รายงานสรุปผล 22 ปี ศาลปกครอง

- ๕ - รายละเอียดการประเมินการบริหารโครงการ ค่าเฉลี่ย การแปลผล ๑. การให้ข้อมูลและการอ านวยความสะดวกของเจ้าหน้าที่โครงการ ๓.๔๓ มากที่สุด ๒. รูปแบบการจัดสัมมนามีความเหมาะสม ๓.๓๖ มากที่สุด ค่าเฉลี่ยภาพรวม ๓.๔๐ มากที่สุด ๓.๔ ข้อคิดเห็นเพิ่มเติม ผู้ตอบแบบประเมินฯ มีความเห็นเพิ่มเติม ดังนี้ ประเด็น รายละเอียด ๑. วิทยากร - วิทยากรมีความรู้และสามารถอธิบายสร้างแรงจูงใจได้ชัดเจน ท าให้ เกิดความเข้าใจมากยิ่งขึ้น ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการเปลี่ยนมาฟ้องคดี ในระบบศาลปกครองอิเล็กทรอนิกส์ ๒. รูปแบบการน าเสนอ -ควรมีการจัดท าระบบทดลองฟ้องคดีอิเล็กทรอนิกส์ส าหรับสาธิต หรือให้เจ้าหน้าที่ของรัฐและประชาชนทั่วไปได้ทดลองใช้ เพื่อให้เกิด ความเข้าใจและเชื่อมั่นในความปลอดภัยของระบบมากยิ่งขึ้น ๓. ประกาศนียบัตร - ควรมอบประกาศนียบัตรให้แก่ผู้เข้าร่วมสัมมนาที่ท าแบบทดสอบ ผ่านเกณฑ์ที่ก าหนด ๔. ระยะเวลาการอบรม -ควรมีการจัดสัมมนาอย่างต่อเนื่องเป็นประจ าทุกปี แผนภูมิที่ ๓ การประเมินการบริหารโครงการ 48

- ๖ - ภาพกิจกรรม ๑. การกล่าวเปิดสัมมนาเนื่องในโอกาสครบรอบ ๒๒ ปี ศาลปกครอง 49

- ๗ - ๒. การสัมมนาทางวิชาการหัวข้อ “การพัฒนาระบบศาลปกครองอิเล็กทรอนิกส์ (e-Admincourt) ก้าวที่ท้าทาย สู่การสร้างโอกาสเข้าถึงความยุติธรรมทางปกครอง” ๓. การสัมมนาทางวิชาการหัวข้อ “ศาลปกครองอิเล็กทรอนิกส์ (e-Admincourt) กับการอ านวยความยุติธรรม ทางปกครองเพื่อประชาชน 50

- ๘ - https://qr.page/g/2ZxoHBpCKlL ****************** เอกสารประกอบการสัมมนา 51

รายงานการประเมินผลการสัมมนาทางวิชาการ เนื่องในโอกาสครบรอบ ๒๒ ป ศาลปกครอง เรื่อง การนํากระบวนการไกลเกลี่ยระงับขอพิพาทมาใชในคดีปกครอง หัวขอ “หลักเกณฑทางกฎหมายเกี่ยวกับการไกลเกลี่ยขอพิพาทในคดีปกครอง” วันศุกรที่ ๑๐ มีนาคม ๒๕๖๖ เวลา ๐๙.๐๐-๑๒.๐๐ น. และ หัวขอ “ขอพิจารณาที่เปนประโยชนเกี่ยวกับการไกลเกลี่ยขอพิพาทในคดีปกครอง” วันศุกรที่ ๑๐ มีนาคม ๒๕๖๖ เวลา ๑๓.๐๐-๑๖.๐๐ น. ณ หองสัมมนา ๑ ชั้น ๑๑ อาคารศาลปกครอง และถายทอดสดผานระบบออนไลน โปรแกรม Cisco Webex Meetings ระบบ Live Streaming ทางเว็บไซตศาลปกครอง และ Facebook Live ทาง Facebook สํานักงานศาลปกครอง จัดทําโดย กลุมบริหารหลักสูตรการปฏิบัติราชการทางปกครอง ๒ วิทยาลัยการยุติธรรมทางปกครอง 52

รายงานการประเมินผลการจัดสัมมนา เรื่อง "การน ากระบวนการไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาทมาใช้ในคดีปกครอง" เมื่อวันศุกร์ที่ ๑๐ มีนาคม ๒๕๖๖ เวลา ๐๙.๐๐-๑๖.๐๐ น. รูปแบบออนไลน์ โปรแกรม Cisco Webex Meetings รวมทั้งถ่ายทอดสดผ่านระบบ Live Streaming ทางเว็บไซต์ศาลปกครอง และ Facebook Live ทาง Facebook ส านักงานศาลปกครอง ******************** ส านักงานศาลปกครองด าเนินการจัดงานสัปดาห์วิชาการศาลปกครอง เนื่องในโอกาส ครบรอบ ๒๒ ปี ศาลปกครอง ระหว่างวันอังคารที่ ๗ มีนาคม ๒๕๖๖-วันศุกร์ที่ ๑๐ มีนาคม ๒๕๖๖ โดยก าหนดให้มีการสัมมนาทางวิชาการ เรื่อง "การน ากระบวนการไกล่เกลี่ย ระงับข้อพิพาทมาใช้ ในคดีปกครอง" เมื่อวันศุกร์ที่ ๑๐ มีนาคม ๒๕๖๖ เวลา ๐๙.๐๐-๑๖.๐๐ น. ประกอบด้วย ๒ หัวข้อ ได้แก่ หัวข้อ "หลักเกณฑ์ทางกฎหมายเกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครอง" เวลา ๐๙.๐๐-๑๒.๐๐ น. ซึ่งได้รับเกียรติจาก นายไพโรจน์ มินเด็น ตุลาการศาลปกครองสูงสุด เป็นวิทยากรในการสัมมนา และหัวข้อ "ข้อพิจารณา ที่เป็นประโยชน์เกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครอง" เวลา ๑๓.๐๐-๑๖.๐๐ น. ซึ่งได้รับเกียรติจาก นายไพโรจน์ มินเด็น ตุลาการศาลปกครองสูงสุด นายชาชิวัฒน์ ศรีแก้ว อธิบดีศาลปกครองอุบลราชธานี นายเทอดพงศ์ คงจันทร์ ตุลาการหัวหน้าคณะศาลปกครองกลาง นายเอกณัฐ จิณเสน ตุลาการหัวหน้าคณะ ศาลปกครองนครศรีธรรมราช และนายสยาม วัฒนะมงคลรักษ์ ตุลาการศาลปกครองกลาง เป็นวิทยากร ในการสัมมนา ณ ห้องสัมมนา ๑ ชั้น ๑๑ อาคารศาลปกครอง ถนนแจ้งวัฒนะ และถ่ายทอดสดผ่านระบบออนไลน์ โปรแกรม Cisco Webex Meetings รวมทั้งถ่ายทอดสดผ่านระบบ Live Streaming ทางเว็บไซต์ศาลปกครอง และ Facebook Live ทาง Facebook ส านักงานศาลปกครอง กลุ่มเป้าหมายผู้เข้าร่วมสัมมนา ประกอบด้วย หัวหน้าส่วนราชการ เจ้าหน้าที่ของรัฐ อัยการ ประชาชนซึ่งเป็นคู่กรณีหรือผู้สนใจ องค์กรภาคเอกชน ทนายความ และหน่วยงานที่ลงนามบันทึกข้อตกลงความร่วมมือทางวิชาการกับส านักงานศาลปกครอง (หน่วยงาน MOU) การจัดสัมมนาตามโครงการดังกล่าวได้ด าเนินการเสร็จสิ้นเรียบร้อยแล้ว และวิทยาลัย การยุติธรรมทางปกครองได้จัดท ารายงานการประเมินผลการจัดสัมมนา ดังนี้ ๑. ผู้เข้าร่วมการสัมมนา มีผู้เข้าร่วมการสัมมนา จ านวน ๙๕๐ คน โดยเข้าร่วมสัมมนา ณ ห้องสัมมนา ๑ ชั้น ๑๑ อาคารศาลปกครอง ถนนแจ้งวัฒนะ จ านวน ๗๕ คน และเข้าร่วมสัมมนาถ่ายทอดสดผ่านระบบออนไลน์ โปรแกรม Cisco Webex Meetings จ านวน ๒๕๑ คน Live Streaming ทางเว็บไซต์ศาลปกครอง จ านวน ๒๘๐ คน และ Facebook Live ของส านักงานศาลปกครอง จ านวน ๓๔๔ คน ๒. การประเมินความรู้ความเข้าใจ ผู้เข้ า ร่วมกา รสัมมน าตอบแบบทดสอบ ป ระเมินคว ามรู้คว ามเข้ าใจเกี่ยวกับ การน ากระบวนการไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาทมาใช้ในคดีปกครองภายหลังการสัมมนา ผ่าน Google Form จ านวน ๕๗๒ คน โดยมีผู้ตอบแบบทดสอบผ่านเกณฑ์ที่ก าหนด (ไม่น้อยกว่าร้อยละ ๖๐) จ านวน ๕๑๗ คน คิดเป็นร้อยละ ๙๐.๓๘ ของจ านวนผู้ตอบแบบทดสอบทั้งหมด และมีผู้ตอบแบบทดสอบไม่ผ่านเกณฑ์ที่ก าหนด จ านวน ๕๕ คน คิดเป็นร้อยละ ๙.๖๒ ของจ านวนผู้ตอบแบบทดสอบทั้งหมด โดยมีผลการทดสอบ ดังนี้ (แผนภูมิที่ ๑) 53

- ๒ - แผนภูมิที่ ๑ : แสดงผลการประเมินความรู้ความเข้าใจ ๓. การประเมินผลการสัมมนา ผู้เข้าร่วมการสัมมนาตอบแบบประเมินฯ ผ่าน Google Forms จ านวน ๕๗๒ คน คิดเป็น ร้อยละ ๖๐.๒๑ ของจ านวนผู้เข้าร่วมสัมมนาทั้งหมด โดยแบ่งระดับความคิดเห็นของผู้ตอบแบบประเมินฯ ออกเป็น ๔ ระดับ และก าหนดเกณฑ์การแปลผลค่าเฉลี่ย ได้แก่ ระดับ ๑ = น้อยที่สุด (ค่าเฉลี่ย ๑.๐๑-๑.๗๕) ระดับ ๒ = น้อย (ค่าเฉลี่ย ๑.๗๖-๒.๕๐) ระดับ ๓ = มาก (ค่าเฉลี่ย ๒.๕๑-๓.๒๕) และระดับ ๔ = มากที่สุด (ค่าเฉลี่ย ๓.๒๖-๔.๐๐) ตามประเด็นการประเมินฯ ดังนี้ ๓.๑ การประเมินหัวข้อการสัมมนา ผู้ตอบแบบประเมินฯ มีความรู้ความเข้าใจในเนื้อหาก่อนเข้าร่วมการสัมมนา ในระดับน้อย คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๒.๕๙ มีความรู้ความเข้าใจในเนื้อหาหลังเข้าร่วมการสัมมนาในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๕๑ โดยมีความเห็นว่าเนื้อหาสาระตรงกับความสนใจ และสอดคล้องกับความคาดหวัง ในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๕๑ และประโยชน์ที่ได้รับจากการสัมมนาสามารถน าไปปรับใช้ ในการปฏิบัติงานได้ในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๕๖ (แผนภูมิที่ ๒) รายละเอียดการประเมินหัวข้อการสัมมนา ค่าเฉลี่ย การแปลผล ๑. ความรู้ความเข้าใจในเนื้อหาก่อนเข้าร่วมการสัมมนา ๒.๕๙ น้อย ๒. ความรู้ความเข้าใจในเนื้อหาหลังเข้าร่วมการสัมมนา ๓.๕๑ มากที่สุด ๓. เนื้อหาสาระตรงกับความสนใจ และสอดคล้องกับความคาดหวัง ๓.๕๑ มากที่สุด ๔. ประโยชน์ที่ได้รับจากการสัมมนาสามารถน าไปปรับใช้ในการปฏิบัติงานได้ ๓.๕๖ มากที่สุด ๐.๐๐ ๒๐.๐๐ ๔๐.๐๐ ๖๐.๐๐ ๘๐.๐๐ ๑๐๐.๐๐ ๙๐.๓๘ ๙.๖๒ ผ่านเกณฑ์ที่ก าหนด ไม่ผ่านเกณฑ์ที่ก าหนด 54

- ๓ - แผนภูมิที่ ๒ : แสดงผลการประเมินหัวข้อการสัมมนา ๓.๒ การประเมินวิทยากร (๑) ผู้ตอบแบบประเมินฯ มีความเห็นในภาพรวมเกี่ยวกับการประเมินวิทยากร การอภิปราย หัวข้อ "หลักเกณฑ์ทางกฎหมายเกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครอง" ในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๘๐ โดยมีความเห็นว่าวิทยากรมีความรู้เกี่ยวกับเรื่องที่สัมมนา ในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๘๓ และสามารถถ่ายทอดความรู้ได้อย่างเป็นระบบและเข้าใจง่าย ในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๗๖ (แผนภูมิที่ ๓) รายละเอียดการประเมินวิทยากร ค่าเฉลี่ย การแปลผล หัวข้อ "หลักเกณฑ์ทางกฎหมายเกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครอง" ๑. วิทยากรมีความรู้เกี่ยวกับเรื่องที่สัมมนา ๓.๘๓ มากที่สุด ๒. ถ่ายทอดความรู้ได้อย่างเป็นระบบและเข้าใจง่าย เช่น การอธิบาย การยกตัวอย่างและการตอบข้อซักถาม ๓.๗๖ มากที่สุด ค่าเฉลี่ยภาพรวม ๓.๘๐ มากที่สุด ๐.๐๐ ๐.๕๐ ๑.๐๐ ๑.๕๐ ๒.๐๐ ๒.๕๐ ๓.๐๐ ๓.๕๐ ๔.๐๐ ๒.๕๙ ๓.๕๑ ๓.๕๑ ๓.๕๖ ๑. ความรู้ความเข้าใจในเนื้อหาก่อนเข้าร่วมการสัมมนา ๒. ความรู้ความเข้าใจในเนื้อหาหลังเข้าร่วมการสัมมนา ๓. เนื้อหาสาระตรงกับความสนใจ และสอดคล้องกับความคาดหวัง ๔. ประโยชน์ที่ได้รับจากการสัมมนาสามารถน าไปปรับใช้ในการปฏิบัติงานได้ 55

- ๔ - แผนภูมิที่ ๓ : แสดงผลการประเมินวิทยากร หัวข้อ "หลักเกณฑ์ทางกฎหมายเกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครอง" (๒) ผู้ตอบแบบประเมินฯ มีความเห็นในภาพรวมเกี่ยวกับการประเมินวิทยากร การสัมมนา หัวข้อ "ข้อพิจารณาที่เป็นประโยชน์เกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครอง" ในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๘๒ โดยมีความเห็นว่าวิทยากรมีความรู้เกี่ยวกับเรื่องที่สัมมนา ในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๘๓ และสามารถถ่ายทอดความรู้ได้อย่างเป็นระบบและเข้าใจง่ายในระดับ มากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๘๐ (แผนภูมิที่ ๔) รายละเอียดการประเมินวิทยากร ค่าเฉลี่ย การแปลผล หัวข้อ “ข้อพิจารณาที่เป็นประโยชน์เกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครอง” ๑. วิทยากรมีความรู้เกี่ยวกับเรื่องที่สัมมนา ๓.๘๓ มากที่สุด ๒. ถ่ายทอดความรู้ได้อย่างเป็นระบบและเข้าใจง่าย เช่น การอธิบาย การยกตัวอย่างและการตอบข้อซักถาม ๓.๘๐ มากที่สุด ค่าเฉลี่ยภาพรวม ๓.๘๒ มากที่สุด ๐.๐๐ ๐.๕๐ ๑.๐๐ ๑.๕๐ ๒.๐๐ ๒.๕๐ ๓.๐๐ ๓.๕๐ ๔.๐๐ 3.83 3.76 วิทยากรมีความรู้เกี่ยวกับเรื่องที่สัมมนา ถ่ายทอดความรู้ได้อย่างเป็นระบบและเข้าใจง่าย 56

- ๕ - แผนภูมิที่ ๔ : แสดงผลการประเมินวิทยากร หัวข้อ “ข้อพิจารณาที่เป็นประโยชน์เกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครอง” ๓.๓ การประเมินการบริหารโครงการ ผู้ตอบแบบประเมินฯ มีความเห็นในภาพรวมเกี่ยวกับการประเมินการบริหาร โครงการในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๕๕ โดยมีความเห็นเกี่ยวกับการให้ข้อมูลและการอ านวย ความสะดวกของเจ้าหน้าที่โครงการในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๕๔ และการจัดการอบรมผ่านรูปแบบ ออนไลน์ โปรแกรม Cisco Webex Meetingรวมทั้งถ่ายทอดสดผ่านระบบ LiveStreaming ทางเว็บไซต์ศาลปกครอง และ Facebook Live ทาง Facebook ส านักงานศาลปกครอง มีความเหมาะสมในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๕๖ มีความเหมาะสมในระดับมากที่สุด คิดเป็นค่าเฉลี่ย ๓.๕๖ (แผนภูมิที่ ๕) รายละเอียดการบริหารจัดการ ค่าเฉลี่ย การแปลผล ๑. การให้ข้อมูลและการอ านวยความสะดวกของเจ้าหน้าที่โครงการ ๓.๕๔ มากที่สุด ๒. จัดการอบรมผ่านรูปแบบระบบออนไลน์ โปรแกรม Cisco Webex Meetings Live Streaming ทางเว็บไซต์ศาลปกครอง และ Facebook Live ของส านักงานศาลปกครอง มีความเหมาะสม ๓.๕๖ มากที่สุด ค่าเฉลี่ยภาพรวม ๓.๕๕ มากที่สุด ๐.๐๐ ๐.๕๐ ๑.๐๐ ๑.๕๐ ๒.๐๐ ๒.๕๐ ๓.๐๐ ๓.๕๐ ๔.๐๐ ๓.๘๓ ๓.๘๐ วิทยากรมีความรู้เกี่ยวกับเรื่องที่สัมมนา ถ่ายทอดความรู้ได้อย่างเป็นระบบและเข้าใจง่าย 57

- ๖ - แผนภูมิที่ ๕ : แสดงผลการบริหารโครงการ ๓.๔ ข้อคิดเห็นเพิ่มเติม ผู้ตอบแบบประเมินฯ มีความเห็นเพิ่มเติม ดังนี้ ๑) อยากให้เพิ่มเวลาการสัมมนา โดยเฉพาะช่วงบ่าย เนื่องจากกรณีศึกษาที่วิทยากร ยกตัวอย่าง มีรายละเอียดค่อนข้างเยอะและมีความน่าสนใจ เพื่อให้ผู้เข้าร่วมการสัมมนาได้รับความรู้ความเข้าใจ และสามารถน าไปปฏิบัติได้ในอนาคต ๒) คดีปกครองในแต่ละคดีค่อนข้างใช้เวลาพิจารณานาน แต่หากมีการพิจารณาไกล่เกลี่ย ได้มากขึ้น จะท าให้คดีปกครองพิจารณาแล้วเสร็จได้เร็วขึ้น ๐.๐๐ ๐.๕๐ ๑.๐๐ ๑.๕๐ ๒.๐๐ ๒.๕๐ ๓.๐๐ ๓.๕๐ ๔.๐๐ 3.๕๔ 3.๕๖ วิทยากรมีความรู้เกี่ยวกับเรื่องที่สัมมนา ถ่ายทอดความรู้ได้อย่างเป็นระบบและเข้าใจง่าย 58

- ๗ - ภาพกิจกรรมการสัมมนา เรื่อง "การน ากระบวนการไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาทมาใช้ในคดีปกครอง" เมื่อวันศุกร์ที่ ๑๐ มีนาคม ๒๕๖๖ เวลา ๐๙.๐๐-๑๖.๐๐ น. รูปแบบออนไลน์ โปรแกรม Cisco Webex Meetings รวมทั้งถ่ายทอดสดผ่านระบบ Live Streaming ทางเว็บไซต์ศาลปกครอง และ Facebook Live ทาง Facebook ส านักงานศาลปกครอง ************************** เวลา 09.00-12.00 น. การสัมมนาทางวิชาการ ในหัวข้อ “หลักเกณฑ์ทางกฎหมายเกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท ในคดีปกครอง” โดยได้รับเกียรติจาก นายไพโรจน์ มินเด็น ตุลาการศาลปกครองสูงสุด เป็นวิทยากรในการสัมมนาฯ 59

- ๘ - เวลา 13.00–16.00 น. การสัมมนาทางวิชาการ ในหัวข้อ “ข้อพิจารณาที่เป็นประโยชน์เกี่ยวกับการไกล่เกลี่ย ข้อพิพาททางปกครอง” โดยได้รับเกียรติจาก นายไพโรจน์ มินเด็น ตุลาการศาลปกครองสูงสุด นายชาชิวัฒน์ ศรีแก้ว อธิบดีศาลปกครองอุบลราชธานี นายเทอดพงศ์ คงจันทร์ตุลาการหัวหน้าคณะศาลปกครองกลาง นายเอกณัฐ จิณเสน ตุลาการหัวหน้าคณะศาลปกครองนครศรีธรรมราช และนายสยาม วัฒนะมงคลรักษ์ ตุลาการศาลปกครองกลาง ร่วมเป็นวิทยากรในการสัมมนาฯ 60

Info graphics ขอเชิญเข ้ าร ่ วมการส ั มมนาทางว ิ ชาการ เน ื่องในโอกาสครบรอบ ๒๒ ปีศาลปกครอง 61

62

63

64

65

66

คลปขิ ่าวการสมมนาทางวัชาการิเน ื่องในโอกาสครบรอบ 22 ปีศาลปกครอง ออกอากาศในรายการเที่ ยงวนทั ันข่าว เม ื่ อวันท ี่ 9 มีนาคม 2566 ทางสถานีวิทยุโทรทศนักองท์พบกั สํานักงานศาลปกครอง โดย วิทยาลัยการยุติธรรมทางปกครอง ขอเชิญรับชมคลิปข่าวย้อนหลัง การสัมมนาทางวิชาการ เน ื่องในโอกาสครบรอบ 22 ปี ศาลปกครอง ในหัวข้อ “การพัฒนาระบบศาลปกครอง อิเล็กทรอนิกส์ (e-Admincourt) ก้าวที่ท้าทายสู่การสร้างโอกาสเข้าถึงความยุติธรรม” การสัมมนาทางวิชาการดังกล่าวจัดข ึ้ นเม ื่ อวันท ี่ 9 มีนาคม 2566 โดยมี ศาสตราจารย์พิเศษ ดร. วรพจน์ วิศรุตพิชญ์ ประธานศาลปกครองสูงสุด ได้กรุณาให้เกียรติเป็นประธานกล่าวเปิดตัวศูนย์การเรียนรู้ ศาลปกครองออนไลน์ และเปิดการสัมมนาทางวิชาการเก ี่ ยวกับระบบงานคดีปกครองอิเล็กทรอนิกส์ การสัมมนา ทางวิชาการเก ี่ ยวกับการไกล่เกล ี่ ยข้อพิพาทในคดีปกครอง และการสัมมนาทางวิชาการคดีปกครองเกี่ ยวกับ การบริหารงานบุคคลภาครัฐ และคําให้สัมภาษณ์ของเลขาธิการสํานักงานศาลปกครองเก ี่ ยวกับการจัดสัมมนา ทางวิชาการ เน ื่องในโอกาสครบรอบ ๒๒ ปี ศาลปกครอง การส ื่ อสารและเผยแพร่ประชาสัมพันธ์เก ี่ ยวกับ ศาลปกครองอิเล็กทรอนิกส์ การไกล่เกล ี่ ยข้อพิพาทในคดีปกครอง และการเปิดตัวศูนย์การเรียนรู้ศาลปกครอง ออนไลน์ หรือ “ALL Cloud” ออกอากาศในรายการเที่ ยงวันทันข่าว เม ื่ อวันท ี่ 9 มีนาคม 2566 ทางสถานีวิทยุ โทรทัศน์กองทัพบก (ช่อง 5) คลิปข่าวย้อนหลัง http://shorturl.at/bdvBF https://youtu.be/qN99yseyQTM 67

:: เทปบันท ึ กภาพและเส ี ยงการสัมมนาทางวิชาการ :: เทปบันทึกภาพและเสียงการสัมมนาทางวิชาการให้ความรู้เก ี่ ยวกับศาลปกครองและ การดําเนินคดีปกครอง ซึ่งจัดข ึ้ นเน ื่องในโอกาสครบรอบ 22 ปี ศาลปกครอง ระหว่างวันท ี่ 7 - 13 มีนาคม 2566 ผ่านช่องทาง YouTube ของสํานักงานศาลปกครอง โดยมีหัวข้อการสัมมนาฯ ที่น่าสนใจ ดังนี้ หัวข้อ “หลักกฎหมายเกยวก ี่ ับการบังคับคดีปกครอง” https://bit.ly/40xNwlM หัวข้อ "กลไกการตรวจสอบความชอบด้วยกฎหมายโดยศาลปกครองเกี่ ยวกับการบริหาร จัดการเมือง" https://bit.ly/3JFZ53M หัวข้อ “การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ : แง่มุมการพิจารณาในด้านกฎหมายปกครอง และคดีปกครองของต่างประเทศ และของไทย” https://bit.ly/3TGi82f หัวข้อ “การพัฒนาระบบศาลปกครองอิเล็กทรอนิกส์ (e-Admincourt) ก้าวที่ท้าทายสู่การ สร้างโอกาสเข้าถึงความยุติธรรม” https://bit.ly/3K3nmlr หัวข้อ “ศาลปกครองอิเล็กทรอนิกส์ (e-Admincourt) กับการอํานวยความยุติธรรมทางปกครอง เพื่อประชาชน” https://bit.ly/40dA5rF หัวข้อ “หลักเกณฑ์ทางกฎหมายเกี่ยวกับการไกล่เกล ี่ ยข้อพิพาทในคดีปกครอง” https://bit.ly/3GaxLd5 หัวข้อ “ข้อพิจารณาท ี่เป็นประโยชน์เก ี่ ยวกับการไกล่เกล ี่ ยข้อพิพาททางปกครอง” https://bit.ly/3ZgC0Ky หัวข้อ "คดีปกครองเกี่ ยวกับการบริหารงานบุคคลภาครัฐ" https://bit.ly/3niG289 68

คณะกรรมการจ ั ดงานครบรอบ ๒๒ ปีศาลปกครอง นายสุเมธ รอยกุลเจริญ รองประธานศาลปกครองสูงสุด ประธานกรรมการ นายสุชาต ิ มงคลเลิศลพ รองประธานศาลปกครองสูงสุด กรรมการ นายสมรรถชัย วิศาลาภรณ์ ประธานแผนกคดีบริหารงานบุคคลในศาลปกครองสูงสุด กรรมการ นายประวิตร บุญเทียม ประธานแผนกคดีละเม ิดและความรับผิดอย่างอื่นในศาลปกครองสูงสุด กรรมการ นายสุชาต ิ ศรีวรกร อธิบดีศาลปกครองกลาง กรรมการ นายเอกณัฐ จิณเสน ตุลาการหัวหน้าคณะศาลปกครองนครศรีธรรมราช กรรมการ นายอนุวงศ์ซาบุตร ที่ปรึกษาสํานักงานศาลปกครอง กรรมการและเลขานุการ นายอนันต์ คงเครือพันธุ์ ผู้อํานวยการสํานักวิจัยและวิชาการ ผู้ช่วยเลขานุการ นายวิริยะ วัฒนสุชาติ ผู้อํานวยการสํานักส่งเสริมงานคดีปกครอง ผู้ช่วยเลขานุการ นางวัลลภัตม์ เศวตรุนทร์ ผู้อํานวยการสํานักประชาสัมพันธ์ ผู้ช่วยเลขานุการ นางสาววนัสนันท์ กาญจนผลิน ผู้อํานวยการสํานักการต่างประเทศ ผู้ช่วยเลขานุการ นายทศพล ทองเทือก ผู้อํานวยการสํานักวิทยาการสารสนเทศ ผู้ช่วยเลขานุการ นายถาวร ขาวสอาด ผู้อํานวยการสํานักบริหารทรัพย์สิน ผู้ช่วยเลขานุการ นายตุลฉัตร อุดารักษ์ เจ้าหน้าที่ศาลปกครองเชี่ยวชาญ รักษาการในตําแหน่ง ผู้อํานวยการสํานักบริหารกลาง ผู้ช่วยเลขานุการ ดร. ผจงจิตต์ วงศ์ธีรญาณเดช ผู้เชี่ยวชาญด้านพัฒนาบุคลากร รักษาการในตําแหน่ง ผู้อํานวยการวิทยาลัยการยุติธรรมทางปกครอง ผู้ช่วยเลขานุการ นายประพัฒน์ ตันสุวรรณนนท์ รองเลขาธิการสํานักงานศาลปกครอง กรรมการ นายจํานง ถาวรวิสิทธิ์ รองเลขาธิการสํานักงานศาลปกครอง กรรมการ 69

คําส ั่ งแต่งต ั้ งคณะกรรมการจ ั ดงานครบรอบ 22 ปีศาลปกครอง 70

71

1 หัวข้อ “หลักกฎหมายเกี่ยวกับการบังคับคดีปกครอง” วันอังคารที่ ๗ มีนาคม ๒๕๖๖ เวลา ๑๓.๐๐–๑๖.๐๐ น. ณ ห้องสัมมนา ๑ ชั้น ๑๑ อาคารศาลปกครอง และผ่านระบบออนไลน์ วิทยากร : นายสมรรถชัย วิศาลาภรณ์ ประธานแผนกคดีบริหารงานบุคคลในศาลปกครองสูงสุด นายอนนท์ อดิเรกสมบัติ ตุลาการศาลปกครองสูงสุด นายเกียรติภูมิ แสงศศิธร อธิบดีศาลปกครองนครราชสีมา นายสมรรถชัย วิศาลาภรณ์ ประธานแผนกคดีบริหารงานบุคคลในศาลปกครองสูงสุด : วิทยากร สวัสดีท฽านผู฾เข฾าร฽วมสัมมนาทางวิชาการทุกท฽าน วันนี้เราจัดสัมมนาทางวิชาการเนื่องในโอกาส ครบรอบ ๒๒ ปี ศาลปกครอง นอกจากวันนี้แล฾วยังมีการสัมมนาทางวิชาการต฽อเนื่องในวันอื่น ๆ ด฾วย และเปิดช฽องทางให฾ได฾รับฟังกันในระบบออนไลน์โปรแกรม Cisco Webex Meeting ถ฽ายทอดสดผ฽านระบบ Live Streaming ทางเว็บไซต์ศาลปกครอง และ Facebook Live ของสํานักงานศาลปกครอง วันนี้ ผมทําหน฾าที่เป็นผู฾ดําเนินการสัมมนา และเป็นผู฾เข฾าร฽วมสัมมนาด฾วย ขอขอบคุณท฽านอนนท์อดิเรกสมบัติ ตุลาการศาลปกครองสูงสุด และท฽านเกียรติภูมิ แสงศศิธร อธิบดีศาลปกครองนครราชสีมา ร฽วมเป็นวิทยากร การสัมมนาฯ หัวข฾อ “หลักกฎหมายเกี่ยวกับการบังคับคดีปกครอง” ขอเริ่มในภาพรวมก฽อนว฽าหลักกฎหมายที่เกี่ยวข฾องกับการบังคับคดีปกครอง เราจะกล฽าวในเนื้อหา ในภาพรวมเนื่องจากมีผู฾ฟังบางท฽านไม฽ใช฽นักกฎหมาย บางท฽านยังไม฽มีความรู฾ความเข฾าใจเกี่ยวกับการดําเนินคดี โดยเฉพาะเรื่องการบังคับคดีปกครอง ซึ่งเป็นเรื่องที่ค฽อนข฾างซับซ฾อน แต฽ในส฽วนรายละเอียดได฾แจกเอกสาร กฎหมาย ระเบียบที่เกี่ยวข฾อง ซึ่งท฽านสามารถไปค฾นหาและศึกษาเพิ่มเติมได฾ ในการศึกษาเรื่องการบังคับ คดีปกครองมีกฎหมายที่สําคัญ คือ พระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๒ และกลุ฽มกฎหมายที่เกี่ยวข฾องกับการบังคับคดีปกครอง คดีปกครองที่เป็นคดีพิพาทตามมาตรา ๙ แห฽งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ มีดังนี้ ๑. คดีพิพาทเกี่ยวกับการที่หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐกระทําการโดยไม฽ชอบ ด฾วยกฎหมายไม฽ว฽าจะเป็นการออกกฎ คําสั่ง หรือการกระทําอื่นใด เนื่องจากกระทําโดยไม฽มีอํานาจ หรือนอกเหนืออํานาจหน฾าที่หรือไม฽ถูกต฾องตามกฎหมาย หรือโดยไม฽ถูกต฾องตามรูปแบบขั้นตอน หรือวิธีการ อันเป็นสาระสําคัญที่กําหนดไว฾สําหรับการกระทํานั้น หรือโดยไม฽สุจริต หรือมีลักษณะเป็นการเลือกปฏิบัติ ที่ไม฽เป็นธรรม หรือมีลักษณะเป็นการสร฾างขั้นตอนโดยไม฽จําเป็น หรือสร฾างภาระให฾เกิดกับประชาชนเกินสมควร หรือเป็นการใช฾ดุลพินิจโดยไม฽ชอบ รายละเอียดต฾องไปดูในกฎหมายด฾วยว฽า การกระทําโดยไม฽ชอบด฾วยกฎหมายมีกรณีใดบ฾าง ผู฾ถูกฟูองคดีต฾องเป็นหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ แล฾วเมื่อเกิดข฾อพิพาทขึ้นถ฾ามีความจําเป็น จะต฾องมีการบังคับคดี ช฽องทางในการบังคับคดีตามมาตรา ๙ วรรคหนึ่ง (๑) ต฾องสัมพันธ์กับมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๑) แห฽งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ ๒. คดีพิพาทเกี่ยวกับการที่หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐละเลยต฽อหน฾าที่ตามที่ กฎหมายกําหนดให฾ต฾องปฏิบัติ หรือปฏิบัติหน฾าที่ดังกล฽าวล฽าช฾าเกินสมควร ผู฾ถูกฟูองคดี ได฾แก฽ หน฽วยงาน ทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ ๓. คดีพิพาทเกี่ยวกับการกระทําละเมิดหรือความรับผิดอย฽างอื่นของหน฽วยงานทางปกครอง หรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐอันเกิดจากการใช฾อํานาจตามกฎหมาย หรือจากกฎ คําสั่งทางปกครอง หรือคําสั่งอื่น 72

2 หรือจากการละเลยต฽อหน฾าที่ตามที่กฎหมายกําหนดให฾ต฾องปฏิบัติหรือปฏิบัติหน฾าที่ดังกล฽าวล฽าช฾าเกินสมควร ซึ่งต฾องดูในรายละเอียดว฽าเรื่องใดเป็นการกระทําละเมิด หรือความรับผิดอย฽างอื่นของหน฽วยงานทางปกครอง หรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่อยู฽ในอํานาจของศาลปกครอง และเรื่องใดเป็นคดีเกี่ยวกับกระทําละเมิดที่อยู฽ใน เขตอํานาจของศาลยุติธรรม เช฽น การกระทําละเมิดจากการปฏิบัติหน฾าที่โดยทั่วไป ๔. คดีพิพาทเกี่ยวกับสัญญาทางปกครอง ๕. คดีที่มีกฎหมายกําหนดให฾หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐฟูองคดีต฽อศาล เพื่อบังคับให฾บุคคลต฾องกระทําหรือละเว฾นกระทําอย฽างหนึ่งอย฽างใด เช฽น กรณีที่เจ฾าพนักงานท฾องถิ่นฟูองคดี ต฽อศาลปกครองเพื่อมีคําสั่งให฾จับกุมกักขังบุคคลซึ่งไม฽ปฏิบัติคําสั่งของเจ฾าพนักงานท฾องถิ่นตามพระราชบัญญัติ ควบคุมอาคารฯ เป็นต฾น ๖. คดีพิพาทเกี่ยวกับเรื่องที่มีกฎหมายกําหนดให฾อยู฽ในเขตอํานาจศาลปกครอง เช฽น กรณีที่ฟูอง ขอให฾เพิกถอนคําชี้ขาดหรือบังคับตามคําชี้ขาดของอนุญาโตตุลาการเกี่ยวกับสัญญาทางปกครอง เป็นต฾น โดยมี มาตรา ๑๑ แห฽งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ บัญญัติเกี่ยวกับเรื่องข฾อยกเว฾นไว฾ แม฾ว฽าจะเป็นคดีตามมาตรา ๙ แต฽ถ฾ามีกรณียกเว฾นตามที่กําหนดไว฾ในมาตรา ๙ วรรคสอง แห฽งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ เช฽น การดําเนินการเกี่ยวกับวินัยทหาร การดําเนินการ ของคณะกรรมการตุลาการตามกฎหมายว฽าด฾วยระเบียบข฾าราชการฝุายตุลาการ เป็นต฾น กรณีดังกล฽าว ไม฽อาจนํามาฟูองต฽อศาลปกครองได฾ สําหรับกรณีตามมาตรา ๑๑ แห฽งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ เป็นคดีที่อยู฽ในอํานาจของศาลปกครองสูงสุด ได฾แก฽ ๑) คดีพิพาทเกี่ยวกับคําวินิจฉัยของคณะกรรมการวินิจฉัย ข฾อพิพาทตามที่ที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดประกาศกําหนด ๒) คดีพิพาทเกี่ยวกับความชอบ ด฾วยกฎหมายของพระราชกฤษฎีกา หรือกฎที่ออกโดยคณะรัฐมนตรี หรือโดยความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรี ถ฾าเป็นกฎที่ออกโดยฝุายบริหารฟูองคดีที่ศาลปกครองชั้นต฾น แต฽ถ฾ากฎออกโดยคณะรัฐมนตรีหรือโดย ความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรีให฾ฟูองโดยตรงต฽อศาลปกครองสูงสุด ๓) คดีที่มีกฎหมายกําหนดให฾อยู฽ใน อํานาจศาลปกครองสูงสุด บางเรื่องกฎหมายกําหนดว฽าเรื่องนี้ให฾มาฟูองที่ศาลปกครองสูงสุด ตัวอย฽างเช฽น ข฾าราชการพลเรือนถูกลงโทษทางวินัยอย฽างร฾ายแรง แล฾วอุทธรณ์ไปตามที่พระราชบัญญัติระเบียบข฾าราชการ พลเรือน พ.ศ. ๒๕๕๑ กําหนด เมื่อผลอุทธรณ์เป็นประการใด หากไม฽เห็นพ฾องด฾วยสามารถยื่นฟูองโดยตรง ต฽อศาลปกครองสูงสุด และ ๔) คดีที่อุทธรณ์คําพิพากษาหรือคําสั่งของศาลปกครองชั้นต฾น คดีเหล฽านี้มาฟูอง ยังศาลปกครองสูงสุด หรืออุทธรณ์มายังศาลปกครองสูงสุด เมื่อศาลได฾มีคําพิพากษาหรือคําสั่งชี้ขาดคดีปกครองแล฾ว ไม฽จําต฾องมีการบังคับคดีในทุกคดี เช฽น กรณีที่ศาลพิพากษายกฟูอง ก็ไม฽ต฾องมีการบังคับคดี หรือกรณีที่ศาลมีคําพิพากษาแล฾ว คําพิพากษานั้น มีผลทันที เช฽น ศาลเพิกถอนคําสั่งทางปกครองให฾ย฾อนหลังไปนับแต฽วันที่คําสั่งมีผลบังคับ กรณีเช฽นนี้ ในคําพิพากษามีผลย฾อนไปนับแต฽วันที่คําสั่งมีผลบังคับ คือ เพิกถอนโดยไม฽ต฾องไปดําเนินการในกระบวนการ บังคับคดี อย฽างไรก็ตาม บางกรณีเมื่อศาลมีคําพิพากษาแล฾ว ผู฾ที่ต฾องปฏิบัติตามคําบังคับในคําพิพากษา ไม฽ปฏิบัติตาม หรือปฏิบัติไม฽ครบถ฾วน หรือปฏิบัติล฽าช฾าไม฽ถูกต฾อง อาจจะต฾องมีการบังคับคดีให฾เป็นไปตาม คําบังคับในคําพิพากษา สําหรับรูปแบบคําพิพากษาหรือคําสั่งของศาลนั้น ในคดีแพ฽งและคดีปกครองมีความแตกต฽างกัน คือ ในคดีแพ฽งเมื่อศาลยุติธรรมมีคําพิพากษาแล฾ว ศาลจะต฾องมีคําบังคับเป็นส฽วนหนึ่งที่แยกต฽างหากจาก คําพิพากษาซึ่งเป็นไปตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง มาตรา ๒๗๒ และมาตรา ๒๗๓ 1 โดยหลักคือ 1 ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง มาตรา ๒๗๒ ถ฾าศาลได฾มีคําพิพากษาหรือคําสั่งอย฽างใดซึ่งต฾องมีการบังคับคดีแก฽ลูกหนี้ตามคําพิพากษาก็ให฾ศาลออกคําบังคับทันที ที่ได฾อ฽านหรือถือว฽าได฾อ฽านคําพิพากษา หรือคําสั่งนั้น และให฾ถือว฽าลูกหนี้ตามคําพิพากษาได฾ทราบคําบังคับแล฾วในวันนั้น 73

3 จะไปบังคับคดีได฾ ผู฾ที่จะต฾องถูกบังคับคดีต฾องทราบคําบังคับก฽อน ในส฽วนของคดีปกครองได฾มีการบัญญัติ เกี่ยวกับองค์ประกอบของคําพิพากษาหรือคําสั่งชี้ขาดคดีปกครองของศาลปกครองไว฾ในมาตรา ๖๙ โดยที่ มาตรา ๖๙ วรรคหนึ่ง (๗) บัญญัติว฽า “คําบังคับ ถ฾ามี โดยให฾ระบุหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ ที่ต฾องปฏิบัติตามคําบังคับไว฾ด฾วย” หลักที่ต฾องการเน฾น คือ คําบังคับรวมอยู฽ในคําพิพากษา และไม฽ได฾กําหนด รายละเอียดที่เป็นสาระสําคัญเหมือนเช฽นที่กําหนดไว฾ในประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง ผลก็คือ ในคดีแพ฽ง จําเลยไปฟังคําพิพากษา แต฽ยังไม฽ทราบคําบังคับ เมื่อพ฾นระยะเวลาที่กําหนดไว฾ให฾ต฾องปฏิบัติ หรือพ฾นหลักเกณฑ์เงื่อนไขที่กําหนดจะต฾องปฏิบัติแล฾วไม฽ปฏิบัติก็ยังบังคับคดีไม฽ได฾ ต฾องต฽อสู฾ว฽ายังไม฽เคยทราบ คําบังคับ แต฽คดีปกครอง ถ฾าได฾ทราบคําพิพากษาโดยชอบ หรือถือว฽าได฾ทราบคําพิพากษาแล฾ว ต฾องถือว฽า ได฾ทราบคําบังคับด฾วย เพราะรวมอยู฽ในคําพิพากษาแล฾ว เมื่อพ฾นกําหนดระยะเวลาที่กําหนดในการบังคับ ลูกหนี้ ไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับ ก็อาจจะถูกบังคับคดีได฾เช฽นเดียวกับคดีแพ฽ง ประการถัดมา องค์ประกอบของคําพิพากษาของศาลปกครอง จะมีข฾อสังเกตเกี่ยวกับแนวทาง หรือวิธีการดําเนินการให฾เป็นไปตามคําพิพากษา แต฽ในคดีแพ฽งจะไม฽มีองค์ประกอบส฽วนนี้ จึงมีประเด็น ที่ต฾องพิจารณาว฽าจําเป็นต฾องบังคับคดีให฾เป็นไปตามข฾อสังเกตหรือไม฽ คําตอบคือ ข฾อสังเกตไม฽ใช฽คําบังคับ แต฽เป็นเหมือนกับแนวทางวิธีการดําเนินการให฾เป็นไปตามคําพิพากษา เช฽น เมื่อถูกลงโทษทางวินัยอย฽างร฾ายแรง ปลดออก หรือไล฽ออก ศาลมีคําพิพากษาถึงที่สุดให฾เพิกถอนคําสั่งลงโทษปลดออกหรือไล฽ออก เนื่องจาก เป็นคําสั่งที่ออกโดยไม฽ชอบด฾วยกฎหมาย ก็อาจมีข฾อสังเกตให฾หน฽วยงานไปปฏิบัติต฽อสิทธิหน฾าที่ของผู฾ฟูองคดี เสมือนไม฽เคยมีคําสั่งลงโทษทางวินัยมาก฽อน ผู฾ฟูองคดีอาจจะได฾กลับเข฾ารับราชการ ได฾รับสิทธิประโยชน์ ตามกฎหมาย แต฽ถ฾าไม฽ปฏิบัติเกี่ยวกับสิทธิประโยชน์ให฾ถูกต฾องตามกฎหมายจะมาบังคับคดีตามข฾อสังเกตไม฽ได฾ แต฽สามารถนําคดีมาฟูองเป็นอีกกรณีหนึ่งในเรื่องของการที่ละเลยต฽อหน฾าที่ไม฽ปฏิบัติให฾เป็นไปตามกฎหมาย หรือระเบียบที่เกี่ยวข฾อง ข฾อแตกต฽างของคําบังคับในคดีแพ฽งและคดีปกครองอีกประการหนึ่ง คือ ในคดีแพ฽งเมื่อศาล มีคําพิพากษาแล฾ว หากลูกหนี้มีการอุทธรณ์ ไม฽ต฾องรอให฾คดีถึงที่สุด เจ฾าหนี้สามารถขอบังคับคดีได฾ เนื่องจาก ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง มาตรา ๒๓๑ วรรคหนึ่ง บัญญัติไว฾ชัดเจนว฽า การยื่นอุทธรณ์ย฽อมไม฽เป็น การทุเลาการบังคับตามคําพิพากษาของศาลชั้นต฾น แต฽ถ฾ายังไม฽อยากให฾ถูกบังคับคดี คู฽ความที่ยื่นอุทธรณ์อาจยื่น คําขอต฽อศาลอุทธรณ์ไม฽ว฽าเวลาใด ๆ ก฽อนศาลมีคําพิพากษา โดยทําเป็นคําร฾องชี้แจงเหตุผลอันสมควรแห฽งการ ขอให฾ศาลอุทธรณ์ทุเลาการบังคับไว฾ แต฽กรณีคําบังคับคดีปกครองเนื่องจากคดีปกครองมีผลกระทบต฽อประโยชน์ สาธารณะจํานวนมาก ถ฾าบังคับคดีตามคําพิพากษาของศาลปกครองชั้นต฾นไปแล฾ว ต฽อมาศาลปกครองสูงสุด ในคดีที่ลูกหนี้ตามคําพิพากษาขาดนัดยื่นคําให้การหรือขาดนัดพิจารณา และลูกหนี้ตามคําพิพากษา ทนายความ หรือผู้รับมอบฉันทะ จากบุคคลใดบุคคลหนึ่งดังกล่าวให้มาฟังคําพิพากษาหรือคําสั่ง มิได้อยู่ในศาลในเวลาที่ออกคําบังคับ ให้บังคับตามมาตรา ๑๙๙ ทวิ หรือมาตรา ๒๐๗ แล้วแต่กรณี มาตรา ๒๗๓ ถ้าในคําบังคับได้กําหนดให้ใช้เงิน หรือให้ส่งทรัพย์สิน หรือให้กระทําการ หรืองดเว้นกระทําการอย่างใด ๆ ให้ศาลระบุไว้ ในคําบังคับนั้นโดยชัดแจ้ง ซึ่งระยะเวลาและเงื่อนไขอื่น ๆ อันจะต้องใช้เงิน ส่งทรัพย์สิน กระทําการ หรืองดเว้นกระทําการใด ๆ นั้น แต่ ถ้าเป็น คดีมโนสาเร่ ศาลไม่จําต้องให้เวลาแก่ลูกหนี้ตามคําพิพากษาเกินกว่าสิบห้าวันในอันที่จะปฏิบัติตามคําพิพากษาหรือคําสั่งนั้น ในคดีที่มีเหตุตามมาตรา ๒๗๒ วรรคสอง ให้ศาลให้เวลาแก่ลูกหนี้ตามคําพิพากษาในอันที่จะปฏิบัติตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง ไม่น้อยกว่าเจ็ดวัน ระยะเวลาตามวรรคหนึ่งและวรรคสอง ให้เริ่มนับแต่วันที่ถือว่าลูกหนี้ตามคําพิพากษาได้ทราบคําบังคับแล้ว เว้นแต่ศาลจะได้กําหนดไว้ โดยชัดแจ้งในเวลาที่ออกคําบังคับ หรือในภายหลังว่าให้นับแต่วันใดวันหนึ่งตามที่ศาลเห็นสมควรเพื่อประโยชน์แห่งความยุติธรรม ในระหว่างที่ระยะเวลาตามคําบังคับยังไม่ครบกําหนดหรือการปฏิบัติตามวิธีการหรือเงื่อนไขในคําบังคับยังไม่เสร็จสิ้น เจ้าหนี้ ตามคําพิพากษาอาจยื่นคําขอฝ่ายเดียวต่อศาลให้มีคําสั่งกําหนดวิธีการอย่างหนึ่งอย่างใดเพื่อคุ้มครองประโยชน์ของตนก็ได้ ในกรณีที่ศาลมีคําสั่งอย่างหนึ่งอย่างใดตามวรรคสี่แล้ว คําสั่งนั้นยังคงมีผลต่อไปเท่าที่จําเป็นเพื่อปฏิบัติตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง ของศาล แต่ถ้าเจ้าหนี้ตามคําพิพากษามิได้ขอบังคับคดีภายในกําหนดสิบห้าวันนับแต่วันสิ้นระยะเวลาที่กําหนดไว้ในคําบังคับเพื่อให้ปฏิบัติตาม คําพิพากษาหรือคําสั่ง ให้ถือว่าคําสั่งนั้นเป็นอันยกเลิกเมื่อสิ้นระยะเวลาเช่นว่านั้น 74

4 มีคําพิพากษาเป็นอย฽างอื่น เช฽น มีคําพิพากษากลับยกฟูอง หรือคําพิพากษาแก฾ที่แตกต฽างกันมาก การบังคับคดี ไปแล฾วจะเกิดกระทบต฽อประโยชน์สาธารณะค฽อนข฾างมาก เพราะฉะนั้นจึงได฾บัญญัติหลักการไว฾ในมาตรา ๗๐ วรรคสอง ว฽าในกรณีที่เป็นคําพิพากษาของศาลปกครองชั้นต฾น ให฾รอการปฏิบัติตามคําบังคับไว฾จนกว฽าจะพ฾น ระยะเวลาการอุทธรณ์ หรือในกรณีที่มีการอุทธรณ์ ให฾รอการบังคับคดีไว฾จนกว฽าคดีจะถึงที่สุด กล฽าวโดยสรุปคือ ถ฾าเป็นคดีแพ฽ง คดียังไม฽ถึงที่สุดสามารถบังคับคดีได฾ทันที เว฾นแต฽จะมีการขอทุเลาการบังคับคดีไว฾ คดีปกครอง ที่ยังไม฽ถึงที่สุดไม฽สามารถบังคับคดีได฾ แต฽ก็ได฾มีการผ฽อนปรนให฾มีการบังคับคดีบางประเภทได฾ โดยต฾องเป็นคดี ที่กําหนดไว฾ในระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดว฽าด฾วยการกําหนดคดี หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการขอบังคับคดี ตามคําพิพากษาศาลปกครองชั้นต฾น พ.ศ. ๒๕๖๐ ทั้งนี้ การสัมมนา ในช฽วงที่สองจะกล฽าวต฽อไปว฽ากําหนดประเภทคดีใดบ฾างที่จะผ฽อนปรนให฾มีการบังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุดได฾ โดยในคดีปกครองนั้น มาตรา ๗๓ แห฽งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ กําหนดว฽า หากศาลมีคําพิพากษา และมีการกําหนดคําบังคับไว฾ในคําพิพากษา หรือคําสั่งของศาลปกครองชั้นต฾นนั้น ให฾ยื่นอุทธรณ์ ต฽อศาลปกครองชั้นต฾นที่มีคําพิพากษาหรือคําสั่งภายในกําหนดสามสิบวัน นับแต฽วันที่ได฾มีคําพิพากษาหรือคําสั่ง ถ฾ามิได฾ยื่นอุทธรณ์ตามกําหนดเวลาดังกล฽าวให฾ถือว฽าคดีนั้นเป็นอันถึงที่สุด ดังนั้นในคดีปกครองถ฾าไม฽มีการ ยื่นอุทธรณ์ภายในสามสิบวัน ให฾ถือว฽าคดีนั้นเป็นอันถึงที่สุด แต฽ถ฾ามีการอุทธรณ์ต฾องรอจนกว฽าศาลปกครอง สูงสุดจะมีคําพิพากษา แต฽หากต฾องการบังคับคดีก฽อน เพราะเกรงว฽าจะเกิดความล฽าช฾าอาจจะได฾รับการเยียวยา ความเดือดร฾อนไม฽ทันกาล กรณีเช฽นนี้ต฾องยื่นขอบังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุด หลักกฎหมายสําคัญที่เกี่ยวข฾องกับการบังคับคดีอยู฽ในมาตรา ๗๕/๑ ซึ่งเป็นหลักการสําคัญในการ บังคับคดีปกครอง ได฾บัญญัติว฽า “การบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่งของศาลปกครอง ให฾นําบทบัญญัติ ว฽าด฾วยการบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง และบทบัญญัติว฽าด฾วยค฽าฤชาธรรมเนียมตามประมวลกฎหมาย วิธีพิจารณาความแพ฽ง และค฽าธรรมเนียมเจ฾าพนักงานบังคับคดีท฾ายประมวลกฎหมายดังกล฽าว มาใช฾บังคับ โดยอนุโลมกับการบังคับคดีปกครอง ทั้งนี้ เท฽าที่ไม฽ขัดหรือแย฾งกับพระราชบัญญัตินี้และหลักกฎหมายทั่วไป ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง” โดยสรุป คือ ให฾นําการบังคับคดีตามบทบัญญัติแห฽งประมวลกฎหมาย วิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾ในคดีปกครองได฾โดยอนุโลม ถ฾าพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ ไม฽ได฾บัญญัติไว฾ โดยเฉพาะ ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ ไม฽ได฾กําหนดไว฾โดยเฉพาะ หรือไม฽ขัดแย฾งกับหลักกฎหมายทั่วไปว฽าด฾วย วิธีพิจารณาคดีปกครอง ก็นําหลักของประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾ เช฽น การบังคับคดี กับเอกชนในเรื่องหนี้เงินต฽าง ๆ ซึ่งท฽านเกียรติภูมิ แสงศศิธร อธิบดีศาลปกครองนครราชสีมา จะมาอธิบาย ให฾ฟังว฽าจะนําหลักประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾ในกรณีใดบ฾าง นอกจากมาตรา ๗๕/๑ ซึ่งเป็น หลักการเบื้องต฾นแล฾ว ยังมีมาตรา ๗๕/๒ มาตรา ๗๕/๓ และมาตรา ๗๕/๔ ซึ่งเป็นเรื่องของการปรับหน฽วยงาน ทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่ไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับ สําหรับหน฽วยงานที่ทําหน฾าที่ในการบังคับคดีหากเป็นกรณีของการบังคับคดีแพ฽งเป็นหน฾าที่ ของกรมบังคับคดี กระทรวงยุติธรรม แต฽ถ฾าเป็นการบังคับคดีปกครองได฾มีการบัญญัติไว฾ในพระราชบัญญัติ จัดตั้งศาลปกครองฯ มาตรา ๗๗ (๓) ให฾สํานักงานศาลปกครองมีอํานาจหน฾าที่ดําเนินการบังคับให฾เป็นไปตาม คําบังคับของศาลปกครอง โดยสํานักงานศาลปกครองมีสํานักบังคับคดีปกครองเป็นหน฽วยงานที่มีหน฾าที่ ในการบังคับคดีปกครอง สําหรับในภูมิภาคจะมีสํานักงานศาลปกครองในภูมิภาคเป็นหน฽วยงานในการทําหน฾าที่ บังคับคดีปกครอง ส฽วนเจ฾าหน฾าที่ที่ทําหน฾าที่บังคับคดีปกครอง เนื่องจากระบบการบังคับคดีปกครองมี ๓ ช฽องทาง ช฽องทางแรกบังคับคดีโดยไม฽ออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีแบบคดีแพ฽ง แต฽ศาลปกครองจะมีคําสั่ง ให฾เจ฾าหน฾าที่ในสํานักงานบังคับคดีหรือในสํานักงานศาลปกครองในภูมิภาคไปทําหน฾าที่ในการบังคับคดี ซึ่งเจ฾าหน฾าที่ที่ไปทําหน฾าที่ในการบังคับคดีเรียกว฽า “พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี” ซึ่งท฽านอนนท์ 75

5 อดิเรกสมบัติ ตุลาการศาลปกครองสูงสุด จะอธิบายให฾ฟังว฽าทําไมไม฽ออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี แต฽ออกเป็นคําสั่งศาลไปดําเนินการบังคับคดีในบางประเภท แต฽โดยการบังคับเราเรียกว฽า “สํานักงาน” ซึ่งตามบทนิยามหมายความถึง สํานักบังคับคดีปกครอง หรือสํานักงานศาลปกครองในภูมิภาค และให฾หมายความรวมถึงพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี2 แต฽คดีปกครองบางประเภทที่นําหลัก ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾โดยอนุโลมก็จะมีการออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี ซึ่งเจ฾าพนักงานบังคับคดีก็อยู฽ในหน฽วยบังคับคดีของสํานักงาน เมื่อได฾รับหมายก็ไปดําเนินการบังคับคดี ซึ่งท฽านอาจารย์เกียรติภูมิฯ จะได฾อธิบายให฾ฟังว฽าการบังคับคดีโดยการออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี เป็นคดีปกครองประเภทใดบ฾าง แต฽การบังคับคดีไม฽ใช฽ว฽าจะบังคับโดยสํานักงานหรือพนักงานเจ฾าหน฾าที่ ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี หรือจะบังคับโดยต฾องมีหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีทุกกรณี การบังคับคดีบางอย฽าง ไม฽ต฾องใช฾บริการของสํานักงาน ไม฽ต฾องใช฾บริการของเจ฾าพนักงานบังคับคดี แต฽เป็นการบังคับคดี โดยการให฾อํานาจศาลในการกําหนดวิธีการบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่งให฾บรรลุผล เพราะฉะนั้น กระบวนการในการบังคับคดีผู฾ที่ทําหน฾าที่ที่เกี่ยวข฾อง ได฾แก฽ ศาล และสํานักงาน ในส฽วนของเจ฾าหน฾าที่ ที่ปฏิบัติงาน ได฾แก฽ เจ฾าพนักงานบังคับคดี นอกจากการบังคับคดีตามมาตรา ๙ และมาตรา ๑๑ จะต฾องบังคับ ตามขอบข฽ายที่กําหนดไว฾ในมาตรา ๗๒ แล฾ว ยังมีการบังคับคดีกรณีที่ยังไม฽มีคําพิพากษา แต฽ศาลใช฾มาตรการ วิธีการคุ฾มครองชั่วคราวแล฾ว ถ฾าไม฽ปฏิบัติตามวิธีการคุ฾มครองชั่วคราวในบางประเภทก็จะมีการบังคับ ในส฽วนของกฎหมายที่เกี่ยวข฾องกับการบังคับคดีซึ่งออกโดยอาศัยอํานาจตามพระราชบัญญัติ จัดตั้งศาลปกครองฯ มี ๓ ฉบับ ได฾แก฽ ๑. ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง (ฉบับที่ ๘) พ.ศ. ๒๕๖๒ ซึ่งเป็นการกําหนดหลักการทั่วไป ๒. ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยการกําหนดคดี หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการบังคับคดีตามคําพิพากษาศาลปกครองชั้นต฾น พ.ศ. ๒๕๖๐ ๓. ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไข ในการปรับหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่มิได฾ปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครอง ให฾ถูกต฾องครบถ฾วนหรือปฏิบัติล฽าช฾าเกินสมควร พ.ศ. ๒๕๖๐ สําหรับวิธีการในการทํางานของเจ฾าหน฾าที่ในระเบียบได฾มีการกําหนดให฾อํานาจเลขาธิการ สํานักงานศาลปกครองในการออกประกาศ ระเบียบ หรือข฾อบังคับทางธุรการ เอกสารที่เกี่ยวข฾องในส฽วนนี้ หมายถึงเจ฾าหน฾าที่จะไปดําเนินการ โดยเลขาธิการสํานักงานศาลปกครองออกระเบียบตามที่กําหนดไว฾ ในข฾อ ๑๒๘ ของระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง (ฉบับที่ ๘) พ.ศ. ๒๕๖๒ ในช฽วงต฽อไป ท฽านอนนท์ อดิเรกสมบัติ จะอธิบายให฾ฟังว฽าการบังคับคดีที่ใช฾วิธีการออกเป็นคําสั่ง ศาลเป็นอย฽างไร ทําไมศาลปกครองไม฽ออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี และมีกฎหมายที่เกี่ยวข฾องอย฽างไร นายอนนท์ อดิเรกสมบัติตุลาการศาลปกครองสูงสุด : วิทยากร สวัสดีผู฾เข฾าร฽วมการสัมมนาทุกท฽าน ไม฽ว฽าจะรับฟังโดยช฽องทางใด การสัมมนาในวันนี้รับผิดชอบ ในเรื่อง หลักกฎหมายเกี่ยวกับการบังคับคดีปกครอง ประมาณ ๕ หัวข฾อ ได฾แก฽ ๑. ผู฾เกี่ยวข฾องกับการบังคับคดีปกครอง ๒. ระยะเวลาในการบังคับคดีปกครอง 2 ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง (ฉบับที่ ๘) พ.ศ. ๒๕๖๒ ข฾อ ๓ 76

6 ๓. อํานาจหน฾าที่ของพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี ๔. ศาลที่มีอํานาจในการบังคับคดี ๕. การบังคับคดีในกรณีที่ศาลมีคําสั่งให฾สํานักงานดําเนินการ ในเบื้องต฾นจะชี้ให฾เห็นถึงข฾อแตกต฽างระหว฽างการบังคับคดีแพ฽งกับการบังคับคดีปกครอง ดังนี้ ข฾อที่เหมือนของการบังคับคดีแพ฽งกับการบังคับคดีปกครอง ๑. กรณีที่ศาลมีคําพิพากษาให฾ใช฾เงิน ซึ่งจะต฾องไปบังคับคดีกับทรัพย์สิน ก็จะใช฾วิธีการยึด อายัด และขายทอดตลาด โดยเจ฾าพนักงานบังคับคดีเช฽นเดียวกัน ไม฽ว฽าจะเป็นคดีแพ฽ง หรือคดีปกครองก็ตาม ๒. กรณีที่ศาลมีคําพิพากษาให฾จําเลยออกไปจากที่พิพาท อาจจะเป็นที่เช฽า หรือเป็นที่ที่บุกรุกเข฾าไป ให฾ออกไปจากที่พิพาท รวมทั้งการให฾รื้อถอนสิ่งปลูกสร฾างออกไปจากที่พิพาท จะเป็นการบังคับคดีขับไล฽ รื้อถอน ซึ่งดําเนินการโดยเจ฾าพนักงานบังคับคดีเช฽นเดียวกันทั้งคดีแพ฽งและคดีปกครอง ทั้งนี้ ในการยึด อายัด ขายทอดตลาด เจ฾าพนักงานบังคับคดีทั้งในส฽วนคดีแพ฽งและคดีปกครอง จะใช฾หลักเกณฑ์ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งเช฽นเดียวกัน โดยในส฽วนของการบังคับคดีในหนี้เงิน ที่เป็นการยึด อายัด ขายทอดตลาด เจ฾าพนักงานบังคับคดีของศาลปกครองจะใช฾วิธีการตามประมวลกฎหมาย วิธีพิจารณาความแพ฽ง ซึ่งมาตรา ๗๕/๑ พระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ กําหนดให฾นําประมวลกฎหมาย วิธีพิจารณาความแพ฽งในส฽วนที่เกี่ยวกับการบังคับคดีนี้มาใช฾บังคับโดยอนุโลม ข฾อแตกต฽างของการบังคับคดีแพ฽งกับการบังคับคดีปกครอง เจ฾าพนักงานบังคับคดีในคดีแพ฽งและคดีปกครองจะเรียกชื่อเหมือนกันว฽า “เจ฾าพนักงานบังคับคดี” โดยหลักแล฾วหน฾าที่จะเหมือนกันมาก แต฽จะมีความแตกต฽างกันในเรื่องของรายละเอียด ถ฾าเป็นเจ฾าพนักงาน บังคับคดีในคดีแพ฽งซึ่งสังกัดกรมบังคับคดีเป็นไปตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งซึ่งบัญญัติไว฾ใน มาตรา ๑ (๑๔) “เจ฾าพนักงานบังคับคดี หมายความว฽า เจ฾าพนักงานในสังกัดกรมบังคับคดีหรือพนักงานอื่น ผู฾มีอํานาจตามบทบัญญัติแห฽งกฎหมายที่ใช฾อยู฽ ในอันที่จะปฏิบัติตามวิธีการที่บัญญัติไว฾ในภาค ๔ แห฽งประมวล กฎหมายนี้ เพื่อคุ฾มครองสิทธิของคู฽ความในระหว฽างการพิจารณา หรือเพื่อบังคับตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง และให฾หมายความรวมถึงบุคคลที่ได฾รับมอบหมายจากเจ฾าพนักงานบังคับคดีให฾ปฏิบัติการแทน ” ส฽วนเจ฾าพนักงานบังคับคดีในคดีปกครองเป็นไปตามมาตรา ๗๕/๒ แห฽งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ ซึ่งบัญญัติว฽า “ให฾เจ฾าพนักงานบังคับคดีซึ่งศาลปกครองแต฽งตั้งจากข฾าราชการฝุายศาลปกครองที่มีคุณสมบัติ ตามที่ ก.ศป. กําหนด มีหน฾าที่ปฏิบัติตามที่บัญญัติไว฾ในพระราชบัญญัตินี้และระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ในระหว฽างการพิจารณาหรือเพื่อบังคับตามคําพิพากษาหรือคําสั่งของศาลปกครอง ในการบังคับคดีปกครองตามวรรคหนึ่ง เจ฾าพนักงานบังคับคดีอาจมอบหมายให฾เอกชนหรือบุคคลอื่นปฏิบัติการแทน ภายใต฾การกํากับดูแลของเจ฾าพนักงานบังคับคดีก็ได฾ ทั้งนี้ ตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครอง สูงสุด จะเห็นได฾ว฽าความแตกต฽างกัน คือที่มาเท฽านั้นเอง แต฽อํานาจหน฾าที่เหมือนกัน คือ ไปดําเนินการบังคับคดี ให฾เป็นไปตามคําพิพากษา โดยเฉพาะในส฽วนที่เกี่ยวกับหนี้เงิน หนี้ให฾รื้อถอน หนี้ขับไล฽ เหล฽านี้จะปฏิบัติหน฾าที่ เหมือนกัน ในส฽วนของข฾อแตกต฽าง คือ ๑. เจ฾าพนักงานบังคับคดีปกครองในคดีปกครองต฾องเป็นผู฾ที่มีคุณสมบัติตามที่ ก.ศป. ประกาศ กําหนด ซึ่ง ก.ศป. ประกาศมาแล฾วว฽า ผู฾ที่จะเป็นเจ฾าพนักงานบังคับคดีไปทําหน฾าที่ในการยึด อายัด ขายทอดตลาดทรัพย์สินได฾จะต฾องมีคุณสมบัติคือ เป็นพนักงานคดีปกครอง ต฾องผ฽านหลักสูตรการอบรม ของสํานักงานศาลปกครองเป็นพนักงานคดีปกครองเสียก฽อน จึงจะได฾รับแต฽งตั้งเป็นเจ฾าพนักงานบังคับคดีได฾ ส฽วนเจ฾าพนักงานบังคับคดีในสังกัดกรมบังคับคดี จบการศึกษาคณะนิติศาสตร์ถือว฽ามีคุณสมบัติแล฾ว ไม฽มีคุณสมบัติเพิ่มเติมเหมือนศาลปกครอง 77

7 ๒. การบังคับคดีปกครองที่มิใช฽หนี้เงิน หรือขับไล฽ รื้อถอน ได฾แก฽ กรณีที่ศาลมีคําบังคับให฾เพิกถอน กฎ หรือคําสั่ง หรือห฾ามการกระทําทั้งหมดหรือบางส฽วน หรือกรณีที่ศาลมีคําบังคับให฾หัวหน฾าหน฽วยงาน ทางปกครอง หรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾องปฏิบัติตามหน฾าที่ภายในเวลาที่ศาลปกครองกําหนด หรือกรณีที่ ศาลมีคําบังคับให฾หน฽วยงานทางปกครองใช฾เงิน หรือส฽งมอบทรัพย์สิน หรือให฾กระทําการหรืองดเว฾นกระทําการ คือ ให฾หน฽วยงาน หรือกรณีที่ศาลมีคําบังคับให฾ถือปฏิบัติต฽อสิทธิหรือหน฾าที่ของบุคคลที่เกี่ยวข฾องการบังคับคดี จะบังคับโดยพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี โดยเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาไม฽ต฾องร฾องขอ คือ ข฾อที่แตกต฽างของการบังคับคดี ในคดีปกครองจะมี“พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี” ถ฾าไม฽ใช฽หนี้เงิน กรณีให฾ขับไล฽ รื้อถอน ก็จะบังคับโดยพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีโดยเมื่อศาลมีคําพิพากษา ถึงที่สุดแล฾ว พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานคดีจะปฏิบัติหน฾าที่ในการบังคับคดี ซึ่งในระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ จะกําหนดให฾ศาลส฽งแจ฾งคําสั่งไปยังพนักงานเจ฾าหน฾าที่ดังกล฽าวว฽าศาลมีคําพิพากษา โดยกําหนดคําบังคับตามที่ กล฽าวไปแล฾ว พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีจะทําหน฾าที่ในการบังคับคดี โดยไม฽ต฾องมีการร฾องขอ แต฽ถ฾าเป็นการบังคับโดยเจ฾าพนักงานบังคับคดีกรณีหนี้เงิน หรือขับไล฽ รื้อถอน จะต฾องมีการร฾องขอต฽อศาล ขอให฾ศาลออกหมายบังคับคดีตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีเพื่อดําเนินการบังคับคดี ๓. การบังคับคดีปกครองที่ไม฽ใช฽หนี้เงิน หรือขับไล฽ รื้อถอน ไม฽ใช฾หลักความยินยอมหรือความพอใจ ของเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา แม฾เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาไม฽ประสงค์จะบังคับคดี แต฽หากการบังคับคดีนั้น เป็นคดีที่เกี่ยวกับการคุ฾มครองประโยชน์สาธารณะ หรือการบังคับคดีต฽อไปจะเป็นประโยชน์แก฽ส฽วนรวม หรือการสมยอมกันโดยไม฽เหมาะสม ศาลจะต฾องให฾มีการบังคับคดีต฽อไป ส฽วนคดีแพ฽งเป็นเรื่องของคู฽ความ ซึ่งเป็นเอกชนด฾วยกัน เมื่อศาลพิพากษาให฾โจทก์ชนะคดีแล฾ว โจทก์จะไม฽บังคับคดีเลยก็ได฾หรือไปบังคับคดี บางส฽วนแล฾วพอใจก็ได฾ ที่เหลือไม฽ประสงค์จะบังคับคดีก็เป็นความพอใจของโจทก์ แต฽ในคดีปกครองถ฾าศาล พิพากษาโดยกําหนดคําบังคับนอกเหนือจากหนี้เงิน หรือขับไล฽ รื้อถอนแล฾ว เจ฾าหนี้จะมาแจ฾งต฽อศาลว฽า ไม฽ประสงค์จะบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําบังคับของศาลต฽อไปไม฽ได฾ ถ฾าคดีนั้นเป็นคดีที่เกี่ยวกับ การคุ฾มครองประโยชน์สาธารณะ หรือการบังคับคดีต฽อไปจะเป็นประโยชน์แก฽ส฽วนรวม หรือศาลเห็นว฽า เป็นการสมยอมกันโดยไม฽เหมาะสมเช฽นนี้ศาลจะต฾องให฾มีการบังคับคดีต฽อไป ซึ่งจะสอดคล฾องกับการถอนฟูอง ในคดีปกครองก็ต฾องดูเงื่อนไขทั้งสามประการเหล฽านี้เหมือนกัน ไม฽ใช฽ว฽าฟูองคดีปกครองแล฾วพอได฾ตามที่พอใจ แล฾วก็มาถอนฟูอง ศาลจะต฾องดูว฽าเข฾าเงื่อนไขที่จะถอนฟูองได฾หรือไม฽ เช฽นเดียวกับการบังคับคดี ในส฽วนของการพิจารณาคําร฾องในการบังคับคดีปกครอง ศาลปกครองใช฾วิธีพิจารณาคดีปกครอง ในการบังคับคดีอาจจะมีการร฾องเข฾ามาไม฽ว฽าจะเป็นการร฾องตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง หรือร฾องโดยประการอื่น ๆ การพิจารณาของศาลจะพิจารณาตามระบบวิธีพิจารณาคดีปกครอง คือ ใช฾ระบบ ไต฽สวน อย฽างเช฽น ไปยึดทรัพย์มาแล฾วมีผู฾ที่มายื่นคําร฾องขอให฾ปล฽อยทรัพย์ที่ยึด โดยอ฾างว฽าทรัพย์ที่ยึด ไม฽ใช฽ของลูกหนี้แต฽เป็นของตน เช฽นนี้เรียกว฽าเป็นการร฾องขัดทรัพย์ หรือร฾องขอให฾ปล฽อยทรัพย์ที่ยึด เมื่อมีการ ร฾องมาที่ศาลปกครอง คดีที่มีการยึดทรัพย์ในคดีปกครอง ศาลจะใช฾วิธีพิจารณาของศาลปกครอง ไม฽ได฾ใช฾ วิธีพิจารณาของคดีแพ฽งแม฾ว฽าจะนําประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾บังคับโดยอนุโลมก็ตาม แต฽ว฽า ในส฽วนของการพิจารณาคดี ศาลจะต฾องใช฾วิธีพิจารณาคดีปกครอง คือ ใช฾ระบบไต฽สวนเป็นหลัก ในส฽วนผู฾ที่เกี่ยวข฾องกับการบังคับคดีปกครอง ได฾แก฽ ผู฾ฟูองคดี ผู฾ถูกฟูองคดี เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา ลูกหนี้ตามคําพิพากษา ศาล สํานักงาน หรือพนักงาน เจ฾าพนักงานที่ปฏิบัติงานบังคับคดี และผู฾มีส฽วนได฾เสีย ในการบังคับคดี ซึ่งผู฾ฟูองคดีและผู฾ถูกฟูองคดีเป็นได฾ทั้งเอกชนและหน฽วยงานทางปกครอง แต฽คดีปกครองหลัก ๆ แล฾ว ผู฾ถูกฟูองคดีจะเป็นหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ แต฽มีคดีบางประเภทที่อาจจะเป็นเอกชน ถูกฟูองคดีได฾ เช฽น คดีสัญญาทางปกครอง สามารถที่จะฟูองกันไปฟูองกันมาได฾ อยู฽ที่ว฽าใครผิดสัญญา เอกชน อาจจะผิดสัญญา หน฽วยงานเข฾ามาฟูองเอกชน เช฽นนี้เอกชนจะเป็นผู฾ถูกฟูองคดี หรือคดีละเมิดที่เจ฾าหน฾าที่ 78

8 กระทําละเมิดต฽อหน฽วยงาน หน฽วยงานเข฾ามาฟูองเจ฾าหน฾าที่ เจ฾าหน฾าที่มีฐานะเป็นเอกชน ส฽วนหน฽วยงาน ทางปกครอง หมายความว฽า กระทรวง ทบวง กรม ส฽วนราชการ ที่เรียกชื่ออย฽างอื่นและมีฐานะเป็นกรม ราชการส฽วนภูมิภาค ราชการส฽วนท฾องถิ่น รัฐวิสาหกิจที่ตั้งขึ้นโดยพระราชบัญญัติหรือพระราชกฤษฎีกา หรือหน฽วยงานอื่นของรัฐดําเนินกิจการทางปกครอง ถัดมาเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาและลูกหนี้ตามคําพิพากษา ซึ่งมาจากผู฾ฟูองคดีและผู฾ถูกฟูองคดี ผู฾ฟูองคดีถ฾าชนะคดีจะเป็นเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา ในทางกลับกัน ผู฾ถูกฟูองคดีถ฾าแพ฾คดีเป็นลูกหนี้ตามคําพิพากษา คือ คนที่จะต฾องถูกบังคับคดีนั่นเอง ด฾วยความที่ได฾กําหนดให฾ การบังคับคดีในคดีปกครองเป็นการดําเนินการในเชิงรุก เพื่ออํานวยความยุติธรรมให฾แก฽ประชาชน จึงกําหนดให฾ ศาลเข฾ามามีบทบาทในการบังคับ รวมทั้งกําหนดให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีอย฽างที่กล฽าวไป เมื่อตอนต฾น ให฾ทําหน฾าที่ในการบังคับคดีโดยไม฽ต฾องมีการร฾องขอ และต฾องดําเนินการบังคับคดีไปจนกว฽า การบังคับคดีจะครบถ฾วนสมบูรณ์นี่คือ การอํานวยความยุติธรรมในการบังคับคดีเชิงรุก แม฾กระทั่งเป็นหนี้เงิน ก็ตามหรือหนี้อย฽างอื่นก็ตาม เมื่อศาลมีคําพิพากษาถึงที่สุดแล฾ว สํานักบังคับคดีปกครองหรือหน฽วยงานบังคับคดี จะแจ฾งสิทธิไปยังเจ฾าหนี้ว฽าเจ฾าหนี้มีสิทธิจะต฾องดําเนินการอย฽างไรต฽อไป ถ฾าเป็นหนี้เงินก็แจ฾งว฽าเจ฾าหนี้มีสิทธิที่จะ ดําเนินการเพื่อขอออกหมายบังคับคดีได฾ ส฽วนตัวลูกหนี้จะถูกแจ฾งว฽าลูกหนี้มีหน฾าที่ต฾องปฏิบัติตามคําพิพากษา ซึ่งเป็นการบังคับคดีในเชิงรุก คือ บอกกล฽าวให฾ทั้งฝุายลูกหนี้หรือเจ฾าหนี้ได฾รู฾ถึงสิทธิและหน฾าที่ ซึ่งจะแตกต฽าง จากการบังคับคดีของกรมบังคับคดี โดยกรณีของกรมบังคับคดีนั้น เมื่อศาลมีคําพิพากษาและมีการออกหมาย บังคับคดี แล฾วส฽งหมายบังคับคดีไปที่กรมบังคับคดี กรมบังคับคดีก็ตั้งรับ เมื่อเจ฾าหนี้มายื่นคําขอบังคับคดี ขอยึดทรัพย์ขออายัดทรัพย์สิน ถึงจะดําเนินเรื่องต฽อไปได฾ ถ฾าเจ฾าหนี้ไม฽มาก็ทําอะไรไม฽ได฾ ริเริ่มเองไม฽ได฾ หมายบังคับคดีอาจจะมาอยู฽ที่กรมบังคับคดี สิบปีผ฽านไปไม฽มีเจ฾าหนี้มายื่นคําขอเป็นอันว฽าหมดสิทธิในการ บังคับคดี โดยเจ฾าพนักงานบังคับคดีไม฽ต฾องทําอะไร แต฽ในคดีปกครองมีทั้งแจ฾งสิทธิ แจ฾งหน฾าที่และไปบังคับคดี ให฾ในการบังคับคดีบางประเภท แต฽ถ฾าเป็นหนี้เงิน หรือขับไล฽ รื้อถอน ก็บังคับคดีเช฽นเดียวกับการบังคับคดีแพ฽ง ซึ่งเป็นการดําเนินการโดยเจ฾าพนักงานบังคับคดี โดยเจ฾าหนี้ต฾องมาร฾องขอให฾ศาลตั้ง กรณีนี้จึงจะใช฾เจ฾าพนักงาน บังคับคดี สําหรับบทบัญญัติที่เกี่ยวข฾องกับ ศาล สํานักงาน และเจ฾าพนักงานบังคับคดีนั้น ในระเบียบของ ที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง (ฉบับที่ ๘) พ.ศ. ๒๕๖๒ กําหนดไว฾ ชัดเจนในข฾อ ๑๑๗ ว฽า “การบังคับคดีปกครองเป็นการดําเนินกระบวนพิจารณาโดยศาล และสํานักงาน หรือเจ฾าพนักงานบังคับคดีตามคําสั่งศาล” เพราะฉะนั้น ในส฽วนของศาลเองก็จะมีสามส฽วนที่เข฾ามาช฽วยในการ บังคับคดีโดยศาลจะคอยดูแลอีกชั้นหนึ่ง ต฽อไปจะกล฽าวในรายละเอียดเกี่ยวกับวิธีการบังคับคดีในแต฽ละประเภทว฽า ศาลจะเข฾ามาเกี่ยวข฾อง อย฽างไรบ฾าง ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง (ฉบับที่ ๘) พ.ศ. ๒๕๖๒ กําหนดไว฾ชัดเจนในข฾อ ๑๑๘ ว฽า “ให฾ตุลาการเจ฾าของสํานวนหรือตุลาการศาลปกครองคนหนึ่ง คนใด ซึ่งได฾รับมอบหมายจากองค์คณะมีอํานาจดําเนินกระบวนพิจารณาเกี่ยวกับการบังคับคดีปกครองทั้งปวง เว฾นแต฽ในระเบียบนี้จะกําหนดให฾ดําเนินการโดยองค์คณะ” เพราะฉะนั้น การบังคับคดีจะสั่งการได฾เร็วมาก คือ สามารถสั่งการโดยตุลาการเจ฾าของสํานวนคนเดียวได฾ เว฾นแต฽ระเบียบจะกําหนดว฽าเรื่องนี้กําหนดให฾ดําเนินการ โดยองค์คณะ เช฽น การถอนการบังคับคดีจะต฾องดําเนินการโดยองค์คณะ ก็ต฾องทําโดยองค์คณะ หรือการปรับ ต฾องดําเนินการโดยองค์คณะ ก็ต฾องทําโดยองค์คณะ ไม฽เช฽นนั้นก็สามารถทําโดยตุลาการคนเดียว ซึ่งจะทําให฾ งานคล฽องตัวมากขึ้น ในส฽วนของศาลก็เป็นไปตามนิยามที่ปรากฏอยู฽ในระเบียบที่ประชุมใหญ฽ฯ หมายถึง ศาลปกครอง และตุลาการศาลปกครอง ในส฽วนของคําว฽าสํานักงาน คํานิยามปรากฏอยู฽ในระเบียบของ ที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดฯ หมายความว฽า สํานักบังคับคดีปกครอง หรือสํานักงาน 79

9 ศาลปกครองในภูมิภาค และให฾หมายความรวมถึงพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี เพราะฉะนั้น เมื่อดูในระเบียบ ถ฾ามีถ฾อยคําที่พูดถึงว฽า สํานักงาน ก็จะหมายถึงพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีด฾วย ในส฽วนของเจ฾าพนักงานบังคับคดีนั้นได฾กล฽าวไปแล฾วว฽ามีคุณสมบัติอย฽างไร และอีกบุคคลหนึ่ง ที่เข฾ามาเกี่ยวข฾องในการบังคับคดีคือ ผู฾มีส฽วนได฾เสียในการบังคับคดีซึ่งในพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ หรือระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดฯ ไม฽ได฾บัญญัติไว฾ ก็เป็นไปตามประมวลกฎหมาย วิธีพิจารณาความแพ฽ง มาตรา ๒๘๗ 3 คือ นอกเหนือจากเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา ลูกหนี้ตามคําพิพากษา ซึ่งเป็น ผู฾มีส฽วนได฾เสียอยู฽แล฾ว ยังมีบุคคลอื่นอีก เช฽น ผู฾ที่ร฾องเข฾ามาในคดีไม฽ว฽าจะเป็นการร฾องขัดทรัพย์ ร฾องขอเฉลี่ย ร฾องขอรับชําระหนี้บุริมสิทธิก็แล฾วแต฽ หรือผู฾ที่ได฾รับความเสียหายจากการบังคับคดี บุคคลเหล฽านี้จะเข฾ามามีส฽วน ในการบังคับคดี รวมถึงคดีปกครองด฾วย ระยะเวลาในการบังคับคดีปกครอง การบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่งของศาลให฾ดําเนินการ ได฾จนกว฽าจะมีการปฏิบัติตามคําพิพากษาหรือคําสั่งนั้นแล฾วเสร็จ เว฾นแต฽การบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง ของศาลที่ให฾ลูกหนี้ตามคําพิพากษาชําระหนี้ โดยให฾ใช฾เงิน ส฽งมอบทรัพย์สิน กระทําการหรืองดเว฾นกระทําการ ให฾ดําเนินการภายในสิบปี นับแต฽วันที่ศาลมีคําพิพากษาหรือคําสั่งถึงที่สุด ในช฽วงแรกที่กล฽าวไป คือ ถ฾าเป็นการ บังคับคดีที่ไม฽ใช฽เป็นเรื่องของการให฾ใช฾เงิน ส฽งมอบทรัพย์สิน ให฾กระทําการงดเว฾นกระทําการแล฾ว เช฽น คดีที่ มีคําสั่งให฾หัวหน฾าหน฽วยงานปฏิบัติหน฾าที่ตามที่กฎหมายกําหนดให฾ต฾องปฏิบัติภายในเวลาที่ศาลปกครองกําหนด กรณีนี้สามารถที่จะบังคับคดีได฾ยาวนานไปไม฽มีกําหนดเวลา เช฽น กรณีที่ศาลมีคําพิพากษาให฾หน฽วยงาน ทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐไปดําเนินการตามพระราชบัญญัติควบคุมอาคารฯ เพื่อให฾มีการรื้อถอน สิ่งปลูกสร฾างที่ไม฽ชอบด฾วยกฎหมาย อันนี้คือ สั่งให฾หัวหน฾าหน฽วยงานปฏิบัติหน฾าที่ บางคดีใช฾เวลาเกินสิบปี ไม฽มีกําหนดเวลาในการบังคับคดี บางคดีที่มีความยุ฽งยากต฾องไปปะทะกับประชาชนจํานวนมาก ที่ปลูกสร฾าง ผิดกฎหมายไม฽สามารถรื้อถอนได฾โดยง฽าย อาจจะใช฾เวลาเกินสิบปี หรือบางคดีโดยเฉพาะคดีสิ่งแวดล฾อมที่ศาล มีคําบังคับให฾หน฽วยงานไปดําเนินการ เพื่อให฾สิ่งแวดล฾อมกลับคืนมาในสภาพเดิมหรือสภาพที่ใช฾งานได฾ตามปกติ อาจจะต฾องใช฾เวลายาวนานอาจจะถึงยี่สิบปีก็ได฾ เช฽น คดีที่ศาลมีคําบังคับให฾กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล฾อมไปดําเนินการเยียวยากรณีการฟื้นฟูลําห฾วยคลิตี้ตามคําพิพากษาศาลปกครองให฾กลับคืนสู฽สภาพเดิม ซึ่งการที่จะไปเยียวยาห฾วยคลิตี้ให฾กลับมาในสภาพเดิมต฾องใช฾เวลาอาจจะ ๒๐-๓๐ ปี โดยสามารถบังคับไป จนกว฽าจะเสร็จ แต฽ในกรณีที่เป็นหนี้เงิน ส฽งมอบทรัพย์สิน ให฾กระทําการ หรืองดเว฾นกระทําการ จะใช฾ระยะเวลา สิบปีเหมือนกับคดีแพ฽งทั่วไปจะไม฽แตกต฽างกัน ทั้งนี้นับแต฽วันที่ศาลมีคําพิพากษาถึงที่สุด โดยคําพิพากษาถึงที่สุด ในที่นี้ คือ ถ฾าเป็นคําพิพากษาศาลปกครองชั้นต฾นไม฽มีการอุทธรณ์ เริ่มนับแต฽วันที่ศาลมีคําพิพากษาไปสิบปี ถ฾ามีการอุทธรณ์นับแต฽วันที่ศาลปกครองสูงสุดมีคําพิพากษาเป็นต฾นไปเป็นเวลาสิบปี อํานาจหน฾าที่ของพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีจะทําหน฾าที่ในการบังคับคดีคู฽ไปกับ เจ฾าพนักงานบังคับคดีซึ่งทําหน฾าที่บังคับคดีในกรณีที่เป็นหนี้เงิน ขับไล฽ หรือรื้อถอน จะเป็นหน฾าที่ของ เจ฾าพนักงานบังคับคดี ถ฾าเป็นคําพิพากษาอื่นนอกเหนือจากนั้น เช฽น ให฾หน฽วยงานปฏิบัติหน฾าที่ จะเป็นหน฾าที่ 3 ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง มาตรา ๒๘๗ บุคคลผู฾มีส฽วนได฾เสียในการบังคับคดี ได฾แก฽ (๑) เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา ลูกหนี้ตามคําพิพากษา และในกรณีที่มีการอายัดสิทธิเรียกร฾องให฾รวมถึงลูกหนี้แห฽งสิทธิเรียกร฾อง ผู฾ทรงสิทธิเรียกร฾อง หรือผู฾รับโอนสิทธิเรียกร฾องนั้นด฾วย (๒) บุคคลผู฾มีทรัพยสิทธิหรือได฾จดทะเบียนสิทธิของตนเกี่ยวกับทรัพย์สินที่ถูกบังคับคดี (๓) บุคคลซึ่งได฾ยื่นคําร฾องขอตามมาตรา ๓๒๓ มาตรา ๓๒๔ มาตรา ๓๒๖ และมาตรา ๓๒๙ เกี่ยวกับทรัพย์สินหรือสิทธิเรียกร฾อง ที่ถูกบังคับคดี (๔) บุคคลผู฾เป็นเจ฾าของรวมหรือบุคคลผู฾มีบุริมสิทธิ สิทธิยึดหน฽วง หรือสิทธิอื่นตามมาตรา ๓๒๒ เกี่ยวกับทรัพย์สินหรือสิทธิเรียกร฾อง ที่ถูกบังคับคดี (๕) บุคคลอื่นใดซึ่งต฾องเสียหายเพราะเหตุแห฽งการดําเนินการบังคับคดีนั้น 80

10 ของพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี เป็นผู฾ดําเนินการ โดยไม฽ต฾องมีการร฾องขอจากเจ฾าหนี้ ตามคําพิพากษา อํานาจหน฾าที่จะเป็นไปตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ ข฾อ ๑๒๕ คําพิพากษาหรือคําบังคับ เหล฽านี้ ได฾แก฽ คําบังคับให฾เพิกถอนกฎ หรือคําสั่ง หรือสั่งห฾ามการกระทําทั้งหมดหรือบางส฽วน คําบังคับ ให฾หัวหน฾าหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾องปฏิบัติตามหน฾าที่ภายในเวลาที่ศาลปกครอง กําหนด คําบังคับให฾หน฽วยงานทางปกครองใช฾เงิน หรือให฾ส฽งมอบทรัพย์สิน หรือให฾กระทําการหรืองดเว฾น กระทําการ และกรณีที่ให฾ถือปฏิบัติต฽อสิทธิหรือหน฾าที่ของบุคคลที่เกี่ยวข฾อง เหล฽านี้เป็นหน฾าที่ของพนักงาน เจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีต฾องปฏิบัติโดยไม฽ต฾องมีการออกหมายบังคับคดีตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี แต฽ศาล จะมีคําสั่งหรือเรียกว฽าออกหมาย ต.๔๗ คือ คําสั่งกรณีคดีถึงที่สุด ถ฾าเป็นออกหมาย ต.๔๖ เป็นหมายแจ฾ง คําบังคับ เพื่อให฾เจ฾าพนักงานบังคับคดีดําเนินการ ส฽วนกรณีคําสั่งก็จะมีคําสั่งไปยังพนักงานเจ฾าหน฾าที่ ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีเพื่อให฾ทําหน฾าที่ในการบังคับให฾เป็นไปตามคําบังคับของศาล ตามที่กําหนดไว฾ข฾อ ๑๒๕ วรรคสอง ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ ให฾เจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีมีอํานาจหน฾าที่ ดังต฽อไปนี้ ๑. ดําเนินการบังคับให฾เป็นไปตามคําพิพากษาหรือคําสั่งของศาล ๒. ส฽งเอกสารเกี่ยวกับการบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่งของศาล เพราะถ฾าไม฽ระบุไว฾ การส฽งเอกสารจะต฾องขอให฾ศาลเป็นผู฾สั่งให฾ส฽ง ก็จะกําหนดไว฾ในกฎหมายว฽าพนักงานเจ฾าหน฾าที่สามารถที่จะ ส฽งเอกสารได฾แล฾วให฾นําวิธีการส฽งตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ มาใช฾บังคับได฾ด฾วย ๓. ติดตามผลการปฏิบัติตามคําพิพากษาหรือคําสั่งของศาล เพื่อรายงานและเสนอความเห็น ต฽อศาลประกอบการพิจารณาและมีคําสั่งเกี่ยวกับการบังคับคดี ๔. สอบถามหรือแจ฾งให฾คู฽กรณี พยานบุคคล หรือพยานผู฾เชี่ยวชาญ ชี้แจงข฾อเท็จจริงหรือ แสดงความเห็นเกี่ยวกับการบังคับคดี และบันทึกถ฾อยคําของบุคคลดังกล฽าวรวมไว฾ในสํานวนการบังคับคดี ๕. แจ฾งให฾หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾องชี้แจงข฾อเท็จจริงหรือ ให฾ความเห็นเป็นหนังสือเกี่ยวกับการบังคับคดี ๖. ออกตรวจสอบสถานที่ บุคคล หรือสิ่งอื่นใดเกี่ยวด฾วยการบังคับคดี และมีอํานาจบันทึกภาพนิ่ง หรือภาพเคลื่อนไหว พร฾อมทั้งบันทึกเหตุการณ์หรือพฤติการณ์รวมไว฾ในสํานวนการบังคับคดี ๗. ปฏิบัติหน฾าที่อื่น ๆ ตามคําสั่งศาล อํานาจหน฾าที่เหล฽านี้จะคล฾ายกับอํานาจหน฾าที่ของเจ฾าพนักงานบังคับคดี ซึ่งบัญญัติไว฾ใน ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง แล฾วนํามากําหนดไว฾ในระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ ให฾ชัดเจนว฽า กรณีที่ ไม฽เป็นเจ฾าพนักงานบังคับคดี แต฽เป็นพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีก็มีอํานาจหน฾าที่เหล฽านี้ เช฽นเดียวกัน นายสมรรถชัย วิศาลาภรณ์ ประธานแผนกคดีบริหารงานบุคคลในศาลปกครองสูงสุด : วิทยากร ขอบคุณ ท฽านอนนท์ อดิเรกสมบัติ จากที่ได฾รับฟังกระผมและท฽านอนนท์ฯ เราคงได฾ทราบว฽า กฎหมายที่เกี่ยวข฾องมีพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ ระเบียบสํานักงานฯ และประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งนํามาใช฾โดยอนุโลม ก็จะไม฽เขียนรายละเอียดไว฾มากเหมือนกับ กฎหมายวิธีปฏิบัติราชการทางปกครองที่ใช฾กับการวินิจฉัยของศาล กรณีที่ท฽านอนนท์ฯ ได฾อธิบาย เป็นกรณีที่ ศาลปกครองไม฽ได฾ตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีโดยออกหมายตั้ง เพราะว฽าแม฾จะตั้งไปเจ฾าพนักงานบังคับคดีก็ไป ทําหน฾าที่ซึ่งเป็นอํานาจหน฾าที่ของเจ฾าหน฾าที่โดยแท฾ได฾ยาก เช฽น การพิจารณาคําร฾อง คําขอ ซึ่งเป็นหน฾าที่ของ นายอําเภอ อธิบดีผู฾ว฽าราชการจังหวัด ตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีไปก็ไปดําเนินการพิจารณาคําร฾องคําขอไม฽ได฾ ก็ออกเป็นคําสั่งศาลโดยไม฽ต฾องร฾องขอเจ฾าหน฾าที่ที่อยู฽ในสํานักงานหรือพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี 81

11 ก็ถือคําสั่งนี้ไปปฏิบัติหน฾าที่ อํานาจหน฾าที่มีอยู฽ตามข฾อ ๑๒๕ แต฽ได฾พูดเกริ่นมาแล฾วว฽าส฽วนหนึ่งนําประมวล กฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾โดยอนุโลม ซึ่งท฽านอนนท์ฯ ได฾อธิบายว฽า มีคดีปกครองบางประเภท ที่เราดําเนินการเหมือนคดีแพ฽ง ซึ่งส฽วนใหญ฽เป็นการบังคับกับเอกชน ซึ่งเป็นผู฾ต฾องปฏิบัติตามคําบังคับ โดยอนุโลมอย฽างไร ศาลจะออกหมายบังคับคดีเองหรือไม฽ เมื่อตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีแล฾ว เจ฾าหน฾าพนักงาน บังคับคดีดําเนินการอย฽างไร ในส฽วนนี้จะขอให฾ท฽านอาจารย์เกียรติภูมิฯ ได฾อธิบายในส฽วนที่นําประมวลกฎหมาย วิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾โดยอนุโลม เรียนเชิญท฽านอาจารย์เกียรติภูมิฯ นายเกียรติภูมิ แสงศศิธร อธิบดีศาลปกครองนครราชสีมา : วิทยากร วัตถุประสงค์ของการฟูองคดี คือ ต฾องการให฾ศาลพิพากษาตามความต฾องการของตน ซึ่งเป็น หลักสําคัญของการฟูองคดี ไม฽ว฽าจะเป็น คดีแพ฽ง คดีอาญา รวมทั้งคดีปกครอง ท฽านที่เป็นผู฾ฟูองคดีเป็นโจทก์ สิ่งสําคัญ คือ ต฾องการให฾ศาลพิพากษาตามที่เราต฾องการ แล฾วก็ปรากฏคดีเป็นจํานวนมาก ศาลพิพากษา ตามความประสงค์ของโจทก์ของผู฾ฟูองคดีคือ พิพากษาให฾ชนะคดี ถ฾าเป็นคนทั่วไปจะมองว฽าศาลพิพากษา ชนะคดีแล฾ว ถือว฽าคดีสําเร็จแล฾ว เช฽นนี้ถือว฽าถูกเพียงครึ่งเดียว หากฝุายที่แพ฾คดีปฏิบัติตามคําพิพากษา เช฽นนี้ จึงจะถือว฽าถูกทั้งหมด แต฽มีฝุายผู฾แพ฾คดีบางส฽วนที่ไม฽ยอมปฏิบัติตามคําพิพากษาหรือคําสั่งของศาล ด฾วยเหตุนี้ จึงเป็นเหตุที่ทําให฾ต฾องมีการบังคับคดีเกิดขึ้น ถ฾าเรากล฽าวถึงการบังคับคดี ประการแรกต฾องเข฾าใจก฽อนว฽า กระบวนการในการดําเนินการของศาลไม฽ว฽าจะเป็นศาลยุติธรรม หรือศาลปกครอง จะมีรูปแบบการแบ฽งขั้นตอน การดําเนินกระบวนพิจารณาออกเป็น ๒ ขั้นตอน ขั้นตอนที่ ๑ ขั้นตอนการพิพากษาคดี กระบวนการเริ่มตั้งแต฽ฟูองคดีไปจนถึงศาลมีคําพิพากษา อย฽างที่ได฾อธิบายไป เมื่อศาลมีคําพิพากษาแล฾ว หลักสากล คือ หลักคําพิพากษาต฾องมีความศักดิ์สิทธิ์ ดังนั้น ฝุายผู฾แพ฾คดีต฾องปฏิบัติตามคําพิพากษา ปัญหาในการบังคับคดีในคดีอาญาไม฽เกิด เพราะว฽าในคดีอาญาศาลต฾อง หยุดการพิจารณาจนกว฽าจะจับจําเลยมาได฾ เมื่อจับมาได฾การบังคับคดีคือเอาจําเลยไปปฏิบัติตามที่กฎหมาย กําหนด เช฽น ขัง จําคุก ขั้นตอนที่ ๒ ขั้นตอนการบังคับคดี มีลักษณะเฉพาะบางอย฽างที่ไม฽มีในขั้นตอนก฽อนหน฾า ประเด็นสําคัญ คือ ขั้นตอนการบังคับคดีจะไม฽นําเนื้อหาข฾อพิพาทในคดีเดิมมากล฽าวถึงอีก สังเกตว฽าในหนี้เงิน จําเลยก็ดีผู฾ถูกฟูองคดีก็ดี ที่ผิดนัดผิดสัญญาจบไปในชั้นนั้นแล฾ว คือ ศาลพิพากษาให฾ชดใช฾เงิน อันนี้จะมาอ฾างว฽า ไม฽มีหนี้กันอยู฽จริงเลยก็ฟังไม฽ได฾ กระบวนการในชั้นบังคับคดีประการแรกที่แตกต฽าง คือ จะไม฽นําข฾อเท็จจริง ที่เกิดขึ้นในชั้นพิพากษาคดีมากล฽าวถึง จะพิจารณาอย฽างเดียวว฽าจะบังคับคดีได฾หรือไม฽อย฽างไร ประเด็นนี้ เป็นประเด็นสําคัญ และอีกประการหนึ่งจะสังเกตเห็นว฽า กระบวนการพิพากษาคดีกับกระบวนการชั้นบังคับคดี แยกออกจากกันอย฽างสิ้นเชิง เหตุใดจึงเป็นเช฽นนั้น ประการแรกถ฾าพิจารณาจากชื่อเรียกตามที่ท฽านอนนท์ฯ ได฾กล฽าวไว฾ คดีแพ฽ง เรียกว฽า โจทก์ จําเลย คดีปกครอง เรียกว฽า ผู฾ฟูองคดี ผู฾ถูกฟูองคดี แต฽ในชั้นบังคับคดี ไม฽มีผู฾ฟูอง ไม฽มีผู฾ถูกฟูอง ไม฽มีโจทก์ ไม฽มีจําเลย บุคคลเหล฽านี้กลายสภาพจากชื่อเดิมมาเรียกชื่อใหม฽ คือ เป็นลูกหนี้ตามคําพิพากษา เป็นเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา ส฽วนใครจะอยู฽สถานะใดก็แล฾วแต฽ประเภทคดี นอกจากนี้ ประเด็นสําคัญในชั้นบังคับคดีที่มีลักษณะเฉพาะ คือ การที่มีบุคคลภายนอกคดีที่ไม฽เคยเข฾ามา ยุ฽งเกี่ยวกับคดีเข฾ามาในชั้นนี้ ซึ่งเป็นเรื่องแปลก ในชั้นพิพากษาคดีจะเห็นว฽าเมื่อฟูองคดีมีผู฾ฟูองคดีมีผู฾ถูกฟูองคดี มีผู฾ร฾องสอด มีอยู฽แค฽นี้ แต฽ในชั้นบังคับคดีมีบุคคลภายนอกเข฾ามาเกี่ยวข฾อง เช฽น ยึดทรัพย์ไปแล฾วมีคนมา ร฾องขัดทรัพย์ ซึ่งส฽วนใหญ฽เป็นสามีภรรยาของลูกหนี้ เป็นต฾น ความแตกต฽างประการต฽อไปก฽อนที่จะนําไปสู฽เนื้อหาในการบังคับคดี ซึ่งเป็นวัตถุประสงค์สูงสุด ในการฟูองคดี การฟูองคดีถ฾าบังคับคดีไม฽สําเร็จ ยกตัวอย฽างเช฽น คดีเงินกู฾ ถ฾าฟูองคดีแพ฽งแล฾วชนะคดี แต฽ยึดทรัพย์ไม฽ได฾เลยสักบาทเดียว ในขณะที่การฟูองคดีต฾องเสียค฽าธรรมเนียมศาล ดังนั้น หากชนะคดีแล฾ว 82

12 บังคับคดีไม฽ได฾คําพิพากษานั้นก็ไม฽มีผลเลย ด฾วยเหตุนี้สิ่งที่สําคัญที่สุด คือ เมื่อชนะคดีแล฾วจะทําอย฽างไรที่จะไป บังคับคดีได฾เต็มตามคําพิพากษา ความแตกต฽างประการสําคัญในชั้นบังคับคดีอีกประการที่จะกล฽าวถึง คือ ในชั้นบังคับคดีนั้น ในคดีปกครองเรามีการนําเอากฎหมายอื่น ๆ มาใช฾ อันนี้เป็นเรื่องแปลกมีการนํากฎหมายอื่น ๆ ที่ไม฽ใช฽กฎหมาย เกี่ยวกับกฎหมายปกครองมาใช฾ ตัวอย฽างเช฽น ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง ภาค ๔ การบังคับคดี การนําประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง ภาค ๔ มาใช฾ ถ฾าลองดูกฎหมายพระราชบัญญัติจัดตั้ง ศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๒ บัญญัติไว฾อย฽างชัดเจนว฽า การบังคับคดีปกครองนั้นให฾นํา ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾ในเรื่องการบังคับคดีโดยอนุโลม นอกจากนี้ มีกฎหมายบางเรื่อง ที่นํามาใช฾ในคดีปกครองด฾วยเช฽นกัน ตัวอย฽างเช฽น ประมวลกฎหมายแพ฽งและพาณิชย์ โดยในชั้นบังคับคดีนั้น กฎหมายแพ฽งที่นํามาใช฾เป็นเรื่องบุริมสิทธิ ตามที่ท฽านอาจารย์อนนท์ฯ กล฽าวไว฾ ผู฾ยื่นคําร฾องขอรับชําระหนี้ ขอเฉลี่ยทรัพย์ ขอกันส฽วน การวินิจฉัยเหล฽านี้ต฾องนําประมวลกฎหมายแพ฽งและพาณิชย์มาใช฾ อย฽างเช฽น เรื่องบุริมสิทธิ เป็นต฾น ประการแรกที่ต฾องทําความเข฾าใจ คือ การบังคับคดีปกครองนั้น มีอยู฽ ๒ รูปแบบ ซึ่งท฽านอาจารย์ สมรรถชัยฯ ท฽านอาจารย์อนนท์ฯ ได฾อธิบายว฽า รูปแบบแรก คือ การบังคับคดีที่เรียกว฽าการบังคับคดีปกครอง คือ การบังคับคดีโดยศาลมีคําสั่งไปยังสํานักงาน หรือเรียกอีกอย฽างหนึ่ง คือ การบังคับคดี โดยการไม฽ออกหมาย กับการบังคับคดีอีกรูปแบบหนึ่ง คือการบังคับคดีโดยการออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี ซึ่งจะกล฽าวต฽อไป การบังคับคดีโดยวิธีการออกหมายบังคับคดีตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีประการแรกต฾องเข฾าใจก฽อนว฽า คดีปกครองประเภทใดที่จะเอาการบังคับคดีโดยวิธีการออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีมาใช฾ โดยการบังคับคดี ที่ใช฾วิธีออกหมายบังคับคดีตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีมีอยู฽ด฾วยกัน ๕ เรื่อง เรื่องที่ ๑ คือ เรื่องหนี้เงิน เรื่องที่ ๒ คือ ส฽งมอบทรัพย์เฉพาะสิ่ง เรื่องที่ ๓ ขับไล฽ เรื่องที่ ๔ รื้อถอน และเรื่องที่ ๕ บังคับให฾บุคคลกระทําการ ในบรรดา ๕ เรื่องดังกล฽าว เรื่องที่เกิดขึ้นในศาลปกครองมากที่สุดเกือบจะทั้งหมดที่มีการบังคับคดีโดยวิธี ออกหมายบังคับคดีคือ เรื่องที่ ๑ หนี้เงิน แต฽หนี้เงินที่จะใช฾วิธีการบังคับคดีด฾วยการออกหมายบังคับคดี มีเงื่อนไขอยู฽ประการหนึ่ง คือ ในเรื่องหนี้เงินนั้น หากลูกหนี้เป็นหน฽วยงานทางปกครอง กระทรวง ทบวง กรม องค์กรปกครองส฽วนท฾องถิ่นต฽าง ๆ เช฽นนี้เป็นการบังคับคดีโดยไม฽ต฾องออกหมาย แต฽หากลูกหนี้ไม฽ใช฽หน฽วยงาน ดังกล฽าว กล฽าวคือ ลูกหนี้ตามคําพิพากษาเป็นเอกชน จึงจะใช฾วิธีการบังคับคดีด฾วยการออกหมายบังคับคดี ทั้งนี้ การออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีซึ่งมีอยู฽ด฾วยกันทั้งหมด ๕ เรื่องดังกล฽าวนั้น ส฽วนใหญ฽เรื่องที่เกิดขึ้น ในคดีปกครอง คือ เรื่องหนี้เงิน สิ่งที่จะต฾องพิจารณาต฽อ คือ จะนํากฎหมายใดมาใช฾ในการบังคับคดีในกลุ฽มนี้ กฎหมายหลัก ๆ เรียกว฽า กฎหมายหลักในการบังคับคดี จะนําระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครอง สูงสุดว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๓ และที่แก฾ไขเพิ่มเติม พ.ศ. ๒๕๖๔ ในส฽วน ภาค ๔ จะมี บทบัญญัติว฽าด฾วยการบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง แล฾วก็จะมีกฎหมายอีกฉบับหนึ่งที่เป็นกฎหมายรอง คือ ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง ภาค ๔ วิธีการชั่วคราวก฽อนพิพากษาและการบังคับตามคําพิพากษา หรือคําสั่ง ลักษณะ ๒ การบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง เมื่อกล฽าวถึงตัวกฎหมายนี้อยากจะเน฾นย้ําว฽า ในส฽วนของประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง ภาค ๔ นั้น ได฾มีการแก฾ไขเพิ่มเติมโดยประกาศ ในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ ๖ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ หมายความว฽าประมวลกฎหมายวิธีพิจารณา ความแพ฽งฉบับเก฽าปี พ.ศ. ๒๕๖๐ โดยเฉพาะอย฽างยิ่งในส฽วนของการบังคับคดีไม฽สามารถนํามาใช฾ได฾ในปัจจุบัน จะกล฽าวถึงในส฽วนสําคัญ คือ วัตถุประสงค์หลักของการฟูองคดี คือ ฝุายผู฾ฟูองคดีประสงค์ที่จะ ชนะคดีและต฾องการให฾ฝุายผู฾แพ฾คดีปฏิบัติตามคําพิพากษา คือ ฝุายลูกหนี้ต฾องนําเงินมาชําระหนี้ ส฽วนใหญ฽ การบังคับคดีที่เกิดขึ้นเกิดจากลูกหนี้ไม฽ยอมชําระหนี้ กล฽าวคือ ไม฽ปฏิบัติตามคําพิพากษาทั้งหมด หรือบางส฽วน อย฽างไรก็ดี การบังคับคดีโดยวิธีออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีไม฽ได฾เกิดขึ้นโดยอัตโนมัติ แต฽จะเกิดขึ้น 83

13 ต฽อเมื่อมีผู฾ร฾องขอ การบังคับคดีจะไม฽เกิดขึ้นถ฾าไม฽มีผู฾ร฾องขอ โดยผู฾ร฾องขอต฾องเป็นเจ฾าหนี้ ซึ่งดูได฾จาก ท฾ายคําพิพากษาว฽าให฾นําเงินไปชําระหนี้ใคร ผู฾ที่ได฾รับชําระเงิน คือ เจ฾าหนี้ เจ฾าหนี้จะต฾องมายื่นคําร฾องขอตั้ง เจ฾าพนักงานบังคับคดี ซึ่งถือเป็นกระบวนการตั้งต฾นของการบังคับคดี ทั้งนี้ เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา หมายความว฽า คู฽กรณีหรือบุคคล ซึ่งเป็นฝุายชนะคดี หรือบุคคลที่ศาลมีคําพิพากษาหรือคําสั่งให฾ได฾รับชําระหนี้ หรือบุคคล ซึ่งได฾รับโอนหรือช฽วงสิทธิตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง และให฾หมายความรวมถึงคู฽กรณีฝุายที่ชนะคดีตามมาตรา ๙ วรรคหนึ่ง (๑) (๒) (๕) หรือ (๖) ด฾วย ซึ่งการยื่นคําขอตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีกฎหมายเขียนไว฾อย฽างชัดเจนว฽า เป็นหน฾าที่ของเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา การยื่นคําขอออกหมายบังคับคดีมีหลักการประการสําคัญ คือ ต฾องยื่นให฾ถูกศาล หากยื่นผิดศาล อาจทําให฾ขาดอายุความ การยื่นให฾ถูกศาล คือ ต฾องยื่นต฽อศาลที่พิจารณาและชี้ขาดในชั้นต฾น โดยหลักการ พิจารณาว฽าศาลที่พิจารณาและชี้ขาดในชั้นต฾น นั้น ในคดีปกครอง ถ฾าเป็นหนี้เงิน ต฾องฟูองศาลปกครองชั้นต฾น ก็ต฾องยื่นต฽อศาลปกครองชั้นต฾นที่พิพากษาคดีนั้น หลังจากยื่นไปแล฾วจะมีเงื่อนไขบางประการ คือ การขอบังคับคดี เงื่อนไขประการแรกซึ่งเรียกว฽า ระยะเวลาการขอบังคับคดี โดยระยะเวลาการขอบังคับคดีมีอยู฽ ๒ เรื่อง เรื่องแรกคือระยะเวลาตั้งต฾น ซึ่งหมายถึง คดีต฾องถึงที่สุดก฽อน และต฾องพ฾นระยะเวลาตามคําบังคับแล฾วด฾วย เช฽น กําหนดระยะเวลาปฏิบัติตาม คําบังคับ ๙๐ วัน วันที่ ๙๑ จึงจะถือเป็นระยะเวลาตั้งต฾น และเรื่องที่สอง คือ ระยะเวลาสิ้นสุด คือ สิบปีนับแต฽ วันที่ศาลมีคําพิพากษาหรือคําสั่งในชั้นที่สุด ซึ่งท฽านอาจารย์อนนท์ฯ ได฾อธิบายไปแล฾ว คือ ต฾องยื่นภายในสิบปี กระบวนการในการบังคับคดีตามหมายบังคับคดีจะเกิดขึ้นอย฽างเต็มรูปแบบก็ต฽อเมื่อศาล ออกหมายตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี ซึ่งตรงนี้จะอธิบายต฽อไปในช฽วงที่สอง ในช฽วงแรกขอจบตรงเท฽านี้ก฽อน นายสมรรถชัย วิศาลาภรณ์ ประธานแผนกคดีบริหารงานบุคคลในศาลปกครองสูงสุด : วิทยากร สําหรับการสัมมนาในช฽วงที่สอง จะเพิ่มเติมรายละเอียดในระเบียบหลักสองฉบับที่ได฾กล฽าวไป ในช฽วงแรก คือ ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๓ ซึ่งขอเน฾นฉบับที่ ๘ เดิมระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ จะไม฽มีรายละเอียดในส฽วนเกี่ยวกับการบังคับ คดีปกครองไว฾มาก แต฽เมื่อได฾มีการแก฾ไขกฎหมาย ได฾เพิ่มบทบัญญัติภาค ๔ การบังคับคดีตามคําพิพากษา หรือคําสั่ง โดยเพิ่มข฾อ ๑๑๗ ถึง ข฾อ ๑๗๗ ซึ่งผู฾ยกร฽างกฎหมายคือท฽านอนนท์ฯ ระเบียบนี้ได฾นํามาใช฾ในการ บังคับคดีปกครองทําให฾การบังคับคดีปกครองมีระเบียบที่ชัดเจนยิ่งขึ้น แต฽ยังมีระเบียบอีก ๒ ฉบับ ซึ่งเป็น สาระสําคัญที่ต฽อเนื่องมาระเบียบได฾กล฽าวไว฾ในช฽วงแรกว฽า การบังคับคดีปกครองตามมาตรา ๗๐ วรรคสอง แห฽งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๒ ต฾องรอจนกว฽าคดีจะถึงที่สุด ซึ่งต฽างกับประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งที่จะบังคับคดีได฾ก฽อนแม฾ว฽าคดีนั้นยังไม฽ถึงที่สุด แต฽พอมีการ จัดตั้งศาลปกครองได฾ ๑๐ ปีพบสภาพปัญหาว฽า บางคดีถ฾ารอให฾คดีถึงที่สุดจนศาลปกครองสูงสุดมีคําพิพากษา ยืนตามศาลปกครองชั้นต฾นให฾มีการบังคับคดีความเดือดร฾อนเสียหายอาจเกิดขึ้นมาก เช฽น คดีเกี่ยวกับ สิ่งแวดล฾อมที่หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐละเลยต฽อหน฾าที่ แล฾วโรงงานหรือโรงฆ฽าสัตว์ ปล฽อยของเสียสิ่งปฏิกูลลงในแม฽น้ําลําคลองในที่สาธารณะ ความเสียหายเป็นภัยต฽อสุขภาพต฽าง ๆ มาก ก็อาจจะ บังคับคดีได฾ก฽อนคดีถึงที่สุด ในคดีบางประเภทมาตรา ๗๒ วรรคสอง 4 ได฾มีข฾อยกเว฾นว฽า ถ฾าเป็นกรณีที่จะบังคับคดี 4 พระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๗๒ วรรคสอง บัญญัติว฽า “ในกรณีที่เป็นคําพิพากษาของศาลปกครองชั้นต฾น ให฾รอการปฏิบัติตามคําบังคับไว฾จนกว฽าจะพ฾น ระยะเวลาการอุทธรณ์ หรือในกรณีที่มีการอุทธรณ์ ให฾รอการบังคับคดีไว฾จนกว฽าคดีจะถึงที่สุด แต฽ถ฾าเป็นกรณีที่มีการอุทธรณ์และเป็นคดีที่กําหนด ในระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด คู฽กรณีฝุายชนะคดีอาจยื่นคําขอต฽อศาลปกครองชั้นต฾น หรือศาลปกครองสูงสุด 84

14 ให฾รอการบังคับคดีไว฾จนกว฽าคดีถึงที่สุด ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ อาจจะไปออกหลักเกณฑ์วิธีการเงื่อนไข ในการขอบังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุด จึงได฾มีการออกระเบียบฉบับนี้ขึ้นมา สาระสําคัญของระเบียบฉบับนี้จะต฾อง มีการอุทธรณ์ขึ้นมา ถ฾าไม฽มีการอุทธรณ์ต฾องรอให฾คดีถึงที่สุดแล฾วขอบังคับคดี เงื่อนไขประการแรก ต฾องมีการอุทธรณ์ขึ้นมา พอมีการอุทธรณ์ขึ้นมา คดีอยู฽ระหว฽างพิจารณาของศาลปกครองสูงสุด ในหลักการ ยังไม฽มีการบังคับคดีเพราะคดียังไม฽ถึงที่สุด แต฽ถ฾าคู฽กรณีฝุายชนะคดีผู฾มีสิทธิยื่น คือ คู฽กรณีฝุายชนะคดียื่นคําขอ ต฽อศาลปกครองชั้นต฾นหรือศาลปกครองสูงสุด ถ฾าคดีนั้นมีการรับอุทธรณ์ขึ้นมายังศาลปกครองสูงสุดก็ยื่นต฽อ ศาลปกครองสูงสุด แต฽ถ฾าคดีนั้นอยู฽ในระหว฽างศาลปกครองชั้นต฾นก็ยื่นต฽อศาลปกครองชั้นต฾น หลักง฽าย ๆ คือ สํานวนอยู฽ที่ไหนให฾ยื่นที่นั่น แต฽บางครั้งคู฽กรณีไม฽ทราบว฽ามีการรับอุทธรณ์ขึ้นมายังศาลปกครองสูงสุดแล฾ว ไปยื่นศาลปกครองชั้นต฾น เช฽นนี้จะถือว฽ายื่นผิดศาลแล฾วก็ไม฽รับคําร฾อง จะมีผลเรื่องระยะเวลาในการยื่นคําร฾อง ให฾ศาลปกครองชั้นต฾นส฽งคําร฾องขึ้นมายังศาลปกครองสูงสุด ศาลปกครองชั้นต฾นไม฽ต฾องมาตรวจว฽าจะสั่งรับ หรือไม฽รับคําร฾องไม฽เหมือนการตรวจอุทธรณ์คําพิพากษา เมื่อยื่นเข฾ามาแล฾วต฾องมีหลักเกณฑ์ที่จะขอให฾บังคับคดี ก฽อนคดีถึงที่สุดได฾ไม฽ใช฽ทุกคดีเหตุที่ไม฽ให฾บังคับคดีเนื่องจาก หากบังคับคดีไปก฽อนแล฾วเป็นเรื่องเกี่ยวกับ ประโยชน์สาธารณะจํานวนมาก ต฽อมาศาลปกครองสูงสุดพิพากษาแตกต฽างจากศาลปกครองชั้นต฾น โดยมี คําพิพากษาให฾ยกฟูอง แต฽บังคับคดีไปมากแล฾ว จะส฽งผลกระทบต฽องบประมาณ ต฽อประโยชน์สาธารณะต฽าง ๆ รวมทั้งกิจกรรมที่ได฾ดําเนินการลงไป ดังนั้น จึงมีการจํากัดคดีไว฾ซึ่งเป็นไปตามระเบียบของประชุมใหญ฽ตุลาการ ในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยการกําหนดคดี หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการขอบังคับคดีตามคําพิพากษา ศาลปกครองชั้นต฾น พ.ศ. ๒๕๖๐ ข฾อ ๓ (๑) (๒) และ (๓) คดีประเภทที่หนึ่ง คือ คดีที่ศาลปกครองชั้นต฾น มีคําบังคับห฾ามการกระทําทั้งหมดหรือบางส฽วน แต฽ถ฾าคดีที่เพิกถอนกฎ เพิกถอนคําสั่งแล฾วชนะในศาลปกครอง ชั้นต฾น แต฽คําพิพากษายังไม฽ถึงที่สุดจะมาขอบังคับคดีในระหว฽างที่มีการอุทธรณ์ต฽อศาลปกครองสูงสุดไม฽ได฾ แล฾วคดีเหล฽านั้นถ฾าเกิดมีความจําเป็นจะเยียวยาอย฽างไร โดยที่ในคดีปกครองมีช฽องทางการทุเลาการบังคับ ตามกฎหรือคําสั่งทางปกครองอยู฽แล฾ว เพราะฉะนั้นถ฾าไม฽ได฾ขอบังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุด แต฽ขอใช฾วิธีการคุ฾มครอง ชั่วคราวก฽อนพิพากษาที่อยู฽ระหว฽างการพิจารณาของศาลปกครองสูงสุดได฾ คดีประเภทที่สอง คือ คดีที่ฟูอง ขอให฾หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾องปฏิบัติหน฾าที่ภายในเวลาที่ศาลปกครองชั้นต฾น กําหนด เรียกว฽า ละเลยล฽าช฾า คดีประเภทนี้ถ฾าไม฽ให฾บังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุดได฾แล฾วเกิดศาลปกครองสูงสุด ใช฾เวลาในการพิจารณานาน ความเดือดร฾อนเสียหายที่ผู฾ฟูองคดีได฾รับก็อาจจะมาก คดีประเภทที่สาม คือ คดีที่มีคําบังคับตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๓) (๔) (๕)5 คือ เรื่องละเมิดความรับผิดอย฽างอื่นที่ศาลมีคําบังคับ ให฾ใช฾เงิน ส฽งมอบทรัพย์สิน กระทําการ หรืองดเว฾นกระทําการ การสั่งให฾ถือปฏิบัติต฽อสิทธิหน฾าที่ของบุคคล ที่เกี่ยวข฾อง การสั่งให฾บุคคลกระทําหรือละเว฾นกระทําอย฽างหนึ่งอย฽างใด คดีที่ศาลปกครองมีคําบังคับ ตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๓) (๔) (๕) แล฾ว ผู฾แพ฾คดีหรือลูกหนี้ตามคําพิพากษาหรือผู฾ที่ต฾องปฏิบัติตาม คําพิพากษาพอใจไม฽อุทธรณ์ขึ้นมา ยินดีปฏิบัติตามคําพิพากษา แต฽ผู฾ชนะคดียังอุทธรณ์ยกตัวอย฽างเช฽น หนี้เงิน ฟูองขอให฾ชดใช฾เงิน จะเป็นหนี้จากการกระทําละเมิดหรือความรับผิดอย฽างอื่น เช฽น เงินค฽าทดแทนที่ดิน จํานวน แล฾วแต฽กรณี โดยชี้แจงเหตุผลอันสมควรที่ขอให฾มีการปฏิบัติตามคําบังคับ และให฾ศาลปกครองสูงสุดพิจารณาคําขอและมีคําสั่งตามที่เห็นสมควร ทั้งนี้ ตามหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขที่กําหนดโดยระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด” 5 มาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง “ในการพิพากษาคดี ศาลปกครองมีอํานาจกําหนดคําบังคับอย฽างหนึ่งอย฽างใด ดังต฽อไปนี้ (๓) สั่งให฾ใช฾เงินหรือให฾ส฽งมอบทรัพย์สินหรือให฾กระทําการหรืองดเว฾นกระทําการ โดยจะกําหนดระยะเวลาและเงื่อนไขอื่น ๆ ไว฾ด฾วยก็ได฾ ในกรณีที่มีการฟูองเกี่ยวกับการกระทําละเมิดหรือความรับผิดของหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐหรือการฟูองเกี่ยวกับสัญญา ทางปกครอง (๔) สั่งให฾ถือปฏิบัติต฽อสิทธิหรือหน฾าที่ของบุคคลที่เกี่ยวข฾อง ในกรณีที่มีการฟูองให฾ศาลมีคําพิพากษาแสดงความเป็นอยู฽ของสิทธิ หรือหน฾าที่นั้น (๕) สั่งให฾บุคคลกระทําหรือละเว฾นกระทําอย฽างหนึ่งอย฽างใดเพื่อให฾เป็นไปตามกฎหมาย 85

15 ๒๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท ศาลปกครองชั้นต฾นพิพากษาให฾ได฾รับชดใช฾เงิน จํานวน ๑๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท หน฽วยงาน พอใจไม฽อุทธรณ์และยินดีปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครองชั้นต฾น แต฽ผู฾ชนะคดีฟูอง ๒๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท เมื่อได฾ ๑๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท ยังไม฽ได฾เต็มจํานวนตามฟูอง ก็อาจจะอุทธรณ์ขอให฾ได฾รับชําระหนี้เต็มตามฟูอง หรืออาจจะขอเพิ่มจากที่ศาลปกครองชั้นต฾นกําหนดให฾ในส฽วนที่ชนะคดีในศาลปกครองชั้นต฾นก็เขาอาจจะขอ บังคับคดีไปได฾ก฽อน หรือกรณีรื้อถอน ขอให฾รื้อถอนเปิดทางเข฾าออกไม฽ปิดบังบ฾านพักหน฾าบ฾านตนเอง ให฾ขับรถ ออกได฾ให฾กว฾าง ๑๐ เมตร ศาลปกครองชั้นต฾นให฾เปิดทางเข฾าออก ๕ เมตร หน฽วยงานพอใจยินดีที่จะ เปิดทางเข฾าออกให฾ ๕ เมตร แต฽ผู฾ฟูองได฾รับคําบังคับให฾เปิดทางเข฾าออกไม฽เต็มตามฟูอง ก็ยื่นอุทธรณ์ขึ้นมาขอให฾ เปิดทางเข฾าออกให฾กว฾าง ๑๐ เมตร เป็นต฾น ในส฽วนที่ชนะคดีในศาลปกครองชั้นต฾นเปิดทางเข฾าออก ๕ เมตร อาจจะขอบังคับคดีไปก฽อน ก็เป็นไปตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วย การกําหนดคดี หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการขอบังคับคดีตามคําพิพากษาศาลปกครองชั้นต฾น พ.ศ. ๒๕๖๐ ข฾อ ๓ 6 แต฽การยื่นอย฽างนี้ต฾องมีเวลาเป็นไปตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครอง สูงสุด ว฽าด฾วยการกําหนดคดีฯ ข฾อ ๔ 7 คือ ยื่นภายในหกสิบวันนับแต฽วันที่พ฾นกําหนดระยะเวลายื่นอุทธรณ์ ระยะเวลาอุทธรณ์คือ สามสิบวัน ตามมาตรา ๗๓ หกสิบวันนับแต฽วันที่พ฾นกําหนดอุทธรณ์ โดยหลักการ คือ เก฾าสิบวันนับแต฽วันที่มีคําพิพากษานั่นเอง โดยทําเป็นคําขอยื่นต฽อศาลพร฾อมทั้งชี้แจ฾งเหตุผลอันสมควรที่ขอให฾มี การปฏิบัติตามคําบังคับไว฾ในคําขอนั้นด฾วย ตอนนี้พอยื่นเข฾ามาแล฾วศาลจะดูว฽าคําร฾องสามารถที่จะอยู฽ใน หลักเกณฑ์ที่จะยื่นคําขอให฾บังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุดตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครอง สูงสุด ว฽าด฾วยการกําหนดคดีฯ ข฾อ ๓ หรือไม฽ยื่นมาภายในระยะเวลาตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการใน ศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยการกําหนดคดีฯ ข฾อ ๔ หรือไม฽ ทั้งนี้คําสั่งในชั้นบังคับคดี โดยหลักทําโดยตุลาการ คนเดียว แต฽ถ฾ามีกฎหมายกําหนดว฽า เรื่องนั้นต฾องกระทําโดยองค์คณะ อย฽างเช฽น เรื่องการขอให฾บังคับคดีก฽อน คดีถึงที่สุด ศาลจะไม฽รับคําขอหรือพิจารณาแล฾วยังไม฽มีเหตุที่จะให฾บังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุด จะให฾ยกคําขอหรือ จะให฾ปฏิบัติตามคําขอต฾องกระทําโดยองค์คณะ แต฽เมื่อศาลปกครองสูงสุดมีคําสั่งให฾บังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุด ศาลปกครองสูงสุดจะแจ฾งคําสั่งไปยังคู฽กรณี ถ฾าไม฽รับคําขอก็เป็นคดีที่ไม฽อยู฽ในหลักเกณฑ์ตามข฾อ ๓ หรือยื่นมา พ฾นระยะเวลา ตามข฾อ ๔ ก็จะแจ฾งผู฾ยื่นคําขอทราบ หรืออยู฽ในหลักเกณฑ์ตามข฾อ ๓ ยื่นมาภายในเวลาตามข฾อ ๔ แต฽ยังไม฽มีเหตุสมควรที่จะให฾มีการบังคับคดี ศาลยกคําขอแจ฾งผู฾ยื่นคําขอทราบ แต฽ถ฾าสั่งให฾บังคับคดีก฽อนคดี ถึงที่สุดจะต฾องแจ฾งให฾คู฽กรณีทั้งสองฝุายทราบ แต฽หน฾าที่ในการบังคับคดีแม฾ศาลปกครองสูงสุดเป็นศาลที่มีคําสั่ง อนุญาต หรือมีคําสั่งให฾บังคับดีก฽อนคดีถึงที่สุด แต฽เป็นหน฾าที่ของศาลปกครองชั้นต฾น เมื่อศาลปกครองสูงสุด มีคําสั่งให฾ปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครองชั้นต฾น ให฾ศาลปกครองสูงสุดส฽งสําเนาคําสั่งดังกล฽าว สําเนา คําพิพากษาศาลปกครองชั้นต฾น และสําเนาคําขอให฾มีการปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครองชั้นต฾นได฾ 6 ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยการกําหนดคดี หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการขอบังคับคดี ตามคําพิพากษาศาลปกครองชั้นต฾น พ.ศ. ๒๕๖๐ ข฾อ ๓ คดีดังต฽อไปนี้ เมื่อมีการอุทธรณ์ต฽อศาลปกครองสูงสุด คู฽กรณีฝุายชนะคดีในศาลปกครองชั้นต฾นอาจยื่นคําขอต฽อศาลปกครองชั้นต฾น หรือศาลปกครองสูงสุดให฾มีการปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครองชั้นต฾นได฾ โดยไม฽ต฾องรอจนกว฽าคดีจะถึงที่สุด (๑) คดีที่ศาลปกครองชั้นต฾นมีคําบังคับห฾ามการกระทําทั้งหมดหรือบางส฽วนตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๑) (๒) คดีที่ศาลปกครองชั้นต฾นมีคําบังคับให฾หัวหน฾าหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾องปฏิบัติหน฾าที่ภายในเวลา ที่ศาลปกครองชั้นต฾นกําหนดตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๒) (๓) คดีที่ศาลปกครองชั้นต฾นมีคําบังคับตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๓) (๔) (๕) และคู฽กรณีที่ต฾องปฏิบัติตามคําบังคับดังกล฽าวมิได฾ อุทธรณ์คําพิพากษา 7 ข฾อ ๔ การยื่นคําขอตามข฾อ ๓ ให฾ยื่นภายในหกสิบวันนับแต฽วันที่พ฾นกําหนดระยะเวลายื่นอุทธรณ์ โดยทําเป็นคําขอยื่นต฽อศาล พร฾อมทั้ง ให฾ชี้แจงเหตุผลอันสมควรที่ขอให฾มีการปฏิบัติตามคําบังคับไว฾ในคําขอนั้นด฾วย คําขอตามวรรคหนึ่ง ให฾ยื่นต฽อศาลปกครองชั้นต฾นที่พิจารณาและชี้ขาดตัดสินคดีนั้น ถ฾าเป็นกรณีที่ศาลปกครองชั้นต฾นนั้นได฾มีคําสั่ง รับอุทธรณ์แล฾วให฾ยื่นต฽อศาลปกครองสูงสุด แต฽ถ฾าผู฾ยื่นคําขอได฾ยื่นต฽อศาลปกครองชั้นต฾นก็ให฾ศาลปกครองชั้นต฾นรีบส฽งคําขอนั้นไปยังศาลปกครองสูงสุด โดยพลัน 86

16 โดยไม฽ต฾องรอจนกว฽าคดีจะถึงที่สุดไปยังศาลปกครองชั้นต฾นที่พิจารณาและชี้ขาดตัดสินคดี เพื่อดําเนินการ บังคับคดีต฽อไป ทั้งนี้ มีข฾อสังเกตเกี่ยวกับระยะเวลาว฽า กรณีที่ศาลปกครองชั้นต฾นมีคําบังคับให฾ชําระหนี้ ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท ภายในหกสิบวันนับแต฽คดีถึงที่สุด แต฽คดียังไม฽ถึงที่สุด แล฾วมีการขอให฾บังคับคดีก฽อนคดี ถึงที่สุด ระยะเวลาให฾ชําระหนี้ในคําบังคับของศาลปกครองชั้นต฾นหกสิบวันนี้ยังคงมีอยู฽หรือไม฽ คําตอบคือ ระยะเวลาในการบังคับยังต฾องมีในคําบังคับ ระยะเวลาเรามีไว฾ให฾เตรียมตัวเพื่อที่จะต฾องปฏิบัติตาม คําบังคับ แต฽โดยสภาพเมื่อคดียังไม฽ถึงที่สุด หกสิบวันนับแต฽คดีถึงที่สุดก็เกิดขึ้นไม฽ได฾ ต฾องเป็นหกสิบวันนับแต฽ ผู฾ที่ต฾องปฏิบัติตามคําบังคับได฾รับแจ฾งคําสั่งศาลว฽าให฾มีการบังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุด ซึ่งได฾ระบุไว฾ในระเบียบของ ที่ประชุมใหญ฽ฯ ในเรื่องนี้ไว฾ด฾วยว฽า เมื่อได฾รับแจ฾งคําสั่งศาลแล฾วก็ต฾องถือว฽าให฾ระยะเวลาในการปฏิบัติตาม คําบังคับจะเริ่มนับแต฽เขาได฾รับแจ฾งคําสั่งศาล อีกเรื่องหนึ่งที่ในคดีแพ฽งไม฽มี คือ ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไข ในการปรับหน฽วยงานทางปกครอง หรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่มิได฾ปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครองให฾ถูกต฾องครบถ฾วนหรือปฏิบัติล฽าช฾าเกินสมควร พ.ศ. ๒๕๖๐ ในคดีแพ฽งถ฾าลูกหนี้ตามคําพิพากษาเป็นหน฽วยงานทางปกครองจะไม฽มีเรื่องมาตรการปรับ ในชั้นบังคับคดี เพราะประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งไม฽ได฾บัญญัติไว฾โดยเฉพาะเหมือนในคดีปกครอง ในคดีปกครองเคยพบปัญหาว฽า ถ฾าลูกหนี้เป็นเอกชนอย฽างที่อาจารย์เกียรติภูมิฯ ได฾อธิบายแล฾วไม฽ปฏิบัติถ฾าเป็น หนี้เงินก็เข฾าไปยึดอายัด ไปยึดทรัพย์สิน อายัดสิทธิเรียกร฾องมาขายทอดตลาดเพื่อชําระหนี้ ทําโดยเจ฾าพนักงาน บังคับคดี หรือคดีขับไล฽ให฾ออกไปจากอสังหาริมทรัพย์ ให฾รื้อถอนสิ่งปลูกสร฾าง ก็ใช฾มาตรการบังคับโดย เจ฾าพนักงานได฾ให฾ส฽งมอบทรัพย์สิน แต฽ถ฾ากลับกันในคดีประเภทเดียวกันจะเป็นละเมิด ความรับผิดอย฽างอื่น สัญญาทางปกครอง เมื่อลูกหนี้เป็นหน฽วยงานปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐจะไปยึดอายัดทรัพย์สินของ ทางราชการมาขายทอดตลาดไม฽ได฾ เพราะประมวลกฎหมายแพ฽งและพาณิชย์บัญญัติไว฾ในบรรพ ๔ ทรัพย์สิน เช฽น มาตรา ๑๓๐๗ บัญญัติว฽า “ห฾ามไม฽ให฾ยึดทรัพย์สินของแผ฽นดินไม฽ว฽าทรัพย์สินนั้นจะเป็นสาธารณสมบัติ ของแผ฽นดินหรือไม฽” ถ฾าเทศบาลไม฽ชําระหนี้ กรมไม฽ชําระหนี้ ก็ไม฽อาจที่จะไปยึดอายัดทรัพย์สินของเทศบาล ของกรมมาขายทอดตลาดชําระหนี้ เพราะเป็นทรัพย์สินที่ไม฽อาจจะไปยึดตาม ป.พ.พ. มาตรา ๑๓๐๗ ได฾ แต฽ถ฾าเป็นเอกชนยึดอายัดทรัพย์สินได฾หมด สําหรับในต฽างประเทศ เช฽น ประเทศเยอรมันนั้น กรณีที่ลูกหนี้ เป็นหน฽วยงานทางปกครองหรือเป็นเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ หากเป็นทรัพย์สินที่ไม฽ได฾ใช฾เพื่อบริการสาธารณะโดยตรง ก็ยึดได฾ เช฽น รถของตํารวจจะยึดไม฽ได฾เพราะใช฾ลาดตระเวน แต฽รถประจําตําแหน฽งของเจ฾าหน฾าที่ระดับสูงยึดได฾ แต฽ในประเทศเยอรมันก็ดี ในสเปนก็ดี มีมาตรการปรับหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ เช฽น ศาลกําหนดเบี้ยปรับจํานวน ๑๐,๐๐๐ ยูโร ปรับไปเรื่อย ๆ จนกว฽าจะออกคําสั่งทางปกครองเสร็จสิ้น เช฽นในเยอรมัน ศาลกําหนดค฽าปรับได฾สูงถึง ๒๕๐,๐๐๐ ยูโร ปรับไปเรื่อย ๆ แต฽ว฽ามีการแจ฾งเตือนให฾หน฽วยงาน ทางปกครองปฏิบัติตามคําบังคับเป็นระยะเวลาโดยกําหนดเงื่อนไขให฾ทราบ แล฾วกําหนดค฽าปรับได฾สูง หรือในสเปน มีกรณีที่ศาลให฾หน฽วยงานปกครองชําระเงินแล฾วถ฾าไม฽ชําระก็มีอํานาจในการกําหนดมาตรการ ปรับเจ฾าหน฾าที่ที่ไม฽ปฏิบัติตามคําพิพากษา โดยศาลสามารถที่จะกําหนดค฽าปรับได฾ตั้งแต฽ ๑๕๐–๑,๕๐๐ ยูโร ปรับไปเรื่อย ๆ จนกว฽าจะปฏิบัติตามคําพิพากษาเสร็จสิ้น สําหรับในประเทศไทยเมื่อเราได฾ศึกษากระบวนการ เหล฽านี้ ก็มาแก฾ไขพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๗๕/๔8 8 พระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๗๕/๔ เมื่อปรากฏว฽าหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐมิได฾ปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครองให฾ถูกต฾องครบถ฾วน หรือปฏิบัติล฽าช฾าเกินสมควร ให฾ศาลปกครองไต฽สวนหรือแสวงหาข฾อเท็จจริง ถ฾าศาลปกครองได฾ไต฽สวนแล฾วเห็นว฽า ข฾อเท็จจริงเพียงพอที่จะรับฟังได฾ว฽า การที่มิได฾ปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครองให฾ถูกต฾องครบถ฾วนหรือปฏิบัติล฽าช฾าเป็นไปโดยไม฽มีเหตุอันสมควร ศาลปกครองอาจมีคําสั่ง ให฾หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่ไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับ ชําระค฽าปรับต฽อศาลปกครองตามจํานวนที่สมควร ครั้งละไม฽เกินห฾าหมื่นบาท ทั้งนี้ ศาลปกครองอาจแจ฾งผู฾บังคับบัญชา ผู฾กํากับดูแลผู฾ควบคุม หรือนายกรัฐมนตรีเพื่อดําเนินการตามอํานาจหน฾าที่ หรือสั่งการ หรือลงโทษทางวินัย ต฽อไปก็ได฾และแจ฾งผลให฾ศาลปกครองทราบ 87

17 หลักการคือ เมื่อปรากฏว฽าหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครอง ให฾ถูกต฾องครบถ฾วน หรือปฏิบัติล฽าช฾าเกินสมควร ให฾ศาลปกครองไต฽สวน หรือแสวงหาข฾อเท็จจริง คือถ฾าไม฽ปฏิบัติตาม คําบังคับแล฾วศาลเห็นว฽ายังไม฽มีเหตุจะปรับ ศาลไม฽ต฾องไต฽สวนก็ได฾การแสวงหาข฾อเท็จจริงอาจจะให฾ชี้แจง เรื่องต฽าง ๆ แต฽ถ฾าจะปรับซึ่งเป็นเรื่องสําคัญ ศาลต฾องนัดไต฽สวน คือ ให฾ผู฾ที่ต฾องปฏิบัติตามคําบังคับของศาล มาให฾ถ฾อยคําต฽อศาล เมื่อนัดไต฽สวนแล฾วต฾องให฾ได฾ข฾อเท็จจริงเพียงพอที่จะรับฟังได฾ว฽า การไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับ ให฾ถูกต฾องครบถ฾วนหรือล฽าช฾าไม฽มีเหตุอันสมควร ถ฾ามีเหตุอันสมควรจะปรับไม฽ได฾ เช฽น ไม฽มีงบประมาณที่จะ ชําระหนี้เพียงพอ เพราะว฽าเทศบาลเกิดมีอุทกภัย วาตภัย มีโควิด-๑๙ ระบาด ต฾องใช฾เงินไปในบริการสาธารณะ ที่จําเป็นหรือเข฾าไปรื้อถอนไม฽ได฾ เพราะมีน้ําท฽วม ก็ไม฽อาจจะเข฾าไปรื้อถอนตรงนี้ได฾ ต฾องรอให฾น้ําลดก฽อน แต฽ถ฾าไม฽มีเหตุอันสมควรศาลปกครองสามารถที่จะปรับครั้งละไม฽เกิน ๕๐,๐๐๐ บาท ทั้งนี้ ศาลอาจแจ฾งผู฾บัญชา ผู฾กํากับดูแล ผู฾ควบคุม หรือคณะรัฐมนตรี เพื่อดําเนินการตามอํานาจหน฾าที่ หรือสั่งการ หรือลงโทษทางวินัย ต฽อไปได฾ แต฽ศาลปกครองลงโทษทางวินัยไม฽ได฾ กรณีที่จะรายงานไปให฾ดําเนินการตามอํานาจหน฾าที่หรือลงโทษ ทางวินัย เป็นเรื่องที่ผู฾บังคับบัญชาต฾องใช฾ดุลพินิจดําเนินการ ในการปรับนั้น ถ฾าผู฾ถูกฟูองคดีเป็นหน฽วยงาน ทางปกครอง ก็ปรับหน฽วยงานทางปกครอง ถ฾าผู฾ถูกฟูองคดีเป็นเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ ก็ปรับเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ ถ฾าปรับหน฽วยงานทางปกครองก็ปรับจากเงินงบประมาณ แต฽ถ฾าปรับเจ฾าหน฾าที่ของรัฐก็ปรับจากเงินส฽วนตัว ของเจ฾าหน฾าที่นั้น เพราะฉะนั้น สมมุติว฽าเจ฾าหน฾าที่ศาลมีคําบังคับให฾นายอําเภอปฏิบัติหน฾าที่ภายในเวลา ที่ศาลปกครองกําหนด นายอําเภอคนนี้ย฾ายไป คนใหม฽มาปฏิบัติหน฾าที่แทน ถือว฽าเป็นผู฾ถูกฟูองคดีที่ยังต฾องมีการ ปฏิบัติตามคําบังคับ แม฾ว฽าผู฾ที่มาแทนจะไม฽ใช฽ผู฾ที่ถูกฟูองคดีมาแต฽แรกแล฾ว ถ฾ามาล฽าช฾าโดยไม฽มีเหตุอันสมควร หรือไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับ ศาลสามารถปรับคนปัจจุบันได฾ แม฾จะปรับจากผู฾ดํารงตําแหน฽ง แต฽เงินที่ใช฾ เป็นค฽าปรับเป็นเงินของเจ฾าหน฾าที่ ถ฾าเจ฾าหน฾าที่ไม฽ชําระค฽าปรับกฎหมาย ให฾ศาลสามารถที่จะตั้งเจ฾าพนักงาน บังคับคดีไปดําเนินการบังคับกับทรัพย์สิน แต฽ให฾สํานักงานศาลปกครองทําหน฾าที่เสมือนเ ป็นเจ฾าหนี้ ตามคําพิพากษา แล฾วให฾สํานักบังคับคดีปกครองทําหน฾าที่เป็นเจ฾าพนักงานบังคับคดีไปยึดอายัดทรัพย์สิน ของเจ฾าหน฾าที่มาเป็นค฽าปรับ ค฽าปรับไม฽ได฾เข฾ามาสู฽ศาลปกครอง แล฾วส฽งเป็นรายได฾แผ฽นดิน ค฽าปรับเราไม฽ได฾เอาไป เยียวยาผู฾ฟูองคดี ระบบปรับอาจจะมีบางทีบางประเทศ ปรับมาเพื่อมาเยียวยาคู฽กรณีฝุายที่ชนะคดี แต฽ระบบ ในบางประเทศรวมของสํานักงานศาลปกครองด฾วย คือ การปรับเป็นการกระตุ฾น เป็นมาตรการเพื่อให฾ ปฏิบัติตามคําบังคับ แต฽เงินค฽าปรับ ค฽าปรับหน฽วยงานทางปกครองเป็นเงินของทางราชการ โดยหน฽วยงาน ไม฽มีเงินชําระค฽าปรับก็ไปยึดอายัดทรัพย์สินไม฽ได฾ แต฽ถ฾าปรับผู฾ต฾องหาตามคําบังคับ เช฽น คดีละเลยล฽าช฾า มาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๒) ไม฽ได฾ปรับหน฽วยงาน แต฽ปรับเจ฾าหน฾าที่ เจ฾าหน฾าที่ไม฽ชําระค฽าปรับก็ยึดอายัดทรัพย์สิน มาเป็นค฽าปรับแล฾วส฽งเป็นรายได฾แผ฽นดิน กรณีนี้อย฽างที่ท฽านอาจารย์เกียรติภูมิฯ อธิบายว฽า การออกหมายบังคับคดี ถ฾าไม฽มายื่นคําขอ ศาลจะไม฽ออกให฾ แต฽กรณีตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วย หลักเกณฑ์วิธีการ และเงื่อนไขในการปรับหน฽วยงานทางปกครอง หรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่มิได฾ปฏิบัติตาม คําบังคับของศาลปกครองให฾ถูกต฾องครบถ฾วนหรือปฏิบัติล฽าช฾าเกินสมควร พ.ศ. ๒๕๖๐ ศาลสามารถที่จะ ออกหมายบังคับคดีได฾เอง โดยไม฽ต฾องให฾เจ฾าหนี้ หรือผู฾ปฏิบัติตามคําบังคับมายื่นคําขอ กรณีนี้ไม฽ใช฽เป็นการ ยึดทรัพย์มาเพื่อขายทอดตลาดเอาเงินมาชําระหนี้ เพราะฉะนั้น ผู฾ชนะคดีไม฽ต฾องไปนําสืบทรัพย์ ไม฽ต฾องมีหน฾าที่ คําสั่งปรับตามวรรคหนึ่งให฾จัดทําโดยองค์คณะ และให฾นําเงินค฽าปรับดังกล฽าวส฽งเป็นรายได฾แผ฽นดิน ในกรณีที่เจ฾าหน฾าที่ของรัฐไม฽ปฏิบัติตามคําสั่งที่ให฾ชําระค฽าปรับตามวรรคหนึ่ง ศาลปกครองอาจมีคําสั่งให฾มีการบังคับคดีแก฽ทรัพย์สิน ของบุคคลนั้นได฾ ให฾นําความในมาตรานี้ไปใช฾บังคับกับกรณีที่หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐมิได฾ปฏิบัติตามคําสั่งกําหนดมาตรการ หรือวิธีการใด ๆ เพื่อบรรเทาทุกข์ให฾แก฽คู฽กรณีที่เกี่ยวข฾องเป็นการชั่วคราวก฽อนการพิพากษาคดีตามมาตรา 66 หรือปฏิบัติล฽าช฾าเกินสมควรด฾วย โดยอนุโลม ที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดมีอํานาจออกระเบียบกําหนดหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการปฏิบัติตามมาตรานี้ได฾ 88

18 ในส฽วนนี้การออกหมายบังคับคดีนอกจากในกรณีนี้แล฾ว อาจจะมีกรณีที่มีการค฾างชําระค฽าธรรมเนียม การค฾างชําระค฽าธรรมเนียมอาจจะมีการบังคับคดีแก฽ทรัพย์สินในการที่ไม฽ชําระค฽าฤชาธรรมเนียมตามระเบียบ ของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง (ฉบับที่ ๘) พ.ศ. ๒๕๖๒ ข฾อ ๑๗๕ 9 เป็นต฾น แต฽ในการทั่วไปศาลจะต฾องมีความร฾องขอในการที่จะมาขอออกหมายบังคับคดี สองเรื่องนี้ เป็นเรื่องที่ไม฽มีอยู฽ในคดีแพ฽ง คดีปกครองสองเรื่องนี้เป็นเรื่องที่ว฽าถ฾าจะบังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุดก็มายื่นคําขอ ตามหลักเกณฑ์วิธีการตามระเบียบที่แจ฾งให฾ทราบ กรณีที่หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐไม฽ปฏิบัติตาม คําบังคับศาลจะไม฽ใช฾วิธีไปยึดอายัดทรัพย์สินไปดําเนินการแบบเอกชน แต฽ใช฾มาตรการปรับตามระเบียบ นายอนนท์ อดิเรกสมบัติ ตุลาการศาลปกครองสูงสุด : วิทยากร ศาลที่มีอํานาจในการบังคับคดี และการบังคับคดีกรณีศาลมีคําสั่งให฾สํานักงานดําเนินการ ศาลที่ มีอํานาจในการบังคับคดีจะคล฾าย ๆ กับคดีแพ฽ง แต฽ของเราอาจจะมีมากกว฽า ส฽วนที่แตกต฽างศาลที่มีอํานาจ ในการบังคับคดี ยกตัวอย฽างเช฽น อํานาจในการออกหมายบังคับคดีในที่นี้หมายความรวมถึงอํานาจในการ ออกคําสั่งให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีไปบังคับคดี หรือมีอํานาจในการจับกุมและกักขัง คดีปกครองอาจจะต฾องมีคําสั่งจับกุมกักขังได฾ หรือปรับ เรื่องการปรับในคดีแพ฽งจะไม฽มี แล฾วก็มีอํานาจในการ กําหนดวิธีการบังคับคดี เพื่อดําเนินการให฾เป็นไปตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง หรือทําคําวินิจฉัยชี้ขาดในเรื่องใด ๆ อันเกี่ยวด฾วยกับการบังคับคดี ส฽วนนี้คืออํานาจในการบังคับคดี ศาลที่มีอํานาจคือศาลที่ได฾พิจารณาชี้ขาด ตัดสินคดีในชั้นต฾น หรือตามที่มีกฎหมายบัญญัติ ศาลที่ได฾พิจารณาชี้ขาดตัดสินคดีในชั้นต฾นไม฽ได฾หมายถึง ศาลปกครองชั้นต฾นเท฽านั้น แต฽ศาลปกครองสูงสุดอาจจะเป็นศาลได฾พิจารณาชี้ขาดตัดสินคดีในชั้นต฾นได฾ ถ฾าเป็นคดีตามมาตรา ๑๑ (๑) (๒) (๓) โดยมาตรา ๑๑ (๑) คือ คดีพิพาทเกี่ยวกับคําวินิจฉัยของคณะกรรมการ วินิจฉัยข฾อพิพาทตามที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดประกาศกําหนด คดีประเภทนี้ยังไม฽มีประกาศ กําหนด เพราะฉะนั้นยังไม฽มีมาตรา ๑๑ (๒) คือ คดีพิพาทเกี่ยวกับความชอบด฾วยกฎหมายของพระราชกฤษฎีกา หรือกฎที่ออกโดยคณะรัฐมนตรี หรือโดยความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรีส฽วนนี้ถ฾าจะต฾องมีการบังคับ คําพิพากษาของศาลปกครองปกครองสูงสุด ในกรณีผู฾ที่มีอํานาจในการบังคับคดีก็ศาลปกครองสูงสุด มาตรา ๑๑ (๓) คดีที่มีกฎหมายกําหนดให฾อยู฽ในอํานาจศาลปกครองสูงสุด มีกฎหมายหลายฉบับในปัจจุบัน ที่กําหนดให฾มาฟูองคดีต฽อศาลปกครองสูงสุดได฾ โดยไม฽ต฾องผ฽านศาลปกครองชั้นต฾น กรณีเช฽นนี้ถ฾าศาลปกครอง สูงสุดมีคําพิพากษา ศาลปกครองสูงสุด ก็เป็นศาลที่ได฾พิจารณาชี้ขาดคดีในชั้นต฾น แต฽กรณีที่ศาลปกครอง มีคําพิพากษาเป็นที่สุด คือ ไม฽มีการอุทธรณ์คําพิพากษา ศาลปกครองชั้นต฾นจะเป็นศาลที่พิจารณาและชี้ขาด ตัดสินคดีในชั้นต฾น รวมถึงกรณีที่ศาลปกครองสูงสุดมีคําสั่งให฾มีการปฏิบัติตามคําบังคับของศาลปกครองชั้นต฾น โดยไม฽ต฾องรอให฾คดีถึงที่สุด แม฾ว฽าจะเป็นคําสั่งของศาลปกครองสูงสุดก็ตาม ซึ่งจะต฾องเป็นศาลปกครองสูงสุด เท฽านั้นที่จะเป็นผู฾มีคําสั่ง ตามที่ท฽านอาจารย์สมรรรถชัยฯ ได฾กล฽าวไปเกี่ยวกับการขอให฾บังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุด ผู฾ที่จะมีอํานาจสั่งคือ ศาลปกครองสูงสุด แต฽ในการบังคับคดีไม฽ใช฽ศาลปกครองสูงสุด อํานาจในการบังคับคดี เป็นของศาลปกครองชั้นต฾น นอกจากนั้น ศาลที่มีอํานาจในการบังคับคดีอีกศาลหนึ่งที่อาจจะเข฾ามามีส฽วน 9 ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง (ฉบับที่ ๘) พ.ศ. ๒๕๖๒ ข฾อ ๑๗๕ ถ฾าผู฾ที่ต฾องชําระค฽าฤชาธรรมเนียมในการบังคับคดีค฾างชําระค฽าฤชาธรรมเนียมต฽อศาลก็ดีหรือต฽อเจ฾าพนักงานบังคับคดีก็ดี หรือต฽อบุคคลอื่นที่มิใช฽เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาก็ดี ศาล เจ฾าพนักงานบังคับคดี หรือบุคคลเช฽นว฽านั้น อาจบังคับเอาแก฽ทรัพย์สินของผู฾นั้นเสมือนหนึ่ง เป็นลูกหนี้ตามคําพิพากษาเพื่อชําระค฽าฤชาธรรมเนียมดังกล฽าวได฾ ในกรณีที่มีผู฾ค฾างชําระค฽าฤชาธรรมเนียมต฽อศาล ให฾ศาลออกหมายบังคับคดีตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีจัดการยึดทรัพย์สินหรืออายัด สิทธิเรียกร฾องของผู฾นั้น ในกรณีที่มีผู฾ค฾างชําระค฽าฤชาธรรมเนียมต฽อเจ฾าพนักงานบังคับคดีให฾เจ฾าพนักงานบังคับคดีรายงานศาลขอให฾ออกหมายบังคับคดี ตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีจัดการยึดทรัพย์สินหรืออายัดสิทธิเรียกร฾องของผู฾นั้น 89

19 ในการบังคับคดีด฾วย โดยไม฽ใช฽เป็นศาลที่พิจารณาชี้ขาดตัดสินคดีในชั้นต฾นคือ ศาลที่ทรัพย์ตั้งอยู฽ เรียกว฽า เป็นการบังคับคดีนอกเขตศาล หรือการบังคับคดีแทน ยกตัวอย฽างเช฽น คดีฟูองต฽อศาลปกครองกลางปรากฏว฽า มีทรัพย์อยู฽ในเขตอํานาจของศาลปกครองเชียงใหม฽ ศาลปกครองกลางจะต฾องให฾ศาลปกครองเชียงใหม฽ บังคับคดีแทนเรียกว฽าเป็นการบังคับคดีนอกเขตศาลของศาลปกครองกลาง กรณีเช฽นนี้เป็นการบังคับคดี กับทรัพย์สิน สําหรับการบังคับคดีกรณีอื่นที่ไม฽ใช฽เกี่ยวกับหนี้เงิน หรือขับไล฽ รื้อถอน จะมีการบังคับคดี นอกเขตศาล หรือบังคับคดีแทนได฾หรือไม฽นั้น ยกตัวอย฽าง คดีที่มีคําบังคับให฾หน฽วยงานทางปกครองไปเยียวยา ห฾วยคลิตี้ จังหวัดกาญจนบุรี ซึ่งอยู฽ในเขตอํานาจของศาลปกครองเพชรบุรี กรณีเช฽น ถ฾ามีการบังคับคดี ศาลปกครองกลางอาจจะขอให฾ศาลเพชรบุรีบังคับคดีแทน แต฽ขณะนี้ยังไม฽เกิดเหตุการณ์เช฽นนี้ กรณีที่เกิดขึ้น พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีในสังกัดของสํานักบังคับคดีปกครองในส฽วนกลางของศาลปกครองกลาง เป็นผู฾บังคับ ดังนั้น ในการบังคับคดีนอกเขตศาล หรือการบังคับคดีแทน ใช฾ได฾ทั้งกรณีที่เป็นการบังคับคดี ในหนี้เงิน และหนี้ในทางปกครอง คือ การบังคับให฾เจ฾าหน฾าที่ของรัฐปฏิบัติหน฾าที่ สําหรับการบังคับคดีแทน ในกรณีไม฽ต฾องออกหมายบังคับคดีตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี ซึ่งบังคับโดยเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี กรณีเช฽นนี้ศาลที่มีอํานาจในการบังคับคดีจะมีหนังสือตั้งให฾ศาลอื่นบังคับคดีแทน ศาลที่จะมีการปฏิบัติแทน ก็จะมีคําสั่งไปยังสํานักงานของศาลนั้นเพื่อให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีดําเนินการให฾เป็นไปตาม คําบังคับของศาล คือ สั่งให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีดําเนินการบังคับคดีแทน โดยไม฽ต฾อง ออกคําสั่งให฾บังคับคดีตามแบบหมาย ต.๔๗ เช฽น ตามยกตัวอย฽างที่ศาลปกครองกลางมีคําบังคับให฾เจ฾าหน฾าที่ ของรัฐปฏิบัติหน฾าที่ ซึ่งต฾องปฏิบัติหน฾าที่ในเขตอํานาจของศาลเพชรบุรี ถ฾าศาลปกครองกลางต฾องการให฾ ศาลปกครองเพชรบุรีบังคับคดีแทน ศาลปกครองกลางจะออกคําสั่งให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี ไปทําหน฾าที่ในการบังคับแล฾วจะแจ฾งไปที่ศาลปกครองเพชรบุรีขอให฾ทําหน฾าที่ในการบังคับคดีแทน ศาลปกครอง เพชรบุรีจะมีคําสั่งตั้งให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีประจําศาลนั้น ซึ่งเป็นของสํานักงาน ศาลปกครองเพชรบุรีทําหน฾าที่ในการบังคับ ขั้นตอนก็จะเป็นเช฽นนี้ในส฽วนของการบังคับคดีโดยไม฽ต฾อง ออกหมาย สําหรับการบังคับคดีแทนในกรณีที่ต฾องทําโดยเจ฾าพนักงานบังคับคดี คือ ไปบังคับคดีเกี่ยวกับ ทรัพย์สิน จะมีขั้นตอน คือ ศาลที่มีอํานาจในการบังคับคดีได฾ออกหมายบังคับคดีตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีแล฾ว คือ มีการร฾องขอให฾ออกหมายบังคับคดี ศาลก็ออกหมายบังคับคดีตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี หลังจากนั้น ศาลที่มีอํานาจในการบังคับคดีจะตั้งให฾ศาลอื่นบังคับคดีแทน ศาลอื่นในที่นี้คือ ศาลที่ทรัพย์ตั้งอยู฽ทําหน฾าที่ บังคับคดีแทน กรณีนี้กรณีเริ่มจากศาลจะแจ฾งไปยังศาลที่ทรัพย์ตั้งอยู฽ หรืออาจจะริเริ่มโดยเจ฾าหนี้ ตามคําพิพากษายื่นคําแถลงให฾ศาลที่จะมีการบังคับคดีแทนทราบพร฾อมด฾วยสําเนาหมายบังคับคดี หรือสําเนา คําสั่งกําหนดวิธีการบังคับคดี อันนี้เริ่มจากเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาถือหมายบังคับคดีสําเนาหมายคดีไปที่ ศาลที่ทรัพย์ตั้งอยู฽ ขอให฾บังคับคดีแทนได฾ หรืออีกกรณีหนึ่ง คือ เจ฾าพนักงานบังคับคดีรายงานให฾ศาลที่จะมีการ บังคับคดีแทนทราบ พร฾อมด฾วยสําเนาหมายบังคับคดี หรือสําเนาคําสั่งกําหนดวิธีการบังคับคดี อันนี้เริ่มโดย เจ฾าพนักงานบังคับคดี ศาลที่จะมีการบังคับคดีแทน เมื่อได฾รับเรื่อง และจะปฏิบัติแล฾วก็จะต฾องแจ฾งให฾ศาลที่ มีอํานาจในการบังคับคับคดีทราบโดยไม฽ชักช฾าว฽าได฾รับเรื่องแล฾ว และจะดําเนินการบังคับคดีแทนต฽อไป หลังจากนั้น ศาลที่มีการบังคับคดีแทนจะตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดีหรือมีคําสั่งอื่นใด เพื่อดําเนินการต฽อไป คือ ศาลที่ทรัพย์ตั้งอยู฽จะสั่งการไปที่เจ฾าพนักงานบังคับคดีของสํานักงานศาลนั้น ๆ โดยไม฽ต฾องออกหมาย บังคับคดีซ้ําอีก คือ มีแต฽แจ฾งคําสั่งไปให฾ทําหน฾าที่ในการบังคับคดีแทนศาลปกครองที่มีอํานาจในการบังคับคดี สําหรับการบังคับคดีกรณีที่ศาลมีคําสั่งให฾สํานักงานดําเนินการ สํานักงานในที่นี้หมายความรวมถึง พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี ในระเบียบจะใช฾คําว฽าสํานักงาน ขอให฾เข฾าใจว฽าหมายถึง พนักงาน เจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีด฾วย กรณีที่ศาลจะมีคําสั่งให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีขอเรียกว฽า สํานักงาน ให฾สํานักงานดําเนินการบังคับคดีก็จะเป็นไปตามคําบังคับที่ปรากฏในพระราชบัญญัติจัดตั้ง 90

20 ศาลปกครองฯ มาตรา ๗๒ บังคับอะไรบ฾าง ให฾ไปดูวิธีการบังคับคดีในแต฽ละประเภทตามคําบังคับ กรณีที่ ศาลมีคําพิพากษาและกําหนดคําบังคับให฾เพิกถอนกฎ ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ กําหนดว฽า ในกรณีที่ ศาลมีคําพิพากษาถึงที่สุดให฾เพิกถอนกฎ ให฾สํานักงานเสนอประกาศผลแห฽งคําพิพากษาที่ให฾เพิกถอนกฎดังกล฽าว ต฽อศาลเพื่อลงนาม และให฾สํานักงานศาลปกครองส฽งประกาศนั้นไปยังสํานักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี เพื่อลงประกาศในราชกิจจานุเบกษาโดยเร็ว ให฾สํานักงานแจ฾งผลการลงประกาศในราชกิจจานุเบกษาดังกล฽าว ให฾คู฽กรณี และรายงานศาลทราบ ทั้งนี้ เป็นไปตาม พระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ มาตรา ๗๒ วรรคสาม ซึ่งบัญญัติว฽า “ในกรณีที่ศาลปกครองมีคําพิพากษาถึงที่สุดให฾เพิกถอนกฎ ให฾มีการประกาศผลแห฽งคําพิพากษา ดังกล฽าวในราชกิจจานุเบกษา และให฾การประกาศดังกล฽าวมีผลเป็นการเพิกถอนกฎนั้น” ก็ออกระเบียบ มารองรับเพื่อให฾สํานักงานปฏิบัติให฾ถูกต฾องครบถ฾วน กรณีที่สอง คือ กรณีที่ศาลมีคําพิพากษาและกําหนด ข฾อบังคับให฾เพิกถอนคําสั่ง ตรงนี้อาจารย์สมรรถชัยฯ ท฽านได฾กล฽าวไปแล฾วว฽า กรณีที่ศาลมีคําพิพากษาให฾ เพิกถอนคําสั่ง ผลของคําพิพากษาทําให฾คําสั่งนั้นถูกเพิกถอน ไม฽ต฾องไปดําเนินการใด ๆ อีก มีกําหนดไว฾ ในระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๓ ข฾อ ๑๓๗ ว฽า “ในกรณีที่ศาลพิพากษาและกําหนดคําบังคับให฾เพิกถอนคําสั่ง ย฽อมมีผลให฾คําสั่งนั้นถูกเพิกถอน โดยไม฽ต฾องมีการบังคับคดี” แต฽อย฽างไรก็ดี ในเมื่อมีการเพิกถอนคําสั่ง โดยเฉพาะคําสั่งที่ทําให฾ผู฾ฟูองคดี ได฾รับสิทธิต฽าง ๆ คืนมา ส฽วนใหญ฽แล฾วจะมาร฾องที่สํานักบังคับคดีปกครอง หรือพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงาน บังคับคดีปกครองว฽าศาลพิพากษาให฾เพิกถอนคําสั่ง แต฽หน฽วยงานยังไม฽ดําเนินการอย฽างไรเลย ยกตัวอย฽างเช฽น กรณีให฾มีคําสั่งลงโทษปลดออก ไล฽ออก และศาลเพิกถอนคําสั่งปลดออก หรือไล฽ออก ก็เท฽ากับว฽าคําสั่งปลดออก และไล฽ออก ไม฽มีผลแล฾ว เขาก็ยังเป็นเจ฾าหน฾าที่อยู฽เหมือนเดิม แต฽ไม฽สามารถกลับเข฾าไปปฏิบัติหน฾าที่ได฾ กรณีเช฽นนี้จะมาร฾องขอให฾สํานักบังคับคดีปกครองดําเนินการ สํานักบังคับคดีปกครองจะบอกว฽าคดีนี้ ศาลพิพากษาให฾เพิกถอนคําสั่งเท฽านั้น ไม฽ได฾มีคําสั่งเป็นอย฽างอื่น เพราะฉะนั้น ไม฽ต฾องมีการบังคับแต฽อย฽างใด กรณีนี้ต฾องไปว฽ากันอีกคดีหนึ่งถ฾าไม฽ได฾บรรจุแต฽งตั้งกลับเข฾าไปปฏิบัติหน฾าที่เฉพาะที่ให฾เพิกถอนคําสั่งก็เป็นอันจบไป ไม฽ต฾องมีการบังคับ อีกกรณีหนึ่งซึ่งเป็นคําบังคับตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๑) ด฾วย คือ ในกรณีที่ ศาลมีคําพิพากษาและกําหนดคําบังคับห฾ามการกระทํา กรณีที่ศาลกําหนดคําบังคับเช฽นนี้ให฾สํานักงาน ฯ ดําเนินการบังคับคดีโดยติดตามและตรวจสอบว฽าหน฽วยงานหรือเจ฾าหน฾าที่ได฾ปฏิบัติตามคําบังคับของศาลหรือไม฽ และจัดทําบันทึกผลการตรวจสอบและรายงานต฽อศาล หน฾าที่ของพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี คือ ติดตาม ตรวจสอบ และรายงานศาล ถ฾ายังไม฽มีความเคลื่อนไหวใด ๆ ต฾องติดตาม ตรวจสอบ รายงานศาล จนกว฽าศาลจะมีคําสั่งอย฽างหนึ่งอย฽างใด การบังคับอีกกรณีหนึ่ง คือ การบังคับตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๒) คือ กรณีที่ศาลมีคําพิพากษา และกําหนดคําบังคับให฾หัวหน฾าหน฽วยงานทางปกครอง หรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾องปฏิบัติตามหน฾าที่ ภายในเวลาที่ศาลกําหนด กําหนดไว฾ในระเบียบข฾อ ๑๓๙ 10 ระเบียบข฾อนี้จะเป็นบทหลักสําหรับการบังคับคดี 10 ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. ๒๕๖๒ ข฾อ ๑๓๙ ในกรณีที่ศาลพิพากษาและกําหนดคําบังคับให฾หัวหน฾าหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾องปฏิบัติ ตามหน฾าที่ภายในเวลาที่ศาลกําหนด เมื่อครบกําหนดเวลาดังกล฽าวแล฾วให฾สํานักงานดําเนินการบังคับคดีโดยติดตามและตรวจสอบว฽าหัวหน฾า หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐนั้น ได฾ปฏิบัติตามหน฾าที่ถูกต฾องครบถ฾วนตามคําบังคับของศาลหรือไม฽ และจัดทําบันทึกผลการตรวจสอบ แล฾วรายงานต฽อศาล ในกรณีที่หัวหน฾าหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾องยังไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับภายในเวลาที่ศาลกําหนด หรือมีข฾อขัดข฾องในการปฏิบัติตามคําบังคับของศาล ให฾สํานักงานรายงานศาลเพื่อดําเนินการตามข฾อ ๑๓๕ หากปรากฏว฽าหัวหน฾าหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่เกี่ยวข฾อง ไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับภายในเวลาที่ศาลกําหนด ให฾ถูกต฾องครบถ฾วนหรือปฏิบัติล฽าช฾าโดยไม฽มีเหตุอันควร ให฾สํานักงานรายงานศาลเพื่อดําเนินการตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการ ในศาลปกครองสูงสุดว฽าด฾วยหลักเกณฑ์วิธีการ และเงื่อนไขในการปรับหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่มิได฾ปฏิบัติตามคําบังคับของศาล ให฾ถูกต฾องครบถ฾วน หรือปฏิบัติล฽าช฾าเกินสมควร 91

21 ในกรณีอื่น ๆ ต฽อไปนี้ที่จะเรียนให฾ทราบหลัก ๆ คือ ในกรณีที่ศาลกําหนดคําบังคับเช฽นนี้ สํานักงานทําอะไรบ฾าง คือ เมื่อศาลมีคําสั่งให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีดําเนินการบังคับแล฾ว พนักงานเจ฾าหน฾าที่จะต฾อง ติดตามและตรวจสอบว฽า หัวหน฾าหน฽วยงานหรือเจ฾าหน฾าที่ได฾ปฏิบัติตามถูกต฾องครบถ฾วนตามคําบังคับของศาล แล฾วหรือไม฽ และจัดทําบันทึกผลการตรวจสอบรายงานต฽อศาล เช฽นเดียวกับกรณีที่มีคําบังคับห฾ามการกระทํา คือ ติดตาม ตรวจสอบ และบันทึกและรายงานผลการตรวจสอบให฾ศาลทราบ แต฽มีขั้นตอนต฽อไปอีก ๒ ขั้นตอน ขั้นตอนที่ ๑ ถ฾าเห็นว฽าหน฽วยงาน หัวหน฾าหน฽วยงานหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐไม฽ปฏิบัติตามคําบังคับภายในเวลา ที่ศาลกําหนด หรือมีข฾อขัดข฾องในการปฏิบัติตามคําบังคับ สํานักงานจะต฾องรายงานศาลเพื่อดําเนินการ ตามข฾อ ๑๓๕ คือ ขอให฾ศาลไต฽สวนและมีคําสั่งกําหนดวิธีการดําเนินการให฾เป็นไปตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง คือ เพิ่มขั้นตอนมาว฽าหลังจากที่ติดตาม ตรวจสอบ รายงานแล฾ว เห็นว฽ายังไม฽ปฏิบัติตาม หรือมีข฾อขัดข฾องในการ ปฏิบัติตามคําบังคับ ก็จะรายงานศาลให฾ศาลไต฽สวน ศาลจะพิจารณาว฽าเรื่องนี้ควรจะไต฽สวนหรือไม฽ ถ฾าเห็นว฽า ควรจะต฾องไต฽สวนเพื่อให฾การบังคับคดีเสร็จสิ้นไป ก็จะใช฾อํานาจตามข฾อ ๑๓๕ ในการที่จะไต฽สวนคู฽กรณี หากไต฽สวนแล฾ว กําหนดวิธีการบังคับคดีแล฾ว ก็ยังไม฽มีการปฏิบัติอีก หรือปฏิบัติล฽าช฾าโดยไม฽มีเหตุอันสมควร กรณีเช฽นนี้ให฾สํานักงานรายงานศาลเพื่อดําเนินการตามระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการปรับหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐที่มิได฾ปฏิบัติตาม คําบังคับของศาลให฾ถูกต฾องครบถ฾วนหรือปฏิบัติล฽าช฾าเกินสมควร พ.ศ. ๒๕๖๐ คือ ดําเนินการตามระเบียบ เกี่ยวกับการปรับ บวกกับมาตรา ๗๕/๔ ซึ่งกําหนดให฾ศาลปกครองมีอํานาจสั่งให฾หน฽วยงานหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐ ชําระค฽าปรับได฾ เพราะฉะนั้น ขั้นตอนในการบังคับ คือ ติดตาม ตรวจสอบ บันทึก รายงานศาล ถ฾ายังไม฽มีการ ปฏิบัติตามหรือมีข฾อขัดข฾องในการปฏิบัติ ขอให฾ศาลไต฽สวน ตามข฾อ ๑๓๕ ไต฽สวนแล฾วยังไม฽ปฏิบัติ ปฏิบัติ ไม฽ครบถ฾วน ไม฽ถูกต฾อง ไม฽มีเหตุอันสมควร รายงานศาลเพื่อขอให฾ศาลสั่งปรับปรับได฾ครั้งละไม฽เกิน ๕๐,๐๐๐ บาท ได฾ทีละครั้ง ไม฽ได฾ปรับเป็นรายวัน แล฾วกรณีที่คําสั่งปรับศาลปกครองได฾มีการออกคําสั่งปรับไป หลายคดีแล฾ว ตัวอย฽างที่ท฽านอาจารย์สมรรรถชัยฯ กล฽าว ถ฾าเป็นการปรับหน฽วยงานให฾หน฽วยงานชําระค฽าปรับ แต฽ถ฾าสั่งเจ฾าหน฾าที่ของรัฐให฾ชําระค฽าปรับ ถ฾าเจ฾าหน฾าที่คนนั้นไม฽ชําระค฽าปรับ สามารถบังคับคดีคือ การไปยึดทรัพย์หรืออายัดทรัพย์สินมาชําระหนี้ค฽าปรับของเจ฾าหน฾าที่ของรัฐคนนั้นได฾ บังคับกรณีนี้คือ ขั้นตอน การบังคับคดีในกรณีที่ศาลมีคําบังคับให฾หน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐปฏิบัติหน฾าที่ภายในเวลาที่ ศาลกําหนด อีกกรณีหนึ่ง คือ กรณีที่ศาลมีคําพิพากษากําหนดคําบังคับให฾หน฽วยงานทางปกครองใช฾เงิน ซึ่งศาลไม฽สามารถบังคับคดีกับทรัพย์สินของหน฽วยงานไม฽ได฾ ศาลก็จะไม฽ออกหมายบังคับคดี แต฽จะทําการบังคับ โดยพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี โดยพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดี ก็จะทําหน฾าที่ในการ ติดตาม และตรวจสอบว฽าหน฽วยงานทางปกครองนั้นได฾ปฏิบัติตามคําพิพากษาครบถ฾วนแล฾วหรือไม฽ แล฾วรายงาน ต฽อศาล ขั้นตอนนี้จะเป็นขั้นตอนพื้นฐาน การติดตาม ตรวจสอบ และรายงานนี้จะเห็นได฾ว฽ากรณีที่ให฾หน฽วยงาน ทางปกครองใช฾เงินไม฽ต฾องออกหมายบังคับคดี บังคับได฾ทันที จะต฽างจากกรณีเอกชนถูกบังคับคดี เจ฾าหนี้ ตามคําพิพากษาจะต฾องมาขอออกหมายบังคับดี และต฾องนํายึดทรัพย์ จะต฾องไปตรวจสอบหาทรัพย์สิน เพื่อที่จะดําเนินการบังคับคดี ส฽วนการบังคับกับหน฽วยงานนั้นเห็นว฽าคดีปกครองให฾ประชาชนฟูองคดีได฾ง฽าย เมื่อประชาชนชนะคดีแล฾ว ถ฾าหากจะต฾องให฾บังคับคดีโดยต฾องไปมอบอํานาจให฾ผู฾ที่มีความรู฾ความสามารถ ในการบังคับคดีก็จะไม฽สอดคล฾องกับขั้นตอนตั้งแต฽การฟูองคดี ดังนั้น ในการบังคับคดี สํานักงานศาลปกครอง จะเป็นผู฾ดําเนินการให฾ กรณีเช฽นนี้เป็นการบังคับคดีที่ไม฽ต฾องเสียค฽าใช฾จ฽ายใดๆ กรณีที่จะต฾องเสียค฽าใช฾จ฽าย คือ การบังคับคดีโดยเจ฾าพนักงานบังคับคดีในหนี้เงิน คือ ค฽าธรรมเนียมศาลตามตาราง ๑ และค฽าธรรมเนียม เจ฾าพนักงานบังคับคดีตามตาราง ๕ ท฾ายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง ส฽วนค฽าใช฾จ฽ายในการบังคับคดี ยังไม฽เสียในขณะนี้ เพราะว฽าจะเสียต฽อเมื่อประธานฯ ได฾ออกประกาศให฾มีการเรียกเก็บค฽าใช฾จ฽ายในการบังคับคดี 92

22 ขั้นตอนต฽อไปเมื่อติดตาม ตรวจสอบแล฾วว฽ามีการใช฾เงินให฾กับเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาหรือผู฾ชนะคดี แล฾วยังไม฽ชําระ ขั้นตอนก็ดําเนินการเหมือนกับการบังคับคดีกรณีละเลยต฽อหน฾าที่ สั่งให฾ปฏิบัติหน฾าที่ เช฽นเดียวกัน คือ ให฾มีการไต฽สวนว฽าเหตุที่ไม฽ชําระเงิน มีเหตุผลอย฽างไร ฟังขึ้นหรือไม฽ ศาลก็จะไต฽สวน ไต฽สวน แล฾ว ยังไม฽ชําระอีกนําไปสู฽มาตรการปรับเช฽นเดียวกัน คดีให฾ใช฾เงินสามารถที่จะสั่งปรับได฾คือ สั่งให฾หน฽วยงาน ชดใช฾เงินจํานวนหนึ่ง แล฾วไม฽ยอมชดใช฾เงิน ถ฾าไม฽มีเหตุผลอันสมควรตรงนี้ศาลสั่งปรับได฾ ปรับแยกต฽างหากจาก จํานวนหนี้ที่ต฾องใช฾ตามคําพิพากษา ใช฾หลักการเดียวกันกับข฾อ ๑๓๙ คือ การบังคับคดีในกรณีที่ศาลกําหนด ข฾อบังคับตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๒) ถัดมากรณีที่ศาลพิพากษากําหนดคําบังคับให฾ลูกหนี้ตามคําพิพากษา ที่ไม฽ใช฽หน฽วยงานทางปกครอง หรือเป็นหน฽วยงานทางปกครองที่ไม฽มีกฎหมายห฾ามไม฽ให฾ทรัพย์สินอยู฽ในความรับผิด แห฽งการบังคับคดีใช฾เงิน กรณีอย฽างนี้เท฽ากับบังคับเอกชน คือต฾องมีการขอให฾ศาลออกหมายคดีเพื่อบังคับคดี แก฽ทรัพย์สินของลูกหนี้ตามคําพิพากษา มีหน฽วยงานบางหน฽วยงานที่ไม฽มีกฎหมายห฾ามไม฽ให฾ทรัพย์สินอยู฽ใน ความรับผิดแห฽งการบังคับคดี ถ฾าหน฽วยงานเช฽นนี้เป็นลูกหนี้ ตัวเจ฾าหนี้เองที่เป็นฝุายชนะคดีนี้จะต฾องให฾ศาล ออกหมายบังคับคดี กรณีต฽อมาการบังคับคดีในกรณีที่ศาลมีคําพิพากษาและกําหนดคําบังคับให฾หน฽วยงานทางปกครอง หรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐกระทําการหรืองดเว฾นกระทําการ กรณีนี้เมื่อศาลมีคําบังคับแล฾วให฾นําวิธีการบังคับคดี ตามข฾อ ๑๓๙ มาใช฾บังคับ เช฽นเดียวกัน คือ ติดตาม ตรวจสอบ รายงาน ยังไม฽ปฏิบัติตามรายงาน ศาลไต฽สวนเสร็จ กําหนดวิธีแล฾วยังไม฽ดําเนินการก็เช฽นเดียวกัน ด฾วยเหตุนี้ บทหลักจึงอยู฽ที่ข฾อ ๑๓๙ การบังคับคดีในกรณีอื่น จะอ฾างอิงข฾อ ๑๓๙ การบังคับคดีในกรณีศาลมีคําพิพากษาและกําหนดบังคับให฾หน฽วยงานทางปกครอง หรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐถือปฏิบัติต฽อสิทธิหรือหน฾าที่ของบุคคลที่เกี่ยวข฾องตามมาตรา ๗๒ วรรคหนึ่ง (๔) ให฾นํา ข฾อ ๑๓๙ มาใช฾บังคับโดยอนุโลมเช฽นเดียวกัน มีการบังคับคดีอีกประเภทหนึ่ง ซึ่งไม฽ใช฽เป็นคําพิพากษา แต฽เป็นคําสั่ง เช฽น คําสั่งทุเลาการบังคับตามกฎหรือคําสั่งทางปกครอง เมื่อศาลได฾มีคําสั่งทุเลาการบังคับตามกฎ หรือคําสั่งทางปกครอง และได฾แจ฾งให฾คู฽กรณีและผู฾ออกกฎหรือคําสั่งรับรองดังกล฽าวทราบ ตามข฾อ ๗๒ วรรคสี่ กําหนดให฾มีการแจ฾ง หากศาลเห็นว฽ามีกรณีต฾องบังคับหรือติดตามตรวจสอบการปฏิบัติตามคําสั่งศาล ให฾ศาล มีคําสั่งไปยังสํานักงานฯ เพื่อให฾พนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีดําเนินการตามข฾อ ๑๒๕ โดยอนุโลม คือ อํานาจหน฾าที่ของพนักงานเจ฾าหน฾าที่ที่ปฏิบัติงานบังคับคดีว฽าจะต฾องทําอย฽างไรบ฾าง ทั้งนี้ คําสั่งทุเลา การบังคับตามกฎหรือคําสั่งมีผลเป็นการทุเลาอยู฽แล฾ว แต฽หากจะต฾องมีการดําเนินการอย฽างหนึ่งอย฽างใด ศาลมีอํานาจในการออกคําสั่งให฾สํานักงานดําเนินการได฾ สุดท฾ายการบังคับคดีในกรณีที่ศาลกําหนดข฾อสังเกต เกี่ยวกับแนวทางหรือวิธีการดําเนินการให฾เป็นไปตามคําพิพากษาตามมาตรา ๖๙ วรรคหนึ่ง (๘) ซึ่งท฽านอาจารย์ สมรรถชัยฯ ได฾กล฽าวไว฾ว฽าคําพิพากษาบางคําพิพากษากําหนดข฾อสังเกตด฾วย เรียนว฽าข฾อสังเกตแยกจาก มาตรา ๖๙ วรรคหนึ่ง (๗) คือ คําบังคับตามมาตรา ๖๙ วรรคหนึ่ง (๘) คือ ข฾อสังเกตเกี่ยวกับแนวทาง หรือวิธีการดําเนินการให฾เป็นไปตามคําพิพากษา เพราะฉะนั้น ข฾อสังเกตไม฽ใช฽คําบังคับ เมื่อศาลกําหนด ข฾อสังเกตไปแล฾วจะไปบังคับเหมือนกับคําบังคับของศาลไม฽ได฾ ทําได฾แต฽เพียงติดตามว฽าได฾มีการดําเนินการ ตามข฾อสังเกตดังกล฽าวหรือไม฽ แล฾วรายงานต฽อศาล แต฽จะไปบังคับให฾มีการไต฽สวนหรือปรับไม฽ได฾ ถ฾าเป็น ข฾อสังเกต มีเพิ่มเติม คือ ขณะนี้ศาลปกครองมีการไกล฽เกลี่ยข฾อพิพาทในคดีปกครองแล฾ว มีการใช฾วิธีการ ไกล฽เกลี่ยเข฾ามาในการพิจารณาคดีจํานวนหนึ่ง แต฽ในชั้นบังคับคดียังไม฽มีการไกล฽เกลี่ย ในชั้นบังคับคดีเป็นเรื่องที่ ผู฾บริหารศาลปกครอง และคณะอนุกรรมการเกี่ยวกับการพัฒนาระบบงานบังคับคดี นํามาคิดคํานึงอยู฽ว฽า ควรจะต฾องมีการไกล฽เกลี่ยในชั้นบังคับดีด฾วยหรือไม฽ เพราะการบังคับคดีบางครั้งอาจจะไม฽ต฾องไปถึงที่สุด จะมีการไกล฽เกลี่ยข฾อพิพาทได฾อาจจะต฾องมีการปรับปรุงแก฾ไขระเบียบในโอกาสต฽อไป 93

23 นายเกียรติภูมิแสงศศิธร อธิบดีศาลปกครองนครราชสีมา : วิทยากร ช฽วงแรกได฾อธิบายถึงเรื่องการขอบังคับคดี ซึ่งยืนยันว฽าเป็นหน฾าที่ของเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา ซึ่งในหนี้เงินที่ต฾องมีการบังคับคดีนั้น เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาคงมีแต฽เพียงหน฽วยงานทางปกครองเท฽านั้น ดังนั้น โดยเฉพาะอย฽างยิ่งฝุายกฎหมายของหน฽วยงานทางปกครองต฾องเข฾าใจกระบวนการในการบังคับคดี ประการที่หนึ่ง คือ คําขอบังคับคดีต฾องยื่นต฽อศาล โดยในคําขอตามกฎหมายระบุไว฾ว฽าต฾องบรรยายถึงหนี้ที่ยังไม฽ได฾รับชําระ เนื่องจากลูกหนี้อาจชําระหนี้บางส฽วนแล฾ว จึงเป็นหน฾าที่ของเจ฾าหนี้จะต฾องบรรยายว฽าหนี้ที่ยังไม฽ได฾รับชําระ มีจํานวนเท฽าใด รวมทั้งต฾องบรรยายถึงวิธีการที่ต฾องการให฾ศาลบังคับคดี ซึ่งในหนี้เงินมีอยู฽ ๒ วิธี คือ ยึด หรืออายัดทรัพย์สินของลูกหนี้ตามคําพิพากษา เพื่อนําเงินมาชําระหนี้เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาต฽อไป จะเห็นว฽า รูปแบบการบังคับคดีในหนี้เงินในคดีปกครองที่ออกหมาย มีรูปแบบเนื้อหาลักษณะเหมือนกับคดีแพ฽ง ในเรื่องหนี้เงินทุกประการ ดังนั้น หลักการที่เกิดขึ้นในการบังคับคดีหนี้เงินในคดีแพ฽งตามประมวลกฎหมาย วิธีพิจารณาความแพ฽ง สามารถนําเอาหลักการเดียวกันมาใช฾ในคดีปกครองได฾เกือบทั้งหมด เมื่อยื่นคําขอไปแล฾ว เมื่อศาลพิจารณาแล฾วครบถ฾วนตามหลักเกณฑ์ที่กฎหมายกําหนด ศาลจะอนุญาต คือ หมายตั้งเจ฾าพนักงาน บังคับคดี เมื่อศาลออกหมายอนุญาตตั้งเจ฾าพนักงานบังคับคดี กระบวนการในการบังคับคดีจะเริ่มต฾น การเริ่มต฾นกระบวนการในการบังคับคดีต฾องเข฾าใจก฽อนว฽าผู฾ทําหน฾าที่บังคับคดีในคดีหนี้เงินนั้น คือ เจ฾าพนักงาน บังคับคดี แล฾วก฽อนที่จะนําไปสู฽การบังคับคดีต฾องเข฾าใจหลักการในการบังคับคดีในเรื่องหนี้เงินก฽อน ประการที่สอง การบังคับคดีจะไม฽ทําต฽อตัวลูกหนี้หลักในการบังคับคดี คือ จะไม฽ทําต฽อตัวลูกหนี้ พิพากษาขับไล฽ ลูกหนี้ไม฽ยอม ออก จะไม฽เอาเจ฾าหน฾าที่ตํารวจไปจับ แต฽จะใช฾วิธีคือ ออกหมายจับแล฾ว นํามาขังเพื่อปฏิบัติตามคําพิพากษา กรณีนี้คือ ตัวอย฽างในเรื่องหนี้เงิน รูปแบบการบังคับคดีคือ จะใช฾วิธีการยึด หรืออายัด ซึ่งมีหลักสําคัญ ๓ ประการ ประการที่หนึ่ง คือ ทรัพย์สินที่ยึด หรืออายัดสิทธิเรียกร฾อง อายัดนั้นต฾องเป็นของลูกหนี้ คําว฽าต฾องเป็น ของลูกหนี้ไม฽จําเป็นต฾องเป็นของลูกหนี้ทั้งหมด ขอให฾ลูกหนี้มีส฽วนตรงนั้นก็ไปยึดอายัดได฾ ประการที่สอง คือ ห฾ามมิให฾ยึดหรืออายัดเกินกว฽าจํานวนหนี้ ประการที่สาม คือ ทรัพย์สิน สิทธิเรียกร฾องที่ถูกยึด หรืออายัดแล฾ว ห฾ามมิให฾ยึด หรืออายัดซ้ําอีก ทั้งนี้ เนื่องจากเมื่อยึด หรืออายัดไปแล฾ว เจ฾าหนี้ที่ยึด อายัด ก็เอาไปขาย ขายได฾ก็ มีเจ฾าหนี้อื่นก็มาแบ฽งกัน ซึ่งจะกล฽าวในรายละเอียดต฽อไป ในการบังคับคดีจะเห็นว฽ากระบวนการในการบังคับคดีทั้งหลายทั้งปวง ผู฾ทําหน฾าที่ในการบังคับคดี คือ เจ฾าพนักงานบังคับคดี ซึ่งตรงนี้ในเอกสารจะเขียนเกี่ยวกับอํานาจทั่วไปของเจ฾าพนักงานบังคับคดี ก฽อนจะ เข฾าสู฽เนื้อหาขออธิบายก฽อนว฽า การบังคับคดีในหนี้เงินในเรื่องออกหมายนั้น กระบวนการทั้งหลายทั้งปวง ต฾องตั้งต฾นโดยเจ฾าหนี้ คือ เมื่อเป็นเจ฾าหนี้ ซึ่งอาจจะเป็นฝุายกฎหมายของหน฽วยงาน การบังคับคดียึด หรืออายัด ต฾องทําโดยเจ฾าหนี้จะต฾องไปสืบหาทรัพย์ก฽อนเช฽นสืบจากที่อยู฽หรือจากธนาคาร เมื่อสืบทรัพย์แล฾ว ถ฾าเจอ ต฾องพาเจ฾าพนักงานไปดําเนินการยึด หรืออายัด แต฽การดําเนินการยึด หรืออายัด ไม฽ได฾เกิดขึ้นโดยอัตโนมัติ เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาซึ่งในกรณีนี้คือ หน฽วยงานทางปกครองต฾องไปยื่นคําขอต฽อเจ฾าพนักงานบังคับคดี เพื่อนําเจ฾าพนักงานบังคับคดีไปดําเนินการยึด หรืออายัด ตามรูปเรื่องต฽อไป รวมทั้งวางค฽าใช฾จ฽ายเสร็จแล฾ว เจ฾าพนักงานบังคับคดีจะไปดําเนินการเห็นว฽าประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งที่แก฾ไขใหม฽ได฾เพิ่มอํานาจ ในการบังคับคดีในหนี้เงินให฾สอดคล฾องกับสภาพปัจจุบัน โดยปกติเวลายึดจะนึกถึงสังหาริมทรัพย์ อสังหาริมทรัพย์ การยึดทรัพย์ของลูกหนี้ยึดหุ฾น ยึดสิทธิในสิทธิบัตร ยึดทรัพย์ในเครื่องหมายการค฾า ยึดสิทธิการเช฽า คือ สรุปง฽าย ๆ ว฽า อะไรที่คํานวณเป็นราคาเงินได฾ กฎหมายใหม฽ให฾ยึดได฾หมด เมื่อยึดแล฾ว อายัดแล฾ว กระบวนการ ต฽อไป คือ การดําเนินการขาย ได฾เงินก็นํามาแบ฽งกัน แต฽กระบวนการยึด อายัด มีข฾อสังเกตอยู฽อย฽างหนึ่ง คือ เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาจะต฾องดําเนินการยึด หรืออายัด ภายในสิบปี ไม฽ใช฽ว฽าการบังคับคดีจะดําเนินการได฾ จนกว฽าจะได฾รับชําระหนี้ ในการบังคับคดีในหนี้เงิน กฎหมายกําหนดไว฾อย฽างชัดเจนว฽าต฾องดําเนินการภายใน สิบปีนับแต฽วันที่ศาลมีคําพิพากษาหรือคําสั่งในชั้นที่สุด ดําเนินการภายในสิบปีในที่นี้หมายความว฽า ต฾องตั้งต฾น 94

24 คือ ต฾องไปดําเนินการยึด หรืออายัด ให฾ตั้งต฾นให฾ได฾ภายในสิบปีส฽วนกระบวนการภายหลังนั้นไม฽เป็นไร มีประเด็นปัญหาว฽าก฽อนครบสิบปีได฾ไม฽นาน เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาไปสืบเจอทรัพย์ หรือคิดว฽าลูกนี้น฽าจะ ซ฽อนทรัพย์บางส฽วนอยู฽ เลยขอขยายระยะเวลาการบังคับคดีออกไปสามารถทําได฾หรือไม฽ ประเด็นปัญหาคือว฽า ระยะเวลาการบังคับคดีเป็นอายุความหรือไม฽ คําตอบคือ ระยะเวลาการบังคับคดีสิบปีนั้นไม฽ใช฽อายุความ เมื่อไม฽ใช฽อายุความแปลว฽าก฽อนครบกําหนดระยะเวลาสิบปี เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาสามารถขอขยายระยะเวลา การบังคับคดีออกไปได฾ซึ่งเป็นสิทธิของเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา ส฽วนศาลจะอนุญาตหรือไม฽อนุญาตเป็นอีกเรื่อง เมื่อยื่นไปแล฾วก็มีสิทธิขอขยายได฾อีก ส฽วนศาลจะอนุญาตหรือไม฽อนุญาตเป็นอีกเรื่องเช฽นกัน ในการบังคับคดียึด หรืออายัด มีหลักสําคัญ ๓ ประการว฽า ทรัพย์สินหรือสิทธิเรียกร฾องที่ยึด หรืออายัดต฾องเป็นของลูกหนี้ ห฾ามมิให฾ยึด หรืออายัดซ้ํา กรณีเหล฽านี้หากเกิดปัญหา เช฽น ไปยึดทรัพย์ ของผู฾อื่นก็ดี หรือเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาในคดีอื่นที่ต฾องห฾ามมิให฾ยึด หรืออายัดซ้ําจะทําอย฽างไร กฎหมาย กําหนดทางแก฾ไว฾ในระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ว฽าด฾วยวิธีพิจารณาคดีปกครอง (ฉบับที่ ๘) พ.ศ. ๒๕๖๒ ภาค ๔ การบังคับคดีตามคําพิพากษาหรือคําสั่ง ตัวอย฽างเช฽น ที่บอกว฽าทรัพย์สินที่ยึด หรือสิทธิเรียกร฾องที่อายัดต฾องเป็นของลูกหนี้ ถ฾าปรากฏว฽าไม฽ใช฽ของลูกหนี้ บุคคลที่ได฾รับความเดือดร฾อนเสียหาย หรือเป็นเจ฾าของทรัพย์ที่แท฾จริงก็ต฾องเข฾ามาโดยวิธีการยื่นคําร฾อง ทั้งนี้ คําร฾องหลักที่ปรากฏอยู฽ในระเบียบ ที่ประชุมใหญ฽นั้น มีอยู฽ด฾วยกัน ๓ คําร฾อง โดยคําร฾องขอกันส฽วนนั้นเป็นไปตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณา ความแพ฽ง มาตรา ๓๒๒ ส฽วนกรณีที่ไปยึดทรัพย์สินของผู฾อื่น ต฾องมายื่นคําร฾องขอให฾ปล฽อยทรัพย์ ซึ่งเป็นไปตาม ระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ ข฾อ ๑๖๕ และถ฾าเป็นกรณีเจ฾าหนี้อื่นที่เห็นว฽าเป็นการยึดหรืออายัดซ้ํา ต฾องมา ยื่นคําร฾องขอเฉลี่ยทรัพย์ ซึ่งเป็นไปตามระเบียบฯ ข฾อ ๑๖๓ เมื่อยื่นคําร฾องเข฾ามา กระบวนการในชั้นบังคับคดี เป็นกระบวนการที่มีบุคคลภายนอกเข฾ามาเกี่ยวข฾อง เป็นกระบวนการที่ไม฽ได฾มีส฽วนเกี่ยวเนื่องกับการพิพากษาคดี ที่ผ฽านมาก฽อนหน฾านี้จะเห็นว฽า เมื่อยื่นคําร฾องเข฾ามา ยกตัวอย฽างเช฽น คําร฾องขอเฉลี่ยทรัพย์ก็ดี คําร฾องขอให฾ ปล฽อยทรัพย์ก็ดีเมื่อยื่นคําร฾องเข฾ามา ก็จะมีการต฽อสู฾คดีกันอีกครั้งหนึ่ง โดยการต฽อสู฾คดีครั้งที่สองจะเป็นการต฽อสู฾ โดยการเปลี่ยนจากเดิมผู฾ฟูองคดีกับผู฾ถูกฟูองคดี เปลี่ยนเป็นผู฾ร฾องกับเจ฾าหนี้ เพราะเจ฾าหนี้จะเสียประโยชน์ ยกตัวอย฽างเช฽น คําร฾องขอให฾ปล฽อยทรัพย์ เจ฾าหนี้พาเจ฾าพนักงานไปยึด อายัด ต฽อมา มีคนยื่นคําร฾องว฽าทรัพย์นั้น ไม฽ใช฽ของลูกหนี้ขอให฾ปล฽อย ก็เป็นข฾อพิพาทกันระหว฽างผู฾ร฾อง ซึ่งอ฾างตัวว฽าเป็นเจ฾าของทรัพย์ กับอีกฝั่งหนึ่ง คือ เจ฾าหนี้จะมีการต฽อสู฾คดี ในการต฽อสู฾ชั้นบังคับคดีของคดีปกครองนั้นมีลักษณะที่แตกต฽างจาก การดําเนินกระบวนพิจารณาชั้นบังคับคดีในคดีแพ฽งอย฽างสิ้นเชิง เพราะว฽าในการดําเนินการชั้นบังคับคดี ในคดีแพ฽งนั้นจะใช฾ระบบกล฽าวหา ผู฾ใดกล฽าวอ฾างผู฾นั้นนําสืบ ศาลวางตัวเป็นกลาง มีการยื่นบัญชีพยาน มีการ ถามพยาน ถามค฾าน ถามติง คําร฾องขอให฾ปล฽อยทรัพย์ยื่นเข฾ามา ก็มีการนัดสืบพยาน ก็สู฾คดีกันไปตามรูปเรื่อง แต฽ในคดีปกครองเนื่องจากเป็นระบบไต฽สวน ดังนั้น กระบวนการที่เกิดขึ้นในชั้นคําร฾องต฽าง ๆ เหล฽านี้ จะดําเนินการโดยศาล โดยใช฾รูปแบบของวิธีพิจารณาคดีปกครองเป็นหลัก เสร็จแล฾วศาลวินิจฉัยไปตามรูปเรื่อง ในการดําเนินกระบวนการในชั้นบังคับคดีเกี่ยวกับคําร฾องต฽าง ๆ จริง ๆ คําร฾องที่ปรากฏในกฎหมายนั้นจะมี ๓ คําร฾องหลัก แต฽ในความเป็นจริงคําร฾องที่ยื่นในชั้นบังคับคดีมีมากกว฽านี้ เช฽น คําร฾องต฽าง ๆ ที่เกิดขึ้นใน ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง ในการบังคับคดีจะมีการยึด อายัด ซึ่งเป็นวัตถุประสงค์สูงสุดในการฟูองหนี้เงินของหน฽วยงาน หน฽วยงานฟูองคดีประสงค์ที่จะได฾รับชําระหนี้ครบถ฾วน ก็นําไปสู฽ขั้นตอนสุดท฾ายของการบังคับคดี ซึ่งเราเรียกว฽า การบังคับคดีเสร็จสิ้น คือ กระบวนการยึด อายัด ต฾องดําเนินการภายในสิบปีนับแต฽วันที่คําพิพากษา หรือคําสั่ง ในชั้นที่สุด การบังคับคดีเสร็จสิ้นจะเกิดขึ้นสองกรณี กรณีที่หนึ่ง คือเจ฾าหนี้ได฾รับชําระหนี้ครบถ฾วน ถือว฽า การบังคับคดีเสร็จสิ้น กับการบังคับคดีเสร็จสิ้นอีกอย฽างหนึ่งคือ เสร็จสิ้นไปโดยอายุความ โดยระยะเวลา หมายความว฽า พอครบสิบปีกระบวนการในการบังคับคดีนี้จบแล฾ว จะเอาเจ฾าพนักงานบังคับคดีไปยึดก็ไม฽ได฾ 95

25 หรือเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาที่ละเลยปล฽อยให฾เวลาล฽วงเลยไปครบสิบปีจะมาขอหมายบังคับคดีก็ขอให฾ไม฽ได฾ เช฽นกัน ดังนั้น โดยสภาพของการบังคับคดีเสร็จสิ้นไปโดยปริยาย ทั้งนี้จากสถิติการบังคับคดีที่ผ฽านมา พบว฽า มีเจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาที่เป็นหน฽วยงานจํานวนมากที่ไม฽ได฾มาขอบังคับคดี หรือมาดําเนินการบังคับคดีแล฾ว แต฽ไม฽ได฾รับชําระหนี้ครบถ฾วน เนื่องจากพ฾นระยะเวลาสิบปีไปก฽อน จึงอยากจะเน฾นย้ําว฽ากระบวนการในการ บังคับคดีในหนี้เงินที่เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษาเป็นหน฽วยงาน สิ่งที่สําคัญที่สุดมีอยู฽ ๒ เรื่อง คือ ต฾องยื่นคําขอ บังคับคดี และต฾องรีบไปดําเนินการยึด หรืออายัดให฾แล฾วเสร็จ ยึด หรืออายัดภายในระยะเวลาสิบปีนับแต฽วันที่ มีคําพิพากษาหรือคําสั่งในชั้นที่สุด มีเรื่องต฽อไปซึ่งไม฽ได฾เกี่ยวกับกฎหมายปกครอง คือ เจ฾าหนี้ตามคําพิพากษา เมื่อยึด หรืออายัดแล฾วได฾รับชําระหนี้ไม฽ครบถ฾วน หนี้ส฽วนที่เหลือบางรายก็ไปฟูองเป็นคดีล฾มละลาย ซึ่งเป็น อีกเรื่องหนึ่ง นายสมรรถชัย วิศาลาภรณ์ ประธานแผนกคดีบริหารงานบุคคลในศาลปกครองสูงสุด : วิทยากร ขอบคุณท฽านอาจารย์เกียรติภูมิฯ ข฾อสังเกตของอาจารย์เกียรติภูมิฯ หน฽วยงานที่เกี่ยวข฾อง ได฾ติดตามว฽าการบังคับคดีปกครองในปัจจุบันหน฽วยงานทางปกครองไม฽มาดําเนินการขอออกหมายบังคับ หรือไม฽ดําเนินการในการที่จะไปสืบทรัพย์สิน แล฾วก็บังคับคดีไม฽ได฾จนพ฾นระยะเวลาไป เพราะฉะนั้นจึงมีข฾อสรุป ในเบื้องต฾นว฽า ผู฾เกี่ยวข฾องในหน฽วยงานทางปกครองหรือเจ฾าหน฾าที่ของรัฐต฾องไปจัดให฾มีการอบรมเพิ่มเติม เพื่อให฾ความรู฾ว฽า รัฐชนะคดีแล฾ว บังคับคดีกันอย฽างไร จะมาขอหมายบังคับคดีและจะไปสืบทรัพย์อย฽างไร วิธีการ อย฽างไร ศาลปกครองมีระบบอย฽างที่ท฽านอาจารย์อนนท์ฯ ได฾กล฽าวไว฾ มีระบบเตือนให฾ทราบว฽าเป็นเจ฾าหนี้มีสิทธิ ที่จะมาดําเนินการขอบังคับคดี มีระบบเตือน บางครั้งมีระบบเตือนไปแล฾วก็ไม฽ได฾ดําเนินการอาจจะเป็นเพราะว฽า เจ฾าหน฾าที่ไม฽ต฽อเนื่อง คือ เปลี่ยนผู฾ปฏิบัติหรือยังขาดความรู฾ความเข฾าใจ การจัดสัมมนาในโอกาสครบรอบ ๒๒ ปี ศาลปกครอง กระผมและเจ฾าหน฾าที่ผู฾เกี่ยวข฾อง รวมทั้งท฽านอาจารย์ที่อยู฽บนเวทีนี้ด฾วย เห็นว฽า การบังคับคดีเป็นเรื่องสําคัญ เป็นเรื่องที่กระทบต฽อบุคคลที่เป็นลูกหนี้ บุคคลภายนอก แต฽ขณะเดียวกันเจ฾าหนี้ ผู฾ที่ชนะคดีก็ต฾องมีสิทธิตามคําพิพากษา สิ่งเหล฽านี้กฎหมายได฾กําหนดหลักเกณฑ์ไว฾ แต฽ต฾องเป็นไปด฾วย ความร฽วมมือของเจ฾าหนี้ ลูกหนี้ผู฾เกี่ยวข฾อง ศาลปกครองได฾พยายามพัฒนาในเรื่องการบังคับคดีเพราะถือว฽า เป็นเรื่องสําคัญอยู฽ในแผนขั้นตอนการปฏิบัติงาน เป็นเปูาหมายสําคัญที่จะบังคับคดีให฾รวดเร็วให฾มีประสิทธิภาพ เราตั้งหน฽วยบังคับคดีตามกฎหมายทั้งในส฽วนกลาง ส฽วนภูมิภาคแล฾ว ตั้งคณะกรรมการ คณะทํางาน ก็ได฾แก฾ไข กฎหมาย ระเบียบ ยกตัวอย฽างเช฽น การแก฾พระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองฯ ให฾มีกระบวนการในการบังคับคดี ที่ชัดเจนยิ่งขึ้น ได฾ออกระเบียบที่ประชุมใหญ฽เกี่ยวกับการบังคับคดีปกครอง ออกระเบียบเพิ่มเติมจากที่ ไม฽มีในประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง เช฽น เรื่องการขอบังคับคดีก฽อนคดีถึงที่สุด เรื่องปรับหน฽วยงาน ในชั้นบังคับคดี แต฽การจะออกระเบียบก็ไม฽ได฾คิดเอง ก็ไปศึกษาว฽าการบังคับคดีปกครองในต฽างประเทศ มีข฾อจํากัดอย฽างไร มีระบบอย฽างไร ขณะเดียวกันเวลานํามาใช฾ต฾องใช฾ด฾วยความรอบคอบ เพราะเราตระหนักดีว฽า ถ฾าไปบังคับคดีที่กรมบังคับคดี ในคดีแพ฽งปฏิบัติอย฽างหนึ่ง มาบังคับคดีที่คดีปกครองปฏิบัติอีกอย฽างหนึ่ง ประชาชนจะสับสน เพราะฉะนั้นเรื่องไหนที่เป็นเรื่องแพ฽งเราก็ปฏิบัติใกล฾เคียงกัน จะนําประมวลกฎหมาย วิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾ เขียนในหลักไว฾จะแตกต฽างกันมาก คือ วิธีปฏิบัติเล็กน฾อย เช฽น ค฽าใช฾จ฽ายอะไรต฽าง ๆ แต฽หลักการยังคงเหมือนกัน แต฽บางเรื่องเป็นเรื่องคดีปกครอง ซึ่งไม฽อาจที่จะเอาวิธีพิจารณาความแพ฽งมาใช฾ได฾ เราได฾ศึกษาในเรื่องนี้มาออกระเบียบทําในส฽วนที่เกี่ยวข฾อง ขณะนี้จะออกประกาศเกี่ยวกับการกําหนด หลักเกณฑ์ และได฾จัดทําคู฽มือตุลาการศาลปกครองเรื่องบังคับคดีปกครอง จัดทําคู฽มือสํานักงานของเจ฾าหน฾าที่ และได฾ออกระเบียบสํานักงานเป็นขั้นตอนปฏิบัติของเจ฾าหน฾าที่ ในการสัมมนาวันนี้เอกสารเกี่ยวกับกฎหมาย ระเบียบต฽าง ๆ ได฾ให฾ฝุายผู฾จัดการสัมมนาให฾ท฽านที่รับฟังอยู฽สามารถสืบค฾นได฾ง฽ายยิ่งขึ้น อาจจะไม฽ได฾ตอบคําถาม 96

26 ทั้งหมด แต฽มีคําถามบางประการฝากมา ถามว฽า เวลามีปัญหาในชั้นบังคับคดีแล฾วเป็นข฾อพิพาทจะฟูองที่ ศาลปกครองหรือไปฟูองที่ศาลยุติธรรม คําตอบคือช฽องทางในการบังคับคดีเอาหลักบางเรื่องไม฽ต฾องฟูองเป็น คดีใหม฽ ก็ไปยื่นคําร฾องที่เป็นข฾อพิพาท เช฽น มีเรื่องการบังคับคดีกันอยู฽ที่ศาลแพ฽งหรือศาลยุติธรรมในส฽วนเกี่ยวกับ คดีแพ฽งแล฾ว ก็ไปยื่นคําร฾องตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง ในเรื่องการเพิกถอนการบังคับคดี ที่ผิดระเบียบ หมายบังคับคดีคําบังคับที่ออกมาโดยไม฽ถูกต฾องหรือไปยื่นในคดีนั้น ๆ ตามช฽องทางที่กฎหมาย กําหนด คดีปกครองมายื่นตามระเบียบของศาลขอให฾เพิกถอนหมายบังคับคดีที่ผิดระเบียบ หรือมีช฽องทาง ในการอุทธรณ์ แต฽ถ฾าเรื่องนั้นไม฽อาจยื่นได฾ในคดีนั้น เช฽น เกิดความรับผิดทางละเมิด กฎหมายเขียนไว฾และมีการ แก฾ไข ก฽อนนี้ถ฾ามีความรับผิดทางละเมิดเกี่ยวกับการบังคับคดี ศาลปกครองรับไว฾เป็นคดีตามมาตรา ๙ วรรคหนึ่ง (๓) แต฽ปัจจุบันได฾มีการแก฾ไขประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽งว฽า ความรับผิดทางละเมิด ถ฾าเกิดขึ้นในการปฏิบัติหน฾าที่ของเจ฾าหน฾าที่ แล฾วจะฟูองคดี ถ฾าคดีนั้นพิพาทกันที่ศาลยุติธรรม ฟูองที่ ศาลยุติธรรม แต฽ถ฾าสํานักบังคับคดีปกครองไปบังคับคดี และมีความรับผิดทางละเมิดที่จะไปฟูองเป็นคดีต฽างหาก ก็ฟูองกันที่ศาลปกครอง รวมทั้งถ฾ามีศาลอื่นที่จะมีการบังคับคดีก็แก฾ไขกฎหมายในส฽วนนี้ แต฽ช฽องทางนี้ เราต฾องไปศึกษาก฽อน คือ ช฽องทางในคดีนั้นก฽อนยื่นในคดีนั้น ช฽องทางประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ฽ง หรือระเบียบของที่ประชุมใหญ฽ฯ แล฾วถ฾าเป็นบุคคลภายนอกได฾รับผลกระทบแล฾วไปเข฾าหลักเกณฑ์ในเรื่อง ความรับผิดทางละเมิดก็มาฟูองเป็นคดี ขอขอบคุณท฽านวิทยากรทั้งสองท฽าน ขอบคุณศาลปกครอง ที่ได฾พยายามดําเนินการในส฽วนนี้มา เพื่อผลลัพธ์คือ เพื่อให฾คดีปกครอง ข฾อพิพาทเป็นไปโดยรวดเร็ว มีความเป็นธรรม เป็นที่พึ่งของประชาชน หวังว฽าการบังคับคดีปกครองจะพัฒนาต฽อไป แต฽ต฾องขึ้นอยู฽กับความร฽วมมือของคู฽กรณีผู฾เกี่ยวข฾อง ขอย้ําว฽า การมาใช฾สิทธิในชั้นบังคับคดีต฾องใช฾สิทธิโดยสุจริต เราฟังกันมาไม฽ใช฽มายื่นคําร฾องประวิงคดี มายื่นคําร฾องขอให฾ บังคับคดีล฽าช฾า หรือตัวเองก็ไม฽มีสิทธิที่จะมายื่นคําร฾องเข฾ามายื่นคําร฾องให฾การบังคับคดีล฽าช฾าแต฽ถ฾าทุกฝุาย ใช฾สิทธิตามกฎหมาย ศาลก็จะให฾ความเป็นธรรม ศาลใช฾ระบบไต฽สวน ต฾องไต฽สวนให฾ได฾ข฾อเท็จจริง จะมีคําสั่ง ในชั้นบังคับคดีก็ทําให฾เกิดความเป็นธรรมมากขึ้น ขอขอบคุณผู฾รับฟังทั้งในห฾อง และระบบออนไลน์ต฽าง ๆ ขอจบการสัมมนาเพียงเท฽านี้ขอบคุณ 97