90 พรรษา บรมราชินีนาถ

๙๐ พรรษา บรมราชินนี าถ

พระมารดาแหง การคมุ ครองความหลากหลายทางชวี ภาพ

Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother’s 90th Birthday Anniversary
The Mother of Biodiversity Protection

2 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

“...พระเจา้ อยหู่ วั เปน็ นำ�้ ฉนั จะเปน็ ปา่ ปา่ ทถ่ี วายความจงรกั ภกั ดตี อ่ นำ�้
พระเจา้ อยู่หวั สรา้ งอ่างเก็บนำ�้ ฉันจะสร้างปา่ ...”

พระราชด�ำรัส สมเดจ็ พระนางเจา้ สิรกิ ิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปีหลวง
ณ บ้านถำ้� ติ้ว อำ� เภอสอ่ งดาว จงั หวดั สกลนคร
วันที่ ๒๐ ธนั วาคม ๒๕๒๕

1พระมารดาแหง่ การคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพ

2 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

ความหมายตราสญั ลกั ษณ์
พระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา

๑๒ สงิ หาคม ๒๕๖๕

อกั ษรพระนามาภไิ ธย ส.ก. อยู่ภายในกรอบรูปหัวใจพืน้ สีฟา้ อักษร “ส” สฟี ้า เป็นสีประจ�ำวัน
พระราชสมภพ อักษร “ก” สขี าว เป็นสีเดชของวันพระราชสมภพ พืน้ กรอบสชี มพลู ายดอกมะลิ สชี มพู
เป็นสีแหง่ ศรขี องวันพระราชสมภพ ดอกมะลิ เป็นดอกไม้มงคลสัญลกั ษณ์วนั แม่แหง่ ชาติ ดา้ นบนเปน็ พระ
มหามงกุฎภายในประดิษฐานพระแสงจักร และพระแสงตรี ส่ือถึงทรงอยู่ในพระบรมราชจักรีวงศ์ ขนาบ
ซา้ ย ขวา พระมหามงกฎุ ด้วยพระสัปตปฎลเศวตฉัตร ฉัตรขาว ๗ ช้นั เปน็ ฉตั รประกอบพระราชอสิ รยิ ยศ
ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง การน�ำดอกมะลิมาร้อย
เรียงเป็นมาลัยลายเกลียวรูปหัวใจรอบอักษรพระนามาภิไธย ส.ก. ส่ือถึงการร้อยเรียงดวงใจอย่างกลม
เกลียวถวายพระองค์ผู้ทรงเป็นแม่ของแผ่นดิน ผู้ทรงเป็นศูนย์รวมดวงใจชาวไทยทั้งชาติ และผู้ทรง
พระคุณ อันประเสริฐย่ิงต่อลูกคือประชาชนชาวไทยทุกหมู่เหล่าให้พ้นจากความทุกข์ยาก และมีอาชีพ
เลี้ยงตน รูปลายหงส์ประคองฉัตร ซ้าย ขวา หมายถึงพระสิริโฉมสง่างามสูงค่าดังหงส์ ลวดลายไทย
หมายถงึ พระปรีชาชาญยิง่ ดา้ นศิลปวฒั นธรรม พระราชทานกำ� เนิดศิลปาชพี และทรงส่งเสรมิ เอกลกั ษณ์
ของชาติไทยใหเ้ ปน็ ทีร่ ้จู ักแพรห่ ลาย ทง้ั ในและต่างประเทศ เลขไทย ๙๐ ภายใตม้ าลัยหัวใจ หมายถงึ เลข
มงคลอันเป็นอภิลักขิตสมัยที่ทรงเจริญพระชนมพรรษาบรรจบครบ ๙๐ พรรษา ผ้าแพรแถบสีฟ้าอักษร
บอกชือ่ งาน พระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๙o พรรษา ๑๒ สิงหาคม ๒๕๖๕

3พระมารดาแห่งการคมุ้ ครองความหลากหลายทางชีวภาพ

4 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระนางเจ้าสริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ นี าถ
พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง

เนือ่ งในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา
๑๒ สงิ หาคม ๒๕๖๕

กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม

5พระมารดาแห่งการคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพ

6 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

อาศริ วาท

สมเด็จพระนางเจ้าสริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี ันปีหลวง
เนอื่ งในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา
๑๒ สงิ หาคม ๒๕๖๕

ธ คือขวญั นครา ประชาชาติ
คพู่ ระราช จอมบดนิ ทร์ ป่นิ สยาม
ดจุ จันทรา คู่ตะวัน อนั แสนงาม
ดาวอรา่ ม คูน่ ภา พราวฟา้ ไกล

ทว่ั ถิ่นแคว้น แดนไทย ใตจ้ รดเหนือ
พระทรงเก้อื โครงการ งานนอ้ ยใหญ่
ศิลปาชีพ สรา้ งศลิ ป์ ทั่วถ่ินไกล
คนื กลว้ ยไม้ ไทยสปู่ า่ นานาพนั ธ์ุ

บา้ นเลก็ ในปา่ ใหญ่ พงไพรกวา้ ง
ฟารม์ ตวั อยา่ ง ธ ประทาน งานสร้างสรร
ป่ารกั นำ้� รกั ษแ์ ผ่นดิน สินอนันต์
สวนพฤกษ์น้นั เทิดพระนาม ทกุ ยามยล

พระเมตตา คอื สายใย รวมไทยม่ัน
ราษฎรส์ ขุ สันต์ ประจกั ษแ์ จง้ ทกุ แหง่ หน
อัญเชญิ ปวง สรรพสิ่ง ม่งิ มงคล
บันดาลดล ขอพระองค์ ทรงพระเจริญ

ด้วยเกล้าดว้ ยกระหม่อม ขอเดชะ
นายวีระชัย ณ นคร ประพนั ธ์

ในนามกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม

7พระมารดาแหง่ การคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพ

8 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

ค�ำปรารภ

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้โดยเสด็จ
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทุกแห่งหน
ทั่วราชอาณาจกั ร นบั แต่ทรงเข้าสู่พระราชพิธรี าชาภิเษกสมรส เม่อื วนั ที่ ๒๘ เมษายน ๒๔๙๓ เพื่อบ�ำบดั
ทุกข์บ�ำรุงสุขและยกระดับฐานะความเป็นอยู่ให้แก่ราษฎรอย่างต่อเน่ืองเป็นเวลานานหลายสิบปี
ทรงบ�ำเพ็ญพระราชกรณียกิจนานัปการ ทั้งงานด้านความม่ันคง มนุษยธรรม การศึกษา การแพทย์
และสาธารณสขุ สงั คมสงเคราะห์ การศาสนา ศิลปวฒั นธรรม ศลิ ปาชพี การเกษตร รวมทั้งงานด้านการ
อนุรกั ษแ์ ละฟ้นื ฟูทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดล้อม

เนื่องในมหามงคลสมัยที่ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา ในวันที่ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๖๕
กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ส�ำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอันหาท่ีสุดมิได้ จึงได้จัดท�ำ
หนังสือ ๙๐ พรรษา บรมราชินีนาถ พระมารดาแห่งการคุ้มครองความหลากหลายทางชีวภาพ เพื่อเป็น
การร่วมเฉลิมพระเกียรติ และน้อมร�ำลึกในพระมหากรุณาธิคุณ ท่ีทรงพระวิริยอุตสาหะย่ิง ทรงห่วงใย
และทรงตรากตร�ำบ�ำเพ็ญพระราชกรณียกิจนานัปการ เพ่ือการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและ
สิง่ แวดล้อม และเพอื่ ความผาสุกของพสกนิกรและประเทศชาติให้มกี ารพฒั นาอย่างย่งั ยืน

ในนามของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม และประชาชนชาวไทยทุกหมู่เหล่า
ขอพระราชทานพระบรมราชานญุ าต อาราธนาคณุ พระศรรี ัตนตรัยและสงิ่ ศกั ดิส์ ิทธิ์ทัง้ หลายในสากลพิภพ
โปรดอภิบาลสมเด็จพระนางเจ้าสริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหี ลวง ใหเ้ จริญพระชนม
สขุ สริ สิ วสั ด์ิ ทรงพระเกษมสำ� ราญ พระพลานามยั แขง็ แรงสมบรู ณ์ พระเกยี รตคิ ณุ แผไ่ พศาล สถติ เปน็ มงิ่ ขวญั
รม่ เกลา้ ของเหล่าพสกนิกรตราบกาลนานเทอญ

(นายวราวุธ ศลิ ปอาชา)
รัฐมนตรวี า่ การกระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดล้อม

9พระมารดาแห่งการคุ้มครองความหลากหลายทางชีวภาพ

10 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

คำ� น�ำ

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงปฏิบัติพระราช
กรณยี กิจด้วยพระวิริยอตุ สาหะยง่ิ ทรงตรากตร�ำพระวรกาย บ�ำเพ็ญพระราชกรณยี กิจน้อยใหญน่ านัปการ
ตลอดมา ในการทจี่ ะพฒั นา อนรุ กั ษ์ ฟน้ื ฟทู รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม ความหลากหลายทางชวี ภาพ
และน�ำทรัพยากรเหล่าน้ันมาพัฒนาใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน พระราชทานแนวทางก่อให้เกิดเป็นโครงการ
อันเนื่องมาจากพระราชด�ำริจ�ำนวนมากท่ัวทุกภูมิภาคของประเทศ เพ่ือพัฒนาคุณภาพชีวิตของราษฎร
ให้ดยี ิ่งขนึ้ ยงั ประโยชน์สุขแกพ่ สกนกิ รชาวไทย และสรา้ งความเจริญมน่ั คงใหก้ บั ประเทศชาติ

เน่ืองในมหามงคลสมัยที่ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา ในวันท่ี ๑๒ สิงหาคม ๒๕๖๕
กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดล้อมได้จดั ท�ำหนงั สือ ๙๐ พรรษา บรมราชินีนาถ พระมารดาแหง่
การคุ้มครองความหลากหลายทางชีวภาพ น�ำเสนอเน้ือหาเก่ียวกับพระราชประวัติ พระมหากรุณาธิคุณ
พระราชกรณียกิจต่าง ๆ รวมถึงทางด้านทรัพยากรธรรมชาตแิ ละความหลากหลายทางชวี ภาพ และขอ้ มูล
พรรณไม้อนั เกี่ยวเน่อื ง อาทิ พรรณไม้ในพระนามาภิไธย พรรณไม้ท่ีพระราชทานนาม พรรณไมท้ รงโปรด
และพรรณไม้ในโครงการศิลปาชีพ เพ่ือเป็นการร่วมเฉลิมพระเกียรติ ถวายความจงรักภักดี เผยแพร่
พระปรีชาสามารถและพระเกยี รติคณุ ใหเ้ ป็นท่ปี ระจักษ์

ในนามของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ขอน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวาย
หนังสือน้ีเป็นราชสักการะแด่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
ขอพระบารมีฯ ปกเกลา้ ชาวไทยทัง้ ปวง และขอพระองค์ทรงพระเจรญิ ย่ิงยนื นาน

(นายจตพุ ร บรุ ษุ พฒั น์)
ปลดั กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ้ ม

พระมารดาแหง่ การคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพ 11

12 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

“...ข้าพเจ้าหวังอย่างยิ่งที่จะให้คนไทยเราภาคภูมิใจในความงดงาม
ของธรรมชาติและความอุดมสมบูรณ์ของแผ่นดิน ขอให้เราร่วมมือร่วมใจกัน
อนรุ ักษท์ รพั ยากรธรรมชาติ ให้คงอยูเ่ ปน็ สมบัติของบ้านเมอื งเราตลอดไป...”

พระราชด�ำรัส สมเด็จพระนางเจ้าสริ ิกติ ์ิ พระบรมราชินนี าถ พระบรมราชชนนีพนั ปีหลวง
พระราชทานลงพมิ พ์ในหนังสอื ของมลู นิธิคุม้ ครองสัตวป์ ่าและพรรณพชื
แห่งประเทศไทยในพระบรมราชินูปถมั ภ์

พระมารดาแหง่ การคมุ้ ครองความหลากหลายทางชวี ภาพ 13

สารบัญ

อาศริ วาท ๗
คำ� ปรารภ ๙
คำ� น�ำ ๑๑
Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother’s 90th Birthday Anniversary ๑๗
The Mother of Biodiversity Protection

พระราชประวัติ สมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชนิ นี าถ ๒๑
พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ๒๓
ชวี ติ ในวยั เยาวแ์ ละการศึกษา ๒๔
เขา้ เฝา้ ฯ พระเจา้ อยู่หวั ๒๕
เปน็ พระค่หู มนั้ ๒๗
พระราชพิธรี าชาภเิ ษกสมรส ๒๙
พระอสิ รยิ ศักด์ิ

๙๐ พรรษา บรมราชินีนาถ ๓๑
งานด้านยกระดบั ฐานะความเปน็ อยู่ของราษฎร ๓๓
งานด้านมนษุ ยธรรม ๓๕
งานด้านการศึกษา ๓๗
งานด้านท�ำนุบ�ำรงุ พุทธศาสนา ๓๙
งานด้านอนุรกั ษ์ ฟ้ืนฟูทรพั ยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดล้อม ๔๑
งานดา้ นอนุรักษ์ และเชิดชูศิลปวัฒนธรรมไทย ๔๕
เหรยี ญเซเรส ๕๑

14 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

พรรณไมอ้ ันเกย่ี วเนอ่ื งกับสมเดจ็ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ๕๓
พรรณไม้ในพระนามาภไิ ธย ๕๓
พรรณไมพ้ ระราชทานนาม ๖๙
พรรณไม้ทท่ี รงโปรด ๘๑
พรรณไมใ้ นโครงการศลิ ปาชีพ ๑๐๗
๑๒๙
สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปหี ลวง ๑๓๐
กบั การคมุ้ ครองความหลากหลายทางชวี ภาพ ๑๕๘
คนกบั ปา่ อยู่รว่ มกนั อย่างย่ังยนื ๑๗๑
๙๐ พรรษา บรมราชินนี าถ กับงานป่าไม้ ๑๗๘
น้ำ� พระทัยแม่แห่งแผน่ ดิน สรา้ งงาน สร้างอาชพี ๑๘๖
ปรายจากฟ้าสปู่ า่ ชายเลน ๑๙๑
การจัดท�ำและวางปะการังเทยี ม ๑๙๕
ประติมากรรมความหลากหลายทางธรรมชาติภายในถ�้ำแกว้ โกมล ๑๙๘
การอนุรักษ์และเพ่มิ ประสทิ ธภิ าพระบบน้�ำบาดาล ๒๐๖
พระมหากรณุ าธคิ ุณทท่ี รงมีตอ่ ช้างไทย ๒๑๐
คชอาณาจักร จงั หวัดสรุ ินทร์ ๒๑๓
การเพาะขยายพันธุช์ ะมดเช็ด ๒๓๒
สวนพฤกษศาสตร์สมเดจ็ พระนางเจ้าสริ กิ ิต์ิ สวนความรู้ คู่แผ่นดนิ ๒๓๖
สีสัน สู่แพรพรรณ ทีเ่ ปน็ มติ รกบั สงิ่ แวดล้อม
การถวายพระราชสมญั ญา “พระมารดาแหง่ การคุม้ ครอง ๒๔๕
ความหลากหลายทางชวี ภาพ” ๒๔๖

อุน่ บญุ ญาพระบารมี
บรรณานุกรม

พระมารดาแหง่ การคุ้มครองความหลากหลายทางชีวภาพ 15

16 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother’s 90th Birthday Anniversary
The Mother of Biodiversity Protection

Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother has been performing royal activities for the benefit
of the country and the happiness of the people alongside His Majesty King Bhumibol Adulyadej The Great
since the Royal Marriage on April 28, 1950. Her Majesty is determined to follow His Majesty’s resolution
to make the country prosperous and peaceful. Her Majesty realized the value of the natural resources,
therefore, went to work up country. While working there, Her Majesty noticed that all the beautiful forests
and its biodiversity for the whole country was being destroyed and depleted at an alarming rate.

“ The forest is a water resource for people. Without forests, or if we keep destroying the trees,
although we will gain more land we will also lose all water supply. The land will become so dry that it
turns into a desert. Forest should exist to preserve life, to preserve water and to keep the yearly rainfall,
and that would help us make a better living. ”

His Majesty King Bhumibol had strong desired to help his people by developing water resources
and soil improvement activities. To continue the support of His Majesty’s work, Her Majesty thus
focuses on forest conservation and reforestation in order to restore abundance to nature and the
environment. Her Majesty once famously offered a royal speech at Song Dao district, Sakon Nakhon
province on December 20, 1982:

“ If His Majesty is water, I will be a forest, the forest that pledges loyalty to the water ”

Wherever Her Majesty visited, she would give close attention to the surrounding nature, forested
area, tree, flowers, wildlife, scenic view and especially the local people aiming at conserving the forests
to be watershed areas for supplying highland and lowland agricultures to provide prosperity for the whole
country, rich biodiversity, and to elevate the standard of living for the people.

พระมารดาแห่งการคมุ้ ครองความหลากหลายทางชีวภาพ 17

18 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

On November 9, 2010; the year also marked as International Year of Biodiversity, the Cabinet
on behalf of the Thai government has offered Her Majesty a Royal Title

“The Mother of Thailand Biodiversity Protection ”

This is to honor Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother who devoted herself with tireless
efforts to conserve flora, fauna, and environment continuing for over 60 years and who has created more
than 500 Royal Initiated Projects concerning flora, fauna and environmental protection with great
achievement to date, which has earned the praise of conservationists from all over the world.

To elevate the local people’s living standards, Her Majesty also promoted education, medical
care, handicrafts, welfare, humanitarian work, etc. to all the Thais, which has made Her Majesty’s
reputation well known internationally.

In 1979, Food and Agriculture Organization (FAO) presented the Ceres Medal to Her Majesty in
recognition of the outstanding person who had contributed her life to improving the lives of the people
by means of agriculture, nutrition, social welfare and education relevant to FAO’s major duty of
eliminating starvation and poverty.

With sense of royal grace, on the auspicious occasion of Her Majesty Queen Sirikit The Queen
Mother’s 90th Birthday Anniversary 12th August 2022, the Ministry of Natural Resources and Environment
has published a book entitled “ Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother’s 90th Birthday Anniversary
: The Mother of Biodiversity Protection ” in order to worship god and spread dignity of Her Majesty
throughout the entire country. Her Majesty has encouraged all the Thais to live in harmony with their
neighbors and surrounding environment. Without each other the country cannot continue to thrive in the
future. Her Majesty has been an example of how it is possible for a Royal family to work for their people,
regardless of political or economic factors within the country. Although it is a distinguished achievement
it is a lifetime commitment and the footsteps of Her Majesty needs to be followed upon and carried on for
the betterment of the country.

พระมารดาแหง่ การคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพ 19

20 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

พระราชประวัติ

สมเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ิติ์ พระบรมราชนิ ีนาถ
พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง

สมเด็จพระนางเจา้ สริ ิกิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง พระบรมราชนิ ีนาถ
ในพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร ทรงเป็นพระธิดา
ของพลเอก พระวรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื จนั ทบรุ ีสุรนาถ กับหม่อมหลวงบัว กิตยิ ากร ทรงพระราชสมภพเม่ือ
วันศกุ ร์ที่ ๑๒ สงิ หาคม พทุ ธศักราช ๒๔๗๕ หรือตรงกบั วนั จันทรคติ คอื วนั ศกุ ร์ ขน้ึ ๑๑ คำ�่ เดอื น ๙ ปวี อก
ทบ่ี า้ นของพลเอก เจ้าพระยาวงศานุประพัทธ์ บิดาของหม่อมหลวงบัว ซงึ่ ตง้ั อยู่ ณ บริเวณถนนพระราม ๖
หรือถนนบรรทัดทอง จังหวัดพระนคร โดยมีคุณหญิงริน ภรรยาท่านเจ้าคุณศรีวิศาลวาจา เป็นแพทย์ผู้
ถวายพระประสตู กิ าล

หลังจากประสูติได้ไม่นานนัก สมเด็จพระนางเจ้าร�ำไพพรรณี พระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จ
พระปกเกล้าเจ้าอย่หู วั รชั กาลที่ ๗ ไดโ้ ปรดเกล้าฯ พระราชทานนามใหว้ า่ สริ ิกติ ิ์ ซ่ึงมีความหมายวา่ ผเู้ ปน็
ศรีแห่งกิติยากร โดยในขณะนั้น ทรงมีฐานนั ดรศกั ด์เิ ปน็ หม่อมราชวงศห์ ญิง

พระมารดาแห่งการคมุ้ ครองความหลากหลายทางชีวภาพ 21

22 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

ชีวติ ในวยั เยาวแ์ ละการศกึ ษา

ด้วยทรงพระประสูติในช่วงที่เกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง ซึ่งมีเหตุการณ์ผันผวนสับสน
วุ่นวายเป็นที่น่าวิตก โดยเฉพาะอย่างยิ่งส�ำหรับพระบรมวงศานุวงศ์ ก่อนหน้าน้ันพระบิดาของพระองค์
ทรงด�ำรงต�ำแหน่งผู้ช่วยเสนาธิการทหารบก มียศเป็นพันเอก หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร ท�ำให้
หม่อมหลวงบัวมีความจ�ำเป็นต้องติดตามหม่อมเจ้านักขัตรมงคลไปยังประเทศสหรัฐอเมริกา จึงได้มอบ
หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ให้อยู่ในความดูแลของเจ้าพระยาวงศานุประพัทธ์ และท้าววนิดาพิจาริณี ผู้เป็นคุณ
ตาและคุณยายที่บ้านถนนพระราม ๖

ในระหว่างที่อยู่ในความดูแลของคุณตาและคุณยายนี้ หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิได้มีโอกาสไปเฝ้าค้าง
แรมเป็นคร้ังคราวกับหม่อมเจ้าอัปษรสมาน กิติยากร พระมารดาของหม่อมเจ้านักขัตรมงคล ประมาณ
ปลายปี พ.ศ. ๒๔๗๖ เหตกุ ารณ์ทางการเมอื งตึงเครยี ดมากข้นึ หม่อมเจ้าอปั ษรสมานไดพ้ าหมอ่ มราชวงศ์
สิริกติ ติ์ ามเสด็จฯ พระบาทสมเด็จพระปกเกลา้ เจ้าอย่หู ัวไปประทบั ณ จงั หวดั สงขลา

ประมาณปลายปี พ.ศ. ๒๔๗๗ หม่อมเจา้ นักขัตรมงคลทรงลาออกจากราชการ กลับมาประทบั ท่ี
ประเทศไทย หมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ ซ์ิ ง่ึ ขณะนน้ั มอี ายปุ ระมาณ ๒ ปเี ศษ จงึ ไดก้ ลบั มาอยรู่ วมกนั เปน็ ครอบครวั กบั
บดิ ามารดา ทบี่ า้ นเลขท่ี ๘ ถนนกรงุ เกษม เทเวศร์ หรอื ทเี่ รยี กกนั วา่ วงั เทเวศร์ ซง่ึ เปน็ ทปี่ ระทบั ของพระบดิ า

หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร เร่ิมต้นการศึกษาชั้นอนุบาลในราวปี พ.ศ. ๒๔๘๐ เม่ือมีอายุได้
ประมาณ ๕ ปี โดยพระบดิ าไดพ้ าไปเขา้ เรยี นทโี่ รงเรยี นราชนิ ี ทต่ี งั้ อยู่ ณ ปากคลองตลาด (ถนนมหาราช) ซงึ่
เปน็ โรงเรยี นทม่ี เี จา้ นายศกึ ษาอยเู่ ปน็ จำ� นวนมาก และในขณะนนั้ หมอ่ มเจา้ พจิ ติ รจริ าภา เทวกลุ พระภาษยฐ
ภคนิ ขี องหมอ่ มเจา้ อปั ษรสมาน ทรงเปน็ อาจารยใ์ หญอ่ ยทู่ โ่ี รงเรยี นแหง่ นี้ หมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ ส์ิ ามารถเรยี น
ผ่านชั้นอนุบาลและสอบขึ้นชน้ั ประถมศกึ ษาปที ่ี ๑ ไดใ้ นปเี ดียวกนั

ช่วงปีถัดมา สงครามโลกคร้ังที่ ๒ หรือสงครามมหาเอเชียบูรพา ได้แผ่ขยายมาถึงประเทศไทย
จังหวัดพระนครถูกเคร่ืองบินโจมตีทางอากาศบ่อยคร้ัง ท�ำให้การเดินทางไม่สะดวกและขาดความ
ปลอดภยั หมอ่ มเจ้านกั ขตั รมงคลจึงตดั สนิ ใจย้ายหมอ่ มราชวงศ์สิรกิ ติ ิ์ไปเรียนตอ่ ในช้นั ประถมศกึ ษาปีที่ ๒
ที่โรงเรียนเซนต์ฟรังซีสซาเวียร์คอนแวนต์ ซ่ึงต้ังอยู่ ณ ถนนสามเสน ใกล้กับวังเทเวศร์ สามารถ
โดยสารรถรางจากบรเิ วณหนา้ วงั ไปลงยงั บา้ นญวน ซงึ่ เปน็ ทตี่ ง้ั ของโรงเรยี นไดส้ ะดวก ประกอบกบั เวลานน้ั
พชี่ ายทง้ั สอง หมอ่ มราชวงศก์ ลั ยาณกติ ิ์ และหมอ่ มราชวงศอ์ ดลุ ยกติ ์ิ กำ� ลงั เรยี นอยทู่ โี่ รงเรยี นเซนตค์ าเบรยี ล
จึงสามารถเดินทางไปโรงเรียนไดพ้ รอ้ ม ๆ กัน

โรงเรียนเซนต์ฟรังซิสซาเวียร์คอนแวนต์แห่งนี้ นอกจากจะสอนวิชาตามหลักสูตร เช่นเดียวกับ
โรงเรียนท่ัว ๆ ไป โดยเน้นหนักด้านภาษาอังกฤษและภาษาฝร่ังเศสแล้ว ยังมีการสอนวิชาพิเศษเพ่ิมเติม
อื่น ๆ อาทิ วาดเขยี น การฝมี อื และการดนตรี หมอ่ มราชวงศส์ ิริกติ ิ์เลือกเรียนเปียโนเป็นวิชาพเิ ศษ โดย
เร่ิมเรียนตั้งแต่ปีแรกที่เข้าเป็นนักเรียน เหตุท่ีมีพรสวรรค์และความสนใจอย่างมากในด้านน้ี ท�ำให้หม่อม
ราชวงศ์สิริกิต์ิสามารถเรียนเปียโนได้ดีและรวดเร็วเป็นพิเศษ ซึ่งครูผู้ฝึกสอนในเรื่องของหลักการเล่นและ
โนต้ เพลงเบื้องตน้ คือ มาดามเรอเนย์ และมาดามฟรงั ซสิ กา้

พระมารดาแหง่ การคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพ 23

หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์เรียนอยู่ท่ีโรงเรียนเซนต์ฟรังซีสซาเวียร์คอนแวนต์เป็นเวลาหลายปีจนถึงชั้น
มัธยมศึกษา ท�ำให้มีความรู้ในภาษาต่างประเทศคือ ภาษาอังกฤษและภาษาฝร่ังเศสเป็นอย่างดี จนเม่ือ
สงครามโลกครั้งท่ี ๒ สงบลง และพระบิดาได้ตัดสินพระทัยเข้ารับราชการในกระทรวงการต่างประเทศ
อีกคร้ัง ตามค�ำทูลเชิญของนายควง อภัยวงศ์ นายกรัฐมนตรี โดยได้ไปด�ำรงต�ำแหน่งอัครราชทูตประจ�ำ
ส�ำนักเซนต์เจมส์ ประเทศอังกฤษ หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิซ่ึงเวลาน้ันมีอายุ ๑๓ ปีเศษ และเพิ่งเรียนส�ำเร็จ
ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปที ี่ ๓ จึงไดต้ ามเสด็จพระบิดาไปยงั ประเทศองั กฤษด้วยในปี พ.ศ. ๒๔๘๙

ท่ีประเทศอังกฤษ หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิได้ศึกษาวิชาภาษาอังกฤษและภาษาฝรั่งเศสกับครูท่ีจ้าง
มาสอนพิเศษ ควบคู่ไปกับการเรียนเปียโนโดยไม่ได้เข้าศึกษาในโรงเรียน ด้วยมุ่งหวังจะเรียนเปียโนเป็น
วิชาชีพ ครอบครัวของหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์พ�ำนักอยู่ท่ีประเทศอังกฤษได้ไม่นาน หม่อมเจ้านักขัตรมงคล
ได้รับค�ำสั่งให้ย้ายไปด�ำรงต�ำแหน่งเอกอัครราชทูตประจ�ำประเทศเดนมาร์ก และระหว่างพ�ำนักอยู่ใน
โรงแรมทกี่ รุงโคเปนเฮเกน เพ่อื รอเข้าเฝ้าถวายพระราชสาสน์แดพ่ ระเจ้าเฟรเดอรกิ นัน้ ทางรฐั บาลไทยได้
มีค�ำสั่งใหม่ ให้หม่อมเจ้านักขัตรมงคลไปด�ำรงต�ำแหน่งเอกอัครราชทูตประจ�ำกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส
ในระหว่างน้ี หม่อมราชวงศ์สิริกิติย์ ังคงเรยี นและหมัน่ ฝกึ ซอ้ มเปยี โนเปน็ พเิ ศษตลอดเวลา ดว้ ยประสงค์จะ
เข้าศึกษาต่อใน Conservatoire National de Musique ซ่ึงเป็นวิทยาลัยการดนตรีที่มีชื่อเสียงของ
กรงุ ปารีส

เข้าเฝ้าฯ พระเจ้าอยูห่ วั

ในปี พ.ศ. ๒๔๙๐ หม่อมราชวงศส์ ิรกิ ติ ิม์ อี ายุ ๑๕ ปี หม่อมเจ้านกั ขตั รมงคลซ่ึงทรงพำ� นกั อยู่ ณ
ประเทศฝรง่ั เศส และครอบครวั ของทา่ นไดม้ โี อกาสรบั เสดจ็ ฯ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ภมู พิ ลอดลุ ยเดช
ซึ่งเสด็จขึ้นเถลิงถวัลย์สืบต่อจากพระบรมเชษฐา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล เป็น
พระมหากษัตรยิ ล์ �ำดับที่ ๙ แห่งราชวงศจ์ กั รี และต่อมาในเดอื นตุลาคม พ.ศ. ๒๔๙๑ พระบาทสมเดจ็ พระ
เจา้ อยู่หัวทรงประสบอุบัติเหตทุ างรถยนตท์ น่ี อกเมอื งโลซานน์ ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ทรงได้รับบาดเจ็บ
สาหสั บรเิ วณพระพักตร์และพระเศียร ต้องเสดจ็ ฯ เข้ารบั การรกั ษาท่โี รงพยาบาลในต�ำบลมอร์เซส

ในระหว่างที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวประทับรักษาพระองค์อยู่น้ัน สมเด็จพระศรีนคริน
ทราบรมราชชนนีทรงมีรับส่ังให้ราชองครักษ์ติดต่อไปยังหม่อมเจ้านักขัตรมงคล ให้หม่อมหลวงบัวน�ำธิดา
ท้ังสองคือ หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ และหม่อมราชวงศ์บุษบา ไปเข้าเฝ้าฯ เย่ียมพระอาการท่ีโรงพยาบาล
เปน็ ประจ�ำทุกวัน ดว้ ยพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยู่หวั ทรงมพี ระราชกระแสรบั ส่งั วา่ เม่อื ทรงฟน้ื คืนพระสติ
คร้ังแรก ทรงระลกึ ถงึ บคุ คลเพียง ๒ คน คอื สมเดจ็ พระราชชนนี และหม่อมราชวงศส์ ริ กิ ิต์ิ

24 ๙๐ พรรษา บรมราชินีนาถ

เป็นพระคู่หมั้น

พระราชพิธหี มน้ั ไดจ้ ดั ขึน้ เป็นการภายใน ณ โรงแรมวินด์เซอร์ เปน็ โรงแรมชั้นหนึ่งในนครโลซานน์
เม่ือวันท่ี ๑๙ กรกฎาคม ๒๔๙๒ โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงน�ำพระธ�ำมรงค์เพชรรูปหัวใจ
พระราชทานให้หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ ผ่านทางหม่อมเจ้านักขัตรมงคลเป็นการหม้ันไว้ช้ันหน่ึงก่อน ซ่ึงพระ
ธำ� มรงคน์ เ้ี ป็นองค์เดยี วกับท่ีสมเดจ็ พระราชบิดาประทานแด่สมเด็จพระราชชนนนี ั่นเอง

พระมารดาแหง่ การคุ้มครองความหลากหลายทางชีวภาพ 25

26 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

พระราชพิธรี าชาภิเษกสมรส

เมื่อวันท่ี ๒๘ เมษายน ๒๔๙๓ พระราชพิธีราชาภิเษกสมรสได้จัดขึ้น ณ วังสระปทุม โดยมี
สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงเป็นประธาน พระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัวและหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ ทรงจดทะเบียนสมรสตามกฎหมายเช่นบุคคลสามัญทั่วไป โดยมี
พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมขนุ ชยั นาทนเรนทร และจอมพล ป. พบิ ลู สงคราม รว่ มลงนามเปน็ ราชสกั ขที า่ มกลาง
พระบรมวงศานวุ งศ์ ประธานสภาผแู้ ทนราษฎร ประธานวฒุ สิ ภา ผแู้ ทนรฐั บาลไทย และขา้ ราชการชนั้ ผใู้ หญ่
ทีไ่ ดร้ ับพระมหากรณุ าธิคุณโปรดเกลา้ ฯ ให้มาร่วมในพระราชพิธนี ี้

จากนั้นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ เสด็จฯ ขึ้นประทับยังห้องพระ
ราชพิธีบนต�ำหนักเพื่อรับพระราชทานน้�ำพระพุทธมนต์และเทพมนต์ จากสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า
ตามโบราณราชประเพณี เสร็จแล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้อาลักษณ์อ่านค�ำสถาปนาหม่อม
ราชวงศ์สิริกิต์ิเป็น สมเด็จพระราชินีสิริกิต์ิ แล้วพระราชทานเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์
ซง่ึ เปน็ เคร่อื งราชอสิ รยิ าภรณ์สูงสุดแดส่ มเด็จพระราชินสี ริ ิกติ ์ิ จากน้นั พระราชทานของท่รี ะลึกเปน็ หีบเงนิ
ขนาดเล็กทมี่ ีพระปรมาภไิ ธยยอ่ ภอ. และ สก. ให้แก่พระประยรู ญาตทิ ี่ใกลช้ ิดและราชสักขี

พระมารดาแห่งการคุม้ ครองความหลากหลายทางชีวภาพ 27

28 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

พระอสิ รยิ ศักด์ิ

ในวันที่ ๕ พฤษภาคม ๒๔๙๓ อันเป็นวันพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ซ่ึงพระบาทสมเด็จ
พระเจา้ อยหู่ วั ขน้ึ ครองราชยอ์ ยา่ งเปน็ ทางการ เมอ่ื การตามพระราชพธิ โี บราณราชประเพณเี สรจ็ สน้ิ ลงแลว้
ในวนั รงุ่ ขน้ึ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหส้ ถาปนาสมเดจ็ พระราชนิ สี ริ กิ ติ ข์ิ นึ้
ด�ำรงพระอิสริยศักด์ิเป็น สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินี พร้อมกับพระราชทานเครื่องราช
อิสริยาภรณอ์ ันเป็นโบราณมงคลนพรตั น์ราชวราภรณ์และเคร่อื งอิสริยราชูปโภคตามล�ำดบั

ในระหวา่ งวนั ที่ ๒๒ ตลุ าคม ถงึ ๕ พฤศจิกายน ๒๔๙๙ ทพี่ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัวทรงผนวช
อยู่ สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ ี ทรงดำ� รงตำ� แหนง่ ผสู้ ำ� เรจ็ ราชการแทนพระองค์ ไดท้ รงปฏบิ ตั ิ
พระราชกจิ ตา่ ง ๆ ดว้ ยพระปรชี าสามารถ หรอื การตดั สนิ พระทยั ลงพระนามาภไิ ธยในพระราชบญั ญตั ติ า่ ง ๆ
เพื่อให้ออกใชเ้ ปน็ กฎหมายตอ่ ไป เมอื่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ ัวทรงลาผนวชแล้ว เมอ่ื วันที่ ๕ ธนั วาคม
๒๔๙๙ ไดท้ รงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ เฉลมิ พระอภไิ ธยใหเ้ ปน็ สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ
ตามราชประเพณีท่เี มือ่ สมเดจ็ พระนางเจา้ พระบรมราชนิ พี ระองค์ใด ไดท้ รงด�ำรงต�ำแหนง่ ผสู้ �ำเร็จราชการ
แทนพระองค์แล้ว ให้ออกพระนามว่า สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ นับเป็นองค์ที่สองรองจาก
สมเดจ็ พระศรีพัชรนิ ทราบรมราชนิ ีนาถ ในรัชกาลที่ ๕ ทที่ รงไดร้ บั การเฉลิมพระอภิไธยเชน่ น้ี

พระมารดาแหง่ การคุม้ ครองความหลากหลายทางชีวภาพ 29

30 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

๙๐ พรรษา บรมราชินนี าถ

นบั ตง้ั แตว่ นั ท่ี ๒๘ เมษายน ๒๔๙๓ ซง่ึ เปน็ วนั ทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช
ทรงเข้าพระราชพธิ ีราชาภิเษกสมรสกบั หม่อมราชวงศ์สิรกิ ิติ์ กิตยิ ากร ทม่ี คี วามสง่างามเหลอื เกนิ ในวนั น้ัน
หมอ่ มราชวงศ์สิรกิ ติ ิ์ กิตยิ ากร สวมชดุ สงี าชา้ ง ผา้ ยกทอง ปักเปน็ ลายกนก ชา่ งงดงามเหลอื เกิน พสกนิกร
ชาวไทยท่ัวหลา้ ตา่ งแซซ่ ้องสดุดี ด้วยหัวใจทเ่ี ปีย่ มลน้ ดว้ ยความสุข ความปลมื้ ปตี เิ หลือลน้ ความจงรักภกั ดี
สดุ ทจี่ ะบรรยาย ทวี่ นั นพ้ี วกเราทกุ คนมสี มเดจ็ พระบรมราชนิ ี พระแมม่ งิ่ โมฬจี กั รวี งศ์ พระแมเ่ จา้ ของชาวไทย

พระอจั ฉริยภาพของพระองค์ท่านทรงมมี ากมายรอบดา้ น ทั้งงานบ้านและงานเมอื ง ดงั พระปรชี า
สามารถ ทแ่ี สดงประจักษ์แจง้ คร้งั พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ ัว เสดจ็ ออกทรงผนวชเม่อื วนั ท่ี ๒๒ ตลุ าคม
๒๔๙๙ ตามโบราณราชประเพณี จงึ ทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ แตง่ ตงั้ สมเดจ็ พระบรมราชินี เปน็ ผ้สู �ำเรจ็
ราชการแทนพระองค์ สมเดจ็ พระบรมราชนิ ีทรงปฏิญาณพระองคว์ ่า

“…ขา้ พเจา้ จะชอื่ สตั ย์ สจุ รติ และจงรกั ภกั ดตี อ่ พระมหากษตั รยิ ์ จะปฏบิ ตั หิ นา้ ทเี่ พอ่ื ประเทศชาติ
ประชาชน และจะรักษาไว้ซ่ึงรัฐธรรมนญู แห่งราชอาณาจักรไทยทกุ ประการ…”

และภายหลงั ทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงลาผนวชแลว้ ไดท้ รงสถาปนาพระอสิ รยิ ยศสมเดจ็ พระ
นางเจา้ ฯ พระบรมราชินี ขึน้ เปน็ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินนี าถ อนั มีความหมายว่า ทรงเปน็ ท่ีพึ่ง
ของประชาชน นบั เปน็ สมเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถ องคท์ ส่ี องของไทยตอ่ จากสมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทราบรมราชนิ นี าถ
ซึง่ ทรงปฏิบัตริ าชการแทนพระองค์ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจ้าอยหู่ ัว เม่ือครงั้ เสดจ็ ฯ เยอื นยุโรป

สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ ไดท้ รงประกอบพระราชกรณยี กจิ นอ้ ยใหญน่ านปั การเปน็
ลำ� ดบั มา ทรงอทุ ศิ พระวรกายและพระราชหฤทยั ใหแ้ กพ่ สกนกิ รของพระองคเ์ สมอมา ทรงสามารถแบง่ เบา
พระราชภารกิจทั้งหลายทั้งปวงในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไปได้มาก ด้วยทรงยึดม่ันอยู่ใน
พระราชดำ� รสั ของพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ท่ีวา่

“…คนเราจะอยู่สุขสบายแค่คนเดียวไม่ได้ ถ้าคนท่ีอยู่ล้อมรอบมีความทุกข์ ควรต้องแบ่งเบา
ความทกุ ขข์ องเขาบ้างตามก�ำลงั และความสามารถเท่าท่ีจะช่วยได…้ ”

ด้วยพระราชอิรยิ าบทอนั งดงามในลักษณะทีเ่ ปน็ ธรรมชาติ ไม่วา่ พระองค์เสด็จฯ ทรงงาน ณ ท่แี ห่งใด
จะทรงโปรดแยม้ พระสรวลอยา่ งเปน็ กนั เอง และทรงพระราชานญุ าตใหร้ าษฎรไดเ้ ขา้ เฝา้ อยา่ งใกลช้ ดิ โดยมไิ ด้
ทรงถอื พระองคเ์ ลย ทรงโปรดทจี่ ะถามถงึ ทกุ ขส์ ขุ และปญั หาชวี ติ ความเปน็ อยขู่ องราษฎรดว้ ยพระองคเ์ อง
เสมอ ทำ� ใหท้ รงทราบถงึ แกน่ แทข้ องปญั หาความเดอื ดรอ้ นของราษฎร อนั นำ� ไปสหู่ นทางการแกไ้ ขถงึ รากเหงา้
ของปญั หา อยา่ งปราชญผ์ ชู้ าญฉลาด จงึ ไดเ้ กดิ โครงการพระราชดำ� รนิ านปั การเพอื่ บำ� บดั ทกุ ข์ บำ� รงุ สขุ ราษฎร
ทว่ั ทกุ ทอ้ งทโี่ ดยไมแ่ บง่ ชนชนั้ เชอื้ ชาติ ศาสนาแตอ่ ยา่ งใด พระองคไ์ ดท้ รงปฏบิ ตั พิ ระราชกรณยี กจิ มากมาย
เพ่ือเกอื้ กูลราษฎรให้มคี วามอยู่ดกี ินดี มสี ขุ ภาพกาย และสุขภาพจติ ท่ีดี มคี วามผาสุกโดยท่ัวกนั ดงั พอจะ
ประมวลโดยสังเขปได้ดงั น้ี

พระมารดาแหง่ การคุม้ ครองความหลากหลายทางชีวภาพ 31

32 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

งานดา้ นยกระดบั ฐานะความเป็นอยู่
ของราษฎร

ศิลปาชีพ ศิลปไทย จุดเริ่มต้นของมูลนิธิศิลปาชีพน้ันมาจากพระราโชบายของพระบาทสมเด็จ
พระเจา้ อยูห่ วั ด้วยทรงมพี ระราชประสงค์ที่จะสนับสนนุ ให้ราษฎรในหมบู่ ้านทหี่ า่ งไกลจากการคมนาคม มี
การพัฒนาตนเอง และพ่ึงตนได้ในหมู่บ้าน เรียกกันว่าหมู่บ้านเบ็ดเสร็จ พระองค์ทรงช่วยเหลือทางด้าน
แหลง่ นำ้� ด้านการเกษตร ให้ชาวบ้านได้ปลูกขา้ ว ปลูกผัก เลยี้ งสตั ว์ มธี นาคารข้าวในหมูบ่ ้าน สมเด็จพระ
นางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ จึงทรงริเริ่มโครงการศิลปาชีพขึ้นในปี พ.ศ. ๒๕๑๓ เพ่ือช่วยส่งเสริมและ
สนับสนนุ ให้ชาวบ้านทอผา้ เย็บผ้า เป็นช่างไม้ ชา่ งแกะสลัก ผลติ เครื่องปนั้ ดินเผา และทำ� งานฝมี อื ตา่ ง ๆ
โดยทรงมุ่งเนน้ งานศิลปหัตถกรรมพ้นื บ้านภมู ิปญั ญาท้องถิ่นของคนไทยเปน็ ส�ำคญั ซ่ึงพระองค์ทรงมคี วาม
ภาคภมู ใิ จอยเู่ สมอวา่ คนไทยมสี ายเลอื ดของชา่ งฝมี อื อยทู่ กุ คน ไมว่ า่ จะเปน็ ชาวไรช่ าวนา หรอื อาชพี ใด อยู่
สารทศิ ใด คนไทยมคี วามละเอยี ดออ่ น และมคี วามฉบั ไว ตอ่ การรบั ศลิ ปะทกุ ชนดิ ขอเพยี งแตใ่ หเ้ ขามโี อกาส
ได้เรยี นรแู้ ละฝึกฝน เขากจ็ ะแสดงความสามารถออกมาใหเ้ หน็ ได้ โครงการศลิ ปาชีพ นอกจากจะเป็นการ
เสรมิ อาชพี เพมิ่ รายไดแ้ กท่ อ้ งถน่ิ แลว้ ยงั เปน็ การอนรุ กั ษศ์ ลิ ปพน้ื บา้ นแตโ่ บราณอนั เปน็ สมบตั ทิ างวฒั นธรรม
ทแี่ สนลำ�้ คา่ ของชาติใหค้ งอยู่สืบไป

โครงการศิลปาชีพได้ขยายงานส่ทู อ้ งถนิ่ ทว่ั ประเทศอย่างรวดเรว็ และต่อเนอื่ งมาโดยตลอด ตอ่ มา
ในปี พ.ศ. ๒๕๑๙ มูลนธิ สิ ง่ เสรมิ ศลิ ปาชีพพิเศษในพระบรมราชนิ ปู ถมั ภไ์ ด้รบั การกอ่ ตัง้ ขึน้ และได้เปลีย่ น
ช่ือในเวลาต่อมาเป็น มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ โดยทรงรับ
เป็นองค์ประธานมูลนธิ ิ โดยมจี ดุ ประสงคท์ ่ีจะชว่ ยเหลอื ราษฎร ซึง่ สว่ นใหญเ่ ป็นชาวไรช่ าวนาในชนบทไดม้ ี
รายไดเ้ พิ่มขึ้น จากอาชพี ข้างเคียง นอกเหนือไปจากอาชีพหลกั คือท�ำไรท่ �ำนา ในปจั จุบันมูลนธิ ฯิ ได้จัดตง้ั
ศูนยฝ์ กึ ศิลปาชีพทัว่ ภมู ิภาค โดยมศี ูนยก์ ลางอยู่ทก่ี องศิลปาชพี สวนจติ รลดา กรุงเทพฯ และมีผลงานศิลป
หัตถกรรมพื้นบ้านมากมาย วางจ�ำหน่ายในร้านจิตรลดา ซ่ึงมีสาขาอยู่ท่ัวประเทศ นอกจากนี้พระองค์ยัง
ทรงโปรดส่งเสริมงานศิลปาชีพในการจัดแสดง เผยแพร่ และจ�ำหน่ายผลิตภัณฑ์ในงานส�ำคัญต่าง ๆ ท้ัง
ภายในและตา่ งประเทศเสมอ

พระมารดาแห่งการค้มุ ครองความหลากหลายทางชีวภาพ 33

34 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

งานด้านมนุษยธรรม

สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ ทรงมพี ระราชหฤทัยทเี่ มตตา อ่อนโยน นุม่ นวล มาตัง้ แต่
ทรงพระเยาว์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ทรงตระหนักในพระปรีชาสามารถ และน้�ำพระราชหฤทัย
เมตตา กรุณา ของสมเด็จพระนางเจา้ ฯ พระบรมราชินนี าถเป็นอย่างดี จึงทรงมีพระบรมราชโองการแตง่
ตั้งให้ดำ� รงตำ� แหน่งสภานายกิ าสภากาชาดไทย เมื่อวันท่ี ๑๒ สิงหาคม ๒๔๙๙ ทรงมงุ่ มั่นทจ่ี ะปฏิบัตพิ ระ
ราชภารกจิ เพอ่ื ความเจรญิ ของสภากาชาดไทย ทรงเปน็ องคป์ ระธานการประชมุ คณะกรรมการสภากาชาด
ทรงพระราชทานแนวพระราชด�ำริในการจดั กจิ กรรมต่าง ๆ เพอ่ื หารายไดบ้ ำ� รงุ สภากาชาดไทย ทรงพัฒนา
ปรบั ปรงุ กจิ การของสภากาชาดไทยใหท้ ดั เทยี มนานาอารยประเทศ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหก้ ระจาย
งานของสภากาชาดไปตามจงั หวัดตา่ ง ๆ ในรูปของกาชาดจังหวดั เพ่ือชว่ ยเหลอื ราษฎรได้อย่างท่วั ถงึ และ
เมื่องานของสภากาชาดได้ขยายออกไป จึงทรงแต่งต้ังสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ให้ดำ� รงตำ� แหน่งอุปนายิกาสภากาชาดไทย เพ่ือจะไดท้ รงชว่ ยดูแลกจิ การของสภากาชาดไทยได้มากยง่ิ ข้ึน
พระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ท่านยังได้แผ่ไพศาลถึงผู้อพยพลี้ภัยสงครามของประเทศเพ่ือนบ้านท่ีหนี
เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารตามแนวชายแดนไทย โดยพระองค์ทรงเสด็จฯ ทอดพระเนตรสถานการณ์
ต่าง ๆ ด้วยพระองค์เอง และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สภากาชาดไทยร่วมกับกาชาดสากล ออกไป
ช่วยเหลือด้านมนุษยธรรม จัดต้ังศูนย์สภากาชาดไทยข้ึนเพื่อเป็นที่อยู่อาศัยพักพิงของผู้ล้ีภัย จัดอาหาร
เคร่ืองอปุ โภคบรโิ ภค และรักษาอาการเจ็บปว่ ย ตลอดจนสอนวิชาชีพ เพอื่ การน�ำไปประกอบอาชีพไดใ้ น
อนาคต

ทรงก่อต้ังมูลนิธิสายใจไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ข้ึนเมื่อวันที่ ๒ เมษายน ๒๕๑๘ เพ่ือให้การ
สงเคราะห์แก่ข้าราชการ ทหาร ต�ำรวจ และอาสาสมัครผู้บาดเจ็บหรือพิการ ตลอดจนครอบครัวผู้พิการ
และเสียชีวิต นอกเหนอื จากสิทธิท่ีได้รบั ความช่วยเหลือจากทางราชการ เพือ่ สร้างขวัญและก�ำลังใจใหผ้ ูท้ ่ี
ปฏิบัติการอยู่แนวหน้ามีความอบอุ่นสบายใจท่ีมีแนวหลังคอยให้ก�ำลังใจและห่วงใย ทรงพระกรุณาโปรด
เกล้าฯ ให้สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเปน็ ประธานมูลนธิ สิ ายใจไทย จวบจน
ปจั จบุ นั นอกจากน้ี ยงั ทรงมพี ระราชานเุ คราะหด์ า้ นสาธารณสขุ แกร่ าษฎรอกี หลายโครงการ ไดแ้ ก่ โครงการ
แพทย์หลวง โครงการทันตกรรมพระราชทาน โครงการแพทย์พิเศษตามพระราชประสงค์ โครงการ
ศัลยแพทย์อาสา โครงการแพทย์หู คอ จมูก โครงการหมอหมู่บ้าน โครงการแขนขาเทียมพระราชทาน
เคล่อื นท่ี เปน็ ต้น

ทกุ ครัง้ ทเ่ี สดจ็ ฯ เยือนราษฎร จะทรงโปรดเกลา้ ฯ ให้จดั หนว่ ยแพทยพ์ ระราชทานตามเสด็จฯ เพื่อ
ชว่ ยตรวจรกั ษาราษฎรผเู้ จบ็ ไข้ หากคนไขค้ นใดจำ� เปน็ ตอ้ งเขา้ รบั การรกั ษาในโรงพยาบาล กจ็ ะโปรดเกลา้ ฯ
ใหด้ ำ� เนนิ การสง่ ตวั เขา้ โรงพยาบาลในภาคนนั้ ๆ แตห่ ากวา่ คนไขผ้ นู้ นั้ เปน็ โรคทต่ี อ้ งการแพทยเ์ ฉพาะโรค ที่
ไมม่ ีในจังหวัดนน้ั กใ็ ห้น�ำตัวเข้ากรงุ เทพฯ เพ่ือเขา้ รบั การรกั ษาจนกวา่ จะหาย พระองค์จะทรงคอยตดิ ตาม
สอบถามอาการอยเู่ สมอ และโปรดเกล้าฯ ให้นางสนองพระโอษฐ์ไปเยีย่ มเยอื นเสมอ

พระมารดาแห่งการคุ้มครองความหลากหลายทางชีวภาพ 35

36 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

งานด้านการศึกษา

สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ ทรงใฝพ่ ระราชหฤทยั ในเรอ่ื งการศกึ ษา และทรงเกอื้ หนนุ
การศึกษาเป็นอยา่ งมากด้วย ทรงเขา้ พระทัยดวี า่ การศกึ ษาน้นั เปน็ รากฐานท่สี ำ� คัญแห่งชีวิต ความเปน็ อยู่
ทดี่ ขี องราษฎร หากแตร่ าษฎรตามหมบู่ า้ นชนบททหี่ า่ งไกลไมม่ โี อกาสไดเ้ ขา้ ศกึ ษาหาความรู้ พระองคจ์ งึ ให้
ความสนพระราชหฤทยั อยเู่ สมอ ทรงหว่ งใย และตระหนกั ถงึ ความสำ� คญั และทรงเพยี รพยายามแกไ้ ขอยา่ ง
เตม็ กำ� ลงั โดยทรงรเิ รมิ่ โครงการหอ้ งสมดุ สารพดั ประโยชนข์ นึ้ ในหมบู่ า้ น โดยใชช้ อ่ื วา่ ศาลารวมใจ ดว้ ยทรง
มีพระราชประสงค์ใหร้ าษฎร ทุกเพศทกุ วัยไดเ้ พ่มิ พนู ความรู้ ไม่วา่ จะเป็นการศกึ ษาในระบบโรงเรียนหรือ
นอกระบบโรงเรยี น เพอื่ ใหม้ ีความรู้รอบตัว รู้ถงึ ความเปลี่ยนแปลง รูจ้ กั ปรบั ตวั ให้กับสภาพสังคมปจั จบุ ัน
และทีส่ ำ� คญั คอื สามารถนำ� ความร้ไู ปเลยี้ งตนเองและครอบครัวไดเ้ ป็นอยา่ งดี สำ� หรับเดก็ จากครอบครัวท่ี
ยากจนแตเ่ ลา่ เรยี นดี และสามารถเปน็ หลกั ของครอบครวั ตอ่ ไปได้ จะทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ รบั ไวเ้ ปน็
นกั เรยี นในพระบรมราชานเุ คราะห์ ทรงพระเมตตาบรจิ าคพระราชทรัพย์สว่ นพระองค์ ตง้ั โรงเรยี นประถม
ศกึ ษาส�ำหรับชาวไทยภเู ขา ตัง้ โรงเรยี นมัธยมศกึ ษาในท้องท่ที ร่ี าษฎรยากจน

พระองค์ทรงใฝ่พระราชหฤทัยศกึ ษาหาความรอู้ ยู่ตลอดเวลา ทรงเป็นนักอา่ น เมื่อทรงอ่านพบส่ิง
ที่น่าสนใจซึ่งเป็นประโยชน์แก่ผู้ใด จะทรงมีพระราชกระแสรับสั่งให้จัดหาหนังสือเหล่าน้ัน หรือทรงอ่าน
บนั ทกึ ลงในเทปบนั ทกึ เสยี ง ถา้ เปน็ ภาษาตา่ งประเทศจะทรงมพี ระราชเสาวนยี ใ์ หแ้ ปล เมอื่ ไดท้ อดพระเนตร
ตรวจดแู ลว้ เหน็ ควรจะพระราชทานทใ่ี ด จะทรงมพี ระราชเสาวนยี ใ์ หข้ า้ ราชบรพิ าร ดำ� เนนิ การสนองพระราช
ประสงค์ เช่นพระราชทานหนังสือและเทปบันทึกพระสุรเสียงบทธรรมะแก่ข้าราชบริพาร ทหาร ผู้พิการ
ทุพพลภาพ และพระราชทานไปยังศาลารวมใจส�ำหรับราษฎร ได้อ่านและฟังกันอีกด้วย พระองค์จึงทรง
เปน็ แบบอยา่ งทด่ี ยี ง่ิ ทอ่ี าณาประชาราษฎรควรเจรญิ รอยตามพระยคุ ลบาท หมนั่ ศกึ ษาหาความรู้ พจิ ารณา
น�ำความรไู้ ปใช้ในชวี ติ ประจ�ำวัน ให้เกดิ ประโยชน์แกต่ นเอง และส่วนรวมอย่างแทจ้ ริง

พระมารดาแห่งการคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพ 37

38 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

งานดา้ นท�ำนุบำ� รงุ พุทธศาสนา

สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ ทรงปฏบิ ตั พิ ระองคเ์ ปน็ พทุ ธศาสนกิ ชนทด่ี ี ทรงมพี ระราช
ศรัทธาในหลักธรรมแห่งพระบวรพุทธศาสนาอย่างแท้จริง ทรงโปรดท่ีจะเสด็จฯ ไปทรงคารวะพระเถระ
ผ้ใู หญ่ เพ่อื ทรงสดับพระธรรม ทรงบ�ำเพญ็ พระราชกุศลในพระราชพิธีและวันส�ำคัญต่าง ๆ ทางศาสนา อยู่
เนอื งๆ ทรงเปน็ พระราชธุระดแู ลพระสงฆอ์ าพาธทไ่ี ร้ญาติ โดยโปรดเกลา้ ฯ พระราชทานพระบรมราชานุ
เคราะห์ในการรักษาพยาบาล ทรงโปรดสวดมนต์ไหว้พระ และทรงท�ำสมาธิเจริญวิปัสสนากรรมฐานเป็น
พระจริยวัตรอยู่เปน็ นจิ ทรงจัดดอกไมบ้ ูชาพระด้วยพระองค์เอง ทรงโปรดใหบ้ ันทกึ เสยี งพระธรรมเทศนา
ของพระเถระผู้ใหญม่ าทรงฟงั และพระราชทานเทปธรรมะใหแ้ กเ่ หลา่ ขา้ ราชบริพารและผสู้ นใจธรรม ทรง
พระราชทานการสนบั สนนุ และทำ� นบุ ำ� รงุ พทุ ธศาสนาในทกุ ดา้ น ทรงอปุ ถมั ภบ์ ำ� รงุ สถาบนั เผยแพรพ่ ระพทุ ธ
ศาสนาเป็นจ�ำนวนมาก เช่น ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ รบั สถาบันแม่ชไี ทยไวใ้ นพระบรมราชนิ ปู ถัมภ์ มา
ต้งั แตป่ ี พ.ศ. ๒๕๒๐ และได้เสดจ็ ฯ ไปทรงเปน็ องคป์ ระธานในการประชมุ ใหญป่ ระจ�ำปขี องสถาบนั อยา่ ง
ต่อเนื่อง ทรงรับมูลนิธิส่งเสริมพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ของสภาการศึกษามหามกุฎราชวิทยาลัยใน
พระบรมราชินูปถมั ภอ์ ีกด้วย

นอกจากจะทรงเป็นพุทธศาสนิกชนที่ปฏิบัติพระราชกรณียกิจทางศาสนาอย่างสม่�ำเสมอแล้ว ยัง
ทรงเปน็ อุปถมั ภกิ าศาสนาต่าง ๆ ในราชอาณาจักรไทย ไม่ว่าศาสนาพุทธ ครสิ ต์ อิสลาม พราหมณ์ ฮินดู
ฯลฯ เพราะทรงถือว่า ศาสนาแต่ละศาสนามีความส�ำคัญ เป็นเคร่ืองยึดเหน่ียวจิตใจของประชาชน ให้มี
ความประพฤติดี เป็นผลให้เกิดความสงบร่มเย็นในสังคม หากประชาชนเกิดความขัดแย้งทางศาสนากัน
ย่อมเป็นสาเหตุหน่ึงท่ีกอ่ ใหเ้ กดิ ความไมส่ งบสขุ ขึ้นในชาตไิ ด้ ทรงพระราชทานพระราชทรัพย์สว่ นพระองค์
เพ่ือใช้ในการศาสนาและศาสนาพิธีอยเู่ สมอเป็นพระราชจรยิ วตั ร

พระมารดาแห่งการคมุ้ ครองความหลากหลายทางชวี ภาพ 39

40 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

งานดา้ นอนุรักษ์ ฟืน้ ฟทู รัพยากรธรรมชาติ
และสิ่งแวดลอ้ ม

สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงสนพระราชหฤทัยในเร่ืองของป่าไม้และทรัพยากร
ชีวภาพมาชา้ นานแลว้ ทรงตระหนกั ดีถงึ ความสมั พันธอ์ ันสลบั ซับซ้อนของสรรพสงิ่ ทธี่ รรมชาตสิ รรสรา้ งไว้
และความหลากหลายของพนั ธพ์ุ ชื และสตั ว์ ตลอดจนธรรมชาตอิ นั เปน็ แหลง่ กำ� เนดิ แหง่ สรรพสงิ่ ทงั้ ปวง เมอ่ื
เสด็จแปรพระราชฐาน ทรงเยี่ยมราษฎรในภูมิภาคต่าง ๆ ได้ทรงเห็นความเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติที่
เสอื่ มโทรมลงทง้ั จากภัยธรรมชาติและน�้ำมอื มนุษย์ ทำ� ให้ดินฟา้ อากาศแปรปรวน เกิดภยั แล้งป่าไมอ้ ันเปน็
แหลง่ กำ� เนิดตน้ น้�ำลำ� ธารไดแ้ หง้ ขอดลง สัตวป์ ่าและพนั ธุพ์ ืชได้ ลดนอ้ ยลงทกุ ที

ทรงมพี ระราชดำ� รทิ จี่ ะรกั ษาปา่ ทเ่ี หลอื อยู่ พรอ้ มกบั การสรา้ งปา่ ทดแทนปา่ ทถ่ี กู ทำ� ลายลงไป พรอ้ ม
ทั้งสร้างความรู้สึกรักและหวงแหนต่อต้นไม้ทุกต้นให้เกิดขึ้นในหัวใจของประชาชน จึงบังเกิดโครงการ
พระราชดำ� ริต่าง ๆ ข้ึนมากมาย อาทิ โครงการป่ารกั นำ�้ ขึ้นเป็นคร้งั แรกทอ่ี �ำเภอสอ่ งดาว จังหวัดสกลนคร
เม่อื วนั ท่ี ๒๐ ธนั วาคม ๒๕๒๕ ดว้ ยพระราชปณิธาน

“…พระเจ้าอยู่หัวเป็นน�้ำ ฉันจะเป็นป่า ป่าที่ถวายความจงรักภักดีต่อน�้ำ พระเจ้าอยู่หัวสร้าง
อ่างเกบ็ นำ้� ฉันจะสร้างป่า…”

ทรงโปรดเกลา้ ฯ ให้หาท่ีดนิ ท่รี กร้างว่างเปล่าหรอื ปา่ เสอ่ื มโทรม เพ่อื นำ� ต้นไมม้ าปลูก ไดแ้ ก่ ไมโ้ ต
เรว็ ไม้ใช้สอย ไมเ้ ศรษฐกจิ พระราชทานพระราโชบายให้จัดต้งั หมู่บ้านปา่ รักน�้ำขน้ึ เพื่อให้ชาวบา้ นช่วยกนั
ดูแล ต่อมาได้บังเกิดโครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ ให้ป่าอยู่กับคนได้ คนอยู่กับป่าได้โดยไม่มีการท�ำลาย
โครงการพระราชด�ำรสิ วนหาดทรายใหญ่ โครงการศูนยเ์ พาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตวป์ ่าในภูมิภาคต่าง ๆ
ท่ัวประเทศไทย โครงการอนุรักษ์และขยายพันธุ์เต่าทะเล โครงการสวนสัตว์ธรรมชาติหรือสวนสัตว์เปิด
โครงการสวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ โครงการคืนชีวิตกล้วยไม้ไทยสู่ไพรพฤกษ์ โครงการ
ฟื้นฟูทรัพยากรชายฝั่งทะเลอันเนื่องมาจากพระราชค�ำริ โครงการคืนช้างป่าสู่ธรรมชาติตามพระราชด�ำริ
โครงการฟารม์ ตัวอย่างในพระราชด�ำริ โครงการธงพระราชทานพทิ กั ษ์ป่าเพือ่ รกั ษาชวี ิต ฯลฯ

โครงการพระราชด�ำริ ไดเ้ ปน็ แบบอยา่ งของโครงการพัฒนาอย่างยงั่ ยนื ช่วยปลูกฝังให้ประชาชน
เห็นความส�ำคัญของการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ รู้จักวิธีอนุรักษ์ และใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่าง
ประหยัด ทรงเสรมิ สรา้ งแรงจงู ใจในการอนุรักษ์ ให้ความรู้ และสร้างจิตส�ำนึกใหร้ าษฎรมีอาชพี ที่เพม่ิ พูน
รายได้ มชี วี ิตความเป็นอยูด่ ีข้นึ และมีความผาสกุ ทวั่ กัน สอดคลอ้ งกับแนวความคดิ การพัฒนาอยา่ งยงั่ ยนื
และเปน็ จุดเริ่มต้นของการปลูกป่าในใจคนและปลูกป่าดว้ ยพลงั มวลชนที่ด�ำเนนิ การอยใู่ นปจั จบุ ัน

พระมารดาแห่งการคมุ้ ครองความหลากหลายทางชวี ภาพ 41

นอกจากนี้ ทรงสอนใหร้ าษฎรใชท้ รพั ยากรธรรมชาตใิ หเ้ กดิ ประโยชนส์ งู สดุ อยา่ งประหยดั ตวั อยา่ ง
เช่น การท�ำผลิตภัณฑ์จากย่านลิเภา ซ่ึงเป็นพืชที่เกิดข้ึนเองตามธรรมชาติทางภาคใต้ ซ่ึงเป็นงานฝีมือท่ี
สืบทอดกันมาแต่โบราณและก�ำลังจะสูญไป โปรดให้ฟื้นฟูการสานย่านลิเภาเป็นเคร่ืองใช้ เดิมชาวบ้านใช้
เฉพาะสีน้�ำตาลและต้นใหญ่ จะดึงมาทั้งกอแล้วเลือกเฉพาะเถาแก่ ทิ้งเถาอ่อนไป ท�ำให้สูญเสีย
ทรพั ยากรธรรมชาตโิ ดยเปลา่ ประโยชน์ พระองคจ์ งึ ทรงเสดจ็ ฯ ไปยงั แหลง่ ทมี่ ยี า่ นลเิ ภา พรอ้ มดว้ ยคณะนกั
วชิ าการ นกั พฤกษศาสตร์ เพอ่ื เขา้ ไปชว่ ยสอนใหช้ าวบา้ นรจู้ กั วธิ เี ลอื กเถายา่ นลเิ ภาทเ่ี หมาะสมในการนำ� มา
จักสาน ทรงโปรดเกล้าฯ ใหน้ ำ� ย่านลเิ ภาสดี ำ� มาจักสานด้วย เพราะนำ� มาสานลายละเอียดได้ดแี ละสวยงาม
นอกจากน้ี ทรงแนะน�ำให้ใช้หวายหอม ซ่ึงใช้เป็นโครงสานยา่ นลิเภาอย่างประหยัดอกี ด้วย นอกจากนี้ ทรง
โปรดเกลา้ ฯ ให้ทดลองปลกู ยา่ นลิเภา โดยใช้ไมค้ ้�ำใหย้ อดสงู ขน้ึ เพื่อจะไดเ้ ถาทย่ี าวขนึ้ ในการใช้ประโยชน์
ต่อไป

พระองคท์ รงเปน็ นกั บรหิ ารจดั การทรพั ยากรธรรมชาตทิ ม่ี พี ระปรชี าญาณอนั ลำ�้ เลศิ ยง่ิ ทรงใหค้ วาม
สำ� คญั ในการเผยแพรค่ วามรู้ และเสรมิ สรา้ งจติ สำ� นกึ ในการอนรุ กั ษใ์ หแ้ กร่ าษฎร ทรงใหม้ กี ารอนรุ กั ษท์ งั้ ใน
ถ่ินและนอกถิ่นท่ีอยู่อาศัยตามธรรมชาติ ทรงสนับสนุนการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างย่ังยืน สอดคล้อง
ตามกระแสโลกท่ีก�ำลังกระตุ้นเร้าให้นานาประเทศร่วมมือกันอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและธ�ำรงไว้ซึ่ง
สรรพชวี ติ ในโลก ทรงเปน็ ผนู้ ำ� แหง่ การอนรุ กั ษอ์ ยา่ งแทจ้ รงิ ทรงชว่ ยพลกิ ฟน้ื ความอดุ มสมบรู ณ์ สรา้ งระบบ
ความสมดุลแหง่ ธรรมชาติคืนส่แู ผ่นดินไทย

42 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

พระมารดาแห่งการคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพ 43

44 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

งานด้านอนรุ ักษ์ และเชดิ ชศู ลิ ปวัฒนธรรมไทย

พระองคท์ รงตระหนกั ดวี า่ ประเทศไทยเรานมี้ ศี ลิ ปวฒั นธรรมทเ่ี ปน็ เอกลกั ษณอ์ นั ดงี ามสบื ทอดมา
แต่บรรพบุรุษ แต่ปัจจุบันศิลปวัฒนธรรมไทยบางอย่างก�ำลังจะสิ้นสูญไป เพราะขาดการสืบทอดและเผย
แพร่ ดงั นน้ั จงึ ทรงเปน็ ผนู้ ำ� ในการเผยแพร่ เชดิ ชู สบื สานงานศลิ ปะของไทยใหเ้ ปน็ ทรี่ จู้ กั และนยิ มแพรห่ ลาย
ให้คนไทยมคี วามภาคภูมิใจในความเปน็ ไทย และเปน็ ที่เล่อื งลือไปท่ัวโลก ตลอดระยะเวลาท่ผี ่านมา ทรง
ใฝ่พระราชหฤทัยศึกษาหาความรู้ด้านประวัติศาสตร์ โบราณคดี ศิลปวัฒนธรรมไทย ทรงพระอุตสาหะ
เสดจ็ ฯ ไปทอดพระเนตรศลิ ปวตั ถแุ ละโบราณสถานอยเู่ สมอ โดยเฉพาะแหลง่ ประวตั ศิ าสตรแ์ ละโบราณคดี
ในจงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยาซง่ึ เคยเปน็ ราชธานขี องไทย ทรงโปรดใหผ้ รู้ กู้ ราบบงั คมทลู อธบิ ายประวตั คิ วาม
เป็นมา ขอ้ มลู ในพระราชพงศาวดาร และมพี ระราชด�ำรัสถามรายละเอียดต่าง ๆ พร้อมทัง้ ทรงแสดงความ
ยกย่องช่นื ชมในศลิ ปวัฒนธรรม ศลิ ปวตั ถุ โบราณวัตถุ และทรงเชดิ ชูความส�ำคญั ของโบราณสถานว่า เปน็
แหล่งบนั ทึกเร่อื งราวความเจรญิ รงุ่ เรอื งและวฒั นธรรม ตลอดจนการต่อส้ปู กปอ้ งบ้านเมืองของบรรพบรุ ุษ
ในอดีต ทรงพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เพ่ือบูรณะ ปฏิสังขรณ์ โบราณสถานต่าง ๆ ที่เป็น
แหล่งประวตั ิศาสตร์ชาติไทย

ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ ให้เปดิ พระทน่ี ่ังวมิ านเมฆ และพระท่นี ัง่ อภิเศกดสุ ติ ในเขตพระราชวัง
สวนดสุ ิต เปน็ พพิ ธิ ภัณฑส์ ่วนพระองคแ์ ละพพิ ิธภัณฑ์ศิลปาชีพ ส�ำหรับเป็นทจ่ี ัดแสดงถาวรพระราชสมบตั ิ
ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูห่ ัว และผลงานผลิตภณั ฑต์ า่ ง ๆ ทีไ่ ด้จากโครงการศิลปาชีพ ท่ี
ทรงพระกรณุ าแนะน�ำใหใ้ ชล้ ายที่แสดงศลิ ปวฒั นธรรมพ้นื บา้ น วิถชี ีวิตชาวบ้าน ดอกไม้พ้ืนบ้าน วรรณคดี
ไทยตา่ ง ๆ ซง่ึ เป็นหนทางหนงึ่ ทีจ่ ะเผยแพรง่ านศลิ ปวัฒนธรรมไทยใหย้ งั่ ยนื ตลอดไป นอกจากน้ี ไดท้ รงส่ง
เสริมใหเ้ กษตรกรในภมู ภิ าคต่าง ๆ หันมาประกอบอาชีพหัตถกรรมพ้ืนบา้ นเปน็ อาชพี เสริมในยามว่าง และ
พระราชทานพระราชทรพั ยส์ นบั สนนุ งานศลิ ปหตั ถกรรม เพอื่ ชว่ ยยกระดบั ความเปน็ อยขู่ องราษฎรใหด้ ขี น้ึ
อกี ทง้ั เปน็ การฟน้ื ฟแู ละธำ� รงรกั ษาหตั ถกรรมไทยโบราณทก่ี ำ� ลงั เลอื นหายใหก้ ลบั คงอยเู่ ปน็ มรดกคแู่ ผน่ ดนิ
ไทย เชน่ การทอผา้ ไหมมดั หมล่ี วดลายโบราณ การทอผา้ แพรวา การจกั สานยา่ นลเิ กา การทำ� เครอื่ งถมเงนิ
และทอง เป็นต้น และเนื่องจากหตั ถกรรมประเภทน้ีตอ้ งใช้ฝมี อื เวลา และความอดทนเปน็ อยา่ งมาก หาก
ไม่เร่งรีบฟืน้ ฟูใหท้ ันกาล ในขณะทีม่ ผี รู้ ใู้ นงานแขนงต่าง ๆ เหล่าน้ี ในการเผยแพร่ความรใู้ ห้แก่คนรุน่ ตอ่ ไป
งานหัตถศิลป์ล�้ำค่านี้ก็จะสูญหายไปตามกาลเวลา จึงทรงพระกรุณายกย่องประกาศเกียรติคุณและ
พระราชทานรางวัลให้แก่ผู้ท่ีมีผลงานดี เป็นการพระราชทานก�ำลังใจ ท�ำให้ผู้ท่ีได้รับการยกย่อง มีความ
ปลาบปลื้มและมีศรัทธาในการปฏิบัติภารกิจที่ทรงมอบหมายให้ดียิ่งขึ้น ซึ่งส่งผลให้การสืบทอดงานศิลป์
บรรลุผลสำ� เรจ็ อย่างดียิ่ง สมดงั พระราชประสงค์

พระมารดาแหง่ การคุ้มครองความหลากหลายทางชีวภาพ 45

46 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ

พระองค์ทรงสนบั สนนุ การแต่งกายท่ีเป็นแบบไทย โดยทรงนำ� ผ้าไทยมาตดั เยบ็ เปน็ ฉลองพระองค์
โดยทรงเป็นผูน้ �ำการใชฉ้ ลองพระองค์ชดุ ประจำ� ชาติ หรือชดุ ไทยพระราชนยิ ม ข้ึนเปน็ ครั้งแรก ในปี พ.ศ.
๒๕๐๓ เมื่อคราวมีก�ำหนดการที่จะตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไปทรงเจริญสัมพันธ์ไมตรีกับ
ประเทศตา่ ง ๆ ทรงมีพระราชด�ำรวิ ่า แม้ว่าเราจะมีเอกลักษณแ์ ละวฒั นธรรมในการแต่งกายของเราเองอยู่
แล้ว แต่สตรไี ทยก็ยังไมม่ ีชุดแต่งกายประจ�ำชาติ จงึ โปรดเกล้าฯ ใหศ้ กึ ษา คน้ คว้า แบบเครอ่ื งแต่งกายสตรี
ไทยสมยั ตา่ ง ๆ และออกแบบปรับปรงุ ให้ทนั สมยั จัดข้ึนเป็นชุดประจ�ำชาติของสตรีไทย และทรงใชเ้ ป็นชดุ
ฉลองพระองคใ์ นระหวา่ งทเ่ี สดจ็ ฯ ทรงโปรดเกลา้ ฯ ใหอ้ อกแบบชดุ ไทยพระราชนยิ ม ๘ ชดุ เพอื่ ใชใ้ นโอกาส
ต่าง ๆ และทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหท้ า่ นผ้หู ญิงมณีรัตน์ บุนนาค ใหเ้ ปน็ ผู้คิดชือ่ ชุดไทยเหล่านัน้ ให้
ช่ือท่ีตง้ั ขึ้นนี้ เปน็ ชื่อทไ่ี ดแ้ นวคดิ มาจากชอื่ พระตำ� หนกั และชือ่ พระทน่ี ั่ง ซึ่งมีความสอดคลอ้ งกับโอกาสใน
การใชเ้ ครื่องแต่งกายชุดไทยดว้ ย อันประกอบด้วย ชดุ ไทยเรือนตน้ ชดุ ไทยจติ รลดา ชดุ ไทยอมรนิ ทร์ ชดุ
ไทยบรมพมิ าน ชดุ ไทยจกั รี ชดุ ไทยจกั รพรรดิ ชดุ ไทยดสุ ติ และชดุ ไทยศวิ าลยั นอกจากน้ี ยงั เมตตาออกแบบ
เสอื้ ประจ�ำชาติสำ� หรับสภุ าพบุรุษ ทเ่ี รยี กวา่ เสือ้ พระราชทาน ซงึ่ มี ๓ แบบอีกดว้ ย ปจั จบุ นั ชดุ ไทยประจ�ำ
ชาติ เปน็ ท่ีนิยมแพรห่ ลายในสงั คม และเล่อื งลือไปท่วั โลกควรคา่ แกก่ ารภาคภมู ิใจของคนไทยยิง่ นกั

พระมารดาแหง่ การคมุ้ ครองความหลากหลายทางชีวภาพ 47

48 ๙๐ พรรษา บรมราชนิ นี าถ