โครงการสํารวจจัดเก็บและรวบรวมองค์ความรู้ การอนุรักษ์ส่งเสริมและเพิ่มคุณค่าผ้า ทอพื้นถิ่นในจังหวัดราชบุรี

ขอขอบคุุณผู้�้ให้้ข้้อมูลู

พระครููโฆสิิตสุุตคุุณ เจ้า้ อาวาสวััดบางแคใหญ่่ จัังหวััดราชบุรุ ีี คุณุ จรููญ พาระมีี
พระครููภััททสิิริิธรรม เจ้า้ อาวาสวัดั ม่ว่ ง จังั หวััดราชบุุรีี คุณุ สอางค์์ พรหมอิินทร์ ์
พระครููเวฬุุวนาภิริ มย์์ เจ้า้ อาวาสวััดป่า่ ไผ่่ จัังหวััดราชบุรุ ีี คุุณสวัสั ดิ์์� เจิมิ เครือื
เจ้า้ กรมการทหารช่่าง ราชบุุรีี พลตรีี สุทุ ินิ เบ็็ญจวิไิ ล คุณุ เอกสิทิ ธิ์� โกมลกิติ ติพิ งศ์์
คุุณยายทองอยู่� กำำ�ลัังหาญ คุณุ คเณชา ดวงจัันทร์์
คุณุ วลััยรััตน์์ ทรัพั ย์์คีรี ีี คุุณภัทั รพงศ์์ วงศ์์กิจิ เกษม
คุุณสำำ�ราญ ปี่�ป่ ัวั คุุณวีรี ะ บุญุ หลง
อาจารย์์เผ่่าทอง ทองเจือื คุณุ วุฒุ ิิ บุญุ เลิศิ
ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร. อนุชุ า ทีีระคานนท์์ คุณุ บัวั แก้้ว บุญุ เลิศิ
คุณุ สรพล ถีรี ะวงษ์์ คุณุ อภิิโชติิ เอ็น็ ทู้�
รองศาสตราจารย์์ ดร.น้ำ��ำ ฝน ไล่ส่ ััตรููไกล คุุณสายรุ้้�ง เอ็็นทู้�
อาจารย์์พีีระยา สระมาลา คุณุ ยุุพิิน เรือื นศิิลป์์
คุุณพรพิิไล มีีมาลัยั คุุณจำำ�เนียี น เสียี งเพราะ
คุณุ เอก เอี่ย� มชื่น� คุุณสุวุ รรณา ชััยสิิทธิ์ส� งวน
คุณุ อภิิญญา ชวรางกูรู คุุณยุพุ ิิน ไหมละออง
คุุณพิมิ พ์์ ชมภูเู ทศ คุุณสมฤทััย พุุธพริ้�ง
คุณุ สายชล กระทู้้� คุุณวีนี า สุขุ อยู่�
คุณุ มณีี สุขุ เกษม
คุุณจิิราภา สุุขเกษม
คุุณดลตวรรณ มณีีจัันทร์ ์
คุุณนิิภา มณีีจัันทร์์
คุุณสาหร่า่ ย มณีจี ันั ทร์์



จังั หวััดราชบุุรีี ศิลิ ปกรรม
สำำ�นัักงานวััฒนธรรมจังั หวััดราชบุรุ ีี ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร. เกษหทัยั สิิงห์์อิินทร์์
กระทรวงวัฒั นธรรม คุุณชััชเชษฐ์์ ปราบปราม
คุณุ สุชุ าริดิ า สุุปารา
ข้้อมูลู ทางบรรณานุกุ รม ช่่างภาพ / วีีดีีโอ
วิทิ วันั จันั ทร คุุณญาณวิิทย์์ วััฒนสินิ
โครงการสํํารวจจัดั เก็บ็ และรวบรวมองค์ค์ วามรู้� การอนุรุ ักั ษ์ส์ ่ง่ เสริมิ และเพิ่่ม� คุณุ ค่า่ ผ้า้ คุุณเพ็็ญจัันทร์์ จันั ทร
ทอพื้้น� ถิ่น� ในจังั หวัดั ราชบุรุ ีี - ราชบุรุ ีี : สํํานักั งานวััฒนธรรมจัังหวััดราชบุุรีี กระทรวง คุุณสมบููรณ์์ ศุุภฤกษ์์กุลุ ชััย
วัฒั นธรรม, 2565.
203 หน้า้ .
1. การทอผ้า้ . 2. ผ้า้ --ไทย-- ราชบุรุ ี,ี 1. เกษหทัยั สิงิ ห์อ์ ินิ ทร์์, ผู้�แต่่งร่่วม. 1. ชื่�อเรื่�อง
677
ISBN 978-616-543-757-8

ชื่่อ� เรื่่�อง โครงการสำำ�รวจจััดเก็็บและรวบรวมองค์์ความรู้� การอนุุรัักษ์์ส่่งเสริิม
และเพิ่่�มคุุณค่่าผ้้าทอพื้้�นถิ่ �นในจัังหวััดราชบุุรีี

ผู้้แ� ต่ง่ ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร. วิิทวััน จันั ทร
ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร. เกษหทััย สิงิ ห์อ์ ิินทร์์

ปีีที่่พ� ิิมพ์์ 2565
ครั้้ง� ที่่พ� ิมิ พ์์ 1 จำ�ำ นวนพิมิ พ์์ 120 เล่่ม
จััดทำำ�โดย สำ�ำ นักั งานวัฒั นธรรมจัังหวััดราชบุรุ ีี กระทรวงวััฒนธรรม
พิิมพ์ท์ ี่่� โรงพิิมพ์ม์ หาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์

เลขที่่� 99 หมู่� 18 ตำ�ำ บลคลองหนึ่่�ง อำ�ำ เภอคลองหลวง จังั หวัดั ปทุุมธานีี
12121

คำ�ำ นำ�ำ

จากความสำำ�คััญของภููมิิปััญญาหััตถกรรมพื้้�นถิ่ �นและวััฒนธรรมด้้านเสื้ �อผ้้าเครื่ �องแต่่งกาย
ของ ๘ ชนชาติิพัันธุ์�ที่�อาศััยอยู่�ในจัังหวััดราชบุุรีีซึ่่�งปััจจุุบัันกำำ�ลัังจะสููญหายเนื่่�องจากกระแส
การเปลี่่ย� นแปลงของโลกเทคโนโลยีีและวิวิ ััฒนาการด้้านต่า่ ง ๆ ในหลากหลายมิติ ิิ ดัังนั้้น� โครงการสำำ�รวจ
จััดเก็็บและรวบรวมองค์์ความรู้ �การอนุุรัักษ์์ส่่งเสริิมและเพิ่่�มคุุณค่่าผ้้าทอพื้้�นถิ่ �นในจัังหวััดราชบุุรีี
มีีวััตถุุประสงค์์ ดัังนี้้�

๑) เพื่่อ� รวบรวมองค์ค์ วามรู้� กระบวนการผลิติ ลักั ษณะลวดลาย การใช้้สีี รูปู แบบผลิติ ภัณั ฑ์แ์ ละ
กระบวนการถ่า่ ยทอดองค์ค์ วามรู้�ในการทอผ้้าพื้้�นถิ่�นในจังั หวัดั ราชบุุรีแี ละเผยแพร่ป่ ระชาสััมพันั ธ์์

๒) เพื่่�อศึึกษาแนวทางการอนุุรัักษ์์ ฟื้น้� ฟูแู ละสืืบสานการทอผ้า้ พื้้น� ถิ่น� ในจัังหวัดั ราชบุรุ ีี รวมถึึงการ
ประยุุกต์์และพััฒนารููปแบบผลิิตภััณฑ์์ผ้้าทอพื้้�นถิ่�นให้้มีีรููปแบบร่่วมสมััย สามารถใช้ง้ านได้ห้ ลากหลาย
เพื่่�อสร้า้ งมูลู ค่่าเพิ่่�มให้ผ้ ้า้ ทอพื้้�นถิ่�น

๓) เกิดิ แนวทางในการถ่า่ ยทอดองค์ค์ วามรู้้�ด้า้ นผ้้าทอพื้้�นถิ่�นที่่�นำ�ำ ไปพััฒนาต่่อยอดเป็็นผลิติ ภััณฑ์์
และสินิ ค้า้ ทางวััฒนธรรม เกิิดการสร้้างอาชีีพสร้า้ งรายได้ใ้ ห้้กับั ชุมุ ชนต่่อไป

จัังหวััดราชบุรุ ีี

โครงการสำำ�รวจจััดเก็็บและรวบรวมองค์์ความรู้�้การอนุรุ ักั ษ์์ส่่งเสริิมและเพิ่่�มคุุณค่า่ ผ้้าทอพื้้�นถิ่่�นในจังั หวัดั ราชบุุรีี

หลัักการและเหตุผุ ล
จังั หวัดั ราชบุรุ ีมี ีตี ้น้ ทุนุ ด้า้ นศิลิ ปวัฒั นธรรมที่่ป� ระกอบไปด้ว้ ยร่อ่ งรอยทางประวัตั ศาสตร์์ โบราณคดีี สถาปัตั ยกรรม จารีตี ประเพณีี

ที่่ด� ีงี ามและภูมู ิปิ ัญั ญาท้อ้ งถิ่น� รวมถึึงวิถิ ีชี ีวี ิติ ของกลุ่�มชาติพิ ันั ธุ์�ที่ห� ลากหลายเป็น็ แหล่ง่ วัฒั นธรรมสำ�ำ คัญั แห่ง่ หนึ่ง�่ ของภาคกลาง สะท้อ้ นเอกลักั ษณ์์
ที่่โ� ดดเด่น่ เฉพาะตัวั โดยเฉพาะการทอผ้า้ ซึ่ง�่ เป็น็ ภูมู ิปิ ัญั ญาและองค์ค์ วามรู้�ของคนในท้อ้ งถิ่น� มีลี ักั ษณะเฉพาะที่่เ� กิดิ จากการสั่ง� สมประสบการณ์์
จนเกิดิ ทัักษะ ความชำ�ำ นาญและถ่า่ ยทอดสืบื ต่่อกันั มาจากรุ่�นสู่�รุ่�น การทอผ้า้ ถืือเป็็นงานฝีีมืือที่่�เชื่อ� มโยงศิิลปวัฒั นธรรม ประเพณีแี ละวิถิ ีี
การดำ�ำ รงชีวี ิติ ของคนในท้อ้ งถิ่น� เกิดิ การหล่อ่ หลอมให้เ้ หมาะสมกับั สภาพการเปลี่่ย� นแปลงของสังั คมจนกลายเป็น็ อัตั ลักั ษณ์ส์ ะท้อ้ นคุณุ ค่า่
ของชุุมชน แสดงให้เ้ ห็็นถึึงความประณีีต สวยงามและทักั ษะในงานฝีีมืือ ทั้้�งยังั สามารถบอกเล่า่ ความเป็็นมาของเชื้�อชาติิและชุมุ ชนนั้้�นๆ ได้้
เป็็นอย่่างดีี

การทอผ้า้ พื้้น� ถิ่น� ของจัังหวัดั ราชบุุรีี มีเี อกลักั ษณ์์เฉพาะที่่น� ่่าสนใจ โดยเฉพาะผ้า้ จกไทยวน อาทิิ
ผ้้าจกคููบััว เป็็นผ้้าจกที่่�มีีลายที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์เฉพาะของตััวเอง เช่่น ลายดอกเซีีย ลายหัักนกคู่� ลายโก้้งเก้้ง ลายหน้้าหมอน
และลายนกคู่่�กิินน้ำ�ำ� ฮ่ว่ มเต้า้ พบมากในตำำ�บลคููบััว ตำ�ำ บลดอนตะโก อำำ�เภอเมืืองราชบุุรีี
ผ้า้ จกหนองโพ-บางกะโด เป็น็ ผ้า้ จกที่่ม� ีลี วดลายขนาดและสีสี ันั ที่่ม� ีคี วามใกล้เ้ คียี งกับั ผ้า้ จกคูบู ัวั แต่จ่ ะมีคี วามแตกต่า่ งจากผ้า้ จกคูบู ัวั
ตรงที่่ช� ายของตีนี ซิ่น� และมีลี ักั ษณะบางลายที่่�ใกล้้เคียี งกัับลายผ้า้ ของผ้า้ ไทพวน
ผ้า้ จกดอนแร่่ เป็น็ ผ้า้ จกที่่ม� ีลี ายที่่ม� ีเี อกลักั ษณ์เ์ ป็น็ ของตัวั เอง เช่น่ ลายกาบ ลายกาบดอกแก้ว้ และลายนกคู่่�กินิ น้ำ��ำ ฮ่ว่ มเต้า้ พบมาก
ในชุมุ ชนไทยวน ตำ�ำ บลดอนแร่่ ตำำ�บลห้ว้ ยไผ่่ อำำ�เภอเมืืองราชบุุรีี ตำ�ำ บลหนองปลาหมอ อำำ�เภอบ้า้ นโป่่ง และตำ�ำ บลรางบััว อำำ�เภอจอมบึึง
นอกจากนี้้แ� ล้ว้ ยังั มีกี ารทอผ้า้ พื้้น� ถิ่น� ที่่ส� ะท้อ้ นอัตั ลักั ษณ์ข์ องแต่ล่ ะชาติพิ ันั ธุ์�ในจังั หวัดั ราชบุรุ ีี อาทิิ ไทยพื้้น� ถิ่น� ไททรงดำ�ำ ลาวเวียี ง
เขมรลาวเดิิม มอญ จีีนและกระเหรี่ย� งที่่ย� ัังคงอนุุรักั ษ์์และสืืบสานการทอผ้า้ ในรูปู แบบดั้�งเดิิมไว้้ ปััจจุบุ ันั สภาพสังั คมที่่เ� ปลี่่�ยนไปทำำ�ให้้
ภููมิปิ ัญั ญาการทอผ้า้ มีกี ารปรับั เปลี่่ย� นรูปู แบบจากการทอด้ว้ ยเทคนิคิ แบบดั้ง� เดิิม พััฒนาเป็น็ ผ้า้ ทอแบบประยุุกต์์ในเชิิงพาณิิชย์์
สำ�ำ นัักงานวััฒนธรรมจัังหวัดั ราชบุุรีี ได้ส้ ่่งเสริมิ และสนัับสนุุนให้้เกิิดการพััฒนาองค์์ความรู้้�ด้้านศาสนา ศิิลปะ วััฒนธรรม
และภููมิิปััญญาท้อ้ งถิ่น� อย่า่ งต่อ่ เนื่่อ� ง จึึงได้้จัดั ทำำ�โครงการสำ�ำ รวจจััดเก็็บและรวบรวมองค์์ความรู้� การอนุุรักั ษ์์ ส่่งเสริิมและเพิ่่�มคุุณค่า่ ผ้า้ ทอ
พื้้�นถิ่น� ในจังั หวััดราชบุุรีีขึ้�น เพื่่อ� รวบรวมองค์ค์ วามรู้้�ทุุกด้้านเกี่ย� วกัับการทอผ้้าพื้้น� ถิ่น� ในจัังหวััดราชบุุรีี ทั้้�งนี้้เ� พื่่�อศึึกษาแนวทางการอนุุรักั ษ์์
ฟื้้�นฟูแู ละสืบื สานการทอผ้า้ พื้้น� ถิ่น� ในจังั หวัดั ราชบุุรีี รวมถึึงการพัฒั นารููปแบบผลิติ ภัณั ฑ์์ ให้ม้ ีีรููปแบบร่่วมสมััย แสดงอัตั ลัักษณ์์ของจังั หวััด
ราชบุุรีี สามารถประยุุกต์์และเพิ่่ม� ประโยชน์์การใช้้งานที่่�หลากหลายมากยิ่�งขึ้�น

วััตถุปุ ระสงค์์ เป้้าหมาย
๑. เพื่่อ� รวบรวมองค์์ความรู้� กระบวนการผลิติ ลักั ษณะลวดลาย ลัักษณะการใช้ส้ ีี ๑.เชิงิ ปริมิ าณ : มีีเอกสารที่่ร� วบรวมองค์ค์ วามรู้�เกี่ย� วกัับผ้า้ ทอพื้้น� ถิ่น� ในจัังหวัดั ราชบุุรีี ในรูปู แบบหนัังสือื

รูปู แบบผลิติ ภััณฑ์์และกระบวนการถ่า่ ยทอดองค์ค์ วามรู้�การทอผ้้าพื้้น� ถิ่น� ในจัังหวััดราชบุุรีี พร้้อมทั้้ง� E-book จำำ�นวน ๑๐๐ เล่ม่
๒. เพื่่อ� ศึึกษาแนวทางการอนุรุ ักั ษ์์ ฟื้น�้ ฟูแู ละสืืบสานการทอผ้า้ พื้้�นถิ่น� ในจัังหวััดราชบุรุ ีี ๒. เชิงิ คุณุ ภาพ : มีีองค์ค์ วามรู้�เกี่ย� วกับั ผ้้าทอพื้้�นถิ่�นในจัังหวัดั ราชบุรุ ีีที่่�สมบูรู ณ์์สามารถนำ�ำ ไปเป็็นข้อ้ มูลู
อ้า้ งอิงิ ทางวิชิ าการ การจัดั กิจิ กรรม/โครงการ ให้เ้ กิดิ ประโยชน์ส์ ูงู สุดุ รวมถึึงการนำ�ำ ไปเป็น็ ข้อ้ มูลู ประกอบการพัฒั นา
รวมถึึงการพััฒนารููปแบบผลิิตภััณฑ์์ผ้้าทอพื้้�นถิ่�น ให้้มีีรููปแบบร่่วมสมััยแสดงอััตลักั ษณ์์ ต่อ่ ยอดให้เ้ กิิดมููลค่า่ และคุุณค่่าทางเศรษฐกิิจ สร้า้ งรายได้้ สร้้างอาชีีพให้้คนในชุุมชนและจังั หวัดั ราชบุรุ ีี
ของจังั หวััดราชบุรุ ีี สามารถประยุกุ ต์์และเพิ่่ม� ประโยชน์ก์ ารใช้้งานที่่�หลากหลาย ระยะเวลาดำำ�เนิินงาน
ระหว่่างเดือื นตุลุ าคม ๒๕๖๓ – กัันยายน ๒๕๖๔
๓. เพื่่อ� หาแนวทางการนำำ�เอาองค์ค์ วามรู้�และภููมิิปัญั ญาการทอผ้า้ พื้้�นถิ่น� ในจัังหวััด สถานที่่ด� ำำ�เนิินงาน
ราชบุรุ ีีมาพััฒนาผลิิตภัณั ฑ์เ์ ป็็นสินิ ค้้าวัฒั นธรรมเพื่่อ� สร้า้ งมูลู ค่า่ เพิ่่�มให้ก้ ับั ชุมุ ชน จัังหวััดราชบุรุ ีี
ผู้ร้� ับั ผิิดชอบโครงการ
ขอบเขตการดำ�ำ เนิินงาน สำำ�นัักงานวัฒั นธรรมจัังหวััดราชบุุรีี กระทรวงวััฒนธรรม
๑.ศึึกษาและรวบรวมองค์์ความรู้�เกี่�ยวกัับผ้้าทอพื้้�นถิ่�นในจัังหวััดราชบุุรีี
ทั้้ง� กระบวนการผลิติ ลักั ษณะลวดลาย ลักั ษณะการใช้ส้ ีี รูปู แบบผลิติ ภัณั ฑ์แ์ ละกระบวนการ ประโยชน์ท์ ี่่�คาดว่่าจะได้้รัับ
ถ่่ายทอดองค์ค์ วามรู้� ๑. มีอี งค์ค์ วามรู้�เกี่ย� วกับั การทอผ้า้ พื้้น� ถิ่น� ในจังั หวัดั ราชบุรุ ีทีี่่ส� มบูรู ณ์์ สามารถนำ�ำ ข้อ้ มูลู ไปประกอบการพัฒั นา
๒.ศึึกษาแนวทางการอนุุรักั ษ์์ฟื้�น้ ฟูแู ละสืบื สานการทอผ้า้ พื้้น� ถิ่�นในจังั หวััดราชบุุรีี ต่่อยอด รวมถึึงการสร้้างมููลค่่าเพิ่่ม� สร้า้ งอาชีพี และสร้้างรายได้้ให้้แก่ช่ ุุมชนและจังั หวััดราชบุุรีีต่อ่ ไป
รวมถึึงการพััฒนารููปแบบผลิิตภััณฑ์์ผ้้าทอพื้้�นถิ่�น ให้้มีีรููปแบบร่่วมสมััยแสดงอััตลัักษณ์์ ๒. มีกี ารอนุรุ ักั ษ์แ์ ละส่ง่ เสริมิ มรดกทางวัฒั นธรรมการทอผ้า้ พื้้น� ถิ่น� ในจังั หวัดั ราชบุรุ ีอี ย่า่ งจริงิ จังั เป็น็ ระบบ
ของจังั หวััดราชบุุรีี สามารถประยุกุ ต์แ์ ละเพิ่่�มประโยชน์์การใช้้งานที่่ห� ลากหลาย และมีีมาตรฐาน
๓.จััดเก็็บและบัันทึึกข้้อมููลองค์์ความรู้�ทั้�งหมดในรููปของเอกสารรููปเล่่มรายงาน ๓. มีีฐานข้อ้ มููลมรดกทางวััฒนธรรมและภูมู ิปิ ััญญาท้้องถิ่�นเกี่�ยวกัับการทอผ้า้ พื้้�นถิ่น� ในจัังหวัดั ราชบุรุ ีี
และไฟล์ข์ ้อ้ มูลู ซึ่ง�่ เป็น็ เอกสารอ้า้ งอิงิ ข้อ้ มูลู เชิงิ วิชิ าการได้แ้ ละสามารถนำ�ำ ไปจัดั พิมิ พ์เ์ ป็น็ หนังั สือื ในการนำำ�ไปเผยแพร่ป่ ระชาสัมั พัันธ์แ์ ละถ่า่ ยทอดสู่�เยาวชนในพื้้�นที่่ต� ่อ่ ไป
พร้อ้ มทั้้�ง E-book จำำ�นวน ๑๐๐ เล่ม่ เพื่่�อเผยแพร่ป่ ระชาสััมพันั ธ์์ต่่อไป
วิธิ ีีการดำำ�เนินิ งาน ผู้�้เสนอโครงการสำ�ำ รวจจััดเก็็บและรวบรวมองค์์ความรู้�้การอนุุรัักษ์์ส่่งเสริิมและเพิ่่�มคุุณค่่าผ้้าทอ
๑. สืบื ค้้นข้้อมูลู จากเอกสารงานวิิจััย เอกสารจดหมายเหตุรุ วมถึึงเอกสารทาง พื้้�นถิ่�่นในจังั หวััดราชบุุรีี
วิิชาการอื่�นๆ ที่่ส� ามารถอ้้างอิงิ ได้้
๒. ลงพื้้น� ที่่�เก็บ็ ข้้อมููลภาคสนามในจังั หวััดราชบุรุ ีี เพื่่อ� รวบรวมข้อ้ มููล โดยวิธิ ีกี าร (นางนภสร โศรกศรีี
สัมั ภาษณ์์ผู้�เชี่�ยวชาญในพื้้�นที่่� การสัังเกตแบบมีสี ่่วนร่่วม หรืือการประชุุม เป็็นต้้น วัฒั นธรรมจัังหวััดราชบุุรีี)
๓. รวมรวม วิิเคราะห์์และเรีียบเรีียงข้้อมููล โดยมีีการตรวจสอบความถููกต้้อง
ของข้้อมููล ผู้้�อนุุมััติิโครงการสำำ�รวจจััดเก็็บและรวบรวมองค์์ความรู้้�การอนุุรัักษ์์ส่่งเสริิมและเพิ่่�มคุุณค่่าผ้้าทอ
๔. จััดพิมิ พ์เ์ ป็น็ เอกสารรายงาน/หนัังสือื / E-book เพื่่อ� เผยแพร่่ประชาสััมพันั ธ์์ พื้้น� ถิ่น่� ในจัังหวััดราชบุุรีี

(นายชยาวุุธ จันั ทร)
ผู้้�ว่่าราชการจังั หวัดั ราชบุรุ ีี

ไทยพื้้น� ถิ่น่� ๗ ไทยวน ๑๙ ไทยทรงดำ�ำ ๔๙ ไทยกะเหรี่่ย� ง ๘๑
ไทยมอญ ๑๐๗ เขมรลาวเดิมิ ๑๒๙ ลาวเวียี ง ๑๔๓ ไทยเชื้้อ� สายจีนี ๑๕๔

องค์์ความรู้้เ� รื่อ�่ งผ้้า

โครงสร้้างผ้้าทอ ๑๗๔
กี่�ทอผ้้า ๑๗๗

การออกแบบ ๑๘๔
ทฤษฎีีการออกแบบ ๑๘๖
สีอี ัตั ลักั ษณ์จ์ ากเสื้อ� ผ้้าเครื่่�องแต่ง่ กาย ๑๙๒

ของกลุ่่�มชาติิพัันธุ์์�ในจังั หวัดั ราชบุรุ ีี

แนวทางการพััฒนาผลิติ ภัณั ฑ์ส์ิ่�งทอเพื่อ่� เพิ่่�มมููลค่า่ ๑๙๕
สีีย้้อมจากธรรมชาติิ ๑๙๖

การอนุรุ ักั ษ์์ลวดลายดั้้�งเดิิมและการประยุุกต์ใ์ ช้้ชุุดสีีใหม่่ ๑๙๘
การพัฒั นารููปแบบผลิติ ภัณั ฑ์์สิ่ง� ทอ ๒๐๐

บทนำ�ำ

บริิเวณที่่�ตั้�งของจัังหวััดราชบุุรีีในปััจจุุบัันนี้้� มีีประวััติิศาสตร์์อัันยาวนาน
มานัับหลายพันั ปีี จากร่่องรอยหลัักฐานทางโบราณคดีที ี่่�สำ�ำ คัญั ต่า่ ง ๆ สืบื ค้น้
ได้้ว่่าดิินแดนแถบนี้้�เคยเป็็นหนึ่�่งในศููนย์์กลางของอาณาจัักรทวารวดีีที่่�รุ่�งเรืือง
มาก่อ่ น จนถึึงสมััยต่่อ ๆ มาได้้มีีการอพยพผู้�คนจากที่่อ�ื่น� ๆ เข้้ามาอาศััยปะปน
กับั ชาวพื้้�นเมือื งเดิมิ ซึ่่ง� ส่ว่ นมากการอพยพนั้้น� มีหี ลากหลายสาเหตุแุ ต่เ่ หตุผุ ล
หลักั คือื จากการถูกู กวาดต้้อนมากับั ศึึกสงครามในยุุคสมัยั ต่่าง ๆ อย่า่ งต่่อเนื่่�อง
สิ่�งที่่บ� ่่งบอกถึึงความเป็น็ ชาติิพันั ธุ์์�ต่า่ งๆนั้้น� นอกจากจะเป็น็ ที่่�มาของรากศัพั ท์์
สำำ�เนียี งภาษาพูดู และภาษาเขียี นแล้ว้ ยังั รวมถึึงวััฒนธรรมประเพณีี การกิินอยู่�
ศ า ส น า แ ล ะ เ สื้ � อ ผ้ ้ า เ ค รื่ � อ ง แ ต่ ่ ง ก า ยที่่� ผ่ ่ า น ก า ร ห ล่ ่ อ ห ล อ ม ใ ห้ ้ เ ห ม า ะ ส ม
กัับสภาพการเปลี่่�ยนแปลงของสัังคมในยุุคนั้้�น ๆ จนเกิิดเป็็นอััตลัักษณ์์ของ
ชาติิพัันธุ์ �

ในอดีตี กาล “เมือื งโบราณคููบััว” เป็็นเมือื งท่่าติิดต่่อทะเลเช่่นเดียี วกับั นครปฐม
หรือื เมืืองนครชัยั ศรีีโบราณ โดยเฉพาะอย่่างยิ่ง� ตั้�งแต่่พุทุ ธศตวรรษที่่� 13 ลงมา
กล่่าวได้้ว่่าเมืืองโบราณคููบััวมีีความสํําคััญในฐานะที่่�เป็็นเมืืองท่่าทางการค้้า
ของอารยธรรมทวาราวดีีในสมััยโบราณ มีีการติิดต่่อกัับต่่างชาติิทํําให้้ได้้
รัับอิิทธิิพลคติิความเชื่�อจากอิินเดีียเป็็นอย่่างมาก ดัังเห็็นได้้จากร่่องรอย
โบราณสถานและโบราณวััตถุุที่่�ยัังคงปรากฏหลัักฐานคติิความเชื่ �อจากอิินเดีีย
เป็น็ อย่่างมาก โดยเฉพาะรูปู แบบทางศาสนสถานและงานปฎิมิ ากรรมที่่�รับั มา
จากอิินเดีีย ซึ่่�งปรากฏร่อ่ งรอยมาจวบจนถึึงปััจจุบุ ันั ”(ธิิติพิ งศ์์ มีที อง, (๒๕๖๒)
กล่่าวได้้ว่่าเมืืองคููบััวโบราณนั้้�นโดดเด่่นยิ่ �งกว่่านครชััยศรีีโบราณและยัังเป็็น
เครืือข่่ายของเมืืองท่่าโบราณแต่่ครั้�งสมััยวััฒนธรรมทวารวดีีเฟื่่�องฟูู อีีกทั้้�ง
ยัังเป็็นศููนย์์กลางของพุุทธศาสนามหายานที่่�สำำ�คััญแห่่งหนึ่่�งในย่่านนี้้� ต่อ่ มา
ได้้มีีการโยกย้้ายศููนย์์กลางจากคููบััวมาตั้ �งใหม่่ที่่�ราชบุุรีีในปััจจุุบัันซึ่�่งอยู่ �ไม่่ไกล
กัันมากนััก

๑

๒

ย้อ้ นกลับั ไปในปีี พศ. ๒๔๗๔ ศาสตราจารย์์ ฟริติ ซ์์ แซระซินิ
(Fritz Sarasin) นัักโบราณคดีชี าวสวิิสเซอร์แ์ ลนด์ไ์ ด้้เข้า้ สำ�ำ รวจ
แหล่่งโบราณคดีียุุคก่่อนประวััติิศาสตร์์บริิเวณภููเขาหิินปููน
ในภาคเหนืือและภาคกลางของประเทศไทยและได้้ค้้นพบ
หลัักฐานชิ้�นสำำ�คััญ คืือเครื่�องมืือหิินยุุคก่่อนประวััติิศาสตร์์
ที่่�ถ้ำำ��ฝาโถ(บริิเวณเขางูู) อำ�ำ เภอเมือื ง จังั หวัดั ราชบุรุ ีี จากหลัักฐาน
ทางโบราณสถานและโบราณวััตถุุที่่�พบดัังกล่่าวทำ�ำ ให้้เชื่�อได้้ว่่า
มีีผู้�คนตั้�งถิ่�นฐานอยู่�ในบริิเวณนี้้�ตั้�งแต่่ยุุคหินิ กลาง

๓

ภาพจิิตรกรรมฝาผนังั บนกุุฎิิ วััดบางแคใหญ่่ อำำ�เภออัมั พวา จัังหวัดั สมุุทรสงคราม
๔

จัังหวััดราชบุุรีีมีีต้้นทุุนด้้านศิิลปวััฒนธรรมที่่�ประกอบไปด้้วยร่่องรอยทางประวััติิศาสตร์์
โบราณคดีี สถาปััตยกรรม ภููมิิปััญญาท้้องถิ่�นและจารีีตประเพณีีที่่�ดีีงาม รวมถึึงวิิถีีชีีวิิต
ของกลุ่�มชาติิพัันธุ์�หลากหลายที่่�อาศััยอยู่�ในบริิเวณนี้้�กลายเป็็นแหล่่งวััฒนธรรมสำ�ำ คััญแห่่งหนึ่่�ง
ของภาคกลาง จากหลัักฐานภาพจิิตรกรรมฝาผนัังบนกุุฎิิวััดบางแคใหญ่่ อำำ�เภออััมพวา
จัังหวััดสมุุทรสงคราม วััดไทรอารีีรัักษ์์และวััดคงคาราม อำำ�เภอโพธาราม จัังหวััดราชบุุรีี
แสดงให้้เห็็นถึึงเรื่ �องราวในอดีีตที่่�เกิิดในดิินแดนสยามประเทศราวสมััยปลายกรุุงศรีีอยุุธยา
จนถึึงรััตนโกสิินทร์์ตอนต้้น สะท้้อนให้้เห็็นถึึงความเป็็นพหุุวััฒนธรรมมีีชนหลายเชื้�อชาติิ
อาศััยอยู่่�ร่่วมกัันเป็็นเวลาช้้านาน วัฒั นธรรมต่่างถิ่น� ที่่ห� ลั่�งไหลเข้า้ มาในอาณาบริิเวณภูมู ิิภาคนี้้�
ได้้ค่อ่ ยๆหลอมรวมกัันจนเป็็นวััฒนธรรมลููกผสมที่่�มีีลัักษณะเฉพาะตััว
ประชากรของจัังหวััดราชบุรุ ีเี ท่่าที่่�สืืบค้้นได้้ในปัจั จุบุ ััน ประกอบด้้วย 8 ชาติพิ ัันธุ์� แบ่ง่ ตามสาย
เชื้อ� ชาติิได้้ดัังนี้้� คือื ชาวไทยพื้้น� ถิ่�น ชาวไทยวน ชาวไทยเชื้�อสายจีนี ชาวไทยมอญ ชาวไทย
กะเหรี่�ยง ชาวไทยทรงดำ�ำ ชาวไทยลาวเวีียงและชาวไทยเขมรลาวเดิมิ

๕

ตลาดน้ำ�ำ�คลองโพหักั
อำำ�เภอดำ�ำ เนินิ สะดวก
จังั หวััดราชบุุรีี พ.ศ.2518
ภาพจาก https://www.tat-
contactcenter

๖

ชาวไทยพื้้น� ถิ่น�่

ประวััติิความเป็น็ มาของชาวไทยพื้้น� ถิ่่�น

การจำำ�แนกกลุ่�มชาติพิ ันั ธ์ุ�นั้น� มีีหลายประเด็็นที่่�นำ�ำ มาพิิจารณา ประเด็น็ ที่่ม� ักั นำ�ำ มาใช้้ คือื การจำ�ำ แนกตามตระกูลู ภาษาต่า่ ง ๆ
ของเจ้้าของวััฒนธรรม ดัังเช่่น “ชาวไทยพื้้�นถิ่น� ” นักั วิชิ าการบางท่า่ นเรียี ก “คนไทยดั้้ง� เดิมิ ” หรือื “คนไทยแท้”้ หมายถึึง
กลุ่�มคนที่่�พููดภาษาไทยเพื่่�อสื่�อความหมายให้้เข้้าใจกัันซึ่่�งอาจมีีความแตกต่่างด้้านสำำ�เนีียงภาษา หลัักฐานประวััติิ
ความเป็น็ มาของชาวไทยพื้้น� ถิ่น� ราชบุรุ ีีนั้้�นไม่เ่ ป็็นที่่แ� น่่ชัดั ว่่ามีีการอพยพโยกย้้ายมาจากพื้้�นที่่ใ� ด ทราบแต่เ่ พียี งคำ�ำ บอกเล่า่
ว่า่ บรรพบุรุ ุษุ ของตนว่่าได้้เกิดิ และเติิบโตในท้้องถิ่น� นี้้ม� านานแล้้ว ดังั นั้้น� อาจสรุปุ ได้ว้ ่า่ ชาวไทยพื้้น� ถิ่น� ราชบุรุ ีจี ึึงหมายถึึง
กลุ่ �มคนท้้องถิ่ �นของจัังหวััดราชบุุรีีที่่�มีีบรรพบุุรุุษปู่่�ย่่าตาทวดเป็็นคนพููดภาษาไทยมาแต่่ดั้ �งเดิิมและไม่่มีีประวััติิ
การอพยพโยกย้้ายจากสัังคมวััฒนธรรมอื่ �น
ชาวไทยพื้้�นถิ่น� อาศัยั อยู่�ในจังั หวััดราชบุรุ ีีตั้ง� บ้า้ นเรืือนกระจัดั กระจายอยู่�ทั่�วไป ปััจจุบุ ัันยังั คงมีชี าวไทยพื้้�นถิ่น� กลุ่�มใหญ่่
ที่่�สามารถรัักษาขนบธรรมเนีียมประเพณีี ภาษาพููดตลอดจนศิิลปวััฒนธรรมของตนเองเอาไว้้ได้้เป็็นอย่่างดีี
คืือ ชาวไทยพื้้�นถิ่�นโพหัักในเขตอำำ�เภอบางแพ บริิเวณเนิินโคกพลัับในทุ่�งนาหมู่�ที่� 4 หากสำำ�รวจสภาพภููมิิประเทศ
ของอำำ�เภอบางแพและพื้้�นที่่�ใกล้้เคีียงจะพบว่่าทำำ�เลแห่่งนี้้�เป็็นพื้้�นที่่�ราบ มีีแหล่่งน้ำ�ำ�ตามธรรมชาติิอย่่างอุุดมสมบููรณ์์
เนื่่�องจากมีลี ำำ�คลองสายหลัักคืือคลองโพหักั ไหลผ่่าน ในอดีีตประมาณเกืือบ ๑๐๐ ปีี ที่่ผ� ่่านมา พื้้น� ที่่ท�ั่่ว� ไปยังั เป็น็ ป่า่
และมีีสััตว์์ป่่าชุุกชุุม ต่่อมาเมื่่�อมีีประชากรมากขึ้�นทำำ�ให้้มีีการล้้างถางพงเป็็นพื้้�นที่่�ปลููกพืืชผัักและทำำ�นาปลููกข้้าว
ในพื้้�นที่่�ได้้มีีการขุุดค้้นพบโครงกระดููกมนุุษย์์โบราณจำำ�นวน ๔๘ โครง ฝังั รวมอยู่่�กับั ภาชนะสิ่ง� ของเครื่�องใช้ต้ ่า่ งๆ
สันั นิษิ ฐานว่า่ เป็็นอาศัยั ของมนุุษย์์สมัยั ก่่อนประวััติศิ าสตร์ท์ ี่่�มีอี ายุปุ ระมาณ ๒,๐๐๐ – ๓,๐๐๐ ปีีมาแล้ว้ โครงกระดูกู
เหล่่านั้้�นถููกฝัังไว้้อย่่างเป็็นระเบีียบมีคี วามประณีตี ตามลััทธิคิ วามเชื่�อของชุุมชน เชื่อ� ว่า่ น่า่ จะเป็น็ ชุุมชนที่่�มีคี วามเจริญิ
ยาวนานอย่า่ งต่อ่ เนื่่�องนับั หลายร้้อยปีี

๗

ผ้้าและการแต่่งกายของชาวไทยพื้้�นถิ่น่�

ผ้้าและเครื่ �องแต่่งกายนอกจากจะมีีไว้้เพื่่�อปกป้้องร่่างกายและให้้ความอบอุ่ �นแล้้วยัังบ่่งบอกถึึงสถานะทางสัังคม
เช่่น ฐานะเเละเชื้�อชาติิ เป็็นต้้น รููปแบบการแต่่งกายของผู้�หญิิงและผู้�ชายชาวไทยพื้้�นถิ่�นในภาคกลางมีีรููปแบบ
การแต่่งกายที่่�คล้้ายคลึึงกัันแต่่จะเเตกต่่างกัันไปตามสถานะของตนเอง เช่่น กษััตริิย์์และพระบรมวงศานุุวงศ์์
ขุุนนางชั้�นผู้�ใหญ่่ ข้้าราชการ จนกระทั่่�งถึึงพ่่อค้้าคหบดีีและประชาชนชาวบ้า้ นทั่่ว� ไป
วััฒนธรรมการแต่่งกายเป็็นตััวอย่่างหนึ่�่งที่่�ชี้�ให้้เห็็นถึึงวััฒนธรรมที่่�มีีการสืืบทอดมาแต่่โบราณ จนกระทั่่�งเกิิดการ
ผสมผสานกัับวััฒนธรรมต่่างถิ่�นในสมััยต่่อ ๆ มา

พศ.๒๔๖๕
พิิธีเี ปิิดร้้านธ่ง่ กี่�พานิชิ หรืือ จินิ ดาพานิิช

ภาพจาก คุณุ ชยาวุธุ จันั ทร
๘

๙

ภาพจาก https://teakdoor.com/the-
teakdoor-lounge/197274-memory-
lane-my-own-language-22.html
๑๐

ภาพจาก https://i.pinimg.com/origi- ผู้้ห� ญิงิ
nals/fb/ce/86/fbce86a4808f375c-
6cccdddf6797030a.jpg
การแต่่งกายของผู้ �หญิิงที่่�เป็็นชาวบ้้านส่่วนใหญ่่จะแต่่งกาย
เรีียบง่่ายสบาย ๆ คือื ส่ว่ นท่อ่ นบนจะมีคี าดอกเพียี งผืนื เดีียว
หรืือเสื้�อแขนสั้�น เสื้�อแขนกุุดคอกลมหรืือเสื้�อคอกระเช้้า
เมื่อ� ไปงานมงคลจะนิยิ มห่ม่ ผ้า้ แถบแล้ว้ ทับั ด้ว้ ยสไบเฉียี งสีขี าว
ท่่อนล่่างจะนุ่�งผ้้าซิ่�นหรืือโจงกระเบน สมััยต่่อมานุ่�งผ้้าถุุง
หรือื ผ้า้ ซิ่น� ยาวครึ่ง่� แข้ง้ สวมเสื้อ� แขนสั้น� หรือื ยาวห่ม่ สไบเฉียี งทับั
ตามสมััยอยุุธยา ไว้้ผม “ทรงดอกกระทุ่�ม” คืือ การตััดผม
ด้า้ นท้า้ ยทอยให้ส้ั้น� ไล่ข่ึ้น� ไปทั้้ง� ศีรี ษะแล้ว้ ปล่อ่ ยให้ย้ าวชี้ข�ึ้น� มา
เล็ก็ น้อ้ ย เมื่่อ� ยาวพอดีแี ล้ว้ ก็จ็ ะหวีเี สยขึ้้น� ไปให้ผ้ มด้า้ นหน้า้ ตั้ง� สูงู
ทาด้ว้ ยน้ำ�ำ� มันั ตานีหี อมให้ท้ รงอยู่�ตัว นิยิ มเครื่อ� งประดับั ที่่ท� ำ�ำ จากทอง

การนุ่ �งโจงกระเบนหรืือการนุ่ �งโจง

จะนิยิ มใช้ใ้ ช้ผ้ ้า้ ไหมหรือื ผ้า้ ฝ้า้ ยขนาดสี่เ� หลี่ย� มผืนื ผ้า้ พันั รอบเอว
ขมวดขอบผ้้าส่่วนที่่�ติิดบริิเวณเอวให้้เป็็นปมขนาดเล็็ก
จับั ชายผ้า้ ทั้้ง� สองด้า้ นไว้ด้ ้า้ นหน้า้ รวบชายผ้า้ ด้า้ นล่า่ งมาไว้ร้ วมกันั
กับั ชายผ้า้ ด้า้ นบน จากนั้้น� จัับรอดหว่่างขาแล้ว้ ดึึงไปด้า้ นหลังั
และเหน็็บไว้้บริิเวณเอวด้้านหลััง จัับชายผ้้าด้้านล่่างบริิเวณ
หัวั เข่่าให้ไ้ ด้พ้ องออกสวยงาม


๑๑

เสื้ �อคอกระเช้้า

นิิยมใส่่ไว้้ข้้างในแล้้วคาดผ้้าหรืือห่่มสะไบทัับ
อีกี ชั้�นหนึ่ง่�

สไบ หมายถึึง ผ้า้ หน้้าแคบผืนื ยาวผู้�หญิงิ ใช้้คาดอกหรืือห่่มเฉียี งไหล่่

( วิิบูลู ย์์ ลี้�สุวุ รรณ,๒๕๕๙ น.๒๙๕) “สไบจีบี ” ทำ�ำ จากผ้า้ ฝ้า้ ยหรือื ผ้า้ ไหม
เนื้้อ� บางพับั จีบี ซ้อ้ นทับั กันั โดยใช้ร้ างหีบี สไบอัดั ให้เ้ ป็น็ จีบี ส่ว่ น“สไบเฉียี ง”
หมายถึึง วิิธีกี ารห่ม่ ผ้า้ สไบให้เ้ ฉวีียงบ่า่ ไปด้้านใดด้้านหนึ่�่ง

๑๒

สััั�นนิิ�ิ ษฐานว่่่�าการนุ่่�งโจงกระเบนของไทยเรานั้้�น
พัฒั นามาจากการนุ่�ง “โธตี”ี หรือื “โดตี”ี (Dhoti) ซึ่ง่� มีี
ลัั ก ษ ณ ะ เ ป็็ น โจ ง ก ร ะ เ บ น ย า ว ถึึงประมาณตาตุ่ �ม
จากประเทศอินิ เดียี แต่ส่ ยามได้น้ ำ�ำ มาพัฒั นาให้ก้ ลายเป็น็
โจงกระเบนที่่�นุ่ �งง่่ายขึ้้�นและมีีความยาวประมาณ
ครึ่่�งหน้้าแข้้ง หรืือถ้้าต้้องการทำำ�งานที่่�ต้้องการ
ความทะมัดั ทะแมง ก็จ็ ะขยับั ให้ส้ั้น� ขึ้น� มาไปอยู่่�ประมาณ
ใต้เ้ ข่า่ (เผ่า่ ทอง ทองเจือื ,๒๕๖๔, สัมั ภาษณ์)์
เเต่่่�เดิิิ�มผ้้้�าสำำ�หรัั�ับนุ่่� งโจงกระเบนและนุ่่� งจีีี�บนั้้�น
จะเป็็นฝ้้ายสีีี�พื้�นหรืื�ือพิิ�ิมพ์์์�ลายไทย มีีีค� วามกว้้�้าง
ประมาณ ๘๐-๙๐ เซนติิเ�ิ มตร ยาว ๓๐๐ เซนติิเิ� มตร ขึ้น� ไป
ต่่อ�่ มาภายหลัังั� การเปลี่่่�� ยนเเปลงการปกครองในสมัั�ั ย
จอมพล ป.พิิิ�บูู�ูลสงคราม ได้้อ�้ อกประกาศรัั�ั ฐนิิ�ิ ยมให้้�้
ประชาชนหัันั� มานุ่่�งผ้้า�้ ซิ่่น� หรืือื� ผ้้า�้ ถุุงุ� แทนการนุ่่�งผ้้�้าม่่่�วง
หรืื�อื ผ้้�า้ โจงกระเบน ทำ�ำ ให้ข้ นาดของผ้้า� นุ่่�งได้้เ�้ ปลี่่ย� นไป
มีีขี� นาดสั้น� ลงกว่่า� เดิิม�ิ คืือ�ื ยาวประมาณ ๑๗๕ - ๒๐๐
เซนติิิ�เมตร

๑๓

ผ้้าลายไทย

ผ ้า้ ฝ้า้ ยพิมิ พ์ม์ ัสั กาตีแี ละผ้า้ ฝ้า้ ยพิมิ พ์ล์ ายสยาม คุณุ ค่า่ ประวัตั ิศิ าตร์์
เชื่ �อมโยงวััฒนธรรมการนุ่ �งห่่มในยุุครััตนโกสิินทร์์ฯตอนต้้น
จวบจนถึึงยุคุ สงครามโลกครั้ง� ที่่� ๑ ก่อ่ นเปลี่่ย� นแปลงการปกครอง
ผ้า้ ส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ ผ้า้ ฝ้า้ ยมัสั สลินิ เนื้้อ� บาง พิมิ พ์แ์ บบงานแกะบล็อ็ กไม้้
ในยุุครััตนโกสิินทร์์ฯตอนต้้นและพิิมพ์์แบบอุุตสาหกรรมในยุุค
สงครามโลกครั้�งที่่� ๑ โดยสยามได้้ออกแบบลวดลายให้เ้ ป็น็
เอกลัักษณ์์แบบสยามมากขึ้�น ลวดลายส่่วนใหญ่่จะเป็็นลาย
หน้า้ กระดานกรวยเชิงิ ชั้น� เดียี วทั้้ง� หัวั และท้า้ ยผ้า้ ส่ว่ นลายท้อ้ งผ้า้
ส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ เป็น็ ลายดอกเล็ก็ ๆและลายพุ่่�มดอกใหญ่บ่ ้า้ ง ความยาว
ของผ้า้ ๒.๘๐-๓.๕๐เมตรหน้า้ กว้า้ ง๙๐เซนติเิ มตรหลังั เปลี่่ย� นแปลง
การปกครองได้้นำำ�ผ้้าชนิิดนี้้�มาตััดทอนลงให้้สั้�นลง คงเหลืือ
๑.๗๕ - ๒.๐๐ เมตร และออกแบบให้้มีสี ีพี ื้้น� ลายหน้้ากระดาน
กรวยเชิิงอยู่่�ด้้านล่่างของผ้้านุ่�ง (สรพล ถีีรวงษ์,์ ๒๕๖๔)
ภายหลัังการเปลี่่�ยนแปลงการปกครองในปีี พ.ศ ๒๔๗๕
มีกี ารทำ�ำ ผ้า้ ลายไทยขึ้้น� ในประเทศไทย โดย “นายเอ็็ก�็ เซ็็ง�็ แซ่่�่ฉั่ว� ”
ชาวจีีนแต้้จิ๋๋�วจากประเทศจีีน เริ่�มแรกใช้้เเม่่พิิมพ์์ทองเหลืือง
หรืือบล๊อ๊ กพิมิ พ์ผ์ ้้าลายแบบอิินเดียี ด้ว้ ยสีีี�เคมีี ต่อ่ มาได้้เปลี่่ย� น
เป็น็ วิธิ ีซี ิลิ ค์ส์ กรีนี ตามสมัยั นิยิ มในยุคุ การเปลี่่ย� นแปลงการแต่ง่ กาย
บริษิ ัทั ที่่พ� ิมิ พ์ผ์ ้า้ ลายสยามแห่ง่ แรกคือื บริษิ ัทั ประณีตี อุตุ สาหกรรม
(ปัจั จุบุ ันั บริษิ ัทั นี้้ไ� ด้ป้ ิดิ ตัวั ลงไปแล้ว้ )
การนุ่ �งผ้้าลายเป็็นเอกลัักษณ์์อย่่างหนึ่่�งของคนไทยพื้้�นถิ่ �น
ซึ่่�งแต่่เดิิมนั้้�นการนุ่ �งผ้้าลายนิิยมนุ่ �งออกงานเพราะจััดว่่าเป็็น
ผ้า้ ที่่�� มีีความประณีีตสวยงามและมีีราคาสูู�ูง ส่่วนผ้้าสีีพื้้�น
ไม่่มีีลายมัักจะใช้้นุ่�งอยู่่�บ้้าน ด้้วยเป็็นผ้้าที่่�ราคาย่่อมเยาว์์
และหาซื้ �อได้้ง่่าย

๑๔

๑๕

ภาพจาก https://www.bbc.com/ ภาพจาก https://us-fbcloud.net/
thai/thailand-43801735 picpost/data/223/223893-516caeb-
๑๖ c6960d.jpg

ผู้ช้� าย


การแต่ง่ กายของผู้�ชายในชีวี ิติ ประจำ�ำ วันั ของชายชาวไทยพื้้น� ถิ่น�
ในจังั หวัดั ราชบุรุ ีนีั้้น� สันั นิษิ ฐานว่า่ คล้า้ ยกันั กับั การแต่ง่ กาย
ในชีวี ิติ ประจำ�ำ วันั ทั่่ว� ไปของภาคกลาง ซึ่ง�่ รวมถึึงบริเิวณศูนู ย์ก์ ลาง
สยาม คือื “กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์”์ หลักั ฐานจากรูปู ถ่่ายโบราณ
พบว่่าการแต่่งกายในชีีวิิตประจำ�ำ วัันของผู้�ชายนั้้�นคืือ
ท่่ อ น บ น ส ว ม เ สื้ � อ ค อ ก ล ม แข น สั้ � น ผ่่ า ห น้้ า ติิ ด ก ร ะ ดุุ ม
หรือื เสื้อ� แขนยาวคอกลมทรงหลวมเรียี ก“เสื้อ� กุยุ เฮ็ง็ ”หรือื บางครั้ง�
เวลาอยู่่�บ้านจะเปลือื ยท่อ่ นบน ส่ว่ นท่อ่ นล่า่ งนั้้น� นุ่�งผ้า้ โจงกระเบน
หรืือนุ่�งผ้้าม่่วงมีีผ้้าขาวม้้าพาดบ่่า ในโอกาสสำำ�คััญ เช่น่
งานบุญุ ต่า่ ง ๆ ทรงผมนิยิ มตัดั กันั จอน

๑๗

ผ้้าและการแต่่งกาย
ของชาวไทยวน

การแต่ง่ กายแบบดั้ง� เดิมิ ตามเอกลักั ษณ์ข์ องชาวไทยวน
จากเมืืองเชีียงแสนจากหลัักฐานภาพจิิตรกรรม
ฝาผนังั ในอดีตี ผู้�หญิงิ ชาวไทยวนนุ่�งผ้า้ ซิ่น� ลายขวาง
ลำ�ำ ตัวั ไม่ส่ วมเสื้อ� ใช้ผ้ ้า้ แถบคาดอกหรือื ห่ม่ เฉียี งไหล่่
ปล่อ่ ยชายข้า้ งหนึ่ง่� ลงมา ไว้ผ้ มยาวเกล้า้ มวย ต่อ่ มา
ได้้รัับอิิทธิิพลของการผสมผสานวััฒนธรรม
ระหว่า่ งชุมุ ชนเมือื งกับั ชุมุ ชนชนบท จึึงได้ป้ รับั เปลี่่ย� น
การแต่ง่ กายจากดั้ง� เดิมิ มาสู่�ความทันั สมัยั มากขึ้น�

ภาพจิิตรกรรมฝาผนังั บนกุุฎิิ วัดั บางแคใหญ่่ อำ�ำ เภออัมั พวา จัังหวััดสมุทุ รสงคราม
๑๘

ชาวไทยวน

ประวััติคิ วามเป็็นมาของชาวไทยวน

“ไทยวน หรือื ไต ยวน หรือื โยนก หรือื คนเมือื ง หรือื คนล้า้ นนา” คือื กลุ่�มชาติพิ ันั ธุ์�ไทกลุ่�มหนึ่ง่� ที่่พ� ูดู ภาษาตระกูลู ไท-กะได ซึ่ง�่ อาศัยั
อยู่ �ในภููมิิภาคเอเชีียตะวัันออกเฉีียงใต้้และตอนใต้้ของประเทศจีีนและมีีถิ่ �นฐานอยู่ �ทางตอนเหนืือของประเทศไทย
หรือื อาณาจักั รล้า้ นนาในอดีตี ส่ว่ นสาเหตุทุี่่ช� าวไทยวนได้ม้ าอาศัยั อยู่�ในดินิ แดนเมือื งราชบุรุ ีนีั้้น� สืบื เนื่่อ� งจากในปีี พ.ศ. ๒๓๔๗ เชียี งแสนตกอยู่่�ภายใต้้
การปกครองของพม่า่ พระบาทสมเด็จ็ พระพุุทธยอดฟ้า้ จุุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้า้ ให้้กรมหลวงเทพหริริ ัักษ์์และพระยายมราช
พร้อ้ มด้ว้ ยกองทัพั ลาว ยกทัพั ไปตีเี มือื งเชียี งแสนและกวาดต้อ้ นพลเมือื งประมาณ ๒๓,๐๐๐ คน มาด้ว้ ยและแบ่ง่ กระจายไปตาม
เมือื งต่า่ ง ๆ ๖ เมือื ง ได้แ้ ก่่ บริเิ วณภาคเหนือื คือื เชียี งใหม่่ น่า่ น ลำ�ำ ปางและเวียี งจันั ทร์์ ส่ว่ นอีกี ๒ เมือื ง โปรดเกล้า้ ให้เ้ ดินิ ทาง
มายัังภาคกลางโดยให้ต้ั้�งบ้า้ นเรืือนอยู่�ที่ส� ระบุุรีแี ละราชบุุรีี
เสื้อ� ผ้า้ เครื่อ� งแต่ง่ กายของชาวไทยวนจะสะท้อ้ นถึึงความเป็น็ มาทางชาติพิ ันั ธ์ุ�และสถานะของผู้้�สวมใส่ผ่ ่า่ นทางฝีีมือื ด้า้ นการทอผ้า้
โดยเฉพาะผ้า้ ซิ่น� ตีนี จกในอดีตี ผู้�หญิงิ ชาวไทยวนจะทอผ้า้ เพื่่อ� ใช้ใ้ นครอบครัวั เช่น่ ทอให้ส้ ามีหี รือื บุคุ คลอันั เป็น็ ที่่ร� ักั และเคารพนับั ถือื
ทอเพื่่อ� ใช้้ในชีวี ิิตประจำำ�วัันหรืือใช้ใ้ นพิิธีกี รรมทางศาสนาต่่างๆ ตามประเพณีวี ัฒั นธรรมและศรัทั ธาความเชื่�อที่่ส� ืบื ทอดต่่อกันั มา
เช่น่ ผ้า้ ปรกหััวนาค ย่า่ มจกที่่ถ� วายแด่่พระภิิกษุสุ งฆ์ห์ รืือผู้�หญิิงทอผ้า้ เพื่่อ� ใช้เ้ ป็น็ ผ้้าไห้้วในวัันแต่ง่ งานเพื่่�อเป็น็ การขอขมาต่อ่ พ่อ่
แม่ส่ ามีหี รือื ญาติผิู้�ใหญ่่ ค่า่ นิยิ มที่่ว� ่า่ หญิงิ ใดที่่ท� อผ้า้ ได้จ้ ะถือื ว่า่ เป็น็ ผู้้�มีคี ุณุ สมบัตั ิเิ พียี บพร้อ้ มของกุลุ สตรีี เหมาะสมที่่จ� ะออกเรือื นได้้
หรืือแม้ก้ ระทั่่ง� ผ้า้ บางชนิดิ ทอขึ้น� เพื่่�อใช้้เพีียงครั้ง� เดีียวในชีีวิติ เช่น่ ผ้้าที่่�ทอไว้ส้ ํําหรับั คลุุมศพในเวลาที่่�เสียี ชีีวิิตหรือื คลุมุ โลงศพ
ในงานศพ เป็น็ ต้้น ดังั นั้้น� ผ้้าทอไทยวนจึึงมีคี วามเกี่ย� วข้อ้ งและมีีความสัมั พันั ธ์ก์ ัับวิถิ ีชี ีีวิิตของชาวไทยวนตั้�งแต่่เกิดิ จนตาย

๑๙

ผ้้าห่่อคััมภีีร์์

ในอดีีตพุุทธศาสนิิกชนผู้้�มีีความเลื่ �อมใส
ในพุุทธศาสนาจะสร้้างคััมภีีร์์ใบลาน
มาถวายพระภิิกษุุเพื่่�อเป็็นอานิิสงส์์
ในชาติภิ พหน้้า ตามความเชื่�อเรื่�องการ
สร้้างธรรมสร้้างกุุศล วัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องการ
สร้า้ งคัมั ภีรี ์ใ์ บลาน คือื เพื่่อ� ใช้ห้ ่อ่ หุ้�มคัมั ภีรี ์์
และป้อ้ งกันั การชำ�ำ รุดุ เสียี หาย
ผ้า้ ห่อ่ คััมภีีร์์ที่่พ� บมีทีั้้ง� ที่่ต� กแต่ง่ ด้ว้ ยการทอ
และการถักั หรือื พันั ไม้ไ้ ผ่่ การนำ�ำ ไม้ไ้ ผ่ม่ าทอ
สอดแทรกนั้้น� เชื่อ� กันั ว่า่ เปรียี บเสมือื นขั้น� บันั ได
เพื่่อ� เดินิ ทางขึ้น� ไปสู่่�สวรรค์์ เมื่่อ� ผู้�ทอและผู้้�ถวาย
สิ้น� ชีวี ิติ ไปแล้ว้ ดวงวิญิ ญาณจะอาศัยัขั้้น� ไม้ไ้ ผ่น่ั้้น�
เป็น็ บันั ไดขึ้น� ไปสู่่�สวรรค์ไ์ ด้้

๒๐

ผ้้าที่่ใ� ช้้ในพิธิ ีีกรรม

การทอผ้า้ ของชาวไทยวนนอกจากทอเพื่่อ� ใช้ใ้ นชีวี ิติ ประจำ�ำ วันั แล้ว้
ยัังทอผ้้าขึ้ �นเพื่่�อนำำ�ไปใช้้ในโอกาสหรืือพิิธีีกรรมทางศาสนา
ต่า่ งๆ ตามความเชื่อ� และความเลื่อ� มใสที่่ม� ีตี ่อ่ พระพุทุ ธศาสนา
เช่่น ผ้า้ ปกหัวั นาค ในอดีีตผู้�เป็น็ แม่่จะเป็็นคนทอให้ล้ ูกู ชาย
เมื่อ� ถึึงคราวบวช แต่ก่ ็ม็ ีอี ยู่่�บ้า้ งเช่น่ กันั ที่่ผ� ้า้ ปกหัวั นาคอาจทอ
ขึ้ � น จ า ก ฝีีมืื อ ข อ ง ส ต รีี ซึ่่� ง เ ป็็ น ค น รัั ก ข อ ง น า ค ที่่� กํํ า ลัั ง จ ะ
อุปุ สมบทผู้�นั้�น โดยสตรีีผู้�เป็น็ คนรัักของนาคจะทอผ้้าอย่า่ ง
สุดุ ฝีีมือื เพื่่อ� ชายคนรักั ผ้า้ ปกหัวั นาคยังั ใช้ป้ ระโยชน์เ์ พื่่อ� ช่ว่ ย
ซัับเหงื่ �อบนศรีีษะของนาคไม่่ให้้เจ็็บแสบจากบาดแผลและ
ร่่องรอยจากการโกนผมในขณะที่่�แห่่ไปวััดและเวีียนรอบ
พระอุุโบสถด้้วย นอกจากนั้้น� ยังั พบผ้า้ ห่่อคำ�ำ ภีรี ์์ หมอนและ
ย่า่ มจก ใช้้ถวายแด่่พระภิกิ ษุุสงฆ์์

ผ้้าปกหััวนาค

ลัักษณะผ้้าปกหััวนาคจะเป็็นสี่ �เหลี่ �ยมจััตุุรััสขนาดประมาณ
๑๖-๑๙ นิ้้ว� กว้้าง ประมาณ ๑๕-๑๗ นิ้้ว� การทอลายจก
มักั จะทอเต็็มผืืน เว้น้ ส่ว่ นกลางผืนื ผ้้าไว้ห้ รืือทอเป็น็ รูปู ร่า่ ง
สี่�เหลี่�ยมจััตุรุ ัสั ขนาด ๓ x ๔ นิ้้ว� ปล่่อยชายครุยุ ทั้้ง� ๒ ด้้าน
ตกแต่ง่ ชายครุยุ ร้้อยด้ว้ ยลูกู ปััดสีีต่่าง ๆ อย่่างสวยงาม

๒๑

๒๒

หมอนของชาวไทยวน

มีีลัักษณะเป็็นสี่�เหลี่�ยมผืืนผ้้า ใช้้ในชีีวิิตประจำำ�วััน เช่่น หนุุนศีีรษะเวลานอนและใช้ใ้ นพิธิ ีกี รรมทางศาสนา
เช่น่ ถวายเป็น็ พุทุ ธบูชู ากับั พระภิกิ ษุสุ งฆ์ใ์ นเทศกาลทางศาสนาต่า่ ง ๆ หมอนของชาวไทยวนจำ�ำ แนกได้้ ๒ ประเภท
คือื หมอนที่่�ตกแต่ง่ หน้้าหมอนด้ว้ ยลายจก เช่น่ ลายกาบ ลายหน้า้ หมอน ลายขอ ลายมะลิเิ ลื้อ� ย เป็็นต้้น
จกอย่า่ งประณีตี ด้ว้ ยสีแี ดง สีเี หลือื งหรือื สีดี ำ�ำ และหมอนที่่ต� กแต่ง่ หน้า้ หมอนด้ว้ ยการปักั หรือื เย็บ็ เป็น็ ลวดลายต่า่ งๆ
เช่น่ ลายพรรณพฤกษา เป็็นต้้น

๒๓

กกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก

ย่า่ มงาน ย่่ามชนิดิ นี้้�มีีใช้ก้ ัันทุุกครอบครัวั ใช้ใ้ นชีวี ิติ ประจำำ�วััน ย่า่ มแดง เป็น็ ย่า่ มสำ�ำ หรับั ผู้�หญิงิ ไว้ใ้ ช้ส้ ำ�ำ หรับั ใส่ห่ มากพลูหู รือื สัมั ภาระเมื่่อ� ต้อ้ งเดินิ ทางไกล

ยามออกไปทำ�ำ สวนทำ�ำ ไร่ห่ รือื เดินิ ทางเข้า้ ไปหาของป่า่ หรือื ใช้ส้ ำ�ำ หรับั โดยจะทอด้้วยฝ้้ายมีีลายเส้น้ ในตััวเย็็บด้ว้ ยมืือมีขี นาดไม่ใ่ หญ่น่ ักั มีกี ารตกแต่ง่ ลวดลาย
หมักั แป้ง้ ทำ�ำ ขนมเส้น้ (ขนมจีนี ) ดังั นั้้น� ย่า่ มงานจึึงมักั เป็น็ ย่า่ มขนาดใหญ่่ บางส่ว่ นแต่ไ่ ม่ม่ ากนััก
ทอโครงสร้า้ งลายขััด นิยิ มใช้ฝ้ ้้ายสีขี าวทอเป็น็ สีหี ลักั ตกแต่ง่ ลายริ้้ว�
ด้้วยฝ้า้ ยสีตี ่า่ ง ๆ ่่

๒๔

ย่า่ มจก เป็น็ ย่่ามที่่�ตัดั เย็บ็ ด้้วยผ้้าจกที่่�ทอขึ้�นเป็็นพิเิ ศษลวดลายที่่ว� ิิจิติ รงดงาม ย่า่ มของชาวไทยวน

ทอขึ้น� เพื่่�อใช้้สำำ�หรัับใส่่สัมั ภาระต่่างๆ ตกแต่่งพื้้น� ผิวิ ด้ว้ ยเทคนิิคจก ยกมุกุ และทอ มีี ๓ ชนิิด คือื ย่่ามแดง ย่่ามงานและย่า่ มจก
ลายริ้้ว� คั่น� ไม่ค่ ่อ่ ยนิยิ มใช้ใ้ นหมู่�คนทั่่ว� ไปมักั จะใช้ถ้ วายพระภิกิ ษุสุ งฆ์์ ลายที่่ม� ัักนิิยม
ใช้้จะเป็็นลายประกอบที่่�มีขี นาดเล็ก็ เช่น่ ลายขอประแจ ลายมะลิิเลื้อ� ย ลายนกคู่� ๒๕
กินิ น้ำ��ำ ฮ่่วมเต้้าและลายยกมุุก เช่น่ ลายดอกจัันทร์์ เป็็นต้้น

ผู้้�หญิงิ

การแต่่งกายของผู้ �หญิิงชาวไทยวนจะแต่่งกายแบบดั้ �งเดิิมตามเอกลัักษณ์์ของชาวไทยวน
จากเมือื งเชียี งแสน หลักั ฐานจากภาพจิิตรกรรมฝาผนังั ในอดีตี ผู้�หญิิงชาวไทยวนนุ่�งผ้า้ ซิ่น�
ลายขวางลำ�ำ ตัวั ถ้า้ อยู่่�กับั บ้า้ นจะไม่ส่ วมเสื้อ� ใช้ผ้ ้า้ แถบคาดอกหรือื ห่ม่ เฉียี งไหล่ป่ ล่อ่ ยชาย
ข้า้ งหนึ่ง�่ ลงมา ครั้น� ในสมัยั ต่อ่ มาจะสวมเสื้อ� แขนกระบอกรัดั รูปู คอกลมผ่า่ หน้า้ มีสี าบสีแี ดง
ประดัับด้้วยลููกกระดุมุ เงิิน เรีียกว่่า “เสื้�อแลปแดง” จะนุ่�งผ้า้ ซิ่�นแบบตะเข็บ็ เดีียวตกแต่่ง
ด้ว้ ยลายจก

๒๖ ๒๖

ผู้้ช� าย

ผู้ � ช า ย ไ ท ย ว น ใ น อ ดีี ต ส ว ม เ สื้ � อ แ ล ป แ ด ง แข น ย า ว
หน้า้ อกประดับั ด้ว้ ยกระดุมุ เงินิ นุ่�งกางเกงขากว้า้ งตรง
คล้า้ ยกางเกงจีนี ย้อ้ มด้ว้ ยสีคี รามคาดเอวด้ว้ ยกระเป๋า๋ ถักั
หรืือใช้ผ้ ้้าขาวม้า้ จกคาดเอวหรืือพาดบ่่า

๒๗๒๗

กระเป๋๋าคาดเอว

กระเป๋๋าคาดเอว คือื เครื่อ� งประกอบเครื่�องแต่่งกาย
ของผู้�ชายชาวไทยวน ใช้้เทคนิิคการเย็็บ ปัักและถััก
ด้้วยมืือ ผู้�หญิิงไทยวนจะเย็บ็ กระเป๋๋าคาดเอว ให้้สามีี
หรืือคนรััก ไว้้ใส่่สััมภาระเล็็กๆน้้อยๆ เวลาออกไป
นอกบ้า้ น

๒๘

เอกลัักษณ์์ที่่�โดดเด่่นของกระเป๋๋าคาดเอว
ของชาวกไกทกยกวนกกคกือื กกรูกปู รก่า่กงกครกึ่ง่�กวกงกกลกมกมีสี ายยาว
ที่่�ทำำ�จกากกกเกส้ก้นกฝ้ก้ากยกพกัันกกรกวกมกกักันกหกลกกากยกเสก้้นกกกกกกก
ฟั่่น� เป็น็ กเกกลกียี กวกตกัวักกกรกะกเปก๋า๋กเปก็น็กเกส้กน้ กฝ้กา้ ยกดกิบิ กสกีขี กากวกกกกกก
ทอลายกขกัดั กเกป็กน็ กผืกืนกผ้กา้ กกสก่ว่ กนกปกรกะกกกอกบกบกริกเิ วกณกกกกกกก
รอบฝกากกรกะกเกปก๋๋ากใกช้ก้เทกคกนกิกิคกกกากรกถัักกกด้ก้วกยวกัักตกถุกุ กกกกก
ปลายแกหกลกมกกบกางกคกรั้กง� กพกบกกการกตกกกแกต่กง่ ฝกากกกรกะเกป๋กา๋ กกกกกก
สายคากดกแกลกะตกะกเกข็กบ็ กข้กา้ งกดก้ว้ กยกเทกคกนกิคิ กกกากรกปักกั กมืกอื กกกกกก
เป็น็ ลวกดกลกากยตก่่ากงกๆกกเพืก่่อ�กคกวกากมกสกวกยกงกามกกกกกกกกกกก

กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก

๒๙

วััฒนธรรมประเพณีี

ภููมิปิ ัญั ญาและองค์์ความรู้�ที่�ติดิ ตััวชาวไทยวนมา คืือ การทอผ้า้ ที่่�มีลี ักั ษณะเฉพาะ
ที่่�สะท้้อนเอกลัักษณ์์ที่่�โดดเด่่นเฉพาะตััวอาศััยการสั่ �งสมประสบการณ์์จนเกิิด
ทัักษะความชำำ�นาญและถ่า่ ยทอดสืบื ต่อ่ กัันมาจากรุ่�นสู่�รุ่�น ผู้�หญิงิ จะทอผ้า้ เพื่่�อใช้้
เป็็นผ้้าไห้้วในวัันแต่่งงานเพื่่�อเป็็นการขอขมาต่่อพ่่อแม่่สามีีหรืือญาติิผู้ �ใหญ่่
ค่่านิิยมที่่�ว่่าหญิิงใดที่่�ทอผ้้าได้้จะถืือว่่าเป็็นผู้้�มีีคุุณสมบััติิเพีียบพร้้อมของกุุลสตรีี
เหมาะสมที่่�จะออกเรืือนได้้หรืือแม้้กระทั่่�งผ้้าบางชนิิดทอขึ้ �นเพื่่�อใช้้เพีียงครั้ �งเดีียว
ในชีวี ิติ เช่น่ ผ้า้ ที่่ท� อไว้ส้ ํําหรับั คลุมุ ศพในเวลาที่่เ� สียี ชีวี ิติ หรือื คลุมุ โลงศพในงานศพ
เป็็นต้้น ดัังนั้้�นผ้้าทอไทยวนจึึงมีีความเกี่�ยวข้้องและมีีความสััมพัันธ์์กัับวิิถีีชีีวิิต
ของชาวไทยวนตั้ง� แต่เ่ กิดิ จนตาย
การทอผ้้าถืือเป็็นงานฝีีมืือที่่�เชื่�อมโยงศิิลปวััฒนธรรมประเพณีีและวิิถีีการดำ�ำ รง
ชีีวิติ ของคนในท้อ้ งถิ่�น เกิดิ การหล่่อหลอมให้เ้ หมะสมกับั สภาพการเปลี่่ย� นแปลง
ของสังั คมจนกลายเป็น็ อัตั ลักั ษณ์์ สะท้อ้ นคุณุ ค่า่ ของชุมุ ชนแสดงให้เ้ ห็น็ ถึึงความประณีตี
สวยงามและทัักษะในงานฝีีมืือทั้้�งยัังสามารถบอกเล่่าความเป็็นมาของเชื้ �อชาติิ
และชุมุ ชนนั้้น� ๆ ได้เ้ ป็น็ อย่่างดีี

๓๐

นางทองอยู่� กำ�ำ ลังั หาญ นางพิมิ พ์์ ชมภูเู ทศ

๓๑

๓๒

การทอผ้้าจก

จก (Discontinuous Supplementary Weft) มีคี วามหมายว่า่
“ล้ว้ ง” หรือื “ควักั ” จก เป็น็ กรรมวิธิ ีกี ารทอผ้า้ ที่่ใ� ส่เ่ ส้น้ พุ่�งพิเิ ศษเข้า้ ไป
เป็น็ ช่ว่ งๆ ในขณะที่่�ทอ เพื่่�อสร้า้ งลวดลายให้ป้ รากฏบนผ้า้ ทอลายขัดั
กกกกโถพพืกกกกูิ้ด้กูน�ิเกกกกยศสดกกกกใ้ษะชว้ กกกก้กใย้ิกหกกกเดิล้ชก่้ขกกกหาน่ักยัดกกกรืขกอืกกกกขััดกทัับนกกกำสก�ำเเกกกลสมใกั้่กกกหบน้น่ั้กขกกก้ กยกาัืกกกไนัืนกดมกกก้ไขกโ้ึป้กกกคห�นกตกกกรรกลืงลกกกอื กงสอวกกกรไั้ดปตักกกา้ ทถตงกกกุุขกุปุากกกอแมลกกกงถลาผกกกวย้วา้กกกทแดีจ่่กกกท�หลกกกกอลาที่กกกลย่มเ� ปากกกใ็นยสน็กกกจจะลกกกิกินกากกกิยดิตกกกขหนักกกดดัราัืกกกยงัอืกันกกกงััเ้า้กคน�ีกกกร่ยง�เกกกมอืว่แกกก่อย�เู่ลส�กกกผ้้้้วน้กกกา้ ทจพกกกุ่อก�งกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก
กกกรกรกมกวิกิธีกี การกทกอกผก้้ากจกกกแกบกบกดัก้�งกเดกิิมกกจะกใกช้ก้ขกนกเกม่ก่นกหกรืกือกไมก้้ปกลกากยกแกหกลกมกกกกกกกก
กสกะกกกิดิ กเกส้กน้ กด้กา้ ยกพุก่่�กงพิิเศษขึ้้น� มาทีีละเส้้นและทีลี ะแถว ช่่างทอยัังคง
ใช้ว้ ิิธีจี ดจำ�ำ ลายที่่�ได้เ้ รียี นรู้้�สืืบผ่่านมาจากบรรพบุรุ ุษุ โดยการสังั เกต
ลวดลายจากผ้้าเก่่าต้้นแบบ ปััจจุุบัันมีีการอ่่านตารางลายจก
จากกระดาษกราฟและการใช้้คอมพิิวเตอร์์จััดเก็็บตารางลาย
ซึ่ง่� เป็น็ วิธิ ีกี ารที่่ท� ำ�ำ ให้ช้ ่า่ งทอผ้า้ รุ่�นใหม่ส่ ามารถเรียี นรู้�เรื่อ� งลวดลายผ้า้ จก
ได้ส้ ะดวกขึ้น�

๓๓

๓๔

ผ้้าซิ่น่� ตีนี จก

มีลี ักั ษณะเด่น่ คือื การตกแต่ง่ บริเิ วณตีนี ซิ่น� ด้ว้ ยลายจกที่่ท� อขึ้น� ด้ว้ ยความประณีตี งดงาม ลวดลายจกที่่ป� รากฎบนผ้า้ ซิ่น�
ตีีนจกมัักจะมีีที่่�มาของความบัันดาลใจมาจากสิ่�งมีชี ีีวิติ เช่น่ ลายสัตั ว์์ ลายพรรณพฤกษาและสิ่�งของรอบตััว แสดงให้้
เห็น็ ถึึงความผููกพันั อยู่่�กัับธรรมชาติแิ ละวิิถีีชีวี ิิต เช่่น ลายดอกแก้้ว ลายมะลิเิ ลื้�อยและลายสััตว์ต์ ่่าง ๆ เช่่น ม้า้ ช้า้ ง
นกคู่�ที่ก� ำำ�ลัังกินิ น้ำำ�� ร่ว่ มต้น้ เป็น็ ต้น้

ลายผ้้าจกไทยวนราชบุรุ ีแี บ่ง่ กลุ่่�มลายได้้ ๒ ประเภท คืือ ลายหลักั และลายประกอบ ดังั นี้้�

๑) ลายหลััก เป็็นลายขนาดใหญ่่ เห็็นได้้ชััดเจนอยู่�ตรงกลางของซิ่�นตีีนจก ซึ่่�งแต่่ละตำำ�บลหรืือหมู่่�บ้้านอาจเรีียกชื่�อ
ไม่่เหมือื นกัันแต่่จะมีคี วามคล้้ายคลึึงกันั เช่น่ ลายดอกเซีีย ลายเซีียซ้้อนเซียี ลายหน้า้ หมอน ลายโก้ง้ เก้ง้ ลายกาบ
ลายกาบดอกแก้้ว ลายเกี้ย� วซ้้อนกาบ ลายหักั ซ้้อนหััก หัักนกคู่�หรืือหัักดำำ� เป็น็ ต้น้
๒) ลายประกอบ คืือ ลายขนาดเล็็กกว่า่ ลายหลััก ลายประกอบจะถูกู จัดั ตำำ�แหน่ง่ ให้้อยู่่�ประกบ ๒ ข้า้ งของลายหลักั
เช่น่ ลายขอประแจ ดอกแก้้ว มะลิเิ ลื้อ� ย ขอเหลียี ว กููด นกคู่่�กิินน้ำำ��ร่่วมต้น้ ม้้า คน หนามเตยและสะเปา เป็็นต้น้

โครงสร้้างของผ้้าซิ่่น� ไทยวนจะแบ่ง่ เป็็น ๓ ส่ว่ น คืือ ส่่วนหัวั ส่ว่ นตััวและส่ว่ นตีีน

หััวซิ่น� เป็็นผ้้าฝ้า้ ยสีขี าวเย็็บต่อ่ กันั กัับผ้้าสีีแดง ส่ว่ นตััวซิ่�นก็็จะมีีลักั ษณะแตกต่า่ งกัันตามชนิดิ ของซิ่�น ส่ว่ นล่า่ งสุุด คืือ
ตีนี ซิ่�น เป็น็ ส่่วนที่่น� ํํามาต่อ่ กัับตััวซิ่น� และส่่วนล่่างสุุดของตีีนซิ่�นจะทอเป็็นผ้า้ พื้้น� ลายริ้้�วสีีเหลือื งขนาดกว้า้ งประมาณ
๑ - ๑.๕ เซนติิเมตร เรีียกว่่า “เล็็บ” หรือื “เล็็บเหลืือง” ที่่ถ� ือื ว่่าเป็็นเอกลักั ษณ์ด์ั้�งเดิิมของผ้า้ ซิ่น� ไทยวน ราชบุรุ ีี
ผ้้าซิ่�นตีนี จกเมื่่อ� ทอแต่่ละส่ว่ นเสร็็จแล้้วก็จ็ ะนำำ�เย็บ็ ต่อ่ กัันด้้วยมือื การประกอบกันั เป็็นผ้า้ ซิ่น� นั้้น� จะใช้้กรรมวิธิ ีกี ารทอ
แต่ล่ ะส่ว่ นแยกกัันเมื่่�อทอเสร็็จจึึงนำำ�เย็บ็ ต่่อกันั ด้้วยวิิธีกี ารเย็็บแบบเฉพาะที่่แ� สดงอััตลัักษณ์ข์ องของผ้้าซิ่น� ไทยวน คืือ
เย็บ็ แต่่ละส่ว่ นด้ว้ ยเส้น้ ฝ้้ายเป็็นลายประดัับลงบนผืืนผ้้าเป็็นแนวตะเข็็บ มีีชื่�อเรีียกต่่าง ๆ คืือ ลายขอดหััวแมงดา
คล้อ้ งปลายเข็็ม กำำ�บี้้� หรือื กำำ�เป้อ้ (แมลงปอ) คล้อ้ งคางกบ ก้้างปลา ผัักแว่น่ และลายไข่เ่ ฮือื ด หรือื ไข่ป่ ลา เป็็นต้น้

๓๕

ซิ่�น่ แล่่ (ซิ่น�่ แหล้้) ซิ่น่� ตาหรืือซิ่น�่ ตาหมู่่�

บริเิ วณตัวั ซิ่น� และตีนี ซิ่น� ทอลายริ้้ว� สีดี ำ�ำ หรือื น้ำ�ำ� เงินิ เข้ม้ มีแี ถบสีแี ดง บริิเวณตััวซิ่ �นทอเป็็นพื้้�นสีีแดงจกด้้วยลายประกอบเป็็นระยะ
เชื่อ� มต่่อระหว่่างตัวั ซิ่น� กับั ตีีนซิ่�น เช่น่ ลายหักั ขอเหลียี ว ลายดอกจันั ทร์ห์ รือื ลายข้า้ วตอก พุ่�งสลับั
ด้ว้ ยสีีดํําเป็็นลายริ้้ว� บริิเวณตัวั ซิ่น� และตีนี ซิ่น�
๓๖

ซิ่น่� ซิ่�ว่ ซิ่น�่ ตีีนจก

บริเิ วณตัวั ซิ่น� ทอเป็น็ ผ้า้ พื้้น� สีเี ขียี วตลอดทั้้ง� ตัวั หรือื การใช้เ้ ส้น้ ฝ้า้ ย บริิเวณตััวซิ่น� จะทอเป็น็ ริ้ว� ขวางลำ�ำ ตัวั ส่ว่ นตีนี ซิ่น� จกเป็น็ ลายต่า่ ง ๆ
ปั่่�นไก (ตีีเกลีียวสลัับสีีดำำ�) และไม่่ปั่่�นไก ตีีนซิ่�นทอด้้วยสีีดำำ�
ทอคั่น� ตกแต่ง่ ด้ว้ ยลายประกอบ ๓๗

๓๘

ผ้้าซิ่่�นตีีนจกตระกููลคููบัวั

ผ้้าซิ่�นตีีนจกตระกููลคููบััว มีีลวดลายที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์
เฉพาะตัวั วิธิ ีีการทอผ้า้ ซิ่�นตีนี จกจะใช้้เส้้นด้้ายยืนื สีดี ำำ�
เส้น้ ด้า้ ยพุ่่�งสีดี ำ�ำ ทอยกมุกุ บริเิ วณตัวั ซิ่น� หรือื ทอลายริ้้ว� ขวาง
สีเี ข้ม้ เช่น่ ดำ�ำ หรือื น้ำ��ำ เงินิ คราม บริเิ วณตีนี ซิ่น� นิยิ มทอลายจก
ได้แ้ ก่่ ลายดอกเซียี ลายหักั นกคู่� ลายโก้ง้ เก้ง้ ลายหน้า้ หมอน
และลายนกคู่่�กินิ น้ำ�ำ�ฮ่่วมเต้้า ขนาดลายจกมีคี วามกว้า้ ง
ประมาณ ๙ - ๑๑ นิ้้�ว ไม่่นิยิ มทอลายประกอบมากนักั
แต่่จะเว้น้ ให้้เห็็นพื้้น� หลัังค่่อนข้้างมาก ทั้้�งนี้้�เพื่่�อให้้เห็น็
ลายจกได้้ชัดั เจน ส่ว่ นสีสี ันั ของเส้้นฝ้้ายหรืือไหมที่่�ใช้จ้ ก
นิิยมใช้้สีหี ลักั คือื ดำำ� แดง เขียี ว เหลืือง สีรี องคืือ ฟ้า้
และขาว ผ้้าจกตระกููลคููบัวั tนิยิ มทอมากในกลุ่�มไทยวน
ในตำำ�บลคูบู ัวั และตำ�ำ บลดอนตะโก อำ�ำ เภอเมืือง จังั หวััด
ราชบุรุ ีี

๓๙

๔๐