วิจัย ชุดปฏิบัติการเครื่องจักรกลไฟฟ้าและการควบคุม

140

ตารางที่ 1 เคร่ืองมือวสั ดุอุปกรณ์

ลาดับ ชื่อเครื่องมือ จานวน
1 ตวั
1 เซอร์กิตเบรกเกอร์ ( Circuit Breaker ) 3P+N 30mA 3 ตวั
1 ตวั
2 แมกเนติก คอนแทคเตอร์ ( Magnetic Contactor ) 380V 1 ตวั
4 ดวง
3 โอเวอร์โหลด รีเลย์ ( Overload Reley ) 1.8-2.2 A 1 ตวั
1 ตวั
4 รีเลยต์ ้งั เวลา ( Timer Relay ) แบบ C 1 ตวั
1 ตวั
5 ไพลอตแลมป์ ( Pilot Lamp )
1 ตวั
สวติ ชก์ ดป่ มุ เริ่ม ( Push Button " START / ON " )
1 ตวั
6 สวติ ชก์ ดป่ ุมหยดุ ( Push Button " STOP / OFF " ) 1 ตวั
สวติ ชก์ ดป่ มุ เร่ิมหมนุ ( Push Button " Forward " ) 1 ตวั
1 ชุด
สวิตชก์ ดป่ มุ เริ่มหมนุ ( Push Button " Reversing " )

มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ตวั หมุนแบบกรงกระรอก ขนาด 1

7 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM ( Three phase squirrel cage

induction motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM )

8 มลั ติมิเตอร์ ( Multimeter )

9 มิเตอร์แบบแคลมป์ ( Digital Clam )

10 เคร่ืองวดั ความเร็วรอบ ( Tacho Meter )

11 ชุดสายตอ่ วงจร ( Connection Cable )

1. คาํ แนะนาํ
1.1 ศึกษาเพิม่ เติมไดท้ ี่ : https://www.youtube.com/watch?v=WqbEHWUC_kQ
1.2 ใชก้ บั ชุดฝึกเคร่ืองจกั รกลไฟฟ้าและการควบคมุ ( Electrical Machine and Control Set )

2. ขอ้ ควรระวงั
2.1 ตรวจสอบการตอ่ วงจรใหถ้ ูกตอ้ ง
2.2 ตรวจสอบระดบั แรงดนั ไฟฟ้าท่ีจ่ายใหว้ งจรใหถ้ ูกตอ้ ง
2.3 ขณะสบั สวติ ช์ หรือกดสวิตช์ อาจจะเกิดประกายไฟได้
2.4 อยา่ ใหค้ า่ กระแสที่ไหลเขา้ มอเตอร์เกินพกิ ดั กระแสของมอเตอร์

141

3. ลาํ ดบั ข้นั (การทดลอง/การปฏิบตั ิงาน)
3.1 ต่อวงจรงตามรูปท่ี 2 และ 3

รูปท่ี 2 วงจรกาํ ลงั การสตาร์ทมอเตอร์ แบบ STAR-DELTA โดยอตั โนมตั ิ

กาํ หนดให้ 6. K1 คือ Main contact 1
1. L1 คอื Line 1 7. K2 คือ Main contact 2
2. L2 คอื Line 2 8. K2 คือ Main contact 3
3. L3 คอื Line 3 9. M1 คือ Three phase motor
4. F1 คอื Power Fuse
5. F3 คือ Overload relay 1 HP 380v 50 Hz 1.12A 1360 RPM

142

รูปที่ 3 วงจรควบคมุ การสตาร์ทมอเตอร์ แบบ STAR-DELTA โดยอตั โนมตั ิ

กาํ หนดให้ 8. KT คือ Coil Timer
1. L1 คือ Line 1 9. S1 คือ Push button Switch "STOP"
2. N คอื Neutral 10. S2 คอื Push button Switch
3. F2 คอื Control fuse " Start STAR – Run DELDA "
4. F3 คอื Overload relay
5. K1 คือ Coil contactor
6. K2 คอื Coil contactor
7. K3 คอื Coil contactor

143

ผลการทดลองท่ี 1

1. ปรับต้งั คา่ โอเวอร์โหลดรีเรย์ ดงั รูปท่ี 4
2. ต้งั คา่ หน่วงเวลา Timer ดงั รูปท่ี 5
3. กดสวิตช์ป่ ุมกด S2 สังเกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 และ K2 หลอดไฟสัญญาณ H1
และ H2 ตอนมอเตอร์เร่ิมเดินแบบ Star แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 1

3.1 วดั แรงดนั มอเตอร์จากมลั ติมิเตอร์ (V) ดงั รูปที่ 6 และ รูปท่ี 7 แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 2
3.2 วดั กระแสมอเตอร์จากมิเตอร์แบบแคลมป์ (A) ดงั รูปที่ 6 และรูปที่ 8 แลว้ บนั ทึกลงใน
ตารางท่ี 3
3.3 วดั ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั TACHO METER (RPM) ดงั รูปที่ 9 แลว้ บนั ทึกลง
ตารางที่ 4
4. เม่ือถึงเวลาท่ีกาํ หนด มอเตอร์เดินดว้ ยความเร็วสูงสุดแบบ Delta สังเกตการทาํ งานของคอน
แทคเตอร์ K1 K2 และ K3 หลอดไฟสัญญาณ H1 และ H2 แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 5
4.1 วดั แรงดนั มอเตอร์จากมลั ติมิเตอร์ (V) ดงั รูปที่ 6 และ รูปที่ 7 แลว้ บนั ทึกลงในตารางที่ 6
4.2 วดั กระแสมอเตอร์จากมิเตอร์แบบแคลมป์ (A) ดงั รูปที่ 6 และรูปที่ 8 แลว้ บนั ทึกลงใน
ตารางท่ี 7
4.3 วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER (RPM) ดังรูปท่ี 9 แลว้ บนั ทึกลง
ตารางที่ 8
5. กดสวิตช์ป่ ุมกด S1 สังเกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 K2 และ K3 หลอดไฟสัญญาณ
H1 H2 และ H3 แลว้ บนั ทึกลงในตารางที่ 9

ใชไ้ ขควงแบนเลก็ หมุนตามลกู ศรของ
โอเวอร์โหลดรีเรยไ์ ปท่ี 1.8 A - 2.1 A

รูปท่ี 4 วธิ ีปรับโอเวอร์โหลดรีเรย์

144
หมุนไปท่ี 4 เพื่อต้งั เวลา
24 วนิ าที
60 = 60 วินาที
6 = 6 วินาที
M = Minute = นาที
S = Second = วนิ าที
รูปท่ี 5 วธิ ีต้งั คา่ หน่วงเวลา Timer 24 วินาที

รูปท่ี 6 วธิ ีวดั มลั ติมิเตอร์และแอมป์ มิเตอร์

รูปท่ี 7 วิธีใชม้ ลั ติมิเตอร์ต้งั ยา่ นวดั ท่ี 400 VAC ที่สาย U1 และ V1

145

รูปท่ี 8 วธิ ีใชแ้ อมป์ มิเตอร์ ต้งั ยา่ นวดั ท่ี 40 A ที่สาย W1

รูปที่ 9 วธิ ีใชเ้ ครื่องมือวดั TACHO METER (RPM) กดที่ป่ ุม Start เพอ่ื วดั ความเร็วมอเตอร์

ผลการทดลองที่ 1

ตารางการทดลองท่ี 1 กดสวิตช์ป่ ุมกด S2 สังเกตการทาํ งานของ Timer และคอนแทคเตอร์ K1 K2
K3 ตอนมอเตอร์เร่ิมเดินแบบ Star

ผลการทาํ งาน
Timer
K1
K2
K3

146

ตารางการทดลองท่ี 2 วดั แรงดนั ไฟฟ้าจากเคร่ืองมือวดั มลั ติมิเตอร์ วิธีวดั ดงั รูปที่ 6 (VAC)

คา่ แรงดนั ไฟฟ้า (VAC) แรงดนั ไฟฟ้า (VAC)

แรงดนั มอเตอร์จากเครื่องมือวดั ขณะทาํ งาน

ตารางการทดลองที่ 3 กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ วธิ ีวดั ดงั รูปที่ 7 (A)
กระแสมอเตอร์(A) กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน (A) ผลตา่ ง
1.8 A

ตารางการทดลองท่ี 4 วดั ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั TACHO METER วิธีวดั ดงั รูปท่ี 8 (RPM)

ความเร็วรอบจากมอเตอร์ ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั ผลตา่ ง
(RPM) TACHO METER (RPM)

2830 RPM 165 RPM

ตารางการทดลองที่ 5 เมื่อถึงเวลาท่ีกาํ หนดมอเตอร์เดินดว้ ยความเร็วสูงสุดแบบ Delta สังเกตการ
ทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 K2 และ K3

ผลการทาํ งาน
K1
K2
K3

ตารางการทดลองที่ 6 วดั แรงดนั ไฟฟ้าจากเคร่ืองมือวดั มลั ติมิเตอร์ วิธีวดั ดงั รูปท่ี 6 (VAC)

คา่ แรงดนั ไฟฟ้า (VAC) แรงดนั ไฟฟ้า (VAC)

แรงดนั มอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน

ตารางการทดลองท่ี 7 กระแสมอเตอร์จากเครื่องมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ วิธีวดั ดงั รูปท่ี 7 (A)
กระแสมอเตอร์(A) กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน (A) ผลตา่ ง
1.8 A

147

ตารางการทดลองท่ี 8 วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER วธิ ีวดั ดงั รูปที่ 8 (RPM)

ความเร็วรอบจากมอเตอร์ ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั ผลตา่ ง
(RPM) TACHO METER (RPM)

2830 RPM

ตารางการทดลองท่ี 9 เมื่อกดสวิตช์ S1 สังเกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 K2 และ K3
ผลการทาํ งาน

K1
K2
K3

สรุปและวจิ ารณ์ผล

............................................................................................................................. .....................
.............................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................ ................................................

148

ตารางที่ 10 ใบความรู้สญั ลกั ษณ์ทางไฟฟ้า

149

ตารางท่ี 11 ใบความรู้อปุ กรณ์ที่ใชใ้ นการทดลอง

F2 Overload relay
โอเวอร์โหลด รีเลย์ ทาํ หนา้ ท่ีป้องกนั มอเตอร์ทาํ งานเกินกาํ ลงั

K1 Contactor
K2 แมกเนติกคอนแทคเตอร์ ทาํ หนา้ ที่ต่อไฟเขา้ มอเตอร์
K3

S1 Push button “Stop”
สวิตชป์ ่ ุมกด ทาํ หนา้ ที่หยดุ เดินมอเตอร์

S2 Push button “Start”
สวติ ชป์ ่ ุมกด ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมเดินมอเตอร์

Push Button " Forward "
S3 สวิตชก์ ดป่ มุ ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมหมุนไปทางหนา้

Push Button " Backward "
S4 สวิตชก์ ดป่ มุ ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมหมุนถอยหลงั

KT Coil Timer
K2T ไทมเ์ มอร์ ทาํ หนา้ ที่ควบคุมเวลาการทาํ งานของอุปกรณ์ตา่ งๆ
K3T

H1 Pilot lamp
H2 หลอดสัญญาณ ทาํ หนา้ ท่ีแสดงสถานะการตอ่ ไฟเขา้ มอเตอร์
H3

M1 3 Phase motor
M1 มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส

150

ภาคผนวก ข
เฉลยแบบฟอร์มใบงานที่ 1 ถงึ 9

151

ใบงานที่ 1 การเร่ิมเดนิ มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ไม่มีไฟแสดงสถานะ

การเร่ิมเดินและหยุดเดินมอเตอร์ โดยใชแ้ มกเนติกคอนแทคเตอร์ในการตดั ต่อ เพื่อควบคุม
การทาํ งานของมอเตอร์และมีอุปกรณ์ป้องการมอเตอร์ไม่ให้เกิดการเสียหาย และสามารถเริ่ม
เดินเครื่องโดยกดป่ ุมท่ีสวิตชป์ ่ ุมกดใหม้ อเตอร์ทาํ งานไดโ้ ดยตรง และเม่ือตอ้ งการหยุดก็กดท่ีสวิตช์
ป่ ุมกดได้ และมีอปุ กรณ์มาประกอบเป็นวงจรในการควบคมุ เพื่อใหเ้ กิดการควบคุมไดต้ ามท่ีตอ้ งการ
และเกิดความปลอดภยั การสตาร์ทวิธีน้ีมอเตอร์จะมีกระแสสตาร์ทประมาณ 6-8 เท่าของกระแส
พิกดั จึงใช้สําหรับสตาร์ทมอเตอร์ขนาดเลก็ ไม่เกิน 7.5 kW หรือ 10 แรงมา้ หรือในบางกรณีอาจมี
การใชก้ บั มอเตอร์ขนาดใหญก่ วา่ น้ี เช่น ลกั ษณะงานตอ้ งการแรงบิดสูง

ชุดฝึกเครื่องจกั รกลไฟฟ้าและการควบคุม ( Electrical Machine and Control Set )

รูปที่ 1 เครื่องมือวสั ดุอปุ กรณ์

152

ตารางท่ี 1 เคร่ืองมือวสั ดุอปุ กรณ์

ลาดับ ช่ือเครื่องมือ จานวน
1 ตวั
1 เซอร์กิตเบรกเกอร์ ( Circuit Breaker ) 3P+N 30mA 3 ตวั
1 ตวั
2 แมกเนติก คอนแทคเตอร์ ( Magnetic Contactor ) 380V 1 ตวั
4 ดวง
3 โอเวอร์โหลด รีเลย์ ( Overload Reley ) 1.8-2.2 A 1 ตวั
1 ตวั
4 รีเลยต์ ้งั เวลา ( Timer Relay ) แบบ C 1 ตวั
1 ตวั
5 ไพลอตแลมป์ ( Pilot Lamp )
1 ตวั
สวติ ชก์ ดป่ ุมเริ่ม ( Push Button " START / ON " )
1 ตวั
6 สวติ ชก์ ดป่ ุมหยดุ ( Push Button " STOP / OFF " ) 1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ มุ เริ่มหมุน ( Push Button " Forward " ) 1 ตวั
1 ชุด
สวติ ชก์ ดป่ มุ เร่ิมหมุน ( Push Button " Reversing " )

มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ตวั หมนุ แบบกรงกระรอก ขนาด 1 HP

7 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM ( Three phase squirrel cage

induction motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM )

8 มลั ติมิเตอร์ ( Multimeter )

9 มิเตอร์แบบแคลมป์ ( Digital Clam )

10 เครื่องวดั ความเร็วรอบ ( Tacho Meter )

11 ชุดสายตอ่ วงจร ( Connection Cable )

1. คาํ แนะนาํ
1.1 ศึกษาเพ่ิมเติมไดท้ ่ี : https://www.youtube.com/watch?v=eXZ_6kLWYIg
1.2 ใชก้ บั ชุดฝึกเคร่ืองจกั รกลไฟฟ้าและการควบคมุ ( Electrical Machine and Control Set )

2. ขอ้ ควรระวงั
2.1 ตรวจสอบการตอ่ วงจรใหถ้ กู ตอ้ ง
2.2 ตรวจสอบระดบั แรงดนั ไฟฟ้าท่ีจ่ายใหว้ งจรใหถ้ กู ตอ้ ง
2.3 ขณะสบั สวิตช์ หรือกดสวิตช์ อาจจะเกิดประกายไฟได้
2.4 อยา่ ใหค้ ่ากระแสที่ไหลเขา้ มอเตอร์เกินพิกดั กระแสของมอเตอร์

153

3. ลาํ ดบั ข้นั (การทดลอง/การปฏิบตั ิงาน)
3.1 ต่อวงจรงตามรูปท่ี 2 และ 3

รูปที่ 2 วงจรกาํ ลงั การเร่ิมเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ไมม่ ีไฟแสดงสถานะ

กาํ หนดให้
1. L1 คอื Line 1
2. L2 คอื Line 2
3. L3 คือ Line 3
4. F1 คอื Power Fuse
5. F3 คอื Overload Relay
6. K1 คอื Main Contactor
7. M1 คอื Three phase motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM

154

รูปท่ี 3 วงจรควบคมุ การเริ่มเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ไมม่ ีไฟแสดงสถานะ
กาํ หนดให้
1. L1 คอื Line 1
2. N คือ Neutron
3. F2 คือ Control Fuse
4. F3 คอื Overload Relay
5. K1 คือ Coil contactor
6. S1 คือ Push button "STOP / OFF" (N.C.)
7. S2 คอื Push button "START / ON" (N.O.)

155

วิธีการทดลอง

1. ปรับโอเวอร์โหลดรีเลย์ ( Overload Relay ) ดงั รูปที่ 4 กดสวติ ช์ S2 สังเกตการทาํ งานของ
K1 แลว้ บนั ทึกลงในตารางการทดลองที่ 1

1.1 วดั แรงดนั มอเตอร์จากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ ( Vac ) ดังรูปท่ี 5 และ รูปที่ 6 แลว้
บนั ทึกลงในตารางการทดลองที่ 2

1.2 วดั กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ ( A ) ดงั รูปที่ 5 และ รูปท่ี 7
แลว้ บนั ทึกลงในตารางตารางการทดลองท่ี 3

1.3 วดั ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั TACHO METER ( RPM ) ดงั รูปท่ี 8 แลว้ บนั ทึก
ลงในตารางตารางการทดลองที่ 4

2. กดสวติ ช์ S1 สงั เกตการทาํ งานของ K1 แลว้ บนั ทึกลงในตารางตารางการทดลองท่ี 5

รูปท่ี 4 วธิ ีปรับโอเวอร์โหลดรีเรย์

รูปที่ 5 วิธีวดั มลั ติมิเตอร์และแอมป์ มิเตอร์

156
รูปท่ี 6 วิธีใชม้ ลั ติมิเตอร์ต้งั ยา่ นวดั ที่ 400 VAC ท่ีสาย U1 และ V1

รูปท่ี 7 วิธีใชแ้ อมป์ มิเตอร์ ต้งั ยา่ นวดั ที่ 40 A ที่สาย W1
รูปที่ 8 วิธีใชเ้ ครื่องมือวดั TACHO METER (RPM) กดที่ป่ ุม Start เพ่ือวดั ความเร็วมอเตอร์

157

ผลการทดลองท่ี 1

ตารางการทดลองท่ี 1 กดสวิตช์ S2 สงั เกตการทาํ งานของ K1
ผลการทาํ งาน

K1 ทาํ งาน

ตารางการทดลองที่ 2 วดั แรงดนั ไฟฟ้าจากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ วิธีวดั ดงั รูปท่ี 6 (VAC)

คา่ แรงดนั ไฟฟ้า (VAC) แรงดนั ไฟฟ้า (VAC)

แรงดนั มอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน 398.3 VAC

ตารางการทดลองท่ี 3 กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ วิธีวดั ดงั รูปที่ 7 (A)

กระแสมอเตอร์(A) กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน (A) ผลตา่ ง

1.8 A 1.5 A 0.3 A

ตารางการทดลองที่ 4 วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER วิธีวดั ดงั รูปที่ 8 (RPM)

ความเร็วรอบจากมอเตอร์ ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั ผลตา่ ง
(RPM) TACHO METER (RPM)

2830 RPM 2994.6 RPM 164.6 RPM

ตารางการทดลองที่ 5 เม่ือกดสวติ ช์ S1 สังเกตการทาํ งานของ K1
ผลการทาํ งาน

K1 ไม่ทาํ งาน

สรุปและวิจารณ์ผล

เมื่อจ่ายไฟเขา้ ที่วงจรเริ่มเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส กดสวิตช์ S2 สังเกตการ
ทาํ งานของ K1 ผลการทาํ งาน K1 ทาํ งาน แรงดนั ไฟฟ้ามอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน 398.3
VAC กระแสมอเตอร์จากเครื่องมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ 1.5 A ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั
2994.6 RPM เม่ือกดสวิตช์ S1สังเกตการทาํ งานของ K1 ผลการทาํ งาน K1 ไม่ทาํ งาน การทดลอง
ถกู ตอ้ งตามวตั ถุประสงค์

158

ตารางที่ 6 ใบความรู้สญั ลกั ษณ์ทางไฟฟ้า

159

ตารางที่ 7 ใบความรู้อุปกรณ์ที่ใชใ้ นการทดลอง

F2 Overload relay
โอเวอร์โหลด รีเลย์ ทาํ หนา้ ท่ีป้องกนั มอเตอร์ทาํ งานเกินกาํ ลงั

K1 Contactor
K2 แมกเนติกคอนแทคเตอร์ ทาํ หนา้ ท่ีต่อไฟเขา้ มอเตอร์
K3

S1 Push button “Stop”
สวติ ชป์ ่ ุมกด ทาํ หนา้ ท่ีหยดุ เดินมอเตอร์

S2 Push button “Start”
สวติ ชป์ ่ มุ กด ทาํ หนา้ ที่เริ่มเดินมอเตอร์

Push Button " Forward "
S3 สวิตชก์ ดป่ มุ ทาํ หนา้ ที่เริ่มหมุนไปทางหนา้

Push Button " Backward "
S4 สวติ ชก์ ดป่ ุม ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมหมุนถอยหลงั

KT Coil Timer
K2T ไทมเ์ มอร์ ทาํ หนา้ ท่ีควบคุมเวลาการทาํ งานของอุปกรณ์ตา่ งๆ
K3T

H1 Pilot lamp
H2 หลอดสญั ญาณ ทาํ หนา้ ท่ีแสดงสถานะการตอ่ ไฟเขา้ มอเตอร์
H3

M1 3 Phase motor
M1 มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส

160

ใบงานที่ 2 การเริ่มเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส มหี ลอดไฟแสดงสถานะ

การเริ่มเดินและหยดุ เดินมอเตอร์ โดยใชแ้ มกเนติกคอนแทคเตอร์ในการตดั ต่อ เพื่อควบคุม
การทาํ งานของมอเตอร์และมีอุปกรณ์ป้องการมอเตอร์ไม่ให้เกิดการเสียหาย และสามารถเริ่ม
เดินเครื่องโดยกดป่ ุมท่ีสวิตช์ป่ ุมกดให้มอเตอร์ทาํ งานไดโ้ ดยตรง และเม่ือตอ้ งการหยดุ ก็กดท่ีสวิตช์
ป่ ุมกดได้ มีหลอดไฟแสดงสถานะการทาํ งาน และมีอุปกรณ์มาประกอบเป็ นวงจรในการควบคุม
เพ่ือใหเ้ กิดการควบคุมไดต้ ามที่ตอ้ งการและเกิดความปลอดภยั การสตาร์ทวิธีน้ีมอเตอร์จะมีกระแส
สตาร์ทประมาณ 6-8 เท่าของกระแสพิกดั จึงใช้สําหรับสตาร์ทมอเตอร์ขนาดเล็กไม่เกิน10 แรงมา้
หรือในบางกรณีอาจมีการใชก้ บั มอเตอร์ขนาดใหญก่ วา่ น้ี เช่น ลกั ษณะงานตอ้ งการแรงบิดสูง

รูปท่ี 1 เครื่องมือวสั ดุอปุ กรณ์

161

ตารางท่ี 1 เคร่ืองมือวสั ดุอุปกรณ์

ลาดบั ช่ือเครื่องมือ จานวน
1 ตวั
1 เซอร์กิตเบรกเกอร์ ( Circuit Breaker ) 3P+N 30mA 3 ตวั
1 ตวั
2 แมกเนติก คอนแทคเตอร์ ( Magnetic Contactor ) 380V 1 ตวั
4 ดวง
3 โอเวอร์โหลด รีเลย์ ( Overload Reley ) 1.8-2.2 A 1 ตวั
1 ตวั
4 รีเลยต์ ้งั เวลา ( Timer Relay ) แบบ C 1 ตวั
1 ตวั
5 ไพลอตแลมป์ ( Pilot Lamp )
1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ มุ เร่ิม ( Push Button " START / ON " )
1 ตวั
6 สวิตชก์ ดป่ ุมหยดุ ( Push Button " STOP / OFF " ) 1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ ุมเร่ิมหมุน ( Push Button " Forward " ) 1 ตวั
1 ชุด
สวิตชก์ ดป่ มุ เริ่มหมุน ( Push Button " Reversing " )

มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ตวั หมุนแบบกรงกระรอก ขนาด 1 HP

7 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM ( Three phase squirrel cage

induction motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM )

8 มลั ติมิเตอร์ ( Multimeter )

9 มิเตอร์แบบแคลมป์ ( Digital Clam )

10 เคร่ืองวดั ความเร็วรอบ ( Tacho Meter )

11 ชุดสายตอ่ วงจร ( Connection Cable )

1. คาํ แนะนาํ
1.1 ศึกษาเพ่มิ เติมไดท้ ่ี : https://www.youtube.com/watch?v=y6G1QoYidnI
1.2 ใชก้ บั ชุดฝึกเครื่องจกั รกลไฟฟ้าและการควบคุม ( Electrical Machine and Control Set )

2. ขอ้ ควรระวงั
2.1 ตรวจสอบการต่อวงจรใหถ้ ูกตอ้ ง
2.2 ตรวจสอบระดบั แรงดนั ไฟฟ้าท่ีจ่ายใหว้ งจรใหถ้ กู ตอ้ ง
2.3 ขณะสบั สวติ ช์ หรือกดสวิตช์ อาจจะเกิดประกายไฟได้
2.4 อยา่ ใหค้ ่ากระแสท่ีไหลเขา้ มอเตอร์เกินพกิ ดั กระแสของมอเตอร์

162

3. ลาํ ดบั ข้นั (การทดลอง/การปฏิบตั ิงาน)
3.1 ตอ่ วงจรงตามรูปท่ี 2 และ 3

รูปท่ี 2 วงจรกาํ ลงั การเริ่มเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส มีหลอดไฟแสดงสถานะ

กาํ หนดให้
1. L1 คือ Line 1
2. L2 คอื Line 2
3. L3 คือ Line 3
4. F1 คือ Power Fuse
5. F3 คือ Overload Relay
6. K1 คอื Main Contactor
7. M1 คือ Three phase motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM

163

รูปที่ 3 วงจรควบคุมการเร่ิมเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส มีหลอดไฟแสดงสถานะ
กาํ หนดให้
1. L1 คือ Line 1
2. N คือ Neutron
3. F2 คอื Control Fuse
4. F3 คอื Overload Relay
5. K1 คือ Coil contactor (ในแถวท่ี 1)
6. S1 คอื Push button "STOP / OFF" (N.C.)
7. S2 คอื Push button "START / ON" (N.O.)
8. H1 คอื Signal Lamp

164

วิธีการทดลอง

1. ปรับโอเวอร์โหลดรีเลย์ ( Overload Relay ) ดงั รูปท่ี 4 กดสวติ ช์ S2 สังเกตการทาํ งานของ
K1 และ H1 แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 1

1.1 วดั แรงดนั มอเตอร์จากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ ( Vac ) ดงั รูปท่ี 5 และ รูปท่ี 6 แลว้
บนั ทึกลงในตารางที่ 2

1.2 วดั กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ ( A ) ดงั รูปท่ี 5 และ รูปท่ี 7
แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 3

1.3 วดั ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั TACHO METER ( RPM ) ดงั รูปท่ี 8 แลว้ บนั ทึก
ลงในตารางที่ 4

2. กดสวติ ช์ S1 สังเกตการทาํ งานของ K1 และ H1 แลว้ บนั ทึกลงในตารางที่ 5

รูปท่ี 4 วธิ ีปรับโอเวอร์โหลดรีเรย์

รูปที่ 5 วธิ ีวดั มลั ติมิเตอร์และแอมป์ มิเตอร์

165
รูปท่ี 6 วิธีใชม้ ลั ติมิเตอร์ต้งั ยา่ นวดั ที่ 400 VAC ท่ีสาย U1 และ V1

รูปท่ี 7 วิธีใชแ้ อมป์ มิเตอร์ ต้งั ยา่ นวดั ที่ 40 A ที่สาย W1
รูปที่ 8 วิธีใชเ้ ครื่องมือวดั TACHO METER (RPM) กดที่ป่ ุม Start เพ่ือวดั ความเร็วมอเตอร์

166

ผลการทดลอง

ตารางการทดลองท่ี 1 กดสวิตช์ S2 สังเกตการทาํ งานของ K1 และ H1
ผลการทาํ งาน

K1 ทาํ งาน
H1 ทาํ งาน

ตารางการทดลองที่ 2 วดั แรงดนั ไฟฟ้าจากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ วธิ ีวดั ดงั รูปท่ี 6 (VAC)

วิธีวดั ค่าแรงดนั ไฟฟ้า (VAC) แรงดนั ไฟฟ้า (VAC)

แรงดนั มอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน 398.3 VAC

ตารางการทดลองท่ี 3 กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ วธิ ีวดั ดงั รูปท่ี 7 (A)

กระแสมอเตอร์(A) กระแสมอเตอร์จากเครื่องมือวดั ขณะทาํ งานต่อ ผลตา่ ง

1.8 A 1.5 A 0.3 A

ตารางการทดลองที่ 4 วดั ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั TACHO METER วธิ ีวดั ดงั รูปท่ี 8 (RPM)

ความเร็วรอบจากมอเตอร์ ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั ผลต่าง
(RPM) TACHO METER (RPM)

2830 RPM 2994.6 RPM 164.6 RPM

ตารางการทดลองที่ 5 เม่ือกดสวิตช์ S1 สังเกตการทาํ งานของ K1 และ H1
ผลการทาํ งาน

K1 ไม่ทาํ งาน
H1 ไมท่ าํ งาน

สรุปและวิจารณ์ผล

เมื่อจ่ายไฟเข้าที่วงจรเริ่มเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส กดที่ป่ ุม S2 สังเกตการ
ทาํ งานของ K1 และ H1 เมื่อ K1 ทาํ งานทาํ ใหม้ อเตอร์หมุนและหลอดไฟแสดงสถานะการทาํ งานติด
ใชเ้ คร่ืองมือวดั ความเร็วรอบ TECHO METER ขณะทาํ งานวดั ไดค้ า่ 2994.6 RPM วดั แรงดนั มอเตอร์
จากเคร่ื องมือวัดมัลติมิเตอร์ขณะทํางานวัดค่าได้ 398.3 V กระแสมอเตอร์จากเคร่ื องมือ

167

วดั แอมป์ มิเตอร์ขณะทาํ งานวดั คา่ ได้ 1.5 A และเมื่อกด S1 สังเกตการทาํ งานของ K1 หนา้ สัมผสั K1
หยุดทาํ งาน มอเตอร์หยุดหมุน หลอดไฟแสดงสถานะการทาํ งานดับ การทดลองถูกต้องตาม
วตั ถุประสงค์

ตารางที่ 6 ใบความรู้สัญลกั ษณ์ทางไฟฟ้า

168

ตารางที่ 7 ใบความรู้อุปกรณ์ที่ใชใ้ นการทดลอง

F2 Overload relay
โอเวอร์โหลด รีเลย์ ทาํ หนา้ ท่ีป้องกนั มอเตอร์ทาํ งานเกินกาํ ลงั

K1 Contactor
K2 แมกเนติกคอนแทคเตอร์ ทาํ หนา้ ท่ีต่อไฟเขา้ มอเตอร์
K3

S1 Push button “Stop”
สวติ ชป์ ่ ุมกด ทาํ หนา้ ท่ีหยดุ เดินมอเตอร์

S2 Push button “Start”
สวติ ชป์ ่ มุ กด ทาํ หนา้ ที่เริ่มเดินมอเตอร์

Push Button " Forward "
S3 สวิตชก์ ดป่ มุ ทาํ หนา้ ที่เริ่มหมุนไปทางหนา้

Push Button " Backward "
S4 สวติ ชก์ ดป่ ุม ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมหมุนถอยหลงั

KT Coil Timer
K2T ไทมเ์ มอร์ ทาํ หนา้ ท่ีควบคุมเวลาการทาํ งานของอุปกรณ์ตา่ งๆ
K3T

H1 Pilot lamp
H2 หลอดสญั ญาณ ทาํ หนา้ ท่ีแสดงสถานะการตอ่ ไฟเขา้ มอเตอร์
H3

M1 3 Phase motor
M1 มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส

169

ใบงานที่ 3 การเริ่มเดนิ มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส โดยใช้โอเวอร์โหลด

การเริ่มเดินและหยดุ เดินมอเตอร์ โดยใชแ้ มกเนติกคอนแทคเตอร์ในการตดั ต่อ เพ่ือควบคุม
การทาํ งานของมอเตอร์และเม่ือกระแสเกินที่ต้งั ไวโ้ อเวอร์โหลดก็จะตดั และสามารถเร่ิมเดินเครื่อง
โดยกดป่ ุมท่ีสวิตชป์ ่ ุมกดให้มอเตอร์ทาํ งานไดโ้ ดยตรง และเมื่อตอ้ งการหยุดก็กดท่ีสวิตชป์ ่ ุมกดได้
มีหลอดไฟแสดงสถานะการทาํ งาน และมีอุปกรณ์มาประกอบเป็ นวงจรในการควบคุมเพ่ือให้เกิด
การควบคุมไดต้ ามท่ีตอ้ งการและเกิดความปลอดภยั การสตาร์ทวิธีน้ีมอเตอร์จะมีกระแสสตาร์ท
ประมาณ 6-8 เท่าของกระแสพิกดั จึงใชส้ าํ หรับสตาร์ทมอเตอร์ขนาดเลก็ ไม่เกิน 10 แรงมา้ หรือใน
บางกรณีอาจมีการใชก้ บั มอเตอร์ขนาดใหญก่ วา่ น้ี เช่น ลกั ษณะงานตอ้ งการแรงบิดสูง

รูปท่ี 1 เครื่องมือวสั ดุอุปกรณ์

170

ตารางที่ 1 เคร่ืองมือวสั ดุอปุ กรณ์

ลาดบั ช่ือเครื่องมือ จานวน
1 ตวั
1 เซอร์กิตเบรกเกอร์ ( Circuit Breaker ) 3P+N 30mA 3 ตวั
1 ตวั
2 แมกเนติก คอนแทคเตอร์ ( Magnetic Contactor ) 380V 1 ตวั
4 ดวง
3 โอเวอร์โหลด รีเลย์ ( Overload Reley ) 1.8-2.2 A 1 ตวั
1 ตวั
4 รีเลยต์ ้งั เวลา ( Timer Relay ) แบบ C 1 ตวั
1 ตวั
5 ไพลอตแลมป์ ( Pilot Lamp )
1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ ุมเริ่ม ( Push Button " START / ON " )
1 ตวั
6 สวิตชก์ ดป่ ุมหยดุ ( Push Button " STOP / OFF " ) 1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ ุมเริ่มหมุน ( Push Button " Forward " ) 1 ตวั
1 ชุด
สวิตชก์ ดป่ ุมเริ่มหมนุ ( Push Button " Reversing " )

มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ตวั หมุนแบบกรงกระรอก ขนาด 1 HP

7 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM ( Three phase squirrel cage

induction motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM )

8 มลั ติมิเตอร์ ( Multimeter )

9 มิเตอร์แบบแคลมป์ ( Digital Clam )

10 เครื่องวดั ความเร็วรอบ ( Tacho Meter )

11 ชุดสายต่อวงจร ( Connection Cable )

1. คาํ แนะนาํ
1.1 ศึกษาเพม่ิ เติมไดท้ ่ี: https://www.youtube.com/watch?v=MHMlbuC5usg
1.2 ใชก้ บั ชุดฝึกเครื่องจกั รกลไฟฟ้าและการควบคมุ (Electrical Machine and Control Set)

2. ขอ้ ควรระวงั
2.1 ตรวจสอบการตอ่ วงจรใหถ้ ูกตอ้ ง
2.2 ตรวจสอบระดบั แรงดนั ไฟฟ้าท่ีจ่ายใหว้ งจรใหถ้ กู ตอ้ ง
2.3 ขณะสบั สวติ ช์ หรือกดสวติ ช์ อาจจะเกิดประกายไฟได้
2.4 อยา่ ใหค้ ่ากระแสท่ีไหลเขา้ มอเตอร์เกินพิกดั กระแสของมอเตอร์

171

3. ลาํ ดบั ข้นั (การทดลอง/การปฏิบตั ิงาน)
3.1 ต่อวงจรงตามรูปท่ี 2 และ 3

รูปท่ี 2 วงจรกาํ ลงั การเร่ิมเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3เฟส โดยใชโ้ อเวอร์โหลด

กาํ หนดให้
1. L1 คือ Line 1
2. L2 คอื Line 2
3. L3 คือ Line 3
4. F1 คือ Power Fuse
5. F3 คือ Overload Relay
6. K1 คอื Main Contactor
7. M1 คอื Three phase motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM

172

รูปท่ี 3 วงจรควบคมุ การเริ่มเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3เฟส โดยใชโ้ อเวอร์โหลด
กาํ หนดให้

1. L คอื Line 1
2. N คอื Neutron
3. F2 คอื Control Fuse
4. F3 คือ Overload Relay
5. K1 คือ Coil contactor
6. S1 คอื Push Button "STOP / OFF" (N.C.)
7. S2 คอื Push Button "START / ON" (N.O.)
8. H1 คือ Signal Lamp

173

วธิ ีการทดลอง

1. ปรับโอเวอร์โหลดรีเลยด์ งั รูปที่ 4 ใหก้ ระแสมากท่ีสุด (2.5 A) แลว้ กดสวิตชป์ ่ ุมกด S2
สังเกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 1

1.1 วดั แรงดันมอเตอร์จากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ (V) ดังรูปที่ 5 และ รูปท่ี 6 แลว้
บนั ทึกลงในตารางที่ 2

1.2 วดั กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ (A) ดงั รูปที่ 5 และรูปท่ี 7
แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 3

1.3 วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER (RPM) ดงั รูปท่ี 8 แลว้ บนั ทึกลง
ในตารางท่ี 4

2. ขณะมอเตอร์ทาํ งานกดสวิตชป์ ่ มุ กด S1 สังเกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ แลว้ บนั ทึก
ลงในตารางท่ี 5

3. ปรับโอเวอร์โหลดรีเลยด์ ังรูปท่ี 4 ให้กระแสต่าํ ที่สุด (1.7 A) แล้วกดสวิตช์ป่ ุมกด S2
สงั เกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 6

รูปท่ี 4 วธิ ีปรับโอเวอร์โหลดรีเรย์

รูปที่ 5 วิธีวดั มลั ติมิเตอร์และแอมป์ มิเตอร์

174
รูปท่ี 6 วิธีใชม้ ลั ติมิเตอร์ต้งั ยา่ นวดั ที่ 400 VAC ท่ีสาย U1 และ V1

รูปท่ี 7 วิธีใชแ้ อมป์ มิเตอร์ ต้งั ยา่ นวดั ที่ 40 A ที่สาย W1
รูปที่ 8 วิธีใชเ้ ครื่องมือวดั TACHO METER (RPM) กดที่ป่ ุม Start เพ่ือวดั ความเร็วมอเตอร์

175

ผลการทดลอง

ตารางการทดลองที่ 1 ปรับโอเวอร์โหลดรีเลย์ ใหก้ ระแสมากที่สุด (2.5 A) วธิ ีปรับค่าดงั รูปที่ 4 แลว้
กดสวิตชป์ ่ ุมกด S2 สงั เกตการทาํ งานของ K1

ผลการทาํ งาน
K1 ทาํ งาน

ตารางการทดลองท่ี 2 วดั แรงดนั มอเตอร์จากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ วิธีวดั ดงั รูปท่ี 6 (VAC)

คา่ แรงดนั ไฟฟ้า (VAC) แรงดนั ไฟฟ้า (VAC)

แรงดนั มอเตอร์จากเครื่องมือวดั ขณะทาํ งาน 398.3 VAC

ตารางการทดลองท่ี 3 กระแสมอเตอร์จากเครื่องมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ วธิ ีวดั ดงั รูปที่ 7 (A)
กระแสมอเตอร์(A) กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน (A) ผลตา่ ง
1.8 A 1.5 A 0.3 A

ตารางการทดลองที่ 4 วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER วิธีวดั ดงั รูปที่ 8 (RPM)

ความเร็วรอบจากมอเตอร์ ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั ผลตา่ ง
(RPM) TACHO METER (RPM)

2830 RPM 2993.5 RPM 163.5

ตารางการทดลองที่ 5 ขณะมอเตอร์ทาํ งานกดสวิตชป์ ่ มุ กด S1 สังเกตการทาํ งานของ K1
ผลการทาํ งาน

K1 ไมท่ าํ งาน

ตารางการทดลองที่ 6 ปรับโอเวอร์โหลดรีเลย์ ใหก้ ระแสต่าํ ท่ีสุด (1.7 A) แลว้ กดสวิตชป์ ่ มุ กด S2
สงั เกตการทาํ งานของ K1

ผลการทาํ งาน
K1 ไมท่ าํ งาน

176

สรุปและวิจารณ์ผล

เมื่อจ่ายไฟเขา้ ที่วงจรเร่ิมเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ปรับโอเวอร์โหลดรีเลย์ ให้
กระแสมากที่สุด (2.5 A) กดท่ีป่ ุม S2 สังเกตการทาํ งานของ K1 และ H1 เม่ือ K1 ทํางานทาํ ให้
มอเตอร์หมุน ใช้เคร่ืองมือวดั ความเร็วรอบ TECHO METER ขณะทาํ งานวดั ไดค้ ่า 2993.5 RPM
RPM วดั แรงดนั มอเตอร์จากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ขณะทาํ งานวดั ค่าได้ 398.3 V กระแสมอเตอร์
จากเครื่องมือวดั แอมป์ มิเตอร์ขณะทาํ งานวดั ค่าได้ 1.5 A และเม่ือกด S1 สังเกตการทาํ งานของ K1
หน้าสัมผสั K1 หยุดทาํ งาน มอเตอร์หยุดหมุน เมื่อปรับโอเวอร์โหลดรีเลย์ ให้กระแสต่าํ ที่สุด
(1.7 A) แลว้ กดสวิตช์ป่ ุมกด S2 สังเกตการทาํ งานของ K1 หน้าสัมผสั K1 ไม่ทาํ งาน การทดลอง
ถกู ตอ้ งตามวตั ถุประสงค์

ตารางที่ 7 ใบความรู้สัญลกั ษณ์ทางไฟฟ้า

177

ตารางที่ 8 ใบความรู้อุปกรณ์ที่ใชใ้ นการทดลอง

F2 Overload relay
โอเวอร์โหลด รีเลย์ ทาํ หนา้ ท่ีป้องกนั มอเตอร์ทาํ งานเกินกาํ ลงั

K1 Contactor
K2 แมกเนติกคอนแทคเตอร์ ทาํ หนา้ ท่ีต่อไฟเขา้ มอเตอร์
K3

S1 Push button “Stop”
สวติ ชป์ ่ ุมกด ทาํ หนา้ ท่ีหยดุ เดินมอเตอร์

S2 Push button “Start”
สวติ ชป์ ่ มุ กด ทาํ หนา้ ที่เริ่มเดินมอเตอร์

Push Button " Forward "
S3 สวิตชก์ ดป่ มุ ทาํ หนา้ ที่เริ่มหมุนไปทางหนา้

Push Button " Backward "
S4 สวติ ชก์ ดป่ ุม ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมหมุนถอยหลงั

KT Coil Timer
K2T ไทมเ์ มอร์ ทาํ หนา้ ท่ีควบคุมเวลาการทาํ งานของอุปกรณ์ตา่ งๆ
K3T

H1 Pilot lamp
H2 หลอดสญั ญาณ ทาํ หนา้ ท่ีแสดงสถานะการตอ่ ไฟเขา้ มอเตอร์
H3

M1 3 Phase motor
M1 มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส

178

ใบงานที่ 4 การกลบั ทางหมนุ มอเตอร์แบบช่ัวขณะ ( Jogging )

ลกั ษณะการกลบั ทางหมุนแบบจ๊อกก้ิง คือการควบคุมมอเตอร์ให้หมุนไดข้ ณะท่ีเรากาํ ลงั
กดสวิตช์ใหม้ อเตอร์ทาํ งานอยูเ่ ทา่ น้นั สวิตช์ท่ีใชก้ ดให้มอเตอร์ทาํ งานแบบชว่ั ขณะจะมีอยู่ 2 ตวั คือ
ใหห้ มุนทางขวา 1 ตวั และทางซ้าย 1 ตวั โดยการกดสวิตช์ป่ ุมกดคา้ งไว้ จะทาํ ใหม้ อเตอร์หมุนและ
เม่ือปล่อยมือออกจากสวิตช์ป่ ุมกดมอเตอร์ก็จะหยุดหมุน (จะไม่มีการใส่คอนแท คช่วยของ
แมกเนติกคอนแทกเพื่อล็อคการทํางานของสวิตช์) จากวงจรการเริ่ มเดินมอเตอร์จะต้อง
กดสวิตช์ S1 ก่อน เป็ นอนั ดับแรก เพราะ S1 เป็ นสวิตช์แบบล็อค พร้อมที่จะควบคุมให้มอเตอร์
เร่ิมทาํ งานได้ เป็นลาํ ดบั ถดั ไป การเริ่มเดินมอเตอร์จะเริ่มเดินใหห้ มุนขวาหรือซา้ ยก่อนก็ได้ โดยการ
กดสวิตช์ S3 หรือ S4 ซ่ึงเป็นสวิตช์แบบกดติดปล่อยดบั ดงั น้นั มอเตอร์จะทาํ งานเฉพาะตอนกดป่ ุม
สวิตชค์ า้ งไวเ้ ทา่ น้นั หากปลอ่ ยสวิตชม์ อเตอร์จะหยดุ ทนั ที

รูปท่ี 1 เคร่ืองมือวสั ดุอปุ กรณ์

179

ตารางที่ 1 เคร่ืองมือวสั ดุอปุ กรณ์

ลาดบั ช่ือเครื่องมือ จานวน
1 ตวั
1 เซอร์กิตเบรกเกอร์ ( Circuit Breaker ) 3P+N 30mA 3 ตวั
1 ตวั
2 แมกเนติก คอนแทคเตอร์ ( Magnetic Contactor ) 380V 1 ตวั
4 ดวง
3 โอเวอร์โหลด รีเลย์ ( Overload Reley ) 1.8-2.2 A 1 ตวั
1 ตวั
4 รีเลยต์ ้งั เวลา ( Timer Relay ) แบบ C 1 ตวั
1 ตวั
5 ไพลอตแลมป์ ( Pilot Lamp )
1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ ุมเริ่ม ( Push Button " START / ON " )
1 ตวั
6 สวิตชก์ ดป่ ุมหยดุ ( Push Button " STOP / OFF " ) 1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ ุมเริ่มหมุน ( Push Button " Forward " ) 1 ตวั
1 ชุด
สวิตชก์ ดป่ ุมเริ่มหมนุ ( Push Button " Reversing " )

มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ตวั หมุนแบบกรงกระรอก ขนาด 1 HP

7 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM ( Three phase squirrel cage

induction motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM )

8 มลั ติมิเตอร์ ( Multimeter )

9 มิเตอร์แบบแคลมป์ ( Digital Clam )

10 เครื่องวดั ความเร็วรอบ ( Tacho Meter )

11 ชุดสายต่อวงจร ( Connection Cable )

1. คาํ แนะนาํ
1.1 ศึกษาเพม่ิ เติมไดท้ ่ี: https://www.youtube.com/watch?v=lFrrk-zZx2s
1.2 ใชก้ บั ชุดฝึกเคร่ืองจกั รกลไฟฟ้าและการควบคมุ (Electrical Machine and Control Set)

2. ขอ้ ควรระวงั
2.1 ตรวจสอบการตอ่ วงจรใหถ้ ูกตอ้ ง
2.2 ตรวจสอบระดบั แรงดนั ไฟฟ้าท่ีจ่ายใหว้ งจรใหถ้ กู ตอ้ ง
2.3 ขณะสบั สวติ ช์ หรือกดสวิตช์ อาจจะเกิดประกายไฟได้
2.4 อยา่ ใหค้ ่ากระแสท่ีไหลเขา้ มอเตอร์เกินพิกดั กระแสของมอเตอร์

180

3. ลาํ ดบั ข้นั (การทดลอง/การปฏิบตั ิงาน)
3.1 ต่อวงจรงตามรูปที่ 2 และ 3

รูปที่ 2 วงจรกาํ ลงั การกลบั ทางหมุนมอเตอร์แบบชวั่ ขณะ ( Jogging )

กาํ หนดให้
1. L1 คอื Line 1
2. L2 คอื Line 2
3. L3 คอื Line 3
4. F1 คอื Power Fuse
5. F3 คอื Overload Relay
6. K1 , K2 คือ Main Contactor
7. M1 คอื Three phase motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM

181

รูปที่ 3 วงจรควบคมุ การกลบั ทางหมุนมอเตอร์แบบชว่ั ขณะ ( Jogging )

กาํ หนดให้ 7. S1 คอื Push button Switch "STOP" (N.C.)
1. L1 คอื Line 1 8. S3 คือ Push button Switch "Forward"
2. N คือ Neutral 9. S4 คอื Push button Switch "Backward"
3. F2 คือ Control fuse
4. F3 คือ Overload relay
5. K1 คือ Coil contactor
6. K2 คือ Coil contactor

182

วิธีการทดลอง

1. ปรับโอเวอร์โหลดรีเลย์ดังรูปที่ 4 แล้วกดสวิตช์ป่ ุมกด S3 สังเกตการทํางานของ
คอนแทคเตอร์ K1 และ K2 พร้อมท้งั สังเกตทิศทางการหมุนของมอเตอร์ แลว้ บนั ทึกลงในตารางที่ 1

1.1 วดั แรงดนั มอเตอร์จากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ ( VAC ) ดงั รูปที่ 5 และ รูปท่ี 6 แลว้
บนั ทึกลงในตารางที่ 2

1.2 วดั กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ ( A ) ดงั รูปท่ี 5 และรูปที่ 7
แลว้ บนั ทึกลงในตารางที่ 3

1.3 วดั ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั TACHO METER ( RPM ) ดงั รูปท่ี 8 แลว้ บนั ทึก
ลงในตารางท่ี 4

2. กดสวติ ชป์ ่ มุ กด S4 สงั เกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 และ K2 พร้อมท้งั สงั เกตทิศ
ทางการหมนุ ของมอเตอร์ แลว้ บนั ทึกลงในตารางท่ี 5

2.1 วดั แรงดนั มอเตอร์จากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ ( VAC ) ดงั รูปท่ี 5 และ รูปที่ 6 แลว้
บนั ทึกลงในตารางท่ี 6

2.2 วดั กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ ( A ) ดงั รูปที่ 5 และรูปที่ 7
แลว้ บนั ทึกลงในตารางที่ 7

2.3 วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER ( RPM ) ดงั รูปท่ี 8 แลว้ บนั ทึก
ลงในตารางที่ 8

รูปท่ี 4 วิธีปรับโอเวอร์โหลดรีเรย์

183
รูปที่ 5 วิธีวดั มลั ติมิเตอร์และแอมป์ มิเตอร์
รูปที่ 6 วธิ ีใชม้ ลั ติมิเตอร์ต้งั ยา่ นวดั ท่ี 400 VAC ที่สาย U1 และ V1
รูปท่ี 7 วธิ ีใชแ้ อมป์ มิเตอร์ ต้งั ยา่ นวดั ท่ี 40 A ที่สาย W1

184

รูปที่ 8 วิธีใชเ้ ครื่องมือวดั TACHO METER (RPM) กดท่ีป่ ุม Start เพือ่ วดั ความเร็วมอเตอร์

ผลการทดลอง

ตารางการทดลองที่ 1 กดสวิตช์ S3 สงั เกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ และทิศทางการหมนุ ของ

มอเตอร์

ผลการทาํ งาน

K1 ทาํ งาน

K2 ไม่ทาํ งาน

ทิศทางหมนุ ของมอเตอร์ หมนุ ตามเขม็ นาฬิกา

ตารางการทดลองท่ี 2 วดั แรงดนั ไฟฟ้าจากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ วิธีวดั ดงั รูปท่ี 6 (VAC)

คา่ แรงดนั ไฟฟ้า (VAC) แรงดนั ไฟฟ้า (VAC)

แรงดนั มอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน 396.4 VAC

ตารางการทดลองที่ 3 กระแสมอเตอร์จากเครื่องมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ วธิ ีวดั ดงั รูปที่ 7 (A)
กระแสมอเตอร์(A) กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน (A) ผลต่าง
1.8 A 1.4 A 0.4 A

ตารางการทดลองที่ 4 วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER วธิ ีวดั ดงั รูปที่ 8 (RPM)

ความเร็วรอบจากมอเตอร์ ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั ผลตา่ ง
(RPM) TACHO METER (RPM)

2830 RPM 2995.2 RPM 165.2 RPM

185

ตารางการทดลองท่ี 5 กดสวิตช์ S4 สังเกตการทาํ งานของคอนแทคเตอร์ และทิศทางการหมุนของ

มอเตอร์

ผลการทาํ งาน

K1 ไมท่ าํ งาน

K2 ทาํ งาน

ทิศทางหมุนของมอเตอร์ หมนุ ทวนเขม็ นาฬิกา

ตารางการทดลองท่ี 6 วดั แรงดนั ไฟฟ้าจากเครื่องมือวดั มลั ติมิเตอร์ วิธีวดั ดงั รูปที่ 6 (VAC)

คา่ แรงดนั ไฟฟ้า (VAC) แรงดนั ไฟฟ้า (VAC)

แรงดนั มอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน 395.4 VAC

ตารางการทดลองที่ 7 วดั กระแสมอเตอร์จากเครื่องมือวดั มิเตอร์แบบแคลมป์ วธิ ีวดั ดงั รูปที่ 7 (A)
กระแสมอเตอร์(A) กระแสมอเตอร์จากเครื่องมือวดั ขณะทาํ งาน (A) ผลต่าง
1.8 A 1.4 A 0.4 A

ตารางการทดลองท่ี 8 วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER วิธีวดั ดงั รูปท่ี 8 (RPM)

ความเร็วรอบจาก ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั ผลตา่ ง
มอเตอร์ (RPM) TACHO METER (RPM)

2830 RPM 2994.2 RPM 164.2 RPM

สรุปและวจิ ารณ์ผล

เม่ือจ่ายไฟเขา้ ท่ีวงจรเริ่มเดินมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส กดสวิตช์คา้ งไว้ S2 สังเกต
การทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 ทาํ งาน K2 ไม่ทาํ งาน มอเตอร์หมุนทวนเข็มนาฬิกา แรงดัน
มอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน 396.4 VAC กระแสมอเตอร์จากเครื่องมือวดั ขณะทาํ งาน 1.4 A
วดั ความเร็วรอบจากเคร่ืองมือวดั TACHO METER 2995.2 RPM และกดสวิตช์ S3 คา้ งไว้ สังเกต
การทาํ งานของคอนแทคเตอร์ K1 ไม่ทาํ งาน K2 ทาํ งาน ทิศทางหมุนของมอเตอร์หมุนตามเข็ม
นาฬิกา แรงดนั มอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั ขณะทาํ งาน 395.4 VAC กระแสมอเตอร์จากเคร่ืองมือวดั
ขณะ 1.4 A วดั ความเร็วรอบจากเครื่องมือวดั TACHO METER 2994.2 RPM การทดลองถูกตอ้ ง
ตามวตั ถุประสงค์

186

ตารางที่ 9 ใบความรู้สญั ลกั ษณ์ทางไฟฟ้า

187

ตารางท่ี 10 ใบความรู้อปุ กรณ์ที่ใชใ้ นการทดลอง

F2 Overload relay
โอเวอร์โหลด รีเลย์ ทาํ หนา้ ท่ีป้องกนั มอเตอร์ทาํ งานเกินกาํ ลงั

K1 Contactor
K2 แมกเนติกคอนแทคเตอร์ ทาํ หนา้ ที่ต่อไฟเขา้ มอเตอร์
K3

S1 Push button “Stop”
สวิตชป์ ่ ุมกด ทาํ หนา้ ท่ีหยดุ เดินมอเตอร์

S2 Push button “Start”
สวติ ชป์ ่ ุมกด ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมเดินมอเตอร์

Push Button " Forward "
S3 สวิตชก์ ดป่ มุ ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมหมุนไปทางหนา้

Push Button " Backward "
S4 สวิตชก์ ดป่ มุ ทาํ หนา้ ท่ีเร่ิมหมุนถอยหลงั

KT Coil Timer
K2T ไทมเ์ มอร์ ทาํ หนา้ ที่ควบคุมเวลาการทาํ งานของอุปกรณ์ตา่ งๆ
K3T

H1 Pilot lamp
H2 หลอดสัญญาณ ทาํ หนา้ ท่ีแสดงสถานะการตอ่ ไฟเขา้ มอเตอร์
H3

M1 3 Phase motor
M1 มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส

188

ใบงานท่ี 5 การกลบั ทางหมนุ มอเตอร์แบบทนั ที ( Plugging )

ลกั ษณะการกลบั ทางหมุนแบบปลก๊ั ก้ิง คือการควบคุมมอเตอร์ใหห้ มุนไดเ้ ม่ือเรากดสวิตช์
ใหม้ อเตอร์ทาํ งาน สวิตช์ที่ใชก้ ดใหม้ อเตอร์ทาํ งานมีอยู่ 2 ตวั คือใหห้ มุนทางขวา 1 ตวั และทางซา้ ย
1 ตัว โดยการกดสวิตช์ป่ ุมกด จะทําให้มอเตอร์หมุนและเมื่อกดสวิตช์ป่ ุมกด S1 มอเตอร์ก็จะ
หยดุ หมุน ( มีการใส่คอนแทคเตอร์ช่วยของแมกเนติกคอนแทคเตอร์เพ่ือลอ็ คการทาํ งานของสวิตช์ )
จากวงจรการเริ่มเดินมอเตอร์จะตอ้ งกดสวิตช์ S1 ก่อนเป็นอนั ดบั แรก เพราะ S1 เป็นสวติ ชแ์ บบลอ็ ค
พร้อมที่จะควบคุมให้มอเตอร์เร่ิมทาํ งานได้ เป็นลาํ ดบั ถดั ไป การเร่ิมเดินมอเตอร์จะเริ่มเดินใหห้ มุน
ขวาหรือซ้ายก่อนก็ได้ โดยการกดสวิตช์ S2 หรือ S3 ซ่ึงเป็นสวิตช์แบบกดแลว้ ทาํ งาน หากตอ้ งการ
หยดุ ก็กดที่สวิตช์ S1 ได้

รูปท่ี 1 เคร่ืองมือวสั ดุอปุ กรณ์

189

ตารางท่ี 1 เคร่ืองมือวสั ดุอุปกรณ์

ลาดบั ช่ือเครื่องมือ จานวน
1 ตวั
1 เซอร์กิตเบรกเกอร์ ( Circuit Breaker ) 3P+N 30mA 3 ตวั
1 ตวั
2 แมกเนติก คอนแทคเตอร์ ( Magnetic Contactor ) 380V 1 ตวั
4 ดวง
3 โอเวอร์โหลด รีเลย์ ( Overload Reley ) 1.8-2.2 A 1 ตวั
1 ตวั
4 รีเลยต์ ้งั เวลา ( Timer Relay ) แบบ C 1 ตวั
1 ตวั
5 ไพลอตแลมป์ ( Pilot Lamp )
1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ มุ เร่ิม ( Push Button " START / ON " )
1 ตวั
6 สวิตชก์ ดป่ ุมหยดุ ( Push Button " STOP / OFF " ) 1 ตวั
สวิตชก์ ดป่ ุมเร่ิมหมุน ( Push Button " Forward " ) 1 ตวั
1 ชุด
สวิตชก์ ดป่ มุ เริ่มหมุน ( Push Button " Reversing " )

มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส ตวั หมุนแบบกรงกระรอก ขนาด 1 HP

7 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM ( Three phase squirrel cage

induction motor 1 HP 220/380 v 50 Hz 1.8 A 2830 RPM )

8 มลั ติมิเตอร์ ( Multimeter )

9 มิเตอร์แบบแคลมป์ ( Digital Clam )

10 เคร่ืองวดั ความเร็วรอบ ( Tacho Meter )

11 ชุดสายตอ่ วงจร ( Connection Cable )

1. คาํ แนะนาํ
1.1 ศึกษาเพ่มิ เติมไดท้ ่ี : https://www.youtube.com/watch?v=h91WOl_dRB8
1.2 ใชก้ บั ชุดฝึกเครื่องจกั รกลไฟฟ้าและการควบคุม ( Electrical Machine and Control Set )

2. ขอ้ ควรระวงั
2.1 ตรวจสอบการต่อวงจรใหถ้ ูกตอ้ ง
2.2 ตรวจสอบระดบั แรงดนั ไฟฟ้าท่ีจ่ายใหว้ งจรใหถ้ กู ตอ้ ง
2.3 ขณะสบั สวติ ช์ หรือกดสวติ ช์ อาจจะเกิดประกายไฟได้
2.4 อยา่ ใหค้ ่ากระแสท่ีไหลเขา้ มอเตอร์เกินพกิ ดั กระแสของมอเตอร์