Chet tili fanidan uzliksiz taʼlimda uzviylikni taʼminlash konsepsiyalari va milliy oʻquv dasturlari

KIRISH

Bugungi kunda dunyo tillarini biladigan va boshqa madaniyatlarni yaxshi tushuna
oladigan fuqarolikni shakllantirish millat muvaffaqiyati uchun juda muhim sanaladi.
Jahon mamlakatlarining global darajada taraqqiyoti iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va
madaniy xabardorlik bilan uzviy bog‘liq. Lingvistik va madaniy tushunchalarga
ega bo‘lish va dunyo tillarini o‘rganish bilan bog‘liq tushunchalar XXI asrda global
hamjamiyat va savdo-iqtisodiy sohada faoliyat yuritadigan insonlar uchun juda
muhim ahamiyat kasb etadi. Xalqlarni bir-biridan ajratib turuvchi geografik chegaralar
endilikda katta to‘siq emas, balki davlatlar o‘zaro bog‘liqligi kuchayib, turli millat
va madaniyatlardan maqsadli ravishda foydalana oladigan hamda bir nechta tillarni
o‘zlashtirgan fuqarolar uchun ta’lim va karyera imkoniyatlarini kengaytirib bormoqda.
Bir paytlar oliy ta’lim muassasalariga qabul uchun zarur akademik talab hamda xorijga
sayohat qilishda foydali ko‘nikma sifatida qaralgan chet tillarini bilish, bugungi kunda
har bir yosh avlodning muvaffaqiyati uchun muhim ahamiyat kasb etadi.

Shularni hisobga olgan holda ta’lim sohasida chet tillarini o‘qitishga alohida e’tibor
qaratilib kelinmoqda. Jumladan, 2012-yil 10-dekabrdagi O‘zbekiston Respublikasining
birinchi prezidenti I.A. Karimovning “Chet tillarini o‘rganish tizimini yanada tako­
millashtirish chora tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ1875 – sonli Qarorining qabul qilinishi
bu borada tub burilish bo‘ldi deyish mumkin. Mazkur qaror bilan umumiy o‘rta ta’lim
maktablarida chet tillari sifatida ingliz tili, nemis tili va fransuz tillari birinchi sinfdan
CEFR malaka talablariga asosan o‘qitila boshlandi. Yangi Davlat ta’lim standarti asosida
darsliklar, o‘qituvchi kitobi va multimedia ilovalari bosqichma bosqich yaratilmoqda.
Bundan tashqari Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 21-avgustdagi 701-sonli “Umumiy
o‘rta ta’lim muassasalarida xorijiy tillarni o‘qitishni yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M. Mirziyoyevning 2018-yil 5–sentabrdagi PF 5538-sonli “Xalq ta’limini boshqarish
tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmonida
ham har bir o‘quvchining bugungi ko‘p madaniyatli dunyoda raqobatlasha oladigan
fuqaro sifatida tarbiyalashda chet tillarini bilish ko‘nikmasi muhim ekanligi alohida
ta’kidlangan. Mazkur Milliy o‘quv dasturi yuqoridagi qaror va farmonlar ijrosining
mantiqiy davomi sifatida yaratildi.

Skarino1 tildan foydalanish va uni o‘rganish o‘quvchilarning lingvistik va madaniy
jihatdan farqli muhit/jamiyatlar o‘rtasida “harakatlanishida” talab qilinadigan
ko‘nikmalar, shu bilan birga, bu tillarning foydalanuvchilari hamda o‘rganuvchilari
sifatida o‘zgarishni, shakllanishni talab etishini ta’kidlab, quyidagilarni taklif etadi:
o‘rganish jarayonida o‘quvchilarning shaxsini o‘zgartirishga qaratilgan tillarni
o‘qitishga yo‘naltirish – bunga o‘rganilayotgan tilni o‘z tillari va madaniyatlari bilan
doimiy solishtirish orqali erishiladi. Bu orqali o‘quvchilar o‘zlarining lingvistik va
madaniy dunyosiga nisbatan joylashuvini boshqa til nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqishga
erishadilar. Ular o‘z til va madaniy dunyosi bilan o‘rganilayotgan til foydalanuvchilari
o‘rtasida harakat qilishni o‘rganadilar.

O‘quvchilarning “o‘rtada harakatlanish”ga bo‘lgan ehtiyoji, tillar va madaniyatlar
o‘rtasidagi muloqot bir tilli hodisa emas, balki ikki tilli yoki ko‘p tilli hodisa ekanligini aniq
ko‘rsatib turibdi. Shuning uchun bu jarayon ham madaniyatlararo hamda madaniyatlar
ichra mavjud bo‘lgan jarayondir.

Zamonaviy nazariya va amaliyotda tildan foydalanish quyidagi xususiyatlarga ega:

1 https://people.unisa.edu.au/Angela.Scarino

50

– shaxsiy, ma’noli va xilma-xil; (Shohamy2)
– uning ijtimoiy, madaniy va tarixiy sharoitlar bilan uzviy bog‘liqligi;
– o‘quvchidan tilni o‘rganish tajribalari haqida fikr yuritishni, ulardan foydalanish,
boshqalar hayoti va o‘z hayoti haqida mazmunli muloqotlarni o‘rnatishlarini talab qilish.
Tilni ishlatish:
Tilni ishlatish jarayoni quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
– o‘rganish va bilish o‘rtasida vositachilik qilish, ya’ni ma’no berishni o‘rganish;
(Halliday 19933)
– fikr almashish va fikr bildira olish jarayonini amalga oshirish;
– madaniyatlararo to‘g‘ri va do‘stona munosabatni shakllantirish;
– ko‘p madaniyatli jamiyatda o‘zini namoyish eta olish.
Tildan foydalanish va tilni o‘rganish ikki tilli yoki ko‘p tilli jarayon hisoblanadi, chunki
ikkinchi til yoki qo‘shimcha tilni o‘rganishda har doim kamida ikkita til ishlatiladi.
Milliy dastur chet tilini o‘rganishga qaratilgan beshta maqsad (5Cs) bilan bog‘langan.
Muloqot (Communication): ma’lumotlarni qabul qilish va yetkazish uchta muloqot
usuliga asoslanadi: muloqotga kirisha olish (interpersonal) – shaxslararo yoki boshqalar
bilan ikki tomonlama muloqot qilish; manbalarni tushuna olish (interpritatsiya – talqin
qila olish) (interpretive) – bir tomonlama ovozli yoki yozma matnni tushunish, izohlash
qobiliyati hamda ifodalay olish (presentational) – ma’lumotni yozma yoki og‘zaki shaklda
taqdim etish qobiliyati. Ushbu usullar odamlarning real hayotda muloqot qilish yo‘llarini
aks ettiradi.
Madaniyatlar (Cultures): til va madaniyatni o‘qitish bir-biri bilan chambarchas
bog‘liq bo‘lganligi sababli, o‘quvchilar o‘rganayotgan tilda so‘zlashadigan odamlarning
madaniyatini, qadriyatlari va ularning namunalarini amalda qo‘llashni, shuningdek,
ularning o‘sha madaniyat odamlarining hayotiga qanday bog‘liqligini tushunishni
o‘rganadilar.
Aloqalar (Connections): o‘quvchilar o‘rganilayotgan til orqali boshqa fanlar bo‘yicha
ma’lumotlarga ega bo‘lishlari va ushbu fanlarda o‘rganilgan tushunchalarni til darslarida
mustahkamlashlari mumkin.
Qiyoslashlar (Comparison): o‘quvchilar yangi til va madaniyatni o‘rganayotganda,
ular o‘zlarining tili va madaniyati haqida tushuncha hosil qilishadi. Shu bilan birga, ularga
til qanday ishlatilishini hamda madaniyatning ushbu tilda so‘zlashadigan odamlarning
qarashlariga, tilni amalda qo‘llashiga va ifodalashiga qanday ta’sir etishi haqida chuqur
tushuncha beradi.
Jamiyatlar (Communities):o‘quvchilargao‘zbilimlarinirealhayotdamustahkamlash
uchun o‘zlari o‘rganayotgan chet tilini sinfdan tashqarida qo‘llay olish imkonini yaratish
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalaridan unumli
foydalanish o‘quvchilarning o‘zlarini o‘rab turgan dunyo,turli madaniyatlar va zamonning
jadal rivojlanishi bilan yaqindan tanishtirish imkonini yaratadi. Chunki zamonaviy
kommunikatsiya texnologiyalari orqali o‘qituvchilar o‘quvchilarga sinf devorlari
chegaralaridan tashqarida ushbu tildan foydalanish imkoniyatlarini ko‘rsatadilar.
Ko‘zlangan auditoriya va maqsad:
Mazkur MO‘D turli auditoriya vakillariga mo‘ljallangan bo‘lib, katta yoshdagi chet
tili o‘qituvchilari, baholovchilari, o‘quv dasturlari va resurslarni ishlab chiquvchilar, test
tuzuvchilari va ta’lim sohasi vakillarini qamrab oladi. Ayni damda bu standart o‘quvchilar,
o‘qituvchilar va baholovchilar, shuningdek, keng jamoatchilik uchun bir nechta asosiy
maqsadlarni belgilaydi.

2 https://psychology.columbia.edu/content/daphna-shohamy
3 http://lchc.ucsd.edu/mca/Paper/JuneJuly05/HallidayLangBased.pdf

51

O‘qituvchilar uchun: Mazkur standart o‘qituvchilar uchun til o‘rgatishni rejalashtirish
hamda dars va mashg‘ulotlarni tashkillashtirish, shuningdek, dars ishlanmalar yaratishda
asos bo‘lib xizmat qiladi.

O‘quvchilar uchun: bu standart o‘quvchilarga til o‘rganishni rejalashtirish, maq­
sadlarni belgilash yoki moslashish va rivojlanishni nazorat qilish uchun asos yaratadi.
Kommunikativ til qobiliyatini tavsiflovchi milliy standart sifatida, ushbu dastur
o‘quvchilarning ma’lumotlarni tushunishini osonlashtirishi mumkin, bu sinflar, dasturlar
va muassasalar o‘rtasida uzluksiz o‘tishga imkon beradi.

Baholovchilar uchun: bu hujjat chet tilini o‘rganuvchilarni XXI asr ko‘nikmalari asosida
tinglab-tushunish (listening), o‘qish (reading), yozish (writing), gapirish (speaking)
va integral ko‘nikmalarni (integrated skills) qay darajada egallaganliklarini tekshirish
uchun asos bo‘la oladi. Ishlab chiqilgan talablar asosida o‘quvchilarning chet tilidan
egallagan bilim darajalarini (A1, A2, A2+, B1 yoki B1+) aniqlab beradi.

O‘quv dasturlari va resurslarni ishlab chiquvchilar uchun: bu hujjat o‘quvchilarga til
o‘rganishni rejalashtirish, maqsadlarni belgilash yoki moslashish va rivojlanishni nazorat
qilish, XXI asr ko‘nikmalari asosida tinglab-tushunish (listening), o‘qish (reading),
yozish (writing), gapirish (speaking) va ularni integratsiya qilish (integrated skills)da
ko‘nikmalar hosil qilishda yordam beruvchi hamda yuqorida sanab o‘tilgan ko‘nikmalarni
rivojlantirish imkoniyatini beradigan o‘quv materiallarini yaratishda yo‘lboshchi bo‘ladi.

Test tuzuvchilari uchun: ushbu standartda keltirilgan ko‘nikmalar (“can do statements”)
asosida o‘quvchilarning til bilish darajasini aniqlashga yordam beruvchi test to‘plamlarini
yaratishga, yaratilgan testlar orqali shu ko‘nikmalarni to‘g‘ri o‘zlashtirishga yo‘naltirish
imkonini beradi.

CHET TILLARINI O‘RGANISHNING SABABLARI

Chet tillarini bilish, aytib o‘tilganidek, bugungi zamonaviy munosabatlarda faol
ishtirokchi bo‘lish imkoniyatini beradi. Amaliyotda chet tillari bir qator sabablarga ko‘ra
o‘rgatiladi. Jumladan, quyidagilarni (bu bilan cheklanmagan) chet tillarini o‘rganishning
sabablari sifatida keltirish mumkin:

1. Chet tillarini o‘rganish boshqa tillarda so‘zlashadigan insonlarga nisbatan ijobiy
munosabatni shakllantiradi va stereotiplarni kamaytiradi.

2. O‘quvchilar chet tilini o‘rganganida ularning tahlil qilish ko‘nikmalari yaxshilanadi.
3. Ishbilarmonlik qobiliyati va chet tilini bilishi insonni mehnat bozorida yanada
qadrli qiladi.
4. Boshqa madaniyat bilan muomala qilish odamlarga o‘z madaniyatini chuqurroq
anglashga imkon beradi.
5. Chet tillarini o‘rganishi o‘quvchining ijodkorligini kuchaytiradi.
6. Xorijga sayohat chet tilini bilish orqali oson va mazmunli bo‘ladi.
7. Chet tillarini o‘rganish o‘quvchilarda siyosiy-ijtimoiy, biznes, tibbiyot, huquq,
texnologiya, sanoat va harbiy sohalarida imkoniyatlarni kengaytiradi.
8. Xorijiy tillar kasb tanlashda raqobatbardoshlikni ta’minlaydi: ikki va undan ortiq
tilda muloqot qila oladigan kadrlarga talab yuqori bo‘ladi.
9. Chet tillarini o‘rganish tinglash qobiliyatini va xotirani yaxshilaydi.
10. Agar kishi boshqa tilni bilsa, ko‘p madaniyatli dunyoda yanada samarali va
mas’uliyatli ishtirok etadi, shuningdek, bozor iqtisodiyotiga oid ko‘nikmalari ham
yaxshilanadi.
11. Chet tillarini o‘rganish madaniy va lingvistik jihatdan o‘tmishni anglashga yordam
beradi.

52

12. Chet tilini o‘rganish o‘z tilini bilishni yaxshilaydi: chet tillaridan kirib kelgan
so‘z va leksik birliklarini tushunish oshadi.

13. Chet tillarini o‘rganish boshqa xalqlarga hurmat ko‘rsatishni o‘rgatadi va
rag‘batlantiradi: bu til va inson tabiatining o‘zaro bog‘liqligini tushunishga yord­ am
beradi.

14. Chet tillar insonning dunyoqarashini kengaytiradi, tajribalarini oshiradi hamda
odamni yanada moslashuvchan va bag‘rikeng qiladi.

15. Chet tillar odamlar o‘rtasida ishonchsizlik va qo‘rquv keltirib chiqaradigan
to‘siqlarni kamaytiradi.

16. Chet tillarini o‘rganish madaniy xilma-xillikni qadrlashga olib keladi.
17. Chet tillari san’at, musiqa, raqs, moda, taomlar, film, falsafa, fan sohalarida keng
imkoniyatlar eshigini ochadi.
Chet tillarini o‘rganish, umuman olganda, liberal ta’limning bir qismidir. Ta’lim
olish insonga ilhom beradi, tutqunlikdan, torlikdan xalos etadi va zulmatdan olib chiqadi.

CHET TILLARINI O‘QITISHDA BOSHQA FANLAR BILAN
INTEGRATSIYALASH

Chet tillarini bilish bugungi globallashgan dunyoda o‘quvchilarni shaxs sifatida
shakllanishida katta ahamiyat kasb etadi. Chet tillarini o‘rganish asnosida o‘quvchilarda
umuminsoniy qadriyatlar, atrofni va jamiyatni tahlil qilish ko‘nikmasi, raqobatlasha
olishga ishonch, madaniyatlar va an’analarga hurmat hissi, ijodkorlik, yaratuvchanlik va
muammoli vaziyatlarda o‘ziga ishonch hamda o‘z yurti, xalqi va tarixi bilan faxrlanish
tuyg‘ularini shakllantiradi. Shu sababli, yurtimiz ta’lim tizimi g‘arb va sharq tillarining
o‘qitilishiga alohida e’tibor qaratib kelmoqda.

Bu jarayonni chuqur anglagan dunyoning rivojlangan mamlakatlarida chet tilini
boshqa fanlar bilan o‘zaro integratsiya qilib o‘qitishda CLIL metodikasidan keng
foydalanilmoqda. CLIL – (Content and Language Integrated Learning) mazmun va
tilni integratsiyalashgan holda o‘rganish bo‘lib, ushbu metodikaga ko‘ra o‘quvchilar
Matematika, Kimyo, Biologiya, Fizika, Informatika, Adabiyot, Tarix kabi fanlarga
oid mavzularni chet tilida o‘rganishlari orqali ham ushbu fanlarga doir bilimlarini
mustahkamlashadi, ham chet tilini qo‘llashni o‘rganishadi. Mazmun va tilni
integratsiyalashgan holda o‘rganish bu bir vaqtning o‘zida yangi mavzuni ikkinchi
til orqali o‘rganish yondashuvidir. Masalan, o‘quvchilar chet tilida o‘qitilishi mumkin
bo‘lgan mavzular orqali nafaqat fan haqida maʼlumot olishadi, balki tegishli lug‘at va
til ko‘nikmalariga ham ega bo‘lishadi.

Chet tili va matematika. Matematika nuqtayi nazaridan, fikrlash va sezgi talab
qiladigan turli xil yondashuvlarni qo‘llagan holda, kundalik amaliy hayotda matem­ atik
bilim va ko‘nikmalarni qo‘llash qobiliyati va xohishini shakllantirish kerak. Maktab fani
sifatida chet tilining o‘ziga xos xususiyati uning fanlararo bog‘liqligidir.

Matematikadan o‘quv matni va matnli topshiriqlarni tushunishga chet tili darslarida
rivojlangan o‘qish ko‘nikmalari yordam beradi. Demak, raqamlarni bilish matematik
savodxonlikni o‘zlashtirish uchun muhim element bo‘lib, og‘zaki va yozma nutqni yaxshi
boshqarish matematik matnlarni to‘g‘ri tushunish va to‘g‘ri tuzishga yordam beradi.

Chet tilini Informatika fani bilan bog‘lash bir qator integral darslarni tashkil etadi.
Bu darsda o‘quvchilar Microsoft Power Point taqdimotlari qoidalarini o‘zlashtirishlari
va o‘quv yilida o‘rganilgan mavzularda chet tilida ijodiy dizayn ishlarini tayyorlashlari
kerak bo‘ladi.

53

Tabiiy fanlar bo‘yicha o‘quv va axborot matnlarini tushunish uchun o‘qish va matn
bilan ishlash qobiliyati ham talab qilinadi. O‘quvchi atamalarni, tabiiy hodisalar va
obyektlarning nomlarini talaffuz qilishni o‘rganishi kerak.

Chet tilini Raqamli Texnologiya fani bilan bog‘lash,o‘quvchilarni tez o‘zgaruvchan
texnologiyalar dunyosida faol qatnashishga tayyorlaydi. Obyektlarning qanday
yaratilganligi va yasalganligi haqida bilish, o‘quvchilarga ularning atrofidagi dunyoni
anglashga yordam beradi. O‘z mahsulotlarini loyihalashtirish va ishlab chiqarish orqali
o‘quvchilar amaliy ishlarni o‘rganadilar, masalan, qanday ishlash va foydali ko‘ri­­
nishga ega mahsulotlarni ishlab chiqarish, fikrlash va ishlash usullari, g‘oyalarni ishlab
chiqish, muammolarni hal qilish va jamoa bo‘lib ishlashda chet tilini ishlata olishlari
bu ularning dunyo bozorlarida yetakchilik qilishga undaydi.

Geografiya tabiiy va insoniy olam haqidagi savollarga javob beradi. Dunyo bo‘ylab
joylar va muhitlar haqidagi bilimlarni, xaritalarni tushunishni va sinf ichida ham,
undan tashqarida ham muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.

Tarix fanida o‘quvchilar O‘zbekiston tarixini va dunyo o‘tmishini o‘rganadilar. Chet
tilini tarix fani bilan bog‘lab o‘qitish natijasida o‘quvchilar rivojlangan asosiy sohalar:
xronologik voqealar, odamlar va o‘tmishdagi o‘zgarishlar haqida bilish va tushunish,
tarixiy talqin va so‘rov hamda o‘z topilmalarini tartibga solish va yetkazishda chet tili
orqali aytib berish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Ikkala asosiy bosqichda ham o‘quvchilar
mahalliy tarixni o‘rganadilar.

CLIL metodi orqali o‘quvchilarni XXI asr ko‘nikmalari, shu jumladan, tanqidiy
fikrlash, ijodiy bo‘lish, muloqot qilish, hamkorlik qila olish va raqamli savodxonlik
qobiliyatlarini rivojlantirishga undaydi.

MAKTAB BITIRUVCHILARIDA FILOLOGIYA FANLARI BO‘YICHA
RIVOJLANTIRILADIGAN UMUMIY KOMPETENSIYALAR.
(umumiy o‘rta ta’lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan talablar)

LINGVISTIK KOMPETENSIYA

FFBMT.LK.1 o‘z fikrini imlo va grammatika qoidalariga rioya qilgan holda yozma
FFBMT.LK.2 shaklda bayon qiladi;
xalq maqollari, hikmatli so‘zlarning maʼnosini tushungan holda o‘z
FFBMT.LK.3 nutqida qo‘llaydi, matn tuzishda yordamchi so‘zlardan o‘rinli
FFBMT.LK.3 foydalanadi;
nasriy asarlardagi so‘zlarning o‘z va ko‘chma maʼnolarini farqlaydi;
FFBMT.LK.4 o‘zining yozma nutqida leksik birliklar tinish belgilaridan o‘rinli va
FFBMT.LK.5 to‘g‘ri foydalanadi, matndagi ko‘chirma gaplarni o‘zlashtirma
FFBMT.LK.6 gap shaklida yozadi;
FFBMT.LK.7 til imkoniyatlaridan foydalanib sodda gaplarni qo‘shma gapga
FFBMT.LK.8 aylantiradi;
ish qog‘ozlari (ariza, maʼlumotnoma, xat, eʼlon, axborot, tavsifnoma,
54 tushuntirish xati, jadval shaklidagi o‘z rezyumesi)ni yozadi;
sodda va murakkab yo‘riqnomalarni o‘qib, tushuntirib bera oladi;
adabiy til meʼyorlariga rioya qilgan holda turli mavzularda taassurot,
referat, esse va ijodiy matn (bayon) (2-2,5 sahifa) yozadi;
sodda matnlar mazmunini tushungan holda tarjima qiladi

KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA

FFBMT.KK.1 chet tilidagi tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qiladi, intonatsiya qoidalariga
FFBMT.KK.2 rioya qiladi;
FFBMT.KK.3 turli uslubdagi matnlarni ifodali o‘qiydi, mazmunini tushunadi va
FFBMT.KK.4 qayta og‘zaki yoki yozma nutqda ifodalaydi;
FFBMT.KK.5 notanish matnni ovoz chiqarib, belgilangan tezlikda o‘qiydi;
FFBMT.KK.6 kundalik hayot, ijtimoiy hodisalar, kasb-hunarga oid mavzularda o‘z
FFBMT.KK.7 fikrini yozma va og‘zaki bayon qiladi;
FFBMT.KK.8 audiomatnni tinglab, videolavha va rasmlarni ko‘rib tushunadi, o‘z
FFBMT.KK.9 munosabatini og‘zaki hamda yozma shakllarda ifodalab beradi;
asar va ijodkor shaxsi haqida o‘zining mustaqil fikrini adabiy talaffuz
va imlo meʼyorlariga rioya qilgan holda bayon qiladi;
turli vaziyatlarda nutqiy madaniyat qoidalari asosida muloqotga
kirisha oladi;
turli janrdagi matnlar mazmunini tushunadi, ulardan namunalarni
yoddan aytib beradi;
ommaviy axborot vositalaridagi dolzarb mavzularga doir xabar va
maʼlumotlarni tushunadi, o‘z munosabatini bildiradi; lug‘at va
ensiklopediyalardan foydalanadi;

PRAGMATIK KOMPETENSIYA

FFBMT.PK.1 o‘ziga ishongan holda aniq va xushmuomalalik bilan rasmiy yoki
norasmiy suhbatlarda va vaziyatlarda tegishli shaxs(lar)ga mos
FFBMT.PK.2 ravishda fikrini ifoda eta oladi;
FFBMT.PK.3 nutq tezligi yuqori bo‘lgan suhbatlarga biroz qiyinchilik bilan
FFBMT.PK.4 kirishib, o‘z fikrini bayon eta oladi;
FFBMT.PK.5 vaziyatlarda o‘zini to‘g‘ri ifoda etishi va nutqida grammatik
FFBMT.PK.6 qoidalarga rioya qilishi mumkin;
aytgan so‘zlarini va uni ifoda etish vositalarini vaziyatga, qabul
FFBMT.PK.7 qiluvchiga va uslubga moslashtirishi mumkin;
FFBMT.PK.8 tildan mos ravishda foydalanib munozaraga munosib aralashishi
mumkin;
FFBMT.PK.9 muloqotni boshlashi, kerak bo‘lganda o‘z navbatini olishi va lozim
bo‘lsa suhbatni tugatishi mumkin, ammo u buni har doim ham
ravonlik bilan qilmasligi mumkin;
tanish yoki shaxsiy qiziqishlar haqidagi mavzularda yuzma-yuz
suhbatni boshlashi, davom ettirishi va tugatishi mumkin;
fikrlar o‘rtasidagi munosabatlarni aniqlashda turli xil bog‘lovchi
so‘zlardan samarali foydalanishi mumkin; so‘zlarni aniq, izchil
nutqqa bog‘lash uchun cheklangan miqdordagi bog‘lovchi so‘z va
birikmalardan foydalanishi mumkin, ammo uzun suhbat, muloqot,
monolog, taqdimotlarda “uzilish” bo‘lishi mumkin;
qisqa va sodda elementlar ketma-ketligini, fikrlarni bir-biriga
bog‘lashi mumkin.

55

RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI QO‘LLAY OLISH SAVODXONLIGI

FFBMT.RS.1 axborot texnologiyalari bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lish,
FFBMT.RS.2 raqamli texnologiyalarni qo‘llay olish, muloqot vositalari va internet
tarmog‘idan to‘g‘ri va maqsadli foydalana olish, texnologik
vositalarni boshqara olish, texnologik vositalarga baho berish va
ma’lumot yaratishda qo‘llay olish;
raqamli texnologiyani tadqiq qilish, aniqlangan ma’lumotlarni
yig‘ish, ularning qay darajada ishonchliligini aniqlash va uni
yetkazish, mualliflik huquqiga ega bo‘lgan ma’lumotlarni filtrlay
olish.

CHET TILI FANLARI ORQALI O‘QUVCHILARDA TAYANCH
KOMPETENSIYALARNI RIVOJLANTIRISH BO‘YICHA TAVSIYALAR

Umumiy o‘rta taʼlim tizimida o‘quvchilarda fanga oid kompetensiyalar bilan
birgalikda tayanch kompetensiyalar shakllantirilishi belgilab berilgan. Filologiya fanlari
bloki yo‘nalishidagi fanlar orqali o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlari asosida o‘zini
o‘zi mustaqil rivojlantirish, egallagan bilim, ko‘nikma va malakasini turli vaziyatlarda
qo‘llay olishga qaratilgan tayanch kompetensiyalarni shakllantirishdan iborat. Jumladan,
kommunikativ kompetensiyalarni shakllantirishda XXI asr ko‘nikmalaridan foydalangan
holda o‘quvchilarga xorijiy tillarni o‘qishni, yozishni, tinglab tushunishni, tanqidiy va
ijodiy fikrlarini og‘zaki hamda yozma ravon bayon qilishlarini turli xil uslublar orqali
o‘rgatish lozim. Bunda zamonaviy o‘qitish metodikasi va innovatsiya g‘oyalari orqali
o‘qitish tavsiya qilinadi.

Fanlarni o‘qitishda axborot bilan ishlash kompetensiyasini samarali rivojlantirish
imkoniyatlarini kengaytiruvchi zamonaviy axborot-telekommunikatsiya vositalaridan
muntazam foydalanish zarur. Bunda o‘quvchilarni fanga oid axborotlarni turli
manbalardan izlash, tahlil qilish va axborot xavfsizligiga rioya qilgan holda axborot
vositalari bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishda mobil qurilma (telefon, planshet
va boshqa gadjetlar) lardan foydalanish tavsiya etiladi.

O‘z-o‘zini rivojlantirish kompetensiyasini shakllantirishda umuminsoniy
fazilatlariga ega bo‘lish, Vatanni sevish, huquqiy, iqtisodiy bilimlarga ega bo‘lish,
yangiliklarga intilish va o‘zlashtirgan nazariy bilimlari asosida mustaqil qaror qabul
qilishga, tanqidiy va tahliliy fikrlashga, jamiyatda ro‘y berayotgan progressiv va
innovatsion o‘zgarishlardan xabardor bo‘lish hamda ulardan kundalik hayotda foydalana
olishga o‘rgatish zarur.

Ijtimoiy-emotsional va fuqarolik kompetensiyasini shakllantirishda fuqarolik
burch, ijtimoiy va siyosiy rivojlanish, favqulodda vaziyatlar, ekologik muammolar haqida
bilimlarga ega bo‘lish hamda badiiy va sanʼat asarlarini tushunish, shuningdek, ularni
asrashda tashkilotchilik xislatlarini rivojlantirishdan iborat.

CHET TILLARNI O‘QITISH MAQSADI
Ta’lim maqsadi ijtimoiy-pedagogik va lingvodidaktik tushuncha sifatida chet til
o‘qitishga tatbiqan quyidagicha ta’riflanishi mumkin: umumta’limiy yo‘nalishdagi o‘quv
predmetlaridan bo‘lmish chet tilni o‘rganishga jamiyat va davlatning ijtimoiy buyurtmasi
shaklidagi ta’lim mazmunini belgilash, o‘qitish jarayonini tashkil etish va muayyan
natijalarga erishishni oldindan aniqlash. Maktabda chet til nima uchun o‘rganiladi?

56

savoliga javob tariqasida qo‘llanadigan termin-tushunchadir. Umumta’lim maktablarida
o‘quvchilarga chet til

(1) amaliy maqsad, (2) umumta’limiy maqsad, (3) tarbiyaviy maqsad va (4)
rivojlantiruvchi maqsadda o‘rgatiladi.

Chet til o‘qitishning amaliy maqsadiga erishish yo‘lida umumta’lim maktab kursida
chet til o‘rgatishning yakuniy amaliy maqsadi – tinglab tushunish va o‘qish, ya’ni chet
tilda tinglab va o‘qib axborot olishdir. Oraliq amaliy maqsad turlicha talqin etiladi:

I sinfda tinglab tushunish va gapirish amaliy maqsad hisoblanadi.
II-IV sinflarda ham tinglab tushunish va gapirish amaliy maqsad, o‘qish va yozuv
og‘zaki nutqda o‘rganilgan til materialini takrorlash va mustahkamlash vositasi;
V-VI sinflarda nutq faoliyati turlaridan tinglab tushunish, gapirish va o‘qish – oraliq
amaliy maqsad, yozuv – amaliy vosita;
VII-XI sinflarda tinglab tushunish va o‘qish – amaliy maqsad, gapirish va yozuv –
vosita.
Chet til o‘qitishning amaliy maqsadiga erishish yo‘lida nutq faoliyatining turlari
uchun maxsus mavzular va til materiali tanlanadi, o‘quv vaqtining asosiy qismi ularning
o‘rganishga bag‘ishlanadi, ya’ni mashqlarning aksariyati ushbu nutq faoliyati tur(lar)ida
bajariladi.
Amaliy maqsadga lingvistik, kommunikativ va pragmatik kompetensiyalarni egal­
lash orqali erishiladi. Kompetensiya ma’lumki, bilim, ko‘nikma, malaka va shaxsiy
belgilar majmuidan iborat. Kompetensiya tarkibiga kichik kompetensiyalar kiradi.
Lingvistik kompetensiyada lisoniy hodisalarning nutqda qo‘llanilishi nazarga olinadi.
Kommunikativ kompetensiyada muloqot vaziyati,maqsadi va muloqotdoshlar vazifasiga
mos tarzda fikr bildira olish ko‘zda tutiladi. Pragmatik kompetensiya kommunikativ
vaziyatda o‘zini tuta bilish (masalan, takroran so‘rash, nutqiy va lisoniy murakkablik
tug‘ilganda undan chiqa olish) layoqatiga taalluqlidir. Pragmatik kompetensiya
tarkibidagi diskursiv kompetensiya og‘zaki va yozma nutqdagi izchillikni ta’minlashga
xizmat qiladi.
Amaliy maqsadning ro‘yobga chiqishida hosil qilingan barcha kompetensiyalar-
ning uzviy yaxlitligi (sintezi) ta’minlanadi. Amaliy maqsadning ro‘yobga chiqishida
o‘quvchi ta’lim oladi, tarbiyalanadi va uning shaxsi rivojlanadi.
Chet til o‘qitish umumta’limiy maqsadining ro‘yobga chiqishida o‘rganilayotgan
til vositasi orqali foydali hayotiy axborot va til haqidagi yangi sodda ma’lumotlarni
o‘zlashtirish ko‘zda tutiladi. O‘quvchining umumiy saviyasini ko‘tarish, o‘rganilayotgan
til va madaniyat haqida yangi ma’lumotga ega bo‘lish, muloqot madaniyatini yuksal­
tirish, aqliy mehnat usullarini qo‘llash, fikrlash qobiliyatini rivojlantirish kabilarga
erishiladi. Ushbu maqsadni amalga oshirishda asosan lingvistik, strategik (kompensator),
o‘quv-kognitiv, diskursiv layoqatlar takomillashadi.
Boshqa fanlar qatorida chet til ham majburiy o‘quv predmeti maqomida umumiy
ta’lim berish/olishga o‘z hissasini qo‘shadi. Umumta’lim obyekti uchta: til hodisasi, unga
oid tushuncha yoki sodda qoida va eng muhimi, chet tildagi diskurs mazmuni.
Chet til o‘qitish tarbiyaviy maqsadi o‘quvchilarga g‘oyaviy tarbiya berish, aqliy
mehnat malakalarini singdirish, ularning bilish faolligini oshirish mazkur maqsadning
mohiyatini tashkil etadi.
Tarbiyaviy maqsad asosan ikki yo‘l bilan ro‘yobga chiqariladi:
(1) bevosita chet tilda salomlashish, xayrlashish, predmet va hodisalarning nomlarini
bilish, she’r va ashula aytish, o‘yinlar bajarish kabilar, ayniqsa, dastlabki darslarda
o‘quvchilarga ancha qiziqarli yumush sanaladi;

57

(2) muloqot chog‘ida bir-birlariga odob doirasida munosabat bildirish, xatti-
harakatlarini sharhlay olish, audiomatn va grafik matnlardan olinadigan axborotlar
beqiyos tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Darsdan tashqari o‘quv tadbirlarining ham
tarbiyaviy ahamiyati cheksiz.

Chet til o‘qitishning rivojlantiruvchi maqsadi didaktikadagi rivojlantiruvchi
ta’lim ma’nosi bilan hamohang bo‘lib, o‘quvchi shaxsining aqliy, hissiy va motivastion
jihatlarini rivojlantirishni ifodalaydi. O‘quvchi intellektual va ma’naviy ozuqa oladi,
nutqiy muloqotda o‘z hissiyotini sinab ko‘radi, muloqotdosh (o‘quvchi, muallim,
diktor va b.) lar fikrini bilish va o‘z fikrini bayon etish orqali uning shaxsi kamol topib
boradi. Ta’lim jarayonida, jumladan, chet til o‘rganishda me’yordagi lisoniy va nutqiy
qiyinchilikl­arni yengib o‘tish o‘quvchi tafakkuri va his-tuyg‘ularining rivojlanishini
ta’minlaydi.

Rivojlantiruvchi maqsadga nutqiy amallar tufayligina erishiladi. Uning umum-
ta’limiy maqsaddan jiddiy farqi shundaki, o‘quv ma’lumotlari olish bilan ta’lim fikran
bog‘lanadi, ma’lumotning mazmuni turli kompetensiyalarni shakllantirishga xizmat
qiladi. Ta’lim, jumladan, chet til o‘rganish shaxs rivojlanishida alohida o‘rin egallaydi.
Til psixologik, kommunikativ, funksional va madaniy hodisa bo‘lganligi sababli bilish
jarayoni uchun o‘ta ahamiyatli, chunki u bilmaslikdan bilishga eltuvchi omildir.

Chet tilda o‘quvchi ikki turdagi bilim oladi, birinchisi va asosiysi, nutqiy jarayonda
ishtirok etish uchun kerakli algoritmik qoidalar va ijtimoiy ahamiyat kasb etadigan
o‘quvchi hayoti davomidagi foydali ma’lumotlar.

Madaniyatlararo muloqot o‘zga xalq mentalitetiga xos belgilar va odatlarni
singdirishga xizmat qiladi. Bunda boshqalarning turmush tarzini reklama qilish emas,
balki chet til sohibining nazari bilan dunyo manzarasiga yangicha qarash va oqibatda,
o‘z madaniyatini chuqur his qilishga o‘rganadi. Umumbashariy va milliy qadriyatlar
uyg‘unlashuvi sodir bo‘ladi.

Chet tilda muloqot qilish to‘rt asosiy nutq faoliyati turlari bo‘yicha malakalarni
shakllantirish demakdir. Nutq faoliyatining to‘rt turi: tinglab tushunish, gapirish, o‘qish
va yozuv malakalari o‘zaro bog‘langan holda rivojlantirib boriladi. Bu o‘qish va yozish,
o‘qish va tinglash, o‘qish va gapirish, tinglash va o‘qish, tinglash va yozish, tinglash va
gapirish kabi mashqlar orqali amalga oshiriladi.

Tinglab tushunish. Nutqni tinglab tushunish deganda, so‘zlovchining nutqini
bevosita yoki texnikaviy vositalar yordamida eshitib idrok etish va fahmlash nazarda
tutiladi. Boshqacha qilib aytganda, tinglab tushunish o‘zgalar nutqini (jonli tarzda
yoki mexanik yozuvdagisini) idrok etish hamda mazmunini fahmlab yetish ma’nosini
ifodalaydi.Yangi til materiali o‘quvchilarga odatda o‘qish yoki tinglash orqali tanishtiriladi.
Tinglab tushunish talaffuz va ohangni ham o‘zlashtirishga xizmat qiladi.

Tinglab tushunish uch bosqichli faoliyat bo‘lib, unda umumiy eshituv idroki (akustik
appersepsiya), so‘zlarning tovush tomonini (fonematik) farqlash va mohiyatini anglash
orqasida nutqdagi mazmun idrok etiladi, bilib olinadi va tushuniladi. Eshitish sezgisi va
analizatori orqali axborot olishning asosiy manbalari sifatida o‘qituvchi nutqi, audio-
video vositalardan magnitafon yozuvi, radio eshittirish, ovozli diafilm, kino (video) film
(yoki undan parcha) va televizion ko‘rsatuvlar tavsiya etiladi.

Tinglab tushunishni amalga oshirish uchun quyidagi uch omil nazarda tutiladi.
Tinglovchining o‘ziga bog‘liq omillari (eshitish ko‘nikmasining rivojlanganligi, uning
xotirasi va matnni diqqat bilan tinglab, mazmunini tushunganligi), tinglash paytidagi
shart-sharoit (nutq tezligi, til materiali hajmi va shakli hamda so‘zlanayotgan nutqning

58

davom etishi) va nihoyat, qo‘llangan materialning lingvistik jihatlari (tinglovchining
til tajribasiga mos kelish-kelmasligi) hisobga olinadi, ya’ni tinglab tushunishga
beriladigan matn notanish bo‘lib, o‘quvchilar egallagan til materiallarini o‘z ichiga
oladi.

Gapirish. Gapirish nutq faoliyati turlaridan biri bo‘lib, fikrni og‘zaki bayon etishdir.
Gapirish – fikr va his-tuyg‘uni izhor etish maqsadida muayyan tildagi leksik, grammatik
va fonetik hodisalarni qo‘llashdan iborat bo‘lib, u chet tilni o‘rganishning muhim amaliy
maqsadidir.

Gapirish – o‘quvchilarga o‘zlarining fikr-tuyg‘ularini ifoda etishga, qiziqishlari
va hayotiy faoliyatlari haqida suhbatlashishga hamda ularni boshqalar fikri bilan
taqqoslashga imkoniyat yaratib beradi.

Fikrni og‘zaki ikki shaklda, ya’ni monolog (yakka nutq) va dialog (juft nutq) tarzida
ifodalash mumkin.

Monolog bir kishining nutqi bo‘lib, unda ketma-ket keladigan jumlalar mantiqan
bog‘lanadi. Nutqning ohangi va mazmuni qo‘yilgan maqsad sari yo‘naltiriladi. Monolog
quyidagi belgilarga ega:

– mazmunan izchillik kuzatiladi, ifodalanadigan fikrlar tayanch jumlalar vositasida
asta-sekin rivojlantirib boriladi;

– fikr-mulohazaning ma’lum darajada tugallanganligi nutq namunalarida ifodalanadi.
Dialogda ikki va undan ortiq kishi, tinglovchi hamda gapiruvchi sifatida navbatma-
navbat axborot almashadilar.
Dialog quyidagi asosiy xususiyatlarga ega:
– ajralmas dialogik birlikning nutqiy vaziyatga mos kelishi;
– dialog faqat munosabatgina emas, balki gapirishga undovchi (stimul) va javob
(reaksiya) jumlalari (replikalari)ni almashish natijasi hamdir;
– dialogik birlikdagi qisqartmalarning o‘z o‘rnida qo‘llanilishi;
– suhbatning mazmunan bog‘liq bo‘lishi.
O‘qish. O‘qish o‘quvchilarning ma’lumot olishlari uchun juda muhim nutq faoliyati
turi bo‘lib, u yozma nutqni idrok etish va anglashdan tarkib topadigan resteptiv nutq
faoliyati hisoblanadi. O‘qishda axborot ko‘rish sezgisi orqali olinadi. O‘qish yozma
matndan axborot olishga qaratilgan nutq faoliyati turidir.
Matndagi axborotni o‘zlashtirish ovoz chiqarmay o‘qish orqali, axborotni o‘zgalarga
yetkazish esa, ovoz chiqarib o‘qish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Ovoz chiqarmay o‘qiganda
ham ichda gapirish (ichki nutq) sodir bo‘ladi. Ovoz chiqarib o‘qish ovoz chiqarmasdan
o‘qishga nisbatan to‘liq nutq hisoblanadi. Umumiy o‘rta ta’lim maktabini bitiruvchi
o‘quvchilar murakkab bo‘lmagan ijtimoiy-siyosiy, ilmiy-ommabop mavzulardagi,
shuningdek, badiiy adabiyotlardagi matnlarni o‘qiy olishlari kerak. O‘qish uchun
beriladigan matnlar bir-biridan farq qilib, ularning tuzilishi va bayon etilishi asta-sekin
murakkablashib boradi.
O‘qish malakalari shakllangan lisoniy ko‘nikmalar asosida rivojlantiriladi. O‘qish
malakasi shunday faoliyatki, u nutq birligining ko‘ruv timsoli, uning nutq-harakat
timsoli va mazmunidan tashkil topadi. Uchalasini egallab olish o‘qish malakasining
hosil qilinganligidan dalolat beradi. O‘qish uchun berilayotgan matnlar ma’lumot olish,
muloqot qilish hamda leksik-grammatik materiallarni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Yozuv. Chet tilda o‘rganishda yozuv deganda, o‘rganilayotgan til vositalari (grafemalar
va yozma shakldagi leksik va grammatik birliklarning qo‘llanishi, ya’ni yozish texnikasi)
va yozma shaklda fikr bayon etish tushuniladi.

59

Yozuv grammatik va imlo qoidalariga rioya qilgan holda yozma fikrni bayon etishdir.
Axborotni yozma bayon etish, odatda, ikki yo‘l bilan amalga oshiriladi:
– o‘z fikrini yozish;
– aytib (o‘qib) turilgan o‘zga shaxs nutqini yozuvda ifodalash.
Har ikkala holatda ham yozma matn (diskurs) yaratiladi. Yozish texnikasi deganda,
grafika (tovush-harf munosabati va harfning ma’no bildirish vazifasi), kalligrafiya
(husnixat), orfografiya (imlo) nazarda tutiladi.
Grafika o‘qish va yozish texnikasi tushunchalari bilan chambarchas bog‘liq.
Imlo so‘z va gaplarni yozish va ularga doir qoidalar yig‘indisidir.
Husnixat tushunshasi tarkibiga tovush va tovush birikmalarini yozuvda tasvirlay­
di­gan yozuv-chizuv vositalari majmuasi (harflar, harf birikmalari, harf usti va harf osti
belgilari) kiradi.
Husnixat harf, harf birikmasi, so‘z asosida, imlo esa morfema, so‘z gap darajasida,
yozma nutq esa gap, abzas (gap boshi) va o‘zaro bog‘langan matn (diskurs) materialida
o‘rgatiladi. Yozuv malakasi husnixat, imlo, tuzish (fikrni yozma bayon etish maq-­
sadida gaplarni biriktirish), yozuvning leksik va grammatik ko‘nikmalaridan tashkil
topadi.

Chet tillardan o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan leksik birliklar miqdori
I-IV sinflarda o‘rganiladigan leksik birliklar aktiv (produktiv) o‘zlashtirish uchun
mo‘ljallanadi. V-VI sinflarda qo‘shimsha passiv (resteptiv) leksika ham o‘rgatila
boshlanadi. VII-IX sinflarda o‘qish amaliy maqsad maqomini olishi munosabati bilan
passiv leksikani o‘rgatishga e’tibor kuchayadi.

Sinflar I II III IV V VI VII VIII IX X XI
Leksik 150 150 100 100 100 100 100 100 100 100
birliklar 100
150
Aktiv (A1, A2, B1)

Aktiv (A1+, A2+, B1+) 150 200 150 150 150 150 150 150 150 150

Passiv - - - - 100 100 100 100 100 100 100

Potenstial - - +++ + + + + + +

Jami (A1, A2, B1) 150 300 400 500 700 900 1100 1300 1500 1700 1900

Jami (A1+, A2+, B1+) 150 350 500 650 900 1050 1300 1550 1800 2050 2300

60

CHET TILLAR BO‘YICHA BITIRUVCHILARGA QO‘YILADIGAN TALABLAR
(dasturda namunalar ingliz tilida keltirilgan)

O‘quvchilarning chet tillar bo‘yicha egallagan bilim, ko‘nikma va malaka darajalariga
qo‘yiladigan talablar ta’lim mazmuniga muvofiq ishlab chiqilgan nutq, ko‘nikma va
malakalarning deskriptorlari “can do” mazmunida tasvirlangan hamda kerakli joylarda
grammatika, leksika, fonetika va orfografiya bilan to‘ldirilgan. Xalqaro standartlarga
moslashtirish maqsadida nutq ko‘nikma va malakalarning deskriptorlari chet tillarni
bilishning umumyevropa tizimiga (CEFR) o‘zaro bog‘liq holda olindi.

CHET TILI BO‘YICHA A1 DARAJA BITIRUVCHILARI TAYYORGARLIGI
DARAJASIGA QO‘YILADIGAN TALABLAR

CHT.A1.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA
CHT.A1.K.F.2
CHT.A1.K.F.3 Funksiyalar
CHT.A1.K.F.4
Shaxsiy ma’lumotga oid sodda savollarga javob bera oladi.
CHT.A1.K.F.5
Tez bo‘lmagan va tushunmagan so‘zlari takrorlangan suhbatda
muloqotga kirisha oladi.

O‘ziga tanish bo‘lgan kundalik hayotiy mavzularda qisqa suhbat qura
oladi.

Kundalik buyum va jihozlarning joylashuvi bilan bog‘liq savollar so‘ray
oladi va savollarga javob bera oladi.

O‘zining va tanish insonlarining kun tartibi, qiziqishlari, xarakteri va
ko‘rinishi haqida ma’lumot bera oladi.

CHT.A1.K.F.6 O‘ziga tanish bo‘lgan joylar, mamlakatlarning geografik joylashuvi
CHT.A1.K.F.7 haqida umumiy ma’lumotlar bera oladi.

Bino va shu binodagi xonalarni tasvirlay oladi. Xonalardagi jihozlar
joylashuvini ayta oladi

CHT.A1.K.F.8 Kichik guruhlarda sodda loyihalar tuza oladi va uni jamoa bilan birga
CHT.A1.K.F.9 taqdim eta oladi.

CHT.A1.K.F.10 Kundalik suhbatlarda raqamlarni soatlarda, narxlarda, masofa
CHT.A1.K.F.11 o‘lchovlarida ishlata oladi va tushuna oladi. Sanoq va tartib sonlarni farqlay
CHT.A1.K.F.12 oladi
CHT.A1.K.F.13
O‘zining yangi g‘oyalarini boshqalarga ifodalab, yetkaza oladi. Masalan,
project work – my dream house, draw a fantasy pet (XXI-asr ko‘nikmalari.
Ijodkorlik va yaratuvchanlik).

Namoyish qilingan e’lon va dasturlarda o‘z qiziqishlariga bevosita
bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlarni anglay oladi va ayta oladi.

Muammolarni hal qilish va savollarga javob berish uchun ma’lumotni
saralay oladi, tahlil qila oladi va sintezlaydi.

Kommunikativ vaziyatlarda sodda grammatik va sintaktik tuzilmalarni
qo‘llay oladi.

61

Matn turi

CHT.A1.K.M.1 Shaxsiy ma’lumotlarni yozma ravishda so‘ray oladi va taqdim eta oladi.

CHT.A1.K.M.2 O‘z qiziqishlariga bevosita bog‘liq, kundalik ehtiyojlari doirasidagi
sodda yozma ma’lumotlarni tushuna oladi va taqdim eta oladi.

CHT.A1.K.M.3 Qisqa va sodda ko‘rsatmalarga amal qila oladi.

CHT.A1.K.M.4 Do‘stlardan ma’lumot so‘rash va ma’lumot berish uchun ularga qisqa,
juda oddiy xabar yoza oladi.

CHT.A1.K.M.5 O‘rganilayotgan til mamlakatlar etiket qoidalaridan foydalanib, yozma
shaklda muloqot qila oladi. Masalan, norasmiy sodda xatlar Dear bilan
boshlanib, Love + ism bilan tugatilishini biladi.

CHT.A1.K.M.6 O‘ziga tanish mavzuda diktant yoza oladi.

CHT.A1.K.M.7 Oddiy so‘zlar va asosiy iboralar bilan yozma ravishda shaxsiy
munosabatlarga oid ma’lumot bera oladi.

CHT.A1.K.M.8 Sinfdagi oddiy yozma xabarlar va sharxlarni tushuna oladi.

CHT.A1.K.M.9 Yo‘nalishlar ko‘rsatilgan sodda xaritalarni tushuna oladi va xarita
asosida belgilangan manzil uchun sodda yo‘nalish yoza oladi.

CHT.A1.K.M.10 O‘z ismi/sharifini, manzili va shaxsiy ma’lumotlarni harflab yoza oladi.

CHT.A1.L.T.1 LINGVISTIK KOMPETENSIYA
CHT.A1.L.T.2
CHT.A1.L.T.3 Til nazorati
CHT.A1.L.T.4
CHT.A1.L.T.6 Salomlashuv va xayrlashuv mavzusida boshlang‘ich iboralarni ishlatgan
CHT.A1.L.T.7 holda odamlarni bir-biriga tanishtira oladi.
CHT.A1.L.T.8
CHT.A1.L.T.9 O‘zining kundalik hayoti doirasida sodda suhbatlar qura oladi, belgi,
CHT.A1.L.T.10 eslatmalar, afishalar hamda dasturlar haqida qisqa ma’lumot bera oladi va
sodda yo‘riqnomalarga amal qila oladi.
CHT.A1.L.L.1
Rasmlardagi sodda va qisqa gaplar bilan berilgan yo‘nalishli
ko‘rsatmalarni o‘qiy oladi va tushuna oladi.

Aytilgan yoki tasmada eshitgan so‘zlarni takrorlay oladi.

Suhbatdoshidan o‘zi uchun kerakli narsalarni sodda nutq normalari
asosida so‘ray oladi va savollarga javob bera oladi.

‘How much is/are…?’ , ‘What’s the matter?’, ‘I’m good at…’ kabi turg‘un
birikmalarni ishlata oladi va savollar so‘ray oladi.

Raqamlar, miqdorlar, xarajatlar, vaqtlar, kunlar, oylar va yillar haqida
fikr almasha oladi.

O‘rganilgan mavzu yuzasidan sodda grammatik qurilma va gap
shakllarini qo‘llay oladi.

So‘z va so‘z birikmalarini “and” yoki “then” bog‘lovchilari bilan bog‘lay
oladi.

Lug‘at boyligi

Oila a’zolari haqida sodda savollarga javob bera oladi va o‘ziga tanish
insonlarni tasvirlab bera oladi.

62

CHT.A1.L.L.2 O‘zi yashaydigan muhitini, joyini, maktabi va uyini tasvirlay oladi.
CHT.A1.L.L.3
CHT.A1.L.L.4 Hafta kunlari, sana, yil fasllari, vaqtga oid so‘zlarni ayta oladi va savol
CHT.A1.L.L.5 bera oladi.

CHT.A1.L.L.6 O‘z hayoti bilan bog‘liq sanalarni ayta oladi va so‘ray oladi.
CHT.A1.L.L.7
CHT.A1.L.L.8 Oziq-ovqat mahsulotlari, hayvonlar va qushlar, o‘simliklar, tana
a’zolari, kiyimlar, hafta kunlari, oy nomlari, yil fasllari, transport vositalari,
CHT.A1.L.L.9 bayramlar va kasblar nomlarini ayta oladi.

Ba’zi sodda, baynalminal so‘zlar va turdosh so‘zlarni farqlay oladi hamda
ularni qo‘llay oladi.

Sodda va qisqa aytilgan manzil, yo‘nalishni anglay oladi.

Tananing asosiy qismlari nima deb nomlanishini so‘ray oladi va ayta
oladi.

Muomala madaniyati normalariga rioya qilgan holda, tili o‘rganilayotgan
davlatning etiket normalari asosida kundalik sodda suhbat uchun yetarli
so‘z boyligiga ega bo‘ladi.

CHT.A1.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA
CHT.A1.P.K.2
CHT.A1.P.K.3 Kontekst/mazmun
CHT.A1.P.K.4
CHT.A1.P.K.5 Shaxsiy ma’lumotga oid suhbatga kirisha oladi va savollarga javob bera
CHT.A1.P.K.6 oladi.
CHT.A1.P.K.7
Hafta kunlari, yil oylari, yil fasllari va ob-havo nomlarini ayta oladi.
CHT.A1.P.KS.1
Shaxs yoki narsani qayerdaligini sodda, qisqa gaplarda berilgan surat va
CHT.A1.P.KS.2 so‘zlar bilan tushuntira oladi.
CHT.A1.P.KS.3
CHT.A1.P.KS.4 Oziq-ovqat mahsulotlari, hayvonlar va qushlar, o‘simliklar, tana
a’zolari, kiyimlar, hafta kunlari, oy nomlari, yil fasllari, transport vositalari,
bayramlar va kasblar nomlarini suhbatda qo‘llay oladi.

Ba’zi dunyo mamlakatlari nomlari, poytaxti, millati va tilini ayta oladi.
Geografik joylashuvi, tog‘, daryo va tabiati haqida qisqa suhbat qura oladi.

O‘z atrofidagi insonlar, joy, bino va narsa-buyumlarni o‘zaro taqqoslay
oladi.

Fe’l shakllari va sodda payt ravishdoshlaridan foydalangan holda
gaplarni to‘g‘ri bayon qiladi va hikoyalar hamda voqealarni sekin-astalik
bilan to‘g‘ri ketma-ketlikda ta’riflay oladi.

Kommunikatsiya strategiyalari

Aniq va sekin suhbatda o‘zi haqida ma’lumot bera oladi, ya’ni ismini,
yoshini, yashash joyini ayta oladi.

O‘zi uchun tushunarsiz ma’lumotni ayta oladi va odamlardan
aytayotganlarini takrorlashlarini yoki sekinroq gapirishlarini so‘ray oladi,
o‘zgalar e’tiborini jalb eta oladi va tayanch iboralardan foydalanib yordam
so‘ray oladi.

Suhbat davomida vaqt birliklarini qo‘llay oladi.

O‘ziga tanish dunyo mamlakatlarining geografik joylashuvi, poytaxti,
tabiati odamlari haqida suhbat oladi.

63

CHT.A1.P.KS.5 Raqamlar, miqdor, narxlar va vaqt, o‘lchamlardan foydalana oladi.
CHT.A1.P.KS.6
CHT.A1.P.KS.7 O‘zi tushunmaydigan so‘zlarni intonatsiya va imo-ishoralar bilan
anglata oladi.
CHT.A1.P.M.1
CHT.A1.P.M.2 Sport, ovqatlar va shunga o‘xshash sodda mavzularda yoqtiradigan va
yoqtirmaydigan narsalari haqida fikr almasha oladi.
CHT.A1.P.M.3
CHT.A1.P.M.4 Madaniy xabardorlik
CHT.A1.P.M.5
Mos leksik birliklardan foydalanib kun vaqtiga mos holda salomlasha
oladi va xayrlasha oladi.

Kattalar va bolalar bilan salomlashishadi va munosib so‘zlar yordamida
ular bilan xayrlasha oladi.

Atrofidagilardan o‘z ehtiyoji uchun kerak narsalarni muomala
madaniyati normalariga rioya qilgan holda so‘ray oladi va savollarga javob
bera oladi.

Kechirim so‘ray oladi, minnatdorchilik bildira oladi.

Tili o‘rganilayotgan mamlakat madaniyatiga xos tarzda yordam so‘ray
oladi.

CHT.A1.R.1 RAQAMLI SAVODXONLIK

CHT.A1.R.2 Ommaviy axborot vositalaridagi oddiy onlayn e’lonlar va ularning
CHT.A1.R.3 havolalariga qisqa, ijobiy va salbiy munosabatini bildirish uchun leksik
iboralar va sodda so‘z birikmalaridan foydalana oladi.
CHT.A1.R.4
CHT.A1.R.5 Kompyuter dasturidagi eng muhim va sodda kalit so‘zlarni anglay oladi
CHT.A1.R.6 Masalan: “Print”, “Save”, “Copy”, “Delete”.

Tarjimon vositalar yordamiga tayanib, sevimli mashg‘uloti, yoqtirgan/
yoqtirmagan narsalari haqida juda sodda xabarlar va o‘zining havolalarini
qoldira oladi.

Oddiy leksik iboralar va emojilardan foydalanib online havolalar qoldira
oladi.

Shaxsiy ma’lumotlarini taqdim etadigan oddiy onlayn so‘rovnomani
to‘ldira oladi.

Rasmi bilan ko‘rsatilgan mahsulotlar ro‘yxatidan online xarid uchun
tanlovni amalga oshira oladi.

CHET TILI BO‘YICHA A2/A2+ DARAJA BITIRUVCHILARI TAYYORGARLIGI
DARAJASIGA QO‘YILADIGAN TALABLAR

CHT.A2.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA
CHT.A2.K.F.2
Funksiyalar

Tili o‘rganilayotgan mamlakatning etiket formalaridan foydalanib,
salomlashish, xayrlashish, kechirim va ijozat so‘rash, taklif bildirishning
kerakli formalaridan foydalana oladi.

Shaxsga, oila a’zolariga, atrof-muhitiga taalluqli muhim ma’lumotlarni
tushuna oladi va ma’lumot bera oladi.

64

CHT.A2.K.F.3 O‘z ehtiyojlari va qiziqishlariga bevosita bog‘liq bo‘lgan kundalik
CHT.A2.K.F.4 mavzular doirasida suhbat qura oladi.
CHT.A2.K.F.5
CHT.A2.K.F.6 Biror yerga borish bo‘yicha sodda yo‘riqnomalarni tushuna oladi va
CHT.A2.K.F.7 bera oladi.
CHT.A2.K.F.8
CHT.A2.K.F.9 Hamkorlikda ishlash ko‘nikmasiga ega. Loyihalar ustida yakka holda
yoki guruhlarda ishlay oladi, o‘z fikrlarini bayon eta oladi.
CHT.A2.K.M.1
Turli xil bayramlarni tasvirlaydi va ularni nishonlash usullari haqida
CHT.A2.K.M.2 ma’lumot bera oladi.
CHT.A2.K.M.3
CHT.A2.K.M.4 Rasmiy va norasmiy xatlarni ajratadi va yoza oladi.
CHT.A2.K.M.5
CHT.A1.K.M.6 Telefonda qisqa suhbatlar qila oladi.
CHT.A1.K.M.7
CHT.A1.K.M.8 O‘ziga tanish mavzular doirasida savolnoma tayyorlay oladi va
so‘rovnoma o‘tkaza oladi.

Matn turi

Sodda, qisqa xat va xabarlar yoza oladi (masalan, minnatdorchilik
bildirish, uzr so‘rash xatlari).

Anketani turli shaxsiy ma’lumotlar bilan to‘ldira oladi (ism-sharifi,
manzili, telefon raqami, millati, ota-onasi bilan ulanish haqida ma’lumotlar
va hokazo).

O‘zining kundalik turmush tarzi haqida matn tuza oladi.

Sodda tarjimai hol yoza oladi.

O‘zlashtirilgan mavzular doirasida matn mazmuni bo‘yicha fikr almasha
oladi, sodda va qisqa bayon yoza oladi.

Tanish bo‘lgan mavzularda so‘z birikmalarini tushunadi va ishlata oladi.

Dars paytida o‘rgangan so‘zlardan yangi kontekstda qo‘llay oladi.

Tanish bo‘lgan mavzu bo‘yicha turli manbalar (broshura, flayer, xatlar,
internet, insholar)dan foydalanib muammoni aniqlab, muhokama qiladi va
mumkin bo‘lgan yechimlar ro‘yxatini tuza oladi.

CHT.A2.L.T.1 LINGVISTIK KOMPETENSIYA
CHT.A2.L.T.2
CHT.A2.L.T.3 Til nazorati
CHT.A2.L.T.4
CHT.A2.L.T.5 O‘zi uchun tanish kundalik mavzular bo‘yicha suhbat qura oladi.

CHT.A2.L.T.6 Zaruratga qarab “Ha” yoki “Yo‘q” tasdiqli savollar va maxsus so‘roq
so‘zlardan (What, Why, Which) foydalana oladi.
CHT.A2.L.T.7
Sodda grammatik normalar va leksik birikmalarni erkin qo‘llay oladi.

Majhul nisbatni og‘zaki va yozma nutqida qo‘llay oladi.

O‘z atrofidagi bino, narsa-buyumlar haqida to‘liq ma’lumot bera oladi
va ularni o‘zaro taqqoslay oladi.

Tanish bo‘lgan mavzudagi matnni o‘qib, matn asosida qisqa bayon yoza
oladi.

Ob-havo axborotini tushunadi va unga asoslangan holda rejalar tuzib,
taqdim eta oladi.

65

CHT.A2.L.T.8 O‘tgan zamonda zamonlar moslashuvini to‘g‘ri qo‘llagan holda
CHT.A2.L.T.9 hikoyalar ayta oladi.
CHT.A2.L.T.10
O‘zining tilni o‘rganish monitoringini qila oladi.
CHT.A2.L.L.1
CHT.A2.L.L.2 O‘zi uchun notanish so‘zni harflab aytishini so‘ray oladi va nomlarni
CHT.A2.L.L.3 yoki so‘zlarni harflab ayta oladi.
CHT.A2.L.L.4
CHT.A2.L.L.5 Lug‘at boyligi
CHT.A2.L.L.6
O‘zlashtirilgan leksik birlikmalarni kontekstda sekinlik bilan qo‘llay
oladi.

O‘ziga tanish mavzuga oid sodda so‘zlarni kommunikativ vaziyatlarda
qo‘llay oladi.

Ba’zi baynalminal va o‘zlashgan so‘zlarni taniy oladi va ularni sodda
kontekstlarda qo‘llay oladi.

So‘z yasashning turli yo‘llarini farqlay oladi (qo‘shma so‘zlar, prefikslar
va suffikslar).

O‘rganilgan lug‘at boyligi doirasida bildirilgan fikrga o‘z hulosasini
bera oladi, qo‘shilishi yoki qarshi ekanligini ifoda eta oladi.

Taklif, tavsiya qila oladi va taklifga javob bera oladi.

CHT.A2.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA
CHT.A2.P.K.2
CHT.A2.P.K.3 Kontekst/mazmun
CHT.A2.P.K.4
CHT.A2.P.K.5 Shaxsiy va umumiy mavzularda sodda matnlar yarata oladi.
CHT.A2.P.K.6
CHT.A2.P.K.7 O‘ziga tanish mavzularda ma’lumotlarni tahlil qila oladi va munosabat
CHT.A2.P.K.8 bildira oladi.
CHT.A2.P.K.9
CHT.A2.P.K.10 Leksik tarkibi tanish havola va e’lonlarni tushuna oladi.
CHT.A2.P.K.11
Sodda, sekin va qisqa yarim autentik nutqni tushuna oladi.
CHT.A2.P.KS.1
Suhbatda o‘ziga notanish sodda so‘zlarni matn mazmunidan ma’nosini
anglay oladi.

O‘ziga tanish mavzularda berilgan savollarga javob bera oladi va
savollar so‘ray oladi.

Sodda va o‘rta murakkablikdagi og‘zaki va yozma yo‘riqnomalar bera
oladi va amal qila oladi.

O‘zlashtirgan leksik birliklarni hayotiy jarayonlarda qo‘llay oladi,
masalan o‘rganilayotgan tilda xarid qila oladi, buyurtma qila oladi.

O‘z ehtiyojlaridan kelib chiqib, rasmiy yozma murojaat qila oladi.

Rasmiy va norasmiy nutqni farqlay oladi.

O‘rganilayotgan tilni turli loyihalar rejalashtirishda, amalga oshirishda
ishlata oladi.

Kommunikatsiya strategiyalari

Kundalik hayotiy muloqotga kirisha oladi, odamlar, yashash yoki
ish joyi sharoitlari, kundalik ishlar, yoqtirgan/yoqtirmagan narsalar va
boshqalarni sodda qilib tasvirlay oladi yoki taqdimot qila oladi.

66

CHT.A2.P.KS.2 Suhbat davomida bilmagan so‘zlarini sodda so‘zlar bilan ta’riflay oladi
CHT.A2.P.KS.3 yoki tushuntira oladi.
CHT.A2.P.KS.4
CHT.A2.P.KS.5 Kommunikativ vaziyatlarda sodda grammatik va sintaktik tuzilmalarni
CHT.A2.P.KS.6 qo‘llay oladi.
CHT.A2.P.KS.7
CHT.A2.P.KS.8 Tili o‘rganilayotgan mamlakatning muloqot normalariga rioya qila
CHT.A2.P.KS.9 oladi.

CHT.A2.P.M.1 Oddiy xaridlarni amalga oshira oladi, nima qidirayotganini va
CHT.A2.P.M.2 mahsulotning narxini so‘ray oladi.
CHT.A2.P.M.3
CHT.A2.P.M.4 O‘ziga tanish narsalar, joylar haqida fikr almasha oladi va ularni o‘zaro
CHT.A2.P.M.5 taqqoslay oladi.

Suhbat jarayonida mavzuga mos imo-ishoralar, yuz ifodalaridan
foydalana oladi.

Oddiy va tez-tez qo‘llanadigan bog‘lovchilar ishtirokida sodda iboralar
va gaplar tuza oladi, fikrini bayon qila oladi.

O‘ziga tanish bo‘lgan mavzudagi muammolarning yechimini topish
uchun aniqlashtiruvchi savollarni bera oladi va bahs-munozaralarda
ishtirok eta oladi.

Madaniy xabardorlik

Tili o‘rganilayotgan mamlakatning muomala madaniyati normalariga
rioya qilgan holatda suhbatga kirisha oladi.

Tanish mavzularda (masalan, san’at turlari, teatr, mashhur bastakorlar,
rasmlar, film janrlari) o‘z madaniyati va tili o‘rganilayotgan mamlakatning
madaniy o‘xshashliklari va farqli jihatlarini muhokama qila oladi.

Turli madaniyatli jamiyat qonun qoidalarini tushuna oladi va rioya
qila oladi.

Sodda autentik muloqot namunalarini tushuna oladi.

Suhbatga xos yuz ifodalarini, imo-ishoralarni vaziyatga qarab ishlata
oladi.

CHT.A2.R.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.A2.R.2
CHT.A2.R.3 Tili o‘rganilayotgan mamlakatdagi tengdoshlari bilan elektron ijtimoiy
CHT.A2.R.4 ilovalar orqali matn, audio va video muloqotlariga kirisha oladi.
CHT.A2.R.5
CHT.A2.R.6 O‘z ehtiyoji uchun internet kutubxonasidan o‘rganayotgan tilda
ma’lumotlar izlay oladi va foydalana oladi.

Grafikalar va diagrammalar shaklida o‘z xulosalari haqida taqdimot qila
oladi.

Boshqalarning sodda tilda yozilgan onlayn postlariga hayrat, qiziqish
va befarqlik hissiyotlarini sodda tarzda ifodalash orqali munosabat bildira
oladi.

Sodda loyihalarni jamoa bilan online bog‘langan holda amalga oshira
oladi.

Kompyuter imkoniyatlaridan o‘rganilayotgan tilda sodda taqdimotlar,
hisobotlar va xulosalar yaratishda foydalana oladi va kerakli manzilga
jo‘nata oladi.

67

CHET TILI BO‘YICHA B1/B1+ DARAJA BITIRUVCHILARI TAYYORGARLIGI
DARAJASIGA QO‘YILADIGAN TALABLAR

CHT.B1.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA

CHT.B1.K.F.2 Funksiyalar
CHT.B1.K.F.3
CHT.B1.K.F.4 Ta’lim, muloqot, maktab va jamiyat, hukumat va siyosiy tuzilmalar,
CHT.B1.K.F.5 siyosiy partiyalar, reklama va marketing, sanoat va xizmatlar, globallashuv
CHT.B1.K.F.6 kabi mavzularda qisqa ijtimoiy suhbatlar olib borishni va savol-javoblarda
CHT.B1.K.F.7 qatnasha olishni uddalay oladi.
CHT.B1.K.F.8
CHT.B1.K.F.9 Tanish bo‘lgan mavzular (musiqa, sport va boshqa xobbi turlari)
CHT.B1.K.F.10 da rasmlar bilan boyitilgan, ravon va tushunarli tuzilgan taqdimotlarni
CHT.B1.K.F.11 tushuna oladi.

CHT.B1.K.M.1 O‘rgangan iboralarini ishlatgan holda telefon suhbatlarini tarjima qila
CHT.B1.K.M.2 oladi.
CHT.B1.K.M.3
CHT.B1.K.M.4 Turli mamlakatlar ta’lim tizimi, kasblar, ish turlari haqida ma’lumot
bera oladi.

Tayyorlanmagan holda, tanish mavzularda suhbatga kirisha oladi,
o‘zining shaxsiy fikrini bildira oladi, umumiy qiziqishlar va kundalik hayot
doirasidagi mavzular haqida ma’lumotlar almasha oladi.

Turli xil qarashlarni aniqlashtirish va masalaga yechim topish uchun
unga doir savollarni aniqlab so‘ray oladi (21st Century skills, Critical
Thinking and Problem Solving).

Ma’lumot berishga mo‘ljallangan ma’ruzalarni yoki ovozli va videoli
suhbatlarni tushunib, asosiy mazmunni va ulardagi fikrlarni birlashtirib
xulosa qila oladi.

Voqea-hodisaning rivojlanishini tushuntirib bera oladi, hozirga
aloqador holatlar va vaziyatlarni tasvirlab bera oladi, narsalarning asosiy
xususiyatlarini aytib o‘tib, o‘zining fikrini qisqacha bayon eta oladi.

Ilm-fan, matematika, geografiya, tarix va boshqa fanlarga doir turli
mavzularda eshitgan, o‘qigan yoki ko‘rgan matnlarini tushunib, izohlab va
tahlil qila oladi.

Standart tilda berilgan ko‘plab radio eshitirishlar yoki ovozli
xabarlardagi matn mazmunini tushuna oladi.

Biroz tayyorgarlik yordamida turli xil anketalarni (internetdagi,
telefondagi yoki qog‘oz variantdagi) va boshqa turdagi arizalarni,
savolnomalarni tushunib to‘ldira oladi.

Matn turi

Sodda ma’lumotlarni so‘ray oladi va bera oladi.

Tanish mavzu bo‘yicha turli manbalar (broshura, flayer, xatlar, internet,
insholar)dan foydalanib muammoni aniqlab, muhokama qiladi va mumkin
bo‘lgan yechimlar ro‘yxatini tuza oladi.

Og‘zaki va yozma taqdimotlar qilish uchun turli xil ma’lumotlarni
mantiqan bir-biriga bog‘lay oladi.

Tegishli iboralar yordamida ommabop janrlarda, masalan, yangiliklar,
so‘rovnoma hisobotlari, kitob va film sharhlarini yoza oladi.

68

CHT.B1.K.M.5 Kundalik ish, o‘qishda grammatik bilimlarni to‘g‘ri qo‘llay oladi,
CHT.B1.K.M.6 ma’noni ifodalashda asosan aniqlikka, stilistikaga rioya qila oladi.
CHT.B1.K.M.7
Murakkab va ergash gapli qo‘shma gaplardagi hamda gap va
CHT.B1.K.M.8 paragraflarning o‘zaro bog‘lanish yo‘llarini tushuna oladi.
CHT.B1.K.M.9
Mantiqiy (however, because) va ketma-ketlikni ifodalovchi (after that,
beforehand) bog‘lovchilarga e’tibor bergan holda hikoyadagi bahslar yoki
voqealar ketma-ketligini kuzata oladi.

Aniq kundalik mavzular doirasida osonlik bilan ham yozma ham
og‘zaki ko‘rinishda gap turlarini (sodda, bog‘langan, qo‘shma, shart gaplar,
aniq, majhul nisbatli va aniqlovchili ergash gaplar) yasay oladi, lekin
notanish rasmiy/maxsus mazmunga asoslangan mantlarni ifodalashda
qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin.

Ma’lumotlarni tanqidiy baholay oladi va ulardan o‘z vazifalarida to‘g‘ri
va ijodiy foydalana oladi (XXI asr ko‘nikmalari, Axborot savodxonligi).

CHT.B1.L.T.1 LINGVISTIK KOMPETENSIYA
CHT.B1.L.T.2
CHT.B1.L.T.3 Til nazorati
CHT.B1.L.T.4
CHT.B1.L.T.5 Suhbatlarda to be worth doing, it takes me iboralarini ishlata oladi.
CHT.B1.L.T.6
Tanish bo‘lgan mavzulardagi kundalik vaziyatlar bo‘yicha who, (kimki)
CHT.B1.L.T.7 when(qachonki), which (qaysiki), where (qayerdaki) noaniq olmoshlaridan
CHT.B1.L.T.8 foydalanib savol-javoblar qilib, fikr almasha oladi.
CHT.B1.L.T.9
Biror mavzu bo‘yicha turli manbalardan ma’lumot topa oladi va ularni
CHT.B1.L.L.1 kontekstdan ma’no chiqarib, asosiy mazmunini tushunish yordamida
CHT.B1.L.L.2 birlashtira oladi.

Payt ravishlari (before, after) va shart gaplar (if sentences) tuza oladi.

Bir necha gaplar bilan boshqa o‘quvchilar o‘zlarini qanday tutayotganini
tasvirlab bera oladi (masalan, ular qanday janjallashgani) va shu mavzuga
o‘zining fikrini tiniq ifoda eta oladi.

Kommunikativ parametrlarga, kontekstual bilimlarga asoslangan
va umumiy ma’no to‘g‘riligiga e’tibor bergan holda asosiy manba tilini
interpretatsiya qila oladi.

Tanish bo‘lgan kontekstlarda tutilmasdan muloqotga kirisha oladi;
umuman olganda til ustidan yaxshi nazorat qila oladi, lekin baribir ona
tilining sezilarli ta’siri mavjud, xatolar uchrashi mumkin, lekin fikr ifodasi
tushunarli.

Matndagi noma’lum so‘zni uning qismlarga ajratish (asos, qo‘shimcha)
orqali ma’nosini taxmin qila oladi.

Tanish bo‘lgan mavzu va masalalar haqida fikr,mulohaza va hissiyotlarni
ifodalash, ma’lumotlarni yozish va muhokama qilish uchun mavhum,
texnik, ba’zi bir idiomatik va konseptual so‘z boyliklaridan foydalana oladi.

Lug‘at boyligi

Yodlangan so‘zlarni tanish mavzularda ishlata oladi.

Notanish so‘zlar haqida savollar bera oladi va guruh bo‘lib,
muhokamalarda ishtirok eta oladi.

69

CHT.B1.L.L.3 Manbada (ta’lim, aloqa, maktab va jamiyat, sport turlari, qiziqishlar,
CHT.B1.L.L.4 kasblar) turli mavzularida ko‘p ishlatiladigan so‘zlarni tushuna oladi.
CHT.B1.L.L.5
Ba’zi xalqaro so‘zlarni taniydi va qo‘llay oladi.
CHT.B1.L.L.6
Tanish bo‘lgan kundalik faktlar,fikrlar,tuyg‘ular,g‘oyalar va texnologiya,
CHT.B1.L.L.7 ijtimoiy fanlar, madaniyatlararo va ko‘pmadaniyatlilik masalalari, adabiyot,
CHT.B1.L.L.8 ommaviy axborot vositalari, sog‘liqni saqlash, ta’lim, kasblar va maishiy
CHT.B1.L.L.9 xizmatlarga aloqador asosiy tushuncha va qo‘llanmalarning aniq, mavhum
va texnik tilini tushuna oladi.

Tanish bo‘lgan mavzulardagi munozaralarda qatnashish va o‘z fikrini
bildirish, o‘zining rejalari yoki tajribalarini ifodalash uchun tegishli so‘z
boyligini tanlay oladi.

Murakkab narsalarni, g‘oyalarni, axloqiy qoidalarni, yoki xarakterlarni
tasvirlab berish uchun umumiy murakkab so‘z boyliklaridan va turg‘un
birikmalar (masalan, take advantage of, If I were you) dan foydalanib,
mazmunni yoritib bera oladi.

Tanish kundalik mavzularga tegishli bo‘lgan omonim, antonim,
sinonim, so‘z yasalish turlari, iboralarni farqlay oladi.

Qisqa xavfsizlik yo‘riqnomalar (masalan, jamoat transportidagi yoki
elektron jihozlarning ishlatilishi)dagi matnlarni tushuna oladi.

CHT.B1.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA

CHT.B1.P.K.2 Kontekst/mazmun
CHT.B1.P.K.3
CHT.B1.P.K.4 Shaxsiy ma’lumotlar so‘ralgan turli so‘rovnomalarni (ism, manzil,
telefon raqami, millati, ota-onasi haqida ma’lumotlarini) to‘ldira oladi.
CHT.B1.P.K.5
CHT.B1.P.K.6 Turli loyihalarga asoslangan vazifalarda (masalan, tanqidiy fikrlash,
CHT.B1.P.K.7 debat, broshura tayyorlash, xayoliy o‘zi boshqaradigan tuzilma yoki
CHT.B1.P.K.8 qo‘shma korxona tuzish kabi) tengdoshlari bilan birgalikda bajarishda
CHT.B1.P.K.9 ishtirok eta oladi.
CHT.B1.P.K.10
70 Mediada chop etilgan qisqa xabar va maqolalarni tushuna oladi.

Kundalik ishlarni bajarishda telekommunikatsiyalarning asosiy xiz­
matlaridan foydalana oladi (masalan, uchrashuv belgilash, mehmon­
xonadan joy band qilish, ovqatga buyurtma berish yoki doktor qabuliga
yozilish).

Muloqotdan turli xil maqsadlarda (masalan, axborot berish, yo‘l-yo‘riq
ko‘rsatish uchun) foydalana oladi (XXI asr ko‘nikmalari, Muloqot).

Media xabarlar qanday va nima maqsadda yaratilganini tushuna oladi
(XXI-asr ko‘nikmalari, Media savodxonligi).

O‘z fikri, ishonchi, rozi va noroziligini muloyimlik bilan ifoda eta oladi.

Shaxsiy tajribalarini, munosabatlarini, orzu-istaklarini, umid,
maqsadlarini haqiqiy, xayoliy yoki kutilmagan hodisalarni o‘z nuqtayi
nazaridan kelib chiqqan holda tasvirlab bera oladi.

Standart nutq va ravon tilda berilgan kundalik muloqotlar va
mukohamalarning aksariyat qismini tushuna oladi.

O‘zining kelajakka qo‘yadigan qadamlarini (masalan, ish joyi, o‘qish
maskani, kelajak rejalar) aniqlab ifodalay oladi.

CHT.B1.P.KS.1 Kommunikatsiya strategiyalari
CHT.B1.P.KS.2
CHT.B1.P.KS.3 Ijtimoiy muloqotda qatnashganda atrofidagilar yordamida o‘z fikrini
CHT.B1.P.KS.4 tushuntira oladi.

CHT.B1.P.KS.5 Yozma va og‘zaki nutqini ifodalash uchun rasmlardan foydalana oladi
(internetdan namuna olib, mahsulotini o‘z mamlakatinikiga moslashtira
CHT.B1.P.KS.6 oladi va juftlikda ishlay oladi).
CHT.B1.P.KS.7
CHT.B1.P.KS.8 Tushunmagan vaziyatlarda aniqroq tushuncha berilishini tegishli
CHT.B1.P.M.1 so‘roq shakllarini ishlatib so‘ray oladi.
CHT.B1.P.M.2
CHT.B1.P.M.3 Turli xil jamoalar bilan samarali ishlash uchun moslashuvchan bo‘ladi
CHT.B1.P.M.4 va umumiy maqsad yo‘lida yordam qo‘lini cho‘zishga tayyor bo‘la oladi
CHT.B1.P.M.5 (XXI asr ko‘nikmalari, Birga ishlash).
CHT.B1.P.M.6
CHT.B1.P.M.7 Matni tushunish uchun quyidagi strategiyalarni ishlata oladi:
– matnni ko‘z yugurtirib yoki batafsil o‘qiy oladi
– vizual yordam va shu mavzuga doir umumiy bilimlardan foydalanadi
– mavjud (egallagan) bilim va tajribalardan kelib chiqqan holda,
matnning mazmunini taxmin qiladi
– so‘zning morfem tuzilishini, ya’ni asos, qo‘shimchalarni farqlaydi
– umumiy xulosa qila oladi
– matnning yashirin mazmunini ocha oladi.

Muhokama qilingan fikrlarga o‘zining munosabatini (berilgan fikrga
yoki boshqalarning g‘oyalariga qo‘shilishi yoki qo‘shilmasligini) bildira
oladi.

Kontekstdagi kalit so‘zlarni yoki avvaldan tanish bo‘lgan tushuncha­
larni qiyoslash va farqlash orqali yangi tushunchalarni interpretatsiya qila
oladi.

Odamlar bilan muloqotga kirishish maqsadida oldingi bilim va taj­
ribalari haqida savollarni shakllantirib fikr-mulohazalarni bildira oladi.

Madaniy xabardorlik

Madaniyat bilan bog‘liq lug‘at, iboralarni, imo-ishoralarni kundalik
muloqotda taniy oladi va ishlata oladi.

Iltimos qila oladi va biror kishi so‘raganda madaniy bo‘yoqdorlikni
saqlagan holda javob qaytara oladi.

Madaniy farqlar bilan bog‘liq rasmiy va norasmiy yozma nutq haqidagi
bilimlarini ko‘rsata oladi.

Turli chet tilidagi veb-saytlardan, ijtimoiy tarmoqlardan ingliz tilida
gapirayotgan mamlakatlar haqida ma’lumot qidira oladi. Farqlar va
o‘xshashliklar haqida poster qila oladi va sinfga taqdim eta oladi.

Lingvistik va madaniyatlararo ko‘nikmalardan foydalangan holda
umumiy maqsadni amalga oshirish uchun boshqalarning kuchli
tomonlaridan foydalana oladi (XXI asr ko‘nikmalari, Yetakchilik va
Mas’uliyat).

Ommaviy axborot til va madaniyatiga qay darajada ta’sir o‘tkaza­
yotganini baholay oladi (XXI asr ko‘nikmalari, Media savodxonligi).

O‘zining va boshqa shaxsning madaniyatidagi, dinidagi o‘xshashlik va
farqli jihatlar haqida gaplasha oladi va so‘nggi voqealarni qisqacha yorita
oladi.

71

CHT.B1.P.M.8 Turli madaniy qarashlarni tushuna oladi va tegishli sotsioling­
vistik ko‘nikmalardan foydalangan holda turli madaniy va lingvistik
CHT.B1.P.M.9 kontekstlarni ishlata oladi (XXI asr ko‘nikmalari, Ijtimoiy va
CHT.B1.P.M.10 madaniyatlararo ko‘nikmalar).

O‘rganilayotgan til madaniyatining eng ko‘p tarqalgan asoslarini
ishlatib til funksiyalarini tushunib ularga javob bera oladi.

O‘zi va o‘zga jamiyatning qarashlari, qadriyatlari, e’tiqodlari va odatlari
o‘rtasidagi sezilarli tafovutlarni biladi va ularga hurmat ko‘rsata oladi.

CHT.B1.R.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.B1.R.2
CHT.B1.R.3 Turli xil texnologiya turlaridan: Internet, elektron xat, faks kabilardan
CHT.B1.R.4 foydalana oladi, xat jo‘natadi va qabul qiladi, xabar va ma’lumotlarni saralay
CHT.B1.R.5 oladi.
CHT.B1.R.6
Sinfda mashhur bo‘lgan bo‘sh payt mashg‘ulotlari haqida kuzatuv
CHT.B1.R.7 olib borib, o‘quvchilarda so‘rovnoma oladi, mashg‘ulotlar turlari haqida
ma’lumot yig‘a oladi, grafikadan foydalanib, boshqalarga xulosalarni
CHT.B1.R.8 taqdim eta oladi.
CHT.B1.R.9
CHT.B1.R.10 Kundalik hayot, ijtimoiy voqealar hamda his-tuyg‘uar haqida sodda
detallardan foydalanib qisqa tavsiflovchi onlayn postlar qo‘ya oladi.

Internetda berilgan umumiy vazifani bajarish uchun ko‘rsatmalarga
javob qaytara oladi, savol so‘ray oladi hamda aniqlashtirilishini talab qila
oladi.

G‘oyalar, fikrlar va his-tuyg‘ularini ifodalab ovozli xabarlar yaratib
internetda e’lon qila oladi va internetda onlayn yozishmalar olib borish,
birgalikda ishlash maqsadida texnologiyalardan foydalana oladi.

Internetdagi do‘sti nima haqida yozayotganini ya’ni qiziqishlarini,
kundalik ishlarini va do‘stining platformasiga xabar qoldirish, masalan,
rejalar haqida va shu bilan birga bu taklifni do‘sti rad qilgan yoki qabul
qilganini tushuna oladi.

Хabarlarni tahlil qilish, boshqalar bilan muloqot qilish, yozma, og‘zaki
va vizual ma’lumotlarni shakllantirish uchun raqamli texnologiyalar, aloqa
vositalari va/yoki ijtimoiy tarmoqlardan kerakli darajada foydalana oladi.
(XXI asr ko‘nikmalari, Texnologiya savodxonligi).

Ma’lum bir loyiha ustida ishlayotgan sinfdoshlari bilan internetda
onlayn aloqa qila oladi va bunda taqsimlangan vazifalarni bajarishda
aniq ko‘rsatmalarga rioya qilgan holda bir-biriga yordam berib,
tushunmovchiliklarni bartaraf qila oladi.

Savollarga javob berishda yoki muammoni yechishda ma’lumotlarni
jamlab, tahlil qilib, umumlashtira oladi (XXI asr ko‘nikmalari, Tanqidiy
fikrlash va muammoga yechim topish).

Lug‘atlar, tezaruslar va shunga o‘xshash til o‘rgatadigan ilovalarni topib
ishlata oladi.

72

CHET (INGLIZ, NEMIS VA FRANSUZ) TILLAR BO‘YICHA
O‘QUVCHILARGA SINFLAR KESIMIDA QO‘YILADIGAN TALABLAR

(Dasturda namunalar ingliz tili misolida berilgan.
* bilan berilgan namunalar mos chet tilidagi muqobil variantni ifodalaydi)

1-SINF

CHT.1.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA

CHT.1.K.F.2 Funksiyalar
CHT.1.K.F.3
CHT.1.K.F.4 Shaxsiy ma’lumotga oid sodda savollarga javob bera oladi,suhbatdoshning
CHT.1.K.F.5 nutqini tushuna oladi, o‘zini va o‘zgalarni sodda, qisqa gaplarda tanishtira
CHT.1.K.F.6 oladi. Masalan What’s your name? How old are you? My friend Davron is 10
CHT.1.K.F.7 years old. (CEFR/Y)*
CHT.1.K.F.8
CHT.1.K.F.9 O‘rganayotganlari asosida tez bo‘lmagan va tushunmagan so‘zlari
CHT.1.K.F.10 takrorlangan suhbatda sodda muloqotga kirisha oladi. (CEFR/Y)

CHT.1.K.M.1 So‘zlovchi nutqi, hol-ahvoliga oid sodda, qisqa gaplar shaklidagi nutqini
tushuna oladi. Masalan, This is my brother. I’m great. I’m OK.* (CEFR/Y)
CHT.1.K.M.2
Darsda o‘qituvchi tomonidan berilgan sodda qisqa yo‘riqnomalarni
CHT.1.K.M.3 tushuna oladi. Masalan, Stand up. Sit down. Come in. Listen.*
CHT.1.K.M.4
Tanish so‘zlar va iboralar, o‘ziga bevosita aloqador kundalik hayotga oid
CHT.1.K.M.5 narsalarningi so‘zlari va nomlarini farqlaydi va tushuna oladi. (CEFR/Y)
CHT.1.K.M.6
Eshitayotgan qo‘shiq va hikoyalardagi harakatlarni bajara oladi.

Sodda, tanish bo‘lgan so‘zlar va iboralarning urg‘usini to‘g‘ri qo‘ygan
holda tovushlarni aniq talaffuz eta oladi. (CEFR/Y).

1-12 gacha bo‘lgan sonlarni tushuna oladi va to‘g‘ri tartibda sanay oladi.

Ijodiy va izlanishga undovchi topshiriqlarni bajara oladi (shakllar yasash,
rasm chizish, va h.)

Tabiatdagi tovushlarni farqlay oladi va takrorlay oladi (hayvonlar tovushi,
tabiatdagi boshqa tovushlar).

Matn turi

Sodda va qisqa gaplarda salomlasha oladi va xayrlasha oladi, masalan,
Good bye, Mr.Brown!* (CEFR/Y)

O‘rganayotganlari asosida sodda savollarni so‘ray oladi. Shuningdek,
narsa-buyumlarning sanog‘i, yoshi kabilarni iodalash uchun darslikda
beriladigan turg‘un ifodalarni ishlata oladi. (CEFR/Y)

Ma’lumot uchun sodda so‘roq savollarni so‘ray oladi va 1-2 ta so‘zli
javoblarni tushuna oladi. Masalan, What’s this?

Sekin va aniq nutq shaklida tasmaga yozilgan sodda qisqa matnlarda
tanish so‘zlar, ismlar va raqamlarni taniy oladi.

Cheklangan miqdorda yodlagan so‘zlar va iboralarni eshitayotganda,
sodda qisqa matnlarda tasvirlanayotgan narsalarni taniy oladi. Masalan, It is
a blue ball.* (CEFR/Y)

Yoshiga oid maktabda o‘rgangan qo‘shiqlarni ayta oladi yoki kuylay oladi.

73

CHT.1.K.M.7 O‘rganganlari asosida qisqa gaplarni tuza oladi (o‘zini tanishtirish, oilasi
va o‘zining yoqtirgan narsalari haqida va shu kabilar). (CEFR/Y)
CHT.1.L.T.1
LINGVISTIK KOMPETENSIYA
CHT.1.L.T.2
CHT.1.L.T.3 Til nazorati
CHT.1.L.T.4
CHT.1.L.T.5 Salomlashuv va xayrlashuv mavzusida boshlang‘ich iboralarni ishlatgan
CHT.1.L.T.6 holda tanish odamlarni tanishtira oladi. (CEFR/Y)

CHT.1.L.L.1 Sekin nutqda odamlarning ismlari, o‘yinchoqlar, hayvonlar, narsalar,
CHT.1.L.L.2 meva va sabzavotlar, tana a’zolari, yil fasllari, o‘quv qurollari nomlarini
ishlata oladi.
CHT.1.L.L.3
CHT.1.L.L.4 Rasmlari bor qisqa sodda hikoyani (darslikda beriladigan) tushuna oladi.
CHT.1.L.L.5
Sekin va aniq qisqa suhbatlarni tushuna oladi. (CEFR/Y)

Birlik va ko‘plikdagi otlarni farqlay oaldi.

Tanish narsalarni chiza oladi va ular ishtirokida sodda gap tuza oladi.
(CEFR/Y)

Lug‘at boyligi

Oila a’zolariga oid so‘zlardan foydalanib savol-javob qila oladi.

Yil fasllari, ob-havo, o‘yinchoqlar, oila a’zolari, meva va sabzavotlar,
hayvonlar, o‘quv qurollari mavzularini tushuna oladi, ayta oladi va sodda
savol-javob qila oladi. (CEFR/Y)

Narsa (kattaligi, rangi) tasvirlangan juda sodda matnni nutqda tushuna
oladi.

Ranglar, yil fasllarini tushuna oladi.
O‘rgangan yoki CD diskda eshitgan so‘zlarni takrorlay oladi, masalan, ism,
yil fasllari, raqamlar, tovushlar.

PRAGMATIK KOMPETENSIYA

CHT.1.P.K.1 Kontekst/mazmun
CHT.1.P.K.2
O‘zi haqida, oilasi, yoqtirgan narsalari mavzularini tushuna oladi va
CHT.1.P.K.3 ularga oid sodda savollarga javob bera oladi. (CEFR/Y)

CHT.1.P.K.4 Bir nechta so‘zlar, qisqa sodda iboralarni ayta oladi yoki takror ayta oladi,
CHT.1.P.K.5 masalan, ob-havo, salomlashish, o‘quv qurollari.
CHT.1.P.K.6
O‘z fikrini o‘rganganlari asosida, sodda shaklda ifodalaydi, boshqalar
fikrini tinglab tushunadi, berilganlardan to‘g‘ri va noto‘g‘rilarini farqlay
oladi.(T/C) (CEFR/Y)

Sodda shakldagi eshitganlarini tinglash orqali sodda narsalarini chiza
oladi yoki belgilay oladi

Maktab anjomlari va narsalarni sodda va tanish so‘zlarda tasvirlay oladi,
masalan, narsalarning rangi, katta-kichikligi, e.g. My schoolbag is brown.*

O‘rganganlariga oid vazifalarni bajara oladi.

Kommunikativ strategiyalar

CHT.1.P.KS.1 Aniq va sekin suhbatda ismini, yoshini, yashash joyini ayta oladi.

74

CHT.1.P.KS.2 Eslab qolgan imo-ishora harakatlarga tayana oladi.
CHT.1.P.KS.3
CHT.1.P.KS.4 Aytilgan sodda so‘zlarni takrorlay oladi.
CHT.1.P.KS.5
CHT.1.P.KS.6 Tushunmaganini so‘zlar, intonatsiya va imo-ishora harakatlari bilan
ko‘rsata oladi.

Xabar, buyruq, so‘roq ohanglarini farqlay oladi.

Qiziqishiga ko‘ra suhbatdoshining sekin, aniq va takrorlash nutqida
nomlar, sonlar va juda sodda ma’lumotni ayta oladi.

CHT.1.P.M.1 Madaniy xabardorlik

CHT.1.P.M.2 O‘qituvchilari va sinfdoshlarining salomlashuv, xayrlashuv gaplarini
tushuna oladi va ayta oladi. Good morning, children!* (CEFR/Y)
CHT.1.P.M.3
CHT.1.P.M.4 Tengdoshlari va kattalar bilan suhbatga kirisha olish, suhbatlashish
CHT.1.P.M.5 odobiga rioya qiladi (bir-birini hurmat qilish, so‘zga chiqishni istashini
CHT.1.P.M.6 hurmat bilan so‘rash, mavzu yoki matn yuzasidan navbat bilan gapirish);
CHT.1.P.M.7
CHT.1.P.M.8 Oziq-ovqat mahsulotlar nomlaridan foydalanib sodda suhbatga kirisha
oladi.

‘Please’ va ‘thank you’* leksik birliklarni tushuna oladi va ayta oladi.

Sodda, qisqa gaplarda hol-ahvolini ayta oladi va suhbatdoshlari hol-
ahvolini so‘ray oladi, masalan, I’m tired. How are you today?*

Milliy va xorijiy timsollarni farqlay oladi (milliy liboslar, bayroqlar,
ovqatlar, va h.) va namunaga qarab bo‘yay oladi.

Sodda gaplarda uzr so‘ray oladi, ‘Excuse me’, ‘Sorry’.* (CEFR/Y)

Sodda ko‘rinishdagi tabriknomalar (yangi yil, Navro‘z, tug‘ilgan kun, va
b.) yasay oladi.

CHT.1.R.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.1.R.2 Youtubedagi kanallardan videolarni topa oladi va ko‘ra oladi.
CHT.1.R.3 Youtube kanalidan kerakli videolarni topish uchun ovozli xabar yubora
oladi.
Darslikda beriladigan raqamli savodxonlikka oid vazifalarni bajara oladi.

2-SINF

CHT.2.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA
CHT.2.K.F.2
CHT.2.K.F.3 Funksiyalar
CHT.2.K.F.4 Suhbatdoshining ko‘magi bilan tanish mavzularda (kiyimlar, maktabim)
savol-javob qila oladi.
Nimani yoqtirishi yoki yoqtirmasligiga oid savollar so‘ray oladi. (CEFR/Y)
Suhbatdoshidan unga u yoki bu narsani berishni va u nima so‘rayotganini
tushuna oladi. (CEFR/Y)
Eslab qolgan bir nechta so‘z va iboralarni so‘zlashuvda farqlay oladi.

75

CHT.2.K.F.5 Talaffuzda harf tovushlarni farqlay oladi.

CHT.2.K.F.6 Sekin va aniq nutqda savollarni va sodda suhbatlarni tushuna oladi. (CE-
FR/Y)

CHT.2.K.F.7 31 gacha sonlarni o‘qiy oladi va tushunadi.
CHT.2.K.F.8 Vaqtni yaxlit soatlarda tushuna oladi, masalan, It’s 7 o‘clock.*

CHT.2.K.F.9 O‘quv qurollari, fanlar va fan sinfxonalari nomlarini taniy oladi.

CHT.2.K.F.10 Kiyimlar nomlarini taniy oladi.

CHT.2.K.F.11 Hayvonlar rasmlari so‘zlarni ko‘chirib nomlab bera oladi.
CHT.2.K.F.12 Yozuvda shaxsiy ma’lumotni bera oladi (ism, yoshi).

CHT.2.K.F.13 Hafta kunlari, yil oylari, yil fasllari nomlarini va vaqtni ayta oladi.

CHT.2.K.F.14 O‘zini va o‘zgalarni sodda, qisqa gaplarda tanishtira oladi.
CHT.2.K.F.15 Kiyimini tasvirlay oladi, malasan, I have a T-shirt. It’s red.* (CEFR/Y)
CHT.2.K.F.16 Kun tartibiga oid ma’lumotni bera oladi, masalan, I get up at 7 o‘clock*.

CHT.2.K.F.17 Sevimli mashg‘uloti haqida gapira oladi.

Matn turi

CHT.2.K.M.1 Cheklangan miqdordagi gaplar va birikmalarda ranglar, taomlar, o‘yinlar,
fasllar, hafta kunlariga oid ma’lumotni almasha oladi, masalan, Do you like
...? Yes, I do. What colour do you like? I like red.*

CHT.2.K.M.2 Maktab oshxonasida ichimlik yoki yegulikka buyurtma bera oladi,
CHT.2.K.M.3 masalan, Can I have an apple, please?*
CHT.2.K.M.4
Tug‘ilgan kunga oid savol bera oladi va javob bera oladi, masalan, When’s
your birthday? It’s in November.*

Sodda ko‘rsatmalarni bajara oladi, masalan, Stand up, please. Come here.*

CHT.2.K.M.5 Eslab qolgan so‘zlarni imo-ishoralar yoki rasmlar asosida tushuna oladi.

CHT.2.K.M.6 Odamlar, uylar va boshqa narsalar rangi yoki hajmi haqida gaplashganda
CHT.2.K.M.7 ularni tushuna oladi, shuningdek, ularning kimlarga tegishli ekanligini ham
tushuna oladi.

Qisqa, sodda matnda tasvirlangan rasmni aniqlay oladi, masalan, a
holiday, uniform, a school*. (CEFR/Y)

CHT.2.K.M.8 Rasmlar yoki suratlar asosida hayvonlar haqida gapira oladi, masalan,
This is a cow. It’s big. It’s brown.

CHT.2.K.M.9 Qisqa eslab qolgan iboralarni, qo‘shiqlar/she’rlar parchasini va qofiyalarni
ayta oladi.

CHT.2.K.M.10 Kun tartibiga oid harakatlar va ularning bajarilish vaqtini ayta oladi,
masalan, I get up at 6 o‘clock. I go to school in the morning. (CEFR/Y)

CHT.2.K.M.11 Rasmlarga qarab bayramlar haqida sodda matnni o‘qiy oladi va tushunadi,
masalan, Happy holiday! Happy New Year!

76

CHT.2.L.T.1 LINGVISTIK KOMPETENSIYA
CHT.2.L.T.2
CHT.2.L.T.3 Til nazorati
CHT.2.L.T.4 Savollarga javob bera oladi va qisqa, sodda yo‘riqnomalarga amal qila
CHT.2.L.T.5 oladi, masalan, Look! What’s that? That’s a cat.*
CHT.2.L.T.6 So‘zlarni ko‘chirib yoza oladi. (CEFR/Y)
CHT.2.L.T.7 Ota-onasiga, do‘stiga, o‘qituvchisiga qisqa bayram tabrigini yoza oladi,
CHT.2.L.T.8 masalan, Happy New Year! Happy Birthday!* (CEFR/Y)
CHT.2.L.T.9 O‘quv xonalari nomlarini o‘qiy oladi, masalan, canteen, gym, library,
CHT.2.L.T.10 English room.*
CHT.2.L.T.11 Rasmlarda berilgan sodda qisqa qaplarni o‘qiy oladi va tushunadi.
CHT.2.L.T.12 (CEFR/Y)
Kayfiyat his-tuyg‘ularni ifodalovchi so‘zlarni tushunadi, masalan, happy,
CHT.2.L.L.1 sad, hungry, tired, busy.* (CEFR/Y)
CHT.2.L.L.2 Sodda matematik amallarni tushunadi.
CHT.2.L.L.3 So‘zlar yoki so‘z guruhlarni ‘and’ sodda bog‘lovchisi bilan bog‘lay oladi.
CHT.2.L.L.4 Qisqa darak va so‘roq gaplarda so‘z tartibini qo‘llay oladi, masalan, I like
CHT.2.L.L.5 watching TV. Do you like watching TV?*
CHT.2.L.L.6 ‘this’, ‘that’ so‘zlarini otlar bilan ishlata oladi, masalan: This is a dog. That
CHT.2.L.L.7 is a cat.*
CHT.2.L.L.8 Tanish so‘zlarda tushib qolgan harflarni yoza oladi.
CHT.2.L.L.9 Rasm va so‘zlar yordamida o‘quv qurollariga oid sodda, qisqa gaplar yoza
oladi, masalan, My pencil is yellow. (CEFR/Y)

Lug‘at boyligi
Hol-ahvolga oid savollar so‘ray oladi, masalan, How are you? I am happy
(tired, sad, hangry, busy).*
Kiyimlar rangiga oid savollarni tushunadi, savol va javob shaklida ayta
oladi.
Hafta kunlari, sana, yil fasllari, vaqtga oid so‘zlarni ayta oladi va savol
bera oladi, masalan, What’s the time? It’s eleven o‘clock.*
Maktab sinfxonalari, o‘quv qurollari nomlarini nomlay oladi. (CEFR/Y)
Ba’zi oziq-ovqat mahsulotlariga, ob-havoga oid so‘zlarni, sodda iboralarni
tushuna oladi.
Rasmlarda hayvonlar haqida sodda qisqa gaplarni o‘qiy oladi va tushunadi,
masalan, Monkeys eat bananas.* (CEFR/Y)
Aniq vaqt ifodalangan sodda gaplarni tushunadi.
Oylarni, fasllarni, hafta kunlarni bayramlarni, o‘quv xonalari va fanlar
nomlarini yoza oladi. (CEFR/Y)
Kun tartibiga oid harakatlarni ifodalay oladi.

77

CHT.2.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA

CHT.2.P.K.2 Kontekst/mazmun

CHT.2.P.K.3 O‘zi haqida, oila, maktabiga oid qisqa so‘z, ibora va gaplarni tushunadi va
CHT.2.P.K.4 ayta oladi. (CEFR/Y)
CHT.2.P.K.5
CHT.2.P.K.6 Tanish mavzularda suhbatga kirisha oladi (maktabi, oila, sevimli
CHT.2.P.K.7 mashg‘uloti).

CHT.2.P.KS.1 Narsa haqida sodda ma’lumotni tushuna oladi, masalan, koptokning
CHT.2.P.KS.2 o‘lchami, rangi va kimga tegishliligi.
CHT.2.P.KS.3
CHT.2.P.KS.4 Bayram, hafta kunlari, oylar va kiyimlar nomlarini tushuna oladi.
CHT.2.P.KS.5
Yoqtirgan oziq-ovqatlarni ayta oladi.
CHT.2.P.KS.6 Ma’lumotni to‘ldirib bera oladi (ismi, familiyasi, yoshi, yashash joyi nomi).
Dars jadvali haqida oddiy, qisqa ma’lumotlar bera oladi, masalan, I have
CHT.2.P.KS.7 maths on Monday. (CEFR/Y)

CHT.2.P.M.1 Kommunikativ strategiyalar
CHT.2.P.M.2
Narsani ko‘rsatib va uni nima ekanligini so‘ray oladi.
CHT.2.P.M.3
Ehtiyojni ifodalashda oddiy so‘zlarni imo-ishoralar orqali yetkaza oladi.
(CEFR/Y)

Rasm yoki belgi bilan ifodalangan so‘zning ma’nosini farqlay oladi.

Boshqa tillarda o‘rgangan so‘zlarini taniy oladi. (CEFR/Y)

Tasmaga aniq va ravon yozilgan sodda va qisqa matnlarda bilgan so‘zlarini,
nomlar va sonlarni tushuna oladi.

Imo-ishoralar bilan “happy”, “tired”, “busy”, “sad”, “hungry” kabi oddiy
so‘zlardan foydalangan holda o‘zini qanday his qilayotganini ayta oladi.

Lug‘at, darslik yoki ish daftari yordamida juda oddiy so‘zlarni yozishi
mumkin. (CEFR/Y)

Madaniy xabardorlik

Sinfdoshlaridan o‘quv qurollarni so‘ray oladi. (CEFR/Y)
Qisqa savollarga javob bera oladi, masalan, Can I have a pen, please? Yes,
here you are. No, sorry.*

Uzr va minnatdorchikga oid so‘zlarni tushuna oladi va ayta oladi. (CE-
FR/Y)

CHT.2.R.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.2.R.2
CHT.2.R.3 Darslik yoki qo‘llanmalarda berilgan QR kodlardan foydalana oladi va u
orqali berilgan topshiriqlarni bajara oladi.

O‘rganilayotgan Alifbo harflarini mobil aloqa vositalari yoki kompyuter
klaviaturasi orqali ifodalaydi va ko‘rsata oladi.

Darslikda beriladigan raqamli savodxonlikka oid vazifalarni bajara oladi.

78

3-SINF

CHT.3.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA
CHT.3.K.F.2 Funksiyalar
CHT.3.K.F.3
CHT.3.K.F.4 Sodda qisqa gaplarda yo‘nalishlarni so‘ray oladi (where is ...
CHT.3.K.F.5 There is...there are) Qayerda...bu yerda...bular va uning ko‘plikda ifodalanishi
Bo‘sh vaqtga oid sodda qisqa gaplardagi suhbatni tushuna oladi, masalan,
CHT.3.K.F.6 Men o‘qishni yaxshi ko‘raman.
CHT.3.K.F.7 Uy hayvonlariga oid savol bera oladi va javob bera oladi
CHT.3.K.F.8 Qisqa hikoyani eshitib, ko‘rib tushuna oladi.
CHT.3.K.F.9 Hafta kunlari, sodda, qisqa gaplarda yoqtiradigan yoki yoqtirmaydigan
CHT.3.K.F.10 oziq-ovqat nomlari, ichimlikar, tana a’zolari va ob-havoni ayta oladi,
CHT.3.K.F.11 masalan, Men olmani yaxshi ko‘raman. Men sabzavotlarni yoqtirmayman.
CHT.3.K.F.12 Uy xonalari yoki sinf xonalari tasvirlangan sodda matnni, suhbatni
CHT.3.K.F.13 tushuna oladi, masalan, mening sinfxonam, mening yotoqxonam.
CHT.3.K.F.14 Kimnidir yoki nimanidir qayerda joylashuviga oid savol so‘ray oladi va
CHT.3.K.F.15 sodda, qisqa gaplarda tushuntira oladi, masalan, Mening koptogim qayerda?
Maktab kiyimi, oziq-ovqat, sayohat, o‘simlikar nomlarini tushuna oladi.
CHT.3.K.M.1 Sodda, qisqa gaplarda transport vositalari nomlarini ayta oladi va ularni
CHT.3.K.M.2 tasvirlay oladi, masalan, Avtobus katta va yashil.
CHT.3.K.M.3 Sinfdoshlaridan sodda, qisqa savollar so‘ray oladi, masalan, Sening
CHT.3.K.M.4 yoqtirgan faning nima?
Kasblar, shahar yoki qishloq joylari binolari nomlarini tushuna oladi.
Bo‘sh vaqt mashg‘ulotlari haqida gapira oladi, masalan, Men futbol,
shaxmat o‘ynashni yoqtiraman.
Qisqa og‘zaki nutqning asosiy fikrlarini tushuna oladi (qo‘shiq, qofiya, ob-
havo ma’lumoti).
TV dasturlardagi ba’zi so‘zlar va iboralarni tushuna oladi.
Loyiha ishi topshiriqlarida kichik guruhda ishlay oladi.

Matn turi

Tanish hikoyaga oid sodda qisqa gaplarda savol-javob qila oladi.
(CEFR/Y)
Tabriklar yozilgan sodda xabarlarni o‘qiy oladi.
Bino, maktab, maktabdagi sinf eshiklarida yozilgan nomlarni va
ma’lumotlarni hamda ko‘cha belgilarini o‘qiy oladi, masalan, Oshxona,
kutubxona, pochta (CEFR/Y)
Sodda qisqa suhbatlarda ishtirok eta oladi

CHT.3.L.T.1 LINGVISTIK KOMPETENSIYA

Til nazorati
Rasmlarda tasvirlangan, sodda va qisqa gaplarda yozilgan yo‘nalish
ko‘rsatmalarni o‘qiy oladi va tushuna oladi.

79

CHT.3.L.T.2 Aytilgan yoki tasmada eshitgan so‘zlarni takrorlay oladi (ism, yosh,
CHT.3.L.T.3 yashash joyi, millati, hafta kunlari, oy nomlari, fasllar).
CHT.3.L.T.4
CHT.3.L.T.5 Sekin va bir necha marta takrorlab o‘qib, sodda gaplarni tushuna oladi.
CHT.3.L.T.6 Shaxsiy ma’lumotlarni o‘qiy oladi va tushunadi (ism, yashash joyi, tug‘ilgan
CHT.3.L.T.7 sanasi). (CEFR/Y)

CHT.3.L.T.8 Juda sodda, qisqa matnlarda iboralar va so‘z birikmalarni tushuna oladi.

CHT.3.L.L.1 Xarita, afisha, kitoblarda joy nomlarini ko‘chirib yoza oladi.

CHT.3.L.L.2 Hududidagi bino nomlarini ayta oladi va u yerlarda nimalar bo‘lishini
CHT.3.L.L.3 yoza oladi.
CHT.3.L.L.4
CHT.3.L.L.5 Kitobdan so‘zlar, gaplar, qisqa matnlar, va she’rlarni xatosiz ko‘chirib
yoza oladi. (CEFR/Y)

Lug‘at boyligi

Ba’zi ranglar, oziq-ovqat mahsulotlari, ichimliklar, hayvonlar, uy, o‘quv
xonasi jihozlari, yoqtirgan joy nomlari va odatda boradigan do‘kon, joy
nomlarini ayta oladi.

Transport vositalarini ayta oladi va ularning nomlarini kitobdan,
posterdan taniy oladi.

100 gacha sanoq sonlarni sanay oladi.

Yo‘nalish ko‘rsatmalarini bera oladi.

Tanish so‘zlar va iboralarni taniy oladi va o‘qiy oladi. (CEFR/Y)

CHT.3.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA
CHT.3.P.K.2
CHT.3.P.K.3 Kontekst/mazmun
CHT.3.P.K.4 Shaxs yoki narsani qayerdaligini sodda, qisqa gaplarda berilgan surat va
CHT.3.P.K.5 so‘zlar bilan tushuntira oladi, masalan, Kitob mening yotoqxonamda. (CEFR/Y)
Ob-havoga oid surat yoki posterdagi so‘zlarni o‘qiy oladi.
CHT.3.P.K.6 Matnda va rasmlarda hafta kunlari, oylar, yil fasllari, ranglar, kiyimlar,
oziq-ovqat mahsulotlari, kasblar, tana a’zolari nomlarini o‘qiy oladi. (CEFR/Y)
CHT.3.P.K.7 Hikoya, qo‘shiqdagi tanish so‘zlarni anglay oladi va o‘qiy oladi.
Yashash joyi, uyini tasvirlashda sodda gaplardan foydalana oladi.
CHT.3.P.KS.1 (CEFR/Y)
CHT.3.P.KS.2 O‘zini va boshqalarni sodda qisqa gaplarda tasvirlay oladi, masalan,
Mening do‘stim Lola/Ahmad 10 yoshda. U kitob o‘qishni yaxshi ko‘radi. Uning
sochi qora rangda.
Sodda qisqa gaplarda maktabdagi faoliyati haqida gapira oladi, masalan,
Men kitob o‘qiyapman.

Kommunikativ strategiyalar

Zarur hollarda imo-ishora, yuz harakatlari bilan do‘konda nimani sotib
olmoqchiligini ayta oladi.

Hayvonlar va o‘simliklarga oid so‘zlarni tushunish maqsadida rasmlarni
ishlata oladi.

80

CHT.3.P.KS.3 Rasmli kitob va jurnallarda so‘zlarni o‘qiy oladi va tushuna oladi.
CHT.3.P.KS.4 (CEFR/Y)
CHT.3.P.KS.5
CHT.3.P.KS.6 Qisqa qaplarni (kimnidir qayerda yashashini tasvirlashda...) tuza oladi.

CHT.3.P.M.1 So‘zlar va gaplarni rasmlar bilan moslashtira oladi. (CEFR/Y)
CHT.3.P.M.2 Oddiy tanlovni qila oladi, masalan, kitoblarni tanlash, foydali sport
klublarini tanlash, foydali mashg‘ulotlarini farqlash.
CHT.3.P.M.3
Madaniy xabardorlik
CHT.3.P.M.4
CHT.3.P.M.5 Oziq-ovqat, ichimliklarni so‘ray oladi va minnatdorchilik bildira oladi.
CHT.3.P.M.6 O‘qituvchidan narsa so‘ray oladi va rahmat ayta oladi, masalan, Derazani
ochsam maylimi?(CEFR/Y)
Sodda qisqa gaplarda yordam murojaatini tushuna oladi, masalan, Menga
yordam bera olasizmi , iltimos?

Oddiy kundalik hurmat leksik birliklardan foydalanib, asosiy ijtimoiy
muloqotni o‘rnata oladi. (CEFR/Y)

Qiziqishlari haqida suhbatga kirisha oladi va sodda savollar so‘ray oladi.

Odamlardan narsa so‘ray oladi va murojaat bilan so‘ralganda narsalarni
bera oladi. (CEFR/Y)

CHT.3.RS.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.3.RS.2
Mobil aloqa vositalari yoki kompyuterlarda chet tillarida ifodalangan
hafta kunlarini tushunadi va o‘qiy oladi

Darslikda beriladigan raqamli savodxonlikka oid vazifalarni bajara oladi.

4-SINF

CHT.4.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA

CHT.4.K.F.2 Funksiyalar
CHT.4.K.F.3 Kasblar, hayvonlar, bozorda, bayramlar, mening kunim, bo‘sh vaqt,
CHT.4.K.F.4 sayohat, xarid va kasallik alomatlariga oid sodda matnlarda savol-javob qila
CHT.4.K.F.5 oladi.
CHT.4.K.F.6 Yo‘nalish ko‘rsatmalarga oid mavzuda savol-javob qila oladi, masalan,
CHT.4.K.F.7 How can I get to the museum? Go straight, turn left ....*
CHT.4.K.F.8 Tanish so‘zlar va iboralarni farqlay oladi. (CEFR/Y)
CHT.4.K.F.9 Sekin va tushunmagan so‘zlari takrorlangan nutqda odamlar bilan
muloqotga kirisha oladi.
Sodda iltimoslar qila oladi va ularga javob bera oladi (CEFR/Y)
Qisqa hikoyani takroran eshitib tushuna oladi. (CEFR/Y)
Sanoq sonlar va narxlarni tushuna oladi.
Sekin va aniq nutqda o‘zi haqida, oila, maktab, bo‘sh vaqt mashg‘ulotlari,
atrof-muhitga oid so‘z va iboralarni tushuna oladi.

Sodda, qisqa matn va hikoyalarni suratlar yordamida tushuna oladi.

81

CHT.4.K.F.10 O‘zini, bajargan ishlari, yashash joyini tasvirlay oladi.
CHT.4.K.F.11
CHT.4.K.F.12 Hikoyalar, qofiyalar, tanish predmetlardagi logotiplar, sana va ob
CHT.4.K.F.13 -havolardagi tanish so‘zlar va iboralarni tushuna oladi va o‘qiy oladi. (CE-
FR/Y)
CHT.4.K.M.1
CHT.4.K.M.2 Ranglar, oziq-ovqat mahsulotlari, hayvonlar, uy va sinf jihozlari, sevimli
joylar, do‘konlar nomlarini ayta oladi.
CHT.4.K.M.3
Yangi yil tabriknomalari kabi loyihalarni yasashda ijodkorlik va originallik
CHT.4.K.M.4 qobiliyatini namoyish qila oladi.
CHT.4.K.M.5
CHT.4.K.M.6 Matn turi
CHT.4.K.M.7
Maktab hayoti faoliyatiga oid savollar, masalan, sinf mashqlari, uy
vazifalari, bayramlar kabilarni so‘ray oladi.

Sodda qisqa gaplarda berilgan tanish hikoya bo‘yicha savol-javob qila
oladi.

Joylarda ko‘rgan reklama, qisqa e’lonlar xabarlarini, tasmaga yozilgan
matndan kundalik hayotiga oid muayyan bir ma’lumotni o‘qiy oladi va
tushuna oladi (poyezd va avtobus bekatlari joy nomlari, vaqtkabilarda).
(CEFR/Y)

Ko‘rgazma materiallar yoki imo-ishoralar orqali sekin astalik bilan
tushuntirilgan qisqa va juda sodda savollar va tasdiq gaplarni anglay oladi

Qisqa qaydlar, xabarlar va sodda e’lonlarni tushuna oladi.

Oldindan tayyorlanish orqali narsa yoki rasmni qisqa so‘zlar va leksik
iboralar yordamida tasvirlay oladi.

Shaxsiy hayotiga oid ma’lumotni yoza oladi, masalan, yoqtirgan yoki
yoqtirmagan narsalari, oilasi, uy hayvonlari. (CEFR/Y)

CHT.4.L.T.1 LINGVISTIK KOMPETENSIYA
CHT.4.L.T.2
CHT.4.L.T.3 Til nazorati
CHT.4.L.T.4
CHT.4.L.T.5 Odamlardan narsalar so‘ray oladi. Hol-ahvolni so‘rash, nimalarni
CHT.4.L.T.6 yoqtirishiga oid savollar bera oladi va savollarga javob bera oladi.

CHT.4.L.T.7 How much is/are…?’ , ‘What’s the matter?’, ‘I’m good at…’* kabi turg‘un
CHT.4.L.T.8 birikmalarni ishlata oladi va savollar so‘ray oladi. (CEFR/Y)
82
Kitobdan so‘zlar, gaplar, qisqa matn va she’larlani xatosiz ko‘chirib yoza
oladi. (CEFR/Y)

Shaxsiy qiziqish mavzulariga oid sodda so‘zlar va rasmlar asosidagi qisqa
matnlarni tushuna oladi.

Shakl va darajalarni ajrata oladi. (CEFR/Y)

Qisqa og`zaki nutqda asosiy fikrni tushuna oladi, masalan, qisqa
she’rlar yoki qo‘shiqlar, telefonda qoldirilgan xabar, e’lonlar yoki ob-havo
ma’lumotlari kabi.

Guruhlarga bo‘lishda tizimlararo bog`liqlikni tushuna oladi (hayvonlar,
daraxt va o‘simliklar).

Berilgan rasmlar va so‘zlar bilan shaxs yoki narsaning joylashuvini
tushuntirib bera oladi.

CHT.4.L.T.9 So‘zlar va gaplarni rasmlar bilan moslashtira oladi.

CHT.4.L.L.1 Lug‘at boyligi
CHT.4.L.L.2
CHT.4.L.L.3 100 gacha sanay oladi.
CHT.4.L.L.4
CHT.4.L.L.5 Oziq-ovqat mahsulotlari, hayvonlar va qushlar, o‘simliklar, tana a’zolari,
CHT.4.L.L.6 kiyimlar, hafta kunlari, oy nomlari, yil fasllari, transport vositalari, bayramlar
va kasblar nomlarini ayta oladi.

Shaxslar va joylar tasvirlangan matnlarni tushuna oladi.

Sodda tilda yozilgan kunlik mashg‘ulotlar haqidagi matnlarni tushuna
oladi. (CEFR/Y)

Sayohatga oid so‘zlarni tushuna oladi.

Bo‘sh vaqt mashg‘ulotlari, yoqtiradigan oziq-ovqat va ichimlik
mahsulotlari,kiyimlar, hayvonlar, kasallik alomatlari, yil fasllari va bayramlar
haqida sodda qisqa gaplar yoza oladi.

CHT.4.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA

CHT.4.P.K.2 Kontekst/mazmun
Shaxs, oila, qiziqishlarga, bo‘sh vaqt mashg`ulotlariga oid sodda qisqa
CHT.4.P.K.3 savollar bera oladi va javob bera oladi, masalan, I like to go to the cinema.
CHT.4.P.K.4 What do you like to do the most? (CEFR/Y)
CHT.4.P.K.5
CHT.4.P.K.6 Hafta kunlari, uy hayvonlari, yoqtirgan yoki yoqtirmagan oziq-ovqat
CHT.4.P.K.7 mahsulotlari, transport vositalari, tana a’zolari nomlarini ayta oladi va shu
CHT.4.P.K.8 mavzularda savol-javob qila oladi, masalan, My cat’s name is Maria. What
does your dog eat?What day is it today?*
CHT.4.P.KS.1
CHT.4.P.KS.2 Ma’lumotni tanqidiy baholay oladi va berilgan ma’lumotni aniq bir
CHT.4.P.KS.3 vaziyatda yoki muammoda ishlata oladi, masalan, kasal odamga maslahat
CHT.4.P.KS.4 berish kabi.

Uy xonalari tasvirlangan sodda matnni tushuna oladi.
Rasmlarda berilgan tanish so‘zlarni anglay oladi, masalan, kafe, restoran
menyusi, rasmli kitoblar kabi. (CEFR/Y)
Eshitgan narsalari va hodisalarining rasmlarini chiza oladi.
Qisqa elektron xabar yoki tabriknoma yoza oladi. (CEFR/Y
Berilgan rasmlar, so‘zlar yordamida bo‘sh vaqt mashg`ulotlari, shaxs va
bayramlarga oid sodda qisqa gaplar yoza oladi, masalan, On Sundays usally I
read.* (CEFR/Y)

Kommunikativ strategiyalar
Oy, kun va vaqtni ifodalay oladi, masalan, last Friday, in November, at
three o‘clock.*
Shaxsiy ma’lumotga oid suhbatga kirisha oladi va savollarga javob bera
oladi. (CEFR/Y)
Ba’zi dunyo mamlakatlari nomlarini ayta oladi.
Kiyimlar yoki boshqa narsalar ranglarini ayta oladi va savollar so‘ray
oladi.

83

CHT.4.P.KS.5 Rasmli kitob va jurnallarda so‘zlarni o‘qiy oladi va notanish so‘zlarni
CHT.4.P.KS.6 rasmlarga qarab tushuna oladi.
CHT.4.P.KS.7
CHT.4.P.KS.8 Qisqa qaydlar, xabarlar va sodda e’lonlarni tushuna oladi.
CHT.4.P.KS.9
CHT.4.P.KS.10 Ro‘yxat yoki jadvaldan ma’lumotni topa oladi.
CHT.4.P.KS.11
Qisqa hikoyalardan tanish nomlar, so‘zlar va iboralarni tanlab tushuna
CHT.4.P.M.1 oladi. (CEFR/Y)

CHT.4.P.M.2 Sodda qisqa xarid ro‘yhatni yoza oladi, narsaning narxini o‘qiydi va
CHT.4.P.M.3 tushuna oladi.

Qisqa sodda matnda tushirib qoldirilgan so‘zlarni (CEFR/Y) va shaxsning
bajaryotgan ish-harakatini yoza oladi.

Yashash joyi manzili, millati va boshqa shaxsiy batafsil ma’lumotlarni
yoza oladi.

Madaniy xabardorlik

Mos leksik birliklardan foydalanib kun vaqtiga mos holda salomlashadi
va xayrlashadi hamda ishlatgan holda suhbatga kirisha oladi. masalan,
Hello; Good morning; Good afternoon; Good evening; Have a nice trip; See you
tomorrow,* kabilar. (CEFR/Y)

Yes,’ ‘No,’ ‘Excuse me,’’Please,’ ‘Thank you,’ ‘No, thank you,’ ‘Sorry.’* kabi
leksik iboralarni tushuna oladi va ishlata oladi. (CEFR/Y)

Sinfda o‘qituvchidan ruxsat so‘ray oladi.

CHT.4.RS.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.4.RS.2 Qisqa elektron xabar yoki tabriknoma yoza oladi. (CEFR/Y)

Darslikda beriladigan raqamli savodxonlikka oid vazifalarni bajara oladi.

5-SINF

CHT.5.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA
CHT.5.K.F.2
CHT.5.K.F.3 Funksiyalar

CHT.5.K.F.4 Imo-ishoralar yordamida qisqa so‘zlar va leksik iboralar ishlatib, o‘zi va
kundalik ishlari haqida savol-javob qila oladi. (CEFR/Y)
CHT.5.K.F.5
CHT.5.K.F.6 Kundalik suhbatdagi raqamlarni tushunadi va ishlata oladi. (CEFR/Y)

Suhbatda juda sekin va aniq aytilgan shaxsiy tafsilotlar haqida oddiy
savollarga javob bera oladi (idiomalarni qo‘llash bundan mustasno).

O‘zining yangi g‘oyalarini boshqalarga ifodalab, yetkaza oladi, masalan,
Project work – my dream house, draw a fantasy pet (XXI-asr ko‘nikmalari.
Ijodkorlik va yaratuvchanlik).

Tanish ismlarni, so‘zlarni va iboralarni juda qisqa va oddiy matnlarda
taniy oladi.

Sodda va qisqa hikoyalarni rasmlar bilan tushuna oladi, masalan, Animal
stories.*

84

CHT.5.K.F.7 Tabriknomalardagi sodda jumlalalarni tushuna oladi, masalan, holiday
and birthday greetings.*

CHT.5.K.F.8 Bolalar qisqa metrajli filmlari,multfilmlar,ertaklar,reklama va e’lonlardagi
ba’zi kundalik so‘zlar va jumlalarni tushuna oladi. (CEFR/Y)

CHT.5.K.F.9 Do‘stlariga ma’lumot berish yoki ulardan savol so‘rash uchun qisqa va
juda oddiy xabar yoza oladi.

CHT.5.K.F.10 O‘zi yoki o‘ziga tanish inson haqida sodda, qisqa ma’lumotlar jadvalini
to‘ldira oladi.

CHT.5.K.F.11 O‘zlari va tasavvuridagi insonlarning qayerda yashashlari va nima bilan
shug‘ullanishlari haqida qisqa ibora va gaplar yoza oladi. (CEFR/Y)

Berilgan rasm va so‘zlardan foydalanib, bo‘sh vaqtidagi faoliyati, mavjud
CHT.5.K.F.12 faoliyatlar haqida haqida oddiy, qisqa jumlalarni yoza oladi, masalan, I read

on Sundays. In winter I go ice-skating.

Berilgan rasmlar va so‘zlar yordamida sodda va qisqa jumlalarda qaysi
CHT.5.K.F.13 ovqat va ichimliklarni yoqtirishi / yoqtirmasligi haqida yoza oladi, masalan, I

like spaghetti. I don’t like coffee.* (CEFR/Y)

CHT.5.K.F.13 Ob-havo haqida qisqa va oddiy jumlalarni, berilgan rasm va so‘zlardan
foydalanib yoza oladi, masalan, It is raining today.*

CHT.5.K.M.1 Matn turi
Dars rejasi haqida sodda, qisqa gaplar tuza oladi, masalan, We have
mathematics on Monday at 10 o‘clock.* (CEFR/Y)

CHT.5.K.M.2 O‘zi uchun tanish mavzularda diktant yoza oladi va ulardagi sodda,
autentik audio mantlarni tushuna oladi.

CHT.5.K.M.3 Maktabning muhim qoidalarini tushuna oladi.
CHT.5.K.M.4 Gaplarda ‘and’ yoki ‘then’ kabi oddiy bog‘lovchilar ishlata oladi.

CHT.5.K.M.5 Raqamlashning turli usullarini, masofani o‘lchash, vaqtni aytib berish
kabilarni tushunadi. (CEFR/Y)

CHT.5.K.M.6 Xat yoki elektron xabar orqali o‘zi taklif qilingan tadbirning kuni, vaqt va
joyi haqida ma’lumotni tushuna oladi. (CEFR/Y)

CHT.5.K.M.7 Kundalik hayotdagi ommalashgan sodda xabarlarda tanish ismlarni,
so‘zlarni va juda oddiy iboralarni taniy oladi.

CHT.5.K.M.8 Xonani juda sodda tilda tasvirlay oladi.

CHT.5.K.M.9 Qisqa qaydlar, xabarlar va oddiy xatlarni yoza oladi.

CHT.5.K.M.10 Maktabda nima bilan shug‘ullanishi haqida oddiy, qisqa jumlalar bilan
gaplar tuza oladi, masalan, I am reading a book.*

CHT.5.K.M.11 Boshqa odamlarga o‘z oila a’zolari kimlar ekanligi, ular necha yoshdaligi
va nima bilan shug‘ullanishlari haqida asosiy ma’lumotlarni bera oladi

CHT.5.K.M.12 Hayvonlarning rasmlarini belgilash uchun so‘zlarni ko‘chirib yoza oladi

CHT.5.L.T.1 LINGVISTIK KOMPETENSIYA
Til nazorati

Sodda gaplar va iboralardan foydalanib savol-javob qila oladi.

85

CHT.5.L.T.2 Raqamlar, miqdorlar, xarajatlar, vaqtlar, kunlar, oylar va yillar haqida fikr
almasha oladi. (CEFR/Y)
CHT.5.L.T.3
O‘zini qiziqtirgan yoki jamoat joylaridagi sodda belgi, eslatmalar,
CHT.5.L.T.4 afishalar, dasturlar, raqamlar, narxlar va vaqtlarni tushuna oladi hamda qisqa
CHT.5.L.T.5 ma’lumot bera oladi, masalan, Temir yo‘l bekatida yoki do‘konda. (CEFR/Y)
CHT.5.L.T.6
CHT.5.L.T.7 Shaxsiy ma’lumotlarni yozma ravishda so‘ray oladi va taqdim eta oladi.
CHT.5.L.T.8 (CEFR/Y)
CHT.5.L.T.9
Kundalik kontekstda ishlatiladigan qisqa, sodda yo‘riqnomalarni tushuna
CHT.5.L.L.1 oladi, masalan, “No parking”, “No smoking” v.h.*
CHT.5.L.L.2
CHT.5.L.L.3 Boshqalarga nimani yoqtirishini va yoqmasligini aytib bera oladi, masalan,
CHT.5.L.L.4 sport, music, school, colours.*
CHT.5.L.L.5
CHT.5.L.L.6 Fikrini juda sodda so‘zlar bilan ifoda eta oladi va boshqalar nima deb
CHT.5.L.L.7 o‘ylayotganini so‘ray oladi. (CEFR/Y)
CHT.5.L.L.8
CHT.5.L.L.9 Ma’lumotnomani to‘ldira oladi, (ism, manzil, yosh).
CHT.5.L.L.10
Sodda so‘zlarni rasmlar yoki diagrammalar yordamida yoza oladi, masalan,
“girl”, “dog”, “house”.* (CEFR/Y)

Lug‘at boyligi

Unga tanish bo‘lgan mavzulardagi suhbatlarni tushuna oladi (masalan,
my day, school, family, favourite activity, shool subject, appearance, weather,
jobs, directions).*

Tug‘ilgan sanani ayta oladi va so‘ray oladi. (CEFR/Y)

Ba’zi sodda, baynalminal so‘zlar va turdosh so‘zlarni farqlay oladi hamda
ularni qo‘llay oladi.

Sodda va qisqa aytilgan manzil, yo‘nalishni anglaydi, so‘ray oladi va
savollarga javob bera oladi. Bilgan manziliga yo‘nalish ko‘rsata oladi

Sinfdagi eng muhim narsalarning nomlarini ayta oladi.

Yil fasllari, ob-havo va fasllarga bog‘liq bayramlar haqida suhbatlasha
oladi.

O‘zi bilan sodir bo‘lgan voqealar haqidagi savollarga javob bera oladi.

Hayotiy faoliyatidagi texnik jihozlar va ulardan foydalanish haqida sodda
suhbat qura oladi

O‘yin o‘ynashni xohlayotganini tushuntira oladi.

Vaqt, joylashuv, raqam va hokazolarni o‘z ichiga olgan birlamchi
ko‘rsatmalar asosida harakat qila oladi. (CEFR/Y)

CHT.5.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA
CHT.5.P.K.2
Kontekst/mazmun
CHT.5.P.K.3
86 Qisqa iboralardan foydalanib sodda gaplar tuza oladi. (CEFR/Y)

O‘ziga yaxshi tanish bo‘lgan mavzularda oddiy savollar bilan savol-javob
qila oladi.

Nima qilish kerakligini tushunishga yordam beradigan rasmlar yoki imo-
ishoralar yordamida to‘g‘ri va aniq yo‘naltirilgan vazifalar va ko‘rsatmalarni
tushuna oladi.

CHT.5.P.K.4 Biror narsa qayerdaligini kimdir aytganda tushuna oladi. (CEFR/Y)

CHT.5.P.K.5 Sinfxonasi haqida asosiy ma’lumotlarni bera oladi, masalan, uning
kattaligi, qizlar va o‘g‘il bolalar soni, sevimli fanlar.

Kommunikativ strategiyalar

CHT.5.P.KS.1 Raqamlar, miqdor va vaqt, o‘lchamlardan foydalana oladi (zarurat bo‘lsa
imo ishoralardan foydalanadi).

CHT.5.P.KS.2 O‘zi tushunmaydigan so‘zlarni intonatsiya va imo-ishoralar bilan anglata
oladi.

CHT.5.P.KS.3 Raqamlardan foydalana oladi va soat nechaligini so‘rab, javob bera oladi,
masalan, It is a quarter past three.*

CHT.5.P.KS.4 Ko‘rgazma materiallar bilan berilgan sodda ma’lumotlar va izohlarning
asosiy mazmunini anglay oladi.

CHT.5.P.KS.5 Matndagi kalit so‘zlarni va ma’lumotlarni taniy oladi. (CEFR/Y)

CHT.5.P.KS.6 Suratlar bilan berilgan kundalik mashg‘ulotlar haqidagi qisqa hikoyalarni
tushuna oladi. (CEFR/Y)

CHT.5.P.KS.7 O‘zining yashash joyi oddiy so‘z va iboralar bilan tasvirlay oladi.

CHT.5.P.KS.8 Xaritalar, vaqt jadvallari va qisqa matnlarga tushirib qoldirilgan
CHT.5.P.KS.9 ma’lumotlarni qo‘sha oladi.

Oddiy, qisqa hikoyani aytib bera oladi, masalan, Holiday stories.*

CHT.5.P.KS.10 Zarur bo‘lganda imo-ishora yordamida va qayta takrorlash orqali yordam
so‘ray oladi.

Madaniy xabardorlik

CHT.5.P.M.1 Kechirim so‘ray oladi, minnatdorchilik bildira oladi.

CHT.5.P.M.2 Asosiy salomlashish va kundalik iboralarni tushuna oladi. O‘zidan yoshi
CHT.5.P.M.3 katta va kichik shaxslar bilan salomlasha oladi hamda ularning yoshidan
kelib chiqqan holda mos so‘zlar yordamida xayrlasha oladi, masalan, please,
thank you.*

“Parking”, “Station”, “Dining room”* kabi kundalik oddiy belgilarni
tushuna oladi. (CEFR/Y)

CHT.5.P.M.4 Kimnidir tanishtira oladi. (CEFR/Y)

CHT.5.P.M.5 Gap mazmunini tushunganini bildira oladi, tushunganini asoslab bera
oladi, masalan, The box of chocalate is for my granny because she likes sweets*.
(XXI asr ko‘nikmalari. Tanqidiy fikrlash va Masalaga yechim topish).

CHT.5.RS.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.5.RS.2 Online havolalarga o‘zining ijobiy va salbiy munosabatini bildirishda
CHT.5.RS.3 formulali iboralardan foydalana oladi. (CEFR/Y)
O‘z hayoti bilan bog‘liq texnik jihozlarni nomini tushuna oladi.
CHT.5.RS.4 Kompyuter, mobile telefonning umumiy qisimlari chet tilida nomlay oladi
(m-n: keyboard, screen, buttom.)*
Kompyuter dasturidagi eng muhim va sodda kalit so‘zlarni anglay
oladi m-n: “PRINT”, “Save”, “Copy”, “Delete” (XXI asr ko‘nikmalari. Axborot
savodxonligi)

87

CHT.5.RS.5 Sodda kompyuter yoki video o‘yin ko‘rsatmalarini o‘qiy va tushuna oladi.
CHT.5.RS.6 (CEFR/Y)
CHT.5.RS.7
Tarjimon vositalar yordamiga tayanib, qiziqarli mashg‘uloti, yoqtirgan/
yoqtirmagan narsalari haqida juda sodda xabarlar va o‘zining havolalarini
qoldira oladi.

Oddiy leksik iboralar va emodzilardan foydalanib onlayn havolalar qoldira
oladi. (CEFR/Y)

6-SINF

CHT.6.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA

Funksiyalar

Plakatlar va dasturlarda berilgan qiziqishlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan
qisqa, sodda belgi va eslatmalar orqali ifodalangan ma’lumotlarni ayta oladi.

CHT.6.K.F.2 Muayyan vaziyatlar bilan bog‘liq bo‘lgan so‘z va iboralarni anglashda
CHT.6.K.F.3 o‘zining lug‘at boyligidan foydalana oladi. (CEFR/Y)

Muammolarni hal qilish va savollarga javob berish uchun ma’lumotni
saralay oladi, tahlil qila oladi va sintezlaydi, masalan, working in small groups
and preparing a plan of the supermarket.* (XXI-asr ko‘nikmalari. Tanqidiy
fikrlash va masalalarga yechim topish.)

CHT.6.K.F.4 Tanish vaziyatlarda raqamlar va boshqa qisqa ma’lumotlarni tushuna
CHT.6.K.F.5 oladi.
CHT.6.K.F.6
Ba’zi ilmiy so‘zlar va iboralarni tushuna oladi.
Do‘konlar yoki joylarning nomlarini aniqlay oladi, masalan, Chemist’s,
baker’s, school, post office.*

CHT.6.K.F.7 Boshqa tillarda o‘rgangan tanish so‘zlarini taniy oladi. (masalan,
CHT.6.K.F.8 international, active)* (CEFR/Y)
CHT.6.K.F.9
CHT.6.K.F.10 Qisqa, oddiy hikoyalar va ertaklardagi asosiy fikrlarni aniqlay oladi.

CHT.6.K.F.11 Kundalik hayoti bilan bog‘liq joylar va narsalarni tasvirlay oladi.

CHT.6.K.F.12 Oddiy savollarga sodda iboralar yoki qisqa jumlalar bilan javob bera oladi.
(CEFR/Y)

O‘zi uchun tushunarsiz bo‘lgan ma’lumotni suhbatdoshidan takrorlashini
yoki sekinroq gapirishini so‘ray oladi, o‘zgalar e’tiborini jalb eta oladi va
yordam so‘ray oladi.

O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakat haqida sodda va qisqa
jumlalarda ma’lumot bera oladi, (masalan, In Australia it is hot. Kangaroos
live there.)* (CEFR/Y)

CHT.6.K.F.13 Berilgan mavzu bo‘yicha taqdimot tayyorlash uchun jamoada ishlay oladi,
masalan, Travelling, Hobby.* (XXI asr ko‘nikmalari, Hamkorlik)

CHT.6.K.M.1 Matn turi
Suhbatdoshining yordami bilan juda tanish mavzularda oddiy savol-
javob qila oladi, masalan, family, school, tanish odamlar, yashayotgan uyi, oziq
ovqat, bayram va marosimlar, texnik jihozlar mavzularida.

88

CHT.6.K.M.2 Sinfdoshlar orasida nimalarni yoqtirish/ yoqtirmasliklarini aniqlash
uchun qisqa so‘rovnoma o‘tkaza oladi, masalan, What’s your favourite food?*
CHT.6.K.M.3 (XXI asr ko‘nikmalari Muloqot).
CHT.6.K.M.4
CHT.6.K.M.5 O‘rganilayotgan til mamlakatlar etiket qoidalaridan foydalanib, yozma
CHT.6.K.M.6 shaklda muloqot qila oladi, (masalan, norasmiy sodda xatlar Dear bilan
CHT.6.K.M.7 boshlanib, Love + ism bilan tugatilishni biladi.)
CHT.6.K.M.7
O‘ziga tanish mavzuda diktant yoza oladi.
CHT.6.K.M.7
Suratlar yordamida tasvirlangan hikoyalardagi qisqa matnlarni tushuna
oladi.

Sinfdagi oddiy yozma xabarlar va sharhlarni tushuna oladi, masalan,
“Well done”, “Today’s homework”.* (CEFR/Y)

Tabriknomalarga qisqa oddiy xabarlarni yoza oladi, masalan, holiday
greetings, birthday greetings.* (CEFR/Y)

Do‘stlardan ma’lumot so‘rash va ma’lumot berish uchun ularga qisqa,
juda oddiy xabar yoza oladi, masalan, text messages.* (CEFR/Y)

Oddiy so‘zlar va asosiy iboralar bilan yozma ravishda shaxsiy
munosabatlarga oid ma’lumot bera oladi, masalan, likes and dislikes, family,
pets.* (CEFR/Y)

CHT.6.L.T.1 LINGVISTIK KOMPETENSIYA
CHT.6.L.T.2
CHT.6.L.T.3 Til nazorati
Boshqalarga nimani yoqtirish va yoqtirmasligini aytib bera oladi (masalan:
CHT.6.L.T.4 music, school, colour).*

CHT.6.L.T.5 Do‘konlardagi narsalarning narxini so‘ray oladi.
CHT.6.L.T.6
CHT.6.L.T.7 Oddiy xaridlar qilib, imo-ishoralar bilan ovqat yoki ichimlikni buyurtma
CHT.6.L.T.8 qiladi hamda og‘zaki tasdiqlay oladi. (CEFR/Y)

CHT.6.L.T.9 Raqamlarni, miqdorlarni, xarajatlarni va vaqtni bildiruvchi so‘zlarni
ishlata oladi.
CHT.6.L.T.10
CHT.6.L.T.11 Oddiy xaridlar qilib, imo-ishoralar bilan ovqat yoki ichimlikni buyurtma
qiladi hamda og‘zaki tasdiqlay oladi. (CEFR/Y)
CHT.6.L.T.12
Guruh bilan ishlaganda ba’zi kalit so‘zlardan foydalana oladi. (CEFR/Y).

Har kungi faol so‘zlar kundalik kontekstda aniq va sekin berilsa tushunadi.

Xalqaro ommalashgan va turli tillarga xos bo‘lgan so‘zlarni tushuna oladi.

Sodda,muhim ma’lumotni reklama e’lonlarida,maxsus tadbir dasturlarida,
varaqalar va risolalarda topa oladi (masalan,what’s proposed, costs, the date
and place of the event, departure times).* (CEFR/Y)

O‘zini va nima qilayotganini tasvirlay oladi.

Lug‘at, darslik yoki mashq daftari yordamida juda sodda so‘z va gaplar
yoza oladi.

Sinfda o‘tilgan ma’lumotlarni sodda xabar yoki savollar shaklida boshqa
tengdoshlaridan so‘ray oladi yoki yetkaza oladi. (CEFR/Y)

89

CHT.6.L.L.1 Lug‘at boyligi
CHT.6.L.L.2
CHT.4.L.L.3 Ba’zi oziq-ovqat va ichimliklarning nomini ayta oladi.
CHT.6.L.L.4
CHT.6.L.L.5 O‘ziga tanish mashhur shaxslar haqida sodda ma’lumotlar ayta oladi.

CHT.6.L.L.6 O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatdagi uylar va ularning turlari
haqida sodda va qisqa ma’lumotlar bera oladi
CHT.6.L.L.7
Oilasi davrasida nishonlanadigan bayramlar haqida suhbat qura oladi.
CHT.6.L.L.8
Suhbatda inson ko‘rinishi va xarakteri haqida savol-javob qila oladi.
CHT.6.L.L.9
Koinot,sayyoralar nomlarini ayta oladi.Yer haqida sodda so‘zlar yordamida
CHT.6.L.L.10 berilgan ma’lumotni tushuna oladi. (masalan, The earth is the third planet in
the solar system)*
CHT.6.L.L.11
CHT.6.L.L.12 Kundalik hayotida o‘zi ishlatadigan texnik jihozlar bilan bog‘liq sodda
CHT.6.L.L.13 terminlarni tushuna oladi.

CHT.6.L.L.14 O‘zi yashaydigan shahar yoki qishlog‘idagi muhim joylarni anglatuvchi
so‘zlarni tushuna oladi (masalan, police station, emergency department,
library).*

Tarix va geografiya darslarida ba’zi muhim so‘zlarni tushuna oladi.

Odamlar, avtomobillar, uylar va hokazolarning rangi va o‘lchamlari
to‘g‘risida boshqalar nima deyayotganlarini tushuna oladi, hamda bu narsalar
kimga tegishli ekanligini ham tushuna oladi.

Odamlar va joylar haqida sodda va turg‘un iboralarni ayta oladi.

Ba’zi muhim ilmiy so‘zlarni ayta oladi.

O‘zining kundalik hayotidagi sodda voqealarni oldindan tayyorlangan
holda sodda so‘zlar va birlamchi iboralardan foydalanib tasvirlab bera oladi.

Do‘stlari va oila a’zolarining tashqi ko‘rinishlari va xarakteri haqida
ma’lumot bera oladi. (CEFR/Y)

CHT.6.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA
CHT.6.P.K.2
CHT.6.P.K.3 Kontekst/mazmun
CHT.6.P.K.4
CHT.6.P.K.5 Odamlardan narsalarni so‘ray oladi va odamlarga narsalarni bera oladi,
CHT.6.P.K.6 masalan, I’d like a cup of tea. Would you like ... ?*

CHT.6.P.KS.1 O‘zi bilan bog‘liq sodda hikoyalar aytib bera oladi.
90
Oddiy, muhim ma’lumotni reklama e’lonlarida, maxsus tadbirlar uchun
dasturlarda yoki afishalarda topa oladi, masalan, nima taklif qilinadi, nimaga
xarajat kerak, tadbirning sanasi va joyi. (CEFR/Y)

Qayerga ketganligi va qachon qaytishi kabi sodda xabar qoldira oladi,
masalan, Shopping: back at 5 p.m.*

Biror narsa ichish va yeyish uchun buyurtma bera oladi.

Tushirib qoldirilgan ma’lumotlarni xaritalar, jadvallar va qisqa matnlarga
qo‘sha oladi.

Kommunikativ strategiyalar

O‘zi uchun tushunarsiz ma’lumotni ayta oladi va odamlardan
aytayotganlarini takrorlashlarini yoki sekinroq gapirishlarini so‘ray oladi,
o‘zgalar e’tiborini jalb eta oladi va yordam so‘ray oladi.

CHT.6.P.KS.2 Sport, ovqatlar va shunga o‘xshash sodda mavzularda yoqtiradigan va
CHT.6.P.KS.3 yoqtirmaydigan narsalari haqida fikr almasha oladi. (CEFR/Y)
CHT.6.P.KS.4
CHT.6.P.KS.5 Oddiy hisob-kitoblarni “plus”, “minus” va “times”* yordamida tushuna
CHT.6.P.KS.6 oladi. (CEFR/Y)
CHT.6.P.KS.7
Agar suhbatda juda sekin va aniq gapirilsa so‘zlar va qisqa jumlalarni
CHT.6.P.KS.8 aniqlab, ularni tushuna oladi.

CHT.6.P.M.1 Bilmagan yoki unutgan so‘zlarni sodda sinonimlar bilan almashtira oladi
yoki imo-ishoralar, yuz ifodalari yoki boshqa so‘zlar bilan ta’riflay oladi.
CHT.6.P.M.2
Sodda gaplarda asosiy gap tuzilish strukturasini qo‘llay oladi.
CHT.6.P.M.3
CHT.6.P.M.4 Unga diqqat bilan va asta-sekin berilgan ko‘rsatmalarni tushuna oladi va
CHT.6.P.M.5 ularga amal qila oladi.
CHT.6.P.M.6
Ijtimoiy media yoki elektron pochta orqali yuborilgan qisqa, oddiy
xabarlarni tushuna oladi, masalan, proposing what to do, when and where to
meet.* (CEFR/Y)

Madaniy xabardorlik

Tili o‘rganilayotgan mamlakatning etiket normalari asosida sodda
suhbatga kirisha oladi va madaniaytiga xos tarzda yordam so‘ray oladi.

Tili o‘rganilayotgan mamlakatning muloqot normalarini og‘zaki va yozma
nutqda tushuna oladi. (masalan, norasmiy sodda xatlar Dear bilan boshlanib,
Love + ism bilan tugatilishni biladi.)

Salomlashish va kundalik iboralarni tushuna oladi, masalan, Please, thank
you.*

O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatning ovqatlanish
madaniyatini taqqoslay oladi.

Tug‘ilgan kun bazmiga taklifnoma yoza oladi. (CEFR/Y)

O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatning bayram, oilaviy
marosimlari haqida qisqa ma’lumot bera oladi.

CHT.6.RS.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.6.RS.2 www dan o‘z faoliyati doirasida foydalana oladi.
CHT.6.RS.3
O‘zi ishlatadigan texnik jihozlar nomlarini tushuna oladi.
CHT.6.RS.4
Ommaviy axborot vositalaridagi oddiy onlayn e’lonlar va ularning
CHT.6.RS.5 havolalariga qisqa, ijobiy va salbiy munosabatini bildirish uchun leksik
CHT.6.RS.6 iboralar va sodda so‘z birikmalaridan foydalana oladi. (CEFR/Y)

Agar ro‘yxatdan tanlash hamda tarjimon vositalari yordami bo‘lsa o‘zi
haqida sodda va qisqa ma’lumotlarni online to‘ldira oladi, masalan, oilaviy
munosabatlari, millati, mavqei. (CEFR/Y)

Shaxsiy ma’lumotlarini (ism, elektron pochta manzili yoki telefon raqami)
taqdim etadigan juda oddiy onlayn so‘rovnomani to‘ldira oladi.

Rasmi bilan ko‘rsatilgan mahsulotlar ro‘yxatidan online xarid uchun
tanlovni (mahsulot hajmi, rangi ...) amalga oshira oladi. (CEFR/Y)

91

7-SINF

CHT.7.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA

CHT.7.K.F.2 Funksiyalar

CHT.7.K.F.3 O‘rganilgan so‘z birikmalari va gaplar yordamida o‘z fikrlarini bildirib
CHT.7.K.F.4 tanish mavzular bo‘yicha suhbatda ishtirok eta oladi.
CHT.7.K.F.5
CHT.7.K.F.6 Kundalik tanish bo‘lgan mavzular bo‘yicha qisqa suhbatlarda ishtirok eta
CHT.7.K.F.7 oladi. (masalan, City and village, health, sport, clothes, body parts, shopping,
travelling, leisure activities, transports, holidays and geography of different
CHT.7.K.F.8 countries)*

CHT.7.K.F.9 Biror joyga qanday qilib borish haqida sodda savollar tuzib, ularga javob
CHT.7.K.F.10 bera oladi.
CHT.7.K.F.11
CHT.7.K.F.12 Salomlashish, kechirim so‘rash yoki taklif qilishda kundalik iboralarini
ishlata oladi.
CHT.7.K.F.13
CHT.7.K.F.14 Sodda so‘zlar bilan o‘zi yoqtirgan va yoqtirmagan narsalar haqida fikr
CHT.7.K.F.15 bildira oladi.
CHT.7.K.F.15
CHT.7.K.F.16 Loyihalar ustida yakka holda yoki guruhlarda ishlay oladi. (CEFR/Y)
CHT.7.K.F.17
CHT.7.K.F.18 Ma’lumotni tushunmaganda takrorlab aytishni, chet tilida qanday
atalishini so‘ray oladi. (masalan, “I dont’ understand” How do you say ...
in..?)*

Tanish bo‘lgan mavzudagi matnlarda ma’lumotlarni aniqlay oladi
(masalan, shahar va qishloq, sog‘liqni saqlash, sport, kiyim-kechak, tana a‘zolari,
xarid qilish, sayohat, bo‘sh vaqt, dam olish, transportlar va turli mamlakatlarning
geografiyasi).

Matnning asosiy tafsilotlariga asoslanib xulosa chiqara oladi. (CEFR/Y)

Diagramma va grafikalar shaklida berilgan ma’lumotlarni tushuna oladi.

So‘zlarning ma’nosini chet tilidagi oddiy ta’rifi bo‘yicha tushuna oladi.

Ba’zi kasalliklar, alomatlar, og‘riqlar nomlarini ayta oladi, va ularni
o‘rganilayotgan tilda sodda so‘zlar bilan davolash bo‘yicha sodda maslahat
bera oladi. (CEFR/Y)

Sport turlarini tasvirlay oladi va qaysi sport turlari erkaklar / ayollar
orasida eng ko‘p va eng kam tarqalganligini ayta oladi.

O‘rganilayotgan tilda xalqaro sport musobaqalari (masalan, Olimpiya
o‘yinlari, ularning tarixi va ramzlari) haqida ma’lumot bera oladi.

Berilgan misollar va qaydlar yordamida (80-100 so‘zgacha) qisqa hikoya
aytib bera oladi. (CEFR/Y)

Kun davomida amalga oshirilgan ishlar haqida umumiy ma’lumot bera
oladi.

Narsa-buyumlarni sodda so‘zlar bilan tasvirlay oladi va ularni qiyoslay
oladi.

Qayerda yashashini va u yerga qanday borishni qisqacha tasvirlay oladi
(masalan, transport vositalari, masofa, qancha vaqt ketadi).

Rasmlarni o‘rganilgan sodda so‘zlar bilan tasvirlay oladi.

92

Matn turi

CHT.7.K.M.1 O‘ziga tanish mavzular bilan bog‘liq qisqa matnlar bilan ishlay oladi.
(masalan, shahar va qishloq, sog‘liqni saqlash, sport, kiyim-kechak, tana a‘zolari,
CHT.7.K.M.2 xarid qilish, sayohat, bo‘sh vaqt, dam olish, transportlar va turli mamlakatlarning
geografiyasi)
CHT.7.K.M.3
Tanish bo‘lgan mavzularda (do‘stlar yoki oila kabi) yozilgan shaxsiy xatni
CHT.7.K.M.4 tushuna oladi va shu mavzular bo‘yicha savollar bera oladi.
CHT.7.K.M.5
CHT.7.K.M.6 Tanish mavzular bo‘yicha oddiy hikoyalar, kun tartibi va tili o‘rganilayotgan
CHT.7.K.M.7 mamlakat haqidagi qisqa 80-120 so‘zdan iborat matnlarni tushuna oladi.
CHT.7.K.M.8 (CEFR/Y)
CHT.7.K.M.9
CHT.7.K.M.10 Umumiy ko‘rsatish belgilarni tushuna oladi (masalan, istirohat bog‘lari va
CHT.7.K.M.11 bekatlarda).
CHT.7.K.M.12
CHT.7.K.M.13 Tanish bo‘lgan mavzulardagi qisqa hikoyalarni qo‘shimcha lug‘at yoki
suratlarga tayanib, asosiy mazmunini tushuna oladi.

Bir daqiqada 80-90 so‘z o‘qiy oladi.

Slayd, namuna yoki diagrammalar bilan tasvirlangan, sekin, aniq va
takroriy so‘zlar bilan tasvirlangan sodda taqdimotni tushuna oladi.

Namunaga qarab suhbat matni va qisqa hikoyalar yoza oladi.

O‘rganilayotgan tilda sodda gaplar, murakkab va qo‘shma gaplarni
namunalarga asoslanib tuza oladi.

Tanish mavzular bo‘yicha oddiy hikoyalar, kun tartibi va tili o‘rganilayotgan
mamlakat haqidagi qisqa 80-120 so‘zdan iborat matnlarni yoza oladi.

O‘rganilgan so‘zlar va iboralar yordamida sevimli sport turi haqida yoza
oladi.

Sodda jumlalardan foydalanib, voqea haqida gapira oladi. (masalan, nima,
qachon va qayerda sodir bo‘lgan)

Berilgan misollar bo‘yicha mavzuga oid mashqlarni bajara oladi.

LINGVISTIK KOMPETENSIYA

CHT.7.L.T.1 Til nazorati
CHT.7.L.T.2
CHT.7.L.T.3 O‘ziga tanish bo‘lgan jumlalardan foydalanib sodda shaklda muloqotga
CHT.7.L.T.4 kirisha oladi.
CHT.7.L.T.5
CHT.7.L.T.6 O‘zi uchun tanish yoki ko‘rgazmalar bilan yoritilgan xabarlarni tushunadi
CHT.7.L.T.7 va fikr bildira oladi. (CEFR/Y)

Suhbatlarda davomidagi iltimos, takliflarni tushuna oladi. m-n Could you/
Will you/ Would you like...?*

O‘tgan va kelasi zamonda tasvirlangan voqealar, hikoyalarning asosiy
mazmunini tushuna oladi.

150 so‘zgacha bo‘lgan audio matnlarini tinglab, tushuna oladi.

Yangiliklar va e’lonlarda o‘zini qiziqtirgan mavzulardagi ma’lumotning
asosiy mazmunini tushuna oaldi. masalan, sport, sayohat (CEFR/Y)

Suhbat davomida iltimos va takliflarga munosib javob bera oladi. m-n I’d
like to.., I’d rather..., Excuse me,...*

93

CHT.7.L.T.8 Mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumot uchun o‘rganilayotgan tilida
sodda autentik manbalardan foydalana oladi. masalan, gazeta, jurnal va
CHT.7.L.T.9 elektron maqolalar. (CEFR/Y)
CHT.7.L.T.10
CHT.7.L.T.11 O‘zining o‘zlashtirish ko‘rsatkichini kuzatib borish va maqsadlarni to‘g‘ri
CHT.7.L.T.12 rejalashtirish uchun elektron portfoliodan foydalana oladi. (CEFR/Y)
CHT.7.L.T.13
CHT.7.L.T.14 Tinish belgilari va sodda bog`lovchilardan o‘z fikrlarini ifodalashda
foydalana oladi. (but, and, because)*
CHT.7.L.L.1
Hayotiy voqelikka asoslanib, narsa-buyum, voqealar va insonlarni o‘zaro
CHT.7.L.L.2 taqqoslay oladi.
CHT.7.L.L.3
CHT.7.L.L.4 Tanish mavzudagi matnni o‘qib, qisqacha mazmunini 7-8 gap bilan yozma
CHT.7.L.L.5 bayon eta oladi.
CHT.7.L.L.6
CHT.7.L.L.7 Ob-havo ma’lumotini tinglab, sayohat rejasini tuza oladi.
CHT.7.L.L.8 O‘tgan zamondagi voqealar yoki o‘z tajribasini bayon eta oladi masalan,
dam olish kunlarida nimalar bilan mashg‘ul bo‘lganligini.
CHT.7.L.L.9
Lug‘at boyligi
CHT.7.L.L.10 O‘rganilgan mavzular doirasida muloqotga kirisha oladi masalan,
CHT.7.L.L.11 shahar va qishloq, sog‘liqni saqlash, sport, kiyim-kechak, tana a‘zolari, xarid
CHT.7.L.L.12 qilish, sayohat, bo‘sh vaqt, dam olish, transportlar va turli mamlakatlarning
CHT.7.L.L.13 geografiyasi.

Jamoat transportlari va ular bilan bog‘liq iboralarni tushuna oladi, jamoat
transportlari jadvali haqida ma’lumot so‘ray oladi, chipta sotib olish uchun
buyurtma bera oladi. (CEFR/Y)

O‘zi foydalanadiga transport vositalari haqida suhbatga kirisha oladi.

Bekat va jamoat joylaridagi karnay orqali berilgan rasmiy e’lonlarni
tushuna oladi. (CEFR/Y)

Suhbatda boshqa tillardan kirib kelgan, ommalashgan so‘zlar va iboralarni
taniy oladi, qo‘llay oladi. (CEFR/Y)

O‘zi haqida umumiy ma’lumotlar talab etilgan anketani to‘ldira oladi,
zaruratga qarab so‘zlarni harflab ayta oladi. (CEFR/Y)

O‘z hayoti va faoliyati bilan bog‘liq mavzularda suhbat qura oladi.

Tanish bo‘lgan kontekstda o‘rganilgan so‘z birikmalaridan foydalana
oladi.

Kundalik muloqot doirasidagi mavzular bilan bog‘liq so‘z va so‘z
birikmalaridan og‘zaki va yozma nutqda foydalana oladi. Masalan, sog‘ligi
bilan bog‘liq muammolar, ob-havo, dam olish mashg‘ulotlari.

Kundalik faoliyati bilan bog‘liq mavzularda suhbat qura oladi. masalan,
sog‘ligi bilan bog‘liq muammolar, ob-havo, dam olish mashg‘ulotlari.

O‘zi yashaydigan hududning diqqatga sazovor joylari, geografiyasi, iqlimi
va tabiati haqida sodda taqdimot qila oladi.

O‘zi uchun tanish manzillar uchun yo‘nalish bera oladi. (CEFR/Y)

O‘zining va yaqinlarining sog‘ligi haqida ma’lumot bera oladi. (CEFR/Y)

94

PRAGMATIK KOMPETENSIYA

Kontekst/mazmun

CHT.7.P.K.1 O‘rganilgan so‘z boyligi asosida biror narsa xarid qilish, ovqatga buyurtma
berish, yo‘riqnoma va yo‘nalishlar bera olish kabi oddiy suhbatlarda ishtirok
eta oladi.Oziq-ovqat va ichimliklar taklif qila oladi.

CHT.7.P.K.2 O‘z hayoti bilan bog‘liq savollarga javob bera oladi va shu mavzuda
xabarlar yoza oladi.

CHT.7.P.K.3 Odamlar bilan nima qilish kerakligi, qayerga borishi va qachon uchrashishi
haqida rejalar tuza oladi.

CHT.7.P.K.4 Mavzu bilan bog‘liq so‘zlarni ishlatib, kundalik hayoti haqida qisqa
muloqotga kirisha oladi. (CEFR/Y)

CHT.7.P.K.5 Shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlar bilan bog‘liq bo‘lgan va o‘zining muhitiga
mos keladigan ma’lumotni tushuna oladi. (masalan, kundalik hayot, maktab,
jamiyat va ularning manfaatlariga)

CHT.7.P.K.6 Bolalar va o‘smirlar jurnallarida berilgan tanish mavzulardagi qisqa
maqolalarning asosiy ma’nosini tushuna oladi. (CEFR/Y)

CHT.7.P.K.7 O‘z tengdoshlari doirasidagi kichik guruhlarda ishlash jarayonida turli xil
rollarni ijro eta oladi va maktab jarayoniga oid masalalarga o‘z yechimlarini
taqdimot orqali maktab ma’muriyatiga taqdim qila oladi. (masalan,
o‘quvchilar, o‘qituvchilar, direktor, kotib, oshpaz, shifokor).

CHT.7.P.K.8 Ism-sharifi, manzili, telefon raqamlari, millati, ota-onasi, qarindoshlari,
sevimli mashg‘ulotlari va qiziqishlari kabi ma’lumotlarni so‘rovnomaga
kirita oladi. (CEFR/Y)

Kommunikativ strategiyalar

CHT.7.P.KS.1 O‘rganilayotgan tilda o‘zi bilmagan so‘zini boshqa sodda so‘zlar bilan
ta’riflay oladi yoki tushuntira oladi. (CEFR/Y)

CHT.7.P.KS.2 Tili o‘rganilayotgan mamlakatning etiket normalaridan foydalangan
holda murojaat qila oladi.

CHT.7.P.KS.3 Guruhda ishlayotgan do‘sti bilan suhbatlasha oladi va oddiy xabarni
yetkaza oladi. (CEFR/Y)

CHT.7.P.KS.4 Tili o‘rganilayotgan mamlakatlaridagi o‘quvchilarining maktab hayoti,
formasi va darsdan keyingi mashg‘lotlaridagi o‘xshashlik va farqni muhokama
qila oladi.

CHT.7.P.KS.5 Matn ma’nosini rasmlar yoki avvalgi bilimiga tayanib tushuna oladi.
(CEFR/Y)

CHT.7.P.KS.6 Kalit so‘zlarni ishlata oladi.

CHT.7.P.KS.7 So‘z turkumlari, prefikslari va qo‘shimchalarini taniy oladi.

CHT.7.P.KS.8 Og‘zaki tavsifni rasmga moslashtirishi yoki rasmlarni ta’riflanganidek,
voqealar ketma-ketligi tartibida joylashtira oladi. (CEFR/Y)

CHT.7.P.KS.9 O‘ziga tanish kontekstda sodda autentik manbalardan foydalanib
ma’lumot topa oladi. (CEFR/Y)

CHT.7.P.KS.10 Qayta ko‘rib chiqilganda o‘z xatolarini tushunadi va to‘g‘irlay oladi.
(CEFR/Y)

95

CHT.7.P.KS.11 O‘rganilgan mavzularda tilni qo‘llay oladi, matnlardagi bo‘sh qoldirilgan
joylarni kerakli iboralar bilan to‘ldira oladi.

CHT.7.P.KS.12 Rejalari haqida sodda so‘z va iboralar yordamida ma’lumot bera oladi.

CHT.7.P.KS.13 Uy hayvonlari va shaxsiy narsalarni tasvirlab bera oladi. (CEFR/Y)

CHT.7.P.KS.14 Tanish bo‘lgan so‘zlarning sinonimlaridan foydalana oladi.

CHT.7.P.KS.15 Oddiy xaridlar qila oladi, nima qidirayotganini va mahsulotning narxini
so‘ray oladi. (CEFR/Y)

Madaniy xabardorlik

CHT.7.P.M.1 Madaniy farqlar va ta’qiqlar haqida xabardor ekanligini ko‘rsata oladi.
(CEFR/Y)

CHT.7.P.M.2 Tili o‘rganilayotgan mamlakatning muloqot normalarini og‘zaki va yozma
nutqda tushuna oladi.

CHT.7.P.M.3 Tili o‘rganilayotgan mamlakat yangiliklari va O‘zbekistondagi angilik­
larni tinglay oladi; har ikkala madaniyatda qanday yangiliklar muhimligini
tushuna oladi va fikr bildira oladi.

CHT.7.P.M.4 Dunyo xalqlari, millati va tili haqida umumiy tushunchaga ega.

CHT.7.P.M.5 Kundalik vaziyatlarda tili o‘rganilayotgan mamlakat muloqot normalariga
rioya qila oladi. masalan, xarid qilish.

CHT.7.P.M.6 Madaniyatlar o‘rtasidagi farqni taniy oladi va tushuna oladi.

CHT.7.P.M.7 Madaniy xususiyatlarni hisobga olgan holda so‘z birikmalaridan foydalana
oladi.

CHT.7.P.M.8 Rasmiy va norasmiy xat o‘rtasidagi farq haqida umumiy tushunchaga ega.

CHT.7.P.M.9 Tili o‘rganilayotgan mamlakatlarning madaniyati bilan bog‘liq rolli
o‘yinlarini yaratish uchun guruhlarda ishlay oladi va butun sinf bilan
ishtirok eta oladi. (XXI asr ko‘nikmalari)

CHT.7.P.M.10 Rivojlangan mamlakatlar, ularning qismlari va shaharlari, poytaxtlari
haqida taqdimot qila oladi.

CHT.7.RS.1 RAQAMLI SAVODXONLIK
CHT.7.RS.2
CHT.7.RS.3 Elektron muloqot tarmoqlaridan o‘rganilayotgan tilda foydalana oladi va
CHT.7.RS.4 xabarlar jo‘nata oladi. Masalan, Telegram, email, Facebook
CHT.7.RS.5
CHT.7.RS.6 Tili o‘rganilayotgan mamlakatning diqqatga sazovor joylari haqida
96 onlayn ma’lumotni topa oladi va sayohat uchun yaxshi joyni tanlashga taklif
bera oladi.

Internetdagi veb-sahifalardan tili o‘rganilayotgan mamlakatdagi turli
festivallar haqida ma’lumot topa oladi.

Chet tilidagi sevimli musiqasini topish uchun texnologiyani ishlata oladi
(masalan, har hafta tinglash jurnalini saqlash, unda yangi so‘zlar va tinglashdan
olgan madaniy tushunchalarni e’tiborga olib boradi).

O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakat haqidagi elektron xabarlarni
muhokama qila oladi.

Bugungi kundagi aloqa tarmoqlari haqida tengdoshlari bilan muhokama
qila oladi.

CHT.7.RS.7 Taqdimot tayyorlash uchun internet resurslaridan foydalana oladi.
CHT.7.RS.8 masalan, suratlar, video, audio
CHT.7.RS.9
Grafikalar va diagrammalar shaklida o‘z xulosalari haqida taqdimot qila
oladi.

Maktab formasi va milliy kiyimlarini tasvirlovchi qisqa elektron xat yoza
oladi.

8-SINF

CHT.8.K.F.1 KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA

CHT.8.K.F.2 Funksiyalar

CHT.8.K.F.3 O‘z hayotiga oid bo‘lgan turli mavzularda savol-javob qila oladi.

CHT.8.K.F.4 O‘ziga tanish bo‘lgan mavzulardagi matnlarni o‘qiy oladi, suhbatga
kirisha oladi, ularning asosiy g‘oyalari tushuna oladi. masalan, ommaviy
CHT.8.K.F.5 axborot vositalari, koinot, kiyinish madaniyati, bayramlar va marosimlar, atrof-
CHT.8.K.F.6 muhit, san’at va adabiyot.

CHT.8.K.F.7 O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatning bayramlarini tasvirlay
CHT.8.K.F.8 oladi va nishonlash usullari haqida suhbat qura oladi.
CHT.8.K.F.9
CHT.8.K.F.10 Ommaviy axborot vositalaridan o‘z ehtiyoji doirasida foydalana oladi
CHT.8.K.F.11 va va ularning ahamiyati haqida savollar so‘ray oladi hamda savollarga
CHT.8.K.F.12 javob bera oladi. OAV, san’at va atrof-muhit matnlaridan yangi so‘zlarning
CHT.8.K.F.13 ma’nolarini aniqlay oladi. (CEFR/Y)
CHT.8.K.F.14
CHT.8.K.F.15 Adabiyot janrlari haqida tushunchaga ega va o‘qigan kitoblariga qisqacha
tavsif bera oladi.
CHT.8.K.F.15
San’at turlari haqidagi ma’lumotni umumiy mazmunini anglay oladi va
san’at namunalarini qisqacha tasvirlay oladi. (CEFR/Y)

Atrof-muhit va ekologik muammolar haqidagi ma’lumotni asosiy
mazmunini tushuna oladi va ekologik muammolar haqida suhbatda qatnasha
oladi.. (CEFR/Y)

Taniqli insonlar haqida guruh va juft bo‘lib muloqot qila oladi.

O‘ziga tanish mavzularda kichik taqdimotlar qila oladi. (CEFR/Y)

Turli xil televizion dasturlarni tasvirlay oladi.

O‘rgangan ibora va gaplardan foydalangan holda o‘rganilgan mavzular
asosida o‘z fikrlarini yozma va og‘zaki bayon qila oladi.

Gazeta va jurnallar haqida yozma ma’lumot bera oladi; ularni taqqoslab
o‘z fikrlarini bayon qila oladi.

Hikoyalarga qisqa sharhlar yoza oladi (10 ta gap atrofida).

Filmlarning turli janrlari va san’at turlari haqida ma’lumot bera oladi.

Tabiiy energiya manbalari haqida oddiy so‘zlar bilan ma’lumot bera
oladi.

Global ekologik muammolar haqida o‘z fikrini oddiy iboralar bilan bildira
oladi. Atrof-muhitni muhofaza qilish haqida oddiy so‘zlar, iboralarni ishlatib
gapira oladi va unga insonlarning munosabati me’yorlari haqida o‘z fikrlarini
bildira oladi. (CEFR/Y)

97

CHT.8.K.M.1 Matn turi
CHT.8.K.M.2
CHT.8.K.M.3 Tanish bo‘lgan mavzularda fikr bildirish uchun sodda gaplardan iborat
matn tuza oladi, ulardagi so‘z birikmalarini tushunadi va ishlata oladi.
CHT.8.K.M.4 (CEFR/Y)
CHT.8.K.M.5
CHT.8.K.M.6 Dars paytida o‘rgangan so‘zlardan yangi kontekstda foydalana oladi.
CHT.8.K.M.7
Tanish bo‘lgan mavzulardagi xatlar, matnlar va hikoyalarni tushuna
CHT.8.L.T.1 oladi. masalan, bayramlar, ommaviy axborot vositalari, adabiyot, filmlar, radio,
CHT.8.L.T.2 televideniya, san’at va teatr (200 so‘z atrofida).
CHT.8.L.T.3
Mashhur shaxslarning tarjimai hollarini tushuna oladi. Odamlar haqida
CHT.8.L.T.4 qisqa, sodda tarjimai hollarni yoza oladi.

CHT.8.L.T.5 Matn turlarini (xat, gazeta maqolasi, darslik matnlari va boshqalar)ni
CHT.8.L.T.6 tushuna oladi. (CEFR/Y)
CHT.8.L.T.7
CHT.8.L.T.8 O‘rganilgan so‘z birikmalar va iboralardan foydalanib, qisqa hikoyalar
yoza oladi (250 ta so‘zgacha).
CHT.8.L.T.9
CHT.8.L.T.10 Tanish bo‘lgan struktura va so‘z birikmalaridan foydalanib qisqa hikoyalar
CHT.8.L.T.11 tuza oladi.
CHT.8.L.T.12
CHT.8.L.T.13 LINGVISTIK KOMPETENSIYA
CHT.8.L.T.14
98 Til nazorati

Og‘zaki va yozma nutqda narsalarni taqqoslay oladi.

Og‘zaki yoki yozma nutqda ba’zi sodda xatolarni tuzata oladi. (CEFR/Y)

Berilgan mavzuga oid qisqa sahna ko‘rinishlarni yozib, ularni namoyish
qila oladi.

Turli xil manbalardan (masalan, bayramlar, ommaviy axborot vositalari,
televideniya, adabiyot, kino, musiqa, san’at, teatr) kerakli mavzularga oid
ma’lumotlarni topib, ularni to‘g‘ri ishlata oladi.

Qisqa muddatli o‘quv maqsadlarni qo‘ya oladi va erishgan yutuqlarini
monitoring qila oladi (masalan, matnga asoslangan so‘zlarni o‘rganib, ulardan
dialog tarzida kundalik hayotda foydalanadi).

Ona tili va chet tili strukturalarini taqqoslay oladi.

Kundalik xatlar va xabarlarning asosiy mazmunini tushuna oladi
(masalan, mehmonxonada xona buyurtma qilish, shaxsiy telefon xabarlari).

Ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlar tilini, qisqartmalarini
tushuna oladi. (CEFR/Y)

O‘zining zaif tomonlarini aniqlab, ular ustida ishlay oladi (qo‘shimcha
adabiyotlar o‘qish, qo‘shimcha mashqlar bajarish va ma `lumotlar ustida
ishlash). (CEFR/Y)

O‘zlashtirma gaplarni tuza oladi.

Bog‘lovchilardan foydalanib murakkab gaplarni yasay oladi.

So‘z yasovchi qo‘shimchalardan foydalana oladi.

Joy va vaqt predloglarini ishlata oladi.

Tanish bo‘lgan mavzularga dialoglar (10 ta jumladan) yozib, ularni
namoyish qila oladi.

CHT.8.L.L.1 Lug‘at boyligi

CHT.8.L.L.2 Tanish mavzularga oid lug‘atni tushuna oladi va suhbatga kirisha
CHT.8.L.L.3 oladi. Masalan, bayramlar, ommaviy axborot vositalari, ekologik muammolar,
CHT.8.L.L.4 adabiyot, filmlar, radio, televideniya, san’at va teatr, koinot.
CHT.8.L.L.5
CHT.8.L.L.6 Biror kishining fikirga qo‘shilish yoki qo‘shilmaslik ma’nolarini
bildiruvchi so‘zlarni ishlata oladi.
CHT.8.L.L.7
CHT.8.L.L.8 Shaxslar haqida berilgan umumiy ma’lumotni tushuna oladi. (CEFR/Y)

Texnikaga oid sodda terminlarni tushuna oladi. Texnika va uning
rivojlanishi haqida sodda jumlalar bilan fikr bildira oladi.

Tabiiy fanlar, tarix va geografiyaga oid bo‘lgan sodda yozilgan
ma’lumotlarni tushuna oladi.

Suhbatdoshi va o‘ziga tanish insonlar haqida fikr almasha oladi, ularning
ko‘rinishi va xarakteri haqida ma’lumot bera oladi. (CEFR/Y)

O‘rganilgan mavzular doirasida qisqa taqdimot qila oladi. masalan,
bayramlar, ommaviy axborot vositalari, ekologik muammolar, adabiyot, filmlar,
radio, televideniya, san’at va teatr, koinot.

O‘z hayoti va o‘zi bilan bog‘liq voqealarni aytib bera oladi. (CEFR/Y)

CHT.8.P.K.1 PRAGMATIK KOMPETENSIYA
CHT.8.P.K.2 Kontekst/mazmun

CHT.8.P.K.3 Biror narsani bajarish bo‘yicha ko‘rsatmalar bera oladi.

CHT.8.P.K.4 Berilgan misollar asosida suhbatga yozma va og‘zaki kirisha oladi.
CHT.8.P.K.5 (CEFR/Y)
CHT.8.P.K.6
CHT.8.P.K.7 Tanish bo‘lgan mavzular bo‘yicha o‘z fikrlarini bildira oladi, masalan,
CHT.8.P.K.8 bayramlar, ommaviy axborot vositalari, adabiyot, filmlar, radio, san’at va teatr,
CHT.8.P.K.9 televideniya.

CHT.8.P.K.10 Rejalar va kelishuvlar haqida suhbatlar qila oladi, rozilik yoki noroziligini
tasvirlay oladi. (CEFR/Y)
CHT.8.P.K.11
Qisqa, yarim autentik (vaziyatli) matnlarni tushuna oladi.

Tushunarli va rasmlar bilan tasvirlangan tanish mavzulardagi
taqdimotlarni tushuna oladi. Masalan, musiqa, sport va boshqa sevimli
mashg‘ulotlar (CEFR/Y)

Hikoyalar va xabarlarning asosiy ma’nosini tushuna oladi.

Sodda teleyangiliklarning asosiy mazmunini vizual tasvir yordamida
tushuna oladi (TV dasturlari). (CEFR/Y)

Qiziqishi va ish bilan bog‘liq mavzularda yozma va og‘zaki xabarlar tuza
oladi.

Turli xil rollarga: jurnalist, muxbir va suxandonlik rollariga moslasha
oladi. (masalan, o‘quvchilar do‘stlari/oila a’zolari/ sinfdoshlaridan ularning
yoqtirgan teledasturlari haqida intervyular olib, qisqacha xabar tayyorlay oladi).

O‘rganilgan mavzularda turli xil vazifalarni to‘ldira oladi (masalan,
bayramlar, ommaviy axborot vositalari, adabiyot, filmlar, radio, televideniya,
san’at va teatr).

99