โครงการสํารวจจัดเก็บและรวบรวมองค์ความรู้ การอนุรักษ์ส่งเสริมและเพิ่มคุณค่าผ้า ทอพื้นถิ่นในจังหวัดราชบุรี

การนุ่ �งโจงกระเบน

วิธิ ีกี ารนุ่�งโจงกระเบน ใช้้ผ้า้ ผืนื ยาวขนาดประมาณ
๓๐๐ - ๔๐๐ เซนติิเมตร นุ่�งพัันรอบตัวั อ้อ้ มจาก
ด้า้ นหลัังมาด้้านหน้้า รวบขอบผ้้าบริิเวณเอว
ผูกู หรือื มัดั ให้แ้ น่น่ จับั ชายผ้า้ ทั้้ง� สองด้า้ นดึึงไปด้า้ นหน้า้
แล้ว้ ม้ว้ นหรือื พับั แล้ว้ จึึงสอดใต้ห้ ว่า่ งขา อ้อ้ มไปเหน็บ็
ชายผ้า้ ไว้้ที่่�เอวด้า้ นหลััง

๑๔๑

๑๔๒

ชาวไทยลาวเวียี ง

“ชาวไทยลาวเวีียงหรืือลาวตี้ �”เป็็นกลุ่ �มชาติิพัันธุ์ �ที่ �ได้้รัับการจำำ�แนกอยู่ �ในกลุ่ �มชนชาติิ
“ลาวลุ่�ม” ซึ่่�งหมายรวมถึึงกลุ่�มลาวอื่�น ๆ เช่่น ลาวครั่�ง ลาวพวนและลาวโซ่ง่ ที่่ต�ั้�งถิ่�นฐาน
อยู่�ในพื้้น� ที่่�ราบต่ำ�ำ� มีีรููปแบบทางเศรษฐกิิจในลักั ษณะพึ่ง่� พาตนเองด้ว้ ยวิิถีที างการเกษตร
เช่น่ การเพาะปลููก เลี้�ยงสัตั ว์แ์ ละหััตถกรรม โดยแต่่ละชาติพิ ันั ธุ์์�จะมีีอััตลัักษณ์์ที่่แ� ตกต่า่ ง
กัันออกไป (จตุพุ ล อังั ศุุเวช, ๒๕๕๕, น. ๒๕ )

๑๔๓

ที่่ม� าของภาพ : https://www.silpa-mag.com/culture/article_74832
๑๔๔

ประวััติคิ วามเป็็นมาของชาวไทยลาวเวีียง

ชาวไทยลาว หรือื ลาวเวียี ง หรือื ลาวตี้� คำำ�ว่า่ “ลาวตี้”� มาจากสำ�ำ เนีียงการพูดู ที่่ค� นกลุ่�มนี้้�จะมีคี ำำ�ลงท้า้ ยประโยคว่า่ “ตี้”�
(วัันดีี พิินิจิ วรสิิน, ๒๔๔๔ : ๙๕ ) ลาวเวียี งจัังหวัดั ราชบุรุ ีี คืือ กลุ่�มชนชาติิลาวกลุ่�มหนึ่�ง่ ที่่ม� ีเี ชื้�อสายลาวจากเวียี งจัันทน์์
ประเทศสาธารณรัฐั ประชาธิปิ ไตยประชาชนลาว ได้้ถูกู กวาดต้้อนเข้้ามาในประเทศไทยเมื่�อประมาณ ๒๐๐ กว่า่ ปีีมาแล้้ว
ในสมััยสมเด็จ็ พระเจ้า้ กรุงุ ธนบุรุ ีีหลังั จากศึึกสงครามหลายครั้ง� จึึงได้้ลี้�ภัยั อพยพเข้า้ มาเพิ่่�งพระบรมโพธิิสมภารอยู่�บริิเวณ
เมืืองนครราชสีีมาและต่่อมาได้้ย้้ายมาอยู่�ที่�สระบุุรีีทั้้�งหมดเมื่่�อมีีอิิทธิิพลเหนืือหััวเมืืองเหล่่านี้้�แล้้ว หลังั พ.ศ.๒๓๒๒
กองทััพยึึดเวีียงจัันทน์์ได้้ จึึงกวาดต้้อนครััวเวีียงจัันทน์์หลายหมื่ �นไปรวมไว้้ที่่�เมืืองสระบุุรีีบางส่่วนส่่งไปอยู่�ที่�ราชบุุรีี
และตามหัวั เมือื งตะวันั ตกบ้า้ งจันั ทบุรุ ีบี ้า้ ง ส่ว่ นเจ้า้ นายที่่น� ำ�ำ มาเป็น็ ตัวั ประกันั เช่น่ เจ้า้ นันั ทเสน เจ้า้ อินิ ทวงศ์์ เจ้า้ อนุวุ งศ์์ โปรดเกล้า้ ฯ
ให้ต้ั้ง� บ้า้ นเรือื นอยู่�ที่บ� างยี่ข� ันั (วลัยั ลักั ษณ์์ ทรงศิริ ิ,ิ ๒๕๕๘ : ออนไลน์์ ) หรือื บริเิ วณวัดั ดาวดึึงส์์ พื้้น� ที่่ห� ลักั ที่่ม� ีคี วามหนาแน่น่
ของกลุ่�มลาวเวีียง คือื บริเิ วณลุ่�มน้ำ�ำ� ภาคกลาง ได้้แก่่ ลุ่�มน้ำ�ำ�ท่า่ จีนี ลุ่�มน้ำ�ำ�แม่ก่ ลอง และลุ่�มน้ำ�ำ� เพชรบุรุ ีี โดยกระจายอยู่�ใน
จังั หวััดสุพุ รรณบุรุ ีี นครปฐม เพชรบุุรีีและราชบุรุ ีี (โสภา ศรีีสำำ�ราญ, ๒๕๖๒: ออนไลน์์) ในขณะเดีียวกััน มีกี ารพบคััมภีรี ์์
ใบลานที่่จ� ารไว้้ด้้วยภาษาโบราณ เรีียกว่่า “ภาษาขอมลาว” ซึ่�่งผู้�เชี่�ยวชาญทางภาษาลาวตี้�สามารถอ่า่ นออกได้้อธิิบายว่า่
คล้า้ ยกับั อักั ษรธรรมของทางภาคตะวันั ออกเฉียี งเหนือื และภาคเหนือื แต่จ่ ะเป็น็ ภาษาที่่ใ� ช้เ้ ฉพาะที่่น� ครเวีียงจัันทร์์ ประเทศลาว
ซึ่ง�่ คััมภีีร์์ใบลานที่่�มีีอายุุเก่่าแก่ม่ ากที่่�สุดุ ที่่ถ� ูกู พบที่่�วััดบ้า้ นสิิงห์์ อำ�ำ เภอโพธาราม จังั หวััดราชบุรุ ีี มีอี ายุุสืืบย้้อนไปช่่วง พ.ศ.
๒๓๕๘ ซึ่่�งตรงกัับรััชสมััยรััชกาลที่่� ๒ ของราชวงศ์์จัักรีี (สุุรเชษฐ์์ เชิิงทวี,ี (๒๕๖๒), สััมภาษณ์์ ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๖๒ )
ดังั นั้้�นลููกหลานลาวเวีียงในจัังหวััดราชบุุรีีจะได้้ยิินคํําบอกเล่่าจากบรรพบุุรุุษของตนทุุกบ้้านทุุกช่่องว่่าพวกตนไม่่ใช่่พวก
“ลาวอีีสาน” เป็็นลาวเวีียงมาจากเวีียงจัันทน์์หรืือ “ลาวนอก”

๑๔๕

ชาวไทยลาวในจัังหวััดราชบุุรีีมีีอิิสระในการตั้�งบ้้านเรืือนและทำำ�มาหากิิน มีีอาชีีพหลััก คืือ การทำำ�นา
ทำำ�ไร่่ เลี้�ยงสััตว์์ ทอผ้้าและมีีอาชีีพเสริิมคืือการทำำ�หััตถกรรมพื้้�นบ้้าน เช่่น เครื่�องจัักสาน เป็็นต้้น
อาศััยกระจััดกระจายไปทุุกหนแห่่ง ในหลายท้้องที่่�หลายอํําเภอ ดัังนี้้�คืือ
๑. อํําเภอเมือื ง ตั้ง� ถิ่น� ฐานอยู่�ริมฝั่ง� แม่น่ ้ำ��ำ แม่ก่ ลองฝั่ง� ตะวันั ออกแถบวัดั พญาไม้้ เขาแร้ง้ หนองหอยและนางแก้ว้
ในปััจจุุบััน
๒. อํําเภอโพธาราม จะอาศัยั อยู่่�ค่อ่ นข้า้ งหนาแน่่น เช่่น แถบบ้้านเลืือก บ้้านฆ้อ้ ง บ่อ่ มะกรููด (บ้้านสร้้าง
หรืือบ้้านช้้างเดิมิ ) บ้า้ นสิิงห์์กํําแพงเหนืือ กํําแพงใต้บ้ างลานและดอนทราย
๓. อํําเภอบ้้านโป่่ง มีลี าวเวีียงแถบบ้า้ นดอนเสลา หนองปลาดุกุ กรัับใหญ่่และหนองอ้้อ เป็น็ ต้้น
๔. อํําเภอจอมบึึง มีลี าวเวียี งอาศััยอยู่�ที่� นาสมอ บ้้านสููงเนิินและบ้า้ นทํําเนียี บ เป็น็ ต้้น
นอกจากนี้้บ� ริเิ วณที่่เ� ป็น็ ที่่ต�ั้ง� ของวัดั สร้อ้ ยฟ้า้ ยังั มีกี ลุ่�มคนลาวเวียี งตกค้า้ งอยู่่�อีกี จํํานวนหนึ่ง�่ ปัจั จุบุ ันั ถูกู กลืนื กลาย
ไปมากแล้ว้ แต่ช่ าวมอญและไทยละแวกใกล้เ้ คียี งยังั เรียี กกันั ว่า่ “หมู่�ลาว” ผู้�เฒ่า่ บางคนยังั เรียี กวัดั สร้อ้ ยฟ้า้ ว่่า
“วััดลาว” ส่ว่ นวัดั ป่า่ ไผ่ซ่ ึ่ง่� ตั้ง� อยู่่�อีกี ฟากหนึ่ง่� ของแม่น่ ้ำ�ำ� นั้้น� มีคี นเก่า่ แก่เ่ ล่า่ ว่า่ เดิมิ เป็น็ วัดั ลาว จึึงเรียี กย่า่ นนี้้ว� ่่า
“บางลาว”

๑๔๖

วัฒั นธรรมประเพณีี

ถึึงแม้ว้ ่า่ ภายหลัังได้ม้ ีกี ารอพยพของผู้�คนหลากหลายชาติพิ ันั ธ์ุ�
เข้้ามาอาศััยปะปนกััน จึึงมีีการผสมผสานทางวััฒนธรรม
และการดำ�ำ รงชีวี ิติ ที่่แ� ตกต่า่ งไปจากเดิมิ แต่ใ่ นปัจั จุบุ ันั ชาวไทย
ลาวเวีียงยัังคงยึึดถืือปฏิิบััติิตามประเพณีีและวััฒนธรรม
และพิธิ ีกี รรมทางพระพุทุ ธศาสนา เช่น่ ประเพณีสี ารทลาวเวียี ง
ประเพณีบี ุญุ ข้า้ วจี่ใ� นวันั มาฆบูชู า ประเพณีสี งกรานต์ส์ รงน้ำ�ำ� พระ
และก่่อพระเจดีีย์์ทราย ประเพณีีแห่่ดอกไม้้ท้้ายสงกรานต์์
ป ร ะ เ พ ณีี แ ก้ ้ ห่ ่ อ ข้ ้ า ว ใ น วัั น ส า ร ท ล า ว ห รืื อ ป ร ะ เ พ ณีี ไ ต้ ้
น้ำำ��มัันในวันั ออกพรรษา เป็น็ ต้น้

๑๔๗

ผ้้าและการแต่่งกายของชาวไทยลาวเวีียงหรืือลาวตี้้ �

จากคำ�ำ บอกเล่่าจากลููกหลานบรรพบบุรุ ุษุ ลาวเวียี งหรืลื าวตี้� ราชบุรุ ีี สัันนิิฐานได้ว้ ่า่ ลักั ษณะ
การแต่ง่ กายของชาวลาวเวียี งมีเี อกลักั ษณ์ค์ ล้า้ ยการแต่ง่ กายแบบลาวเวียี งจันั ทน์์ คือื แต่ง่ กาย
ที่่�เรีียบง่่าย วััสดุุที่่�ใช้้ตััดเย็็บเสื้�อผ้้าจะใช้้ฝ้้ายและไหมที่่�ปลููกขึ้�นเองเพราะอาชีีพดั้�งเดิิม
คืือปลููกหม่่อนเลี้�ยงไหมเพื่่�อนำำ�มาทอผ้้าก่่อนนำำ�ไปตััดเย็็บเป็็นเสื้�อผ้้านุ่�งห่่มกันั เอง

ผู้้�ชาย

การแต่ง่ กายของผู้�ชายชาวลาวเวียี งนิิยมนุ่�งโจงกระเบนหรือื กางเกงหลวมๆขาครึ่�่งหน้้าแข้ง้
คล้า้ ยกางเกงจีนี หรือื กางเกงขาก๊๊วย สีดี ํําหรือื สีเี ข้ม้ เช่น่ สีกี รมท่า่ สวมเสื้อ� คอกลมหลวมๆ
ผ่่าหน้า้ มีกี ระดุมุ และแบบไม่ม่ ีกี ระดุมุ แต่่ใช้้เย็บ็ เป็น็ ไส้้ไก่่สำ�ำ หรับั ผูกู แทน อาจใช้เ้ สื้�อป่า่ น
หรืือผ้้าฝ้้ายสีีขาว ไม่่มีีลวดลายหรืือถ้้าไปงานบุุญนิิยมสีเี ข้้มเช่่นสีนี ้ำำ��เงิินเข้ม้ หรือื สีีกรมท่า่
ที่่ส� ํําคัญั คือื จะนิยิ มมีผี ้า้ ขาวม้า้ คาดเอว นอกจากนั้้น� ยังั มีผี ้า้ พาดบ่า่ ขนาดประมาณผ้า้ ขาวม้า้
แต่พ่ ับั ครึ่ง�่ หรือื พับั ให้แ้ คบลงคล้า้ ยสังั ฆาฏิขิ องพระสงฆ์ใ์ ช้พ้ าดไหล่ท่ั้้ง� สองข้า้ งหรือื พาดข้า้ งซ้า้ ย
ปล่่อยชายลงด้้านหลัังหรืือจัับส่่วนกลางของผ้้าให้้ตลบผ้้ามาทัับกัันบริิเวณกลางอก
ด้า้ นหน้้าดึึงให้ไ้ ด้ร้ ะดับั หน้้าอก ตลบชายทั้้ง� สองด้้านซ้า้ ยขวาไปด้้านหลััง

๑๔๘

ที่่ม� าของภาพ http://2bangkok.com/laos-of-central-siam.html
๑๔๙

ผู้�้หญิิง

ในอดีตี การแต่่งกายของหญิิงชาวลาวเวีียงจำ�ำ กััดอยู่�เพียี งใส่เ่ สื้�อและนุ่�งซิ่น� หรือื ผ้้าถุงุ เสื้�อจะมีีสองลัักษณะ คือื แขนกุุดและแขนกระบอกยาว นิิยมนุ่�ง
ผ้า้ ซิ่น� สีโี ทนม่ว่ งแดงหรือื น้ำ��ำ เงินิ ครามหม่น่ ลายทางลงเป็น็ ริ้ว� เล็ก็ ๆ ถี่ๆ� ต่อ่ ส่ว่ นหัวั ซิ่น� และตีนี ซิ่น� กว้า้ งประมาณคืบื เศษ เวลาสวมผ้า้ ซิ่น� จะคาดเข็ม็ ขัดั เก็บ็ ชายพก
มััดแน่่นปล่่อยชายเสื้�อไว้้ด้้านนอกผ้้าซิ่�น สํําหรัับหญิงิ สาวนิยิ มสวมเสื้อ� อ๊๊อดสายเดีียวที่่ม� ีีลักั ษณะเหมือื นเสื้�อคอกระเช้า้ รัดั รูปู คอแคบติดิ กระดุมุ
ด้า้ นข้า้ งหรืือด้า้ นหลังั ตัดั จากผ้้าฝ้้ายหรืือผ้้าลินิ ินิ สีขี าว มีีกระเป๋า๋ ข้า้ งหน้้าสองใบเหมือื นกระเป๋๋าเสื้�อเชิ้�ตของบุุรุุษ เวลาไปงานบุญุ จะห่่มผ้า้ แพรทัับ
ปล่่อยชานลงด้้านหลังั พันั ห่่ออกและไหล่ห่ นึ่่ง� รอบแล้้วปล่่อยชายลงด้า้ นหลััง
ส่ว่ นผู้�หญิงิ สูงู อายุหุ รือื วัยั กลางคนนิยิ มนุ่�งผ้า้ โจงกระเบนสีดี ํําหรือื สีหี มากสุกุ สวมเสื้อ� แขนกระบอกเอวรัดั รููป ชายเสื้อ� บานออกเล็ก็ น้อ้ ยปล่อ่ ยชายเสื้อ� ลงมา
ราวสะโพก สีีเสื้อ� มีที ั้้�งสีอี ่่อน เช่่น ขาว เทาและสีีเข้้ม เช่น่ น้ำำ��เงินิ กรมท่า่ หรือื ดํํา มีผี ้้าสไบเฉียี งท่อ่ นล่่างนุ่�งโจงกระเบน ชายพกผ้า้ เหน็็บถุงุ หมาก
และผ้้าเช็็ดปากถืือตะกร้้าหมาก ในอดีีตนิิยมสวมเสื้�ออ๊๊อดสายเดีียวลัักษณะเฉีียงพาดบ่่าซ้้ายหนาประมาณฝ่่ามืือคล้้ายพระสงฆ์์ ชายเสื้�อสั้�น
ประมาณสะดือื หรือื สวมเสื้�อแขนกระบอกรัดั รููปปล่่อยชายไว้้ด้้านนอก นุ่�งผ้้าซิ่�นสีีเข้้มหรืือใช้้ผ้้าแพรพัันรอบอกทัับลงไปแล้้วเหน็็บชายผ้้าให้้แน่่น
ไว้ใ้ ต้ร้ ักั แร้้ ปล่่อยชายยาวลงมาถึึงสะโพกคล้้ายคนไทยโบราณนุ่�งผ้า้ ซิ่น� ลายทางเกล้้าผมและทัดั ดอกไม้้ หากเป็น็ คนธรรมดาทั่่ว� ไปจะใช้ผ้ ้า้ แพรสีขี าว
พาดบ่า่ ไม่่มีีการสวมรองเท้า้ แต่่อย่่างใด

๑๕๐

การแต่ง่ กายของหญิงิ สาวชาวลาวเวีียงในอดีตี ก่่อนอพยพมาอยู่�ในประเทศไทย
ที่่�มาของภาพ : http://www.isangate.com/isan/paothai_isa๑n๕.h๑tml

ผ้า้ ซิ่น� ของชาวลาวเวียี งเป็น็ เครื่อ� งบ่ง่ บอกถึึงอายุแุ ละสถานภาพทางสังั คม โครงสร้า้ งผ้า้ ซิ่น� ลาวเวียี ง ประกอบด้ว้ ยส่ว่ นหัวั ซิ่น� ส่ว่ นตัวั ซิ่น� และส่ว่ นตีนี ซิ่น�
ส่่วนหััวซิ่�นจะใช้้ผ้้าฝ้้ายและไหม ส่่วนตััวซิ่�นมัักนิิยมทอด้้วยไหมเป็็นลายริ้้�วตั้�งหรืือมััดหมี่่� ตกแต่่งด้้วยลวดลายด้้วยเทคนิิคการทอจก ขิิดและยกมุกุ
ส่่วนตีนี ซิ่�นจะมีหี ลายรููปแบบทั้้�งการทอด้้วยเทคนิคิ จกและขิดิ เช่น่ กััน

๑๕๒

ผ้้าซิ่่�นไหมสำ�ำ หรับั ผู้ม�้ ีฐี านะ

๑๕๓

ชาวไทยเชื้้�อสายจีนี

ประวััติคิ วามเป็น็ มาของชาวไทยเชื้้�อสายจีีน

ประวััติิศาสตร์์กล่่าวถึึงชาวจีีนที่่�อพยพมาตั้ �งหลัักแหล่่งทำำ�มาหากิินในประเทศไทยมัักมีีเหตุุการณ์์
และความเป็น็ มาในลักั ษณะเดีียวกััน คือื เหตุคุ วามไม่ส่ งบภายในประเทศจีีนจึึงเกิดิ ความอดอยาก
ยากลำำ�บาก ชาวจีีนที่่�สามารเดิินเรืือออกสู่�ทะเลจึึงอพยพมาจากดินิ แดนทางตอนใต้ข้ องประเทศจีนี
คือื มณฑลกวางตุ้�ง ฮกเกี้ย� นและไหหลำ�ำ แล้้วมาตั้ง� หลัักแหล่ง่ ทำำ�มาหากิินในเมืืองไทย
ชาวจีีนเข้้ามาแสวงหาผืืนแผ่่นดิินใหม่่และตั้ �งรกรากอยู่่�ภายใต้้พระบรมโพธิิสมภารตั้ �งแต่่ก่่อนสมัยั
กรุงุ ศรีอี ยุธุ ยา ในปีีพ.ศ ๒๔๕o ซึ่ง�่ ตรงกับั รัชั สมัยั ของพระบาทสมเด็จ็ พระจุลุ จอมเกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั
รัชั กาลที่่� ๕ เป็น็ ช่ว่ งที่่ช� าวจีนี อพยพเข้า้ มาในประเทศไทยมากที่่ส� ุดุ ซึ่ง�่ สามารถแยกออกเป็น็ ๕ กลุ่�ม
ตามสำำ�เนีียงการพููด ได้้แก่่ ๑) ชาวจีีนกวางตุ้�ง ๒) ชาวจีนี แคะ (ฮากกา) ๓) ชาวจีีนแต้จ้ิ๋ว� ๔) ชาวจีีน
ฮกเกี้�ยน และ ๕) ชาวจีนี ไหหลำำ�
ชาวจีีนที่่�อพยพเข้้ามาอาศััยอยู่�ในจัังหวััดราชบุุรีีในยุุคแรก มีีวิิถีีชีีวิิตตามแบบอย่่างชาวจีีน
ในประเทศจีนี ทุกุ ประการ ทั้้ง� การใช้ภ้ าษา อาหารการกินิ วัฒั นธรรม ความเชื่อ� ศาสนา การแต่ง่ กาย
ศิลิ ปกรรมและสถาปัตั ยกรรม หลักั ฐานที่่เ� ป็น็ สิ่ง� สนับั สนุนุ ประวัตั ิคิ วามเป็น็ มานี้้เ� ห็น็ ได้จ้ ากโรงเจ ศาลเจ้า้
สมาคมตระกููลแซ่่ต่่าง ๆ เป็็นต้้น

๑๕๔

๑๕๕

๑๕๖

ต

ประวััติิความเป็็นมาของชาวไทยเชื้้�อสายจีีน วััฒนธรรมและประเพณีี

ชาวไทยเชื้ �อสายจีีนราชบุุรีีมีีบรรพบุุรุุษที่่�มีีประวััติิความเป็็นมาไม่่ต่่างจาก สิ่ง� ที่่ม� าพร้อ้ มกับั ชาวจีนี อพยพสู่่�ประเทศไทยคือื วิิถีแี บบจีีน ทั้้ง� การดำ�ำ รงชีวี ิติ
หัวั เมือื งสยามในอดีตี เป็น็ เรื่อ� งยากหากจะระบุวุ ่า่ ชาวจีนี เข้า้ มาอยู่�ในผืนื แผ่น่ ดินิ อาหารการกินิ สิ่ง� ของเครื่อ� งใช้้ ภาษา วัฒั นธรรม ประเพณีี ความเชื่อ� และศาสนา
ราชบุุรีีเมื่�อใด แต่่ถ้้าสืืบค้้นและถืือเอาหลัักฐานการค้้นพบวััตถุุโบราณ วััฒนธรรมการแต่่งกายนั้้�นมีีลัักษณะเดีียวกัับการแต่่งกายของบรรพบุุรุุษ
ในแม่่น้ำำ��แม่่กลองช่่วงที่่�ไหลผ่่านราชบุุรีี พอจะสัันนิิษฐานในชั้�นต้้น ที่่�อพยพมาจากประเทศจีนี แผ่น่ ดินิ ใหญ่ซ่ ึ่ง่� มีหี ลากหลายอาชีพี ตั้ง� แต่่รับั จ้า้ ง
ได้้แต่่เพีียงว่่าดิินแดนถิ่ �นนี้้�มีีการติิดต่่อสััมพัันธ์์กัับจีีนในเรื่ �องการค้้าขาย ค้้าชายจนถึึงเสนาบดีี การแต่่งกายจึึงมีลี ักั ษณะแตกต่่างกันั ไปตามบทบาท
มาร่่วมประมาณ ๘๐๐ กว่่า ปีีมาแล้ว้ หน้า้ ที่่�
ในปีี พ.ศ ๒๔๐๙ พระบาทสมเด็็จพระจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๔ ประเพณีวี ัฒั นธรรมสำ�ำ คัญั ที่่ย� ังั คงสืบื ทอดต่อ่ กันั มาจนถึึงปัจั จุบุ ันั ได้แ้ ก่่ เทศกาล
โปรดเกล้้าฯให้้ขุุดคลองดำำ�เนิินสะดวกขึ้�น มีีแรงงานส่่วนใหญ่่เป็็นชาวจีีน หยวนเซียี ว (元宵节) วันั ชิวิ อิกิ จับั โหงว (แต้จ้ิ๋ว� -- 初一十五) วัันเช็็งเม้ง้
ซึ่�่งต่่อมาภายหลัังเมื่่�อเสร็็จสิ้้�นการขุุดคลอง แรงงานชาวจีีนบางส่่วนได้้ตั้�ง (แต้้จิ๋ว� - 清明节) วันั เทศกาลตวนอู่� (端午节) วันั สารททิ้้�งกระจาด
รกรากอยู่�ในอำำ�เภอดำำ�เนิินสะดวก หลัังจากนั้้�นจึึงมีีชาวจีีนเข้้ามาอาศััย (施孤节) วัันไหว้พ้ ระจัันทร์์ (中秋节) วัันกินิ ขนมบััวลอยตัังโจ่่ย
เพิ่่�มมากขึ้ �นในช่่วงรััชสมััยของพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว (冬节) และวัันตรุุษจีีนในปลายปีีต่่อต้้นปีี (春节)
รัชั กาลที่่� ๕ ได้ก้ ระจัดั กระจายไปตั้้ง� รกรากในเขตอำ�ำ เภอต่า่ ง ๆ เช่น่ อำ�ำ เภอ
โพธารามและอำำ�เภอเมืืองราชบุุรีี ชาวไทยเชื้�อสายจีีนเป็็นกลุ่�มชาติิพัันธุ์�
ที่่ม� ีบี ทบาททางเศรษกิิจที่่�สำำ�คัญั ต่อ่ เมืืองราชบุรุ ีี โดยประกอบอาชีีพค้า้ ขาย
และเป็็นเจ้า้ ของกิจิ การโรงงานต่่าง ๆ เช่่น โรงงานน้ำ�ำ� ปลา โรงงานเส้น้ หมี่่�
โรงหีีบอ้อ้ ย โรงโม่ห่ ิิน โรงโอ่ง่ โรงสีขี ้้าว โรงงานทอผ้้า อู่่�ซ่่อมรถและเกษตรกร
เช่่น เลี้�ยงหมูู ทำำ�สวน ทำำ�ไร่่ เป็็นต้้น

๑๕๗

ชาวจีนี ที่่ไ� ด้อ้ พยพเข้า้ มาอยู่�ในราชบุรุ ีนีี้้� ส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ ชาวจีนี แต้จ้ิ๋ว�
รองลงมา คือื ชาวจีนี ฮากกา (ชาวจีนี แคะ) ชาวจีนี ไหหลำ�ำ และชาวจีนี
กวางตุ้�งตามลำำ�ดัับ ชาวจีีนแต้้จิ๋�วและจีีนกวางตุ้�งนิิยมทำำ�การค้้า
จึึงมัักตั้�งบ้้านเรืือนอยู่�ในบริิเวณตััวเมืือง ส่่วนชาวจีนี ฮากกาและ
ชาวจีีนไหหลำ�ำ จะตั้�งหลัักแหล่่งอยู่�ไกลตััวเมืืองเพราะทำ�ำ ป่่าไม้้
และเกษตรกรรม

๑๕๘

อำำ�เภอโพธารามเกิิดเป็็นตลาดอย่่างชััดเจนในสมััยรััชกาลที่่� ๕ (พ.ศ. ๒๔๑๑-๒๔๕๓)
กลายเป็น็ ศูนู ย์ร์ วมสินิ ค้า้ (HUB) ทั้้ง� ทางบกและทางน้ำ�ำ� เพื่่อ� ส่ง่ ต่อ่ ไปยังั กรุงุ เทพฯและนำ�ำ สินิ ค้า้
จากกรุุงเทพฯกระจายไปยัังตำำ�บลและหััวเมืืองใกล้้เคีียง จนกลายเป็็นเมืืองที่่�คึึกคััก
และเจริญิ ใหญ่โ่ ตด้ว้ ยการคมนาคมทางแม่น่ ้ำ�ำ� แม่ก่ ลองได้อ้ ย่า่ งสะดวก จนมีชี าวจีนี บางกลุ่�ม
ย้้ายจากกรุุงเทพฯเข้้ามาตั้�งหลักั ปัักฐานที่่น� ี่่�

๑๕๙

บรรยากาศบริเิ วณริมิ แม่่น้ำ�ำ� แม่ก่ ลองบริเิ วณอำ�ำ เภอเมืืองด้า้ นหลัังคือื สะพานธนะรัชั ต์์ (สร้า้ งขึ้น� เมื่่�อในปีี พ.ศ. ๒๕๐๓) ตัวั สะพานยังั คงเป็็นสะพาน เรืือบรรทุุกพริิกแห้้งใส่่ในกระสอบป่่าน
โครงสร้า้ งเดิมิ จากการถูกู ระเบิดิ ของฝ่า่ ยพันั ธมิติ รเพื่่อ� ตัดั การขนส่ง่ เสบียี งของญี่่ป�ุ่�นสู่่�ภาคใต้้ ในสมัยั สงครามโลกครั้ง� ที่่� ๒ ภายหลังั ได้ม้ ีกี ารบูรู ณะสะพานนี้้ข�ึ้น� มาใหม่่ ในคลองดำ�ำ เนิินสะดวก พ.ศ.๒๔๗๙
เป็น็ สะพานจุฬุ าลงกรณ์ท์ี่่เ� ห็น็ เช่น่ ปัจั จุบุ ันั ภาพนี้้ถ� ่า่ ยขึ้้น� ก่อ่ นช่ว่ งปีี พ.ศ.๒๔๘๘
ภาพจากhttps://www.finearts.go.th/
ภาพจาก https://teakdoor.com/famous-threads/39970-siam-thailand-bangkok-old-photo-thread-231.html ratchaburimuseum

๑๖๐

อาชีีพของชาวจีนี ในยุุคแรกนั้้น� คือื รัับจ้า้ งแบกหามขายแรงงาน
ทำ�ำ งานในโรงงานต่า่ ง ๆ และค้า้ ขายในตลาด นอกจากนั้้น� ยังั เป็น็ เจ้า้ ของ
กิิจการต่่าง ๆ อย่า่ งแพร่ห่ ลาย ส่่วนชาวไทยเชื้อ� สายจีนี ในจัังหวัดั
ราชบุุรีนี ี้้� ได้้สร้้างวัฒั นธรรมซึ่่�งแสดงให้้เห็็นถึึงความเป็น็ อัตั ลักั ษณ์์
อันั ทรงคุุณุ� ค่า่ แก่จ่ ังั หวัดั ราชบุุุ�รีเี ป็น็ อย่า่ งยิ่ง� ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ ทักั ษะการปั้้น�
โอ่ง่ มังั กรและการค้้าขายบริิเวณริมิ น้ำ��ำ แม่่ก่� ลอง

๑๖๑

๑๖๒

การทอผ้้าขาวม้้า

ผ้า้ ขาวม้า้ ภาษาแต้จ้ิ๋ว� เรียี กว่า่ “จุ๋ย� โป่ว่ (水布) คือื ผ้า้ ผลัดั อาบน้ำ��ำ ” หรือื  “เอ็ก็ โป่ว่
(浴 布) คืือ ผ้า้ อาบน้ำ��ำ  คนจีีนโพ้้นทะเลในเอเชียี อาคเนย์โ์ ดยเฉพาะ
อย่า่ งยิ่ง� ประเทศไทย รับั ไปเผยแพร่ใ่ ห้ค้ นจีนี ที่่บ� ้า้ นเกิดิ (ศิลิ ปวัฒั นธรรม, (2561),
ออนไลน์์) ผ้้าขาวม้้าเป็็นผ้้าที่่�ใช้้กัันมาตั้�งแต่่สมััยสุุโขทััย ใช้้ประโยชน์์
ได้ส้ ารพัดั ประโยชน์์ คือื ใช้บ้ นร่า่ งกาย ผ้า้ นุ่�ง ผ้า้ คาดเอว ผ้า้ เช็ด็ ตัวั ผ้า้ โพกศรีษี ะ
หรือื คลุมุ หัวั กันั แดดหรือื ใช้ใ้ นหน้า้ ที่่อ�ื่น� ๆ เช่น่ ผูกู เป็น็ แปลนอน ใช้ป้ ูทูี่่น� อน
เป็น็ ต้น้ เนื่่อ� งจากมักั ทอหน้า้ กว้า้ งประมาณ ๗๕-๘๐ เซนติเิ มตร ยาว ๑๙๐-๒๐๐
เซนติิเมตร ส่ว่ นชาวไทยเชื้อ� สายจีนี นิยิ มนำ�ำ ผ้า้ ขาวม้า้ มาใช้เ้ พื่่อ� ประโยชน์ต์ ่า่ ง ๆ
โดยเฉพาะผู้ �ชาย
สืืบเนื่่�องจากชาวไท-ยวนราชบุรุ ีมี ีภี ูมู ิปิ ัญั ญาและทักั ษะความชำ�ำ นาญการทอผ้้าด้้วยมืือบนหููก (กี่)� แบบโบราณ
และได้ท้ อผ้า้ เพื่่�อการใช้้สอยในชีีวิิตประจำำ�วันั อยู่�แล้้ว ต่่อมาในปีีพ.ศ ๒๔๘๐ จนถึึงประมาณรััชสมััยสมเด็็จ
พระมงกุฎุ เกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� ๖ ที่่ไ� ด้ม้ ีชี าวจีนี ฮากกา (แคะ) เดินิ ทางมาจากอำ�ำ เภอฮินิ เหน่น่ มณฑลกวางตุ้�ง
ชื่�อนาย “หว่่องยิิดซุุน” ได้้เดิินทางมาอาศััยอยู่�ในจัังหวัดั ราชบุรุ ีีและได้น้ ำำ�ภููมิิปัญั ญาด้้านงานไม้ม้ าใช้ป้ ระดิิษฐ์์
เครื่อ� งทอผ้า้ แบบลูกู ผสมที่่ใ� ช้เ้ ครื่อ� งจักั รผสมแรงงานคน คือื “กี่ก� ระตุกุ ” (เหมือื นกับั เครื่อ� งมือื ทอผ้า้ ของชาวฮากกา
ในประเทศจีนี ) และได้ต้ั้ง� โรงย้อ้ มผ้า้ และโรงงานทอผ้า้ ชื่อ� “จั้น� ฮีนี หลุ่�ง”ขึ้น� เนื่่อ� งจากจังั หวัดั ราชบุรุ ีมี ีที ำ�ำ เลอยู่�ไม่ไ่ กล
จากกรุุงเทพฯมากนัักและมีีช่่างทอผ้้าฝีีมืือดีีและได้้ฝึึกหััดการทอผ้้าด้้วยกี่่�กระตุุกให้้กัับหญิิงชาวไทยวนที่่�อยู่ �
หมู่่�บ้้านไร่่นทีแี ละตำำ�บลใก้ล้ เคียี ง เช่่น บ้้านคูบู ัวั บ้้านดอนแร่่ บ้้านดอนตะโก บ้้านดอนแจง บ้้านตลาดนครบาล
บ้า้ นห้ว้ ยไผ่่ บ้า้ นเจดียี ์ห์ ักั และบ้า้ นทุ่�งตาล ผลิติ ผ้า้ ขาวม้า้ ภายใต้เ้ ครื่อ� งหมายการค้า้ “ผ้า้ ทอบ้า้ นไร่่ (ตรารถไฟ)”
จนมีชีื่อ� เสียี งโด่ง่ ดังั ในยุคุ นั้้น� และยังั มีโี รงงานทอผ้า้ ที่่ค� นไทยเชื้อ� สายจีนี ฮากกาเป็น็ เจ้า้ ของอีกี ประมาณ ๓๐ แห่ง่
ในจังั หวััดราชบุุรีี อาทิิเช่่น โรงงานทอผ้า้ ฮะเฮง โรงงานจิ้�นฮั้ว� เฮง โรงงานไทยเจริญิ โรงงานลิ้�มฮะเฮ้้ง โรงงาน
ไทยเจริิญ โรงงานจิ้�นฮั้�วเฮงและโรงงานฮ่ง่ เซ่ง่ เฮง ฯลฯ

๑๖๓

ผ้้าและการแต่ง่ กาย
ของชาวไทยเชื้้�อสายจีีน

ชาวไทยเชื้ �อสายจีีนส่่วนใหญ่่ที่่�มีีอาชีีพค้้าขายมัักจะแต่่งกาย
ในชีีวิิตประจำ�ำ วัันที่่�ให้้ความรู้�สึ กบางสบายและไม่่เป็็นอุุปสรรค
ต่อ่ การเคลื่อ� นไหว ทั้้ง� ผู้�ชายและผู้�หญิงิ ชาวไทยจีนี นิยิ มใส่เ่ สื้อ� ถังั จวง
หรือื เสื้�อคอจีนี ส่่วนใหญ่่จะเป็็นผ้้าฝ้้ายและผ้้าไหมจีีน สวมใส่่
กางเกงทรงหลวมแบบขายาวถึึงข้อ้ เท้า้ และแบบครึ่ง�่ แข้ง้ เลยหัวั เข่า่
ลงมาเล็ก็ น้อ้ ย ถ้้าอยู่่�บ้้านบางครั้�งจะใส่่กางเกงขาสั้�นหููรููดเชือื ก
หรืือยางยืืด นิิยมใส่ร่ องเท้า้ ที่่�ทำำ�ด้้วยหนัังควายหรือื ยางรถยนต์์
เพราะทนทานได้ด้ ีี

ภาพจาก https://www.postsod.com/why-are-employee
๑๖๔

ผู้�ช้ าย

เสื้อ� กุยุ เฮ็ง็ เสื้ �อยืืด

มีีลัักษณะเป็็นเสื้�อตััวหลวม คอกลม ทอจากผ้า้ ฝ้้ายเนื้้�อบาง สีีขาว คอกลมเจาะด้า้ นหน้้า
ผ่่าหน้้าตลอดถึึงชายเสื้�อ ติิดกระดุุม ติิดกระดุุม ๓ ถึึง ๔ เม็ด็ ทรงรััดรูปู
ตัดั จากผ้้าฝ้้ายเนื้้อ� บางสีีอ่อ่ น

๑๖๕

๑๖๖

ผ้้าที่่�นิิยมนำ�ำ มาใช้้เป็็นเครื่�องแต่่งกายของชาวไทยเชื้�อสายจีีนตั้�งแต่่อดีีต
จนถึึงปััจจุบุ ััน มีีอยู่� ๒ ประเภท คืือ
๑) ผ้า้ แพรจีนี มีลี ักั ษณะเนื้้อ� ผ้า้ ละเอียี ดและมันั วาวมีลี วดลายและสีสี ันั สดใส
หลายเฉดสีี มักั นำ�ำ มาตัดั เป็น็ ชุดุ กี่เ� พ้า้ (ชุดุ กระโปรงติดิ กันั ) สำ�ำ หรับั ผู้�หญิงิ
๒) ผ้้าไหมจีีนมีีลัักษณะเนื้้�อผ้้าไหมเนื้้�อละเอีียดย้้อมสีีดำำ� (สมััยโบราณ
ย้้อมจากมะเกลืือ) ด้้านนอกมัันวาวเนื้้�อนุ่�มมีีน้ำ�ำ�หนััก ด้้านในเนื้้�อด้้าน
ไม่ม่ ันั วาว(คล้า้ ยผ้า้ ฝ้า้ ย) มักั นำ�ำ นำ�ำ มาตัดั เป็น็ กางแกงทรงหลวมหรือื เรียี กว่า่
กางเกงผ้า้ ปั๋๋ง� ลิ้�น หรืือมักั เรีียกว่า่ กางเกงแพรปั๋๋�งลิ้�น

กางกางแพร

ส่ว่ นชาวไทยเชื้อ� สายจีนี ที่่ม� ีฐี านะจะนิยิ มสวม
กางกางแพรหรืือกางเกงขาก๊๊วยหรืือกางเกง
ผ้า้ ปั๋ง� ลิ้น� ที่่ม� ีลี ักั ษณะเป็น็ กางเกงขาตรงขนาดใหญ่่
ความกว้้างส่่วนเอวและขาทั้้�งสองข้้างเท่่ากััน
มีกี ารเย็บ็ ตะเข็บ็ ตัดั ต่อ่ ตรงเป้า้ ด้ว้ ยผ้า้ อีกี ชิ้น� หนึ่ง�่
เพื่่อ� การเคลื่อ� นไหวที่่ค� ล่่องตัวั

ภาพจาก https://www.silpa-mag.com/old-pho-
tos-tell- the-historical-story/article_15485

๑๖๗

ผู้�้หญิงิ


“ฉีผี าว Cheongsam (旗袍)” ในภาษาจีีนกลาง
มาจาก “旗”ที่่�แปลว่่า ธง และ“袍”ที่่�แปลว่่า
ชุดุ เสื้อ� คลุมุ ยาว แต่ใ่ นประเทศไทยจะออกเสียี งเป็น็ “ กี่เ� พ้า้ ”
(เสียี งอ่า่ นภาษาแต้จ้ิ๋ว� ) มีคี วามหมายว่า่ ชุดุ เสื้อ� คลุมุ ยาวของผู้�หญิงิ
ตััดจากผ้า้ ไหมจีีน กี่�เพ้า้ เป็น็ เครื่อ� งแต่่งกายของสตรีจี ีีน
เกิิดจากการแต่่งกายเลีียนแบบกัันไปมาระหว่่างสตรีี
ชาวฮั่น� และชาวแมนจูู จนมาถึึงยุคุ ราชวงศ์ช์ ิงิ ได้อ้ อกกฎหมาย
บังั คับั ให้้สตรีีทุุกคนรวมถึึงชาวฮั่น� แต่่งกายด้้วยชุดุ กี่�เพ้า้
ทํําให้้เกิิดการผสมผสานวััฒนธรรมการแต่่งกาย
ระหว่่างชาวฮั่�นและชาวแมนจููเกิดิ เป็น็ ชุดุ กี่เ� พ้า้
รููปแบบของชุุดกี่ �เพ้้ามีีด้้วยกัันหลายรููปแบบแบ่่งตาม
วิวิ ัฒั นาการของยุคุ สมััยและความนิิยมในแต่่ละภููมิิภาค
ของประเทศจีนี พัฒั นาจากชุดุ เสื้อ� คลุมุ ยาวทรงค่อ่ นข้า้ งหลวม
ต่่อเนื่่อ� งมาจนมาเป็น็ กี่เ� พ้้าในรูปู แบบปััจจุบุ ันั ที่่�ปรัับ
เปลี่่ย� นรูปู ทรงให้้รััดรููปเน้้นสััดส่ว่ นสรีรี ะมากขึ้�น กี่�เพ้า้
ที่่น� ิยิ มใส่ก่ ันั ในปัจั จุบุ ันั มีลี ักั ษณะต่า่ งๆเช่น่ เป็น็ ชุดุ กระโปรง
ติดิ กันั รัดั รูปู แขนสั้น� แต่บ่ างครั้ง� อาจมีแี ขนยาวหรือื แขนกุดุ
ผ่า่ ด้า้ นข้า้ งสูงู คอตั้ง� แบบคอจีนี เป็น็ งานตัดั เย็บ็ ที่่ร� วมเอา
ศิลิ ปะหลายแขนงไว้ด้ ้ว้ ยกันั ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ หัตั ถกรรมการปักั
ลวดลายภาพดอกไม้้และนกหรือื ภาพอื่�น ๆ

๑๖๘

เสื้ �อคอจีนี

เสื้อ� คอจีนี ของผู้�หญิงิ ประยุกุ ต์ม์ าจากเสื้�อ “ถัังจวง” 唐装
ของผู้ �ชายซึ่่�งดััดแปลงมาจากเสื้ �อนอกของชายในสมััยปลาย
ราชวงศ์์ชิิง ที่่�มัักใส่่เป็็นเสื้�อคลุุมตััวนอก ลัักษณะเด่่น คือื
เป็น็ เสื้�อคอตั้�ง ผ่่าหน้้าตรงกลาง สาบเสื้อ� เป็น็ แนวตรงหรืือ
แนวเฉีียง กระดุุมเสื้�อเป็น็ กระดุุมแบบจีีนที่่ใ� ช้ผ้ ้้าถัักเป็น็ ปม
และมีีห่่วงรัังดุุม ผ้้าที่่�ใช้้นิิยมผ้้าแพรหรืือผ้้าต่่วน มีีลัักษณะ
มัันวาว สีสี ัันหลากหลาย โดยมากใช้ส้ ีีแดง สีนี ้ำ�ำ�เงิิน สีเี หลืือง
สีที องและสีดี ำ�ำ เป็น็ ต้้น

๑๖๙

หมวกกุุยเล้้ย หรืือ หมวกเจ๊๊ก

ใช้ส้ วมเพื่่อ� กัันแดดกันั ฝนเวลาทำำ�สวนหรือื พายเรืือ ทำำ�จากเส้น้ ตอกที่่�ได้้จากการ
ฝานไม้ไ้ ผ่ใ่ ห้เ้ ป็น็ เส้น้ บาง ๆ นำ�ำ มาสานเป็น็ โครงฝาหมวกด้า้ นนอกและโครงฝาหมวก
ด้้านในด้ว้ ยการขึ้น� โครงบนหุ่�นหรือื แบบ โดยเริ่�มจากส่่วนแหลมปลายยอดของ
หมวกก่่อนจนแผ่่กลมออกไปเป็็นปีีกหมวก ซึ่�่งโครงฝาด้้านนอกจะมีีการสาน
ลวดลายตาละเอียี ดสวยงาม ส่ว่ นโครงฝาด้า้ นในลวดลายจะหยาบกว่า่ แต่แ่ ข็ง็ แรงกว่า่
ทนทานต่อ่ การใช้ง้ าน

๑๗๐

ภาพจาก https://matemnews.com/News/96034

๑๗๑

๑๗๒

องค์ค์ วามรู้เ�้ รื่่อ� งผ้้า

เทคนิิคต่่าง ๆ
และแนวทางพััฒนาการออกแบบสิ่ง� ทอ

พีรี ยา สระมาลาและน้ำำ�� ฝน ไล่ส่ ััตรููไกล,
(2563) โครงการพััฒนาชุุม�ุ ชนนวััตกรรม
ต้้ น แ บ บ ใ น พื้้� น ที่่� ภ า ค ก ล า ง : ก ลุ่� ม
หััตถกรรมสิ่ง� ทอ,สภาวิจิ ััยแห่ง่ ชาติิ (ว.ช)

๑๗๓

โครงสร้้างผ้้าทอ ผ้้าแบ่่งตามโครงสร้้างได้้ดัังนี้้� คืือ โครงสร้้างผ้้าถััก ๓) โครงสร้้างผ้้าทอแบบลายสอง (Twill) เป็น็ การทอให้เ้ กิดิ
โครงสร้า้ งผ้า้ ทอและโครงสร้า้ งผ้า้ ไม่ถ่ ักั ไม่ท่ อ ส่ว่ นโครงสร้า้ ง เส้น้ ลอย (Float) เรียี งกันั เป็น็ แนวทแยงมุมุ โดยแนวของเส้น้ ลอย
๑) โครงสร้้างผ้้าทอลายขัดั (Plain) เป็น็ การทอขัดั กันั ผ้า้ ทอนั้้น� แบ่่่�งได้้เป็็น ๓ แบบ คือื จะทแยงมุมุ ไปทางขวาหรือื ซ้า้ ยก็ไ็ ด้ห้ รือื อาจจะทแยงทั้้ง� แนวซ้า้ ย
ธรรมดาคล้้ายการสาน โดยมีีตะกอเป็็นตััวควบคุุม ๒) โครงสร้้างผ้้าทอแบบลายต่ว่ น (Satin) จะมีเี ส้้นพุ่�ง และขวาแล้้วไปบรรจบกัันคล้้ายก้้างปลา (Herring bone)
การยกเส้น้ ด้า้ ยยืนื ขึ้น� -ลง ด้า้ ยพุ่่�งจะถูกู สอดสลับั ขึ้น� -ลง ลอย (Float) ที่่�มีีความยาวมากกว่่าปกติิ โดยจะกำำ�หนด การทอลายสองที่่�ง่า่ ยที่่�สุดุ จะใช้้เพียี ง ๓ ตะกอ และ ๔ ตะกอ
กัับด้้ายยืืน เช่่น ลอด ๑ เส้้น ข้า้ ม ๑ เส้้นสลัับกัันไป ให้้เส้น้ ด้้ายพุ่่�ง พุ่�งข้้ามเส้น้ ด้้ายยืนื ระหว่่าง ๔ ถึึง ๑๒ เส้้น แต่ถ่ ้า้ ต้อ้ งการทอผ้า้ ให้ม้ ีลี วดลายที่่ซ� ับั ซ้อ้ นมากขึ้น� จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งเพิ่่ม�
ตลอดทั้้ง� ผืนื การทอแบบลายขัดั นี้้ผ� ิวิ หน้า้ ผ้า้ ที่่ไ� ด้จ้ ะเรียี บ และจะลอดด้้ายยืืนเพีียงเส้้นเดีียว สลัับต่่อเนื่่�องกัันไป จำำ�นวนตะกอมากขึ้�นตามลำำ�ดัับ ผ้้าลายสองส่่วนใหญ่่จะมีี
และจะมีีลักั ษณะเหมือื นกัันทั้้ง� ๒ ด้า้ น การทอต่ว่ นจะใช้้ตะกออย่่างต่ำ�ำ�สุุด ๕ ตะกอ ผ้้าต่ว่ นจะมีี ลายสองด้า้ นของผ้า้ แตกต่่างกันั หากด้้ายยืนื เป็็นด้า้ ยลอยที่่�
ด้้านถููกและผิดิ ของผืืนผ้้าที่่แ� ตกต่า่ งกััน ด้า้ นถูกู ของผ้า้ อีีกด้้านก็็จะมีีด้้ายพุ่่�งเป็น็ ด้้ายลอย แต่ถ่ ้า้ หาก
ทอโดยใช้้จำ�ำ นวนด้้ายพุ่่�งข้้ามและลอดใต้้ด้้ายยืืนในจำ�ำ นวนที่่�
เท่า่ กันั จะทำ�ำ ให้เ้ กิดิ ลายทั้้ง� สองด้า้ นที่่เ� หมือื นกันั โดยเรียี กว่า่
“ผ้้าลายสองสองหน้า้ (Even sided twill)”

๑๗๔

การออกแบบลายผ้้า ตัวั อย่า่ งการออกแบบโครงสร้า้ งผ้า้ ทอ ๘ ตะกอ จากโปรแกรม DB WEAVE
ด้้วยโปรแกรมคอมพิวิ เตอร์์
DB Weave (https://db-weave.software.informer.com/5.1/ )
ปััจจุุบัันมีีการนำำ�โปรแกรมการออกแบบบลายผ้้า
บนคอมพิวิ เตอร์ม์ าใช้อ้ ย่า่ งเเพร่ห่ ลาย ซึ่ง่� สามารถเลือื กใช้้ ตัวั อย่า่ งการออกแบบผ้า้ จกจากโปรแกรม PC Stitch
โปรแกรมต่่างๆ ตามความเหมาะสม เช่่น โปรแกรม
PC Stitch ใช้้สำำ�หรัับการออกแบบลายจก โปรแกรม
DB-Weave โปรแกรม Adobe Photoshop และ
โปรแกรม Illustrator เหมาะสำำ�หรัับการออกแบบ
โครงสร้า้ งผ้า้ ทอตั้ง� แต่่ ๔ ตะกอ ขึ้น� ไป โปรแกรมเหล่า่ นี้้�
ยังั กำ�ำ หนดตำ�ำ แหน่ง่ การร้อ้ ยตะกอและการผูกู ขาเหยียี บได้้
นอกเหนือื ไปจากการกำ�ำ หนดคู่่�สีตี ่า่ งๆ ได้อ้ ย่า่ งหลากหลาย
ซึ่ง�่ ทำ�ำ ให้อ้ อกแบบได้ส้ ะดวกและรวดเร็ว็ และมีปี ระสิทิ ธิภิ าพ
มากขึ้ �นกว่่าการออกแบบจากกระดาษกราฟ

PC Stitch (http://www.pcstitch.com/Download/Download.aspx)

๑๗๕

๑๗๖

กี่�เอว (Backstrap Loom) อุปุ กรณ์์กี่เ� อวประกอบด้้วย

กี่� คือื เครื่อ� งมือื ที่่ท� ำ�ำ หน้า้ ที่่ใ� นการจัดั ระเบียี บเส้น้ ด้า้ ยยืนื ๑) คานหน้้าและคานหลังั ทำำ�หน้า้ ที่่�เป็น็ ตััวขึึงผ้้าให้้ตึึง โดยคานหน้า้
เพื่่อ� สามารถสอดเส้น้ ด้า้ ยพุ่่�งให้ข้ ัดั สลับั กันั ไป ตลอดแนว จะเป็น็ ไม้้ ๒`อันั ประกบกันั ให้ต้ ึึงเพื่่อ� ใช้ส้ ำ�ำ หรับั ม้ว้ นผ้า้ ระหว่า่ งการทอ
หน้้าผ้้าเกิิดเป็็นโครงสร้้างลายขััด กี่�เอวเป็็นเครื่อ� งทอ และยึึดเครื่อ� งทอให้้ติิดกัับคนทอ คานหลัังทำำ�หน้้าที่่�เป็็นที่่�ขึึงผ้้า
แบบเรียี บง่า่ ยที่่�มีีรากฐานมาจากอารยธรรมโบราณซึ่่ง� มีี อีีกด้า้ นหนึ่�ง่
ต้น้ กำ�ำ เนิดิ เมื่อ� หลายพันั ปีีก่อ่ น ปลายเส้น้ ยืนื จะถูกู ขึึงให้ต้ ึึง ๒) เข็ม็ ขัดั หนังั คาดหลังั ทำ�ำ จากหนังั สัตั ว์ห์ รือื ผ้า้ หนา ๆ ทบกันั หลายๆชั้น�
กับั วัตั ถุทุี่่อ� ยู่่�กับั ที่่� (เช่น่ เสา ต้น้ ไม้้ ขอบประตูู ขอบหน้า้ ต่า่ ง กว้้างประมาณ ๓-๕ นิ้้�ว กว้้างประมาณ ๑๕-๑๖ นิ้้ว� เจาะรูทู ี่่ห� ัวั ท้้าย
ทั้้�งนี้้�ขึ้ �นอยู่่�กัับสภาพแวดล้้อมและสภาพความเป็็นอยู่ � แล้ว้ ใช้้เชืือกหนัังร้อ้ ยที่่�รููทั้้ง� สองมััดติดิ กับั คารที่่�ยึึดเส้น้ ยืนื
ส่ว่ นปลายอีกี ด้า้ นหนึ่ง�่ จะถูกู ขึึงไว้ร้ อบเอวผู้�ทอ ผู้�ทอจะต้อ้ ง ๓) ไม้เ้ ขาหรือื ไม้ส้ ำ�ำ หรับั คล้อ้ งเชือื กทำ�ำ ตะกอ ที่่ม� ีหี น้า้ ที่่จ� ัดั เรียี งเส้น้ ยืนื
เอนหลังั และใช้น้ ้ำ��ำ หนักั ตัวั เพื่่อ� ดึึงเครื่อ� งทอผ้า้ ให้ต้ ึึงเสมอ ให้ส้ ามารถแยกออกเปิิดเป็น็ ช่่องว่า่ งสำ�ำ หรัับเส้้นพุ่�ง
กี่ �เอวสามารถทอผ้้าที่่�มีีโครงสร้้างซัับซ้้อนได้้จนถึึง ๔) ไม้ข้ ัดั ด้า้ ยยืนื ทำ�ำ หน้า้ ที่่ข� ัดั ด้า้ ยเส้น้ ยืนื เพื่่อ� แบ่ง่ ด้า้ ยออกป็น็ สองพวก
โครงสร้้างผ้้าลายขััด เช่น่ ผ้้าที่่โ� ครงสร้า้ งผ้้าเห็น็ เส้้นพุ่�ง และเปิดิ ช่่องว่่างระหว่า่ งพุ่�งด้้ายพุ่่�ง โดยทำำ�หน้า้ ที่่�ประสานตะกอ
เด่น่ กว่า่ เส้น้ ยืนื (Weft Face) และโครงสร้า้ งการทอที่่ใ� ช้้ ๕) กอนวีี มีีสองอันั คืือ ขนาดเล็็กและขนาดใหญ่่ ทำ�ำ หน้้าที่่ใ� นการจัดั
เส้้นพุ่�งพิิเศษทอเพื่่�อให้้เกิิดลวดลาย ผ้้าที่่ท� อด้ว้ ยกี่่�เอว ความถี่ �ห่่างช่่วยแยกเส้้นฝ้้ายให้้เป็็นระเบีียบช่่วงเริ่ �มผืืนผ้้าและปลาย
จะถููกจำำ�กััดในเรื่ �องของความกว้้างของหน้้าผ้้าที่่�ต้้อง สุดุ ผืืนผ้้า ไม่่ให้้ผ้า้ พัันกันั
สอดคล้อ้ งกับั สรีรี ะร่า่ งกายของผู้�ทอ ปัจั จุบุ ันั ยังั คงสามารถ ๖) ไม้ต้ ีหี น้า้ ผ้า้ มีลี ักั ษณะแบนยาวปลายโค้ง้ แหลม ใช้ต้ ีดี ้า้ ยพุ่่�งให้แ้ น่น่
พบการทอผ้้าด้้วยกี่่�เอวในกลุ่�มชาติิพัันธ์์ต่่างๆ ทั่่�วโลก ในขณะที่่ท� อ
รวมถึึงกลุ่�มชาติพิ ันั ธ์ุ�ไทยกะเหรี่�ยงในจังั หวัดั ราชบุรุ ีี ๗) ไม้้พุ่�งเส้้นฝ้้ายหรืือกระสวย ทำ�ำ หน้า้ ที่่น� ำ�ำ พาเส้้นพุ่�งให้ผ้ ่า่ นช่่องว่่าง
ระหว่า่ งเส้น้ ยืนื ทำำ�จากไม้้ไผ่ก่ ลมยาวใช้ด้ ้้ายพุ่่�งพันั

๑๗๗

๑๗๘

กี่ก� ระทบ (Floor Loom)

มนุุษย์์ได้้ปรัับกลไกของกี่ �ทอผ้้าขึ้ �นเพื่่�อวััตถุุประสงค์์การใช้้งานที่่�สามารถทอผ้้า
ได้ส้ ะดวกขึ้น� และเหมาะสมกับั เทคนิคิ การทอแบบต่า่ ง ๆ แต่ย่ ังั คงใช้ม้ ือื ทอเป็น็ หลักั
มีกี ารประดิษิ ฐ์ส์ ่ว่ นประกอบต่า่ ง ๆ ของกี่ท� อผ้า้ ขึ้น� มาเพื่่อ� การทำ�ำ งานที่่ส� ะดวกสบาย
มากขึ้น� และลดระยะเวลาในทอผ้้า กี่�ทอผ้้าในยุุคเริ่�มต้้นจึึงเริ่�มมีขี นาดใหญ่ข่ึ้�น
และสามารถตั้้ง� อยู่่�กับั พื้้น� ได้้ด้้วยตััวเอง เรีียกว่่า”กี่ต�ั้ง� พื้้น� ” ในประเทศตะวัันตก
กี่ท� อผ้า้ แบบตั้ง� พื้้น� จะมีคี วามซับั ซ้อ้ นของกลไกการทำ�ำ งาน ส่ว่ นในทวีปี เอเชียี นั้้น�
ประเทศจีนี และประเทศอิินเดีีย นับั ได้ว้ ่่าประดิษิ ฐ์์กี่�ทอผ้า้ ในช่่วงแรก ๆ ได้อ้ ย่่าง
มีปี ระสิทิ ธิภิ าพ
กี่�พื้้น� บ้า้ นของคนไทยนั้้�นเรียี กแตกต่า่ งกันั ไปตามภาษาพื้้�นถิ่�นในภาคต่า่ ง ๆ เช่น่
ไทยภาคกลางเรีียก “หููก” ทางภาคอีีสานเรีียก “โฮงหูกู ” ทางภาคใต้้เรียี ก “เก”
โครงสร้้างของกี่�พื้้น� บ้า้ นประกอบด้ว้ ยเสา ๔ ต้น้ เชื่�อมยึึดติิดกัันด้ว้ ยสลัักหรืือ
เดือื ยแทนการใช้้ตะปูู ซึ่่ง� จะแข็็งแรงและมีคี วามยืืดหยุ่�นและรองรัับแรงกระทบ
เวลาทอได้ด้ ีี

๑๗๙

๑๘๐

กี่ก� ระตุุก (Flying Shuttle Loom)

ในปีี ค.ศ. ๑๗๓๓ (พ.ศ. ๒๒๗๖) จอห์น์ เคย์์ (John Kay) ได้ป้ ระดิษิ ฐ์เ์ ครื่อ� งทอผ้า้ ที่่เ� รียี กว่า่
“กี่ก� ระตุกุ ” ซึ่�่งช่่วยให้้ช่่างทอผ้้าสามารถผลิิตผ้้าได้้รวดเร็็วกว่่าเดิิม ส่ว่ นวิวิ ัฒั นาการ
ของกี่ท� อผ้า้ แบบพื้้น� บ้า้ นของไทยได้ร้ ับั การประยุกุ ต์ใ์ นสมัยั หลังั สมัยั สงครามโลกครั้ง� ที่่� ๒
โดยชาวจีีนที่่ไ� ด้้อพยพเข้้ามาอาศััยอยู่�ในประเทศไทย โดยใช้้วััสดุุหลัักในการประกอบ
เป็็นโครงสร้้างจากไม้้เนื้้�อแข็็งที่่�มีีประสิิทธิิภาพในการทอผ้้าสามารถทอผ้้าได้้มากขึ้ �น
และเร็็วขึ้�น กระบวนการทำำ�งานของกี่� คืือ ติิดตั้�งรางไม้้ไว้้ด้้านหน้้าฟัันหวีีหรืือฟืืม
เพื่่อ� เป็น็ ตัวั กำ�ำ หนดการวิ่ง� ของของกระสวยที่่ม� ีเี ส้น้ พุ่�งบรรจุอุ ยู่�ให้ผ้ ่า่ นเส้น้ ยืนื จากด้า้ นหนึ่ง�่
ไปยังั อีีกด้า้ นหนึ่ง�่ จัังหวะการควบคุุมการวิ่ง� ของกระสวย เกิิดจากการกระตุกุ เส้น้ เชือื ก
ด้้านขวาที่่ผ� ููกไว้้กัับตััวส่ง่ กระสวย
ช่่วงสงครามโลกครั้�งที่่� ๒ จัังหวััดราชบุุรีีมีีการทอผ้้าด้้วยกี่่�กระตุกุ อย่่างแพร่ห่ ลาย
โดยชาวไทยเชื้ �อสายจีีนที่่�อพยพมาอาศััยอยู่ �ในประเทศไทยในช่่วงแรกตั้ �งแต่่อยุุธยา
เรื่อ� ยมาจนถึึงกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์จ์ นกระทั่่ง� ในสมัยั รัชั กาลที่่� ๗ มีกี ฎหมายห้า้ มการเดินิ ทาง
เข้า้ ประเทศในลักั ษณะที่่ผ� ิดิ กฎหมายจึึงทำ�ำ ให้ช้ าวจีนี ไม่อ่ พยพเข้า้ มาอาศัยั อยู่�ในนดินิ แดน
สุวุ รรณภููมิิอีีกต่่อไป ชาวจีีนฮากาเป็็นผู้�ที่�เชี่�ยวชาญด้้านการทอผ้้ามาก่่อนจึึงนำ�ำ
ภููมิิปััญญาการทอผ้้าด้้วยกี่่�กระตุุกมาพััฒนาและประกอบเป็็นอาชีีพ ปัจั จุบุ ันั มีกี ารใช้้
กี่ก� ระตุกุ ในการทอผ้า้ พื้้น� ถิ่น� อย่า่ งแพร่ห่ ลายในทุกุ ภูมู ิภิ าคของประเทศไทย เช่น่ ในภาค
ตะวันั ออกเฉียี งเหนือื ใช้ส้ ำ�ำ หรับั ทอผ้า้ มัดั หมี่่� ในภาคเหนือื ใช้ก้ี่ก� ระตุกุ ในการทอผ้า้ ยกลำ�ำ พูนู
ภาคใต้ใ้ ช้ท้ อผ้า้ ยกเกาะยอ จังั หวัดั สงขลาและผ้า้ ทอนาหมื่่น� ศรีี จังั หวัดั ตรังั ส่ว่ นภาคกลาง
ใช้ก้ี่ก� ระตุกุ ในการทอผ้า้ ขาวม้า้ เช่น่ ผ้า้ ขาวม้า้ หนองขาว จังั หวัดั กาญจนบุรุ ีี ผ้า้ ทอบ้า้ นไร่่
(ผ้า้ ขาวม้า้ ) และผ้า้ ขาวม้า้ ของชาวไทยทรงดำ�ำ บ้้านห้ว้ ยยางโทน จัังหวััดราชบุรุ ีี เป็น็ ต้น้

๑๘๑



กี่�อุตุ สาหกรรม (Industrial Loom)

ในปีี ค.ศ. ๑๗๘๗ (พ.ศ.๒๓๓๐) นักั ประดิษิ ฐ์ช์ าวอังั กฤษ ชื่อ� เอ็ด็ มันั ด์์ คาร์ต์ ไรท์์
(Edmund Cartwright) ประดิิษฐ์์เครื่�องทอผ้้าสำำ�หรัับใช้้ในอุุตสาหกรรม
เรียี กว่า่ “ Power Loom “ ที่่ท� อผ้า้ ได้เ้ ร็ว็ ขึ้น� หลายสิบิ เท่า่ เมื่อ� เทียี บกับั กี่ท� อผ้า้
แบบเดิิม ต่่อมามีีการประดิษิ ฐ์เ์ ครื่อ� งมือื ทอผ้า้ ที่่ใ� ช้เ้ ครื่อ� งจักั รในการทำ�ำ งานขึ้น�
เรียี กว่า่ “กี่จ� ๊า๊ คการ์ด์ (Jacquard)” ซึ่ง่� จะใช้ร้ ะบบการทำ�ำ งานที่่ค� วบคุมุ การยกตะกอ
ด้ว้ ยบัตั รหรือื การ์ด์ ที่่ถ� ูกู เจาะรูไู ว้ใ้ นแต่ล่ ะแผ่น่ จะเป็น็ ตัวั กำ�ำ หนดเส้น้ ยืืนเส้้นใดจะ
ถูกู ยกขึ้น� การ์ด์ เหล่า่ นี้้จ� ะถูกู เจาะขึ้น� ล่ว่ งหน้า้ ตามลายที่่อ� อกแบบ ดัังนั้้�นจำำ�นวน
การ์ด์ จึึงสอดคล้อ้ งกับั ความยาวและความซับั ซ้อ้ นของลายผ้า้ เครื่อ� งทอผ้า้ จ๊า๊ คการ์ด์
เป็็นที่่น� ิิยมแพร่่หลายมาจนถึึงกลางศตวรรษที่่�ยี่�สิิบ ปัจั จุุบัันมีีการพััฒนา
ระบบการทำ�ำ งานให้้ทัันสมััยยิ่่ง� ขึ้�นคืือใช้ก้ ารควบคุุมด้้วยระบบดิิจิิทััล ซึ่่�งมีี
ประสิทิ ธิิภาพสูงู สามารถสั่่�งการการยกเส้น้ ด้า้ ยยืนื ได้้อย่่างอิสิ ระ

การออกแบบ (Design) DESIGN

การออกแบบ หมายถึึง การรู้�จักวางแผนเพื่่อ� ที่่จ� ะได้ล้ งมือื กระทำ�ำ ตามที่่ต� ้อ้ งการ
และการรู้�จักเลืือกวััสดุุวิิธีีการเพื่่�อทำ�ำ ตามที่่�ต้้องการนั้้�นโดยให้้สอดคล้้องกัับ
ลัักษณะรููปแบบและคุุณสมบััติิของวััสดุุแต่่ละชนิิดตามความคิิดสร้้างสรรค์์
สำ�ำ หรับั การออกแบบอีกี ความหมายหนึ่ง่� ที่่ใ� ห้ไ้ ว้้ หมายถึึง “การปรับั ปรุงุ รูปู แบบ
ผลงานที่่ม� ีอี ยู่�แล้ว้ หรือื สิ่ง� ต่า่ งที่่ม� ีอี ยู่�แล้ว้ ให้เ้ หมาะสม ให้ม้ ีคี วามแปลกความใหม่่
เพิ่่ม� ขึ้น� ” (อารีี สุทุ ธิพิ ันั ธ์,์ 2527 : 8) วิริ ุณุ ตั้ง� เจริญิ (2527 :19) ให้ค้ วามเห็น็ ว่า่
“การออกแบบ คือื การวางแผนสร้า้ งสรรค์ร์ ูปู แบบโดยวางแผนจัดั ส่ว่ นประกอบ
ของการออกแบบให้้สััมพัันธ์์กัับประโยชน์์ใช้้สอยวััสดุุและการผลิิตของสิ่ �งที่่�
ต้อ้ งการออกแบบนั้้�น”

๑๘๔

แนวทางการออกแบบ
บนพื้้น� ฐานของความคิดิ สร้้างสรรค์์
และเอกลักั ษณ์์ทางวััฒนธรรม

นักั ออกแบบลายผ้า้ และผลิติ ภัณั ฑ์จ์ ากผ้า้ ทอ จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งวางแผนการสร้า้ งสรรค์์
รููปแบบชิ้น� งาน โดยจััดส่ว่ นประกอบต่า่ ง ๆ ให้ม้ ีีความงามและสอดคล้อ้ งกับั
ประโยชน์ใ์ ช้ส้ อยรวมถึึงการเลือื กใช้ว้ ัสั ดุทุี่่เ� หมาะสม มีคี วามเข้า้ ใจในองค์ป์ ระกอบต่า่ งๆ
ที่่จ� ะนำ�ำ มาใช้ใ้ นการออกแบบ รวมถึึงหลัักการหรืือทฤษฎีีการออกแบบ

การใช้้เเนวคิิดและการออกแบบอย่่างสร้้างสรรค์์นอกจากจะแสดงให้้เห็็น
ถึึงคุุณค่่าของงานหััตถศิิลป์์ภายใต้้พื้้�นฐานของวััฒนธรรมในท้้องถิ่ �นแล้้ว
ยังั สามารถเพิ่่ม� มูลู ค่า่ ให้ก้ ับั ผลิติ ภัณั ฑ์อ์ ีกี ด้ว้ ย ซึ่ง�่ การนำ�ำ หลักั การออกแบบมาใช้้
เป็็นแนวทางในการสร้้างสรรค์แ์ ละพัฒั นาต่อ่ ยอด จำำ�เป็น็ ต้้องพิิจารณาระบบ
สัังคมของกลุ่�มเป้้าหมายว่่ามีีพฤติิกรรมทางสัังคมอย่่างไร เพื่่�อนำำ�ข้้อสรุุป
และประเด็น็ สำ�ำ คัญั ๆ มาสร้า้ งสรรค์ผ์ ลิติ ภัณั ฑ์ใ์ ห้เ้ หมาะสมและเป็น็ ที่่ย� อมรับั

ภาพจากโครงการวิจิ ัยั “การพัฒั นาชุุมชนต้น้ แบบ
ใ น พื้้� น ที่่� ภ า ค ก ล า ง : ก ลุ่ � ม หัั ต ถ ก ร ร ม สิ่ � ง ท อ ”
สำำ�นักั งานการวิิจััยแห่ง่ ชาติิ (วช.)

๑๘๕

ทฤษฎีกี ารออกแบบ

คืือ องค์์ความรู้�ทางทััศนศิิลป์์ที่่�ว่่าด้้วยเรื่�องทััศนธาตุุ (Element of Design) และหลัักการออกแบบ (Design Principle)
มาใช้้อย่่างสร้า้ งสรรค์์และสอดคล้อ้ งกับั แนวคิิดและวััตถุปุ ระสงค์์
ทัศั นธาตุุ คือื จุดุ เส้น้ สีี น้ำ�ำ� หนักั พื้้น� ผิวิ รูปู ร่า่ ง รูปู ทรง นำ�ำ มาใช้ใ้ นการออกแบบลวดลายผ้า้ โดยใช้ห้ ลักั การขององค์ป์ ระกอบศิลิ ป์์
ในการจัดั วางแบบต่า่ ง ๆ เช่น่ จัดั วางแบบสมมาตรและอสมมาตร จัดั วางแบบทับั ซ้อ้ นเพิ่่ม� สร้า้ งมิติ ิิ การสร้า้ งจุดุ เด่น่ การคำ�ำ นึึงถึึง
จังั หวะของพื้้น� ที่่ว� ่า่ งและการจัดั วางแบบกลมกลืนื เป็น็ อันั หนึ่ง่� อันั เดียี วกันั ซึ่ง�่ เป็น็ สิ่ง� สำ�ำ คัญั ที่่ส� ุดุ ในเบื้้อ� งต้น้ ของการออกแบบลายผ้า้

หลักั การออกแบบลายผ้า้ เริ่�มต้้นจากการวางแผนอย่า่ งเป็็นระบบให้ค้ รอบคลุุม
ทุุกกระบวนการ เริ่�มจากการเลืือกเส้้นใยที่่�จะนำำ�มาใช้ว้ ่า่ มีคี วามเหมาะสมเพียี งใด
โครงสร้า้ งผ้า้ ทอและลักั ษณะของผ้า้ ที่่ต� ้อ้ งการเพื่่อ� ความเหมาะสมในการนำ�ำ ไปใช้ง้ าน
และการนำำ�ทััศนธาตุุมาจััดองค์์ประกอบให้้เกิิดลวดลายบนผืืนผ้้า เช่่น การนำ�ำ
คุณุ ลัักษณะของเส้้นแบบต่่าง ๆ มาจััดวางใหม่่ การเลืือกใช้้คู่่�สีีและค่่าน้ำำ��หนักั
ที่่�แตกต่่าง เป็น็ ต้น้

การออกแบบลวดลาย (Motif Design)

การนำ�ำ “ลายจกโบราณของไทยวน” มาเป็็นจุุดเริ่�มต้น้
ของแนวคิิดในการออกแบบสามารถทำ�ำ ได้้หลากหลายวิิธีี
โดยการใช้้หลักั การง่่าย ๆ เพื่่�อการปรับั แนวคิดิ แบบเดิมิ ๆ
เช่น่ การจััดใหม่่ (Rearrange) การลดทอน (Minify)
การขยาย (Magnify) และการผสมรวม (Combine)

๑๘๖

๑๘๗

การออกแบบลายเส้้นยืืนใหม่่
โดยใช้เ้ ส้้นยืนื ฝ้้าย เบอร์์ ๒๐/๒
สีดี ำำ� แดง เขีียวและขาว เก็บ็ ลาย
แบบ ๔ ตะกอ โครงสร้า้ งลายสอง
หรือื ลายทวิลิ (Twill ๒/๒)

๑๘๘

๑) การจััดใหม่่ (Rearrange) คืือ การจััดแบบรููป จััดกระบวนลายให้้แตกต่่างจากเดิิม

สลับั ตำ�ำ แหน่ง่ ลวดลายใหม่่ กำ�ำ หนดตำ�ำ แหน่ง่ ของจังั หวะการวางสีใี หม่ท่ี่่ไ� ม่ค่ ำ�ำ นึึงถึึงความเป็น็ ระเบียี บแบบแผน
มีีการสลับั ช่่องไฟขนาดต่่าง ๆ กััน เพื่่�อสร้้างมิติ ิใิ นลวดลาย
ตััวอย่่างผลงานการออกแบบเพื่่�อการพััฒนาผลิิตภััณฑ์์สิ่�งทอเพื่่�อการใช้้ในชีีวิิตประจำำ�วััน ตามแนวคิิด
ต้้องการนำ�ำ เสนอการรวบรวมแนวคิิดเกี่�ยวกัับสีีสัันที่่พ� บในกลุ่�มชาติิพันั ธ์์ต่่าง ๆ ในจังั หวััดราชบุรุ ีี อัตั ลัักษณ์์
ที่่�สะท้้อนวิิถีีชีีวิิตของแต่่ละกลุ่�มชนได้้เป็็นอย่่างดีี ไม่่ว่่าจะเป็็นสีีสัันที่่�สัังเกตได้้ในเสื้�อผ้้าเครื่�องแต่ง่ กาย
อาหาร ประเพณีแี ละความเชื่อ� สิ่ง� เหล่า่ นี้้�มีีคุณุ ค่่าทางด้า้ นจิิตใจและทางประวัตั ิิศาสตร์์ โดยการค้น้ หาสีีสันั
และลวดลายเอกลักั ษณ์ข์ องผ้า้ พื้้�นถิ่�น มาวิิเคราะห์์แนวทางการออกแบบผลิติ ภัณั ฑ์ท์ี่่ต� รงตามกลุ่�มเป้า้ หมาย
และสื่อ� ถึึงเอกลักั ษณ์ท์ ้อ้ งถิ่น� ของจังั หวัดั ราชบุรุ ีี นอกจากนี้้ย� ังั สามารถนำ�ำ องค์ค์ วามรู้�ไปเผยแพร่เ่ พื่่อ� ให้ช้ ุมุ ชน
นำำ�ไปต่่อยอดเป็็นผลิติ ภัณั ฑ์์ต่่อไป

การออกแบบลายผ้้าโดยใช้้
แรงบัันดาลใจจากสีีอััตลัักษณ์์
ของจัังหวัดั ราชบุุรีี ทีีมาจาก
เ สื้ � อ ผ้้ า เ ค รื่ � อ ง แ ต่่ ง ก า ย ข อ ง
ชาติิพันั ธุ์์�ต่่างๆ

พีรี ยา สระมาลาและน้ำำ�� ฝน ไล่่สััตรููไกล. (๒๕๖๓). องค์ค์ วามรู้�นวััตกรรมการออกแบบลวดลายและผลิิตภัณั ฑ์์ผ้า้ ขาวม้้า
จัังหวัดั ราชบุรุ ี,ี การพัฒั นาชุุมชนนวััตกรรมต้้นแบบในพื้้น� ที่่�ภาคกลาง:กลุ่�มหััตถกรรมสิ่ง� ทอ. สภาวิิจัยั แห่่งชาติิ

๑๘๙

๒) ลดทอน (Minify) ๓) ขยาย (Magnify)

คืือ การทำ�ำ ให้น้ ้อ้ ยลงตััดออก คือื การขยายให้้ใหญ่ข่ึ้น� หรืือเพิ่่ม�
ย่่ อ ส่่ ว น ล ด ข น า ด ห รืื อ ล า ย เติิมส่่วนใหม่่ ๆ เข้้าไป เช่น่ เพิ่่�ม
ละเอีียดซึ่�่งอาจหมายรวมถึึง ความสููง เพิ่่ม� ความยาว เพิ่่�มความ
การตััดส่่วนที่่�ไม่่จำ�ำ เป็็นในการ หนาเพิ่่�มสีีสัันหรืือเพิ่่�มความซัับ

ใช้้งานออก ซ้้อนยิ่ �งขึ้ �น

จากต้้นแบบลายหลัักในลายผ้้า รููปร่่างสี่�เหลี่�ยมจััตุุรััสถููกนำ�ำ มาขยาย
ตีีนจก(ลายกาบ)เมื่่�อนำ�ำ มาลด ใ ห้้ ใ ห ญ่่ ขึ้ � น จ น เ กืื อ บ เ ต็็ ม ห น้้ า ผ้้ า
ทอนรายละเอีียดลดจำำ�นวนสีี สามารถสร้้างจุุดเด่น่ ให้ก้ ัับลวดลาย
สามารถสร้า้ งรูปู แบบลายจกใหม่่

๑๙๐