтар балаларды медициналықпедагогикалық әлеуметтік қолдау туралы Заңы. Астана 2000. 2. 2002 жылғы шіденің 11- і. №343 –ІІ ҚРЗ Арнайы білім беру ұйымдары түрлерінің қызметін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілер. 3. ҚР БҒМ 29.10.2003 ж. Бұйрығы №787 «Арнайы білім беру ұйымдарының типтері мен түрлерінің тізімін, арнайы білім алуды қажет
259 ететіндерге білім беру ұйымдарында қажетті орындар санын бекіту туралы». 4. Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 3 ақпандағы №100 «Арнайы білім беру ұйымдарының Ережесі. СӨЖ №5. Арнайы мектептегі сабақтың психологиялық негіздері Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Арнайы мектептегі сабақты ұйымдастырудағы психологиялық жағдайлардың ерекшеліктеріне сипаттама жасау. 2. Арнайы мектеп оқушыларының қабылдауындағы ерекшеліктерді анықтау. 3. Арнайы мектеп оқушыларының зейінін шоғырландыруда жүргізілетін көмек түрлерін атау. 4. «Арнайы мектеп оқушыларының оқу материалын игерудегі сөйлеудің алатын орны» тақырыбында конспект құрастыру. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Байтурсынова А.А Арнайы педагогика: проблемалармен даму болашағы: Оқу құралы. А., 2008. 2. Специальная педагогика. Ред. Н.М.Назароаой. 2000. СӨЖ №6. «Ерекше» қажеттілігі бар тұлғалардың білім алуы Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Арнайы білім беру жүйесін реттейтін мемлекеттік құжаттар негізінде берілген сұрақтар бойынша конспект құрастыру. 2. Зияты зақымдалған оқушылардың білім, іскерлік, дағдысын тексеру жұмыстары (грамматика, жазу, тіл дамыту) кезіндегі бағалау критерийлері ата. 3. Психикалық дамуы тежелсген балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптарын талдау. 4. Көру қабілеті бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптарын анықтау. 5. Есту қабілеті нашар балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптарын сипаттау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Выготский Л.С. О принципах воспитания физически дефективных детей//сб. Основы дефектологии.М., 1986. 2. Сулейменова Р. А. «Система ранней коррекционной помощи детям с ограниченыными возможностями в Казахстане: проблемы создания и развития», Алматы, 2001.
260 3. Коржова Г.М., Байтурсынова А.А. История специального образования в Республике Казахстан. Учебное пособие. Алматы – 2008. 4. Байтурсынова А.А Арнайы педагогика: проблемалармен даму болашағы: Оқу құралы. А., 2008. 5. Абаева Ғ.А., Мукажанова Э.Т. Арнайы педагогика және психология негіздері. Электронды құрал. 2012. СӨЖ №7. Арнаулы білім беруді ұйымдастыру формалары Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Сабақ оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы түсінігіне сипаттама жасау. - арнайы мектептегі сабақ типтерінің тізбегін құру. - арнайы мектептегі топтық және жеке сабақтардың ұйымдастырылу ерекшеліктерін атау. - арнайы мектептегі сабақты өткізуге қойылатын талаптар қандай? - арнайы мектептегі сабақты ұйымдастырудағы білімділік, дамытушылық, тәрбиелілік, коррекциялық міндеттерді шешуде педагогқа тән тұлғалық қасиеттерді ата. 2. Республикалық мерзімді басылымдар «Дефектология», «Логопедия» журналдарында берілген арнайы мектептегі сабақты ұйымдастыру формалары төңірегіндегі мақалаларға шолу жасау. 3. Үй жағдайында оқытуды ұйымдастыру ережесі туралы баяндау. 4. Үй жағдайында білім берудің тиімділігін анықтаушы құжаттарға шолу жасау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Обучение и воспитание детей в условиях центра коррекционноразвивающего обучения и реабилитации: Уч.мед. пособие/под ред Гайдукнвич. Минск. 2008. 2. Байтурсынова А.А Арнайы педагогика: проблемалармен даму болашағы: Оқу құралы. А., 2008. 3. Специальная педагогика. Ред. Н.М.Назароаой. 2000. 4. Абаева Ғ.А., Мукажанова Э.Т. Арнайы педагогика және психология негіздері. Электронды құрал. 2012. СӨЖ №8. Арнаулы оқытудағы әдістер, тәсілдер және білім беру технологиялары Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Арнаулы білім беру жүйесіндегі оқытудың әдістерін анықтау. 2. Оқытудың әдістері мен тәсілдері.
261 3. Оқыту әдістерінің классификациясы. 4. Коррекциялық-педагогикалық процестің қозғаушы күштері. 5. ПМПК мекемелеріндегі қызмет түрлерін ұйымдастырудағы жалпы ережені құрыңыз. Е.В.Кожевниковтың «Абилитация младенцев» атты ерте диагностикалау бағдарламасына талдау жасау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Сулейменова Р.А. «Система ранней коррекционной помощи детям с ограниченыными возможностями в Казахстане: проблемы создания и развития», Алматы, 2001. 2. Епифанцева Т.Б., Киселенко Т.Е., Могилева И.А., Соловьева И.Г., Титкова Т.В. «Настольная книга педагога-дефектолога», Ростов-на-Дону, Феникс 2007. 3. Грушевская М.С., Халыкова Б.С. Обновление содержания обучения и воспитания дошкольников с общим недоразвитием речи//сб. под ред. Сулейменовой Р.А. Вопросы методологии и анализа качества специальных образовательных услуг в РК. – 2008. СӨЖ №9. Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды еңбекке баулу, кәсіби еңбекке баулу Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды еңбекке баулу, кәсіби еңбекке баулу жұмыстарының ерекшеліктерін анықтау. 2. «Арнайы білім беру процесіндегі еңбекке баулу сабақтарының ролі» тақырыбында конспек құрастыру. 3. Арнайы мектептердегі кәсіби еңбекке үйретудің шарттарын құру. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Коржова Г.М., Абаева Ғ.А., Ермағамбет А.Ы, Арнайы мектеп оқушыларын кәсіби енбекке оқыту: уч№пособие. А., 2010. 2. Байтурсынова А.А Арнайы педагогика: проблемалармен даму болашағы: Оқу құралы. А., 2008. 3. Семаго Н.Л. Новые подходы к построению коррекционной работы с детьми различными видами отклоняющегося развития // Дефектология, 2000, №1. СӨЖ №10. Арнаулы білім берудегі тәрбие Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. ХХ ғасырдағы мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды тәрбиелеу мен оңалту қызметіндегі өзгерістерді баяндау.
262 2. Мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың әлеуметтенуін шектеудегі «патернализм» түсінігіне анықтама беру. 3. 1948 жылы қабылданған «Адам құқығы туралы декларация» тақырыбына хабарлама жасау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. «Адам құқығы туралы декларация», 1948 ж. 2. Выготский Л.С. О принципах воспитания физически дефективных детей//сб. Основы дефектологии.М., 1986. 3. Байтурсынова А.А. Арнаулы педагогика. Оқу құралы. 2008. СӨЖ №11. Арнаулы білім беру мен арнайы педагогиканың дамуы мен беталысы Орындауға ұсынылатын тапсырмалар: 1. Арнайы білім беру мазмұнын анықтайтын мемлекеттік құжаттарға сипаттама жаса: - Мелекеттік Білім беру стандарты - оқу жоспары - оқу бағдарламалары - оқулықтар 2. Нормативтік құжаттардағы білім беру мазмұнын анықтайтын негізгі жағдайлар. Көрсетілген мемлекеттік құжаттардың әрбіреуімен нақтырақ танысып, нормативтік құжаттардың ерекшеліктерін, нормативтік құжаттардың қажеттілігін анықтау, арнайы білім беру мекемелеріне арналған бағдарламалардың мазмұнына, бастауыш сыныптарға арналған оқулықтардың құрылымдарына талдау жасау. Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер: 1. Байтурсынова А.А. Арнаулы педагогика. Оқу құралы. 2008. 2. Малофеев Н.Н. История становления развития национальных систем специального образования //Специальная педагогика/ под ред. Н.М.Назаровой М., 2000. 3. Сулейменова Р.А. «Система ранней коррекционной помощи детям с ограниченыными возможностями в Казахстане: проблемы создания и развития», Алматы, 2001. 4. Обучение и воспитание детей в условиях центра коррекционноразвивающего обучения и реабилитации: Уч.мед. пособие/под ред Гайдукнвич. Минск. 2008.
263 ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫ 1. Арнайы педагогиканың объектісі А) кәсіптік білім беру; В) мектепке дейінгі жалпы білім беру; С) жалпы білім беру үдерісі; Д) мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды оқыту процессі; Е) орта білім беру. 2. Арнайы педагогиканың мақсаты А) арнаулы білім берудің теориялық және практикалық мазмұнын құру; В) әлеуметтендірудің теориялық және практикалық сұрақтарын құру; С) психикалық немесе дене дамуында кемшілігі бар тұлғаларға білім беру мен әлеуметтендірудегі арнаулы білім беру мазмұнының теориялық және практикалық сұрақтарын құру; Д) жалпы білім беру мазмұнының теориялық және практикалық сұрақтарын құру; Е) білім берудегі теориялық және практикалық сұрақтарды құру. 3. Арнайы педагогиканың практикалық міндеттері А) арнаулы білім беру жағдайында педагогикалық процесті ұйымдастыру мәселелерін қарастыру; В) мектепке дейінгі мекемелердегі педагогикалық процесті ұйымдастыру мәселелерін қарастыру; С) жалпы білім беру мекемелеріндегі педагогикалық процесті ұйымдастыру мәселелерін қарастыру; Д) кәсіптік білім беру мекемелеріндегі педагогикалық процесті ұйымдастыру мәселелерін қарастыру; Е) жалпы білім беру мекемелеріндегі тәрбие процесін ұйымдастыру мәселелерін қарастыру. 4. Зақымдалған функцияларды медициналық, әлеуметтік, білім беру тұрғысынан қалыпқа келтіру процесі А) реабилитация; В) абилитация; С) компенсаци; Д) коррекция; Е) фундаментализация. 5. Қайта өрлеу дәуірінде мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға гуманистік көзқарастар негізінде мейірімділік, адамгершілік идеяларын ұсынған зерттеушілер А) З. Фрейд, А. Адлер, К.Г. Юнг; В) В.П. Кащенко, Н.Н. Малофеев; С) В. Штерн, А. Мессер, Г. Риккерт; Д) К. Ясперс, А. Камю, Ж.П. Сартр;
264 Е) Т. Мор. Э. Роттердамский, Я.А. Коменский, Д. Локк. 6. Мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың азаматтығын қорғаудағы гуманизация мен демократизациялық көзқарастар туралы еңбектердің авторлары А) Жан Жак Руссо, Вольтера, Монтескье, Дидро; В) В.П. Кащенко, Н.Н. Малофеев; С) М. Фуко, Ж. Делёз; Д) К. Ясперс, А. Камю, Ж.П. Сартр; Е) Жан Итар. 7. «Жақын даму аймағы» түсінігін ұсынған белгілі зерттеуші А) Л.С. Выготский; В) М.С. Певзнер; С) Г.Е. Сухарева; Д) В.В. Ковалев; Е) Ж.И. Шиф. 8. Қалыпты жағдайдан тыс дамуын жан-жақты жүйелі талдау жасау қалай жүзеге асады А) реабилитациялау; В) коррекциялау; С) компенсациялау; Д) бейімдеу; Е) диагностикалау. 9. Сенсорлық кемшілігі анықталған балалар тобы А) астениялық немесе реактивтік, конфликт жағдайындағы балалар; В) психикалық дамуы тежелген балалар; С) есту, көру, сөйлеу қабілеттері бұзылған балалар; Д) зиятының мүмкіндіктері шектелген балалар; Е) мүмкіндігі шектеулі балалар. 10. Эмоциялық-ерік сферасы бұзылған балалар тобы А) конфликт жағдайына ұшыраған, ерте жастағы аутизмге шалдыққан балалар; В) психикалық дамуы тежелген балалар; С) есту қабілеті, көру қабілеті, сөйлеу қабілеті бұзылған балалар; Д) зиятының мүмкіндіктері шектелген балалар; Е) мутизм. 11. Европадағы ХІХ-ХХ ғ. мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға көмек көрсету жұмыстарының негізгі бағыттары А) экзистенциализм, психоанализ және постмодернизм; В) гумманизация, интеграция, фундаментализация; С) гносеология, аксирорния, антропалогия; Д) компенсация, коррекция, реабилитация; Е) медициналық-педагогикалық бағыт: емдеу, тәрбиелеу және оқыту.
265 12. Совет одағы кезінде мемлекеттік арнайы білім беру жүйесі қай уақыттан бастап құрылды А) 1917 жыл; В) 1918 жыл; С) 1919 жыл; Д) 1916 жыл; Е) 1915 жыл. 13. Мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың азаматтығын қорғауда гуманизация мен демократизациялық көзқарас көрсеткен зерттеуші А) Я.А. Коменский; В) Иоганн Генрих Песталоцци; С) Жан Жак Руссо; Д) Филипп Пиннель; Е) В. Гаюи. 14. Арнайы педагогика ғылымына «аменция», «деменция» ұғымдарын енгізген зерттеуші А) Я.А. Коменский; В) Иоганн Генрих Песталоцци; С) Жан Жак Руссо; Д) Жан-Этьен-Доминик Эскироль; Е) В. Гаюи. 15. Арнайы педагогикадағы философиялық зерттеулердің бөлімдеріне сәйкес дүниетанымдық аспект А) гносеология; В) гумманизация; С) интеграция; Д) фундаментализация; Е) реабилитация. 16. Арнайы педагогиканың философиялық негіздерін анықтаушы батыс философиясындағы негізгі үш бағыт А) экзистенциализм, психоанализ және постмодернизм; В) гумманизация, интеграция, фундаментализация, С) гносеология, антропалогия; Д) компенсация, коррекция, реабилитация; Е) гумманизация, интеграция. 17. Аз милы балалардың оқыту мен тәрбиеге бағынышты екендігін айтып, оларға ерекше оқыту формасының қажеттілігі туралы ең алғашқы пікірін ұсынған швейцар педагогы А) Иоганн Генрих Песталоцци; В) В.П. Кащенко; С) Н.Н. Малофеев; Д) Э. Роттердамский; Е) Я.А. Коменский.
266 18. Мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың әлеуметтік ортамен, қоғаммен, еңбекке араласу қабілеттерін арттыру А) коррекция; В) реабилитация; С) компенсация; Д) оқыту мен дамыту; Е) әлеуметтік бейімдеу. 19. XVIII ғасырдағы түстерді ажырату зақымдалуын зерттеген әйгілі ағылшын зерттеушісі А) Дж. Дальтон; В) Л. Брайль; С) И.М. Сеченов; Д) И.П. Павлов; Е) Т.А. Власова. 20. Психоанализ теориясын зерттеуші философтар А) З. Фрейд, А. Адлер, К.Г. Юнг; В) М. Фуко, Ж. Делёз; С) В.П. Кащенко, Н.Н. Малофеев; Д) К. Ясперс, А. Камю, Ж.П. Сартр; Е) Я.А. Коменский. 21. Тифлопедагогикадағы соқыр балаларды оқыту жүйесі А) билингвистикалық оқыту жүйесі; В) брайльдік оқыту жүйесі; С) дәстүрлі оқыту жүйесі; Д) жалпы мектептердегі білім беру жүйесі; Е) орта білім беру жүйесі. 22. 1980 жылы психикалық дамудың кешеуілдеуін этипатогенетикалық ерекшеліктеріне қарай төрт топқа бөлген зерттеуші А) Дж. Дальтон; В) Л. Брайль; С) И.М. Сеченов; Д) К.С. Лебединская; Е) Я.А. Коменский. 23. Арнайы педагогиканың пәні А) арнаулы білім беру; В) арнаулы білім берудің теориясы мен практикасы; С) оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен практикасы; Д) білім берудің теориясы мен практикасы; Е) орта білім берудің теориясы мен практикасы. 24. Арнайы педагогиканың теориялық міндеттері А) арнаулы білім берудің теориялық-әдіснамалық негіздерін құрастыру; В) арнайы оқыту мен тәрбиелеудің мазмұны; С) арнайы оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен практикасы;
267 Д) арнайы оқыту мен тәрбиелеу; Е) жалпы білім беру. 25. Арнайы білім беру жүйесі А) мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға мектепке дейінгі, жалпы және кәсіптік білім беру; В) арнаулы мектептегі кәсіптік білім беру; С) кәсіптік білім беру мекемелеріндегі оқыту процесті ұйымдастыру мәселелері; Д) мектепке дейінгі мекемелердегі педагогикалық процесті ұйымдастыру мәселелері; Е) мектепке дейінгі мекемелердегі тәрбие процесін ұйымдастыру мәселелері. 26. Бастапқы кемшілікті екінші кемшіліктен ажыратудың қажеттілігін ұсынған белгілі психолог А) К.С. Лебединский; В) М.С. Певзнер; С) А.Р. Лурия; Д) Э. Крепелин; Е) Л.С. Выготский. 27. Организмдегі бұзылған функцияларды теңестіру, алмастыру туралы ұғым А) коррекциялау; В) компенсациялау; С) адаптация; Д) психикалық депривация; Е) әлеуметтік бейімдеу. 28. Дамуында ауытқуы бар балаларды арнаулы мекемелерге топтастыру қалайша жүзеге асады А) дәрігердің қорытындысы бойынша; В) медициналық-педагогикалық сараптама жұмысының қорытындысы бойынша; С) баланың мүмкіндігіне байланысты; Д) дамудағы спецификалық ерекшеліктерге байланысты; Е) баланың қабілетіне байланысты. 29. Психикалық дамуы тежелген балалардың тобы А) астениялық немесе реактивтік, конфликт жағдайындағы балалар; В) психикалық дамуы тежелген балалар; С) есту қабілеті, көру қабілеті, сөйлеу қабілеті бұзылған балалар; Д) конституциялық түрі, соматогендік түрі, психогендік, церебральдіорганикалық түрі; Е) мүмкіндігі шектеулі балалар.
268 30. Есту қабілеті зақымдалған тұлғаларды оқыту мен тәрбиелеумен айналысатын арнайы педагогиканың бір саласы А) сурдопедагогика; В) тифлопедагогика; С) логопедия; Д) коррекциялық педагогика; Е) олигофренопедагогика. 31. Қайта өрлеу дәуірінде мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға деген гуманистік көзқарастар негізінде мейірімділік, адамгершілік идеяларын ұсынған зерттеуші А) Я.А. Коменский; В) Иоганн Генрих Песталоцци; С) Жан Жак Руссо; Д) Филипп Пиннель; Е) Жан Итар. 32. Жан ауруына ұшырағандарға адамгершілік қатынас көрсеткен француз дәрігері және психиатр А) Я.А.Коменский; В) Иоганн Генрих Песталоцци; С) Жан Жак Руссо; Д) Филипп Пиннель; Е) Жан Итар. 33. Арнайы педагогикадағы жаңа парадигмалардың жетекші бағыттары А) экзистенциализм, психоанализ және постмодернизм; В) гумманизация, интеграция, фундаментализация; С) гносеология, аксирорния, онтропалогия; Д) компенсация, коррекция, реабилитация; Е) дифференсация, интеграция. 34. Сурдопедагогикадағы саңырау балаларды оқыту жүйесі А) билингвистикалық оқыту жүйесі; В) брайльдік оқыту жүйесі; С) дәстүрлі оқыту жүйесі; Д) жалпы мектептердегі білім беру жүйесі; Е) білім беру жүйсі. 35. Арнайы педагогиканың дамуындағы экзистенциализм философиясын зерттеуші философтар А) З. Фрейд, А. Адлер, К.Г. Юнг; В) В.П. Кащенко, Н.Н. Малофеев; С) М. Фуко, Ж. Делёз; Д) К. Ясперс, А. Камю, Ж.П. Сартр; Е) Жан Итар. 36. ХІХ ғ. 20-шы жылдарында ең алғаш бедерлі-нүктелі әріп жүйесін ұсынған француз тифлопедагогы
269 А) Э. Крепелин; В) Л. Брайль; С) Е.И. Солнцев; Д) М.И. Земцова; Е) А.Г. Литвак; Е) Жан Итар. 37. Психикалық дамуы тежелген балаларда байқалатын ерекшелік А) инфантилизм; В) деменция; С) аутизм; Д) олигофрения; Е) нақұрыстық. 38. Ерте жастағы балалардың дамуындағы функцияларды қалыпқа келтіру процесі А) реабилитация; В) абилитация; С) компенсация; Д) коррекция; Е) саралау. 39. Ерте жастағы балаларға көмек көрсетуді жүзеге асыруда құрылған «Абилитация младенцев» бағдарламасының негізін салушы кім А) В. Гаюи; В) В.П. Кащенко; С) Н.Н. Малофеев; Д) Ф. Энгельс; Е) Е.В. Кожевников. 40. ХХ ғасырда мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды әлеуметтік реабилитациялау тұжырымдамасын енгізген философтар А) З. Фрейд, А. Адлер, К.Г. Юнг; В) В.П. Кащенко, Н.Н. Малофеев; С) М. Фуко, Ж. Делёз; Д) К. Ясперс, А. Камю, Ж.П. Сартр; Е) В. Штерн, А. Мессер, Г. Риккерт. 41. «Адам құқығы туралы декларация» қабылданған жылы А) 1948 жыл; В) 1949 жыл; С) 1947 жыл; Д) 1946 жыл; Е) 1945 жыл.
270 42. Мүгедектердің тең құқығын сақтаудағы стандартты ереже қабылданған жылы А) 1990 жыл; В) 1991 жыл; С) 1992 жыл; Д) 1993 жыл; Е) 1994 жыл. 43. Әлеуметтену дегеніміз – А) адамның өмір сүру барысындағы игерген білім, іскерлік, дағдысының көмегімен түрлі қоғамдық қатынастарға түсуі; В) тұлғаның жалпы білім алуы; С) тұлғаның арнайы білім алуы; Д) кәсіби мамандықты игеруі; Е) арнайы білім беру мазмұынын жүзеге асыруы. 44. БҰҰ Ассамблеясындағы «Мүгедектердің құқығын қорғау туралы декларация» қабылданған жылы А) 1970 жыл; В) 1971 жыл; С) 1972 жыл; Д) 1975 жыл; Е) 1976 жыл. 45. БҰҰ Ассамблеясындағы «Ақыл-ой дамуы кешеуілдеген тұлғалардың құқығын қорғау туралы декларация» қабылданған жылы А) 1970 жыл; В) 1971 жыл; С) 1972 жыл; Д) 1975 жыл ; Е) 1976 жыл. 46. Компенсациялау теориясын зерттеу идеяларын дамытқан австриялық психолог және психиатр А) А.Адлер; В) П.Кащенко; С) В.Штерн; Д) А.Мессер; Е) Г.Риккерт. 47. Бас миындағы функционалдық қабілеттердің теориясын анықтаған зерттеуші А) А.Р. Лурия; В) П. Кащенко; С) В. Штерн; Д) А. Мессер; Е) Г. Риккерт.
271 48. Психикалық функциялардың компенсациялануын дәлелдеген психолог А) В. Гаюи; В) В.П. Кащенко; С) Н.Н. Малофеев; Д) Ф. Энгельс; Е) Л.С. Выготский. 49. Психикалық процестірдің өзектілігін анықтауда қолданылатын жетекші әдіс А) эксперимент; В) әңгіме; С) тестілеу; Д) көрнекілік; Е) баяндау. 50. Сөйлеудің онтогенездегі дамуы қалайша жүзеге асады А) эксперимент арқылы; В) ересектермен қарым-қатынасқа түсу арқылы; С) тестілеу арқылы; Д) көрнекіліктер арқылы; Е) баяндау арқылы. 51. Сөйлеу әрекетінің әлеуметтік жүйесі үшін не қажет А) дұрыс тамақтану; В) әлеуметтік топ, қоғам; С) ұйқының реттелуі ; Д) көрнекіліктердің әр түрлілігі; Е) білім. 52. Сөйлеу тілінің даму периодизациясы А) эксперимент, қорытынды; В) ойын, оқу, еңбек әрекеттері; С) ойлау мен сөйлеу; Д) фонетика, грамматика, семантикалық аспект; Е) баяндау, қорытындылау. 53. Сөйлеу тіліндегі кемшіліктерді классификациялауға қажетті талдаулар А) арнайы педагогиканың философиялық негіздері; В) арнайы педагогиканың клиникалық негіздері; С) арнайы педагогиканың лингвистикалық, психолингвистикалық негіздері; Д) арнайы педагогиканың әлеуметтік негіздері; Е) арнайы педагогиканың экономикалық негіздері. 54. Жоғары психикалық функциялардың қалыптасуы туралы тұжырымдамаларды анықтаған психолог А) Н.Н. Малофеев; В) Л.С. Выготский;
272 С) В.В. Лебединский; Д) В.В. Ковалев; Е) М.С. Певзнер. 55. Психикалық дизонтогенез теориясын зерттеуші А) Н.Н. Малофеев; В) Л.С. Выготский; С) В.В. Лебединский; Д) В.В. Ковалев; Е) М.С. Певзнер. 56.Сөйлеудің қалыптасу кезеңі А) 1-3 жас; В) 2-5 жас; С) 0-3 жас; Д) 5-7 жас; Е) 12-13 жас. 57. Дамудағы кемшіліктерді бірінші және екінші кемшіліктер түрінде қарастыруды ұсынған психолог А) Н.Н. Малофеев; В) Л.С. Выготский; С) В.В. Лебединский; Д) В.В. Ковалев; Е) М.С. Певзнер. 58. Игерген білімнің сипатын анықтау, мүмкіндігі шектеулі тұлғаның әлеуметтік бейімделуіне болжам жасауда басшылыққа алынатын оқытудың қағидасы А) ғылымилық қағидасы; В) саналылық қағидасы; С) детерменизм қағидасы; Д) оптимистік көзқарас қағидасы; Е) жүйелілік қағидасы; 59. Баланың жас ерекшелігін, жеке даму ерекшелігін есепке алудағы оқыту мен тәрбиенің қағидасы А) ғылымилық қағидасы; В) саналылық қағидасы; С) детерменизм қағидасы; Д) оптимистік көзқарас қағидасы; Е) жүйелілік қағидасы. 60. Түзете-дамыта оқыту жүйесін құруда басшылыққа алынатын негізгі қағида А) онтогенез дамуының негізгі заңдылықтарын есепке алу қағидасы; В) этипатогенетикалық қағида; С) саралап оқыту; Д) компенсациялау;
273 Е) филогенез дамуының негізгі заңдылықтарын есепке алу қағидасы. 61. Арнайы педагогикадағы теориялық таным әдістері А) профессиографиялық сипаттау, модельдеу, аксиоматизация, экстраполяция; В) бақылау, әңгіме, эксперимент, психодиагностикалаық әдістер; С) талдау және жинақтау; Д) анкета; Е) интерпетация. 62. Педагогикалық құбылыстар кезіндегі эмпирикалық әдіс А) әңгімелесу; В) бақылау; С) эксперимент; Д) сұрақ-жауап; Е) анкета. 63. Вербальды (сөздік) қарым-қатынас негізінде ақпараттар жинақтау әдісі А) әңгімелесу; В) бақылау; С) эксперимент; Д) сипаттау; Е) анкета. 64. Мұғалімнің бойындағы перцептивті қасиеттер А) біліктілік; В) адамды сыртқы кейпінен тану, байқампаздық; С) жеткілікті дәрежедегі білім мен тәрбиені игеру: Д) адамгершілік қасиеттер: Е) қарым-қатынасқа түсушілік. 65. Психологиялық-педагогикалық және арнайы білімді көтеру іскерлігі А) болжамдық қызмет; В) гностикалық іскерлік; С) зерттеушілік қызмет; Д) ұйымдастырушылық қызмет; Е) диагностикалық қызмет. 66. Объектіні зерттеу әдістері А) барлық теориялық және эмпирикалық әдістер; В) интерпретациялық анализ; С) таблицалар, сызбалар, графиктер құрастыру; Д) бақылау, әңгімелесу; Е) эксперимент. 67. Игерілген ақпараттарды саралау әдісі А) барлық теориялық және эмпирикалық әдістер; В) интерпретациялық анализ;
274 С) таблицалар, сызбалар, графиктер құрастыру; Д) бақылау, әңгімелесу; Е) эксперимент. 68. Психодиагностикадағы дамудағы жеке ерекшеліктерді анықтау тесті А) тұлғалық тест; В) интеллектуалдық тест; С) болжамдық тест; Д) топтағы қарым-қатынасты анықтауға арналған тест; Е) бақылау тесті. 69. Арнаулы білім беру мекемелері ашылған кезі А) ХХ ғасыр; В) ХІХ ғасыр; С) XVIII ғасыр; Д) XVII ғасыр; Е) XVI ғасыр. 70. ХІХ ғасырдың 80-ші жылдарында Ч.Диккенстің ғылыми еңбектерінде жарияланған американдық соқыр керең адам А) Л. Келлер; В) Лаура Бриджменс; С) О.И. Скороходова; Д) И.А. Соколянский; Е) Г.И. Мещеряков. 71. Дамуында күрделі кемшілігі бар балаларды диагностикалауды анықтаған зерттеуші А) О.И. Скороходова; В) И.А. Соколянский; С) Г.И. Мещеряков; Д) А.В. Ярмоленко; Е) Е.М. Мастюкова. 72. Күрделі кемшілігі бар балаларды оқытудың негізгі формалары А) инклюзивті оқыту; В) интеграциялы оқыту; С) дамыта оқыту; Д) саралап оқыту және жеке оқыту; Е) қашықтан оқыту. 73. Есту қабілеті бұзылған балалардың классификациясын ұсынған автор (1961ж.) А) Р.М. Боскис; В) Г.Е. Сухарева; С) Л.В. Преображенский; Д) Л.В. Нейман; Е) Т.А. Власова.
275 74. Арнаулы білім беру процесінде дағдының қалыптасуы үшін кеңінен қоланылатын оқыту әдісі А) сөздік әдіс; В) практикалық әдіс; С) көрнекілік әдіс; Д) эксперимент; Е) бақылау әдісі. 75. Бақылау мен демонстрациялау кезінде қолданылатын оқытудың әдісі А) сөздік әдіс; В) практикалық әдіс; С) көрнекілік әдіс; Д) эксперимент; Е) бақылау әдісі. 76. Құлақ қалқанының тұбінен берілген дыбыстарды өз бетімен қабылдамау, тұрақты түрдегі естудің бұзылуы А) есту қабілетінің нашарлауы; В) саңыраулық; С) кеш саңыраулық; Д) саңырау мылқаулық; Е) соқыр саңыраулық. 77. Есту қабілетінің бұзылуына ғылыми түрде зерттеу жүргізіп, психологиялық-педагогикалық классификацияны жасаған зерттеуші А) Е.П. Кузьмичева; В) Р.М. Боскис; С) С.А. Зыкова; Д) Т.А. Власова; Е) Л.В. Нейман. 78. Дефектология қай ғылым саласына жатады А) техникалық В) физикалық С) биологиялық Д) медициналық Е) педагогикалық 79. Коррекция дегеніміз: А) организм қызметтері бұзылыстарын толықтыру, алмастыру немесе қайта құру. Б) туа біткен және жүре иеленген бұзылыстар нәтижесінде организмнің бейімделгіштік үрдісі. С) балалардың психикалық дамуындағы кемшіліктерді түзеуге және әлсіретуге бағытталған педагогикалық шаралар жүйесі. Д) білім, ептілік, дағдыларды беру және меңгерту үрдісі. Е) дене кемшіліктерін түзетуге бағытталған медициналық шаралар жүйесі. 80. Компенсация дегеніміз:
276 А) туа біткен және жүре иеленген бұзылыстар нәтижесінде организмнің бейімделгіштік үрдісі. Б) организм қызметтері бұзылыстарын толықтыру, алмастыру немесе қайта құру. С) дене кемшіліктерін түзетуге бағытталған медициналық шаралар жүйесі Д) білім, ептілік, дағдыларды беру және меңгерту үрдісі. Е) балалардың психикалық дамуындағы кемшіліктерді түзеуге және әлсіретуге бағытталған педагогикалық шаралар жүйесі. 81. «Кемістіктің күрделі құрылымы» ұғымын алғашқы рет ұсынған: А) Гальперин Б) Л.С. Выготский С) Д.Б. Эльконин Д) А. Лурия Е) В.И. Лубовский 82. «Дефектология» ұғымы латын және грек тілінен былай аударылады: А) тәрбие беру, оқыту Б) қалыпты жағдайдан ауытқыған бала С) оқыту; сөз Д) кемшілік, ілім, сөз Е) педагогика, бала 83. Зияты бұзылған (ақыл-ойы кем) балаларды оқытудың және тәрбиелеудің ерекше формаларын алғашқы рет кім ұсынған: А) Песталоции Б) А.Р. Лурия С) Л.С. Выготский Д) Ж. Демор Е) А.А. Леонтьев 84. Олигофренопедагогика бұл .......... зерттейтін ғылым: А) көру кемістігі бар балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. Б) зияты бұзылған (ақыл-ойы кем) балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. С) есту кемістігі бар балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. Д) сөйлеу қабілетінің бұзылыстарын, оларды айқындау, жою және алдын алу әдістерін. Е) ерік-жігер сферасы бұзылған балаларды оқытуды және тәрбиелеуді 85. Сурдопедагогика бұл ............... зерттейтін ғылым: А) көру кемістігі бар балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. Б) зияты бұзылған (ақыл-ойы кем) бұзылған балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. С) есту кемістігі бар балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. Д) сөйлеу қабілетінің бұзылыстарын, оларды айқындау, жою және алдын алу әдістерін. Е) тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. 86. Тифлопедагогика нені зерттейтін ғылым:
277 А) көру кемістігі бар балаларды оқытуды және тәрбиелеуді Б) зияты бұзылған (ақыл-ойы кем) бұзылған балаларды оқытуды және тәрбиелеуді С) есту кемістігі бар балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. Д) сөйлеу қабілетінің бұзылыстарын, оларды айқындау, жою және алдын алу әдістерін. Е) тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. 87. Логопедия нені зерттейтін ғылым: А) көру кемістігі бар балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. Б) зияты бұзылған (ақыл-ойы кем) бұзылған балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. С) есту кемістігі бар балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. Д) сөйлеу қабілетінің бұзылыстарын, оларды айқындау, жою және алдын алу әдістерін. Е) тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқытуды және тәрбиелеуді. 88. «Олигофрения» ұғымы мынаны білдіреді: А) Баланың қалыпты даму кезеңінен кейінгі олигофрения В) Психиканың үдемелі төмендеуі С) Психикалық-дене дамуының күрт бұзылуы Д) ОЖЖ зақымдануының нәтижесінде психикалық қызметтің күрделі формаларының толық дамымауы Е) сыртқы әсерлердің салдарынан психикалық үрдістердің бұзылуы 89. «Деменция» дегеніміз: А) Баланың қалыпты даму кезеңінен кейінгі олигофрения В) Психиканың үдемелі төмендеуі С) Психикалық және дене дамуының күрт бұзылуы Д) ОЖЖ зақымдануының нәтижесінде психикалық қызметтің күрделі формаларының толық дамымауы Е) сыртқы әсерлердің салдарынан психикалық үрдістердің бұзылуы 90. Олигофренияның негізгі (жиі кездесетін) формасы А) фенилкетонуриямен В) гидроцефалиямен С) жыныс хромосомаларының қалыптан ауытқуымен Д) айқын білінетін нейросерпінді бұзылыстармен Е) бас миы қабының диффузиялық (сырттай) зақымдануымен 91. Тифлопедагогика бұл ...... туралы ғылым: А) сөйлеу қабілеті бұзылған балаларды оқыту және тәрбиелеу В) көру қабілеті зақымдалған балаларды оқыту және тәрбиелеу С) есту кемістігі бар балаларды оқыту және тәрбиелеу Д) тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқыту және тәрбиелеу Е) зияты бұзылған балаларды оқыту және тәрбиелеу
278 92. Нашар көретіндерге көз өткірлігі төмендегідей адамдар жатады: А) көзілдірік таққанда дұрыс көретін көзінің жітілігі 0-0,4 В) түс сезетін С) көзілдірік таққанда дұрыс көретін көзінің жітілігі 0,05-0,2 Д) 0,2 жоғары Е) екі көзі де мүлдем көрмейтіндер 93. Көрмейтін адамдар (көзі көрмейтіндер) қатарына көз өткірлігі төмендегідей адамдар жатады: А) көзілдірік таққанда дұрыс көретін көзінің жітілігі 0-0,4 В) түс сезетін С) көзілдірік таққанда дұрыс көретін көзінің жітілігі 0,05-0,2 Д) 0,2 жоғары Е) екі көзі де мүлде көрмейтіндер 94. Тифлопедагогиканың негізін салушы А) Б.И. Коваленко В) А.Г. Литвак С) Л.С. Выготский Д) Л. Брайл Е) В. Гаюи 95. Көрмейтін адамдарды оқыту және жазуға үйрету әдісінің авторы кім? А) Б.И. Коваленко В) А.Г. Литвак С) Л.С. Выготский Д) Л. Брайл Е) В. Гаюи 96. Логопедия – бұл ..... туралы ғылым: А) есту қабілеті бұзылған бар балаларды оқыту және тәрбиелеу В) зияты бұзылған балаларды оқыту және тәрбиелеу С) сөйлеу қабілеті бұзылыстарын анықтау, жою, алдын алу Д) тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқыту және тәрбиелеу Е) көру қабілеті бұзылған балаларды оқыту және тәрбиелеу 97. Дислалия дегеніміз: А) сөйлеу аппаратының дірілдеуі себебінен сөйлеу қабілетінің екпінырғақты жағының бұзылуы В) сөйлеу аппараты иннервациясының органикалық жетіспеушілігі себебінен сөйлеу қабілетінің дыбыс айтуының бұзылуы С) қалыпты есту қабілеті және сөйлеу тілінің аппаратының қалыпты сақталған иннервациясы кезінде дыбыс шығарудың бұзылуы Д) баланың құрсақ ішіндегі және алғашқы жылдарындағы дамуы кезінде бас миы қабығының сөйлеу аймақтарының органикалық зақымдалу салдарынан сөйлеу қабілетінің жоқтығы немесе толық дамымауы
279 Е) бас миының жергілікті зақымдануларымен байланысты бұрын қалыптасқан тілдің толық немесе жартылай жойылуы 98. Логоневроз – бұл: А) сөйлеу аппаратының дірілдеуі себебінен сөйлеу қабілетінің екпінырғақты жағының бұзылуы В) сөйлеу аппараты иннервациясының органикалық жетіспеушілігі себебінен сөйлеу қабілетінің айту жағының бұзылуы С) құлағында мүкістігі жоқ және сөйлеу аппараты иннервациясы қалыпты болған жағдайда дыбыстаудың бұзылуы Д) баланың құрсақ ішіндегі және алғашқы жылдарындағы дамуы кезінде бас миы қабығының сөйлеу аймақтарының органикалық зақымдалу салдарынан сөйлеу қабілетінің жоқтығы немесе толық дамымауы Е) бас миының жергілікті зақымдануларымен байланысты бұрын қалыптасқан тілдің толық немесе жартылай жойылуы 99. Дизартрия дегеніміз: А) сөйлеу аппаратының дірілдеуі себебінен сөйлеу қабілетінің екпінырғақты жағының бұзылуы В) сөйлеу аппараты иннервациясының органикалық жетіспеушілігі себебінен сөйлеу қабілетінің айту жағының бұзылуы С) құлағында мүкістігі жоқ және сөйлеу аппараты иннервациясы қалыпты болған жағдайда дыбыстаудың бұзылуы Д) баланың құрсақ ішіндегі және алғашқы жылдарындағы дамуы кезінде бас миы қабығының сөйлеу аймақтарының органикалық зақымдалу салдарынан сөйлеу қабілетінің жоқтығы немесе толық дамымауы Е) бас миының жергілікті зақымдануларымен байланысты бұрын қалыптасқан тілдің толық немесе жартылай жойылуы 100. Алалия – бұл: А) сөйлеу аппаратының дірілдеуі себебінен сөйлеу қабілетінің екпінырғақты жағының бұзылуы В) сөйлеу аппараты иннервациясының органикалық жетіспеушілігі себебінен сөйлеу қабілетінің айту жағының бұзылуы С) құлағында мүкістігі жоқ және сөйлеу аппараты иннервациясы қалыпты болған жағдайда дыбыстаудың бұзылуы Д) баланың құрсақ ішіндегі және алғашқы жылдарындағы дамуы кезінде бас миы қабығының сөйлеу аймақтарының органикалық зақымдалу салдарынан сөйлеу қабілетінің жоқтығы немесе толық дамымауы Е) бас миының жергілікті зақымдануларымен байланысты бұрын қалыптасқан тілдің толық немесе жартылай жойылуы 101. Афазия деп мынаны айтады: А) сөйлеу аппаратының дірілдеуі себебінен сөйлеу қабілетінің екпінырғақты жағының бұзылуы В) сөйлеу аппараты иннервациясының органикалық жетіспеушілігі себебінен сөйлеу қабілетінің айту жағының бұзылуы
280 С) құлағында мүкістігі жоқ және сөйлеу аппараты иннервациясы қалыпты болған жағдайда дыбыстаудың бұзылуы Д) баланың құрсақ ішіндегі және алғашқы жылдарындағы дамуы кезінде бас миы қабығының сөйлеу аймақтарының органикалық зақымдалу салдарынан сөйлеу қабілетінің жоқтығы немесе толық дамымауы Е) бас миының жергілікті зақымдануларымен байланысты бұрын қалыптасқан тілдің толық немесе жартылай жойылуы (бас миы жарақаттары, ісіп қозу процестері, тамырлардың бұзылуы) 102. Дислексия – бұл: А) бас миының кейбір бөліктерінің зақымдалуымен немесе толық жетілмегендігімен байланысты оқу қабілетінің бұзылуы В) сөйлеу аппараты иннервациясының органикалық жетіспеушілігі себебінен сөйлеу қабілетінің айту жағының бұзылуы С) жазу процесінің жартылай өзіне тән бұзылысы Д) баланың құрсақ ішіндегі және алғашқы жылдарындағы дамуы кезінде бас миы қабығының сөйлеу аймақтарының органикалық зақымдалу салдарынан сөйлеу қабілетінің жоқтығы немесе толық дамымауы Е) бас миының жергілікті зақымдануларымен байланысты бұрын қалыптасқан тілдің толық немесе жартылай жойылуы 103. Дисграфия – бұл: А) бас миының кейбір бөліктерінің зақымдалуымен немесе толық жетілмегендігімен байланысты оқу қабілетінің бұзылуы В) сөйлеу аппараты иннервациясының органикалық жетіспеушілігі себебінен сөйлеу қабілетінің айту жағының бұзылуы С) жазу процесінің жартылай өзіне тән бұзылысы Д) баланың құрсақ ішіндегі және алғашқы жылдарындағы дамуы кезінде бас миы қабығының сөйлеу аймақтарының органикалық зақымдалу салдарынан сөйлеу қабілетінің жоқтығы немесе толық дамымауы Е) бас миының жергілікті зақымдануларымен байланысты бұрын қалыптасқан тілдің толық немесе жартылай жойылуы.
281 Нормативтік сілтемелер 1. 2002 жылғы «Мүмкіндіктері шектеулі балаларды әлеуметтік және медициналық педагогикалық түзету арқылы қолдау» туралы Заңы - №343 11.07.02. Бүкіләлемдік адамдардың құқықтары туралы Декларация (1948). 2. Бала құқығы жайлы Конвенциясы (1989 ж.). 3. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы шілденің 27-сі № 319-III ҚРЗ «Білім туралы» Заңы. 4. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы – ҚР Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығымен бекітілген 5. Қазақстан Республикасының Конституциясы(1995 ж.). 6. Қазақстан Республикасындағы мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы Заңы (2005 ж.). 7. Қазақстан Республикасының мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек көрсету Заңы (2001). 8. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі (2001 ж.). 9. Саламандық декларациясы (1994). Пайдаланған әдебиеттер тізімі 1. Абаева Ғ.А., Мукажанова Э.Т. Арнайы педагогика және психология негіздері. Электронды құрал. 2012. 2. Абаева Ғ.А., Жангельдина И.Т. «Күрделі кемістігі бар балаларды тәрбиелеу мен оқытудың типтік арнайы бағдарламасы» - Алматы, 2011. 3. Абаева Ғ.А. «Церебральды паралич пен қосалқы бұзылыстардың үйлесуі бар балаларды оқыту және тәрбиелеудің арнайы бағдарламасы» - Алматы., 2012. 4. Абаева Г.А. Коррекционная работа в школе для детей с нарушениями зрения: оқу құралы. А., 2008. 5. Андреева Л. В. Сурдопедагогика. — М.: Academia, 2005. 6. Бaйтурсыновa A.A. К вопросу о рaзвитии нaучных исследовaний в специaльном обрaзовaнии РК. //Вестник КaзНПУ имени Aбaя. Серия "Специaльнaя педaгогикa". 2004. 7. Байтұрсынова А.А. Арнайы педагогика: проблемалармен даму болашағы. Алматы., 2008. 8. Бaйтұрсыновa A.A. Қaзaкстaн Республикaсындa мүмкіндіктері шектеулі бaлaлaрды жaлпы білім беру үрдісіне қосу проблемaры/ мaтериaлы междунaр. нaучно-прaктической конф. Современные нaучные исследовaния молодых ученых: проблемы, пути их решения и идеи. Aстaнa - 2007.
282 9. Баймуратова А.Т., Денисова И.А. Исследование обеспеченности коррекционных школ Казахстана учебными программами//Вестник КазНПУ имени Абая. А., 2008. 10. Басилова Т.А. Воспитание в семье ребенка раннего возраста со сложным сенсорным или множественным нарушением. - М., 2002. 11. Бектаева К.Б., Ерболатқызы А. «Зияты зақымдалған оқушылардың сөйлеу тілін және сауаттылық элементтерін дамыту» бағдарламасы, 2012ж. 12. Бектаева К.Б. Арнайы мектептегі оқу мен тіл дамытуға арналған әдістемелік құрал. А., 2014. 13. Брайтфельд В.И. Формирование мотивации учебной деятельности младших подростков с задержкой психического развития // Дефектология.- 2000. № 3. 14. Выготский Л.C. Проблема обучения и умственного развития в школьном возрасте // Педагогическая психология. М., 1991. 15. Выготский Л. С. «Проблемы дефектологии» - М., 1995. 16. Выготский Л.С. Избранные психологические исследования. – М., 1956. 17. Выготский Л.C. Проблема обучения и умственного развития в школьном возрасте // Педагогическая психология. М., 199. 18. Грушевская М.С., Халыкова Б.С. Обновление содержания обучения и воспитания дошкольников с общим недоразвитием речи//сб. под ред. Сулейменовой Р.А. Вопросы методологии и анализа качества специальных образовательных услуг в РК. – 2008. 19. Головчиц Л. А. Дошкольная сурдопедагогика. М., ВЛАДОС. - 2001. 20. Демьянов Ю.Г. Психиaтрия и дефектология (исторический aспект)//«Дефектология: современные проблемы обучения и воспитaния». СПб., Обрaзовaние, - 1994. 21. Дошкольное воспитание аномальных детей: Книга для учителя и воспитателя/Под ред. Л. П. Носковой. — М., 1993. 22. Епифанцева Т.Б., Киселенко Т.Е., Могилева И.А., Соловьева И.Г., Титкова Т.В. «Настольная книга педагога-дефектолога», Ростов-на-Дону, Феникс 2007. 23. Еременко И.Т. Олигофренопедaгогикa. - М, 1985 г. 24. Ермаков В.П., Якунин Г.А. Основы тифлопедагогики: развитие, обучение и воспитание детей с нарушениями зрения: учебное пособие для студентов высших учебных заведений. — М., 2000. 25. Жохов В.П., Кормакова И.А., Плаксина Л.И. Реабилитация детей, страдающих содружственным косоглазием и амблиопией. – М., 1989. 26. Зaмский Х.С. Умственно отстaлые дети: история их изучения, воспитaния и обучения с древних времен до середины ХХ векa. — М., 1995. 27. Занятость и профессиональная реабилитация инвалидов /Под ред. С.Н.Кавокина. — М., 1995.- № 2. 28. Интегрированное обучение: проблемы и перспективы. — СП6., 1996. 29. Исaев Д.И. Умственнaя отстaлость у детей и подростков. С-Пб. 2007.
283 30. Кавокин С.Н. Профессиональная реабилитация и занятость инвалидов. — М., 1997. 31. Келлер Т. Кемпхильские общины в Великобритании // Обучение детей с проблемами в развитии в разных странах мира. Хрестоматия /Сост. Л.М.Шипицына. СПб., 1997. 32. Коркунов В.В., Лернер Д. Основные понятия и термины в специaльном обрaзовaнии./ «Понятийный aппaрaт педaгогики и обрaзовaния». Вып. 1.,- Екaтеринбург, 1995. 33. Коррекционное обучение как основа личностного развития аномальных дошкольников / Под ред. Л. П. Носковой. — М,, 1989. 34. Коржовa Г.М., Бaйтурсыновa A.A. История специaльного обрaзовaния в РК. Aлмaты.-2003. 35. Луцкинa Р.К. Обучение и воспитaние aномaльных детей в Кaзaхстaне. -Aлмa-Aтa. - 1987. 36. Мaлофеев Н.Н. Зaпaднaя Европa: эволюция отношения обществa и госудaрствa к лицaм с отклонениями в рaзвитии. - М.: Издaтельство «Экзaмен», 2003. 37. Мaлофеев Н.Н. Специaльное обрaзовaние в России и зa рубежом: В 2- х чaстях. Чaсть 1: Зaпaднaя Европa. - М.: Печaтный двор, 1996. 38. Мастюкова Е.М. Ребенок с отклонениями в развитии. — М., 1992. 39. Нaзaровa Н.М. Рaзвитие теории и прaктики дефектологического обрaзовaния. Сурдопедaгог: история, современные проблемы, перспективы профессионaльной подготовки. — М., 1992. 40. Назарова Н.М. Закономерности развития интеграции как социального и педагогического феномена II Компенсирующее обучение: опыт, проблемы, перспективы. — М., 1996.— ч. 1. 41. Нaзaровa Н.М. Об изменениях в понятийном aппaрaте специaльной педaгогики и ее современных лингвосемaнтических проблемaх ./ «Понятийный aппaрaт педaгогики и обрaзовaния». Вып. 1, Екaтеринбург, 1995. 42. Нaрушениями рaзвития: Хрестомaтия /Сост. В.М.Aстaпов. М., 1995. 43. Өмирбекова К.К., Оразаева Г.С., Тулебиева Г.Н., Ибатова Г.Б. Логопедия: оқулық. А., 2011. 44. Обучение детей с проблемами в развитии в разных странах мира: Хрестоматия / Сост. и науч. ред. Л. М. Шипицина. — СП6., 1997. 45. Обучение детей с задержкой психического развития/под ред. В.И.Лубовского. — Смоленск, 1994. 46. Пузaнов Б.П. Обучение детей с нaрушениями интеллектуaльного рaзвития: (Олигофренопедaгогикa): Учеб. пособие для студ. высш.пед. учеб. зaведений / М.: Издaтельский центр «Aкaдемия», 2001. 47. Разенкова Ю.А. «Содержание индивидуальных программ развития детей младенческого возраста с ограниченными возможностями, воспитывающихся в доме ребенка», М., 2012 ж. Коняева Н.П., Никандрова Т.С. Воспитание детей с нарушениями интеллектуального развития// Учебник для ВУЗов. — М.: ВЛАДОС, 2010
284 48. Речицкая Е.Г. Сурдопедагогика//Учебник для ВУЗов. — М.: ВЛАДОС, 2004. 49. Селиверстов Н., Гаубах Ю.Т. Педагогические истоки логопедии. Методические разработки. М., 1984. 50. Система работы с детьми с множественными нарушениями/под ред. Н.Гайдукевич. Минск - 2008. 51. Сорокова М.Г. Современное дошкольное образование: США, Германия, Япония—М., 1998. 52. Специaльнaя педaгогикa: учеб. пособие для студ. высш. учеб. зaведений / Л.И. Aксеновa, Б.A. Aрхиповa, Л.И. Беляковa и др.; под ред. Н.М. Нaзaровой. - 6-е изд., стер. - М.:Издaтельский центр«Aкaдемия»,2005. 53. Сулейменовa Р.A. Системa рaнней коррекционной помощи детям с огрaниченными возможностями в Кaзaхстaне: проблемы создaния и рaзвития. Aлмaты, 2001. 54. Сулейменовa РA., Хaкимжaновa Г.Д. Психофизическое здоровье и рaзвитие детей и подростков в Республике Кaзaхстaн. Проблемы и перспективы. - Aлмaты - 1997. 55. Сулейменовa Р.A. Специaльное обрaзовaние детей зa рубежом. Проблемы и решения. - Aлмaты. - 2000. 56. Сулейменовa Р.A., Хaкимжaновa Г.Д. Зaрубежный и отечественный опыт включения детей со специaльными нуждaми в общеобрaзовaтельный процесс. Проблемы и пути решения - Aлмaты. - 2001. 57. Хaкимжaновa Г.Д. Нaучные, прaвовые и методогические основы рaзвития социaльно-педaгогической рaботы в Кaзaхстaне //Вестник КaзНГГУ имени Aбaя, серия «Специaльнaя педaгогикa» №2 (4), Aлмaты, 2003. 58. Шматко Н.Д. «Система ранней комплексной дифференцированной коррекционно-развивающей помощи детям с церебральным параличом», М., 2009. 59. Teachers' and parents' cooperation role within provision of pedagogical process at special education Author(s): Prudnikova, Ilga; Cernova, Emilija Book Group Author(s): Rezeknes Augstskola Conference: International Scientifical Conference on Society, Integration and Education Location: Rezekne, LATVIA Date: MAY 25-26, 2012 Source: SOCIETY, INTEGRATION, EDUCATION 2012, VOL II Pages: 163-174 Published: 2012 Times Cited: 0 (from All Databases). 60. Pedagogies of becoming in an end-of-the-line 'special' school Author(s): Youdell, Deborah Source: CRITICAL STUDIES IN EDUCATION Volume: 51 Issue: 3 Special Issue: SI Pages: 313-324 DOI:10.1080/17508487.2010.508810 Published: 2010 Times Cited: 1 (from All Databases) 61. Special education exercises artificial head includes a graphical display and a luminous image generator simulator perception and cognition Patent Number: ES2245865-A1; ES2245865-B1 Patent Assignee: UNIV GRANADA 62. Differences in care of health in relation to quality of life of czech, slovak and polish special school teachers Author(s): Blahutkova, Marie; Sebera, Martin; Nadolska, Anna; et al. Book Editor(s): Rehulka, E Conference: 6th Conference on Teachers and Health Location: Brno, CZECH REPUBLIC Date: 2004 Source:
285 UCITELE A ZDRAVI 6 - 6TH CONFERENCE TEACHERS AND HEALTH Pages: 163-172 Published: 2004 Times Cited: 0 (from All Databases) 63. Pedagogic and therapeutic interventions in special education Author(s): Irblich, D Source: PRAXIS DER KINDERPSYCHOLOGIE UND KINDERPSYCHIATRIE Volume: 46 Issue: 10 Pages: 738-739 Published: DEC 1997 Times Cited: 0 (from All Databases) 64. Family Action for Inclusive Education Susie Miles, 2002, EENET, Manchester University 0161 275 3711 [email protected] website www.eenet.org.uk . 65. Making Speicial Education Inclusive: From Research to Practice (2002) – P.Farrell and M. Ainscow (editor). 66. Ellger-Ruettgardt S.L. Geschichte der Sonderpaedagogik, 2008.
286 ГЛОССАРИЙ кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық - педагогикалық түзету арқылы қолдану – кемтар балаларға тұрмыс - тіршілігіндегі шектелуді жою және оның орнын толтыру үшін жағдай жасауды қамтамасыз ететін және оларға басқа азаматтармен бірдей қоғам өміріне қатысу мүмкіндіктерін жасауға бағытталған арнаулы әлеуметтік, медициналық және білім беру қызметтерін көресететін білім беру, халықты әлеуметтік қорғау, денсаулық сақтау ұйымдарының қызметі; кемтар бала (балалар) – белгіленген тәртіппен расталған, туа біткен, тұқым қуалаған, жүре пайда болған аурулардан немесе жарақаттардың салдарынан тіршілік етуі шектелген, дене және ( немесе) психикалық кемістігі бар он сегіз жасқа дейінгі бала (балалар); «қатер» тобындағы бала (балалар) – ерте қолға алынбағандықтан, әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзету арқылы қолдану көрсетілмегендіктен, дене және (немесе) психикалық дамуында кенжелеп қалу ықтималдығы жоғары болатын үш жасқа дейінгі бала (балалар); дене кемістік – адам психикасы дамуының және (немесе) жұмыс істеуінің ұзақ уақыт бойы әлеуметтік, медициналық және педагогикалық түзету арқылы қолдануды қажет ететіндей созылмалы бұзылуы; психикалық кемістік – адам психикасы дамуының және (немесе) жұмыс істеуінің уақытша немесе тұрақты кемістігі, соның ішінде: сенсорлық бұзылыстардың салдары; сөйлеу бұзылыстары; эмоциялық – еркі жағынан бұзылыстары; ми зақымдануының салдары; ақыл –ой дамуының бұзылыстары, соның ішінде ақыл- ой жағынан кежелеп қалу; психикалық дамуының тежелуі және осыған байланысты оқып үйренудегі өзіндік қиындықтар; күрделі кемістік – психикалық және дене кемістігінің кез – келген ұштасуы; ауыр кемістік – мемлекеттік (оның ішінде арнаулы) білім беру стандарттарына сәйкес білім беру қолжетімді болмайтын және оқыту мүмкіндіктері өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын, қоршаған дүние туралы қарапайым білімдерді және қарапайым еңбек дағдыларын немесе аясы тар кәсіби даярлықты меңгерумен шектелетін дәрежедегі психикалық және (немесе) дене кемістігі; ерте қолға алу (ерте қолдану) – психикалық дене бұзылыстары скринингін, медициналық психологиялық – педагогикалық дигностиканы, емдеуді, дамыта оқытуды қамтитын, сәби жастағы (үш жасқа дейінгі) балаларды әлеуметтік және медициналық – педагогикалық түзету арқылы қолдану;
287 әлеуметтік бейімдеу – нысаналы әлеуметтік және медициналық – педагогикалық түзету арқылы қолдану процесінде кемтар балалардың қоғамда қабылданған құндылықтарды, мінез – құлық ережелері мен нормаларын игеруі мен қабылдануы және еңбекке даярлануы жолымен әлеметтік орта жағдайларына белсенді түрде икемделуі; әлеуметтік жұмыс – жекелеген адамдарға, отбасыларына олардың толық мәнді әлеуметтік жұмыс істеуіне кедергі келтіретін бұзылған немесе жойылған функцияларының орнын толтыра отырып әлеуметтік құқықтары мен кепілдіктерін іске асыруда көмек көрсету жөіндегі қызмет; скрининг – «қатер» тобындағы балаларды анықтау мақсатымен жаппай стандартталған тексеру; медициналық және психологиялық-педагогикалық диагностика – әр түрлі кемістіктерді анықтау мен емдеудің, оқыту мен тәрбиелеудің сайма – сай жағдайларын белгілеу үшін балалардың психикалық – дене дамуын кешенді салааралық бағалау; медициналық оңалту – организмнің бұзылған немесе семіп қалған функцияларын емдеуге, қалпына келтіруге бағытталған медициналық іс – шаралар кешені; арнаулы білім беру бағдарламалары – кемтар балаларды оқытуға арналған бағдарламалар; арнаулы білім беру – кемтар балаларға арнайы жағдайлар жасай отырып білім беру; арнаулы білім беру жағдайлары – техникалық және өзге де көмекші құралдарды, сондай – ақ медициналық, әлеуметтік және кемтар балалардың білім беру бағдарламаларын игеруі онсыз мүмкін болмайтын өзге де қызметтерді қоса алғанда, арнаулы білім алу үшін жасалатын жағдайлар; арнаулы білім беру ұйымдары – кемтар балалардың диагностикасы және консультациялар алуы, оларды оқыту мен тәрбиелеу үшін құрылған ұйымдар: психологиялық – медициналық – педагогикалық консультациялар, оңалту орталықтары, психологиялық - педагогикалық түзету кабинеттері, балалар бақшалары, мектептер жанындағы логопедтік пункттер және басқа да ұйымдар; арнаулы түзету ұйымдар – дамуында кемтар болып қалған: есту қабілеті бұзылған (естімейтін, нашар еститін, кейінен саңырау болып қалған); көру қабілеті бұзылған (көзі көрмейтін, нашар көретін, кейіннен соқыр болып қалған); жүріп – тұру мүшелерінің функциялары бұзылған; сөйлеу қабілеті бұзылған; ақыл – ойы кенжелеп қалған; психикалық дамуы тежелген;
288 эмоциялық еркі жағынан және мінез – құлқы бұзылған; күрделі бұзылыстары бар, оның ішінде соқыр – мылқау болып қалған балаларға арналған ұйымдар; психологиялық тексеру – кемтар балалардың психикалық жағдайының ерекшеліктері мен психикалық дамуындағы әлеуметтік мүмкіндіктерін анықтау; әлеуметтік тексеру – тиісті жастағы балаларға арналған жас нормативтерін ескере отырып, дене кіріптарлығына, жинақылығы, әдеттегі қызметпен айналысу қабілеті, экономикалық дербестігі мен қоғамдағы кірігу қабілеті шектеуіне байланысты болуы мүмкін әлеуметтік кемістер дәрежесін анықтау; медициналық тексеру – балалардың тіршілік - әрекетінің шектелуіне себеп болатын жекелеген ағза немесе организм функциясының (функцияларының) бұзылу (болмау) түрін, ауырлығын анықтау; педагогикалық тексеру – тиісті жастағы балаларға арналған жас нормативтерін ескере отырып, балалардың ақыл –ой жағынан даму ерекшеліктерін және олардың ойын ойнауға, білім алу мен қарым - қатынас жасауға әлеуметтік мүмкіндіктерін анықтау; кәсіби диагностика – бойындағы психикалық және (немесе) дене кемістігін ескере отырып балалардың еңбек қызметінің немесе кәсіптің дағдыларын меңгеру мен орындауға әлеуметтік мүмкіндіктерін анықтау; кемтар баланы оңалтудың жеке бағдарламасы – баланың соматикалық жай-күйі деңгейінің болжамын, психикалық – дене төзімділігін, отбасының әлеуметтік мәртебесі мен әлеуметтік инфрақұрылым мүмкіндіктерін ескере отырып, оның қажеттіліктерінің құрылымына, ден қоятын мәселелерінің шеңберіне, құштарлықтарының деңгейіне сәйкес баланың тұрмыстық, қоғамдық, кәсіби қызметке қабілетін қалпына келтіруге бағытталған медициналық, психологиялық, педагогикалық және әлеуметтік іс-шаралар тізбесі; уәкілетті мемлекеттік орган (бұдан әрі – уәкілетті орган ) – азаматтардың денсаулығын сақтау, білім беру, халықты әлеуметтік қорғау саласында басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы органдар.
289 МАЗМҰНЫ Кіріспе 3 Қысқартылған ұғымдар анықтамалығы 4 БӨЛІМ I. АРНАЙЫ ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ §1. Арнайы педагогика ғылымы туралы түсінік 5 §2. Қалыптан тыс даму туралы ғылыми болжамдар эволюциясы 14 §3. Арнайы педагогиканың ғылыми негіздері 24 §4. Арнаулы білім беру жүйесінің әлеуметтік-мәдени негіздері 32 §5. Арнаулы білім берудің экономикалық негіздері 37 §6. Арнаулы білім беру жүйесінің құқықтық негіздері 39 §7. Арнайы педагогиканың клиникалық негіздері 42 §8. Арнайы педагогиканың психологиялық негіздері 49 §9. Арнайы педагогиканың лингвистикалық және психолингвистикалық негіздері 59 §10. Арнайы педагогиканың әдіснамалық және теориялық негіздері 62 БӨЛІМ II. АРНАЙЫ ПЕДАГОГИКАНЫҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ §11. Арнаулы білім беру жүйесіндегі педагог 68 §12. Арнайы педагогиканың қағидалары 73 §13. Мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқыту әдістері мен технологиялары 80 §14. Коррекциялық-педагогикалық процесті ұйымдастыру формалары 90 §15 Арнайы мектеп оқушыларын кәсіптік еңбекке баулуды ұйымдастыруы мен мазмұны 95 БӨЛІМ III. АРНАУЛЫ БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЗАМАНУИ ЖҮЙЕСІ §16. Коррекциялық-педагогикалық үдерісінің құрылымы 108 §17. Мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған білім беру мекемелері 120 §18. Медициналық әлеуметтік-педагогикалық қолдау 133 БӨЛІМ IV. АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРІ §19. Есту қабілеті бұзылған балаларды оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық жүйесі 138 §20. Көру қабілеті зақымдалған балаларды оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық жүйесі 152 §21. Сөйлеу тілі бұзылған балаларды оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық жүйесі 166 §22. Интеллектуалды мүмкіндіктері шектелген балаларды оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық жүйесі 172
290 §23. Психикалық дамуы тежелген балаларды оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық жүйесі 180 §24. Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық жүйесі 185 §25. Күрделі кемістігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық жүйесі 200 §26. Эмоциялық дамуы бұзылған (ерте жастағы аутизміне шлдыққан) тұлғаларға коррекциялық-педагогикалық көмек көрсету жүйесі 209 БӨЛІМ V. БІЛІМ БЕРУДЕГІ ИНТЕГРАЦИЯ. ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ МЕН ДАМУЫ §27. Мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпы білім беру үрдісіне енгізудегі қоғамның көзқарасының дамуы 213 §28. Интеграциялық оқыту жүйесіне тарихи шолу негізінде инклюзивті білім берудің мәнін ашу 216 §29. Қазақстан Республикасындағы инклюзивті білім беру жүйесінің нормативтік-құқықтық базасы 222 §30. Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істейтін педагогтардың құзыреттілігіне сипаттама 227 Практикалық сабақ тапсырмалары мен орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар 231 Студенттің оқытушының жетекшілігімен орындайтын өзіндік жұмыс (ОСӨЖ) тапсырмалары мен орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар 241 Студенттің өзіндік жұмыс тапсырмалары мен орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар 254 Тест тапсырмалары 260 Нормативтік сілтемелер 278 Пайдаланған әдебиеттер тізімі 278 Глоссарий 283
291 Ғ.Ә. Абаева, К.Ж. Төребаева, Г.С. Оразаева, Ж.Ж. Қартбаева АРНАЙЫ ПЕДАГОГИКА Оқулық Пішімі 60х80/16. Қағазы офсеттік. Баспа табағы 16. Көлемі 288 бет. Таралымы 500 дана «Medet group» ЖШС, 100017 ҚР, Қарағанды қаласы, Мұстафин к-сі 5/1