50 निवडक मामबो २०१७
चालायला लागलो.
मोटेलचे हदवस संपले आखण अपाटशमेंटमध्ये राहायला आलो. आल्या आल्या आवारात
कचऱ्याच्या पटे ीत मायक्रोवेव्ह टाकलेला पाहहला. काटशसारखं करावं का असं वाटू ि गेलं पण...!
खपू गोष्टींचं अिूप होतं, पण आवारातला पपे रचा चौकोिी खोका मला अनतशय आवडला.
एकदा पसै े टाकले, झाकण उघडलं की ककतीही िती घ्या. माझ्या दृष्टीिे हा खोका अनतशय
उपयुक्त होता, एकाच खोक्याचे प्रवप्रवध उपयोग माझ्या डोळयासमोर िाचले.
“भारतात असतो तर शजे ाऱ्यापाजाऱ्यांसाठी पण घेता आली असती िाही वतमश ािपत्र?” िवऱ्यािे
थडं िजरेिे पाहहल.ं (िशीब मायक्रोवेव्हबद्दल काय वाटतं ते बोलले िव्हत.े ) त्या थडं िजरेचा
अथश मखू ,श बावळट, जामत शहाणी असा असतो. बोलण्याचं धाऽडस िाही ते असं िजरेतिू
डोकावतं. (ह्या माझ्या वक्तव्याचा त्याच्याकडू ि निषधे ) तरीही मी खटंु ा बळकट के ल्यासारखं
म्हटल.ं
“आखण के वढी रद्दी जमवता आली असती. ती प्रवकू ि....” त्या खोक्याचं दार आत्ताच ही सगळी
वतमश ािपत्र काढू ि घेते की काय या भीतीिे त्यािे धाडकि लवूि टाकलं.
हे घराच्या बाहेरच.ं आत गेल्यावर ते भलं मोठं घर आधी कफरुि पाहहल.ं ठीक होतं सगळं पण
मोठा िश् पडला, कपडे वाळत कु ठे घालायच?े ही माणसं काय करतात कोण जाणे. सारखी
मेली स्मवशमगं पलू मध्ये धपाधप उड्या मारत असतात. याचं ्या ओल्या कपड्याचं ं काय?
बाल्किीतूि स्मवशमगं पूलजवळच्या अधवश स्त्र िाऱ्यांकडे बघत मी प्रवचारात गरु फटले. नततक्यात
‘हे’ आलेच.
“स्मवशमगं पलू बघायचाय?” माझा खोचक िश्. पण तो माझ्या बाजूला उभा राहूि निसगश
सौंदयश पाहाण्यात इतका मग्ि झाला की माझा िश् त्याच्यापयतंा पोचलाच िाही. ती सधं ी
साधिू म्हटलं,
“कपडे धवु ायचे आहेत.”
“अरे देिा मग, मी धऊु ि आणतो.”
“तू?” मी िसु तीच त्याच्याकडे अवाक होऊि पहात राहहले. स्मवशमगं पलू याला दारुसारखा
चढला की काय?
“अगं पुलाच्या बाजूलाच असतं मशीि, नतथे येतात धतु ा.”
“तरीच” मी माझ्या िजरेत ‘तरीच’ मधला भाव आणला.
“अरे पण पसै े, आय मीि डॉलस?श ”
“पंच्याहत्तर संटे मध्ये ककतीही कपडे धतु ा येतात.”
“बाप रे, मग रागं च असले मोठी.”
“मशशि िाही गं बाई मशशन्स असतात.”
“बरं बरं कळल.ं ” असं म्हणत मी भारतातिू आणलेल्या सगळया बॅगा ररकाम्या के ल्या.
“एवढे कपडे?” तो दचकलाच ढीग पाहूि.
निवडक मामबो २०१७ 51
“७५ सेंट मध्ये ककतीही धतु ा येतात िा?” तो कपडे घेऊि घाटावर, आय मीि, मशशिवर गेला.
मी जवे णाच्या तयारीसाठी आत वळले. पोळीसाठी कु णीतरी ऑलपरपज र्फलोअर शमळतं ते
वापरायचं म्हणूि सांचगतलं होत.ं आम्हीही बबिहदक्कत एक मोठं पोतचं आणलं त्याच.ं मी खा
ककती खायच्या त्या पोळया या थाटात आखण िवरा घे गं बाई तुझी एकदाची कणीक या
आिंदात. त्याच उत्साहात मी ते पोतं उघडल.ं
‘अगं बाई इकडची कणीक पाढं रीशभु ्र असते की काय?’ अमरे रके चं सगळंच बाई न्यारं या
कौतकु ात मी प्रपठाकडे पहात राहहल,े प्रवचारायला कु णी िव्हतं म्हणूि प्रपठालाच
प्रवचारल्यासारख.ं पाणी घातलं तर त्या पीठाचं प्रपठलं झालं. पोळयाऐवजी आंबोळया शमळाल्या
आखण आम्ही आपलं, िाहीतरी आंबोळया होतच िाहीत फारशा तर खाऊया आता म्हणिू दोि
महहिे ते पीठ सपं ेपयतंा समाधाि करुि घेतलं.
ऑलपरपजसारख्या (मैदा) ककतीतरी शबदांिी आम्हाला फसवलं पण आम्हीही परु ुि उरलो,
आमच्या अज्ञािात कु णी िा कु णी भर घालत राहहलं. त्याितं र ही साखळी चालूच आहे. एका
अज्ञािातूि ज्ञािाच्या कक्षते िवशे के ला की िवीि काहीतरी येतचं ......
(अमरे रके त पंधरा वषापश ूवी पाऊल ठे वलं तेव्हा असलेल्या आमच्या अज्ञािाचा हा मजशे ीर
आलेख. आताच्या सारखं अद्ययावत माहहतीच्या आधारे ‘आलो की झालो इथलेच’ पेक्षा फार
वगे ळा काळ होता तो.)
52 निवडक मामबो २०१७
मुडक्त
शशल्पा के ळकर
रंगभरली रांगोळी
माझे अगं ण खलु लेले,
नतच्या रेखीव रेघात
माझे प्रवश्व तोललेले
नतची ओळ हठपक्यांची
नतचा मोहक आकार
माझ्या मिीचे होतसे,
नतच्यामधिू साकार
नतचे सारेच देखणे
तरी खतं ही मिात
झाले बहं दमत जीवि,
उभ्या आडव्या रेघात
कु ठु िसा आला वारा
रंग उडले भरारा
नतच्या मडु क्तचा सोहळा,
माझ्या मिात साजरा
निवडक मामबो २०१७ 53
शांत धुंदी
रमा जाधव
छाटू ि िभ हे दाट झाडी पसरली आहे वरी
मी हरवली वाट आखण पहुडलो भूमीवरी
ते झाड ककं चचत रोखिु ी पाही मला का सारखे
का वाकु िी जाळीतूिी, िजर हदसते बावरी
मी जसा मातीत माती होत होतो हळूहळू
कोणीतरी मग शाल हहरवी पांघरी माझ्यावरी
रुजिू िाही यायच,े मज कु जिू ही िा जायचे
थोडे जरा मज पडू ि राहू दे असा वाटेवरी
दाखवू दे िकाशा, साडं ण्याची ओढ खालती
त्यास िाही माहहती मी पोहोचलो ताऱ्यावं री...
54 निवडक मामबो २०१७
गुज्जू आजी
उमेश वािखडे
मागच्या वषी जेव्हा वॉशशगं ्टिवरूि इकडे शलटल रॉकला मूव्ह झालो तेव्हाची गोष्ट आहे. दोि
मोठे कं टेिर आखण आमची CRV जवळ-जवळ पूणश भरूि आम्ही आमच्या िवीि
अपाटशमंेटमध्ये पाय ठे वतो ि ठे वतो तोच मागिू आवाज आला. “िया है?” सत्तरीच्या
आसपासचे वय, आधी िवरा आखण आता मुलगा खाण्याप्रपण्याच्या बाबतीत काही कमी भासू
देत िाही याची जाणीव करूि देणारी तबयेत असलेल्या आजीबाईचा मागिू आवाज आला.
“हााँ, अभी आये हैं” मी. “आप सामिे रहते हैं क्या?”
आल्याआल्या एवढी सलगी दाखवणाऱ्या कोण ह्या आजीबाई असे आम्ही एकमेकाकं डे बघिू
प्रवचार करू लागलो. उलटा पदर आखण स्त्री-पुरुष दोघांिाही एकाच सविश ामािे सबं ोधणाऱ्या
हहदं ीवरूि आजीबाई गुजराती असल्याचे लक्षात आले.
“ये सब सामाि तमु ्हारा है?” आमच्या बांधलेल्या सामािाकडे बघिू आजीबाईचा िश्.
माझ्या वसृ ्श्चक राशीला शोभेसे उत्तर एकदम घशापयतंा आले होते ‘िाही, येता-येता चोरूि
आणले’ पण म्हटले जाऊ दे, पहहलीच भेट आखण आजीच्या वयाचा आदर करूि मी थोडे
सभ्य उत्तर हदले. “हाँा, हमाराही है”. आमची ही गालातल्या गालात हसत होती, बहुतके नतला
माझे वसृ ्श्चक राशीवाले मिातले उत्तर ऐकायला आले होत.े
“उडी बाबा! इतिा सामाि! बहोत सामाि है तुम्हारे पास तो! बेच डालो इसे, ऑिलाइि बचे
सकते हो” एकाच वाक्यात आजीिे अमरे रके तल्या वागणकु ीच्या सगळया मयादश ा ओलांडू ि उलट
फु कटचा सल्ला पण हदला होता.
आम्ही दोघांिीही आजीचे मतिदशिश आखण सल्ला हसण्यावारी िले ा.
“स्व्हसा पे होंगे आप लोग?” आजी पहहल्याच हदवशी आमची पणू श बबत्तबं ातमी काढू ि घ्यायच्या
मूड मध्ये हदसत होती.
“जी हााँ!” इंटरव्हयू संपायच्या आशिे े मी एके री शबदात उत्तर हदल.
“कफर तो बेचही डालो, क्या पता कब इंडडया वापस जािा पड”े म्हातारे असे पहहल्याच भटे ीत
अभद्र िको बोलू गं!
“ये बेटा है आपका?” ओंकार कडे बोट करूि आजीचा पुन्हा उत्तर अपेक्षक्षत िसलेला िश्.
ओकं ार पण म्हातारीच्या बडबडीला कं टाळूि दरू च्या कोपऱ्यात रांगत होता.
“िा, रमते मे याडश सले चल रहा था, ९ डॉलर मे शमला, समता है िा” यावेळी मी माझ्या
वसृ ्श्चक राशीच्या मवभावाला मोकळीक करूि हदली.
“हहा हाहाहा हाहाहा मजाक करता है, तू तो बहोत फणी है” आजीचा मडू थोडा लाईट
करण्यात मी यशमवी झालो होतो.
निवडक मामबो २०१७ 55
“बहोत हेल्दी है” आजीिे ओकं ार साठी ‘मोटा/लठ्ठ’ च्या ऐवजी पॉशलहटकली करेक्ट शबद
वापरला होता.
“इसको दौडाओ, बडा होके मोटा बिगे ा िही तो”
आता या वाक्यावर कु ण्याही आईवडडलांिा राग यावा, पण गेल्या अध्याश तासात आम्हाला
आजीचा मवभाव कळला होता. आहे आमचा मुलगा बाळसदे ार, गोंडस आखण गबु गबु ीत. ह्या
आजीबाईला मोठी चचतं ा लागिू गेली होती त्याच्या भप्रवष्याची.
“आजी, वो अभी शसफश ‘रागं ता’ है, उसको दौडायंगे े कै स?े ” मला रांगण्याला हहदं ीत काय
म्हणतात ते िक्की माहीत िव्हत.े ‘घसु ता’ है म्हणायला काही ओंकार उं दीर िव्हता.
शलटल रॉकमधली आमची पहहलीच आखण काहीशी ऑकवडश ओळख. वॉशशगं ्टि मध्ये जरी
आम्ही इंडडयि कम्यनु िटी मध्ये राहायचो तरी पण असे अचािक कु णी दारावर टक-टक करूि
आले िाही की प्रविाकारण सलगी दाखवूि आपल्या पसिश ल लाईफ मध्ये ढवळाढवळ के ली
िाही. ककतीही अमान्य के ले तरी अमरे रके च्या राहणीमािाची सवय होतेच. दसु ऱ्याच्या वळे ेची
कदर करणे हा काही वाईट गुण िाही. आखण अमेररके तली बहुतांश जिता या नियमािे वागते.
याला शशष्ट वगरै े म्हणूि उगाच ‘आमच्या भारतासारखी आपुलकी इथे िाही” असला कोरडा
शरे ा ओढण्यातही काही अथश िाही.
एकदा आजीच्या िातीचा वाढहदवस होता. मवाशमिारायणाची भक्त, आजीला अडं -ं मटणाचा
मपशहश ी चालत िाही. म्हणूि िात के क कापत असतािाही आजी दरू कोपऱ्यात उभी होती.
माझ्या प्लेटमधल्या जरा इतरांपेक्षा मोठ्या असलेल्या के कच्या तकु ड्याकडे बघिू आजीला
राहवले िाही. “बहोत फॅ ट रहता है के क म,े इतिा िही खाणे का” मी चगळत असलेला घास
बाहेर फे कायचा प्रवचार के ला होता पण प्रवचार के ला, जाऊ द्या! पाच वषश न्यटू ्रीशिची PhD
मला हे फॅ ट खाऊ िये हे पटविू देऊ शकली िाही आखण असा कसा ह्या म्हातारीच्या समोर
मी हार मािू!
आजीची िात पण तबयेतीच्या बाबतीत आजीचा वारसा चालवत होती. नतच्याकडे बघूि आजी
म्हणते कशी “ये भी बहोत खाणेकी शौकीि है, अभी बडी हो रही है, कं ट्रोल करिा चाहहए
िा?” मला आजीच्या संबध कु टुंबाचीच आता कीव येत होती. आजीचा एकं दरीत (इतराचं ्या)
जवे णाशीच छत्तीसचा आकडा होता.
गुज्जू आजी अधिू मधिू येत राहायची. आजीला लहाि मलु े खपू आवडायची. अपाटशमंेटमधल्या
बऱ्याच इंडडयि कु टुंबािा आजीचा अडीअडचणीच्या वळे ी बबे ी-शसहटगं चा आधार असायचा.
कदाचचत याच सोयीमुळे आजीची िाक खपु सण्याची सवय पण लोक चालविू घ्यायच.े
ओकं ारचे आजी-आजोबा तर िहे मी इकडे िाही यऊे शकत, त्यामळु े आम्हांलापण एक म्हातारे
माणूस घरी येऊि-जाऊि आहे म्हणिू बरे वाटायच.े कधीकधी हक्कािे आजी आम्हांला
म्हणायची, ‘मवामीिारायण मंहदर जाणा है.” मग आजीच्या निशमत्तािे आमचपे ण देवदशिश
व्हायच.े
56 निवडक मामबो २०१७
आता आजी येत िाही. त्याचं ी फॅ शमली दसु रीकडे राहायला गेली. परवा आम्ही ग्रोसरी शॉप्रपगं
करत असतािा आजी भटे ली.
आजी आमच्या हहच्या पोटाला हात लावत पहहलाच िश् “िेग्िन्ट हो?”
आमची ही टोमॅटो िरम कक कडक हे बोटािे चके करत असतािा आजीिे नतच्या पोटाला
टोमॅटो सारखे बोटािे दाबूि हा िश् प्रवचारला होता.
“ऑन्टी, वटे कम ही िही हो रहा है!” आमच्या हहिे सारवासारव करूि ऑकवडपश णे वळे
मारूि न्यायचा ियत्न के ला.
“स्जम जािके ा, एक एक घटं ा दौडिे का ट्रेड-मील प,े हमारी बहू और िाती दोिो जाते हंै”
आजीिे उपदेशाला सरु ुवात के ली.
“लेककि क्या है िा, खाते भी बहोत हैं, कै से वजि कम होगा?” आजीिे गेल्या ५०-६० वषाशत
मवतुःला कधी आरशात बनघतलंच िव्हतं कदाचचत.
एवढ्या संभाषणात मात्र आजीिे एकदम सोप्या शबदात माझा ररसचश (energy intake <
energy expenditure = weight reduction) सागं िू टाकला.
हे बोलतािा आजीिे बटाटयाच्या चचप्सचे पाकीट काटश मध्ये टाकले, बहुतके िातीसाठी असावे
आखण आमच्या हहिे उगाच चगल्टी फीशलगं मुळे काटश मधला चीज के क परत शले ्फ वर ठे विू
हदला.
निवडक मामबो २०१७ 57
ती
अिुजा अकोलकर
रोज एकदा तरी मले ी हदसणारच.. कधी इथे कधी नतथे आखण कधीतर अगदीच माझ्या
वाटेमधे. जगाच्या सुरुवातीपासिू आहेत बाईसाहेब आखण अतं ापयतश राहतील ही माझी खात्री
आहे. मी लहाि असल्यापासिू ची आमची ओळख. पण हो.. कधीच ि वाढलेली, िा कधी
वाढवलेली. ती मला हदसली काय ककं वा मी नतला हदसले काय.. लग्गेच प्रवरुद्ध हदशले ा पलायि
ही आम्हां दोघांची ठरलेली कृ ती.. वषािश ुवषाांची.बाईंचे इतके सारे रंग आखण इतके प्रवप्रवध
आकार. बरेचदा तशी अगदी गोरी घारी, कधी छाि शशसवी काळी, कधी हहरवी तर कधी
प्रपवळी. बाकी कशीही असली तरी डोळे मात्र नतचे तमसचे . अवचचत कधी पायात येणारच
आखण मग माझी िसु ती पळापळ. पहहलं तोंडातिू एक मोठ्ठं ईऽऽऽ, तरी जर ती िाही पळाली
तर मात्र माझं तांडवच. आखण तांडवाचा शवे ट हा छोट्याशा उं चीवरच्या खचु ी, मेज ककं वा
पलंगावरच. मग घरातली तमाम जिता िके ्षक म्हणूि हजर! मी बापडु वाणी.. ह्रदयी िचडं
धडधड.. घाबरा चहे रा.. प्रवमफारलेले डोळे, ओठाचं ी थरथर. बाई मात्र तोपयतंा गायब.घरच्याचं ्या
चहे ऱ्यावर अिेक िश्चचन्हं आखण कारण कळलं की मुक्त पहाडी हामय. अथातश िवरोबा आखण
मलु गा एकदम धमाल मडू मधे. मी ओशाळी.. परत खाली उतरुि रोजच्या कामाला लागलेली.
असचं एकदा अघं ोळीला गेले होते.. अगं ावर पाणी घेणार तवे ढ्यात कोपऱ्यातूि बाईंचे
आगमि.. मी माझ्या अगं ावर घ्यायचे गरम पाणी चकु ू ि नतच्याच अगं ावर ररकामे के लेले..
माझ्या अिपके ्षक्षत कृ तीमळु े तीच जामत बावचळलेली..
ती इतकी माझ्या जवळ की नतच्या ह्रदयाची वाढलेली धडधड चक्क मला हदसलेली!
पहहल्यादं ाच कळलं आयुष्यात..
बया मलाही घाबरु शकते. येमस. तरी मेलीिे दोि पावलं उचललीच माझ्या हदशिे े. झाल.ं .
परत भशू मतीतला कणश काढला गेलाच माझ्याकडू ि.. ह्या कोपऱ्यातिू मी त्या कोपऱ्यात.. बाई
पण जोरात.. बाईंिी पायथागोरस पण लाजले अशी उं ची तत्क्षणी साधलेली. न्हाणीघराचा पाया
परत एकदा माझ्या जोरदार ककं चाळीिे डगमगलले ा. दरवाजावर जोरदार थापा.. मी त्यामळु े
अचािक भािावर आलेली.. िमये सुटलेलं.. अगं काय.. पडलीस बबडलीस की काय..
िवरोबा. थरथरत उत्तरादाखल माझा एकच शबद - “पाल...”!!
58 निवडक मामबो २०१७
रािभूल
वदे ा भावे
रािातिू हहरव्या दाट
एक िफु स्ल्लत वाट
ही दरू कु ठवरी जाते
मि धावत शोधत होते
वाटेिे जाता जाता
कु णी हसले मजला बघता
पाऊले राहहली खखळुिी
मी सहज पाहहले वळुिी
अनत धीट खणु वूिी मजला
वदले, ये गे खळे ायाला
मिी प्रवचार माझ्या आला
सौंगडी छाि लाभला
मी धावत जवळी गेले
शतजन्मीचे िाते जुळले
हातात हात गुंफु िी
मग खळे खळे लो शमळुिी
गजु गोष्टी संगे करता
िाचता बाग-बागडता
वडे ावुनि पुरती गेले
मज भाि जगाचे िरु ले
मवर तोच कोठु िी आला
ते माझे माझे वदला
मी चचडू िच झाली पुसते
सौंदयाश मालकी असते?
उचलूि त्या रािफु लाला
तो हसिू चालता झाला
ओरडले चचडले रडले
एकली ररती मी उरले
जाता दरू सवश सोबती
निवडक मामबो २०१७ 59
मज झाली ही उपरती
अशी कशी बाई मी भुलले
कोठू ि गंुतिु ी पडले
थकलेल्या वाटेवरूिी
चालतचे आहे अजुिी
एवढेच उरले आता
थांबणे वाट सपं ता.....
त:
शमशलदं डबली: एकाकीपणाचा एक नि:श्वास सकू ्ष्मपणािं अधोरेखखत झालाय! सुरेख आशयघि
रचिा!!
शमशलदं के ळकर: व्वा! ककती सहज सोपी, रािफु लासारखी कप्रवता आहे.
60 निवडक मामबो २०१७
स्जत्याची खोड
मधुराणी सिे
िातलग म्हणाले एक तमु ्ही झालात एिआरआय
भारताशी आता तुमचं देणं-घेणंच काय
म्हटलं, कप्पाळ ‘सकाळ’ शशवाय सकाळ होत िै
स्जत्याची खोड काही मले ्याशशवाय जात िै
पाळंमळु ं रोवलीयेत हहदं मु थािात घट्ट
फ्रंे च रोमटच्याही ‘ब्रू’-करणाचा हट्ट
िाहीतर ते ‘काळे पाणी’ घशाखाली उतरत िै
स्जत्याची खोड काही मेल्याशशवाय जात िै
वक्तशीर मटे ्रोचीही वाकू ि वाट पहायची
उगाचच लगबगीिे खखडकी सीट पकडायची
जरी डबयात आपल्याशशवाय काळं कु त्रं हदसत िै
स्जत्याची खोड काही मेल्याशशवाय जात िै
नतसऱ्या शमतीत माि हालविु मगच होकार जातो
पाय लागला चकु ू ि, आपसकू िममकार घडतो
‘डाव्या बाजूिे चाला’यचा मोह अजूिही सुटत िै
स्जत्याची खोड काही मले ्याशशवाय जात िै
िवासाला निघतािा बांधिू घ्यावी शशदोरी
वाटेवरती खळे ावी अतं ाक्षरी कं पल्सरी
कॅ मेऱ्यातिू पाहहल्याप्रविा सहलीत काही हदसत िै
स्जत्याची खोड काही मले ्याशशवाय जात िै
निवडक मामबो २०१७ 61
फोर-कोसश डडिरलाही सुपारीची जोडणी
पामत्यालाही द्यावी कधी कढीपत्त्याची फोडणी
कांदा-लसूण मसाल्याशशवाय पािसुद्धा हालत िै
स्जत्याची खोड काही मेल्याशशवाय जात िै
प्रवरघळूिही वगे ळे अशी के शरासारखी वतृ ्ती
हॉशलवूडची आवड पण बच्चिवरती भक्ती
सटु ला जरी भारत तरी भारतीयत्व सोडवत िै
स्जत्याची खोड काही मेल्याशशवाय जात िै
62 निवडक मामबो २०१७
चचतं ामणी
प्रवजयकु मार आपटे
एके काळी माझी मेडडकल िॅस्क्टस तुफाि चालत होती. जेवायला तर सोडाच साधा श्र्वास
घ्यायला वेळ शमळत िव्हता. सारेजण म्हणत ‘आप्पासाहेबाचं ा हातगुणच दैवी आहे.’
‘डॉक्टरसाहेबािं ी िसु ता हात लावला तरी मले ेला माणूस उठू ि बसेल.’ दवाखािा रुग्णांिी िसु ता
भरलेला असायचा आखण तेवढेच लोक बाहेर आपला िबं र येण्याची वाट बघत असत.
आताही तो मीच आहे पण, हातगणु मला सोडू ि गेलेला आहे. िेहमीचे पेशटं तर सोडाच पण
जवळचे िातेवाईकही हल्ली माझ्या दवाखान्याकडे कफरकत िाहीत. दवाखािा उघडू ि बसतो
आखण ८-१० पेशटं बघिू घरी येतो. त्याहदवशी सायकं ाळी चचटपाखरूही कफरकले िव्हते OPD
ला. आखण अचािक डॉ. कांतीभाईचा फोि आला. “अरे डाक्तर बंबईसे चचिशु टे आया है और
आपको याद कर रहा है.” “क्या रातका खािा खािे आ सकते हो क्या होटल लक्ष्मीमे”?
चचिुशटे चं िाव ऐकताच मला एकदम मडू आला. “िक्की येतो” म्हणत मी फोि खाली ठे वला
आखण दवाखािा बंद करायला सुरूवात के ली.
चचिशु टे तसे पाहहले तर माझा वगशश मत्र पण मी इकडे माशा मारतोय आखण चचिुशटे रोज
लाखो-करोडोंची उलाढाल करतोय. शअे र माके टमध्ये शटे चा शबद सोन्याहूि जामत ककमतीचा
आहे. शटे च्या मदतीिे आपल्या आयुष्यात चागं ले हदवस येतील अशी आशाही मिात होती.
हॉटेलवर मी लवकरच पोहोचलो.कांतीभाई उशीरा येणार होता. पाचच शमनिटात शटे आशलशाि
कारमधिू उतरला आखण मला कडकडू ि शमठी मारली.
डड्रकं ्स घेता घेता मी मदु ्दामच शअे र माके टचा प्रवषय काढला होता. चचिुशटे “तू बोलतो तसे
माके ट हलते” याचं रहमय काय? मी हळूच खडा टाकला.
“डाक्तर तझु ्या जीबला तशी पावर पायजे असले तर मी जे के लं ते करन्याच डरे ींग तजु ्यात
पायज.े बोल हैस का तैयार?”
“तू म्हणत असशील तर जीव द्यायला काय घ्यायला पण तयार आहे मी”!!!
“हे बग डाक्तर, ते साटी मिुष्यबळी द्येयची तैयारी हाय का तुजी?” िसु ती बकबक िाय
कामाची.
मी त्यो समदा खेल के ला हाय, तवा कु टि ही पावर मला गावली.”
“हो तयार आहे मी” दारूचा अमं ल बोलत होता.
‘‘शिीचरको आमषु ा है और शंकरमहाराज तुमको परु ा प्रवधी बोलेगी. मेरा िाम कु टच आिा
िही मंगता डाक्तर.’’
निवडक मामबो २०१७ 63
शनिवारची मी वडे ्यासारखी वाट बघत होतो. बायकोला माझी मि:स्मथती ठाऊक होती पण मी
अघोरी काहं ीतरी तरी करीि असे नतला मवप्िातही वाटले िसत.े
पसै ा, पैसा, पसै ा... बस आता दसु रा प्रवचार मिात येत िव्हता.
शनिवारी रात्री अकरा वाजता शकं रमहाराजाचा फोि आला “ठीक बारा बजे पजू ा शुरू होगी,
तमु अके लेही रेणुका लॉजपे आिा” बस और ककसको पता ि चल पाये इसका सक्तीसे ध्याि
रखो. तुमारे बीबीकोभी मत बतािा.’’
शमत्राकडे जवे ण आहे आखण माझी वाट बघू िकोस असे बायकोला सागं ूि मी बाहेर पडलो.
घसा कोरडा पडला होता आखण हातापायात कं प जाणवत होता. छातीतील धडधड वाढली होती
पण पाय ओढत होत.े इकडे नतकडे बघत मी रेणकु ा लॉजवर पोहोचलो.
रुम िं ३०३ च्या बाहेर महाराजाचा चले ा उभा होता. त्यािे मला आत ढकलले आखण बाहेरूि
दार बंद करूि घेतले.
शंकरमहाराज आपली पूजचे ी पेटी उघडू ि बसला होता. मी पढु े जायला चाचरत होतो पण एका
िजरेत त्यािे मला पणू श संमोहहत के ले होत.े मी आता पणू पश णे त्याच्या सांगण्यािमाणे
हालचाली करत होतो. पेटीमधे लहाि मलु ाची कवटी ठे वलेली होती. सवतश ्र लाल कंु कवाचा सडा
पटलेला होता.कसल्यातरी लाल फु लांची माळ कवटीला घातलेली होती. समोर एक तीि धारी
शलबं ू ठे वलेलं होतं आखण त्यातिू एक सुरी आरपार खोचलेली होती. रक्तासारखा द्रव शलबं ातिू
वहात वहात कवटीकडे जात होता.
“एक बच्चके ो बली चढाया जायेगा अगले अमावमयाको” और वो पजू ा कहां करिी है ये बादमे
बताउं गा.....असे म्हणत शकं रमहाराजािी अगम्य भाषते मतं ्र म्हणायला सरु ूवात के ली.
पूजा संपल्यावर मी संमोहिातूि बाहेर आलो होतो. “महाराज, ये बालकका इंतजाम मझु े करिा
है या आप करोगे?’’ मी थोडं घाबरतच प्रवचारलं.
“बच्चा गोरे रंग का होिा चाहीये, उसके बाल भरु े हो और गालपर काला तील हो......बस
इंतजार करो” बली अपिे आप तुम्हारे घर अपिे पावं से चलते आयेगा”!!!
पढु े ४-५ हदवस मी वेड्यासारखी ‘बलीची’ वाट बघत होतो.
आखण रात्रभर तळमळत झोपलो असतािा पहाटे अचािक डोळा लागला. समोरच चचतं ामणी
हदसत होता. गोरापाि, भरु े के स आखण गालावर तीळ....
चचतं ामणी हा माझ्या धाकट्या भावाचा एकु लता एक मलु गा. आम्हाला मूलबाळ िव्हत.े
चचतं ामणीवर आमचे इतके िमे होते की प्रवचारू िका. चचतं ामणी....
सकाळी जरा उशीराच उठलो. गेटच्याबाहेर आजचा पपे र आलाय का ते पाहायला गेट उघडले
आखण समोर राधावहहिी चचतं ामणीला कडवे र घेऊि उभी होती. (बली आपिे आप तमु ्हारे घर
आयेगा!!?)
64 निवडक मामबो २०१७
चचतं ामणी मला बघिू एवढा खषू झाला होता की त्यािे माझ्याकडे झपे घेतली आखण ओरडला
“काका..कॅ च मी”.
चचतं ामणीला मी िीट उचलूि कडवे र घेतले व आत घेऊि गेलो. चचतं ामणीच्या अगं ात बराच
ताप होता. शशवाय तो खपू अशक्तही वाटत होता. मी त्याला सरळ बबछान्यावर झोपप्रवले व
माझा मोचाश राधावहहिीकडे वळप्रवला. “चचतं ामणी इतका आजारी असिू साधा एक फोि िाही
की निरोप िाही!” मी जरा रागातच राधावहहिीशी बोलत होतो.
बायकोिे खणु ेिे मला शांत रहाण्यास सांचगतल.े “हे पहा त्या आत्ताच घरात येताहेत. मी चहा
टाकते आखण मग चहा घेता घेता आपण बोलू” असे म्हणत राधाचा हात पकडू ि ती
ककचिमध्ये गेलीसुध्दा.
“भाऊजी गेले जवळजवळ एक महहिा झाला चचतं ामणी आजारी आहे. आम्हांला सरु वातीला
ककरकोळ ताप वाटला म्हणूि तुम्हाला कळप्रवले िाही. शमरज-सांगली भागातले यच्चयावत
डॉक्टसश झाले पण काडीचा फरक पडला िाही. डॉक्टरिी व आम्ही एकही टेमट करायची मागे
ठे वली िाही. आम्हाला आता खरंच काळजी व भीती वाटायला लागली आहे. राधाचे डोळे
पाण्यािी भरले होत.े मोठा आवढं ा चगळूि राधािे चहाचा कप मागे ढकलला ि ती
ओक्साबोक्शी रडू लागली.
माझ्या बायकोिे मग नतचे सांत्वि के ले व धीरही हदला. मला खणु ेिचे नतिे चचतं ामणीच्या
खोलीत जायला सांचगतले. चचतं ामणीच्या कपाळावर मी हात ठे वला आखण माझ्या शरीरातिू
भीतीची लाट पसरू लागली. मी मवत:च खपू घाबरलो होतो. याचे आजारपण म्हणजे मला
चचतं चे ी बाब वाटू लागली...चचतं ामणीचा बळी ही कल्पिाच माझा मंेदू पोखरू लागली.
िको तो पैसा, िको ती माया...माझे मि आतिू आक्रोशत होते आखण चचतं ामणी माझ्याकडे
बघत हसत होता. “काका, मला फक्त तझु ्या औषधाचा गुण येतो की िाही रे?” “पण आई
माझं ऐकतच िव्हती आखण बाबांिा रजा शमळत िव्हती िा!” चचतं ामणी म्हणत होता. “तुझ्या
हातगुणािे मी िक्की बरा होणार बघ. सगळेजण म्हणतात की तू िसु ता हात लावलास तरी
आजार छू : पळूि जाईल.”
आखण खरंच दसु ऱ्या हदवसापासिू चचतं ामणीत फरक पडू लागला. त्याचा ताप उतरायला
सरु ूवात झाली. हळुहळू त्याची भूक वाढू लागली व तो फ्रे श वाटू लागला. आठवड्याभरात
चचतं ामणी िॉमलश ला आला. राधावहहिी म्हणालीसुध्दा की भाऊजी तुमच्या हाताला खरंच यश
आहे. तमु चा फक्त हातगणु ! दसु रं काहं ी िाही.
माझा हातगणु का चचतं ामणीचा पायगणु माहीत िाही पण माझ्याकडे पनु ्हा पशे टं चा ओघ सरु ू
झाला होता. आता मला पनु ्हा वळे अपुरा पडू लागला.
निवडक मामबो २०१७ 65
चचतं ामणीमळु े घरात आिदं ाचे वारे वाहू लागले. माझ्या बायकोला तर चचतं ामणीशशवाय कांही
हदसतच िव्हत.े राधा परत गेली पण चचतं ामणीला हहिे जाऊ हदले िाही. चचतं ामणीिेही
काकू कडचे राहण्याचा हट्ट धरला होता.
आता मी कामात एवढा गुंतत गेलो होतो की बळी वगैरे मी के व्हाच प्रवसरूि गेलो होतो.
बायकोिे म्हणे चचतं ामणीसाठी कडक उपवास धरले होते आखण काहं ी हदवस ती फक्त जलाहार
घेत होती. चचतं ामणीवर नतचा जीव जडलेला होता. नतच्या भक्तीला देव पावत होता. माझ्या
उपचारापके ्षा मला वाटते नतची भक्ती व िमे ह्यामळु ेच चचतं ामणी बरा झाला असावा.
आज सकाळीच शटे चा फोि आला होता. मी िमे का त्यावळे ेस मिाि वगरै े आटोपत होतो
आखण िंतर फोि करायचा प्रवसरूिच गेलो.
“डॉक्टर जरा ईंपोटंान्ट बात करिी छे” शटे म्हणत होता.
“डाक्तर मै तरे े घर आ रहा हू... मझु े चचतं ामणी से शमलिा है!”...शटे म्हणत होता.
चचतं ामणीला कोठे तरी लपविू ठे वावे असे मला वाटत होते पण गेटसमोर शटे ची गाडी हदसत
होती आखण गेटमधिू शटे आखण कातं ीभाई आत यते होत.े मीच पढु े गेलो आखण दोघािं ा आत
घेऊि आलो.
“डाक्तर मझु े माफ करो. मरे ी गलती हो गयी. ये चचतं ामणी कोई सामान्य लडका िही लेककि
भगवाि का रूप है.” बोलत बोलत शटे िी माझे पाय धरले.
कांतीभाईकडे मी बघत होतो. हे सगळ प्रवपरीत चाललेलं होत.ं घसा खाकरूि कांतीभाईिी
बोलायला सुरूवात के ली.
‘डाक्तर हमे माफ करो.’ खरंतर चचतं ामणीला दोि वरसापूवी शटे ि बनघटल तवापासूि तचे ्या
डोक्यामदी ये प्लाि व्हता. शंकरमहाराजिे साचं गतलेली सगली लक्षण चचतं ामणी मदी होती.
गेली दोि वरस शटे माज्या माग लागला व्हता आिी मी िकार देत हुतो. पि गेल्या
सालापासूि मी धदं ायामदी लई लॉसमदी गेलो आिी शटे ि मला वाचचवल. माज्यावर शटे च
लई उपकार हाय बग. मग मला शटे ला िाय म्हिि अवगड गेल.”
“ह्ये बली तमु ारे भलेके शलये िही था डाक्तर, लेकीि शटे के फायदेके शलये था!!” “आमी
चचतं ामणीला शमलप्रवण्याचा ियत्न करीत होतो आिी िमे का तू सोताविू आमच्या जाल्यात
आलास. शंकरमहाराजिी पजू ा तुजसे ाटी न्हाय तर शटे साटी के ली व्हती. तझु ी धदं ेमदी िकु साि
और चचतं ामणीकी बीमारी ये सगल शकं रमहाराजिी घडवूि आिल होत.ं ”
सगळ जग माझ्याभोवती गरगर कफरते आहे असे मला वाटत होत.े
कातं ीभाई बोलतच होता... “डाक्तर ती पूजा झाली आिी सगला खेल उल्टा हो गया.
चचतं ामणीकी ऊजाश (positive energy) शंकरमहाराजला सहि िाय झाली, उल्टा वो बीमार
66 निवडक मामबो २०१७
पड गया. त्या हदवसापासूि शंकरमहाराज मरायला सुरुवात झाली. आता फकमत हड्डीया रह
गयी है उसकी. अब उसे कोई बचा िही सकता.
बुरेको अच्छेिे काटा डाक्तर. उसिे (चचतं ामणी)िा शसफश तमु को बचाया लेककि हमको भी
बचाया.”
चचतं ामणीमुळे माझी तरी िक्कीच भरभराट झाली होती आखण कांतीभाई म्हणतो त्या िमाणे
त्याला आखण शटे ला पण वाईटातूि मुक्ती शमळाली होती.
आम्ही बोलत होतो तवे ढ्यात चचतं ामणी खोलीत आला. शटे िी आखण कांतीभाईिी त्याला
साष्टागं िममकार घातला. माझहे ी हात िकळत जोडले गेले होत.े चचतं ामणी आम्हा नतघाकडे
बघत शमस्श्कल हसत होता.
थोड्यावेळािे दोघेही निघूि गेले.
उन्हाळयाची सटु ्टी संपत आली होती. चचतं ामणीला न्यायला श्रीधर आखण राधावहहिी आले होत.े
सकाळी लवकर निघणार होते म्हणूि लवकरच चहा-िाश्ता हहिे तयार के ला होता.
चहाचा एक घोट घेताच ही बसे ीिकडे पळाली.
राधावहहिी हसत हसत मला म्हणाली, “भाऊजी छोटा चचतं ामणी येतोय तुमच्या घरात”!!
हहिे माझ्याकडे पाहहले आखण डोळयांिी खणू के ली.
आम्ही दोघांिी वाकू ि चचतं ामणीला िममकार के ला.
निवडक मामबो २०१७ 67
ग्रेट भेट तीि लेखखकांशी
अशमत गद्रे
पणु ्यात झालेल्या एका कायकश ्रमामधे वीणा गवाणकर, िनतभा रािडे आखण उमा कु लकणी
याचं ्या मुलाखतीतूि लेखक कसा घडतो, तो प्रवचार कसा करतो, त्याला पात्रं कशी सापडतात
आखण मग ती ित्यक्ष कागदावर उमटतात कशी... हे अगदी मि तपृ ्त होईपयतंा दोि तास
जाणिू घेता आले.
वीणा गवाणकर, ‘एक होता काव्हशर’ या माझ्या आवडत्या पमु तकाच्या लेखखका. बऱ्याच
वषापंा ासूि त्यांची भेट घेऊि बोलण्याची इच्छा आज पणू श झाली. त्याचबरोबरीिे िनतभा रािडे
आखण उमा कु लकणी याचं ्याशीही बोलता आले.
जवळपास दोि तास चाललेला हा कायकश ्रम संपू िये असाच होता. अिेक िश्ांिा हदलखलु ास
उत्तरे, त्यांचा िवास, भेटलेली माणसे आखण बरंच काही. तीिही लेखखकाचं े तीि वेगवगे ळे
ककमसे!
वीणाताई या चररत्र लेखखका, िनतभाताई या कादं बरी, इनतहास, शरे ोशायरीच्या ददी आखण
उमाताई या कािडीतूि मराठी अिवु ाद करणाऱ्या लेखखका. नतघीचं ा फॉमश वगे ळा, पण थेट
शभडणारा...
ककमसा पहहला - लखे क म्हणिू तुमची श्रीमतं ी काय?
या िश्ाला वीणाताईंिी हदलेले उत्तर फार हदशादशकश होतं. त्या म्हणाल्या, िगर स्जल्ह्यातील
िेवासा गावातील एका शाळेत दररोज सकाळी वगश सरु ू होण्याअगोदर ‘एक होता काव्हशर’ या
पमु तकातील िकरणांचे ओळीिे वाचि आळीपाळीिे मलु े, मुली करायच.े याच वगातश एक
कंु भाराची मुलगी होती. ती रोज रात्री जवे तािा आई-वडडलािं ा याबाबत सागं ायची. त्यातिू
त्यािं ा एक वगे ळेपण जाणवायला लागलं होतं. जेव्हा हे पमु तक वगाशत वाचिू सपं ले तेव्हा नतचे
अशशक्षक्षत आई-वडील वगशश शक्षक्षके कडे आले आखण म्हणाले की आमची मुलगी रोज आम्हांला
गोष्ट सांगते. हा िमे का माणूस कोण आहे, ज्यामुळे आमच्या मलु ीच्या प्रवचारात बदल
झालाय? आम्हालं ा पण हे पुमतक द्या, मलु गी आम्हांला पुन्हा वाचिू दाखवेल. वगशश शक्षक्षके िे ते
पमु तक त्यािं ा हदले.
68 निवडक मामबो २०१७
एका जले मधील कै द्यािे वीणाताईंिी शलहहलेलं ‘भगीरथाचे वारस’ हे पुमतक वाचले होते. ते
जलसधं ारणाचे ियोग वाचिू त्याच्या डोळयासमोर आईची रोज पाणी आणण्यासाठी पाच
ककलोमीटरची पायपीट आली. त्यािे वीणाताईंिा पत्र शलहहले. वीणाताईंिी पत्रोत्तराच्या बरोबर
‘एक होता काव्हशर’ हे पमु तकही पाठवूि हदले. त्या कै द्यािे हे पमु तक इतर कै द्यांिा वाचिू
दाखप्रवले. त्यावेळी इतर कै द्यािं ी प्रवचार माडं ला तो असा की, ‘अरे, अशा व्यक्तीबं ाबत
आपल्याला कोणीच कसं साचं गतले िाही? हे कधी आपल्या डोळयासमोर आले िाही, त्यामळु े
आपला मागश चकु ला.’ शशक्षा सपं ल्यावर याच कै द्यािे गावी येत पाणलोटाबाबत िशशक्षण घेऊि
गावात जलसंधारणाच्या कामाला वाहूि घेतले. यासारखी एका पमु तकातूि मािशसकता
बदलणारी श्रीमतं ीची गोष्टच वगे ळी.
ककमसा दसु रा - एखाद्या कथेचा बाज शलहहतािा, व्यक्ती मांडतािा तमु ्ही कसा
प्रवचार करता?
नतन्ही लेखखकांिी आपापली मते माडं ली.
उमाताई म्हणाल्या - ित्येक लेखकाचा एक बाज असतो, त्याची घटिा, व्यक्तीकडे बघण्याची
दृष्टी वेगळी असते. एक व्यक्ती ककं वा घटिा आहे तशी माडं ण्यात अथश िाही, त्याच्या मागची
िोससे मांडता आली पाहहजे. माझचे पहा िा, माझ्या माहेरी देव, पूजा यांिा फारसे काही
महत्त्व िव्हते. उदबत्ती लावूि हात जोडणे हाच काय तो देवाशी सबं ंध. वडील म्हणायचे आपण
कोणाचे वाईट के ले िाही, त्यामुळे आपले कोणी वाईट करणार िाही. समजा काही झाले तर
त्यावळे ी बघूि घेऊ. पण सासरी सगळेच देवभक्त, सोवळे. मला पहहल्यादं ा कठीण गेले. पण
मी त्याचा अभ्यास करू लागले की, या मागील मािवी मवभावाची भूशमका काय असले . पढु े
मी देवालयाचं ा अभ्यास सरु ू के ला तेव्हा देवळांमध्ये िदक्षक्षणा घालणाऱ्या एवढ्या समूहाला
कोणती शक्ती एकत्र करूि ठे वतेय, काय मािशसकता असले बरं ही? मी त्या घटिेच्या मागे
जाऊि प्रवचार करू लागते, तवे ्हा वेगळे सदं भश पढु े येतात, त्यातूि िवे प्रवचार आखण कलाकृ ती
जन्माला येते.
ककमसा नतसरा - लखे खका िसता तर काय झाला असता...?
उमाताई म्हणाल्या - मी वाचकच झाले असते.
वीणाताई म्हणाल्या - मी सतारवादक झाले असते
निवडक मामबो २०१७ 69
आखण िनतभाताई म्हणाल्या - मी चचत्रकार झाले असते, कारण चचत्रकार समोरच्या निसगालश ा
आपल्या मिािमाणे चचतारतो. तुम्ही फोटो काढला तर तसाच निसगाशसारखा फोटो येईल, परंतु
तोच निसगश चचत्रकार त्या निसगाचश ्या पलीकडे पाहूि चचत्र काढतो. तवे ्हा ते चचत्र म्हणजे
पाढं ऱ्या कागदावर मारलेले प्रवप्रवध रंगाचे फटकारे िसतात. त्याला लय, प्रवचार, मतबधता,
शांतता, खोलपणा आखण त्या निसगाशच्या मागची एक बाजू असते. ती सामान्याला हदसत
िाही. कारण आपण प्रवचार तसा करत िाही. मी माझ्या कांदबरीत असचे चचत्र माडं ते की,
वाचकािे िसु ती ती कथा, कादंबरी ि वाचता, त्या व्यक्तीचा प्रवचार के ला पाहहजे. त्याला िश्
पडले पाहहजते की, असे का? त्यािे लेखकाला प्रवचारले पाहहजे, हे कसं शक्य आहे? एक
प्रवचाराची िोससे सुरू झाली तर त्या कथा, कादंबरीला अथश आहे.
70 निवडक मामबो २०१७
चचत्र प्रवचचत्र
गौतम पगं ू
“बाबा पंेहटगं कर!” माझी दोि वषाांची मुलगी हातात क्रे यॉि घेऊि नतच्या छोट्याशा ड्रॉईंग
बोडवश र टांगलेल्या पांढऱ्या कागदाकडे बोट दाखवत माझ्याकडे येते. ती िेहमी माझ्याकडं
येतािा निळा खडू च घेऊि येते. ‘निळा क्रे यॉि बाबाचा’ असं समीकरण नतच्या डोक्यात कु ठू ि
बसलयं कोण जाणे! कदाचचत अमेररके तले ‘बलू फॉर बॉईज, प्रपकं फॉर गल्स’श हे
मटीररओटाईप्स नतिं नतच्या आईबाबावं रच उलटवायचं ठरवलं असावं. नतच्याबरोबर काहीही
आखण कधीही खेळायची माझी तयारी असते, पण चचत्रकला म्हणलं की मात्र मी क्षणभर
थबकतो. लहािपणीचे ते रम्य, निरागस वगरै े वगैरे हदवस आठवतात आखण चचत्रकलेशी
जळु वूि घेतािा कसे िाकीिऊ आले होते त्याच्या ममतृ ी समोर उभ्या रहातात.
‘िड’श ककं वा पमु तकी ककडा ही प्रवशषे णं लागू शकतील हे माहीत असिू ही सागं तो की शाळेत
गखणत आखण प्रवज्ञाि या प्रवषयांशी चागं लीच दोमती होती. भाषा तर अगदी मिापासिू
आवडायच्या. इनतहास, भूगोल याचं ्याबद्दल फारशी जवळीक वाटत िसली तरी आमचे
व्यावसानयक संबंध का काय म्हणतात ते चांगले होते. पण चचत्रकला हा मात्र सुरुवातीपासिू
शत्रू होता. आता प्रवज्ञाि आवडत असलं तरी जीवशास्त्रातल्या आकृ त्या त्रास द्यायच्या, कारण
नतथे पनु ्हा चचत्रकला आडवी यायची. िववीत आमच्या घोरपडे सरांिी मी काढलेली मािवी
डोळयाची आकृ ती बघूि “काय रे *** च्या, तू काय राजं णवाडी आलेला डोळा काढलायस
वाटतं?” असा लडडवाळ शरे ा मारला होता आखण माझ्या आकृ तीवर एक भली मोठी फु ली
काढू ि ते चालते झाले होते. खरं तर या घोरपडे सराचं ा मवतुःचा एक डोळा काणा होता, पण
माझ्या आकृ तीकडं मात्र त्यांिी तो काणाडोळा के ला िव्हता. माझे शमत्र ककती छािछाि चचत्रं
काढायचे, ममनृ तचचत्र काय, संकल्पचचत्र काय, स्मटल लाईफ काय, फ्री हॅन्ड काय-काही प्रवचारू
िका. माझी मजल मात्र सूयोदय (बत्रकोणी डोंगर, त्यातिू मुडं कं वर काढलेला अधवश तळुश ाकृ ती
सयू ,श मराठी चार च्या आकाराचे पक्षी, खाली पाणी आखण त्यात तरंगणारी होडी!) ककं वा पतंग
उडवणारी मुले असल्या बाळबोध चचत्रांपलीकडे कधी गेली िाही. पतंग उडवणारी मलु े म्हणजे
त्यातही शक्यतो मलु गेच असायच.े कारण सौंदयश हे बघणाऱ्याच्या दृष्टीत असतं वगरै े जरी खरं
असलं तरी मी काढलेल्या मुली बघणाऱ्यािं ा मुळात मलु ी वाटतील का िाही हीच शकं ा
असायची. हजेरीपटात माझ्या आधी असलेला पािट हा चचत्रकलेत पटाईत होता, त्यामळु ं
त्याची चचत्रं पाहूि लगेच माझी चचत्रं पहातािा आमच्या चचत्रकलेच्या सरांिा एखाद्या ददी
चचत्रपट समीक्षकाला सत्यस्जत रेंच्या चचत्रपटािंतर सास्जद खािचा चचत्रपट बघावा लागला तर
जसं वाटत असले तसं वाटत असणार. मला वाटतं की बाकीच्या प्रवषयातं चांगले माक्सश
निवडक मामबो २०१७ 71
शमळत असल्यामुळं िाईलाजािं ते मला दरवषी चचत्रकलेत पास करत असावेत. एका वषी
आमचे िहे मीचे सर काही महहिे रजवे र होत,े तेव्हा दसु रे एक सर बदली शशक्षक म्हणूि आले
होत.े चांगले नतशीतले हे सर आम्हाला शशकवायला लागल्यावर काही हदवसांतच िोकरी सोडू ि,
घरदार सोडू ि अध्यात्माच्या मागालश ा लागले होत.े यामागं माझी चचत्रकलाच कारणीभूत होती
असं माझ्या काही दषु ्ट शमत्राचं ं म्हणणं होतं!
शाळेत त्रासदायक असली तरी थोडी दयु ्यम महत्वाची असलेली ही चचत्रकला इंस्जनियररगं ला
गेल्यावर ‘इंस्जनियररगं ग्राकफक्स’ या िावािं रुद्रावतार धारण करूि परत आली. तरी िशशबािं
के शमकल इंस्जनियररगं ला असल्यािं दोिच सेशममटसलश ा हा प्रवषय होता. या प्रवषयातल्या
माझ्या िावीण्याची जाणीव आमच्या सरांिी माझी पहहलीच ड्रॉईंग शीट बघूि कठोर शबदातं
करूि हदली होती. त्यामुळं एटीके टी ि लागू देता पास होणं एवढंच एक माफक ध्येय मी या
प्रवषयाच्या बाबतीत ठे वलं होत.ं खरं सांगतो, सेशममटरची एक्झाम जवळ आली आहे आखण
माझ्या सगळया शीट्स इिकस्म्प्लट आहेत अशी मवप्िं अजूिही मला पडतात. पलंगावरची
शीट (घामािं) शभजावी एवढी भीती वाटते आखण मी खडबडू ि जागा होतो. उठू ि ग्रॅज्यएु शिचं
सहटशकफके ट बघिू हे मवप्िच होतं याची खात्री करूि घेतो आखण मगच झोपी जातो.
चौथ्या सेशममटरला ग्राकफक्समध्ये पास झालो तेव्हाचा िसंग आहे. आमच्या होमटेलला
शमठबांवकर िावाचे मालवणचे वॉचमि होत,े ते आमच्याकडू ि फु कटात चहापाणी काढायची
एकही संधी सोडायचे िाहीत. ररझल्टितं र माझा खलु लेला चहे रा बघिू त्यािं ी आशिे ं प्रवचारलं
होत,ं “काय हो, टॉपर वगरै े आले का?”
“िाही हो! ग्राकफक्स टू स्क्लअर झालं. आता पनु ्हा ग्राकफक्सचं जन्मात तोंड बघायचं िाही!”
“असं? ककती माकश भेटले?”
“१०० पैकी ४३!” मी त्याच िफु स्ल्लत चहे ऱ्यािं उत्तर हदलं होत.ं त्याितं र त्यांिी माझ्याकडं जे
बनघतलं होतं त्याचं वणिश करायला करुणा, भूतदया, सहािभु तू ी वगैरे भाविांच्या गटातलेच
शबद वापरावे लागतील. त्या हदवशी चक्क त्यांिी मला चहा पाजला.
तर तवे ्हापासूि आयुष्यातूि गायब झालेली चचत्रकला सध्या पनु ्हा परत आली आहे. त्यात
माझी बायको पटापट छाि मके चसे काढते, त्यामळु ं मुलीसमोर थोडा ‘इज्जत का सवाल’ वगैरे
पण असतो. पण आता चचत्रकलेचं एवढं दडपण येत िाही. कारण आत्ताचा परीक्षक खपू गोड
आहे. त्याच्या अपेक्षाही फार कमी आहेत. उत्तर चकु लं तरी िश् अटेम्प्ट के ल्याचे माक्सश
शमळतात. तो मी काढलेली खारुताई उं दीर म्हणूि मवीकारतो, मी काढलेला हंस टकी म्हणिू
गोड माििू घेतो. कधीकधी टाळया प्रपटू ि दादही देतो (माझ्या चचत्रांिा दाद शमळाल्याची ही
पहहलीच वळे !), त्यामळु ं बरं वाटतं.
72 निवडक मामबो २०१७
तरी कधीकधी हा परीक्षकही अवघड पपे र काढतो. सॅन्टा आखण त्याची रेिडडअरवाली मले
आकाशातूि आपल्या घरी येत आहे असं चचत्र काढ, अशी फमाशईश होत.े मला ब्रह्माण्ड का
काय म्हणतात ते आठवतं. मी आवढं ा चगळूि हातात पेस्न्सल घेऊि कागदाशी झटापट चालू
करतो. पण थोड्या वेळािं मलु ीच्याच लक्षात येतं की बाबा यात अगदीच कच्चा आहे. मग
तीच उदार मिािं ‘बाबा पुमतक वाच?ू ’ असं प्रवचारूि एक एस्क्झट मट्रॅटेजी उपलबध करूि
देते. मी नतिं हदलेली ही लाईफलाईि ताबडतोब मवीकारतो आखण (ती आखण मी दोघेही)
सुटके चा नि:श्वास सोडू ि ‘ब्रुिो द टेडी’ च्या गोष्टी वाचायला लागतो.
निवडक मामबो २०१७ 73
Pinhole of light (िकाशाचा सूक्ष्म ककरण)
अमतृ ा देशपांडे
“अमतमािाला जाणाऱ्या सूयाचश ्या मिात आलं, मी अमताला गेल्याितं र ह्या जगात सवतश ्र अधं ार
पडले . हा अधं ार कोण बरं दरू करेल? तेव्हा एक शमणशमणती पणती चधटाईिे पुढे आली आखण
म्हणाली, “मी सवश अधं ार िाही दरू करू शकणार, पण मी तवे त राहीि आखण िकाशािे अधं ार
भेदला जातो हा लोकाचं ्या मिातला प्रवश्वास जागता ठे विे .” ह्या ओळी कोणी शलहहल्या सांग?”,
असे वडडलाचं ्या एका शमत्रािे प्रवचारले, तवे ्हा मी अगदी बधे डकपणे बोलले, “तुम्ही शलहहल्या
िा? छाि आहेत!” तवे ्हा ते हसूि म्हणाले, अगं वडे ,े हे मी िाही रवीदं ्रिाथ टागोरांिी शलहहले
आहे. (मी तेव्हा पाचवी-सहावीत होत.े आखण माझे वाचि फक्त चादं ोबा, चाचा चौधरी आखण
चपं क इथपयतां च होते, टागोर तर दरू चचे ) ते वडडलाचं े शमत्र पढु े म्हणाले, “बघ ह्यात ककती
शशकण्यासारखे आहे, आपण आपल्या क्षमतिे सु ार आपले कतवश ्य करत रहायच,े िकळत
भोवताली त्याचा पररणाम होत असतो. पणतीचे काम उजेड द्यायचे, नतची निष्ठा जळत
रहाण्याशी, ते नतच्यातील वंगण सपं ेपयतां .. आखण जर अश्या हजारो पणत्या अप्रवरत तेवत
राहहल्या तर एक हदवस, अधं ारावर मात जरूर होईल.” त्या टागोराचं ्या ओळी आखण तो प्रवचार
हृदयात चपखल बसला आखण आज ककत्येक वषािां ी त्याची अिभु ूतीही आली.
मी रोज सकाळी कामावर जातािा गाडीत पॉडकामट ऐकते. (पॉडकामट म्हणजे डाउिलोड
करता येणारा रेडडओ. ह्या रेडडओ वर आपण आपल्या आवडीच्या निरनिराळया प्रवषयांवरील
भाष्यं व चचाशसत्राचं ्या माशलका ऐकू शकतो.) ह्या पॉडकामट मधील दर मगं ळवारी लागणारा
मॉथ रेडडओ अवर हा माझा अनतशय लाडका. त्यामध्ये जगभरातील लोक ठराप्रवक थीम वर
आपल्या आयुष्यात घडलेली एखादी पाच ते दहा शमनिटाचं ी गोष्ट ककं वा िसगं सांगतात. मला
त्या िविवीि गोष्टी ऐकायला फार आवडतात. दर मंगळवारी एका िवीि गोष्टीची आवजूिश
वाट बघते.
त्या मंगळवारी गोष्ट होती औबिश संॅडमट्रॅामची. ती सध्या अॅक्रिमधल्या एका यनु िव्हशसटश ीमध्ये
शसनियर लेक्चरर म्हणिू काम करते आखण नतला नतच्या काल्पनिक शलखाणाबद्दल काही
परु मकार ही शमळाले आहेत.
औबिश नतच्या कथते सांगत,े “१९९२ च्या एका रात्री एकोणतीस वषााचं ी औबिश प्रवमकटलेल्या,
मळलेल्या बबछान्यात अमवमथ, तळमळत पडलेली असते. ती अमं ली पदाथश आखण दारूच्या
प्रवथड्रॉवल अवमथते असते.
74 निवडक मामबो २०१७
नतच्या हातात एक कागदाची चचठ्ठी असते. मिात द्वंद्व. ह्या चचठ्ठीत असलेल्या िंबरवर फोि करू
की िको? नतचा िवरा मध्यरात्री रमत्यावर कफरत असतो, कु ठे त्याला ड्रग्ज शमळतात का ते
बघायला.”
अनतशय श्रीमंत घरातील ही औबि,श नतच्या प्रवशीत असतािा नतला भेटलेल्या एका चाळीस
वषीय देखण्या तरुणाच्या िमे ात पडत.े त्याच्या सानिध्यात, ती क्रातं ी, गररबी आखण तत्सम
चळवळींचा भाग बित.े ऐश्वयश सोडू ि समाजकायाशत पडते आखण अशाच एका ए ट ट
शमत्राच्या संगतीत ह्या युगलु ाला घातक अश्या अमं ली पदाथाांचे व्यसि लागत.े औबिश पुढे
म्हणते, “मग त्या बचे िै रात्री आतल्या खोलीत निजलेल्या लेकराचा प्रवचार नतच्या मिात
आला.. नतला तो हदवस आठवला जेव्हा ते दोघे िवरा-बायको मुलाला घेवूि, िव्वदच्या गतीिे
एका महामागाशवरूि जात असतात. गाडीत अमं ली पदाथश आखण दारूचा साठा, नतचे लहाि मलू
चॉकलेट आखण कँा डीच्या हढगाऱ्यात, माखलेलं, साखरेिे चचकट झालेलं. त्यांच्या त्या मादक
द्रव्याच्या सेविावेळी मलु ािे व्यमत रहावे म्हणिू त्यािं ी ती सोय के ली होती. औबिश परोलवर,
नतचा िवरा िोबेशिवर.. ह्या अश्या मद्यधदंु अवमथते जर त्या हदवशी आपल्याला पोशलसांिी
पकडले असते तर? तर आपलं बाळ आपल्यापासिू कायमचं हहरावूि घेतलं गेलं असत.ं
बाळाच्या दरू जाण्याच्या भीतीिे ती अजूि अमवमथ होते आखण नतच्या हातात असलेल्या
चचठ्ठीतल्या िबं रवर फोि कफरवते. तो िबं र नतला नतच्या आईिे हदलेला असतो, एका खिश्चि
समुपदेशकाचा. ती रात्री दोिच्या समु ारास तो िंबर कफरवते आखण बोलायला लागते, “माझ्या
आईिे मला हा िंबर हदला आखण मी सध्या खपू त्रासात आहे.” पलीकडची व्यक्ती सतकश होऊि
ऐकू लागत,े पाठीमागे लागलेला रेडडओ बदं करण्याचा आवाज येतो. ती व्यक्ती मधेमधे
िोत्साहि, आपुलकी आखण सहािुभतू ी देऊि, औबिचश ं मि पूणश मोकळं होईपयतंा नतचं मिोगत
ऐकते. हा फोि पहाटे सयू श उजाडपे यतंा चालतो.
शवे टी ती त्याचे आभार मािते आखण म्हणते, “मी तमु चा सयं म आखण तुम्ही हदलेल्या
आधाराबद्दल तमु चे मि:पवू कश आभार मािते.’’ ती प्रवचारते, ‘‘तमु ्ही ह्या क्षेत्रात गेली ककती वषश
आहात आखण मी आता पढु े काय कराव?ं ” तेव्हा तो माणसू हसूि म्हणतो, “मला माफ कर
पण तू चकु ीचा िंबर कफरवला होतास. मी समुपदेशक िाही, मला कळलं होतं की तू त्रासात
होतीस आखण मला हे ही कळलं होतं की जर मी रॉगं िबं र म्हणूि फोि ठे वला असता, तर
कदाचचत तू पनु ्हा फोि उचलूि बरोबर िंबर कफरवला िसतास.. म्हणूि मी तलु ा सांचगतलं
िाही. मी जाणलं की अशावेळी तुला कोणीतरी हवं होत,ं तुझी व्यथा ऐकू ि घेणारं, मी ऐकलं..
मी माझं कतवश ्य के लं. औबििश े त्याचं िाव-गाव िाही प्रवचारलं. नतला सभोवताली असलेल्या
बबिशतश िमे ाची जाणीव झाली. त्या देवदतू ाचे आभार माििू नतिे फोि ठे वला. त्या
हदवसापासूि नतचं आयषु ्य बदललं. आज(२०१३ मधे) त्याच चॉकलेटच्या चचकट्यात माखलेल्या
मुलािे मकॅ ालर अॅथलेट म्हणिू प्रिन्मटि महप्रवद्यालयातिू पदवी घेतली. नतची ही गोष्ट खालील
निवडक मामबो २०१७ 75
वाक्यािे सपं ली, “In the deepest and the blackest nights of despair and anxiety,
it only takes a pinhole of light and all of grace can come in.”
प्रपिहोल लाइट.. एक सकू ्ष्म ककरण.. तेवढ पुरेसं आहे अधं ाराला पळवूि लावायला.
वा! रवींद्रिाथ टागोराचं ्या प्रवचारामं धले सत्य ऐकायला शमळाले. मी गोष्ट ऐकू ि खपू खषू झाले.
मला जीविाचं अमूल्य सार शमळालं.
योगायोग म्हणजे मीही सध्या एका अमं ली पदाथश आखण दारू व्यसिमकु ्ती कंे द्रात िोंदणीकृ त
आहारतज्ञ म्हणूि काम करते, तेव्हा औबिश सारख्या कै क गोष्टी ऐकायला शमळतात. काही जण
तो शमळालेला एक िकाशाचा ककरण घेऊि यशमवी आयुष्याची वाटचाल करतात, तर काहीिं ा
थोडा वळे लागतो, िकाशाचा मागश शोधायला. हा उजडे मग कु ठल्याही मवरूपाचा असो,
ककतीही तीव्रतचे ा असो अधं ाराला मात्र शमटवतो. माझे काम आहे त्यांिा पोषक आहाराबद्दल
सल्ला द्यायच.े .त्यांच्या व्यथा ऐकू ि घेणे, आखण त्यािं ा धीर देणे. सदैव तवे त राहण्याचा माझा
निश्चय. कदाचचत कोणाला कधी तो मोलाचा एक ककरण शमळूि जाईल.
76 निवडक मामबो २०१७
ओढ त्या क्षणांची
अमतृ ा हमीिे
ककतीदा वाटे मी परतूि यावे
क्षण आिदं ाचे पुन्हा जगावे
आईच्या कु शीत पनु ्हा निजावे
िव्यािे एकदा हे आयुष्य जगावे
गखणत चकु लेले पनु ्हा सोडवावे
डोळयातं मवप्िािं ा पुन्हा जागवावे
हरवलेली वाट शोधीत जावे
आठवणीचं ्या हहदं ोळयावर मि हे झलु ावे
सटु लेले काही उराशी धरावे
रेशीम बंध हलके च जपावे
ग्रीष्माचा दाह सोसत पुन्हा
आषाढ सरीिं ी बहरूि जावे
ककतीदा वाटे मी परतूि यावे
क्षण आिंदाचे पुन्हा जगावे.......
त:
वषै ्णवी अदं रु कर: सदंु र! छाि शलहहलसं अमतृ ा.
हरवूि गेलेले क्षण, वाटा, काही निसटलेल.ं ..सगळंच पुन्हा एकदा अिुभवावं वाटणं आखण
आषाढसरींसाठी ग्रीष्माचा दाह सोसण्याची तयारी! वाह..
असं वाटतं, म्हणिू च कदाचचत नियतीिे ‘आठवण’ िावाचं साधि ठे वलं असेल... हवं तेव्हा त्या
क्षणात मि कफरूि येतं... सुख आखण दुु ःख पुन्हा पनु ्हा भोगत राहत.ं .
आताशा मात्र वाटतंच, ‘हदल ढुंढता है कफर वोही फु रसत के रात हदि..’
निवडक मामबो २०१७ 77
अष्टावक्रगीता: एक कथारूपी ओळख
शमशलदं के ळकर
भगवाि श्रीकृ ष्णाच्या भगवद्गीतेइतका लोकमान्य िसलेला, िशसद्धी ि पावलेला आणखी एक
महाि ग्रथं आहे. त्याला ‘अष्टावक्र गीता’ असे संबोचधले जात.े
भगवद्गीतमे ध्ये कृ ष्ण-अजुिश या गुरु-शशष्यांचा संवाद आहे. तर अष्टावक्र गीतते गुरु अष्टावक्र
मुिीिे आपला शशष्य राजा जिक याजबरोबर के लेला संवाद आहे. या दोि महागीतामं ध्ये एक
मलू भतू अतं र आहे. भगवद्गीता यदु ्धभूमीवर अजुिश ाच्या कतवश ्याबद्दलच्या िश्ांिा उत्तर म्हणिू
जन्मली. यात पाप-पुण्य, मवग-श िरक, कम-श अकमश यांचे प्रवश्लेषण आहे. भगवद्गीतमे ुळे अजुिश
आपल्या कतवश ्यासाठी तत्पर तर झालाच, पण त्यापवू ी त्याच्या अिेक सदं ेहांचे निराकरण
कृ ष्णाला करावे लागले. हष-श प्रवशाद, कम-श अकम,श धम-श अधमश यांच्या गुंतागतंु ीमधिू अजिुश ाला
बाहेर काढतािा कृ ष्णाला आपले प्रवराट प्रवश्वदशिश देखील घडवावे लागले. पण अष्टावक्र मिु ींचा
शशष्य राजा जिक अत्यतं ज्ञािी, आदशश असा शशष्योत्तम आहे. त्याचे िश् तत्त्वज्ञाि आखण
मोक्ष या सबं ंधीचे आहेत. हा ज्ञािसंवाद यदु ्धकाळी घडलेला िाही, तर सामान्य शांततेच्या
काळात घडलेला आहे.
‘ज्ञाििाप्तीचा मागश कोणता? मुक्ती कशी शमळवावी?’ असा िश् जिकािे प्रवचारला आखण –
‘मकु ्ती साध्य कराया, ते तवे ढे प्रवषयरूपी प्रवष तू त्याग कर, तसेच क्षमा, सरलता, सत्य, दया
आखण करुणा याचं ा अगं ीकार कर, ‘ एवढ्या दोि वाक्यांमध्ये गुरूिे जिक राजास उत्तर हदले.
पण या उत्तरािेच जिकास सवश ज्ञाि िाप्त झाले. जिक हा मवतुःच एवढा स्मथर िवतृ ्तीचा,
सदं ेहप्रवरहहत, ज्ञािोपासक राजा होता की त्या एका गरु ुवचिािे त्याच्या मिातील सारे िश्
निमाले. सवजश ्ञािाचा िखर िकाश पडला. ‘अहो निरंजि! मी सवकश ाही आहे आखण म्हणिू
कु णीच िाही.’ हे कळले आखण जिकाचा प्रवदेह झाला. पुढे मग त्यांच्यातील संवादामधिू या
मळू िश्-वचिाचं े प्रवमततृ प्रवचार उलगडत गेले आहेत.
गीतेमध्ये कृ ष्णािे अजिुश ाला उपदेश के ला आहे की, ‘जिकादी ज्ञािी पुरुषािं माणे मवतुःमध्ये
स्मथर होऊि सहज कमश कर!’ म्हणजे कृ ष्णािे अजुिश ापढु े आदशश ठे वला आहे राजा जिकाचा!
तर हे गुरु अष्टावक्र कोण? उपनिषदे आखण महाभारतामध्ये त्यांचा जो उल्लेख आढळतो, तो
असा आहे –
उद्दालक िावाचे अत्यतं ज्ञािी ऋषी होते. श्वेतके तू िावाचा त्याचं ा पुत्र िकाडं पडं डत होता आखण
सुजाता िावाची कन्या होती. ऋषीचं ा अत्यंत प्रिय शशष्य होता कहोड. कहोड मवतुः मोठा
निष्ठावाि आखण गरु ुभक्त होता. त्याच्या सेववे र िसन्ि होऊि उद्दालक मिु ीिं ी त्याचा प्रववाह
कन्या सुजाता हहच्या बरोबर के ला.
78 निवडक मामबो २०१७
सुजाता गभवश ती असतािा एकदा कहोडाचे पठण ऐकत बसली होती. नतच्या पोटातील गभाशिे
अचािक आपल्या प्रपत्यास उद्देशिू उद्गार काढले,
“आपण हदवस रात्र इतके वदे पठण करत असता, पण तरी देखील आपले शबदोच्चार मवच्छ
आखण शुद्ध िाहीत; असे असतािा आपले शशष्य काय शशकतील? आखण बाहेरच्या जगात
जाऊि त्यािं ी तुमच्यासारखे चकु ीचे उच्चार काढले तर आपलेच हसे होणार, िाही का?”
गभाशिे शशष्यासं मोर आपला असा अपमाि के ल्याचे पाहूि कहोड मिु ी क्रोचधत झाले आखण
त्यािं ी आपल्या गभरश ूपी पुत्रास शाप हदला. ते म्हणाले, “जन्माला येण्यापूवीच तू एवढे
वेडवे ाकडे बोलतो आहेस, म्हणिू जन्मताच तू आठ अगं ांमध्ये वक्र होऊि यशे ील!” आखण झाले
तसचे . त्यामुळे पतु ्राचे िाव पडले अष्टावक्र!
राजा जिकाची अष्टावक्राशी भेट कशी झाली, याबद्दल अिके कथा आहेत. त्यापकै ी काहींचा येथे
उल्लेख करीत आहे.
मुलाचे चागं ले सगं ोपि व्हावे, ज्ञािोपाजिश व्हाव,े तर त्यासाठी धिाची आवश्यकता होती.
पत्नीच्या सांगण्यावरूि प्रपता कहोड, ज्ञािी आखण दािशूर राजा जिकाच्या दरबारी पोचला.
जिकाच्या दरबारात त्या काळात शके डो प्रवद्वाि ब्राह्मण होते. तथे े ते ब्रह्मज्ञािाबद्दल चचाश करीत
असत. त्यातील बंदी िावाचा एक ब्राह्मण परम प्रवद्वाि होता. चचमे ध्ये त्याच्या तोडीचा कोणीच
िव्हता. तेथे त्याची ख्यातीच तशी होती.
शास्त्राथातश बदं ीची एक अट होती की, वादप्रववादात ज्याचा पराजय होईल त्याला पाण्यात
बडु प्रवले जाईल. त्यापूवी अिेक प्रवद्वािांिा बंदीिे जलसमाधी हदली होती.
कहोड मिु ी धिाच्या अपेक्षेिे शास्त्राथासश तयार झाला, पण बंदीिे त्याचा तकश युक्तीिे पराभव
के ला. अथाशत अटीिसु ार कहोडास िदीच्या पात्रात बुडप्रवले गेले.
या दुु ःखद घटििे तं र सजु ाता मलु ासह आपल्या प्रपतगृ हृ ी रहाण्यास गेली. अष्टावक्राबरोबरच नतथे
त्याचा मामा श्वेतके तू याचा जन्म झाला होता. मामा-भाचे एकत्र वाढू लागले. अष्टावक्र
जन्मापासिू वदे शास्त्रामध्ये िवीण होता.
बारा वषाशचा झाला असता एकदा अष्टावक्र आपल्या आजोबांजवळ बसला होता. श्वेतके तिू े
त्याला तेथिू उठवले आखण म्हणाला, “तू तुझ्या वडडलाचं ्या माडं ीवर बैस जा!” अष्टावक्र तथे िू
उठला आखण आपल्या प्रपत्यास शोधू लागला, तेव्हा श्वेतके तू म्हणाला, “पण तलु ा प्रपता आहेच
कु ठे ?” उदास, हहरमुसला अष्टावक्र आपल्या आईजवळ गेला. तेव्हा सजु ातािे त्याला कहोड
आखण बदं ीच्या शास्त्राथाशची घटिा ऐकप्रवली.
प्रपत्याच्या जलसमाधीची ती कथा ऐकू ि अष्टावक्र अत्यंत क्रोचधत झाला. सुडाच्या भावििे े
पेटला आखण तडक जिकाचा पत्ता शोधत श्वेतके तसू ह तो जिकदरबारी पोचला. यज्ञशाळेकडे
दोघे जात असतािा समोरूि राजा जिक हत्तीवरूि येत होता. दोन्ही मलु े रमत्याच्या मधोमध
चालली होती. राजसवे कांिी त्यांिा मागावश रूि बाजलू ा होण्यास सांचगतले. तेव्हा अष्टावक्र
निभीडपणे उत्तरला, “िाहीऽऽ! राजाच्या आधी ब्राह्मणास मागश शमळायला हवा. कारण तो
जन्मतुःच गुरुपदी असतो.” हत्तीवरील अबं ारीत बसलेल्या राजा जिकािे हे ऐकले आखण तो
निवडक मामबो २०१७ 79
बालकाच्या त्या उत्तरािे िभाप्रवत झाला. दरबाराच्या द्वारपालािे दोन्ही बालकािं ा महाद्वारावर
अडवूि साचं गतले, “इथे बालकािं ा िवशे िाही. इथे के वळ वदृ ्धांिाच िवशे शमळतो!” त्यावर
अष्टावक्र म्हणाला, “के वळ डोक्यावरचे के स प्रपकल्यािे कु णी वदृ ्ध होत िाही. बालक असिू
देखील जर कु णाला परमज्ञािाचा बोध झाला असेल तर तोच खरा वदृ ्ध मािायला हवा!”
मागे उभा असलेला राजा जिक बालकाचे हे उत्तर ऐकत होता. त्याच्याकडे वळूि अष्टावक्रािे
प्रवितं ी के ली, “तुमच्या दरबारात होणाऱ्या निरंतर चचांबा द्दल मी ऐकले आहे. असहे ी ऐकू ि आहे
की बंदी िावाचा एक िकांड पडं डत आजवर चचते अस्जंक्य राहहला आहे. तो आपल्या
अटींिुसार त्याच्याकडू ि पराभतू झालेल्या ब्राह्मणािं ा जलसमाधी देवप्रवतो. त्याची ही अट
मलाही मान्य आहे. मी बंदीबरोबर शास्त्राथश करू इस्च्छतो.”
त्यावर त्याची ऐपत आखण बुप्रद्धमत्ता जाणिू घेण्यासाठी राजा जिकािे त्याला आत्मा आखण
ब्रह्म या प्रवषयावं र काही िश् प्रवचारले. अष्टावक्रािे समपकश उत्तरे हदली. ती ऐकू ि राजा िभाप्रवत
झाला. त्यािे शास्त्राथासश मान्यता हदली.
आपल्या िभावी ज्ञािाच्या आधारे, उचचत तकाचश ्या सहाय्यािे छोट्या अष्टावक्रािे बदं ी पंडडतास
पराभूत के ले. तवे ्हा तो बदं ीस म्हणाला, “प्रवद्वाि ब्राह्मणा, तुझ्याच अटीिमाणे आता तुला
जलसमाधी घ्यायला हवी, पण मी तसे काही मागणार िाही. के वळ या तमु च्या अटीमागचे
कारण काय ते सागं ावे?” तवे ्हा बंदीिे प्रविम्रतेिे, हात जोडू ि सांचगतले, “हे ब्रह्मज्ञािी बालका,
मी खरे तर वरुणाचा पुत्र आहे. माझ्या प्रपत्यािे प्रवभावरी िगरीत एक प्रवशषे यज्ञ आयोजला
आहे. नतथे त्याला पथृ ्वीवरील प्रवद्वाि ब्राह्मणांची गरज आहे. मी जलसमाधी देवप्रवलेले सारे
प्रवद्वाि ब्राह्मण प्रवभावरी िगरीत तो यज्ञ संपन्ि करण्यास हातभार लावत आहेत. यज्ञ पणू श
झाल्यावर ते सारे परत येतील.”
राजा जिकास अष्टावक्राबद्दल अचधकच आदर वाटू लागला. त्यािे अष्टावक्रास आपल्या दरबारी
नियशमत येण्याची प्रविंती के ली.
एकदा जिकािे एक मवप्ि पाहहले. मवप्िात तो अत्यंत गरीब झाला होता. शभक्षुकी करूि
आखण काही धान्य गोळा करूि त्यािे अग्िी पटे प्रवला व एक तटु क्या मातीच्या भाडं ्यात भात
शशजवू लागला. अग्िीसाठी वापरलेल्या काठ्या ओल्या होत्या. त्यामुळे भात शशजण्यास प्रवलबं
होत होता. अिके हदवसांच्या भकु े ल्या जिकाला भूक सहि होत िव्हती, म्हणिू त्यािे
अधाकश च्चा भात उतरप्रवला. तो थडं करण्यासाठी पसरप्रवला. पहहला घास घेतोय तेवढ्यात एक
बलै त्या जागी धावत आला आखण माती उडविू , भातात िाचिू त्यािे सगळे अन्ि िष्ट के ले.
असहाय्य जिक मवतुःवरील करुणेिे रडू लागला. त्याला हुंदके आवरेिासे झाले. श्वास लागला,
उचक्या आल्या आखण बेशदु ्ध अवमथते तो जशमिीवर कोसळला.
पण मवप्िातला िसगं नतथचे सपं ला आखण निद्रा भंग झाली. घामािे शरीर आखण अश्रिूं ी
चहे रा शभजला होता. पण उबदार शय्येवर जिक पहुडलेला होता. रात्रभर झोप आली िाही,
कारण मिात एकच िश् थमै ाि घालीत होता, यातले मवप्ि कोणते आखण वामतव काय?
राजा जिक हे वामतव की भुके ला जिक हे वामतव?
80 निवडक मामबो २०१७
सकाळी दरबारात प्रवद्वािांसमोर जिकािे आपला हा िश् ठे वला. सत्य काय आहे? आपण
ज्याला जागतृ अवमथा म्हणतो ते सत्य की, मवप्िात पाहतो ते सत्य? प्रवद्वािाचं ्या प्रवप्रवध
िकारच्या उत्तरािं ी राजा जिकाचे समाधाि झाले िाही. त्याचे मि अमवमथच राहहले.
दसु ऱ्या एका कथिे सु ार, राजाच्या या मिुःस्मथतीमध्ये त्याची अष्टावक्र मुिीशी पहहली भटे
झाली ती अशी. या िश्ावर चचाश चालली असतािा दरबारात एक बारा वषांाचा बालक िवशे ला.
आठ हठकाणी वक्र अशा त्या प्रवचचत्र बालकाला पाहूि दरबारातले सारे उपस्मथत प्रवद्वाि हसू
लागले.
अशा गभं ीर चचचे ्या समयी या प्रवचचत्र, अजागळ बालकाला कु णी िवेश हदला, असा िश्
काहीिं ी प्रवचारला. हसणाऱ्या सवश व्यक्तींिा न्याहाळूि पहात, तो बालक राजास उद्देशूि
प्रविम्रपणे म्हणाला,
“महाराज, तुमच्या दरबारात प्रवद्वाि, पडं डत, ब्रह्मज्ञािी पुरुष असतात, असे ऐकले होत,े पण
मला तर इथे सवश चमकश ार हदसत आहेत.”
आपल्या बोलण्याचा मचथताथश सागं तािा बालक पुढे म्हणाला,
“महाराज, चमकश ाराची िजर फक्त िाण्याच्या कातड्यापयतंा जात.े
“कातडे चागं ले की वाईट, हाडे सरळ का वक्र हेच तो योग्यपणे जाणतो. परंतु बाह्य शरीराच्या
व्यगं ामं ागे िाव-रूप यािं ा भेदिू आत असलेल्या मिाचे सौंदय,श नतथे असलेले ज्ञाि, सत-् चचत-्
आिदं रूप याचं ी त्याला कशी जाण येणार? इथे सारे प्रवद्वाि माझ्या बाह्य व्यगं ाकडे पाहूि हसत
आहेत, कारण त्याचं ी वतृ ्ती खरोखर चमकश ाराची आहे. मातीच्या घटातले बदं आकाश हे घट
होत िाही. ते मठाकाश होत.े तसे या अष्टावक्र ज्ञािी आत्म्याचे रूप अष्ट जागी रहात िाही.
उलट हा अष्टावक्र ज्ञािी पुरुष म्हणिू ओळखला जावा! तुमच्या ज्या िश्ांचे उत्तर ि
शमळाल्यािे तुम्ही चचनं तत आहात, ते उत्तर माझ्याकडे आहे. पण तुम्ही स्जज्ञासू असाल, तर
मी ते देईि. के वळ बुद्धीचा एक खेळ करणाऱ्या व्यक्तीसाठी ते उत्तर िाही, कारण बदु ्धीचा खळे
हे एक व्यसि आहे.”
राजा जिकािे अष्टावक्रास या प्रवधािाचा आशय समजावूि सागं ण्याची प्रवितं ी के ली. त्यावर
अष्टावक्र म्हणाला, “राजि,् तुमच्या शकं ाचं े समाधाि कु णी खरा प्रवद्वाि, तत्त्वस्जज्ञासू करू
शकतो, बपु ्रद्धचातयु ाशच्या भोगात फसलेली व्यक्ती िाही. शरीराच्या आखण कातडीच्या व्यगं ात
अडकलेल्या व्यक्तीस गुणातीत तत्त्वाबद्दल काय माहीत असले ?”
मग राजा जिकािे पूणश अतं ुःकरणािे अष्टावक्रास गरु ू माििू , त्याला वंदि करूि आपल्या
िश्ाचं ी उत्तरे माचगतली. सत्याची िक्की व्याख्या काय? जागतृ ावमथा आखण मवप्िावमथा
यातील सत्य काय? जन्ममरणाच्या चक्रातिू मकु ्ती कशी शमळवावी?
अष्टावक्रािे जिकास प्रवचारले, “या िश्ांची उत्तरे शमळावीत, मोक्ष शमळावा यासाठी तू कशाचा
त्याग करू शकतोस?” तवे ्हा जिक राजािे साचं गतले, “मी तर सगळे राज्य, वभै व, पररवार,
संसार आखण शरीर याचं ा त्याग करायला तयार आहे!” त्यावर महामिु ी अष्टावक्र म्हणाले, “हे
निवडक मामबो २०१७ 81
सवश त्यागण्याची गरज िाही, कारण हे सवश काही तुझे मवतुःचे िाहीच. ते तलु ा तात्परु ते
शमळाले आहे. जे तझु े िाहीच त्याचा तू त्याग कसा करणार? जर सोडायचचे असेल तर ती
प्रवषयांची आसक्ती सोड. आसक्ती धरणारे, इच्छा करणारे मि सोडू ि दे. मग घोड्यावर एका
ररककबीत पाय ठे ऊि चढू ि, दसु ऱ्या ररककबीत पाय ठे वण्यास जेवढा वळे लागतो, तेवढ्या
वळे ात मी तलु ा सत्याचे ब्रह्मज्ञाि अिभु विू देईि.”
त्याक्षणी गरु ुदक्षक्षणा म्हणूि जिकािे आपले मि गुरुचरणी समप्रपतश के ले. आखण त्याक्षणी
त्याला सवश ज्ञािाचा साक्षात्कार झाला. जिकाचा प्रवदेह झाला. देहधारी असतािाच तो प्रवदेह
झाला. देहाच्या सवधश मांाच्या पलीकडे गेला. सवश काही करत, राज्य साभं ाळीत अकक्रय झाला.
कारण संसारात राहूि देखील तो पूणश अिासक्त झाला.
अिासक्ती वाटते नततकी सोपी िाही, कारण ‘मला इच्छांच्या पलीकडे जायचे आहे, सवश
आसक्तीचं ा त्याग करावयाचा आहे.’ हीदेखील एक इच्छा आहे. राजा जिकाला ते शक्य झाल,े
कारण जिक मवतुःच एक वगे ळा, ज्ञािी परु ुष होता. तो अष्टावक्र मिु ीसं ाठी आदशश शशष्य
होता. जिक हे घराणेच देववंशी मािले गेले. जगज्जििी जािकी सीता याच घराण्यातली.
मिुष्य गणात त्याचं ी गणिा होत िव्हती. असे सतरा जिक होऊि गेले या घराण्यात.
त्यापकै ी महामुिी अष्टावक्राचा शशष्य कोण, हे शोधणे कठीण आहे. पण सवश जिक ब्रह्मज्ञािी
होते. म्हणूिच श्रीकृ ष्णािे अजिुश ास ‘जिकासारखा स्मथर हो!’ असा उपदेश के ला.
जिकाचं ्या दरबारी अिेक प्रवद्वाि होत.े वशसष्ठ ऋषी, याज्ञवल्क्य, गागी, व्यासपतु ्र शकु देव असे
अिेक प्रवख्यात ज्ञािी जिकाच्या यज्ञशाळेत शास्त्राथश करीत असत. अशा जिक कु ळातला एक
परु ुष अष्टावक्राचा शशष्य होता.
अष्टावक्रामळु े राजा जिक सवजश ्ञािी झाला. त्यामुळे कहोड आपल्या पुत्रावर अत्यंत िसन्ि
झाले. त्यांिी अष्टावक्रास समंदा िदीमध्ये मिाि करावयास िले े. िदीत मिाि करताच
अष्टावक्राची सवश आठ व्यंगे िष्ट झाली. त्याचे सवश शरीर ठीक झाले. मग प्रपत्यािे त्याचे िाव
कौशशके य ठे वले. म्हणूि अष्टावक्र गीतसे ‘कौशशके य संहहता’ असेही संबोचधले जात.े
अष्टावक्राच्या आत्मज्ञािाची िचचती सागं णारी आणखी एक कथा पुराणात आहे. राजा जिकािे
अिके शास्त्राचं ा अभ्यास के ला होता. त्यािे एके हठकाणी वाचले होते की, आत्मज्ञािाच्या
िाप्तीसाठी काही मोठे सायास करण्याची गरज िाही. फार िदीघश तपमया करावी लागत िाही.
आत्मज्ञाि िाप्त करणे अनतशय सहज, सोपे आहे. घोड्यावर चढतािा एका ररककबीत पाय
ठे वल्याितं र दसु ऱ्या ररककबीत पाय ठे वण्यास जेवढा समय लागतो, तेवढ्यात आत्मज्ञाि िाप्त
होऊ शकते. ममु कु ्षु जिक राजास आत्मज्ञािाची ओढ होती. या शास्त्र-वचिाची सत्यता दाखविू
देण्यासाठी त्यािे देशातल्या मोठमोठ्या प्रवद्वािांिा आपल्या दरबारी पाचारण के ले होते. असे
शसद्ध करता आले िाही तर, हे वचि शास्त्रातिू रद्द करण्याची त्यािे आज्ञा के ली. पण
जमलेल्या प्रवद्वािांपैकी कु णीच आत्मज्ञािाशी पररचचत िव्हता. ते सवश पुमतकी पडं डत होत.े त्या
सवांिा ी आपली हार मािताच राजािे त्यांिा तुरुं गात टाकले.
82 निवडक मामबो २०१७
ही बातमी ऐकताच अष्टावक्र मुिी राजा जिकाकडे गेला आखण त्यािे राजाचे आव्हाि
मवीकारले. त्यासाठी साऱ्या प्रवद्वािांिा कै दमकु ्त करवूि अष्टावक्र राजा जिकाला एका घोड्यासह
दरू निजिश हठकाणी घेऊि गेला. घोडा थांबविू त्यािे राजास एका ररककबीत पाय ठे वण्यास
सांचगतले. राजािे तसे के ल्यावर अष्टावक्रािे प्रवचारले, “तू शास्त्रात काय वाचलेस, ते आता मला
सांग पाहू!” त्यावर राजािे आत्मज्ञािाबद्दलचे वचि सागं ताच अष्टावक्र म्हणाला, “हे तर सत्य
आहे, पण पढु े काय वाचलेस ते सांग!” राजा म्हणाला, “असे ज्ञाि िाप्त होण्यासाठी पात्रता
मात्र पाहहजे.” अष्टावक्रािे लगेच िश् के ला, “ही अट तू पूणश के लीस का? जर िसेल तर
आत्मज्ञाि तरी कसे िाप्त होणार?”
राजा काही क्षण चमकला. त्याला आपली चकू जाणवली. आत्मज्ञािाची ओढ जरी असली तरी
ते मवीकारण्याची पात्रता आपल्यात हवी. गरु ु तर शसद्ध होताच. आता शशष्याच्या पात्रतचे ी
गरज होती.
अष्टावक्रािे त्याला समजावले की, “पात्रात काही भरावयाचे असले तर आधी पात्र पूणश ररकामे
हवचे . पात्रावर पडलेले झाकण उघडायला हवे, म्हणजचे अहंकाराच्या कोशापासूि आत्म्याची
पणू श सुटका करायची. संपूणश समपणश करायच.े शरीर व मिाच्या भाविेपासिू मुक्ती; शास्त्र, ज्ञाि
ककं वा सवश बाह्य उपाधींपासूि मकु ्ती! हे सवश के ल्यािे आत्मरूपी पात्र ररकामे होईल आखण
आत्म्याचा तळ हदसले . त्यात मग िवे ज्ञाि तरी कशाला भरावे लागेल? आत्मज्ञािास वळे
कशाला लागेल? मवतुःच्या आत्म्याचे तळापयतंा दशिश ; ह्याचा पूणािश भु व हेच तर आत्मज्ञाि!”
राजा जिकास हे उमजले आखण तो आश्चयशचककत झाला. प्रवलक्षण िम्र झाला. त्यािे
अष्टावक्रापढु े ितममतक होऊि मवतुःस पूणपश णे समप्रपतश के ले. त्याच क्षणी तो ज्ञािसागरात
प्रवरघळूि गेला. जिकाचा प्रवदेह झाला.
पुढे अिेक सहस्र वषांिा तं र आणखी एक प्रवद्वाि परु ुषास आत्मज्ञाि िाप्तीसाठी आधी पणू श ररक्त
होण्याचा सदं ेश त्याच्या गुरूिे हदला. याबद्दल ओशो अथाशत आचायश रजिीश सांगतात -
“िरंेद्र रामकृ ष्ण परमहंसांकडे ज्ञाििाप्तीसाठी गेला. तेव्हा तो मवतुः ज्ञािोपासक, मुमकु ्षु होता.
पण ज्ञाि िाप्तीचा जणू तो खेळ खेळत होता. त्याची चौकसबुद्धी प्रवलक्षण होती. ित्येक िश्ावर
रामकृ ष्णािं ी हदलेल्या उत्तरापढु े त्याचे अिेक िनतिश् असायच.े कोणत्याही शास्त्रीय वचिाची
तो सहज मवीकृ ती करू शकत िव्हता. ित्येक गोष्टीची त्याला चचककत्सा करायची होती. मग
रामकृ ष्णािं ी एके हदवशी एक जिु ी, जीणश पोथी िरंेद्राच्या हातात ठे वली. आखण ते म्हणाले,
‘मी अिके वषाापं ूवी हा पप्रवत्र ग्रंथ वाचला होता. आता सारे प्रवममरणात गेले आहे. पनु ्हा
वाचावसे े वाटते, पण माझे डोळे आता अधं झाले आहेत. काि मात्र शाबतू आहेत. तवे ्हा तू
मला हा ग्रथं वाचिू दाखवशील का? पण फक्त वाचायचा, त्याची चचककत्सा आत्ता िको. वाचि
संपले की मग आपण त्यावर बोल.ू ’ िरेंद्रािे गरु ुसाठी ग्रंथपठण सरु ु के ले. रोज थोडे थोडे असे
वाचत वाचत, जसजसे हदवस गेले, तसा िरंेद्र बदलत गेला. त्याचे िश् सपं ू लागले. पात्र ररक्त
झाले. समप्रपतश झाले, प्रववके ाचा मपशश झाला. िरंेद्राचा प्रववके ािदं झाला. तो ग्रंथ होता ‘अष्टावक्र
गीता!’”
निवडक मामबो २०१७ 83
या महाि ् समं कृ त संहहतेवरची काही तटु पुजं ी पुमतके शमळतात. काही मराठी आखण हहदं ी
अिवु ाद आहेत. ओशोंिी अष्टावक्र गीतवे रील के लेली िदीघश िवचिे आहेत. श्री श्री रप्रवशंकरांिी
या अष्टावक्र गीतचे े मोठे संदु र प्रवश्लेषण के ले आहे.
माझे बाबा श्री गोप्रवदं के ळकर यािं ा अष्टावक्र गीतेची ओळख सहजच झाली ती मी जेव्हा
त्यांच्यापाशी श्री श्रींच्या िवचिांबद्दल बोललो होतो. त्यांचे कु तहू ल तीव्र झाले, म्हणूि त्यांिा
या प्रवषयावर काही ग्रंथ आखण संहहता शमळवूि हदली. जे हाती लागले ते त्यािं ी वाचले आखण
अचािक काहीतरी झाले. काव्याच्या काही ओळी शलहहल्या गेल्या. वाटले, जे सरु ु झाले, ते
आता पूणश कराव,े अशा संकल्पािे ते भरधाव शलहीत गेले. िव्हे, त्याचं ्याकडू ि ते शलहहले गेले,
असे ते सांगतात.
वर उल्लेखखलेल्या साहहत्याची साथ होती. (व.े शा. सं. श्री. कृ . म. बापट शास्त्री यांचा मराठी
गद्यािुवाद आखण काका हररओम याचं ा हहदं ी गद्य अिुवाद याचं ा उल्लेख करावयास हवा.) आखण
शवे टी,
कु ठे च आहे, कु ठे च िाही, कु ठे एक वा दोि
तरंग िाही, शातं चच सारे, कसले ि-योजि.
अशा ओळी लेखणीतूि अवतरल्या आखण मग तसचे झाले!
त:
सषु मा जोशी: आत्मज्ञािासाठी लागणाऱ्या वेळाबद्दल शलहहलंयत त्यािं रोमाचं उठले. सतं
त्यासाठी येतािा एकटा ये असं सांगतात. अहंकार सोडणं फारच लांबची गोष्ट! आधी आपल्यात
अहंकार आहे ही गोष्टच पटायला हवी....खपू छाि वाटतंय वाचायला.
शैलजा पेडगावं कर: अष्टावक्राची गोष्ट लहािपणी एकदा वाचली होती, तो आठ हठकाणी वाकडा
होता आखण बाराव्या वषीच मोठे ज्ञाि िाप्त करुि मोठा ऋषी झाला होता. ह्या पलीकडे काही
आठवत िव्हते कदाचचत ् ते समजण्यापलीकडचे असावे. जिकाचे मवप्िही अधं कु से आठवत
होत.े खपू प्रवचार के ला आखण तमु च्या ह्या भागाितं र अचािक लख्ख िकाश पडल्यासारखे सवश
काही आठवले! तमु ्ही खपू च छाि शलहहताय. बघू माझी आठवण ककतपत बरोबर आहे. मला
असं काहीतरी वाचल्याचं आठवतयं …. जिक राजािे आपल्या मवप्िाचा अथश सांगणाऱ्यास अधे
राज्य देऊ के ले पण जो ह्याचा अथश सांगू शकणार िाही त्यास बंदी करुि ठे वले आखण
अष्टावक्राच्या प्रपत्यासही बदं ी करुि ठे वले होत.े त्याची माता सजु ाता चचतं ातरु होती म्हणिू
आपल्या प्रपत्यास सोडप्रवण्यासाठी अष्टावक्र जिकाकडे गेला आखण जिकािे त्याला आपले गरु ु
मािले.
84 निवडक मामबो २०१७
सषु मा जोशी: बपु ्रद्धचातयु ाचश े भोग हा जबरदमत शबद आहे. अतं मखुश करतो सणसणीत चपराक
मारूि.
शमशलदं के ळकर: खरेच. मी मवतुः शलहहल्याितं र मलाही जाणवलं की हे काहीतरी जमलयं इथ.े
आजबू ाजूला पहा, सगळीकडे हे असचे भोग ‘चढवलेही’ जाताहेत!
निवडक मामबो २०१७ 85
माणूस
िाजक्ता करंबेळकर
गावाच्या मधोमध देऊळ आहे, देवळाला छोटीशी वेस आहे. रमता आखण वेशीच्या मध्ये गटार
आहे आखण त्यावर वडे वे ाकडे दोि दगड टाकलेले. पाय ठे ऊि जातािा एक डु गडु गतो म्हणिू
सरावािे लोक तो टाळतात. वशे ीच्या डाव्या अगं ाला बसकी घरं मोडू ि आता बांधकाम सुरू
झालं आहे. उजव्या अगं ाला बाहेरूि निळा रंग पोतलेली दाराच्या दोन्ही बाजूस कोिाडे
असलेली बसकी कौलारू घरं ओळीिे आहेत. दारात वाकू ि पाहहलं तर शमट्ट काळोख असतो.
वेशीचं दार उघडचं असतं. वेशीतिू आत गेलं की डावीकडे दगडी ओटा आहे त्यावर प्रवसप्पा
बसलेला असतो. मळकट रंगाचं धोतर, कळकट डगला आखण डोकीवर गाधं ीटोपी. डोळयावर
जाड शभगं ाचा चष्मा, त्यातिू त्याचे खोल गेलेले पाढं रट डोळे आणखी भकास हदसतात.
हातातली घगुं ुरकाठी हापटू ि तो जमलेले कावळे उडवूि लावतो. गेला एक तास त्याचं हेच
काम चालू आहे. काळया कु ळकु ळीत पायाखाली माती नि खडे रगडत मधिू च काठी उगारतो
आहे. भगे ाळल्या पायाच्या अगं ठ्यात तांबयाचं वळं, गळयात तुळशीमाळ आखण सुरकु तलेल्या
काळयाकु ट्ट कपाळावर पांढऱ्या अगं ाऱ्याचं ठसठशीत बोट असा त्याचा रोजचा ठरलेला अवतार
आजही तोच आहे. आज दत्तजयतं ी, सकाळपासूि गदी, गावजेवण, िसाद. देवळात गजबज.
त्याच्या पायाजवळ पडणाऱ्या चपलाचं ी संख्या वाढलेली.
“निघालो घेऊि दत्ताची पालखी...” देवळाच्या दारापाशी लावलेल्या िवीि डॉल्बी मपीकर वरूि
ककश श्श आवाज त्याला दरु ूि आल्यासारखा वाटला. पंक्ती उठू ि उष्ट्या खरकट्याचा प्रवचचत्र वास
हवेत भरूि राहहलेला. डोळयाच्या गारगोट्या नि कािाचे पोकळ वासे झालेले पण एखाद्या
परु ाति शक्तीसारखं घ्राणेंहद्रय कायरश त!!
काही वळे सारं शांत झालं आखण “जो जो जो जो रे...बाळा दत्तात्रया...”बारीक कािावर आलं,
पाळणा हलला, आरतीही झाली, कु णीतरी मूठभर संुठवडा त्याच्या हातावर हदला...काही वेळात
अधं ार पडला आखण पांगापांग झाली. ओट्यामागच्या मारुतीच्या देवळीत गोडं तले घालिू
कोणीतरी सांजवात के ली आखण त्याचवेळी वाऱ्याची झुळूक येऊि वेशीतल्या बकु ळीची चार
फु लं त्याच्या पायात पडली. हवेत गोड गोड वास भरूि गेला. कोणीतरी बारका डोळयात फार
काळजी घेऊि त्याच्याजवळ आला, त्याच्या खप्प बसलेल्या गाल्फडांवर इवले हात कफरविू
त्याच्या तोंडात “आज्या पडे ाय रं...” म्हणूि पढे ा चारला आखण ते प्रपल्लू पळूि गेल.ं हळूहळू
उठू ि चालत प्रवसप्पा देवळात आला. पसरलेली फु लं पायाखाली येत होती. शजे ारच्या
कोपऱ्यातली जिु ाट सतरंजी चाचपडू ि तो त्यावर पसरला. कािात बायकोच्या आवाजातला
पाळणा घुमू लागला, चार पोरं दोि लेकी िातवंड साऱ्याचं े पाळणे हालवणारे नतचे मायाळू
86 निवडक मामबो २०१७
खरखरीत हात आठवले, खणाची चोळी आखण एका इरकली लुगड्यात सारं घरदार सामावलेल.ं
औक्षभर आईची माया देऊि सांभाळूि घेणारी ती साक्षात अिसयू ा कपाळी अहेवपण शमरविू
गेली आखण घरदार कफरलं. सिु ा-लेकरं प्रवचारेिा झाली.एकटं पडल्यावर डोळे आपसूक अधं ारले,
काि प्रपकले...मि प्रवझिे ा... प्रवश्वेश्वर! वडडलािं ी दत्त महं दरात जन्म झालेला म्हणिू िाव हदल.ं
आईिं लाडािे प्रवसप्पा के लं अि तेच चचकटलं...थरथरत तो उठला, गाभाऱ्याजवळ गेला रोज
अधं ारलेला आज उजळत होता...
“प्रवसप्पा संपलं रे सारं, आता तू एकला. सारी तुजीच लेकरं तरी तू एकला. मी सुटतोय
फू डच्या काळात, पर तू हरेक वरीस जल्म घेतोस की रं...तुला समदं हदसतयं त्ये बघिू
घे....हहकडं आतबी काळोख नि भाईर बी काळोख...” अधं ारात त्याचे डोळे चमकले आखण
एकमखु ी मूतीचे चांदीचे डोळे अधवश ट िकाशात लकाकले...वाऱ्याचा गारेगार झोत आला आखण
समई प्रवझली, आता फक्त प्रवसप्पाचे डोळे तेवढे तेवतायत.
निवडक मामबो २०१७ 87
हु रडा
प्रववेक देशपाडं े
ककती साधम्यश असतं ित्येकाच्या मिात, ज्यािे त्यािे जपलेल्या त्या बालपणात! निवांत क्षणी
आपण आपल्या ‘मिातल्या उन्हात’ न्हाऊि निघतो. ‘रेवकी देवकी’ हे आमचं शते ीचं गाव, बीड
स्जल्ह्यातल्या ‘गेवराई’ तालुक्यातलं. सहामाही परीक्षा संपवूि हदवाळीच्या सुट्टय् ा, मग पनु ्हा
शाळा सुरू, मग िाताळ. तेंव्हाच संक्रांतीचे वधे लागलेले असत. थडं ीचा अमं ल गडद होऊ
लागलेला अस.े वडीलधारे लोक, अगं णात सकाळी येऊि ऊि खायला बसू लागत. सकाळपासिू
तीितीिदा मवयपं ाकघरात ‘चहा’चे आधण चलु ीवर चढत अस.े पाण्याच्या हंड्याखाली सरपण
सारूि जाळ के लेला असे. मंजि घेऊि दात घासत डोळयातली झोप अजिू सांभाळायच्या
इराद्यािे आम्ही हंड्याभोवती ‘शके ायला’ बसत अस.ू कोणालाही अघं ोळ करण्यात रस िसायचा.
रात्रीचा, रजईचा अमं ल कायम ठे वण्याची ही धडपड जो तो करत राहायचा मिाि करूि
तडफदार व्हायची हौस क्वचचतच एखाद्यात अस.े मला फार आवडतो हा काळ.
हदवाळी ते जािवे ारी अखेर.. हे तर हुरड्याचे हदवस!
ह्या हदवसातं रािात रबबीचा जल्लोष चालू असतो. ज्वारीिं कणीस धरलेलं असतं. धाटाची
हहरवी पािं अि ् दांडा ‘हलका पोपटी’ होतो. हहरव्या मोत्याचं े गचु ्छ वाटावते असं दाणे भरलेलं
ज्वारीचं जड कणीस लगडू ि ज्वारीचं धाट जडावूि झुकतं. गहू गडु घ्यापयतंा आलेला असतो,
त्याच्या ओबं याही भरू लागलेल्या असतात. रािात पहाटे उठू ि फे रफटका मारतािा मला ओढ
असायची ती सूयोदयाची!
सूयोदय होताच ते सोिरे ी ककरण गव्हाच्या प्रपकावर अलगद खखडकीचा पडदा सारल्यागत
उतरायच.े गव्हाच्या रांगामं धिू िकु तंच मोटेचं पाणी प्यायलेली काळीशार ओली जमीि पाहूि
डोळयाचं पारणं कफटायच.ं पहाटे काळसर हहरवी हदसणारी गव्हाची रोपं, सूयकश करणािं ी तजले दार
सोिप्रपवळी व्हायची. अनिबधां वाऱ्याच्या थडं झुळकािं ी गहू एकाच हदशिे े झुकू ि कापरं
भरल्यासारखा थरथरू लागायचा. ओंबयांच्या सोिरे ी शमशा अि ् हहरवी गार रोपं वाऱ्यािे एकाच
बाजलू ा नतरपी होऊि शहारताहेत या दृष्याचं गारूड माझ्या मिावर कायमचं झालेलं आहे.
तरु ीचं पीकही ‘झिाटू ि’ आलेलं अस.े माणसाएवढी तरू .. नतला करंगळीएवढ्या शंेगाचशंेगा
लगडलेल्या असत.
लहािपणी बालवाडीत शशकतािाची पाटी आठवत.े . अधी काळीशार खापराची, अध्याश भागात
उभ्या तारा अि ् त्यात १..२..३.. असे चढत्या भाजणीिे ओवलेले मणी आठवतात. तशा
टप्पोऱ्या मण्यासारखी जवळजवळ दाणे असलेली ती तरु ीची शंेग! एका झाडाच्या जरी
काढायच्या म्हटलं तरी एक ताट भरूि जाईल इतक्या शेंगा निघत. त्या तुरीच्या दाण्याचा
88 निवडक मामबो २०१७
रंगही अलौककक हहरवा. तरु ट गोड चव! कच्ची शेंगही खा िाहीतर मीठात उकडू िही खा.
भन्िाटच! असे हे मिाला भुरळ पाडणारे हुरड्याचे हदवस!
हुरड्याच्या हदवसात आम्ही असचं बीडहूि गेवराईला माझ्या काकांच्या घरी जमायचो.
गावाकडू ि ‘गडी’ चार बैलगाड्या घेऊि यायच.े त्यात कु णी कु ठे बसायचं यावर चचा,श भांडण,ं
पैजा लागायच्या. अत्यतं चधप्पाड असे माझे दोि आवडते बैल ‘इंग्रज्या’ आखण ‘मोगऱ्या’ ज्या
गाडीला असत, ती माझी. मग आम्हा सगळया खोडकर मुलाचं ा अड्डा म्हणजे ती गाडी. ती
मी चालवायचो. गाडीच्या बठै कीवर सगळे बाकी बसलेले, मी मात्र समोरच्या दांड्यावर पाय
लोंबकळवत सायकलच्या सीटच्या समोरच्या दाडं ीवर बसल्यासारखा बसायचो. एका हातात
चाबकू , दसु ऱ्या हातात बैलाचा कासरा. एका लयीत सगळया गाड्या त्या ‘धळू भरल्या’ वाटेिं
चालायच्या, माझी अथातश सवातश पुढे.
गावच्या वशे ीतूि हा ताफा बाहेर निघतािा सगळे कौतकु ािे बघत असत. मग महामागश
ओलांडू ि गाड्या रेवकीच्या रमत्याला लागत. मळूि मळूि मऊ झालेल्या मातीची ती गाडीवाट
पढु े लागली की, मग हादरे कमी बसायच.े येतािा गडी गाडीत रािमेवा शते ातूि भरूि
आणायच.े त्यावर सगळयाचं ा डोळा असायचाच. मग सगळे ‘टहाळ’, बोरं, ऊस खायच.े हहरव्या
हरबऱ्याचा पाला खाऊि दातािं ा ‘आंब’ यायची. ओठ तडकायच.े बोरांच्या आंबट, तुरट
गोडव्यािं जीभ हुळहुळी व्हायची. थडं ीचे जाडे ‘वलु िकोट’ सगळयािं ी घातलेले असायच,े
त्यातिू ही उघड्या माळरािातला झोंबणारा गार वारा सरशकि आत शशरायचा अि ् हुडहुडी
भरायची. मध्येच खडकाळ, खड्ड्याचं ी वाट लागली की जोरदार दणके बसत. गाडीत सगळे
उं च उडू ि आपटत अि ् सगळी हाडं खळु खळु यासारखी वाजत. मी मात्र समोरच्या दांड्यावर
आधीच सतकश होऊि, दोन्ही तगं ड्यांचा दांड्याच्या भोवती प्रवळखा घालिू , खाली पायाची अढी
घालूि मजबतू मांड ठोकू ि बसलेला असे.
गाडी पळतािा त्या दोि चाकाचं ्या ररगं ािं ी बाजूला खोल झालेल्या त्या वाटेचा मधला भाग
ऊं चवट्याचा अस.े त्या रमत्याच्या ‘पोटावर’ कधी मऊ हहरवं गवत असे; तर कधी रुक्ष काटेरी
बाभळीचं झडु ू प असे. बाजचू ी जमीि ‘स्जरायती की बागायती’ यावर ते ठरत असे. मग मी
चपला काढू ि मागे टाकायचो अि ् पायाचे तळवे त्या मऊ गवतावर लागतील असे टेकवायचो.
हा फार डेंजरस खळे असे. गाडी वेगात पळतािा िजर खाली रोखिू धरावी लागे, कधी
बाभळीचं झुडू प येईल त्याचा पत्ता लागायचा िाही. मग झपकि एखादं झुडू प आलं की मी
दोन्ही माडं ्या फाकवूि पाय वर घ्यायचो अि ् झुडू प गेलं की खाली करायचो. जरा चकू झाली
की काटे घसु लेच अगं ात. ह्या माझ्या िसगं ावधािाचं आमच्या गड्यांिा फार कौतुक वाटायच.ं
ते म्हणायच,े “धाकले मालक लै भारी बसतते .”
मग त्यांच्या ग्रामीण गोटातलेच आपण एक आहोत, असं वाटू ि मला आिंद होत अस.े
रमत्यात बैल मतु ायला लागले की, एक िागमोडी ओली रेष खाली काळया मातीत सरकत
सरकत मागे जाई. साधारण अडीच तासाचा हा बैलगाडी िवास; पण मला कधी कं टाळा येत
निवडक मामबो २०१७ 89
िसे. कधी सपाट, कधी उं च, कधी दोि शते ात खोल अशा पादं ीतिू हा रम्य िवास चालू अस.े
कधी दतु फाश घिदाट झाडी लागायची. दोन्ही बाजूचं ्या झाडांच्या फांद्या वर एकमके ात गुफं ू ि
एक अधं ारा माडं व लाबं चलाबं अतं रापयतां झालेला असे. नतथे भीती वाटायची. लालभडक
डोळयांचे मुंगुस हदसायच.े मग सगळे ओरडायचे, “मुंगसा मुगं सा, तोंड दाखव, तलु ा रामाची
शप्पत.” मग राम ‘मध्ये’ घातल्यािे मंगु सु तोंड दाखवूि जात अस.े
कधी एखादं पुष्ट घबु ड झाडाच्या ढोलीत निवातं बसूि झोपलेलं हदसायच.ं आम्ही टॉचचश ा िकाश
पाडताच प्रपवळे डोळे उघडू ि रोखिू पाहायच.ं सगळे बच्चमे डं ळी गाडी थाबं वूि त्याला कोरस
मध्ये “घूssघूss” असं चचडवायच.े मग ते घुबड त्याची माि वाकडी करायचं अि ् त्याचं
करंजीच्या कमािीसारखं बाकदार िाक भयािक हदसायच.ं सगळे गाड्या पुढे दामटायच.े कधी
झाडाला उलटं लोंबकळूि पाचपन्िास काळी वटवाघळं आमच्याकडे बघूि शभतीदायक हसत.
त्यांचे ते लुकलकु णारे डोळे, अधवश ट उघडझाप करणाऱ्या छत्रीसारखे पखं , पायाचं े पंज,े त्याचं ा
तो तोंडािे के लेला ‘सामूहहक ककचककचाट’ ककश श असायचा. त्याचं ्या हातात उं बरं हदसायची.
उलटी लटकलेली वटवाघळं उं बरासाठी एकमेकांशी ककचककच भांडताहेत हे सलु टं बसूि पाहतािा
मला फार मजा येई.
कधी एखाद्या चचचं वे र, बाभळीवर, शलबं ा-प्रपपं ळावर, बाधं ावरच्या आंबयावर ‘सगु रणीची’ प्रपवळट
पाढं री, वर आखण खाली निमुळती, अि ् मध्ये फु गीर गोल, असा सुबक घाट असलेली घरटी,
हठकहठकाणी लटकतािा हदसायची. त्या पक्ष्याची ती कला, ते घरटं बांधायचं कसब, प्रपलाचं ्या
सरु क्षक्षततेसाठी चचचं ोळं िळीसारखं के लेलं घराचं दार.. हे तंेव्हा अि ् आताही मिाला भावतं.
मध्येच बैल गपकि थांबायच.े मी ककतीही चाबकू मारला, शपे टू प्रपळलं तरी हलायचे िाहीत.
गडी कािाजवळ तोंड आणिू हलक्या आवाजात सागं ायचा, “दम खा मालक; फु डं ‘जिवार’
आसि म्हूि बैल ‘ठाकले’.” पूणश रमत्यात िीरव शांतता, घाबरलेले आम्ही. अि ् क्वचचत माि
हलल्यािे घंुगरु माळांचा मजं ुळ िाद करणारे बैल असा िवास थाबं ायचा. मग समोर दहा
फु टावर खसपस व्हायची. एका बाजूिे सळसळत एक िचडं िाग आडवा सरकायचा अि ्
पलीकडच्या काठािे हदसेिासा व्हायचा. त्याचं प्रपवळंधमक अगं मातीत लडबडू ि धरु कट होत
अस.े आठ दहा फु टी िाग मग पुढे लाबं गवतात अगं घासिू प्रपवळा तकतकीत होई. मी
एकदा मारायला दगड उचलला तर गड्यािे मारायला मिाई के ली. “िका मारू जिवार,
मालक. रोजच हदमतते िागुबा. आमी न्हाय मारीत.
“िाग गेला की रेल्वे गेल्यावर गेट उघडलं की जशा गाड्या जा ये करतात तशा निप्रवकश ारपणे
त्यािं ा टोकलं िाही तरी बैल आपोआप चालू लागत. कधी हटटव्याचं ा ‘टीव टीव टटॅट्ट टीव’
असा आवाज ऐकू ि भीती वाटायची. मग कळायचं की िदी आली. मग वाळू लागायची, चाकं
90 निवडक मामबो २०१७
वाळूत रुतल्यािं गाडी हळूहळू चालायची. पण पाण्याच्या ओढीिं बलै जोरात चालायच.े मग
रुं द, उथळ अशा झुळझुळ वहाणाऱ्या पात्रात बैल मध्येच थांबायच.े अशावळे ी त्याचं े शपे ूट
प्रपरगळले वा चाबकािे मारले तरी बलै हढम्म असत. तहाि भागवण्याचा त्याचं ा हक्क कसा
डावलणार?
मी सराईत गाडीवािासारखा कासरा बलै ावर टाकू ि उडी मारायचो. त्या गार पाण्यािे हातपाय
धऊु ि तोंडावर सपसप गार पाण्याचे सपकारे मारायचो. बाकी मंडळीही ककमाि पाण्यात
उतरायचीच. मग बैल बराचवेळ खाली वाकू ि ते वहात,ं निमळश , थडं पाणी प्यायच.े ित्येक
घोटाबरोबर त्याचं ्या िाकपुड्यांतिू ‘हहमममसss’ असा उ:श्वास ऐकू यायचा. फार गमतीदार
वाटायचं ते. मग तहाि भागलेल्या बैलांचे निवलेले, टप्पोरे डोळे एखाद्या जाड निळया
शभगं ासारखे फार सदंु र हदसायच.े िवास पढु े चालू व्हायचा. असं करत करत गाव यायच.ं
गेवराईपासिू रेवकीपयतां दोि छोटी गावं लागत. एखादं गाव हदसलं की हादऱ्यािं ी ‘बडू ’
सडकलेलं कु णी ज्येष्ठ बाईमाणसू म्हणायचं, “आली बरंका रेवकी.” ककं वा कु णी उतावीळ लहाि
भावडं गलका करायचं, “रेवकी...रेवकी आली!” मग मी अि ् आमचा गडी गालातल्या गालात
हसायचो, मागे वळूि गभं ीरपणे म्हणायचो, “उं ssहुं.. खपू लांबे अजूि!”
मग त्याचं े चहे रे मझु ुिश गेलेले पाहूि मी अि ् गडी खपू हसायचो. पण मला ते कळायचचं .
लांबूिच सगळयांच्या आधी मला तो गावाबाहेरचा प्रपपं ळ अि ् त्याचा पार हदसे. त्याची एक
खास पद्धत मी गड्याकडू ि शशकलो होतो. चालत्या गाडीत ते करणं सोपं िस.े गाडीच्या
हहदं कळणाऱ्या स्ऱ्हदमशी जळु विू घेऊि, तोल सावरूि बसत, तंगड्या घट्ट आवळूि, त्यातल्या
त्यात सपाटीवरूि गाडी जातािा मवत:ला स्मथर करूि, डोळयांच्यावर हाताचा पजं ा आडवा
कपाळावर धरूि आडवी झापड करायची. त्यािे डोळयात जाणारे सयू कश करण अडवले जाऊि
मुबलक अधं ार होतो. बबु ुळं मोठी होतात. मग दरू चं हदसू लागत.ं मग डोळे बारीक फट राहील
एवढे ककलककले के ले की मारुतीचा पार अि ् प्रपपं ळ हदसे. मग तशीच िजर क्षक्षनतजावर पवू ेकडे
सरकवत िेली की सगळी बसकी घरं अि ् शवे टी छोट्या टेकडीवरची आमची ‘गढी’ हदसे.
मग हे सगळे ताळे जुळल्यावर मी गड्याकडे िजर टाकत अस.े अि.् . “क्यूाँ बराबर पहेचािा के
िहीं?” असा आप्रवभावश करत अस.े गडी कौतुकािे माि डोलावत असतािाच मी गाडीत उलटा
उभा राहूि, “आली होss रेवकीss” अशी हाळी देत असे. चारीही गाड्यात उत्साह उसळत असे.
आता बैलांिा सागं ावं लागायचं िाही, मग मी कासरा त्यांच्या पाठीवर टाकू ि द्यायचो. हा ‘ढील’
हदल्याचा सकं े त त्या मकु ्या जीवािं ा बरोबर समजायचा. ते घरच्या ओढीिे वेगात चालायचे ते
थटे शते ातल्या आमच्या कोठ्यावरच थाबं ायच.े
निवडक मामबो २०१७ 91
तर असं उत्कं ठा ताणिू गाव आलं. लागूिच िदी होती. ती पार के ली की मारुतीचा पार. लाल
शेंदरु ािे माखलेला उं च सशक्त मारुती आहे आमचा. पाराच्या पायऱ्यांवर कु चाळक्या करणारे
एक दोि, ऊि खाणारे एक दोि अशी मंडळी बसली होती. ती खडबडू ि उठली. एकाचा तांबडा
पटका तवे ढ्यात सुटू ि पडला. “राम राम वं मालक!” असं ओरडू ि पटका डोक्यावर दाबूि
बसवत तो पळत गाडीकडे आला. दसु रे दोघं तरणे लोक िुसतं बसिू आमचा अदं ाज घेत होते.
आमचा ताफा गाव पार करत होता. सगळे तरु ळक हदसणारे गावकरी थांबूि ‘राम राम’ घालत
होते. मी ‘म्होरच्या’ गाडीत असल्यामुळे खणखणीत ‘राम राम’ घालायचो. पुढे लक्ष्मण
कासाराच्या, आमच्या गावातल्या एकमेव डडझले इंस्जिवर चालणाऱ्या प्रपठाच्या चगरणीच्या
धरु ाड्याचा पररचचत ‘पकु पुक’ आवाज यायचा. कारण त्या धरु ाड्यावर एक तांबया पालथा
घातलेला अस.े बहुधा तो ‘सायलेन्सर’ असावा.
मग गाड्या आमच्या ‘खखडकीच्या मळयात’, उं च टेकाडावर असलेल्या ‘कोठ्यावर’ यायच्या.
धोतर, सदरा, पटका घालूि कौतुकािे आम्हाला न्याहाळत बाहेर उभे असलेले आजोबा
हदसायच.े आवाजात कमालीची जरब असलेले, पन्िासके गड्यांवर अकं ु श ठे विू सहा-सातशे
एकर शते ी करणारे कतबश गार आजोबा! त्याचं े रागीट डोळे रोखिू ते बघू लागले की आम्ही
िातवंडं लपूि बसत असू, गडी चळचळा कापत असत. पण त्याचं ्या जाड, शभु ्र छपरी
शमश्यामं धिू आज ते कौतुकािे हसत असत. मग सगळे उतरूि आजोबांिा िममकार करायच.े
मी मात्र, एका सच्च्या गाडीवािासारखा, सगळे िवासी उतरले की कासरा हढला सोडू ि
दांड्यावरूि उडी मारायचो. बैलगाडीतलं सामाि खाली काढू लागायचो. मग ही अप्रवममरणीय
‘राईड’ मला देणारे ते माझे लाडके ‘इंग्रज्या’ अि ् ‘मोगऱ्या’ हे बैल. त्यांच्या पाठीवर मी िेमािे
थाप मारत अस.े पाठीवरूि मायेिे हात कफरवत अस.े त्याचं ्या तकु तकु ीत मऊ कातडीची
थरथर, शहारे माझ्या हाताला आजही नततक्याच तीव्र उत्कटतेिे जाणवतात. मग त्यािं ा
जपंु लेलं ‘ज’ू सोडविू मी त्यािं ा गोठ्यात आणूि बाधं त असे. त्यांिा हहरवा चारा टाकत असे.
कडबयाच्या गंजीतिू पंेढी काढू ि हातािे फै लावूि, मोकळे करूि ती धाटं त्याचं ्या पढु ्यात
टाकत अस.े बादल्या भरूि प्रवहहरीवरूि पाणी आणेमतोवर त्याचं ं खाणं संपायच.ं मग बादलीत
तोंड घालिू पाच सहा घोटात सगळं पाणी प्रपऊि ते ‘शीतळ’ व्हायच.े पनु ्हा त्याचं ी पाठ
थोपटू ि मी वाकू ि गोठ्याबाहेर यायचो. गडी, बाया, त्याचं ी मुलं, आजोबा.. कौतुकािं माझा हा
खटाटोप पाहायच.े का कु णास ठाऊक, मला असं वाटायचं की हे सगळे ‘भावी अमसल शते करी
वारस’ म्हणूि माझ्याकडे बघताहेत की काय?
मग इकडे आमच्या गुमामत्याच्या बायकोिे चहा ठे वलेला असे. प्रपतळी भांड्यात तो अध्याश
बादलीभर दधु ाचा चहा उकळत असायचा. नतिे लाबं ूि बलै ाचं ्या घुगं राचं ा आवाज ऐकताच चहा
टाकलेला अस.े पळीभर चहा उचलिू उं चावरूि भांड्यात सोडतािा ती अदं ाज घेत असे.
92 निवडक मामबो २०१७
मिासारखा रंग आला िाही तर दोि ‘शलप्टि..सपु र डमट’च्या हहरव्या चहापडु ्या त्यात ओतत
अस.े सगळेजण पहहल्यादं ा रािातल्या प्रवहहरीवर पळत जात. नतथे ‘मोट’ चालू अस.े
पलीकडल्या उसाला अहोरात्र पाणी देणं चालू असायच.ं प्रवहहरीत मोट बडु ाली की ररव्हसमश ध्ये
आलेले बैल थांबायच.े गडी गाणं म्हणायचा,
“ककती कवतकु करू रं तुहं ‘सरजा’
िगं रुसू माह्यावरी माह्या ‘राजा’ ह्होsss!”
‘ह्होss’ हा परवलीचा उद्गार आला की मग ‘सरजा-राजा’ चालू लागत. मोटेचा िाडा ओढला
जाई. आम्ही पळत प्रवहहरीवरच्या मोरीच्या पढु ल्या हौदात पाय बडु विू बसायचो. िाडा
रहाटावरूि सरकतािा ‘ऊं ss ऊं ss ऊं ss ऊं ss’ असा आवाज करायचा. काळीशार, चमकदार,
द्रोणासारखी हदसणारी मोट वर यायची. सोंड उघडायची अि ् धबधबा आवाज करत ते िीतळ
मवच्छ, गार, गोड, सुफे ि पाणी खळाळत मोरीत, हौदात येऊि वेगािे पढु े चारीत पळायच.ं
खाली उसात कु णी गडी ‘दारं धरायला’ उभा अस.े तो मातीचा बाधं फोडायचा. उसाचा वाफा
पाणी प्रपऊि टाकायचा. आम्ही हात, पाय, तोंड धऊु ि, गार, गोड पाणी प्रपऊि परत यायचो.
चचिी मातीच्या कपात चहा भरूि एका प्रपतळी ताटलीत ठे वलेला असे. मग तो धरु ाच्या
वासाचा, घट्ट दधु ाचा गळु ाचा चहा सगळे दोि दोि कप तरी पीत.
मग गाजराच्या वार्फयात आमचा धडु गुस सुरू होई. आमच्या डोक्यापयतंा वाढलेल्या िाजकू
पािाचं ी गाजराची रोपं उपटू ि खालची अमसल गावराि, अजं ीरी रंगाची गाजरं आम्ही प्रवहहरीवर
धऊु ि खायचो. तशी गाजरं मी गेल्या ककत्येक वषातश मंडईत ककं वा कु णाकडे पाहहली देखील
िाहीत. इकडे अगं णात हुरड्याची तयारी चालू झालेली असायची! एकदोि गड्यािं ी एका बाजूला
काळयाशार घोंगड्या चोहोबाजूिं ी अथं रूि मध्ये खड्डा करूि त्यात शणे ाच्या गवऱ्या पटे विू ,
तुराट्या (तरु ीच्या वाळलेल्या काड्या) गवऱ्यामं ध्ये खपु सूि जाळ के लेला असायचा. एक गडी
गाडीतिू ज्वारीची भरलेली दाणेदार कोवळी कणसं घेऊि यायचा. आमच्या बरोबरच्या आलेल्या
कु णी.. बहहणी, आई, काकू , आत्या यांच्यापकै ी कु णी.. शमरे-खोबऱ्याची, शेंगदाण्याची चटणी
काढायला लागायच.े िुसता खोबऱ्याचा कीस, मीठ, शमरे.. काय बहारदार चटणी लागत!े
मग आम्ही नतकडे लांब उसाचं गऱु ्हाळ चालू असे नतकडे पळायचो. लाकडी चरक ‘कु ईंss
कु ईंss’ करत कफरतोय अि ् दाडं ्याचे बलै वक्राकार चकरा मारताहेत. बैलामं ागे गडी गोल
चालतोय. अशी ती मजा! मी पळत जाऊि, त्या बलै ांिा अि ् चरकाला जोडणाऱ्या दाडं ्यावर
उडी मारूि बसत अस.े अशा कसरती, गडी, गमु ामते, िातवे ाईक, भावंड,े ग्राममथ यांिा करूि
दाखवण्याची मला बालपणी के वढी हौस होती, हे आता प्रवचार करतािा मिात यते ं. सगळे
बाजलू ा बसूि मिसोक्त ताजा, पोपटी उसाचा रस शमळेल त्या भांड्यािे प्यायच.े मी दाडं ्यावर
बसिू च, गड्यािे हदलेला गार रस प्रपतळी फु लपात्रािे प्यायचो, कधी दाडं ्यावरूि उतरूि पटकि
निवडक मामबो २०१७ 93
गडु घ्यांवर रागं त कें द्रमथािी असलेल्या, जमीिीत खड्ड्यात परु लेल्या व वर फक्त दोि
बोटाएवढा काठ हदसणाऱ्या प्रपपं ापयतां जाऊि, चरकाच्या पन्हाळीतिू प्रपपं ात गळणारा रस, थटे
धारेत फु लपात्र धरूि प्यायचो. हो! रागं तच.. कारण वरूि दांडा कफरत असे, ओणवं राहूिच रस
प्याला लागे. ते चरकाचे जाड, भरीव लाकडी गोल. त्यातूि आत सारलीजाणारी उसाची मोळी
दसु रीकडू ि चचपाड होऊि बाहेर पड.े ‘गुळव्या’ सगळयांवर निगराणी करत अस.े मला ऊस
चरकात घालायचाय असा हट्ट मी धरला तरी गळु व्या (हा गहृ मथ म्हणजे गुळाचा ‘जिक’)
माझं अपील सरु क्षेच्या कारणामतव साफ धडु कावूि लावत अस.े असल्या धडपड्या, खोडकर
मवभावामुळे प्रववके ह्या व्रात्य मलु ाला फारदा बोलणी खावी लागली होती, मार ही बसला होता.
त्यामळु े आमचे बाबू अि ् जबा हे गडी माझ्या खोड्या ‘थोरल्या’ अि ् ‘मधल्या’ मालकापं ासिू
लपविू ठे वत.
प्रपपं रसािे भरल्यावरचा सोहळा वीरश्रीपणू श असायचा. प्रपपं ाच्या दोि लोखडं ी ‘कािां’मधिू एक
लाबं , गोल व जाड लाकडी दाडं ा आरपार टाकला जायचा. बलै कफरवणं थांबलेलं असायच.ं
दोन्ही बाजिू े चार चार गडी दाडं ा धरायचे, “पडुं शलक वरदा..” च्या गजरात सगळे एका
झटक्यात प्रपपं उचलायच,े अि ् एका लयीत पळत काहहलीकडे जायच.े त्यावेळी गुळव्याची
लगबग बघण्यासारखी असे. तो मागे, पुढे उड्या मारत, ओरडत फमाशि सोडायचा. ‘चलु ाण’
धगधगत असायच,ं त्यावर मवच्छ धतु लेली, पसु लेली ररकामी काहहल म्हणजे िचडं मोठी, सहा
जाड काि असलेली लोखडं ी, पसरट कढई तापूि लाल झालेली असे. मग पनु ्हा काहहल मवच्छ
आहे िा? याची खात्री करूि गळु व्या हहरवा कं हदल दाखवायचा, खणखणीत आवाजात आज्ञा
द्यायचा, “हांss वता रेss” मग दाडं के री काहहलीजवळ स्मथर उभे रहायचे अि ् दोि तरणेताठे
गडी प्रपपं ाला खालिू हात लाविू प्रपपं काहहलीत नतरपं वळवायच.े चरश आवाज करत रस आत
पडत असे. अि ् पहहला गळु चट धरू निघे. त्या गोड वासािे िाकपुड्या गोड होऊि जात.
मग गुळव्याला क्षणाचीही उसंत िस.े तो त्या उत्साही टोळीतला सगळयात गंभीर िाणी. लांब
दांड्याचं उलथणं वाटावं असा ‘पळा’ हाती घेऊि तो अखडं काहहलीतला रस ढवळत उभा राही,
काहहलीला गोल चकरा मारत, कु णाशी ि बोलता कायरश त राही. त्याच्या महे ितीवरच गुळाचा
‘उतारा’ (yield) अवलबं ूि असे त्यामळु े तो असा शशष्टपणा करे. त्याचा सगळयािं ा भारी आदर
वाटायचा. मग रस खळखळू लागला की तो मोठ्या पळीिे ‘मळी’ काढू ि एका मोठ्या भाडं ्यात
टाकत असे. सगळी मळी निघेमतोवर घट्ट होत उकळणारा जड रस प्रपवळाधमक होई. मग
गळु व्या त्याची ‘तार’ काढू ि बघे. मग तो खशु ीत येऊि आम्हाला म्हणे, “खा रे पोरायहोत,
पायजे नततका गूळ खा!” (लांब, घट्ट तार साधली की ितं र भराभर बादल्यांमध्ये गळू ओतला
जाई. तो चार-सहा तास चथजल्यावर गळू घट्ट झाला की बादली उलटी धरूि धप्पहदशी एका
लाकडी फळीवर आपटली की एक देखणी गुळाची ढेप फळीवर पडत अस.े ) मग आम्ही सगळे
ज्वारीचं बाटु क हाती घेऊि कढईतल्या गरम, चचकट, प्रपवळयाधमक घट्ट गळू ात गोलगोल
94 निवडक मामबो २०१७
कफरवायचो. मग बाटकाला लागलेला गुळाचा जड गोळा चाखतमाखत खात परत येऊि
अगं णातल्या घोंगडीवर येऊि बसायचो. गरम गळु ािे टाळू भाजायची. त्या ताज्या गरम
गुळाची अहद्वतीय गोडी कधीही
ि प्रवसरणारी आहे.
तोवर इकडे अगं णात अथं रलेल्या घोंगड्यावं र पत्रावळी, द्रोणात चटण्या मांडू ि ठे वलेल्या असत.
मधल्या खड्ड्यात (त्याला ‘आगटी’ म्हणतात) तर आगटीत निखारे एव्हािा पेटू ि लालभडक
झालेले असायच.े त्यात ज्वारीची कणसं खपु सलेली असायची. वेगवेगळया वाणाची मुबलक
कणसं असायची. उदा. राजहंस, गुळभेंडी, गावराि, कु चकु ची (िावािमाणेच Crunchy) राजहंस
हे वाण तर हुरडा म्हणिू खाण्यासाठीच आवजूिश शते ात पेरलेले अस.े हुरडा पाटी सरु ू व्हायची.
लालसर, धरु कट, राखिे े माखलेलं जाड कणीस गडी दाडं ्याला धरूि बाहेर काढायचा. कच्चं
वाटलं तर परत निखाऱ्यात खपु सायचा. दसु रं उपसायचा. मिाजोगतं भाजलेलं कणीस मग
झटकू ि डाव्या हातात घ्यायचा. तो हात घोंगडीला टेकविू , उजव्या हातािे वरूि सगळी ताकद
लाविू मळायचा. सगळे दाणे सुटले की एका हाताच्या मठु ीतिू ते दाणे दसु ऱ्या हातावर सोडत,
फंु कत; पाचोळा, राख उडवत, खालच्या हातावर तो, हहरव्या-पोपटी मऊ लुसलुशीत िाजकू ,
कोवळया ज्वारीच्या दाण्याची रास पाडायचा. मग त्यातले ‘गोंड’ वेचिू बाजूला टाकायचा. अि ्
दोन्ही हातांच्या ओजं ळी के लेल्या आमच्या सगळया अधीर, उतावीळ गदीला तो गरम हुरडा
वाटायचा. सगळेजण तो अवीट चवीचा रािातला मवे ा आिदं ािे, खोबऱ्याच्या िाहीतर
शंेगादाण्याच्या चटणीबरोबर खात खात तपृ ्त व्हायच.े
मग द्रोणात ताजं खवड्याखवड्याचं मडक्यात प्रवरजवलेलं दही शमळायचं. त्यावर साखर टाकू ि
तयार अस.े द्रोणातल्या दह्यावर प्रवरघळलेल्या साखरेचा जाड थर पाहूि असं वाटायचं की
द्रोणात काचखे ाली ते खवड्यांचं शभु ्र दही आहे. रगडू ि, मळूि, दाणे गळूि पडलेल्या ज्वारीच्या
कणसाचा बुचड्यासारखा गचु ्छ सोलूि एक छोटा झबु का दांडीसहहत आम्ही वगे ळा काढायचो.
त्याला ‘प्रपशी’ म्हणतात. तो चमचा म्हणूि त्या दह्यात बडु विू खायचो. वरचं जाड प्रवरघळत
आलेलं साखरेचं कवच आम्ही प्रपशीिे फोडायचो. प्रपशी गोलगोल कफरविू दही-साखर एकजीव
करायचो. कणसाच्या खडबडीत रेषांमधिू त्या ‘प्रपशी’िे दही ‘मयsु ssक्क’ असा आवाज करत
तोंडात ओढू ि घेण्यातली मजा चमच्यािे दही खाण्यात कधीच येणार िाही. तसं खाण्यािे ते
दही जामत गोड अि ् जामत गार लागायच.ं दही सपं ल्यावर ती प्रपशी आम्ही चावत बसायचो.
त्यात पुन्हा काही अडकलेले दह्याचे थंेब अि ् ि प्रवरघळलेले साखरेचे कणही लागायच.े
दक्षक्षणायिातला सयू श पस्श्चमके डील बोरीच्या झाडाला टेकलेला असायचा. त्याचा जड, लाल
गोळा बसका, पसरट, सैल पेढ्यासारखा झालेला असायचा. ऊि तांबसू , मदृ ू झालेलं असायच.ं
मावळतीला वीसेक शमनिटं राहहलेली असायची. समोरूि आगटीची ऊब अि ् मागिू अगं ाला
झोंबणारं गार वारं, यामुळे आमचे डोळे जडावलेले असायच.े एव्हािा चलू पेटवूि त्यावर
निवडक मामबो २०१७ 95
झणझणीत नतखटजाळ वांग्याची भाजी शशजत असायची. पाटा-वरवटं ्यावर शंेगादाण्याचा कू ट,
काळा मसाला, तळलेलं तमालपत्र, स्जरे, कोचथबं ीर, बारीक चचरलेला कादं ा, ठे चलेल्या गावराि
लसणाच्या पाकळया असा सगळा मसाला वाटण्याचं काम चालत अस.े आप्रवलावर शशरा शशजत
असे.
आम्ही सगळे अधं ार पडता पडता प्रवहीरीवर हातपाय धऊु ि येत अस.ू तोवर अगं णात,
गड्याचं ्या बायकांिी सतरंजी दमु डू ि त्याची लांब पट्टी अथं रलेली असे. समोर ताटं मांडलेली
असत. मग बाजरीची तीळ लावलेली खरपसू , उिउि ‘खडी’ भाकरी, वांग्याची जबरदमत रमसा
भाजी, कादं ्यालसणाची कोवळी पात, शलबं ू अशी जबरदमत मेजवािी अि ् ‘गोड शशरा’ खाऊि
गाण्याच्या भेंड्या खेळत सगळे सतरंजीवर गाढ झोपी जात. आई कधी रजई अगं ावर चढवूि
जाई ते माझ्या दमलेल्या तपृ ्त, सखु ी जीवाला कळतही िस.े
आज ते सगळं तर लक्षात आहेच; पण तो िमे ािे हुरडा खाऊ घालणारा गडी, त्याचा खडबडीत,
थोराड, घट्टे पडलेला, काळया मातीचं िातं सांगणारा काळा हात, त्यावरची गरम कणसं
चोळतािा भाजूि लाल पडलेली तळव्याची त्वचा, त्याचे धरू ािे तांबारलेले डोळे, त्याच्या जाळ
फुं कू ि फुं कू ि कफमकारलेल्या राठ शमश्या, ती.. पापण्या, डोक्यावरच्या के सात, शमश्याचं ्या
के सात उडालेली राख अि ् हे आिंदािे करत, िमे ािे आम्हाला हुरडा खाऊ घालतािा त्याला
शमळणारं अपार समाधाि.. हे जामत ठळकपणे लक्षात राहहलं. असं समाधाि इतर कु ठल्याही
मेजवािीत पाहायला शमळणार िाही.
त:
प्रियदशिश मिोहर: हांगाश्शी, लै झ्याक गोमट सागं ताय वो दादा. इडक्त शते ीची माया तुम्हाला
तर कश्यापायी डागदर झाला असं वाटतंया हो. बरं असू अस.ू डागदर झालाय िव्हं; तर ते बी
भलंच हाय पण गावाची आि शते ीची समदी गोमट मातुर सागं त ऱ्हावा. आम्ही आता तुमच्या
गावाला यीऊ तेव्हा हुरडा खायाला जायाचचं हा.ं It’s a carnival of senses - taste,
touch, sights, sounds, smell and spirit all came alive! Beautiful, beautiful
piece!
प्रिया साठे : वाह! ककती सदंु र स्जवतं वणिश के लं आहेत. शबद कधी रंगासं ारखे आहेत जे
वापरूि चचत्र तयार झालंय आखण मधेच सरु ांसारखे आखण वाद्यांसारखे ऐकू येताएत. गाव कधी
अिभु वलं िाही. वाचलंय आखण शसिेमात बनघतलं आहे फक्त. तुमच्या ह्या गावाची सफर
करायला मजा येणार आहे. हा भाग ही तसाच, शबदांच्या पंेटींग सारखा! आखण मधेच
आवाजही ऐकू आले. बैलाचं ्या घंुगरांच,े रहाट, प्रवहीरीतलं पाणी असे सगळेच. डोळयावं र हात
ठे वूि हळूच ककलककले करूि बघणारा मुलगा पण हदसला. :-) आहा! काय सदंु र वणिश आहे
96 निवडक मामबो २०१७
हो! पनु ्हा, पनु ्हा वाचल.ं हा अिभु व तुम्ही इतका जीवंत पणे माडं ला आहे की मला वाचतािा
मवतुः नतथे असल्यासारखं वाटलं. ही series मेजवािी आहे खरोखर!
अमतृ ा देशपाडं :े झिाटू ि आलेलं तरु ी-ज्वारीचं पीक, शंेगा- चचचं ा खात हदवसभर शते ात
उं डारायच.ं वेळ-काळाचं भाि हरपिू .. जेवणाच्या वेळी मात्र गरम गरम भाकरी साठी
मवयपं ाकघरात रांगेत यऊे ि बसण.ं इंग्रज्या-मोगऱ्याची जोडी. त्याच्यावर तमु चा असलेला
हक्क. गावाकरी आपलेच यार आहेत असे वाटणे ही भाविा. आजोळच्या अितं आठवणी दाटू ि
आल्या. शबदात मांडणं फार कठीण. माझ्यावतीिं तुम्ही बांधल्या असंच वाटू ि गेलं. पुढचा
भाग लवकरच येवो.
अक्षय राजहंस: Loved it. Unbelievable series of posts. लहािपणच्या आमच्या
शते ावरच्या हुरडा, बैलगाडी, मिसोक्त खाल्लेल्या चचचं ा आखण चचचं ेचा पाला, कच्चा हरभरा या
सगळयांची आठवण झाली. तमु चे इतर अिभु व, ममरणशक्ती आखण लेखिशैलीमळु े आम्हीही
परु ेपरू आमवाद घेतला.
माधरु ी बापट: You made me nostalgic, Deshpande by reminding me my
experiences riding बलै गाडी, प्रवहीरीवरची मोट on my grandfather’s farm ६० years
ago. Still feel those bumps on the bottom. Not long ago, 6 years ago, we
went to my brother’s farm but in a car. It is not the same. There is
something about childhood memories.
डॉ. प्रवजयकु मार आपटे: मी आणी माझा मैतर अशुक येक डाव त्येच्या शते ावर गेलु होत.ु
साजं च्या पारी काम आटपिू वापस निगालो व्हतो आिी येवढ्यात त्येला कायबाय ईसरल्याची
आटवि झाली आिी मग बैलगाडीचा कासरा माझ्या हातात द्यूि त्यो म्हिला, ह्यो कासरा
घीवूि वाईच हुबा हाश आिी म्या ह्यो गेलोच आिी आलोच. मला वाटले आपि बी जरा
बैलगाडी हाकावी म्हििू म्या कासरा तािला आिी हे हैक के ल. आिी राव बैल जी सुसाट
सुटली तीही काय थाबं ायच िावच घी िात. जसा कासरा जामत वडल तशी बैल जोरात पळाय
लागली. आता गाडी थाबं बवि तर दरु च पि माजी मातर **”“““ झाली व्हती. यवड्यात येकाि
पळत्या गाडीत उडी मारुि बैल आवरली म्हिूि बर न्हयतर मी तुमाला मामबोत हदसलोच
िसतो.
अनिल पराजं प:े प्रववेक, टोपी काढायला लावलीस (म्हणजे हॅटस ् ऑफ या अथाशिी)! हे मी
मवतुः कधी अिभु वलं िाहीये तरीही अक्षरशुः व्हच्यअुश ल ररअॅशलटीसारखा अिुभव फक्त शबदांतूि
हदलास!
निवडक मामबो २०१७ 97
शशल्पा के ळकर: धावपळीत होते. घाईत हे िाही वाचायचे म्हणिू बाजूला ठे वले होत.े आता
चवीिे वाचले. आखण शलखाणािे ककती प्रवप्रवध िकारच्या चवी चाळवल्या, ककती तरी िकारची
आठवणीतली दृश्ये िजरेसमोर आणली. Kudos to you!
स्ममता भागवत: िवासात असतािा वरवर चाळले होते. आज निवातं पणे वाचण्याची सधं ी
उपटली. आपल्यामागे खेडगे ावात राहण्याची परंपरा िाही याचे वाईटही वाटले. एका आयुष्यात
सगळे काही अिभु वता येत िाही, अशी मिाची समजूत पटवत असतािा निदाि तमु च्या
शबदातूि अिुभवता आल्याचं समाधाि लाभलं. छाि. खपू च छाि. अगदी शबदांच्या पशलकडलं
छाि!
शैलजा पेडगावकर: मी काल कजतश ला गेले होते आखण येतािा ही बलै गाडी बघूि नतच्या बरोबर
फोटो काढायचा मोह आखण मोद िाही आवरु शकले. डोळे आखण मि तपृ ्त होऊि गेले अगदी.
स्जभेवरची हुळहुळती हुरड्याची चव अशीच राहील. हुरडा सगश संपले. एक अिाशमक हूरहूर
लागिू राहहली आहे. का कोण जाणे. कदाचचत ् हुरडा पाटी सपं ल्यामुळे असले ककं वा माझ्या
बालपणाच्या आठवणी चाळवल्यामुळे असले . माझ्या मिुःपटलावर दोिच गोष्टी उघडझाप
करतायत. सारख्या रुं जी घालतायत. एक म्हणजे शते ावरले साधे, सरळ, अडाणी, रांगडे गडी.
राकट हाताचे पण लोण्याच्या काळजाच,े िमे ळपणे खाऊ घालणारे, मालकांसाठी काहीही
करणारे, सालािा अल्पश्या मोबदल्यात इमािे इतबारे मेहितीला मागेपुढे ि बघणारे,
मालकाचं ्या मलु ांिा एका ठराप्रवक मयादश ेिंतर निक्षूि िाही म्हणिू थोपवणारे.. गळु व्याचा
अिभु वी दरारा. काय बबश्शाद मलु ांची त्याचा शबद डावलायचा. आजकाल कशी पररस्मथती आहे
कोण जाणे? दक्षक्षणायिातला सूयश पाढं ु रक्या धरु कट ढगांवर गलु ाल उधळूि लवकरच सुट्टी
घेऊि क्षक्षनतजापलीकडच्या घरात निहद्रमत झाला. घरचे सगळे दमिू भागूि निद्रादेवीच्या
साम्राज्यात मागशश ीषातश ल्या थडं ीच्या शशरशशरीच्या शालीला, आगटीच्या धगु धगु ीला, आजीच्या
गोधडीची उब जोडू ि हरविू गेले. अवीट आठवणीचं ्या मोतीदार क्षणाचं ा हुरडा!
उदयि आपटे: आज पयतां ह्या समूहावर वाचलेला माझ्यासाठीचा हा सवाशत सुंदर लेख. अक्षरश:
हरविू गेलो. ग्रामीण महाराष्ट्राचं मला मळु ात खपू आकषणश आहे. त्याचं इतकं सदुं र वणिश
अशलकडे फार कमी वाचायला शमळतं. धन्यवाद! आता ह्या पाश्वभश ूमीवर खरच एक छाि कथा
गुंफा. हवे तर कथासतू ्र मी देतो.
98 निवडक मामबो २०१७
ऋणनिदेश!
प्रववेक देशपाडं :े उदयि, िथमत: संदु र िनतकक्रयेबद्दल आभार! Honestly... मी साशंक होतो हे
पोमट करतािा. In fact मी फक्त एक ३० ओळीचं ा writeup माझ्या WhatsApp ग्रपू साठी
शलहहला होता. पण प्रवचार के ला, माझा हा िवास कु णाला, कधी सागं ?ू आजपयतां च्या
मामबोच्या सहवासात वाटलं, इतकं तरल, सजु ाण मतै ्र आहे तर शअे र कराव.ं जरा प्रवमताराि.ं
लहािगा प्रववेक कसा जडत घडत गेला.. ते सवाांिा सागं ाव.ं मग शसद्धाथलश ा फोि के ला. शसरीज
कशी शलहावी त्याची माहहती घेतली. शलहू लागलो. रोज थोडा भाग पोमट के ला. िनतकक्रया
उत्साह वाढवत गेल्या. लेखि पूणश झालं. इथे शहरी पाश्वभश ूमीचे कै क सजु ाण शमत्रमबै त्रणी
हदसले. ज्यािं ा हे भावलं. माझं लेखि पावलं. सवांािी नतन्ही हदवस हदलेल्या िोत्साहिािे मी
उल्हशसत झालो आहे. तुम्हा सवाांचे आभार!
निवडक मामबो २०१७ 99
गुरु
मवाती सरु ंगळीकर
माझं मले ीचं तोंड हदसतं
ह्यांची करणी कळत िाही
शप्पत सागं त,े अबोल िवऱ्याशी
संसार करणं सोपं िाही!
माझ्या तोंडाळपणामळु े
माझे गणु अवगणु ठरतात
ह्यांच्या शान्तपणामुळे
त्यांिा बोिस गुण शमळतात!
माझा आपला मोकळा मवभाव
मी िाही आतल्या गाठीची
ह्याचं ्या तोंडात मात्र सतत
गळु णी असते शमठाची!
ह्याचं ी सतत झाकली मठू
म्हणूि लाख मोलाची
माझी मूठ मेली वळतच िाही
म्हणिू कवडीमोलाची!
ह्यांच्या शांतपणामळु े,
हे िातेवाईकामं ध्ये लोकप्रिय
माझ्या फटकळपणामळु े
मी सगळीकड़े अप्रिय!
पण आता मला कळायला लागलयं
शातं रहाणं सोपं िाही
समाजात वावरायला सयं मासारखं
दसु रं िभावी साधि िाही!
काय बोलावं यापके ्षा काय बोलू िये..
हे कळणं महत्वाचं
बोलूि इतरािं ा दखु ावण्यापेक्षा
अशलप्त राहणं इज्जतीचं
‘मौिं सवाथश सश ाधिम’् म्हणतात
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Nivadk_MoMBo_2017
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search