ราชสกุลวงศ์

ประการที่ ๙ พระเจ้าลูกเธอชายหญิง ที่ประสูติแต่พระมารดาด�ำรงพระยศเป็นพระราชนัดดาของ
พระมหากษัตริย์ ซึ่งเรียกว่า หลานหลวง แต่พระราชนัดดาชั้นนี้ส่วนใหญ่มักมีพระยศเพียงหม่อมเจ้า ดังนั้น
พระเจ้าแผ่นดินจึงทรงโปรดให้ยกพระมารดาขึ้นเป็นพระองค์เจ้าก่อน เมื่อประสูติพระเจ้าลูกเธอจึงจะด�ำรง
พระยศเจ้าฟ้าได้ ธรรมเนียมนี้หากพระชนนีเป็นเพียงหม่อมเจ้าแล้ว พระเจ้าแผ่นดินจะทรงยกพระเจ้าลูกเธอ
ขน้ึ เปน็ เจา้ ฟ้ามิไดเ้ ลย
ประการที่ ๑๐ เมอ่ื พระมหากษตั รยิ เ์ สวยราชสมบตั ิ จะทรงสถาปนาพระเชษฐภคินีและพระอนุชาที่
ประสตู ริ ว่ มพระชนกชนนขี ้ึนเปน็ เจ้าฟา้ กไ็ ด้

ล�ำดบั ศกั ดข์ิ องเจา้ ฟ้า

แตเ่ ดมิ มา เจ้าฟ้าท่ีดำ� รงพระอิสรยิ ยศเป็นสมเดจ็ พระเจ้าพี่นางเธอ นอ้ งนางเธอ สมเดจ็ พระเจา้ พย่ี าเธอ
นอ้ งยาเธอ จดั เปน็ เจา้ ฟา้ ชน้ั เอก สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอชายหญงิ จดั เปน็ เจา้ ฟา้ ชนั้ โท สว่ นสมเดจ็ พระเจา้ หลานเธอ
จดั เป็นเจ้าฟ้าช้ันตรี การจัดล�ำดับศักดิ์ของเจ้าฟ้านี้มีความคล้ายคลึงกับการนับล�ำดับศักด์ิญาติของสามัญชน
ธรรมเนยี มประเพณใี นราชตระกลู ดงั กลา่ วคงถือปฏิบัติมาจนถึงปจั จบุ นั

การเรียกขานเจา้ ฟา้

โดยทวั่ ไปเจา้ ฟา้ มกั จะมคี ำ� เรยี กพระนามเปน็ ลำ� ลองตา่ งชน้ั กนั คอื เจา้ ฟา้ ทเ่ี ปน็ ลกู หลวงชน้ั เอก เรยี กขาน
พระนามวา่ เปน็ เจา้ ฟา้ ชนั้ ทลู กระหมอ่ ม อนั เปน็ คำ� ทใ่ี ชเ้ รยี กเฉพาะเจา้ ฟา้ วงั หลวงเทา่ นนั้ สว่ นเจา้ ฟา้ ทมี่ พี ระมารดา
เปน็ เพียงหลานหลวง เรียกขานพระนามว่า สมเดจ็ ชาย สมเดจ็ หญิง ตลอดจนเจา้ ฟา้ ประเภทอืน่  ๆ ดว้ ย
เจ้าฟ้าท้ัง ๒ ประเภทน้ีจะทรงขานพระนามสมเด็จพระราชบิดาว่า ทูลกระหม่อม และพระโอรสธิดา
ของเจ้าฟ้าชั้นทูลกระหม่อม ก็จะเรียกพระบิดาว่า ทูลกระหม่อมได้เช่นกัน ค�ำน้ีจะเรียกขานมาได้จนถึงชั้น
พระราชนัดดาเท่านั้น โดยทรงเรียกว่า ทูลกระหม่อมปู่ หรือทูลหม่อมปู่ ส่วนหม่อมราชวงศ์และหม่อมหลวง
ไม่นิยมเรยี กบรรพบรุ ษุ ของบิดาว่า ทลู กระหมอ่ มทวด ท้ังนี้เพราะสมยั โบราณถอื ว่าเป็นการอาจเอ้อื ม

พระอิสรยิ ยศธรรมเนยี มของเจ้าฟ้า

ตั้งแต่เจ้าฟ้าประสูติ จะมีธรรมเนียมหลายประการที่แตกต่างจากเจ้านายพระยศอื่น ดังท่ีพระบาท
สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ไว้ในหนังสือเรื่องธรรมเนียมราชตระกูลในกรุงสยาม
ความตอนหนึ่งวา่

“...หนึง่ เมื่อเวลาประสูตเิ จ้าฟา้ น้นั ครบเดือนเขา้ แลว้ พราหมณจ์ ะยกขึ้นอู่ ต้องว่าคาถา
สรรเสรญิ ไกรลาส เหมือนหนึ่งเอาหงส์ขึ้นบนเปล แล้วกลอ่ มด้วยคาถาของพราหมณ์ แลมีเครื่อง
มโหรอี ยา่ งหนึง่ เฉพาะท�ำได้แตก่ ารหลวง แลการของเจ้าฟ้า คือมีซอคันหนึ่ง มบี ัณเฑาะว์ ๒ อนั
มีคนขบั คนหน่งึ เรียกว่าขบั ไม้
ตั้งแต่ข้ึนพระอู่แล้ว มีข้าหลวงส�ำหรับร้องเพลงเห่ ในเวลาประทมเรียกว่าช้าลูกหลวง
ท�ำนองแลถ้อยค�ำไม่เหมือนกันกับที่เห่เจ้านายตามธรรมเนียมเป็นค�ำสูง ๆ เป็นต้นว่า อย่างเช่น
พระเสด็จมาผา่ นพภิ พปกปอ้ งพระวงศานุวงศแ์ ลราษฎรดงั น้ี

218

พเี่ ลีย้ งนางนมน้ัน เติมยศพระขา้ งหน้าเรียกเป็นพระพ่เี ล้ียงพระนม ขา้ ในกรมมีตำ� แหนง่ ตัง้
นายเวร ๔ ปลัดเวร ๔ บา้ ง อย่างละ ๖ บ้าง ตามทนี่ ายเวรต�ำรวจ นายเวรมหาดเล็ก นายเวร
ฝพี ายมากบา้ งนอ้ ยบา้ ง ตามแตเ่ จา้ ของจะต้ังวิเศษกวา่ เจา้ นายตามธรรมเนยี ม
เมื่อเวลาพระชนมพรรษาครบ ๙ ขวบ มกี ารแหง่ ลงสรงในแม่น้�ำ ภายใต้มณฑปต้งั อย่บู นแพ
ในนำ้� เมอ่ื พระชนมพรรษาครบกำ� หนดโสกนั ต์ กม็ เี ขาไกรลาส การแหโ่ สกนั ตน์ นั้ เปน็ ๖ วนั ๗ วนั
ท้ังลอยพระเกศา แลเมื่อเวลาโสกันต์เจ้าฟ้าต้องนั่งบนหนังราชสีห์ ฤๅรูปราชสีห์ปัก อย่างเช่น
พระเจ้าแผ่นดิน ข้ึนพระภัทรบิฐ แลจุกที่แบ่งเวลาจะตัด ตามธรรมเนียมเจ้านายทั้งปวงแบ่ง
สามแหยม แต่เจ้าฟ้าตอ้ งแบง่ ๕ แหยม เรียกว่าเบญจสขิ ร คอื เอาอยา่ งเทวดาองคห์ น่งึ ซึ่งเป็นคน
ดีดพิณของพระอศิ วรได้ทำ� ผมเปน็ ๕ แหยม แลสรงน้�ำด้วยปากสตั วท์ ั้ง ๔ ดังเชน่ การโสกนั ตท์ เ่ี คย
มีมาแลว้ ...”
อนงึ่ ตามราชประเพณสี มเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟา้ ยงั มไิ ดม้ พี ระนามจนพระชนมายุ ๘ หรอื ๙ พรรษา
จึงจะพระราชทานพระนามโดยพระสพุ รรณบัฏ ซึง่ เรียกว่า การเฉลิมพระสุพรรณบฏั บางครั้งมเี หตขุ ดั ขอ้ งมิได้
รับพระสุพรรณบัฏเฉลิมพระนามจนเป็นเจ้าฟ้าไม่มีพระนาม เม่ือพระชนมายุมากขึ้น จึงได้รับพระสุพรรณบัฏ
เปน็ เจา้ ฟ้าตา่ งกรมในครง้ั เดียว หรือบางพระองค์ไมไ่ ด้รบั เลยจนสิน้ พระชนม์กม็ ี ได้แก่ เจ้าฟ้าปว๋ิ พระราชโอรส
ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา้ นภาลยั รัชกาลท่ี ๒ เปน็ ต้น

เครื่องยศ

เม่ือได้รับพระสุพรรณบัฏเฉลิมพระนาม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
พระราชทานเครอ่ื งยศแด่ เจา้ ฟา้ ฝา่ ยหนา้ ไดแ้ ก่ พระมาลาหมุ้ ตาด ประคำ� สายดง่ิ ทองคำ� พระเครอ่ื งรางทองคำ�
พานหมากเสวยทองค�ำลงยา เคร่ืองในลงยา หีบหมากเสวยลงยา พระเต้าน้�ำทองค�ำลงยา กาน�้ำเสวยทองค�ำ
บ้วนพระโอษฐท์ องค�ำลงยา ที่ชาทองคำ� พระแสงกระบีฝ่ กั ทองค�ำลงยา พระแสงย่ปี ุน่ ฝักลงยา พระสพุ รรณบัฏ
ใบก�ำกับพระสุพรรณบัฏ และค�ำประกาศเฉลิมพระนาม บางคร้ังจะพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์และ
พระธ�ำมรงค์ด้วย ส่วน เจ้าฟ้าฝ่ายใน ได้รับเครื่องยศเป็นเพียง พระสุพรรณบัฏ ใบก�ำกับพระสุพรรณบัฏ
ค�ำประกาศเฉลิมพระนาม และเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์เท่าน้ัน ต่อมาจึงได้รับพระราชทานเคร่ืองราชูปโภค
สำ� หรบั เจา้ ฟ้าฝา่ ยในดว้ ย

เจา้ ฟ้าทรงกรม

เจ้าฟา้ ฝ่ายหนา้ ท่ีจะทรงกรมน้นั เริ่มต้นตงั้ แต่กรมขนุ แม้จะเคยมีเจ้านายดำ� รงพระยศเจ้าฟ้ากรมหมืน่
มาบ้าง คือ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบ�ำราบปรปักษ์
สมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศร์ แต่ภายหลังก็ทรงยกข้ึนเป็นกรมขุนท้ังหมด ดังประกาศทรงตั้งสมเด็จ
เจ้าฟ้ามหามาลา สมเดจ็ เจ้าฟา้ จฬุ าลงกรณ์ เป็นกรมขนุ พระราชนพิ นธใ์ นรชั กาลที่ ๔ ความว่า

“...กอ็ ยา่ งธรรมเนยี มซงึ่ มมี าแตห่ ลงั เจา้ ฟา้ ขา้ งหนา้ เจา้ ฟา้ ขา้ งในทม่ี กี รมตง้ั เจา้ กรม ปลดั กรม
แล้ว เจ้ากรมจะเปน็ แต่หมื่น เรียกเจา้ ฟา้ กรมหม่ืนกไ็ มเ่ คยมี ถงึ เรียกก็ขดั  ๆ ปากอยู่ เพราะฉะน้นั
จะขอเลอ่ื นเจ้าฟา้ สองพระองคน์ ี้ เป็นเจา้ ฟ้ากรมขุน พอต้องกบั อยา่ งธรรมเนียมบา้ นเมอื ง”

219

ส่วนเจ้าฟ้าฝ่ายในปกติแล้วจะทรงกรม เริ่มต้นตั้งแต่พระยศชั้นกรมขุนเช่นเดียวกัน แต่ก็มีท่ีโปรด
ให้ดำ� รงพระยศช้นั กรมหลวงก็มอี ยบู่ า้ ง
ต่อมาในรัชกาลท่ี ๕ ทรงเริ่มสถาปนาเจ้าฟ้า ขึ้นด�ำรงพระยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎ
ราชกุมาร เป็นครั้งแรกเม่ือ พ.ศ. ๒๔๒๙ และอีกครั้งหนึ่งเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๗ หลังจากนั้นก็เลิกร้างไปจวบจน
รัชกาลปัจจบุ ัน พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงสถาปนาสมเด็จพระเจ้าลกู ยาเธอ เจา้ ฟา้ วชริ าลงกรณ ข้นึ เป็น
สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช สยามมกฎุ ราชกมุ าร เม่อื พ.ศ. ๒๕๑๕
อนงึ่ ใน พ.ศ. ๒๕๒๐ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ไดท้ รงสถาปนาสมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟา้ สริ นิ ธร
เทพรตั นราชสดุ า ขนึ้ ดำ� รงพระอสิ รยิ ยศเปน็ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธรฯ สยามบรมราชกมุ ารี
นบั เปน็ เจา้ ฟา้ ฝา่ ยในพระองคแ์ รกทท่ี รงดำ� รงพระยศ สยามบรมราชกมุ ารี มพี ระอสิ รยิ ยศสงู กวา่ เจา้ ฟา้ ทรงกรมตามปกติ

ศกั ดนิ า

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจา้ อยหู่ ัวทรงอธบิ ายคำ� ว่า ศกั ดินา ไว้ว่า เป็นลำ� ดบั ยศและอำ� นาจทจี่ ะ
หวงทดี่ นิ เปน็ ทีไ่ รน่ าของตวั ไดต้ ามก�ำหนดที่พระราชทานให้
ศักดินาเจ้าฟ้าที่ปรากฏมาแต่คร้ังกรุงศรีอยุธยาน้ัน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรง
พิจารณาเห็นว่า ยังก�ำหนดต�ำแหน่งนาพระบรมวงศานุวงศ์น้อยอยู่ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้ง
พระราชก�ำหนดล�ำดับพระยศ และต�ำแหน่งศักดินาพระบรมวงศานุวงศ์ทั้งก่อนและภายหลังทรงกรมข้ึนใหม่
ไว้เป็นแบบแผนส�ำหรับแผ่นดิน ศกั ดินาเจา้ ฟา้ มดี งั นี้
เจ้าฟ้าทดี่ �ำรงพระยศสมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช ทรงศักดินา ๑๐๐๐๐๐
สมเด็จพระไปยกาเธอ เจ้าฟ้า สมเด็จพระเจ้าไอยกาเธอ เจ้าฟ้า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า
สมเดจ็ พระเจ้านอ้ งยาเธอ เจา้ ฟ้า ทรงกรมศักดนิ า ๕๐๐๐๐ ยังไม่ทรงกรมศักดินา ๓๐๐๐๐
สมเดจ็ พระเจ้าลูกเธอ เจา้ ฟ้า สมเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธอ เจ้าฟ้า ทรงกรมศักดินา ๔๐๐๐๐ ยงั ไม่ทรงกรม
ศกั ดนิ า ๒๐๐๐๐
พระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ ทรงกรมศกั ดนิ า ๓๐๐๐๐ ยงั ไมท่ รงกรมศกั ดนิ า ๑๕๐๐๐
พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟา้ พระเจา้ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟา้ ทรงกรมศกั ดนิ า ๒๐๐๐๐ ยงั ไมท่ รงกรมศกั ดนิ า ๑๕๐๐๐
สมเดจ็ พระเจา้ หลานเธอ เจ้าฟา้ ทรงกรมศกั ดนิ า ๑๕๐๐๐ ยงั ไมท่ รงกรมศกั ดินา ๖๐๐๐
ยังมศี ักดินาพิเศษท่ีเพิ่มขึ้นกวา่ พระราชก�ำหนดเดิมทีต่ ั้งไว้อกี คอื ชน้ั สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจ้าฟา้
กรมสมเดจ็ พระ (กรมพระยา) ทรงศักดินา ๖๐๐๐๐

การออกพระนามเจา้ ฟา้

“เจา้ ฟา้ เปน็ ตา่ งกรม จะเปน็ กรมขนุ กรมหลวง กรมพระอยา่ งไรกด็ ี ไมไ่ ดเ้ รยี กพระนามตามกรม
เปล่ียนพระนามเดิมเหมือนเจ้าต่างกรมทัง้ ปวง เพราะเจ้าฟา้ นน้ั เม่ือจะได้รับพระนามก�ำหนดตอ่
พระชนมพรรษาได้ ๘ ปีเศษ ฤๅ ๙ ปี พระนามนน้ั จารกึ ในพระสพุ รรณบัฏนี้ สรอ้ ยยาว...”๑

_____________________________
๑ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั , ธรรมเนยี มราชตระกลู ในกรงุ สยาม (กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พม์ หาวทิ ยาลยั
สุโขทยั ธรรมาธิราช, ๒๕๔๒), หนา้ ๙.

220

อีกทงั้ ยังปรากฏพระนามพระราชบิดาไวด้ ้วย อันนบั เปน็ เกยี รติยศยงิ่ ขนึ้ เจ้าฟ้าลกู หลวงชัน้ โทหากยงั
มิได้รับพระสุพรรณบัฏ ก็คงออกพระนามเพียง พระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้า เท่านั้น ต่อเมื่อได้รับพระราชทาน
พระสุพรรณบัฏแลว้ จึงออกพระนามเปน็ ชน้ั สมเดจ็ เจ้าฟา้ ได้ สว่ นเจา้ ฟา้ ฝ่ายในจะมพี ระนามสั้น ไมม่ ีพระนาม
พระราชบิดา และเจา้ กรมปลัดกรมสมหุ ์บาญชเี ป็นหม่นื ได้
การออกพระนามเจา้ ฟา้ ทรงกรมในหนงั สอื สำ� คญั นน้ั มขี อ้ กำ� หนดวา่ เจา้ ฟา้ ทรงกรมทไี่ ดร้ บั พระราชทาน
พระสพุ รรณบฏั ซง่ึ เจา้ กรมเปน็ ขนุ ขนึ้ ไป ใหเ้ รยี กพระนามเดมิ และพระนามกรมตอ่ กนั เชน่ สมเดจ็ พระเจา้ ลกู ยาเธอ
เจ้าฟา้ จักรพงษภ์ วู นาถ กรมขนุ พิษณโุ ลกประชานาถ หากเปน็ การออกพระนามตามปกติ คงใชแ้ ตพ่ ระนามกรม
เช่น สมเด็จเจา้ ฟ้าฯ กรมพระนครสวรรคว์ รพนิ ติ ไมต่ ้องออกพระนามเดมิ เว้นแตจ่ ะทรงลงพระนามเอง จึงใช้
พระนามเดิมเท่านัน้ เช่น บรพิ ตั ร จกั รพงษ์ ยุคคล อกี กรณหี น่งึ ถา้ เจ้าฟ้าทรงกรม มเี จา้ กรมเป็นเพยี งหมน่ื กค็ ง
ออกพระนามเดมิ ไม่ต้องออกพระนามกรมในหนงั สอื ทกุ แห่ง

การสืบสายราชสกลุ

เจา้ ฟ้าฝ่ายหนา้ ทงั้ วังหลวงและวงั หน้า ย่อมมพี ระโอรส พระธิดา นัดดา และปนัดดา สบื สายตอ่ มาตาม
ราชประเพณี พระโอรสธดิ าเมอ่ื แรกประสตู ยิ อ่ มดำ� รงพระยศเปน็ หมอ่ มเจา้ ทกุ พระองค์ ยกเวน้ จะทรงพระกรณุ า
โปรดเกลา้ ฯ สถาปนาเปน็ พเิ ศษ หรอื ทรงนำ� เขา้ เฝา้ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั จงึ จะทรงตง้ั ใหเ้ ปน็ พระองคเ์ จา้
ดงั เช่น พระโอรสในสมเดจ็ พระเจา้ น้องยาเธอ เจา้ ฟา้ จาตุรนต์รศั มี กรมพระจักรพรรดิพงศ์ ซึ่งพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกล้าเจา้ อยหู่ วั มีพระราชหตั ถเลขาไว้ความตอนหนง่ึ ว่า

“...หญงิ หวา่ งออกลกู เปน็ ชาย ทรงมคี วามยนิ ดนี กั ดว้ ยเหมอื นดงั หมาย ขออยา่ ใหม้ อี นั ตราย
ประการใดเลย แต่ให้เรียกกันเป็นหม่อมเจ้าก่อนตามยศเดิม เม่ือมาเฝ้าเม่ือใดจึงจะต้ังให้เป็น
พระองค์เจา้ จะไดเ้ ป็นเกียรติยศและถูกต้องตามแบบอยา่ งแตก่ อ่ นมา...”๑ หรือ
“...วันนห้ี ม่อมเจา้ หญิงน้องพระองคเ์ จา้ เศรษฐวงศ์วรวฒั น์ประสตู อิ งค์ ๑”๒
หม่อมเจา้ หญงิ องคน์ ตี้ ่อมาคอื พระองค์เจ้าอรพทั ธป์ ระไพ นน้ั เอง
ดงั นอ้ี าจสรปุ ไดว้ า่ แมพ้ ระโอรสธดิ าทป่ี ระสตู จิ ากพระมารดาทเี่ ปน็ สะใภห้ ลวง หรอื เปน็ เจา้ กย็ งั คงดำ� รง
พระยศเป็นหม่อมเจา้ ทั้งสิ้น ยกเว้นหมอ่ มเจา้ องค์ใดจะทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ ให้เปน็ พระองค์เจา้ จึงจะเปน็
ไดเ้ ฉพาะพระองคน์ ั้น ดังเช่นโปรดให้พระโอรสองคใ์ หญ่ในสมเด็จเจา้ ฟ้าฯ กรมพระจกั รพรรดิพงศ์ ทีป่ ระสตู แิ ต่
หมอ่ มราชวงศส์ วา่ ง สะใภห้ ลวง และหมอ่ มทบั ทมิ (หมอ่ มหา้ มคนแรก) และสมเดจ็ เจา้ ฟา้ ฯ กรมพระยาภาณพุ นั ธุ
วงศ์วรเดช ทปี่ ระสตู แิ ตห่ มอ่ มแม้น สะใภห้ ลวง คือหม่อมเจา้ นพิ ทั ธพ์ ิสิฐพงษ์ หมอ่ มเจ้าเสฐวงษว์ ราวัตร และ
หม่อมเจ้านิพันธ์ภาณพุ งศ์ ด�ำรงพระยศพระองคเ์ จา้ เฉพาะ ๓ องคน์ ้เี ทา่ นนั้
ตอ่ มา พ.ศ. ๒๔๓๖ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหส้ ถาปนา
พระเกียรติยศหม่อมเจ้าพระโอรสธิดา ในสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ และ
สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ที่ประสูติแต่หม่อมราชวงศ์สว่าง และ

_____________________________
๑ จดหมายเหตพุ ระราชกิจรายวนั ในรชั กาลที่ ๕ ภาค ๘, หนา้ ๗๖.
๒ จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน ในรชั กาลที่ ๕ ภาค ๙, หนา้ ๑๒๑.

221

หม่อมแม้น ทั้งที่ประสูติแล้วและจะประสูติต่อไป ให้ด�ำรงพระยศเป็นพระองค์เจ้าทุกพระองค์ มีบุตรบุตรีให้มี
บรรดาศักดิ์เป็นหม่อมเจ้า เฉกเช่นบุตรบุตรีของพระองค์เจ้าในกรมพระราชวังบวรและกรมพระราชวังหลัง
ดังนั้นพระโอรสธิดาในสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ ทั้ง ๒ พระองค์ ท่ีประสูติก่อน พ.ศ. ๒๔๓๖ จึงทรง
ได้รับเลื่อนเป็นพระองค์เจ้าย้อนหลังด้วย ส่วนพระองค์ใดท่ีประสูติภายหลังปีที่ประกาศน้ี ก็จะด�ำรงพระยศ
พระองค์เจา้ ตง้ั แต่วนั ประสตู ิ เป็นตน้ มา
ครน้ั ถงึ พ.ศ. ๒๔๕๓ พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั รชั กาลท่ี ๖ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ
ใหย้ กหมอ่ มเจา้ ในสมเดจ็ พระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ ฯ กรมขนุ นครสวรรคว์ รพนิ ติ ทรี่ ว่ มพระมารดากบั พระองคเ์ จา้
จมุ ภฏพงศบ์ รพิ ตั ร ทง้ั ทป่ี ระสตู แิ ลว้ และจะประสตู ติ อ่ ไป ใหด้ ำ� รงพระยศพระองคเ์ จา้ ทรงศกั ดนิ า ๔๐๐๐ มกี รม
ทรงศักดินา ๑๑๐๐๐ มีบุตรมีบรรดาศักดิ์เป็นหม่อมเจ้าด้วย และประกาศยกหม่อมเจ้าอีกคร้ังหนึ่งในสมัย
พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๗ เมื่อพ.ศ. ๒๔๗๐ คือยกหม่อมเจ้าพระโอรสธิดาในสมเด็จ
เจ้าฟ้าฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระ
นครสวรรค์วรพินิต สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงสงขลานครินทร์ สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราชัย
ซ่ึงประสูติแต่หม่อมมารดาที่มิได้เป็นเจ้า ข้ึนด�ำรงพระยศเป็นพระองค์เจ้า ทรงศักดินา ๓๐๐๐ ทุกพระองค์
ตง้ั แตบ่ ดั น้ันเปน็ ต้นมา
ในรัชกาลปจั จุบัน ไดท้ รงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระอสิ ริยยศฐานนั ดรศักด์ิพระโอรสธิดา ใน
สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟา้ จฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ์ อคั รราชกมุ ารี ใหด้ ำ� รงพระยศเปน็ พระองคเ์ จา้ ทกุ พระองคด์ ว้ ย
พระโอรสธดิ า ของเจา้ ฟา้ ซงึ่ ตอ่ มาเลอ่ื นพระยศเปน็ กรมพระราชวงั บวรสถานมงคล เปน็ สมเดจ็ พระบรม
โอรสาธริ าช สยามมกุฎราชกุมาร หรอื เสดจ็ เถลิงถวัลยราชสมบัตเิ ปน็ พระมหากษตั ริย์ พระโอรสธดิ ากจ็ ะทรง
ได้รบั ยกขึ้นไปดว้ ย โดยมติ ้องโปรดเกลา้ ฯ สถาปนาแต่ประการใด ดงั เช่น พระโอรสธดิ าที่ประสูติแต่พระมารดา
ท่ีมิได้เป็นเจ้า ในสมเด็จเจ้าฟ้า กรมหลวงอิศรสุนทร (พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย) ก่อนทรง
อุปราชาภิเษกเป็นสมเด็จพระมหาอุปราช กรมพระราชวังบวรสถานมงคล เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๒ ก็ด�ำรงพระยศ
พระเจ้าหลานเธอ หม่อมเจ้า เม่ืออุปราชาภิเษกแล้ว พระราชโอรสธิดาชั้นหม่อมเจ้าทั้งหมดจึงทรงยกขึ้นเป็น
พระเจา้ หลานเธอ พระองค์เจ้าในรัชกาลที่ ๑ ทกุ พระองค์
หรอื กรณใี นรชั กาลที่ ๔ พระธดิ าในสมเดจ็ เจา้ ฟา้ จฬุ าลงกรณ์ ทป่ี ระสตู กิ อ่ นเสดจ็ เถลงิ ถวลั ยราชสมบตั ิ
ก็ทรงด�ำรงพระอิสริยยศเป็นหม่อมเจ้าเช่นกันคือ หม่อมเจ้าผ่องประไพ และหม่อมเจ้าศรีวิลัยลักษณ์ คร้ัน
พระราชบิดาเสด็จเถลิงถวลั ยราชสมบตั ิเปน็ รัชกาลท่ี ๕ แลว้ ทรงไดร้ ับเล่อื นขึ้นเป็นพระเจ้าลกู เธอ พระองคเ์ จ้า
วงั หลวงทงั้ ๒ พระองค์

ค�ำน�ำหนา้ พระนาม

เจ้านายในราชตระกูลที่ด�ำรงพระยศตั้งแต่พระองค์เจ้าข้ึนไปน้ัน เม่ือจะเรียกขานพระนาม ต้องมี
ค�ำน�ำพระนามก่อน เช่น สมเด็จพระเจ้าพ่ีนางเธอ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เป็นต้น
ค�ำน�ำพระนามน้ีเป็นเครื่องแสดงให้ทราบว่า เจ้านายพระนามน้ันมีพระยศชั้นใด เป็นพระประยูรญาติชั้นใด
กับพระมหากษัตริย์ เพราะในรัชกาลท่ี ๑ เจ้าฟ้าท่ีทรงด�ำรงพระยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ ครั้นเปลี่ยน

222

แผ่นดินใหม่ได้ทรงเลื่อนเป็นสมเดจ็ พระเจ้านอ้ งยาเธอ และมีศกั ดินาสูงขน้ึ เม่ือผา่ นไปหลายรัชกาล ท�ำใหเ้ กดิ
ความย่งุ ยากซับซอ้ นในการเรียกล�ำดับพระญาติวงศย์ ่ิงข้นึ บางพระองค์มีศกั ด์ิเปน็ เจา้ ลุง เจา้ ป้า เจ้าน้า เจ้าอา
ครั้นจะเรียกพระเจ้าลุงเธอ พระเจ้าป้าเธอ ฯลฯ แต่โบราณมาก็ไม่มีค�ำน�ำพระนามเช่นนี้ประการหน่ึง
อีกประการหนึ่ง พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์ไว้ในประกาศใช้ค�ำน�ำพระนาม
พระบรมวงศานุวงศ์ ความตอนหนง่ึ วา่ “...คร้ันจะใหเ้ รียกก็จะกระดากปาก จะฟงั ก็กระดากหู จะดคู ำ� เขียนกจ็ ะ
ไมง่ ามแก่ตา เพราะคำ� ว่าลงุ วา่ ป้าว่าอาวว์ า่ นา้ น้นั เป็นค�ำไทย...” ดังน้นั เพอ่ื ความเหมาะสมจงึ มีคำ� นำ� พระนามใช้
ดงั นี้
สมเดจ็ พระบรมมหาไปยกาธบิ ดี เป็นค�ำนำ� พระนามท่ีใช้เฉพาะพระองค์สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก
ในรัชกาลที่ ๑ เท่านั้น ดังน้ันค�ำว่า สมเด็จพระบรมมหาไปยกาธิบดี ในสมเด็จพระไปยกา ในพระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัว จึงใช้ออกพระนามบรรพบุรุษของพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ปัจจุบัน เรียกตามค�ำสามัญว่า ทวด
ของทวด คือ สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก เป็นสมเด็จพระบรมมหาไปยกาธิบดีในพระบาทสมเด็จพระจอม
เกล้าเจ้าอยู่หัว ซ่ึงทรงเป็นสมเด็จพระไปยกา ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลปัจจุบัน ดังน้ันเม่ือใช้
ค�ำน�ำพระนามเชน่ นี้ จึงต้องใชค้ �ำน�ำพระนาม ๒ ชนิดมารวมกัน
สมเด็จพระไปยกาเธอ ไปยกีเธอ เจ้าฟ้า ใช้น�ำหน้าพระนามบรมราชบรรพบุรุษของพระเจ้าแผ่นดิน
พระองคป์ ัจจุบัน เรียกตามค�ำสามัญว่า ทวด ได้แกพ่ ระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั เปน็ ต้น
สมเดจ็ พระเจา้ ไอยกาเธอ ไอยกเี ธอ เจ้าฟา้ ใชน้ �ำหน้าพระนามบรมราชบรรพบรุ ุษของพระเจ้าแผ่นดิน
เรียกตามค�ำสามญั ว่า ปู่ ยา่ ไดแ้ ก่ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั เป็นตน้
สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้า ใช้น�ำหนา้ พระนามสมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอในรัชกาลท่ี ๑ ถึง รชั กาล
ท่ี ๕ เรยี กตามคำ� สามัญว่า ลงุ ปา้ นา้ อา มี สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระนครสวรรคว์ รพินิต
สมเด็จพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้าวไลยอลงกรณ์ เป็นต้น
สมเดจ็ พระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ ใชน้ ำ� หนา้ พระนามสมเดจ็ พระอนชุ าในพระเจา้ แผน่ ดนิ มสี มเดจ็ เจา้ ฟา้ ฯ
กรมพระจกั รพรรดิพงศ์ และสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระภาณพุ ันธวุ งศว์ รเดช เปน็ ต้น
สมเดจ็ พระเจ้าลูกเธอ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟ้า ใช้น�ำหน้าพระนามพระเจา้ ลกู เธอท่ปี ระสูตดิ ้วยลูกหลวง หรือ
สมเดจ็ พระอัครมเหสี หรอื สมเด็จพระบรมราชเทวี พระราชเทวี พระอัครชายาเธอ มสี มเดจ็ พระเจา้ ลูกยาเธอ๑
เจ้าฟา้ วชิราลงกรณ์ สมเด็จพระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟ้าสิรนิ ธรเทพรัตนสดุ า กติ ิวฒั นาดลุ ยโสภาคย์ เปน็ ต้น
พระเจา้ ลกู เธอ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟา้ ใชน้ ำ� หนา้ พระนามพระเจา้ ลกู เธอทปี่ ระสตู แิ ตพ่ ระมารดาดำ� รงพระยศ
หลานหลวงช้ันหมอ่ มเจ้า กอ่ นได้รบั สถาปนาเปน็ พระอรรคชายาเธอ มีสมเดจ็ เจ้าฟ้าจนั ทราสรัทวาร เปน็ ตน้
พระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ ใชน้ ำ� หนา้ พระนาม พระเจา้ ลกู เธอทป่ี ระสตู แิ ตพ่ ระมารดาเปน็ หลานหลวง ไดแ้ ก่
พระเจา้ ลกู เธอในรชั กาลท่ี ๔ ทพ่ี ระมารดามพี ระยศเปน็ หมอ่ มเจา้ แลว้ โปรดเกลา้ ฯ ใหเ้ ลอ่ื นยศขน้ึ เปน็ พระองคเ์ จา้
มเี จา้ ฟา้ กรมขนุ นรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ ซงึ่ ภายหลงั ทรงไดร้ บั เลอ่ื นเปน็ สมเดจ็ เจา้ ฟา้ กรมพระยาในพระนามเดมิ เปน็ ตน้

_____________________________
๑ คำ� นำ� พระนามชนั้ นม้ี มี าแตค่ รง้ั กรงุ ศรอี ยธุ ยา ในครงั้ นนั้ พระราชโอรสธดิ า ใชค้ ำ� นำ� พระนามเหมอื นกนั คอื ถา้ มพี ระยศ
เปน็ เจา้ ฟา้ กใ็ ชค้ ำ� นำ� พระนามวา่ สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ ถา้ เปน็ พระองคเ์ จา้ ใชค้ ำ� นำ� พระนามวา่ พระเจา้ ลกู เธอ เพงิ่ เรมิ่ เปลยี่ นแปลง
ในรชั กาลที่ ๔ โดยใช้คำ� วา่ “ยา” เพมิ่ เข้าไป คือ หากเป็นเจ้าฟา้ ชาย จะใชค้ �ำนำ� พระนามว่า สมเดจ็ พระเจา้ ลกู ยาเธอ เปน็ ต้น

223

พระสมั พนั ธวงศเ์ ธอ เจ้าฟ้า ใช้น�ำหนา้ พระนามพระโอรสธดิ าในสมเดจ็ พระเจา้ พ่นี างเธอ กรมพระเทพ
สดุ าวดี และกรมพระศรสี ดุ ารกั ษ์ มสี มเดจ็ เจา้ ฟา้ กรมหลวงพทิ กั ษมนตรี สมเดจ็ เจา้ ฟา้ กรมขนุ อศิ รานรุ กั ษ์ เปน็ ตน้
พระประพนั ธวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ ใชน้ ำ� หนา้ พระโอรสธดิ าในกรมหมน่ื มาตยาพทิ กั ษ์ เชน่ พระองคเ์ จา้ ฉายเฉดิ
พระองคเ์ จา้ ประเสรฐิ ศกั ดิ์ พระองคเ์ จา้ พน้ื พงศป์ ระยรุ วงศส์ นทิ ตอ่ มาในรชั กาลที่ ๕ เปลยี่ นไปใชน้ ำ� หนา้ พระนาม
พระบรมวงศ์สายปฐมวงศ์ รวมทั้งพระนามพระโอรส นัดดา ในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้า กรมพระเทพ
สุดาวดี กรมพระศรสี ดุ ารกั ษ์ และกรมหลวงนรนิ ทรเทวี ได้แก่ กรมพระราชวงั หลงั สมเดจ็ พระประพนั ธวงศเ์ ธอ
เจ้าฟ้ากรมหลวงจักรเจษฎา กรมหลวงธเิ บศรบดินทร์ กรมหลวงนรนิ ทรร์ ณเรศ เป็นต้น
สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้า ใช้น�ำหน้าพระนามพระราชนัดดาในพระเจ้าแผ่นดิน เช่น พระบาท
สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ทั้ง ๒ พระองค์ทรงด�ำรงพระยศ
สมเดจ็ พระเจา้ หลานเธอ เจา้ ฟา้ ในรชั กาลที่ ๑ เปน็ ตน้ ผทู้ จ่ี ะดำ� รงพระยศชน้ั นตี้ อ้ งเปน็ ชนั้ พระราชนดั ดาโดยตรง
คร้ัน พ.ศ. ๒๔๕๓ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยน
คำ� นำ� หนา้ พระนามพระบรมวงศานวุ งศใ์ หม่ โปรดใหใ้ ชค้ ำ� วา่ สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ หรอื พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ
เป็นคำ� นำ� พระนามเจา้ นายต้งั แต่ชั้น ลุง ป้า นา้ อา ของพระเจา้ แผน่ ดนิ ดงั น้ันสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟา้
จึงเปลี่ยนเป็น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ลูกยาเธอ เจ้าฟ้าเปล่ียนเป็น สมเด็จ
พระเจา้ พย่ี าเธอ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ สมเดจ็ พระเจา้ พนี่ างเธอ นอ้ งนางเธอ เจา้ ฟา้ มี สมเดจ็ เจา้ ฟา้ จกั รพงษภ์ วู นาถ
สมเดจ็ เจา้ ฟา้ มหดิ ลอดุลยเดช เปน็ ต้น
ต่อมา พ.ศ. ๒๔๕๔ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระราชโอรสพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จ
พระเจา้ อยหู่ ัวรชั กาลที่ ๑ ถงึ รัชกาลที่ ๔ ที่ทรงด�ำรงพระยศเป็นเจ้าฟา้ ใช้ค�ำน�ำหนา้ พระนามวา่ สมเด็จพระเจา้
บรมวงศเ์ ธอ โดยระบุชัน้ ตามรชั กาลเป็นล�ำดับด้วย คอื สมเด็จพระเจา้ บรมวงศ์เธอ ชนั้ ๑ ชัน้ ๒ ช้นั ๓ ช้ัน ๔
แต่การใช้ล�ำดับชั้นนั้น คงใช้แต่เท่าที่จ�ำเป็นพอให้ทราบว่ารัชกาลใด หากเป็นการใช้ประจ�ำทราบกันอยู่แล้ว
ไมจ่ �ำเป็นตอ้ งบอกชั้นในค�ำนำ� พระนามน้ัน
อนงึ่ พระยศสมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ นี้ พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา้ เจา้ อยู่หวั ยังโปรดให้ใชก้ ับ
ค�ำน�ำพระนามพระบรมวงศานุวงศ์ท่ีด�ำรงพระยศสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ และจะทรงได้รับเล่ือนเป็น กรม
พระยา หรือเปลี่ยนจากพระยศ กรมสมเด็จพระ ในรัชกาลท่ี ๔ และที่ ๕ มาเป็น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมพระยา แทน เช่นแต่เดิม สมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา ทรงได้รับสถาปนาเป็นกรมสมเด็จพระบ�ำราบปรปักษ์
คร้ันในรัชกาลที่ ๖ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนเป็น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา
กรมพระยาบ�ำราบปรปกั ษ์ เป็นตน้
เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จเสวยราชสมบัติเป็นรัชกาลที่ ๗ ทรงพระอนุสรณ์ถึง
พระเดชพระคุณในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ซ่ึงสมเด็จพระบรม
เชษฐาธิราช ทรงสถาปนาเล่ือนพระอิสริยยศชั้นสูงสุด เป็นสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยา ไว้แล้ว พระองค์ทรง
ใคร่ท่ีจะสถาปนาพระเกียรติยศให้สูงยิ่งขึ้นอีก จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นเจ้าฟ้าชั้นพิเศษ
ด�ำรงพระอิสริยยศเป็น สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช และ
ทรงเป็นพระราชวงศ์พระองค์เดยี วทด่ี ำ� รงพระยศสูงสดุ เช่นน้ี
224

การใชค้ ำ� นำ� พระนามเรมิ่ เปลยี่ นแปลงอกี ครงั้ หนง่ึ ในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั อานนั ทมหดิ ล
รัชกาลท่ี ๘ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์ท่ีด�ำรงพระยศ สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ สมเด็จ
พระเจ้าพี่นางเธอ เปล่ียนค�ำน�ำพระนามเป็นสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ และพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จ
พระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอยูห่ ัว เปล่ียนคำ� นำ� พระนามเปน็ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้า

ล�ำดบั เกียรติยศ

ตามทีท่ ราบกนั อยแู่ ล้วว่า เจ้านายของไทยมเี ป็นจำ� นวนมาก และมีพระอิสรยิ ยศแตกตา่ งกันไป ดังนัน้
เมือ่ จะเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ ัวจึงตอ้ งวางระเบยี บต�ำแหนง่ ล�ำดับการเขา้ เฝ้าฯ ไว้
ทง้ั นี้เพอ่ื ความเป็นระเบยี บเรยี บรอ้ ย โดยเรยี งตามค�ำนำ� พระนาม ราชสกุล และพระชนมายุ ดังตอ่ ไปนี้
ที่ ๑ พระบณั ฑรู ใหญ่ ตำ� แหน่งกรมพระราชวังบวรสถานมงคลฝา่ ยหนา้
ที่ ๒ พระบณั ฑรู นอ้ ย ต�ำแหน่งกรมพระราชวังบวรสถานมงคลฝ่ายหน้า
ที่ ๓ พระบญั ชา ต�ำแหน่งกรมพระราชวงั บวรสถานพมิ ขุ ฝา่ ยหลงั
ท่ี ๔ สมเดจ็ พระไอยกาเธอ เจา้ ฟา้
ท่ี ๕ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้
ที่ ๖ สมเดจ็ พระเจา้ พีย่ าเธอ เจา้ ฟา้
ที่ ๗ สมเด็จพระเจ้านอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้
ท่ี ๘ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจา้ ฟา้
ท่ี ๙ สมเดจ็ พระเจา้ หลานเธอ เจา้ ฟ้า
แต่สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าน้ี ต้องเดินหลังพระราชโอรสพระราชธิดา ในพระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยหู่ ัว ทด่ี �ำรงพระยศช้นั พระองค์เจา้ อกี ช้นั หนง่ึ
อน่ึง เมื่อครัง้ รชั กาลพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา้ จุฬาโลก รัชกาลท่ี ๑ เคยมพี ระบรมราชโองการ
เก่ียวกบั การจัดลำ� ดับการเดนิ ไวเ้ ชน่ กนั ในคราวพระราชพิธที รงผนวชพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศหล้านภาลัย
ครง้ั ดำ� รงพระยศสมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟา้ กรมหลวงอศิ รสนุ ทร และสมเดจ็ พระเจา้ หลานเธอ เจา้ ฟา้ กรมหลวง
นรินทร์รณเรศ และสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ ครั้งน้ันสมเด็จพระเจ้าพ่ีนางเธอ
กรมพระเทพสุดาวดี ไม่ทรงพอพระทัยที่สมเด็จพระเจ้าลูกเธอเสด็จน�ำหน้าสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ ซ่ึงมี
พระชนมายุมากกวา่ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา้ จฬุ าโลก จงึ มีพระราชโองการด�ำรัสว่า “ถงึ ธรรมเนยี มเก่า
ไม่มี ก็ธรรมเนียมใดที่ท่านท้ังหลายว่าดี ธรรมเนียมน้ันให้ยกเสียเถิดอย่าใช้...ให้จัดล�ำดับตามอายุเถิด ใครแก่
ใหไ้ ปหนา้ ใครออ่ นใหไ้ ปหลงั หรอื ตามลำ� ดบั บรรพบรุ ษุ ทนี่ บั ตามบตุ รพบี่ ตุ รนอ้ งนน้ั เถดิ ...”๑ แตค่ รงั้ นน้ั สนั นษิ ฐาน
ว่า คงจะเป็นการจดั ลำ� ดบั เฉพาะในรัชกาลที่ ๑ เท่านน้ั

_____________________________
๑ เรอ่ื งการโสกันต์แตก่ ่อน (พมิ พ์ พ.ศ. ๒๕๐๑), หนา้ ๑๕.

225

เร่ืองล�ำดับการเดนิ น้ี พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกล้าเจ้าอย่หู วั ทรงพระราชนพิ นธ์ไวใ้ นหนังสอื เรือ่ ง
ธรรมเนยี มราชตระกูลในกรงุ สยาม วา่

“...ทว่ี า่ มานเ้ี ปน็ การสมควรฤๅทเี่ คยเปน็ ธรรมเนยี มรอู้ ยดู่ ว้ ยกนั ทกุ คนวา่ ตอ้ งเดนิ ดงั นี้ แตบ่ างที
เจ้าฟ้าที่ท่านอยู่ในส�ำรับชั้นเอกด้วยกัน ท่านยอมเดินหลังเจ้านายซึ่งท่านเป็นพี่ป้าน้าอาผู้ใหญ่
เพอ่ื จะใหเ้ ปน็ การเคารพแลเปน็ การออ่ นนอ้ มกม็ ี แตท่ า่ นผเู้ ดนิ หนา้ ไมส่ จู้ ะเตม็ ใจ เมอื่ เวลาถงึ ยศจรงิ ๆ
ก็ต้องเป็นตามล�ำดับนี้ ท่ีลดหย่อนให้กันนั้นเป็นแต่การภายนอกแต่ท่ีจะยอมให้ไขว้ชั้นกัน คือ
ชั้นเอกจะไปเดนิ หลงั ช้ันโท ชนั้ ตรีนั้นไมไ่ ด”้

การพระศพ

เม่ือคร้ังเจ้าฟ้าประสูตินั้น ถ้ามีช้าลูกหลวงกล่อมฉันใด หากสิ้นพระชนม์ก็ต้องมีนางร้องไห้ด้วย ซ่ึง
ภายหลงั ยกเลิกไปในรัชกาลท่ี ๖ อีกทั้งไดร้ ับพระราชทานโกศตามชน้ั ลำ� ดับพระยศ ประดษิ ฐานภายใต้แว่นฟ้า
มีน้�ำสรงพระศพ แห่ และเครื่องยศส�ำหรับพระศพ ได้แก่ เครื่องสูงชุมสาย กลองชนะ จ่าปี่จ่ากลองแตรสังข์
ส�ำหรับประโคมประจำ� ครั้นจะพระราชทานเพลิง ตอ้ งสรา้ งพระเมรกุ ลางเมืองเปน็ การเฉพาะพระองคด์ ว้ ย

เจ้าฟา้ วงั หนา้

ในกรุงรัตนโกสินทร์น้ี พระราชวงศ์ท่ีด�ำรงพระยศเจ้าฟ้า เป็นพระยศท่ีปรากฏเฉพาะวังหลวงเท่าน้ัน
แต่ก็มีพระองค์เจ้าวังหน้าบางพระองค์ได้รับสถาปนาเป็นเจ้าฟ้าอีกด้วย ในรัชกาลที่ ๑ คือ สมเด็จพระเจ้า
หลานเธอ เจ้าฟ้าพิกุลทอง กรมขุนศรีสุนทร พระองค์หน่ึง และในรัชกาลท่ี ๔ คือ พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ
เจ้าฟ้าอิศราพงศ์ อีกพระองค์หนึ่ง นับเป็นเจ้าฟ้าวังหน้าเพียง ๒ พระองค์เท่าน้ันท่ีปรากฏในกรุงรัตนโกสินทร์
เจา้ ฟ้าช้นั น้ี หากทรงกรมแล้ว มีศักดนิ า ๓๐๐๐๐ ถ้ายังไม่ทรงกรมศักดินาเพยี ง ๑๕๐๐๐ เทา่ กบั พระเจ้า
บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ นน่ั เอง

เจ้าฟ้าในพระบรมราชวงศจ์ กั รี

ตงั้ แตต่ ง้ั พระบรมราชวงศจ์ กั รมี าจนถงึ ปจั จบุ นั มจี ำ� นวนเจา้ ฟา้ ทง้ั สน้ิ ๗๗ พระองค์ ภายหลงั พ.ศ. ๒๔๗๕
เป็นต้นมา การสถาปนาพระอิสริยยศเจ้านายเริ่มเปลี่ยนแปลงไป บางคร้ังการแต่งตั้งเจ้ากรม ปลัดกรม และ
สมุหบาญชี รวมท้ังศักดินาของเจ้านายไม่สู้แน่นอนนัก จ�ำนวนเจ้าฟ้าก็ลดน้อยลง ท้ังนี้เพราะประสูติแต่พระ
อคั รมเหสเี พยี งพระองคเ์ ดยี ว คอื สมเดจ็ พระนางเจา้ พระบรมราชนิ นี าถ ปจั จบุ นั มพี ระบรมวงศช์ นั้ เจา้ ฟา้ อยเู่ พยี ง
๔ พระองค์เท่านน้ั
สรุปได้ว่า แต่ละรัชกาลมีพระบรมวงศ์ชั้นเจ้าฟ้า ประสูติหรือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาให้
ด�ำรงพระอสิ รยิ ยศต่างๆ ดงั นี้
รชั กาลที่ ๑ ดำ� รงพระอิสริยยศ สมเดจ็ พระเจา้ พน่ี างเธอ เจ้าฟา้ ไดแ้ ก่ กรมพระเทพสดุ าวดี กรมพระ
ศรีสุดารกั ษ์ รวม ๒ พระองค์
สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ น้องยาเธอ เจ้าฟ้า ได้แก่ สมเด็จพระเจ้ารามณรงค์ กรมพระราชวังบวรมหา
สรุ สงิ หนาท กรมหลวงจักรเจษฎา รวม ๓ พระองค์

226

สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้า เจ้าฟ้าหญิง ๓ พระองค์ เจ้าฟ้าชาย ๑ พระองค์ ที่พระนามไม่ปรากฏ
เจา้ ฟา้ ฉมิ ใหญ่ กรมหลวงอิศรสนุ ทร กรมหลวงศรสี ุนทรเทพ กรมหลวงเสนานรุ ักษ์ กรมหลวงเทพยวดี เจ้าฟา้
กุณฑลทิพยวดี รวม ๑๐ พระองค์
สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจา้ ฟ้า ไดแ้ ก่ กรมหลวงอนรุ ักษ์เทเวศร์ กรมหลวงธิเบศรบดนิ ทร กรมหลวง
นรนิ ทรร์ ณเรศ เจา้ ฟา้ ทองคำ� กรมหลวงเทพหรริ กั ษ์ เจา้ ฟา้ ฉมิ เจา้ ฟา้ ชาย เจา้ ฟา้ บญุ รอด กรมหลวงพทิ กั ษมนตรี
กรมขนุ อศิ รานรุ กั ษ์ กรมขนุ ศรสี นุ ทร กรมขนุ กระษตั รานชุ ติ เจา้ ฟา้ ชาย (ราชกมุ าร) เจา้ ฟา้ ชายมงกฎุ เจา้ ฟา้ ชาย
จุธามณี รวม ๑๕ พระองค์
รชั กาลท่ี ๒ ด�ำรงพระอิสริยยศ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้า ได้แก่ เจ้าฟ้าอาภรณ์ เจ้าฟ้ากลาง
สมเด็จเจ้าฟา้ หญงิ เจา้ ฟา้ ป๋ิว รวม ๔ พระองค์
รัชกาลที่ ๔ ด�ำรงพระอิสริยยศ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้า ได้แก่ เจ้าฟ้าโสมนัส กรมขุนพินิต
ประชานาถ เจ้าฟ้าจนั ทรมณฑล โสภณภควดี เจา้ ฟา้ จาตรุ นตร์ ศั มี เจ้าฟ้าภาณรุ งั ษีสวา่ งวงศ์ รวม ๕ พระองค์
พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ ไดแ้ ก่ เจ้าฟ้าอศิ ราพงศ์ รวม ๑ พระองค์
รัชกาลที่ ๕ ดำ� รงพระอสิ รยิ ยศ พระเจา้ นอ้ งยาเธอ พระเจา้ นอ้ งนางเธอ เจา้ ฟา้ ไดแ้ ก่ เจา้ ฟา้ กรรณกิ าแกว้
กรมหลวงนรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ รวม ๒ พระองค์
สมเดจ็ พระเจา้ ลูกเธอ เจ้าฟา้ ได้แก่ เจา้ ฟ้าชาย กรมขนุ พิจิตรเจษฎ์จันทร์ กรมขนุ สวรรคโลกลักษณวดี
กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร์ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ เจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพ็ชรรัตน์
เจา้ ฟา้ พาหรุ ดั มณมี ยั เจา้ ฟา้ อศิ รยิ าลงกรณ์ เจา้ ฟา้ (ตกพระโลหติ ) สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าวธุ
เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา กรมขุนนครสวรรค์วรพินิต เจ้าฟ้าตรีเพ็ชรุตม์ธ�ำรง เจ้าฟ้าสมมติวงศ์วโรทัย กรมหลวง
พษิ ณโุ ลกประชานาถ กรมขนุ ลพบรุ รี าเมศวร์ เจา้ ฟา้ วไลยอลงกรณ์ เจา้ ฟา้ นภาจรจำ� รสั ศรี เจา้ ฟา้ มาลนิ นี พดารา
เจ้าฟ้าสิรริ าชกกธุ ภัณฑ์ เจา้ ฟา้ นภิ านภดล เจ้าฟา้ หญิง เจา้ ฟา้ ศิราภรณ์โสภณ พมิ ลรตั นวดี กรมขุนนครราชสมี า
กรมขนุ สงขลานครินทร์ กรมขุนเพช็ รบรู ณอ์ นิ ทราชัย กรมขนุ สโุ ขทัยธรรมราชา เจ้าฟ้าหญิง รวม ๒๘ พระองค์
รัชกาลที่ ๖ ด�ำรงพระอิสรยิ ยศ สมเด็จพระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟ้า ไดแ้ ก่ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภา
พัณวดี รวม ๑ พระองค์
รัชกาลที่ ๘ ด�ำรงพระอิสริยยศ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้า ได้แก่ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา รวม
๑ พระองค์
สมเด็จพระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจ้าฟา้ ได้แก่ เจ้าฟ้าภูมพิ ลอดุลยเดช รวม ๑ พระองค์
รัชกาลที่ ๙ ด�ำรงพระอิสริยยศ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าได้แก่ เจ้าฟ้าอุบลรัตนราชกัญญา
สิรวิ ฒั นาพรรณวดี สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร สมเด็จพระเทพ
รัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี เจ้าฟ้าจฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ์ อคั รราชกุมารี รวม ๔ พระองค์

227

คำ� นำ� หน้าพระนามพระบรมวงศานุวงศ์
“พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ, พระวรวงศ์เธอ”*

z¡

เรื่องค�ำน�ำหน้าพระนามพระบรมวงศานุวงศ์ “พระเจ้าวรวงศ์เธอ” และ “พระวรวงศ์เธอ” นั้น
มธี รรมเนียมราชตระกลู ใชก้ ันมาทง้ั วงั หนา้ และวงั หลวง ดังน้ี

พระเจ้าวรวงศ์เธอ (นำ� หนา้ พระนามโอรสธดิ าวังหน้า)

๑. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงบัญญัติให้ใช้ส�ำหรับพระราชโอรสธิดาของ
กรมพระราชวังบวรสถานมงคล (วังหนา้ ) ทกุ รัชกาล ปรากฏหลกั ฐานในประกาศรชั กาลท่ี ๔ เลขที่ ๗๑ และ
๓๑๐ และจดหมายเหตุเรอื่ งทรงตงั้ พระบรมวงศานุวงศ์ (ทั้งในใบประกาศตงั้ และในพระสุพรรณบฏั ) เช่น
ตัง้ กรมหมนื่ บวรรงั สีสุริยพนั ธุพ์ ระราชโอรสวงั หนา้ รชั กาลที่ ๒ ว่า

“...ให้สถาปนาพระเจ้าวรวงศ์เธอชั้นหนึ่ง พระองค์เจ้าฤกษ์ เป็นกรมหม่ืนบวร
รงั ษสี ุรยิ พันธ์.ุ ..”
หรือคราวตั้งกรมหมื่นบวรวิไชยชาญ พระราชโอรสพระบาทสมเดจ็ พระป่นิ เกล้าเจ้าอยู่หวั ในจารกึ
พระสุพรรณบฏั ว่า
“พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ยอดยง่ิ ยศฯ เปน็ พระองคเ์ จา้ ตา่ งกรม มพี ระนาม
ปรากฏ กรมหมน่ื บวรวิไชยชาญฯ...”
๒. ในรชั กาลที่ ๔ คำ� นำ� หนา้ พระนามพระราชโอรสธดิ าของวงั หนา้ นอกจากจะใช้ “พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ”
ดังกลา่ วแล้ว ยงั ทรงใช้ “พระเจา้ บวรวงศ์เธอ” และ “พระวรวงศเ์ ธอ” อีกด้วย เช่น
พระเจ้าบวรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื กระษตั ริย์ศรศี กั ดเิ ดช
พระวรวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้าอิศราพงศ์
๓. ตอนตน้ รชั กาลที่ ๕ คำ� นำ� หน้าพระนามพระราชโอรสธดิ าของวังหน้า คงใช้เช่นเดยี วกบั ในรชั กาล
ท่ี ๔ คอื มีใชท้ ้ัง พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระเจา้ บวรวงศ์เธอ พระบวรวงศเ์ ธอ และพระวรวงศ์เธอ
๔. เมือ่ พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยูห่ ัว ทรงพระราชนพิ นธเ์ รื่อง “ธรรมเนียมราชตระกลู
ในกรุงสยาม” ใน พ.ศ. ๒๔๒๑ ได้ทรงจัดระเบียบค�ำน�ำหน้าพระนามพระราชโอรสธิดาของวังหน้าข้ึนใหม่
โดยให้ใช้
“พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ” ส�ำหรบั พระราชโอรสธิดาของวงั หนา้ รัชกาลท่ี ๑ ถงึ ๔
“พระเจา้ บวรวงศ์เธอ” ส�ำหรบั พระราชโอรสธดิ าพระบาทสมเดจ็ พระปิ่นเกลา้ เจ้าอยูห่ วั และ

พระโอรสธิดากรมพระราชวังบวรวิไชยชาญท่ีมีพระชนมายุอ่อนกว่า
รัชกาลท่ี ๕

_____________________________
* พลตรี หม่อมราชวงศศ์ ุภวัฒย์ เกษมศรี เรยี บเรียง

228

๕. ครนั้ ถงึ พ.ศ. ๒๔๓๐ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงออกพระราชบญั ญตั ติ �ำแหนง่
ศกั ดนิ าพระบรมวงศานวุ งศ์ขนึ้ ใหม่ ค�ำนำ� หนา้ พระนามพระราชโอรสธิดาของวังหน้า ให้ใช้
“พระเจา้ บวรวงศ์เธอ” สำ� หรับพระราชโอรสธิดาวังหน้ารชั กาลท่ี ๑-๔
“พระบวรวงศ์เธอ” ส�ำหรบั พระโอรสธดิ าวงั หนา้ รชั กาลที่ ๕ (ไมม่ คี ำ� ว่า “เจ้า”)
๖. ปลายสมยั รชั กาลที่ ๕ ถงึ ตอนต้นรัชกาลที่ ๖ ใน พ.ศ. ๒๔๕๔ มีพระบรมราชโองการให้ประกาศ
ค�ำน�ำพระนามพระบรมวงศานุวงศ์ ว่า พระนามราชโอรสธิดาวังหน้ารัชกาลที่ ๑-๔ และวังหน้ารัชกาลที่ ๕
ให้เปลยี่ นใช้ใหมว่ า่
พระเจา้ บวรวงศ์เธอ เปน็ พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ (เดิมเคยใช้ส�ำหรับค�ำน�ำหน้าพระนาม
พระราชโอรสธิดาในรชั กาลท่ี ๓ โดยเฉพาะ)
พระบวรวงศ์เธอ เป็น พระราชวรวงศ์เธอ
ดังน้นั นบั แต่ พ.ศ. ๒๔๓๐ เป็นต้นไป คำ� ว่า “พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ” และ “พระวรวงศเ์ ธอ” จงึ มไิ ด้
ใช้ส�ำหรับเจ้านายวงั หนา้ อกี ต่อไป แต่ไดน้ �ำมาใช้ส�ำหรบั เจา้ นายวังหลวงสืบมา

พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ (น�ำหนา้ พระนามพระราชนดั ดาวังหลวง)

๑. พ.ศ. ๒๔๔๓ รัชกาลท่ี ๕ มีพระบรมราชโองการประกาศลงวันที่ ๑๒ เมษายน รตั นโกสินทรศก
๑๑๙ (พ.ศ. ๒๔๔๓) ว่า

“...พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ซงึ่ เปน็ พระโอรสธดิ าในสมเดจ็ พระเจา้ นอ้ งยาเธอ
ทั้งสองพระองค์ (ในท่ีนี้หมายถึงสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ และสมเด็จ
เจา้ ฟา้ ฯ กรมพระภาณพุ ันธุวงศว์ รเดช) ...สมควรจะมีพระยศสงู กว่าพระวรวงศ์เธอสามัญ
จึงทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหใ้ ช้ค�ำน�ำพระนามวา่ พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ...”
นับเป็นคร้ังแรกท่ีน�ำมาใช้กับเจ้านายวังหลวง และได้ใช้กันต่อมาในรัชกาลหลังอีกหลายพระองค์
จนถงึ ปัจจุบนั
๒. นอกจากน้ี ยงั มเี จา้ นายชนั้ นดั ดา ปนดั ดา ฯลฯ บางพระองคท์ โี่ ปรดเกลา้ ฯ ใหเ้ ลอ่ื นขน้ึ เปน็ พระเจา้
วรวงศ์เธอ เปน็ พเิ ศษ เชน่
ทรงได้รับสถาปนาในรชั กาลท่ี ๖
พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจลุ จกั รพงษ์
พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ วลั ลภาเทวี
พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ลกั ษมีลาวณั
ทรงไดร้ บั สถาปนาในรัชกาลท่ี ๗
พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภาพรรณี
พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ กรมหลวงชินวรศิริวฒั น์

229

ทรงได้รับสถาปนาในรชั กาลที่ ๘
พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ อาทิตย์ทิพอาภา
พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้าวรรณไวทยากร
ทรงไดร้ บั สถาปนาในรชั กาลปัจจุบนั
พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ จกั รพันธ์เุ พ็ญศริ ิ
พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวิภาวดีรังสติ
พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลีฯ

พระวรวงศเ์ ธอ

ดังได้กล่าวมาแล้วว่า พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงบัญญัติขึ้นใช้ส�ำหรับพระราชโอรส
ธิดาของวงั หนา้
๑. ในรชั กาลท่ี ๕ พ.ศ. ๒๔๓๐ ไดเ้ ปลย่ี นมาเปน็ ค�ำน�ำพระนามส�ำหรบั พระราชนัดดาวังหลวง
๑) พระองค์เจ้าตั้ง คือหม่อมเจ้าหลานเธอของพระเจ้าแผ่นดิน (พระอัยกา) แต่ล่วงรัชกาล
ไปแลว้ และได้เลอ่ื นอสิ ริยยศข้นึ เปน็ พระองค์เจ้า
๒) พระองค์เจ้า ทพี่ ระมารดาเปน็ พระองค์เจ้า
ซ่ึงแต่เดิมหม่อมเจ้าหลานเธอท่ีเล่ือนเป็นพระองค์เจ้าโดยกรณีน้ีใช้ค�ำน�ำหน้าพระนามว่า
“พระวงศ์เธอ” เหมือนกันกับพระองค์เจ้าตั้งสายวังหน้า วังหลัง สายพระสัมพันธวงศ์ และสายกรมหลวง
นรินทรเทวี
๒. เมอ่ื โปรดเกลา้ ฯ ให้ “พระวรวงศเ์ ธอ” แยกมาใชเ้ ปน็ คำ� นำ� หนา้ พระนามสำ� หรบั วงั หลวงโดยเฉพาะ
ใน พ.ศ. ๒๔๓๐ แล้ว พระองคเ์ จ้าตั้งในสายอ่ืน ๆ ก็ยังคงใช้ “พระวงศเ์ ธอ” ต่อไปเช่นเดมิ ไมม่ ีการเปลย่ี นแปลง
๓. คร้นั ในรัชกาลที่ ๗ พ.ศ. ๒๔๗๐ มพี ระบรมราชโองการ ประกาศให้

“...ยกหม่อมเจ้า อันเป็นพระโอรสธิดาในสมเด็จเจ้าฟ้าซ่ึงพระชนนีทรงศักดิ์ชั้น
สมเดจ็ คอื ในสมเดจ็ เจา้ ฟา้ ฯ กรมพระจกั รพรรดพิ งศ์ สมเดจ็ พระราชปติ ลุ าบรมพงศาภมิ ขุ
เจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต
สมเดจ็ เจา้ ฟา้ ฯ กรมขนุ สงขลานครนิ ทร์ และสมเดจ็ เจา้ ฟา้ ฯ กรมขนุ เพช็ รบรู ณอนิ ทราไชย
ซง่ึ มารดามิได้เป็นเจ้า ขึ้นดำ� รงพระยศเปน็ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า...

สรุป

ค�ำน�ำหน้าพระนาม “พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ” และ “พระวรวงศ์เธอ” ใช้ส�ำหรบั ราชโอรสธดิ าวงั หน้า
มาตงั้ แตร่ ัชกาลที่ ๔ จนถึง พ.ศ. ๒๔๓๐ ในรัชกาลที่ ๕ จากนัน้ ไดเ้ ปลี่ยนมาเปน็ ค�ำน�ำหนา้ พระนามส�ำหรับ
เจา้ นายในวังหลวงจนถงึ ปัจจบุ นั

230

โคลงพระนามพระราชโอรสและพระราชธิดา
ในรัชกาลที่ ๔

พระราชนพิ นธ์ในรัชกาลที่ ๕

z¡

โอรสบรมนารถเจา่ จอมประยูร
ปรเมนทรนเรนทรสูรย์ สืบเชอื้
ขตั ยิ ราชวรางกรู เก็บรวบ รวมแฮ
ไวเ้ พื่อประโยชน์เก้ือ แกผ่ เู้ พยี รจ�ำ
นามสรุ ยิ นารถหน่อไท้ ปฏิสนธิ์
พระปิ่นภธู ราดล แตง่ ตัง้
เอารสสุรโศภน เจริญยง่ิ ยศแฮ
เจ้ารว่ มปติ รุ าชทง้ั เผ่าเชอ้ื ชายหญิง
นำ� วงศ์ (๑) องค์ใหญ่ต้น จำ� นวน หนง่ึ แฮ
กรมหมน่ื มเหศวร ศกั ด์ิได้
สุประดษิ ฐ (๒) วสิ ษิ ฐควร ยศย่ิง
กรมวิษณนุ ารถไท้ ธริ าชต้งั นามกร
ท่สี ามศภุ ลักษณล้�ำ ธิดา ท่านนา
นามยงิ่ เยาวลกั ษณา (๓) เรศนั้น
อกี ทักษิณาวฎั (๔) กมุ า ราท่ี สี่แฮ
สุดสิ้นพระชนม์สน้ั แตเ่ บ้อื งยงั เยาว์
สมเด็จเจา้ ฟา้ ราช เอารส
โสมนศั (๕) นามปรากฏ เกียรติกอ้ ง
สดุ สน้ิ พระชนมป์ ลด แตป่ ระ สูตแิ ฮ
อีกทกั ษิณชา (๖) พรอ้ ง เพรยี กรเู้ รยี งนาม

_____________________________
(๑) พระองคเ์ จ้าชายนภวงศ์ กรมหม่ืนมเหศวรศวิ วิลาศ
(๒) พระองคเ์ จ้าชายสุประดิษฐ กรมหมื่นวิษณุนาถนภิ าธร
(๓) พระองคเ์ จา้ หญิงยง่ิ เยาวลักษณ์
(๔) พระองค์เจ้าชายทกั ษิณาวัฎ
(๕) สมเดจ็ เจา้ ฟ้าชายโสมนัส
(๖) พระองค์เจา้ หญงิ ทักษิณชา

231

ทีเ่ จ็ดทแี่ ปดนั้น บุตรี ทา่ นนา
หน่ึงโสมาวดี (๗) เลศิ ล้ำ�
หญงิ (๘) ยงั บไ่ ด้ม ี นามอกี องคน์ า
เพราะสตู วิ ารซ้�ำ สดุ ทิ้นชณั ษา
สมเดจ็ เจา้ ฟ้าลูก ภธู ร
นามจฬุ าลงกรณ์ (๙) ท่เี กา้
กรมขุนม่งิ มหิศร สรรเศก ใหน้ า
พนิ ิจประชานารถเจา้ แผ่นหลา้ ประทานพร
พระองค์หญิงที่สบิ นั้น นามศรี (๑๐)
อกี พัฒนาบุตร ี ตอ่ สร้อย
ชายเศวตรวรลาภ (๑๑) มี ทสี่ บิ เอด็ เฮย
สิ้นพระชนม์แตน่ ้อย บย่ งั้ ยนื นาน
ปขี านฉอศกนนั้ หญิงสาม เลา่ นา
ประภศั ร (๑๒) แสดงนาม หน่ึงนี้
อกี ภักตรพิมล (๑๓) ตาม ล�ำดบั
เยาวยอดมัณยา (๑๔) ช ้ี เชดิ อ้างออกแถลง
ชายแดง (๑๕) ประสูตแิ ลว้ เสยี ชนม์
สมเด็จจนั ทรมณฑล (๑๖) ลกู ไท้
เจ้าฟ้าบตุ รียล แตเ่ อก องค์แฮ
สิน้ พระชนมแ์ ต่ได ้ ครบเกา้ พรรษา

_____________________________
(๗) พระองคเ์ จ้าหญงิ โสมาวดี กรมหลวงสมรรตั น์สิรเิ ชษฐ์
(๘) ไม่มีพระนาม
(๙) สมเดจ็ เจา้ ฟ้าชายจุฬาลงกรณ์ฯ (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจา้ อยู่หวั )
(๑๐) พระองค์เจ้าหญงิ ศรีพฒั นา
(๑๑) พระองคเ์ จ้าชายเสวตรวรลาภ
(๑๒) พระองคเ์ จา้ หญิงประภัศร
(๑๓) พระองคเ์ จา้ หญงิ พักตรพมิ ลพรรณ
(๑๔) พระองคเ์ จ้าหญิงมณั ยาภาธร
(๑๕) พระองค์เจ้าชายแดง
(๑๖) สมเด็จพระเจา้ ฟ้าหญงิ จันทรมณฑล กรมหลวงวิสุทธิกระษัตรีย์

232

กฤดา (๑๗) เตมิ ตอ่ ท้าย ภนิ ิหาร
เฉลิมลกั ษณเลิศ (๑๘) กุมาร หนึ่งผู้
ศรนี าคสวาสดิ (๑๙) ขาน นามธิ ดาแฮ
คัดณางค์ยุคล (๒๐) ร ู้ สฤษดิไว้โดยประสงค์
เอกองคน์ ามออกอา้ ง กรรณิกา แกว้ (๒๑) เฮย
หนง่ึ บม่ ีสมยา (๒๒) ชีพม้วย
ชายสุขสวสั ดิ์ (๒๓) สถา พรราช บตุ รแฮ
ท้ังทวีถวลั ยลาภ (๒๔) ด้วย ด่งั นน้ี ามสนอง
ทองกองก้อนใหญ่ (๒๕) น้ ี เปนปลาย ปแี ฮ
เถาะสัปตศกหมาย มากอ้าง
สบิ เอ็ดรวมหญงิ ชาย ตลอดรอบ ปีนา
ลว้ นแตป่ เี ดยี วสล้าง สลับน่าอศั จรรย์
เกษมสนั ต์โสภาค (๒๖) เชอ้ื ระพิพนั ธ์ุ
ที่ยี่สิบหกบญั จบถว้ น
กมลาศนเลอสรร (๒๗) เสนอแนะ นามแฮ
สองกมุ ารเลิศลว้ น ประสตู ิต้นปีมะโรง
สมเด็จเจ้าฟา้ ที่ สี่มี นามเฮย
จาตรุ นตร์ ศั มี (๒๘) เกียรตกิ ้อง
ที่ย่ีสบิ เกา้ ศรี สรุ ยิ ราช วงศ์แฮ
องค์อุณากรรณ (๒๙) พร้อง เพราะด้วยแถลงหาญ

_____________________________
(๑๗) พระองคเ์ จา้ ชายกฤษดาภินิหาร กรมพระนเรศรวรฤทธ์ิ
(๑๘) พระองค์เจ้าชายเฉลมิ ลักษณเลิศ
(๑๙) พระองค์เจา้ หญงิ ศรนี าคสวาสดิ์
(๒๐) พระองค์เจ้าชายคดั ณางคยคุ ล กรมหลวงพิชติ ปรชี ากร
(๒๑) พระองค์เจา้ หญิงกรรณิกาแกว้ (เจ้าฟ้า กรมขนุ ขตั ติยกลั ยา)
(๒๒) ไม่มพี ระนาม
(๒๓) พระองค์เจา้ ชายสุขสวัสดิ์ กรมหลวงอดศิ รอุดมเดช
(๒๔) พระองคเ์ จา้ ทวีถวัลยลาภ กรมหม่ืนภูธเรศธ�ำรงศักดิ์
(๒๕) พระองคเ์ จา้ ชายทองกองก้อนใหญ่ กรมหลวงประจกั ษ์ศิลปาคม
(๒๖) พระองค์เจ้าชายเกษมสันต์โสภาคย์ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์
(๒๗) พระองค์เจา้ ชายกมลาศเลอสรรค์ กรมหมน่ื ราชศกั ด์ิสโมสร
(๒๘) สมเด็จเจา้ ฟ้าชายจาตรุ นต์รศั มี กรมพระจกั รพรรดพิ งศ์
(๒๙) พระองคเ์ จา้ ชายอณุ ากรรณอนนั ตนรไชย

233

เกษมศรีศภุ โยค (๓๐) ถ้วน ไตรทศั องคเ์ อย
หญงิ หนง่ึ (๓๑) นามบ่ชดั เชิดไว้
สนิ้ พระชนม์แต่ในสตั วารหยอ่ น อยแู่ ฮ
หญิงหนึ่งเสมอสมัย (๓๒) ได้ สืบสรอ้ ยหรรษา
หนึง่ องค์กุมาเรศเชือ้ ภวู ไนย
ศรสี ิทธธิ งชัย (๓๓) แช่มชา้
ทองแถมถวลั ย์ (๓๔) ไอ สุรยิ ราช วงศ์แฮ
อกี อนงค์นพคณุ (๓๕) อา้ เอี่ยมอ้างอบั ศร
กนกวรรณ (๓๖) วรนาฏทง้ั ชุมพล (๓๗)
สมโภชกมุ ารยล ยิ่งผู้
อรุณวดี (๓๘) วิมล ภักตรผอ่ ง ผวิ นา
วาณีรัตนกญั ญา (๓๙) ร ู้ เชดิ อ้างนามกร
มณฑานพรัตน (๔๐) ส้นิ ชนม์ปลง
กาพยกนกรัตน (๔๑) ยง ฤทธกิ ลา้
เทวัญอไุ ทยวงศ์ (๔๒) เชลงอัก ษรแฮ
ราชบตุ รพระเจา้ หล้า เดชล�้ำรณไชย
อรไทยเทพสร้อย (๔๓) กัญญา แลฤๅ
หญงิ หนงึ่ (๔๔) นามบ่ปรา กฎไว้
สุดสิ้นพระชนมา ยุยอ่ ม เยาวแ์ ฮ
จึงบมนี ามให ้ เรียกรู้สบื มา

_____________________________
(๓๐) พระองคเ์ จา้ ชายเกษมศรศี ภุ โยค กรมหมืน่ ทิวากรวงศป์ ระวัติ
(๓๑) พระองค์เจา้ หญงิ “เขยี ว”
(๓๒) พระองค์เจา้ หญิงเสมอสมยั หรรษา
(๓๓) พระองคเ์ จา้ ชายศรีสทิ ธิธงไชย กรมขนุ สิริธชั สังกาศ
(๓๔) พระองคเ์ จ้าชายทองแถมถวลั ยวงศ์ กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ
(๓๕) พระองค์หญิงอนงคน์ พคณุ
(๓๖) พระองค์เจ้าหญงิ กนกวรรณเลขา
(๓๗) พระองคเ์ จ้าชายชุมพลสมโภช กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์
(๓๘) พระองคเ์ จา้ หญิงอรณุ วดี
(๓๙) พระองคเ์ จา้ หญงิ วาณรี ัตนกัญญา
(๔๐) พระองคเ์ จ้าหญงิ มณฑานพรตั น์
(๔๑) พระองค์เจา้ ชายกาพยกนกรัตน์
(๔๒) พระองค์เจ้าชายเทวญั อทุ ยั วงศ์ (สมเดจ็ ฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ)
(๔๓) พระองค์เจา้ หญิงอรไทยเทพกัญญา
(๔๔) ไมม่ พี ระนาม

234

สมเด็จเจา้ ฟ้าท ี่ เบญจางค์
ภาณรุ ังษี (๔๕) วราง กรู กลา้
บุษบงเบกิ บาน (๔๖) นาง อรอบั ศรเอย
มนษุ ยนาค (๔๗) นอ้ มหนมุ่ หนา้ อีกทัง้ ชายเจริญ (๔๘)
สวัสดิประวัติ (๔๙) เรอ้ื ง วิทยา
องคห์ นงึ่ สนุ นั ทา (๕๐) แน่งนอ้ ย
อกี จนั ทรทัตจุธา ธาร (๕๑) ต่อ กันเฮย
สขุ มุ าล (๕๒) มสี รอ้ ย อกี ไซร้มารศรี
นารรี ตั น์ (๕๓) ราชไท้ ธิดา ท่านนา
หญิงหนึ่ง (๕๔) นามบ่ปรา กฎแท้
ไชยานุชิต (๕๕) สา มารถร่งุ เรอื งแฮ
บญั จบเบญจมา (๕๖) แม ้ ท่อนห้าโดยจง
อกี องค์หน่ึงน้นั วรวรรณ (๕๗)
ดศิ วรกุมาร (๕๘) พันธ์ ุ เผ่าเช้ือ
นงคราญอดุ ม (๕๙) วรรณ โฉมเฉดิ
องค์ศรเี สาวภางค์ (๖๐) เน้อื หนอ่ ไทธ้ บิ ดนิ ทร์

_____________________________
(๔๕) สมเด็จเจา้ ฟา้ ชายภาณรุ ังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณพุ นั ธุวงศว์ รเดช
(๔๖) พระองคเ์ จ้าหญงิ บษุ บงเบกิ บาน
(๔๗) พระองคเ์ จา้ ชายมนุษยนาคมานพ (สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส)
(๔๘) พระองคเ์ จ้าชายเจรญิ รงุ่ ราษี
(๔๙) พระองคเ์ จ้าชายสวัสดปิ ระวัติ กรมพระสมมตอมรพนั ธ์ุ
(๕๐) พระองคเ์ จา้ หญงิ สุนนั ทากุมารีรัตน์ (สมเด็จพระนางเจา้ สุนนั ทากมุ ารีรัตน์ พระบรมราชเทวี)
(๕๑) พระองคเ์ จ้าชายจันทรทัตจุฑาธาร กรมหมื่นวิวธิ วรรณปรชี า
(๕๒) พระองคเ์ จ้าหญงิ สุขมุ าลมารศรี (สมเด็จพระปิตจุ ฉาเจา้ สุขุมาลมารศรี พระอคั รราชเทวี)
(๕๓) พระองคเ์ จ้าหญิงนารีรตั นา
(๕๔) ไมม่ ีพระนาม
(๕๕) พระองค์เจา้ ชายไชยานชุ ติ กรมหมนื่ พงศาดศิ รมหปิ
(๕๖) พระองคเ์ จ้าหญงิ บญั จบเบญจมา
(๕๗) พระองคเ์ จ้าชายวรวรรณากร กรมพระนราธปิ ประพนั ธ์พงศ์
(๕๘) พระองค์เจ้าชายดิศวรกมุ าร (สมเดจ็ ฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ)
(๕๙) พระองคเ์ จ้าหญงิ นงคราญอุดมดี
(๖๐) พระองคเ์ จา้ ชายศรเี สาวภางค์

235

พระองคห์ ญิงสวา่ ง (๖๑) สรอ้ ย วัฒนา หน่ึงเฮย
โสณบณั ฑิตย์ (๖๒) ปรา กฎแท้
จิตรเจริญ (๖๓) รสวรา ดเิ รกราช วงศ์แฮ
องค์หน่งึ วฒั นา (๖๔) แล้ เลิศล�้ำส�ำอาง
หนึ่งนางกฤษณแกว้ กญั จนา กร (๖๕) เอย
อกี บุษปัณณา (๖๖) เลิศเลอ้ื ง
วไิ ลยลักษณเสาวภา (๖๗) ภักตรผ่อง ศรีแฮ
แนวนับแขไข (๖๘) เรือ้ ง ศิริพา่ งจนั ทรา
นภาพร (๖๙) ภูวนารถเนอ้ื หนอ่ ไท
ด�ำรงฤทธิ (๗๐) ครรไล ลว่ งแลว้
ประสานสุทธศรีใส (๗๑) สนองเสนาะ นามนา
หญงิ ประพาฬรัศมี (๗๒) แผ้ว ผ่องเพ้ยี งเพญ็ บูรณ์
จรูญฤทธิเดช (๗๓) มว้ ย ชพี ชนม์
เสาวภาคพรรณ (๗๔) พมิ ล แชม่ ช้อย
ประดษิ ฐา (๗๕) สวสั ดโิ สภน (๗๖) พูนเพิม่
หน่งึ อกี ไชยันต์ (๗๗) น้อย นุชทา้ ยกุมาร

_____________________________
(๖๑) พระองค์เจา้ หญงิ สว่างวัฒนา (สมเดจ็ พระศรีสวรนิ ทิรา บรมราชเทวี พระพนั วัสสาอยั ยิกาเจ้า)
(๖๒) พระองค์เจา้ ชายโสณบณั ฑิต กรมขนุ พทิ ยลาภพฤฒิธาดา
(๖๓) พระองค์เจา้ ชายจิตรเจรญิ (สมเด็จฯ เจา้ ฟา้ กรมพระยานรศิ รานุวัดติวงศ์)
(๖๔) พระองค์เจ้าชายวัฒนานุวงศ์ กรมขุนมรพุ งศ์สิรพิ ฒั น์
(๖๕) พระองคเ์ จ้าหญิงกาญจนากร
(๖๖) พระองค์เจา้ หญิงบุษบนั บัวผัน
(๖๗) พระองคเ์ จ้าหญิงเสาวภาผ่องศรี (สมเด็จพระศรีพชั รินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปหี ลวง)
(๖๘) พระองคเ์ จา้ หญงิ แขไขดวง
(๖๙) พระองค์เจ้าหญิงนภาพรประภา กรมหลวงทพิ ยรตั นก์ ิริฎกลุ ินี
(๗๐) พระองคเ์ จ้าชายด�ำรงฤทธิ์
(๗๑) พระองค์เจา้ หญงิ ประสานศรีใส
(๗๒) พระองค์เจ้าหญิงประพาฬรศั มี
(๗๓) พระองค์เจ้าชายจรญู ฤทธเิ ดช
(๗๔) พระองค์เจา้ หญงิ เสาวภาคยพ์ รรณ
(๗๕) พระองคเ์ จ้าหญิงประดษิ ฐาสารี
(๗๖) พระองคเ์ จ้าชายสวัสดโิ สภณ (สมเดจ็ ฯ กรมพระสวสั ดว์ิ ดั นวิศษิ ฎ)์
(๗๗) พระองค์เจ้าชายไชยนั ตมงคล กรมหมน่ื มหิศรราชหฤทัย

236

สร้อยสอางค์ (๗๘) องค์หนง่ึ น้ัน กุมารี
องค์หนงึ่ ประไพศรี (๗๙) สอาดอา้ ง
หญิง (๘๐) ยังบ่อไดม้ ี นามอีก องคน์ า
พทุ ธประดษิ ฐา (๘๑) รา้ ง ชีพมว้ ยชนม์ปลง
พระองคห์ ญงิ (๘๒) ประสูติสิน้ พระชนม์
อกี หน่งึ (๘๓) บเปนตน ตกผ้าย
หญงิ เยาวเจริญกระมล (๘๔) สขุ สวัสด์ิ
เปน็ ทส่ี ุดสดุ ท้าย สดุ สิ้นเสวยสวรรค์
รวมชายสามสิบเก้า พระองค์
หญงิ ส่ีสบิ สามอนงค์ บ่พลั้ง
ตกเสยี อีกสองคง นบั ควบ กันแฮ
รวมแปดสิบส่ี * ทง้ั เสรจ็ ถว้ นชายหญิง
โคลงรทิ �ำหน่อยน ้ี หวงั ใจ
จักแจกกันตามใน พี่นอ้ ง
เปนท่รี ะลกึ ไป นานเน่นิ
ใดบควรขัดขอ้ ง โทษข้าขออภัย
สมบรู ณฉ์ บับน ี้ ตามอุบลบทชี้
เชิดอ้างนามกร แลนา
ดำ� เนนิ กลอนกลา่ วอา้ ง โดยลำ� ดับบค้าง
ขาดถว้ นทุกองค์ แลนา
ขอแจ้งความตามจ�ำนง แต่องค์วรเชษฐขนิษฐ จงทราบจิตต์ท่ัวกัน ด้วยตัวฉันเรียงเรียบ ระเบียบ
นามเธอทั้งหลาย บรรยายเปนค�ำโคลง หวังชักโยงจิตต์ให้จำ� ลำ� ดบั เราพี่น้อง เม่ือพะพร้องการงาน ยามต้องการ
ประกอบกจิ บพกั คดิ คน้ สมดุ นานเนนิ่ หยดุ เสยี เวลา แตส่ มยาแตง่ ไว้ บางแหง่ ไดต้ ลอดนาม บางแหง่ ความขดั ขอ้ ง
ต้องตัดต้นทอนปลาย บางแห่งขยายเติมต่อ บางแห่งย่ออักษร พอจุกลอน จุบท ถ้วนก�ำหนดทุกองค์ แล้วผจง
เรียงพิมพ์เก็บ เย็บเปนเล่มสมุดไว้ หวังใส่ในเป๋าเส้ือ เพ่ือลงในหีบสลา ติดกายาไปไกล โดยหฤทัยประสงค์
ขอทุกองคจ์ งรับ สมดุ ฉบบั น้ีไว้ เปนที่ระลกึ ให้ อยู่ชา้ อยา่ สญู เทอญนา

_____________________________
(๗๘) พระองค์เจ้าหญิงพวงสร้อยสอางค์
(๗๙) พระองค์เจา้ หญงิ ประไพศรสี อาด
(๘๐) ยงั ไม่มีพระนาม
(๘๑) พระองคเ์ จา้ หญงิ พทุ ธประดิษฐา
(๘๒) ยงั ไมม่ พี ระนาม
(๘๓) ไม่ทันประสูติ
(๘๔) พระองคเ์ จ้าหญิงเจริญกมลสุขสวัสด์ิ
* ในราชสกุลวงศ์ ลำ� ดบั ไวเ้ พียง ๘๒ พระองค์ เพราะมิไดน้ บั ท่ีตกเสียสอง

237

รายนามราชสกลุ วงศ์

z¡

เลขท ่ี นามราชสกลุ ๑ ตน้ ราชสกลุ ก. หน้า
๓๓
๑ กปติ ถา ณ อยธุ ยา กรมหมืน่ ภูบาลบริรกั ษ ์ ๕๙
๒ กมลาสน์ ณ อยธุ ยา กรมหมื่นราชศกั ดสิ์ โมสร ๕๖
๓ กฤดากร ณ อยธุ ยา กรมพระนเรศ๒ วรฤทธ์ิ ๒๒
๔ กล้วยไม้ ณ อยุธยา กรมหมนื่ สุนทรธบิ ด ี ๑๔๐
๕ กลั ยาณะวงศ์ ณ อยธุ ยา กรมหมนื่ กวีพจน๓ สปุ รีชา ๑๓๙
๖ กาญจนะวชิ ยั ณ อยุธยา กรมหมื่นชาญชัย๔ บวรยศ ๑๒๔
๗ ก�ำภู ณ อยุธยา พระองคเ์ จ้าชายกำ� ภ ู ๘๓
๘ กติ ยิ ากร ณ อยธุ ยา กรมพระจนั ทบรุ นี ฤนาถ ๒๕
๙ กญุ ชร ณ อยุธยา กรมพระพิทักษ๕์ เทเวศร์ ๒๓
๑๐ กุสุมา ณ อยุธยา กรมหมืน่ เสพสุนทร ๖๐
๑๑ เกษมศรี ณ อยธุ ยา กรมหม่ืนทิวากรวงศป์ ระวัติ ๕๙
๑๒ เกษมสันต์ ณ อยุธยา กรมหลวงพรหมวรานรุ ักษ ์ ๑๒๔
๑๓ เกสะรา๖ ณ อยธุ ยา กรมหมน่ื อานุภาพพิศาลศกั ดิ ์ ๓๙
๑๔ โกเมน ณ อยธุ ยา กรมหมื่นเชษฐาธเิ บนทร ์ ๔๐
๕๖
๑๕ คเนจร ณ อยธุ ยา ค. ๔๐
กรมหมน่ื อมเรนทรบดินทร ์ ๑๓๖
๑๖ คคั ณางค์ ณ อยธุ ยา กรมหลวงพชิ ิตปรีชากร ๙๒
๖๐
๑๗ งอนรถ ณ อยุธยา ง.
พระองค์เจ้าชายงอนรถ

จ.

๑๘ จรญู โรจน์ ณ อยุธยา กรมหมนื่ จรสั พรปฏิภาณ
๑๙ จักรพงศ์ ณ อยธุ ยา สมเด็จเจา้ ฟา้ ฯ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ
๒๐ จักรพนั ธ์ุ ณ อยุธยา สมเดจ็ เจา้ ฟ้าฯ กรมพระจักรพรรดพิ งศ์

_____________________________
๑ นามราชสกุลน้ี พิมพส์ ะกดการันต์ตามหนงั สอื ล�ำดบั ราชสกุล ทก่ี ระทรวงวังจัดพิมพ์ครัง้ ท่ีสอง พ.ศ. ๒๔๗๒
๒ ในหน้า ๕๕ เขียนว่า นเรศร
๓ ในหน้า ๑๓๙ เขียนว่า พจน์
๔ ในหนา้ ๑๓๙ เขยี นวา่ ไชย
๕ ในหนา้ ๒๕ เขยี นวา่ ทกั ษ
๖ ในหน้า ๑๒๔ เขยี นวา่ เกสรา

238

เลขท่ ี นามราชสกลุ ตน้ ราชสกุล หนา้
๒๑ จันทรทตั ณ อยุธยา กรมหมน่ื วิวธิ วรรณปรชี า ๖๘
๒๒ จิตรพงศ์ ณ อยุธยา สมเดจ็ เจา้ ฟา้ กรมพระยานริศรานุวดั ติวงศ ์ ๗๔
๒๓ จริ ประวัติ ณ อยธุ ยา กรมหลวงนครไชยศรีสรุ เดช ๘๕
๒๔ จุฑาธุช ณ อยธุ ยา สมเดจ็ เจ้าฟา้ ฯ กรมขนุ เพ็ชรบรู ณ์อนิ ทราชัย ๑๐๒
๒๕ เจษฎางกูร ณ อยธุ ยา สมเด็จพระสัมพนั ธวงศ์เธอ เจ้าฟา้ กรมหลวงจักรเจษฎา ๔
๒๖ ฉตั รกุล ณ อยุธยา ๑๗
๒๗ ฉัตรชยั ณ อยุธยา ฉ. ๙๑
๒๘ ชมพูนทุ ณ อยธุ ยา กรมหมน่ื สรุ นิ ทรรักษ ์ ๔๙
๒๙ ชยางกูร ณ อยุธยา กรมพระก�ำแพงเพช็ รอัครโยธิน ๖๙
๓๐ ชมุ พล ณ อยธุ ยา ๖๓
๓๑ ชุมสาย ณ อยธุ ยา ช. ๔๒
๓๒ ชมุ แสง ณ อยุธยา ๒๙
๓๓ ไชยันต๓ ณ อยุธยา กรมขุนเจริญผลพูลสวัสด๑ิ์ ๗๘
๓๔ ดวงจักร ณ อยธุ ยา กรมหมื่นพงษา๒ ดศิ รมหปิ ๑๘
๓๕ ดารากร ณ อยุธยา กรมหลวงสรรพสทิ ธิประสงค ์ ๑๘
๓๖ ดศิ กลุ ณ อยธุ ยา กรมขุนราชสีหวกิ รม ๗๑
๓๗ เดชาติวงศ์ ณ อยธุ ยา กรมหลวงสรรพศิลป์ปรชี า ๒๓
๓๘ โตษะณยี ์ ณ อยธุ ยา กรมหมื่นมหิศรราชหฤทยั ๑๓๓
๓๙ ทวีวงศ์ ณ อยุธยา กรมหม่ืนณรงค๔์ หรริ ักษ์ ๕๘
๔๐ ทองแถม ณ อยุธยา กรมหมน่ื ศรีสเุ ทพ ๖๑
๔๑ ทองใหญ่ ณ อยธุ ยา สมเด็จฯ กรมพระยาด�ำรงราชานภุ าพ ๕๘
๔๒ ทัพพะกลุ ณ อยธุ ยา สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร ๑๔
๔๓ ทนิ กร ณ อยธุ ยา ๒๗
๔๔ เทพหัสดนิ ณ อยธุ ยา ต. ๖
๔๕ เทวกุล ณ อยุธยา ๖๕
พระองค์เจา้ ชายโตสินี
_____________________________ 239
๑ ในหนา้ ๔๘ เขียนว่า สวัสดิ ท.
๒ ในหน้า ๖๙ เขียนวา่ ศา
๓ ในหน้า ๗๘ เขียนวา่ ไชยนั ต์ กรมหมน่ื ภธู เรศธำ� รงศกั ด์ิ
๔ ในหนา้ ๑๘ เขียนวา่ ณรงค กรมหลวงสรรพสาตรศภุ กจิ
กรมหลวงประจกั ษ์ศิลปาคม
กรมหม่นื จิตรภักดี
กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธ ์ิ
พระสมั พันธวงศเ์ ธอ เจ้าฟ้า กรมหลวงเทพหรริ ักษ ์
สมเดจ็ ฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ

เลขท ่ี นามราชสกุล ต้นราชสกุล น. หนา้
๕๐
๔๖ นพวงษ์๑ ณ อยุธยา กรมหม่ืนมเหศวรศวิ วิลาศ๒ ๔
๔๗ นรินทรกลุ ณ อยุธยา กรมหลวงนรนิ ทรเทวี ๕
๔๘ นรินทรางกูร ณ อยธุ ยา เจ้าฟ้า กรมหลวงนรินทรร์ ณเรศ ๑๓๐
๔๙ นวรตั น์ ณ อยธุ ยา กรมหมน่ื สถิต๓ ธ�ำรงสวัสดิ ์ ๑๓๓
๕๐ นนั ทวัน ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จา้ ชายนันทวนั ๑๒๖
๕๑ นันทศิ ักด์ิ ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จ้าชายเรงิ คนอง ๒๖
๕๒ นยิ มีศร๔ ณ อยธุ ยา พระองค์เจ้าชายเนยี ม ๓๒
๕๓ นลิ รัตน ณ อยธุ ยา กรมหม่นื อลงกฏ๕ กิจปรชี า ๑๑๕
๕๔ นรี สงิ ห๖ ณ อยุธยา พระองคเ์ จา้ ชายเณร ๑๑๖
๙๐
บ. ๘๔
๓๔
๕๕ บรรยงกะเสนา ณ อยธุ ยา กรมขุนธิเบศร์บวร ๑๑๔
๕๖ บริพัตร ณ อยุธยา สมเดจ็ เจ้าฟา้ ฯ กรมพระนครสวรรค์วรพนิ ติ ๑๔๕
๔๓
ป. ๒๔
๕๗ ประวิตร ณ อยุธยา กรมหลวงปราจณิ กิตบิ ด ี ๑๑๙
๕๘ ปราโมช ณ อยธุ ยา กรมขุนวรจกั รธรานภุ าพ ๑๓๕
๕๙ ปัทมสิงห๗ ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จา้ ชายบวั ๑๘
๖๐ ปาลกะวงศ์ ณ อยุธยา กรมหมื่นนราเทเวศร ์ ๙๑
๖๑ ปยิ ากร ณ อยุธยา พระองค์เจา้ ชายเปยี ก ๒๗

๖๒ พนมวนั ณ อยุธยา พ.
๖๓ พยคั ฆเสนา ณ อยุธยา
๖๔ พรหเมศ ณ อยธุ ยา กรมพระพพิ ิธโภคภเู บนทร์
พึ่งบญุ ณ อยุธยา พระองค์เจา้ ชายเสอื
๖๖ เพ็ญพัฒน ณ อยุธยา พระองคเ์ จา้ ชายพรหเมศ
๖๗ ไพฑรู ย์ ณ อยธุ ยา กรมหลวงรักษ์รณเรศ
กรมหม่นื พไิ ชยมหินทโรดม
กรมหมนื่ สนิทนเรนทร ์

_____________________________
๑ ในหนา้ ๕๐ เขยี นวา่ วงศ์
๒ ในหน้า ๕๐ เขียนว่า วลิ าส
๓ ในหน้า ๑๓๐ เขยี นวา่ สถติ ย์
๔ ในหนา้ ๒๖ เขียนว่า นยิ มิศร
๕ ในหน้า ๓๒ เขยี นว่า อลงกฎ
๖ ในหน้า ๑๑๕ เขยี นวา่ นรี สิงห์
๗ ในหน้า ๑๑๔ เขียนว่า ปัทมสิงห์

240

เลขท่ ี นามราชสกลุ ต้นราชสกุล ภ. หนา้
๖๖
๖๘ ภาณุพันธ์ุ ณ อยุธยา สมเด็จเจา้ ฟา้ ฯ กรมพระยาภาณุพนั ธวุ งศ์วรเดช ๑๓๐
๖๙ ภาณมุ าศ ณ อยธุ ยา พระองค์เจา้ ชายภาณมุ าศ ๑๑๘
๗๐ ภุมรนิ ทร ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จา้ ชายภุมริน

ม.
๗๑ มนตรกี ลุ ณ อยธุ ยา สมเด็จพระสมั พนั ธวงศ์เธอ เจ้าฟา้ กรมหลวงพิทักษมนตรี ๗
๗๒ มรกฏ๑ ณ อยธุ ยา กรมขนุ สถิตสถาพร ๓๑
๗๓ มหากลุ ณ อยุธยา กรมหลวงมหศิ วรนิ ทรามเรศร๒์ ๒๘
๗๔ มหิดล ณ อยุธยา สมเดจ็ เจา้ ฟา้ ฯ กรมหลวงสงขลานครนิ ทร ์ ๑๐๒
๗๕ มาลากุล ณ อยุธยา สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยาบำ� ราบปรปกั ษ ์ ๓๕

ย. ๑๓๑
๗๖ ยคุ นธรานนท์ ณ อยุธยา พระองคเ์ จ้าชายยุคนุ ธร ๑๒๑
๗๗ ยคุ ันธร ณ อยธุ ยา กรมหมน่ื อนันตการฤทธิ์ ๙๓
๗๘ ยคุ ล ณ อยธุ ยา สมเดจ็ เจา้ ฟ้าฯ กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์

ร. ๘๔
๗๙ รพพี ฒั น ณ อยธุ ยา กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ ๑๒๒
๘๐ รองทรง ณ อยุธยา กรมหม่ืนสทิ ธสิ ขุ ุมการ ๙๗
๘๑ รงั สิต ณ อยุธยา สมเดจ็ ฯ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร ๑๑๙
๘๒ รงั สิเสนา ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จ้าชายใย ๑๒๑
๘๓ รัชนกิ ร ณ อยธุ ยา พระองค์เจ้าชายรชั นิกร ๑๔๒
๘๔ รชั นี ณ อยธุ ยา กรมหมื่นพิทยาลงกรณ ์ ๑๔๒
๘๕ รจุ ะวิชยั ณ อยธุ ยา พระองค์เจ้าชายรจุ าวรฉว ี ๒๕
๘๖ เรณุนันทน์๓ ณ อยธุ ยา พระองค์เจ้าชายเรณู

ล. ๔๐
๘๗ ลดาวลั ย์ ณ อยธุ ยา กรมหมนื่ ภูมินทรภักด ี ๔๖
๘๘ ล�ำยอง ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จา้ ชายล�ำยอง

_____________________________
๑ ในหน้า ๓๑ เขยี นวา่ มรกฎ
๒ ในหน้า ๒๘ เขยี นวา่ เรศ
๓ ในหน้า ๒๕ เขียนว่า เรณนุ ันท์

241

เลขท่ ี นามราชสกลุ ตน้ ราชสกุล หนา้
๘๙ วรรัตน ณ อยุธยา ๑๒๙
๙๐ วรวรรณ ณ อยธุ ยา ว. ๗๐
๙๑ วรวุฒิ ณ อยธุ ยา ๑๔๑
๙๒ วัชรวี งศ์ ณ อยุธยา กรมหมื่นพศิ าลบวรศักด ิ์ ๒๙
๙๓ วัฒนวงศ์ ณ อยธุ ยา กรมพระนราธิปประพันธพ์ งศ ์ ๗๔
๙๔ วบิ ูลยพรรณ ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จา้ ชายวรวุฒอิ าภรณร์ าชกุมาร ๑๔๒
๙๕ วิไลยวงศ์ ณ อยธุ ยา กรมพระเทเวศร์วชั รินทร ์ ๑๓๘
๙๖ วสิ ทุ ธิ ณ อยุธยา กรมขนุ มรพุ งศส์ ริ พิ ัฒน ์ ๑๔๓
๙๗ วฒุ ชิ ยั ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จ้าชายวบิ ูลยพรรณรงั ษ ี ๙๓
๙๘ ศรีธวชั ณ อยธุ ยา พระองค์เจ้าชายวไิ ลยวรวลิ าศ
๙๙ ศิริวงศ์ ณ อยธุ ยา พระองค์เจ้าชายบวรวิสทุ ธ ์ิ ๖๑
กรมหลวงสงิ หวกิ รมเกรียงไกร ๓๘
๑๐๐ ศุขสวสั ดิ์ ณ อยธุ ยา ๕๗
๑๐๑ โศภางค์๑ ณ อยุธยา ศ. ๗๒
๑๐๒ สนทิ วงศ์ ณ อยธุ ยา
๑๐๓ สวสั ดิกุล ณ อยธุ ยา กรมขุนสิรธิ ชั สงั กาศ ๓๐
๑๐๔ สวัสดิวัตน์ ณ อยธุ ยา สมเด็จพระบรมราชมาตามหยั กาเธอ ๖๘
๑๐๕ สหาวธุ ณ อยุธยา กรมหมื่นมาตยาพทิ กั ษ์ ๗๘
๑๐๖ สงั ขทัต ณ อยุธยา กรมหลวงอดศิ รอดุ มเดช ๑๒๑
๑๐๗ สายสนัน่ ณ อยุธยา พระองคเ์ จา้ ชายศรีเสาวภางค์ ๑๑๓
๑๐๘ สงิ หรา ณ อยุธยา ๑๓๗
๑๐๙ สีสังข์ ณ อยุธยา ส. ๔๘
๑๑๐ สุทศั น์ ณ อยุธยา ๑๒๑
๑๑๑ สทุ ัศนยี ์ ณ อยธุ ยา กรมหลวงวงศาธิราชสนิท ๑๙
๑๑๒ สธุ ารส ณ อยธุ ยา กรมพระสมมตอมรพันธุ ์ ๑๔๑
สมเด็จฯ กรมพระสวัสดิวดั นวิศิษฎ์ ๑๒๘
พระองคเ์ จ้าชายชมุ แสง
กรมขนุ นรานชุ ิต
พระองค์เจา้ ชายสนนั่
กรมหลวงบดินทรไพศาลโสภณฯ
พระองคเ์ จา้ ชายสสี งั ข ์
กรมหมนื่ ไกรสรวิชิต
พระองค์เจ้าชายสทุ ศั นนภิ าธร
พระองค์เจ้าชายสุธารส

_____________________________
๑ ในหน้า ๗๒ เขยี นว่า โสภางค์

242

เลขท่ี นามราชสกุล ตน้ ราชสกุล หน้า
๑๑๓ สุนทรกลุ ณ ชลบุร ี กรมขนุ สนุ ทรภูเบศร ์ ๑๘๓
๑๑๔ สบุ รรณ ณ อยธุ ยา กรมขุนภูวนยั นฤเบนทราธิบาล ๔๗
๑๑๕ สปุ ระดิษฐ ณ อยธุ ยา กรมหมืน่ วษิ ณนุ าถนภิ าธร ๕๐
๑๑๖ สรุ ยิ กลุ ณ อยธุ ยา กรมพระรามอิศเรศ ๑๕
๑๑๗ สรุ ิยง ณ อยธุ ยา กรมหมน่ื ไชยาศรสี ุริโยภาส ๙๕
๑๑๘ เสนีวงศ์ ณ อยธุ ยา กรมหลวงเสนบี ริรกั ษ ์ ๑๔๖
๑๑๙ โสณกุล ณ อยธุ ยา กรมขุนพทิ ยลาภพฤฒธิ าดา ๗๓
๑๓๐
ห. ๑๒๕
๔๕
๑๒๐ หสั ดินทร ณ อยธุ ยา กรมหมื่นบริรักษ์นรนิ ทรฤทธิ์ ๓๓
๑๑๑
อ. ๓๓
๑๒๑ อนชุ ะศักด์ิ ณ อยธุ ยา พระองคเ์ จ้าชายนุช ๘๘
๑๒๒ อรณพ ณ อยธุ ยา กรมหมืน่ อดุ มรตั นราษ ี ๑๒
๑๒๓ อรุณวงษ์๑ ณ อยธุ ยา กรมหลวงวรศกั ดาพศิ าลฯ ๑๒๕
๑๒๔ อสนุ ี ณ อยุธยา กรมหมืน่ เสนเี ทพ ๑๑๗
๑๒๕ อาภรณกุล ณ อยุธยา พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจ้าฟ้าชายอาภรณ์
๑๒๖ อาภากร ณ อยธุ ยา กรมหลวงชมุ พรเขตรอุดมศักด ิ์ ๗
๑๒๗ อนิ ทรางกูร ณ อยุธยา กรมหมนื่ อนิ ทรพพิ ธิ ๔๔
๑๒๘ อิศระศักด์ิ๒ ณ อยธุ ยา พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ เจา้ ฟา้ อศิ ราพงษ๓์
๑๒๙ อศิ รเสนา ณ อยธุ ยา กรมหม่ืนกษตั รยิ ศ์ รศี กั ดิเดช
๑๓๐ อศิ รางกูร ณ อยุธยา พระสมั พนั ธวงศเ์ ธอ เจ้าฟ้า กรมขนุ อิศรานรุ กั ษ ์
๑๓๑ อไุ รพงศ์ ณ อยุธยา กรมหมนื่ อดุลยลักษณสมบตั ิ

_____________________________
๑ ในหนา้ ๓๓ เขียนวา่ อรุณวงศ์
๒ ในหนา้ ๑๒๕ เขยี นวา่ อิศรศักดิ์
๓ ในหนา้ ๑๒๕ เขยี นว่า อศิ ราพงศ์

243

ดรรชนีพระนาม-นาม

z¡

หนา้ หนา้

ก กรงุ ธนบรุ ,ี พระเจา้ ๙

กนกวรรณเลขา, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๖๒ กรดุ , จอมมารดา ๑๓๘

กนษิ ฐน้อยนารี, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๓๖ กรดุ , เจ้าจอมมารดา ๒๓

กบ, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๔๘ กฤดาภินหิ าร, พระองค์เจา้ ชาย ๕๕

กปิฐา, พระองค์เจ้า ๓๓ กฤษณา, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๔๗

กปิตถา, พระองค์เจ้าชาย ๓๓ กล้วยไม,้ พระองคเ์ จ้าชาย ๒๒

กมลาสเลอสรรค์, พระองคเ์ จา้ ชาย ๕๙ กลดั , พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๑๓

กมุท, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๓๙ กลาง, พระองค์เจา้ ชาย ๒๙

กมทุ มาล,ี พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๔๔ กลาง, สมเด็จเจา้ ฟ้าชาย ๓๔

กรมบรจิ าภกั ดีศรีสดุ ารักษ ์ ๕๐ กล้าย, พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๒

กรมพระราชวังบวรสถานพมิ ุข ๔, ๑๔๕ กลา้ ย, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒

กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ๓, ๑๐, ๑๓, ๑๒๗ กลำ่� , เจา้ จอมมารดา ๓๒

กรมพระราชวังหลงั ๔, ๑๔๕ กลน่ิ พระสนมเอก, เจา้ จอมมารดา ๕๕

กรรณาภรณเ์ พช็ รรตั นฯ์ , สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ ๘๖ กลน่ิ , เจา้ จอมมารดา ๑๙

กรรณิกาแก้ว, พระองคเ์ จ้าหญงิ ๕๗ กลนิ่ , ทา่ น ๗๖, ๘๑, ๘๙

กรรแสง, พระองคเ์ จ้า ๓๔ กล่ิน, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๑๕

กระจบั , พระเจา้ หลานเธอ พระองค์เจ้า ๑๔๕ กลนิ่ แกน่ จนั ทนารตั น,์ พระราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๐

กระจับ, พระสมั พันธวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๕ กลบี , จอมมารดา หม่อมราชวงศ์ ๑๔๑

กระจบั , หมอ่ มเจา้ ๑๔๕ กลบี , เจ้าจอมมารดา ๑๒๘, ๑๒๙, ๑๓๑,

กระจ่าง, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๓๒ ๑๓๒, ๑๓๔, ๑๓๖

กระจา่ ง, หมอ่ มเจ้า ๑๕๔ กวพี จน์สปุ รชี า, พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมืน่ ๑๓๙

กระตา่ ย, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๑๙ กษัตรยิ ศ์ รีศกั ดิเดช, พระเจ้าบวรวงศ์เธอ กรมหม่ืน ๑๑๗

กระมุท, พระองค์เจา้ ๓๙ กษัตริย์ศรีศกั ดิเดช, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่น ๑๑๗

กระมทุ มาลี ๑๔๔ กอ้ นแกว้ , พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๑

กระวีวงศ,์ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๓๗ กอ้ นทอง, เจา้ จอมมารดา ๑๑๘, ๑๑๙

กระษตั รานชุ ิต, กรมขนุ ๙ กัณฐา, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๓๕

กระษตั รานุชติ , สมเดจ็ เจ้าฟ้าฯ กรมขนุ ๙ กัณฐา, พระองค์เจ้า ๑๔

กระษตั รานชุ ติ , สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ กัททลีวนั , พระองคเ์ จ้า ๑๓

เจ้าฟา้ ธรรมาธิเบศร์ กรมขุน ๙ กมั พล, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒๔

กระษตั รี, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๘ กลั ยาณประวัต,ิ พระองค์เจา้ ชาย ๑๓๙

244

หนา้ หนา้

กลั ยาณวิ ัฒนา, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๖๙ เกศ, เจา้ จอมมารดา ๕๔, ๑๑๒, ๑๒๙

กัลยาณวิ ัฒนา, สมเด็จพระเจา้ พน่ี างเธอ เจ้าฟา้ ๑๖๙ เกศ, สมเดจ็ เจ้าฟา้ ชาย ๗

กลั ยาณ,ี พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๓๖, ๔๖ เกศน,ี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๔๔

กัลยาณสี นุ ทร, กรมขนุ ๒๑ เกษ, ทา่ น ๗๕

กัลยาสุนทร, พระเจ้าน้องนางเธอ กรมขนุ ๒๑ เกษมศรศี ุภโยค, พระองค์เจ้าชาย ๖๐

กลั ยาสุนทร, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมขุน ๒๑ เกษมสนั ตโ์ สภาคย์, พระองคเ์ จา้ ชาย ๕๘

กาญจนากร, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๗๔ เกสร, เจ้าจอมมารดา หมอ่ มราชวงศ ์ ๙๙, ๑๐๒

กาญจโนภาสรศั ม,ี พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๓๙ เกสร, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๕

กาพย์กนกรัตน,์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๖๔ เกสร, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๑๑, ๑๒๐

ก�ำพรา้ , พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๑๔ เกสรา, พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๒๔

กำ� พรา้ , พระองค์ ๑๒๖ แก้ว ๒

ก�ำพรา้ บันเทงิ ๑๒๖ แก้ว, เจา้ กรม ๒๔

ก�ำพุชฉตั ร, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๒ แกว้ , เจ้าจอมมารดา ๔๗, ๖๓, ๑๓๕

ก�ำพฉู ัตร, พระองค์เจา้ ๑๒๔ แกว้ , ทูลกระหมอ่ ม ๔๓

กำ� แพงเพ็ชรอคั รโยธนิ , พระเจา้ น้องยาเธอ กรมขนุ ๙๐ แกว้ , พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๑๓

กำ� แพงเพช็ รอคั รโยธิน, พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหลวง ๙๐ แก้วกลั ยาณี, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๖๒

ก�ำแพงเพ็ชรอคั รโยธนิ , พระเจ้าบรมวงศ์เธอ แกว้ กลั ยาณี, พระองคเ์ จ้า ๑๖๒

กรมพระ ๙๐, ๑๗๕, ๑๗๖ แก้วศาลาลอย, เจา้ จอมมารดา ๑๑๑

กำ� แพงเพช็ รอัครโยธนิ , พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่น ๙๐ โกมล, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๑๑

กำ� ภ,ู พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒๔ โกมลเสาวมาล, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๙๘

กติ ยิ ากรวรลกั ษณ์, พระองค์เจ้าชาย ๘๓ โกเมน, พระองค์เจา้ ชาย ๓๙

กนิ ร,ี พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๔๔ โกสุม พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๒

กม่ิ , หมอ่ ม ๑๕๓ ไกรเพช็ ร์รัตน์สงคราม (ทองด)ี , พระยา ๓๖

ก,ุ พระองคเ์ จ้าหญงิ ๓ ไกรสร, พระองค์เจา้ ชาย ๑๗

กญุ ชร, พระองค์เจ้าชาย ๒๕ ไกรสร, หมอ่ ม ๑๘, ๘๐

กณุ ฑลทิพยวดี, สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้า ๑๘ ไกรสรวิชิต, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมหมืน่ ๑๙

กุณฑลทพิ ยวดี, สมเดจ็ พระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟา้ ๑๙ ข

กุณฑลทพิ ยวดี, สมเด็จพระเจา้ หลานเธอ เจา้ ฟา้ ๓๓

กณุ ฑลทพิ ยวด,ี สมเด็จฯ เจ้าฟา้ ๓๔, ๓๕ ขจร, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒๕

กสุ มุ า, พระองค์เจ้าชาย ๒๓ ขจรจรสั วงศ,์ พระวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๔๙

กหุ ลาบ, เจา้ จอมมารดา ๑๒๘ ขนิษฐนอ้ ยนารี, พระองค์เจ้า ๓๖

เกด, เจ้าจอมมารดา ๒๔ ขนิษฐา, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๑๗, ๑๓๑

เกยรู , พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๓๔ ขเนจร, พระเจ้าลกู เธอ พระองค์เจา้ ๓๙

245

หนา้ หน้า

ขลบิ , เจ้าจอมมารดา ๑๓๓, ๑๓๕ คล้าย, ทา่ น ๕๑, ๕๒, ๗๐

ขะ, เจา้ จอมมารดา ๑๑๐ คลา้ ย, หม่อม ๕๔

ขตั ติยกลั ยา, พระเจ้าน้องนางเธอ กรมขนุ ๕๗ คล,ี่ เจา้ ๖๙

ขัตติยกัลยา, พระเจา้ น้องนางเธอ เจ้าฟา้ กรมขนุ ๕๗ คัคณางคยคุ ล, พระองคเ์ จ้าชาย ๕๖

ขัตตยิ กลั ยา, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ เจ้าฟา้ กรมขุน ๕๗ คทั รนิ , หม่อม ๑๗๑

ขตั ตยิ วงศ,์ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๒๖ คนั ธรส, พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๔

ขตั ตยิ า, พระองคเ์ จ้าชาย ๓๒ คำ� , เจ้าจอมมารดา ๑๒๔

ขตั ิยกลั ยา, เจา้ ฟา้ กรมขนุ ๕๗ คำ� , หนู ๒๒

ขัตติยราชกมุ าร, สมเดจ็ เจ้าฟา้ ชาย ๒๘ คำ� รบ, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๕๑

ขาว, หมอ่ มเจา้ ๑๕๐, ๑๕๔ คำ� รบ, หม่อมเจา้ ๑๕๑

ข�ำ, เจ้าจอมมารดา ๔๗, ๑๑๑ ค้มุ , เจ้าจอมมารดา ๑๓

ขุนเณร, พระองค์เจา้ ชาย ๑๘๓ คุ้มเล็ก, เจ้าจอมมารดา ๑๒๔

ขุนเณร, สมเดจ็ พระสัมพันธวงศเ์ ธอ เจ้าฟา้ ๖ คุ้มใหญ,่ เจ้าจอมมารดา ๑๒๓

ขุนเณร, หม่อมเจ้า ๑๖๔ เครือแกว้ ๑๐๕

เขจร, พระองค์เจ้า ๓๙ โคมเพ็ชร, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๒๕

เขจรจำ� รัส, พระองคเ์ จา้ ๙๕ โคราช, พระองคเ์ จา้ ๑๔๖

เขจรจิรประดษิ ฐ, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๙๘ ง

เขม็ , จอมมารดา ๑๓๘

เขยี น, เจา้ จอมมารดา ๗๐ งอนรถ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๔๐

เขียน, หม่อม ๙๕ งาม, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๑๙

เขียนอิเหนา, คุณ ๗๐ งวิ้ , เจา้ จอมมารดา ๑๗, ๑๑๓, ๑๒๓, ๑๒๔, ๑๒๕

เขียว, เจา้ จอมมารดา ๔๑, ๔๔ ง้วิ , หม่อม ๑๕๓

เขยี ว, พระองคเ์ จา้ หญงิ ๖๑ เงนิ , เจ้าขรัว ๖

เขยี วเลก็ , จอมมารดา ๑๔๒ เงนิ ยวง, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๔๐

เขยี วใหญ,่ จอมมารดา ๑๔๐ จ

แข, จอมมารดา ๑๔๔ จงกล, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า
จงกล, พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจา้
แข, เจา้ จอมมารดา หม่อมราชวงศ์ ๘๐ จงกล, พระสมั พนั ธวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔
จงกล, หม่อมเจา้ ๑๔๖
แขไขดวง, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๗๕ จงกลน ี ๑๔๖
จร, หม่อมเจ้า ๑๔๖
ค ๑๕๒ จรสั พรปฏภิ าณ, พระเจา้ บวรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื ๑๔๕
๓๙ ๑๔๙
คชสิทธิ์ (นาค หรือ บุนนาค), ขนุ ๔๘ ๑๓๖

คเนจร, พระองค์เจ้าชาย

คลา้ ย, เจ้าจอมมารดา

246

หน้า หนา้

จรสั พรปฏิภาณ, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมนื่ ๑๓๖ จนั ทรโ์ ฉม, เจา้ จอมมารดา ๔๖

จรญู โรจน์เรอื งศรี, พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๓๖ จนั ทรทตั จุฑาธาร, พระองคเ์ จา้ ชาย ๖๗

จรญู ฤทธเิ ดช, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๗๗ จันทรมณฑล โสภณภควด,ี สมเดจ็ พระเจ้าลูกเธอ

จรญู ศกั ดกิ์ ฤดากร, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๒, ๑๖๓ เจ้าฟา้ หญงิ ๕๕

จอมเกล้าเจ้าอยูห่ ัว, พระบาทสมเด็จพระ ๒๘, ๕๐ จนั ทรมณฑลโสภณภควดี, สมเดจ็ เจ้าฟา้ ๓๖

จกั รจน่ั , พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๖, ๒๐ จันทรสเุ ทพ, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๗

จักรเจษฎา, สมเดจ็ เจา้ ฟา้ กรมหลวง ๔, ๘, ๑๓๘ จนั ทราสรัทวาร, พระองคเ์ จา้ หญงิ ๘๑

จกั รเจษฎา, สมเดจ็ พระเจา้ น้องยาเธอ จนั ทราสรทั วารฯ, สมเด็จพระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟา้ ๘๒

เจ้าฟ้ากรมหลวง ๔ จนั ทา, เจ้าจอมมารดา ๑๒

จักรพงษภูวนาถ, สมเด็จเจ้าฟา้ ชาย ๙๒ จาด, เจ้าจอมมารดา ๓๘

จกั รพรรดพิ งศ,์ สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้า จาด, หม่อม ๑๕๓

จาตุรนต์รัศมี กรมพระ ๕๙, ๑๕๗, ๑๕๘, ๑๕๙ จาตุรนตร์ ัศมี กรมพระ ๕๙

จักรพรรดิพงษ์, สมเดจ็ พระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจ้าฟ้า จาตรุ นตรศั มี, สมเดจ็ เจ้าฟา้ ๕๙

จาตรุ นตร์ ัศมฯี กรมหลวง ๕๙ จาตรุ นตรศั มีฯ, สมเด็จพระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจ้าฟ้าชาย ๕๙

จกั รพรรดิพงษ์ฯ, สมเดจ็ พระเจ้าน้องยาเธอ เจา้ ฟา้ จามร,ี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๔๗

จาตุรนต์รัศมี กรมพระ ๖๐ จำ� นงสรไกร (รุ่ง), พระยา ๑๔๒

จักรพนั ธเ์ พ็ญศิร,ิ พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๘๑ จำ� รัส, พระองค์เจา้ ๔๓

จกั รี, พระยา ๑๓ จำ� เริญ, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๒

จักรศี รีองครักษ์, เจ้าพระยา ๒ จิตรเจรญิ , พระองคเ์ จ้าชาย ๗๓

จั่น, จอมมารดา ๑๔๐, ๑๔๓ จิตรภักด,ี พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมน่ื ๑๔

จัน, เจ้าจอมมารดา ๓๕, ๔๑, ๑๓๓ จิตรภกั ดี, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหมน่ื ๑๔

จนั เขมร, เจ้าจอมมารดา ๔๑ จิตราภรณ,์ พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จ้า ๑๖๒

จนั ทกานตม์ ณี ๑๗๔ จิตราภรณ,์ พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๒

จนั ทบุร,ี พระองคเ์ จ้าหญิง ๑๘ จินดา, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๔๙

จนั ทบุรีนฤนาถ, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระ ๘๓, ๑๗๖ จิรประวัตวิ รเดช, พระองคเ์ จ้าชาย ๘๕

จันทบุรนี ฤนาถ, พระเจ้าพีย่ าเธอ กรมหลวง ๘๓ จริ ศักด์สิ ุประภาต, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๖๒

จันทบุรีนฤนาถ, พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่น ๘๓ จิรศกั ดิ์สปุ ระภาต, พระองคเ์ จ้า ๑๐๖

จันทบุรนี ฤนาท, พระเจา้ พ่ียาเธอ กรมพระ ๘๓ จว๋ิ , เจา้ จอมมารดา หมอ่ มราชวงศ ์ ๑๐๓

จนั ทบรุ สี รุ นาถ, พระวรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื ๑๗๖, ๑๘๒ จนี , เจา้ จอมมารดา ๑๕๕

จันทร์ พระสนมเอก, เจา้ จอมมารดา ๕๑, ๕๔, ๕๗, ๖๐ จนี , หมอ่ ม ๑๕๕

จันทร์, เจ้าจอมมารดา ๘๙ จบี , หม่อม ๑๕๙

จนั ทร์, พระองค์เจ้าชาย ๑๔๗ จุฑาธชุ ธราดลิ ก, สมเดจ็ เจา้ ฟ้าชาย ๑๐๒

จันทรกานตมณ,ี พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๗๔ จฑุ ารัตนราชกมุ าร,ี พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๘๑

247

หนา้ หนา้
แจม่ , สมเดจ็ เจ้าฟ้าหญงิ ๑๐
จุธามณี, สมเด็จเจา้ ฟา้ ๒๗ แจม่ กระจ่างฟา้ , เจ้าฟ้า ๑๐
แจ่มใหญ่, เจ้าจอมมารดา ๒๑
จุมภฏพงศ์บริพตั ร, พระองค์เจ้าชาย ๑๗๒

จมุ ภฏพงศ์บรพิ ตั ร, พระเจ้าวรวงศ์เธอ

พระองคเ์ จ้า ๑๗๒ ฉ

จมุ ภฏพงศบ์ รพิ ัตร, พระหลานเธอ พระองคเ์ จ้า ๑๗๒

จุ้ย, เจา้ จอมมารดา ๑๖ ฉววี รรณ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๔๕

จุ้ย, สมเดจ็ เจา้ ฟ้าชาย ๗, ๑๐ ฉัตร, พระองค์เจ้าชาย ๑๗

จไุ รรตั นศริ มิ าน, พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๗๓ ฉายฉันเฉดิ ๑๕๔

จุไรรตั นศิรมิ าน, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๗๓ ฉายเฉิด, พระประพันธวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๕๔

จุลจอมเกลา้ เจา้ อย่หู วั , พระบาทสมเดจ็ พระ ๕๒ ฉายเฉดิ ๑๕๔

จลุ จักรพงศ,์ พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๗๑ ฉายโฉมเฉดิ ๑๕๔

จฬุ าภรณวลัยลักษณ์ อคั รราชกุมาร,ี สมเดจ็ ฉายรศั มหี ิรัญพรรณ, พระราชวรวงศ์เธอ

พระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟา้ ๑๐๙, ๑๗๘ พระองคเ์ จา้ ๑๔๐

จุฬาลงกรณ์, สมเดจ็ เจ้าฟา้ ชาย ๕๒ ฉมิ , เจ้าจอมมารดา ๔๔, ๔๕, ๑๑๑, ๑๑๒,

เจ๊ก, เจา้ จอมมารดา ๔๘ ๑๑๓, ๑๒๕, ๑๒๖

เจ่ง, พระองค์เจา้ ชาย ๘ ฉิม, เจา้ หญงิ ๕๐

เจรญิ , พระองค์เจ้า ๑๓๒ ฉิม, นาย จางวางฯ ๑๕๙

เจริญกมลสุขสวัสดิ,์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ฉิม, พระองค์เจา้ ชาย ๘, ๑๔๖

พระองคเ์ จา้ ๗๙ ฉิม, สมเด็จเจ้าฟ้าชาย ๙

เจริญผลพูลสวสั ดิ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขนุ ๔๘ ฉิม, สมเด็จเจา้ ฟ้าหญงิ ๖

เจริญผลพูลสวสั ด,์ิ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมขุน ๑๕๖ ฉิมแขก, เจ้าจอมมารดา ๑๑๑

เจริญผลพูลสวัสด,ิ พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ กรมขนุ ๔๘ ฉิมพล,ี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๗

เจรญิ ผลพูลสวัสดิ, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมื่น ๔๘ ฉิมพลี, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๓

เจรญิ รุ่งราษี, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๖๗ ฉมิ แมว, เจ้าจอมมารดา ๑๘

เจรญิ ศรชี นมาย,ุ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๘๗ ฉิมยักษ์, เจ้าจอมมารดา ๑๙

เจษฎาบดินทร์, พระเจา้ ลูกเธอ กรมหมืน่ ๒๐ ฉิม สิงหฬ, เจา้ จอมมารดา ๑๒๕

เจา้ ขา้ งใน ๑๔๖ ฉมิ ใหญ่, เจา้ ครอก ๙

เจา้ นครเวยี งจันทน์ ๑๙ ฉมิ ใหญ,่ สมเดจ็ เจา้ ฟ้าหญงิ ๙

เจา้ นายวังหน้าพระพุทธยอดฟา้ ฯ ๓ ฉมิ ใหญ่, สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ ๙

เจา้ ฟา้ พระองคน์ ้อย ๓๑ เฉลมิ เขตรมงคล, พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๗๔

เจ้าเวยี งจันทน ์ ๑๒๑ เฉลมิ เขตรมงคล, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๖๐

แจ่ม, คณุ หญิง ๖๓ เฉลิมพลทิฆัมพร, พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๗๕

แจม่ , เจา้ จอมมารดา ๑๑๓, ๑๒๑ เฉลิมลักขณาวงศ,์ พระบวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๓๓

248

หนา้ หนา้

เฉลมิ ลักษณเลิศ, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๕๖ ชุมพรเขตรอดุ มศักดิ,์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ

เฉลมิ ลักษณวงศ,์ พระองค์เจา้ ชาย ๑๓๓ กรมหลวง ๘๗, ๑๗๖

เฉลิมวงศ,์ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๔๖ ชุมพรเขตรอดุ มศกั ด์,ิ พระเจา้ พย่ี าเธอ กรมหลวง ๘๘

เฉดิ โฉม, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๓๕ ชมุ พรเขตรอดุ มศักดิ์, พระเจ้าลกู ยาเธอ กรมหมน่ื ๘๘

แฉง่ , พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๒๕ ชมุ พลสมโภช, พระองค์เจา้ ชาย ๖๑

แฉ่พรรณราย ๑๕๓ ชุ่มเลก็ ๗๐

ช ชุมสาย, พระองค์เจา้ ชาย ๔๑

ชุมแสง, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๒๑

ชมช่ืน, พระสมั พนั ธวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๕๓ ชุมแสง, พระองคเ์ จา้ ชาย ๒๙

ชมช่นื , หมอ่ มเจา้ ๑๕๓ ชู, เจ้าจอมมารดา ๑๑๔

ชมพูนุท, พระองคเ์ จ้าชาย ๔๘ เชย, เจา้ จอมมารดา ๗๘

ชอ้ ย, เจ้าจอมมารดา ๑๓๔, ๑๓๖, ๑๓๗ เชย, หมอ่ ม ๑๕๔

ชอุ่ม, พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๗๙ เชษฐาธิเบนทร์, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื ๓๙

ชัยนาทนเรนทร, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ ๙๗ เชษฐาธเิ บนทร,์ พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมืน่ ๓๙

ชยั นาทนเรนทร, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เชื้อ, จอมมารดา หมอ่ มราชวงศ์ ๑๔๔

กรมพระยา ๙๖, ๙๗ แชม่ , เจ้าจอมมารดา ๘๔

ชา้ ง, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๑๑ ไชยเชษฐาธริ าชที่ ๔, พระ ๑๘

ชา้ ง, พระองคเ์ จา้ ๑๓ ไชยนาทนเรนทร, พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหมน่ื ๙๖

ช้างเผอื ก, กรมพระราชวัง ๑๐ ไชยรตั นวโรภาส, พระราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๓

ชาญไชยบวรยศ, พระบวรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื ๑๓๙ ไชยวิชิต (ช่วง กลั ยาณมติ ร), พระยา ๘๐

ชาญไชยบวรยศ, พระราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมื่น ๑๓๙ ไชยนั ตมงคล, พระองคเ์ จ้าชาย ๗๘

ชาย, พระองคเ์ จา้ ๔๓ ไชยานุชิต, พระองค์เจา้ ชาย ๖๙

ชดิ , หม่อมเจา้ ๑๔๙ ไชยาศรีสุรโิ ยภาส, พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหม่ืน ๙๕

ชิดเชอ้ื พงศ,์ พระวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๙ ไชยาศรสี ุรโิ ยภาส, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหมื่น ๙๕

ชิดเชื้อพงศ์, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๔๙ ซ-ณ

ชนิ วรศริ ิวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจา้ , ซ่วน, หมอ่ ม
ณ นคร
พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ กรมหลวง ๑๕๖ ณรงคหริรกั ษ ์ ๑๖๘
ณรงคหรริ กั ษ,์ กรมหมน่ื ๑๓
ชินวรศริ ิวฒั น,์ กรมหมืน่ ๑๕๖ ณรงคห์ รริ กั ษ,์ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหมนื่ ๑๔๗
เณร, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๘
ชี, เจ้าครอก ๖ เณร, หม่อมเจา้ ๑๘, ๑๔๗
๑๑๕
ช,ี พระองคเ์ จา้ ๖ ๑๖๔

ชนื่ นภวงศ,์ หมอ่ มราชวงศ ์ ๑๘๑

ชุ่ม, เจ้าจอมมารดา ๙๙, ๑๐๐

ชุ่ม พระสนมเอก, เจา้ จอมมารดา ๗๐

249

หนา้ หนา้
ดษุ ฎี, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๑๔
ด ดุสดิ าอับศร, พระองค์เจา้ หญิง ๑๑๓
เดชอดิศร, พระเจ้าพ่ยี าเธอ กรมขนุ ๒๓
ดรุณวยั วัฒน,์ พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๕๙ เดชอดศิ ร, พระเจ้าลูกเธอ กรมหมืน่ ๒๓
เดชาดิศร, สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ
ด้วง ๑๒ กรมพระยา ๒๓, ๑๔๙
เดชาดิศรฯ, กรมสมเดจ็ พระ ๒๓
ดวง, เจ้าจอมมารดา ๑๑ แดง, พระองคเ์ จ้าชาย ๕๔

ดวงค�ำ, เจ้าจอมมารดา ๖๙, ๗๗

ดวงจักร, พระองคเ์ จ้าชาย ๑๘

ดวงจนั ทร์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๓๒

ดวงจนั ทร,์ พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๑, ๑๒๑

ดวงเดอื น, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๓๘ ต

ดวงประภา, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๒๘

ดวงประภา, พระองค์เจ้า ๑๒๘ ตรเี พ็ชรตุ มธ์ ำ� รง, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า ๙๑

ดวงสุดา, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๖ ตลับ พระสนมเอก, เจา้ จอมมารดา ๕๒, ๕๘, ๖๔

ดอกบวั , พระองค์เจา้ ๑๑๔ ตลับ, เจ้าจอมมารดา ๘๑, ๘๔

ด๊า, เจ้าจอมมารดา ๑๓๑ ตลบั , พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒๙

ดารากร, พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๘ ตว่ น, จอมมารดา ๑๔๑

ดารารศั มี พระราชชายา, เจา้ ๑๐๐ ต่วนศร,ี หม่อมหลวง ๑๖๕

ดาราวด,ี พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๑๒ ตัน, เจ้าจอมมารดา ๑๑๑

ดาราวด,ี พระองคเ์ จา้ ๑๒๕ ตัน, สมเด็จเจ้าฟา้ ชาย ๖

ดาวเรือง ๑ ตากสนิ มหาราช, สมเด็จพระเจ้า ๙, ๑๐, ๑๑, ๑๒, ๑๑๖

ดำ� ยงใจยุทธ ๑๖๑ ตาด, เจา้ จอมมารดา ๑๒๘, ๑๓๒

ดำ� , พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๒๒, ๓๘ ตาด, หมอ่ ม ๑๖๗

ดำ� , หนู ๒๒ ตานี, เจ้าจอมมารดา ๑๔, ๑๗, ๑๑๕, ๑๒๔

ด�ำ, หม่อมเจ้า ๑๕๔ ตสิ สะ, พระมหาอปุ ราช ๖๙

ด�ำรงค์ราชพลขันธ์ (จยุ้ คชเสน)ี , พระยา ๕๕, ๑๘๑ ตุ, เจา้ จอมมารดา ๑๑๔

ด�ำรงราชานภุ าพ, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหม่ืน ๗๑ ตุ้ม, หม่อมเจ้า ๑๕๑

ด�ำรงราชานุภาพ, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวง ๗๑ เต่า, เจา้ จอมมารดา ๕๑

ด�ำรงราชานุภาพ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ ๗๑ เตา่ , พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๘

ดำ� รงราชานภุ าพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ แตง, พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๖

กรมพระยา ๗๑ แตง, หมอ่ มเจา้ ๑๔๖

ดำ� รงฤทธ,์ิ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๗๖ แตน, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๕

ดิลกนพรฐั , พระองค์เจ้าชาย ๙๔ โต, พระองค์ ๑๙, ๑๓๓

ดศิ , หมอ่ มเจ้า ๑๔๗ โต, พระองค์เจา้ ชาย ๒๘

ดศิ วรกุมาร, พระองคเ์ จ้าชาย ๗๐ โตเล็ก, พระองค ์ ๑๓๓

250

หนา้ หนา้
โตสวสั ดโิ สภณ, พระองค์ ๗๗
โตสินี, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๓๓ ทอ่ นแก้ว แห่งเวียงจนั ทน์, เจา้ นาง ๖๙
โตใหญ่, พระองค ์ ๑๒๙
ไตรทศประพันธ,์ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๖๕ ทกั ษณิ ชา นราธริ าชบุตรี, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ

พระองคเ์ จา้ ๕๑

ทักษณิ ชา, พระองค์เจา้ ๘๑

ถ ทกั ษิณาวัฏ, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๕๑

ถนอม นภวงศ์, หมอ่ มเจ้า ทัดทรง, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๒๑
ถนอม, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า
ถนอมรัศมี, พระองคเ์ จา้ ๑๓๒ ทบั , พระองค์เจา้ ชาย ๑๔, ๒๐
ถม ๑๓๒
ถาวรวรยศ, พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหม่ืน ๑๓๒ ทบั ทิม พระสนมเอก, เจ้าจอมมารดา ๘๕, ๘๗, ๙๓
ถาวรวรยศ, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมหมื่น ๑๖๑
๓๒ ทบั ทิม, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๒๑
๓๒
ทบั ทมิ , พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๑๙

ทบั ทิม, พระองคเ์ จ้าชาย ๑๒

ทบั ทิม, หมอ่ ม ๑๕๙

ท ทบั วงศ์ ณ นคร ๑๓๙

ทยั , นาง ๑๖๒

ทรัพย์ พระสนมเอก, เจ้าจอมมารดา ๓๘, ๔๓ ทศั ไภย, สมเด็จฯ เจา้ ฟา้ ๕๐

ทรัพย์, เจ้าจอมมารดา ๒๕, ๒๗, ๑๑๕, ๑๑๘, ๑๒๐ ทา้ วทรงกนั ดาน (ส)ี ๕๑

ทวถี วลั ยลาภ, พระองค์เจ้าชาย ๕๘ ทา้ วทรงกันดาล ๑๖, ๒๖

ทศศริ วิ งศ์, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๖๐ ทา้ วทรงกันดาน (ห่นุ ) ๖๗

ทอง ๑๒ ทา้ วปฏิบตั บิ ณิ ฑทาน (ถ้วย) ๗๓

ทอง, เจา้ จอมมารดา ๑๗ ท้าวมงั สี (คุม้ ) ๔๐

ทองกองก้อนใหญ่, พระองคเ์ จ้าชาย ๕๘ ทา้ ววนดิ าพจิ ารณิ ี (บาง สนทิ วงศ์ ณ อยธุ ยา) ๑๐๕, ๑๘๒

ทองคำ� , สมเด็จเจ้าฟ้าหญิง ๕ ทา้ ววนดิ าพจิ ารินี (สนุ่ ) ๗๖

ทองคำ� , สมเดจ็ พระสัมพนั ธวงศ์เธอ เจา้ ฟ้า ๕ ทา้ ววรจันทร ์ ๑๖

ทองจีน, สมเดจ็ เจ้าฟ้า ๕ ท้าววรจันทร์ (ปราง) ๒๕

ทองดี ๑ ท้าววรจนั ทร์ (วาด) ๗๓

ทองด,ี เจ้าจอมมารดา ๓๑ ท้าวศรสี ัจจา (อ่ิม) ๗๙

ทองแถมถวลั ยวงศ,์ พระองค์เจา้ ชาย ๖๑ ท้าวศรสี ัตยานรุ กั ษ์ (น้อย) ๑๓๒

ทองสกุ , เจา้ จอมมารดา ๑๘ ท้าวสมศักดิ์ (นก) ๑๒๑

ทองสุก, เจ้านาง ๑๘ ท้าวสมศักดิ์ (เหม) ๗๒

ทองอย,ู่ เจา้ จอมมารดา ๒๖ ท้าวสมศักดิ์ (อึ่ง) ๔๙

ทองอย,ู่ พระชายา ๑๔๕, ๑๔๖ ท้าวสุจริตธำ� รง (นาค สุจรติ กลุ ) ๖๐

ทองอนิ , ขรัวยาย ๓๐ ทา้ วสภุ ตั กิ ารภักดี (เหม) ๗๒

ทองอนิ , สมเด็จเจ้าฟ้าชาย ๔ ท้าวโสภานิเวศน์ (อมิ่ ) ๗๙

251

หน้า หนา้

ท้าวอนิ ทรสรุ ยิ า (เหม) ๗๒ เทพหริรกั ษ์, สมเดจ็ พระสมั พนั ธวงศ์เธอ เจา้ ฟ้า

ทินกร, พระองคเ์ จ้าชาย ๒๖ กรมหลวง ๖

ทิพเกสร ณ เชยี งใหม,่ เจา้ ๑๐๐ เท้ย, เจา้ จอมมารดา ๑๓๑

ทพิ เกสร, เจา้ จอมมารดา ๙๔ เทววงศว์ โรทยั , พระวรวงศ์เธอ กรมหม่ืน ๑๖๕

ทพิ ยรตั นกริ ฏิ กลุ นิ ี, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวง ๗๖ เทวะวงศว์ โรปการ, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมพระ ๖๔

ทพิ ยสมั พนั ธ,์ หมอ่ มเจา้ ๑๗๖ เทวะวงศ์วโรปการ, สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ

ทพิ ยาลงั การ, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๐๐ กรมพระยา ๖๔, ๑๖๕

ทมิ , เจ้าจอมมารดา ๒๗, ๒๙ เทวะวงศ์วโรปการ, สมเด็จฯ กรมพระยา ๑๗๖

ทวิ ากรวงศป์ ระวตั ,ิ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหม่ืน ๖๐ เทวะวงศว์ โรประการ, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่น ๖๔

ทวิ ากรวงศป์ ระวตั ,ิ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหมนื่ ๖๐, ๑๖๔ เทวะวงศ์วโรประการ, พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมหลวง ๖๔

ทีปงั กรรัศมโี ชต,ิ พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้า ๑๗๗ เทวัญอุไทยวงศ,์ พระองค์เจา้ ชาย ๖๔

เทพฯ, ขนุ ๗๕ เทวานรุ กั ษ,์ พระวงศ์เธอ กรมหมื่น ๑๗๙

เทพทวาราวดี, สมเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟ้า เทววี ิไลยวรรณ, พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๔๒

มหาวชริ าวุธฯ กรมขนุ ๘๘ เทเวศร์วชั รนิ ทร,์ พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหลวง ๒๙

เทพนารีรัตน,์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจา้ ฟ้า เทเวศรว์ ชั รนิ ทรฯ์ , พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระ ๒๙, ๑๕๐

พาหรุ ัดมณีมยั ฯ กรมพระ ๘๖ เทย่ี ง พระสนมเอก, เจ้าจอมมารดา ๕๒, ๕๓, ๕๖, ๕๙,

เทพนารีรัตน,์ สมเดจ็ พระเจา้ พ่นี างเธอ เจา้ ฟ้า ๖๒, ๖๕, ๖๙, ๗๕, ๗๗, ๗๘

พาหุรัดมณีมัยฯ กรมพระ ๘๖ ธ

เทพพลภกั ด,ิ์ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๑๓

เทพพลภกั ด์ิ, พระเจ้าลกู เธอ กรมหมื่น ๑๓ ธรรมปโรหิต (แก้ว), พระยา ๗๖, ๘๙

เทพยวดี, สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ ธรรมราช, พระองค ์ ๑๑๓

ประไพวดี กรมหลวง ๑๑ ธรรมสารนิติ (พลับ อมาตยกุล), พระยา ๑๐๓

เทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ าร,ี ธรรมา (สด สุนทรศารทูล), เจา้ พระยา ๓๑, ๔๗

สมเด็จพระ ๑๐๘ ธรรมาธิเบศร์ กรมขุน ๙

เทพศริ ินทรา บรมราชนิ ,ี สมเดจ็ พระ ๓๘, ๔๙, ๕๒, ๑๕๒ ธานีนิวตั , พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๖๗

เทพศริ นิ ทรามาตย,์ กรมสมเดจ็ พระ ๑๕๓ ธานีนวิ ัต, พระองค์เจ้าชาย ๑๖๗

เทพศริ นิ ทราบรมราชิน,ี สมเด็จพระ ๕๔, ๕๙, ธิดา, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔

๖๕, ๑๕๒, ๑๕๓ ธดิ าจ�ำรสั แสงศร,ี พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๔๐

เทพสุดาวดี, สมเดจ็ เจา้ ฟ้าหญิง กรมพระ ๑ ธเิ บศรบดนิ ทร, สมเดจ็ พระเจา้ หลานเธอ เจา้ ฟา้ กรมหลวง ๕

เทพสุดาวด,ี สมเด็จตรสั สา เจา้ ฟา้ กรมพระยา ๑ ธเิ บศรบดนิ ทร,์ สมเดจ็ พระสมั พนั ธวงศเ์ ธอ

เทพสดุ าวด,ี สมเดจ็ พระเจ้าพีน่ างเธอ เจา้ ฟา้ เจา้ ฟา้ กรมหลวง ๕

กรมพระยา ๑, ๔, ๑๘๓ ธเิ บศร์บวร, กรมหม่ืน ๑๑๖

เทพหริรกั ษ,์ สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจา้ ฟ้ากรมหลวง ๖ ธิเบศร์บวร, พระเจ้าบวรวงศเ์ ธอ กรมขนุ ๑๑๖

252

หนา้ หน้า
ธิเบศร์บวร, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมขนุ ๑๑๖
นภวงศ์ วรองค์เอกอรรคมหามกฎุ ปรมุตมราโชรส,

น พระองค์เจา้ ชาย ๕๐

นภางคน์ พิ ทั ธพงศ์, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๘๓

นก ๒๕ นภางพิพทั ธวงศ ์ ๘๓

นก, เจ้าจอมมารดา ๑๒๑ นภาจรจ�ำรัสศรี ภทั ราวดรี าชธิดา, พระเจา้ ลูกเธอ

นก, หมอ่ ม ๘๐ เจ้าฟา้ ๙๕

นคร (น้อย ณ นคร), เจ้าพระยา ๕๖ นภาจรจ�ำรสั ศรี, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจา้ ฟา้ ๙๕

นครไชยศรีสรุ เดช, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๘๕ นภาจรจำ� รัสศรี, พระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้า ๙๕

นครไชยศรสี ุรเดช, พระเจ้าพยี่ าเธอ กรมหลวง ๘๕ นภาจรจ�ำรสั ศรี, พระองคเ์ จ้าหญิง ๙๕

นครไชยศรสี รุ เดช, พระเจ้าลกู ยาเธอ กรมหมน่ื ๘๕ นภาพรประภา, พระองคเ์ จ้าหญิง ๗๖

นครน้อยคนื เมอื ง, เจ้าพระยา ๔๖ นรลักษณ์, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๔๖

นครราชสีมา (ทองอนิ ), พระยา ๑๒ นรเศรษฐสุริยลักษณ,์ พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๑

นครราชสมี า (เมฆ ณ ราชสมี า), พระยา ๑๓๔ นราเทเวศร์, พระเจา้ หลานเธอ กรมหม่นื ๑๔๕

นครราชสมี า, สมเด็จพระเจ้านอ้ งยาเธอ เจ้าฟา้ ฯ นราเทเวศร,์ พระสัมพนั ธวงศ์เธอ กรมหมน่ื ๑๔๕

กรมหลวง ๙๙ นราธปิ ประพนั ธพ์ งศ,์ พระเจ้านอ้ งยาเธอ

นครราชสีมา, สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ กรมหมน่ื ๗๐

อัษฎางคเ์ ดชาวุธ กรมหลวง ๙๙ นราธิปประพันธพ์ งศ,์ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ

นครราชสมี า, สมเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟ้า กรมพระ ๗๐, ๑๖๕, ๑๖๗

อัษฎางค์เดชาวุธฯ กรมขนุ ๙๙ นราธิปพงศป์ ระพันธ์, พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ

นครศรีธรรมราช (พฒั น)์ , เจา้ พระยา ๑๑๒ กรมหม่นื ๑๖๕

นครสวรรคว์ รพนิ ติ , สมเด็จพระเจา้ น้องยาเธอ นราธวิ าสราชนครนิ ทร,์ สมเดจ็ พระเจ้าพนี่ างเธอ

เจา้ ฟ้าบริพัตรสขุ มุ พนั ธุฯ์ กรมหลวง ๘๙ เจา้ ฟ้ากลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวง ๑๖๙

นครสวรรคว์ รพินิต, สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ นรานุชติ , กรมหมื่น ๑๑๓

เจา้ ฟ้าบริพตั รสขุ ุมพันธ์ ุ ๘๙, ๑๗๒, นรานุชิต, พระเจ้าบวรวงศเ์ ธอ กรมขุน ๑๑๓

กรมพระ ๑๗๓, ๑๗๔ นรานชุ ติ , พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ กรมขนุ ๑๑๓

นครสวรรค์วรพินิตฯ, สมเดจ็ พระเจ้าพยี่ าเธอ นรินทรเทพ, กรมหม่นื ๘

เจา้ ฟา้ บรพิ ัตรสขุ ุมพันธฯ์ุ กรมพระ ๙๐ นรนิ ทรเทพ, พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหมน่ื ๘

นครสวรรคศ์ กั ดิพินิต, พระเจา้ วรวงศ์เธอ นรินทรเทว,ี พระเจ้านอ้ งนางเธอ กรมหลวง ๓, ๘

กรมหมื่น ๑๗๒ นรนิ ทรเทวี, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวง ๑๘๓

นครฯ (นอ้ ย ณ นคร), เจ้าพระยา ๔๖ นรนิ ทรพิทักษ์, กรมหมื่น ๘, ๑๘๓

นงคราญอดุ มด,ี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๗๑ นรนิ ทรพิทักษ์, พระองคเ์ จ้า กรมหมื่น ๑๘๓

นนทบุรศี รมี หาอทุ ยาน (บุญจัน), พระยา ๒๐ นรินทรรณเรศ, สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟา้

นพเก้า, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๑๕ กรมหลวง ๕

253

หนา้ หน้า

นรินทรร์ ณเรศ, สมเดจ็ พระสมั พนั ธวงศเ์ ธอ เจ้าฟ้า น้อย, เจ้าจอมมารดา ๑๔, ๑๖, ๒๖, ๕๐, ๑๑๐,

กรมหลวง ๕ ๑๑๔, ๑๑๕, ๑๒๓

นรนิ ทราภรณ์ (ลอย นิยะวานนท์), พระ ๑๐๒ นอ้ ย, ท่าน ๕๘

นรศิ รานวุ ัดติวงศ์, พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมขุน ๗๓ นอ้ ย, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๒๖

นรศิ รานุวดั ติวงศ์, พระเจา้ น้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขนุ ๗๓ นอ้ ย, พระชนนี ๑๕๒

นรศิ รานุวัดติวงศ์, สมเดจ็ พระเจ้าน้องยาเธอ เจา้ ฟา้ นอ้ ย, พระองคเ์ จา้ ๑๑๘

กรมหลวง ๗๓ นอ้ ย, หมอ่ ม ๑๕๒, ๑๕๔, ๑๕๖

นรศิ รานวุ ดั ติวงศ์, สมเด็จพระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจ้าฟา้ น้อยแกว้ พระสนมเอก, เจา้ จอมมารดา ๑๓, ๑๗

กรมพระ ๗๔ น้อยแขก, เจา้ จอมมารดา ๑๑๒

นริศรานุวดั ติวงศ,์ สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้า น้อยพระแสง, เจ้าจอมมารดา ๔๖

กรมพระยา ๗๓, ๗๔ นอ้ ยมหาพรหม, เจ้า ๙๔

นเรนทรบรริ ักษ์, กรมหมืน่ ๘ น้อยเมือง, เจ้าจอมมารดา ๓๗, ๓๙, ๔๒

นเรนทร์บรริ กั ษ์, พระเจา้ หลาน กรมหมน่ื ๘ นอ้ ยระนาด, เจา้ จอมมารดา ๒๗, ๒๙

นเรศร์โยธ,ี พระเจา้ หลานเธอ กรมหม่นื ๑๔๕ นอ้ ยลาว, เจา้ จอมมารดา ๔๐, ๔๒

นเรศร์โยธี, พระสมั พันธวงศเ์ ธอ กรมหมื่น ๑๔๕ น้อยเล็ก, เจ้าจอมมารดา ๑๑๙, ๑๒๑

นเรศรวรฤทธิ์, พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมหม่ืน ๕๕ นอ้ ยใหญ่, เจา้ จอมมารดา ๔๖, ๑๑๙

นเรศรวรฤทธิ์, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวง ๕๕ นักขัตรมงคล, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๗๖

นเรศรวรฤทธิฯ์ , พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมพระ ๕๕, นง่ั เกล้าเจ้าอยหู่ วั , พระบาทสมเด็จพระ ๒๐, ๓๗

๑๖๒, ๑๖๓ นัดดา, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๑๖

นฤบาลมุขมาตย์, พระประพนั ธวงศ์เธอ นันทวนั , พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๓๐, ๑๓๓

กรมหมน่ื ๑๕๔ นนั ทเสน, เจา้ ๑๘

นฤบาลมขุ มาตย,์ พระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมน่ื ๑๕๔ นาก ๑๑

นฤมล, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๑๘ นายศลั ยวชิ ัย (ทองค�ำ ณ ราชสมี า) ๗๙

นฤมล, พระองคเ์ จา้ หญงิ ๑๑๘ นายศลั วิชัย (ทองคำ� ณ ราชสีมา) ๕๘

นฤมล, หม่อมเจา้ ๑๔๙ นายสดุ จนิ ดา ๓

นฤมลมณรี ัตน,์ พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๔๙ นายสุดจินดา (พลอย ชูโต) ๑๓๙

นฤมลมณรี ตั น์, พระองค์เจ้าหญิง ๑๔๙ นายเสถียรรกั ษา (เท่ียง) ๙๐

นวน, เจา้ จอมมารดา ๑๗, ๑๘ นารายณร์ าชา พระเจา้ กรงุ กมั พชู า, สมเดจ็ พระ ๑๑๒, ๑๑๓

นวม, จอมมารดา หม่อมหลวง ๑๔๑ นารีรัตนา, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๖๙

นวม, เจา้ จอมมารดา ๑๘, ๓๔ นกิ รบดินทร์ (โต กัลยาณมติ ร), เจ้าพระยา ๔๙

น่วม, เจ้าจอมมารดา ๑๑๖, ๑๑๗, ๑๑๙ นิพทั ธ์พิสิษฐพงศ,์ พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๕๙

นวม, พระองคเ์ จา้ ชาย ๓๐ นพิ ันธภ์ าณุพงศ์, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๐

นวล, เจา้ จอมมารดา ๑๗, ๓๔ นพิ ันธ์ภุ าณุพงศ,์ พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๖๐

254

หน้า หนา้

นพิ นั ธุ์ภาณพุ งศ์, พระองคเ์ จ้าชาย ๑๖๐ บดนิ ทรไพศาลโสภณ ทีฆชนม์เชษฐประยูร,

นภิ านภดล วิมลประภาวด,ี สมเดจ็ พระเจ้าลกู เธอ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๔๘

เจา้ ฟ้า ๙๗ บดินทรไพศาลโสภณ ทีฆชนม์เชษฐประยรู ,

นภิ านภดล, พระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟ้า ๙๗ พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ กรมหลวง ๔๘

นภิ านภดล, พระองคเ์ จ้าหญงิ ๙๗ บดนิ ทรไพศาลโสภณ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๑

นมิ่ ปาลกะวงศ,์ หมอ่ มเจ้า ๗๖ บดินทรไพศาลโสภณ, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ กรมขุน ๔๘

นิ่ม, เจา้ จอมมารดา ๑๕, ๒๓, ๑๒๑, ๑๒๕ บรมโกศ, สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัว ๒, ๓, ๔, ๑๘๓

น่มิ นวล, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๓๒ บรมมหาไปยกาธิบด,ี สมเดจ็ พระ ๑

นิลรัตน, พระองค์เจ้าชาย ๓๒ บรมมหาพชิ ยั ญาติ (ทดั บุนนาค), สมเด็จเจา้ พระยา ๕๔

นลิ วรรณ, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๕๖ บรมราชมาตามหยั กาเธอ, สมเด็จพระ ๓๘

นิลวรรณ, พระองค์เจา้ ๑๑๔ บรรจบเบญจมา ๗๐

นลิ วรรณ, หมอ่ มเจ้า ๑๕๖ บรรเทงิ , พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๒๖, ๑๔๘

นิลวตั ถา, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๔ บรพิ ัตรสขุ ุมพนั ธ,ุ์ สมเดจ็ เจา้ ฟ้าชาย ๘๙

นิเวศ, พระองค์เจา้ ๔๑ บริพตั รสขุ มุ พนั ธ,ุ์ สมเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟา้ ๘๙

นิเวศน์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๔๑ บรริ กั ษ์นรินทรฤทธ์ิ, พระเจา้ บวรวงศ์เธอ กรมหมืน่ ๑๓๐

นชุ ๒๕ บรริ กั ษน์ รนิ ทรฤทธ,์ิ พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื ๑๓๐

นชุ , พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒๕ บวรเดช, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๓

นชุ ติ ชิโนรส ศรสี ุคตขตั ติยวงศ์, กรมหม่ืน ๑๖ บวรรังษสี รุ ยิ พนั ธุ์, พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ กรมหม่นื ๑๑๙

นุ่ม, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒ บวรวไิ ชยชาญ, พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ กรมหม่ืน ๑๒๘

นุ่ม, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๒๑ บวรวิสทุ ธ,์ิ พระราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๓

นยุ้ , เจ้าจอมมารดา ๑๑๒ บวรสถานมงคล, สมเดจ็ พระอนชุ าธริ าช

นุย้ เมอื งละคร, เจา้ จอมมารดา ๑๑๒ กรมพระราชวังบวร ๓

นุ้ยใหญ่ พระสนมเอก, เจ้าจอมมารดา ๑๓ บญั จบเบญจมา, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า

เนตร ปาลกะวงศ,์ หม่อมราชวงศ์ ๑๔๑ บญั จบเบญจมา ๗๐

เนตร, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๒๕ บณั ฑรวรรณวโรภาส, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๘๔

เนตร, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๒๕ บับภา, เจ้าจอมมารดา ๑๑๔

เน่า, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๓๔ บวั กิตยิ ากร , หมอ่ มหลวง ๑๘๒

เนาวรัตน์, พระองค์เจ้าชาย ๑๓๐ บัว, เจ้าจอมมารดา ๔๒, ๔๕, ๕๖, ๖๑, ๖๕, ๗๔,

เนยี ม, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๒๖ ๗๖, ๘๗, ๑๐๑, ๑๒๙

เนื่อง, เจา้ จอมมารดา หมอ่ มราชวงศ ์ ๙๕, ๙๖ บัว, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๑๔

บ บัว, พระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๕

บงกช, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า บวั , หมอ่ มเจา้ ชาย ๑๔๕

๑๖๒ บาง, ขรวั ยาย ๙๘

255

หนา้ หน้า

บาง, เจ้าจอมมารดา ๓๗, ๓๘, ๑๒๘, ๑๒๙ ปฐมวงศ,์ พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๖

บำ� ราบปรปกั ษ,์ สมเดจ็ พระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ ฯ กรมขนุ ๓๔ ปฐมวงศ,์ พระสมั พนั ธวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๖

บำ� ราบปรปักษ์, สมเด็จพระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจา้ ฟา้ ปฐมวงศ,์ หมอ่ มเจ้า ๑๔๖

มหามาลา กรมพระยา ๓๔, ๔๕, ๑๔๘, ๑๔๙ ปทุมา, เจ้าจอมมารดา ๑๕

บำ� ราบปรปักษ์ฯ, สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจา้ ฟา้ ปทุเมศ, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒๐

มหามาลา กรมสมเดจ็ พระ ๓๕ ปรมานุชิตชิโนรส ศรีสุคตขัตติยวงศ์ฯ, กรมสมเดจ็ พระ ๑๖

บ�ำราบปรปักษ์ฯ, สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจา้ ฟ้า ปรมานุชติ ชโิ นรส, สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า กรมพระ ๑๖

มหามาลา กรมพระ ๓๔ ปรมนิ ทรมหาจฬุ าลงกรณ์ ฯลฯ

บ�ำเรอภธู ร, หมอ่ มเจา้ ๑๘๓ พระจลุ จอมเกลา้ เจ้าอยู่หวั ,

บีเอตริศภัทรายุวด,ี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๘๕ พระบาทสมเดจ็ พระ ๕๓

บญุ เกิด, คณุ ตา ๓๐ ปรมนิ ทรมหาจฬุ าลงกรณ์ ฯลฯ

บญุ มา ๒ พระจุฬาลงกรณเ์ กล้าเจ้าอยหู่ ัว,

บญุ มา, เจา้ จอมมารดา ๒๖ พระบาทสมเด็จพระ ๕๓

บญุ ม,ี เจา้ สวั ๑๒๗ ประจักษศ์ ิลปาคม, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมนื่ ๕๘

บุญเมอื ง, สมเดจ็ เจา้ ฟา้ ชาย ๕ ประจักษ์ศิลปาคม, พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหลวง ๕๘

บุญรอด, สมเดจ็ เจ้าฟ้าหญงิ ๖, ๒๘ ประจกั ษ์ศลิ ปาคม, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๕๘

บุญรอด, สมเดจ็ พระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟา้ ๒๗ ประชาธปิ กศกั ดิเดชน,์ สมเดจ็ เจ้าฟา้ ชาย ๑๐๓

บุตรี, พระองค์เจา้ หญิง ๔๙ ประชุมวงศ์, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๖

บุนนาค, เจ้าจอมมารดา ๒๕ ประดษิ ฐวรการ ๑๔๗

บุนนาค, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๑๒ ประดษิ ฐว์ รการ, พระวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๘

บุบผา, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๒๒ ประดษิ ฐว์ รการ, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๔๗

บุบผา, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๒๘ ประดิษฐาสาร,ี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๗๗

บพุ ภาวด,ี พระองค์เจ้า ๒๒ ประทุมเมศ ๑๒๐

บุรฉตั รไชยากร, พระองค์เจ้าชาย ๙๐ ประทุมา, เจ้าจอมมารดา ๑๕

บุษบงก์เบกิ บาน, พระองคเ์ จา้ ๖๖ ประพาฬรศั ม,ี พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๗๖

บุษบงเบิกบาน, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๖๖ ประไพพักตร์, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๔๕

บษุ บนั บวั ผัน, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๗๕ ประไพวดี, สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจา้ ฟา้ ๑๑

เบญจางค,์ พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๑ ประไพศรีสอาด, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๗๘

ป ประไพศรีสอาด, พระองคเ์ จ้า ๗๖

ประภศั ร, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๕๔

ปกเกลา้ เจ้าอยหู่ ัว, พระบาทสมเด็จพระ ๑๐๓, ๑๐๖ ประภา, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๒๖

ปฐมบรมมหาชนก, สมเดจ็ พระ ๑, ๔ ประภาพรรณพไิ ลย, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๙๖

ปฐมพิสมยั , พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๓๘ ประภาพรรณพิไลย, พระองคเ์ จ้าหญิง (แฝด) ๙๖

256

หน้า หนา้

ประภาวสิตนฤมล ๑๕๙ ปริก, จอมมารดา หม่อมหลวง ๑๓๘

ประภาวสทิ ธ์นิ ฤมล, พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ ๑๕๙, ปริก, พระนม ๙๐

พระองค์เจา้ ๑๗๕, ๑๗๖ ปรกิ เลก็ , จอมมารดา ๑๓๙

ประภาวสิทธิ์นฤมล, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๕๙ ปรกิ ใหญ่, จอมมารดา ๑๔๓

ประไภยพรรณพลิ าส, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๙๖ ปรีชา, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๔๘

ประไภยพรรณพิลาส, พระองคเ์ จา้ หญงิ (แฝด) ๙๖ ปรีดา, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๒๙

ประยงค,์ พระองค์เจ้าชาย ๑๑๖ ปรดี า, พระวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๕๑

ประยุรวงศ์, เจา้ คุณพระ ๘๐, ๘๒, ๘๕, ๑๖๐ ปรดี า, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๕๑

ประโลมโลก, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๕ ชปรดี า, หมอ่ มเจ้า ๑๕๑

ประวติ รวฒั โนดม, พระองค์เจ้าชาย ๘๔ ปรียชาตสิ ุขมุ พันธ์ุ, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๗๔

ประเวศวรสมัย, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๘๗ ปฤษฎางค์, พระวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๕๖

ประสงค์สม, หมอ่ มเจา้ หญงิ ๑๗๒, ๑๗๓, ๑๗๔ ปฤษฎางค,์ พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๕๖

ประสงค์สรรพ,์ หมอ่ มเจ้า ๑๕๒ ปฤษฎางค์, หมอ่ มเจา้ ๑๕๖

ประสาทสมร, พระราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๓ ปวเรศวรยิ าลงกรณ,์ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมพระ ๑๑๙

ประสานศรใี ส, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๗๖ ปวเรศวรยิ าลงกรณ,์ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ

ประสานศรีใส, พระองคเ์ จ้า ๗๘ กรมสมเด็จพระ ๑๒๐

ประเสริฐศักด,์ิ พระประพนั ธวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๕๔ ปวเรศวรยิ าลงกรณ,์ สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า

ประเสริฐศกั ด,์ิ พระสัมพนั ธวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๕๔ กรมพระยา ๑๑๙

ประเสรฐิ ศกั ด์,ิ หมอ่ มเจ้า ๑๕๔ ป๊อก, พระองค์ ๑๒๖

ปราง, เจ้าจอมมารดา ๒๕ ปอ้ ม, จอมมารดา ๑๔๑

ปราง, ท่าน ๘๓ ป้อม, เจา้ จอมมารดา ๑๘

ปรางใหญ่ พระสนมเอก, เจา้ จอมมารดา ๓๐ ป้อม, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๒๑

ปราจณิ กติ บิ ด,ี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๘๔ ปกั กิ่ง, เจ้า ๕

ปราจณิ กิตบิ ด,ี พระเจา้ พยี่ าเธอ กรมหลวง ๘๔ ปัทมราช, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๑๒

ปราจิณกิตบิ ดี, พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหม่นื ๘๔ ปาน, เจ้าจอมมารดา ๑๘

ปราณีประชาชน (แมลงทับ), หลวง ๖๒ ปาน, พระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๕

ปราบปรปักษ์, พระวรวงศ์เธอ กรมหมืน่ ๑๔๙ ปาน, พระองคเ์ จ้าชาย ๑๑๖

ปราบปรปักษ,์ สมเดจ็ พระเจ้าน้องยาเธอ เจา้ ฟ้า ปาน, หม่อมเจา้ ๑๔๕

มหามาลาฯ กรมหมนื่ ๓๔ ปิ่น , เจ้าจอมมารดา ๑๑๘, ๑๒๐

ปราโมช, พระองคเ์ จ้าชาย ๓๓ ปิ่นเกลา้ เจ้าอย่หู วั , พระบาทสมเด็จพระ ๓๑

ปราโมทย์, พระองค์เจ้า ๓๓ ปยิ มาวดี ศรพี ัชรินทรมาตา, สมเดจ็ พระ ๖๐, ๖๔, ๖๗,

ปราสาท, ทลู กระหมอ่ ม ๔๓ ๗๒, ๗๕, ๗๗, ๑๘๓

ปริก ๑๐๒, ๑๕๙ ปิ๋ว, สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ ๓๖

257

หนา้ หนา้

ปิ๋ว, หมอ่ มเจ้า ๑๕๕ พงา, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๔๑

ปกุ , เจา้ จอมมารดา ๔๗ พนมวนั , พระองคเ์ จ้าชาย ๒๔

ปกุ , ท่าน ๑๔๑, ๑๔๓ พยอม, พระองค์เจา้ ชาย ๑๗๙

ปุก, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๒๒ พรพมิ ลพรรณ รชั นี, หมอ่ มเจ้า ๑๘๐

ปุก, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๑๔ พรรณราย, พระสมั พนั ธวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๕๗, ๗๓, ๑๕๓

ปุก, พระองค ์ ๑๒๙ พรรณราย, พระองค์เจา้ ๕๗

ปุย, เจา้ จอมมารดา ๑๒, ๑๑๑ พรรณราย, หมอ่ มเจา้ ๑๕๓

ปยุ่ , เจา้ จอมมารดา ๑๒ พรหมวรานุรกั ษ,์ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่น ๕๙

ปยุ้ , จอมมารดา ๑๔๐ พรหมวรานุรักษ์, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๕๘, ๕๙

เปรมบุรฉัตร, พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๗๕ พรหมา, เจ้าจอมมารดา ๑๓๕

เปยี , พระองค์ ๑๓๒ พรหเมศ, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๕

เปยี ก, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๔๓ พร้อม, เจา้ จอมมารดา ๙๖, ๙๘, ๑๐๐

เปยี่ ม พระสนมเอก, เจ้าจอมมารดา ๖๐ พร้อม, พระองค์เจ้าชาย ๑๕๑

เปย่ี ม, เจ้าคณุ จอมมารดา ๖๐ พร้อมพงศ์อธิราช, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๕๑

เปย่ี ม, เจา้ คณุ พระอัยยกิ า ๖๐ พระคลัง (หน), เจ้าพระยา ๒๓

ผ-ฝ พระญาณวราภรณ ์ ๑๘๑

ผ่อง, ทา่ น พระตำ� หนักเขยี ว ๑
ผ่อง, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า
ผอบทอง, พระองค์เจา้ ๓๘ พระต�ำหนกั แดง ๒
ผะอบ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๘๐
ผะอบ, พระองค์เจ้า ๑๒ พระบัณฑูรน้อย ๑๐
ผาด, หม่อมหลวง ๑๒
ไผ่, เจ้าจอมมารดา ๒๓ พระบณั ฑรู ใหญ่ ๑๐
แฝด, พระองค์เจ้าชาย ๑๖๐
แฝด, พระองคเ์ จ้าหญงิ ๑๑๕ พระปยิ มหาราช ๕๓
แฝดเหม ๑๒๐, ๑๓๘
๓๒ พระราชชายาสมเดจ็ พระเจา้ ตากสินมหาราช ๙
๗๒
พระราม (แสง), พระยา ๑๔๑, ๑๔๓

พระสถาพรพิริยพรต, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๕๖

พระอรุณนิภาคุณากร, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๕๕

พลอย, เจา้ จอมมารดา ๑๓๔

พลอย, หม่อม ๙๙

พ-ฟ พลดั , หม่อม ๑๕๙

พงศน์ รินทร์, พระ พลบั , เจา้ จอมมารดา ๔๙, ๑๒๑, ๑๓๔, ๑๓๕

พงศอ์ ศิ เรศ, พระองค์เจา้ ชาย ๑๓๙ พลับ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๓, ๒๕
๑๑๗
พงศาดศิ รมหิป, พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมหม่นื ๖๙ พลบั จนิ ตหรา, เจา้ จอมมารดา ๑๒๑
๖๙
พงศาดิศรมหิป, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหม่ืน พลบั จีน, เจ้าจอมมารดา ๑๑๕

พว่ ง, เจ้าจอมมารดา ๑๑๒

258

หน้า หน้า

พวงแกว้ , พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๔๕ พทิ ักษเทเวศร์, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่น ๒๕

พวงช่อ, เจ้าจอมมารดา ๒๖ พทิ กั ษเทเวศร,์ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ

พวงสรอ้ ยสอางค,์ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๗๘ กรมพระ ๒๔, ๒๕, ๑๕๐

พะวา, เจา้ จอมมารดา ๓๐, ๓๒ พทิ ักษเทเวศร์ฯ, พระเจา้ พีย่ าเธอ กรมพระ ๒๕

พกั ตรพ์ ิมลพรรณ, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พิทกั ษ์มนตร,ี สมเด็จเจา้ ฟา้ กรมหลวง ๗

พระองคเ์ จ้า ๕๔ พทิ กั ษมนตร,ี สมเดจ็ พระเจา้ หลานเธอ เจา้ ฟา้ กรมหลวง ๗

พังงา, พระเจา้ ลูกเธอ พระองค์เจ้า ๔๑ พทิ ักษ์มนตรี, สมเด็จพระสมั พนั ธวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้า

พัชรกติ ยิ าภา, พระเจา้ หลานเธอ พระองค์เจ้า ๑๗๗ กรมหลวง ๗, ๑๗๙

พทั ลุง (ขนุ ), พระยา ๑๙ พินาศอคั ค,ี พระยา ๑๒๓

พนั , เจา้ จอมมารดา ๑๒๖, ๑๓๒ พินิตประชานารถ, สมเด็จพระเจ้าลกู ยาเธอ เจ้าฟา้

พนั , พระองคเ์ จา้ ๑๑๘ กรมขนุ ๕๒

พนั ธ์ุสวลี กติ ยิ ากร, ท่านผู้หญิง ๑๘๒ พพิ ธิ ภเู บนทร์, พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมขนุ ๒๔

พนั วสา, สมเด็จพระ ๗ พพิ ธิ ภเู บนทร,์ พระเจา้ ลูกเธอ กรมหมนื่ ๒๔

พนั แสง, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๓๔ พพิ ธิ โภคภเู บนทร,์ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระ ๒๔, ๑๔๙

พาหุรดั มณมี ยั ประไพพรรณพจิ ติ ร นรศิ รราชกุมาร,ี พิพิธโภคภูเบนทร์ฯ, พระเจ้าพย่ี าเธอ กรมพระ ๒๔

สมเดจ็ เจ้าฟ้าหญงิ ๘๖ พพิ ิธสมบัติ (สขุ สุขสถิต), พระยา ๕๑

พิกลุ ทอง, สมเดจ็ เจา้ ฟา้ หญงิ ๑๑๐ พิม, เจา้ จอมมารดา ๓๒

พิฆเนศวรสรุ สังกาศ, สมเดจ็ พระเจา้ ลกู ยาเธอ พิมพับศรสร้อย ๑๓๖

เจ้าฟา้ จุฬาลงกรณ์ฯ กรมหม่ืน ๕๒ พิมพับสรสร้อย, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๓๖

พิจิตรเจษฎ์จันทร,์ สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พศิ ณุโลกประชานาถ, สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ

เจา้ ฟา้ จันทราสรัทวาร กรมขนุ ๘๑ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวง ๑๗๑

พิจิตร์เจษฎ์จันทร,์ สมเดจ็ พระเจ้าลูกเธอ พศิ าลบวรศกั ดิ,์ พระเจ้าบวรวงศเ์ ธอ กรมหมืน่ ๑๒๙

เจา้ ฟ้าจนั ทราสรทั วาร กรมขุน ๘๒ พศิ าลบวรศกั ดิ,์ พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ กรมหม่ืน ๑๒๙

พิชติ ปรีชากร, พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหม่ืน ๕๖ พเิ ศษศรีสวสั ดิ สขุ วฒั นวิไชย, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ

พชิ ติ ปรชี ากร, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๕๖, ๑๖๓ กรมหลวง ๑๗

พิไชยมหินทโรดม, พระเจา้ ลกู ยาเธอ กรมหมื่น ๙๑ พษิ ณุโลกประชานาถ, สมเดจ็ พระเจ้าน้องยาเธอ

พไิ ชยมหินทโรดม, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมหมนื่ ๙๑ เจา้ ฟา้ จักรพงษภูวนาถฯ กรมขนุ ๙๒

พิทยลาภพฤฒิธาดา, พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมขุน ๗๓ พษิ ณุโลกประชานาถ, สมเด็จพระเจา้ นอ้ งยาเธอ

พิทยลาภพฤฒิธาดา, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมนื่ ๗๓ เจา้ ฟา้ จักรพงษภวู นาถฯ กรมหลวง ๙๒

พิทยลาภพฤฒธิ าดา, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พิษณโุ ลกประชานาถ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ

กรมขุน ๗๓, ๑๖๗ เจา้ ฟา้ จักรพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวง ๙๒

พิทยลาภพฤฒิยากร, พระวรวงศ์เธอ กรมหมืน่ ๑๖๗, ๑๖๘ พิษณุโลกประชานาถ, สมเด็จพระอนุชาธิราช

พทิ ยาลงกรณ์, พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมน่ื ๑๔๒, ๑๘๐ เจ้าฟา้ จักรพงษภวู นาถฯ กรมหลวง ๙๒

259

หนา้ หนา้

พิษณโุ ลกาธิบดี (บัว), พระยา ๙๖ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวด,ี สมเดจ็ เจา้ ฟา้ หญงิ ๑๐๕

พสิ ณฑส์ มบตั ิบรบิ ูรณ์ (ยิม้ พศิ ลยบุตร), พระยา ๘๓ เพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี, สมเด็จ

พสิ มยั พมิ ลสัตย,์ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๙๐ พระเจา้ ภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ ๑๐๕

พสิ ษิ ฐสบสมัย, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๗๓ เพชรรัตนราชสุดา, สมเด็จพระเจ้าภาติกาเธอ

พิสิษฐสบสมัย, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๗๓ เจา้ ฟ้า ๑๐๕

พ,ี เจ้าคณุ ๒๐, ๒๒ เพชรรัตนราชสุดา, สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟ้า ๑๐๕

พรี พงศ์ภาณุเดช, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๖๑ เพช็ รหึง, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๑๔

พึ่ง, เจ้าจอมมารดา ๔๔, ๕๑, ๕๖, ๖๒ เพช็ หงึ , พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๗๙

พื้นพงศ,์ หมอ่ มเจ้า ๑๕๓ เพญ็ พฒั น์พงศ์, พระองคเ์ จ้าชาย ๙๑

พนื้ พงศป์ ระยูรวงศ์สนทิ , พระประพันธวงศ์เธอ เพมิ่ , หม่อม ๑๖๔

พระองค์เจา้ ๑๕๓ เพ่อื น, เจ้าจอมมารดา ๑๒๙, ๑๓๑, ๑๓๒

พน้ื พงศ์ประยรู วงศส์ นทิ , พระสมั พันธวงศเ์ ธอ แพ พระสนมเอก, เจ้าจอมมารดา ๕๑, ๕๔, ๕๘,

พระองค์เจา้ ๑๕๓ ๖๔, ๗๐, ๘๐

พุก, นาย ๑๕๙ แพ, เจา้ คุณจอมมารดา ๘๐

พุทธประดิษฐา, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๗๙ แพ, หม่อม ๑๕๒

พทุ ธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช, ไพฑรู ย,์ พระองค์เจา้ ชาย ๒๗

พระบาทสมเดจ็ พระ ๒, ๔, ๘, ๙, ๑๐ ฟัก, หมอ่ ม ๗๖

พทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั , พระบาทสมเดจ็ พระ ๙, ๒๐, ๒๘, ๓๖ ฟักทอง, ขรวั ยาย ๒๒

พมุ่ , เจ้าจอมมารดา ๑๔, ๓๔, ๗๙ เฟือง, เจ้าจอมมารดา ๓๘, ๓๙, ๑๒๔, ๑๒๕

เพ็ง, เจา้ จอมมารดา ๗๑, ๑๑๓ ภ

เพง็ , พระชนน ี ๒๐

เพ็งเมขลา ๗๑ ภัควด,ี พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๓๔

เพง็ เล็ก, เจา้ จอมมารดา ๑๙ ภทั ทาวดศี รรี าชธดิ า, พระราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๓๙

เพ็งใหญ่ , เจ้าจอมมารดา ๑๕, ๑๘ ภทั รายวุ ดี, พระเจ้าลูกเธอ พระองคเ์ จา้ ๘๕

เพช็ รบรุ ี (บุญรอด), พระยา ๑๖ ภาณพุ งศพ์ ิริยเดช, พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ กรมหม่ืน ๑๖๐

เพ็ชรบุรีราชสริ ธิ ร, สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ ภาณพุ นั ธย์ คุ ล, พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ

เจ้าฟา้ วไลยอลงกรณฯ์ กรมหลวง ๙๔ พระองคเ์ จา้ ๑๗๔, ๑๗๕, ๑๘๒

เพช็ รบรุ รี าชสริ ินธร, สมเดจ็ พระราชปิตุจฉา ภาณพุ นั ธย์ ุคล, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๗๕

เจา้ ฟ้าวไลยอลงกรณ์ กรมหลวง ๙๔ ภาณุพันธวุ งศว์ รเดช, สมเดจ็ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยา ๑๗๖

เพ็ชรบูรณอ์ นิ ทราชัย, สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ ภาณพุ นั ธุวงศว์ รเดช, สมเดจ็ พระเจ้านอ้ งยาเธอ

เจา้ ฟ้าจฑุ าธชุ ธราดลิ ก กรมขนุ ๑๐๒, ๑๗๑ เจา้ ฟ้าภาณรุ งั ษีสว่างวงษ์ กรมพระ ๖๕

เพ็ชรบรู ณ์อนิ ทราชยั , สมเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธอ ภาณุพันธุวงศว์ รเดช, สมเด็จพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ

เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดลิ กฯ กรมขนุ ๑๐๒ เจา้ ฟ้าภาณรุ งั ษีสวา่ งวงศ์ กรมพระยา ๖๖

260

หน้า หนา้

ภาณุพนั ธุวงศว์ รเดช, สมเดจ็ พระราชปิตลุ าบรม- ภวู นยั นฤเบนทราธบิ าล, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ กรมขนุ ๔๗

พงศาภิมขุ เจ้าฟ้าภาณรุ งั ษีสว่างวงศ์ ภวู นยั นฤเบนทราธบิ าล, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมนื่ ๔๗

กรมพระยา ๖๕ ภูวเนตรนรนิ ทรฤทธ์,ิ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๒๖

ภาณุพนั ธวุ งศว์ รเดช, สมเดจ็ พระราชปติ ลุ า ภูวเนตรนรินทรฤทธ์ิ, พระเจ้าพ่ยี าเธอ กรมหลวง ๒๗

บรมพงศาภมิ ขุ เจา้ ฟา้ ฯ ๖๖, ๑๖๐ ภู่, เจ้าจอมมารดา ๑๑๕, ๑๒๒

กรมพระยา ๑๖๑, ๑๖๒ ภู่อิเหนา, เจ้าจอมมารดา ๑๒๑, ๑๒๒

ภาณุพนั ธุวงษ์วรเดช, สมเดจ็ พระเจ้านอ้ งยาเธอ เภา, เจา้ จอมมารดา นักองค ์ ๑๑๓, ๑๑๔

เจา้ ฟา้ ภาณรุ ังษสี ว่างวงษ์ฯ กรมหลวง ๖๕ ม

ภาณมุ าศ, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๐

ภาณุรังษีสว่างวงษ,์ สมเด็จเจ้าฟา้ ชาย ๖๕ มงกฎุ สมมตุ เิ ทวาวงศ์ พงศาอศิ วรกระษตั รยิ ์

ภาณรุ งั ษสี วา่ งวงษ,์ สมเด็จพระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ ๖๕ ขัตติยราชกมุ าร, สมเด็จเจา้ ฟา้ ชาย ๒๘

ภมิ สวน, เจา้ จอมมารดา ๑๒ มงกุฎ, สมเดจ็ เจา้ ฟา้ ๒๗

ภิมสอน, เจา้ จอมมารดา ๑๒ มงกุฎเกล้าเจ้าอยหู่ ัวเจา้ อย่หู ัว, พระบาทสมเดจ็ พระ ๘๘

ภุชงค์, หมอ่ มเจา้ ๑๕๖ มงคล, หม่อมเจ้า ๑๕๒

ภมุ ริน, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๑๘ มงคลเลิศ, พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจา้ ๑๕๒

ภมุ รนิ ทร,์ พระองคเ์ จ้า ๑๑๘ มงคลเลิศ, พระสัมพนั ธวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๕๒

ภุมเรศ, พระองค์เจา้ ชาย ๑๑๘ มงคลเลศิ , พระองค์เจ้า ๑๕๗

ภ,ู เจ้าจอมมารดา ๑๒๖ มงคลเลิศ, หมอ่ มเจ้า ๑๕๒

ภูธราภยั (นชุ บณุ ยรตั พันธุ)์ , เจ้าพระยา ๕๒ มณฑา, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๕

ภธู เรศรธำ� รงศักด์ิ, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมน่ื ๕๘ มณฑา, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๙

ภูธเรศรธำ� รงศกั ดิ,์ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมหม่ืน ๕๘ มณฑา, พระองค์เจา้ หญิง ๑๕

ภบู ดีราชหฤทยั , พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหมื่น ๔๗ มณฑานพรตั น์, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๖๓

ภบู ดีราชหฤทัย, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหม่ืน ๔๗ มณฑาใหญ ่ ๑๕

ภูบาลบรริ ักษ,์ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมนื่ ๓๓ มณเฑียรบาล (บัว), พระยา ๑๓๔

ภบู าลบริรักษ์, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหมื่น ๓๓, ๑๐๓ มณี, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖

ภูมนิ ทรภักดี, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหม่ืน ๔๐, ๑๕๕ มนตรีรกั ษา, พระวงศ์เธอ กรมหมนื่ ๑๗๙

ภมู นิ ทรภักดี, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมื่น ๔๐ มนศั สวาสดิ์, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๖๔

ภมู ิพลอดุลเดช, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๗๐ มนุษยนาคมานพ, พระองคเ์ จ้าชาย ๖๖

ภมู ิพลอดุลเดช, พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๗๐ มยุรฉตั ร, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๗๕

ภูมพิ ลอดลุ ยเดช, พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว ๑๗๐ มรกฎ, เจา้ จอมมารดา ๘๑, ๙๑

ภมู พิ ลอดลุ ยเดช, สมเดจ็ พระเจ้านอ้ งยาเธอ เจ้าฟา้ ๑๗๐ มรกฎ, พระองค์เจา้ ชาย ๓๑

ภูมิพลอดลุ ยเดช, สมเด็จพระเจ้าอยูห่ วั ๑๗๐ มรกต, พระองค์เจา้ ๓๑

ภวู นัยนฤเบนทราธิบาล, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมขุน ๔๗ มรุพงศ์ศิริพฒั น,์ พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหมื่น ๗๔

261

หนา้ หนา้

มรพุ งศ์ศิรพิ ฒั น์, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมขนุ ๗๔ มหติ ลาธเิ บศร์ อดลุ ยเดชวกิ รม พระบรมราชชนก,

ม่วง, เจ้าจอมมารดา ๑๒๑, ๑๒๒ สมเดจ็ พระ ๗๒, ๑๐๑, ๑๖๙, ๑๗๐

มว่ งแจ,้ เจา้ จอมมารดา ๑๒๑ มหนิ ทรศกั ดธ์ิ ำ� รง (เพง็ เพญ็ กุล), เจา้ พระยา ๘๑

ม่วงซอ, เจา้ จอมมารดา ๒๖ มหศิ รราชหฤทัย, พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมหมนื่ ๗๘

มว่ งใหญ่, เจา้ จอมมารดา ๒๓ มหิศรราชหฤทยั , พระเจา้ บรมวงศ์เธอ

มหากษตั ริย์ศึก, สมเดจ็ เจ้าพระยา ๒ กรมหม่นื ๗๘, ๑๖๘, ๑๗๒

มหามนตร,ี พระ ๓ มหศิ วรนิ ทรามเรศ, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวง ๒๘

มหาวชริ าลงกรณ์ สยามมกุฎราชกมุ าร, มหศิ วรินทรามเรศ, พระเจา้ พ่ยี าเธอ กรมหลวง ๒๘

สมเด็จพระบรมโอรสาธริ าช เจ้าฟา้ ๑๐๗, ๑๗๗ มหิศวรินทรามเรศร,์ กรมหลวง ๒๘

มหาวชิราวธุ , สมเดจ็ เจ้าฟา้ ชาย ๘๘ มเหศวรศวิ วลิ าส, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื ๕๐, ๑๖๒

มหาวชิรุณหิศ สยามมกฎุ ราชกุมาร, มเหศวรศวิ วลิ าส, พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่น ๕๐

สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจ้าฟา้ ๘๖ มเหศวรศวิ วิลาส, พระเจา้ ลูกยาเธอ

มหาวชริ ุณหศิ , สมเดจ็ เจา้ ฟ้าชาย ๘๖ พระองคเ์ จา้ นภวงษ์ ๕๐

มหาวชริ ุณหิศ, สมเดจ็ พระบรมราชปิตลุ าธบิ ดี ๘๖ ม่ัง, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๒

มหาวชริ ณุ หิศ, สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าชฯ เจา้ ฟา้ ๗๒ มั่ง, พระองค์เจ้าชาย ๒๓

มหาวิสตู รโกษา (เกษม), หลวง ๑๓๐ มั่งขน, พระองคเ์ จ้า ๑๑๒

มหาศักดิพลเสพ, กรมพระราชวงั บวร ๓ มณั ฑนาภาวด,ี พระเจ้าลกู เธอ พระองค์เจ้า ๑๐๓

มหาศักดพิ ลเสพ, สมเดจ็ พระบวรราชเจา้ ๑๓, ๑๒๓, ๑๔๘ ชมณั ยาภาธร, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๕๔

มหาสมบตั ิ (ผล), เจา้ พระยา ๑๘๓ ม่นั ดวงคำ� ๖๙

มหาสุรสงิ หนาท, กรมพระราชวงั บวร ๓ มา, เจา้ จอมมารดา ๔, ๑๑๒

มหาสุรสิงหนาท, สมเด็จเจ้าฟา้ กรมพระราชวังบวร ๒ มาตยาพิทักษ,์ พระเจา้ ลูกเธอ กรมหมื่น ๓๘

มหาสรุ สงิ หนาท, สมเด็จพระบวรราชเจ้า ๓, ๘ มาตยาพทิ ักษ,์ สมเด็จพระบรมราชมาตามหยั กาเธอ

มหาเสนา (บุนนาค), เจ้าพระยา ๑๔ กรมหมน่ื ๓๘, ๓๙, ๑๕๒, ๑๕๓, ๑๕๔

มหาเสนา (บญุ มา), เจา้ พระยา ๖๓ มารยาตร, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๓๖

มหาเสนานรุ ักษ์, กรมพระราชวังบวร ๓ มาลัย ๕๗

มหาเสนานุรักษ์, สมเด็จพระบวรราชเจา้ ๑๐, ๑๑๖ มาลยั , เจ้าจอมมารดา ๑๒๗, ๑๒๘, ๑๒๙

มหาหงษ์โสภาคย์ ๑๔๗ มาลินนี ภดารา สิรนิ ภิ าพรรณวด,ี สมเด็จพระเจ้า

มหาหงส์, พระองค์เจ้าชาย ๑๔๗ ลูกเธอ เจ้าฟ้า ๙๖

มหาหงสโสภาค, พระวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๗ มาลินนี ภดารา, พระเจา้ ลูกเธอ เจ้าฟา้ ๙๖

มหาหงสโสภาค, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๗ มาลนิ ีนภดารา, พระองค์เจ้าหญิง ๙๖

มหาหงส์โสภาคย ์ ๑๔๗ มาลศิ เสาวรส, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๕๙

มหาอ�ำมาตย์ (ชืน่ กลั ยาณมิตร), พระยา ๘๔ มาล,ี พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๓๙

มหิดลอดุลเดช, สมเดจ็ เจ้าฟา้ ชาย ๑๐๑ มาไลย, เจ้าจอมมารดา ๕๗, ๖๑

262

หน้า หนา้
ม,ี เจา้ จอมมารดา ๑๒๒
มนี ้อย, เจ้าจอมมารดา ๑๑๔ เยาวมาลย์นฤมล, พระองคเ์ จา้ หญงิ ๘๒
มีบุษบา, เจา้ จอมมารดา ๑๒๒
มีใหญ่, เจ้าจอมมารดา ๑๑๓ เยาวมาลยน์ ฤมลฯ, สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจา้ ฟา้ ๘๒
มกุ , หม่อม ๑๘๓
แมน้ , หม่อม ๑๖๐ เยียง, เจ้าจอมมารดา ๑๓๑
แมน้ เขยี น, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๓๖
แม้นเขียน, พระองคเ์ จา้ หญิง ๓๕, ๓๖ แย้ม, เจา้ จอมมารดา ๓๖, ๓๙, ๑๓๑
แมว ๗๓
แมวอิเหนา ๗๓ แย้ม, ท่าน ๗๒
ไม้เทศ, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๑๘
ใย, เจา้ จอมมารดา ๑๒๘

ใย, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๒๔

ใย, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๑๙

ร-ฤ

รพีพัฒนศักดิ์, พระองค์เจ้า ๘๔

ย รสคนธ,์ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๒๗

รองทรง, พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๒๒

ยมราช, พระยา ๓ รกั ษรณเรศ, พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหมน่ื ๑๗

ยอด, หมอ่ มเจา้ ๑๒๗ รักษรณเรศ, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมหลวง ๑๗

ยอดย่ิงยศ บวรราโชรสรัตนราชกุมาร, รงั สติ ประยุรศกั ด์,ิ พระองคเ์ จา้ ชาย ๙๖

พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๒๗ รัชนิกร, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๒๑

ยอ้ ย, เจ้าจอมมารดา หมอ่ มราชวงศ์ ๘๒ รัชนแี จม่ จรสั , พระองค์เจ้าชาย ๑๔๒

ยง่ิ เยาวลกั ษณ์ อรรคราชสดุ า, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ รตั นกลุ ๑๖

พระองค์เจ้า ๕๑ รตั นจกั ร (หงสท์ อง), พระยา ๓๓

ยิ้ม, จอมมารดา ๑๔๓ รัตนาธิเบศร์ (กนุ ), เจ้าพระยา ๑๖

ย่ีเขง่ , เจ้าครอก ๑๗๙ รตั นาพพิ ธิ ฯ (สน สนธิรัตน), เจา้ พระยา ๔๗

ยี่เข่ง, พระวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๗๙ ราชกุมาร, สมเดจ็ พระเจา้ ลูกเธอ เจา้ ฟา้ ๒๗

ยีส่ นุ่ ๗๖ ราชบรุ ีดิเรกฤทธิ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๘๔

ยส่ี ุน่ , เจา้ จอมมารดา ๔๐, ๔๕ ราชบุรีดิเรกฤทธ,์ิ พระเจ้าพย่ี าเธอ กรมหลวง ๘๔

ยี่สุ่น, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๒๑ ราชบรุ ีดิเรกฤทธิ,์ พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่น ๘๔

ยุคลทิฆมั พร, พระเจา้ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟ้า ๙๓ ราชภัตการ (จนี เอ็ง), หลวง ๗๑

ยุคลทฆิ ัมพร, พระองคเ์ จ้าชาย ๙๒ ราชรองเมอื ง, พระยา ๕๗

ยคุ นั ธร, พระองค์เจ้าชาย ๑๒๑ ราชวรินทร์, พระ ๒

ยุคุนธร, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๑ ราชศักดิส์ โมสร, พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหมื่น ๕๙

เยาวภาพงศส์ นทิ , พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๙๕ ราชศกั ดส์ิ โมสร, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหม่นื ๕๙

เยาวมาลยน์ ฤมล สรรพสกนธก์ ัลยาณี, พระเจ้าลกู เธอ ราชสงคราม (อนิ อนิ ทรวมิ ล), พระยา ๕๑, ๖๓

พระองค์เจา้ ๘๒ ราชสมั ภารากร (เทศ), พระยา ๘๙

263

หน้า หน้า

ราชสหี วิกรม, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขนุ ๔๑, ๑๕๖ ล

ราชสีหวกิ รม, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ กรมขุน ๔๒ ลดาวลั ย์, พระองค์เจ้าชาย ๔๐

ราชสีหวิกรม, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื ๔๑ ลพบุราดิศร, สมเดจ็ พระเจ้าลูกยาเธอ

ราชาเศรษฐ,ี พระ ๑๖ เจ้าฟ้ายคุ ลทฆิ มั พรฯ กรมหม่นื ๙๓

รามณรงค,์ ขุน ๒ ลพบุรรี าเมศวร์, สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ

รามณรงค,์ พระเจา้ ๑๘๓ เจา้ ฟา้ ยคุ ลทิฆมั พร กรมหลวง ๙๒, ๑๗๔, ๑๗๕

รามณรงค,์ พระเจา้ ขนุ เณร ๒ ลพบุรรี าเมศวร์, สมเดจ็ พระเจา้ พี่ยาเธอ

รามณรงค,์ สมเด็จพระเจ้าขุน ๒, ๕ เจ้าฟา้ ฯ กรมหลวง ๙๓

รามอิศเรศ, กรมหมน่ื ๑๕ ลพบรุ ีราเมศวร,์ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ

รามอิศเรศร์, กรมขุน ๑๕ เจา้ ฟา้ ยุคลทฆิ มั พรฯ กรมขุน ๙๓

รามอิศเรศร์, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหม่ืน ๑๕ ลมอ่ ม, พระองค์เจ้าหญงิ ๔๓

รามอศิ เรศร์, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระ ๑๕ ลม้าย, หม่อม ๑๖๕

รามอิศเรศร์ฯ, กรมพระ ๑๕ ลมุด, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๔

รามนิ ทรสดุ า, กรมขุน ๖ ลวาดวรองค,์ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ

ราษี, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๓๑ พระองค์เจา้ ๑๐๒

รำ� เพย, หม่อมเจ้า ๑๕๒ ลอ้ ม, เจา้ จอมมารดา ๑๑๕

ร�ำเพยภมราภริ มย์ บรมราชเทวี, ละม้าย, จอมมารดา ๑๓๙

สมเด็จพระนางเจา้ ๑๕๒ ละโว้, คณุ ๑๓๙

รำ� เพยภมราภริ มย์, พระนางเธอ พระองค์เจ้า ๑๕๒ ลกั ขณานคุ ณุ , พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ

ร�ำไพประภา, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๖๑ พระองคเ์ จ้า ๓๘, ๑๕๔

ร�ำไพพรรณี บรมราชนิ ี, สมเด็จพระนางเจา้ ๑๖๘ ลักษมีลาวณั , พระนางเธอ ๑๖๗

รุ่ง, พระเจา้ ราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๑๕ ลักษมีลาวัณ, พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ๑๖๗

รจุ าวรฉว,ี พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๔๒ ลักษมลี าวัณ, พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๖๗

รปู ศริ โิ สภาคย์ มหานาคนาร,ี สมเดจ็ พระ ๑๒, ๑๘๓ ลักษมลี าวณั , พระองค์เจา้ ๑๖๗

เรณู, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๒๔ ลักษมีลาวัณ, หม่อมเจา้ ๑๖๗

เรไร, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๘ ลัดดาวัน, พระองค์เจา้ ๔๐

เรงิ คนอง, พระเจ้าราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๒๖ ลา ๔

เรยี ม พระสนมเอก, เจ้าจอมมารดา ๒๐ ล่า, เจ้าจอมมารดา ๑๑๑, ๑๑๓

เรอื ง ๑๘๓ ลำ� ดวน, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๐

เรืองศกั ด์ิสาคร (เผอื ก ณ มหาไชย), หลวง ๑๕๙ ลำ� ภ,ู เจา้ จอมมารดา ๑๓๔

เรือน, เจ้าจอมมารดา ๙๐ ลำ� ภู, พระองค์เจา้ หญงิ ๒๑

ฤกษ,์ พระองคเ์ จ้าชาย ๑๑๙ ล�ำยอง, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๔๖

ลม้ิ , ขรัวยาย ๓๐

264

หน้า หนา้

ล้ิม, ทา่ น ๑๔ วชริ ญาณวงศ,์ สมเดจ็ พระ ๑๘๑

ลกู จันแขก, เจา้ จอมมารดา ๓๒ วชริ ญาณวงศ์, สมเด็จพระสังฆราชเจา้ กรมหลวง ๑๘๑

ลกู จันทน์, เจ้าจอมมารดา ๓๕, ๔๒, ๑๒๖ วชิรญาณวโรรส, พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมหมื่น ๖๖

ลกู จันทน์เลก็ , เจา้ จอมมารดา ๓๖ วชิรญาณวโรรส, พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหลวง ๖๖

ลูกจนั ทนใ์ หญ,่ เจา้ จอมมารดา ๓๒ วชิรญาณวโรรส, สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ

ลกู อนิ ๑๔๑ กรมพระยา ๖๗

เลก็ บนุ นาค ๑๐๕ วชิรญาณวโรรส, สมเด็จพระมหาสมณเจา้ กรมพระยา ๖๖

เลก็ , เจา้ จอมมารดา ๔๕, ๑๒๑ วชิราลงกรณ, สมเด็จเจ้าฟ้าชาย ๑๐๗

เลก็ , พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๔๕ วทัญญูวนิ จิ ฉยั (ม.ล. ช่มุ ปาลกะวงศ)์ , พระยา ๑๗๔

เล็ก, พระองคเ์ จา้ ๑๒๕ วรจักรธรานภุ าพ, กรมขุน ๓๔

เล็ก, พระองคเ์ จา้ หญงิ ๔๕ วรจักร์ธรานุภาพ, กรมหมื่น ๓๓

เลก็ , หมอ่ ม ๑๖๑, ๑๖๒ วรจักรธรานภุ าพ, พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหม่นื ๓๓

เลขา, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๔๒ วรจักรธรานุภาพ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ

เลย้ี ง, เจา้ จอมมารดา ๒๘, ๓๐ กรมขนุ ๓๓, ๑๕๑

เลย่ี ม, หม่อม ๑๗๖ วรพกั ตร์, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๓๕

เลี่ยมเลก็ , จอมมารดา ๑๓๙, ๑๔๒ วรรณพิมล, หม่อมเจา้ ๑๖๗

เลี่ยมใหญ่, จอมมารดา ๑๓๙ วรรณวิมล, หม่อมเจา้ ๑๖๗

เลื่อน, เจ้าจอมมารดา ๑๐๒, ๑๐๓ วรรณไวทยากร, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้าชาย ๑๖๖

ว วรรณไวทยากร, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๖

วรรัตน์, พระองค์เจา้ ชาย ๑๒๘

วง, เจา้ จอมมารดา ๙๘ วรลกั ษณาวดี, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๘๑

วงจนั ทร,์ พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๒ วรวรรณากร, พระองคเ์ จ้าชาย ๗๐

วงเดือน, พระองค์เจ้า ๓๘ วรวฒั น์ศภุ ากร, กรมหมนื่ ๑๓๓

วงศ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๒๒ วรวฒั นส์ ภุ ากร, พระเจ้าบวรวงศเ์ ธอ กรมหมนื่ ๑๓๓

วงศก์ ษัตรยิ ,์ พระองค์เจา้ ๑๑๔ วรวัฒนส์ ภุ ากร, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมืน่ ๑๓๓

วงศ์มาลา, พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๑๑๔ วรวุฒิอาภรณร์ าชกมุ าร, พระราชวรวงศเ์ ธอ

วงศาธิราชสนทิ , พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหลวง ๓๐ พระองค์เจ้า ๑๔๑

วงศาธิราชสนิท, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๒๔, ๓๐, วรศกั ดาพศิ าล, พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหมน่ื ๓๓

๑๕๐, ๑๕๑ วรศักดาพศิ าลสุพฒั นาการสวัสดิ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ

วงศานุประพัทธ (ม.ร.ว. สท้าน สนทิ วงศ)์ , กรมหลวง ๓๓

เจา้ พระยา ๑๘๒ วรเสรฐสดุ า, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวง ๔๙

วงศาสนิท, พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหมืน่ ๓๐ วรเสรฐสดุ า, พระเจ้าอัยยิกาเธอ กรมหลวง ๔๙

วงษเดอื น, พระองคเ์ จา้ ๓๘ วรานนท์ธวชั , พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๗๑

265

หนา้ หน้า

วไลยอลงกรณ์ นรินทรเทพยกมุ ารี, ววิ ิธวรรณปรีชา, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่น ๖๗

สมเดจ็ เจ้าฟา้ หญิง ๙๔ วิศณุนารถนภิ าธร, พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจา้

วัง, เจา้ คณุ ๑๔ สปุ ระดิฐ ๕๐

วัชรนิ ทร์, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๑๓๒ วเิ ศษสนุ ทร (นาค นกเล็ก), พระยา ๑๔

วชั รวี งศ์, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๕๐ วษิ ณนุ าถนภิ าธร, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ

วัฒนา กปติ ถา, หมอ่ มเจา้ ๑๐๓ กรมหมื่น ๒๔, ๕๐, ๑๖๒

วัฒนา, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๔ วษิ ณุนาถนิภาธร, พระเจา้ ลกู ยาเธอ กรมหม่ืน ๕๐

วฒั นา, พระวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๘๐ วสิ ทุ ธิกระษัตรยิ ,์ สมเด็จพระเจา้ น้องนางเธอ เจ้าฟ้า

วัฒนานวุ งศ์, พระองค์เจ้าชาย ๗๔ จนั ทรมณฑล โสภณภควดี กรมหลวง ๕๕

วดั โพธ,์ิ เจา้ ครอก ๓ วสิ ุทธกิ ระษัตรยิ ,์ สมเด็จพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้า

วนั , เจา้ จอมมารดา ๔๖ จันทรมณฑล โสภณภควดี กรมหลวง ๕๔

วนั , พระองค์ ๑๒๘ วิสุทธิกษตั ริย,์ กรมหลวง ๕๕

วนั ดี, เจา้ จอมมารดา ๑๓๖, ๑๓๗ วิสูตรโกษา (นุ่ม), พระยา ๘๙

วลั ลภาเทว,ี พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๖๗ วุฒไิ ชยเฉลิมลาภ, พระองค์เจา้ ชาย ๙๓

วัลลภาเทวี, พระวรกัญญาปทาน พระองคเ์ จา้ ๑๖๗ เวก, คณุ หญิง ๑๓๙

วัลลภาเทว,ี หม่อมเจา้ ๑๖๗ เวก, จอมมารดา ๑๓๙, ๑๔๐

วาณรี ัตนกญั ญา, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจา้ ๖๓ เวียงในนฤบาล (หร่งั เกตทุ ัต), พระยา ๘๑

วาด พระสนมเอก, เจ้าจอมมารดา ๗๓ ศ

วาด, เจ้าจอมมารดา ๔๐, ๘๙

วาปีบุษบากร, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๐๐ ศร ี ๒๐

วาสุกร,ี พระองคเ์ จา้ ชาย ๑๖ ศร,ี เจา้ จอมมารดา ๑๑๔, ๑๒๑

วิจติ รจิรประภา, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า ๘๘ ศรเี กต, เจา้ จอมมารดา ๑๒๑

วชิ ยั ชาญ, กรมพระราชวงั บวร ๑๒๗ ศรธี รรมราชธ�ำรงฤทธ,ิ์ สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ

วบิ ลู ยพรรณรังษี, พระราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๒ เจ้าฟ้าสมมตวิ งศว์ โรทยั กรมขนุ ๙๑

วภิ าวดีรังสิต, พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๘๐ ศรธี รรมราชธำ� รงฤทธ,์ิ สมเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธอ

วมิ ลฉตั ร, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๗๖ เจา้ ฟ้าสมมติวงศว์ โรทยั กรมขนุ ๙๑

วมิ ลนาคนพีส,ี พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๙๙ ศรีธรรมาธิราช (บญุ รอด บณุ ยรตั พันธ)ุ์ , เจา้ พระยา ๔๗

วิมลมาศมาลี, พระราชวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๑๔๓ ศรีธรรมาธริ าช (บุญรอด), เจ้าพระยา ๒๐

วิลัยทรงกลั ยา, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๑๓๘ ศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี,

วลิ าส, พระองค์เจ้าหญิง ๓๗ สมเด็จพระ ๑๖๙, ๑๗๐, ๑๘๔

วไิ ลยวรวิลาศ, พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๑๓๘ ศรนี าคสวาดิ, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า ๕๖

ววิ ัฒนไชย, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๘ ศรพี ชั รนิ ทรา บรมราชนิ นี าถฯ, สมเดจ็ พระ ๗๕, ๘๖, ๘๘,

ววิ ธิ วรรณปรีชา, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมนื่ ๖๗ ๙๑, ๙๒, ๙๗, ๙๘, ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๓

266

หนา้ หนา้

ศรพี ัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี ศรีสเุ ทพ, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื ๑๘, ๑๔๗

พนั ปีหลวง, สมเดจ็ พระ ๗๕ ศรสี ุนทร, สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าพกิ ุลทอง

ศรีพฒั นา, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๕๓ กรมขุน ๑๑๐

ศรีฟา้ , หม่อมเจ้า ๑๒ ศรีสุนทรเทพ, สมเด็จพระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า

ศรรี ตั นโกสนิ ทร์, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๑๐

เจา้ ฟ้าสทุ ธาทพิ ยรตั น์ กรมหลวง ๘๕ ศรสี ุนทรเทพ, สมเด็จพระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟ้ากรมหลวง ๑๐

ศรรี ตั นโกสนิ ทร, สมเด็จพระเจา้ ลกู เธอ ศรีสุรเิ ยนทรามาตย์, กรมสมเด็จพระ ๗

เจ้าฟา้ สทุ ธาทพิ ยร์ ัตน์ กรมหลวง ๘๔ ศรสี รุ เิ ยนทรา บรมราชนิ ,ี สมเดจ็ พระ ๗, ๒๗, ๒๘, ๓๑

ศรีรศั มิ์ พระวรชายา, พระเจา้ วรวงศ์เธอ ศรสี ุเรนทร์, พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหมื่น ๑๔

พระองค์เจา้ ๑๗๗, ๑๘๔ ศรสี ุเรนทร์, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหม่นื ๑๔

ศรวี ลิ ยั ลักษณ์ สนุ ทรศกั ด์ิกลั ยาวด,ี ศรสี ลุ าลัย, สมเด็จพระ ๒๐, ๒๑, ๒๒

พระองคเ์ จา้ หญงิ ๘๐ ศรสี ลุ าลัย พระพนั ปหี ลวง, สมเดจ็ พระ ๑๘๓

ศรีสวรนิ ทิรา บรมราชเทว,ี สมเดจ็ พระมาตุฉาเจ้า ๗๒ ศรีเสาวภางค์, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า ๗๒

ศรีสวรินทริ า บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยกิ าเจ้า, ศศธิ ร, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๘

สมเดจ็ พระ ๗๒ ศศิพงศ์ประไพ, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า ๘๙

ศรีสวรนิ ทริ า บรมราชเทวฯี , สมเดจ็ พระ ๘๔, ๘๗, ๘๘, ศักดิพลเสพ, พระเจา้ ลูกเธอ กรมหมืน่ ๑๓

๙๑, ๙๔, ๙๘, ๑๐๑, ๑๐๔ ศริ าภรณโ์ สภณ พิมลรตั นวด,ี สมเดจ็ เจา้ ฟ้าหญิง ๙๘

ศรีสงั ข์, พระองค์เจ้า ๑๒๑ ศริ าภรณ์โสภณ, สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจา้ ฟ้า ๙๘

ศรีสังวาล, พระราชชนนี ๑๖๙ ศิริธชั สงั กาศ, พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมขุน ๖๑

ศรสี งั วาล, สมเดจ็ พระราชชนนี ๑๖๙ ศิริธัชสังกาศ, พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหมนื่ ๖๑

ศรสี ัชนาลยั สรุ กญั ญา, สมเดจ็ พระเจา้ นอ้ งนางเธอ ศริ ธิ ัชสังกาศ, พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมขนุ ๖๑

เจา้ ฟ้ามาลนิ นี ภดาราฯ กรมขุน ๙๖ ศิรพิ ฒั นา, พระองค์เจา้ ๑๔๘

ศรสี ชั นาลยั สุรกัญญา, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ศิริรดจา, เจา้ ๑๑๐

เจ้าฟ้ามาลนิ ีนภดารา กรมขุน ๙๖ ศริ ิรตั นบษุ บง, พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๗๓

ศรีสัทาภัตร (อม่ิ ), ขุน ๗๗ ศิรริ ัตนบุษบง, พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๗๓

ศรสี ทิ ธธิ งไชย, พระองคเ์ จา้ ชาย ๖๑ ศริ ิวงศ,์ พระองค์เจ้าชาย ๓๘

ศรสี ีดา ๒๐ ศิรวิ งศ์วัฒนเดช, พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๐

ศรีสุดสวาดิ, พระราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๔๔ ศิรวิ งศว์ ัฒนเดช, พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ๑๖๐

ศรีสดุ ารกั ษ์, สมเดจ็ เจา้ ฟ้าหญงิ กรมพระ ๒ ศริ ิวัฒนาวงศ์, พระองคเ์ จ้า ๑๔๘

ศรสี ุดารกั ษ,์ สมเดจ็ พระเจา้ พน่ี างเธอ กรมพระ ๒ ศิรสิ มบัติ (เลี้ยง), พระ ๗๓

ศรีสดุ ารักษ์, สมเดจ็ พระเจ้าพนี่ างเธอ เจ้าฟา้ ศลิ า, เจ้าจอมมารดา ๒๒, ๒๔, ๒๕, ๒๖, ๒๘, ๑๑๙, ๑๒๐

กรมพระ ๒, ๖ ศกุ กรม, พระองค์เจา้ ๒๖

ศรสี ดุ าอบั สร, พระเจา้ ราชวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ๑๑๓ ศขุ สวัสด,ิ พระองค์เจา้ ชาย ๕๗

267