โครงการสํารวจจัดเก็บและรวบรวมองค์ความรู้ การอนุรักษ์ส่งเสริมและเพิ่มคุณค่าผ้า ทอพื้นถิ่นในจังหวัดราชบุรี

ผ้้าซิ่�่นตีีนจกตระกููลหนองโพ-บางกะโด

ผ้้าซิ่�นตีีนจกตระกููลหนองโพ-บางกะโด เป็็นผ้า้ จกที่่ม� ีีลวดลาย
ขนาดและสีีสัันที่่�มีคี วามใกล้้เคีียงกับั จกตระกูลู คูบู ัวั โดยผ้้าจก
ตระกููลหนองโพ-บางกะโด จะมีคี วามแตกต่า่ งจากผ้า้ จกตระกูลู
คูบู ัวั ตรงตีนี ซิ่น� จะมีกี ารเว้น้ พื้้น� ที่่ต� ่ำ��ำ ระหว่า่ งลายซะเปาถึึงเล็บ็ เหลือื ง
ไว้ก้ ว้้างมากกว่า่ ผ้้าจกตระกููลคูบู ัวั นิยิ มทอลายนกคู่่�กินิ ฮ่ว่ มเต้า้
แต่จ่ ะจกตัวั นกที่่ม� ีลี ักั ษณะหัวั โตหางยาวคล้า้ ยพญาหงส์ห์ รือื ลาย
หงส์์ดำ�ำ ซึ่�ง่ ใกล้้เคีียงกับั ลายนกของผ้า้ ไทพวนในภาคเหนือื
เอกลัักษณ์์ที่่�โดดเด่่นของผ้้า
ซิ่ �นตีีนจกตระกููลหนองโพ-
บางกะโด บริิเวณตััวซิ่�นใช้้
เทคนิิคทอขััดธรรมดาเป็็น
ลายริ้้�วขวางสลัับสีีหรืือทอ
ด้ว้ ยเทคนิคิ มัดั หมี่แ� ละยกมุกุ
ขวางตลอดแนวผ้้า
ผ้้าซิ่ �นตีีนจกตระกููลหนองโพ-บางกะโดในอดีีตพบในชุุมชนไทยวน
ในตำ�ำ บลหนองโพ บางกะโด อำ�ำ เภอโพธาราม จังั หวััดดราชบุรุ ีี

๔๑

๔๒

ผ้้าจกตระกููลดอนแร่่

ผ้้าจกตระกููลดอนแร่่ เป็็นผ้้าจกที่่�มีีลายที่่�มีีเอกลัักษณ์์
เป็็นของตััวเอง เช่่น ลายกาบ ลายกาบดอกแก้้วและลาย
นกคู่่�กินิ น้ำ�ำ� ฮ่ว่ มเต้า้ โดยลักั ษณะของการจกจะประกอบด้ว้ ย
ความหลากหลายของลวดลายและจะมีีการจกลายแน่่น
เต็ม็ ผืืนผ้้าขนาดความกว้้างประมาณ ๑๔-๑๗ นิ้้ว� มีกี าร
เว้น้ พื้้น� ต่ำ��ำ ไว้น้ ้อ้ ย ทำ�ำ ให้ล้ ดความเด่น่ ชัดั ของลายหลักั ลงไป
นิิยมจกลายแน่น่ เต็็มผืนื ผ้้าด้ว้ ยสีแี ดงเป็น็ หลััก จะไม่่นิิยม
จกหลายสีี ผ้า้ จกตระกูลู ดอนแร่น่ ิยิ มทอมากในกลุ่�มไทยวน
ในตำำ�บลดอนแร่่ ตำำ�บลห้้วยไผ่่ ตำำ�บลหนองปลาหมอ
และตำ�ำ บลรางบััว อำำ�เภอเมืือง จัังหวััดราชบุุรีี

๔๓

ลายโก้้งเก้้ง ลายโก้้งเก้้งซ้้อนเซียี ลายดอกเซีีย ลายหน้้าหมอน

๔๔

ลายลผา้ย้าจจก

ลายกาบ ลายกาบซ้้อนหักั ลายกาบดอกแก้้ว ลายหักั นกคู่�

๔๕

๔๖

ลายดอกเซียี

๔๗

๔๘

ชาวไทยทรงดำ�ำ

๔๙

ประวััติิความเป็น็ มา
ของชาวไทยทรงดำำ�

“ไทยทรงดํํา” “ลาวทรงดํํา”หรือื “ลาวโซ่ง่ ” หมายถึึง “ผู้�ที่น�ุ่�งห่ม่ ด้ว้ ยเสื้อ� ผ้า้ สีดี ํํา”
ในความเป็น็ จริงิ “คนโซ่ง่ ” หรือื “โส้ง้ ” ดั้ง� เดิมิ เรียี กตนเองว่า่ “ไทดำ�ำ ” แต่ถ่ ้า้ ไปสอบหา
แ ห ล่่ ง กำำ� เ นิิ ด ที่่�ประเทศเวีียดนามจะไม่่พบกลุ่ �มชาติิพัันธุ์ �นี้ �และชาวเวีียดนามเอง
ก็จ็ ะไม่่รู้�จัก“โซ่่ง” หรืือ “โส้ง้ ”เพราะชื่อ� นี้้เ� รียี กโดยคนลาวและคนไทยเท่า่ นั้้�น

๕๐

“ชาวไทยทรงดํําหรือื ลาวโซ่ง่ ”เป็น็ กลุ่�มชาติพิ ันั ธุ์�ที่ต�ั้ง� บ้า้ นเรือื นอยู่�ตั้ง� แต่บ่ ริเิ วณมลฑลกวางสีี ยูนู าน ตังั เกี๋ย� ลุ่�มแม่น่ ้ำ��ำ ดํําและแม่น่ ้ำ�ำ� แดง
จนถึึงแคว้้นสิิบสองจุุไทในประเทศเวีียดนามตอนเหนืือ ได้้อพยพเข้้ามาในประเทศไทยในสมััยกรุุงธนบุุรีีราว พ.ศ. ๒๓๒๒
การอพยพของชาวไทยทรงดำำ� ไม่่ว่่าจะมาจากการกวาดต้อ้ นหรือื การอพยพลี้�ภัยั ทางการเมืืองมาอาศััยอยู่�ในประเทศไทยมีี ๓ ช่ว่ ง
ซึ่่�งสาเหตุุของการอพยพเนื่่�องจากมีีพระบรมราชโองการโปรดเกล้้าฯให้้พระบาทสมเด็็จพระพุุทธยอดฟ้้าจุุ ฬ า โ ล ก ย ก ก อ ง ทัั พ
ขึ้�นไปตีีนครเวีียงจัันทน์์ใน พ.ศ. ๒๓๒๑ ครั้�นปีี พ.ศ. ๒๓๒๒ กองทััพสมเด็็จเจ้า้ พระยามหากษััตริิย์์ศึึกกํําหนดให้ก้ องทััพ
เมือื งหลวงพระบางยกกํําลัังไปตีีเอาเมือื งม่่วย เมือื งทันั (ญวน เรียี กว่า่ เมือื งซือื หงีี) ซึ่�่งเป็็นเมืืองของผู้�ไทยทรงดํํา แล้้วกวาดต้้อน
ครอบครััวไทยทรงดํําให้้ตั้�งบ้้านเรืือนอยู่�ที่�เมืืองเพชรบุุรีี ต่่อมาในรััชสมััย พระบาทสมเด็็จพระนั่่�งเกล้้าเจ้า้ อยู่่�หัวั รััชกาลที่่� ๓
ได้โ้ ปรดให้้ชาวลาวโซ่ง่ ที่่อ� พยพเข้า้ มาใหม่ต่ั้ง� หลักั แหล่ง่ ที่่�บ้า้ นหนองปรง อำ�ำ เภอเขาย้้อย จังั หวัดั เพชรบุรุ ีแี ละต่่อมาโยกย้า้ ยไปตั้้�ง
ถิ่�นฐานกระจััดกระจายไปตามพื้้�นที่่�ใก้้ลเคีียงและขยายออกไปภููมิิภาคต่่าง ๆ เช่่น บริเิ วณจัังหวััด นครปฐม กาญจนบุุรีี
สุพุ รรณบุรุ ีแี ละที่่ต� ํําบลท่า่ แร้ง้ อํําเภอบ้า้ นแหลม จังั หวัดั เพชรบุรุ ีแี ละส่ว่ นหนึ่ง่� เข้า้ มาตั้ง� หลักั แหล่ง่ ในจังั หวัดั ราชบุรุ ีทีี่่บ� ้า้ นตลาดควาย
อำ�ำ เภอจอมบึึง บ้า้ นดอนคลังั บ้า้ นบัวั งาม บ้า้ นโคกตับั เป็ด็ อำ�ำ เภอดำ�ำ เนินิ สะดวก บ้า้ นดอนคา บ้า้ นตากแดด บ้า้ นดอนพรม อำ�ำ เภอบางแพ
และบ้้านภููเขาทอง อำ�ำ เภอปากท่่อ

๕๑

เรืือนไทยทรงดำ�ำ ภาพจาก https://wellcomecollec-
tion.org/works/nwf4r7w6
๕๒

ภาพจาก http://www.payer.de/thai- ภาพจาก https://mobile.facebook. ภาพจาก https://d7hftxdivxxvm.cloudfront.net
landchronik/chronik1908b.htm
com/pg/InsideTaidam/posts/

อััตลัักษณ์์ที่่�เด่่นชััดในเครื่�องแต่่งกายของชาวไททรงดำ�ำ ที่่ส� ัังเกตได้้ชััดเจน คืือ การแต่่งกายด้ว้ ยผ้า้ สีีดำ�ำ ผ้้าและการแต่ง่ กาย
หรืือสีีครามเข้้มในเสื้�อผ้้าเครื่�องแต่่งกายของสุุภาพบุุรุุษและสุุภาพสตรีี ซึ่่�งแบ่่งเป็็น 2 ประเภท ของชาวไทยทรงดำ�ำ
คืือ เสื้�อผ้้าเครื่�องแต่่งกายที่่�ใช้้ในชีีวิิตประจำำ�วัันและใช้้ในโอกาสพิิเศษ เช่่น งานมงคลและอวมงคล
รวมไปถึึงทรงผมของผู้�หญิิงไททรงดำำ�ที่่�มีีเอกลัักษณ์์แตกต่่างไปจากกลุ่�มชาติิพัันธ์์อื่�น ๆ

๕๓

ผู้้ช� าย

ผู้�ชายจะสวม “เสื้อ� ไท้”้ ตััดเย็็บด้ว้ ยผ้้าฝ้า้ ยสีีดำำ�ย้อ้ มมะเกลือื ทั้้ง� ตัวั ไม่ม่ ีีลวดลาย
ทอด้้วยโครงสร้้างลายขััด เป็็นเสื้�อคอตั้�งไม่่มีีปก คอกลมสููงติิดคอ ติิดกระดุุม
จำ�ำ นวน ๙ - ๑๓ เม็ด็ (นิยิ มใช้เ้ ลขคี่)� กระดุมุ ทำ�ำ ด้ว้ ยเงินิ เป็น็ รูปู ยอดแหลมลายกลีบี บัวั
ปล่่ อ ย ช า ยส่่ ว น บ ริิ เว ณ ช า ย เ สื้ � อ ด้้ า น ข้้ า ง ลำำ�ตัั ว ทั้้� ง ส อ ง ข้้ า ง แ ท ร ก ด้้ ว ยผ้้ า
รููปสามเหลี่ย� มตั้ง� แต่เ่ อวลงมาถึึงสะโพกเพื่่�อให้ช้ ายเสื้�อบานออก การต่อ่ แขนเสื้�อ
ไม่่ตััดผ้้าให้้โค้้ง แต่่มีีวิิธีีทำำ�แขนให้้กว้้างโดยแทรกผ้้ารููปสามเหลี่�ยมไว้้ใต้้รัักแร้้
ทำำ�ให้้โคนแขนใหญ่่ขึ้�น สะดวกในการสวมใส่่และการเคลื่�อนไหว ส่่วนท่่อนล่่าง
จะนุ่�งกางเกง ย้้อมด้ว้ ยมะเกลืือหรือื ครามแก่่ เรีียกว่่า “ซ่่วงก้อ้ ม”(กางเกงขาสั้�น)
กับั “ซ่ว่ งฮี”ี (กางเกงขายาวถึึงตาตุ่�ม) ลักั ษณะเป็น็ กางเกงทรงหลวมคล้า้ ยกางเกงจีนี
หรืือกางเกงขาก๊๊วยแต่่ปลายขาแคบเรีียว เอวกว้้าง มีีตะเข็็บด้้านข้้างเวลานุ่�ง
จะต้้องพัับทบแล้้วผููกหรืือเหน็็บชายผ้้ากัับเอว กางเกงทั้้�งสองแบบนี้้�นิิยมใส่่
กัับเสื้ �อไท้้ในชีีวิิตประจำำ�วััน

ผู้�้หญิิง

ผู้�หญิงิ จะสวม “เสื้อ� ก้อ้ ม”และนุ่�ง “ผ้า้ ซิ่น� ลายแตงโม” หรือื “ซิ่น� ตาหมี่่”� เสื้อ� ก้อ้ มจะเป็น็
เสื้อ� ผ้า้ ฝ้า้ ยย้อ้ มสีดี ำ�ำ จากผลมะเกลือื หรือื สีนี ้ำ��ำ เงินิ เข้ม้ จากคราม แขนยาวทรงกระบอก
รัดั รูปู คอกลมติดิ คอ ผ่า่ หน้า้ ติิดกระดุมุ จำ�ำ นวน ๙ ถึึง ๑๓ เม็็ด คล้้ายเสื้�อไท้้ของ
ผู้�ชายแต่จ่ ะรัดั รูปู กว่า่ ชายเสื้อ� บานออกชายเสื้อ� ตรงกลางจะเว้า้ ไว้ป้ ระมาณนิ้้ว� ครึ่ง�่
เพื่่�อโชว์์หน้้าท้้อง การนุ่�งผ้้าซิ่�นจะนุ่�งหน้า้ สั้น� หลังั ยาวสองชายพับั มารวมตรงหน้า้
และพับั ตลบหลังั ทับั กันั ตรงหน้า้ ท้อ้ ง เพื่่อ� ให้ส้ ะดวกในการเดินิ และทำ�ำ ให้เ้ นื้้อ� ผ้า้ ซิ่น�
ไม่่แยก เพราะโครงสร้้างการทอของผ้้าซิ่�นไทยทรงดำำ�ที่่�ใช้้เส้้นยืืนเป็็นเส้้นไหม
หรือื ฝ้า้ ยสีแี ดง เมื่อ� ผ่า่ นการใช้ง้ านไประยะหนึ่ง่� เนื้้อ� ผ้า้ อาจแยกห่า่ งออกทำ�ำ ให้เ้ ห็น็
เส้น้ ยืนื สีีแดง ดังั นั้้น� การนุ่�งผ้า้ ซิ่�นในลัักษณะแบบนี้้จ� ะนุ่�งแบบหลวม ๆ เริ่ม� จาก
ส่ว่ นบนของตััวซิ่�นหรือื ที่่เ� รีียกว่่า “เชิิงบนหรือื หััวซิ่น� ”จะโอบเข้า้ กับั เอวด้า้ นซ้้าย
และขวาให้้กระชัับจากนั้้�นคาดด้้วยเข็็มขััดหรืือเชืือกขวั้ �นเกลีียวแล้้วตลบพัับ
๕๔ ลงมาด้้านหน้้า

เสื้�อไท้้ เสื้อ� ก้้อม

ซ่่วงก้้อม ซิ่น�่ ตาหมี่่�

๕๕

๕๖

ทรงผมของผู้้�หญิงิ ชาวไททรงดำ�ำ ในช่ว่ งวัยั ต่่างๆ

๕๗

ทรงผมของผู้ห้� ญิงิ ไทยทรงดำำ� การปั้้น� เกล้้า (ผม)

ทรงผมของผู้�หญิิงไทยทรงดำ�ำ จะมีีลัักษณะที่่�แตกต่่างกััน ผู้�หญิิงไทยทรงดำำ�เมื่่�อเริ่�มโตขึ้�นมัักจะไม่่ตััดผม จะนิยิ มไว้ผ้ มยาวเพื่่อ� ความสะดวกสำ�ำ หรับั การปั้้น� เกล้า้ ทรงผมแบบต่า่ งๆ
ไปตามช่่วงอายุุ ตั้ง� แต่่ เด็ก็ เติบิ โตเป็็นวััยรุ่่�น มีคี รอบครัวั ขั้�นตอนการปั้้�นเกล้้าในอดีีตนิิยมใช้้น้ำ�ำ� มัันมะพร้้าวในการเก็็บไรผมให้้เรีียบและใช้้หวีีช่่วยเก็็บผมเกล้้าและใช้้แท่่งเงิิน
จนถึึงแม่่หม้้ายที่่�สามีีเสีียชีีวิิตก็็จะมีีทรงผมที่่�บ่่งบอก เสีียบติดิ ไว้้ทำ�ำ ให้้ผมที่่เ� กล้า้ แล้ว้ ไม่ห่ ลุุดลงมา
ถึึงสถานะนั้้�น ๆ

๕๘

๕๙

ทรงเอื้อ� มไหล่่

สำำ�หรัับเด็็กหญิงิ อายุุ ๑๓ ถึึง ๑๔ ปีี
ลัักษณะผมสั้ �นยาวประไหล่่
(เด็็กหญิิงพิมิ พ์ก์ านต์์ ยอดแก้้ว)

ทรงจุ๊�กตอบ หรืือ จุบุ ตุ๊๊ก�

ลักั ษณะทรงผมเกล้า้ เป็็นมวยจุุกไว้้ด้า้ นบนศรีษี ะ แล้้วจึึงหัักทบ
มารวมไว้ก้ ลางศรีษี ะ ลัักษณะคล้า้ ยหอยโข่่ง
(นางสาวดวงนภา ไหมละออง)

ทรงสับั ปิ้้�น หรืือ สัับปลิ้้น�

สำ�ำ หรัับเด็ก็ หญิิงอายุุ ๑๔-๑๕ ปีี
ทรงผมยาวแล้้วใช้้วิิธีีการตลบปลายผมกลัับขึ้น� ไปด้้านบน
(นางสาวศิิริิพร เกิิดละมูลู )

ทรงขอดกระต็อ็ กหรืือซอยขอดกระต๊๊อก

สำ�ำ หรัับหญิงิ สาวอายุุ ๑๖-๑๗ ปีี
เกล้้าผมสููงขมวดเป็น็ มวยไว้ด้ ้า้ นบนกลางศรีีษะ สอดปลายผม
ไว้้ในมวย ปล่อ่ ยปลายผมทิ้้�งเป็น็ หางยาวไว้ท้ างด้้านขวา
(นางสาวกรรณิกิ าร์์ จันั ทร์์ก่ำ��ำ )

๖๐

ทรงขอดซอย

สำำ�หรับั เด็็กสาวอายุุ ๑๗-๑๘ ปีี
มัดั ชายผมให้เ้ ป็น็ เงื่อ� นตาย ปล่่อยชายผมลงมาทางซ้า้ ย
(นางสาวภััทราพร กุมุ กร)

ทรงปั้้น� เกล้้า

สำำ�หรัับเด็ก็ หญิงิ อายุุ ๑๙ปีี
เกล้า้ ผมสููงไว้ก้ ลางศรีษี ะ ชายผมห้อ้ ยทางด้า้ นขวา
(นางสาวสุุธิิดา เสีียงเพราะ)

ทรงปั้น�้ เกล้้าต่ว่ ง

สำ�ำ หรัับผู้�หญิิงเริ่�มเป็็นสาว อายุุ ๒๐ ปีี ขึ้�นไป
จะไว้ผ้ มทรงนี้้�ตลอดไปจนเสีียชีีวิติ
เกล้า้ ผมไว้บ้ นศรีีษะจัับให้ม้ ีีลัักษณะคล้า้ ยโบว์์หรืือหูกู ระต่่าย
ปล่่อยชายผมห้้อยมาทางด้า้ นซ้า้ ย
(นางยุพุ ิิน ไหมละออง)

ทรงปั้้�นเกล้้าต๊๊ก(ทุุกข์์) หรืือ ปั้้�นเกล้้าต่ว่ ง

ทรงผมสำำ�หรับั หญิงิ หม้า้ ย ไว้ท้ ุุกข์ใ์ ห้ส้ ามีี
เกล้า้ มวยต่ำำ��ไว้้บริเิ วณด้้านหลังั เหนืือท้า้ ยทอย
ใช้้ตะปูเู สียี บบริเิ วณมวยผม
(นางจำ�ำ เนีียร เสียี งเพราะ)

๖๑

๖๒

เสื้ �อฮีี

ผู้�หญิงิ และผู้�ชายชาวไทยทรงดำ�ำ จะมีเี สื้อ� ฮีกี ันั ทุกุ คนซึ่ง่� จะมีลี ักั ษณะที่่แ� ตกต่า่ งกันั
ซึ่ง่� เป็็นเสื้�อที่่�มีีความสำ�ำ คััญและมีีความหมายตามคติิความเชื่�อของชาวไทย
ทรงดำำ�

โครงสร้้างโดยรวมของเสื้อ� ฮีี

จะเป็็นเสื้ �อทรงหลวมคล้้ายเสื้ �อคลุุมตััวยาวคลุุมเข่่าทอด้้วยผ้้าพื้้�นโครงสร้้าง
ลายขัดั สีดี ำ�ำ หรือื สีนี ้ำ��ำ เงินิ ครามเข้ม้ แขนยาวตรงทรงกระบอก ไม่ม่ ีปี กเสื้อ� มีแี ต่ส่ าบ
บริิเวณคอเสื้�อ เวลาใส่ใ่ ช้ส้ วมศีรี ษะ ลักั ษณะการตัดั ต่อ่ ผ้า้ จะใช้ม้ ือื เย็บ็ ทั้้�งตััว
ด้้วยความประณีีตเพราะต้้องสามารถนำำ�ไปใช้้ได้้ทั้้�งสองด้้าน มีกี ารตกแต่ง่
ลวดลายในตััวเสื้อ� ด้้วยเทคนิคิ การเย็็บปะติดิ (applique’) ด้้วยเศษผ้า้ ไหม
ย้อ้ มสีี 4 สีี คือื แดงเลือื ดหมูู สีีส้ม้ สีีเขียี วและสีขี าว

๖๓

๖๔

เสื้�อฮีีของผู้ห�้ ญิงิ

เสื้ �อฮีีของผู้ �หญิิงด้้านนอกมีีการตกแต่่งด้้วยเทคนิิค
ปะติดิ ผ้า้ เพียี งเล็ก็ น้อ้ ย ใช้ใ้ ส่ใ่ นงานมงคล เช่น่ งานแต่ง่ งาน
ส่่วนเสื้ �อด้้านใดนั้้�นจะตกแต่่งด้้วยเทคนิิคปะติิดผ้้า
หรือื ประดับั ด้้วยกระจกเล็็ก ๆ อย่่างสวยงามและจะ
มีรี ายละเอียี ดลวดลายมากกว่า่ ด้า้ นนอก จะใช้้สวมใส่่
ในงานอวมงคล เช่น่ งานศพและใช้ค้ ลุมุ โลงศพเวลาตาย

๖๕

๖๖

โครงสร้้างของผ้้าซิ่�น่ ตาหมี่่�

ส่ว่ นหัวั ซิ่�่น
ทอลายพื้้�นสีีขาวหรืือสีีน้ำ��ำ เงิิน(คราม)
กว้้างประมาณ ๘ -๑๐ นิ้้ว�

ส่่วนตัวั ซิ่น่� ผ้้าซิ่่น� ตาหมี่่�
ทอลายมััดหมี่ �ขนาดกว้้างประมาณ
๒-๓ นิ้้�ว สลัับทอลายริ้้�วเล็็ก ๆ สีีแดง ผ้้าซิ่�นอีีกแบบหนึ่�่งที่่�ผู้�หญิิงไททรงดำ�ำ ที่่�เป็็นชนชั้�นสููง
สีีเหลืืองและสีีเขียี ว และผู้้�มีฐี านะจะใส่เ่ ฉพาะในพิธิ ีกี ารสำ�ำ คัญั หรือื โอกาสพิเิ ศษ
ส่่วนตีนี ซิ่น�่ เท่า่ นั้้น� เรียี กว่า่ “ซิ่น� ตาหมี่่”� ตัวั ซิ่น� ทอด้ว้ ยเส้น้ ไหมล้้วน
เป็็นส่ว่ นที่่�ทอขึ้�นมาหน้้ากว้า้ ง ๑.๕ นิ้้�ว ส่ว่ นตีีนซิ่�นจะทอเป็น็ แถบริ้�วสีี ประกอบด้ว้ ย ๓ ส่ว่ น
เส้น้ ยืนื เป็น็ ลายริ้้ว� สลับั สีดี ำ�ำ /ครามสลับั ขาว คือื หัวั ซิ่�น ตัวั ซิ่น� ตีนี ซิ่�น ซึ่�่งทั้้ง� ๓ ส่่วนจะถูกู นำ�ำ มาเย็บ็
หรืือฟ้้า พุ่�งด้้วยสีีดำำ�หรืือครามเข้้ม ต่่อกันั ด้ว้ ยมืือ
เช่น่ เดียี วกันั กับั ซิ่�นลายแตงโม

๖๗

นางสาวสุธุ ิิดา เสียี งเพราะ
๖๘

ผ้้าซิ่่น� แตงโม

โครงสร้้างผ้้าซิ่น� ลายเเตงโม ประกอบด้ว้ ย ๓ ส่ว่ น คือื
หัวั ซิ่น� ตัวั ซิ่น� และตีนี ซิ่น� ส่ว่ นชื่อ� เรียี กผ้า้ ซิ่น� ลายแตงโมมาจาก
ลัักษณะลวดลายและสีีสัันคล้้ายผลแตงโม คืือ ตััวซิ่�น
ทอด้้วยฝ้้ายสีีน้ำ�ำ�เงิินเข้้ม หรืือ สีีครามเข้้ม หรืือ สีีดำำ�
แทรกด้้วยลายริ้้�วทางลงสีีขาวสีีฟ้้าอ่่อนหรืือครามอ่่อน
โครงสร้้างผ้้าทอเป็็นลายขััดธรรมดาแต่่มีีลัักษณะ
พิิเศษ คือื ใช้เ้ ส้น้ ยืนื เป็็นไหมหรืือฝ้า้ ยสีแี ดงพุ่�งด้้วยฝ้้าย

๖๙

“ขอกุดุ ”

ลวดลายตกแต่ง่
ด้้านข้า้ งตััวเสื้�อ

๗๐

เสื้อ� ฮีีของผู้�้ชาย

เสื้อ� คอกลมแขนยาว ตัดั เย็บ็ ด้ว้ ยผ้า้ ฝ้า้ ยสีดี ำ�ำ
ย้้อมมะเกลืือที่่�ทอด้ว้ ยโครงสร้า้ งลายขัดั
ตกแต่่งลวดลายด้้านข้้างทั้้�งสองข้้างซึ่่�ง
เรีียกว่่า “ขอกุุด” ผู้�ชายจะใส่เ่ สื้อ� ฮีี
เพียี งด้า้ นเดียี วใช้ใ้ นพิธิ ีสี ำ�ำ คัญั เช่น่ งานตาย
การแต่่งงาน ขึ้น� บ้้านใหม่่

๗๑

กระเป๋า๋ คาดเอว

กระเป๋๋าคาดเอวของชายชาวไทยทรงดำำ�
ทำำ�จากผ้า้ สีีดำ�ำ สลัับด้ว้ ยผ้า้ สีแี ดง สีสี ้ม้ สีีเขียี ว
และสีีเหลืือง ปลายทั้้�งสองข้้างปล่่อยยาว
เย็็บกลึึงมััดให้้แน่่นเป็็นทรงกลมเรีียวเล็็ก
ไปถึึงปลายสาย ตอนปลายปล่่อยเป็็นพู่�ไว้้
ส่่วนตรงกลางส่่วนที่่�เป็็นกระเป๋๋าเกิิดจากการ
พัับประกบผ้้าเป็็นสองชั้ �นวางบนแม่่แบบ
ครึ่�่งวงกลม

๗๒

เมื่่�อนำำ�มาประกอบกัันจะกลายเป็็นกระเป๋๋า
ทรงครึ่ง�่ วงกลมมีฝี าปิดิ ตกแต่ง่ ลวดลายด้ว้ ยผ้า้
เย็็บแบบตััดแปะสอยเก็็บลายหรืือการเย็็บ
ปะติดิ ใช้ค้ าดเอวทับั เสื้อ� นอกไว้ส้ ำ�ำ หรับั ใส่ข่ ้า้ วของ
ในชีีวิติ ประจำำ�วันั

๗๓

“ผ้้าเปีียว” คืือ ผ้้าฝ้้ายทอโครงสร้้างลายขััด หน้้าแคบกว้้างประมาณ 15 นิ้้�ว ยาวประมาณ 65 นิ้้�ว (ขึ้�นอยู่่�กัับสััดส่่วนของผู้�ใช้้) มีีการปัักลวดลายด้้วยมืือบริิเวณชายผ้้า
ด้้านล่่างทั้้�งสองด้้านด้ว้ ยเส้้นฝ้า้ ยสีตี ่่าง ๆ สีีที่่�นิิยมใช้้สีแี ดง สีสี ้้มและสีีขาว ผู้�หญิงิ ไทยทรงดำ�ำ ที่่แ� ต่่งงานแล้ว้ จะนิยิ มคาดอกด้้วยผ้า้ เปีียว เป็็นผ้า้ ที่่�ใช้้ได้ส้ ารพัดั ประโยชน์์ คือื
ใช้้คาดอกเวลาอากาศร้้อน ใช้ค้ ลุุมศีีรษะกันั ร้้อนหรืือกัันฝน ใช้้คลุมุ ไหล่่หรือื ห่ม่ เฉลีียงไหล่่คล้้ายการห่ม่ สไบ

๗๔

ผ้้าเปีียวหรืือผ้้าพันั ศีีรษะ

ผ้า้ เปีียว หมายถึึง ผ้า้ โพกศีรี ษะ เป็น็ ผ้า้ ที่่ท� อจากฝ้า้ ยหรือื ไหมสีดี ำ�ำ
หรืือครามเข้ม้ คนสูงู อายุมุ ักั ห่ม่ ผ้า้ เปีียวอยู่่�กับั บ้า้ นหรือื ห่ม่ ไปวัดั
โดยห่ม่ เฉีียงบ่า่ เหมือื นกัับห่่มผ้้าสไบ แม้้แต่่ตอนเสีียชีวี ิติ ก็ต็ ้้อง
มีีผ้า้ เปีียวห่ม่ โดยมีคี วามเชื่อ� ว่า่ ลวดลายผ้า้ เปีียวเป็็นสัญั ลักั ษณ์์
ประจำ�ำ ตระกููล เมื่่�อเสีียชีีวิติ ลงญาติทิ ี่่�ล่่วงลัับไปก่่อนแล้ว้ จะเดิิน
ทางมารับั เพื่่�อไปอยู่�ในดิินแดนเดีียวกันั ได้ถ้ ููกต้้อง ผ้า้ เปีียวจึึงเป็น็
สัญั ลักั ษณ์ข์ องการมีเี จ้า้ ของและคนชรา หญิิงสาวชาวไทยทรงดำำ�
จะเตรียี มจััดทำ�ำ ผ้า้ เปีียวไว้้เพื่่อ� นำ�ำ ไปเป็็นผ้้าไหว้้แม่ส่ ามีี

๗๕

๗๖

หมอน

หมอนของชาวไทยทรงดำำ� ถููกทำำ�ขึ้้�นเพื่่�อใช้้ในชีีวิิตประจำำ�วัันหรืือใช้้
ในพิิธีีกรรมต่่างๆ ผู้�หญิิงชาวไทยทรงดำำ�นอกจากจะทอผ้้าเป็็นแล้้ว
ยัังต้อ้ งมีคี วามรู้้�ด้า้ นการทำ�ำ หมอนและการปัักหน้้าหมอน เมื่่�อถึึงเวลา
ต้้องออกเรืือนจะต้้องทำำ�หมอนให้้สามีี “หน้้าหมอน” หมายถึึง
บริิเวณส่ว่ นหัวั และส่ว่ นท้า้ ยของหมอน การตกแต่ง่ ลวดลายหน้า้ หมอน
ทำ�ำ โดยการนำ�ำ ผ้า้ สีตี ่า่ ง ๆ ( สีทีี่่น� ิยิ มใช้ไ้ ด้แ้ ก่่ สีแี ดง สีสี ้ม้ สีเี ขียี ว และสีขี าว)
มาพับั ให้้เป็็นรููปร่า่ งเรขาคณิติ เช่น่ สามเหลี่ย� ม สี่เ� หลี่�ยม นำ�ำ มาจัดั วาง
ให้้เกิิดลายดอกลักั ษณะต่า่ งๆ แล้ว้ สอยซ่อ่ นด้ว้ ยเข็็มและด้า้ ยเป็็นลาย
แบบเรขาคณิติ บางครั้ง� พบการประดับั ด้ว้ ยกระจกหรือื เลื่อ� มตรงกลาง
สำำ�หรัับลายที่่�นิิยมได้้แก่่ ลายดอกบััว ลายดอกแปด ลายดอกมะลิิ
ลายขาบัวั และลายดอกพรม เป็น็ ต้น้ ซึ่ง่� เป็น็ วิธิ ีกี ารเดียี วกันั กับั การตกแต่ง่
ลวดลายในกระเป๋า๋ คาดเอวผู้�ชายเสื้อ� ฮีแี ละตกแต่ง่ มุ้�งสำ�ำ หรับั คู่่�บ่า่ วสาว
อีกี ด้ว้ ย

๗๗

งานเย็็บในสิ่่�งของเครื่�่องใช้้ของชาวไทยทรงดำ�ำ

หมอนที่่ช� าวไทยทรงดำ�ำ ใช้ใ้ นชีวี ิติ ประจำ�ำ วันั มีลี ักั ษณะเป็น็ สี่เ� หลี่ย� มผืนื ผ้า้ เย็บ็ ด้ว้ ยเทคนิคิ พิเิ ศษ
ด้า้ นหน้า้ หมอนทั้้ง� สองด้า้ นจะตกแต่ง่ ลวดลายด้ว้ ยเทคนิคิ การตัดั แปะสอยเก็บ็ ลาย ด้ว้ ยการใช้้
เศษผ้้าสีีต่่าง ๆ ตััดเป็็น รููปร่่างเรขาคณิิต เรีียกว่่า “ลายผ้้าหน้้าหมอน” ลัักษณะที่่�สำำ�คััญ
คืือตะเข็็บการเย็บ็ จะต้อ้ งเข้า้ มุมุ เพื่่อ� ความถููกต้อ้ งของลวดลาย

๗๘

แนวคิิดเรื่�่องการตัดั ต่อ่ ผ้้า

เกิดิ จากการย้อ้ มผ้า้ ๔ สีี ได้แ้ ก่่ สีแี ดง สีเี ขียี ว สีขี าว
และสีสี ้ม้ แล้ว้ ตัดั เป็น็ ชิ้น� เล็ก็ ๆ เย็บ็ ติดิ กันั ด้ว้ ยมือื
ให้เ้ กิิดเป็น็ ลวดลายที่่ส� ร้้างสรรค์ข์ึ้น� มา รูปู แบบ
มักั เป็น็ ลายเรขาคณิติ ซึ่ง�่ ล้ว้ นแต่ส่ื่อ� ความหมาย
ของลวดลายที่่เ� ป็น็ สิริ ิมิ งคลแก่ผู่้�ใช้ท้ั้้ง� สิ้น� นิยิ มใช้้
ประดัับตกแต่่งบนเครื่ �องแต่่งกายประเภทเสื้ �อ
และประดับั บนสิ่ง� ของเครื่อ� งใช้้ เช่น่ หน้า้ หมอน
และมุ้ �งเป็็นต้้น

๗๙

ภาพจิติ รกรรมฝาผนัังบนกุุฎิิ วัดั บางแคใหญ่่ อำ�ำ เภออััมพวา จังั หวััดสมุทุ รสงคราม
๘๐

ชาวไทยกะเหรี่่�ยง

“กะเหรี่ย� ง” น่่าจะมาจากคำำ�ที่่�คนไทยเรีียกตามคนมอญว่่า “คะเร็็ง” ในภาษาพม่่าโบราณ
เรียี กชาวกะเหรี่ย� งว่า่ “เกอะยาง”หรือื “กะยาง (kayan)” ชาวล้้านนาในอดีตี เรีียกคนกะเหรี่�ยง
คล้า้ ยพม่า่ แต่ต่ ัดั เอาแต่พ่ ยางค์ห์ ลััง โดยเรีียกว่่า “ยาง” ต่อ่ มาฝรั่ง� ชาติิตะวัันตกมักั เขียี นว่่า
“Karen (คะเร็น็ )” ซึ่่�งมีีความหมายว่า่ “กะเหรี่�ยง”
กะเหรี่ย� ง แบ่่งเป็็น ๔ กลุ่�มใหญ่ค่ ือื
๑) กะเหรี่ย� งสะกอ (Sa-kow) เรีียกตนเองว่า่ “ปกาเกอะญอ”
๒) กะเหรี่ย� งโปหรือื โปว์์ (Pow) เรีียกตนเองว่า่ “โพล่่ง”
๓) กะเหรี่�ยง ปะโอ (Pa-o) หรืือ “ตองสู”ู
๔) กะเหรี่ย� ง บะเว (Bwe) หรืือ “คะยา (Kayah)”
ภาษาพูดู คือื “ภาษากะเหรี่ย� ง” เป็น็ ภาษาตระกูลู จีนี -ทิเิ บต ภาษาทิเิ บต-พม่า่ ภาษากะเหรี่ย� ง
ที่่�ใช้ส้ื่�อสารกันั ในประเทศไทยและพม่า่ มีีกลุ่�มภาษาย่อ่ ย ๘ ภาษา ในประเทศไทยมีี ๔ ภาษา
กะเหรี่ย� งราชบุรุ ีเี รียี กตนเองว่า่ “โพล่ว่ ง หรือื โพล่ง่ ” (Pwo Karen/Pho Karen) ส่ว่ นคำ�ำ ว่า่
“โป” นั้้น� มาจากการที่่�นัักวิิชาการด้า้ นมานุุษยวิทิ ยานำ�ำ มาเขีียนตามอัักษรไทยว่า่ “โปว” หรืือ
“โป” ซึ่�่งมีีความหมายว่่าคนหรืือมนุุษย์์ จากคำำ�บอกเล่่าของ ระเอิิน บุุญเลิิศ เล่่าว่่า
เดิมิ สะกอกัับโพล่ว่ งเป็น็ กลุ่�มเดีียวกัันแต่ม่ าแยกเป็น็ ๒ ตระกููลในภายหลังั (กะเหรี่ย� งโพล่ว่ ง
เขตวัฒั นธรรมราชบุุรี.ี (๒๕๔๔). สภาวััฒนธรรมกิ่ง� อำ�ำ เภอบ้า้ นคา, น.๑)

๘๑

๘๒

ประวัตั ิิความเป็็นมาของชาวไทยกะเหรี่่ย� ง

“ชาวไทยกะเหรี่่ย� ง” คือื ประชากรประจำ�ำ ท้อ้ งที่่ท�ี่่ม� ีบี รรพบุรุ ุษุ เคยเคลื่อ� นย้า้ ยไปมามีคี วามสัมั พันั ธ์ก์ ับั ชนกลุ่�มอื่น� ๆ
เช่น่ นำ�ำ ของป่า่ มาแลกเปลี่่ย� นกับั ชาวเมือื งราชบุรุ ีี มีวี ิธิ ีกี ารดำ�ำ รงชีพี ด้ว้ ยการทำ�ำ ไร่ท่ ำ�ำ นา มีภี าษาพูดู เป็น็ ของกลุ่�มตนเอง
ซึ่ง่� เป็น็ คนละตระกูลู กับั ภาษาของชาวไทยกลุ่�มอื่�นๆ ญาติิมิิตรของชาวกะเหรี่�ยงที่่�ตั้�งภููมิิลำำ�เนาในดิินแดนสยาม
เรียี นรู้้�ภาษาไทยปฏิบิ ัตั ิติ ามกฎหมายไทยจึึงเป็น็ คนไทยในกาลต่อ่ มา โดยมีวี ัฒั นธรรมกะเหรี่ย� ง (เช่น่ ภาษา ประเพณีี
พิธิ ีกี รรม ความเชื่อ� และการกระทำ�ำ ) เป็น็ แม่แ่ บบของการเริ่ม� เรียี นรู้�สิ่ง� รอบตัวั กะเหรี่ย� งราชบุรุ ีอี าศัยั อยู่�ทั่ว� ไปหลายแห่ง่
ทางทิศิ ตะวันั ตกของจังั หวัดั ราชบุรุ ีี เช่น่ บริเิ วณด่า่ นทับั ตะโก บ้า้ นเก่า่ บ้า้ นยางหักั บ้า้ นตากแดด บ้า้ นหนองกระเหรี่ย� ง
บ้า้ นโป่ง่ กระทิิง บ้้านคา บ้า้ นบึึง บ้า้ นบ่่อ บ้า้ นทุ่�งแฝกและบ้า้ นสวนผึ้ง�
หากข้า้ มเทือื กเขาตะนาวศรีเี ขาลูกู นี้้ไ� ปทางตะวันั ตกก็ค็ ือื รัฐั มอญและรัฐั กะเหรี่ย� งที่่เ� ป็น็ อาณาเขตของประเทศพม่า่
หรือื สหภาพเมียี นมาร์์ ชาวกะเหรี่ย� งได้อ้ าศัยั ทำำ�มาหากิินอยู่�บริเิ วณเทือื กเขานี้้ม� าช้า้ นาน

๘๓

ภาพจาก คุณุ วุุฒิิ บุญุ เลิศิ
๘๔

ภาพจาก https://today.line.me/th/v2/article/N2qNZG ผ้้า แ ล ะ ก า ร แ ต่่ ง ก า ย ข อ ง ช าว ไ ท ย
กะเหรี่่�ยง

กะเหรี่ �ยงโพล่่วงหรืือกะเหรี่ �ยงโปว์์และกะเหรี่ �ยงสะกอ
หรือื ปกากะญอ เป็น็ ๒ กลุ่�มใหญ่ท่ี่่อ� าศัยั อยู่�ในประเทศไทย
ซึ่่�งมีีวััฒนธรรมที่่�คล้้ายคลึึงกัันแต่่จะแตกต่่างกััน
ที่่� ก า ร แ ต่่ ง ก า ย ข อ ง แ ต่่ ล ะ ก ลุ่ � ม ที่่� ส า ม า ร ถ เ ห็็ น ไ ด้้ ชัั ด
ดัังนั้้�นลัักษณะการแต่่งกายจึึงเป็็นส่่วนหนึ่�่งที่่�สามารถ
บ่่งชี้�ถึึงเอกลัักษณ์์ของแต่่ละกลุ่�มได้้ ปััจจุุบัันมีีเพีียง
กะเหรี่ย� ง ๒ กลุ่�มนี่่�เท่า่ นั้้น� ที่่ย� ัังแต่่งกายชุุดประจำ�ำ ชนเผ่า่
ในชีีวิิตประจำำ�วััน ส่่วนกะเหรี่�ยงคะยาและตองสููนั้้�น
ไม่่สวมใส่่ชุุดประจำำ�เผ่่าในชีีวิิตประจำำ�วัันแล้้ว

๘๕

ชาวกะเหรี่ย� งดั้ง� เดิิมนัับถือื ผีี ภายหลังั หันั มานับั ถือื ศาสนาพุทุ ธและศาสนาคริสิ ต์ม์ ากขึ้น�
แต่ย่ ังั คงความเชื่อ� เดิมิ เกี่ย� วกับั สิ่ง� ศักั ดิ์ส� ิทิ ธิแิ ละธรรมชาติอิ ยู่�ไม่น่ ้อ้ ย โดยเชื่อ� ว่า่ ทุกุ สรรพสิ่ง�
มีสีิ่ง� ศักั ดิ์ส� ิทิ ธิ์ป� กปักั รักั ษา เช่น่ เจ้้าแห่่งแผ่่นดิิน เจ้้าแห่ง่ น้ำำ�� เจ้้าแห่ง่ ข้้าว ซึ่่�งจะมีหี น้้าที่่�
ในการดููแลปกปัักรัักษาดูแู ลความอุุดมสมบููรณ์์ ความสงบสุุขของธรรมชาติแิ ละมีีความ
สำำ�คััญต่่อวิิถีีชีีวิิตของชาวกะเหรี่�ยง ดัังนั้้�นชาวกะเหรี่�ยงจึึงมีีความผููกพัันธ์์กัับต้้นไม้้
มาตั้ �งแต่่เกิิด
การปรัับเปลี่่�ยนไปนัับถืือศาสนาพุุทธและศาสนาคริิสต์์ของกะเหรี่ �ยงเกิิดจากปััจจััย
ที่่ต� ่่างกััน คืือการยอมรัับนัับถืือศาสนาพุุทธมาจากเงื่อ� นไขทางการเมือื งซึ่�ง่ จะเชื่�อมโยง
กัับความคิิด “การเป็็นคนไทย” เพราะพุุทธศาสนาเป็็นสััญลัักษณ์์ของคนไทย หากจะ
เป็็นคนไทยก็ต็ ้้องนับั ถืือพุุทธศาสนา ส่่วนเงื่�อนไขที่่�ทำำ�ให้้เปลี่่�ยนไปนัับถือื ศาสนาคริิสต์์
จะเป็น็ ทางเศรษฐกิจิ เพราะเมื่่อ� ผลิติ ข้า้ วได้ไ้ ม่พ่ อเพียี ง หากถือื ผีจี ะต้อ้ งมีคี ่า่ ใช้จ้ ่า่ ยในเรื่อ� ง
พิิธีีกรรมจำ�ำ นวนมาก การที่่ช� าวไทยกะเหรี่ย� งเปลี่่ย� นมานับั ถือื ศาสนาพุทุ ธและศาสนาคริสิ ต์์
จึึงทำ�ำ ให้้ไม่่ได้้มีีแบบแผนความเชื่�อแบบเดิิมอีีกต่่อไปโดยเฉพาะในเรื่�องการนัับถืือผีี
บรรพบุุรุษุ และอื่�น ๆ แต่ท่ ั้้�งนี้้�ยังั คงมีีความเชื่อ� แบบเดิิมอยู่�ไม่น่ ้อ้ ย เช่น่ เรื่�องขวัญั เป็น็ ต้น้

๘๖

คุณุ ภััทรพงศ์์ วงศ์ก์ ิิจเกษม
และคณะ

๘๗

๘๘

สถานประกาศคริิสต์เ์ ตียี นท่า่ มะขาม ลัั ก ษ ณ ะ ก า ร แ ต่่ ง ก า ย ข อ ง ช า ว ไ ท ย
ต.ตะนาวศรีี อ.สวนผึ้ง� จ.ราชบุรุ ีี กะเหรี่�ยงราชบุรุ ีใี นปัจั จุุบััน ได้ร้ ัับอิิทธิิพล
จากภายนอกค่่อนข้้างมาก ทำำ�ให้้มีีการ
สวมใส่่เสื้ �อผ้้าเครื่ �องแต่่งกายแบบดั้ �งเดิิม
น้อ้ ยลงจนแทบจะไม่่หลงเหลือื อยู่� มีกี าร
ผสมผสานเครื่ �องแต่่งกายแบบกะเหรี่ �ยง
ดั้ง� เดิมิ กัับเครื่อ� งแต่ง่ กายสากลทั่่�วไป เช่น่
กางเกงยีีนส์แ์ ละผ้้าถุงุ เป็น็ ต้้น

๘๙

คุณุ สมฤทััย พุธุ พริ้�ง
คุุณอภิิโชติิ เอ็น็ ทู้�
คุณุ สายรุ้้�ง เอ็น็ ทู้�
เด็ก็ หญิงิ ภููฤทัยั กวีศี ิลิ ป์ว์ งศ์ว์ าน
เด็็กชายกฤษณะ เอ็็นทู้�
๙๐