Nivadk_MoMBo_2017

200 निवडक मामबो २०१७

• कु णी अडकवलं होतं का?
- िाही साहेब, अडकत गले ो.

• तोडता आलं िाही का?
सगळे माझचे होते साहेब..जीव अडकला होता..

• अडकण्याची सक्ती? गरज? आमतं ्रण?
-िाही साहेब.
अडकत गेलो.

•••अडकणं तझु ्या मजीिे, दबु ळेपणा तुझाच
लाचारीची संगत,

मवाशभमाि हरवण्याचा निष्काळजीपणाही तुझाच...
िेम..माझे माझे म्हणत म्हणत
दुु ःखासाठी दारे तू उघडी ठे वलीस,

सटु के चा मागश असिू ही अडकू ि राहण्याचा निणयश ही तझु ाच
दोष कु णाचा...? बोल?बोल??बोल??

कोसळलंच मि कठड्यात..
थरथरत उठलं मग..

मवतुःहूिच तरु ूं गाच्या कोठीकडे निघाल.ं .
•••न्यायाधीश बोलत राहहले,

आधीच शशक्षा भोगल्यािे..सहािभु ूती दाखविू काही हदवस फक्त तुरुं गवास..
मि कोठीच्या दाराशी पोहोचलहं ी..
मागूि आवाज..

“ते िमे , लाचारी, अगनतकता आत िेता येणार िाही.”
जरा घाबरलं..अडखळलंच दारात.

“मवाशभमाि िेता येईल, हवा तर आत.”
हळूच हसलं..आत जाऊि बसलं.

---कोठडीच्या गजावर हात ठे वूि मी बाहेर
उदास..व्याकु ळ

डोळयात डोळे घालिू ‘थकाँ ्स’ म्हणालं
“येईि मी. वाट पहा.” म्हणालं अि ्
पाठमोरं होऊि कोपऱ्यात जाऊि बसलं..

मी निघाले एकटी वापस..
बाहेर ठे वलेलं “िेम” तवे ढं घेतलं बरोबर

निवडक मामबो २०१७ 201

मि तुरुं गात.. शशक्षा भोगूि येण्याची
वाट पाहत राहायचं आता
पण..

पण पढु ची वाट मपष्ट हदसतये
आखण...आखण सोपीही वाटतेय...

202 निवडक मामबो २०१७

कप्रवता

सौ. प्रवभावरी आपटे

कप्रवता मफु रते कशी?
मला ही कप्रवता मफु रते कशी?

डोक्यात वाजते रात्री घंटा
मग शबदांचा होतो भांडण तंटा

प्रवचार येतात बहुतेक रात्री
काही शबदांिा मग शमळे कात्री

उठू ि शलहावे लागते अपरात्री
सकाळची मग वाटत िाही खात्री

अथं रुणात पडल्यावर येतात प्रवचार
लगेचच त्यािं ा द्यावा लागतो आधार

िाहीतर मग ते बसतात रुसूि
वडे ावूि दाखवतात मला हसूि

निवडक मामबो २०१७ 203

मविेम

मधू शशरगावं कर

“लग्ि आखण सहजीवि” या प्रवषयावरचे फार उत्तम लेख या समहू ावर वाचिात आले. यशमवी
ससं ाराची गुरुककल्ली यात सापडायला हरकत िाही. एक “िाती व त्याचं ी जपणकू “ यावरील
हदवशीकर यांचाही लेख छाि होता.
थोडासा आणखी खोलात जाऊि प्रवचार करायचा तर, एक गोष्ट बऱ्याचदा दलु कश्षक्षत रहाते
ककं बहुिा लक्षातच येत िाही ती म्हणजे ित्येक व्यक्ती मवत:वर आत्यंनतक िमे करते आखण
मग जी कोणी व्यक्ती आपल्या मािशसक आखण शारीररक गरजा पणू श करते ती आपल्याला
अत्यतं प्रिय असत.े हे फक्त िवरा बायको च्या िात्यालाच लागू होतं असं िाही तर ही सुरुवात
अगदी आई बाळाच्या िात्यापासूि होते असं माझं तरी मत आहे. तसं िसतं तर इतक्या
जवळच्या िात्यातही पढु ील आयुष्यात काहीचं ्या बाबतीत पराकोटीचे मतभदे हे िातं ि
मािण्यापयतंा गेलेले पाहायला शमळतात तसं झालं िसतं!

मविेम ही खरंतर अत्यंत िसै चगकश अशी गोष्ट आहे. िश् निमाशण होतात कारण हे सत्य आपण
बऱ्याचदा मािायलाच तयार िसतो. उदाहरणच द्यायचं तर रजिी मसराम म्हणतात “एक
रागारागािे भांडत असेल तर दसु ऱ्यािे शातं राहावं” तर स्ममता कु लकणी म्हणतात “मवाग्रही
राहावं” दोन्ही मागश उत्तम, पण कोण कु ठला मागश मवीकारेल हे ज्याच्या त्याच्या मवभावावरूि
म्हणजचे ज्याला त्याला जे आिंददायी असले तसं तो/ती करेल. हे सवश मविेमातिू च के लं
जाईल पण या मविेमाची मवत:ला जाणीव िसेल तर ती व्यक्ती याच वागण्याचे ‘मी ककती
सोशशक, मी कसा सारासार प्रवचारािे वागतो/वागत’े या ग्लोरीफाईड प्रवचारातं मग्ि होईल.

खरं पाहहलं तर रागानतरेकािे ओरडणारी व्यक्ती ही खरंतर आतूि रडत असते जसं लहाि मलू
रडू ि आपल्याकडे लक्ष वधे िू घेण्याचा , मवत:ची गरज सागं ण्याचा ियत्न करतं तसाच हा
िकार असतो फक्त मोठ्या माणसाचं ्या बाबतीत याला अहंतचे ी प्रवखारी जोड शमळालेली असते
जी दधु ारी तलवारी सारखी त्या व्यक्तीला आखण िात्यांिा घायाळ करत.े मविेमाची जाणीव
िसले तर राग शातं झाला तरी अशी व्यक्ती दोषाची सुई सतत दसु ऱ्याकडचे दाखवत राहील
आखण एकावर एक असे िसंग वारंवार घडत राहहले तर िात्यामं धे कायमचीच दरी निमाणश
होईल. दोघांपकै ी एकाला जरी मविमे ाची जाणीव असले आखण हे कडू औषध नतिे/त्यािे
यशमवीररत्या पचवले असेल तर गोष्टी खपू च सोप्या होतील कारण समोरच्याचे मविमे
कोणत्याही टॅगशशवाय, कोणताही दोष पदरी ि घालता मवीकारलं जाईल.

204 निवडक मामबो २०१७

याला मी “मवाथ”श असं ि म्हणता “मविमे “ असं म्हणते कारण “मवाथ”श या शबदात
िकारात्मकता खपू च ठासूि भरली आहे. मवाथातश कु ठे तरी दसु ऱ्या व्यक्तीचे शोषण होणारच असे
वाटत राहात.े मविेम हे सकारात्मक असू शकतं, बऱ्याचदा असतं!
आई आपल्या बाळाचं सगळं काही अत्यतं नि:मवाथीपणे करते पण त्यात मविेम पुरेपरू
भरलेले असत.े ते सवश करतािा नतला पराकोटीचा आिंद शमळत असतो , शवे टी ते बाळ
नतचाच एक भाग असतं िा.

म्हणजे मग जगात काहीच कोणी कोणासाठी करत िाही का? सगळं काही मवत:साठीच असतं
का? माझं या िश्ाला उत्तर हो असचं आहे. फरक इतकाच आहे की त्या त्या व्यक्तीच्या उन्ित
अवमथिे ुसार मविमे ाच्या कक्षा रुं दावत जातात. काहींच्या मविमे ाचा परीघ मवत:पुरताच
मयाशहदत असतो अशी व्यक्ती मवाथी या शबदाच्या व्याख्येत चपखल बसले . पण या व्यक्तीची
मवत:बद्दलची िनतमा इतराचं ्या मतावं र अवलबं ूि असेल तर अशी व्यक्ती त्यासाठी वाट्टेल ते
इतरांसाठी करायला तयार होईल. मूळ उद्देश वेगळा असल्यािे अथातश च या वागणकु ीत सातत्य
असेलच असं िाही. शशवाय अशा व्यक्ती एखाद्या साठी खपू काही करतील व सतत बोलण्यातिू
त्या कष्टांचा, त्यागाचा ज्याच्यासाठी के लंय त्याच्या व इतर सवाचंा ्या समोर उल्लेख करत
राहातील. कौतुकाची सतत अपेक्षा करत राहातील. कारण मळु ात कोणासाठी तरी काही
करण्यात त्यांिा आिंद िाहीच आहे, उलट त्रासच वाटतोय.

काहीसं ाठी हा परीघ आप्तमवकीय, कु टुंबीय, असा प्रवमताररत असले पण जरा कोणी या
परीघाबाहेरचं आलं की यांची वागणकू पार बदललेली हदसेल. आई-मलु गी आखण सासू-सिू अशा
वगे वगे ळया भूशमकांमधे एकच व्यक्ती ककती शभन्ि िकारे वागतािा हदसते हे याचचं कारण
आहे आखण हे सवतश ्र पाहायला शमळतंच. अचधक उन्ित लोकामं धे समाजसेवक, वगरै ेंचा
समावशे होतो. पण समाजसेवक म्हणवणारे सवचश उन्ित आखण प्रवमताररत परीघाचे असतीलच
असं िाही. जागरुकतेिे पाहहलं तर यांच्यातही फक्त मवत:परु ता परीघ असणारेही के वळ
मवमततु ीच्या, इतर काही आशमषाचं ्या भकु े िे समाजसवे ा करतािा हदसतील. अथातश काही
सकारात्मक घडत असले तर काहीच ि करण्यापके ्षा हे बरंच. आखण सवोच्च उन्िती म्हणजे
‘वकृ ्षवल्ली आम्हा सोयरे विचरे’ ककं वा ‘हे प्रवश्वची माझे घर’ असं म्हणणारे साधसू तं ज्यांिा
मवत: व इतरातं काहीच फरक हदसत िाही. त्याचं ्या मविेमात िसु ताच सवश मिषु ्यगणच िव्हे
तर सवश िाखणमात्र, सवश चराचरच सामावलेले असत.े अथातश इथे आपण साधसु ंतांप्रवषयी
बोलतच िाही आहोत. िश् आहे आपल्या दैिहं दि जीविात येणाऱ्या िातेतणावांचा.

पण सुरुवात मविेमाच्या मवीकारािचे व्हायला हवी, कधी कधी हा मवीकार परत परत करत
राहायला लागतो, मिाला त्याची सतत आठवण करूि द्यायला लागते. यासाठी सतत,
घडणाऱ्या घटिेमधिू स्जतकं लवकर बाहेर पडता येईल तेवढं पडू ि नतच्याकडे लाबं िू पहाणे

निवडक मामबो २०१७ 205

खपू उपयोगी पडतं! मविमे ाची ओळख, जाणीव, आखण मवीकार आपल्याला अफाट मवाततं ्र्य
देत.ं मुळात आपण मवत:ला िीट ओळखू लागतो. एकदा का मवत:ची िीट ओळख झाली की
मग कोणी टीका के ली तर आपण योग्य टीके चा मवीकार आखण अयोग्य टीके चा अमवीकार
नततक्याच खेळकरपणे करू शकतो. मवत:चे मूल्यमापि योग्य रीतीिे करता आल्यािे
इतरांच्या मताचं ा िमाणाबाहेर आपण प्रवचार करत िाही ककं वा त्यावर िनतकक्रया देण्याची
गरजच उरत िाही. आपल्या भाविावं र, प्रवचारांवर योग्य ते नियतं ्रण आपोआपच राहतं आखण
अथाशतच त्याचा पररणाम आपोआपच इतरांच्यावर होतोच!

हे सवमश वी माझं मवत:चं मत आहे मवािुभवातूि तयार झालेल.ं सगळयािं ा पटलचं पाहहजे
असा अट्टहास िाहीच. पण तुमची सवांचा ी यावरची मतं जाणिू घ्यायला मात्र िक्कीच आवडले .

206 निवडक मामबो २०१७

एक बार हर बार

सचचि झरे

एक बार, म्हणजे खराखरु ा बार (हहदं ीतलं एकदा काय झालं ते िाही). स्जथं फे साळणारी बबअर
शमळते, ऊं ची मद्य शमळते, आखण नतथं आपल्यातं लाच कु णीही गद्य माणूस भटे तो. आता तो
नतथं का येतो त्याला बरीच कारणं आहेत. ि प्रपणारे बरेचजण त्यांिा दारूडा ककं वा बेवडे या
टोपणिावािे ओळखतात, पण खरंच तशी ती व्यसिी ककं वा बेवडे िसतात. तुम्हाला खोटं
वाटतं का? चला तर मग एक सरै करूि येऊ या. येताय िा?

तो हदवसच थोडा प्रवचचत्र होता, आमच्या गावातलं ‘सदाबहार बबअर बार’ िेहमी बहरलेलं
असायचं. गल्ल्यावर गोपू मालक फक्त िोटांची आवक बघायच,े अगदी सकाळी उठल्यापासिू ते
रात्री झोपपे यतां . कारण सकाळी उठल्याउठल्याच, कामावर जाणारा आमच्या गावातील म्हादू
गवडं ी आखण त्याचे चार कामगार, बार चालू व्हायच्या आधीच दत्त म्हणिू आमच्या गोपू
मालकांच्या समोर हजर व्हायच.े आखण टॅगो पंचचा आहेर घेतल्याशशवाय नतथिू जायचचे
िाहीत. कारण पण तसंच काही खास होतं त्यांचं. अक्काबाई पोटात गेल्याशशवाय त्याचं ्या
हातूि कामच व्हायचं िाही. त्यािंतर गावातील ित्येकजण काही िा काही कारण काढू ि
‘सदाबहारच’ रूपडं बहारदार करण्यासाठी हमखास यायचा. जवळपास पाच वषाचंा ा हा गावाचा
शशरमता होता. अगदी गावातल्या पाटलापं ासूि ते लोहाराच्या लक्ष्यापयतश , आखण हदलप्या
न्हाव्यापासूि ते मगं ्या मांगापयतश , सगळीच आपली स्जवतं असल्याची खबर, हदवसातिू
कव्हातरी ‘सदाबहार’ मध्ये देविू जायच.े

पण त्या सरपंच बाईच्या िादाला लागिू गावातल्या बायाबापड्यांिी दारूबंदी जाहीर के ली
आखण सरपचं बाईच्या िवऱ्यापासूि गावातल्या कॉलेजात शशकणाऱ्या पोरापयतश सगळयांच्या
छातीत कळ आली. बायकांिी आपला मोचाश मजबूत के ला हुता, पण गड्यािं ी कसं करायचं
ह्याच्यावर प्रवचार चालू व्हता. कसंय, सगळया बायाचं ्या िजरेत घरातला गडी माणूस बवे डा
न्हायी हे जवळ जवळ पाच वरीस ित्येकजण दाखवत हुता. आखण अख्खं गावच्या गाव
(फकमत गडीमाणूस) दारूबंदी कु णामुळं झाली याच इचारात, दारूत बडु ायाचा त्यापेक्षा जामत
दारूबदं ीच्या इचारात बडु ायाचा. कु णाचचं बडु थाऱ्याला लागत िव्हत,ं ज्यो तो, कु णामळु ं दारू
बदं झाली याच इचारात उजाडल्यापासूि हदस मावळेपयतश दारूचा घोट घेत घेत बडु वायचा. बरं
कारभारणीला इचारणार कोण? हा सदु ीक मोठा िश्चं हुता, तरी एकदा त्या तेल्याच्या सदािं
धाडस के लतं. पण त्याचा दसु ऱ्या हदवशी झालेला मारुती बगूि, गावात परत कु णी धाडस के लं
न्हायी. आखण दारूबंदी कु णामुळं हा सुदीक िश् गुलदमत्यातच राहीला. तेल्याच्या सदावािी

निवडक मामबो २०१७ 207

सगळयािं ा मारुती व्हायचं िव्हतं. पण ‘सदाबहार’मधी येऊि जो तो त्याच्या कोठ्यातली
पोटात घालिू समोरच्याचं ्या कािात कु जबूजत होता. अशी बरीच महहिं उलटल्यावर शवे टी
एकदा त्या म्हाद्या गवडं ्याला याचा शोध लागलाच. आखण गावातलं एकोप्याचं जाणवं बाळया
बामणाच्या अगं ावर तटु तं तसं तटू लं.

दारूबंदी जाहीर के ली होती फकमत, अजिू झालेली िव्हती. गावातल्या सगळया बायाबापड्यािं ी
उभी बाटली आडवी करायची सपशले शप्पथ घेतली हुती. एक म्हाद्या गवडं ्याची बायको सोडली
तर सगळयाचजणी यात पढु ं होत्या. कारण त्या माऊलीला माहीत हुत,ं की प्रपल्याबगेर नतच्या
घरधन्याचं हात चालत न्हायी. आखण म्हाद्याचं हात चाललं न्हायी तर नतचा संसार चालायचा
न्हायी. पण, तीसदु ीक कं टाळली हुती म्हाद्याच्या प्रपण्याला. चारश,े पाचशे रूपड्याचं हदसभर
राबूि, म्हाद्या घरात आल्याव नतच्या हातात शभं रच हटकवायचा, बाकी त्या दारूत तिे ं
घालवलेलं असायचं. घरात खायची सात तोंडं आखण म्हाद्या घेऊि यायचा शभं र रुपये. त्या
शभं र रुपयातच ती माऊली सात तोंडामिी खाऊ घालायची. आखण दारूच्या िावािी लाखोली
वहायची, पण म्हाद्याला काहीच बोलायची न्हायी. प्रपल्यावर त्या गवडं ्याचं हात लई लागत्यात,
हे त्या माऊलीिं लई वेळा सोसलं हुतं.

बाकी गावातल्या माऊलींची कथा म्हादीच्या (महादेवी, महादेवची म्हणजे म्हाद्याची बायको)
कथपे ेक्षा येगळी िव्हती. त्या हदवशी म्हाद्या पाटलाच्या वाड्यावर वरच्या मजल्यावरची कवलं
शखे रत हुता. कंु बी घालायचं काम हाताखालच्या शशरप्याला सांगुि वाईच प्रवडी प्रपतो म्हणूि
त्यो गच्चीत आला. आखण त्याच लक्ष्य, म्हादीसकट, गावातल्या बायकावं र गेलं. सरपचं बाईिं
गावातल्या सगळया बायकािं ा पाटलीि बाईच्या वाड्यात बुलीवलं सभसे ाठी. वाड्यातल्या त्या
मोकळया आगं णात बायकांची सभा भरलेली. दोि लाकडी खचु ्यावां र पाटलीि बाई आखण सरपचं
बाई बसलेल्या. त्याच्यासमोर गावातल्या बायाबापड्यांिी अगं चोरूि गदी के ली हुती. ित्येक
बाई एकमेकीच्या कािातं कायतरी फु सफु सत हुती. पाटलीि बाईच्या सांगण्यावरूि एकीकीिं
आपलं गाऱ्हािं सभेसमोर मांडायला सुरुवात के ली. त्या येळंला म्हाद्याच्या पायाखालिं जशमिच
सरकली. पर म्हादीिं कायच साचगतलं न्हायी म्हणूि त्याला मवगश दोि बोटंच उरला. आता
त्याच्या पोटात कालवत हुत,ं गावातल्या दारूबंदीच खरं कारण त्याला म्हाइत झालतं. कवा
एकदाचा गोपू मालकाचं ्या समोर जाऊि वकतोय असं त्येला झालेलं.

हातातली प्रवडी टाकू ि आखण हाताखालच्या गड्यामिी पुढची कामं सांगूि त्यो झपझप पावलं
उचलत ‘सदाबहार’ जवळ करीत हुता. आता अख्या गावात दारूबदं ीच मूळ फकमत म्हाद्याला
ठाऊक हुत,ं बायकामिी सोडू ि. बहीजी िायकािं सरु तेचं गपु ्रपत हेरूि आणल्यावाणी त्येिं
‘सदाबहार’मध्ये िवेश के ला. गोपू मालक त्या हदवशी सकाळपासिू गल्ल्यावर िुसतं ताटकळत
बसिू हुत.े हदस बडु तािा जरा कु टं गदी हदसत हुती, आखण जरा ‘मी हलकं होवूि येतो’ असं

208 निवडक मामबो २०१७

त्या येश्याला सांगिू , वढ्यावर जात हुत,े त्योच म्हाद्या त्यामिी कायतरी वदी द्यायला आलाय
ते कळलं. हातातलं टमरेल नततच टाकू ि गोपू मालक लागोलाग ‘सदाबहार’कडं वळले.
गल्ल्यावर जाताजाताच म्हाद्याकडं बगूि ‘म्हादबा काय खबर?’ म्हणिू इचारल,ं ‘मालक लईच
महत्वाची खबर हाय, पण!, (म्हाद्यािं असं म्हणत हातािं आशशवाशद देतात तसा हात करूि)
पोटात गेल्याशशवाय बाहीर यायची न्हायी, मालक.’ असं सागं िु चपटी पाहहजे तरच खबर
आसा प्रवश्वास दाखवला. गोपू मालकािं ा पण हलकं व्हायचं हुतं, ‘मी हलकं होइमतवर म्हाद्याची
चपटी संपल’ असा इचार करूि, गोपू मालकािं ी येश्याला, ‘म्हाद्याला चपटी दे’ म्हणिू हुकू म
फरमावला. आखण मवता हलकं व्हायला पुन्यांदा वढ्याकडं वळले.

गोपू मालक हलकं व्हायला टमरेल घेऊि ओढ्याकडं वळले खरं, पण त्यांचं निम्मं लक्ष
म्हाद्याच्या खबरीकडं लागूि राहीलं हुत.ं ‘तरी हदस मावळतीकडं लागल्यावर बऱ्यापकै ी गदी
झालेली बार मध्ये’, असा मिाशीच प्रवचार करत करत गोपू मालक जागा हुडकत हुत.े इकडं
‘सदाबहार’मध्ये जवळपास सगळी प्रपणारी मडं ळी गदी करत होती. एव्हािा म्हाद्याची चपटी
संपत आली हुती आखण त्यो जरा जरा बहरत हुता. आता त्यो सगळया गावचा कताश करप्रवता
असल्याच्या ऐटीत बसलेला, बारच्या तोंडालाच बसल्यामळु ं त्यो येणाऱ्याजाणाऱ्याच्या िजरेत
येत हुता.

‘सदाबहार’ बार म्हणजे तीस फू ट बाय वीस फु टांची मोठी खोली, नतथचं खोलीच्या मिे
दरवाज्यापाशी गोपू मालकांचा गल्ला, गल्याच्या मागं सतु ारािं लाकू ड वापरूि के लेलं कपाट,
ज्यात प्रवदेशी दारू हदसंल अशा लावलेल्या बाटल्या, गोपू मालकाचं ्या पायातल्या कपाटात
चपटी आखण टॅगो पंचचा मटॉक, उजव्या हाताला पशै ाचा ड्रावर, गल्ल्यासमोर पाच सहा टेबलं
आखण ित्येक टेबलाला चार खचु ्याश. टेबलं झाल्यावर मध्ये डाव्या बाजूला वेटरसाठी येण्या
जाण्याची जवळपास तीि फु ट जागा सोडू ि आधी शभतं बांधिू शभतं ीपलीकडे असणारं ककचि.
आखण बाहेर मोकळया जागेत खोलीची एक बाजू पकडू ि समोर चाळीस बाय तीस फु टांच्या,
कमरेएवढ्या ऊं चीचा शडे िेटचा चौकोि म्हणजे ‘सदाबहार’चं गाडिश . गाडिश मध्ये जवळपास
पधं रा सोळा टेबलं होती. ‘सदाबहार’च्या िवेशासाठी मध्येच एक बांबचू ्या काठ्यांिी बिवलेला
गेट, बरोबर गेटच्या वरच्या कमािीवर, ‘सदाबहार’ बबअर बार अॅड परशमट रूम, असा
रंग्याकडिं रंगविू घेतलेला बोडश आखण बोडाचश ्या भोवती हदवाळीत लाइटच्या माळा असतात
तशी लाईटची माळ.

म्हाद्या गेटच्या बरोबर समोर असणाऱ्या टेबलावर बसिू त्याची ‘चपटी’ संपवत हुता. एक
‘चपटी’ संपविू त्येिं येश्याला हाक मारली, ‘येश्या, एक चपटी दे.’ येश्यािं एक चपटी आणूि
म्हाद्यासमोर आदळली आखण ती का आदळली म्हणूि म्हाद्याचा पारा चढला. येश्याचा अमसल
गावराि शशव्यांचा आहेर देवूि त्यािं चपटीच्या तोंडाचं बचू काढलचं हुतं तवर पाटलािं त्याला

निवडक मामबो २०१७ 209

इचारलं ‘म्हाद्या लेका, तु इथं बसूि प्यायलायस, नतकडं कंु बी कोण तझु ा बा घालणार का?’
चपटीचं बूच काढू ि म्हाद्यािं सरळ तोंडाला लावली आखण संपल्यावर त्यािं पाटलाला म्हटलं,
‘डोकं वाड्यावर हठवूि आला का पाटील? बघायला न्हायी का माझी मािसं काम करत हुती
वाड्यावर.’ म्हाद्याच्या या उत्तरािं पाटील जामतच खवळलं आखण म्हाद्यासोबत त्याच्या सात
प्रपढ्याचं ा उद्धार करूि आत गेले. आता कोरी चपटी मारल्यावर आखण पाटलाच्या शशव्यािं
म्हाद्या जाम खवळला, डोकं गरगरत हुत,ं हात पाय थरथरत हुते आखण तरीसदु ्धा त्यो
पाटलासकट सगळया गावचा उद्धार करायला उभा राहीला. आखण त्यािं मोठ्यािं बोंबलायला
सुरुवात के ली, ‘गाववाल्यािं ू दारूबंदी पाटलामुळं, सरं पचबाईच्या िव्हऱ्यामळु ं, आखण तमु च्या
बायकांमळु ं झाली हाय.’ आता दचकायची बारी जमलेल्या सगळया गावकऱ्यांची हुती. कु णाला
कायबी समजिा. म्हाद्या असा का बोंबललाय ते. तरी धाडस करूि शशरप्या त्येला इचारायला
गेला, तर म्हाद्याच उत्तर ऐकू ि मटकि खाली बसला. म्हाद्याि शशरप्याला साचं गतलं, ‘मला
इचारू िगसं , तुझ्या बायकोला आखण राम्याला इचार.’ मंग्यािं इचारलं त्येला सदु ीक त्येच
‘मला इचारू िगंस, तझु ्या बायकोला आखण लक्ष्याला इचार, ‘ असं जवळ जवळ शभं रातल्या
चाळीसजिािी इचारलं पण म्हाद्याचं ऊत्तर एकच, ‘मला इचारू िगसं , तझु ्या बायकोला आखण
त्याला इचार.’ शवे टी सगळयांची उतरली आखण ि राहविू सरपचं बाईचा िवरा इचारायला
आला. म्हाद्या िीट सागं काय त,े तरी पण ऊत्तर तेच. ‘मला इचारू िगसं तुझ्या बायकोला
आखण पाटलाला इचार.’ झालं. सगळयाचीच उतरली आखण पाच वषे एकाच टेबलावर बसिू
प्रपणारी मडं ळीचं ्या दोमतीत फू ट पडली. ित्येकजण एकमेकांचा उद्धार करू लागली.
त्यातल्यात्यात देसाई गरु ूजी आत्ताच आले होत,े त्यांिी अजूिही काही प्रपली िव्हती म्हणूि
लगेच त्यािी ‘सदाबहार’च्या बारला वगश समजूि त्येचा ताबा घेतला. आखण मोठ्यािी वरडले,
‘अरे, सगळयांच्या बायका कशा धोका देतील? आखण गावातं ली एक तरी गोष्ट लपिू राहते
का?’ देसाई गरु ूजीिं एवढं बोलायचा अवकाश सगळे म्हाद्याला खावू का चगळू करूि त्याला
मारायला गेले. आता ह्यो वगश गरु ूजीमिी संभाळण्यासारखा िव्हता. त्यािी लाबं िु च बचगतलं
आखण कोपऱ्यात थांबले.

आता म्हाद्याचं ग्रहच काय त्याची राशीसदु ीक उलटी कफरलेली, ज्यो त्यो त्याला मारायला पुढ
गेलता, न्हायी म्हणायला ज्याचं उभ्या आयषु ्यात हाडवरै होतं ती मंडळी म्हाद्याला सोडू ि
एकमेकाचं ्या अगं ावर गेलती. सगळयात पढु ं सरपचं बाईचा िवरा आखण पाटील हुतं, त्यािंतर
सगळा गाव. आता ‘सदाबहार’मध्ये फक्त ‘शशव्या’ आखण ‘हाि त्याच्या आ××, हाि त्याच्या
××××, अशा घोडा, गाढव, आखण बरेच िाणी असलेल्या आखण लाव त्याला, लाव ह्याला अशा
वाक्यिचाराचा आवाज येत हुता.

गोपू मालक हलकं होविू परत येत हुत,े आखण जवळ येईल तसा त्यो हािाहािीचा, िाण्याचं ्या
लावालावीचा आवाज वाढत हुता. हातातलं टमरेल नततच टाकू ि परत एकदा गोपू मालकांिी

210 निवडक मामबो २०१७

बारकडं धाव घेतली. बारमध्ये बघतो तो काय, बारच्या वटे रपासूि गावातल्या ित्येक इसमाला
कु णाला तरी हाितािा पाहहलं, आखण एक मोठा घोळका कु णाला तरी हाित हुता. गोपू
मालकाचं ्या वरडण्यािं बारची कामगार एका बाजूला झाली, (त्यािी यथेच्छ हात धिु घेतलं
हुत)ं आखण बाकीचे सगळे एकएक करूि बाजलू ा झाले. बघतो तो काय जमावािं पाटलाला
आखण सरपचं बाईच्या िवऱ्याला खपू तडु प्रवला हुता. गोपू मालकांिी त्या दोघामिी इचारलं तवा
कळलं की सगळी म्हाद्याला मारायला पुढं गेलती. पण त्या सगळया गदारोळात म्हाद्या कु ठं च
हदसत िव्हता. मग म्हाद्या गेला कु ठं ? म्हाद्या, म्हाद्या, म्हणूि सगळयािं ी आवाज हदला, आखण
गोपू मालकांच्या येण्यािं वातावरण निवळलयं हे लक्षात येताच ‘सदाबहार’च्या कौलावरूि
‘मालक मी इथं आहे’ असा क्षीण आवाज आला, आवाजाकडं लक्ष हदल्यावर, कौलावर म्हाद्या
हुता.

‘का रे रा×× नतथं काय करतोयस?’ आखण ‘सगळे तलू ा मारायला का आलते?’ असं गोपू
मालकािं ी इचारल्यावर म्हाद्यािं कौलावरिचं साचं गतलं. ‘मालक सगळयाच्या बायकामिी माहीत
हाये, आम्ही गेली पाच वषे प्रपतयु त,े पण सगळया बायकाचं ं म्हिि एकच, ‘आमचा कारभारी
घेत न्हायी, त्यो त्याचा दोमत येतो आखण घेविू जातो यामिी.’ प्रपलं की आमच्या माजं राचं
वाघ हुतय.ं ’ मी त्येच सागं ायला आलतो तमु ामिी आखण समद्यािा पण हेच सांगत हुतो.’ तरी
पण समदी मला माराय आली म्हणिू मी इथं कौलावर चढलो. म्हाद्याचं ते बोलणं एकू ण
सगळयाचा जामतच जळफळाट होत हुता, पण सगळयातं जामत गोपू मालकांचा. आखण
त्याचवेळी गोपू मालकािं ी ‘सदाबहार’ बदं झाल्याचं घोप्रषत के ल.ं पण जवा ही गोष्ट बायकामिी
समजली तवा त्यांच्या तोंडावर कष्टाचं चीज झाल्याचं हदसत हुतं. आखण ित्येक बाई
एकमके ीिं ा ‘सुठं े वाचिू खोकला गेल्याचं सागं त हुती.’

निवडक मामबो २०१७ 211

एक हदवस - अचािक!

शलै ेश देशपाडं े

अरे बापरे! कसं काय झालं अचािक?
परवाच तर भटे ू ि गेलो होतो िा!
एवढ्या तरुण वयातं ! के वढं आयषु ्य शशल्लक होतं अजिू ! खपू अनिस्श्चतता आलीय िा?
कधी काय होईल ह्याची शाश्वती राहहली िाही सध्या!
के वढा आधार होता घराला त्याच्या मायेच्या सावलीचा! एवढा आडदांड देह मी बनघतला िाही
अजूि. माि वर करुि बनघतलं की आकाशच हदसायचं डोळयापढु े. समोर उभं राहहल्यावर
दृप्रष्टक्षपे ात दसु रं काही यायचं िाही.

सकाळी मऊ भात खाल्ला की लगेच पळायचो त्याच्याकड.े त्याच्या अवतीभवती खळे तािा वेळ
कसा निघूि जायचा हे कळायचं सुध्दा िाही. वाऱ्याच्या झोतािे आंबा पडल्याचा आवाज झाला
की पहहली धाव असायची त्याच्याकड.े खास साठविू ठे वलेला खस्जिा आमच्या समोर
उलगडतािा आमच्या इतकाच त्यालाही होणारा आिंद आजही आठवतोय.

अतं ्ययात्रचे ी सवश तयारी झाली होती. त्याच्या अस्मतत्वाशशवाय भकास वाटणाऱ्या जागेत जाणं
तर खपू अवघड होत,ं पण जाता जाता शवे टचा निरोप घेणं ही नततकं च गरजेचं होत.ं
बालपणाच्या ित्येक क्षणांचं साक्षीदार असलेलं ते आमटोऱ्याचं -आबं ट आंबयाच-ं झाड आज ह्या
जगात िव्हत.ं ६०-७० फू ट उं चीचा तो िचडं देह जशमिीवर निष्िाण होऊि पडला होता.
वाऱ्यािे त्याच्या पािाचं ी होणारी सळसळही आता कधी ऎकू येणार िव्हती. घराच्या मागूि
डोकावणारा तो ऊं च निसगपश रु ूष आता परत कधी हदसणार िव्हता.

२०००० रूपयांच्या सपु ारीत हे काम तमाम झालं होतं. फक्त २००००! २० कोटी रुपये खचश के ले
असते तरी मी माझ्या हयातीत एवढं मोठं झालेलं झाड बघू शकणार िाही. मागे एकदा
हदिशे िे ताईंिी लावलेला फणस १०००० रूपायाचं ्या मोबदल्यात तोडला होता.
काय वडे लागलंय का लोकािं ा?
ह्या अशा बकवास कारणांची यादी ददु ैवािे खपू मॊठी आहे.

212 निवडक मामबो २०१७

असाच एकदा माईिे खोपीच्या इथला आंबा भईु सपाट के ला होता. येणाऱ्या-जाणाऱ्यांच्या
मवच्छतसे ाठी. पाण्याच्या टाकीसाठी त्याहूि दसु री चागं ली जागा िाही शमळाली म्हणे. भाऊं च्या
श्राध्दाची तवे ढी मात्र छाि आठवण राहहली. आजही बडे ्यातिू उतरतािा घराच्या डाव्या बाजूला
बनघतले की तो आबं ा आठवतो.
बव्याािं ी त्यांच्या वाड्यातील डरे ेदार आंबा लोक दगड मारूि आबं े पाडतात त्याचा त्रास होतो
म्हणिू तोडला. गणपलु े वाड्याजळच्या के सरकरांिा पण हाच त्रास. ह्यांिा दसु रे उपाय सुचले
िाहीत का?
गारेच्या गणपतीच्या देवळा समोरील मोठं वडाचं झाड गाभारा मोठा करण्यासाठी तोडल.ं
अशािे तो कसा िसन्ि होणार आहे ते त्या गजाििालाच ठाऊक.
दत्ताच्या देवळातील इिामदारांिा तर तो सुंदर चाफा थोटा करतािा अशा कु ठल्याही सबबीची
गरजसधु ्दा वाटली िाही.
धन्य झाली!

निवडक मामबो २०१७ 213

पण कु ठे तरी आशचे े ककरण हदसतात वगे -वेगळया रुपािे आखण मिाची प्रवषण्णता थोडी कमी
होते काहीवेळा.
गोठ्याच्या जवळ मी आखण िािािं ी लावलेलं काजचू ं झाड आता मोठं झालयं . त्याच्याकडे
बघूि तो खोपीचा आबं ा िाही ह्याची हळहळ थोडी कमी होत.े कामावर जातािा
महािगरपाशलके िे पुिरोपण के लेल्या झाडािं ा फु टलेली पालवी बघिू जरा ताजंतवािं वाटतं.

ह्या कथेला खरंतर काही शवे ट िाही. (पयावश रणाचा समतोल राखण्यासाठी) काय करावं आखण
काय िाही हे तर खपू सोपं आहे, योग्य जाण आखण तारतम्य बाळगलं तर!
निसागाचश ी घडी पवू वश त बसवायची म्हणजे त्यात िसै चगकश िकक्रया बबघडवणारी, िैसचगकश
िकक्रया सहज मळू पदावर ि येऊ देणारी मािवी (खरं तर अमािवी म्हणायला हवी) ढवळाढवळ
थाबं वणं. मग ती सकृ द्दशिश ी ककतीही पयाशवरणपूरक वाटो.

बाकी कायश शसद्धीस िेण्यास निसगश समथश आहे!

214 निवडक मामबो २०१७

आठवणी

शसद्धाथश अकोलकर

आठवणी अशाच असतात का..?
पजुं क्या पुजं क्यािे जमा होणाऱ्या..
एखाद्या दवु ्याधारे एकत्र राहणाऱ्या..
मिाच्या वादळवाऱ्यातही डोलणाऱ्या..
परंतु अवचचत धक्का लागला तरी..
सैरभैर होऊि इतमततुः उधळणाऱ्या..!!?

....

आठवणी अशाच असतात का..?
मिामध्ये िाजकू शा धरूि ठे वलेल्या..
पण हलक्याश्या फुं करीिे उडणाऱ्या..

उडाल्या की आिंद पसरवणाऱ्या..
परंतु मोकळया झालेल्या मिाला..
कफरुि एकवार दुु ःखी करणाऱ्या..!!?

....
आठवणी अशाच असतात का..?

निवडक मामबो २०१७ 215

आभासी िेम

शसद्धाथश म्हात्रे

आजकालचं िेमही ऑिलाईि आखण ब्रेकअपही ऑिलाईिच. त्यासाठी भटे ू ि आपल्यातलं िातं
सपलं हे सागं ण्याची गरज राहहलेली िाही. चॅहटगं मधिू सदु ्धा ते समजत रहात.ं आजकालच्या
िमे ाचं िनतनिचधत्व करणारी मकु ्तछं दातील एक कप्रवता.

ऑिलाईि असणारं आपलं िातं
ऑफलाईि के व्हा झालं कळलचं िाही
आखण ममायलीज व्यनतररक्त शबदाचं े अथश

तू कधी वाचलेच िाहीस

माझं आखण तझु ं लामट सीि काय?
हा िश्च िव्हता कारण ते एकच होतं

ऑडडओ कॉल आला तवे ्हा
आपला आवाज कु ठे पोचणार होता?

कदाचचत म्यटु झाला असावा

शअे ररगं कधी थांबलं ते कळलचं िाही
की सागं ण्यासारखं काही उरलंच िव्हतं

क्लीअर चॅट करूि पसु ल्या जातीलही आठवणी
पण मिाच्या ड्राईव्हचे तचू सांग करू काय?

बाय बाय म्हणत अजिू
तासभर चालणारं आपलं चॅटींग
पुन्हा कफरूि हाय बायवर आलं

तेव्हा ते औपचाररक वाटलं

आपलं िातं कधी अपडटे झालचं िाही
जनु ्या वजिश मध्येच गंमत वाटत होती

216 निवडक मामबो २०१७

आखण अचािक एके हदवशी ते आउटडटे ेड झालं

पाठवलेल्या मेसजे से च्या बलु हटक झाल्याच िाहीत
गुलाबी रंगाच्या जाण्यात मग

निळया रंगाचं जाणं सवयीचं होत गेलं

पुन्हा पुन्हा आपलं िातं डडमकिके ्ट व्हायला लागल्यावर मग
ते एकदाचं अिइन्मटॉल के लं

ऑिलाईि असणारं आपलं िातं
ऑफलाईि के व्हा झालं कळलचं िाही
आखण ममायलीज व्यनतररक्त शबदाचं े अथश

तू कधी वाचलेच िाहीस.

निवडक मामबो २०१७ 217

बंहदिी

मधरु रमा डबली

वरच्या मजल्याच्या खखडकीतूि रेवतीिे खाली एक िजर टाकली. सगळीकडे िोकरमाणसांची
गडबड उडालेली हदसत होती. सत्यिारायणाची जय्यत तयारी सरु ू होती. सगु धं ी अत्तराचा,
फ़ु लांचा अि सुग्रास अन्िाचा वास कसा एकात एक शमसळूि गेला होता. हातात के ळीचे खांब,
शवे ंतीचे हारे घेऊि गड्याचं ी लगबग चालली होती.

खखडकीपासूि दरू होऊि रेवती आपल्या भल्यामोठ्या कपाटाकडे गेली. ते कपाट उघडतािा
जुन्या सागवािी लाकडाचा ककं चचतसा करकर आवाज झाला. त्या आवाजािे का कोण जाणे,
नतला जरा शहारल्यासारखं झालं.

‘एकच हदवस झाला या घरी येऊि आपल्याला. खरंतर या वाड्याची, इथल्या साऱ्या वभै वाची
मालकीण आहोत आपण. पण कालपासूि काहीतरी रुखरुख वाटतेय मिाला. काय ते सागं ता
िाही येत......’

अतं रीचे सारे उदास प्रवचार नतिं झटकू ि टाकले.

‘लग्िाला एकच हदवस तर झालाय आपल्या. कालच्या दगदगीिं, सीमान्तपूजिाच्या जागरणािं
थकू ि गेलोत आपण. म्हणूि ही हुरहुर वाटतेय. दसु रं काही िाही. लवकर तयार व्हायला हवं
आता.’

सासबू ाईंिी कालच नतचं म्हणिू सांचगतलेल्या त्या कपाटात नतिं एक िजर कफ़रवली. नतच्या
दोन्ही सटू के सेस मधले कपडे रात्रीच सत्यभामेिं िीट आत लावूि ठे वले होते. सासर माहेर
दोन्ही सधि असल्याचा ते सारे कपडे जणू परु ावाच देत होत.े त्यातल्या सलवार कमीजच्या
घड्याकं डे बघिू नतच्या मदु ्रेवर एक हलकीच हामयरेखा उमटली.

‘या वाड्यात हे कधी घालणं शक्यच िाहीय. इथलं सारं वैभवी खरं, पण अगदी जुन्या
पद्धतीच.ं इथल्या सुिा गभरश ेशमी जरीच्या साड्यांमधचे वावरणार सतत.’नतच्या मिात आल.ं

हलक्याशा टकटकीिं नतची तदं ्री भंगली. दार हळूच ढकलिू सासूबाई आत आल्या.
‘अजिू तयार िाही झालीस बाळ?’

218 निवडक मामबो २०१७

त्यांच्या चहे ेऱ्यावर स्ममत होत.ं गदश जाभं ळया शालूत त्या प्रवलक्षण रेखीव हदसत होत्या.
इतक्या की ‘ आज आपल्यापेक्षा लोक कदाचचत ह्यांच्याकडचे बघतील’ असा गमतीशीर प्रवचार
रेवतीच्या मिात चमकू ि गेला.
हातातल्या पठै णीची घडी त्यािं ी उलगडली, अि रेवती भाि हरपिू बघतच राहहली. कफकट
गलु ाबी रंगाच,ं चदं ेरी बटु ्टय् ािं ी सजलेलं ते महावस्त्र खरंच फ़ार सदंु र होतं.
‘बघ, आवडले का तुला ही िसे ायला? तझु ्या मिािं हं. िाहीतर तझु ा शालू िेसणार असशील
तरी चालेल.’
‘आवडले मला आई. खरंच फार सुरेख रंग आहे हा....’
रेवतीचं वाक्य पूणश व्हायच्या आधीच सत्यभामा एक सुबक कोरीव काम के लेली मोठी पटे ी
घेऊि आली. हातातलं मखमली कापड नतिं हलके च पलगं ावर अथं रलं अि अदबीिे दार ओढू ि
ती बाहेर गेली.

पेटीतले दाचगिे काढू ि उशमलश ाबाई- रेवतीच्या सासबू ाई- त्या मखमलीवर एके क करूि ठे वू
लागल्या.
‘बघ तलु ा काय काय घालावंसं वाटतयं या पैठणीवर.....’
त्या अलकं ाराकं डे बघतािा रेवती अगदी प्रवचारमग्ि झाली.
‘खरंच, आईबाबाचं ी एकु लती एक मुलगी आपण. बाबाही मोठ्या हुद्यावर. लग्ि त्यांच्या परीिे
अगदी उत्तम के लं त्यािं ी. पण या वाड्यातल्या श्रीमतं ीची कल्पिाच िाही यायची कोणाला.
आपण िुसतेच सधि, पण हे लोक खरे गभशश ्रीमतं .....’

ते सारे दाचगिे बघूि झाले, तशी अगदी आजवश ािं ती म्हणाली”‘आई, खरं सांगायचं तर
लग्िात घातलेल्या दाचगन्याचं चं ओझं होतयं मला. त्यापेक्षा असं करू का? मी या पठै णीवर
सगळे मोत्यांचचे दाचगिे घालू का? हलकं ही वाटेल मला, अि छािही हदसेल.’

‘पण.... बरं, तुला आवडले तसं.’ जराशा साशकं तेिंच उशमलश ाबाई म्हणाल्या.
मात्र, रेवती सारा जामानिमा करूि आली, अि त्यांच्या मिातल्या साऱ्या शंका पार िाहीशा
झाल्या.
त्या साडीच्या गुलाबी रंगावर मोत्यांचे दाचगिे खपू च खलु ूि हदसत होते. िाकातली िथ त्या
सगळया शगंृ ाराला एक वेगळाच उठाव आणीत होती.
समाधािािं नतच्याकडे एक दृप्रष्टक्षपे टाकू ि उशमलश ाबाईंिी सत्यभामेिं आणूि हदलेला चमेलीचा
गजरा नतच्या के सातं माळला, अि त्या जाण्यासाठी उठणार.... तोच रेवतीचं लक्ष त्या
पटे ीतल्या दोि सवु णसश ाखळयावं र गेलं.

‘हा कसला दाचगिा, आई?’ िवलािं नतिं िश् के ला.

निवडक मामबो २०१७ 219

‘त्या पायातल्या साखळया आहेत बाळ. आपल्या घरात फार पवू ीपासूि चालत आलेल्या. पण
त्या कोणीच फारशा वापरलेल्या िाहीत.’
‘असं का आई?’
‘अ.ं .. म्हणजे काय आहे की... रेवती, सोिं पायात घालू िये म्हणतात िा. लक्ष्मीचा अपमाि
होतो तो. फक्त राजघराण्यातल्या व्यक्तींिी, ककं वा अनतशय भाग्यवाि व्यक्तीिं ीच घालावं
म्हणतात....’
रेवतीचं कु तहू ल आता चांगलंच जागतृ झालं होत.ं पण उशमलश ाबाईंिी भरशकि प्रवषय आवरता
घेतला. त्या बाबतीत बोलायला जरा िाखशु च हदसत होत्या त्या.
तोच तयार होऊि माधवही खोलीत आला, अि त्यािं साचं गतल,ं
‘गरु ुजी वाट बघताहेत. चला लवकर.’

रेवतीकडे बघूि तो क्षणभर थबकला अि मग पसतं ीची माि डोलाविू बाहेर गेला.
दोघी सासवा-सिु ा घाईिं उठल्याच.
स्जिा उतरूि नतघं खाली येतात िा येतात तोच बाबासाहेब, म्हणजे रेवतीचे सासरे लगबगीिं
सामोरे आले.
‘ककती उशीर? गुरुजी के व्हाचे खोळंबले आहेत.’ त्याचं ्या सरु ात िाराजी होती.
उशमलश ाबाई काहीतरी उत्तर द्यायच्या बते ात होत्या, तोच बाबासाहेबांची िजर रेवतीवर गेली.
त्याचं ्या िजरेत तीव्र िाखशु ी उमटलेली हदसली नतला. एक क्षणभर आपलं काय चकु लं हे
नतला कळेचिा.
‘अि हे काय? अगं ावर दाचगिे का िाहीत सूिबाईंच्या?’
‘अहो, कालपासूि अवजड अलकं ार घालूिच वावरतये . म्हणूि आज नतला वाटल.ं .......’
उशमलश ाबाईंचं वाक्य पूणश होण्याच्या आधीच बाबासाहेब उसळले,
‘नतला काहीही का वाटेिा- तुम्ही या घरच्या जाणत्या, तुम्हाला अक्कल िको?’
सतं ाप अि अपमािािं उशमलश ाबाईंचा चहे रा पुरता प्रववणश झाला. पण दसु ऱ्याच क्षणी खालचा
ओठ घट्ट दाबूि त्यांिी रेवतीचा हात धरला.
‘चल जा बाळ. सत्यभामेकडू ि पटे ी घे अि दाचगिे घालूि ये सारे.’
इतका वळे सारं जणू मवप्िात घडतयं असं वाटणाऱ्या रेवतीला भाि आलं. नतच्या डोळयात
रागाची एक लहर तरळली. झटक्यािचं नतिं माधवकडे पाहहल.ं त्याचा चहे ेरा अगदी निप्रवकश ार
होता. या िसगं ी तो आपली बाजू घेईल असं रेवतीला फार फार वाटलं होत.ं पण त्याच्या
दगडी मुद्रेकडे बघूि ती थक्कच झाली.

वर येऊि सारे दाचगिे नतिं यांबत्रकपणेच अगं ावर चढविू घेतले. पजू ले ा बसल्यावरही नतचं
कु ठे च लक्ष िव्हत.ं

220 निवडक मामबो २०१७

भल्यामोठ्या आकडी शमशा अि हातात चांदीच्या मुठीची काठी अशा थाटात बाबासाहेब
समारंभात वावरत होत.े मधिू च डोळयाचं ्या कोपऱ्यातूि रेवती त्याचं ्याकडे बघत होती. ‘ही काय
पद्धत झाली बायकोशी वागायची? अि सासबू ाई बबचाऱ्या एक शबद बोलल्या िाहीत.’ नतच्या
मिात आलं. रात्री माधव खोलीत आल्यावरही ती रुष्टच होती. नतच्या मदु ्रेकडे बघूि तो उलट
गंभीर झाला.

‘रागावलीस िा रेवा? पण बाबांचा मवभाव जरा प्रवक्षक्षप्त असल्याचं मी बोललो होतो गं
तुझ्याजवळ. अि एक महहिाभरच तर निभवायचयं तुला. मग लडं िच्या घरी आपणच
राजाराणी. अगदी तुझ्या मजीिं होईल सारं.’
त्या कल्पिेिं ती खदु कि हसिू त्याला बबलगली.

सकाळी रेवतीला लवकरच जाग आली. खाली वाड्यात चाललेली धावपळ, लगबग, वरही मपष्ट
ऐकू येत होती. माधवची झोप मोडणार िाही याची खबरदारी घेत ती उठली. स्जिा उतरूि
खालच्या मजल्यावर येताच रेवतीला कु णाचातरी चढलेला आवाज ऐकू आला. मिात
िसतािाही नतची पावलं सासबू ाईंच्या खोलीशी रेंगाळली. हा बाबासाहेबाचं ाच आवाज होता.
शकं ाच िको. मधिू च उशमलश ाबाईंचा दबलेला आवाज अि त्याचं े हुंदके ऐकू येत होते. रेवती
चांगलीच बचु कळयात पडली. आत जाणहं ी शक्य िव्हतं नतला. अि नतथे उभं राहाणंही िशमत
वाटेिा. काय करावं या सभं ्रमात ती िुसतीच उभी राहहली. तवे ढ्यात त्याचं ्या खोलीच्या दाराची
कडी काढल्याचा आवाज आला. रेवती चपळाईिं खखडकीजवळ जाऊि उभी राहहली. जणू
बाहेरची बाग बघतोय असा देखावा करत.

पाठमोरी असूिही नतला बाबासाहेबाचं ्या पायातल्या बटु ांचा आवाज कळला. ताडताड ते बाहेर
निघूि गेलेलेही कळलं नतला. पण ती तशीच मतबध उभी राहहली जागेवरच.
उशमलश ाबाईंच्या हातातल्या बागं ड्या ककणककणल्या, अि ती मागे वळली. त्याचं ्या चहे ऱ्याकडे
बघताच त्या रडत होत्या हे नतच्या ध्यािात आल.ं

‘उठलीस का बाळ? ये चल मवपै ाकघरात. िीट घरही दाखवते तुला सवडीि.ं ’
मघाच्या वादळाचा लवलेशही त्याचं ्या आवाजात िव्हता. डोळयाचं ्या ककं चचतशा लालसर कडा
अि कोमेजलेला चहे रा मात्र सहज समजूि येत होता. शबदही ि बोलता ती त्यांच्या पाठोपाठ
गेली. ित्यक्षात मात्र सारं प्रवचारावसं फ़ार फ़ार वाटत होत.ं
‘काय दुु ःख असेल या ऐश्वयातश न्हाणाऱ्या रेखीव पुतळीला? हदसायला इतक्या सुरेख, िमे ळ.
अगदी खािदािी सौंदयाशची मतू ीच जण.ू अि िवऱ्याचं असं वागणं का सहि करतात ह्या?’

निवडक मामबो २०१७ 221

प्रवचाराचं ं काहूर मिातच ठे वूि ती सहजपणे त्यांिी दाखवलेली एके क खोली िजरे आड घालू
लागली.मात्र माधवशी सारं काही मपष्ट बोलायचा ठाम निधारश करूिच.
घर --घर कसलं छोटासा महालच होता तो. सारं बघिू झाल्यावर उशमलश ाबाईंिी नतला
मवपै ाकघरात िले .ं सत्यभामिे ं नतच्यासाठी चादं ीच्या फ़ु ल्यांचा पाट अि समोर के शरी दधु ाच्या
पले ्याबरोबरच साजं ्याची ताटली तयारच ठे वली होती.
‘तमु ्ही िाही घेणार आई?’
‘िाही गं. मी सकाळी फक्त दधू घेते उठल्याबरोबर. अि संकोच ि करता खाऊि घे. माधविं
मला सांचगतलंय तुला िाश्त्याची सवय आहे म्हणूि.’
‘अ.ं .. थांबू का ते उठे पयतां ?’

‘िको. घे तू खाऊि. तझु ी आंघोळ झाली की आपण दोघी देवळात जाऊि येऊ.’
रेवतीिं चवीिं िाश्ता के ला. गेल्या दोि हदवसात िथमच आपण पोटभर खातोय असं वाटत
होतं नतला. त्या दोघी देवळातिू आल्या, तोवर माधवही उठला होता. तयार होऊि तो
झोपाळयावर बसिू त्याचं ी वाटच पहात होता.
‘आई, रेवतीला बागा दाखवूि आणतो जरा. तू येतसे का?’

‘िको रे. जा तमु ्ही दोघचं . जेवायच्या वेळेपयतां या परत. अि फार उन्हात हहडं वू िकोस रे
नतला. अजूि हळदही वाळली िाहीय पुरती.’
‘आलोच लवकर. आज तू माझी आवडती खांडवी करणार आहेस िा ग?ं ’
उशमलश ाबाई माधवकडे बघूि स्मिग्धपणे हसल्या.
त्याचं ्या त्या शातं डोळयाकं डे बघिू देवघरातल्या समईचीच आठवण आली रेवतीला.

भलीमोठी गाडी इिामदारांच्या बागांजवळ थांबली अि दोन्ही खांद्यांवरूि पदर घेत रेवती
माधवबरोबर खाली उतरली. ड्रायव्हरिं अदबीिं सलाम के ला अि गाडी बाजूला लावली.

माधवबरोबर कफरत, रमत-गमत रेवती त्या प्रवशाल बागा बघू लागली. आंबा, परे ू, शलबं ू,
ककत्येक िकारची झाडं िसु ती बहरली होती. बागेत काम करणाऱ्या गड्यािं ी एका मोठ्या
झाडाच्या सावलीखाली सतरंजी पसरली अि एका ताटात सारा बागेतला ताजा मेवा आणिू
ठे वला. गलु ाबी परे ूचा लचका हळूच तोडणाऱ्या रेवतीकडे बघिू माधव मजते हसला.
‘मला कौतुक वाटतंय रेवा तझु ं कालपासूि.’
‘का? असं काय के लं मी?’
‘शहरात वाढलेली, उच्चप्रवद्याप्रवभपू ्रषत मुलगी तू. सतत आधनु िक कपड्यांची, वतणश कु ीची सवय
असलेली. अि आमच्या घरात कालपासूि दधु ातल्या साखरेसारखी शमसळूि गेलीयस. मोठ्ठं
कंु कू काय, दोन्ही खांद्यावरूि पदर काय.’ रेवतीच्या चहे ऱ्यावरचं हसू थोडं कफक्कं झालं.

222 निवडक मामबो २०१७

‘अगदी िामाखणकपणे सांगू का माधव? हे सारं फार कठीण आहे अगं वळणी पडायला. के वळ
महहन्या-दोि महहन्यांिी स्व्हसा शमळाला की लगेच मी तझु ्याजवळ लडं िला येणार, याची
जाणीव आहे म्हणिू जमतयं हे सारं. िाहीतर....’

‘ते सारं बरोबर रेवा, पण तझु ्या या वागण्यािं तू आईला फार आिदं ी करतेयस ग.ं ..’
आईंचा प्रवषय निघताच रेवा सावध झाली.
‘माधव, मला तुला काही प्रवचारायचयं .’
‘िको प्रवचारूस रेवा. तुला धक्का बसले ऐकू ि...’
ती काय प्रवचारणार याची जाणीव माधवला आधीपासिू च असावी.
‘ते चालेल माधव मला. पण आईशी बाबासाहेबांचं वागणं सहि करण्याच्या पशलकडचं आहे रे.
मी सूि असूिही मला इतका सतं ाप येतो. तू तर पोटचा मलु गा आहेस त्याचं ा.
कसं सहि करू शकतोस तू हे?
‘थांब रेवा. मला वाटलं िव्हतं हे सारं इतक्या लवकर तलु ा सांगावं लागेल. पण आता इलाजच
िाही ग.’

एक दीघश श्वास घेऊि माधविं बोलायला सरु ुवात के ली.
‘माझी आई ही बाबांची हद्वतीय पत्नी आहे रेवा. गावात अजिू एक घर आहे त्याचं .ं पुतळाबाई,
म्हणजे त्याचं ्या िथम पत्नी अजिू स्जवतं आहेत......’
वीज अगं ावर कोसळली असती तरी रेवाला इतका धक्का बसला िसता. डोळे प्रवमफारूि ती
माधवकडे बघू लागली. काय िव्हतं त्या िजरेत? आईंबद्दल सहािुभूती, या साऱ्या गोष्टीचं
आश्चय,श अि हो...., ही गोष्ट लपविू ठे वल्याबद्दल माधवबद्दल िचडं सतं ाप.
‘काय सागं तोयस तू माधव? अि हे इतक्या हदवसात तू कधीच बोलला िाहीस? अरे
लग्िाआधी ककतीदा भेटलोत आपण....’
रेवतीचा मवर इतका तीक्ष्ण होता की ती पटकि उठू ि चालायला लागणार असं वाटलं
माधवला. मिावर िचडं ताण आल्यािे माधविं रेवतीचा हात एकदम घट्ट धरूि ठे वला.

‘आपलं लग्ि ठरल्यापासिू सतत याच अपराधीपणाच्या जाणीवते िू जातोय ग मी. सारखं तलु ा
सागं ावसं वाटत होतं पण तुला गमाविू बसण्याच्या भीतीिं मात के ली या साऱ्यावर. प्रवश्वास
ठे व रेवती, तुला बघायला आलो त्या हदवसापासिू च इतकी आवडली होतीस तू मला......
माझ्या लडं िच्या राहणीमाि, जीविपद्धती या साऱ्याला अगदी अिुरूप वाटलीस तू मला. त्यात
तुझा हा धीट, बोलका मवभाव. माझ्यात जी धडाडी िाही ती पुरेपूर आहे तुझ्यात. या साऱ्या
गणु ाचं ं फ़ार फ़ार आकषणश वाटतं गं मला...’
त्याच्या निमळश कबुलीजबाबािं रेवती ककं चचत वरमली.

निवडक मामबो २०१७ 223

‘खरंच ककती साधा, सरळ आहे हा मवभावािं. अि आपणही लगेच चचडतो काहीही झालं की.
साचं गतलं िाही त्यािं हे खरंय, चकु लचं त्याच.ं पण समजा साचं गतलं असतंही, तरी आपल्या
निणयश ात फ़रक पडायची शक्यता िव्हतीच. आपल्यालाही नततकाच आवडला होता तो. अि
तसहं ी त्याच्या बाबतीत िाव ठे वण्यासारखं काही िाहीच. एवढा हुशार, देखणा, मवभावािं मदृ ु
अि घरचाही सधि. त्याच्या आईवडडलाचं ्या खाजगी गोष्टीिं ी आपल्याला तसं म्हटलं तर काय
फ़रक पडतोय?’

रेवतीच्या प्रवचारमग्ि चहे ेऱ्याकडे पाहूि माधव आणखीिच चरकला. तो खपू दडपणाखाली
आलाय हे जाणलं नतिं, अि पटकि त्याच्याजवळ सरकू ि त्याच्या खांद्यावर डोकं ठे वलं नति.ं
‘िाही रे मी रागावले तझु ्यावर. पण मला हे सारं काय िकरण आहे हे जाणिू घ्यायची खपू
उत्सुकता लागलीय. तुझ्या मिाला त्रास होणार असले तर िको सागं ूस.....’
‘त्रास?’
माधव खखन्िपणे हसला.
‘मी या साऱ्याच्या पशलकडे गेलोय रेवती. पण आज तलु ा सारं सागं िू च टाकतो. पुन्हा या
प्रवषयाची काळी छाया िको आपल्या सुखी ससं ारावर...”

‘रेवती, आमचं घराणं हे गावातलं एकदम खािदािी अि श्रीमतं . माझे बाबाही आजी आजोबाचं े
एकु लते एकच. लहािपणापासिू खपू हट्टी अि तापट. त्यात घरात िेहमी ऐश्वयाशत वाढल्यािे
त्याची परु ेपरू जाणीव असलेले. आजोबाचं ्या मिाप्रवरुद्ध बाबा शहरात कॉलेजमधे शशकायला गेले,
अि नतथचं शशकत असलेल्या पुतळाच्या िेमात पडले. घराणं जातपात, अि या साऱ्या गोष्टींचा
जबर पगडा मिावर असलेल्या आजोबांिा हे लग्ि मान्य होणं शक्यच िव्हतं.’
‘घरूि स्जवापाड प्रवरोध झाला. पुतळाच्या घरी प्रवरोध करणारं कोणी िव्हतचं . लहािपणीच
अिाथ झालेल्या पुतळाला मामािं आजवर वाढवलं हेच नतचं िशीब. तो नतच्या घरातिू
जाण्याची वाटच बघत होता.’
‘आजोबांिा साऱ्या िकाराची कु णकु ण लागताच त्यािं ी बाबाचं ं लग्ि आईशी ठरवलं. आईसदु ्धा
तोलामोलाच्या घराण्यातली, सुरेख. म्हणूि आजी आजोबांिा फार पसतं होती. गावात अि
िातेवाइकातं सगळीकडे ही वाताश पसरली. बाबा मिातिू फार चचडलेले होत.े आपल्या
जन्मदात्यावरचा सडू त्यांिी त्यांच्या पद्धतीिं उगवला.’
लग्िाला पंधरा हदवस राहहलेले असतािा ते सरळ पतु ळाशी देवळात लग्ि करूि नतला घरी
घेऊि आले.

आजी आजोबांवर वज्राघातच झाला. आजीिं नतला घरात कशालाही हात लावायला मिाई के ली.
आजोबांिी तर अन्िपाणी त्यागलं. ते दम्याचे रुग्ण होते. त्याचं ी िकृ ती इतकी बबघडली की
शवे टी बाबािं ा पतु ळाला गावात दसु ऱ्या घरात ठे वणं भाग पडलं.

224 निवडक मामबो २०१७

‘कु णालाही पत्ता लागू ि देता बाबाचं ं लग्ि माझ्या आईशी नियोस्जत वळे ी लावण्यात आल.ं
नतला बबचारीला अथाशतच या साऱ्याची सतु राम कल्पिा िव्हती ग. बाबा नतच्याशी िहे ेमी
फटकू िच वागत. त्यांचा सारा वळे पतु ळाकडे जाई. ही गोष्ट एवढ्याशा गावात लपिू राहणं
अशक्यच होत.ं ’
‘आईच्या लक्षात सारं आलं अि नतचा नतळपापड झाला.
नतिं संतापूि जाऊि बाबािं ा जाब प्रवचारला. बाबांिी नतला बोलण,ं नतरमकारािं वागणं हे तर
िहे मीचचं होतं, पण त्या हदवशी त्यािं ी आईवर हात उचलला.’
‘एकु लत्या एका मुलाच्या संसाराचे चधडं वडे बघिू आजी आजोबा कमालीचे व्यचथत झाले.
त्यातच आईच्या घरचे यऊे ि थडकले. त्यांिी सगळयािं ा खपू शशव्याशाप हदले. बाबांचं वागणं
साऱ्या पंचक्रोशीत पसरलं.’
बोलता बोलता दम लागल्यािे माधव जरासा थांबला...

‘सगळया बाजिूं ी असा प्रवरोध झाला, लोकही कु जबजु ू लागले, अि बाबा थोडसे े ताळयावर
आले. िाही म्हटलं तरी आईच्या माहेरचा दबावही बराच होता. नतचं घराणं चांगलचं वजिदार
होतं िा. वाड्यात ते राहू लागले हे खरं, पण आईला पत्नीचा जो माि, दजाश द्यायला हवा तो
कधीच िीटपणे हदला िाही त्यािं ी. माझा जन्म झाल्यावर ते आता सुधारतील ही आशा होती
सगळयांिा. ती फोल ठरवली त्यािं ी. आई माझ्या सगं ोपिात गतुं ली अि ते परत गावातल्या
दसु ऱ्या घरात रमले. घरी आले तरी आईशी कधीच ते धड वागत िसत. इिामदार घराण्यात
बाईिं तोंड वर करूि बोलण्याची िथा िव्हती. आई मात्र सतत अन्यायाला शास्बदक का
होईिा, िनतकार करते हे सहि होत िसे त्यांिा... नतिं गप्प राहूि सारं सोसावं ही अवाजवी
अपेक्षा होती गं त्याचं ी.’
‘असाच सघं षश करत, माझ्यावर कायम पाखर घालत ससं ार झाला बबचाऱ्या आईचा.
माझ्याबद्दल फारसं ममत्व बाबांिी कधीच दाखवलं िाही. हं, िाही म्हणायला माझ्या
शशक्षणात, लंडिला जाण्याच्या निणयश ात कशातच फारसा प्रवरोध के ला िाही त्यांिी. अि
मलाही फारसा स्जव्हाळा िाही त्यांच्याबद्दल. आईिचं मला वाढवलं खऱ्या अथािश ं.’
भाविावेग असह्य होऊि माधव थांबला.

‘पण, इतकं सारं होऊिही, त्या इतक्या या संसारात दुु ःखी असिू ही सोडू ि का गेल्या िाहीत
बाबांिा? अि सुशशक्षक्षत असूिही पुतळाबाईंिी हे सारं का होऊ हदलं?’
रेवती अजिू ही सभं ्रमातच होती.
माधव हसला.
‘रेवा, एकतर घटमफोट अजूिही आमच्या घराण्यातच काय, गावातच इतका लोकमान्य िाहीये
बरं. शहरी वातावरणात वाढलेल्या तलु ा या गोष्टीचं ी कल्पिाही येणार िाही कधी. अि
पुतळाबाईंचा दोष िाही, दोष त्याचं ्या पररस्मथतीचा आहे गं. माहेरी कु ठलाच आधार िाही.

निवडक मामबो २०१७ 225

एकदा बाबाशं ी िाव जोडलं गेल्यािं दसु ऱ्या कोणाशी लग्िही अशक्य. खडे ापाड्यात हे सारं
अजिू ही फार गुतं ागुंतीचं आहे ग.ं त्यात बाबांवर प्रवश्वास ठे वूि शशक्षणही अधवश टच सोडू ि आली
होती ती. डोक्यावर छप्पर अि जन्मभराची सोय पाहहली बबचारीि.ं मला नतचा राग येतच
िाही. अि तसंही या साऱ्यात दोषी कोण हे ठरवणं फार अवघड आहे. घराणं अि खािदाि या
खळु या कल्पिांपायी बाबांचा प्रवरोध करणारे आजीआजोबा, की आईला काही ि सांगता खशु ाल
नतच्याशी दसु रं लग्ि करणारे बाबा, की सारं कळूि आमच्या घरच्यांिा दोष देणारे, पण
मवत:च्या बदिामीच्या भीतीिे नतला माहेरी थारा ि देणारे नतचे आईवडील. सारंच कठीण आहे
ठरवण.ं ’

सगळं कळल्यािं रेवती आता शातं झाली होती. नतिं हलके च माधवच्या हातावर थोपटलं.
नतचा तो आश्वासक मपशश फार सखु ावूि गेला त्याला.
‘अि रेवा, खरं सागं ,ू मला तुझी फार फार काळजी वाटतये ग.ं मी लडं िला गेल्यावर तू
आईबाबांच्या मधे पडू िकोस मुळीच. अन्याय समोर होत असला की प्रवरोध करायचा प्रपडं
आहे तुझा. तशीच घडली आहेस त.ू पण बाबा फार तापट अि वगे ळेच आहेत. तवे ्हा जे हदसले
त्याकडे कािाडोळा कर, अि तुझा स्व्हसा झाला की लगेच प्रवमािात बस.’

‘काही वचि बबचि मागू िकोस रे बाबा. मी बोलणार िाही त्याचं ्या खाजगी गोष्टीतं , पण
माझ्यावर हाही प्रवश्वास ठे वूि जा की कु ठल्याही पररस्मथतीत योग्य असंच वागेि मी.’ रेवा
हसूि म्हणाली.
‘त्या प्रवश्वासावरच तर हा दीड महहिा काढणार आहे मी.’ माधविं नतला िेमािं जवळ घेतल.ं

माधवला लंडिला जाऊि दोि आठवडे झाले होत.े या कालावधीत रेवती अि उशमलश ाबाईंमधे
एका हळुवार िात्याचा बंध प्रवणला गेला होता. रेवतीच्या सगळया सवयी, आवडीनिवडी
जपण्याचा त्या कसोशीिे ियत्न करीत असत. सकाळी नतच्यासाठी म्हणूि खास िाश्त्याला
तऱ्हेतऱ्हेचे पदाथश त्या सत्यभामेकडू ि बिविू घेत. जवे णात एकतरी गोड पदाथश असचे .
नतच्यासाठी म्हणिू वरच्या मजल्यावरची माधवच्या आजोबाचं ी लायब्ररी त्यांिी उघडू ि ठे वली
होती. रेवती बरेचदा उशशरापयतंा वाचत बस.े तवे ्हा झोपण्याआधी नतच्यासाठी के शरी दधू त्या
मवत: घेऊि येत. त्याचं ्या मायेिं रेवती अगदी सुखावूि जात अस.े

अशीच एक हदवस रेवती मध्यरात्रीपयतां वाचत बसली होती. वाचता वाचताच नतचा डोळा
लागला. के व्हातरी कु णाच्यातरी चढलेल्या आवाजािे नतला जाग आली. आवाज अथाशतच
खालच्या मजल्यावरच्या उशमलश ाबाईंच्या खोलीतिू येत होता. पाऊल ि वाजवता रेवती स्जिा
उतरूि खाली आली. बाबासाहेबांचा आवाज तर चढलेला होताच, पण उशमलश ाबाईंचा मवर
िथमच इतका तीव्र झालेला ऐकत होती ती.

226 निवडक मामबो २०१७

‘मकु ाट्यािं ककल्ली दे. मला जामत बोलायला लावू िकोस.’
‘मुळीच देणार िाही मी. त्या दाचगन्यांिा हात िाही लावायचा. आत्तापयतां तुम्ही ककतीतरी
अलकं ार नतला िेऊि हदलेत. मी ब्र िाही काढला. पण ती िथ आईंची आहे. आपल्या घरात
प्रपढ्यािप्रपढ्या चालत आलेली. ती माधवच्या पत्नीलाच शमळायला हवी.’
‘हे ठरवणारी तू कोण? अि माझ्या वाडवडडलांच्या संपत्तीचा प्रवनियोग मी कसाही करीि. त्यात
तू बोलायची गरज िाही. चल, आण ककल्ली...’
‘जीव गेला तरी देणार िाही मी.......’

ितं रचे झटापटीचे आवाज इतके मपष्ट होते की रेवतीिं दाराकडे जाण्यासाठी पाऊल उचललं,
तोच मागूि हलके च आलेल्या सत्यभामेिं नतच्या खांद्यावर हात ठे वला. रेवतीिं सत्यभामेकडे
पाहहल.ं त्या क्षणी रेवतीच्या डोळयात काय होतं हे त्या अडाणी, अशशक्षक्षत बाईलासुद्धा मवच्छ
वाचता आलं. या घरात या हठणगीचा काहीही उपयोग िाही हे नतच्याशशवाय कोण जामत
समजू शकणार होतं? नतच्या आजीपासिू ची प्रपढी या वाड्याच्या अन्िावर पोसली गेली होती.
दोन्ही खांद्यांिा धरूि नतिं रेवतीला थोडं अचधकारािंच मवपै ाकघरात िले ं.
‘राग आवरा वहहिीसायब. त्यािं काय बी होिार न्हाय. त्या माऊलीच्या िशशबी ह्ये सदाचंच
हाय.’
रेवती काही बोलणार तोच बाबासाहेबांच्या दरू जाणाऱ्या पावलांचा अि उशमलश ाबाईंच्या
प्रवव्हळण्याचा आवाज नतच्या कािांिी हटपला. सत्यभामेचा हात झटकू ि ती तीरासारखी
उशमलश ाबाईंच्या खोलीकडे धावली.

गडु घ्यात तोंड घालूि त्या पलगं ाजवळ खालीच बसल्या होत्या. टेबलावरचं मोठं पुष्पपात्र खाली
पडू ि फ़ु टलं होतं. त्याच्या काचांमधला एक छोटासा तकु डा त्याचं ्या अगं ठ्याजवळ रुतला होता.
कोणीतरी हहसडा हदल्यासारखे के स सुटू ि पाठीवर पसरले होत.े हुंदक्यािं ी सारं शरीर गदगदत
होतं. रेवती हळूच त्याचं ्याजवळ बसली. पढु चा अधाश तास ती भराभर काम करीत होती.
सत्यभामेिं अि नतिं शमळूि त्यांची पायाची जखम िीट पसु ूि पट्टी बाधं ली. त्यांच्या
डोळयाखाली सुजायला सुरुवात झाली होती. नतथं नतिं बराच वळे शके हदला. दोघींिी शमळूि
त्यािं ा िीट झोपवल.ं सत्यभामले ा जायची खूण करूि रेवती नतथचे आरामखचु ीत बसिू
राहहली. सकाळी सकाळी के व्हातरी त्यािं ा झोप लागल्यावरच ती बाहेर आली.

पूवके डे तांबडं फ़ु टायला सुरुवात झाली होती. प्रवमिमकपणे रेवती झोपाळयावर बसली.
सत्यभामेिं आणलेला दधु ाचा पेलाही नतिं परत पाठविू हदला.

‘कसलं िशीब हे?’

निवडक मामबो २०१७ 227

नतच्या मिात आल.ं ’रूप, वैभव, सारं काही असिू हे कसं पोतऱे ्यासारखं स्जणं या बाईच्या
कपाळी शलहूि ठे वलयं प्रवधात्यािं?’ दपु ारपयतंा ती अमवमथच होती. रोजचे सारे व्यवहार
यांबत्रकपणे पार पाडत होती. उशमलश ाबाईंच्या खोलीतूि चाहुलीचा आवाज आला तशी रेवती
घाईघाईिंच आत गेली.
त्या झोपते च चाळवत होत्या. त्यांच्या कपाळावर रेवतीिं हात ठे वला मात्र, अि त्यािं ा
फणफणिू ताप भरल्याचं लक्षात आलं नतच्या. सत्यभामले ा प्रवचारूि नतिं सखाराम गड्याला
तालुक्याला पाठवलं. निरोप शमळताच डॉक्टर तातडीिं आले. त्या आजारातिू बरं व्हायलाच
उशमलश ाबाईंिा पुरता एक आठवडा लागला. रेवतीिं त्याचं ी सतत शुश्रषू ा के ली. अगदी मऊ-भात
भरवण्यापासिू सारं ती करी. बाबासाहेब मात्र एकदाही घराकडे कफरकले िाहीत.

आठवड्याभरात उशमलश ाबाई हहडं ू कफ़रू लागल्या. अशक्तपणा मात्र होताच. रेवतीचे जायचे हदवस
जवळ येत होत.े नतच्यासाठी म्हणूि खास एक साडी भरतकाम करायला काढली होती त्यािं ी.
ओसरीवर बसिू त्या आता तासितास त्या साडीवर फु ले भरत असत. रेवतीिं त्यािं ा आराम
करण्याबद्दल खपू प्रविवण्या के ल्या पण त्या मुळीच ऐकत िसत.
‘आई, ‘...
एकदा अशाच त्या दोघी बसल्या असतािा रेवतीिं हलके च िश् के ला,
‘मी गेल्यावर िीट रहाल िा? मला तमु ची खपू काळजी वाटते हो...’

‘बाळ, काळजी कशाची? ित्येकाचं िाक्ति असतं गं हे. तुम्ही दोघं मजते रहा. सुखी रहा... मग
सारं शमळालं बघ मला. माझ्या लाडक्या माधवला त्याच्या मिासारखी, खबं ीर बायको शमळाली,
त्याचा ससं ार माझ्यासारखा होणार िाही, याचाच आिदं फार मोठा आहे गं...’

‘ती ककल्ली िेली शवे टी त्यांिी?’ रेवतीिं धीर करूि प्रवचारलंच.

‘छे, ती शमळाली िाही शेवटपयतां , त्यासाठीच तर मारलं त्यांिी मला. जाऊ दे. चल जेवायची
वेळ झाली बघ. आज रखमा अि साऱ्या गड्यािं ा सुट्टी हदलीय मी दपु ारपयतां . देवीच्या
जत्रसे ाठी. बबचारे राब राब राबतात गं एरवी....’

उशमलश ाबाईंचं वाक्य अधचंा राहहलं. वाड्याचा भला मोठा दरवाजा उघडू ि बाबासाहेब दारात उभे
राहहलेले हदसले रेवतीला.
हातातलं पुमतक बाजूला ठे वूि ती उभी राहहली. अवघडू ि जाऊि, खोलीत जावं की इथचे उभं
रहावं याचा निणयश मिात ि झाल्याि.े

भक्कम पावलं टाकत बाबासाहेब उशमलश ाबाईंजवळ आले.

228 निवडक मामबो २०१७

‘ककल्ली न्यायला आलोय मी...’त्यांच्या सरु ात प्रवखार होता.
‘रेवती, तू खोलीत जा तुझ्या...’तशाही पररस्मथतीत उशमलश ाबाई उद्गारल्या.
जाण्याचा प्रवचार के व्हापासिू के ला होता रेवतीिं, पण कसल्याशा अदृश्य शक्तीिे नतचे पाय
जशमिीलाच खखळूि राहहले.
‘देणार िाही. त्याहदवशीच साचं गतलंय मी तुम्हालं ा....’
संतापािं बाबासाहेबाचं ्या कपाळावरची शीर ताडताड उडू लागली होती.
‘खबरदार... उलटू ि उत्तरं िकोत मला. चल, सागं कु ठे आहे ककल्ली...’
नतरमकारािं उशमलश ाबाईंच्या दंडाला धरलं त्यांिी. पण नततक्याच चचडीिं त्यांिी हात सोडवूि
घेतला.
‘तमु ्हाला थोडी तरी शरम असू द्या. सूिबाईच्या समोर असं वागतािा काहीच कसं वाटत
िाही?’
‘माझी लाज काढतसे ?’ रागािं आता बाबासाहेब परु ते बभे ाि झाले होत.े अि रेवतीच्या
ध्यािीमिी िसतािा ते घडल.ं बाबासाहेबाचं ्या हातातल्या चांदीच्या मुठीच्या काठीचा जोरकस
िहार उशमलश ाबाईंच्या डोक्यावर बसला.त्याचं ्या जखमते िू रक्ताची धार वाहू लागली. प्रवजेच्या
वगे ािे रेवती जागची हलली. सारा जोर पणाला लाविू नतिं काठीचा दसु रा िहार होण्याआधीच
बाबासाहेबाचं ा हात घट्ट धरला. एरवी त्याचं ्या मजबूत शरीरासमोर नतचा पाड लागला िसता.
पण ते बेसावध होत,े अि नतच्या संतापािं शभं र हत्तींचं बळ हदलं होतं नतला. त्यांच्या
हातातली काठी नतिं झटक्यािं हहसकावूि घेतली.
‘काय करताय तमु ्ही हे? माणसू आहात की कोण?’
एखाद्या रणराचगणीसारखी ती कडाडली.
‘तुझी ही मजाल? काल घरात आलेली पोर त.ू चल हो बाजूला.’
उत्तरादाखल रेवतीिं फ़क्त डोळे रोखिू त्याचं ्याकडे बनघतल.ं त्या मोठमोठ्या डोळयातल्या
अगं ारािं तसे दु ्धा क्षणभर चरकले. पण रागािं आता त्यांच्या साऱ्या असल्यािसल्या
प्रववके बदु ्धीचा ताबा घेतला होता.

रेवतीच्या हातातली काठी ओढू ि घेण्याचा ियत्न ते करू लागले. सारा जोर एकवटू ि रेवतीिं ती
काठी आडवी धरूिच त्यािं ा ढकललं. तोल जाऊि पडू िये म्हणिू ओसरीचा खांब त्यािं ी
धरला अि ते अघहटत घडलं. खांबाला धरूि उभे राहताराहताच ते खाली कोसळले. तोंड
वेडवाकडं झालं अि ओठातिू फे स बाहेर आला. इतका वेळ डोकं गच्च धरूि बसलेल्या
उशमलश ाबाई लटपटत उभ्या राहहल्या, अि त्यांिी रेवतीच्या हातातली काठी काढू ि घेतली.
‘रेवा, ताबडतोब तुझ्या खोलीत जा. मी हाक मारेपयतां बाहेर यायचं िाही हे लक्षात ठे व.’
त्यांच्या आवाजात प्रवलक्षण जरब होती.
रेवती खोलीत आली अि थरथरत पलंगावर बसूि राहहली.

निवडक मामबो २०१७ 229

खालचे आवाज अगदी मपष्ट ऐकू येत होते रेवतीला. उशमलश ाबाईंिी शजे ारच्या देशमुखाचं ्या घरी
हाक मारलेली ऐकली नति.ं अि थोड्याच वळे ात देशमुखाचं ा िोकर स्जन्यावरूि धडधडत वर
आला.
‘बबगीिं चला वयिीसायबे . मोठ्या मालकाचं ी तबबेत खराब जालीया. तालुक्याच्या गावाहूि
दाक्तर बोशलवलाय.’

अजिू ही हातापायात होणारी सूक्ष्म थरथर लपवीत रेवती खाली आली. बाबासाहेबांिा त्यांच्या
खोलीत झोपवलं होत.ं बऱ्याच लोकांचा घोळका कु जबजू करत होता. उशमलश ाबाई त्यांच्या
उशाशी बसल्या होत्या. चहे रा कमालीचा शातं . काही वळे ातच डॉक्टर घरी आले. त्यांिी
बाबासाहेबािं ा िीट तपासल.ं अि गभं ीर चहे ऱ्यािं निदाि के ल.ं
‘अनतशय संतापामळु े मेंदतू गुठळी होऊि यािं ा पक्षाघाताचा जबरदमत झटका आलेला आहे.
त्याचं ं वय बघता सुधाराची शक्यता जवळजवळ िाहीच.’ रेवती सनु ्ि होऊि ऐकत होती.
‘हे काय प्रवपरीत घडलं आपल्या हातिू ? असं काही होईल असं मवप्िातही वाटलं िाही
आपल्याला. काय होईल आता? आई तर नतरमकारच करतील आपला. त्याचं ्या कंु कवावरच
घाला घातला आपण....’

औषधपाणी देऊि डॉक्टर गेले, अि सारे लोकही पांगले. उशमलश ाबाईंिी देशमखु ांच्या गड्याला
माधवला फोि करायला पाठवल.ं
‘रेवा...’
उशमलश ाबाईची हाक आली तशी ती जड पावलािं ी त्यांच्या खोलीत गेली. त्या पलंगावर अप्रवचल
बसल्या होत्या. डोक्याच्या जखमेवर पट्टी बांधलेली होती. नतला आत आलेली बघताच त्या
लगेच उठल्या अि हाताला धरूि नतला त्यांिी ओसरीवर िले .ं
आपल्याशजे ारी झोपाळयावर बसायची खणू त्यांिी के ली मात्र, रेवती कोसळलीच. त्याचं ्या
माडं ीवर डोकं ठे वूि ती मफु न्दू लागली.
मी मदु ्दाम िाही हो के लं आई. तुमचा त्रास बघूि तोल सुटला माझा...’
‘गप्प पोरी. आधी शांत हो पाहू. तुझा मळु ीसदु ्धा दोष िाही या साऱ्या िकारात. त्याचं ्या
अनतरेकी सतं ापािं घात के ला त्यांचा. अि मी मदु ्दाम हे सांगायलाच बोलावलं तलु ा. मला वचि
दे पाहू एक तू...’

अश्रिंू ी ओला झालेला चहे रा उचलिू रेवतीिं िश्ाथकश िजरेिं त्यांच्याकडे बनघतल.ं
‘आज जे काही घडलं ते फक्त तझु ्या माझ्यातच राहील. तू कु णा कु ण्णाजवळ बोलणार िाहीस
कधी. माझी शप्पथ आहे तुला. अि त्यािं ा सावरतािा तोल जाऊि मी पडले असं सांचगतलयं
मी साऱ्यांिा...’

230 निवडक मामबो २०१७

रेवती थोडी घुटमळली. पण उशमलश ाबाईंिीच नतच्या लांबसडक बोटांमधे आपली बोटं गफ़ुं ली
अि नतच्या ममतकावर मायेिं थोपटलं.
िंतरच्या घटिा फार वेगािं घडत गेल्या. निरोप शमळताच माधव तातडीिं निघाला. रेवतीचा
स्व्हसाही तवे ढ्यातच आला. दोघािं ीही महहिाभर राहूि बरोबरच निघायचं ठरवल.ं बाबासाहेबांची
अवमथा अगदी तान्ह्या बाळासारखी असहाय्य झाली होती. पण उशमलश ाबाई अगदी िमे ािं त्यांचं
सारं करीत. त्याचं ्या वागण्यात कु ठे ही एवढासा प्रवषाद िव्हता. निघायच्या दोि हदवस आधी
माधव अि रेवतीला त्यािं ी जवळ बसवूि घेतल.ं
‘नतकडे िीट रहा. मवत:ला जपा. माझ्या स्जवाला काळजी लावू िका...’

माधवचे डोळे भरूि आले.
‘आई...तझु ्याच काळजीिे वडे ा होईि ग मी नतकड.े तलु ा काही हदवस लंडिला न्यायचा प्रवचार
होता माझा, पण आता तर तू िेहमीकरताच अडकलीस.’

‘िाही बाळ. असं बोलू िये. अडकले कसली? जन्माची गाठ बाधं लेली आहे रे आमची. अि इथे
मी एकटी थोडीच आहे रे. इथे सगळे आपले जिु े िोकरचाकर आहेत की सोबतीला. या
वाड्यातच आयुष्य गेलं माझ.ं मला इथे अगदी शांत वाटतं. माझी मळु ीच काळजी करू िका
तुम्ही दोघं. दर वषी येत जा मात्र. अि हो, पतु ळाला महहन्याकाठी चोळीबांगडी लावूि हदलीय
मी मुिीमजीकं डू ि. माझ्याितं रही ती शमळत राहील ही काळजी घ्या.’
संभाषण सपं विू त्या उठल्याच.

निघायची सारी तयारी झाली. सखारामिं सगळं सामाि गाडीत भरल.ं कु लमवाशमिीच्या पाया
पडायला म्हणिू रेवती अि माधव देवघरात गेले. बाहेर येऊि दोघािं ीही उशमलश ाबाईंिा शमठी
मारली. त्यािं ीही िमे भरािं लेकाला अि सुिले ा जवळ घेतल.ं

िममकाराला म्हणिू दोघेही उशमलश ाबाईंच्या पायाशी वाकले अि रेवतीचे डोळे जागीच खखळूि
राहहले.
उशमलश ाबाईंच्या पायात रेवतीिं सत्यिारायणाच्या हदवशी बनघतलेल्या सोिसाखळया चमकत
होत्या.

निवडक मामबो २०१७ 231

ररमखझम

उल्का कडले

“अहाहा! ककती सदुं र न्हाऊि निघालीय सषृ ्टी!” सगळयांच्याच मिातील प्रवचार नतच्याही मिात
डोकावला. आज सकाळपासूि पाऊस कसा मुक्त होऊि आिंदािे उधळत होता. आता दपु ारी
जरी थांबला असला तरी संध्याकाळी पुन्हा तो कोसळणार. खरं तर, पावसािे ‘धो धो’ बरसावं
असं नतला मिापासिू वाटत होत.ं
मवयंपाकघराच्या खखडकी जवळ आलेल्या फांदीवरील पािांवरूि गळणारं थंेब थंेब पाणी नतिे
हात बाहेर काढू ि, अगदी हात लाबं करूि ओजं ळीत पकडायचा ियत्न के ला. नतचे हात फक्त
ओले झाले आखण पाणी मात्र सगळं निसटू ि गेल.ं
नतला वाटलं आजवरच्या आयषु ्यात असे ककत्येक छोटे छोटे आिंदाचे क्षणही नतच्या िकळत
सहजपणे निसटू ि गेले होते. नतला के वळ क्षखणक आिदं देऊि. त्यािं ा िीट पकडू ि अशी
जगलीच िाही ती कधी. त्यामळु े आिंदी आठवणींचा ठे वा मोजकाच होता नतच्याकड.े
आज जसं नतला हे जाणवलं तसं नतिे ठरवलं की निदाि आजचा हदवस तरी ती मवतुःच्या
मिािमाणे जगायचा ियत्न िक्कीच करणार. नतिे उठू ि रेडडओ लावला. एकापके ्षा एक सुरेल
कफल्मी ‘वषा’श गीतं लागली होती. ित्येक गाण्याबरोबर नतला अजिू अजिू तरुण झाल्यासारखं
वाटू लागलं. अगदी उल्हशसत झाली ती.
बाहेरच्या खोलीत िवरा पेपर वाचत होता. त्यालाही ह्या आिंदात सहभागी करावं म्हणूि नतिे
मोठ्या उत्साहािे साचं गतलं, “काय संुदर हवा झालीये िाही?” िवऱ्यािे पपे रातिू डोकं वर ि
काढताच हुंकार भरला आखण म्हणाला, “चहाबरोबर ममत गरमागरम कादं ा भजी कर. ते
खाऊिच मग आपण आपलं िहे मीिमाणे बाहेर जाऊया.”
फु मस... जणू एखाद्या फु ग्यातील हवा निघिू जावी तसं नतच्या उल्हशसत मडू बाबत वाटलं
नतला. तरीही भजी नतच्याही खपू आवडीची असल्यामळु े ती उत्साहािे उठली. काही झालं तरी
आज ती नतच्या मजीिमाणेच वागणार होती. म्हणिू नतिे कांदा भजी करतािा त्यात नतला
आवडतं म्हणिू बारीक चचरलेली हहरवी शमरची आखण थोडे धणे भरडू ि घातले. चहातसुद्धा
िवऱ्याला अस्जबात आवडत िसतािादेखील नतच्या आवडीिुसार थोडसं ं आलं ठे चिू घातलं.
एकीकडे रेडडओवर पावसाळी गाणी चालचू होती. बाहेर पाऊस िसतािा देखील नतला चचबं
शभजण्याची इच्छा अिावर होऊ लागली. हा आिदं आजवर नतिे कधी अिभु वला िव्हता.
ठरलचं नतच.ं आज मिसोक्त शभजायच.ं
भजी, चहा याचं ा आमवाद घेऊि झाल्यावर तयारी करतािा ती एकसारखं एकच गाणं
गुणगणु त होती. ‘ररमखझम चगरे सावि...’ नतला आश्चयश वाटत होतं की िवऱ्यािे आल्याचा चहा
प्रपतािा थोडाही िाराजीचा सूर लावला िव्हता. नतचा उत्साह अजिू च वाढला.

232 निवडक मामबो २०१७

निघतािा जाणूि बुजिू छत्री ि घेताच बाहेर पडायचं असं नतिे मिाशी ठरवल.ं पण कसचं
काय? “छत्री घेतलीस िा ग?ं ” िवऱ्यािे आवजूिश आठवण के ली म्हटल्यावर नतला आत जाऊि
छत्री आणावीच लागली. हरकत िाही. मडू जाऊ द्यायचा िाही. नतिे मवतुःलाच बजावलं. आता
ती दसु रं गाणं गुणगणु ू लागली. “प्यार हुआ इकरार हुआ है...” आखण डोळे शमचकावत एकच
छत्री घेऊि बाहेर आली.
“हे काय ग?ं एकच काय? दसु री पण छत्री आण.”
ती मिातल्या मिात तणतणत आत गेली. “मंै का करू राम मुझे बुढ्ढा शमल गया...” हे गाणं
गावसं ं नतला िकषािश े वाटू लागल.ं पण नतिे आज शभजायचं तर पक्कं ठरवलं होतं. म्हणिू ती
एक मोडकी छत्री घेऊि बाहेर आली.
“अगं, तटु की छत्री आहे ती. आज काय गं अशी वंेधळयासारखी वागतये ेस?”
आता मात्र नतला राग आला. ‘पावसात शभजायच’ं ही इतकी साधी इच्छा पण आपली पूणश होऊ
िये? नतच्या चहे ऱ्यावर िाराजी मपष्ट उमटली. नतच्या फु रंगटलेल्या चहे ऱ्याकडे अगदी िेमािे
बघत िवरा जोरजोरात हसू लागला. मग हळू आवाजात नतला म्हणाला, “अगं, घरातिू बाहेर
पडतािा िेलेली छत्री उघडलीच पाहहजे असं कु ठे य? पण घेऊि तर जावीच लागेल िा. घरी
परतल्यावर मुलािं ा आखण िातवडं ांिा काय सागं ायचं ते पाहू ितं र. इतक्या वषातंा तझु ्या
मिातलं ओळखलं िाही असं कधी तरी झालंय का? तर आज बागेत ककं वा लायब्ररीत ि जाता
आपण समदु ्रककिारी जाऊ या. ममत शभजूया.”
आखण ते ‘मिािे तरुण’ आजी-आजोबा काही निसटलेल्या आखण हरवलेल्या क्षणािं ा िव्यािे
कवेत घ्यायला बाहेर पडले. आजोबा आता चक्क “डम डम डडगा डडगा...” गणु गणु त निघाले.
तवे ्हा त्याचं ्या िमे ािे लाजूि व आिंदािे आजीचं मि पावसािे शभजण्याआधीच चचबं चचबं
होऊि गेल.ं

त:

श्रीकातं हदवशीकर: सदंु रच! अगदी सगळं असंच घडत असतं, दोघाचं ्याही मिात जनु ्या
आठवणी आखण तारुण्यातले ते चचबं ओले क्षण प्रपगं ा घालतच असतात. पण होकार ताणूि
धरण्याची जिु ी खोड ित्येकाची असतेच. मग अचािक आपल्या मिातलं साकार होतािाचा तो
संदु र क्षण, शबदात िाही सागं ता यते , तो अिुभवातिू च लुटावा लागतो. मग आपलं वय काय,
लोक काय म्हणतील, आजारी पडू का असले प्रवचार जवळ कफरकतच िाहीत. मग उरतं फक्त
पावसात दोघािं ी चचबं शभजणं आखण तारुण्य पुन्हा एकदा िव्या रुपात जगणं. उल्का, खपू
छाि माडं ल्यास या साऱ्या संवेदिा, सगळयाचं ाच बाबतीत घडणाऱ्या, कु णी सोडू ि देतात, कु णी
िसु तं बघतात, तर खरे रशसक त्याचा ित्यक्ष शभजूि आिदं घेतात. ममतच कथा! अिनतम!

निवडक मामबो २०१७ 233

प्रिया साठे : ममत गं उल्का! मिािे तरुण असणं महत्वाच,ं हे अगदी खरंय! अश्या ककतीतरी
गोष्टी असतात खरंच ज्या आपण कधी के लेल्याच िसतात, जगाची भीड बाळगिू ककं वा
मवतुःवर प्रविाकारण मयाशदा घालूि घेऊि! आखण त्या करूि बघायला आखण त्यांच्यातला
आिदं अिुभवायला. Age no bar!

वदे ा भाव:े खपू खपू ममत शलहहलंयस उल्का! अशोक सराफचा एक उिाड हदवस आठवला.
खरंच ग,ं असं मुक्त जगता आलं पाहहजे. मवैर म्हणायचे िाहीए मला. ररमखझम चगरे
सावि...ममतच!

मधू शशरगावकर: अशा छोट्या छोट्या गोष्टी तरी मिात आल्याबरोबर करूि टाकाव्यातच.
सहजतिे े खपू छाि मेसजे हदला आहेस

234 निवडक मामबो २०१७

छोटीसी मुलाकात

कौमतुभ अनिल पंेढारकर

अर ं . ळ ग र तं

रर अ ं; त- ं

ळ त-र ट तर अ ए ं

त रं तत .

, टट . ंर त: र र ं र ळ - ,

र तत ं र- ए- ं त रत

अ. त ळ र ंर ं ं त

र. गळं गळं त.ं ं ट ,ं त टं

-ए , ट ं गं -

ळ र ,अ ट रग ग र. ं र रत अ त

त त ट गर रत , एं

‘त ट त?ं ’ अ -र .ं

र - र त ंत त ए ट .ं ग

ं र ंग र

तअ. ळ त ं ए गळं, तं ळर ं

अ ं. त ं ळत गं ए ळ रए ‘अ ट ट’

ग रअ .

ग तर त, गळ अ.

- तग त र -र

ए र ळत अ . ए

-त - ंर ळ , र रट

. त- ,त अ तग

अ र . रगं .ं त ट ं( ंर

त त अ ं अ र / रत). टर

त र तं ळ .ट

तळ र तर ं तर - ं रळ ळ ,

गर ळ र अर अ ंटर ं र

(- र र).

निवडक मामबो २०१७ 235

ततट रट ळत

ळ तळ रं ंर ं.

ं त ंं अर र तं अ

ं ळ .त एत र

त तं र ए ं र र( र ... तत ,

टगं त त र र त) त.

त. ळ त. र त तत

त - ग त ग त. ट ं र अ ं तर अ ळ त अट

र . ंत ं टत त. र ं ं तं. अ ट

त गं त अ . ट रं त.ं त

ंर र ट.

ं गट र गर .- -ग

र एळत त.

र र- र अत . र ळ त. ं, ग ं.

गळं त र ंत त.ं तर - र त. ग

रर र त. - ं ग रंग त

.ए त रर गट र ए

. त( अर ). त तं

त त. त त तर ट त . त त. त ं

त त. रंग . ं त, त . ळ त ं ट ं तर ट ट

,- , ं ट र -, ळ ं

रंग - ं - रं ‘ ’ रत त त

तं र त . तर त त त. र ंर त अ ं .

ळ त , ंत त . त त त त . त ंग त

अ तर र त त. त त तए त, ए ट त.

ळत ग त ग त .- ं त ळत र

‘ ट’ ं अ ं त र , ं त.

त. तत रत त ं त ंए

टं .ट ग .त र त. र ट ,

त तर र त. ट र त. त ंत ग. त

रट ं , ळ त गट गत र-

तत , त. - रअ

236 निवडक मामबो २०१७

त त. ट ट ळत त गत , ट ं

त त तर त, त गं ंं

तअ ? . - र र , तग ं त

त. त त ळ त त तत त त रत रत त.

त ं ं टत तं. अ ं ट ं, ट ळ,

र रअ ं त त .ं त त त .

त र- ट ं ं ळ त. त ळ

तर त. त ट .त ट

,ं . तत त तर??

अ गं ं ळ अ त त. ं त त.

तए तर?? त अ . त ळत अ ट

तर , ं तं र ंत ं ं

त.ं र ?ं ? अ, टतं त र ं, ट

तर त र ?? ग?? ... ं

त तट ळ. त तग. त ट त ळ

ग. त , त अ ‘ -त - ं ’ र ट .त ग

अग अ त अं , तर ... टत त त

अ त , तर त ळ तर अ त. ं त र ग तं

ं त.ं .. त त अ ग र र . त ळ त त.

ए तर त, ळं टत , ग तत

त र . ,ं अग , - त त, ं ग तत

त त, त र त त त. त र

रत ग ,ं र ं

ं टं / र त ळत र त . त त गळ

ं, त ग ंळ त त. त अ

गट ए ग.

- गग ळर रर ग
टं र
ग .त र र र त. र .

गट र र त गळं ं

त ं अ ं.

‘ रअ अ ग ?’
‘ गं.’

निवडक मामबो २०१७ 237

‘अर ?ं ं?’

‘ तर .ं ’ त.

‘ ?’

‘ ग.ं .’ त ळ र .ए त-

‘ए त ग’ ट र . त तर रं , त ग

र, त ंत र , त , र रंग त ,

तत र त त . ं. त

त त.

‘ ?? तत र ??’

, अ र त त.

‘त त तर?’

‘अ त?? र?? र ?? त तर र

तर त र त त ’

ं रर त . ,

‘अर ...’

ए ‘ट ’ ट र त ळत टत , त ‘अर ’ ट

ट तळ .त टर ट

रर अग त रर - .ए

टग . तं ग ं. ंत . त ,‘ ंत

त ट ’अ , रत ओ ं त ळग .

‘अ.ं .. ं अ ं ंग??’

‘’

‘ओ ’

र ं ट- ट -- ट

ं रत त . ए - ं, ट रग . ट

एए ं, ट रतर . टळ

तर ं गत . त ळ. त ळग .त

, , टत .त त र,

ं तत ए र.

‘ट ट अर??’
( ं ) ‘ओ ... ... !!’
‘ओ ...
‘’ अग ... ’

238 निवडक मामबो २०१७

तग . त टर र त - अं त. त
एग
र ंअ त. त त त त. र त
ं अ
ं तर त त . ंग त अ रं तर र त.
अ ंग ं
त त त रत त , त. त त
ओळ
ग तर त. त र ळ - गं ळ त. त

ट ळ , तर ग,

, गर गर रंग त र

अर .

*****

ग गं तं त. ं , त तत ,

ं रग त. ए तत र रत अ त , त

टत र , र अ त त रत अ त , त ग र

रत ,त र गर रंग त अ त ,

तत रत . अत ,

त र त ,त , ग, र र त.

अ ए गग र ंअ त त, त , ं

त ंअं रट ळ अ त,ं त

ं तर तं गत त त. ,

रग रत ं ,‘ अट ं

ग ’, अ ं त त. रर त ं ळर

र- ग त. ए

अट ं ग . र .त त त. त

( ंं र ) अं ए ग

त. ‘ ’ त अ . त ग ंत .,

, ं र, ( ं तर ), -त ,त ( ळत

), त , ट. त ं ं ंत र

त. त त ं - त त त. ग , तर

,‘ रअ त र ?र

?अ ट ंर (ए

ं र. ंग अं

तर ं र, ं . ंर तर

निवडक मामबो २०१७ 239

ळ . तर त गं ग
). तत ं
र तर अ त .र
र र रत
ए त ं ग !! . गरंट त .’ त त
तत
, ं ंत र
,
ग. र .त ग टत
त
ळ ं तं. ंर ं अट ं
ग.
त ंळ

.ए र. रर त. -

ळ. ग त -त ट तर रळ र

.ट - रळ त त . र तं ं.

र तर तळं ंअ र .ग ं . ळग ं ट त

त ट त त ं ग ं तर ओर त त ंं

ग .ं र तर ए- तर ं . ए

ट गट र त ग

त (अ त र ). रत त र , र-

. त , अ ं ट ं. रत त ं ग र त.

त. र त , र र त र अ त.

-र त ,त त ट ग . ‘अर

र र, ंतर ट ...’ तत र.

तत त तर . त. त र

त. त त ं ग र त.ं

तर , त गं रग .र ,
र र तर ओ र
र टअ ंट त ट रर .
ं टर, रग .
त त. ं त.ं .त त त !’
अ
तं गअग त तर तळ ं
गत
रर त त र त, ‘ए र...
रत (ओळ ं
अं त ट ं. .त

त त. र

. ).

‘ ?’ .

240 निवडक मामबो २०१७

‘ ... टर र र ग त... ळ त
त ं .’
ळत
‘ ... रं .’

त तर . . रं तर त टत

त.ं ळ तत त ळ

त त , त त ं त,ं त त ळ ं र त त तं.

ग त अ त. र त त. र र र तळं त र ं

त.ं ट र - त ं त.ं अ अ त ट

ळ ं त. ग र र त ??

ग एग त, त त ं अ त.ं

त ं र. त ट ळ . त त तर त

त त ं ग र त.ं त गत तळ त त ,

त? गं त त . त ं टर र .

त ं ग र त,ं त त ं अतं र

र ट ळ त ं ग र त.ं ओ र ं त.

त तर त. र ं? रं त र ग तर त त

?? ! त !! र? र तं ?

ट... र त . , ट, !! -

‘अ ... ं ?’

‘अ?ं त ंत र? ?’ ओ .
र ळ. र .
ओळ ं त.ं त. त ...’ रत
त, ं
‘अगं त … त ट

र ं.

‘अर .... तर ट ंत तर र ं टतं . र ओळ ं .

!!’

‘ओ . !’ ंत .‘ ओळ ं त .’ त त ट ं. त
ए टं
गत ंं ग ‘ओ ’ अ ं

ं. ग त .

‘अगं , ंर ं र गं त र त त.’ त

ग र त.

‘ओ … ं र? अर र!! !’

निवडक मामबो २०१७ 241

त ं टं ग त - रए ळं ग ळ
त. त र
ट त. त त ?? त रअ तं त
तअ त
रं ट तं त र त त. त )

त. (त ं अ

ट र ग ‘ए र... ’ तग त.

‘ तर ट ळ र . ळ तर त ं .’ .

‘ ... . ळळओ र .’

‘अगं त र त अ र र ??’

‘ग र ??’ त त त र ं. ‘त रर रं?’
. (त
‘ ग.ं गत त . ग ं

र ं ं) . त. र

र र तर... त !!’

‘ग ं ?’ त ं त. ‘त ं ’अं

त?

‘अगं त र?’

‘ ळ ं. ओर तर त

तट .त र ं त र .त

र तर.. त !!’

ओळ. त र ं त त अ गं अ अ अं
त,त ं अ ं. त र
तर ं त त अत
.
त ं. ओ ळ त त

‘ र अगं... , ओळ ...’

‘ ओ र. त . त ळ ट त ...’

‘ ... ट ं ...’

‘अर ओ . गळ ट र त त. रं तर ं

ळर त गर टत , त त .

तर त त त . त .’

‘अगं ं ं...’

‘अर . रं तर अ ंग र त. त अ ंग

, तत ळ तत ग ं

त ं त. ए ,ं त गर ,

242 निवडक मामबो २०१७

ं ळतं. तर ग र

त. ग , ग तरत ट र त.’

‘ओ ... तत त .’

‘अ त ...’

‘ ग अ ंग र त ?? तत

त ळ तत त त, तर त अ गं र

त ?’ त र ळ .त तअ ट रर अ.

रत त रं त ं.

‘ र, त त. ग ए ट त . र .’ त ग . अ

. त ट ं,

‘ए ट ... ं. . ं . ओ ?’

‘ओ ’

तत तग . त त, त त ं.

ट र , गत र, तत त ळ.

‘ ...’

‘ ??’

‘त त त .’

‘अर ... त ग त ?’

‘ अगं… त र त अ , तर ग !! ट र

, !!’

त.

‘त त ट ?’

‘ !!’

‘ग त रतत अ त तर त अ त ...’

‘अर ... र .’

‘ए ए ट त?’

‘… !!’

त .त ं तर

र.

‘अर त त . अ ??’

‘अगं .’

‘ ?त त. ं ए त ग तर ग

टर त’

‘अगं त ं ( !!) रं तर त.ं ’

निवडक मामबो २०१७ 243

‘ ग त ?’ ’
‘(त ) अगं ग... ग ओ त
‘ ं!!’

ंत ं तं. - तं त त . त

र तं , र र अं त

गळ ट तत गत ग रत त . तरं ळ त

त. त त त.

‘अर त ए ं , त र र. त .

र र. र , तर र र तर , .

तर - अ त त !!’

‘, ं ?’

‘ र? त र ?’

‘ ?’

‘त , तर ?’

‘ओ . ?’

‘ !! ग त त रं र ??’

‘ ग.ं .. र र!!’

‘ ट . त र र’

‘ त !!’ ग र रत त .

‘ तर त त त ? अ ंग र त!!’

‘त त त .’

‘अर , रं ं त र ं . ळ र त ... तत

गळं अर ं !’

‘ ?’

‘ अ ं ... ं त त रं .

टत त ं तत तरत . ळ

तं त रग . ग

र, त र ‘ ’ अ त, तर तए

अ ंग त ट अ त ... तं त

ं टत? ंग रं.’

‘ टत?’

‘र र , तरत त, त तरत

, तर त रत अत ?अ

244 निवडक मामबो २०१७

त ळत त त. ळत त र

ग रत ग त. ं

त, त त त त. ं त ,त

त रत त त त ं रळ रत त. अ ळ रं त

गर , तग , ं तत र त. त

ं त त ळ र अ त. र तत

त तं र ‘ तर गं ं ं ’

ळतं अ ं टतं. ळ त त अ तरर ं

अ ं ं अ त.ं ’

‘ ए गं ?’

‘ ंग !!’

‘ गळं र ग ं गं. त गर ट टं ?’

‘ . अर ं ं ं त ं गत ं त .’

‘अ अ !! ंग ं !!’

‘ ट ंगत. ं अत त त त, र

त गर ं अ त. त गर त तं

रं ट र अ तं ं र रग त ं त त ग

तए त एर ए रत ं त त

त त.’

रं तर त त त . ‘ तर ं ंगत ळतं, त त त ं
र
रग ं त त रअ ,
अत
रं, रट ग .त अ

त , अर त तर त ळत त
ं अ र,
त त, त ग तं .ं तत त
त,
ं. र तत ं र ं, ं र ग

‘ ’अ रं र त रंग र ं त

.त त ट .त त , त
त.
रग . टर , तर ग. ओ ं
तअ टत
टत तं. त त. तत ,, त, त ं
टळ
टत त त र ळ. त अ रर

त. ए ळ गं ळ त.

निवडक मामबो २०१७ 245

तत गळ ग त, - ट त ळ त

तत त ग ं त.ं ं, ए त
.
त ग. त ग . त रर

ग ं अ र. त र अ . ‘अर र...’ ट ं

र र त. त त त त.

246 निवडक मामबो २०१७

माझा मराठीचा बोल

सषु मा जोशी

मराठी भाषचे ं मिोगत वतृ ्तांतूि.
नियम कसोशीिं पाळण्याचा ियत्न के ला आहे.
तरीही काही हठकाणी यनतभगं झालेला असेल.
प्रवषय :
भाषाचं ी तुलिा िको. त्याचं े एकमके ींशी िात,े मूळ, आदाििदाि, त्यािं भाषचे ं डबकं ि राहता
वाहता िवाह, साहहत्यातले िवाह....
ित्येक वतृ ्ताचे गण/मात्रा आखण ओळखीची चाल हदली आहे.
(काव्यात प्रवशषे तुः वतृ ्तबद्ध काव्यात शुद्धलेखिाचे नियम लावले िाहीत तरी चालते.)

वतृ ्त: भजु गं ियात (यययय= लगग लगग लगग लगग)

(चाल:गणाधीश जो)

िमावचे आधी तया शारदेला
स्जिे बोलवीले मराठी सुबोलां
मराठीचच बोलें सुखाचा फु लोरा
नतिे तोषवीलें असे साि थोरा|ं |१||

नतच्या आज त्यां आठवां जागवावें
नतचे आज तुम्ही बहू गाि गावे
निघालेचच सारे महादेश* फत्वें
शलहू लागले सवश गद्यंे कप्रवत्वंे||२||

(*महा+आदेश)

मराठीचे बोल

िसे ठावकी का हदिां जागवावे?
तया कौतकु ा एकवेळाच गावे?
पसु ,े काय अन्यंे हदिीं वीसराव?े

निवडक मामबो २०१७ 247

कशासाहठ सारी कप्रवत्वे हदखावे?||३||

कप्रवत्वामधी त्या असे एक रीती
बहू निहं दती अन्य साहहत्यकृ ती
मराठीच बोलें सगळयातं श्रेष्ठ
कु णी सांगती अन्य भाषा कनिष्ठ||४||

असे ऐकता फार ते दुु ःख होते
उणे दाप्रवती निहं दती चचत्त कोते

बहू भाडं ती शभन्ि भाषपे रत्वें
कसे देखती ते लघतु ्वें गुरुत्वें||५||

वतृ ्त: माशलिी (ििमयय)

चालुः अिुहदिी अितु ापे/ कलकलकल हंसे)

चचवचचवचचव होते फार त्या अट्टहासे
मधमु धरु मराठी हीच त्यां श्रेष्ठ भासे
समु िसुमि वाहे तीजलागी सुशबदंे
जहररजहरर टीका अन्य भाषीं िक्षबु धंे||६||

हळुहळुहळु त्यािे अन्यही कोपताती
अनत कवनतक होता भेद ते वाढताती
मग हळुहळु तहे ी ते उणे शोधताती
िकळत मग सारे एकमके ीं तुशळती|ं |७||

वतृ ्त: हदडं ी मात्रा:19

(चाल: उं च पाटी पालथी)

कु णी मािी मज शभकारीण दररद्री
‘गरीब मराठ्याची’ असे उपेक्षक्षती

वदे तचे ी मम तीक्ष्ण रसवतं ी
िसे मधरु ा मी कठोर मी कं ठी||८||

248 निवडक मामबो २०१७

कथे त्यांिा मी िको अशी भ्रातं ी
शमये पोटीं ते अबद शबद मोती
करी अवगाहि देखही श्रीमतं ी
सतं सुवचिे नि गद्य पद्य पकं ्ती||९||

वतृ ्त: शादशलू प्रवक्रीडडत (मसजसततग)

(चालुः आजीच्या जवळी/ या कु न्दे../ मंगलाष्टक)

भक्तािं ा कचथतचे च आज सकला, मांडू िका भदे हा
भेदािे प्रवष ते मिी पसरते, वाटे बहू खेद हा||

या माझ्या भचगिीच होत सगळया, वायाच का निहं दल्या?
ित्येकीस असे महत्त्व बहु, का? माझ्यासवे तूशळल्या?||१०||

ं कु ल एकची प्रवलसते वाणीच ती मािवी|
ती वाणी वदते प्रववीध सरु ते वाणीचच ही थोरवी|
आम्हांला अशभमाि खास भचगिींच्या, शबदतारागं णीं
घेतो शबदहह वाक्ियोग उसिा जो आवडे तत्क्षणी||११||

ऐशािचे बहूत कोश गमते समदृ ्ध की जाहला|
शबदांच्या उसन्या उपेग कररता िवाह िा थांबला|
शबदांचे असतचे च मूळ कु ठले, ते शोधण्या गंमती
कोठू नि अवतीणश होत हदसतो, चक्रावते ती मती||१२||

वतृ ्त: शशखररणी (यमिसभलग)

(चाल: अहो येता जाता)

अहो त्या फाशसयश ा, मचध ‘प्रपदर’ हा , ‘फादर’ बिे|
तयाचे समं कृ ता, मचधहह बदलंे,
‘प्रपत’ृ बिले||१३||

जनु ्या त्या लॅटीिा, मचध मुळहह ‘पातरे ’ घडले|

निवडक मामबो २०१७ 249

यरु ोपाच्या त्या, जमिश मचधचच, ‘फाटर’ बिले||१४||

तसेचच मातृ तें, ‘मदर’ बिले ‘मातरे ’ ही त|े
तया ‘फ्रातरे ा’च,े ‘ब्रदर’ बिले, ‘भ्रात’ृ हह असे||१५||

वतृ ्त: भजु गं ियात

कशा काही भाषा मुळीं एकची त्या|
कशा वाग्धिािे फु लीं फू लल्या त्या|| १६ ||

घरी येखणयाला वदे ‘पायधळू ’|
िसे ककं मती त्यां ‘खरालाचग गळू ’||१७||

कधी ऊसिेही करीतें िकार|
मवयिं ेररके साहठ वदेल ‘कार’||१८||

कधी पाडडते शमश्र रूपे प्रवचचत्रे|
करी ‘जीमखािा’ हह आदािततं ्र|े |१९||

प्रपयािो िगारा कवाली ऑपेरा|
असा मैकफलीचा सुरीला िजारा||२०||

जमीिी व गच्ची चगलावा इमातीं|
घरे बाचं धतािा तयांचीच भती||२१||

खखमा फालदु ा आखण दोसे खवय्यां|
उद्गारातुिी बोल दंैया नि अय्या||२२||

वतृ ्त: पथृ ्वी (जसजसयलग)

(चालुः अिन्यगनतका जिा..)

अशािं बघ हे, मवरूप पहहले, िसे राहहले|
िवीि यगु हे, िहार पडसाद ते झशे लले|