250 निवडक मामबो २०१७
िवाह झुळकीमळु ेच, बघ राहतो वाहता|
िवीि रशसकामं तवचे शलहहती िव्या सहं हता||२३||
वतृ ्त: पंचचामर (जरजरजग)
(चालुः शशवताण्डव जटाटवीगलज्जल.)
अशाच मंथिातिु ी, खलु ावटीस वाव तो|
खलु ावटीतिु ी प्रवभाव, भाविािभाव तो||२४||
जिासं काय सागं ु ते, ककती सुरेख देखणे|
प्रवशभन्ि िाटके कथा, तसचे काव्य रेखणे||२५||
सरु म्य वाड्.मयात त्या, फु लूि भाव तो खलु े|
सिु ीत वतृ ्त छं द त्यात, भावगीत मंजळु े||२६||
अशी सरु ेख भाप्रषते िव्यािव्याच उपमंे|
शमलाफ होऊ लागताच, वाड्.मय उं चावले||२७||
िकोच तळू णा कधी, िकोच ते उणेदणु े
समग्र भाप्रषयांशश जाण, मैत्र ते प्रवमतारणे||२८||
िका कमीच लेखु या, कदा मराठमोशळला|
हदिाचच वल्गिा उगां िकोिकोच वेगळा||२९||
वतृ ्तुः(िक्की माहीत िाही. मात्रा २७)
चालुः लई गणु ाचा पाण्डू माझा..
ही भाषाचं ी कथा रंगली प्रवमतारली अतं ी|
छं दबद्ध या काव्याितं र क्षणभर ती प्रवश्रातं ी||३०||
निवडक मामबो २०१७ 251
त:
उदयि आपटे: अ ि नत म!!! फार कमी लोकांिा हे जमेल. कु ठे तरी पस्बलश करा फे सबुक
शशवाय. मजा आली वाचतािा.
शमशलदं डबली: वा! क्या बात है। फारच अशभिव कल्पिा आखण नततक्याच ताकदीच्या
रचिासुद्धा! आमच्या मिाच्या अडगळीत पडलेली वतृ ्ते पनु ्हा उजळूि काढलीत याबद्दल आभार
मािावे तवे ढे कमीच आहेत!!
अमये पडं डत: वतृ ्तबद्ध काव्यातूि आशय पोचवणे हे निराळेच आव्हाि आहे. तंत्राचे नियम
सांभाळूि भरीच्या शबदाचं ा मोह टाळत ित्येक ओळ उत्मफू तश सचु ल्यािमाणे व्यक्त होणे हे सोपे
िाही. यामुळेच चागं ल्या वतृ ्तबद्ध काव्याला घडीव दाचगन्यासारखे ठाशीव सौंदयश असते.
वेगवगे ळया वतृ ्तातूि साधलेला हा संवाद खपू आवडला. काही वषाांपवू ी वतृ ्तबद्ध शलहहणाऱ्या, शलहू
इस्च्छणाऱ्या लोकाचं ा एक ममत ग्रपु कायरश त होता, नतथे दोि तीि वषे अशा िकारचे उपक्रम
चालत आखण रोज निराळे वाचायला शमळे. त्या हदवसांची आठवण आली. माशलिी सारखे वतृ ्त
जरा जामतच अवघड कारण पहहले सहा लघु शबद शोधतािा ताराबं ळ उडते. कशा काहह भाषा
मळु ीं एकची त्या....ही तर एकदम खास!
252 निवडक मामबो २०१७
कं फटश झोि
रोहहणी अभ्यकं र
ग्रॅन्ड रॅप्रपड्स शमशशगिला आम्ही बहृ न्महाराष्ट्र मंडळाच्या अठराव्या अचधवेशिाला गेल्या जलु ै
महहन्यात गेलो होतो. कन्व्हेन्शि सटें रमधेच असलेल्या पंचताराकं कत ऍमवे हहल्टिमधेच
सोयीची खोली शमळण्याचं अहोभाग्य आम्हालं ा लाभलं होतं. हॉटेल लॉबीत मराठी लर्फफे दार
साड्या आखण झबबे इंग्रजी परर्फयमू च्या वलयात शमरवत होत.े काही कामानिशमत्त मी आखण
शशक्षण सपं वूि िोकरीला लागलेली माझी मुलगी, शलर्फटमधिू आमच्या अठराव्या
मजल्यावरच्या खोलीकडे निघालो होतो. आमच्या बरोबर शलर्फटमधे एक अमरे रकि मायलेकी
देखील होत्या. मायलेकी असाव्यात हा आपला माझा अदं ाज. बहहणी म्हणिू देखील सहज
खपल्या असत्या. काळे अगं ासरसे व्यायामाचे वाटावेत असे कपड,े सडपातळ बांधे, आखण
अदृष्य असिू ही जाणवणारं संपत्तीचं वलय बाळगत, त्या दोघी शलर्फटमधे अिेकदा हदसणारा
चहे ेऱ्यावरचा एक प्रवशशष्ट िम्र भाव धारण करूि उभ्या होत्या. पण हॉटेलभर वावरणाऱ्या
मराठीबाण्यािे त्यांच्या डोक्यातली चक्रं कफरवली होती आखण त्यातल्या त्यात मोठी वाटेल
अशा बाईिी, आपण नतला आई म्हणयू ा, आमच्या हदशिे े स्ममतहामय करत एक िश् सोडला.
“Are you here for the conference?”
“Yeah” अमखशलत मराठी बोलू शकणाऱ्या माझ्या मलु ीि,े चला आपल्याशी कोणीतरी
‘आपल्या इंग्रजी’ भाषते बोललं, अशा आत्मीयतेिे नतची हमी भरली.
“Oh what conference is that?” हल्लीच्या टेरेररझमच्या यगु ात अशा साध्या िश्ांच्यामागे
देखील काहीतरी सपु ्त हेतू असतात असा माझा समज झालेला आहे. हहला कसं उत्तर द्यावं अशा
प्रववंचिेत मी असतांिा, मलु ीिे परत अमेररकि उच्चारामं ळु े नतला वाटलेल्या िचडं
आत्मीयतेला जागिू , झटकि उत्तर हदल,ं
“It is the conference of people who speak the language Marathi.”
“That is so beautiful!” मायलेकी दोघी उद्गारल्या.
आमचा मजला आला म्हणूि आम्ही दोघी उतरलो आखण त्या दोघी देखील. आता माझ्या
मुलीिे त्या आईच्या ट्रॉलीवरचा, मी प्रवद्याथी दशते असतािं ा, माझ्याघरी होता तसा, चौकोिी,
क्रीम रंगाचा पंखा बघूि प्रवचारणा वजा वाक्य टाकलं.
“You have a fan in your luggage.”
आम्ही आपापल्या खोल्यापं ाशी पोचपे यतां त्या बाईिे आम्हालं ा सांचगतलं की नतला आखण
नतच्या मलु ांिा पंख्याच्या आवाजाची इतकी सवय झाली आहे की कु ठे ही गेलं तरी त्यांिा त्या
आवाजाशशवाय झोप लागत िाही आखण म्हणिू च, ती कु ठे ही िव्या हठकाणी गेल्याबरोबर,
निवडक मामबो २०१७ 253
सगळयात आधी, वॉलमाटश मधिू असला एक एकोणीस डॉलरला शमळणारा पखं ा प्रवकत घते े
आखण परत जातािा मागे ठे विू जात.े
ह्या माहहतीमळु े आता माझ्या डोक्यातली चक्रं कफरू लागली. कमाल आहे! दर हठकाणी िवा
पखं ा? आखण तो सदु ्धा िंतर चक्क टाकू ि द्यायचा? त्या पंख्याच्या वाऱ्याच्या झोतात, माझे
मध्यमवगीय संमकार इकडे नतकडे प्रवखरु ले गेले.
मी तेव्हा दहावी-अकरावीत असिे . आम्ही हदल्लीला करोलबागेत रहात होतो. सगळया िातलग
पररवारात फक्त एक आम्हीच हदल्लीला मथलांतरीररत झाल्यामळु े एके क करूि बरीच िातलग
मंडळी, आम्ही हदल्लीला असल्याच्या निशमत्तािे, हदल्ली आखण आसपासचा पररसर पहायला
आमच्या घरी येऊि गेली होती. माईमावशी आखण अण्णासाहेब मात्र अजिू आले िव्हत.े बराच
आग्रह करूिसदु ्धा आले िव्हत.े अण्णासाहेब मळु चे कोकणातले, रत्नाचगरीच,े अि ् चगरगावात
मथानयक झालेले.
“आम्ही इथचे बरे. आम्हाला इथिू सगळी माहहती शमळत.े इथला सखु ातला जीव दुु ःखात
कशापायी टाकावा? शशचं ्यािं ो ताजमहालात ठे वलयं काय? थडगं त!े ” अशी शशताफीिे
समीकरणं साधत आत्तापयतंा त्यािं ी िवास टाळला होता. मग अचािक काय चक्र कफरलं कोण
जाणे पण एका भर उन्हाळयात, माईमावशी आखण अण्णासाहेब आमच्याकडे हदल्लीला हजर
झाले. चारच हदवसाकं रता आले, पण आले!
गप्पा गोष्टी, हटगं ल ममकरी, त्यांिी मबु लकपणे वाटलेल्या िमे ळ शशव्या आखण त्यांच्या
चकचकीत पािाच्या डबयातलं साहहत्य वापरूि बाधं लेले प्रवडे खातांिा दोि हदवस अगदी मजेत
गेले. पण नतसऱ्या हदवशी मात्र वातावरण एकदम बदलूि गेलं. रप्रववारची दपु ार. दोि अडीचची
वळे . बहुतके सगळं घर कडक उन्हामळु े आलेल्या निळंगळीच्या आहारी. आई-बापू, माझे आई-
वडील मात्र दबलेल्या आवाजात, चचतं ातुर मवरात आतल्या खोलीत काही तरी कु जबुजत होत.े
जरा वेळािे आईिे मधल्या खोलीत येऊि माईमावशीला जागं के लंि.्
“काय झाल?ं अण्णासाहेब रागावले आहेत का? आम्ही कु ठे चकु लो का” अशा अथाशचे िश् आई
मावशीला प्रवचारत होती. बापू काही ि बोलता िुसतचे फे ऱ्या मारत होत.े मावशी मिातूि जरी
चचनं तत असली तरी वरवर हसूि साजरं करत होती.
“छे गं, काही िाही. ते उगाच नतकडे आडवे झालेत इतकं च. काsही झालं िाहीये काही. तू पड
अजिू जा. हे उठले की बघ.ू ”
हदल्लीच्या चव्वेचाळीस डडग्री उन्हाळयात अण्णासाहेब मागच्या अगं णातल्या पत्र्याच्या
शडे खाली आपली चारपाई टाकू ि झोपले होत.े चक्क झोपले होत.े त्याचं ा रागीट मवभाव, त्यात
िवास ि करण्याची वतृ ्ती ह्या सगळयामळु े कोणीही अण्णासाहेबांिा उठवण्याच्या फं दात पडलं
िाही. ते उठे पयतंा वाट पहाण्याशशवाय गत्यतं र िाही असा समज करूि बाहेरच्या उन्हाळयाच्या
तोडीसतोड असलेल्या, मिमतापाच्या उष्णतिे े होणारी मिाची लाहीलाही फार फु लू ि देता,
254 निवडक मामबो २०१७
आई, बाप,ू आखण मावशी काहीबाही उद्योगाला लागले. चारच्या सुमारास ि रहावूि, भांड्यांचा
जरा जामतच आवाज करत, आईिे दपु ारचा चहा के ला. माईमावशीिे देखखल वाजवीपके ्षा मोठ्या
आवाजात, “दगु े, चहा झाला का?” म्हणिू आईला उगाचच प्रवचारलिं .् ह्या सगळया गलक्याचा
अपेक्षक्षत उपयोग होऊि अण्णासाहेबांिा जाग आली. ते उठू ि बाथरूम मधे जाऊि तोंडावर
पाणी मारूि चहा घ्यायला येईपयतां , मधल्या खोलीत दाटलेली अमवमथता मला देखील
गदु मरूि टाकणारी वाटली.
अण्णासाहेब आले. सगळयांच्या िजरा त्यांच्या चहे ेऱ्यावर लागल्या होत्या. त्याचं ा चहे ेरा िसन्ि!
“आत्ता जरा बरं वाटलं!” त्यांिी चहाचा कप उचलत खचु ी पकडली. इतर सगळे अजिू ही
बचु कळयात.
“भो**च्यांिो इथे शातं ता ती काय...गेले दोि हदवस झोप िाही मला. आत्ता त्या तमु च्या
मागच्या पपं ाच्या शडे मधे झोपलो तेंव्हा कु ठे जरा बरं वाटल!!” मावशीच्या चगरगावातल्या
घराबाहेर त्याचं ्या सोसायटीचे पाण्याचे पपं होते, जे अिके दा जशमिीखालच्या टाक्यामं धिू
वरच्या मजल्यांवर पाणी चढवण्यासाठी चालू होत असत.
“सांगता काय?” चहा मरु ल्यावर चहाची पात जशी एकदम खाली बसते तसं बापचूं ं टेन्शि
एकदम उतरल.ं आई आखण मावशी तोंडाला पदर धरूि हसायला लागल्या. अण्णासाहेबांिाही
चवे आला आखण त्यांच्या िेमळ शशव्याशमचश्रत साखरझोपचे ्या वणिश ािे सगळयाचं ाच चहा गोड
झाला होता.
मी अगदी तीि चार वषाचंा ी असतांिाची ही पुढची आठवण. मबंु ईच्या चाळीतलं आमचं
वामतव्य. घारूमामा, आईचे मामा, महाडहूि काही कामानिशमत्त मबंु ईला आले होते. परतायच्या
आधी एक रात्र आमच्या घरी वमतीला होते. त्याचं ं िाव खरं म्हणजे “घोरू”मामा असायला हवं
होत,ं ते रात्रभर तालासुरात घोरत होत.े कोणाचं घोरणं ऐकण्याची वळे तोपयतां तरी माझ्यावर
आली िसावी कारण मी रात्री अिके दा जागी होऊि त्यांच्या घिघोर घोरण्याच्या आवाजािे
अगदी रडकंु डीला आल्याचं अजूिही आठवतं. ककत्तीही डोळे घट्ट शमटले तरी त्याचं ्या घोरण्याचा
आवाज काही के ल्या कमी होत िव्हता. मच्छरदाणीत माझ्याजवळ झोपलेल्या आईच्या
साडीचा पदरदेखील तो आवाज थांबवायला असमथश ठरला होता. घारूमामाचं ी बहुधा पहाटेची
एस. टी. असावी. मवयंपाकघरात पाटावर बसिू भरु कू ि भुरकू ि प्यायलेला त्यांच्या चहाचा
आवाज देखखल घोरण्याच्या आवाजासारखा वाटला होता. मला खरं म्हणजे पहाटे बाथरूमला
जायचं होतं पण मवयपं ाकघर ओलाडं ल्या शशवाय मोरीकडे जाणारा दसु रा मागश िव्हता आखण
मागाशत घारूमामांिी खखडं रोखिू धरली होती. भीतीरूपी वाळवटं ात िदी स्जरावी तशी स्मथती
झाली मग.
घारूमामा आपली ट्रंक घेऊि निघाले. “दगु े, मुलं िाही उठली तुझी, सांग त्यािं ा उठल्यावर”
असं काहीसं म्हणत घारूमामािं ी आईचा निरोप घेतला. आई पनु ्हा मवयपं ाकघरात येऊि
निवडक मामबो २०१७ 255
सवयीिमाणे भपू ाळया म्हणत कामाला लागली. ते ओळखीचे मधाळ सरू ! सरु ांिा जर कोणी
कधी शमठी मारली असले िा तर त्या हदवशी मी ती मारली असावी आखण सखू म्हणजे काय,
सरु वटं ाला त्याच्या सुखद कोशात काय वाटत असेल, ह्याचा परु ेपुर अिभु व घेतला. आईच्या
रोजच्या सुरांच्या सवयीच्या पाळण्यात मला कधी झोप लागली ते कळलंही िाही.
झोप आखण आवाजाची सवय ह्याचं िात मोठं गमतीचं आहे िाही? मग ते अमेररके त
पंचताराकं कत हॉटेलात वॉलमाटशच्या पखं ्याशी असो, हदल्लीला पत्र्याच्या शडे खालच्या पंपाशी
असो, ककं वा मच्छरदाणीतिू ऐकलेल्या आईच्या भपू ाळीच्या सुराशी असो. आपल्याला आपल्या
ओळखीच्या आवाजाचा कं फटश झोि शमळाला की जणू आईच्या उदरात नतच्या हृदयाचे ठोके
ऐकत अिभु वलेली िीरवता, पनु ्हा एकदा आपल्याला नतच्या कवते घेते आखण कु ठे तरी शातं
शांत हठकाणी घेऊि जात.े
256 निवडक मामबो २०१७
िनतबबबं
शशल्पा के ळकर
हदवसामधे आणखीि ककतीही तास घातले तरीही ि परु णारा िवास एकदाचा संपतो. ईमटिश
टाईम झोिवरूि वमे टकडे िवास करताकरता अगदी प्रपट्टय् ा पडतो. त्यातूि मुख्य
प्रवमाितळावरूि कु ठे दसु ऱ्या शहरात असाल आखण तमु च्या गावाला थेट र्फलाईट िसेल तर
कं बख्तीच. तसचे आजही झालेले असत.े प्रवमाितळावर पोचायला दीड तासाचा ड्राइव्ह. मग २
तासाची पहहली र्फलाईट. २ तासािं ी पढु ची र्फलाईट. ती साडचे ार तासांची. इथे पोचल्यावर
आणखीि अध्याश तासाचा ड्राईव्ह. प्रवमािातूि उतरूि सामाि घेण्याच्या जागेकडे मी मागकश ्रमण
करते. शसक्यरु रटीमधिू बाहेर पडते. या दाराशी िवाशांिा उतरवूि घ्यायला येणाऱ्यांची गदी
असते कायम. रंगीबरे ंगी फु लांचे गचु ्छ, बरोबरीला चहे ऱ्यावरच्या साजशे ा भाविा. त्या िकट
करण्यासाठी शलहहलेले वगे वगे ळे फलक. आपले माणसू हदसल्यावर फु टणारे हसू. पाझरणारे
अश्रू. उबदार शमठ्या. रोमांचक चबुं ि.े िमे ळ हमतादं ोलिे.
“रोज मरे त्याला कोण रड”े असे माझ्यासारखे कायमच कामासाठी िवास करणारे, या
सगळयाकडे अधाशासारखे पाहणारे. कधी आपल्यालाही कु णी असे येईल का मवागत करायला
असे क्षणभर वाटू ि जाणारे. महहन्यातूि कामासाठी दोि चारदा जाणाऱ्यािं ा कोण येणार
न्यायला अशी माझी िहे मीिमाणे समजतू काढत मी खाली जाते. सामािाच्या पट्टय् ावरची बॅग
उचलूि मी बाहेर जायला निघत.े दाराशजे ारी खचु ्यांाची रांग असत.े कोपऱ्यावरच्या खचु ीत
कोणीतरी ओळखीचा चहे रा हदसतो. मी क्षणभर थबकते. िीट निरखिू पाहत.े
हेमाताई? या इथे कु ठे आल्या. क्षणभर माझे भाि हरपत.े आपण कु ठे आहोत हे समजत
िाही. तवे ढ्यात त्याचं ा चचरपररचचत आवाज येतो. मला िेहमीच्या लकबीत त्या हाक मारतात.
“शशल्पा, आई बाहेर गेलीये. ककल्ली जोश्याचं ्यात आहे बरं!” हेमाताईंचे घर वाड्याच्या तोंडाशी.
वाड्यातले निम्मे लोक ककल्ली ह्याचं ्याकडे आखण उरलेले जोशीवहहिीकं डे ठे वत. ि
सांगतासवरता पडलेला हा शशरमता. दाराच्या तोंडाशी राहत असल्यािे हेमाताईंिा कोण बाहेर
गेले याचा पत्ता मात्र अचकू अस.े त्यामुळे ककल्ली जरी ह्याचं ्याकडे िसली तरीही, त्या घरी
कोणी िाही, हे अगदी ि चकु ता सांगत. आजही त्यािं ी मला सांचगतल्यावर मी िहे मीिमाणे
माि डोलावत.े हे ऐकल्यावर माझ्या कपाळावर चढणारी आठी िहे मीिमाणे चढू लागत.े
वाड्याच्या मखु ्य दरवाजातूि आत आल्यावर हे ऐकले, की वाड्याच्या शवे टी असलेल्या
जोश्यांच्या घरी पोहोचपे यतां ती आठी घट्ट होई. तशी ती घट्ट करत मी जोशीवहहिीचं ्या घरी
पोचते. त्याचं ्या घरात मधल्या दाराच्या चौकटीला, वडे वे ाकडे दात यावते तसे, चार पाच
अनतशय वडे वे ाकडे खखळे मारलेले असत. त्या ित्येक खखळयावर कु णाची ककल्ली जाणार हा
निवडक मामबो २०१७ 257
अशलखखत नियम ठरलेला अस.े ककल्ली घेतािा हात लागिू चौकटीचा तवे ढाच भाग तले कट
होऊि चमकणारा. कोणाचे घर जामतवेळा बंद नततकी चमक जामत.
मी आमच्या घराची ककल्ली घेते. अनिच्छेिे पाय ओढत मी वाड्यातल्या आमच्या बंद घराकडे
येत.े एव्हािा माझी कपाळाची आठी अगदी घट्ट झालेली असते. जोशीवहहिींकडे ककल्ली म्हणजे
आई घरी िाही. आखण शाळेतूि घरी आले आखण आई घरी िसेल, तर मला अस्ज्जबबात
आवडत िसे. कु लपू उघडते. वरची कडी काढते. खालच्या दाराची काढते. आखण आत जाते. घर
अगदी मतबध असते. सगळया वमतू जागच्या जागी थबकलेल्या असतात. रेडडओ निजीव
झालेला असतो. देवासमोर उदबत्ती सपं ूि, राखचे ी वेटोळी दबा धरूि बसलेली असते. आईिे
जातािा बदलेली साडी, उभे करूि ठे वलेल्या पाटावं र असते. त्याला हात लावूि मी त्यातली
उब घ्यायचा ियत्न करते. मवयंपाकघरातल्या बसक्या ओट्यावर कंु डा झाकू ि ठे वलेला असतो.
त्यात फोडणीची िाहीतर दहीभाकरी, दहीपोहे, ककं वा वरूि फोडणी घातलेला भात असे काहीतरी
मधल्या वळे चे खाणे असते. बाहेर जातािा ते आई माझ्यासाठी ठे वूि गेलेली असत.े हातपाय
धऊु ि, अगदी अनिच्छेिे मी खायला बसते. पण अवघ्या दोि खोल्यांचे घर मलाच खायला
उठत.े घास घशाशी अडकतो. आखण डोळे भरू येणार की काय असे वाटू ि जाते. आई अशी का
जाते दपु ारची बाहेर असे वाटू ि नतचा रागही येऊ लागतो. खरे तर मला घरी येऊि इिमीि
एक तासही होत िाही. आई घरी येत.े घर आपोआप हलू लागत.े रेडडओला आवाज फु टतो.
उदबत्तीच्या धरु ाची वलये मदं वास घरभर पसरवतात. खखडकीचे पडदे वाऱ्याशशवायही
झुळझुळतात. वमतू हलू लागतात. मिावरचा ताण हलका होतो. मी घरच्या अभ्यासाला बसते
आखण माझी कपाळाची आठी बघता बघता कधी पसु ली जाते समजतही िाही.
िकळत माझा हात कपाळावर जातो. आखण मी भािावर येते. सामाि घेऊि मी आता उबर
टॅक्सीमध्ये बसिू घराकडे निघालेली असते. कु लूपबंद घराकड.े मला लक्षात येते की अरे
कोणीच िसणार घरी. मी फोि उघडत.े शसक्यरु रटी शसमटीमची अॅप उघडू ि मी टॅक्सीत
बसल्याबसल्या घरचा अलामश काढते. िमे टची अॅप उघडू ि घरात कोणी िाही हे पाहूि बंद
झालेला एसी मी सरु ु करते. अलेक्साची अॅप उघडते आखण माझ्या आवडीचे संगीत सुरू करत.े
टॅक्सी घराजवळ येत.े सामाि घेऊि लाबं ूिच ररमोटिे मी गॅरेज उघडत.े दारातिू आत येत.े
एसी आधीच सुरू के ल्यािे घर थडं होऊ लागलेले असते. सगं ीतही सरु ु असते. पण तरीही घर
मतबधच असते. मी जातािा ठे वलेला काउं टरवरचा चमचा नतथेच असतो. शसकं पाशी धऊु ि
ठे वलेली भाडं ी बेवारशासारखी पडलेली असतात. जातािा अधवश ट राहहलेले धवु ायचे कपडे
त्यांच्या मालकाचं ी वाट पाहात असतात. वादळपाऊस येऊि गेल्यािे मागच्या अगं णात
धमु ाकू ळ झालेला हदसतो. पूलमध्ये वाऱ्यािे काहीबाही उडू ि पडलेले हदसते. एक निजीव,
नि:मतबध शातं ता घरभर भरलेली असत.े मी कट्टयावर खाऊची वाटी आहे का बघत,े मात्र ती
गायब असत.े वाड्यातले घर, पाट, आईची साडी, जोशीवहहिीचं ्या मधल्या दाराचे वाकडे नतकडे
दात सगळे माझ्या डोळयांसमोर कफरू लागत.े
258 निवडक मामबो २०१७
आपण िक्की कु ठे आहोत हे समजेिासे होत.े भािावर येण्यासाठी मी बाथरूममधे जाऊि
तोंडावर थडं पाण्याचा हबका मारते. हाताला कपाळावरची आठी लागत.े ती बहुतके सामाि
घेऊि टॅक्सीत बसले, आखण हेमाताईंिी घरी कु णी िसल्याचे साचं गतले तंेव्हाच चढली असावी.
आरशातल्या माझ्याकडे पाहत,े आखण चमकतचे . मी िसतेच नतथ.े आई उभी असावी समोर
असा भास होतो. मी आरसा खसाखसा पुसते. परत माझ्या िनतबबबं ाकडे बघते, तरी परत तचे .
मला िक्की काय होते आहे, हे मला कळत िाही. मगाशी हेमाताई, आता आई हे सगळे
भासआभास आहेत? चक्रावलेल्या स्मथतीत मी बाथरूममधिू बाहेर येत.े पण आता मात्र काही
वेगळेच घडत.े बघताबघता घर हलू लागत.े चमचा ड्रॉवरमध्ये जाऊि बसतो. कोरडी भांडी
आपापल्या जागेवर शहाण्या मलु ासं ारखी बसतात. काउं टरवरूि हलके च फडके कफरवले जात.े
कपड्यांच्या घड्या होऊि जातात. मागचे अगं ण मवच्छ होत.े खखडकीचे पडदे वाऱ्याशशवायही
झुळझळु ू लागतात. अलेक्साचे संगीत एकदम उत्साही ताल पकडते. खाऊची वाटी भरत.े
चतै न्य आलेल्या घराकडे मी िजर टाकते. हलके च खचु ीवर प्रवसावते. कपाळावर हात कफरवते.
आठी गायब झालेली असते. मगाशी आई घरी आली तेंव्हाच गायब झाली असावी ह्या प्रवचारािे
मला हसू फु टत.े आरशातले िनतबबबं मला त्या हसण्यात सामील होत.े आठवणीचं ा मदं वास
घरभर पसरतो. उदबत्तीचा धरू काळाची वलये सोडत राहतो.
निवडक मामबो २०१७ 259
व्यायामखोरी
मकरंद गोडबोले
: िकरण एक - मािशसक तयारी
मटिगुन्यातूि शरीर हळूहळू बाहेर येत आहे. हाडाचा अष्टावक्र असल्यासारखे माझे वागणे बंद
होतये . मधल्या काळात कु ठलाच व्यायाम िसल्यामळु े वजि वाढलंय. तसं ते मागे एकदा
वाढल्याितं र कमी काही झालेले िाही. पण वाढलेल्यात तरी ते उन्िीस-बीस होत असायच.े
उन्िीसला आिदं , बीसला चचाश असे मी खपू वेळा के लेय. बरं या उन्िीस-बीस मधे माझा
काही हात असले असे समजू िका. ते आपोआप होत.े मी फक्त आिंद भोगतो आखण चचाश
करतो. कमी झाले की आिदं ािे पाटी, आखण वाढले की, का वाढले आखण कमी कसे करावे
यांवर चचा.श पण आता मटिगनु ्या की मेहेरबािीसे, ते माझ्या िाकतेपणाच्या, निलजश ्जतचे ्या
कक्षेबाहेर पोचले आहे. म्हणजे आता काही तरी करणे भाग आहे. काहीतरी म्हणजे काहीतरीच
िाही, तर योजिापूवकश काहीतरी.
तसा खपू गोष्टीत माझा हातखडं ा आहे. सकाळचा गजर बमे ालमू पणे बंद करणे, पहाटे
उठल्याितं र बाहेर ि पडण्याची कारणे सुचणे, माझा हातखडं ा. दसु रा चहा व्यायामाच्या आधीच
हवा आखण दोि चहा प्यायल्यावर, व्यायाम तर अिशापोटी करायचा असतो, असे म्हणिू
वाचलेला अधाश तास झोप काढू ि सत्कारणी लावणे, अशा अिके गोष्टीत मी वाकबगार आहे.
एके हदवशी तर मी मवतुःलाच पस्श्चमी व्यायामिकारापं के ्षा भारतीय िकार उत्तम असतात असे
पटवूि, रामदेवबाबांचे िामममरण करुि िाणायामाची तयारी के ली. िीट पद्मासि घालिू बसलो
आखण श्वास आत खेचला, तेवढ्यात मी मला, या श्वासोच््वासािी काय होणार आहे, शरीराला
घट्टे पडले पाहहजेत घट्टे असे पटविू त्या िाणायामाच्याच बैठकीत थोडा मागे कलिू घोरायला
सुरुवात के ली.
अशा अिेक कला माझ्यात आहेत. पण या कलांच्या पशलकडे जाऊि खरोखर काहीतरी
करायची कला आता अवगत करायला लागणार आहे. तसा मी व्यायाम ककतीही वळे ा सोडू
शकतो. हा माझा अजूि एक हातखडं ा िकार. माझ्यावर जरा प्रवश्वास बसायला लागला, की हा
िाणी आता व्यायाम करायला लागला की लगेच मी तो सोडतो, त्याला जरासदु ्धा वेळ लागत
िाही. वेळ लागतो परत सुरू करायला.
260 निवडक मामबो २०१७
पण आता मी ठरवलयं की व्यायाम करायचा. त्याशशवाय पयायश िाही. हे शलहहशलहीपयतां माझे
पक्के झालेय की सकाळी उठू ि व्यायामाला जायच.े हे शलहहतािाच एका बाजूला मी
व्यायामाची काही पसदु ्धा डाउिलोडला लावल्येत. ित्येक पवर एक सौष्ठव छापलेले
आहे. हे काय मला वेडा समजतात? मी काय ते सौष्ठव बघूि प वापरणार आहे का? त्या
पमधे काय आहे, मला काय मािवेल हे सगळे बनघतल्याशशवाय तर मी काही ते वापरणार
िाही. असा सखोल अभ्यास के ल्याशशवाय मी कधीच काही करत िाही.
माझी व्यायाम सोडण्याची सवय जरा जामतीच सवशश ्रतु झाली आहे. त्याचा माझ्यापेक्षा हहला
जामत त्रास होतो. मी व्यायाम सुरू के ला की शजे ारचे काका सकाळी माझ्या आधी घरी पोचिू
हहला बबत्तबं ातमी देतात. “फार काही लांब िव्हता हो गेला, अगदी जमे तेम कोपऱ्यावर.
दधू वाल्यापाशी वळला आखण लगेच परत आला”. हे करायला त्यािं ा फार मािशसक आिदं
होतो. शजे ारच्या सोसायटीच्या बाहेर वतमश ािपत्रवाले बसतात, नतथिू पपे र आणणे हा यांचा
सकाळचा व्यायाम. आता ते माझ्यापके ्षा एकाच गोष्टीमळु े श्रेष्ठ. ते हे ि थकता करतात, अिेक
वषे करताहेत. मी घरात शशरल्या शशरल्या मला काय झाले ते कळले. आखण मी त्यािं ा
सणसणीत शालजोडीतला हाणणार, तवे ढ्यात हीच म्हणाली, “अहो व्यायाम कसला, मी दधू
आणायला पाठवले होते.” याच्यावर काका िसन्ि हसले. कारण याचा अथश आता चहा
शमळणार, हे त्यािं ा िीट कळले. तसे काका चहा या मोबदल्यासाठी कोणाचहे ी कु ठलेही काम
करायला तयार असतात. आखण त्याचं े सगळयात आवडते काम म्हणजे हेरचगरी. आजूबाजचू ्या
सगळयांची हेरचगरी. त्याबरोबरच त्यािं ा अजिू एक कला अवगत होती. ती म्हणजे हेरचगरीतूि
शमळालेली माहहती िक्की कोणाच्या पदरात घातली की चहा शमळेल. हो. साधारणतुः चहाचा
मोबदला माहहती ‘पदरात’ पडल्यावरच शमळणार, बातमी ‘खखशात’ घातली तर काही चहाची
सोय होणार िाही.
मी व्यायाम सरु ू के ला की असे चहाधीि फु कट्याचे घरी येणेजाणे वाढते. त्यामुळे एखाद्या
काकांिा, िवऱ्याच्या बातम्या कळण्यासाठी हहिे लाच हदलीच, तरी अख्खा बातम्यांचा चॅिल
सरु ू झाल्यावर हहला त्रास होतोच. मी कोपऱ्यापयतां गेलो. मी आज कोपरा ओलाडं ला. हा हा हा
हा, राम्याकडे चहा पोहे झाल्येत, हा हा आता घरचे आम्हांला द्या, हा हा हा हा…. आज िसु ता
बाकावर बसूि आलाय, चाललाच िाहीये. प्रपकं ीच्या आईशी तासभर गप्पा झाल्यात…..माझा
व्यायाम कधी गप्प रहात िाही. तो िगाऱ्यासारखा सगळीकडे वाजतो. आता िव्या घरात
आल्यामळु े हा असा त्रास होणार िाही अशी मला जरा आशा वाटत होती. त्यामुळे यावळे ी
िव्यािे व्यायाम करायचे ठरवतािा मला अशी भीती अस्जबात िाही. हहिे मात्र िव्या हेरांची
योजिा के ली आहे का िाही याची मात्र मला अस्जबात कल्पिा िाही. तरी आता माझी पूणश
मािशसक तयारी आखण िव्यािे डाउिलोड झालेले अॅप्स या सगळयाचं ्या स्जवावर मी िक्की
व्यायाम सरु ू करणार अशी माझी पूणश खात्री झाली, आखण त्याच आिंदात मी शांतपणे झोपी
निवडक मामबो २०१७ 261
गेलो. दसु ऱ्या हदवशी शातं पणे िऊ वाजता उठलो. फक्त आघं ोळ करुि ऑकफसला
निघण्याइतकाच वेळ होता. एक हदवस गेला.
दसु ऱ्या हदवशी हवा येऊ द्या लवकर संपविू झोपलो. लवकर झोपल्यामुळे लवकर उठायची
खात्री होती. शातं डोक्यािे झोपी गेलो. शांत झोप लागली. साडआे ठला उठलो. फक्त आघं ोळ
करुि ऑकफसला निघण्याइतकाच वळे होता. दसु रा हदवस गेला.
मी सधं ्याकाळपासूिच चचडचचड करायला लागलो होतो. साल्या या गजराचे िक्की काय होत
होतं ते मला कळत िव्हते. इतका महागाचा ममाटशफोि घेऊि काही उपयोग िाही. मी जरा
तोच घेऊि बसलो होतो, तर ही म्हणाली, “खरंच करणार आहात का व्यायाम?” मी चचडू िच
म्हणालो, “मग हा काय सगळा खेळ वाटतोय का तुला?” यावर ती फोिकडे बोट दाखविू
म्हणाली, “मग िुसता फोि घेऊि बसू िका, त्याच्यावर एकदा गजर लावा खराखरु ा”. “अगं
मी मागेच लावलाय गजर, ककतीतरी हदवसापं ूवी”. “इतक्या हदवसात एकदा तरी उठलात का?
मग त्या गजरािे आता कसे उठणार? आता िवा लावा गजर”.
बायका हुशार असतात. दोि तशा एकमेकांशी संबंध िसलेल्या गोष्टींचा सबं ंध लाविू त्या
अचकू आखण िेमक्या निणयश ाला येतात. मी तसे नतला म्हटले की इतके हदवस मी काय गजर
ि लावताच…..
तवे ढ्यात मला जाणवले की गेल्या काही हदवसात मी उठलो िव्हतोच. आखण इतके हदवस
म्हणजे दोिच तर झाले होते. मग मी फोिवर घड्याळ बनघतले, तर गजर लावलेला होता,
चालू के लेला िव्हता. मग उगाच ही गोष्ट सवाासं मोर आणिू कु ठे आपलीच काढा? त्यातिू
हहच्यासमोर? म्हणजे उद्या काका आखण ितं र लगेच सोसायटी. की परवा सकाळी परत काकू
प्रवचारणारच, काय गजर ि लावताच?…
मग मी हळूच तो गजर चालू के ला, हे ममाटशफोिवर सहज शक्य आहे. आखण मग तो नतला
दाखविू म्हटले, “हा बघ आहे िा चाल?ू ” तो बघिू नतिे उगाच िाक मुरडले आखण निघिू
गेली.
पण या सगळयाच्या शवे टी गजर लावला गेला आखण मी सकाळी उठण्याची शक्यता हद्वगुखणत
झाली. त्या रात्री मला शांत झोप आली िाही. मवप्िात दर दोि तासांिी गजर वाजायचा,
आखण मी जागा व्हायचो. पररणामी त्या हदवशी मी उठलो. आखण माझी व्यायामाला ि
जाण्याची कारणे संपली. अखरे माझ्या व्यायामाची सुरुवात झाली.
262 निवडक मामबो २०१७
त:
महंेद्र मोरे: मकरंद, फारच छाि जमलाय लेख. व्यायामाप्रवषयी िावड या मागे एक
जीवशास्त्रीय कारणही आहे. आपले शरीर बाह्य धोक्यांपासिू िहे मीच मवतुःला वाचवायचा ियत्न
करीत असते. आठवते Flight or Fight? शरीर व्यायामाकडे बाह्य धोका असचे पाहत.े
शक्यतो व्यायामामळु े होणारे कष्ट टाळण्याकडचे शरीराची िवतृ ्ती असत.े त्यामळु े शरीराच्या या
िसै चगकश िवतृ ्तीकडे दलु कश ्ष करूि शरीराला व्यायामासाठी िवतृ ्त करणे हाच मोठा मािशसक
व्यायाम आहे. Survival of the fittest या शशखरावर चढण्याचे पहहले पाउल असले .
अनिल पराजं पे: लेख ममत आहे. शलै ीही छाि. उगीच अमक्यातमक्या लेखकाची आठवण
झाली म्हणत िाही. तझु ी शलै ी ही तुझीच होऊ दे!
शमशलदं के ळकर: मी एक उपाय सागं तो या खोडीवर. (हो, व्यायाम चकु वणे ही खोडीच.) ज्या
हदवशी सकाळी व्यायाम होत िाही त्याहदवशी आपली एक आवडीची गोष्ट टाळायची. म्हणज,े
त्याहदवशी िो फे सबुक. ककं वा िो चहा. ककं वा तुमच्या बाबतीत त्या हदवशी प्रपकं ीच्या आईशी
बोलायचे िाही. वगरै े. म्हणजे मग बघा कसा रोज व्यायाम “घडू ” लागतो तो.
: िकरण दोि - व्यायामपषु ्पे
मला ज्यािं ी पवू ी पाहहलंय त्यांिा माझी आत्ताची शरीरयष्टी आखण ज्यांिी आत्ताच पाहहलंय
त्यांिा माझी पूवीची शरीरयष्टी ही पणू पश णे धादातं खोटी आहे असे वाटल्यावाचिू राहणार िाही.
मी पूवी फारच सुडौल (आत्ताच्या मािािे काहीही सडु ौलच असेल) आखण तबयेतीत तबयेत
राखिू होतो. तसा व्यायामही असायचा, आखण वाहिे दोि, एक दोिपायी आखण एक दोिचाकी
(सायकल). त्यामळु े तसे नतच,े तबयेतीचे बरे वाईट होण्याची काही शक्यता िव्हती. पवू ीचा
व्यायाम म्हणजे, सकाळी उठू ि आधी चालत सप (महाप्रवद्यालय) गाठायच.े मग त्याला चार
चकरा मारायच्या. मग समथमश धे वजि.े मग जमला तर एखादा कक्रके टचा डाव. मग वेळ
राहहला तर शाळा वगैरे. त्यामळु े तबयेतीचे काही बरेवाईट होण्याची शक्यता िव्हती.
पण पवू ी आखण आत्ता याच्यात फार फरक आहे. म्हणजे असं बघा िा, माझे पहहले घर आखण
आत्ताचे घर याच्यात जमीिआममािाचा फरक आहे. अगदी शबदशुः. पहहला मजला आखण
दहावा मजला याच्यात असणारच िा फरक? मला पहहला जाणवलेला फरक म्हणजे उजेड
आखण वारा. ककं वा खरेतर उजेड आखण वादळ. पण याची मला सवािंा ीच िीट आखण पुरेशी
कल्पिा हदली होती. त्यामुळे मीही तसा तयारीत होतो.
निवडक मामबो २०१७ 263
दसु रा फरक म्हणजे जेव्हा मी लोकािं ा सागं तो, की मी हदवसातिू एकदा तरी घरी स्जिा चढू ि
जातो. हेच मी पूवीपण सागं ायचो. पण तेव्हा कोणी हहगं लावूि प्रवचारत िव्हते. आता मात्र
मी एकदम मटार व्हॅल्यू वगैरे. (म्हणजे मी चढतोच असे िाही. शलर्फट बदं होती तेव्हा एकदा
गेलो होतो.)
एका काळाची एके क वायफळ वैशशष्ट्ये असतात. तसे आत्ताचे म्हणजे कफटिसे . पूवी एखादे
आजोबा, िसु ते धोतर घालिू , त्या धोतरावर अशभमािािे प्रवराजमाि झालेले पोट घेउि, जािवे
आखण गधं धारण करुि, समं कृ त श्लोक म्हणत सकाळी रमत्यािे जातािा हदसले की माि
आदरािे वाकायची आखण आपसकू िममकार व्हायचा. आता तचे आजोबा, के स काळे करूि
मवतुःला काका म्हणविू घेत, ट्रॅकपॅंट आखण टी शटश या पररधािात आपले अवाढव्य शरीर
कसबे से कोंबूि सकाळी चालायला निघतात, तेव्हा ररबॉकची कीव वाटल्यावाचिू राहवत िाही.
पवू ी जे पोट, समं कृ ती, मवामथ्य आखण सखु ाचे लक्षण होते, तचे आज डायबेहटस, हृदप्रवकार
आखण आळशीपणाचे लक्षण आहे. आम्ही आमच्यावळे चे जे आदशश होते त्याचं े अिकु रण
करायला गेलो आखण फसलो. सांगण्याचा उद्दशे काय तर पवू ीचा मी आखण आत्ताचा मी
यांच्यात जमीिआममािाचा फरक आहे.
म्हणजे मी व्यायाम करायचो िाही असे िाही. पण कु ठला व्यायाम चागं ला? आिंदाचे वडील,
त्यािं ा व्यायामाचा सगळयात जामत अिुभव. त्यामळु े त्यांचे मत सगळयात महत्वाचे असे
म्हणिू प्रवचारायला गेलो, तर म्हणाले, “हे बघ. एकदम काहीच करू िकोस. तझु ्या शरीराला
व्यायामाची अस्जबात सवय िाही, त्यामळु े एकदम सुरू के लेस तर शरीराला सवय होणार
िाही”. माझाही नतथिू उठू ि लगेच काही करायचा प्रवचार िव्हता. शातं पणे उद्या ककं वा झालंच
तर परवासुद्धा व्यायाम सरु ू करायची माझी तयारी होती. अजिू एखादा आठवडा थाबं िू तोवर
जरा बदाम वगैरे खाऊि शरीरात पौप्रष्टक तत्त्वे जमा करुि मग व्यायाम सरु ू करायला पण
माझी तशी हरकत काहीच िव्हती. व्यायाम ि करताच वजि कमी करायची पण माझी तयारी
होती. “माझ्याकडे बघ” म्हणाले, “व्यायामातली सगळयात गरजेची गोष्ट कु ठली तर
नियशमतपणा. मी गेली बावन्ि वषे व्यायाम करतोय म्हणिू शरीर असे हदसतेय. “मला जरा
भीती वाटायला लागली. माझ्या आयुष्यात इतकी वषे शशल्लक आहेत का म्हणिू . िाहीतर हा
व्यायामाचा घाट उगाच कशाला घालायचा असाही एक मवाथी प्रवचार मिात येउि गेला.
“मुंज झाली आखण मी लगेच व्यायाम सुरू के ला” ते सांगत होत.े मला मंुज झाल्यावर छाटी
िावाचा लगं ोट व मािेच्या मागे गाठ मारलेला पंचा या वषे ात, हातात काठी देउि शभक्षा
मागायला पाठवल्याचे आठवतेय. हे व्यायामाचे मला त्यावळे ी कोणी सांचगतले िव्हते. माझ्या
डोळयांसमोर, आिंदाचे वडील छाटी घालिू “ओम भवनत शभक्षादं ेहह” असे म्हणत व्यायाम
करतायत असे समोर आले. एक बैठक मारायची की लगेच “ओम भवनत शभक्षादं ेहह”, की पढु ची
बठै क.
264 निवडक मामबो २०१७
“सकाळी लवकर उठू ि गायत्रीमतं ्र म्हणायचा “याचा व्यायामाशी काय संबधं ?” इतक्या सकाळी
मी कु डकु डत असायचो. अगं ावर वस्त्र िाही, आखण थडं ी अफाट. तोंडातूि शबद बाहेर पडले तर
शपथ, पण गायत्री मंत्र असा सटासट बाहेर यायचा. आठवतोय का?” मी अगं उगा चोरुि
बसलो. “ॐ भभू ुवश ुः मवुः…..” ते डोळे शमटू ि सरु ू झाले. त्यांिा बहुतके इतकी वषे हा मतं ्र ते
म्हणत आहेत आखण तरी ते तो कसा प्रवसरले िाहीत अशी माझ्यासमोर शमरवायचे असेल,
कु णी सागं ाव.े मी लहािपणी म्हणायचो ते सगळे मंत्र वापरूि वापरूि पार खझजिू गेल्येत
आखण याचं ा काय तो एकटा गायत्री मंत्र िीट देखरेखीमुळे शाबूत आहे, असे मला क्षणभर
वाटू ि गेले. पण तरी देवाशप्पथ सागं तो मला गायत्री मंत्र आखण व्यायाम याचा संबधं काही
कळला िाही.
“एक उच्चार चकु ला तर फटका. परत पहहल्यापासूि.” मला हे व्यायामाबद्दल सांगताहेत का
त्यांच्या लहािपणाच्या व्यथा सांगताहेत ते काही कळेिा. म्हणजे एकादा मुलगा कु डकु डणाऱ्या
थडं ीत, मवतुःहूि पहाटे उठे ल ते काय फक्त गायत्री मतं ्र म्हणायला? मला काही हे पटायला
तयार िव्हत.े म्हणजे कोणीतरी मािशसक रोगीच हे काम लहाि मलु ाकं डू ि करूि घेत असला
पाहहजे याची माझी जवळपास खात्री होत चालली होती. मला तसे त्यांच्याबद्दल आता परु ेसे
वाईटही वाटायला लागले होते. यांच्याशी तरी असे व्हायला िको होते. म्हणजे निदाि मला
व्यायामाचे कळेपयतां तरी. शवे टी ककतीही वाईट वाटले तरी मवाथश कु ठे जातो?
“माझे वडील समोर वाघासारख्या येरझाऱ्या घालत असायच.े मग व्यायामाला िदीवर”. मी
लगेच ‘व्यायाम िदीवर करावा’ असे भक्तपणे वहीत शलहूि घेतले. यांच्या अशा समाधी
अवमथते काय काय हदव्ये शमळतील कु णास ठावकी. आपण आपले काही शमळाले की िोंदवावे.
“आधी िाणायाम”, (वहीत िोंद) “मग योग, सूयिश ममकार, मग व्यायाम. पाचशे जोर आखण
पाचशे बैठका रोज. मग दंड कफरवायचा. मग आखाड्यात कु मती” हा व्यायामाचा अप्रवभाज्य
घटक आहे हे मला अस्जबात अमान्य. वहीत िोंद िाही. मला एक बाळबोध शकं ा आहे. एक
म्हणजे हे सगळे करायला ककती वेळ लागतो, आखण हे खरेच गेली पन्िास वषे हे सगळे
करतायत का? शकं ा हो, असायला काय हरकत आहे का काय?
“काय शलहहताय? अरे तमु ्हाला सागं तोय मिापासिू तर िीट ऐका तरी?”
“हो हो तेच तर……”
“काय तचे तर. अहो बघतोय िा मी, तमु ्हाला साधे दधू रोज नियशमतपणे आणता येत िाही.
एक हदवस हदसता मग ितं र पधं रा हदवस गायब. व्यायाम काय तमु च्याकडू ि होणार?
तुमच्यासारख्या आळशाचे काम िाही त”े
काका एकदम अरे तरु े वर आल्येत. मग मी वाद ि घालता, आमच्याकडे दधु ाचा रतीब आहे,
पण आमचा दधू वाला नियशमतपणे दांड्या मारतो आखण म्हणूि मला कधीकधी दधू आणायला
जावे लागते, हे सांगायचा मोह सोडला आखण निमटू घरी आलो.
परत कधी कोणाकडे काहीही प्रवचारायला जाणार िाही असा मिाशी निश्चय के ला.
व्यायामासंबंधी माहहती घ्यायला मवतुःचा अपमाि करुि घ्यायची गरज िाही हे मवतुःला
निवडक मामबो २०१७ 265
ठामपणे पटवले. तरी मला परु ेशी व्यायामपषु ्पे शमळाली होती, आखण ती वापरुि मी सुरुवात
तरी करू शकत होतो. वहीवर जरा िजर कफरवल्यावर मी िाणायामाला, घट्टय् ांच्या िादात फार
नतरमकारपूणश नतलाजं ली हदल्याचे जाणवले. वामतप्रवक हा िकार काही फार वाईट िाही. पण
सध्या िको. योग तर मला काही शशक्षकाशशवाय येणार िाही. मला मी काही तरी
िामाखणकपणे करतोय असे हदसल्याशशवाय कु ठला अिाठायी खचश िको होता. मी अिेकांचे
असे पसै े बुडतािा बनघतलेत. जोर-बैठकाही वेळ आल्यावर पुढे बघ.ू िममकार हे आपल्या
तबयेतीला चालतील अशी मला खात्री वाटली. मग मी हा सुजाण प्रवचार हहच्यासमोर माडं ला.
हहिे त्याचे तोंडभरूि कौतकु के ले, आखण मला माझे काहहतरी चकु ल्याची चटु पटु लागायला
लागली. वर नतिे उद्यापासिू सकाळी ती मला मदत करेल असे साचं गतल्यावर तर त्या
चटु पटु ीचे शंके त रुपातं र झाले.
“माझे आजोबा रोज घरी सूयिश ममकार घालायच.े त्यांच्यामुळे आम्हीपण. आम्हालाही चागं ली
सवय आहे याची. मी पण करीि तुमच्याबरोबर” ही म्हणाली. आखण एका फटक्यात ककती
गोष्टी मी माझ्यावर लादिू घेतल्या याची मला जाणीव झाली. ककं वा अजिू काहीच जाणीव
झाली िाही असे म्हणा. पण तरी आत्ता माझ्या मिाचा निश्चय झाला असल्यािे मी येईल त्या
िसंगाला सामोरे जाण्याचे ठरवले.
: िकरण तीि - सूयिश ममकार
सकाळी हहिे मला गदागदा हलविू उठवले. मीही चारपाच वळे ा माझ्या म्हणण्यािुसार आखण
अधाश तास हहच्या म्हणण्यािसु ार असा उठवल्यावर उठलो. खरेतर मी पहाटेचे फार छाि,
गुलाबी, खरे होणारे मवप्ि पहात होतो. अशी मवप्िे खरी झाली तर खऱ्या आयषु ्यात फारच
गदारोळ होईल. त्यामळु े खरी होणारीपेक्षा खरी व्हावीशी वाटणारी, आखण ती खरेच खरी होतील
याची मध्यमवगीय भीती वाटणारी अशी मवप्िे बघत होतो. त्याच्यात काहीसा भूकं प वगैरे,
हहच्या हलवण्यामळु े, झाला असे वाटले म्हणूि उठलो.
अशा मोहक सकाळी, खरेतर दोितीि गरमागरम चहा हवते . मी त्याचे थोडसे े सूतोवाच
करताच, “म्हणजे झालंच, हा चहा झाला की पुढचा, आखण पोट अिशी ि राहहल्यािे तमु ्ही
परत झोपायला मोकळे. काही शमळणार िाहीये, चहा व्यायाम होईपयतंा ” अशी त्याची सुंदर
बोळवण के ली. म्हणजे आज व्यायामाची सुरुवात िक्की होणार. मला फक्त पोट अिशी
करायची परवािगी होती. इथे कृ पया अिशी हा मराठी शबद आहे आखण मराठी आखण
इंग्रजीची संधी िाही हे लक्षात घेणे गरजचे े आहे. अथश तोच असला तरी.
266 निवडक मामबो २०१७
त्याच्याितं र सूयिश ममकार. बाहेर अजूि अधं ार होता. मला खरेतर इतक्या रात्री उठायची सवय
िाही. याच्यावरूिच व्यायाम मी ककती मिावर घेतलाय याची तमु ्हाला कल्पिा येईल. ज्याला
िममकार घालायचते तो हदसपे यतंा तरी थांबयू ा या माझ्या अनतशय लाजमी (योग्य) प्रवितं ीचा
पणू तश ुः चधक्कार झाल्यावर, मला हहिे माझा व्यायाम ककती मिावर घेतलाय याची कल्पिा
आली. त्यामुळे माझ्यावर पहहल्यांदा चहा ि प्रपताच हदवस सरु ू करायची वळे आली होती.
आघं ोळ सोडू ि पहहल्यांदा मी वगे ळया कारणासाठी इतक्या पहाटे वस्त्रहरण के ले. माझ्या मागे
कृ ष्ण िसिू ही असल्यामळु े मला व्यायाम झाल्याशशवाय वस्त्रे शमळणे अवघड होत.े अशावेळी
बायकांच्या मागे उभे राहूि त्यांिा वस्त्रहरण सुरू झाल्या झाल्या लगेच हजारो साड्या आखण
सकाळी थडं ीत कु डकु डणाऱ्या मला पोट झाकायला एक गंजीसदु ्घा शमळू िये हा पुरूष जातीवर
झालेला अन्याय आहे या माझ्या ओरड्याला आज कोणी चगऱ्हाईक शमळाले िाही.
“शरीराची कमाि करुि हात वर घेउि जा!” हहच्या हातात फक्त काठी िव्हती, बाकी आव
सगळा तसाच. असती तर मला एकादा फटका बसण्याची शक्यता फारच होती. त्यामुळे
िव्हती ते बरेच. “अग झाल्येकी कमाि”
“कु ठे झाल्ये?”
“पोटामुळे तुला हदसत िाहहये, मी कमाि कधीचीच के ल्ये”
“काहीतरीच काय! काहीतरीच काय! पाठीकडू ि दोि इंचसदु ्धा बाक िाहहये. सरळच आहात
अजिू ”
“याच्याहूि जामत शक्य िाही”
“आता हात खाली घेऊि पायाचे अगं ठे धरा”
शाळा सुटल्याितं र आजपयतां मी ही गोष्ट के लेली िव्हती. त्यामुळे मला हे म्हणणे सोपे आहे,
करणे िाही याची िीटशी जाणीव िव्हती. मला कळले की मी साधारणतुः खाली उलटा
पंचचे ाळीसच्या कोिात वाकू शकतो. त्याच्यापुढे जायची माझी टाप िव्हती. त्यामळु े मी जरा
घाबरतच वाकलो होतो. पंचचे ाळीस हा कोि हहला पणू पश णे अमान्य होता. आपला िवरा काहीच
ियत्न करत िाही असा काहीसा आव. तशी ही पणू श रागावली की साक्षात दगु ाश का काय तशी
हदसते, म्हणते मला तरी वाटत.े अजूि तरी ती सरमवतीच्या जवळ होती त्यामळु े चचतं ा िाही.
“अगं ठे धरा अगं ठे ” ही म्हणाली मी पुढे वाकू ि नतचे अगं ठे धरले. तर साक्षात जगदंबेच्या
जवळ गेली. “माझे िाहीत, तमु च”े . हहला अशा गंभीर गोष्टी करतािा प्रविोद फारसा आवडत
िसावा.
“याच्याहूि जामत शक्य िाही”
“याच्याहूि म्हणजे काय. तमु ्ही अगं ठ्याच्या जवळपाससुद्धा िाही आहात. असे कसे चालेल?”
“अगं हे मधे काय काय आहे बघत्येस……”
“उठू िका, उठू िका अस्जबात. हे काय? व्यायामाची मुद्रा घालवू िका”
मी ककतीही ियत्न के ला तरी हहला पटत िव्हते की मला अगं ठा धरता येत िाहीये म्हणूि.
शवे टी नतिे मला एकदा पढु ू ि आखण एकदा मागूि असे ढकलूि (नतच्या म्हणण्यािमाणे
निवडक मामबो २०१७ 267
दाबूि) बनघतले. मी तसा हलका मुळीच िाही. त्यामळु े हहच्या ढकलण्याचा पररणाम मी एकदा
मागे व एकदा पढु े पडतापडता वाचलो इतकाच. पण शवे टी हहचा प्रवश्वास बसला की मी
इतकाच वाकू शकतो.
“आता हात जशमिीवर टेकविू डावा पाय मागे घेऊि जा.”
मला एकं दरीत लक्षात येत होते की हहच्या देखरेखीखाली िममकार घालणे मला जड जाणार
आहे. िममकार घालायला माझी हरकत होती असे िव्हे. त्यावरुि फक्त हहची देखरेख काढू ि
घेण्याची गरज होती. मला फक्त “याच्याहूि जामत शक्य िाही” हे एकच वाक्य बोलावे लागत
होते. ितं रिंतर तर तेही बोलायची लाज वाटायला लागली, आखण मी फक्त “हं” अशा हंकारािे
पढु ची मुद्रा घ्या हे सांगायला लागलो. याला अ-हंकार म्हणत िाहीत. िाईलाज ककं वा िुसतीच
लाज म्हणता येईल फारतर.
आमचा एक शमत्र िाखणिमे ी आहे. तो त्याच्या कु त्र्याला काही िवे शशकवले की आम्हाला
बोलवूि दाखवत अस.े आखण मग मोठ्या अशभमािािे तो कु त्र्याला सागं त अस,े “शरे ू बस,
शसट शसट”
“अहो टाच टेकवा जशमिीला. पाय पूणश सरळ करा.”
“शरे ू लोळ”
“आता पाठीची कमाि करा. माि वर, वर म्हणत्ये िा मी?”
“शरे ू शके हंॅड”
“डावा पाय जवळ घ्या”
मला फक्त शरे ू म्हणायच्याऐवजी शरे ूराव म्हटले जात होत,े इतकाच काय तो फरक.
मी सहा िममकारांिंतरच घामाघमू झालो. तरी पहहला हदवस म्हणिू बारा पणू श के ले. आखण
घाम पसु त बसलो. तरुणपणी िममकार हा फार फालतू व्यायाम िकार वाटायचा. काहीच
पररणाम ि दाखवणारा. पण आत्ता तो चांगलीच स्जरवत होता.
हहच्या चहे ेऱ्यावर जग स्जंकल्यावर िपे ोशलयि ककं वा शसकं दर यांच्या चहे ऱ्यावर हदसेल तसा
आिदं हदसत होता. ती कमालीची तेजमवी आखण ताजी का कायशीशी हदसत होती. हे कसे
काय होते कु णास ठाऊक. यावर नतिे, “मग अधाांचगिी आहे िा मी? व्यायाम तमु ्ही के ला की
मी हदसणारच सतेज” असे छापील उत्तर हदले. मला असा व्यायाम िको होता. मला मी
व्यायाम के ला की मलाच फायदा होणारा मवाथी व्यायाम हवा होता. त्यातूिच मग मला एक
शक्कल सचु ली. मी नतला म्हटले, “वाऽ! छाि मग आता उद्यापासिु तूच व्यायाम कर म्हणजे
तो मला अगं ी लागेल.” हे नतला अिपेक्षक्षत होत.े पण शवे टी कु त्र्याच्या शपे टीसारखी माझी
शपे टी परत वर झाली याचा उगाच आिंद.
त्या हदवशी नतिे आिदं ािे मला पोहे करुि खायला घातले. म्हणजे इतर हदवशी करत िाही
असे िाही, पण आजचा उत्साह काही वेगळाच होता. माझा शमत्रसुद्धा कु त्र्याला शशकवतािा
त्यािी एकादी गोष्ट बरोबर के ली की त्याला एक बबस्मकट देत असे लालूच म्हणिू . आखण मग
मला दृष्टातं झाला. माझी परीरक्षी (गाडडयश ि एंजलचे मवरै भाषांतर) जणू मला समोर येउि
268 निवडक मामबो २०१७
सागं त होती. धोक्याचा लाल कं दील दाखवत होती. हे पोहे म्हणजे िुसते पोहे िाहीत. तर
उद्याची िांदी आहे. समजूि घे असे जणू बजावत होती.
माझी धामती वाढायला लागली. हा िकार असाच रोज चालू राहहला तर पररस्मथती फारच
बबघडली असती. राजमथािमधे म्हणे एक सण आहे की स्जथे बायका िवऱ्याला काठीिे बडविू
काढतात. वषाशतिू एकदा. हहच्या अप्रवभावश ामुळे मला असे वाटत होते की आमच्याकडे हा सण
आता रोज होणार आहे. मला व्यायाम करायचा असला तरी रोज बडविू घ्यायची इच्छा िाही.
सायकॉलॉजी असे सांगते की तुम्ही एकादी िवी गोष्ट करणार असाल तर, ती अशा िकारे करा
की ज्याच्यामुळे तुम्हाला त्याच्यातिू आिंद होईल. मग तमु ्ही ती कायम करण्याची शक्यता
जामत असते. मला कळत िव्हते की या सगळया घटिात मी िक्की कु ठल्या घटिते आिदं
शोधायचा. नतला आिदं झाला की मला झालाच या अशा गलु ाबी काळाच्या खपू पुढे आम्ही
आलोय. व्यायाम झाल्यावर भरपरू पोहे आखण चहा शमळतो ही बाब आिदं ाची मािायची तर
मला इतके ही श्वािपथं ाच्या जवळ जायचे िव्हत.े मी आिंदी झालोय असे म्हणायचे? माझ्या
व्यायामािे हहला आिंद झाला आहे हे उघड होत,े पण मला कसा होणार हे अजिू एक
िश्चचन्हच होते. इथे मला पहहला हदवस पणू श व्हायच्या आतच त्याची फारच भीती वाटायला
लागली होती. त्याची का नतची हे िक्की कळत िव्हत,े पण उद्या व्यायाम करायची भीती होती
हे िक्की.
पण गरमागरम पोहे आखण वाफाळणारा चहा हा जरा जामतच मोहक असतो. आखण व्यायाम
झाल्यावर लागलेल्या भुके चा खड्डा बजु वायचा हे जाखणजे यज्ञकमश जरा जामतच प्रिय होते हे
िक्की. मला हे आत्ताचे पोहे सपं तासपं ताच उद्याच्या िाश्त्याचे मवप्ि पडायला लागले होत.े
मी आरशात बघायचे टाळले. शरे ूरावांची िाश्त्याच्या कल्पिेिी बाहेर लपलपणारी स्जव्हा हदसले
याची जरा भीतीच होती.
त:
शमशलदं के ळकर: वा वा! सकाळी असे संदु र प्रविोदी वाचले की पोटाचा छाि व्यायाम होतो.
तुमचा व्यायाम आखण त्याचे ररपोटश चालू द्या असेच. मजा आला. अिशी पोट, हाहा. आखण हो.
पत्ता द्या तुमचा. पुण्यातच आहे, तुमचा व्यायाम संपला की पोह्यासं ाठी पोचावे म्हणतो.
माधरु ी बापट: काय ममत भट्टी जमलीय तुमच्या व्यायामाची, गोडबोले! खपू हदवसात असं
वाचलं िव्हतं. Totally made my day! बायकोला सागं ू िका (िाहीतर उद्या तुमच्यावर
ियोग होईल) पण इथे माजं रं िीट वागली िाहीत की त्याचं ्या तोंडावर पाण्याचा मिे मारतात.
एका लग्िात एका िवऱ्या मलु ािे भटजींिी ‘हाताला हात लावा’ म्हटल्यावर भटजीचं ्याच
हाताला हात लावला की हो! हा प्रविोद िाही, खरी गोष्ट आहे.
निवडक मामबो २०१७ 269
: िकरण चार - सुटका
गेले काही हदवस मी िममकार सहि करतोय. माझे शरीर जनु ्या परु ाण्या घट्ट झालेल्या
प्लॅस्मटकचे बिल्यासारखे वाटते आहे, अजिू . मी इकडे वाकलो की कडकडकडाड असा आवाज
करूि जसे प्लॅस्मटक तटु ते, तसेच माझे होईल असे मला आतिू वाटत आहे. बाहेर हे हदसत
िसल्यािे हहचा त्यावर प्रवश्वास िाही. पण त्यात काही िवीि िाही. िवऱ्यावर पूणश प्रवश्वास
असलेली बायको आणिू दाखवा. मी नतच्याशी अजिू ही लग्ि करायला तयार आहे, ….. हहची
परवािगी असेल तर. म्हणजे अशी बायको असणार िाही याच्यावर माझी ककती प्रवश्वास आहे
बघा. िाहीतर एक ज्याला परु ूि उरत्ये तो दसु रीची तयारी कशाला दाखवेल?
“वापर िसला की शरीराची एकएक ताकद कमी होत जाते म्हणतात. शास्त्रज्ञ हो, मोठे मोठे
असे म्हणतात”, मी हहला सांगायचा ियत्न करत होतो.
“काहीही काय. तमु ्हाला काही करायचे िसले की वाटेल ती कारणे शोधिू काढता. आतापयतां
व्यायामाची तुम्हाला सवय झाली असणार आहे, त्यामुळे जरा जामत ियत्न करायला काही
हरकत िाही”
“अग पण ते मिायमूं ुळे होत.े हे बघ हात लाविू बघ. एक तरी लागतोय का िावाला? मला
िाहीच आहेत मिायू. हा िुमता मेद आहे मदे . मदे ाला कसली आलेय व्यायामाची सवय? तो
िुमता पोत्यात भरल्यासारखा असतो. वाढणे आखण खपू च त्रास झाला तर कमी होणे, एवढेच
येते त्याला.”
मी हहला समजावूि सांगायचा ियत्न करत होतो की गेली ककत्येक वषे व्यायाम िसल्यामळु े
मला मिायू वगैरे असे काही शशल्लक राहहले िाहहये. ते असते तर पोट एवढे बाहेर कसे येईल.
ते मिायंूमधे अडकू ि थांबले की िाही. मग मिायू गायब झाल्यामळु ेच हे पोट पुढे आलेय.
माझी तर पणू श खात्री आहे की माझ्यामध्ये मिायू अस्जबात िाहहत. फक्त हाडे आहेत आखण
असलाच तर थोडाफार मदे . आखण त्यामळु े मी कु ठे च वाकू शकत िाही. हाडं ांिा जवे ढे जमले
वाकणे तेवढेच. आखण ही मला हा सारखा शंभर हठकाणी वाकायचा व्यायाम करायला सागं त्य.े
कसे जमणार. शरीर कु ठे तरी तक्रार करेलच का िाही. हहचा माझ्यावर प्रवश्वास िाहीच आहे.
डाॅॅक्टरला दाखवा, तो म्हणाला तर ऐके ि म्हणत.े आता मिायंूच्या बाबतीत, गरज सरो वदै ्य
मरो हे शरीरािचे पाळायचे ठरवल्यावर त्याला बबचारा वैद्य काय करणार? असे माझे म्हणणे.
नतच्या म्हणण्यािुसार हा माझा कल्पिादपु्रवलश ास आहे. मला जरा बरे शलहहता येते त्याचा
दषु ्पररणाम आहे म्हणे. आता शास्त्रीय सत्य ते शास्त्रीय सत्य. त्याला काय कोण करणार? हा
माझा बचाव नतला अमान्य होता. त्यामुळे िममकारांची माझ्यावरची कु रघोडी, आखण
त्याच्यावरची हहची देखरेख संपत िव्हती.
270 निवडक मामबो २०१७
पवू ी कोणी आपले भेटले की आिदं ािी आखण आपोआप दोन्ही हात जोडले जायच.े आता पाळी
आली की खरशकि आधी चहे रा उतरतो, आखण मी मागेपढु े बघूि जशमिीवर हा देह पसरायला
कु ठे जागा आहे का बघतो. एकदा तर चकु ू ि तसे झाले पण होत.े हहचे वडील, माझे सासरे,
यांिा बाबा म्हणायचे असते, घरी आले होत.े दारं मीच उघडले. नतला कळताच ती पदराला
हात पसु त (नतिी पुसलले े चालतात, मी पसु लेले िाही) आली. मला हळूच कािात म्हणाली,
“िममकार करा” ही आठवण िेहमी ि प्रवसरता करते. मवतुः गळयात पडते, आखण मी
िममकार. मी गळयात पडलेले चालत िाही. मग मीही हळूच प्रवचारले, कपडे काढू ि का
तसाच? ती अधी गळयात पडलेली असतािा माझे हे वाक्य नतला फारच अिपके ्षक्षत पडले.
काहीच ि कळूि ती तशीच गळयात ि पडताच माझ्याकडे बघायला लागली. हे फारच जामत
झाले असे वाटू ि मी निमटू पणे एक, दोि तीि करूि िममकार घालिू टाकला. त्यावर बाबा
म्हणजे सासरे, “जावईबापंचू ी प्रविोदबुद्धी मात्र” यापुढे खोकला. ख्यांक ख्यांक ख्याकं .
पण याचं उट्टे हहिे काढलेच. म्हणजे झाले असे, की आता सकाळी मी आपली आपण
िममकाराची सुरुवात करत होतो. अथाशत याची िांदी कालच झाल्ये. काल मी आमच्या
िाखणशमत्राकडे गेलो होतो. तर शरे ूिे कोणी ि सांगताच माझ्या हातात हात हदला, आखण मला
माझे भप्रवष्य कळूि चकु ले. हल्ली मी सकाळीच कोणी ि सागं ता, ‘वस्त्रहीिं िा शरमं िा
लज्जा’ असे म्हणत, उघड्या छातीवर जोडु निया हात मवाधीि िममकाराच्या होत असे. नतच्या
म्हणण्यािसु ार, आता मी जामती वाकायला हरकत िव्हती. नतच्याच भाषते , “व्यायामाचे लाड
पषु ्कळ झाले, आता खराखरु ा करायला लागा”. मग आत्तापयतंा मी काय…. वगैरे मी बोललोच
िाही. मला काय कोणाला शबदबाणािं ी जख्मी वगरै े करायचे िव्हते तर व्यायाम करायचा
होता. मग मी जामत वाकलो, अजूि जामत, म्हटले काय होतेय ते तरी एकदाचे होऊि जाउदे.
असे करत असतािा, आत कु ठे तरी जोरात पीळ पडल्यासारखा वाटला, आखण खटका
पडल्यासारखा, माझ्या शरीरािे असहकार पकु ारला. त्यािेही असे अत्याचार आता सहि
करणार िाही हे मला बहुतेक कायमचे सांचगतले. त्याच मोडलेल्या अवमथेत मी जागीच
कलडं ू ि गादीवर पडलो. कळा जरा जामतच जोरात आखण जामतच खऱ्या होत्या. मग हहला
हाक मारली. तवे ्हा मात्र ही जरा घाबरली. हे लक्षण काही चांगले िाही म्हणिू लगेच डॉक्टरची
व्यवमथा करायला गेली. मी नतला हदलीपला फोि लावायला सांचगतला. मला त्याला मागे
असाच त्रास झाल्याचे आठवत होते. त्याचवळे ी तो एका मपशे ल डाॅकॅ ्टरकडे गेल्याच मला
माहीत होते. त्याच्याकडू ि िंबर घेऊि मग डॉ. िकाशकडचे जायचे ठरले. त्यामुळे त्याचा
दवाखािा जरा लाबं असूिसुद्धा, मला त्याच्या दवाखान्यामध्ये िणे ्यात आले. मी घरुि निघालो
तेव्हा आिदं ाचे वडील अत्यतं खखन्िपणे माझ्याकडे बघत होत.े त्यािं ा िममकारामं ुळे कोणाचे
असे होईल याच्यावर अस्जबात प्रवश्वास बसत िव्हता. तसचे इतका सोपा िकारसुद्धा मला िीट
करता येऊ िये याच्याबद्दलपण त्यांिा खेद होता. आयुष्यभर ज्याला अभंगाची बक्षक्षसे
निवडक मामबो २०१७ 271
शमळाल्येत त्याला एकदम देवच िाहीये असे कळले तर जसा त्याचा चहे रा हदसेल तसा त्याचं ा
चहे रा हदसत होता.
वेहटगं रुममध्ये मी आवडते िदशिश या प्रवभागामधे बक्षक्षसपात्र ठरलो असतो. जो येतोय तो
माझ्याकडे बघत हहला प्रवचारतोय, “काय झाले?” नतला इतकी िशसद्धी कधीच शमळाली
िसल्यािे ती तशी आिंदात हदसत होती. िवऱ्याला हे आपल्यामळु े काही झालेय याचे
िाथशमक दुु ःख आतापयतां संपले होत,े आखण यातला प्रविोद आता हदसायला लागला होता.
प्रविोदाचा प्रवषय आपण िसलो की प्रविोद कायमच चांगला वाटतो. पण बायका जात्याच
तयार अशभिेत्री असतात. कोणी प्रवचारले की डोळयाला पदर लावूि ही म्हणायची, “काय सागं ?ू
कु ठू ि व्यायाम करायला साचं गतला असे झाले आहे मला. कसे इतके वाकले, कधी वाकले काही
कळलचं िाही. एकदम हे असचे झाले”
मग प्रवचारणाराही सहािुभूतीपूवकश प्रवचारायचा, “कु ठला व्यायाम?”
यावर ती जवळ जवळ घघंु ट घेतल्यासारखे करुि म्हणायची “सूयिश ममकार”
मग समोरचा एकदम घोडा खखकं ाळल्यासारखा खखकं ाळायचा. आखण गंभीर तोंड करुि
म्हणायचा, “अरेरे” पुढचे तो बोलला िाही तरी माझ्या कािात आपोआप ऐकू यायच.े आता
िममकार करतािासुद्धा एखाद्याचे पाऊल पडू शकते िा वाकड.े ते माझचे निघाले तर मी काय
करणार.
वाकडा झालोय मी, आखण यािं ा सहािभतू ी दाखवायच्ये बायकािं ा. हो िा वाकड्याशी कोण
बोलणार? बाईशी बोलायला सगळे तयार. हीसदु ्धा तोंडावर पदर बबदर घेउि बोलत्ये हे पूणश
सशं यामपद आहे. िेहमी तर कधी घेत िाही. मग आत्ताच का? कारण त्या पदराआड फु टणारे
हसू लपवायचयं म्हणिु . तो अरेरेवालाही अरेरे झाले की लगेच निघिू जायचा. का तर नतकडे
तोंड लपविू हसायचे असणार िा! म्हणूि. माझ्या वदे िांकडे लक्ष द्यायला अजूि डॉक्टरलाही
वळे झाला िव्हता तर यांिा का त्याची कफककर? मला खात्री आहे की मला जर
मॅकडोिाल्डच्या बाहेर त्याहदवशी ठे वला असता तर रोिाल्डोपके ्षा जामत फोटो माझ्याबरोबर
निघाले असत.े
मग बऱ्याचवेळािे एकदा एक िसश आली. नतिे प्रवचारले, “डॉक्टराकं डचे जायचे का मी सांगते
तसे करताय” या िसलश ा काय कळणार? मी मिात प्रवचार के ला. उत्तर द्यायला वेळ लागतोय
असे बघूि तीच पढु े म्हणाली, “माझ्याबरोबर आलात तर लगेच ररशलव्ह व्हाल. िाहीतर डॉक्टर
यायची वाट बघायला लागेल”
शहाण्या माणसाला यावरुि कळायला हवे िाही का? पण वेळ आली असली की शहाणपण
कसे पळूि जाते याचे मी जानतवतं उदाहरण आहे. “िको डॉक्टर येऊदे” मग अजिू अध्याश
तासािे मला अॅात बोलावण्यात आले. डॉक्टरािं ा बहुतके आधीच सगळयांचा कल्पिा देऊि
ठे वली असणार, कारण मी आल्या आल्या त्यािं ा फारशी सखोल तपासणी ि करता, एकदम
म्हणाले, “आता उभे रहा”
272 निवडक मामबो २०१७
मला आता हा प्रविोद अगं ाशी येऊ लागला होता. मी जरा प्रविोदी अंगािी जाणारा माणसू
आहे, पण त्याचा अथश असा होत िाही. मी वतै ागूिच प्रवचारले, “अहो मलाच उभं राहता येत
असते तर आत्तापयतां उभा िसतो का राहहलो?”
यावर ते िाटकी डॉक्टरी ढंगात म्हणाले “येणार आहे, तुम्हालाच येणार आहे. रहा उभे. व्हा
थोडे थोडे सरळ व्हायला लागा. व्हा. रहा उभे”
तेवढ्यात ि राहविू त्या िसिश े मला हात लावला, फक्त उभे करण्यासाठी. ते अस्जबात ि पटू ि
मग हहिेही जोर लावला, आखण एका क्षणात मी परत उभा झालो. वेदिा थोडी आठवणीपुरती
होती. पण जवळपास गायब. मी सोडू ि सगळे पार हसत होते. मला कळेिा मग मी काय वेडा
म्हणूि इतका वाकलेला राहहलो होतो काय?
मग डॉक्टरािं ी मला काय झाले होते ते समजावूि सागं ायचा ियत्न के ला. आम्ही ते समजावूि
घ्यायचा ियत्न के ला. आखण निष्पन्ि असे की मी खपू वाकल्यािे, आखण अनतिमाणात मेद
असल्यामळु े, खपू वाकल्यामळु े मिायू आखण मेद याचं ी एक लॉक झाल्यासारखी पररस्मथती
झाली होती. त्यामुळे मला कमी ताकदीिे त्यातिू बाहेर येता येत िव्हत.े पण थोडा जोर
लावल्यावर ते जमले, आखण शरीर मोकळे झाले. मला जेव्हा हे कसे झाले ते समजिू
घेतल्यावर डॉक्टर हहला म्हणाले, की िका हो करत जाऊ उगाच जबरदमती यांच्यावर! तेव्हा
जगात देव असल्याचा साक्षात्कार झाला. आखण माझ्या या सूयालश ा िममकार घालायची मला
जबरदमत इच्छा होत होती. त्याची तीव्रता वाढायच्या आतच मी नतथिू बाहेर पडलो.
घरी जातािा मला राहवले िाही, म्हणिू मी वाटेत शमठाई घ्यायला थाबं लो. शमठाईवाला
िेहमीचा असल्यािे त्यािे हहला कळू ि देता त्याच्या फोिवरुि डॉ. िकाशिा फोि लाविू
हदला. मी हळूच त्यांिा धन्यवाद हदले. त्यावर त्यािं ी मला हे हदप्याचे उपकार आहेत याची
जाणीव करूि हदली. अशी मदत एकदाच आखण फक्त हदप्याच्या सागं ण्यावरुि के ली असल्याचे
परत परत सांचगतले. वर ताकीद हदली की ही जे सांगत्ये ते बरोबर आहे आखण माझ्या
भल्यासाठीच आहे वगरै े. वर परत व्यायाम करा सोडू िका असा उगाच सल्ला पण हदला.
मला उगाचच फोि के ल्यासारखे वाटले.
बाहेर हहचा चहे रा मात्र पडलेला होता. ती जरा काळजीिचे मला म्हणाली, “िका त्रास करुि
घेऊ. सोडू ि द्या िममकार आता” तवे ्हा मात्र मला उगाचच वाईट वाटू ि गेले. आखण मी निश्चय
के ला, की िममकार िाही तर िाही पण व्यायाम सोडायचा िाही.
निवडक मामबो २०१७ 273
त:
शमशलदं के ळकर: सकाळी हसिू हसूि इतका व्यायाम झाला बघा। लगेच सासऱ्याला फोि
करूि प्रवचारलं कधी येताय म्हणूि! अहो पण हा तुमचा प्रविोदाचा मिायू आधीच असा की
सूयश िममकारािे लवचचक झाला?
प्रियदशिश मिोहर: तुमच्या सयू िश ममकाराला िममकार करतािा (हसूि हसूि) माझ्याही पाठीत
कळ आल्यासारखं वाटतयं ! सासऱ्याला “तसाच की कपडे काढू ि” िममकार??!! हाहाहाहा!
274 निवडक मामबो २०१७
मधुबोल
सखु मखण रॉय
आयषु ्य जरी बेजार, िको बाजार व्यथेचा करू या
फु लबागेशी शजे ार असो गुलजार, छं द हा धरू या
शमळतहे ी अयाचचत दाि, िको अिमाि तयाचा करू या
कािांवर आली ताि, दरु ूि बेभाि, मंद, ती ममरू या
पाण्यात होऊिी चचबं , जसे िनतबबबं , हळू थरथरूया
भविदी असिू प्रवलोल, राखिु ी तोल, सख्या मग तरू या
हलके च के शरी रंग, जरा नि:सगं अिगं ी भरू या
आपुल्याच मौिीं खोल, बििु मधबु ोल, अता झरझरूया
मी प्रविम्रपणे िमूद करते की या कट्टय् ािे मला माझी हरवलेली, मरगळलेली संवेदिा परत
हदली आहे.
त:
रमा जाधव: ममत शलहहलयं . आखण आपण कट्टय् ाकडू ि जे शमळालयं ते सागं ताय िा, ते अगदी
खरंच आहे.
प्रववेक देशपाडं :े सुरेख कप्रवता, एका ओळीत जामत शबद असले की कप्रवता कशी अमसल
चांदीची जर असलेल्या जड सुखद पैठणीसारखी वभै वशाली व आव्हािात्मक वाटते. मीटर फार
चोख साभं ाळलयं तमु ्ही, अक्षरसखं ्याही तशीच चोख!
श्रीकातं हदवशीकर: खपू च संुदर! कव्यातला गशभतश अथ,श अनतशय खोल, अतं मिश ातूि उमटलेला
आखण नततके च भावपणू श शबद, छािच. काही काळापवू ी सोडू ि गेलेली िनतभा, आज नतचा
िव्यािे सयू ोदय सारे आसमंत हदपविू गेला.
शमशलदं के ळकर: ‘बिुि मधबु ोल, अता झरझरूया...’ हे खपू च संुदर आहे. इथे या कप्रवतेत शबद
गणु गुणले की लगेच चचत्र आखण मवर मिासमोर उभे राहतात जण.ू खपू छाि!
निवडक मामबो २०१७ 275
हट्टी मुलगी हरवली
रमा जाधव
एक होती प्रपकलपोिी. गोबरे गाल, िकटं िाक, अनतशय हट्टी. िाकावर राग. आई-बापचू ी
एकदम लाडकी. एकदा नतिे बापजू वळ धरला हट्ट, “मला बाहेर घेऊि जा, जा म्हणजे जा.
आत्ताच्या आत्ता.”
बापू पण लग्गेच तय्यार. म्हणाला, “चल, पटकि तयार हो, निघूया.”
आई म्हणाली, “अहो, आता अधं ारूि आलंय, आता कशाला जाताय? अगं प्रपकलपोिी उशीर
झालाय आता, आता उद्या जा हां”.
आईिे असं म्हंटल्यावर बापू जरा डळमळला, “हो, हो, उद्या जायचं का मग आपण?”
प्रपकलपोिीिे गाल फु गवले, डोळे मोठ्ठे के ले, ओठाचं ा चबं ू के ला (िहे मीिमाणे) एक हात
कमरेवर आखण एक पाय तालावर आपटत आपलं पेटंट गाणं सरु ु के ल.ं .
“जा बाबा बापू, असचं कर त…ू सगळे असंच करतात… माझे कु णीच लाड िाही करत. जा
बाबा.”
शवे टी आई म्हणाली “जा बाई, जा. पण लग्गेच परत यायच.ं पाण्याची बाटली घेऊि जा
बरोबर, खबरदार बाहेरचं काही खाल्लं तर. गप घरी वरण-भात खायचा. आखण दादलू ा पण
न्या सोबत.”
आखण मग बाप,ू प्रपकलपोिी आखण दादू याचं ी मवारी निघाली कफरायला.
कफर-कफर कफरले. आखण मग नतघािं ाही लागली भकू (िेहमीिमाणे). ते गेले राजभाऊकड,े
भळे बीळ खाल्ली, मग सरु ेख लमसीवाल्याकडे शशरूि ३ ग्लास लमसी ररचवली. नतथिू निघतात
तोच त्यांिा हदसला एक फु गेवाला.
“ले लो, ले लो, गुबबारे. रंगीि, हसीि गुबबारे. हरे, िीले, प्रपले, लाल, लेलो लेलो गुबबारे”.
प्रपकलपोिीिे हळूच दादकू डे बनघतल.ं त्यािेपण माििे े हळूच होकार हदला. दोघांिी एकदम
पुकारा के ला.
“बापू द ग्रेट, आपण घेऊया िा हो प्लीज गबु बारे.”
बापू म्हणाला, “ए आता आई ओरडले हां. भेळ काय, लमसी काय. आता काय तर म्हणे फु गे.
दादू तू तर दादा आहेस िा? हा काय वडे पे णा, बास झाला आता”
प्रपकलपोिी आखण दाद,ू वमताद बहीणभाऊ. दोघािं ी के प्रवलवाणे चहे रे के ले (िेहमीिमाणे).
बापलू ा अगदी पाहविे ा. त्यािे दोघांिा दोि फु गे घेउि हदले. “चला आता लवकर, िाहीतर
आईचा फु गा फु टेल.”
नतघे हसत हसत घरी जायला निघाले.
अचािक प्रपकलपोिीचा फु गा सुटला आखण ती बापचू ा हात सोडू ि लागली की पळायला.
276 निवडक मामबो २०१७
बापू ओरडतोय, “थाबं , थांब”. दादू ओरडतोय, “थांब, थाबं ”. पण ही शहाणी कु ठली ऐकतेय.
शवे टी फु गाही हरवला आखण प्रपकलपोिीपण. आता लागली रडायला... भ्याs करूि. रडता
रडता एका बाकावर बसिू झोपिू गेली. नतथं आली काही मुल,ं म्हणाली,
“हरवलीस का? बरं झालं.
चल, ये आमच्या देशात.
वेडी-वाकडी आमची चाल,
गाण्यािं ा िाही आमच्या ताल..
अभ्यास आम्हांला चालत िाही,
मोठ्याचं ं आम्ही ऐकत िाही.
पण आमच्या देशात असते मजा,
ि कु ठले बधं ि, ि कु ठली सजा”..
प्रपकलपोिी गेली हरखिू . नतला वाटलं जावं यांच्या देशात. ती गेली त्याचं ्यासोबत िाचत
त्याचं ्या देशात. नतथे खरंच मजा होती. ओरडायला कु णीच िव्हत.ं िसु ते खेळ. िसु ता खाऊ.
पण चारच हदवसात प्रपकालपोिी कं टाळली. नतला भांडाभांडी करूि लाड करणारा दादू आठवला.
आई-बाबा आठवले. घर आठवल.ं ती लागली रडायला. पण हे लोक कु ठले नतला सोडायला
तयार. ती अगदी घायकु तीला आली. गयावया करायला लागली. “प्लीज, प्लीज सोडा हो मला,
माझी वाट बघत असतील घरी सगळे.”
शवे टी आला एक म्हातारा, “हे बघ प्रपकलपोिी, हा मतं ्र घे, तुला हवं ते शमळेल, पण तसं
वागायला पण लागेल.”
ती म्हणाली, “हो, हो, तुम्ही सागं ता तमसंच करेि मी.”
नतिे डोळे शमटले आखण म्हणायला लागली,
“जंतर-मंतर, जादू कलदं र,
सोडणार िाही बापचू ा हात
करणार िाही कसलाच हट्ट
गप खाणार वरण-भात
मी आहे प्रपकलपोिी, आई-बाबाचं ी प्रपकलबबं ,ु
घरी पाठवा माझ्या मला, रडतोय माझा बापू जंबू”
डोळे उघडू ि बघतेय तर काय? ती होती मवत:च्या घरात. आपल्या खोलीत. आपल्या पलगं ावर
चक्क. बापू उठवत होता नतला,
“ककत्ती वळे झोपणार? चला, उठा बाबया, जाऊया ि कफरायला?”
प्रपकलपोिीिे आई-बापू आखण दादलू ा घट्ट शमठी मारली (िहे मीिमाणे) आखण म्हणाली.
“जाऊया. पण आता मी मळु ीच हट्ट करणार िाहीये.” सगळे हसले, आखण पनु ्हा शमठीत शशरले.
आता तेव्हापासिू प्रपकलपोिीिे अगदी शहाण्यासारखं वागायचं ठरवलंय. बघू आता ककती
जमतंय.
निवडक मामबो २०१७ 277
ताई
आरती शभडे
मी अगदी पक्की गोडघाशी आहे. आखण माझ्या पावलावर पाऊल टाकत माझी मलु गीही.
आम्हांला सारखा काहीतरी गोड खाऊ हवा असतो. काही िाही तर गुळाचा खडा, साखरेची
चचमटू हे सदु ्धा चालतं. ककं वा खरं तर अगदी तचे हवं असतं कधी कधी.
तर अशीच परवा मी ओट्यापाशी काम करत असतािा लेक आली आखण म्हणे “आई, साकार
दे.” आता इथे एक सागं ते, माझी लेक वयाच्या मािािे चांगलीच मपष्ट बोलते. पण लाडात
आली की असे शास्बदक खेळ चालतात. तसे नतचे खास असे काही खपू च गोडु गोडु बोबडे शबद
आहेत, पण ते पुन्हा के व्हातरी.
तर ‘साकार’.. त्या शबदािे मी अगदी पार ३०-३२ वषंा मागे गेले हो! डोळयासमोर उभीच
राहहली ती.. ‘साकार वाली ताई’
माझ्या काका आजोबाचं े -आम्ही अण्णा म्हणत असू त्यांिा- शते होते एक साताऱ्यात. गाव
सपं िू खखडं ीतल्या गणपतीला जायचा रमता लागतो नतथे यवतेश्वराच्या डोंगरपायथ्याशी. खपू
मोठी जमीि होती. गावाच्या बाजूला कंु पण आखण मागच्या बाजलू ा डोंगराचा चढ. मोठ्या
लोखडं ी फाटकातिू आत गेले की समोर मोठे मोकळे आवार. त्या पलीकडे समोर आखण
उजव्या बाजूला मोठे कोठार. डाव्या बाजूला अण्णािं ी खपू हौसेिे लावलेली बाग. ककती रंगांचे
देशी-प्रवदेशी गलु ाब, डशे लया, शवे ंती, मोगरा अशी अिके फु लझाडं बहरलेली. कोठाराच्या मागे
िारळ, आबं ा, चचकू ची बाग आखण त्या पलीकडे शते . आखण या सगळयावर लक्ष ठे वायला नतथे
राहणारी ताई. नतचा मलु गाही असे नतथचे रहायला.
ताई िा िात्याची िा गोत्याची. पण मी, माझे आई-बाबा - आमच्यावर भारी जीव नतचा. मी
गेले की बागेतले काय काय दाखवू आखण काय िको असे व्हायचे नतला. अगं ावर कायम
कोल्हापुरी पद्धतीिे िेसलेले िऊवारी लगु ड.े पाय सदा अिवाणी. दाचगिा िाहीच काही,
कपाळावर कंु कवाच्या जागी फक्त एक गोंदणफु ली. आपलं गाव सोडू ि ही एकटी बाई इकडे
काबाडकष्ट का करतेय ते मूकपणे सांगणारी. पण चहे ेऱ्यावर कायम सगळयाला हरवणारे लख्ख
हसू. तेच नतचं बळ असावं बहुधा.
मी गेले की काही िा काही खाऊ द्यायचीच. तो ही खासच असायचा! कधी भाजलेल्या शेंगा,
कधी दाणे गळू , कधी ताज्या चचकाचा खरवस, कधी खडीसाखर तर कधी अचािक गेले तर
िसु ती साखर..
अचािक गेले की म्हणायची, “आली का माझी बाय, आज घरात काय िाय बग येगळं.
साकार द्येऊ का, साकार खािार?” आखण मी “हो” म्हणाले की मोठ्या कौतकु ािे प्रपतळी
वाटीतिू साखर आणूि द्यायची खायला. माझे खाऊि सपं ेपयतां तेच हसू लेऊि समोर बसूि
278 निवडक मामबो २०१७
राहायची. आखण िंतर अपार मायेिे डोक्यावरूि हात कफरवूि कािावर बोटं मोडायची. नतच्या
कष्टकरी हातांचा खरखरीत मपशश व्हायचा गालांिा. पण त्यातूि ओथबं लेली माया हवीहवीशी
वाटायची फार.
चरबरीत काबं ळी कशी आतिू आईच्या जनु ्या साडीचं मायाळू अमतर लावलं की छाि ऊब देते
िा.. तशीच!
निवडक मामबो २०१७ 279
लाजरे आखण निलाजरे
प्रियदशिश मिोहर
“लाज” म्हणजे काय ह्या िश्ाशी मी अिेक वषां धडपडतो आहे. लहािपणापासिू काही चकू
के ली की “अरे जिाची िाही पण मिाची तरी लाज आहे की िाही तलु ा?” हा िश् कािांवर
आदळायचा! तीच चकू पुन्हापनु ्हा के ली गेली आखण ित्येकवेळी शशक्षा शमळाली की “आता काय
बोलायचं तलु ा? मार खायची पण लाज िाही तुला - म्हणतात िा निलजश ्जं सदासुखी!” हे
सुभाप्रषत(!) उच्चारलं जायच.ं त्यामुळे हा माझा गोंधळ तेव्हापासिू आहे. म्हणजे लाज असणं
चागं लं की कोणतीही लाज ि बाळगता “सदासुखी” होणं चागं लं? त्यात एखादी ि रुचणारी
कपड्याची फॅ शि कु ठे बनघतली तर आई कधीकधी त्रागा करायची “हे बरं आहे अमक्या-
तमक्याचं - िसे ूचं काढू ि एकदा डोक्याला गडुं ाळलं की झालं - मग कसला िश्च उरत िाही -
बघा काय बघायचं त!े शवे टी बघणाऱ्यािं ाच लाज! ह्यािं ा काSSही िाही त्याच!ं आमच्या मागे
मात्र सतरा कटकटी - पदर िीट आहे िा, साडीची उं ची बरोबर आहे िा, आतला परकर कु ठे
हदसत िाही िा - पण ह्यािं ा कोणी काही बोलत िाही - आम्हीच सगळी लाज सांभाळायची
जबाबदारी घेतली आहे िा?” ही वाक्यं ती रागािे म्हणत असली तरी मला वाटायचं की अहो
तुम्हाला िक्की काय म्हणायचं आहे? तुम्हांला कपडे जपत, लाज सांभाळत जगायचं आहे की
तुम्हालं ा सगळी लाज सोडू ि मोकळेपणािे बबिधामत फॅ शि करायची आहे?
सध्याच्या अमरे रकि राजकारणात बघा - बराक ओबामासारखा अनतशय सभ्य, शशकलेला,
ससु मं कृ त, शालीि, कु टुंबवत्सल माणसू सदु ्धा राष्ट्राध्यक्ष होतो आखण ट्रम्पसारखा अनतनिलाजरा
माणूससदु ्धा राष्ट्राध्यक्ष होऊ शकतो! ट्रम्प धडधडीत खोटं बोलतो, सतत, जन्मभर खोटं बोलत
आलेला आहे, तो बाजू बदलतो, मतं बदलतो, लोकािं ा फसवतो, वाटेल ते भकतो, लोकांिा
चचडवतो / हहणवतो, त्यांिा िावं ठे वतो, रािटी भाषते ले अपशबद वापरूि प्रवरोधकांिा
शशव्याशाप देतो, अरेरावी करतो, बायकांिा भोग्य वमतू समजतो, त्याचं ा आदर करत िाही
आखण तरीही कोणतीही लाज, शरम, तमा ि बाळगता उजळ माथ्यािे समाजात वावरतो आखण
जगाचा पढु ारी म्हणिू शमरवतो! अरे काय चाललंय काय? ह्यातलं लहािपणी आम्ही काहीही
के लं असतं तर धपाटे शमळाले असते आखण वर “तुला काही लाज िाही का?” ह्या िावािे काि
ककटेमतोवर ओरडा ऐकावा लागला असता. पण ट्रम्पसारखे निलाजरे लोक मागे पडत िाहीत -
ते पढु ेच जात राहतात. निलाजऱ्या लोकांिा बाकीचे लोक शभतात. कारण निलाजरे लोक के व्हा
काय करतील ह्याचा िमे िसतो. कारण चकु ू ि माकू ि कु णी धाडस करूि ह्यािं ा कै चीत पकडू ि
त्यांचं खोटं वागणं - बोलणं उघडं पाडलं की हे लोक “हीहीहीही” असं निलजश ्जपणािे हसूि तो
280 निवडक मामबो २०१७
लज्जामपद िसंग उडवूि लावतात. अगं ाला लाविू घेत िाहीत. ह्याला ‘हसिू साजरे करणे’ असा
वाक्िचार आहे. निलाजरेपणा आखण कोडगेपणाबरोबर हे सुद्धा करता यायला हवचे .
आता कोडगेपणा म्हणजे काय? िुसतं निलजश ्ज असूि चालत िाही. त्याला मिाचा एक
“कोडगेपणा” हा सदु ्धा एक सद्गणु जवळ असावा लागतो. कोडगेपणा म्हणजे कोणतीही
अपमािामपद गोष्ट मिाला लावूिच घ्यायची िाही. अशा कोडग्या लोकांचा मला खरोखरच फार
हेवा वाटतो. आम्हाला म्हणजे एखादा शबद खपु ला तर पुढचे दोि-चार हदवस ते ठु सठु सत
राहतं आखण ह्या कोडग्या लोकांिा मात्र काही िॅिो सके ं दसुद्धा त्याचा त्रास होत िाही. अगदी
‘अळवावरचे पाणी!’ असा अशलप्तपणा! ‘तो मी िव्हेच!’ हा बाणा. ‘झालं गेलं गगं ेला शमळाल’ं हे
तत्त्वज्ञाि. ‘रात गयी बात गयी’ हा खलु ासा. तलावावर मारलेल्या खापरीसारखा टणाटण उड्या
मारत जाण्याचा मवभाव. कशाचहं ी पाप वाटत िाही. कोणत्याही वागण्या-बोलण्याचं भय वाटत
िाही. कोणत्याही पररणामांचा प्रवचार करायचा िाही. आत्ताचा क्षण निभावला िा मग झालं -
तो क्षण निभावण्यासाठी जे काही करायला - बोलायला लागेल ते हे लोक करूि आखण बोलिू
मोकळे होतात - मग पढु चं पढु े! जो होगा सो देखा जायेगा! हा मिाचा निवांतपणा आखण ही
निस्श्चंती!
एके काळी लाजणे हा बायकाचं ा िातं होता. माि खाली घालूि, पायाच्या िखांिी जशमिीवर
रेघोट्या उमटवीत, पदराशी उगीचच चाळा करीत, वणे ीच्या शपे टीशी खळे त त्या काळच्या
तरुणी त्या काळच्या तरुणांशी ‘सलज्ज’ कु जबुज करीत असत! देवल मामतरािं ी बालगंधवािंा ा
‘लाजायला’ शशकवले होते आखण बालगधं वांचा ं ते लाजणं बघूि महाराष्ट्रातल्या बायका त्या
लाजण्याचं अिकु रण करायच्या असं म्हणतात. लाजण्याबरोबर ‘अय्या’, ‘इश्श’ असे गोड
शबदही उच्चारले जायचे. बायका लाजल्या की त्यांच्या गालांवर ‘रडक्तमा’ चढायचा. तुम्ही
पाहहलं आहे का हो हे असं लाजणं? मला हे भाग्य लाभलं आहे. खरोखरच सागं तो माझ्या
जन्मात प्रवसरणार िाही असा िसगं होता तो! माझ्याकडे मध्यपूवते ूि आलेली कॉलेजच्या
िथम वषाचश ी (freshman) एक प्रवद्याचथिश ी सल्ल्यासाठी आली होती (academic advising).
येतािा ती एकटी ि येता नतच्या मबै त्रणीला सोबत म्हणिू घेऊि आली होती.
त्या दोघीचं ्या चहे ऱ्यावरची काळजी मपष्ट जाणवत होती. दोघींिीही मध्यपवू ेत घालतात तसे
िखशशखातं पायघोळ झगे आखण डोक्यावर कापड घेतलं होत.ं मी त्यांिा खचु ीवर बसायला
सांचगतलं. त्या अशा लाजत लाजत अगं चोरूि, माि खाली घालिू बसल्या. स्जला सल्ला हवा
होता ती मलु गी हळुवार, िम्र आवाजात म्हणाली, “माझ्या मटॅहटस्मटक्सच्या वगाशत वीस मुलं
आहेत!”
“बरं. मग?” मी म्हणालो. मला ह्यात िॉबलेम काय आहे ते कळलं िव्हत.ं थोडावेळ शांततते
गेला. हळूच माझ्याकडे एक चोरटा कटाक्ष टाकत ती म्हणाली, “मी एकटीच मलु गी आहे त्या
वगाशत!” ओह! असा िश् होता तर! मी क्षणभर प्रवचार के ला आखण म्हणालो, “हं! म्हणजे ह्या
निवडक मामबो २०१७ 281
वगाशत साधारण वीस मुलग्यांिा एक मलु गी असं िमाण झालं. ठीकच आहे हे िमाण - मलु ी
खपू हुशार असतात िा - त्यामळु े समतोल साधण्यासाठी आम्ही तसंच िमाण ठे वतो!” हे
ऐकल्यावर ती अशी लाजली की काही प्रवचारू िका! नतच्या गोऱ्या गालांवर जो पट्कि
सफरचदं ी, गुलाबी रडक्तमा पसरला तो अप्रवममरणीय! नतच्या ि कळत ती अरेबबक मध्ये
काहीतरी बोलली. मी ती काय म्हणाली हे नतला प्रवचारलं तवे ्हा ती अजूिच लाजत म्हणाली,
“तमु ्ही खपू गोड बोलता- मला खपू बरं वाटलं हे ऐकू ि!” मग मी नतची भीती दरू करण्यासाठी
अजिू काहीतरी बोललो, काही सल्ला हदला. पण िक्की काय बोललो ते काही मला आता
आठवत िाही. जे आठवतं आहे ते नतचं उत्मफू तश लाजणं! त्या वळे ी मला खरंच वाटलं की
लाजणं ही काहीतरी अद्भतु सुदं र गोष्ट आहे!
मात्र परु ुष जर लाजले तर त्यांिा बायल्या म्हणिू चचडवतात. पण एकदा माझ्यावरही
लाजण्याचा िसंग आला होता! असाच एक मध्य पवू ते ला अझीि बरिावी िावाचा एक प्रवद्याथी
मला सतत इ-मले करूि त्याला मध्यपवू श ते अमेररका ह्या िवासात कशा िािा तऱ्हेच्या
अडचणी येत आहेत ते कळवत होता. योग्य कागदपत्रं जमवणे, स्व्हसा शमळवणे, आखण शवे टी
प्रवमािाचं नतकीट शमळवणे वगैरे. ह्या भािगडीत तो दोि आठवडे उशशरा हजर झाला. मी
त्याचा अकॅ डशे मक ऍडव्हायझर तर होतोच पण शशवाय तो माझ्याच वगाशत प्रवद्याथी म्हणूि पण
येणार होता. त्यामळु े ह्या दोि आठवड्यांच्या उशशराबद्दल मी मिातिू त्याच्यावर िाराज झालो
होतो. (वाचकािं ा एक अिाहूत सल्ला - ज्यांिा आपल्या मलु ािं ा परदेशी शशकायला पाठवायचं
आहे त्यािं ी टमश सरु ु व्हायच्या आधीच कमीत कमी चार हदवस तरी आपल्या मुलांिा परदेशी
पाठवाव.े कारण टमचश ्या पहहल्याच हदवशी खपू महत्वाची माहहती मुलािं ा वगातश हदली जाते
आखण पहहला क्लास चकु ला तर प्रवद्याथी खरंच इतरांपके ्षा मागे पडतात). तो मला भटे ायला
माझ्या ऑकफसात येणार होता. त्यामुळे जरा त्याची खरडपट्टी काढायचा माझा प्रवचार होता.
त्या दडपणािे त्यािे मग पढु े कॅ च-अप करायला अचधक महे ित घेतली असती असा माझा
प्लॅि होता.
ठरलेल्या वळे ी दारावर टकटक झाली आखण मी ‘come in!’ असं जरा चढ्या आवाजात
फमावश ल.ं माि वर करूि दाराकडे बघतो तो काय! एक अत्यतं सदंु र, गोरी गोरी पाि तरुणी
मंद हसत आत आली!! मी तोंडाचा आ वासिू नतच्याकडे बघतच बसलो! मला वाटतं त्या वेळी
माझ्या शरीरातलं बरंच रक्त डोक्याकडे धावलं होतं कारण मला माझे काि असे गरमागरम,
तप्त झालेले जाणवत होते! आता मला काय माहहती ‘अझीि’ हे मुलीचं िाव असतं त!े इतके
हदवस तो मलु गाच असावा हे गहृ ीत धरूिच मी चाललो होतो. ितं र गगु ल बाबांिी साचं गतलं
की अझीि म्हणजे िुसती िाही तर अनतशय सदंु र मुलगी! ती खरंच िावािमाणे सुंदर होती!
आता नतला मी काय ताडताड बोलणार आखण रागावणार! कसाबसा मवतुःला सावरूि नतला
हवी ती माहहती मी हदली आखण सटु लो त्या लाजण्यातूि एकदाचा!
282 निवडक मामबो २०१७
असे ककतीतरी लाजरे आखण निलाजरे मला भेटले आहेत. मला वाटतं ‘लाज’ म्हणजे समाजािे
आपल्या हातात हदलेलं एक सुकाणू (steering wheel) आहे. त्याचा वापर करूि तुम्ही हव्या
त्या हदशले ा तुमची गाडी चालवू शकता. सरळमागी होऊ शकता ककं वा वडे ीवाकडी पण चालवू
शकता. गाडी कशी चालवयाची, रहदारीचे नियम ककती आखण कसे पाळायचे तो तमु चा निणयश
आहे. वाहतकु ीचे नियम फार वेळा मोडलेत तर कधीतरी अपघात हा होणारच आखण त्यात
तमु ्हाला मवतुःला आखण दसु ऱ्या कु णालातरी दखु ापतही होणारच. त्याला काही इलाज िाही. हा
धोका पत्करायचा की िाही हा निणयश तमु चा. लाजेचं भाि ठे विू वागलात तर धोका ि
पत्करता गाडी चालवूि योग्य हठकाणी पोचता येईल आखण मवतुःला आखण दसु ऱ्याला िवासाचा
आिदं ही देता येईल. सगळयांचा िवास सुखाचा करणं हे महत्वाच!ं
त:
प्रववेक देशपाडं :े वा...हा तर गलु ाबी हुक! म्हटलं तर गधं देणारा...बोचऱ्या काट्यांची जाणीवही
करूि देणारा!
सुखमणी रॉय: “कामातुराणां ि भयं ि लज्जा” असं म्हणतात, त्यातलं काम हे पद तीव्र
इच्छा अथाचश ं आहे. कमरेचं सोडू ि डोक्याला गंुडाळणारे या वगाशतील असतात. तर शालीिता
माणसाला निलाजरं होऊ देत िाही. काही रासायनिक बदल होत असणार, लाजतािा. िनतक्षक्षप्त
कक्रया.
प्रवलास कु लकणी: लाजले ा आपण एकदम भवसागरातील िावेचं सकु ाणू के लतं . खरंच कमाल
आहे.
वषै ्णवी अंदरू कर: लाजणं दसु ऱ्याला गचं धत करत असले . पण आपल्यासाठी निलजश ्ज आखण
कोडगं असणं हेच सद्गणु ठरतात आखण जे आपल्यासारख्या मध्यम आखण उच्चमध्यमािं ा
कधीच साध्य होत िाहीत. खपू छाि प्रवषय आखण हलकं फु लकं शलहहलंय. आवडलं.
निवडक मामबो २०१७ 283
धडपड
प्रिया साठे
काही काही लोक मुळातच आळशी असतात आखण काही लोक धडपड.े सतत काहीतरी
करण्याची धडपड असते त्याचं ी. शातं पणे सुखात बसणं त्यांिा माहीतही िसतं आखण जमतही
िाही. मी लहािपणापासिू च तशीच आहे, अस्जबात आळशी िाही हो मी, सततची धडपड
असते माझी. एवढंच की काही ि करताही ती चालचू असते! इतकी, की लहािपणी
आईवडडलािं ा त्याचा त्रास व्हायचा आखण आता िवरा आखण मुलीची सतत करमणकू होत.े
माझ्या धडपडीची करमणूक कशी होऊ शकते असं वाटलं का क्षणभर तुम्हाला? तर, थोडा
र्फलॅशबॅक हवा त्यासाठी...
लहािपणी खेळतािा पडणं, लागणं, रडणं हा तर एक खळे ाचा भागच असतो. मी त्याला
अपवाद कशी असणार? एवढंच की इतर मलु ीसं ारखी घर-घर आखण भातुकली खेळायला
आवडायची िाही मला प्रवशषे कधीच. गोट्या, प्रवटीदाडं ू , कक्रके ट, लगोरी, आट्यापाट्या
ह्यासं ारख्या खेळांमधे मी जामत रमायचे. आता ह्या खेळांमधे थोडफं ार लागणारंच की, िाही
का? तसं लागायच.ं कधी गुडघा, कधी कोपर, कधी दोन्ही, सतत कु ठे िा कु ठे खपलीच्या
आधी ककं वा ितं रची मटेज असायचीच. शाळेत ि झोंबणारं लाल औषध आखण घरी डटे ॉल,
कै लास जीवि, सोफ्रामायशसि, िओे मपोरीि, आखण अिेक िकारचे बाँडजे माझ्या हदमतीला
उभचे असायचे. एक बँाडजे निघेपयतां दसु रं लागलंच पाहहजे असा नियमच! मग हळूहळू
एवढ्यातेवढ्या कारणांसाठी कु ठे पट्टय् ा आखण बँाडजे , असं ठरविू मी मोठ्या िमाणात पडायला
लागले. कािपरू ला शाळेतिू घरी यायला सायकल-ररक्षा होती. ती घरासमोर येऊि थांबताथांबता
घरासमोर टाकलेल्या वाळूवरूि घसरूि कलंडू ि उलटी झाली आखण मी ररक्षा खाली अडकले.
मग काय, खपू च लागलं. हात, पाय, िाक, एक दातही पडला. खालपासूि वरपयतंा पट्टय् ाच
पट्टय् ा. त्या निघतायते तोपयतंा दाराच्या फटीत बोटं अडकली आखण दार वाऱ्यािे जोरात
आपटल.ं दोि बोटं मोडली. ते िकरण तर अिके महहिे चालल.ं कािपूरमध्ये माझी तर
ख्यातीच झाली होती. एकदा महाराष्ट्र मडं ळाच्या कायकश ्रमाला जातािा ररक्षाचे ब्रके फे ल झाले
आखण ते ही उतारावर! मग काय, अख्ख्या महाराष्ट्र मडं ळीिं ा कळला की हा ककमसा. मी ज्या
वाहिात असिे त्यात घाबरायचे म्हणे लोक बसायला. ककती शभत्रटपणा. असो.
एकदा बडोद्याहूि औरंगाबादला रेल्वेिे जातािा, िवासात खखडकीत कोपर बाहेर काढू ि बसलेली
असतािा त्यावर व्यवस्मथत कड्यािं ी लावलेली खखडकीच पडली. गाडीतिू उतरतािा फलाट
आखण गाडीत अतं र जामत होतं (के वळ मी उतरतािाच!), त्यामुळे तवे ्हाही दाणकि पडल.े
284 निवडक मामबो २०१७
काही हदवसांिी औरंगाबादला मावशीच्या घरी सगळे बच्चा कं पिी नतच्या घराच्या गेटवर उभं
राहूि आळीपाळीिे झुलत होतो. माझी वेळ आली आखण तेव्हाच बरोबबर गेट निखळलं आखण
मी गेटखाली चपे ले गेले. तेव्हा बऱ्याच जणािं ी आई बाबािं ा हा सगळा त्रास साडसे ातीमुळे
होतोय असं सांचगतल.ं पण साडसे ाती साडसे ात वषाशत संपायला हवी होती िा? माझी थोडी
लाबं लीच! िुसत्या शिीची िाही तर रवी, सोम, मगं ळ, बुध गरु ु आखण शकु ्र सगळयाचं ीच
माझ्यावर कृ पादृष्टी होती बहुतेक आखण अजूिही आहे. कारण आठवड्याचे सगळेच वार आखण
हदवसाचे सवचश िहर माझ्यासाठी सारखचे असतात. घसरूि, ठे चकाळूि, अडखळूि पडणे ह्यात
माझा कु णी हात धरूच शकत िाही (आखण कु णी धरतच िाही, म्हणूि तर पडत)े . येताजाता
शभतं ीवर आपटणं हे ही िहे मीचचं , अथाशत माझा काय दोष त्यात? माझे आजोबा म्हणायच,े
शभतं मधे येते त्याला तू काय करणार? आजोबा कधी चकु ीचं म्हणतील का सागं ा बरं?
काही वषाश पवू ी एका मबै त्रणीकडे जवे ायला गेले होते. बाहेर आकाशात फटाके उडतायेत असं
हदसलं म्हणूि गॅलरी मध्ये जाऊि बघावं म्हंटलं आखण जाता जाता काचवे र जोरात डोकं
आपटल.ं त्या हदवशी दोि गोष्टी शसद्ध झाल्या. एक अशी की ती काचा खपू च मवच्छ पसु ायची
आखण दसु री ही की लहािपणापासूि बऱ्याच लोकांचा जो समज होता (आखण जो बऱ्याच
लोकािं ी बोलूिही दाखवला होता) की माझ्या डोक्यात दगड धोंडे भरलेत, तो चकु ीचा होता.
कारण काच फु टली तर िाहीच, नतला साधा तडा देखील गेला िाही. मलाच भलं मोठं टेंगुळ
आलं.
रमत्यािे चालतािा, गाडीतिू उतरतािा, स्जिे चढतािा, पायऱ्या उतरतािा, ओल्या फरशीवर,
उं बरठ्यामं ळु े...धडपड ही ठरलेलीच. गेल्या अिेक वषातंा एक मोठा फरक मात्र पडला आहे.
लहाि असतािा घरातल्या लोकांिा काळजी वाटायची आखण आता घरातली दोि हृदयहीि
माणसं मिसोक्त हसतात. िसु तंच “अशी कशी पडलीस अगं” एवढं म्हणूि परत हसतात आखण
मग “लागलं का” वगरै े वरवर चौकशी शशष्टाचार पाळायला म्हणिू करतात. रमत्यािे चालतािा
ककं वा कोणत्याही सावजश निक हठकाणी मी पडले तर हे दोघं “ही बाई आमची कु णी िाही” असं
दशवश त थोडे लाबं च जाऊि उभे राहतात. एकत्र असतील तर लाबं जाऊि आधी हसत असतील.
मी कु ठे लागलं, फ्रॅ क्चर तर िाही िा, वगैरे प्रवचारामं ध्ये असते. त्यामुळे ते लक्ष देत िाहीत
तशी मीही त्यांच्या कडे देत िाही! शशवाय लहािमोठे अपघात होतंच असतात. भाजी कापतािा
सरु ीिे बोट कापणे, ककसतािा बोट ककसलं जाणे, पेपरच्या धारेिे बोट चचरलं जाणे, येता जाता
पायाला घरातल्या फनिचश रिे इजा होणे... हे सगळं चालू असतािाही चौकशी म्हणूि िाही बघा!
त्यांचहं ी बरोबर आहे म्हणा, रोज मरे त्याला कोण रड?े
खरंतर “ककती धडपड करते ही” असं म्हणिू कौतुक करायला हरकत आहे का लोकािं ी? पण
इतकं कु ठलं आलंय माझं िशीब? वेंधळी आहेस, लक्ष कु ठे असत,ं तदं ्री कशी लागते अशी,
निवडक मामबो २०१७ 285
हौस आहे का तुला सारखं पडायची... असंच प्रवचारतात सगळे मला. आता सागं ा, मला हौस
आहे का पडायची? अशी असू शकते का कु णाला? काहीच्या काहीच िश् काय प्रवचारतात
लोकं ही?
काही काही लोक मळु ातच आळशी असतात, आखण काही लोक धडपडे. मी आळशी िक्कीच
िाही!
तळटीप: आता ह्यावर टीका करू िका बरं का. सारखचं लागत असतं मला आखण त्याची सवय
आहे, पण टीका मिाला लागेल हो ;)
त:
प्रववेक देशपाडं :े ‘कु ठे पट्टय् ा अि कु ठे बंॅडजे असं ठरविू मी मोठ्या िमाणात पडायला लागले!’
हा हा.. हे तर फारच ममत, बबल्कू ल म्हणजे फु लटू आवडलं!
तमु च्या शलखाणातली ती प्रविोदाला करूण झालर फार सुरेख असते. प्रविोद उठावदार करते.
चाली चॅप्लीि सारखी! फारच ‘पडले ’ होता/आहात हो तुम्ही, ककती पडले ते बोल मवीकारावे
लागले त्यापायी! त्या मािािे आमचं औरंगाबादच ठीक गेलं तुमच्यासाठी असं म्हणावं लागेल!
दोि ग्रह प्रवसरलात कंु डलीतले.. म्हणूिही हा पडपंजर सुटत िसले .राहू व के त.ू . त्याची शातं ी
करूि घ्या!
प्रववेकशास्त्री
महेश फडणीस: ही धडपड मी खपू छाि समजू शकतो. माझ्या बायकोिेही ही कला जोपासली
आहे. आम्ही चालत कु ठे निघावं आखण सहज बाजूला वळूि बनघतलं की ही गायब असते. थोडं
मागे खाली बनघतले की ही ित्येक वेळी वगे वेगळया आसिामं धे बसलेली हदसते. सवयीिे
चहे रा निप्रवकश ार ठे वायलाही शशकलीय.
छाि शलहलत मिोरंजिच मिोरंजि.
प्रवजयकु मार आपटे:
क्षणोक्षणी पड,े परी बळे उठे
तरी(ही)िसे बापुडे
तमु चे पडणे हसहशीत
िाही तर आम्ही, साधे कधी िमे ातही कोणाच्या कधी िीट पडलो िाही!
286 निवडक मामबो २०१७
प्रियदशिश मिोहर: अगदी मान्य! माझी बायकोही थोडीशी तुमची बहीण शोभू शके ल! बऱ्याच
वळे ा नतलाही अशा शभतं ी आडव्या जातात, उघडी दारं पायावर आपटतात, सपाट, गळु गळु ीत
रमत्यावं रचे खड्डे काहीच काळासाठी अदृश्य होतात इतकं च िव्हे तर स्जन्यांवरच्या पायऱ्या
सदु ्धा चक्क िाहीशा होऊि नतथे त्या स्जन्याचं ी घसरगडुं ी तयार होत!े मग माणसू धडपडणार
िाही तर काय होईल? पण त्याचं एवढं वाईट वाटू ि घेऊ िका, कारण-
जो माणूस खाली पडे
तोच तर वर उठे
हो की िाही प्रिया साठे ?
अगदी िशसद्ध मराठी गाणंच हवं असेल तर असं म्हणयू ा...
कधी नतचे अचािक पडणे
पडण्यात उगीच ते हसणे
म्हणिू ते जगावर रुसणे
पडणे, उठणे, उठणे, पडणे,
धडपडींच्या, ठे चकाळण्यांच्या, जन्मजन्मीचं ्या गाठी
(पडल्या प्रिया साठे साठी!)
निवडक मामबो २०१७ 287
हदिमाि
अमेय पंडडत
उठतािा वाटे झोपच झाली िाही
दैिंहदि लगबग घरात भरुिी राही
वळे ेच्या तालावरचे ितिश अवघे
जणु समयसारणी झरुिी वेगे वाही
के साशं ी बांधत अपुली दखु री मवप्िे
कतवश ्यासाठी उत्साहाला जपणे
ती ब्रीद-उसासा घोकत उरके कामे
शभरकावत िजरेआड मवतुःचे असणे
घरदार चालते नित्यक्रमाला होई
शभतं ीवरचीही थाबं े अवखळ घाई
जातािा कोणी ‘येतो’ क्वचचतच म्हणते
िा वळणावरती कोणी मागे पाही
तुकड्यािं ा सांधत क्षणभर खाली बसते
पाण्याच्या घोटासोबत गढू ळ हसते
पाहता आरसा हदसे नििावी छाया
िनतबबबं ामधली छबी निराळी असते
मग कपाट उघडत चाचपता कपड्यातं
गाठोडे िमाणपत्रांचे हातात
सोडत बधं ाच्या अडव्यानतडव्या दोऱ्या
साकळते कफरुिी मवप्ि उगा डोळयातं
288 निवडक मामबो २०१७
एका चचगं ीची गोष्ट
वेदा भावे
गोष्ट आहे चचगं ीची. कदाचचत आपल्या घरातली िसले , पण शजे ारपाजारच्या घरातली. वाडे
गेले, शजे ार राहीलाय कु ठे ? ित्येक मिात, घरात शभतं ी उभ्या राहहल्या. मग शजे ारी, भोवताली
चाललयं काय कळणार कसं? मारे जगाचं ग्लोबल व्हीलेज झालं. अमरे रके त काय चाललयं इथे
बसिू कळतं. पण शजे ारी बसलेल्याचं ्या
मिात काय चाललंय हे कु ठे उमजतं?
तर... कोणी भोचक म्हणो, काही म्हणो आपण डोकावू शजे ारी...घ्या जरा कािोसा...
चचगं ी झालीय लग्िाची. रूपािे छाि आहे, लाडाकोडात वाढली आहे. भरपरू शशकली आहे. आय
टी िोफे शिल आहे. मोठा पगार आहे. मग िॉबलेम काय आहे? काही भािगड, इंटरकामट? छे
छे! तस काही िाहीये. चचगं ी मळु ात अभ्यासू. शशकत गेली. आई-वडील शशकवत गेले. कॅ म्पस
इंटरव्हयमू ध्येच उत्तम जॉब ऑफर आली..गगि ठें गणे झाले. चचगं ीची मैत्रीण डीगं ी.
सवसश ामान्य. साधारण रूप. शशक्षण बेताच.ं पण घरकामात निपणु . फारशा अपेक्षा िसतािा
‘ग्रीिकाडश होल्डर’ शमळाला. डीगं ी गेली अमरे रके ला.
चचगं ीच्या आई वडडलािं ा जाग आली. चचगं ी जणू राजकन्या..हदवसभर धावता धावता चचगं ीला
कु ठे वळे होता?एवढा पगार उगीच का कोणी देतं? टागेट, आऊटपुट...सगळं ररझल्ट
ओररएन्टेड...चचगं ीकडे प्रवचारणा झाली. ऑकफसमधे कोणी आहे का? जातापातीवर आमचा
प्रवश्वास िाही पण आपल्यापेक्षा उच्च जातीचा असलेला चालेल.
छे गं आई, कोणी िवरा म्हणूि स्क्लक होत िाही. तमु ्हीच शॉटशशलमट करा. मला साजसे ा
बघा. मथळं येऊ लागली. मलु ीपके ्षा सरस हवा. अतं र 3 वषे खपू झाले. िातेवाईक कमीच बरे.
चचगं ीच्या आईिे ठासूि सांचगतले, आमची लेक तमु च्या घरात काम करणार िाही. मुलाचा
मवततं ्र र्फलॅट हवा इ. …मथळं कमी होत गेली.
चचगं ीचे आयुष्य मजते जात होत.े वय मात्र वाढत होते नि आकारमािही.. जकं फू ड, सुखासीि
राहणे याचचे हे देणे. हळूहळू चचगं ीची अमवमथता वाढू लागली...घरी उशीरा जाऊ लागली.
कामाचे बहाणे शोधू लागली..
चचगं ीची एक सहकारी होती. नतच्या लक्षात चचगं ीची अमवमथता आली. ती नतला बाहेर घेऊि
गेली. एक
वगे ळीच दनु िया दाखवली. रडत जगायचं िसत.ं लग्ि हे काही ध्येय होऊ शकत िाही.
त्याशशवाय काहीच अडत िाही. Why should only boys have fun? आपणही करू शकतो
चिै ! चचगं ीला मोह झाला. आपल्या चचगं ीचा पाय घसरला. पण ती त्यातिू वेळीच सावरली.
निवडक मामबो २०१७ 289
सुख तर हवं होतं कारण ते अिुभवलं होत.ं राजमागश हवा होता पण तो सापडत िव्हता. आई-
वडडलािं ाही काळजी होती. पण वाट्टेल त्याला मुलगी द्यायची िव्हती. चचगं ीिं निक्षूि सांचगतले.
माझा जोडीदार मीच शोधेि. इंटरिेटची मदत घेईि. चचगं ीिे खपू प्रवचार के ला. कार, र्फलॅट,
बॅंक बॅलन्स आयुष्याची बऱ्यापकै ी तजवीज झाली होती. चचगं ीिे िोकरीचा राजीिामा हदला.
चॅटीगं झाले, मिे जळु ली, पसै े, हदसणे इट्स ओके ....चचगं ीचे लग्ि झाले...गोष्ट इथे सपं त िाही.
साठा उत्तरी सफल होत िाही.
ससं ार, डबे, पोरे बाळे यासाठी का एवढी शशकले? चचगं ी काही संसारात रमिे ा. के रसणु ीला
लक्ष्मी म्हणतात, फु कटच्या मोलकरणीला गहृ लक्ष्मी म्हणतात. चचगं ी लागे कातावू, तोंड लागे
चालवू....चचगं ीिे पनु ्हा जॉब धरला. सोन्यासारखा संसार मोडला. मी आपली एकटीच बरी.
हवीय कशाला कोणाची गुलामचगरी? नतिे शलव्ह-इिचा पयायश शोधला. नतला वाटले मधला
मागश शमळाला. पण थोड्याच हदवसात त्यातले थ्रील सपं ले. पुन्हा दोघे वेगळे झाले. चचगं ीच्या
आई वडडलांिी हाय खाल्ली. प्रपकली पािे गळूि गेली. फु ले-कव्यािंा ी हेच का मवप्ि पाहहले?
ओ, हॅलो....तमु ची कहाणी बास झाली. कोण कु ठली चचगं ी जन्माला आली, मरूि गेली, आम्ही
िाही पाहहली...
आमची मीिू खपू हुशार...खपू खपू शशकणार...मग एक राजकु मार येणार....दोघे सखु ािे
िादं णार....!!!
290 निवडक मामबो २०१७
िाक्ति
सधं ्या (रजिी) मसराम
बाबरु ाव घरामागच्या बागेत आले आखण त्यांच्या चहे ऱ्यावर िसन्िता फु लली. त्यांच्या घरामागे
बराच मोठा जशमिीचा तुकडा होता आखण त्यािं ी पण हौसेिे मेहित करूि फु लांचा मळा
फु लवला होता. ककतीतरी प्रवप्रवध िकारची फु ले होती त्यात. वेगवेगळे गलु ाब होते, मोगरा, जाई
जुई. झंेडू तर िजर जाईल नतथपयतंा पसरला होता. बाबुराव उद्याची वाट बघू लागले. उद्या
िहे मीचा व्यापारी येईल आखण हह सवश फु ले त्याला प्रवकली की हातात रोख पैसे येतील मग
घरात आवश्यक त्या वमतू घेता येतील. बाबरु ाव आिदं ािे घरात गेले.
सकाळ झाली, बागेतली फु ले आिंदािे डोलत होती, एकमके ांिा मपशश करत मजेत वाऱ्यावर
डु लत होती. त्यािं ा काय माहीत पढु े त्याचं ्या िशशबात काय आहे. त्यांचा धमश फु लण्याचा
आखण सगु ंध पसरवण्याचा. सकाळीच बाबरु ावािं ी चार मजूर लावले आखण फु ले खडु ू ि ठे वायला
सुरुवात के ली. फु ले देखील आिदं ािे तयार झाली पुढच्या िवासाला. व्यापारी आला त्यािे सवश
व्यवहार पणू श के ला आखण माल घेतला. बाबरु ाव देखील हातात पडलेल्या रकमके डे खशु ीिे बघत
होते.
व्यापारी माल घेऊि त्वररत मबंु ईला पोचला आखण त्यािे ती सवश फु ले चार पाच छोट्या
दकु ािदारांिा प्रवकली. आखण हाती आलेल्या िर्फया कडे बघूि खशु झाला. छोटे दकु ािदार आता
ती फु ले वेगवेगळी करूि मोट्या टोपल्यात सजवूि ठे वू लागले, चगऱ्हाईक येण्याची वळे येऊ
लागली होती. काहीिं ी पटापट हार बिवले, गजरे बिवले आखण प्रवकायला सज्ज झाले. फु ले
देखील मोठ्या टोपल्यात िसन्ितिे े फु लिू बसली होती. हार आखण गजऱ्यातली फु ले देखील
काळजात सुई टोचिू घेऊि देखील हसऱ्या चहे ऱ्यािे सजूि तयार होती.
रमेश सकाळीच तयार होऊि फु लबाजारात आला, मवातीिे आज घरी सत्यिारायणाची पूजा
ठे वली होती म्हणूि नतिे पहाटेच रमशे ला फु लबाजारात प्रपटाळले होत.े रमेशला िमोशि
शमळाले म्हणिू आज पजू ा होती. तो देखील आिंदािे बाजारात आला. त्यािे पटापट दोि मोठे
हार आखण पाच छोटे हार घेतले. झंेडू ची खपू सारी फु ले घेतली, तुळशी, जामवंद आखण गुलाब
घेतले. पटापट सवश फु ले आिंदािे त्याच्या प्रपशवीत गेली आखण रमेश घरी आला. आता
त्याच्या घरची पूजा ममत सजणार होती. आखण सत्यिारायण पण िसन्ि होणार म्हणूि रमशे
आखण मवाती त्या फु लािं ा बघिू खशु झाले. फु ले पण आिंदली होती आज त्यांचे जीवि
निवडक मामबो २०१७ 291
साथकश ी लागणार होते, त्यांिा देवाचे सास्न्िध्य लाभणार होते आखण दसु ऱ्या हदवशी
कोमेजल्यावर पण निमालश ्याचा माि शमळणार होता.
अबदलु पण सकाळीच फू लबाजारात आला आज त्याचं ्या मोहल्ल्यात एक खास मेहमाि आली
होती. आखण नतच्यासाठी काही बडे लोग आज येणार म्हणूि, हमीदाबी िे त्याला सकाळीच
फु लबाजारात प्रपटाळले होते. त्यािे मैकफल सजवण्या साठी गलु ाब घेतले, झेंडू च्या माळा
बिवण्यासाठी झंेडू घेतले. आखण खास मेहमािाचं ्या हातात बांधण्या साठी मोगऱ्याचे आखण जुई
चे गजरे घेतले. अबदलु कोठीवर पोचला आखण फु ले हमीदाबीच्या मवाधीि के ली. हमीदाबी पण
फु ले बघूि आजची सधं ्याकाळ ह्या फु लाबं रोबर उत्तरोत्तर रंगात जाणार ह्या प्रवचारािे खशु झाली.
फु लािं ा पण आपले भप्रवतव्य समजूि आले तरी पण आपले जे फु लण्याचे आखण लोकांिा
आिंद आखण सुवास देण्याचे उहद्दष्ट आहे ते पार पाडण्यासाठी ती फु ले सज्ज झाली.
तजे स सकाळीच फू लबाजारात पोचला. त्याचा चहे रा पार कोमेजला होता. काल रात्रीच त्याच्या
वडडलाचं े हॉस्मपटल मध्ये निधि झाले होते. आज सकाळी त्याचं ी अनं तम यात्रा होती. त्यािे
काही मोठे हार घेतले, सटु ्टी फु ले घेतली. मोठी फु लांची चादर बिविू घेतली. लहािपणापासूि
त्याच्या वडडलांिी त्याला अगदी फु लािमाणे साभं ाळले होत.े त्याच्या सवश इच्छा पूणश के ल्या
होत्या. वडडलांमुळेच त्याच्या संसारात आिदं दरवळत होता. तजे सिे त्यांच्या वडडलांची अनं तम
यात्रा ह्या फु लािं ी सजवायची ठरवले, त्याचं ा अनं तम िवास सगु धं ािे दरवळणारा असावा
फु लाचं ्या सास्न्िध्यात कोमलतेिे व्हावा म्हणिू सवश फु ले जड मिािे खरेदी के ली. फु ले देखील
त्याच्या चहे ऱ्यावरचा भाव पाहूि जड मािािे त्याच्या प्रपशवीत जाऊि बसली. तेजस घरी
आला सवश तयारी चालू हाती. त्यािे फु ले काढू ि िातलगां कडे हदली. आखण आता त्याच्या
वडडलांची अनं तम िवासाची सगु ंधी वाटचाल सुरु झाली. फु लांिा पण आपले भप्रवतव्य कळले
होते. लोकांिी त्यािं ा जरी डोक्यावर घेतले होते तरी ती एका निष्िाण देहावर सजवली गेली
होती. त्याचं ी पण मूकपणे अनं तम यात्रा सरु ु झाली.
एकाच बागेत फु ललेली ही प्रवप्रवध फु ले पण ित्येकाचे िाक्ति नियतीिे वगे ळे शलहहले होत.े पण
ती फु ले मात्र आपल्या वाटेला जे आले त्याला आिदं ािे सामोरी जात होती, कु ठल्याही िकारचे
हातचे ि राखता आपला िसै चगकश सगु ंध घेऊि. आपण पण असेच वागले पाहहजे िा! जे
िाक्तिात असेल त्याचा मवीकार हसतमखु ािे करावा.
घटा घटा चे रुप आगळे
ित्येकाचे दैव वगे ळे
मुखी कु णाच्या पडते लोणी
कु णा मुखी अगं ार
292 निवडक मामबो २०१७
(प्रवठ्ठला िाक्तिात जे आमच्या शलहहशी
त्याचा आम्ही के ला मवीकार)
त:
प्रववेक देशपाडं :े रजिीजी, अिनतम लेख! फू ल भक्ती, मतै ्री, उल्हास, शगंृ ार, आिंद, सास्त्वकता,
चतै न्य, गधं ....ककती भाविा िकट करतं. िये सीच्या के सात राहो, देवाला अप्रपलश ं जावो, शवाला
वाहहलं जावो, त्याचं निमाशल्य होतं. इतकं निमळश पथृ ्वीवर काहीही िाही.
श्रीकातं हदवशीकर: खपू छाि शलहहलयं फु लांचा िवास आखण त्यांचे िाक्ति, फु लांचे हेच तर
खरे वैशशष्ट्य आहे. आपलं आयुष्य, भप्रवष्य, त्यािं ा ज्ञात िसते तरी आपला सगु धं , आिंद
आखण ताजपे णा हे गणु धमश ती कधीही प्रवसरत िाहीत. स्जथे जातील नतथे आपलं अस्मतत्व
समप्रपतश करतात.
पूजते ल्या पािा फु ला
मतृ ्यू सवाांग सोहळा
धन्य निमालश ्याची कळा
ककती साथश शलहहलयं . फु लांचे िशीब यापके ्षा काय वगे ळे असू शकते. एका सदंु र फु लाचे असेच
एक सदंु र मिोगत त्यावरूि एक शरे आठवला
अपिी मजीके के कहा
अपिे सफर के हम है।
रुख हवाओंका स्जधर का है
उधार के हम है।
आपलं आयुष्यही असचे फु लासारख.े आपण स्जथे जाऊ नतथे सगु चं धत करू शकलो तर ककती
बरे होईल.
सदुं र लेख! आवडला.
निवडक मामबो २०१७ 293
टपाल
शशल्पा के ळकर
रघिु ाथच्या खादं ्यावरची खाकी प्रपशवी टपाल संपल्यािे जरी हलकी झाली तरी त्याच्या
खादं ्यावरचे ओझे कधीच हलके होत िसे. लोकांिा टपाल िुसतचे ि पोचवता त्याच्या
मजकू रातही अडके तो. कु णाकडे आलेली मयताची तार, कु णाकडचे लग्ि ठरल्याचे पोमटकाडश
तर कु णाकडे मलु ीला िाकारलेल्याचे आलेले दहावे पत्र. या साऱ्या सुखद:ु खांची ओझी टपाल
सपं लं तरी त्याच्या खादं ्यावरच राहत असत. आज िहे मीिमाणेच सहा-सात तासाचं ्या
पायप्रपटीिंतर साठसत्तर घराचं ्या कड्या ठोठाविू झाल्या. भल्याबुऱ्या मजकु रांचं टपाल सुपूदश
के लं. आता शवे टची दहाबारा घरे झाली की अजूि एका हदवसाची वजाबाकी त्याच्या खात्यावर
जमा.
पाककटाला चचकटलेल्या मटॅम्पसारखा रघिु ाथ पंधरा वषाांपूवी पोमट खात्यात चचकटला. त्यावेळी
शमळालेली खाकी प्रपशवीच तो अजूिही वापरे. ओझी वाहूि ती प्रपशवी दोन्ही कोपऱ्यात सतत
फाटे आखण त्याची गणु ी बायको त्याला हठगळं लावूि देई. त्याच्या बायकोचा हा हातगणु
त्याच्या ससं ारालाही चागं लाच उपयोगी पड.े फाटक्या ससं ाराला हठगळं जोडत निगतु ीिं संसार
करणाऱ्या समाधािी कौसलेच्या आठवणीिं आत्ताही रघुिाथच्या मिात भर उन्हात चांदणं
पसरलं. त्याच तदं ्रीत त्यािं पाटील-खोत आळी आखण सातवळकरांचा दरू चा बंगलाही पार के ला.
पाहता पाहता उन्हं चांगलीच रणरणू लागली. डोक्यावरच्या अधचश दं ्राकृ ती टकलाच्या आकाराशी
ततं ोततं जुळणारा दसु रा अधचश ंद्र त्याच्या डाव्या पायाच्या चपलेलाही पडलेला. त्यातिू आता
पायाला चागं लेच चटके बसू लागलेले. हे असे भाजू लागलेले पाय रघुिाथला कायम जुन्या
आठवणींच्या वाटेवर घेऊि जात असत. लहािपणापासिू च डाव्या पायावर भार देत चालण्याची
त्याची लकब, त्यामुळे हमखास डावी चप्पल लगेचच िवी असतािाच खझजत असे. दोि
वषातश ूि एकदाच करविू घेतल्या जाणाऱ्या कातडी चपला. वडडलांची बते ाचीच पररस्मथती.
पहहल्या पाचसहा महहन्यातच डावी चप्पल खझजिू पायाला चटके बसूि त्याचे डोळे तळावत.
टाचवे र एका बाजलू ा फोड येत. एकदा मात्र ते पाय भाजणे असह्य झाल्यािे बारा वषाचश ्या
रघिु ाथिे िवी चपलांची मागणी के ली. ‘तुम्ही चपला घालता का त्याचे चामडे चावता?” वडील
कडाडले. त्याच चपलेिे त्यांिी पाठीवर मारलेल्या तडाख्याची आग त्या खझजलेल्या टाचते िू
बसणाऱ्या चटक्यापं के ्षाही जामत जाणवली. त्या रात्री तळमळूि उशशरा झोप लागलेल्या
रघिु ाथला दखु ऱ्या पायाला झालेल्या थडं गार मपशाशिे जाग आली. त्याला हदसले हातात
काशाची वाटी घेऊि पायाला तपू लावणारे वडील आखण त्याचं े गळणारे डोळे पसु त बाजलू ा
294 निवडक मामबो २०१७
बसलेली आई. त्यातलेच एखाद दसु रे चकु ार अश्रू त्याच्या पायावर पडत असलेले. दसु ऱ्या
चपला इतक्या कमी अवधीत परवडणार िसल्यािे दपु ारी रागावलेले व्यवहारी वडील आता
रघिु ाथच्या दखु ऱ्या पायावर आखण मिावर फुं कर घालणारा असहाय्य बाप झाले होत.े ते दृश्य
ककलककल्या डोळयािे पाहत झोपचे े सोंग करत रघिु ाथ ककतीतरी वळे जागाच राहहला. त्यािे
परत कधीच िवीि चपला माचगतल्या िाहीत वडडलांजवळ. आखण आता मोठे झाल्यावर
परवडत असूिही दोि वषे उलटल्याखेरीज िवीि चप्पल तो बिवतच िसे.
आईवडडलांच्या या िसु त्या आठवणीिहे ी त्याच्या भाजणाऱ्या टाचले ा थडं ावा शमळाला आखण
डावा पाय सवयीिे ओढतच रघिु ाथ आता मजु ुमदारांच्या वाड्याकडे वळला. आज मात्र काहीही
झालं तरी समु ावहहिी दार उघडतील आखण चार शबद तरी बोलतील अशी त्याला खात्री वाटत
होती. कारणही तसचे होत.े आज सकाळी टपालचा टपालाचा बटवडा करतािा तो खोका पाहूि
त्याचे डोळे चमकले होते. लहाि मुलाच्या उत्सकु तेिे तो ककतीतरी वळे त्या खोक्यावरचे चचत्र
न्याहाळत होता. देशाच्या बॉडरश वरूि आलेले ते मोठे पासलश पाहूि त्याच्याच आिंदाला पारावर
राहहला िव्हता. गेली ककत्येक महहिे नतकडू ि येणारे टपाल तो अगदी जपूि हाताळे.
प्रपशवीच्या तळाशी ठे वी. पावसाच्या हदवसात ते ओले होवू िये याची खबरदारी घेई.
मुजमु दाराचं ं टपाल सगळयात शवे टी पोचवण्याचा शशरमताही त्यािे सरु ू के ला होता. त्यामुळे
त्याला निवातं पणे समु ावहहिीशं ी थोड्या का होईिा गप्पा मारता येत असत. त्याचं ्या छोट्या
रेऊचे लाड करता येत आखण माईसाहेबांिी अगदी फारच आग्रह के ला तर घोटभर चहासाठीही
थांबता येई. त्या शवे टच्या १०-१५ शमनिटात साऱ्या हदवसाचा शशणवठा दरू पळे आखण
ताजातवािा झालेला रघुिाथ घरी परतत असे.
या घरचं टपाल असेच तसं खास. मुजुमदारवाडा हे सुमतीबाई म्हणजे सुमावहहिींचे माहेर.
काळािुरूप बदल घडत गेल्यािे बदललेल्या पररस्मथतीशी जळु वूि घेत ऐनतहाशसक
खािदािाच्या खणु ा अगं ाखांद्यावर बाळगणाऱ्या माईसाहेब मुजमु दार त्यांच्या आई. मुजुमदार
राजांच्या मागे तीिशे वषश जिु ा वाडा, शते ी, वाटेकरी सारे काही खबं ीरपणे साभं ाळणाऱ्या.
गावात आदर असलेल्या आखण अदब राखिू असलेल्या. त्याचं ्या मुलािं ी मात्र शहरातिू
िोकऱ्या करणे पसतं के लेले. मुलीचं ी लग्िे होविू सासरी गेलेल्या. समु ती त्याचं ी मोठी मलु गी.
नतचं मात्र कायम येणंजाणं होई माहेरी. नतचं सासर नतकडे लांब इंदौर मधे. नतचा िवरा
हवाईदलात. त्यामळु े जेवं ्हा जेंव्हा तो सरहद्दीवर कामाला जाई त्यावळे ी सुमती आईकडे
मुक्कामाला येत असे. यावळे ी तर भारत-चीिच्या सरु ु असलेल्या यधु ्दाच्या कामचगरीवर
समु तीचा िवरा गेल्यािे गेले चारसहा महहिे मकु ्काम होता नतचा इथे. अगदी काळजावर दगड
ठे विू िवऱ्याला निरोप देउि येत असे समु ती. रेऊ झाल्यापासूि तर नतच्या िवऱ्याला त्या
दोघीिं ा सोडू ि जाणे अगदी स्जवावर येत अस.े नतची दोि वषाचश ी रेऊही नतच्याबरोबरच यते
असे आजीकड.े रेऊच्या वेळचे नतचे बाळंतपणही माहेरीच झाल्यािे रघुिाथिे रेऊच्या
निवडक मामबो २०१७ 295
बारश्याच्या घगु ऱ्याही खाल्लेल्या. अधिू मधिू समु तीचं येणं होत असल्यािे रेऊ रघुिाथच्या
डोळयादेखतच मोठी होत गेलेली. त्याचा रेऊवर भारी जीव. गोबऱ्या गालाचं ी, कु रळया के साचं ी
ती छोटी बाहुली आलेली असली की रघुिाथची पावले हदवसभर जरा जलदच पडत असत.
त्यामळु े टपाल-वाटप लवकर संपविू त्याला पाचदहा शमनिटे आणखीि थाबं ता येत असे
रेऊबरोबर खेळायला. रघिु ाथ या कु टुंबातल्या बऱ्यावाईट घटिाचं ा एक त्रयमथ साक्षीदारच
बिला होता जणू.
सुमावहहिींच्या सैनिक िवऱ्याचं टपाल आठवड्या दोिआठवड्याआड हमखास येतच अस.े
हवाईदलाचा सारा गोपिीय कारभार. ते िक्की कोठू ि आलंय याचा पत्ताही लागत िस.े
कु ठू ितरी दरु ूि सीमेवरूि येणारं हे टपाल हमखास उशशरा पोचत अस.े मात्र समु ावहहिींच्या
चहे ऱ्यावरचा आिंद त्यातला शशळा मजकू र ताजा करूि जाई. सुमावहहिी रघिु ाथला अगदी
घरचाच माित असत. मजकु रातल्या युध्दाच्या कथा, वेगळया हवामािाचे उल्लेख हे सारे
त्यालाही ऐकायला शमळे. मजकु रातली निम्मी जागा मात्र लहािग्या रेऊसाठी ठे वलेली अस.े
गेल्या महहन्याभरात तर सारे पत्रच हळूहळू रेऊमय होवू लागले होते. कारणही होते तसेच.
रेऊचा वाढहदवस जवळ येवू लागला होता. दरू वर राहूि आपल्या लहािगीच्या सहवासाला
मुकणाऱ्या त्या िमे ळ बापािे मलु ीला उत्तम भेट पाठवण्याचे मागच्या पत्रात हदलेले वचि आज
पणू श के ले होते. त्या भटे वमतचू ाच तो खोका घेऊि रघिु ाथ आज जात होता. तो त्या
मायलेकींच्या हातात हदल्यावर त्याचं े चहे रे ककती आिंदी होतील ह्या प्रवचारािे हदवसभर
रघुिाथवर सावली धरली होती.
मात्र आत कु ठे तरी शकं े ची पाल चकु चकु त होती. गेले पाचसहा हदवस िा त्यािे रेऊला पाहहले
होते िा सुमावहहिीिं ा. माईसाहेबही कधीतरी दपु ारच्यावेळी शते ावरूि परत जातािा त्याला
घाटावर भेटत असत पण गेल्या चार हदवसांत त्याही हदसल्या िव्हत्या. गेले पाचसहा हदवस
मजु ुमदाराचं ी सारी मजु ूमदारांचे सारे टपाल त्यािे बंद दाराजवळच ठे वले होते. कडी
वाजवल्यावर कोणी दार उघडले िाही, असे कधीच होत िसे खरं तर. पहहले तीि हदवस तर
आधल्या हदवशीचे टपाल मललू होवूि दाराबाहेरच पडलेले हदसले. चौथ्या हदवशी मात्र तो
कोपरा ररकामा पाहूि त्याला हायसे वाटले होते. त्या हदवशी परत कडी वाजविू त्यािे थोडावेळ
वाट पाहहली. मात्र काहीच हालचाल िाही हे पाहूि त्यािे टपाल परत दाराबाहेरच ठे वले. पूवी
असे कधीच ि घडल्यािे त्याला ते फारच खटकत होत.े “वाढहदवसाच्या तयारीच्या गडबडीत
असतील” असं मवतुःशीच म्हणत इतर अभद्र प्रवचार त्यािे नतककटाशशवाय येणाऱ्या
टपालासारखे बाजूला सरकवले. क्षणभर त्याच्या पाठीला डोळे फु टले आखण वरच्या खखडकीतिू
दार ककलककले करूि कोणीतरी बनघतल्यासारखे त्याला हदसले; पण तो भासच असले असे
म्हणत तो झकु ल्या खादं ्यािे घराकडे परतला.
296 निवडक मामबो २०१७
आज मात्र हा मूल्यवाि खोका तो दाराच्या बाहेर ठे ऊि यायला तयार िव्हता. हदवसभर त्यािे
तो खोका स्जवापाड सांभाळला होता. तो िीट आहे िा याची चारचारदा त्यािे खात्री के ली होती.
आज मजु मु दारांकडे कोणीतरी दार उघडपे यतंा कडी वाजवायचीच असे त्यािे मिोमि ठरवत
त्यािे कडीला हात घातला. आधी सावकाशीिे त्यािे कडी वाजवली आखण चाहूल घेत तो थाबं िू
राहहला पण ते दार घट्ट बंदच राहहले. आता मात्र त्याचा धीर सुटत चालला. कसलीही भीडभाड
ि बाळगता त्यािे जोरात आखण घाईघाईिे कडी वाजवायला सरु ूवात के ली. आता मात्र त्या
कडीच्या आवाजािे ती वाजवणाऱ्याची मिुःस्मथती आतपयतंा पोचवली असावी. आतल्या
अधं ाराला पावले फु टली. रघुिाथिे कडी वाजवण्याचे थाबं वले आखण तो त्या पावलाचं ा वधे घेत
थांबिू राहहला. कोणीतरी िाईलाजािे पाय ओढत दाराकडे आल्याचा आवाज येऊ लागला. आज
त्यामधे िेहमीची लगबग िव्हती, सीमवे रुि आलेल्या टपालाबद्दलची उत्सुकता िव्हती. एरवी
रेऊच्या पजंै णांचा िादही असे त्या लगबगीला पण आज तो पायरव अगदीच निजीव होता.
दाराची कडी ककश श्श आवाज करत उघडली आखण समु ावहहिींचा निमतेज चहे रा त्यामागूि
डोकावला. त्यांच्या कोमजे लेल्या चहे ऱ्याकडे आखण सजु लेल्या डोळयाकं डे पाहूि रघिु ाथला
काहीच समजिे ा. त्यािे ि बोलताच हातातला खोका त्यांच्या समोर धरला आखण दाराला टेकू ि
उभ्या असलेल्या समु ावहहिींच्या घशातिू चचत्रप्रवचचत्र आवाज करत एक हुंदका बाहेर आला.
त्या काहीच बोलल्या िाहीत. ते पाहूि रघिु ाथच्या गुडघ्यातले त्राणच गेले आखण घेरी
आल्यासारखा तो मटकि खाली बसला. कोणीच काही बोललं िाही थोडा वळे . समु ावहहिींच्या
भरलेल्या डोळयांचा आखण गदगदगणाऱ्या शरीराचा अथश लावण्याचा निष्फळ ियत्न करू लागला
रघिु ाथ, पण काय झाले, प्रवचारायचा धीरच होईिा त्याला. दबक्या आवाजात रडणाऱ्या
समु ावहहिींसमोर तो िसु ता खळु यासारखा बसूि राहहला. माईसाहेबांची चाहूल लागली आखण
रघिु ाथिे वर पाहहले. त्यािं ी त्याच्या आखण सुमतीच्या हातात पाण्याचे भाडं े हदले. रघुिाथिे ते
पाणी घटाघटा प्रपऊि टाकले. एरवी वते ाच्या काठीसारख्या ताठ असणाऱ्या माईसाहेब आज
ओझ्यािे वाकल्यासारख्या हदसत होत्या. त्याचं ्या िहे मीच्या तजले दार चहे ऱ्यावरची काळोखी
पाहूि रघिु ाथला हदवसाढवळया ग्रहण लागल्याचा भास झाला. माईसाहेबािं ी मोठ्या कष्टािे
एके क शबद उच्चारला, “रेऊ गेली”. त्या शबदाचा िमे का अथश कळण्यासाठी रघुिाथच्या बधीर
मिाला बराच वळे लागला. त्या अथाचश ी सरु ी त्याचे काळीज चराचरा कापत गेली. लहािपणी
वडडलािं ी पाठीवर हदलेल्या तडाख्यापेक्षा ककतीतरी जोराचा तडाखा त्याला कोणीतरी मारत
असल्यासारखा तो सटपटला. माईसाहेब सागं त असलेला पुढचा तपशील त्यािं सनु ्ि मिािं
ऐकू ि घेतला. आधी ताप येण्याचं निशमत्त झाल.ं मग दसु ऱ्या हदवशी पायातली शक्तीच गेली.
ताप मेंदतू पोचिू त्याचं पोशलओचं निदाि होईपयतंा फार उशीर झाला. दोितीि हदवसांतच
सारा कारभार आटोपलादेखील. मागे राहहल्या या दोि उजाड मायलेकी आखण दरू सीमेवर
रेऊचा िमे ळ बाप. त्याला या घटिचे ा पत्ताही िसलेला. ‘इतक्या लाबं वर कोठे आहे हे माहीत
िसल्यािे ही बातमी त्याला कळवणार तरी कु ठे आखण कशी?’ माईसाहेब प्रपळवटू ि म्हणाल्या.
निवडक मामबो २०१७ 297
आता रेऊचा पत्ता कसा शोधायचा हा प्रवचार रघुिाथच्या डोक्यात त्याही अवमथेत तरळला.
सीमेवर लढणाऱ्या त्या बापािे मलु ीसाठी पाठवलेली भेटवमतू आपण कधीच वेळेवर पोहचवू
शकणार िाही या प्रवचारािे रघिु ाथला एकदम अपराध्यासारखं वाटू लागलं. हदवसभर
िाणपणािे जपिू आणलले ्या त्या टपालाचा खोका त्याच्यासमोरच पडला होता. आपण िसतो
पोमटमि तर ककती बरं झालं असतं असं त्याला आज पहहल्यांदाच वाटल.ं डोळयातूि पाणी
येण्याचे त्राणही त्याच्या अगं ात राहहले िाहीत. त्या दोघी मायलेकीचं े असहाय्य रडणे त्याला
सहि होईिा. ररकामी खाकी प्रपशवी त्यािे कशीबशी त्याच्या झुकलेल्या खांद्याला अडकवली
आखण तो खोका उचलला. सकाळी फु लासारखा हलका असलेला तो खोका आता मणभर जड
लागत होता. ि बोलताच तो नतरीशमरीिे उठला आखण पत्ता हरवलेल्या टपालासारखा हदशा
शमळेल नतकडे चालत सुटला.
298 निवडक मामबो २०१७
दाढीवाल्या शभकाऱ्याची गोष्ट
जान्हवी साठे
उन्हं उतरायला लागली होती माझी आखण मी .मैत्रीण घरी परतत होतो .मी रोज नतला वाटेत
नतच्या बसमटॉप वर सोडते आखण मग पुढे जातेबसमटॉपच्या . आधी गाडी थांबविू आम्ही
जरा वळे शशळोप्याच्या गप्पा मारतो आखण मग आपापल्या हदशिे े जातो.
गेले काही हदवस त्या मटॉपच्या आधारािे एक कु टुंब राहायला आलयं .असावेत शभकारीच .
नतथचे फू टपाथवर चलू माडं लीय .िवरा-बायको ,दोि.प्रपल्लू कु त्र्याचं एक ,मुलं लहाि तीि-
कधीच कसली भाडं ाभाडं ी ि करता अगदी मजते राहातािा हदसतात ते .रोज बघिू बघूि मी
आता त्यािं ा ओळखायला लागले .त्यातलं सगळयात छोटं मूल एकदमच गोड हालचाली करत
कफरत असतंदोि जमे तेम असले .-अडीच वषाचां ं .राहातं खेळत दांड्यावर बसमटॉपच्या .
फू टपाथच्या खाली कधी उतरलचं तर माझा जीव खालीवर होतो .पण ते बरोबर स्जवाला
साभं ाळूि खळे तं.
मी आखण माझी मतै ्रीण गाडीत A/C लाविू गप्पा मारत असतो .कधी काहीतरी issue वरूि
धसु फु सत असतो .तरी माझं लक्ष मात्र त्या मुलाकं डे असतं उकाड्यात इतक्या ..कु तहू लािे .
सुद्धा उघडी-वाघडी ती मलु ं मजते असतात .असतात हसत ,कधीतरी त्या मुलांिा खाऊ आणूि
द्यायला पाहहज.े असं मधे-मधे वाटतं..रोज .होतं प्रवसरायलाच पण .
त्या हदवशी समोरूि एक पोतं घेतलेला माणूस चालत आला काही काही पडलेल्या रमयात .
उ गोष्टीचलिू तो पोत्यात गोळा करत होता ,कळकट .मळकट मवतुःच्या तदं ्रीत असलेला तो
फाटका माणूस त्या बसमटॉप पाशी रेंगाळला .मी आपोआपच त्याचं निरीक्षण चालू के लं .
पोतवं ाला असावा .कचऱ्यातले कागद गोळा करणारा .त्या छोट्या मलु ाच्या गमती बघत तो
दोि-तीि शमनिटं थबकला .होतं के ळं एक हातात त्याच्या .ते त्यािे सहज त्या छोट्याला देऊि
टाकलं मी .थक्क!
त्याच्या मवतुःकडे कदाचचत तवे ढी एकच गोष्ट असले मालकीची .पण ती देतािा एक क्षणसदु ्धा
लागला िाही .त्या छोट्या मुलािे हसत के ळं खायला सरु ूवात के ली .ते बघिू तो पोतवं ाला पढु े
चालू पडला इतकं मवतुःकडे .कमी असतािा समोरच्याला आिंद देणं हे इतकं सोपं असू
शकतंदे .तािा कसलहं ी प्लॅनिगं िाही कसलाच .हदखाऊपणा िाही .िाही दंभ हदल्याचा .
कसलीच अपेक्षा िाही .आभाराची सुद्धा..सहज .दाि म्हणूि मवािदं .लांबच तर हारतरु े .
त्याच्या पोत्यात त्यािे पणु ्य भरलं होतं. बहुतेक.करूि गोळा असंच ,
निवडक मामबो २०१७ 299
मी अवाक् !त्या पोतवं ाल्याची ती सहज हालचाल मला ओशाळं करूि गेली. तो पोतंवाला
तसाच चालत माझ्या गाडीजवळ आला. मी काच खाली करूि त्याला एक िोट हदली .
काहीतरी द्यायची तीव्र इच्छा होऊि..हदल्यासारखे बक्षीस .
खरं तर गुरूदक्षक्षणा होती ती!
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Nivadk_MoMBo_2017
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search