หนังสือพระประวัติ 29 พระพุทธเจ้า และสรุปหลักธรรมที่สำคัญในพระพุทธศาสนา

๕๓

ทรงมอบสมบัตั ิพิ ระนิิพพานแก่่พระราหุลุ

โดยให้บ้ รรพชาเป็น็ สามเณรองค์์แรก

เมื่�่อราหุุลติิดตามพระพุุทธเจ้้าไปถึึงนิิโครธาราม เพื่�่อทููลขอรััชทายาทและกรรมสิิทธิ์�ในทรััพย์์สมบััติิของพระพุุทธเจ้้า
พระพุุทธเจ้้าทรงพิิจารณาเห็็นว่่าสิ่�งที่่�ราหุุลขอนั้�้นเป็็นสมบััติิทางโลกไม่่ยั่�งยืืน เต็็มไปด้้วยความทุุกข์์ในการปกปัักรัักษา
ไม่่เหมืือนอริิยทรััพย์์ คืือ ธรรมะที่่�พระองค์์ได้้ตรััสรู้�มา ทรงพระพุุทธดำำ�ริิว่่า “จำ�ำ เราจะให้้ทายาทแห่่งโลกุุตตระแก่่ราหุุล”
พระพุุทธเจ้้าตรััสเรีียกพระสารีีบุุตรมา แล้้วรัับสั่�งให้้พระสารีีบุุตรเป็็นอุุปััชฌาย์์ทำ�ำ หน้้าที่่�บวชสามเณรให้้ราหุุล ราหุุลจึึงเป็็น
สามเณรองค์์แรกในทางพระพุุทธศาสนา เมื่อ่� อายุคุ รบบวช ต่อ่ มาได้บ้ วชเป็็นพระภิกิ ษุแุ ละได้ส้ ำ�ำ เร็จ็ อรหัันต์์
เมื่่�อคราวนัันทะซึ่�่งกำ�ำ ลัังจะเข้้าพิิธีีวิิวาหมงคล แต่่ยัังไม่่ทัันเข้้าพิิธีี เพราะถููกพระพุุทธเจ้้าจัับบวชเสีียก่่อนนั้�้น พระเจ้้า
สุุทโธทนะพุุทธบิิดา ทรงทราบข่่าวแล้้วเสีียพระทััยมาก แต่่ไม่่สู้�กระไรนััก เพราะยัังทรงเห็็นว่่าราหุุลกุุมารรััชทายาทองค์์ต่่อ
ไปยัังมีีอยู่�แต่่ครั้้�นทรงทราบว่่าราหุุลกุุมารได้้บวชเป็็นสามเณรเสีียแล้้ว พระเจ้้าสุุทโธทนะทรงเสีียพระทััยมากยิ่�งกว่่าเมื่่�อคราว
พระพุุทธเจ้า้ เสด็จ็ ออกบวช และเมื่�อ่ นัันทะบวช
พระเจ้้าสุุทโธทนะไม่่อาจทรงระงับความทุุกข์์โทมนััสครั้้�งนี้้�ได้ ้ จึงึ เสด็็จไปเฝ้า้ พระพุุทธเจ้้าที่่�นิโิ ครธาราม แล้้วทูลู ขอร้้อง
พระพุทุ ธเจ้า้ ว่่า ถ้า้ พระคุณุ เจ้า้ รููปใดจะบวชลููกหลานชาวบ้า้ น ก็ไ็ ด้้โปรดให้้พ่่อแม่เ่ ขาได้อ้ นุุญาตให้ก้ ่อ่ น เพราะถ้้าไม่่อย่า่ งนั้้�นจะ
ทำำ�ความเดืือดร้้อนให้้แก่่ผู้้�เป็็นพ่่อแม่่มาก ดุุจที่่�พระองค์์ได้้รัับเมื่�่อราหุุลบวชในคราวนี้้� พระพุุทธเจ้้าทรงรัับตามที่่�พระเจ้้าสุุทโธ
ทนะทรงขอร้้อง จึึงทรงบััญญััติิพระวิินััยไว้้เป็็นธรรมเนีียมสืืบมาจนทุุกวัันนี้้ว� ่่า ถ้้าใครจะบวช ไม่่ว่่าบวชเป็็นพระ หรืือบวชเป็็น
สามเณร ต้อ้ งได้้รัับอนุุญาตจากพ่่อแม่่ผู้ป้� กครอง ตลอดจนญาติผิ ู้�้ใหญ่่ที่่�เคารพนัับถืือ ทุุกวัันนี้้จ� ึึงเกิดิ จากกรณีีดัังกล่า่ วนี้้�

ลำำ�ดัับนั้้�น พระผู้้�มีีพระภาคทรงทำำ�ธรรมีีกถา ในเพราะเหตุุเป็็นเค้้ามููลนั้้�น ในเพราะเหตุุแรกเกิิดนั้้�น แล้้วรัับสั่่�งกะภิิกษุุทั้้�ง
หลายว่า่ ดููกรภิกิ ษุุทั้้�งหลาย เราอนุุญาตการบวชกุุลบุุตร เป็น็ สามเณรด้้วยไตรสรณคมน์์.
(วิินัยั บััญญััติิ) ..ในเพราะเหตุแุ รกเกิิดนั้้น� แล้้วรัับสั่่�งกะภิิกษุทุ ั้้�งหลายว่่า ดูกู รภิิกษุุทั้้�งหลาย บุตุ รที่่ม� ารดาบิดิ า ไม่่อนุญุ าต
ภิิกษุุไม่่พึึงให้้บวช รููปใดให้้บวช ต้้องอาบัตั ิิทุุกกฏ.

(วิ.ิ มหา. ๔/๑๓๕/๑๑๘. พระราหุุลกุมุ ารทรงผนวชเป็็นสามเณร)

199



๕๔

ทรงพาพระนันั ทะไปชมนางฟ้้า

พระนัันทะใคร่จ่ ะได้้เป็น็ ชายา ทรงรับั รองจะให้ส้ มหวััง

หลัังจากพระพุุทธเจ้้าเสด็็จโปรดพุุทธบิิดา และพระประยููรญาติิที่่�กรุุงกบิิลพััสดุ์�เป็็นเวลาประมาณหนึ่่�งสััปดาห์์แล้้ว ได้้
เสด็็จกรุงุ ราชคฤห์แ์ ห่่งแคว้้นมคธพร้้อมด้ว้ ยพระสงฆ์์บริิวารที่่�ตามเสด็็จในการนี้้� พระภิกิ ษุนุ ัันทะ พระอนุุชาผู้้�ถูกจัับให้บ้ วชและ
ราหุุลสามเณรก็็ได้้ติิดตามเสด็็จไปด้้วย ต่่อมาพระพุุทธเจ้้าพร้้อมด้้วยพระสงฆ์์จำำ�นวนมากได้้เสด็็จไปยัังกรุุงสาวััตถีี แห่่งแคว้้น
โกศล ซึ่่�งเป็็นเมืืองและแคว้้นใหญ่่พอๆ กัับกรุุงราชคฤห์์แห่่งแคว้้นมคธ พระนัันทะก็็ได้้ติิดตามเสด็็จไปด้้วย แต่่ตลอดเวลานัับ
ตั้้ง� แต่บ่ วชแล้้วเป็็นต้้นมา พระนัันทะไม่เ่ ป็็นอัันปฏิิบััติกิ ิจิ ของสมณะ ใจให้้รุ่�มร้อ้ นคิดิ จะลาสึึกอยู่่�ท่่าเดีียว เพราะความคิดิ ถึงึ นาง
ชนบทกััลยาณีี เจ้า้ สาวคู่่�หมั้�น้ ซึ่่�งกำ�ำ ลัังจะเข้า้ พิิธีวี ิวิ าห์ก์ ัับตน ความเรื่่�องนี้้�ทราบถึึงพระพุุทธเจ้า้ ครั้้ง� นั้�้น พระผู้้�มีพระภาคทรงจัับ
ท่่านพระนัันทะที่่�แขน แล้้วทรงหายจากพระวิิหารเชตวััน ไปปรากฏในเหล่่าเทวดาชั้้�นดาวดึึงส์์ เหมืือนบุุรุุษมีีกำำ�ลััง พึึงเหยีียด
แขนที่่�คู้้� หรืือพึึงคู้�แขนที่่�เหยีียดฉะนั้้น� ฯ
ก็ส็ มััยนั้้น� แล นางอััปสรประมาณ ๕๐๐ มีเี ท้า้ ดุจุ นกพิริ าบ มาสู่�ที่บ� ำำ�รุุงของท้า้ วสัักกะจอมเทพ ครั้้�งนั้น�้ แล พระผู้้�มีพระ
ภาคตรััสกะท่่านพระนัันทะว่า่ ดููกรนัันทะ เธอเห็น็ นางอััปสร ๕๐๐ เหล่า่ นี้้�ผู้้�มีเท้้าดุจุ นกพิริ าบหรืือไม่ ่ ท่า่ นพระนัันทะทูลู รัับว่า่
เห็น็ พระเจ้า้ ข้้า ฯ พ. ดููกรนัันทะ เธอจะสำ�ำ คััญความข้้อนั้้�นเป็น็ ไฉน นางสากิิยานีีผู้ช้� นบทกััลยานี ี หรืือนางอััปสรประมาณ ๕๐๐
เหล่่านี้้� ซึ่�ง่ มีเี ท้า้ ดุุจนกพิิราบไหนหนอแล มีรี ููปงามกว่่า น่า่ ดูกู ว่่า หรืือน่่าเลื่่�อมใสกว่า่ ฯ น. ข้า้ แต่พ่ ระองค์ผ์ ู้้เ� จริญิ นางลิิงผู้้�มีอวััยวะ
ใหญ่่น้อ้ ยถูกู ไฟไหม้ ้ หููและจมููกขาดฉัันใด นางสากิิยานีผี ู้�้ชนบทกััลยานี ี ก็ฉ็ ัันนั้น�้ แล เมื่่�อเทียี บกัับนางอััปสรประมาณ ๕๐๐ เหล่่า
นี้้� ย่อ่ มไม่เ่ ข้้าถึงึ เพีียงหนึ่่ง� เสี้ย� ว ไม่่เข้า้ ถึงึ เพีียงส่ว่ นหนึ่่�งของเสี้ย� ว ไม่่เข้า้ ถึงึ เพีียงการเอาเข้า้ ไปเปรียี บว่า่ หญิิงนี้้�เป็น็ เช่่นนั้้�น ที่่แ� ท้้
นางอััปสรประมาณ ๕๐๐ เหล่่านี้้ม� ีรี ูปู งามกว่า่ น่่าดูกู ว่า่ และน่า่ เลื่่อ� มใสกว่่า พระเจ้้าข้า้ ฯ พ. ยินิ ดีเี ถิดิ นัันทะ อภิริ มย์์เถิิดนัันท
ะ เราเป็น็ ผู้้�รับรองเธอเพื่่อ� ให้้ได้้นางอััปสรประมาณ ๕๐๐ ซึ่�ง่ มีีเท้า้ ดุุจนกพิริ าบ ฯ น. ข้า้ แต่พ่ ระองค์์ผู้�้เจริิญ ถ้า้ พระผู้้�มีพระภาค
ทรงรัับรองข้้าพระองค์์เพื่่�อให้้ได้้นางอััปสรประมาณ ๕๐๐ ซึ่�่งมีีเท้้าดุุจนกพิิราบไซร้้ ข้้าพระองค์์จัักยิินดีี ประพฤติิพรหมจรรย์์
พระเจ้า้ ข้า้ ฯ
ลำ�ำ ดัับนั้น้� แล พระผู้้�มีพระภาคทรงจัับท่่านพระนัันทะที่่�แขน แล้้วทรงหายจากเทวดาชั้�้นดาวดึงึ ส์ไ์ ปปรากฏที่่�พระวิหิ าร
เชตวัันเหมืือนบุุรุุษมีีกำำ�ลัังพึึงเหยีียดแขนที่่�คู้้�หรืือคู้�แขนที่่�เหยีียด ฉะนั้�้น ภิิกษุุทั้้�งหลายได้้สดัับข่่าวว่่า ท่่านพระนัันทะพระภาดา
ของพระผู้้�มีพระภาค โอรสของพระมาตุุจฉา ประพฤติิพรหมจรรย์์เพราะเหตุแุ ห่ง่ นางอััปสร ได้ย้ ิินว่่า พระผู้้�มีพระภาคเป็น็ ผู้้�รับ
รองท่า่ น เพื่�อ่ ให้้ได้น้ างอััปสรประมาณ ๕๐๐ ซึ่�ง่ มีีเท้้าดุจุ นกพิริ าบ ฯ ครั้ง้� นั้�้นแล ภิิกษุุทั้้�งหลาย ผู้้เ� ป็็นสหายของท่่านพระนัันทะ
ย่่อมร้้องเรีียกท่่านพระนัันทะด้้วยวาทะว่่าเป็็นลููกจ้้าง และด้้วยวาทะว่่าผู้้�อันพระผู้้�มีีพระภาคทรงไถ่่มาว่่า ได้้ยิินว่่า ท่่านพระ
นัันทะเป็็นลููกจ้้าง ได้้ยิินว่่า ท่่านพระนัันทะเป็็นผู้้�ที่�พระผู้้�มีีพระภาคทรงไถ่่มา ท่่านประพฤติิพรหมจรรย์์เพราะเหตุุนางอััปสร
ได้้ยินิ ว่่า พระผู้้�มีพระภาคทรงเป็็นผู้้�รับรองท่า่ น เพื่่�อให้ไ้ ด้้นางอััปสร ๕๐๐ ซึ่�ง่ มีเี ท้า้ ดุจุ นกพิริ าบ ฯ
ครั้�้งนั้้�นแล ท่่านพระนัันทะอึึดอััดระอาเกลีียดชัังด้้วยวาทะว่่า เป็็นลููกจ้้างและด้้วยวาทะว่่าเป็็นผู้้�อันพระผู้้�มีีพระภาค
ทรงไถ่ม่ าของพวกภิกิ ษุุผู้้�เป็น็ สหาย จึึงหลีีกออกจากหมู่่�อยู่�ผู้เ�้ ดีียว ไม่ป่ ระมาท มีีความเพีียร มีใี จเด็ด็ เดี่�ยวอยู่�ไม่น่ านนัักก็็กระทำำ�

201

ให้แ้ จ้้งซึ่่ง� ที่่�สุดุ แห่่งพรหมจรรย์อ์ ัันยอดเยี่�ยมที่่ก� ุลุ บุตุ รทั้้�งหลายออกบวชเป็น็ บรรพชิิตโดยชอบต้้องการนั้�้น ด้ว้ ยปััญญาอัันยิ่ง� ด้้วย
ตนเองในปััจจุบุ ัันเข้า้ ถึงึ อยู่่� รู้้�ชััดว่า่ ชาติิสิ้น� แล้้ว พรหมจรรย์อ์ ยู่่�จบแล้ว้ กิิจที่่ค� วรทำ�ำ ทำ�ำ สำ�ำ เร็็จแล้ว้ กิจิ อื่่�นเพื่่�อความเป็น็ อย่่างนี้้�
มิไิ ด้้มีี ก็็ท่า่ นพระนัันทะได้เ้ ป็น็ พระอรหัันต์ร์ ููปหนึ่่�ง ในจำ�ำ นวนพระอรหัันต์ท์ ั้�ง้ หลาย ฯ ครั้�ง้ นั้�้นแล เมื่�อ่ ปฐมยามล่ว่ งไปแล้้ว เทวดา
ตนหนึ่่�งมีวี รรณะงามยิ่ง� นััก ยัังพระวิิหารเชตวัันทั้ง�้ สิ้�นให้ส้ ว่่างไสว เข้า้ ไปเฝ้้าพระผู้้�มีพระภาคถึงึ ที่่�ประทัับถวายบัังคมแล้ว้ ได้้ยืืน
อยู่� ณ ที่่�ควร ส่่วนข้้างหนึ่่�ง ครั้�้นแล้ว้ ได้ก้ ราบทูลู พระผู้้�มีพระภาคว่่า ข้า้ แต่่พระองค์ผ์ ู้เ้� จริญิ ท่า่ นพระนัันทะพระภาดาของพระผู้�้
มีีพระภาค โอรสของพระมาตุุจฉาทำ�ำ ให้้แจ้ง้ ซึ่�่งเจโตวิมิ ุตุ ิ ิ ปััญญาวิมิ ุุติ ิ อัันหาอาสวะมิิได้้เพราะอาสวะทั้้�งหลายสิ้�นไป ด้้วยปัญั ญา
อัันยิ่ง� เองในปัจั จุุบัันเข้้าถึงึ อยู่� แม้ญ้ าณก็็ได้เ้ กิิดขึ้้น� แก่่พระผู้้�มีพระภาค ว่่า พระนัันทะทำ�ำ ให้้แจ้ง้ ซึ่�ง่ เจโตวิมิ ุตุ ิ ิ ปััญญาวิิมุุติิ อัันหาอา
สวะมิิได้้ เพราะอาสวะทั้ง�้ หลายสิ้�นไปด้ว้ ยปัญั ญาอัันยิ่�งเองในปัจั จุุบัันเข้้าถึึงอยู่� ฯ
ครั้้�นพอล่่วงราตรีีนั้�้นไป ท่่านพระนัันทะเข้้าไปเฝ้้าพระผู้้�มีพระภาคถึึงที่่�ประทัับ ถวายบัังคมแล้้ว นั่่�งอยู่� ณ ที่่�ควรส่่วน
ข้้างหนึ่่�ง ครั้้�นแล้ว้ ได้ก้ ราบทูลู พระผู้้�มีพระภาคว่่า ข้้าแต่่พระองค์ผ์ ู้้�เจริิญ พระผู้้�มีพระภาคทรงรัับรองข้า้ พระองค์์ เพื่อ�่ ให้้ได้้นาง
อััปสร ๕๐๐ ผู้้�มีเท้้าดุุจนกพิิราบ ข้้าพระองค์์ขอปลดเปลื้�องพระผู้้�มีพระภาคจากการรัับรองนั้้�น พระผู้้�มีพระภาคตรััสว่่า ดููกร
นัันทะ แม้้เราก็ก็ ำำ�หนดรู้้�ใจของเธอด้้วยใจของเราว่า่ นัันทะทำ�ำ ให้้แจ้ง้ ซึ่�ง่ เจโตวิมิ ุตุ ิ ิ ปััญญาวิมิ ุุติ ิ อัันหาอาสวะมิไิ ด้้ เพราะอาสวะ
ทั้ง�้ หลายสิ้�นไปด้ว้ ยปัญั ญาอัันยิ่�งเองในปัจั จุุบัันเข้้าถึงึ อยู่� แม้้เทวดาก็ไ็ ด้บ้ อกเนื้้�อความนี้้�แก่่เราว่า่ ข้า้ แต่พ่ ระองค์ผ์ ู้�้เจริญิ ท่่านพระ
นัันทะพระภาดาของพระผู้้�มีีพระภาคโอรสของพระมาตุุจฉา ทำ�ำ ให้้แจ้้งซึ่่�งเจโตวิิมุุติิ ปััญญาวิิมุุติิ อัันหาอาสวะมิิได้้ เพราะอา
สวะทั้�ง้ หลายสิ้�นไป ด้ว้ ยปัญั ญาอัันยิ่�งเองในปัจั จุุบัันเข้า้ ถึงึ อยู่่� ดููกรนัันทะ เมื่�่อใดแล จิติ ของเธอหลุุดพ้้นแล้้วจากอาสวะทั้้ง� หลาย
เพราะไม่่ถืือมั่�น เมื่่�อนั้�้นเราพ้น้ แล้ว้ จากการรัับรองนี้้� ฯ ลำ�ำ ดัับนั้้�นแล พระผู้้�มีพระภาคทรงทราบเนื้้�อความนี้้�แล้ว้ ทรงเปล่่งอุทุ าน
นี้้�ในเวลานั้น�้ ว่่า “ภิกิ ษุุใดข้า้ มเปืือกตมคืือกามได้แ้ ล้้ว ย่ำ��ำ ยีหี นาม คืือ กามได้แ้ ล้ว้ ภิิกษุนุ ั้้น� บรรลุถุ ึงึ ความสิ้น� โมหะ ย่อ่ มไม่ห่ วั่่น� ไหว
ในเพราะสุุขและทุุกข์”์ ฯ

202

โปรดพระอัครสาวก

เย ธมมฺ า เหตปุ ปฺ ภวา เตสํ เหตํุ ตถาคโต
เตสจฺ โย นโิ รโธ เอววํ าที มหาสมโณ.

ธรรมเหลาใดเกดิ แตเหตุ
พระตถาคตทรงแสดงเหตุแหงธรรมเหลานน้ั และความดับแหงธรรมเหลา นน้ั

พระมหาสมณะ มีปกตทิ รงสงั่ สอนอยางน.ี้

ว.ิ มหา. ๔/๖๔/๕๗
(พระอัสสชิเถระแสดงธรรมแกส ารบี ุตรปริพพาชก)



๕๕

พระเทวทัตั สำ�ำ แดงฤทธิ์�ให้อ้ ชาตศัตั รููราชกุมุ ารเลื่�่อมใส

เพื่่�อให้้รับั เป็็นโยมอุุปัฏั ฐาก

การเสด็็จกรุุงกบิิลพััสดุ์์�ของพระ พุุทธเจ้้าครั้้�งแรก ดัังได้้บรรยายมาแล้้วนั้�้น เป็็นเหตุุให้้เจ้้าชายศากยะเสด็็จออกบวช
กัันมาก ในจำำ�นวนนั้้�น ที่่�มีีชื่่�อเสีียงและมีีคนรู้�จักกัันดีีจนถึึงทุุกวัันนี้้�คืือ เจ้้าชายอานนท์์ หรืือ พระอานนท์์ ในเวลาต่่อมา นาย
ภูษู ามาลาชื่่�ออุบุ าลีี หรืือพระอุบุ าลีี และเจ้า้ ชายเทวทััต เทวทััตเป็น็ พระเชษฐา หรืือพี่่�ชายของพระนางพิิมพายโสธรา ทุกุ คนที่่�
ออกบวชพร้้อมกัันกัับเทวทััต ต่่างได้้บรรลุมุ รรคผล ในเวลาต่อ่ มาทั้ง�้ นั้้น� แต่เ่ ทวทััตได้ส้ ำำ�เร็จ็ เพีียงฌานชั้�้นโลกีีย์์ ฌานชั้้�นนี้้ท� ำ�ำ ให้้
ผู้�้ได้ส้ ำ�ำ เร็จ็ แสดงฤทธิ์�ได้้เหาะก็ไ็ ด้้
ครั้�้งหนึ่่�ง พระพุุทธเจ้้ากัับพระสงฆ์์จำำ�นวนมากรวมทั้้�งพระเทวทััต เสด็็จไปถึึงกรุุงโกสััมพีี ชาวเมืืองได้้พากัันออกมารัับ
เสด็็จ และนำำ�ของมาถวายเป็็นอัันมาก ถวายของแด่่พระพุุทธเจ้้าแล้้วก็็ถวายสงฆ์์ แต่่ละคนเที่่�ยวถามไถ่่กัันว่่า “พระสารีีบุุตร
ของข้า้ พเจ้า้ อยู่�ที่�ไหน พระโมคคััลลานะ ของข้า้ พเจ้้าอยู่�ไหน” ฯลฯ เมื่อ่� ทราบแล้ว้ ก็น็ ำ�ำ ของไปถวาย แต่ไ่ ม่ม่ ีีใครเลยสัักคนที่่�จะ
เอ่่ยชื่�่อของพระเทวทััตว่่า “พระเทวทััตของ ข้้าพเจ้้าอยู่�ที่�ไหน” นั่่�นคืือความไม่่พอใจของพระเทวทััตที่่�เป็็นสาเหตุุให้้พระเทว
ทััตก่อ่ กรรม หรืือกระทำ�ำ การรุุนแรงในเวลาต่อ่ มา
พระเทวทััตเข้้าฌานโลกีีย์์ เนรมิิตเป็็นกุุมารหนุ่่�มน้้อยใช้้งููมีีพิิษร้้าย ๗ ตััว พัันเป็็นสัังวาลตามตััว ตััวหนึ่่�งพัันหััวต่่าง
ผ้้าโพก อีีกสี่�ตััวพัันข้้อมืือข้้อเท้้า อีีกตััวหนึ่่�งพัันคอ และอีีกตััวหนึ่่�งทำำ�เป็็นสัังวาลเฉวีียงบ่่าเหาะเข้้าไปในวััง ลงนั่่�งบนพระเพลา
ของอชาตศััตรููผู้�้เป็็นมกุุฎราชกุุมาร และพระราชโอรสของพระเจ้้าพิิมพิิสาร ราชาแห่่งแคว้้นมคธ เทวทััตแนะนำ�ำ ให้้อชาตศััตรูู
ปลงพระชนม์์พระราชบิิดา แล้ว้ เสด็จ็ ขึ้้น� ครองราชย์์เสียี ส่ว่ นตััวเองจะปลงพระชนม์พ์ ระพุุทธเจ้้า แล้ว้ จะตั้ง้� ตััวเป็็นพระพุุทธเจ้้า
องค์์ใหม่่ประกาศศาสนาใหม่่ เวลาไปเฝ้า้ เจ้้าชายอชาตศััตรูู พระเทวทััตเหาะไป แต่่ขากลัับพระเทวทััตเหาะไม่่ไหวต้้องเดินิ กลัับ
เพราะใจอกุุศลเกิิดขึ้้�น ฌานโลกียี ์์เลยเสื่่�อมตั้ง�้ แต่ว่ ัันนั้�้นเป็็นต้้นมา

205



๕๖

นายขมัังธนูซู ึ่่ง� พระเทวทัตั ส่ง่ ไปฆ่า่ พระพุทุ ธองค์์

ปลงอาวุธุ ฟัังธรรม สำำ�เร็จ็ มรรคผล

บุุรุุษที่่�นั่่�งประนมมืือวางคัันธนููไว้้กัับพื้้�นอยู่�เบื้้�องพระพัักตร์์ของพระพุุทธเจ้้า ดัังที่่�ปรากฎอยู่�ในภาพแสดงนั้้�น คืือนาย
ขมัังธนูู (คำำ�หน้า้ อ่่านว่า่ ขะหมััง) ขมััง แปลว่า่ นายพราน ขมัังธนูกู ็ค็ ืือนายพรานแม่่นธนูู อาวุุธร้า้ ยแรงที่่�คนใช้ย้ ิิงสัังหารกัันในสมััย
พระพุทุ ธเจ้า้ คืือธนูู
พระเทวทััตแนะนำ�ำ อชาตศััตรูู มกุุฎราชกุุมารให้้ปลงพระชนม์์พระเจ้้าพิิมพิิสาร พระราชบิิดาของพระองค์์แล้้ว จึึงไป
เฝ้้าพระพุุทธเจ้้า ขณะนั้้�นพระพุุทธเจ้้าเสด็็จกลัับมาประทัับอยู่�ในกรุุงราชคฤห์์ พระเทวทััต กราบทููลว่่าพระพุุทธเจ้้าทรงพระ
ชราแล้้ว ขอให้ท้ รงมอบตำ�ำ แหน่่งกิจิ การบริิหารคณะสงฆ์์ให้้แก่่ตนเสียี เลยถููกพระพุุทธเจ้า้ ทรงทัักด้ว้ ยขฬาสิกิ วาท เขฬาสิิกวาท
แปลตามตััวว่่า ผู้ก้� ลืืนกิินก้้อนน้ำ��ำ ลาย ก้้อนเสลดที่่�บ้้วนทิ้้ง� แล้ว้ ความหมายเป็น็ อย่่างนี้้ค� ืือ นัักบวชนั้น้� เมื่�่อออกบวชได้้ชื่่�อว่่าเป็็น
ผู้�้เสียี สละแล้ว้ ซึ่ง�่ ทุกุ สิ่ง� ทุุกอย่่าง เช่น่ ลูกู เมียี ทรััพย์์และตำ�ำ แหน่่งฐานัันดรต่า่ งๆ พระเทวทััตก็ช็ ื่�อ่ ว่า่ สละสิ่�งเหล่า่ นี้้เ� สียี แล้้วเมื่อ�่
ตอนออกบวช แต่เ่ หตุุไฉนจึงึ ย้อ้ นกลัับมายอมรัับซึ่่�งเท่า่ กัับมาขอกลืืนกินิ สิ่�งเหล่่านี้้�อีีก พระเทวทััตฟังั แล้ว้ เสีียใจ ผููกความอาฆาต
พระพุทุ ธเจ้้ายิ่�งขึ้น� จึึงวางแผนการกระทำ�ำ รุนุ แรงเพื่�่อปลงพระชนม์์พระพุทุ ธเจ้้าหลายแผน เฉพาะด้้านการเมืืองนั้้�น พระเทวทััต
ได้้ทำ�ำ สำ�ำ เร็็จแล้้วคืือเกลี้�ยกล่่อมอชาตศััตรููราชกุุมารให้้เลื่�่อมใสตนได้้ แล้้วราชกุุมารผู้้�นี้�ได้้ปลงพระชนม์์พระราชบิิดา จนในที่่�สุุด
ได้้ขึ้�นครองราชย์์ในเวลาต่่อมา ที่่ย� ัังไม่่สำ�ำ เร็็จก็ค็ ืือการปลงพระชนม์พ์ ระพุุทธเจ้า้
ขั้้�นแรกพระเทวทััตได้้ว่่าจ้้างพวกขมัังธนููหลายคนล้้วนแต่่มืือแม่่นในการยิิงธนููทั้้�งนั้�้นไปลอบยิิงสัังหารพระพุุทธเจ้้าที่่�วััด
เวฬุุวนารามในกรุุงราชคฤห์์ ทั้�้งนี้้�โดยพระเจ้้าอชาตศััตรููทรงรู้�เห็็นด้้วย แต่่เมื่่�อพวกนายขมัังธนููถืืออาวุุธมาถึึงวััดที่่�พระพุุทธเจ้้า
ประทัับอยู่� ได้้เห็็นพระพุทุ ธเจ้้าแล้ว้ เกิดิ มืือไม้อ้ ่่อนเปลี้ย� ไปหมด ยิิงไม่่ลง เพราะพุทุ ธานุภุ าพอัันน่า่ เลื่�่อมใสข่่มใจให้ส้ ยบยอบลง
จึึงต่่างวางคัันธนููแล้้วกราบบาทพระพุุทธเจ้้า พระพุุทธเจ้้าทรงแสดงธรรมให้้พวกนายขมัังธนููฟััง ฟัังจบแล้้วนายขมัังธนููต่่างได้้
สำำ�เร็็จโสดาหมดทุกุ คน

... ดูกู รเทวทััต แม้้แต่่สารีีบุตุ รและโมคคััลลานะ เรายัังไม่ม่ อบภิกิ ษุุสงฆ์์ให้้ ไฉนจะพึึงมอบให้้เธอ ผู้�เ้ ช่น่ ซากศพ ผู้้�บริโิ ภค
ปััจจัยั เช่่นก้้อนเขฬะเล่่า

(วิิ. จุุลล. ๗/๓๖๑/๑๔๑ พระเทวทััตขอปกครงสงฆ์)์

(ปกาสนียี กรรม).. ดูกู รภิกิ ษุุทั้้ง� หลาย เพราะเหตุุนั้้�นแล สงฆ์์จงลงปกาสนียี กรรมในกรุุงราชคฤห์์ แก่เ่ ทวทััตว่า่ ปกติิของ
พระเทวทััตก่่อนเป็็นอย่่างหนึ่่�ง เดี๋๋ย� วนี้้�เป็น็ อีกี อย่่างหนึ่่�ง พระเทวทัตั ทำ�ำ อย่า่ งใด ด้้วยกาย วาจา ไม่พ่ ึึงเห็็นว่่าพระพุทุ ธ พระ
ธรรม หรืือพระสงฆ์์ เป็น็ อย่่างนั้้น� พึึงเห็็นเฉพาะตัวั พระเทวทัตั เอง

(วิ.ิ จุลุ ล. ๗/๓๖๒/๑๔๒ ทรงให้้ทำำ�ปกาสนียี กรรมแก่่พระเทวทัตั )

207



๕๗

พระเทวทัตั ได้้สำ�ำ นึกึ ในความผิิดของตน ใคร่่ทููลขอขมา

แต่ถ่ ููกธรณีีสููบเสีียก่่อนเข้า้ เฝ้้า

เมื่่�อแผนการของพระเทวทััตในการปลงพระชนม์์ของพระพุุทธเจ้้าขั้�้นแรก คืือ จ้้างนายขมัังธนููลอบสัังหารได้้ล้้มเหลว
ลง พระเทวทััตจึงึ ลงมืือทำำ�เอง คืือ แอบขึ้น� ไปบนยอดเขาคิิชฌกููฏ เพราะพระเทวทััตทราบได้้แน่่นอนว่า่ ขณะนั้น�้ พระพุุทธเจ้้า
เสด็จ็ ประทัับอยู่�เชิิงเขาเบื้้อ� งล่า่ ง พระเทวทััตจึึงกลิ้ง� ก้้อนหิินใหญ่่ลงมาหมายให้ท้ ัับพระพุทุ ธเจ้า้ ก้อ้ นหิินเกิดิ กระทบกัันแล้้วแตก
เป็็นก้้อนเล็็กก้้อนน้้อย สะเก็็ดหิินก้้อนหนึ่่�งกระเด็็นปลิิวมากระทบพระบาทพระพุุทธเจ้้า จนทำำ�ให้้พระโลหิิตห้้อขึ้�น แผนการที่่�
สองล้้มเหลวลงอีีก ต่่อมาพระเทวทััตได้้แนะนำำ�ให้้พระเจ้้าอชาตศััตรููสั่�งเจ้้าพนัักงานเลี้�ยงช้้าง ปล่่อยฝููงช้้างดุุร้้ายออกไล่่เหยีียบ
พระพุุทธเจ้้า ในขณะที่่�เสด็จ็ บิิณฑบาต แต่ก่ ็ล็ ้้มเหลวลงอีกี เพราะฝูงู ช้า้ งไม่ก่ ล้า้ ทำ�ำ ร้้ายพระพุทุ ธเจ้้า
ตอนนี้้�เอง ความชั่�วของพระเทวทััตเป็็นข่่าวแดงโร่่ออกมา ประชาชนชาวเมืืองต่่างโจษจัันกัันเซ็็งแซ่่ว่่า ผู้้�จ้้างนายขมััง
ธนููก็ด็ ีี ผู้�้กลิ้ง� ก้อ้ นหิินกระทบพระบาทพระพุุทธเจ้า้ ก็็ดีี ผู้้ป� ล่่อยกระบวนช้า้ งก็ด็ ีี แม้้ที่่ส� ุุดพระเจ้า้ พิิมพิิสารที่่�เสด็จ็ สวรรคตก็็ดีี เป็น็
แผนการของพระเทวทััตทั้�้งสิ้�น แล้ว้ ต่า่ งก็ว็ ิิพากษ์ว์ ิิจารณ์ว์ ่า่ พระราชาของเรา คบพระที่่�ลามกเช่่นนี้้�เองจึึงเกิิดเหตุุการณ์์ดัังกล่่าว
ขึ้�น พระเจ้้าอชาตศััตรููทรงได้้ยิินเสีียงชาวเมืืองตำำ�หนิิเช่่นนั้้�น ทรงเกิิดความละอายพระทััย จึึงทรงเลิิกไปหาพระเทวทััต สำำ�รัับ
กัับข้้าวของหลวงที่่�เคยพระราชทานให้้พระเทวทััต ก็็ทรงสั่�งให้้เลิิกนำ�ำ ไปถวาย คนในเมืืองนั้้�นก็็ไม่่มีีใครใส่่บาตรให้้พระเทวทััต
เลย แต่พ่ ระเทวทััตก็็ยัังไม่ส่ิ้�นมานะทิิฐิิ ได้เ้ ข้้าไปเฝ้้าพระพุทุ ธเจ้้า ขอให้ท้ รงปฏิริ ููปศาสนาพุุทธเสียี ใหม่่ เช่น่ ให้ห้ ้้ามพระสงฆ์์ฉััน
เนื้้�อและปลา เป็็นต้้น แต่่ถููกพระพุุทธเจ้้าปฏิิเสธ พระเทวทััตจึึงตั้้�งคณะสงฆ์์ขึ้�นใหม่่ แล้้วสถาปนาตนเองขึ้�นเป็็นพระพุุทธเจ้้า
องค์ท์ ี่่ส� อง
แต่่ต่อ่ มา สาวกพระเทวทััตที่่เ� ข้้าใจผิดิ และเข้า้ ไปเข้้าข้า้ งพระเทวทััต ได้้พากัันผละหนีีกลัับมาหาพระพุุทธเจ้้า เหลืืออยู่�
กัับพระเทวทััตไม่ก่ี่�รูปู พระเทวทััตเสียี ใจมาก กระอัักเลืือดออกมา พอรู้�ว่าตนจะตายก็ส็ ำ�ำ นึึกผิดิ เลยให้้สาวกที่่�เหลืืออยู่่�หามตน
มาเฝ้้าพระพุุทธเจ้้า เพื่�่อขอขมาเป็็นครั้้�งสุุดท้้ายแต่่ไม่่ทัันเข้้าเฝ้้า เพราะพอมาถึึงสระท้้ายวััด พระเทวทััตเกิิดอยากอาบน้ำ��ำ พอ
หย่่อนเท้า้ ลงเหยีียบพื้้�นสระโบกขรณีี เลยถููกแผ่่นดิินสููบเสีียก่อ่ น

พระผู้้�มีพี ระภาคตรััสห้้าม (พระเทวทัตั ผู้�้ทููลขอวัตั ถุุ ๕ ประการ) ว่่า อย่่าเลย เทวทัตั ต์์ ภิกิ ษุใุ ดปรารถนา ก็จ็ งอยู่่�ป่่า ภิกิ ษุุ
ใดปรารถนา ก็็จงอยู่่�บ้้าน ภิิกษุุใดปรารถนา ก็็จงเที่่�ยวบิณิ ฑบาต ภิิกษุใุ ดปรารถนา ก็็จงยินิ ดีีการนิิมนต์์ ภิิกษุใุ ดปรารถนา
ก็็จงถือื ผ้้าบัังสุกุ ุุล ภิิกษุุใดปรารถนา ก็็จงยินิ ดีผี ้้าคหบดีี ดูกู รเทวทัตั ต์์ เรา อนุุญาตรุุกขมููลเสนาสนะตลอด ๘ เดืือนเท่า่ นั้้�น
เราอนุญุ าตปลาและเนื้้�อที่่�บริิสุุทธิ์์�ด้้วยอาการ ๓ อย่า่ ง คืือ ๑. ไม่่ได้้เห็็น, ๒. ไม่ไ่ ด้้ยิิน, ๓. ไม่ไ่ ด้้รัังเกียี จ

(วิิ. มหาวิิ. ๑/๕๙๑/๗๑๑. ตรััสห้า้ มพระเทวทััต)

209



๕๘

พระแม่่น้า้ ทููลถวายผ้า้ โปรดให้ถ้ วายอชิิตภิกิ ขุุ

ซึ่�ง่ ต่อ่ ไปจะตรัสั รู้�เป็็นพระศรีอี าริิย์์

ตามหลัักฐานที่่�ปรากฎอยู่�ในตำำ�ราศาสนาพุุทธทั่่�วไป โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งตำำ�ราชั้้�นอรรถกถาที่่�แต่่งขึ้�นโดยนัักเขีียนรุ่�น
หลัังพระพุุทธเจ้้านิิพพานแล้้ว ปรากฎว่่าพระพุุทธเจ้้าเสด็็จกลัับกรุุงกบิิลพััสดุ์์�หลายครั้�้งที่่�เห็็นอยู่� ในภาพสาธกนั้�้นก็็เป็็นตอน
หนึ่่�งที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จกรุุงกบิิลพััสดุ์์� ปฐมสมโพธิิว่่าเป็็นการเสด็็จครั้้�งที่่�สอง สตรีีที่่�นั่่�งอยู่�เบื้้�องพระพัักตร์์นั้้�น คืือพระนาง
ปชาบดีีโคตมีี ซึ่�่งมีีฐานัันดรศัักดิ์�เป็็นพระน้้านางของพระพุุทธเจ้้า เพราะพระนางเป็็นน้้องสาวแม่่ของพระพุุทธเจ้้า นี่่�ว่่าอย่่าง
สามััญ เมื่อ่� พระนางสิิริมิ หามายาสิ้�นพระชนม์แ์ ล้ว้ พระเจ้า้ สุุทโธทนะทรงได้พ้ ระนางปชาบดีโี คตมีีนี้้เ� ป็น็ ชายา
ตามท้้องเรื่�่องว่่า พระนางปชาบดีีโคตมีี ทรงดำ�ำ ริิเมื่่�อคราวพระพุุทธเจ้้าเสด็็จกรุุงกบิิลพััสดุ์์�ครั้้�งแรกนั้้�น พระนางไม่่ได้้
ถวายอะไรพระพุทุ ธเจ้้าเลย คราวนี้้�พระนางจึึงนำำ�ผ้า้ สาฎก ๒ ผืืน ยาว ๑๔ ศอก กว้า้ ง ๗ ศอก เสมอกััน ไปถวายพระพุทุ ธเจ้้า
ปฐมสมโพธิิว่่า ฝ้้ายนั้�้นมีีสีีเหลืืองดัังทอง โดยพระนางปลููกต้้นฝ้้ายเอง ฝ้้ายอกดอกมาเป็็นสีีเหลืืองหม่่น เสร็็จแล้้วทอเองจน
สำำ�เร็จ็ เป็็นผืืน แล้้วใส่่ผอบทองนำำ�ไปถวายพระพุุทธเจ้า้
พระพุุทธเจ้้าไม่่ทรงรัับ พระนางเสีียพระทััยจึึงไปหาพระอานนท์์เล่่าความให้้ฟััง พระอานนท์์จึึงเข้้าเฝ้้า พระพุุทธเจ้้า
กราบทููลให้ท้ รงรัับ พระพุุทธเจ้า้ ก็ไ็ ม่ท่ รงรัับ ทรงชี้บ� อกพระนางให้้นำ�ำ ไปถวายพระสงฆ์์ แต่ก่ ็ไ็ ม่ม่ ีีพระสงฆ์อ์ งค์ใ์ ดยอมรัับอีีก มีอี ยู่�
องค์์เดีียวเท่า่ นั้้�นที่่น� ั่่ง� อยู่่�หางแถวอาสน์ส์ งฆ์ส์ ุดุ ยอมรัับ ท่า่ นเป็น็ พระบวชใหม่่ นามว่า่ “อชิติ ” ยัังเป็น็ พระปุถุ ุุชน แต่่ในอนาคต
ปฐมสมโพธิิว่่าอชิิตภิิกษุุนี้้� คืือ พระศรีีอาริิย์์ ซึ่�่งจะเสด็็จมาตรััสรู้�เป็็นพระพุุทธเจ้้าเพื่�่อโปรดโลกสืืบต่่อไป ที่่�พระพุุทธเจ้้าไม่่ทรง
รัับผ้า้ ของพระนางปชาบดีีโคตมีี เพราะทรงต้อ้ งการจะยกย่่องความดีีของพระสงฆ์์สาวกให้เ้ ห็็นว่่า แม้เ้ พีียงพระบวชใหม่่ทรงศีลี
ก็็ควรแก่่การรัับของทำ�ำ บุุญของพุทุ ธศาสนิิกชน เพราะถ้า้ ไม่่ทรงทำำ�ให้เ้ ห็น็ อย่่างนี้้� ใครๆ ก็จ็ ะถืือว่า่ ทำ�ำ บุุญกัับพระพุุทธเจ้า้ นั้น้� จึึง
จะได้้บุญุ แล้ว้ เมื่อ�่ พระพุทุ ธเจ้้านิิพพานล่่วงไปแล้ว้ พระสงฆ์์สาวกก็จ็ ะลำำ�บากเพราะทััศนะดัังกล่า่ ว

211



๕๙

ทรงห้า้ มพระญาติิฝ่า่ ยพระบิดิ ากับั ฝ่า่ ยพระมารดา

ซึ่ง่� แย่่งกัันทดน้ำ��ำ เข้า้ นา มิิให้้วิวิ าทกััน

ภาพที่่�เห็็นอยู่�นั้�นแสดงถึึงเหตุุการณ์์ตอนหนึ่่ง� ที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จกลัับเมืืองพระญาติิ แต่่คราวนี้้�เสด็็จมาลำำ�พัังพระองค์์
เดีียว เสด็็จมาเพื่่�อทรงระงั บสงครามระหว่่างพระญาติิทั้้�งสองฝ่่าย พระญาติิฝ่่ายหนึ่่�งเป็็นพระญาติิฝ่่ายพุุทธบิิดา ปกครองกรุุง
กบิิลพััสดุ์์� อีีกฝ่่ายหนึ่่�งเป็็นพระญาติิฝ่่ายพุุทธมารดา ปกครองโกลิิยนคร หรืือ เทวทหนครก็็เรีียก ทั้้�งสองฝ่่ายตั้�้งบ้้านเมืืองอยู่�
คนละริิมฝั่�งแม่่น้ำ�ำ� โรหิิณีี แล้้วเกิิดพิิพาทกัันในปััญหาเรื่่�องน้ำำ��ที่่�ทดขึ้้�นทำำ�นา เมื่่�อฝ่่ายอยู่�ทางเหนืือน้ำ�ำ� ทดน้ำำ�� จากแม่่น้ำ�ำ�เข้้านา
ฝ่่ายทางใต้้ก็็ขาดน้ำำ�� ทั้�้งสองฝ่่ายเปิิดประชุุมเพื่�่อตกลงกัันก่่อน แต่่ก็็ตกลงกัันไม่่ได้้จึึงเกิิดปะทะคารมกัันอย่่างรุุนแรงถึึงกัับขุุด
บรรพบุุรุษุ ขึ้น� มาประณามกััน
“ไอ้้พวกสุุนััขจิ้้�งจอกสมสู่�กั นเอง” ฝ่่ายที่่�ถููกด่่าว่่าอย่่างนี้้� เพราะต้้นสกุุลหลายชั่�วคนมาแล้้วได้้อภิิเษกสมรสกัันเอง
ระหว่า่ งพี่่�ชายกัับน้้องสาว, “ไอ้้พวกขี้�เรื้�อน” ฝ่่ายตรงกัันข้้ามที่่ถ� ููกด่่าตอบอย่่างนี้้� ก็็เพราะต้้นสกุลุ เป็็นโรคเรื้�อนถููกเนรเทศออก
นอกเมืืองไปอยู่่�ป่่า ทั้�้งสองฝ่่ายเตรีียมกำำ�ลัังคนคืือทหารและอาวุุธจะเข้้าห้ำ�ำ�หั่่�นกััน พระพุุทธเจ้้าทรงทราบเข้้า จึึงเสด็็จมาทรง
ระงั บสงคราม ทรงประชุุมพระญาติิทั้้�งสองฝ่่ายแล้้วทรงซัักถามถึึงต้้นตอของตััวปััญหา: พระพุุทธเจ้้า”ทะเลาะกัันเรื่�่องอะไร”,
พระญาติิ “เรื่่�องน้ำำ�� พระพุุทธเจ้้าข้้า”, พระพุุทธเจ้้า “ระหว่่างน้ำ�ำ� กัับชีีวิิตคนนี่่�อย่่างไหนจะมีีค่่ามากกว่่ากััน”, พระญาติิ
“ชีวี ิิตคนมากกว่่า พระพุุทธเจ้า้ ข้า้ ”, พระพุทุ ธเจ้้า “ควรแล้้วหรืือที่่ท� ำ�ำ อย่า่ งนี้้�”, พระญาติดิ ุุษณีภี าพทุกุ คน ไม่ม่ ีใี ครกราบทููลเลย,
พระพุทุ ธเจ้า้ “ถ้้า เราตถาคตไม่่มาที่่น� ี่่�วัันนี้้� ทะเลเลืือดจะไหลนอง” (โลหิติ นทีี ปวััตติสิ สติ)ิ
พระญาติิทั้้�งสองฝ่่ายเลยเลิิกเตรีียมทำ�ำ สงครามกััน เหตุุการณ์์ตอนนี้้�เป็็นบทบาทสำำ�คััญตอนหนึ่่�งของพระพุุทธเจ้้า
เพราะเห็็นความสำำ�คััญนี้้� คนรุ่�นต่่อมาจึึงสร้้างพระพุทุ ธรููปขึ้�นปางหนึ่่�งเป็็นอนุุสรณ์์ที่่�เรีียกกัันว่า่ “พระปางห้้ามญาติ”ิ นั่่น� เอง

213



๖๐

พระพุทุ ธบิดิ าประชวร เสด็็จโปรด

กระทั่่�งสำำ�เร็็จพระอรหันั ต์แ์ ล้้วนิพิ พาน

ในปีีที่่� ๕ นัับตั้�ง้ แต่ต่ รััสรู้�เป็็นต้้นมา กำ�ำ หนดเวลานี้้ว� ่่าตามปฐมสมโพธิิ พระพุทุ ธเจ้้าเสด็จ็ ประทัับอยู่�ที่�ป่่ามหาวัันใกล้ก้ รุุง
ไพศาลีี ได้้ทรงทราบข่่าวว่่าพระเจ้้าสุุทโธทนะพุุทธบิิดาทรงประชวรหนัักด้้วยพระโรคชรา ทรงปรารถนาจะได้้เฝ้้าพระพุุทธเจ้้า
ตลอดถึึงพระภิิกษุุสงฆ์์ที่่เ� ป็็นเจ้้าศากยะและเป็็นพระญาติิอีีกหลายรููปที่่�เสด็็จออกบวชตามพระพุุทธเจ้้า เช่่น พระอานนท์์ พระ
นัันทะ และสามเณรราหุุลผู้เ�้ ป็็นหลาน พระพุุทธเจ้้าจึึงรัับสั่ง� พระอานนท์ใ์ ห้้แจ้ง้ ข่า่ วพระสงฆ์ถ์ ึึงเรื่่อ� งที่่พ� ระองค์์จะเสด็จ็ กรุุงกบิิล
พััสดุ์์�อีีกวาระหนึ่่�ง การเสด็็จกรุุงกบิิลพััสดุ์์�ของพระพุุทธเจ้้า เพื่่�อทรงเยี่�ยมพุุทธบิิดาที่่�กำำ�ลัังทรงประชวรครั้้�งนี้้� ดููเหมืือนจะเป็็น
ครั้้�งสุุดท้า้ ย
เมื่�่อเสด็็จถึงึ กรุงุ กบิลิ พััสดุ์�ได้เ้ สด็จ็ เข้้าเยี่ย� มพุุทธบิิดา ซึ่่�งมีพี ระอาการเพีียบหนัักแล้้ว ทรงแสดงธรรมโปรดพุุทธบิดิ าด้้วย
เรื่่�องความเป็็นอนิิจจัังของสัังขาร ปฐมสมโพธิิบัันทึึกพระธรรมเทศนาของพระพุุทธเจ้้าครั้�้งนี้้�ไว้้ตอนหนึ่่�งว่่า “ดููกรบพิิตร อัันว่่า
ชีีวิิตแห่่งมนุุษย์์ทั้�้งหลายนี้้น� ้้อยนัักดำ�ำ รงอยู่� โดยพลัันบ่่มิิได้ย้ั่�งยืืน อยู่่�ช้้า ครุุวนาดุจุ สายฟ้า้ แลบอัันปรากฎมิิได้น้ าน...”
พระเจ้้าสุุทโธทนะซึ่่�งทรงสำำ�เร็จ็ อนาคามิิผลอยู่่�ก่่อนแล้้ว ได้้สดัับพระธรรมเทศนา ตั้�้งแต่่ต้้นจนจบก็็ได้้สำำ�เร็จ็ อรหัันต์์ใน
บั้น้� ปลายแห่ง่ พระชนม์์ชีีพ หลัังจากนั้�น้ อีกี ๗ วัันก็ส็ิ้�นพระชนม์์ (ปรินิ ิพิ พาน) พระพุุทธเจ้า้ เสด็็จสรงน้ำ��ำ พระศพพุุทธบิิดา และ
ถวายพระเพลิงิ พร้้อมด้้วยพระสงฆ์์พระประยููรญาติศิ ากยะทั้�้งมวลจนเสร็จ็ สิ้้�น

215



๖๑

พระแม่น่ ้้ามหาปชาบดีีโคตมีี

นำ�ำ นางกษัตั ริยิ ์์บริิวารไปทููลขออุุปสมบทเป็น็ ภิิกษุณุ ีี

ภายหลัังพระเจ้้าสุุทโธทนะสิ้�นพระชนม์์แล้้วไม่่นาน พระนางปชาบดีีโคตมีี พระน้้านางของพระพุุทธเจ้้า หรืือนััยหนึ่่�ง
พระชายาของพระเจ้้าสุุทโธทนะ พร้้อมด้้วยนางกษััตริิย์์ผู้�้บริิวาร ได้้เข้้าไปเฝ้้าพระพุุทธเจ้้า ซึ่่�งขณะนั้้�นยัังเสด็็จประทัับอยู่�ที่�นิิ
โครธาราม กรุุงกบิิลพััสดุ์์� เพื่่อ� ทููลขอบวช พระนางทูลู ถามพระพุทุ ธเจ้้าว่่า ธรรมดาสตรีจี ะบวชในพระพุุทธศาสนาได้้ (อย่า่ งบุุรุุษ)
หรืือไม่่ พระพุุทธเจ้า้ ทรงตอบบ่่ายเบี่่ย� งว่า่ อย่่าได้้มายิินดีีในการบวชเลย ทรงตอบอย่่างนี้้�ถึึงสามครั้ง้�
หลัังจากนั้�้น พระพุุทธเจ้้าเสด็็จกลัับกรุุงไพศาลีี พระนางปชาบดีีโคตมีีพร้้อมด้้วยบริิวารได้้ตามเสด็็จไปอีีก คราวนี้้�ทุุก
นางต่า่ งปลงผมนุ่�งห่ม่ ผ้้าย้อ้ มฝาดอย่า่ งนัักบวช เข้า้ ไปทููลขอบวชกัับพระพุุทธเจ้า้ พระพุทุ ธเจ้้าทรงปฏิเิ สธอีีก พระนางจึึงเข้้าไป
ขอพึ่่�งพระบารมีีพระอานนท์์ เพื่�่อให้้กราบทููลพระพุุทธเจ้้าให้้ทรงอนุุญาต พระอานนท์์จึึงเข้้าเฝ้้าพระพุุทธเจ้้า กราบทููลขอร้้อง
พระพุุทธเจ้า้ ให้้ทรงอนุญุ าตให้พ้ ระนางปชาบดีีโคตมีแี ละบริิวาร ได้้บวชเป็็นนางภิิกษุณุ ีี
พระพุุทธเจ้้าทรงปฏิิเสธอยู่�ถึึงสามครั้�้ง ในที่่�สุุดจึึงทรงอนุุญาตอย่่างมีีเงื่�อนไขว่่า ถ้้าพระนางปชาบดีีโคตมีี ยอมรัับครุุ
ธรรม ๘ ข้อ้ ได้้ ก็็จะให้บ้ วชเป็็นนางภิกิ ษุณุ ีีได้ ้ ครุธุ รรม คืือ หลัักการเบื้้�องต้น้ สำำ�หรัับสตรีีที่่จ� ะบวชเป็็นนางภิิกษุุณีี เช่่นว่่า สตรีี
บวชเป็น็ นางภิิกษุุณีีแล้ว้ แม้้จะมีีพรรษาตั้�้งหนึ่่�งร้้อย ก็จ็ ะต้้องกราบไหว้้พระภิิกษุุ ซึ่�ง่ บวชใหม่ใ่ นวัันนั้น�้ จะต้อ้ งรัักษาศีีล ๖ ข้้อไม่่
ให้้ขาดอยู่่�จนครบสองปีกี ่อ่ นจึึงจะบวชได้้ เป็็นต้น้
พระนางปชาบดีีโคตมีีมีีศรััทธาแรงกล้้ามาก จึึงยอมรัับและได้้บวชเป็็นนางภิิกษุุณีีเป็็นคนแรกในศาสนาพุุทธ แต่่คณะ
สงฆ์์ภิิกษุุณีีก็็อยู่�ได้้ไม่่นาน เพราะมีีหลัักฐานเชื่่�อได้้ว่่าสููญสิ้�นไปก่่อนพระพุุทธเจ้้านิิพพานด้้วยซ้ำำ�� ไป เหตุุผลก็็เพราะบทบััญญััติิที่่�
พระพุทุ ธเจ้า้ ทรงบััญญััติขิึ้�น เป็น็ ดุุจกำ�ำ แพงล้อ้ มนางภิกิ ษุณุ ีนี ั้น้� เข้้มงวดกว่า่ ฝ่่ายพระภิิกษุหุ ลายเท่่า จนคนไม่ม่ ีีศรััทธาจริิงๆ จะ
บวชอยู่�ไม่่ได้เ้ ลย

พระนางมหาปชาบดีโี คตมีกี ล่า่ วว่่า ข้้าแต่่ท่า่ นพระอานนท์์ ดิิฉัันยอมรับั ครุธุ รรม ๘ ประการนี้้� ไม่ล่ ะเมิิดตลอดชีีวิติ เปรียี บ
เหมืือนหญิิงสาว หรืือ ชายหนุ่่�มที่่�ชอบแต่่งกาย อาบน้ำำ�� สระเกล้้าแล้้ว ได้้พวงอุุบล พวงมะลิิ หรืือพวงลำ�ำ ดวนแล้้ว พึึง
ประคองรัับด้้วยมือื ทั้้�งสอง ตั้้ง� ไว้้เหนืือเศีียรเกล้้า ฉะนั้้น� ฯ
ครุุธรรม ๘ ประการ
๑. ภิิกษุณุ ีอี ุปุ สมบทแล้้ว ๑๐๐ ปีี ต้้องกราบไหว้้ ลุุกรับั ทำ�ำ อัญั ชลีีกรรม สามีจี ิกิ รรม แก่่ภิิกษุทุ ี่่�อุปุ สมบทในวันั นั้้น� ธรรมแม้้
นี้้� ภิกิ ษุุณีตี ้้องสัักการะ เคารพ นับั ถือื บููชา ไม่ล่ ะเมิดิ ตลอดชีีวิติ
๒. ภิกิ ษุุณีี ไม่พ่ ึึงอยู่่�จำ�ำ พรรษาในอาวาสที่่�ไม่่มีภี ิกิ ษุุ ธรรมแม้้นี้้� ภิกิ ษุณุ ีีต้้องสัักการะ เคารพ นับั ถือื บูชู า ไม่่ละเมิิดตลอด
ชีีวิติ

217

๓. ภิิกษุณุ ีตี ้้องหวัังธรรม ๒ ประการ คืือ ถามวัันอุโุ บสถ ๑ เข้้าไปฟังั คำ�ำ สั่่�งสอน ๑ จากภิิกษุุสงฆ์ท์ ุกุ กึ่ง� เดืือน ธรรมแม้้นี้้�
ภิิกษุณุ ีีต้้องสัักการะ เคารพนับั ถืือ บูชู า ไม่่ละเมิดิ ตลอดชีวี ิติ
๔. ภิกิ ษุุณีอี ยู่่�จำ�ำ พรรษาแล้้ว ต้้องปวารณาในสงฆ์ส์ องฝ่า่ ย โดยสถานทั้้�ง ๓ คือื โดย ได้้เห็็น โดยได้้ยินิ หรือื โดยรัังเกียี จ
ธรรมแม้้นี้้� ภิกิ ษุณุ ีีต้้องสัักการะ เคารพ นับั ถืือ บููชา ไม่ล่ ะเมิิดตลอดชีวี ิิต
๕. ภิิกษุณุ ีีต้้องธรรมที่่ห� นักั แล้้ว ต้้องประพฤติิปัักขมานััตในสงฆ์์ ๒ ฝ่่าย ธรรมแม้้นี้้� ภิกิ ษุณุ ีตี ้้องสักั การะ เคารพ นัับถืือ บูชู า
ไม่ล่ ะเมิดิ ตลอดชีวี ิติ
๖. ภิกิ ษุุณีตี ้้องแสวงหาอุปุ สััมปทาในสงฆ์์ ๒ ฝ่่าย เพื่่อ� สิกิ ขมานาผู้้ม� ีสี ิิกขา อันั ศึึกษาแล้้วในธรรม ๖ ประการครบ ๒ ปีแี ล้้ว
ธรรมแม้้นี้้� ภิิกษุณุ ีีต้้องสักั การะ เคารพ นับั ถือื บููชา ไม่ล่ ะเมิดิ ตลอดชีีวิิต
๗. ภิกิ ษุุณีีไม่พ่ ึึงด่่าบริภิ าษภิิกษุุ โดยปริยิ ายอย่า่ งใดอย่่างหนึ่่ง� ธรรมแม้้นี้้� ภิกิ ษุุณีี ต้้องสัักการะ เคารพ นัับถืือ บูชู า ไม่่
ละเมิดิ ตลอดชีวี ิติ
๘. ตั้้�งแต่ว่ ัันนี้้�เป็น็ ต้้นไป ปิดิ ทางไม่่ให้้ภิิกษุณุ ีที ั้้�งหลายสอนภิิกษุุ เปิิดทางให้้ภิิกษุุทั้้�งหลายสอนภิิกษุณุ ีี ธรรมแม้้นี้้� ภิกิ ษุุณีี
ต้้องสัักการะ เคารพ นัับถืือ บูชู า ไม่ล่ ะเมิดิ ตลอดชีีวิิต

(วิิ. จุลุ ล. ๗/๕๑๖/๒๕๗ เรื่อ่� งพระนางมหาปชาบดีีโคตมีีและครุธุ รรม ๘ ประการ)

218

แสดงโอวาทปาฏโิ มกข

สพพฺ ปาปสสฺ อกรณํ กสุ ลสสฺ ปู สมปฺ ทา
สจติ ตฺ ปรโิ ยทปนํ เอตํ พทุ ธฺ านสาสน.ํ

การไมทำบาปทง้ั ส้นิ การยังกศุ ลใหถ งึ พรอม การทำจติ ของตนใหผ อ งใส
น้เี ปนคำสง่ั สอนของพระพุทธเจาทั้งหลาย

ที. มหา. ๑๐/๕๔/๔๐



๖๒

ทรงสำำ�แดงยมกปาฏิิหาริิย์ข์ ่่มพวกเดีียรถีีย์์

ที่่�ต้้นมะม่ว่ งคัณั ฑามพฤกษ์์

ภาพที่่�เห็็นนั้้�น เป็็นตอนพระพุุทธเจ้้าทรงแสดงยมกปาฏิิหาริิย์์ที่่�เมืืองสาวััตถีี แคว้้นโกศล ในวัันเพ็็ญกลางเดืือนแปด
ก่อ่ นวัันเข้า้ พรรษาหนึ่่�งวััน ปาฏิหิ าริิย์์ คืือ การแสดงให้ค้ นเห็็นเป็น็ ที่่�อััศจรรย์์ ซึ่ง�่ สามััญชนหรืือคนที่่�ไม่เ่ คยเรียี นรู้�มาก่อ่ นแสดงไม่่
ได้้ มีตี ั้�ง้ แต่อ่ ย่่างต่ำ��ำ เช่่น เล่น่ กลหรืือที่่เ� รีียกว่า่ แสดงปาหี่่�ขึ้�นไปจนถึึงเดินิ บนน้ำ��ำ ดำ�ำ ดินิ ลุยุ ไฟ กลืืนกินิ ตะปูู ที่่�พวกฤาษีีแสดง ตลอด
ถึึงการเหาะเหินิ เดิินอากาศที่่ผ� ู้้�มีฤทธิ์�แสดง ปุถุ ุุชนแสดงได้้ พระอรหัันต์์ผู้ไ้� ด้้ฌาณได้ฤ้ ทธิ์�ก็็แสดงได้้
ยมก แปลว่า่ คู่่�หรืือสอง ยมกปาฏิหิ าริิย์ ์ คืือ การแสดงคู่่� น้ำำ�� คู่่�กัับไฟ คืือเวลาแสดง ท่อ่ น้ำำ�� ใหญ่่พุ่�งออกจากพระกายเบื้้อ� ง
บนของพระพุุทธเจ้้า เปลวไฟพุ่�งเป็็นลำ�ำ ออกจากพระกายเบื้้�องล่่าง เป็็นต้้น ยมกปาฏิิหาริิย์์แสดงได้้แต่่ผู้้�เดีียว คืือผู้้�สำ�เร็็จเป็็น
พระพุทุ ธเจ้้า ส่ว่ นพระอรหัันตสาวก และเดีียรถียี ์์ ฤาษีีชีไี พรแสดงได้้แต่่ปาฏิิหาริยิ ์ธ์ รรมดา เช่่น เดิินบนน้ำ��ำ ดำ�ำ ดิิน เป็็นต้น้
สถานที่่�ที่่�พระพุุทธเจ้้าทรงแสดงยมกปาฏิิหาริิย์์ครั้�้งนี้้� คืือที่่�โคนต้้นมะม่่วง หรืือคััณฑามพฤกษ์์ ในเมืืองสาวััตถีี มููล
เหตุุที่่�ทรงแสดงคืือเพราะพวกเดีียรถีีย์น์ ัักบวชนอกศาสนาพุทุ ธ ท้้าพระพุุทธเจ้้าแข่ง่ แสดงปาฏิหิ าริยิ ์์ ว่่าใครจะเก่่งกว่า่ กััน พวก
เดียี รถีีย์์ทราบว่า่ พระพุุทธเจ้้าจะแสดงยมกปาฏิหิ าริยิ ์์ที่่โ� คนต้้นมะม่ว่ ง จึงึ ให้้สาวก และชาวบ้้านที่่น� ัับถืือพวกตน จััดการโค่น่ ต้น้
มะม่่วงเสีียสิ้�น ทราบว่่าบ้้านใครสวนใครมีีต้้นมะม่่วง ก็็ใช้้อิิทธิิพลทางการเงิินซื้�อ แล้้วโค่่นทำำ�ลายหมด แม้ห้ น่่อมะม่่วงที่่เ� กิิดใน
วัันนั้�้นก็ท็ ำำ�ลายไม่่เหลืือ
แต่่พระพุุทธเจ้้าก็็ทรงแสดงยมกปาฏิิหาริิย์์ที่่�โคนต้้นมะม่่วงจนได้้ โดยมีีผู้้�นำ�ำ ผลมะม่่วงสุุกมาถวาย ทรงฉัันเสร็็จแล้้ว
รัับสั่�งให้้คนปลูกู เมล็็ดลงดิิน แล้ว้ พระองค์์ทรงใช้น้ ้ำ�ำ� ที่่�ล้า้ งพระหััตถ์ร์ ด ปรากฎว่่าหน่่อมะม่ว่ งโตพรวดพราด แตกกิ่ง� ก้้านสููงขึ้�นถึงึ
๕๐ ศอก ผลที่่�สุุดพวกเดีียรถีีย์พ์ ่า่ ยแพ้ไ้ ป

..... พระตถาคตย่่อมทรงทำ�ำ ยมกปาฏิิหาริิย์์ ไม่่สาธารณะด้้วยหมู่่�พระสาวก คืือ ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระกายเบื้้�องบน
สายน้ำ��ำ พุ่่�ง ออกจากพระกายเบื้้�องล่่าง ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระกายเบื้้�องล่า่ ง สายน้ำ�ำ� พุ่่�งออกจากพระกายเบื้้�องบน ท่อ่ ไฟ
พุ่�งออกจากพระกาย เบื้้�องหน้้า สายน้ำ�ำ� พุ่่�งออกจากพระกายเบื้้�องหลััง ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระกายเบื้้�องหลััง สายน้ำ��ำ พุ่่�ง
ออกจากพระกายเบื้้�องหน้้า ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระเนตรเบื้้�องขวา สายน้ำ�ำ� พุ่่�งออกจากพระเนตรเบื้้�องซ้้าย ท่่อไฟพุ่่�งออก
จากพระเนตรเบื้้�องซ้้าย สายน้ำำ��พุ่่�งออกจากพระเนตรเบื้้�องขวา ท่่อไฟพุ่่�งออกจากช่่องพระกรรณเบื้้�องขวา สายน้ำ�ำ�พุ่่�ง
ออกจากช่อ่ งพระกรรณเบื้้อ� งซ้้าย ท่อ่ ไฟพุ่่�งออกจากช่่องพระกรรณเบื้้�องซ้้าย สายน้ำ�ำ� พุ่่�งออกจากช่อ่ งพระกรรณเบื้้อ� งขวา
ท่่อไฟพุ่่�งออกจากช่อ่ งพระนาสิกิ เบื้้�องขวา สายน้ำำ��พุ่่�งออกจากช่อ่ งพระนาสิิกเบื้้�องซ้้าย ท่อ่ ไฟพุ่่�งออกจากช่่องพระนาสิิก
เบื้้�องซ้้าย สายน้ำำ�� พุ่่�งออกจากช่่องพระนาสิิกเบื้้�องขวา ท่่อไฟพุ่่�งออกจากจะงอยพระอัังสาเบื้้�องขวา สายน้ำำ��พุ่่�งออกจาก
จะงอยพระอัังสาเบื้้�องซ้้าย ท่่อไฟพุ่่�งออกจากจะงอยพระอัังสาเบื้้�องซ้้าย สายน้ำำ�� พุ่่�งออกจากจะงอยพระอัังสาเบื้้�องขวา
ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระหัตั ถ์เ์ บื้้�องขวา สายน้ำ�ำ� พุ่่�งออกจากพระหัตั ถ์์เบื้้�องซ้้าย ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระหััตถ์เ์ บื้้�องซ้้าย สายน้ำ�ำ�
พุ่�งออกจากพระหัตั ถ์์เบื้้�องขวา ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระปรััสเบื้้�องขวา สายน้ำ�ำ� พุ่่�งออกจากพระปรััสเบื้้อ� งซ้้าย ท่อ่ ไฟพุ่่�งออก

221

จากพระปรััสเบื้้�องซ้้าย สายน้ำำ�� พุ่่�งออกจากพระปรััสเบื้้�องขวา ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระบาทเบื้้�องขวา สายน้ำำ�� พุ่่�งออกจาก
พระบาทเบื้้�องซ้้าย ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระบาทเบื้้�องซ้้าย สายน้ำำ�� พุ่่�งออกจากพระบาทเบื้้�องขวา ท่่อไฟพุ่่�งออกจากพระ
องคุุลีี สายน้ำำ�� พุ่่�งออกจากระหว่า่ งพระองคุลุ ีี ท่อ่ ไฟพุ่่�งออกจากระหว่า่ งพระองคุุลีี สายน้ำ��ำ พุ่่�งออกจากพระองคุุลีี ท่่อไฟพุ่่�ง
ออกจากพระโลมาเส้้นหนึ่่�ง ๆ สายน้ำำ�� พุ่่�งออกจากพระโลมาเส้้นหนึ่่ง� ๆ ท่อ่ ไฟพุ่่�งออกจากขุมุ พระโลมา สายน้ำำ��พุ่่�งออกจาก
ขุุมพระโลมา (พระรััศมีแี ผ่่ซ่่านออกจากพระสรีีรกายด้้วยสามารถ) แห่่งวรรณ ๖ คือื สีเี ขียี ว สีเี หลือื ง สีีแดง สีขี าว สีีแสด
สีีเลื่ �อมประภััสสร พระผู้้�มีีพระภาคเสด็็จจงกรม พระพุุทธนิิมิิตประทัับยืืนประทัับนั่่�ง หรืือทรงไสยาสน์์ พระผู้้�มีีพระภาค
ประทัับยืืน พระพุุทธนิมิ ิติ เสด็จ็ จงกรม ประทัับนั่่�งหรือื ทรงไสยาสน์์ พระผู้ม�้ ีพี ระภาคประทับั นั่่�ง พระพุทุ ธนิิมิติ เสด็็จจงกรม
ประทัับยืืน หรือื ทรงไสยาสน์์ พระผู้�ม้ ีพี ระภาคทรงไสยาสน์์ พระพุทุ ธนิมิ ิิตเสด็็จจงกรมประทับั ยืืน หรือื ประทับั นั่่ง� พระผู้�้
มีพี ระภาค เสด็็จจงกรมประทัับนั่่ง� หรือื ทรงไสยาสน์์ พระพุุทธนิิมิิตประทับั ยืืน พระผู้ม�้ ีพี ระภาคเสด็็จจงกรม ประทัับยืนื
หรืือทรงไสยาสน์์ พระพุุทธนิิมิิตประทัับนั่่�ง พระผู้้�มีีพระภาคประทัับยืืน ประทัับนั่่�งหรืือเสด็็จจงกรม พระพุุทธนิิมิิตทรง
ไสยาสน์์ นี้้�เป็็นยมกปาฏิหิ าริยิ ญาณของพระตถาคต ฯ

(ขุ.ุ ปฏิิ. ๓๑/๒๘๔/๑๒๙)

222

ปรินพิ พาน

หนทฺ ทานิ ภกิ ขฺ เว อามนตฺ ยามิ โว วยธมมฺ า สงขฺ ารา
อปปฺ มาเทน สมปฺ าเทถ.

ดกู รภิกษทุ ง้ั หลาย บัดน้ีเราขอเตือนพวกเธอ สงั ขารทั้งหลายมคี วามเสือ่ มไปเปน ธรรมดา
พวกเธอจงยงั ประโยชน (ของตนและผอู ืน่ ) ใหถงึ พรอ มดวยความไมป ระมาทเถดิ

ท.ี มหา. ๑๐/๑๐๗/๑๔๑



๖๓

แล้้วเสด็็จขึ้�้นไปจำ�ำ พรรษาบนสวรรค์์ชั้น� ดาวดึงึ ส์์

เพื่�อ่ โปรดพระพุุทธมารดา

ภายหลัังทรงแสดงยมกปาฏิิหาริิย์์เสร็็จสิ้้�น จนพวกเดีียรถีีย์์ที่่�มาท้้าแข่่งพ่่ายแพ้้ไปแล้้ว พระพุุทธเจ้้าทรงมีีพุุทธดำำ�ริิถึึง
จารีีตธรรมเนียี มของบรรดาพระพุุทธเจ้า้ ทั้้ง� หลายในปางก่อ่ นว่า่ เมื่�อ่ ทรงแสดงยมกปาฏิหิ าริยิ ์์แล้ว้ เสด็จ็ ทรงจำ�ำ พรรษา ณ ที่่�ใด
ก็็ทรงทราบได้้ด้ว้ ยพุทุ ธญาณว่่า ทรงจำ�ำ พรรษาที่่�สวรรค์ช์ ั้น้� ดาวดึงึ ส์์
ปฐมสมโพธิิลำ�ำ ดัับการเสด็็จจำ�ำ พรรษาของพระพุทุ ธเจ้้าไว้้ว่่า ในพรรษาที่่� ๗ (นัับแต่่ตรััสรู้�เป็็นต้น้ มา) ได้้เสด็็จจำ�ำ พรรษา
ที่่�สวรรค์์ชั้้น� ดาวดึงึ ส์์ ตามนิยิ ายท้้องเรื่่�องทั้้�งจากปฐมสมโพธิิ และข้อ้ เขีียนโดยนัักเขียี นทางศาสนาพุทุ ธอื่น�่ ๆ ยุคุ หลัังพระพุุทธเจ้า้
นิิพพานแล้้วที่่�เรีียกกัันว่่า ‘อรรถกถา’ กล่่าวตรงกัันว่่า เหตุุที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จจำ�ำ พรรษาที่่�สวรรค์์ชั้้�นดาวดึึงส์์ก็็เพราะทรง
ต้อ้ งการจะแสดงธรรมโปรดพุุทธมารดา คืือ พระนางสิริ ิมิ หามายา ซึ่�่งเมื่่�อสิ้�นพระชนม์์แล้ว้ เสด็จ็ บัังเกิิดที่่ส� วรรค์์ชั้้น� ดุุสิติ
พระพุทุ ธเจ้า้ เสด็็จประทัับจำ�ำ พรรษาที่่�โคนต้น้ ปาริฉิ ััตร ต้้นไม้ส้ วรรค์ ์ มีผี ู้�แ้ ปลกัันว่่า ได้แ้ ก่่ ต้น้ ทองหลาง ผิิดถููกอย่า่ งไร
ไม่ท่ ราบ ภายใต้ต้ ้้นไม้ส้ วรรค์น์ ี้้�มีีแท่่นแผ่น่ หินิ ปูลู าดด้้วยผ้้ากััมพลสีีแดง เรีียกว่่า ‘บััณฑุกุ ััมพล ศิลิ าอาสน์์’ พระอินิ ทร์์จอมเทพได้้
ทรงทราบว่่าพระพุุทธเจ้้าเสด็็จมาทรงจำำ�พรรษาที่่น� ี้้ � ก็ท็ รงป่่าวประกาศหมู่่�เทพยดาในสรวงสวรรค์์ให้้มาร่ว่ มชุมุ นุมุ เพื่่อ� ฟัังธรรม
พระพุทุ ธเจ้า้ ปฐมสมโพธิวิ ่่า เสีียงป่่าวประกาศของพระอินิ ทร์น์ ั้น�้ ดัังปกแผ่ท่ ั่่ว� ไปในสกลเทพยธานีที ั้�้งหมื่�่นโยชน์์ เทพเจ้้าทั้ง�้ ปวง
ได้ส้ ดัับก็บ็ ัังเกิดิ โสมนััสพิศิ วง ต่่างองค์์ร้อ้ งเรีียกซึ่่�งกัันและกัันต่อ่ ๆ กัันไปจนตลอดถึึงหมื่�น่ จัักรวาล
แม้้พระนางสิิริิมหามายาพุุทธมารดา ซึ่�่งทรงอยู่�ในเพศเทพบุุตรในสวรรค์์ชั้้�นดุุสิิตก็็ได้้เสด็็จมาฟัังธรรมพระพุุทธเจ้้า
พระพุทุ ธเจ้้าทรงแสดงอภิิธรรมโปรดพุทุ ธมารดาตลอดพรรษา พุุทธมารดาได้ส้ ดัับแล้ว้ ทรงบรรลุโุ สดาปััตติิผลในที่่�สุุด ส่ว่ นเทพ
นอกนั้�้นอีกี จำำ�นวนมาก ได้บ้ รรลุุมรรคผลตามสมควรอุุปนิสิ ััยแห่ง่ ตน

225



๖๔

ถึึงวัันมหาปวารณา เสด็จ็ ลงจากสวรรค์ช์ั้น� ดาวดึงึ ส์์

โดยบันั ไดแก้้ว บันั ไดทอง บัันไดเงิิน

ภาพที่่�เห็็นนั้�้น เป็็นตอนพระพุุทธเจ้้าเสด็็จลงจากเทวโลก คืือ จากสวรรค์์ชั้�้นดาวดึึงส์์ เมื่่�อภายหลัังเสด็็จจำำ�พรรษาที่่�
สวรรค์์ชั้�้นดัังกล่่าวเพื่�่อแสดงธรรมโปรดพุุทธมารดาแล้ว้ วัันที่่�เสด็จ็ ลงคืือวัันออกพรรษา เมืืองที่่เ� สด็จ็ ลงคืือเมืืองสัังกััสนคร เสด็็จ
ลงตรงประตูเู มืือง พระบาทแรกที่่ท� รงเหยีียบพื้้น� โลกนั้้�น ต่อ่ มาได้ก้ ลายเป็น็ สถานที่่ร� ะลึึกเรียี กว่่า ‘อจลเจดีีย์’์ เรีียกอย่า่ งไทยเรา
ก็็ว่่า ‘รอยพระพุทุ ธบาท’ ตามตำ�ำ นานว่า่ ที่่น� ี่่�เป็น็ ที่่�แห่ง่ หนึ่่ง� ซึ่ง่� มีีรอยพระพุุทธบาทปรากฎอยู่�
ก่่อนพระพุุทธเจ้้าเสด็จ็ ลง เทพเจ้า้ คืือพระอิินทร์ไ์ ด้เ้ นรมิิตบัันได ๓ บัันไดเป็น็ ที่่�เสด็จ็ ลง คืือบัันไดทอง บัันไดเงินิ และ
บัันไดแก้ว้ มณีี บัันไดทองสำ�ำ หรัับหมู่่�เทพลงอยู่่�ด้้านขวา บัันไดเงินิ อยู่่�ด้้านซ้้าย สำ�ำ หรัับท้้าวมหาพรหม และบัันไดแก้ว้ มณีอี ยู่่�ตรง
กลางสำำ�หรัับพระพุุทธเจ้้า หััวบัันไดแต่ล่ ะอัันพาดที่่�เขาสิเิ นรุุ เชิงิ บัันไดทอดลงยัังประตููเมืืองสัังกััสนคร หมู่่�คนทางเบื้้�องขวาของ
พระพุุทธเจ้้าอย่่างที่่�เห็็นในภาพ จึึงคืือหมู่่�เทพที่่�ตามส่่งเสด็็จ เบื้้�องซ้้ายผู้้�ถือฉััตรกั้้�นถวายพระพุุทธเจ้้าคืือท้้าวมหาพรหม ผู้้�อุ้�ม
บาตรนำำ�เสด็จ็ พระพุุทธเจ้า้ คืือ พระอินิ ทร์์ ผู้้�ถือพิณิ บรรเลงถััดมาคืือปััญจสิงิ ขรคนธรรพ์์เทพบุตุ ร ถััดมาเบื้้อ� งขวาคืือมาตุลุ ีีเทพ
บุุตร ซึ่ง�่ ถืือพานดอกไม้ท้ ิิพย์โ์ ปรยปรายนำำ�ทางเสด็จ็ พุุทธดำ�ำ เนินิ
พระพุุทธเจ้้าทรงเป็็นวิิสุุทธิิเทพผู้้�บริิสุุทธิ์� นัักเขีียนศาสนาพุุทธรุ่�นต่่อมาจึึงถวายพระนามเฉลิิมพระเกีียรติิอย่่างหนึ่่�ง
ว่่า ‘เทวาติิเทพ’ แปลว่่า ทรงเป็็นเทพยิ่�งกว่่าเทพทุุกชั้้�นเทพต่่างๆ ที่่�คนอิินเดีียในสมััยนั้�้นนัับถืือกััน เช่่น พระอิินทร์์และท้้าว
มหาพรหม เป็น็ ต้้น คนผู้้�นับถืือศาสนาพุุทธในเมืืองไทย ถืือกัันว่า่ วัันออกพรรษาเป็น็ วัันสำำ�คััญวัันหนึ่่�ง จึึงนิยิ มทำ�ำ บุญุ ตัักบาตรกััน
ในวัันนี้้� เพราะถืือว่า่ เป็็นวัันที่่พ� ระพุุทธเจ้า้ เคยเสด็จ็ ลงจากสวรรค์ช์ ั้น�้ ดาวดึงึ ส์์ เรีียกการตัักบาตรนี้้ว� ่่า ‘ตัักบาตรเทโว’ ย่อ่ มาจาก
เทโวโรหณะ แปลว่่า ตัักบาตรเนื่่อ� งในวัันคล้้ายวัันพระพุุทธเจ้้าเสด็จ็ ลงจากเทวโลกนั่่�นเอง

227



๖๕

ครั้น� แล้ว้ ก็็ทรงเปิิดโลก บันั ดาลให้้

เทวดา มนุษุ ย์์ และสัตั ว์น์ รก แลเห็็นซึ่่�งกันั และกััน

วัันที่่พ� ระพุทุ ธองค์์เสด็จ็ ลงจากดาวดึงึ ส์น์ ั้�้น พระองค์์ได้แ้ สดงปาฏิหิ าริยิ ์อ์ ีกี ครั้�ง้ หนึ่่�ง คืือขณะที่่พ� ระองค์์ประทัับยืืนอยู่�ที่�
บัันไดแก้ว้ ทรงทอดพระเนตรไปทางทิศิ เบื้้�องบน เทวโลกและพรหมโลกก็เ็ ปิดิ มองเห็็นโล่ง่ เมื่่�อทรงทอดพระเนตรไปในทิิศเบื้้อ� ง
ต่ำำ�� นิิรยโลกทั้้ง� หลายก็เ็ ปิดิ โล่่ง ในครั้�ง้ นั้น�้ สวรรค์์ มนุุษย์์ และสััตว์น์ รก ต่่างก็็เห็็นซึ่ง�่ กัันและกัันทั่่ว� จัักรวาล
ภาพนี้้�อยู่�ในเหตุุการณ์์ตอนเดีียวกัับวัันที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จลงจากสวรรค์์ชั้้�นดาวดึึงส์์ เรีียกเหตุุการณ์์ตอนนี้้�ว่่า
พระพุทุ ธเจ้า้ ทรงเปิิดโลก โลกที่่�ทรงเปิิดในเหตุุการณ์์คราวนี้้�มีี ๓ โลก คืือ เทวโลก มนุษุ ยโลก และยมโลก เทวโลก หมายถึึง
ตั้�ง้ แต่่พรหมโลกลงมาจนถึึงสวรรค์์ทุกุ ชั้น�้ มนุษุ ย์์โลกก็็คืือโลกมนุุษย์์ และยมโลกซึ่�ง่ อยู่�ทางเบื้้�องต่ำ�ำ� คืือ นรกทุุกขุุมจนกระทั่่�งถึงึ
อเวจีีมหานรก
พระพุุทธเจ้า้ ขณะเสด็็จลงจากสวรรค์์ ทอดพระเนตรดููเบื้้�องบนโลกทั้้ง� มวลตั้ง�้ แต่่มนุษุ ย์ก์ ็ส็ ว่่างโล่่งขึ้�นไปถึงึ เทวโลก เมื่อ�่
ทรงเหลีียวไปรอบทิิศรอบด้้านสากลจัักรวาลก็็โล่่งถึึงกัันหมด และเมื่่�อทอดพระเนตรลงเบื้้�องล่่าง ความสว่่างก็็เปิิดโล่่งลงไปถึึง
นรกทุุกขุุม ผู้�้อาศััยอยู่�ในสามโลกต่่างมองเห็น็ กััน มนุุษย์เ์ ห็็นเทวดา เทวดาเห็็นมนุุษย์์ มนุษุ ย์แ์ ละเทวดาเห็็นสััตว์์นรก สััตว์น์ รก
เห็็นเทวดาและมนุุษย์์ แล้ว้ ต่า่ งเหลีียวมองดูพู ระพุุทธเจ้้า ผู้้เ� สด็จ็ ลงจากสวรรค์ด์ ้ว้ ยพระเกีียรติยิ ศอัันยิ่�งใหญ่่
คััมภีีร์์ธรรมบทที่่�พระพุุทธโฆษาจารย์์เป็็นผู้�้แต่่งบอกว่า่ “วัันนี้้ค� นทั้้�งสามโลกได้เ้ ห็น็ แล้ว้ ที่่ไ� ม่อ่ ยากเป็น็ พระพุทุ ธเจ้้านั้น�้
ไม่่มีีเลยสัักคน” ปฐมสมโพธิิพรรณนาไว้้ยิ่�งกว่่านี้้�เสีียอีีก คืือว่่า “ครั้้�งนั้�้นเทพยดามนุุษย์์แล สััตว์์เดรััจฉาน กำ�ำ หนดที่่�สุุดมดดำำ�
มดแดง ซึ่่�งได้้เห็น็ องค์์พระชินิ สีหี ์์ แลสััตว์์คนใดคนหนึ่่�งซึ่ง�่ จะมิไิ ด้้ปรารถนา พุุทธภูมู ินิ ั้�้นมิไิ ด้้มีเี ป็็นอัันขาด”
พุทุ ธภููมิ ิ คืือ ความเป็น็ พระพุทุ ธเจ้้า

229



๖๖

ครั้�งหนึ่่�งเสด็จ็ ไปจำำ�พรรษา ณ ป่่าเลไล

โดยมีีช้้างกัับลิงิ เป็น็ พุทุ ธอุุปัฏั ฐาก

ภาพที่่�เห็็นนี้้�เป็็นภาพเหตุุการณ์์ตอนหนึ่่�งในพระประวััติิของพระพุุทธเจ้้า เป็็นตอนที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปจำ�ำ พรรษาใน
ป่่าโดยลำำ�พัังพระองค์์ ไม่่มีีพระภิิกษุุหรืือ ใครอื่่�นตามเสด็็จไปจำำ�พรรษาอยู่่�ด้้วยเลย ป่่าที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปจำ�ำ พรรษาครั้�้งนี้้�
เป็น็ ป่่าใหญ่่ เป็น็ ที่่อ� ยู่�อาศััยของช้้างโทนเชืือกหนึ่่ง� ชื่่อ� ว่่า ‘ปาลิิไลยกะ’ หรืือ ‘ปาลิไิ ลยก์์’ ป่่าแห่ง่ นี้้จ� ึึงได้้นามตามช้้างนี้้ว� ่า่ ‘ป่่า
ปาลิไิ ลยก์์’ คนไทยเราเรียี กว่่า ‘ป่่าปาเลไล’ อัันเดียี วกัันนั่่น� เอง
มููลเหตุุที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปจำ�ำ พรรษาที่่�ป่่าแห่่งนี้้� เพราะทรงรำำ�คาญพระภิิกษุุชาวเมืืองโกสััมพีี สองคณะพิิพาทและ
แตกสามััคคีกี ััน ถึึงกัับไม่ย่ อมลงโบสถ์ร์ ่ว่ มกััน พระพุุทธเจ้า้ ทรงทราบเข้้า ได้้เสด็็จมาทรงระงับให้้ปรองดองกััน แต่พ่ ระภิิษุทุ ั้ง�้ สอง
คณะก็็ไม่เ่ ชื่�่อฟััง พระพุุทธเจ้้าจึึงเสด็จ็ หลีีกไปจำำ�พรรษาอยู่�ในดัังกล่่าว
ด้้วยอำำ�นาจพุุทธบารมีีและพระเมตตาของพระพุุทธเจ้้า ช้้างชื่่�อปาลิิไลยก์์ได้้เข้้ามาอุุปััฏฐากพระพุุทธเจ้้า เช้้าขึ้�นหา
ผลไม้้ในป่่ามาถวาย ตอนเย็็นต้้มน้ำ�ำ� ร้้อนถวายพระพุุทธเจ้้าด้้วยวิิธีีกลิ้�งก้้อนหิินที่่�เผาไฟให้้ร้้อนลงในแอ่่งน้ำ�ำ� ลิิงตััวหนึ่่�งเห็็นช้้าง
ปรนนิิบััติิถวายพระพุุทธเจ้า้ ก็็ได้้นำำ�รวงฝึ้�งมาถวายพระพุทุ ธเจ้า้ บ้้าง พระพุุทธเจ้้าทรงรัับแต่ไ่ ม่่ทรงฉััน ลิิงจึงึ เข้้าไปนำำ�รวงผึ้ง� กลัับ
มาพิิจารณาดูู เมื่�่อเห็็นตััวอ่่อนของผึ้�ง จึึงนำ�ำ ตััวอ่่อนออกหมด แล้้วนำ�ำ แต่่ผึ้�งหวานเข้้าไปถวายใหม่่ คราวนี้้�พระพุุทธเจ้้าทรงรัับ
แล้้วฉััน ลิิงแอบดููอยู่�บนต้้นไม้้ เห็น็ พระพุทุ ธเจ้า้ ทรงฉัันรวงผึ้ง� ของตนก็็ดีีใจ กระโดดโลดเต้้นบนกิ่�งไม้ ้ จนพลััดตกลงมาถููกตอไม้้
แหลมเสียี บท้้องทะลุุตาย
เมื่�อ่ ออกพรรษา พระภิิกษุทุ ี่่แ� ตกกัันเป็็นสองฝ่่ายยอมสามััคคีกี ััน เพราะชาวบ้้านไม่่ยอมทำ�ำ บุญุ ใส่่บาตรให้้ ได้้ส่ง่ ผู้�้แทน
ไปกราบทููลพระพุุทธเจ้้าเสด็็จกลัับเข้้าเมืือง ช้้างปาลิิไลยก์์อาลััยพระพุุทธเจ้้านัักหนา เดิินตามพระพุุทธเจ้้าออกจากป่่า ทำำ�ท่่า
จะตามเข้า้ ไปในเมืืองด้ว้ ย พระพุทุ ธเจ้้าจึงึ ทรงหัันไปตรััสบอกช้า้ งว่่า “ปาลิไิ ลยก์์! ถิ่่�นของเธอหมดแค่น่ ี้้� แต่น่ ี้้�ไปเป็น็ ถิ่น� ที่่อ� ยู่่�ของ
มนุุษย์์ ซึ่�่งเป็็นภััยต่่อสััตว์์เดรััจฉานเช่่นเธอ เธอไปด้้วยไม่่ได้้หรอก” ช้้างปาลิิไลยก์์ยืืนร้้องไห้้เสีียใจไม่่กล้้าเดิินตามพระพุุทธเจ้้า
พอพระพุทุ ธเจ้า้ ลัับสายตาก็็เลย อกแตกตายอยู่� ณ ที่่น� ั้น้� คััมภีรี ์์บอกว่า่ ทั้ง�้ ลิงิ และช้า้ งตายแล้้วไปเกิดิ เป็็นเทพบุตุ รอยู่�ที่ส� วรรค์์ชั้้�น
ดาวดึึงส์์

จิิตของพระยาช้้างผู้�ม้ ีงี างามดุจุ งอนรถนั้้�น เสมอด้้วยจิติ ของท่า่ นผู้้�ประเสริิฐ เพราะเป็น็ ผู้�้เดีียวยิินดีใี นป่่าเหมืือนกััน

(วิ.ิ มหา. ๕/๒๔๙/๒๖๖)

231



๖๗

ถึึงเพ็ญ็ เดืือน ๓ พรรษาที่่� ๔๕ พระยามารเข้า้ เฝ้้า

ทูลู ให้เ้ สด็็จปริินิพิ พาน ทรงรับั อาราธนา

พระพุุทธเจ้า้ เสด็็จจาริิกประกาศพระศาสนาตามแคว้น้ และเมืืองต่า่ งๆ เป็็นเวลา ๔๕ พรรษา นัับตั้�ง้ แต่ว่ ัันตรััสรู้�เป็น็ ต้น้
มา พรรษาที่่� ๔๕ จึงึ เป็น็ พรรษาสุดุ ท้า้ ยของพระพุุทธเจ้า้ และเป็็นเวลาที่่�พระพุุทธเจ้า้ ทรงมีีพระชนมายุไุ ด้้ ๘๐ ปีี นัับแต่ป่ ระสูตู ิิ
เป็น็ ต้น้ มา
พรรษาสุุดท้้าย พระพุุทธเจ้้าเสด็็จประทัับอยู่�ที่�เวฬุุคาม แขวงเมืืองไพศาลีี ระหว่่างพรรษาทรงพระประชวรเพราะ
อาพาธหนััก จวนเจีียนจะเสด็จ็ นิพิ พาน พระสงฆ์ท์ ั้้ง� ปวงที่่ย� ัังเป็น็ ปุถุ ุุชน หรืือแม้้แต่่พระอานนท์์ องค์์อุปุ ัฏั ฐากต่่างก็ห็ วั่่น� ไหว เพ
ราะตวามตกใจที่่เ� ห็็นพระพุุทธเจ้า้ ประชวรหนััก พระพุทุ ธเจ้า้ ตรััสบอกพระอานนท์ว์ ่่า เวลานี้้�พระกายของพระองค์ถ์ ึึงอาการชรา
มาก มีีสภาพเหมืือนเกวียี นชำ�ำ รุุด ที่่ซ� ่อ่ มแซมด้ว้ ยไม้้ไผ่่ ทรงหายจากอาพาธคราวนี้้�แล้ว้ และเมื่่อ� ออกพรรษาแล้้ว พระพุุทธเจ้า้
พร้้อมด้้วยพระอานนท์์เสด็็จไปประทัับที่่�ร่่มพฤกษาแห่่งหนึ่่�งในปาวาลเจดีีย์์ แขวงเมืืองไพศาลีี เวลากลางวััน พระพุุทธเจ้้าทรง
แสดงโอภาศนิิมิติ แก่่พระอานนท์ว์ ่า่ ‘อิทิ ธิบิ าทสี่�’ (ชื่�่อของธรรมหมวดหนึ่่�งมีี ๔ ข้้อ) ถ้า้ ผู้ใ�้ ดได้บ้ ำ�ำ เพ็็ญได้้เต็ม็ เปี่่�ยมแล้้ว สามารถ
จะต่อ่ อายุุให้ย้ ืืนยาวไปได้้อีีกกำำ�หนดระยะเวลาหนึ่่�ง
‘โอภาสนิิมิติ ’ แปลเป็็นภาษาชาวบ้า้ นว่า่ บอกใบ้้ คืือพระพุทุ ธเจ้า้ มีีพระชนมายุุจะสิ้�นสุุดลงในปีีที่่�กล่า่ วนี้้ � จึงึ ทรงบอกใบ้้
ให้้พระอานนท์์กราบทููลอาราธนาให้้พระพุุทธเจ้้าทรงมีีพระชนมายุุยืืนยาวต่่อไปอีีกระยะหนึ่่�ง แต่่พระอานนท์์ท่่านนึึกไม่่ออก
ทั้ง�้ ๆ ที่่พ� ระพุุทธเจ้้าทรงบอกใบ้้ถึึง ๓ หน ปฐมสมโพธิบิ อก ว่า่ เมื่�่อพระอานนท์์นึึกไม่่ออกเช่น่ นั้น�้ พระพุุทธเจ้้าจึึงตรััสบอกพระ
อานนท์ใ์ ห้้ไปนั่่�งอยู่�ที่�ใต้้ร่่มไม้อ้ ีีกแห่ง่ หนึ่่ง� แล้้วมารก็็เข้้าไปเฝ้้าพระพุุทธเจ้้า กราบทูลู พระพุุทธเจ้้าให้้เสด็จ็ นิพิ พาน พระพุุทธเจ้้า
ทรงรัับคำำ�แล้ว้ ทรงปลงอายุุสัังขาร
‘ปลงอายุสุ ัังขาร’ แปลเป็น็ ภาษาสามััญได้ว้ ่่ากำ�ำ หนดวัันตายไว้ล้ ่่วงหน้้า วัันนั้้�นเป็็นวัันเพ็ญ็ เดืือนสาม พระพุทุ ธเจ้้าตรััส
ว่่า นัับจากนี้้�ไปอีีก ๓ เดืือนข้า้ งหน้้า(กลางเดืือนหก) พระองค์จ์ ะนิพิ พานที่่�เมืืองกุุสินิ ารา

233



๖๘

มีีพระพุทุ ธฎีีกาตรัสั แก่่พระอานนท์์ว่่า

ทรงปลงอายุสุ ัังขารแล้้ว อีีกสามเดืือนจะนิพิ พาน

เมื่อ่� พระพุทุ ธเจ้้าทรงปลงอายุุสัังขาร คืือ ทรงประกาศกำ�ำ หนดวัันจะเสด็จ็ นิิพพานไว้้ล่ว่ งหน้า้ ถึงึ ๓ เดืือน พลัันก็ย็ ัังเกิิด
อััศจรรย์์แผ่่นดิินไหว ผู้้�คนที่่�ได้้ทราบข่่าวต่่างๆ เกิิดขนลุุก ปฐมสมโพธิิว่่ากลองทิิพย์์ก็็บัันลืือไปในอากาศ พระอานนท์์ประสบ
เหตุุอััศจรรย์์นั้�น้ จึงึ ออกจากร่่มพฤกษาเข้้าเฝ้้าพระพุทุ ธเจ้้า แล้ว้ ทูลู ถามถึงึ เหตุุเกิดิ อััศจรรย์ ์ คืือแผ่น่ ดิินไหว พระพุุทธเจ้้าจึงึ ตรััส
กัับพระอานนท์ว์ ่่า เหตุทุ ี่่�จะเกิิดแผ่่นดินิ ไหวนั้้�นมีี ๘ อย่่าง คืือ
๑. ลมกำำ�เริิบ
๒. ผู้้�มีฤทธิ์�บัันดาล
๓. พระโพธิสิ ััตว์์จุุติิจากชั้้�นดุุสิติ มีีสติสิ ััมปชััญญะ ลงสู่�พระครรภ์์พระมารดา
๔. พระโพธิิสััตว์ม์ ีสี ติสิ ััมปชััญญะ ประสููติจิ ากพระครรภ์์พระมารดา
๕. พระพุุทธเจ้้าตรััสรู้�
๖. พระพุทุ ธเจ้้าตรััสปฐมเทศนา
๗. พระพุทุ ธเจ้้าทรงปลงอายุุสัังขาร
๘. พระพุุทธเจ้้านิพิ พาน
พระพุทุ ธเจ้้าตรััสบอกพระอานนท์ว์ ่า่ ที่่เ� กิดิ แผ่่นดินิ ไหวครั้ง�้ นี้้ใ� นวัันนี้้� เกิดิ จากพระองค์ท์ รงปลงอายุสุ ัังขาร พอได้้ฟัังดััง
นั้�น้ พระอานนท์์นึกึ ได้ ้ คืือ ได้ส้ ติติ อนนี้้ � จึงึ จำำ�ได้ว้ ่า่ พระพุุทธเจ้้าเคยตรััสบอกท่่านว่่า ธรรมะ ๔ ข้้อที่่เ� รีียกว่่า อิทิ ธิบิ าท ๔ คืือ ความ
พอใจ ความเพีียร ความฝัักใฝ่่ และความใตร่ต่ รอง ถ้า้ ผู้ใ�้ ดได้บ้ ำ�ำ เพ็็ญปฏิบิ ััติิให้้เต็็มเปี่่�ยมแล้้ว ปรารถนาจะให้ช้ ีวี ิติ ซึ่ง�่ ถึงึ กำำ�หนด
ดัับหรืือตายได้้มีีอายุุยืืนยาวต่่อไปอีีกระยะหนึ่่�งก็็ย่่อมทำำ�ได้้ พอนึึกได้้เช่่นนี้้� พระอานนท์์จึึงกราบทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้าให้้
ทรงใช้้ อิทิ ธิิบาท ๔ นั้้�นต่่อพระชนมายุุยืืนยาวต่อ่ ไปอีีก พระพุทุ ธเจ้้าทรงปฏิิเสธถึึง ๓ ครั้�้ง ตรััสว่า่ พระองค์เ์ คยทรงแสดงโอภาส
นิิมิิต (บอกใบ้้) ให้้พระอานนท์์ทููลอารธนาพระองค์์ให้้มีีพระชนมายุุสืืบต่่อไปอีีกก่่อนหลายครั้้�ง และหลายแห่่งแล้้ว ซึ่�่งถ้้าพระ
อานนท์์นึกึ ได้้แล้ว้ ทููลอาราธนา พระองค์์ก็็จะทรงรัับคำำ�อาราธนา เพื่่�อต่อ่ พระชนมายุุของพระองค์อ์ อกไปอีกี ว่า่ อย่า่ งสามััญก็ว็ ่า่
พระพุุทธเจ้้าตรััสบอกพระอานนท์ว์ ่า่ “สายเสีียแล้้ว” เพราะพระองค์์ได้ป้ ระกาศปลงอายุุสัังขารว่า่ จะนิพิ พานเสีียแล้ว้

พระผู้�้มีีพระภาคได้้ตรััสกะมารผู้�้มีีบาปนั้้�นว่่า ดููกรมารผู้้�มีีบาป ท่่านจงเป็็นผู้�้ขวนขวายน้้อยเถิิด ไม่่นานนัักตถาคต จััก
ปริินิพิ พาน แต่น่ ี้้�ล่ว่ งไป ๓ เดือื น ตถาคตจัักปริินิิพพาน ครั้�งนั้้�นแล พระผู้้�มีีพระภาคมีพี ระสติสิ ััมปชััญญะ ทรงปลงอายุุ
สัังขาร ณ ปาวาลเจดีีย์์ ก็็เมื่่�อพระผู้�้มีีพระภาคทรงปลงอายุุสัังขารแล้้ว แผ่่นดิินใหญ่่หวั่่�นไหว น่่าพึึงกลััว โลมชาติิชููชััน
และกลองทิพิ ย์์ ก็็บันั ลืือลั่น� ฯ
ลำำ�ดัับนั้้�นแล พระผู้้�มีีพระภาคทรงทราบเนื้้�อความนี้้�แล้้วได้้ทรงเปล่ง่ อุทุ านนี้้ใ� นเวลานั้้น� ว่า่ “มุนุ ีไี ด้้ปลงเครื่�องปรุงุ แต่ง่ ภพ
อันั เป็็นเหตุุสมภพทั้้ง� ที่่�ชั่่�งได้้และชั่่�งไม่ไ่ ด้้ ยิินดีแี ล้้วในภายใน มีจี ิิตตั้้�งมั่่�น ได้้ทำำ�ลายกิเิ ลสที่่เ� กิิดในตน เหมืือนทหารทำ�ำ ลาย
เกราะ ฉะนั้้�น ฯ”

(ขุุ. อุ.ุ ๒๕/๑๓๑/๑๔๘)

235



๖๙

รุ่�งเช้้าเสด็จ็ กลัับจากทรงบาตร

เยื้อ� งพระกายดููกรุุงไพศาลีีเป็็นครั้้�งสุดุ ท้า้ ย

หลัังจากพระพุุทธเจ้้าทรงปฏิิเสธคำำ�ทููลอาราธนาของพระองค์์เรื่่�องให้้ทรงต่่อพระชนมายุุออกไปอีีกระยะหนึ่่�งอย่่าเพิ่่�ง
นิิพพานเลย แล้ว้ พระพุทุ ธเจ้้าพร้อ้ มด้้วยพระอานนท์์เสด็็จไปยัังกุุฏาคารศาลารในป่่ามหาวััน แขวงกรุงุ ไพศาลีี
กุุฏาคารศาลา คืือ อาคารที่่�ปลูกู เป็็นเรืือน มียี อดแหลมเหมืือนยอดปราสาท ป่่ามหาวัันเป็น็ ป่่าใหญ่่ดงดิบิ คััมภีีร์์ศาสนา
พุุทธหลายคััมภีีร์์บัันทึึกไว้้ตรงกัันว่่า ป่่าแห่่งนี้้�เป็็นที่่�อาศััยบำ�ำ เพ็็ญพรตของบรรดาฤาษีี นัักพรต นัักบวช พระพุุทธเจ้้าและพระ
สงฆ์์ก็็เคยอาศััยป่่าแห่่งนี้้�เป็็นที่่�ประทัับและแวะพัักหลายครั้้�ง พระพุุทธเจ้้าเสด็็จมายัังป่่ามหาวัันแล้้วประชุุมพระสงฆ์์ เพราะ
ขณะนี้้� ข่า่ วพระพุทุ ธเจ้้าจะนิิพพานได้แ้ พร่ส่ ะพััดไปทั่่ว� แล้ว้ พระพุทุ ธเจ้า้ ตรััสประทานโอวาทพระสงฆ์ท์ ี่่ย� ัังไม่่สำ�ำ เร็็จมรรคผล ให้้
รีบี ขวยขวาย อย่า่ ได้้ประมาท อย่่าได้้เสียี ใจว่่าพระองค์จ์ ะนิิพพานจากไปเสีียก่อ่ น
“ชนทั้้�งหลายเหล่า่ ใด ทั้�ง้ หนุ่่�มทั้้�งแก่่ ทั้ง้� พาลทั้้�งบััณฑิติ ทั้้�งมั่ง� คั่ง� ทั้ง้� ยากไร้้ ชนเหล่่านั้้น� ต่่างตายด้้วยกัันในที่่�สุุด ภาชนะ
ดินิ ที่่ช� ่่างหม้้อปั้้�นแล้้ว ไม่่ว่า่ เล็ก็ หรืือใหญ่่ ไม่ว่ ่า่ เผาสุุกหรืือดิบิ ไม่ว่ ่่าขนาดไหน มีแี ตกสลายในที่่ส� ุุด ชีวี ิิตคนและสััตว์์ทุกุ ชนิิดใน
โลกนี้้�ก็เ็ หมืือนกััน”
ความในอััญญประกาศ คืือ พระพุุทธดำ�ำ รััสที่่�พระพุุทธเจ้้าประทานพระสงฆ์์ในการเสด็็จมายัังป่่ามหาวัันดัังกล่่าว รุ่่�ง
ขึ้�นพระพุุทธเจ้้าพร้้อมด้้วยพระอานนท์์ได้้เสด็็จเข้้าไปบิิณฑบาตในเมืืองไพศาลีี ตอนเสด็็จออกจากเมืือง พระพุุทธเจ้้าทรงแสดง
พระอาการทางพระกายซึ่�่งตามปกติิไม่่เคยทรงทำำ�อย่่างนั้้�นมา ก่่อนเลยไม่่ว่่าเสด็็จจากเมืืองใดๆ คืือเยื้ �องพระกายทั้�้งพระองค์์
พระองค์์กลัับทอดพระเนตรเมืืองไพศาลีี เป็็นอย่่าง ‘นาคาวโลก’ แปลว่า่ ช้า้ งเหลียี วหลััง ตรััสว่า่ “อานนท์์! การเห็น็ เมืืองไพศาลีี
ครั้้�งนี้้ข� องเรานัับเป็น็ ครั้�ง้ สุดุ ท้้าย ต่่อนี้้�ไปจัักไม่ไ่ ด้เ้ ห็น็ อีกี ” ครั้น้� แล้้วตรััสว่่า “มาเดินิ ทางต่่อไปยัังภััณฑคามกัันเถิิด”
ภััณฑคามเป็็นตำ�ำ บลแห่่งหนึ่่�ง ซึ่่�งอยู่�ในระหว่่างทางที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปยัังเมืืองกุุสิินารา ซึ่�่งเป็็นเมืืองที่่�พระองค์์จะ
นิพิ พาน

ดููกรอานนท์์ เราได้้บอกเธอไว้้ก่อ่ นแล้้วไม่่ใช่่หรืือว่่า ความเป็น็ ต่่างๆ ความพลััดพราก ความเป็็นอย่า่ งอื่�นจาก ของรัักของ
ชอบใจทั้้�งสิ้�น ต้้องมีี เพราะฉะนั้้�น จะพึึงได้้ในของรัักของชอบใจนี้้แ� ต่่ที่่�ไหน สิ่ง� ใดเกิิดแล้้ว มีแี ล้้ว ปัจั จัยั ปรุุงแต่่งแล้้ว มีี
ความทำำ�ลายเป็็นธรรมดา การปรารถนาว่่า ขอสิ่�งนั้้�น อย่่าทำ�ำ ลายไปเลยดัังนี้้� มิิใช่่ฐานะจะมีีได้้ ก็็สิ่�งใดที่่�ตถาคตสละแล้้ว
คายแล้้ว ปล่อ่ ยแล้้ว ละแล้้ว วางแล้้ว อายุุสัังขารตถาคตปลงแล้้ว วาจาที่่ต� ถาคตกล่่าวไว้้โดยเด็ด็ ขาดว่า่ ความปริินิิพพาน
แห่่งตถาคตจัักมีีไม่่ช้้า โดยล่่วงไปอีีกสามเดืือนแต่่นี้้� ตถาคตก็็จัักปริินิิพพาน อัันตถาคตจะกลัับคืืนยัังสิ่�งนั้้�น เพราะเหตุุ
แห่ง่ ชีีวิติ ดังั นี้้� มิใิ ช่ฐ่ านะที่่จ� ะมีไี ด้้...

(ทีี. มหา. ๑๐/๑๐๖/๑๑๘)

ดููกรภิิกษุุทั้้�งหลาย ธรรมเหล่่าใดที่่�เราแสดงแล้้วด้้วยปััญญาอัันยิ่�ง ธรรมเหล่่านั้้�น พวกเธอเรีียนแล้้ว พึึงส้้องเสพ พึึงให้้
เจริญิ พึึงกระทำ�ำ ให้้มากด้้วยดีี โดยประการที่่พ� รหมจรรย์์นี้้�จะพึึงยั่�งยืืน ดำ�ำ รงอยู่�ได้้นาน เพื่่�อประโยชน์ข์ อง ชนเป็็นอันั มาก
เพื่่�อความสุุขของชนเป็็นอัันมาก เพื่่�ออนุุเคราะห์์โลก เพื่่�อประโยชน์์เพื่่�อเกื้�อกููล เพื่่�อความสุุขของ เทวดาและมนุุษย์์ทั้้�ง
หลาย ก็็ธรรมที่่�เราแสดงแล้้วด้้วยปัญั ญาอันั ยิ่ง� ... เหล่่านั้้�นเป็็นไฉน คืือสติปิ ัฏั ฐาน ๔ สัมั มัปั ปธาน ๔ อิิทธิิบาท ๔ อินิ ทรีีย์์
๕ พละ ๕ โพชฌงค์์ ๗ มรรคมีีองค์์ ๘ ดููกรภิิกษุุทั้้�งหลาย ธรรมเหล่า่ นี้้�แล ที่่�เราแสดงแล้้วด้้วยปััญญาอัันยิ่�ง ... ฯ

(ทีี. มหา. ๑๐/๑๐๗/๑๑๙)

237

คนเหล่่าใด ทั้้�งเด็็กทั้้�งผู้�้ใหญ่่ ทั้้ง� พาลทั้้�งบัณั ฑิิต ทั้้�งมั่่�งมีี ทั้้ง� ขัดั สน ล้้วนมีีความตายเป็น็ เบื้้�องหน้้า ภาชนะดินิ ที่่�นายช่า่ งหม้้อ
กระทำำ�แล้้ว ทั้้�งเล็ก็ ทั้้�งใหญ่่ ทั้้�งสุุกทั้้�งดิบิ ทุุกชนิดิ มีคี วามแตกเป็็นที่่�สุุด ฉันั ใด ชีีวิติ ของสัตั ว์์ทั้้�งหลาย ก็็ฉันั นั้้น� ฯ
วััยของเรา แก่่หง่่อมแล้้ว ชีีวิิตของเราเป็็นของน้้อย เราจัักละพวกเธอไป เรากระทำ�ำ ที่่�พึ่่�งแก่่ตนแล้้ว ดููกรภิิกษุุ ทั้้�งหลาย
พวกเธอจงเป็็นผู้้�ไม่ป่ ระมาท มีสี ติิ มีีศีลี อัันดีเี ถิิด จงเป็น็ ผู้�ม้ ีคี วามดำ�ำ ริิตั้้�งมั่่น� ดีีแล้้ว ตามรัักษาจิิตของตนเถิิด ผู้้�ใด จักั เป็็นผู้�้
ไม่่ประมาท อยู่�ในธรรมวินิ ัยั นี้้� ผู้น�้ ั้้�นจัักละชาติิสงสาร แล้้วกระทำ�ำ ที่่ส� ุดุ แห่่งทุกุ ข์์ได้้ ดังั นี้้� ฯ

(ทีี. มหา. ๑๐/๑๐๘/๑๑๙)

238

ปฐมสังคายนา

โย โว อานนทฺ มยา ธมโฺ ม จ วนิ โย จ เทสโิ ต ปฺ ตโฺ ต
โส โว มมจจฺ เยน สตถฺ า.

ธรรมและวนิ ยั อันใด เราแสดงแลว บัญญตั แิ ลว แกพวกเธอ ธรรมและ
วนิ ยั อนั นนั้ จกั เปนศาสดาของพวกเธอ โดยกาลลว งไปแหงเรา

ที. มหา. ๑๐/๑๔๑/๑๔๖



๗๐

เช้า้ วันั เพ็ญ็ เดืือน ๖ ทรงเสวยมังั สะสุุกรอ่อ่ น

ที่่บ� ้้านนายจุนุ ทะ นับั เป็น็ ปัจั ฉิมิ บิณิ ฑบาต

พระพุุทธเจ้้าพร้้อมด้้วยพระสงฆ์์บริิวาร ได้้เสด็็จออกจากเขตแขวงเมืืองไพศาลีีไปโดยลำำ�ดัับ เพื่่�อเสด็็จไปยัังเมืืองกุุสิิ
นารา สถานที่่�ทรงกำำ�หนดว่่าจะนิิพพานเป็็นแห่่งสุุดท้้าย จนไปถึึงเมืืองปาวาในวัันขึ้�น ๑๔ ค่ำำ�� เดืือน ๖ ซึ่่�งเป็็นวัันก่่อนเสด็็จ
นิพิ พานเพียี งหนึ่่ง� วััน เสด็จ็ เขััาไปประทัับอาศััยที่่�สวนมะม่่วงของนายจุุนทะกััมมารบุตุ ร นายจุนุ ทะเป็็นลูกู นายช่่างทอง ได้ท้ ราบ
ข่า่ วว่่าพระพุทุ ธเจ้า้ พร้อ้ มด้้วยพระสงฆ์บ์ ริวิ ารเสด็็จมาพัักอยู่�ที่ส� วนมะม่่วงของตน ก็อ็ อกไปเฝ้า้ และฟังั ธรรม ฟังั จบแล้้ว นายจุุน
ทะกราบทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้า้ พร้้อมด้้วยพระสงฆ์เ์ สด็็จไปรัับภััตตาหารที่่�บ้้านของตนในเวลาเช้า้ วัันรุ่�งขึ้น�
เวลาเช้้าวัันรุ่�งขึ้�น นายจุนุ ทะได้ถ้ วายอาหารพระพุุทธเจ้้าและพระสงฆ์์ที่่บ� ้า้ นของตน อาหารอย่่างหนึ่่ง� ที่่น� ายจุุนทะปรุุง
ถวายพระพุุทธเจ้้าในวัันนี้้ม� ีีชื่อ่� ว่า่ ‘สููกรมััททวะ’
คััมภีีร์์ศาสนาพุุทธชั้�้นอรรถกถาและมติิของเกจิิอาจารย์์ทั้้�งหลายยัังไม่่ลงรอยกัันว่่า ‘สููกรมััททวะ’ นั้้�นคืืออะไรแน่่
บางมติิว่่าได้้แก่่สุุกรอ่่อน (แปลตามตััว สููกร-สุุกร หรืือหมูู มััททวะ-อ่่อน) บางมติิว่่าได้้แก่่ เห็็ดชนิิดหนึ่่�ง และบางมติิว่่าได้้แก่่
ชื่�่ออาหารอัันประณีีตชนิิดหนึ่่�ง ซึ่่�งชาวอิินเดีียปรุุงขึ้�นเพื่่�อถวายแก่่ผู้้�ที่�ตนเคารพนัับถืือที่่�สุุด เช่่น เทพเจ้้า เป็็นต้้น เป็็นอาหาร
ประณีีตชั้้น� หนึ่่�งยิ่�งกว่า่ ข้้าวมธุุปายาส
พระพุุทธเจ้้าตรััสบอกนายจุุนทะให้้จััดถวายสููกรมััททวะนั้้�นถวายแต่่เฉพาะพระองค์์ ส่่วนอาหารอย่่างอื่่�นให้้จััดถวาย
พระสงฆ์์ และเมื่่�อพระพุุทธเจ้้าทรงฉัันเสร็็จแล้้วรัับสั่�งให้้นายจุุนทะนำ�ำ เอาสููกรมััททวะที่่�เหลืือจากที่่�พระองค์์ทรงฉัันแล้้วไปฝััง
เสีียที่่�บ่่อ เพราะคนอื่�่นนองจากพระองค์์นั้้�นฉัันแล้้ว ร่่างกายไม่่อาจจะทำ�ำ ให้้อาหารนั้้�นย่่อยได้้ เสร็็จแล้้วพระพุุทธเจ้้าทรงแสดง
ธรรมให้้นายจุุนทะฟัังเป็็นที่่ช� ื่่�นชมและรื่น�่ เริิงในกุุศลบุญุ จริิยาของ แล้ว้ ทรงอำำ�ลานายจุุนทะเสด็จ็ ต่่อไปยัังเมืืองกุสุ ิินาราต่่อไป

241



๗๑

เสด็็จไปกรุุงกุสุ ินิ ารา ทรงกระหายน้ำำ��

โปรดให้พ้ ระอานนท์์ไปตัักน้ำำ��มาถวาย

ระหว่่างทางเสด็็จไปเมืืองกุสุ ิินารา ภายหลัังทรงฉัันสูกู รมััททวะของนายจุุนทะแล้ว้ พระพุุทธเจ้า้ ทรงประชวรด้้วยพระ
โรคปัักขัันธิกิ าพาธอย่่างหนััก จวนเจีียนจะเสด็จ็ นิพิ พาน ณ ที่่�นั้น�้ เสียี ก่อ่ นกำ�ำ หนด แต่ท่ รงระงับอาพาธนั้้�นเสียี ได้ด้ ้ว้ ยขัันติิบารมีี
คืือ ความอดกลั้�้น ปัักขัันธิิกาพาธเป็็นพระโรคอย่่างหนึ่่�งซึ่่�งเกิิดประจำ�ำ พระองค์์พระพุุทธเจ้้า คืือทรงพระบัังคนถ่่ายออกมาเป็็น
โลหิิต มีผี ู้้�สันนิษิ ฐานกัันว่า่ คงได้แ้ ก่ ่ ริดิ สีดี วงลำ�ำ ไส้้ เพราะเหตุุที่่ป� ระชวรพระโรคดัังกล่่าว พระพุุทธเจ้า้ จึึงทรงลำ�ำ บากพระกายมาก
แต่ท่ รงมีีพระสติิสััมปชััญญะ ไม่่ทรงทุุรนทุุราย
เสด็็จถึึงระหว่่างทางแห่ง่ หนึ่่ง� ซึ่ง�่ มีีแม่่น้ำ��ำ เล็ก็ ๆ มีนี ้ำ��ำ ไหล พระพุทุ ธเจ้า้ แวะลงข้า้ งทาง เข้า้ ประทัับใต้้ร่ม่ พฤกษาแห่ง่ หนึ่่�ง
ตรััสบอกพระอานนท์์ให้พ้ ัับผ้้าสัังฆาฏิเิ ป็็น ๔ ชั้้�นแล้ว้ ปูลู าดถวาย เสด็จ็ นั่่�งเพื่�่อพัักผ่อ่ น แล้ว้ ตรััสให้้พระอานนท์น์ ำ�ำ บาตรไปตัักน้ำำ��
ในแม่่น้ำ�ำ�
“เราจัักดื่�ม่ ระงับความกระหายให้้สงบ” พระพุุทธเจ้้าตรััสบอกพระอานนท์์
พระอานนท์์กราบทููลว่่าแม่่น้ำำ�� ตื้้�นเขิิน เกวีียนประมาณ ๕๐๐ เล่่มของพวกพ่่อค้้าเกวีียน เพิ่่�งข้้ามแม่่น้ำ��ำ ผ่่านไปเมื่่�อ
สัักครู่่�นี้้� เท้้าโคล้้อเกวีียนบดย่ำ��ำ ทำ�ำ ให้้น้ำำ�� ในแม่่น้ำำ��ขุ่่�น แล้้วกราบทููลพระพุุทธเจ้้าว่่า “อีีกไม่่ไกลแต่่นี้้� มีีแม่่น้ำ�ำ�สายหนึ่่�งชื่่�อกุุกกุุฏ
นทีี มีีน้ำ��ำ ใส จืืดสนิิท เย็็น มีีท่่าน้ำ��ำ สำำ�หรัับลงเป็็นที่่�รื่�่นรมย์์ ขอเชิิญเสด็็จพระผู้้�มีีพระภาคเจ้้าไปที่่�แม่่น้ำ�ำ�นั้�้นเถิิดพระเจ้้าข้้า”
พระพุุทธเจ้า้ ตรััสปฏิเิ สธคำ�ำ ทููลทััดทานของพระ อานนท์์ ถึงึ ๓ ครั้ง้� พระอานนท์จ์ ึึงอุ้�มบาตรเดิินลงไปตัักน้ำ�ำ� ในแม่น่ ้ำ��ำ ครั้้น� เห็็น
น้ำ�ำ� พระอานนท์ก์ ็อ็ ััศจรรย์์ใจนัักหนา พลางรำำ�พึึงว่า่ “ความที่่พ� ระตถาคตพุทุ ธเจ้้ามีีฤทธิ์แ� ละอานุุภาพใหญ่ห่ ลวงเช่น่ นี้้� เป็น็ ที่่น� ่่า
อััศจรรย์ม์ าก แม่น่ ้ำ�ำ�นี้้ข�ุ่�นนััก เมื่อ่� เราเข้า้ ไปใกล้้เพื่อ�่ จะตััก น้ำำ��กลัับใสไม่่ขุ่�นมััว” ครั้�้นแล้ว้ พระอานนท์ก์ ็็นำำ�บาตรตัักน้ำำ��นั้น�้ ไปถวาย
พระพุุทธเจ้้า

พระอานนท์์ก็็ได้้กราบทููลว่่า ข้้าแต่่พระองค์์ผู้้�เจริิญ เมื่่�อกี้�นี้้� เกวีียนประมาณ ๕๐๐ เล่่ม ข้้ามไปแล้้ว น้ำ�ำ� นั้้�นน้้อยถููกล้้อ
เกวีียนบดแล้้ว ขุ่�นมััวไหลไปอยู่� แม่่น้ำ�ำ� กกุุธานทีีนี้้�อยู่�ไม่่ไกล มีนี ้ำ��ำ ใส จืดื เย็็น ขาว มีีท่า่ ราบเรีียบ น่่ารื่�นรมย์์ พระผู้้�มีีพระภาค
จักั ทรงดื่่�มน้ำ�ำ�ในแม่น่ ้ำ��ำ นี้้� แล้้วจักั ทรงสรงสนานพระองค์์ ... พระผู้�ม้ ีีพระภาคก็ย็ ังั รับั สั่่�งกะท่า่ นพระอานนท์ว์ ่่า ดููกรอานนท์์
เธอจงช่่วยนำำ�น้ำ�ำ� มาให้้เรา เรากระหาย จัักดื่่�มน้ำำ�� ท่่านพระอานนท์์ ทููลรัับพระดำำ�รััสของพระผู้้ม� ีีพระภาคแล้้วถืือบาตรไป
ยัังแม่่น้ำ�ำ� นั้้�น ครั้ง� นั้้น� แม่น่ ้ำ�ำ� นั้้น� ถููกล้้อเกวีียนบดแล้้ว มีนี ้ำ�ำ� น้้อยขุ่�นมัวั ไหลไปอยู่� เมื่่อ� ท่า่ นพระอานนท์์เข้้าไปใกล้้ก็ใ็ สสะอาด
ไม่่ขุ่�นมััวไหลไปอยู่� ท่า่ นพระอานนท์์ได้้มีคี วามดำำ�ริวิ ่่า น่่าอััศจรรย์์หนอ เหตุไุ ม่เ่ คยเป็น็ มาเป็น็ แล้้ว ความที่่พ� ระตถาคตเป็็น
ผู้้ม� ีีฤทธิ์์�มาก มีอี านุภุ าพมาก แม่น่ ้ำ��ำ นี้้�ถููกล้้อเกวียี นบดแล้้ว มีีน้ำ��ำ น้้อย ขุ่�นมัวั ไหลไปอยู่� เมื่่�อเราเข้้าไปใกล้้กลับั ใสสะอาด ไม่่
ขุ่�นมัวั ไหลไปอยู่� ฯ

(ทีี. มหา. ๑๐/๑๑๙/๑๒๖)

243



๗๒

ปุกุ กุุสะบุตุ รแห่ง่ มััลลกษัตั ริิย์แ์ วะเข้า้ เฝ้า้

ถวายผ้้าเนื้้อ� เกลี้�ยงสีที อง

ในขณะที่่�พระพุุทธเจ้้าประทัับอยู่่�ภายใต้้ร่่มพฤกษาริิมฝั่�งแม่่น้ำ��ำ ซึ่�่งอยู่�ในระหว่่างทางที่่�จะไปยัังเมืืองกุุสิินารานั้�้น ได้้มีี
ชายผู้้�หนึ่่�งนามว่่าปุกุ กุสุ ะ ผู้เ�้ ป็น็ บุุตรของมััลลกษััตริยิ ์์ เดิินทางมาจากเมืืองกุสุ ิินาราจะไปยัังเมืืองปาวา มาถึงึ ตรงที่่พ� ระพุทุ ธเจ้า้
ประทัับหยุุดพัักจึึงเข้้าไปพััก พระพุุทธเจ้้าทรงแสดงธรรมให้้เขาฟัังเกี่�ยวกัับเรื่่�องธรรมอัันเป็็นสัันติิ ปุุกกุุสะฟัังแล้้วเกิิดความ
เลื่่�อมใส จึึงถวายผ้้าสิงิ คิวิ รรณสองผืืนแด่่พระพุุทธเจ้า้ ผ้้าสิงิ คิวิ รรณ คืือผ้้าเนื้้อ� ดีี ละเอียี ด ประณีตี มีสี ีีเหมืือนสิิงคีี ‘สิงิ คีี’ แปล
ว่่า ทองคำำ�
เขากราบทููลพระพุุทธเจ้้าว่่า ผ้้าสิิงคิิวรรณคู่�นี้�ผืืนหนึ่่�งสำำ�หรัับห่่ม อีีกผืืนหนึ่่�งสำ�ำ หรัับนุ่�งเป็็นผ้้าพิิเศษเนื้้�อเกลื้�อง ตััวเขา
เคยนุ่�งห่ม่ เป็็นครั้ง�้ คราว เขาได้้เก็็บรัักษาไว้้ แต่่บััดนี้้จ� ะขอถวายพระพุุทธเจ้า้ พระพุุทธเจ้า้ ทรงรัับผืืนหนึ่่�ง อีีกผืืนหนึ่่ง� ทรงบอกให้้
ปุุกกุุสะนำำ�ไปถวายพระอานนท์์ ชายผู้้�นั้�นได้ท้ ำ�ำ ตามพุทุ ธประสงค์์ กราบถวายอภิิวาทพระบาทพระพุุทธเจ้้า แล้ว้ ออกเดิินทางต่่อ
ไป
หลัังจากนั้้�น พระอานนท์์ได้้นำำ�ผ้้าที่่�ชายผู้้�นั้�นถวายท่่านเข้้าไปถวายพระพุุทธเจ้้า พระพุุทธเจ้้าทรงนุ่�งผืืนหนึ่่�งและห่่ม
อีีกผืืนหนึ่่�ง พอพระพุุทธเจ้้าทรงนุ่�งและห่่มผ้้าสิิงคิิวรรณแล้้ว ปรากฎว่่าพระกายของพระพุุทธเจ้้าฉายพระรััศมีีเปล่่งปลั่�งและ
ผุุดผ่่องผิิดปกติิยิ่�งกว่่าครั้้�งใดๆ ที่่�พระอานนท์์เคยเห็็นมา พระอานนท์์จึึงกราบทููลกัับพระพุุทธเจ้้าว่่าเป็็นที่่�น่่าอััศจรรย์์มาก
พระพุุทธเจ้้าตรััสพระอานนท์์บอกว่่า พระกายของพระองค์์มีีพระรััศมีีเปล่่งปลั่ง� ผิดิ ปกติิมีีอยู่�สองครั้้�งเท่่านั้้�น ครั้้�งหนึ่่�งเมื่่�อตรััสรู้�
ใหม่ๆ่ อีีกครั้ง�้ หนึ่่�ง คืือเมื่�อ่ ก่่อนวัันจะปรินิ ิพิ พานคืือวัันนี้้� แล้ว้ ตรััสว่่า
“ดููก่่อนอานนท์!์ สิ้้�นสุดุ คืืนวัันนี้้� เราจัักนิพิ พานแล้ว้ มาเดินิ ทางต่่อไปยัังกุุสิินารากัันเถิดิ ”
พระอานนท์์รัับพุุทธาณััติิ คืือคำำ�สั่่�งจากพระพุุทธเจ้้า แล้้วเรีียนให้้พระสงฆ์์ทั้้�งปวงที่่�ตามเสด็็จให้้ทราบเพื่่�ออกเดิินทาง
ต่่อไป

245



๗๓

เสด็จ็ ถึงึ สาลวัันกรุงุ กุุสินิ ารา

โปรดให้พ้ ระอานนท์์จัดั ที่่�บรรทมระหว่่างไม้ร้ ังั ทั้้�งคู่�

พระพุุทธเจ้้าพร้้อมกัับพระสงฆ์์บริิวารเสด็็จไปถึึงชานเมืืองกุุสิินาราในเวลาจวนค่ำำ�� เสด็็จข้้ามแม่่น้ำำ�� หิิรััญวดีี แล้้วเสด็็จ
เข้้าไปในอุทุ ยานนอกเมืืองนั้้�น ที่่�มีชี ื่�อ่ ว่า่ ‘สาลวโนทยาน’
เมืืองต่่างๆ ในสมััยพระพุุทธเจ้้าส่่วนมาก มีีอุุทยานเหมืือนสวนสาธารณะอย่า่ งทุุกวัันนี้้� สำ�ำ หรัับประชาชนในเมืืองและ
ชนชั้้�นปกครองได้้อาศััยเป็็นที่่�พัักผ่่อนกัันทั้�้งนั้้�น กรุุงราชคฤห์์ก็็มีีอุุทยานชื่�่อ ลััฏฐิิวััน ที่่�เรีียกว่่าสวยตาลหนุ่่�ม กบิิลพััสดุ์�เมืือง
ประสููติิของพระพุุทธเจ้้าก็็มีีลุุมพิินีีวััน กุุสิินาราจึึงมีีสาลวโนยานดัังกล่่าว สาลวโนทยานอยู่�นอกเมืืองกุุสิินารา มีีต้้นไม้้ใหญ่่สอง
ต้้นเคีียงคู่�กันอยู่� เรีียกว่า่ ‘ต้น้ สาละ’ อุทุ ยานแห่่งนี้้�จึงึ ได้น้ ามตามต้น้ สาละว่่าสาลวโนยานดัังกล่่าว
เมื่�่อพระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปถึึงอุุทยานแห่่งนี้้�แล้้ว ตรััสสั่�งให้้พระอานนท์์ตั้้�งเตีียง หัันทางเบื้้�องศีีรษะไปทางทิิศเหนืือ ให้้
เตียี งอยู่�ระหว่่างใต้้ต้น้ สาละทั้ง้� คู่่� ตรััสว่่า “เราลำำ�บากและเหน็็ดเหนี่่�อยมาก จัักนอน ระงับความลำำ�บากนั้น้� ”
พระอานนท์์จััดตั้�้งเตีียงและปููผ้้ารองเสร็็จแล้้ว พระพุุทธเจ้้าเสด็็จบรรทมตะแคงข้้างขวา หัันพระเศีียรไปทางทิิศเหนืือ
ตั้้ง� พระบาทซ้้อนเหลี่่ย� มกััน ดำำ�รงสติิสััมปชััญญะแล้้วตั้ง�้ พระทััยจะเสด็จ็ บรรทม เป็็นไสยาวสาน (นอนเป็น็ ครั้�ง้ สุุดท้า้ ย) เรียี กอีีก
ชื่อ่� หนึ่่�งว่่า ‘อนุฐุ านไสยา’ แปลว่่า นอนโดยจะไม่ล่ ุกุ ขึ้น� อีีก
ปฐมสมโพธิิว่่า “ในขณะนั้้�นเอง มิิใช่่ฤดููกาลจะออกดอกเลย แต่่สาละทั้�้งคู่่�ก็็ผลิิดอกออกบาน ตั้�้งแต่่โคนรากเบื้้�องต้้น
ถึึงยอด และทั่่�วทุุกกิ่�งสาขาก็็ดาดาด (พจนานุุกรมฉบัับราชบััณฑิิตยสถานใช้้ ดารดาษ หรืือดาษดา) ด้้วยดอกแลสะพรั่�ง แล้้ว
ดอกสาละนั้้�น ก็็ร่่วงหล่่นลงบููชาพระพุุทธเจ้้า ดอกมณฑารพดอกไม้้ ทิิพย์์ของสวรรค์์ ตลอดถึึงจุุณจัันทน์์สุุคนธชาติิของทิิพย์์
ก็็โปรยปรายลงจากอากาศ ดนตรีีสวรรค์์ก็็บัันลืือประโคม เป็็นมหานฤนาทโกลาหลเพื่่�อจะบููชา พระพุุทธเจ้้าในกาลอัันเป็็น
อวสานพระองค์์”

ดููกรอานนท์์ ไม้้สาละทั้้ง� คู่� เผล็็ดดอกบานสะพรั่�งนอกฤดููกาล ร่ว่ งหล่่นโปรยปรายลงยัังสรีรี ะของตถาคตเพื่่อ� บูชู า แม้้ดอก
มณฑารพอันั เป็น็ ของทิิพย์์ ก็ต็ กลงมาจากอากาศ ดอกมณฑารพเหล่่านั้้น� ร่ว่ งหล่่นโปรยปรายลงยังั สรีีระของตถาคตเพื่่อ�
บููชา แม้้จุุณแห่่งจัันทน์์อัันเป็็นของทิิพย์์ ก็็ตกลงมาจากอากาศ จุุณแห่่งจัันทน์์เหล่่านั้้�น ร่่วงหล่่นโปรยปรายลงยัังสรีีระ
ของตถาคตเพื่่�อบููชา ดนตรีีอัันเป็็นทิิพย์์เล่่าก็็ประโคมอยู่�ในอากาศ เพื่่�อบููชาตถาคต แม้้สัังคีีตอัันเป็็นทิิพย์์ก็็เป็็นไปใน
อากาศเพื่่อ� บูชู าตถาคต ดูกู รอานนท์์ ตถาคตจะชื่่อ� ว่า่ อัันบริษิ ัทั สัักการะ เคารพ นับั ถือื บููชา นอบน้้อม ด้้วยเครื่�องสักั การะ
ประมาณเท่า่ นี้้ห� ามิไิ ด้้ ผู้ใ�้ ดแล จะเป็็นภิิกษุุ ภิิกษุุณีี อุบุ าสก หรืืออุุบาสิิกาก็ต็ าม เป็็นผู้ป�้ ฏิบิ ััติธิ รรมสมควรแก่่ธรรม ปฏิบิ ััติิ
ชอบ ปฏิบิ ัตั ิติ ามธรรมอยู่� ผู้้น� ั้้�น ย่อ่ มชื่่อ� ว่า่ สักั การะ เคารพ นับั ถืือ บูชู าตถาคตด้้วยการบููชาอย่่างยอด เพราะเหตุุนั้้�นแหละ
อานนท์์ พวกเธอพึึงสำำ�เหนียี กอย่่างนี้้�ว่่า เราจักั เป็็นผู้ป้� ฏิบิ ัตั ิธิ รรมสมควรแก่่ธรรม ปฏิิบัตั ิิชอบ ประพฤติิตามธรรมอยู่� ดัังนี้้ฯ�

(ที.ี มหา. ๑๐/๑๒๙/๑๓๓)

ดูกู รอานนท์์ พวกเธอจงอย่่าขวนขวาย เพื่่�อบูชู าสรีรี ะตถาคตเลย จงสืบื ต่่อพยายามในประโยชน์ข์ องตนๆ เถิดิ จงเป็น็ ผู้ไ้� ม่่
ประมาทในประโยชน์์ของตนๆ มีคี วามเพียี ร มีตี นอันั ส่่งไปแล้้วอยู่�เถิดิ กษัตั ริิย์ผ์ ู้้เ� ป็น็ บััณฑิิตก็ด็ ีี พราหมณ์์ผู้้�เป็็นบััณฑิิตก็ด็ ีี
คฤหบดีีผู้้�เป็็นบัณั ฑิติ ก็็ดีี ผู้�เ้ ลื่อ� มใสยิ่ง� ในตถาคตมีอี ยู่� เขาทั้้�งหลายจักั กระทำำ�การบูชู าสรีีระตถาคต ฯ

(ทีี. มหา. ๑๐/๑๓๓/๑๓๖)

247