หนังสือพระประวัติ 29 พระพุทธเจ้า และสรุปหลักธรรมที่สำคัญในพระพุทธศาสนา

๒๙

ย้้ายไปประทับั โคนไม้จ้ ิกิ ฝนตกพรำำ�

พญานาคมาขดขนดปกพระกายกำำ�บัังฝน

ระหว่่างที่่�พระพุุทธเจ้้ายัังไม่่ตััดสิินใจพระทััยว่่าจะทรงแสดงธรรมโปรดใครเพื่�่อประกาศพระศาสนานัับตั้�้งแต่่ตรััสรู้�
เป็็นต้้นมานี้้� ได้้เสด็็จแปรสถานที่่�ประทัับแห่่งละ ๗ วััน ที่่�เห็็นอยู่่�ตามภาพนี้้�เป็็นสััปดาห์์ที่่�สาม และสถานที่่�ประทัับก็็เป็็นแห่่ง
ที่่�สาม คืือ ใต้้ต้้นมุุจลิินทร์์ ซึ่่�งอยู่�ทางทิิศตะวัันออกเฉีียงใต้้ของต้้นพระศรีีมหาโพธิ์� มุุจลิินทร์์เป็็นต้้นไม้้ที่่�เกิิดอยู่�ในที่่�ทั่่�วไป
ในประเทศอิินเดีีย มีีชื่่�อปรากฏอยู่�ในวรรณคดีี ทั้�้งประเภทชาดก และอย่่างอื่่�นมากหลาย ในเวสสัันดรชาดกก็็กล่่าวถึึงสระ
มุุจลิินทร์์ที่่�เวสสัันดรไปประทัับอยู่�เมื่่�อคราวเสด็จ็ ไปอยู่่�ป่่าไทย เราแปลต้้นมุจุ ลินิ ทร์ก์ ัันว่่าต้น้ จิิก เข้า้ ใจว่่าจะใช่่ เพราะดููลัักษณะ
ที่่�เกิดิ คล้า้ ยกััน คืือ ชอบเกิดิ ตามที่่�ชุ่�มชื้�น เช่น่ ตามห้้วย หนอง คลอง บึึง เป็น็ ไม้เ้ นื้้�อเหนียี ว ดอกระย้้า มีที ั้�้งสีขี าวและสีีแดง
ใบประมาณเท่่าใบชมพู่�สาแหรก ปกติใิ บดกหนา เป็็นต้้นไม้ท้ ี่่�ให้ร้ ่ม่ เงาดีี
เมื่่�อพระพุุทธเจ้้าเสด็็จมาประทัับอยู่�ที่�นี่่� ฝนเจืือลมหนาวตกพรำ�ำ ตลอดเจ็็ดวัันไม่่ขาดสาย ท่่านผู้้�รจนาปฐมสมโพธิิได้้
แต่่งเล่่าเรื่่�องไว้้ว่่า พญานาคชื่่�อมุุจลิินทร์์ ขึ้้�นจากสระน้ำำ��ที่่�อยู่�ในบริิเวณแห่่งเดีียวกัันนี้้�เข้้าไปวงขนด ๗ รอบ แล้้วแผ่่พัังพานปก
พระพุุทธเจ้า้ เพื่่�อป้้องกัันลมฝนมิิให้้พััดและสาดกระเซ็็นมาต้้องพระวรกาย ครั้�้นฝนหายฟ้้าสาง พญานาคจึึงคลาดขนดอก แล้้ว
จำำ�แลงแปลงเป็น็ เพศมาณพยืืนเฝ้้าพระพุุทธเจ้า้ ทางเบื้้อ� งพระพัักตร์์
พระพุทุ ธรูปู นาคปรกที่่�พุทุ ธศาสนิกิ ชนสร้้างขึ้�น ก็เ็ ป็น็ นิมิ ิติ หมายถึึงเหตุกุ ารณ์ท์ ี่่เ� กิดิ กัับ พระพุุทธเจ้า้ ในปางหรืือในตอน
นี้้� เป็็นพระพุุทธรููปที่่�เชื่่�อถืือกัันว่่าศัักดิ์�สิิทธิ์�ทางเมตตา เพราะเป็็นรููปหรืือภาพที่่�สอนคนโดยทางอ้้อมให้้เห็็นอานิิสงส์์หรืือผลดีี
ของเมตตา เพราะแม้้แต่่พญางููใหญ่่ในสระน้ำ��ำ ก็็ยัังขึ้�นจากสระเข้้าไปถวายความอารัักขาแก่่พระพุุทธเจ้้า ทั้้�งนี้้�พลานุุภาพแห่่ง
พระมหากรุุณาของพระพุทุ ธองค์์

ครั้�นล่่วง ๗ วััน พระผู้้�มีีพระภาคทรงออกจากสมาธิินั้้�น เสด็็จจากควงไม้้อชปาลนิิโครธ เข้้าไปยัังต้้นไม้้มุุจจลิินท์์ แล้้ว
ประทัับนั่่ง� ด้้วยบััลลัังก์เ์ ดียี ว เสวยวิมิ ุตุ ติิสุขุ ณ ควงไม้้มุจุ จลินิ ท์์ ตลอด ๗ วันั .
ครั้ง� นั้้�น เมฆใหญ่ใ่ นสมััยมิใิ ช่ฤ่ ดูกู าลตั้้�งขึ้�น้ แล้้ว ฝนตกพรำ��เจืือด้้วยลมหนาว ตลอด ๗ วััน. ครั้�งนั้้น� มุจุ จลิินท์์นาคราชออก
จากที่่�อยู่่�ของตน ได้้แวดวงพระกายพระผู้�ม้ ีีพระภาคด้้วยขนด ๗ รอบ ได้้แผ่่พังั พานใหญ่่เหนือื พระเศียี รสถิติ อยู่�ด้วยหวังั
ใจว่่า ความหนาว ความร้้อน อย่่าเบียี ดเบีียนพระผู้�้มีีพระภาค สัมั ผัสั แห่่งเหลือื บ ยุงุ ลม แดด และสัตั ว์์เลื้�อยคลาน อย่่า
เบีียดเบีียนพระผู้้ม� ีพี ระภาค. ครั้�นล่่วง ๗ วััน มุจุ จลิินทนาคราชรู้ว� ่่า อากาศปลอดโปร่ง่ ปราศจากฝนแล้้ว จึึงคลายขนดจาก
พระกายของพระผู้้ม� ีีพระภาค จำ�ำ แลงรููปของตนเป็็นเพศมาณพ ได้้ยืืนประคองอััญชลีีถวายมนัสั การพระผู้�้มีีพระภาค ทาง
เบื้้�องพระพัักตร์์พระผู้้ม� ีพี ระภาค.

(วิ.ิ มหา. ๔/๕/๗)

149



๓๐

ขณะประทัับโคนไม้้เกด ท้้าวโลกบาลถวายบาตร

เทวดาบอกสองพาณิชิ ให้้ไปเฝ้้า

เสด็็จประทัับอยู่่�ภายใต้้ต้้นจิิก หรืือมุุจลิินทร์์ตลอด ๗ วัันแล้้ว พระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปประทัับ อยู่�ใต้้ต้้นไม้้ที่่�ภาษาบาลีี
เรีียกว่่า ‘ราชายตนะ’ อยู่่�ถััดไปทางทิิศใต้้ของต้้นพระศรีีมหาโพธิ์� ราชายตนะแปลกัันว่่าไม้้เกด เป็็นไม้้ที่่�อยู่�ในตระกููลพิิกุุล
ผู้�้บรรยายเคยเห็็นที่่�ชานพระทัักษิิณาด้้านนอกขององค์์ปฐมเจดีีย์์ นครปฐม ที่่�ทางราชการนำ�ำ มาปลููกไว้้ตั้้�งแต่่สมััยรััชกาลที่่� ๕
เป็็นต้้นใหญ่แ่ ล้้ว จำำ�ได้ว้ ่า่ ใบเหมืือนประดู่�
ตอนพระพุุทธเจ้้าประทัับอยู่�ที่น� ี่่� มีีพ่่อค้้านายกองเกวีียนสองคนเข้้ามาเฝ้้า และนำ�ำ ของมา ถวายคนหนึ่่�งชื่่�อ ‘ตปุุสสะ’
อีีกคนหนึ่่�งชื่่�อ ‘ภััลลิิกะ’ เดิินทางด้้วยขบวนเกวีียนหลายร้้อยเล่่ม (ปฐมสมโพธิิว่่า ๕๐๐ เล่่ม) มาจากอุุกกลชนบท ได้้เห็็น
พระพุุทธเจ้้าประทัับอยู่�ใต้้ต้้นไม้้เกด ก็็ให้้นึึกเลื่่�อมใสจึึงนำำ�ข้้าวสััตตุุก้้อนและสััตตุุผง ซึ่�่งเป็็นเสบีียงสำ�ำ หรัับเดิินทางเข้้าไปถวาย
ข้า้ วสััตตุุนี้้� ไทยเราเรียี กว่่าข้้าวตูู พจนานุกุ รมฉบัับราชบััณฑิติ ยสถานอธิิบายว่า่ “ข้า้ วตาก คั่่ว� แล้้วตำำ�เป็็นผลเคล้้ากัับน้ำ�ำ�ตาลและ
มะพร้้าว”
พระพุุทธเจ้้าทรงรัับอาหารนายกองเกวีียนสองคนนั้น�้ ด้ว้ ยบาตรศิิลาที่่ท� ้้าวจตุมุ หาราชทั้้ง� ๔ นำ�ำ มาถวาย เสวยเสร็็จแล้ว้
นายกองเกวียี นทั้�ง้ สองคนเกิิดความเลื่่อ� มใสได้้แสดงตนเป็็นอุบุ าสก ขอถึึงพระพุทุ ธเจ้า้ และพระธรรมเจ้า้ เป็็นสรณะ กล่่าวอย่า่ ง
สั้้�นๆ ก็็ว่่าทั้�้งสองประกาศตนเป็็นพุุทธศาสนิิกชน ทั้้�งสองจึึงนัับได้้ว่่าอุุบาสกหรืือพุุทธศาสนิิกชนคู่ �แรกก่่อนใครในโลก นัับแต่่
พระพุทุ ธเจ้า้ ตรััสรู้�เป็น็ ต้น้ มา ที่่ท� ั้�้งสองนายประกาศตนนัับถืือพระรััตนะทั้้�งสองดัังกล่า่ วแล้ว้ นั้้น� เพราะตอนที่่ก� ล่่าวนี้้� สัังฆรััตนะ
คืือ พระสงฆ์ย์ ัังไม่่เกิดิ มี ี ด้้วยพระพุุทธเจ้า้ ยัังมิไิ ด้ต้ รััสเทศนาโปรดใครเลย
ปฐมสมโพธิิเล่่าว่่าเมื่�่อสองนายกองเกวีียนประกาศตนเป็็นอุุบาสกแล้้ว ก่่อนที่่�จะถวายบัังคมกราบทููลลาพระพุุทธเจ้้า
ไป ได้้กราบทูลู ขอสิ่�งของเป็็นที่่�ระลึึกจากพระพุทุ ธเจ้า้ พระพุุทธเจ้้าจึงึ ทรงยกพระหััตถ์ข์ วาลููบเบื้้�องพระเศีียรและว่า่ “ลำำ�ดัับนั้น้�
พระเกศาธาตุุ (ผม) ทั้�้ง ๘ เส้น้ มีสี ีดี ุุจแก้้วอินิ ทนิิล แลปีีกแมลงภู่�...ก็็หล่น่ ลงประดิิษฐานในฝ่่าพระหััตถ์”์ แล้ว้ ทรงประทานเส้น้
พระเกศาทั้้�งแปดแก่่นายกองเกวีียนเพื่�่อนำำ�ไปบููชาเป็็นที่่�ระลึึก ทั้้�งสองเมื่�่อได้้รัับต่่างโสมนััสยิ่�งนััก แล้ว้ ถวายอภิิวาทกราบทููลลา
พระพุุทธเจ้้าจากไป

151



๓๑

สองพาณิิชถวายข้้าวสัตั ตุกุ ้อ้ นสััตตุผุ ง

แล้้วทููลปฎิิญาณตนเป็็นอุุบาสกคู่ �แรกในโลก

ภาพที่่�เห็็นอยู่�นี้� เป็็นเหตุุการณ์์ที่่�เกิิดกัับพระพุุทธเจ้้าในสถานที่่�และในสััปดาห์์เดีียวกัันกัับที่่�ได้้บรรยายไว้้แล้้วในภาพที่่� ๓๐
สถานที่่ท� ี่่พ� ระพุุทธเจ้า้ ประทัับอยู่่� คืือ ต้้นราชายตนะหรืือต้้นเกด ส่่วนสััปดาห์์ที่่ป� ระทัับอยู่�ที่น� ี่่ต� ั้ง�้ แต่ต่ รััสรู้�แล้้วเป็็นต้น้ มา นัับเป็็นสััปดาห์์
ที่่� ๔
สััปดาห์์ที่่� ๑ ประทัับที่่�ภายใต้ต้ ้น้ พระศรีมี หาโพธิ์� สััปดาห์ท์ ี่่� ๒ ที่่�ใต้้ต้น้ ไทรที่่�เคยเป็็นที่่�อาศััยของคนเลี้�ยงแพะ ที่่เ� รียี กว่า่ ‘อชปาล
นิิโครธ’ สััปดาห์ท์ ี่่� ๓ ที่่�ใต้ต้ ้้นมุุจลินิ ทร์์หรืือต้น้ จิิก และที่่� ๔ คืือ ที่่�กำำ�ลัังเห็น็ อยู่�นั้น�
ในภาพที่่�เห็็นนั้้�นคืือ คนหนึ่่�งในจำ�ำ นวนนายพาณิิช หรืือนายกองเกวีียนสองพี่่�น้้องกำ�ำ ลััง ยกข้้าวสััตตุุก้้อนและสััตตุุผงถวาย
พระพุุทธเจ้า้ พระพุทุ ธเจ้้าทรงรัับด้ว้ ยบาตรศิิลาที่่ท� ้้าวจาตุุมหาราชหรืือท้า้ วจตุุโลกบาลก็เ็ รียี กนำำ�มาถวาย ดัังได้บ้ รรยายไว้้แล้้ว
ท้้าวจาตุุมหาราชเป็็นเทพเจ้้าผู้้�ใหญ่่ ผู้้�ทำำ�หน้้าที่่�รัักษาโลกประจำำ�อยู่�ในทิิศทั้้�ง ๔ คืือ ท้้าวธตรฐ เป็็นหััวหน้้าฝ่่ายคนธรรพ์์
อยู่�ทางทิิศตะวัันออก ท้า้ ววิริ ุุฬหก เป็็นหััวหน้้าฝ่่ายเทวดา อยู่�ทางทิิศใต้้ ท้า้ ววิริ ููปัักษ์์ เป็็นหััวหน้า้ ฝ่่ายนาคอยู่�ทางทิศิ ตะวัันตก และท้า้ ว
กุเุ วร เป็น็ หััวหน้้าฝ่่ายยัักษ์อ์ ยู่�ทางทิิศเหนืือ เทพเจ้้าทั้ง้� ๔ นำ�ำ บาตรองค์ล์ ะหนึ่่�งใบ รวมเป็น็ ๔ ใบ มาถวายพระพุทุ ธเจ้้า พระพุทุ ธเจ้้าทรง
รัับแล้ว้ ทรงอธิษิ ฐานให้เ้ ป็น็ ใบเดีียวกัันแล้ว้ รัับอาหารจากสองนายกองเกวีียนพี่่น� ้้อง
ปฐมสมโพธิเิ ล่า่ ไว้ว้ ่า่ บาตรใบแรกของพระพุุทธเจ้้าที่่ฆ� ฏิกิ ารพรหมนำ�ำ มาถวายพร้้อมทั้้�งจีีวร เมื่อ�่ คราวเสด็จ็ ออกทรงผนวช และ
เสด็็จถึงึ ฝั่�งแม่น่ ้ำ�ำ� อโนมานั้้น� เกิดิ หายไปในตอนจะรัับข้้าวมธุุปายาส จากนางสุุชาดา คืือ ตอนก่่อนตรััสรู้�ได้้หนึ่่�งวััน
เมื่�อ่ สองพี่่�น้้องนายกองเกวีียนนำำ�อาหารเสบีียงมาถวายพระพุุทธเจ้า้ เกิดิ ไม่่มีบี าตรจะรัับ อาหาร เทพเจ้า้ ทั้�้ง ๔ จึงึ นำำ�บาตรมา
ถวายดัังกล่า่ วแล้ว้ ทั้้�งนี้้�เป็น็ ธรรมเนียี มของพระศาสดาชั้�น้ พระพุทุ ธเจ้า้ ทั้้ง� หลายที่่ไ� ม่่รัับของถวายจำ�ำ พวกอาหาร ด้้วยพระหััตถ์์ แต่่จะรัับ
ด้้วยภาชนะคืือบาตรเท่่านั้�น้

ก็็สมััยนั้้น� พ่่อค้้าชื่่�อตปุสุ สะ ๑ ภััลลิิกะ ๑ เดิินทางไกลจากอุกุ กลชนบท ถึึงตำำ�บลนั้้�น. ครั้�งนั้้�น เป็็นเทพยดาผู้�เ้ ป็็น
ญาติสิ าโลหิิตของตปุุสสะ ภัลั ลิิกะ ๒ พ่่อค้้า ได้้กล่า่ วคำำ�นี้้�กะ ๒ พ่่อค้้านั้้น� ว่า่ ดููกรท่า่ นผู้้�นิริ ทุุกข์์ พระผู้ม้� ีพี ระภาคพระองค์น์ ี้้�
แรกตรััสรู้� ประทับั อยู่� ณ ควงไม้้ราชายตนะ ท่า่ นทั้้ง� สองจงไปบูชู าพระผู้�ม้ ีีพระภาคนั้้�น ด้้วยสัตั ตุผุ งและสัตั ตุุก้้อน การบูชู า
ของท่่านทั้้�งสองนั้้น� จักั เป็็นไปเพื่่อ� ประโยชน์์และความสุขุ แก่ท่ ่า่ นทั้้ง� หลาย ตลอดกาลนาน.
ครั้�งนั้้�น พ่่อค้้าชื่่�อตปุุสสะและภััลลิิกะ ถืือสััตตุุผงและสััตตุุก้้อนเข้้าไปเฝ้้าพระผู้�้มีีพระภาคแล้้วถวายบัังคม ได้้
ยืืนอยู่� ณ ที่่�ควรส่่วนข้้างหนึ่่�ง. สองพ่อ่ ค้้านั้้�นยืืนอยู่� ณ ที่่�ควรส่ว่ นข้้างหนึ่่�งแล้้ว ครั้น� แล้้วได้้ทููลคำ�ำ นี้้แ� ด่พ่ ระผู้ม�้ ีพี ระภาคว่่า
พระพุุทธเจ้้าข้้า ขอพระผู้�ม้ ีพี ระภาคจงทรงรับั สััตตุผุ งสัตั ตุุก้้อนของข้้าพระพุทุ ธเจ้้าทั้้ง� สอง ซึ่�่งจะเป็น็ ไปเพื่่�อประโยชน์เ์ พื่่อ�
ความสุุขแก่ข่ ้้าพระพุทุ ธเจ้้าทั้้ง� หลายตลอดกาลนาน. ขณะนั้้�น พระผู้ม�้ ีีพระภาค ได้้ทรงปริวิ ิติ กว่่า พระตถาคตทั้้�งหลาย ไม่่
รัับวัตั ถุดุ ้้วยมือื เราจะพึึงรัับสัตั ตุุผง และสัตั ตุุก้้อนด้้วยอะไรหนอ
ลำ�ำ ดัับนั้้น� ท้้าวมหาราชทั้้�ง ๔ องค์ท์ รงทราบพระปริิวิติ กแห่่งจิิตของพระผู้้ม� ีพี ระภาค ด้้วยใจของตนแล้้ว เสด็จ็
มาจาก ๔ ทิศิ ทรงนำำ�บาตรที่่ส� ำำ�เร็็จด้้วยศิิลา ๔ ใบ เข้้าไปถวายพระผู้้�มีีพระภาคกราบทููลว่า่ ขอพระผู้้�มีพี ระภาค จงทรง
รัับสัตั ตุผุ งและสััตตุกุ ้้อนด้้วยบาตรนี้้� พระพุุทธเจ้้าข้้า. พระผู้�้มีพี ระภาคทรงใช้้บาตรสำำ�เร็จ็ ด้้วยศิิลาอัันใหม่เ่ อี่�ยม รัับสััตตุุผง
และสััตตุกุ ้้อนแล้้วเสวย.
ครั้�งนั้้�น พ่อ่ ค้้าตปุสุ สะและภััลลิิกะ ได้้ทูลู คำ�ำ นี้้แ� ด่พ่ ระผู้ม�้ ีพี ระภาคว่า่ พระพุทุ ธเจ้้าข้้าข้้าพระพุุทธเจ้้าทั้้ง� สองนี้้� ขอ
ถึึงพระผู้ม�้ ีีพระภาคและพระธรรมว่่าเป็็นสรณะ ขอพระผู้ม�้ ีีพระภาค จงทรงจำ�ำ ข้้าพระพุทุ ธเจ้้าทั้้�งสองว่่าเป็น็ อุุบาสกผู้ม�้ อบ
ชีีวิติ ถึึงสรณะ จำ�ำ เดิมิ แต่่วัันนี้้�เป็็นต้้นไป. ก็น็ ายพาณิิชสองคนนั้้น� ได้้เป็็นอุุบาสกกล่่าวอ้้าง ๒ รัตั นะ เป็็นชุดุ แรกในโลก.

(วิิ. มหา. ๔/๖/๘)

153



๓๒

กลับั มาประทับั โคนต้น้ ไทร ท้อ้ พระทััยในอัันโปรดสััตว์์

สหัมั บดีีพรหมต้้องทูลู วิงิ วอน

ประทัับอยู่่�ภายใต้้ต้้นราชายตนะหรืือไม้้เกดครบ ๗ วัันแล้้ว พระพุุทธเจ้้าเสด็็จแปรสถานที่่�ประทัับ กลัับไปประทัับ
อยู่่�ภายใต้้ต้้นอชปาลนิิโครธหรืือต้้นไทร ซึ่ง�่ เคยเสด็็จไปประทัับหนหนึ่่ง� มาแล้้ว ครั้้�งนี้้�นัับเป็็นสััปดาห์์ที่่� ๕ ระหว่่างที่่�ประทัับอยู่�
ณ ที่่�นี่่� พระพุุทธเจ้า้ ทรงพิิจารณาถึึงธรรมที่่�พระองค์์ได้ต้ รััสรู้�มา ทรงเห็น็ ว่า่ เป็็นธรรมที่่�มีคี วามหมายสุขุ ุุมละเอียี ด ก็ท็ รงบัังเกิดิ
ความท้้อพระทััยว่่า จะมีีใครสัักกี่�คนที่่�จะฟัังธรรมของพระองค์ร์ู้�เรื่�่อง พระทััยหนึ่่�งจึึงเกิิดความมัักน้้อยว่่า จะไม่่แสดงธรรมเพื่�่อ
โปรดใครเลย ท่่านผู้�้รจนาคััมภีีร์์เกี่�ยวกัับพระพุุทธเจ้้าได้้แต่่งเรื่่�องสาธกให้้เห็็นเป็็นปุุคคลาธิิษฐานประกอบเข้้าในตอนนี้้�ว่่า พระ
ดำำ�ริิของพระพุุทธเจ้า้ เรื่อ่� งนี้้ไ� ด้ท้ ราบไปถึงึ ท้า้ วสหััมบดีีพรหมในเทวโลก ท้้าวสหััมบดีีพรหมจึึงตกพระทััยเป็็นอย่า่ งยิ่ง� ถึงึ กัับทรง
เปล่่งศััพท์ส์ ำ�ำ เนียี งอัันดัังถึงึ สามครั้�้งว่า่ “โลกจะฉิบิ หายในครั้้ง� นี้้”�
ปฐมสมโพธิิว่่า “เสีียงนั้�้นก็็ดัังแผ่่ไปทั่่�วหมื่่�นโลกธาตุุ ท้้าวสหััมบดีีพรหมจึึงพร้้อมด้้วยเทวาคณานิิกรลงมากราบทููล
อาราธนาพระพุุทธเจ้้าให้้ทรงแสดงธรรม” ตอนท้้าวสหััมบดีีพรหมลงมาทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้าให้้ทรงแสดงธรรมโปรดชาว
โลกนี้้� กวีีท่า่ นแต่ง่ เป็็นอินิ ทรวงศ์์ฉัันท์ภ์ าษาบาลีีไว้ว้ ่่า
“พรหฺฺมา จ โลกาธิิปตีี สหมฺปฺ ติิ กตฺฺอญฺฺชลีี อนฺธฺ ิวิ รํํ อยาจถ
สนฺฺตีธี สตฺตฺ าปฺฺปรชกฺขฺ ชาติิกา เทเสตุุ ธมฺมฺ ํํ อนุกุ มฺปฺ ิิมํํ ปชํํ”
แปลว่า่ “ท้า้ วสหััสบดีพี รหม ประณมกรกราบอาราธนาพระพุทุ ธเจ้า้ ผู้ท�้ รงคุุณอัันประเสริฐิ ว่า่ สััตว์์ในโลกนี้้ � ที่่�มีีกิิเลส
บางเบา พอที่่�จะฟังั ธรรมเข้้าใจนั้้น� มีอี ยู่่� ขอพระองค์ไ์ ด้้โปรดแสดงธรรมช่่วยเหลืือชาวโลกเทอญ”
ต่อ่ มาภาษาบาลีที ี่่�เป็็นฉัันท์บ์ ทนี้้� ได้้กลายเป็น็ คำ�ำ สำ�ำ หรัับอาราธนาพระสงฆ์์ในเมืืองไทยให้้แสดงธรรมมาจนทุุกวัันนี้้�

ลำำ�ดัับนั้้�น ท้้าวสหััมบดีพี รหมได้้หายไปในพรหมโลก มาปรากฏ ณ เบื้้�องพระพัักตร์์ ของพระผู้ม�้ ีีพระภาค ดุจุ บุรุ ุุษมีกี ำ�ำ ลังั
เหยีียดแขนที่่�คู้้�หรืือคู้้�แขนที่่�เหยีียดฉะนั้้�น ครั้�นแล้้วห่่มผ้้าอุุตราสงค์์เฉวีียงบ่่า คุุกชาณุุมณฑลเบื้้�องขวาลงบนแผ่่นดิิน
ประณมอััญชลีไี ปทางพระผู้ม�้ ีีพระภาคแล้้วได้้ทููลคำ�ำ นี้้แ� ด่พ่ ระผู้้�มีพี ระภาคว่่า พระพุุทธเจ้้าข้้า ขอพระผู้ม�้ ีพี ระภาคได้้โปรด
ทรงแสดงธรรม ขอพระสุุคตได้้โปรดทรงแสดงธรรม เพราะสััตว์์ทั้้�งหลายจำำ�พวกที่่�มีีธุุลีีในจัักษุุน้้อยมีีอยู่� เพราะไม่่ได้้ฟััง
ธรรมย่่อมเสื่�อม ผู้�รู้้ท� ั่่�วถึึงธรรมจักั มี.ี
ท้้าวสหััมบดีีพรหมได้้กราบทููลดัังนี้้�แล้้ว จึึงกราบทููลเป็็นประพัันธคาถาต่่อไปว่่า “เมื่่�อก่่อนธรรมไม่่บริิสุุทธิ์์�อัันคนมีีมลทิิน
ทั้้ง� หลาย คิดิ แล้้วได้้ปรากฏในมคธชนบท ขอพระองค์ไ์ ด้้โปรดทรงเปิดิ ประตููแห่ง่ อมตธรรมนี้้� ขอสัตั ว์์ทั้้�งหลายจงฟัังธรรม
ที่่พ� ระสัมั มาสััมพุทุ ธเจ้้า ผู้�ห้ มดมลทิินตรัสั รู้แ� ล้้วตามลำ�ำ ดัับ เปรีียบเหมือื นบุุรุษุ มีจี ัักษุุ ยืนื อยู่่�บนยอดภููเขาซึ่่ง� ล้้วนแล้้วด้้วย
ศิิลา พึึงเห็น็ ชุมุ ชนได้้โดยรอบฉัันใด ข้้าแต่พ่ ระองค์ผ์ ู้ม�้ ีีปััญญาดีี มีพี ระปััญญาจัักษุุรอบคอบ ขอพระองค์ผ์ ู้้ป� ราศจากความ
โศกจงเสด็็จขึ้้�นสู่่�ปราสาท อัันสำ�ำ เร็็จด้้วยธรรม แล้้วทรงพิิจารณาชุุมชน ผู้้�เกลื่�อนกล่่นด้้วยความโศก ผู้�้อัันชาติิและชรา
ครอบงำ��แล้้ว มีีอุปุ มััยฉัันนั้้�นเถิดิ ข้้าแต่่พระองค์์ ผู้ม้� ีีความเพียี ร ทรงชนะสงคราม ผู้�น้ ำ�ำ หมู่่� หาหนี้้�มิิได้้ ขอพระองค์์จงทรง
อุุตสาหะเที่่�ยวไปในโลกเถิิด ขอพระผู้้ม� ีีพระภาคโปรดแสดงธรรม เพราะสัตั ว์์รู้ท� ั่่ว� ถึึงธรรมจักั มี.ี ”

(วิ.ิ มหา. ๔/๘/๑๐)

155



๓๓

ทรงคำำ�นึงึ ถึงึ อุุปนิิสัยั เวไนยสััตว์์

เปรียี บด้้วยดอกบัวั ๔ เหล่า่ จึึงรับั อาราธนา

ท้้าวสหััมบดีีพรหมที่่�เสด็็จมากราบทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้าให้้ทรงแสดงธรรม ประกาศพระศาสนาโปรดชาวโลก
ดัังที่่�ได้้บรรยายไว้้ในภาพที่่� ๓๒ นั้�้น เป็็นเรื่่�องที่่�กวีีแต่่งเป็็นปุุคคลาธิิษฐาน คืือ แต่่งเป็็นนิิยายมีีบุุคคลเป็็นตััวแสดงในเรื่่�อง
ถ้้าถอดความเป็็นธรรมาธิิษฐาน หรืืออธิิบายกัันตรงๆ ก็็คืือ สหััมบดีีพรหมนั้�้น ได้้แก่่พระมหากรุุณาของพระพุุทธเจ้้านั่่�นเอง
ถึึงพระพุุทธเจ้้าจะทรงท้้อพระทััยว่่าจะไม่่แสดงธรรม แต่่อีีกพระทััยหนึ่่�ง ซึ่�่งมีีอำำ�นาจเหนืือกว่่า คืือพระมหากรุุณา และพระ
มหากรุุณา นี่่�เองที่่�เป็็นเหตุุให้้พระพุุทธเจ้้าตััดสิินพระทััยว่่า จะทรงแสดงธรรม หลัังจากตััดสิินพระทััยแล้้ว จึึงทรงพิิจารณาดูู
อััธยาศััยของของคนในโลก แล้ว้ ทรงเห็็นความแตกต่่างแห่่งระดัับสติปิ ัญั ญาของคนถึึง ๔ ระดัับ หรืือ ๔ จำำ�พวก
๑. อุุคฆฏิติ ััญญูู ผู้อ้� าจรู้้�ธรรมแต่่พอท่่านยกหััวข้อ้ ขึ้�นแสดง
๒. วิิปจิิตััญญู ู ผู้อ้� าจรู้้�ธรรมต่อ่ เมื่�อ่ ท่่านอธิิบายความแห่่งหััวข้อ้ นั้น�้
๓. เนยยะ ผู้พ้� อแนะนำำ�ได้้
๔. ปทปรมะ ผู้้�มีบทเป็็นอย่่างยิ่�ง
จำำ�พวกที่่ห� นึ่่�ง เหมืือนดอกบััวเปี่่�ยมน้ำำ��พอได้้รัับแสงอาทิิตย์์ก็็บาน ที่่�สองเหมืือนดอกบััวใต้้น้ำำ��ที่่�จะโผล่่พ้้นน้ำ��ำ และที่่�จะ
บานในวัันรุ่�งขึ้�น ที่่�สามเหมืือนดอกบััวที่่อ� ยู่�ใต้ ้ น้ำ�ำ� ลึกึ ลงไปหน่่อย ซึ่�ง่ จะแก่่กล้้าขึ้�นมาบานในวัันต่อ่ ๆ ไป และ ที่่ส�ี่เ� หมืือนดอกบััว
ที่่�อยู่�ใต้น้ ้ำ�ำ� ลึกึ ลงไปมาก ถึึงขนาดไม่่อาจขึ้้น� มาบานได้้ เพราะตกเป็็นภัักษาของปลา และเต่่าเสีียก่่อน ครั้้น� แล้้วพระพุุทธเจ้า้ ทรง
พิิจารณาถึึงบุุคคลที่่�พระองค์์จะเสด็จ็ ไป โปรดทรงมองเห็็นภาพของดาบสทั้�้งสองที่่�พระองค์์เคยเสด็จ็ ไปทรงศึึกษาอยู่่�ด้้วย แต่ท่ ั้ง้�
สองนั้�น้ ก็็สิ้�นชีีพเสีียแล้้ว ทรงเห็็นเบญจวััคคียี ์ว์ ่่ายัังมีีชีีวิติ อยู่่� จึึงทรงตั้้�งพระทััยเสด็จ็ ไปโปรดเบญจวััคคีีย์์เป็น็ อัันดัับแรก

ลำ�ำ ดัับนั้้�น พระผู้�้มีีพระภาค ทรงทราบคำำ�ทููลอาราธนาของพรหม และทรงอาศััยความกรุุณาในหมู่่�สััตว์์ จึึงทรงตรวจดูู
สััตวโลกด้้วยพุุทธจัักษุุ เมื่่�อตรวจดููสััตว์์โลกด้้วยพุุทธจัักษุุ ได้้ทรงเห็็นสััตว์์ทั้้�งหลายที่่�มีีธุุลีีคืือกิิเลสในจัักษุุน้้อยก็็มีี ที่่�มีีธุุลีี
คืือกิิเลสในจัักษุุมากก็็มีี ที่่ม� ีอี ินิ ทรียี ์์แก่ก่ ล้้าก็็มีี ที่่ม� ีอี ินิ ทรียี ์์อ่อ่ นก็ม็ ีี ที่่�มีอี าการดีีก็ม็ ีี ที่่�มีอี าการทรามก็็มีี ที่่จ� ะสอนให้้รู้้ไ� ด้้ง่า่ ย
ก็็มีี ที่่จ� ะสอนให้้รู้้�ได้้ยากก็็มีี ที่่�มีีปกติิเห็็นปรโลกและโทษโดยความเป็น็ ภัยั อยู่่�ก็็มีี. มีอี ุปุ มาเหมืือนดอกอุบุ ลในกออุบุ ล ดอก
ปทุุมในกอปทุมุ หรืือดอกบุุณฑริกิ ในกอบุุณฑริิก ที่่�เกิดิ แล้้วในน้ำ��ำ เจริิญแล้้วในน้ำ��ำ งอกงามแล้้วในน้ำ�ำ� บางเหล่่ายัังจมในน้ำ�ำ�
อันั น้ำำ��เลี้�ยงไว้้ บางเหล่่าตั้้�งอยู่�เสมอน้ำ�ำ� บางเหล่่าตั้้�งอยู่่�พ้้นน้ำ��ำ อัันน้ำำ��ไม่ต่ ิดิ แล้้ว.
พระผู้้ม� ีพี ระภาคทรงตรวจดููสััตวโลกด้้วยพุุทธจัักษุุ ได้้ทรงเห็็นสัตั ว์์ทั้้�งหลาย บางพวกมีีธุลุ ีคี ือื กิิเลสในจักั ษุนุ ้้อย บางพวก
มีีธุุลีีคืือกิิเลสในจัักษุุมาก บางพวกมีีอิินทรีีย์์แก่่กล้้า บางพวกมีีอิินทรีีย์์อ่่อน บางพวกมีีอาการดีี บางพวกมีีอาการทราม
บางพวกสอนให้้รู้้�ได้้ง่่าย บางพวกสอนให้้รู้้ไ� ด้้ยาก บางพวกมีปี กติิเห็น็ ปรโลกและโทษโดยความเป็น็ ภัยั อยู่� ฉันั นั้้�นเหมือื น
กััน ครั้�นแล้้วได้้ตรััสคาถาตอบท้้าวสหััมบดีพี รหมว่า่ ดัังนี้้�:-
เราเปิิดประตูอู มตะแก่ท่ ่า่ นแล้้ว สัตั ว์์เหล่า่ ใด จะฟังั จงปล่่อยศรัทั ธามาเถิดิ ดููกรพรหม เพราะเรามีีความสำ�ำ คัญั ในความ
ลำำ�บาก จึึงไม่่แสดงธรรมที่่�เราคล่่องแคล่่ว ประณีีต ในหมู่่�มนุษุ ย์์.

(วิิ. มหา. ๔/๙/๑๑)

157



๓๔

เสด็็จพระพุทุ ธดำำ�เนินิ ไปโปรดเบญจวััคคีีย์์

พบอุุปกาชีีวกในระหว่่างทาง

ในสััปดาห์์ที่่� ๖ ถึงึ ที่่� ๘ เป็น็ ระเวลาที่่�พระพุทุ ธเจ้า้ เสด็จ็ แปรสถานที่่ป� ระทัับไปมาที่่�ระหว่่างต้น้ ศรีมี หาโพธิ์�กัับต้้นอชปาล
นิโิ ครธคืือต้้นไทร จนถึึงวัันขึ้�น ๑๔ ค่ำ�ำ� เดืือน ๘ ในสััปดาห์ท์ ี่่� ๘ นัับแต่่ตรััสรู้�มา พระพุทุ ธเจ้า้ จึึงเสด็จ็ ออกจากบริิเวณสถานที่่ต� รััสรู้�
เพื่�่อเสด็็จไปยัังป่่าอิสิ ิิปตนมฤคทายวััน หรืือที่่ท� ุกุ วัันนี้้�เรียี กว่า่ สารนาถ ซึ่ง�่ อยู่�ในเขตแดนเมืืองพาราณสีี เวลาที่่�กล่่าวนี้้�พวกเบญจ
วััคคีีย์์ที่่เ� คยตามเสด็จ็ ออกบวช และอยู่�เฝ้า้ อุปุ ัฏั ฐากได้พ้ ากัันผละหนีพี ระพุุทธเจ้า้ มาอยู่�ที่น� ี่่�
ระหว่่างทาง คืือ เมื่่�อเสด็็จถึึงแม่่น้ำ�ำ� คยาอัันเป็็นที่่�สุุดเขตตำำ�บลของสถานที่่�ตรััสรู้� พระพุุทธเจ้้าได้้ทรงพบอาชีีวกผู้้�หนึ่่�ง
นามว่่า ‘อุุปกะ’ เดินิ สวนทางมา อาชีีวกคืือนัักบวชนอกาสนาพุทุ ธนิกิ ายหนึ่่�งในสมััยพระพุุทธเจ้้า ตอนที่่เ� ดิินยัังไม่เ่ ข้า้ ใกล้แ้ ละ
ได้้เห็็นพระพุุทธเจ้้านั้้�น อาชีีวกผู้้�นี้�ได้้เห็็นพระรััศมีีที่่�แผ่่ซ่่านออกจากพระวรกายพระพุุทธเจ้้ามากระทบเข้้าที่่�หน้้าตนก่่อน พระ
รััศมีีนั้้�นสมััยนั้น�้ เรียี กว่า่ ‘ฉััพพรรณรัังสี’ี คืือ พระรััศมีี ๖ ประการ ที่่�ซ่่านออกจากพระวรกายของพระพุุทธเจ้้า ได้แ้ ก่่
๑. นีีละ สีีเขียี วเหมืือนดอกอััญชััน
๒. ปีีตะ สีีเหลืืองเหมืือนหรดาลทอง
๓. โลหิิตะ สีแี ดงเหมืือนแสงตะวัันอ่อ่ น
๔. โอทาตะ สีีขาวเหมืือนแผ่น่ เงิิน
๕. มััญเชฐะ สีีแสดเหมืือนดอกหงอนไก่่
๖. ประภััสสระ สีีเลื่่�อมพรายเหมืือนแก้้วผลึกึ
มาถึงึ สมััยสร้้างพระพุุทธรูปู ฉััพพรรณรัังสีนี ี้้�เรียี กกัันว่า่ ‘ประภามณฑล’ คืือ พระรััศมีที ี่่พ�ุ่�งขึ้�นจากเบื้้อ� งพระเศียี รที่่เ� ป็็น
รูปู กลมรีีขึ้�นข้้างบนนั่่น� เอง
พอพระพุุทธเจ้้าเสด็็จเข้้ามาใกล้้ อาชีีวกจึึงได้้เห็็นที่่�มาของรััศมีี พอเห็็นก็็เกิิดความสนใจจึึงเข้้าไปทููลถามพระพุุทธเจ้้า
ว่่า ใครเป็น็ พระศาสดาของพระพุุทธเจ้า้ พอพระพุทุ ธเจ้้าตรััสว่า่ พระองค์ไ์ ม่ม่ ีศี าสดาผู้้เ� ป็็นครูสู อน พระพุทุ ธองค์์เป็น็ สยััมภูู คืือ
ผู้้�ตรััสรู้�ธรรมด้้วยพระองค์เ์ อง อาชีีวกได้้ฟัังแล้ว้ แสดงอาการสองอย่า่ งคืือสั่�นศีรี ษะและแลบลิ้น� แล้ว้ เดินิ หลีีกพระพุุทธเจ้้าไป

เราเป็น็ ผู้้�ครอบงำ��ธรรมทั้้�งปวง รู้ธ� รรมทั้้�งปวง อันั ตัณั หาและทิฏิ ฐิไิ ม่ฉ่ าบทาแล้้วในธรรมทั้้�งปวง ละธรรมเป็น็ ไปในภููมิิสาม
ได้้หมด พ้้นแล้้วเพราะความสิ้�นไปแห่่งตััณหา เราตรััสรู้�ยิ่�งเองแล้้ว จะพึึงอ้้างใครเล่่า อาจารย์์ของเราไม่่มีี คนเช่่นเราก็็
ไม่่มีี บุุคคลเสมอเหมืือนเราก็็ไม่่มีี ในโลกกัับทั้้�งเทวโลก เพราะเราเป็็นพระอรหัันต์์ในโลก เราเป็็นศาสดาหาศาสดาอื่�นยิ่�ง
กว่่ามิิได้้ เราผู้�้เดีียว เป็็นพระสััมมาสััมพุุทธะ เราเป็็นผู้้�เย็็นใจ ดัับกิิเลสได้้แล้้ว เราจะไปเมืืองในแคว้้นกาสีี เพื่่�อประกาศ
ธรรมจัักรให้้เป็น็ ไป เราจะตีีกลองประกาศอมตธรรมในโลกอันั มืืด เพื่่�อให้้สัตั ว์ไ์ ด้้ธรรมจัักษุ.ุ

(วิ.ิ มหา. ๔/๑๑/๑๓)

159



๓๕

ถึงึ ป่า่ อิสิ ิปิ ตนะ เบญจวััคคีีย์เ์ ห็น็ แต่่ไกล

นััดกัันว่่าจะไม่่ต้้อนรัับ แต่แ่ ล้ว้ ก็็กลัับใจ

พระพุทุ ธเจ้า้ เสด็็จไปถึงึ ป่่าอิสิ ิิปตนมฤคทายวัันในเย็็นวัันเดียี วกััน ที่่�ว่า่ นี้้�ว่า่ ตามวัันเวลาที่่�ระบุุไว้้ใน หนัังสืือปฐมสมโพธิิ
ขณะนี้้�พวกเบญจวััคคีีย์์ ซึ่�่งมีีโกณฑััญญะเป็็นหััวหน้้ากำำ�ลัังสนทนากัันอยู่่� เรื่่�องที่่�สนทนากัันก็็เกี่�ยวกัับพระพุุทธเจ้้า
โดยตรงว่่า นัับตั้้�งแต่่ผละหนีีจากพระพุุทธเจ้้ามาก็็นานแล้้ว ป่่านนี้้�จะประทัับอยู่ �ที่ �ไหน จะทรงระลึึกถึึงพวกตนอยู่่�หรืือหาไม่่
ทัันใดเบญจวััคคียี ์ท์ ั้ง้� ๕ คืือ โกณฑัญั ญะ วััปปะ ภััททิยิ ะ อััสสชิิ และมหานามะ ก็เ็ ห็น็ พระฉััพพรรณรัังสีีสว่า่ งรุ่�งเรืืองมาแต่ไ่ กล
เมื่�อ่ เหลียี วแลลำำ�แสงพระรััศมี ี ก็็เห็็นพระพุทุ ธเจ้้ากำ�ำ ลัังเสด็็จดำ�ำ เนินิ มา ทั้�ง้ ๕ จึึงนััดหมายกัันว่า่ จะไม่ร่ ัับเสด็จ็ พระพุุทธเจ้า้ และ
จะไม่่ถวายความเคารพ คืือจะไม่่ลุกุ ขึ้�นออกไปรัับบาตรและจีวี ร จะปูแู ต่อ่ าสนะถวายให้ป้ ระทัับนั่่�ง จะไม่ถ่ วายบัังคม แต่่ต่า่ งจะ
นั่่�งอยู่�เฉยๆ ทำำ�เป็็นไม่รู่้�ไม่ส่ นใจว่่าพระพุุทธเจ้้าเสด็จ็ มา
แต่่ครั้้�นพอพระพุุทธเจ้้าเสด็็จมาถึึงจริิง เบญจวััคคีีย์์ทั้้�งหมดต่่างลืืมนััดหมายกัันเสีียสิ้�น เพราะต่่างก็็ลุุกขึ้�นรัับเสด็็จ
ถวายบัังคมและรัับบาตรและจีวี รด้้วยความเคารพอย่่างแต่่ก่อ่ นเคยทำำ�มา ผิิดแต่ว่ ่่า เวลาทั้�ง้ ๕ กราบทูลู พระพุทุ ธเจ้า้ นั้้�น ได้้ใช้้
ถ้้อยคำ�ำ ที่่พ� วกตนไม่่เคยใช้้มาก่่อนเท่า่ นั้น�้ เบญจวััคคีีย์์ใช้้ โวหารเรีียกพระพุุทธเจ้า้ ว่า่ ‘อาวุุโส โคดม’ คำ�ำ ท้า้ ย คืือ โคดม หมายถึึง
ชื่่อ� ตระกูลู ของพระพุทุ ธเจ้้า ส่่วนอาวุโุ ส เป็็นคำ�ำ เดียี วกัับที่่ค� นไทยเรานำำ�มาใช้ใ้ นภาษาไทย ผิิดแต่่หมายต่า่ งกัันในทางตรงกัันข้้าม
ภาษาไทยใช้แ้ ละหมายกัับผู้้�สูงอายุแุ ละคุุณวุฒุ ิิ แต่่ภาษาบาลีีใช้้เรียี กบุคุ คลผู้้�อ่อนทั้ง้� วััยและวุฒุ ิ ิ คืือเป็น็ คำ�ำ ที่่�ผู้้ใ� หญ่ใ่ ช้เ้ รียี กผู้้�น้อ้ ย
‘อาวุุโส’ จึึงเท่่ากัับคำำ�ว่า่ ‘คุณุ ’ ในภาษาไทย พระพุทุ ธเจ้้าตรััสเตืือนสติเิ บญจวััคคีีย์ว์ ่า่ เคยใช้้โวหารนี้้�กัับพระองค์์มาก่่อนหรืือไม่่
เมื่่�อเบญจวััคคีีย์ไ์ ด้้สติิ พระพุุทธเจ้า้ จึงึ ตรััสเล่่าเรื่�่องให้ฟ้ ัังว่่า พระองค์ไ์ ด้้บรรลุคุ วามเป็น็ พระพุทุ ธเจ้้าแล้้ว ที่่�เสด็็จมาที่่�นี่่ก� ็เ็ พื่�่อจะ
มาแสดงธรรมโปรดนั้้น� เอง
เรื่�องพระปััญจวััคคียี ์์
[๑๒] ครั้�้งนั้้�น พระผู้้�มีพระภาคเสด็็จจาริิกโดยลำำ�ดัับถึึงป่่าอิิสิิปตนะมฤคทายวััน แขวงเมืืองพาราณสีี เสด็็จเข้้าไปทาง
สำ�ำ นัักพระปััญจวััคคีีย์์. พระปััญจวััคคีีย์์ ได้้เห็็นพระผู้้�มีีพระภาคเสด็็จมาแต่่ไกล แล้้วได้้นััดหมายกัันและกัันว่่า ท่่านทั้�้งหลาย
พระสมณะโคดมนี้้�เป็็นผู้้�มักมาก คลายความเพีียร เวีียนมาเพื่่�อความเป็็นคนมัักมากกำำ�ลัังเสด็็จมา พวกเราไม่่พึึงอภิิวาท ไม่่พึึง
ลุุกขึ้�นต้้อนรัับพระองค์์ ไม่่พึึงรัับบาตรจีีวรของพระองค์์ แต่่พึึงวางอาสนะไว้้ ถ้้าพระองค์์ปรารถนาก็็จัักประทัับนั่่�ง ครั้�้นพระผู้�้
มีีพระภาคเสด็็จเข้้าไปถึึงพระปััญจวััคคีีย์์ พระปััญจวััคคีีย์์นั้�้นไม่่ตั้�้งอยู่�ในกติิกาของตน ต่่างลุุกขึ้�นต้้อนรัับพระผู้้�มีีพระภาค รููป
หนึ่่�งรัับบาตรจีีวรของพระผู้้�มีพระภาค รููปหนึ่่�งปููอาสนะ รููปหนึ่่�งจััดหาน้ำ�ำ�ล้้างพระบาท รููปหนึ่่�งจััดตั้�้งตั่ �งรองพระบาท รููปหนึ่่�ง
นำำ�กระเบื้้�องเช็็ดพระบาทเข้า้ ไปถวาย พระผู้้�มีพระภาค ประทัับนั่่�งบนอาสนะ ที่่�พระปััญจวััคคียี ์์จััดถวาย แล้้วทรงล้า้ งพระบาท
ฝ่่ายพระปััญจวััคคีีย์์เรีียกพระผู้้�มีพระภาคโดยระบุุพระนาม และใช้้คำ�ำ ว่า่ “อาวุุโส” เมื่อ่� พระปัญั จวััคคียี ์์กล่่าวอย่่างนั้�น้ แล้้ว พระ
ผู้้�มีพระภาคได้้ตรััสห้า้ มพระปัญั จวััคคียี ์์ว่่า ดูกู รภิกิ ษุุทั้�้งหลาย พวกเธออย่า่ เรียี กตถาคตโดยระบุชุ ื่�อ่ และอย่า่ ใช้ค้ ำำ�ว่า่ “อาวุุโส”
ดููกรภิิกษุุทั้�้งหลาย ตถาคตเป็็นอรหัันต์์ตรััสรู้�เองโดยชอบ พวกเธอจงเงี่�ยโสตสดัับ เราได้้บรรลุุอมตธรรมแล้้ว เราจะสั่�งสอนจะ

161

แสดงธรรม พวกเธอปฏิบิ ััติิอยู่่�ตามที่่เ� ราสั่ง� สอนแล้้ว ไม่ช่ ้า้ สัักเท่า่ ไรจัักทำำ�ให้แ้ จ้ง้ ซึ่ง�่ คุุณอัันยอดเยี่ย� ม อัันเป็็นที่่�สุดุ แห่่งพรหมจรรย์์
ที่่ก� ุลุ บุตุ รทั้้�งหลายออกจากเรืือนบวชเป็็นบรรพชิิตโดยชอบ ต้อ้ งการนั้้�นด้ว้ ยปัญั ญาอัันยิ่ง� ด้ว้ ยตนเองในปัจั จุบุ ัันเข้้าถึงึ อยู่�
เมื่่�อพระผู้้�มีีพระภาคตรััสอย่่างนี้้�แล้้ว พระปััญจวััคคีีย์์ได้้ทููลค้้านพระผู้้�มีีพระภาคว่่า อาวุุโสโคดม แม้้ด้้วยจริิยานั้้�น แม้้ด้้วย
ปฏิิปทานั้�้น แม้้ด้้วยทุุกกรกิิริิยานั้้�น พระองค์์ก็็ยัังไม่่ได้้บรรลุุอุุตตริิมนุุสสธรรม อัันเป็็นความรู้้�ความเห็็นพิิเศษอย่่างประเสริิฐ
อย่่างสามารถ ก็็บััดนี้้�พระองค์์เป็็นผู้้�มักมาก คลายความเพียี รเวีียนมา เพื่่อ� ความเป็็นคนมัักมาก ไฉนจัักบรรลุุอุตุ ตริิมนุสุ สธรรม
อัันเป็็นความรู้้�ความเห็็นพิิเศษอย่่างประเสริิฐอย่่างสามารถได้้เล่่า เมื่่�อพระปััญจวััคคีีย์์กราบทููลอย่่างนี้้�แล้้ว พระผู้้�มีีพระภาค
ตรััสว่่า ดููกรภิิกษุุทั้้�งหลาย ตถาคตไม่่ใช่่เป็็นคนมัักมาก ไม่่ได้้เป็็นคนคลายความเพีียร ไม่่ได้้เวีียนมาเพื่�่อความเป็็นคนมัักมาก
ดููกรภิิกษุุทั้�้งหลาย ตถาคตเป็็นอรหัันต์์ ตรััสรู้�เองโดยชอบ พวกเธอจงเงี่�ยโสตสดัับเราได้้ บรรลุุอมตธรรมแล้้ว เราจะสั่�งสอน
จะแสดงธรรม พวกเธอปฏิิบััติิอยู่่�ตามที่่�เราสั่�งสอนแล้้ว ไม่่ช้้าสัักเท่่าไร จัักทำำ�ให้้แจ้้งซึ่�่งคุุณอัันยอดเยี่�ยม อัันเป็็นที่่�สุุดแห่่ง
พรหมจรรย์์ที่่�กุุลบุุตรทั้�้งหลาย ออกจากเรืือนบวชเป็็นบรรพชิิตโดยชอบต้้องการนั้้�นด้้วยปััญญาอัันยิ่�งด้้วยตนเองในปััจจุุบัันเข้้า
ถึึงอยู่ �
แม้้ครั้้ง� ที่่�สอง พระปััญจวััคคียี ์ไ์ ด้้ทููลค้า้ นพระผู้้�มีพระภาคว่า่ ...
แม้้ครั้้�งที่่�สอง พระผู้้�มีพระภาคก็็ได้ต้ รััสว่่า ...
แม้้ครั้ง�้ ที่่�สาม พระปัญั จวััคคียี ์์ได้ท้ ูลู ค้า้ นพระผู้้�มีพระภาคว่่า อาวุโุ สโคดม แม้้ด้ว้ ยจริิยานั้�้น แม้้ด้ว้ ยปฏิิปทานั้น้� แม้้ด้้วย
ทุกุ กรกิิริิยานั้�้น พระองค์ก์ ็็ยัังไม่่ได้้บรรลุ ุ อุตุ ตริิมนุสุ สธรรม อัันเป็็นความรู้้�ความเห็น็ พิิเศษอย่่างประเสริิฐอย่่างสามารถ ก็็บััดนี้้�
พระองค์์เป็็นผู้้�มักมาก คลายความเพีียร เวียี นมาเพื่�อ่ ความเป็็นคนมัักมาก ไฉนจัักบรรลุอุ ุุตตริิมนุุสสธรรม อัันเป็็นความรู้้�ความ
เห็น็ พิเิ ศษอย่่างประเสริิฐ อย่า่ งสามารถได้เ้ ล่่า เมื่่อ� พระปัญั จวััคคีีย์ก์ ราบทููลอย่่างนี้้�แล้้ว พระผู้้�มีพระภาคได้ต้ รััสว่า่ ดูกู รภิิกษุุทั้ง�้
หลาย พวกเธอยัังจำ�ำ ได้้หรืือว่่า ถ้้อยคำ�ำ เช่่นนี้้�เราได้้เคยพููดแล้้วในปางก่่อนแต่่กาลนี้้� พระปััญจวััคคีีย์์กราบทููลว่่า คำำ�นี้้�ไม่่เคยได้้
ฟังั เลย พระพุุทธเจ้า้ ข้้า พระผู้้�มีพระภาคตรััสว่่า ดููกรภิิกษุทุ ั้�้งหลาย ตถาคตเป็น็ อรหัันต์ ์ ตรััสรู้�เองโดยชอบ พวกเธอจงเงี่ย� โสต
สดัับ เราได้้บรรลุอุ มตธรรมแล้ว้ เราจะสั่�งสอน จัักแสดงธรรม พวกเธอปฏิิบััติอิ ยู่่�ตามที่่เ� ราสั่ง� สอนแล้้ว ไม่ช่ ้้าสัักเท่่าไร จัักทำำ�ให้้
แจ้้งซึ่�่งคุุณอัันยอดเยี่�ยม อัันเป็็นที่่�สุุดแห่่งพรหมจรรย์์ที่่�กุุลบุุตรทั้�้งหลายออกจาก เรืือนบวชเป็็นบรรพชิิตโดยชอบต้้องการนั้�้น
ด้้วยปัญั ญาอัันยิ่ง� ด้้วยตนเองในปัจั จุบุ ัันเข้้าถึงึ อยู่� พระผู้้�มีพระภาคทรงสามารถให้้พระปััญจวััคคียี ์ ์ ยินิ ยอมได้แ้ ล้ว้ ลำำ�ดัับนั้้�นพระ
ปััญจวััคคีีย์์ ได้้ยอมเชื่�่อฟังั พระผู้้�มีพระภาค เงี่�ยโสตสดัับตั้ง�้ จิติ เพื่อ่� รู้�ยิ่�ง

162

แสดงปฐมเทศนา

เทวฺ เม ภกิ ขฺ เว อนตฺ า ปพพฺ ชเิ ตน น เสวติ พพฺ า. โย จายํ กาเมสุ กามสขุ ลลฺ กิ านโุ ยโค หโี น
คมโฺ ม โปถชุ ชฺ นโิ ก อนรโิ ย อนตถฺ สหฺ โิ ต โย จายํ อตตฺ กลิ มถานโุ ยโค ทกุ โฺ ข อนรโิ ย
อนตถฺ สหฺ โิ ต เอเต เต ภกิ ขฺ เว อโุ ภ อนเฺ ต อนปุ คมมฺ มชฌฺ มิ า ปฏปิ ทา ตถาคเตน
อภสิ มพฺ ทุ ธฺ า จกขฺ กุ รณี าณกรณี อปุ สมาย อภิ ฺ าย สมโฺ พธาย นพิ พฺ านาย สวํ ตตฺ ต.ิ

ดกู รภกิ ษทุ ง้ั หลาย ทส่ี ดุ สองอยา งนอ้ี นั บรรพชติ ไมค วรเสพ คอื การประกอบตนใหพ วั พนั ดว ยกามสขุ ในกามทง้ั
หลาย เปน ธรรมอนั เลว เปน ของชาวบา น เปน ของปถุ ชุ น ไมใ ชข องพระอรยิ ะ ไมป ระกอบดว ยประโยชน ๑ การ
ประกอบความเหนด็ เหนอ่ื ยแกต น เปน ความลำบาก ไมใ ชข องพระอรยิ ะ ไมป ระกอบดว ยประโยชน ๑ ดกู รภกิ ษุ
ทง้ั หลาย ปฏปิ ทาสายกลาง ไมเ ขา ไปใกลท ส่ี ดุ สองอยา งนน้ั นน่ั ตถาคตไดต รสั รแู ลว ดว ยปญ ญาอนั ยง่ิ ทำดวงตาให

เกดิ ทำญาณใหเ กดิ ยอ มเปน ไปเพอ่ื ความสงบ เพอ่ื ความรยู ง่ิ เพอ่ื ความตรสั รู เพอ่ื นพิ พาน
ว.ิ มหา. ๔/๑๓/๑๗



๓๖

สำำ�แดงปฐมเทศนาธััมมจัักรกัปั ปวัตั นสููตร

โปรดเบญจวัคั คียี ์์ ให้้ได้้ดวงตาเห็็นธรรม

วัันที่่�พระพุุทธเจ้า้ กำ�ำ ลัังทรงแสดงธรรม ‘ปฐมเทศนา’ ดัังที่่�เห็น็ อยู่�ในภาพนั้�้นคืือ วัันขึ้น� ๑๕ ค่ำ��ำ เดืือน ๘ เป็็นรุ่�งขึ้�นหลััง
จากเสด็็จมาถึึงและพบเบญจวััคคียี ์์ คืือ วัันอาสาฬหบูชู านั่่�นเอง ผู้้�ฟัังธรรมมีี ๕ คน ที่่� เรีียกว่่า ‘เบญจวััคคียี ์์’ เรื่่อ� งที่่พ� ระพุุทธเจ้า้
ทรงแสดงเป็น็ เรื่อ่� งเกี่�ยวกัับทรงปฏิิเสธสิ่�งที่่ค� น คืือนัักบวช สมััยนั้้น� นิิยมทำ�ำ กััน คืือ เรื่�อ่ งทรมานตนให้้ลำ�ำ บากและการปล่อ่ ยชีีวิิต
ไปตามความใคร่่ ทรงปฏิเิ สธว่า่ ทั้�้งสองทางนั้น�้ พระองค์์เคยทรงผ่่านและทรงทดลองมาแล้้ว ไม่ใ่ ช่ท่ างตรััสรู้�เลย แล้้วทรงแนะนำำ�
ทางสายกลางที่่�เรีียกว่า่ ‘มััชฌิิมาปฏิปิ ทา’ คืือปฏิบิ ััติดิ ีีปฏิบิ ััติิตามมรรค ๘ ที่่�กล่่าวโดยย่อ่ คืือ ศีีล สมาธิแิ ละปััญญา
เมื่่�อพระพุุทธเจ้้านิิพพานแล้้ว พระสาวกรุ่�นทำำ�สัังคายนาตั้้�งชื่่�อเรื่�่องเทศน์์กััณฑ์์ที่่�พระพุุทธเจ้้าทรงแสดงครั้้�งแรกนี้้�ว่่า ‘
ธััมมจัักกััปปวััตตนสูตู ร’ หรืือเรียี กโดยย่่อว่่าธรรมจัักร โดยเปรียี บเทีียบการแสดงธรรมของพระพุุทธเจ้า้ ครั้้�งนี้้ว� ่่า เหมืือนพระเจ้้า
จัักรพรรดิิทรงขัับจัักรหรืือรถศึึกแผ่่พระบรมเดชานุุภาพ ต่่างแต่จ่ ัักรหรืือรถศึึกของพระพุุทธเจ้า้ เป็น็ ธรรมหรืือธรรมจัักร
พอแสดงธรรมกััณฑ์์นี้้�จบลง โกณฑััญญะผู้้�หััวหน้้าเบญจวััคคีีย์์ได้้เกิิดดวงตาเห็็นธรรม คืือ ได้้บรรลุุ เป็็นพระโสดาบััน
พระพุุทธเจ้้าจึึงเปล่่งอุุทานด้้วยความเบิิกบานพระทััย เมื่่�อเห็็นโกณฑััญญะได้้ฟัังธรรมแล้้วสำำ�เร็็จมรรคผลที่่�แม้้จะเป็็นขั้้�นต่ำ�ำ� “
อััญญาสิิ วตโภ โกณฑัญั โญ ฯลฯ” แปลว่า่ “โอ! โกณฑััญญะ ได้้รู้�แล้ว้ ได้ส้ ำ�ำ เร็จ็ แล้้ว” ตั้้ง� แต่่นั้�น้ มา ท่่านโกณฑััญญะจึงึ มีคี ำำ�หน้า้
ชื่�อ่ เพิ่่�มขึ้�นว่า่ ‘อััญญาโกณฑััญญะ’
โกณฑััญญะฟัังธรรมจบแล้้ว ได้้ทููลขอบวชเป็็นพระภิิกษุุ พระพุุทธเจ้้าจึึงทรงประทานอนุุญาตให้้ท่่านบวชด้้วยพระ
ดำำ�รััสรัับรองเพีียงว่า่ “เธอจงเป็น็ ภิิกษุุมาเถิดิ ธรรมอัันเรากล่่าวดีีแล้ว้ เธอจงประพฤติิพรหมจรรย์์เพื่อ�่ ทำ�ำ ที่่ส� ุุดทุกุ ข์โ์ ดยชอบเถิิด”
พระวาจานั้้น� แลได้เ้ ป็็นอุุปสมบทของท่า่ น ส่่วนอีกี ๔ ที่่�เหลืือ นอกนั้้�น ต่อ่ มาได้ส้ ำ�ำ เร็็จและได้้บวชเช่่นเดียี วกัับพระโกณฑััญญะ

ภิิกษุุ ท. ! มีสีิ่�งที่่�แล่่นดิ่่ง� ไปสุุดโด่ง่ อยู่� ๒ สิ่�ง ที่่บ� รรพชิติ ไม่ค่ วรข้้องแวะด้้วยสิ่�งที่่�แล่่นดิ่่�งไปสุดุ โด่ง่ นั้้น� คืืออะไร ? คือื การ
ประกอบตนพััวพัันอยู่�ด้ วยความใคร่่ในกามทั้้�งหลาย. อัันเป็็นการกระทำ�ำ ที่่�ยัังต่ำำ�� เป็็นของชาวบ้้าน เป็็นของคนชั้้�นบุุถุุชน
ไม่่ใช่่ของพระอริิยเจ้้า ไม่่ประกอบด้้วยประโยชน์์; และการประกอบความเพีียรในการทรมานตนให้้ลำ�ำ บาก อัันนำำ�มาซึ่่�ง
ความทุกุ ข์์ ไม่ใ่ ช่ข่ องพระอริิยเจ้้า ไม่ป่ ระกอบด้้วยประโยชน์์; สองอย่่างนี้้แ� ล.
ภิิกษุุ ท.! ข้้อปฏิบิ ัตั ิเิ ป็็นทางสายกลาง ที่่ไ� ม่ด่ ิ่่�งไปหาสิ่�งสุุดโต่ง่ ๒ อย่่างนั้้น� เป็น็ ข้้อปฏิบิ ัตั ิิที่่ต� ถาคตได้้ตรััสรู้�เฉพาะแล้้ว เป็น็
ข้้อปฏิบิ ััติทิ ำำ�ให้้เกิิดจัักษุุ เป็็นข้้อปฏิบิ ัตั ิทิ ำ�ำ ให้้เกิดิ ญาณ เป็น็ ไปเพื่่�อความสงบ เพื่่�อความรู้�อัันยิ่�ง เพื่่�อความตรััสรู้�พร้้อม เป็็น
ไปเพื่่�อนิิพพาน.

(วิิ. มหา. ๔/๑๓/๑๗/, สํํ. มหา. ๑๙/๑๖๖๔/๕๒๘ ตรััสแก่ภ่ ิิกษุุป๎๎ญจวัคั คียี ์์ ที่่อ� ิสิ ิปิ ตนมฤคทายวันั )
(พุุทธทาสภิิกขุุ : พุทุ ธประวััติจิ ากพระโอษฐ์์ หน้้า ๒๔๗)

165



๓๗

ยสกุลุ บุตุ รหน่่ายสมบัตั ิิ เดิินไปสู่่�ป่่าอิิสิิปตนะ

พบพระพุุทธองค์ท์ รงแสดงธรรมโปรด

พระพุุทธเจ้้าพร้้อมด้้วยพระอริิยสาวกทั้้�ง ๕ เสด็็จจำ�ำ พรรษาอยู่�ที่�ป่่าอิิสิิปตนมฤคทายวััน หรืือสถานที่่�ทรงแสดงธรรม
ซึ่่ง� นัับเป็็นพรรษาที่่ห� นึ่่ง� ตอนนี้้ย� ัังมิิได้้เสด็จ็ ไปโปรดใครที่่�ไหนอีกี เพราะย่า่ งเข้้าหน้้าฝน แต่่มีกี ุลุ บุตุ รผู้้�หนึ่่�งนามว่า่ ‘ยส’ มาเฝ้า้
ยสกุุลบุุตรเป็็นลููกชายเศรษฐีีในเมืืองพาราณสีี บิิดามารดาสร้้างปราสาทเปลี่�ยนฤดููให้้อยู่� ๓ หลััง แต่่ละหลัังมีีนางบำ�ำ เรอเฝ้้า
ปรนนิิบััติิจำำ�นวนมาก เที่่�ยงคืืนหนึ่่�งยสกุุลบุุตรตื่่�นขึ้�นมาเห็็นนางบำ�ำ เรอนอนสลบไสลด้้วยอาการที่่�น่่าเกลีียด (ท้้องเรื่่�องเหมืือน
ตอนก่่อนพระพุทุ ธเจ้้าเสด็็จออกบรรพชา) ก็เ็ กิดิ นิพิ พิิทาคืือความเบื่่�อหน่า่ ย ยสกุุลบุตุ รจึงึ แอบหนีจี ากบ้า้ นคนเดีียวยามดึึกสงััด
เดิินมุ่�งหน้า้ ไปทางป่่าอิสิ ิปิ ตนมฤคทายวััน พลางบ่่นไปตลอดทางว่่า “อุุปััททูตู ััง วต อุุปสััคคััง วต” แปลให้้ ภาษาไทยว่่า “เฮอ!
วุ่�นวายจริงิ ! เฮอ! อึดึ อััดขััดข้้องจริิง!” หมายถึงึ ความร้อ้ นรุ่�มกลุ้�มใจ
ขณะนั้�้นมีีเสีียงดัังตอบออกมาจากชายป่่าว่่า “โน อุปุ ััททููตััง โน อุปุ สััคคััง” (ที่่น� ี่่�ไม่่มีคี วามวุ่�นวาย ที่่�นี่่� ไม่ม่ ีคี วามอึดึ อััด
ขััดข้้อง) เป็็นพระดำ�ำ รััสตอบของพระพุุทธเจ้้านั่่�นเองตอนที่่�กล่่าวนี้้� เป็็นเวลาจวนย่ำ�ำ�รุ่่�งแล้้ว พระพุุทธเจ้้ากำำ�ลัังเสด็็จจงกรมอยู่�
จงกรมคืือการเดิินกลัับไปกลัับมา เป็็นการบริหิ ารร่่างกายให้ห้ ายเมื่�่อยขบและบรรเทาความง่่วง เป็น็ ต้้น
พระพุุทธเจ้้าตรััสบอกยสกุุลบุุตรว่่า “เชิิญเข้้ามาที่่�นี่่�แล้้วนั่่�งลงเถิิด เราจะแสดงธรรมให้้ฟััง” ยสกุุลบุุตรจึึงเข้้าไปกราบ
แทบพระบาทพระพุุทธเจ้้าแล้้วนั่่�งลง พระพุุทธเจ้้าตรััสพระธรรมเทศนาให้้ฟััง ฟัังจบแล้้ว ยสกุุลบุุตรได้้บรรลุุสำำ�เร็็จเป็็นพระ
อรหัันต์์ แล้ว้ จึึงทููลขอบวชเป็็นพระภิิกษุกุ ัับพระพุุทธเจ้า้ ยสกุุลบุตุ รบวชแล้้วไม่น่ านได้ม้ ีีสหายรุ่�นราวคราวเดียี วกัับท่า่ นอีกี ๕๔
คน รู้้�ข่่าวก็็ออกบวชตามได้้มาเฝ้้าพระพุุทธเจ้้า ได้้ฟัังธรรมแล้้วได้้สำ�ำ เร็็จอรหัันต์์เช่่นเดีียวพระยสกุุลบุุตร ตกลงภายในพรรษาที่่�
หนึ่่�งของพระพุทุ ธเจ้า้ ได้้มีีพระอรหัันต์์เกิดิ ขึ้้�นในโลกทั้้�งหมด ๖๑ องค์ด์ ้ว้ ยกััน

167



๓๘

เสด็็จไปหาชฎิิลอุุรุุเวลกัสั สป ขอพัักในโรงไฟ

ชฎิลิ บอกว่า่ มีีนาคร้้าย ก็็ไม่ท่ รงฟััง

ออกพรรษาแล้้ว ล่่วงมาจนถึึงวัันขึ้�น ๑๕ ค่ำ��ำ เดืือน ๑๒ พระพุุทธเจ้้าได้้ทรงประชุุมพระสาวก ๖๐ รููปที่่�ป่่าอิิสิิปตน
มฤคทายวััน พระสาวกเหล่า่ นี้้ล� ้ว้ นเป็็นพระอรหัันต์ท์ ั้้�งสิ้�น วััตถุปุ ระสงค์ท์ ี่่พ� ระพุุทธเจ้้าทรงจััดประชุมุ พระสาวกดัังกล่า่ วนี้้ � ก็เ็ พื่�อ่
จััดส่่งพระสาวกออกไปประกาศพระศาสนาตามเมืืองต่่างๆ ในการประชุุมนี้้� พระพุทุ ธเจ้า้ ทรงมีพี ระพุุทธเจ้า้ ดำำ�รััสปราศรััยว่า่ “
ภิกิ ษุุทั้ง้� หลาย! เราหลุุดพ้น้ แล้้วจากบ่่วงเครื่อ�่ งผูกู มััดทั้้ง� ปวงแล้้ว แม้พ้ วกท่า่ นทุกุ รูปู ก็เ็ หมืือนกััน ขอพวกท่่านจงจาริิกไปประกาศ
พระศาสนาในชนบทต่่างๆ เพื่่�อยัังประโยชน์์และความสุุขให้้เกิิดแก่่คนเป็็นอัันมาก จงแยกกัันไปแห่่งละรููป จงแสดงธรรมชั้�้น
เบื้้�องต้้น ชั้้�นกลาง และชั้น�้ สูงู อัันบริสิ ุุทธิ์ท� ี่่�เราได้้ประกาศไว้้แล้ว้ ภิิกษุทุ ั้�้งหลาย! คนในโลกนี้้ท� ี่่ม� ีกี ิเิ ลสบางเบา แต่ม่ ีสี ติิปัญั ญาที่่�พอ
จะฟัังธรรมรู้�เรื่อ่� งนั้้�นมีอี ยู่� แต่่เพราะเหตุทุ ี่่�คนเหล่า่ นั้น้� ไม่ม่ ีโี อกาสที่่�จะได้้ฟัังธรรม จึงึ เสื่่อ� มจากคุณุ ความดีที ี่่�จะพึึงได้ร้ ัับ พวกท่า่ น
ไปกัันเถิิด แม้้เราก็จ็ ะไปยัังตำ�ำ บลอุรุ ุุเสานานิคิ ม เพื่�อ่ ประกาศพระศาสนา”
รุ่�งขึ้�นวัันแรม ๑ ค่ำ�ำ� เดืือน ๑๒ พระสาวก ๖๐ รููป จึึงต่่างแยกย้า้ ยกัันออกไปประกาศพระศาสนาตามพระดำ�ำ รััสของ
พระพุุทธเจ้้า ส่่วนพระพุุทธเจ้้าเสด็็จกลัับมายัังตำำ�บลอุุรุุเวลาเสนานิิคม ซึ่่�งเคยเป็็นสถานประทัับตรััสรู้� แล้้วพระพุุทธเจ้้าเสด็็จ
โดยลำ�ำ พัังพระองค์์ไปยัังสำ�ำ นัักของนัักบวชใหญ่่แห่่งหนึ่่�งซึ่�่งเรีียกว่่า ‘ชฎิิลสามพี่่�น้้อง’ ชฎิิลผู้้�พี่�ชายใหญ่่ชื่่�อ ‘อุุรุุเวลกััสสป’ มีี
สาวกบริิวาร ๕๐๐ คน ตั้�้งอาศรมบำำ�เพ็็ญพรตบููชาไฟอยู่�ริมฝั่�งแม่่น้ำ��ำ เนรััญชราตอนเหนืือ น้้องชายคนกลางชื่่�อ ‘นทีีกััสสป’ มีี
บริิวาร ๓๐๐ และน้้องชายคนเล็็กชื่่�อ ‘คยากััสสป’ มีีบริวิ าร ๒๐๐ ตั้�้งอาศรมอยู่่�คนละแห่่ง ที่่�คุ้�งน้ำ�ำ�ทางใต้ถ้ ััดลงมา
พระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปยัังสำำ�นัักของผู้้�พี่�ชายใหญ่่ก่่อน ทรงพบหััวหน้้าชฎิิล แล้้วตรััสขอที่่�พััก หััวหน้้าชฎิิลบอก
พระพุุทธเจ้้าว่่ามีีอยู่�แห่่งเดียี วคืือโรงบููชาไฟ แต่ใ่ นที่่�นั้�น้ มีพี ญานาคใหญ่อ่ าศััย พิษิ ร้้ายกาจนััก

ภิิกษุุ ท.! เราเป็น็ ผู้พ้� ้้นแล้้วจากบ่่วงทั้้�งปวง ทั้้�งที่่เ� ป็็นของทิิพย์์และเป็น็ ของมนุษุ ย์,์ แม้้พวกเธอทั้้�งหลาย ก็็พ้้นแล้้วจากบ่ว่ ง
ทั้้�งปวง ทั้้ง� ที่่เ� ป็็นของทิิพย์์และของมนุษุ ย์์. ภิิกษุุ ท. ! พวกเธอ ท. จงเที่่�ยวจาริิกไปเพื่่อ� ประโยชน์์เพื่่อ� ความสุขุ แก่ม่ หาชน
เพื่่�อความเอ็น็ ดูแู ก่โ่ ลก; เพื่่�อประโยชน์์ เพื่่�อความเกื้อ� กูลู เพื่่�อความสุขุ แก่เ่ ทวดาและมนุษุ ย์์ ท., อย่่าไปทางเดีียวกันั ถึึงสอง
รููป. ภิิกษุุ ท.! พวกเธอจงแสดงธรรมให้้งดงามในเบื้้�องต้้น ให้้งดงามในท่่ามกลาง ให้้งดงามในที่่�สุุดลงรอบ, จงประกาศ
พรหมจรรย์์ให้้เป็็นไปพร้้อมทั้้�งอรรถะทั้้�งพยััญชนะ ให้้บริิสุุทธิ์์�บริิบููรณ์์สิ้�นเชิิง : สััตว์์ทั้้�งหลายที่่�เป็็นพวกมีีธุุลีีในดวงตาแต่่
เล็ก็ น้้อยก็ม็ ีอี ยู่�. สัตั ว์์พวกนี้้� ย่่อมเสื่�อมจากคุุณที่่�ควรได้้ เพราะไม่่ได้้ฟัังธรรม, สัตั ว์ผ์ ู้้�รู้ท� ั่่ว� ถึึงธรรม จัักมีเี ป็น็ แน่.่ ภิิกษุุ ท.! แม้้
เราเอง ก็็จักั ไปสู่่�ตำ�ำ บลอุรุ ุเุ วลาเสนานิิคม เพื่่�อแสดงธรรม.

(วิ.ิ มหา. ๔/๓๒/๓๙. ตรััสแก่พ่ ระอรหันั ต์์ ๖๐ รููป ชุุดแรกที่่อ� ิสิ ิิปตนมิคิ ทายวันั )
(พุุทธทาสภิกิ ขุุ : พุทุ ธประวััติจิ ากพระโอษฐ์์ หน้้า ๒๔๓)

169



๓๙

ทรงทรมานนาคราชร้า้ ย ขดกายพญานาคใส่่บาตร

ให้้ชฎิลิ ดูู ชฎิลิ ก็ย็ ัังไม่เ่ ลื่่�อมใส

ชฎิิลสามพี่่�น้้อง โดยเฉพาะอุุรุุเวลกััสสปผู้้�พี่�ชายใหญ่่เป็็นหััวหน้้านัักบวชที่่�ชาวเมืืองราชคฤห์์นัับถืือมาก ท่่านผู้้�นี้�
ประกาศตนเป็็นผู้�้วิิเศษเป็็นพระอรหัันต์บ์ ำำ�เพ็ญ็ พรตบูชู าไฟ เมื่่�อพระพุทุ ธเจ้้าเสด็จ็ ไปถึงึ และตรััสขอพัักอาศััยในโรงไฟ ซึ่่�งพวก
ชฎิลิ ถืือว่่าเป็น็ สถานศัักดิ์ส� ิทิ ธิ์� และเป็็นอัันตรายแก่่ผู้้�จะไปอยู่�อาศััยภายในโรงไฟ เพราะมีีพญานาคหรืือพญางูใู หญ่่มีีพิิษร้้ายกาจ
อาศััยอยู่�ในนั้น�้ ชฎิลิ จึงึ นึึกในใจว่า่ พระพุุทธเจ้า้ ทรงอวดดีที ี่่�ไม่่กลััวอัันตราย
ตามท้้องเรื่�่องในปฐมสมโพธิิกล่่าวว่่า เมื่่�อพระพุุทธเจ้้าเสด็็จเข้้าไปประทัับภายในโรงไฟ พญานาคก็็มีีจิิตขึ้้�งเคีียดทุุกข
โทมนััส คืือ โกรธมาก จึึงพ่่นพิิษใส่่พระพุุทธเจ้้า พระพุุทธเจ้้าเสด็็จเข้้าเตโชกสิินสมาบััติิ (หมายถึึง การเข้้าฌานชนิิดหนึ่่�ง ซึ่�่ง
บัันดาลให้้เกิิดเปลวไฟขึ้ �นจากกายได้้) พิิษของพญานาคและเปลวเพลิิงจากเตโชกสิินของพระพุุทธเจ้้าได้้บัังเกิิดขึ้้�นเป็็นแสงแดง
สว่า่ งดุุจเผาผลาญโรงเพลิงิ นั้้�นให้เ้ ป็น็ ภััสมธุลุ ีี (แหลกละเอีียด) พวกชฎิลิ ได้้เห็น็ แสงเพลิิงนั้�น้ ก็ป็ ริวิ ิติ กว่่า พระสมณะรูปู นี้้(� หมาย
ถึึงพระพุุทธเจ้้า)เห็น็ ทีีจะวอดวายด้ว้ ยพิษิ พญานาค คราวนี้้�เป็น็ แน่่
ปฐมสมโพธิิว่า่ “ครั้้�นล่ว่ งราตรีรีุ่�งเช้้า พระสััพพััญญููเจ้้าก็็ยัังเดชแห่่งพญานาค ให้อ้ ัันตรธานหาย บัันดาลให้้นาคนั้น้� ขนด
กายลงในบาตร แล้้วทรงสำ�ำ แดงแก่่อุรุ ุเุ วลกััสสป ตรััสบอกว่า่ นาคนี้้ส�ิ้�นฤทธิ์�ด้ว้ ยเดชตถาคต...”

171



๔๐

วัันหนึ่่ง� ฝนตกหนักั น้ำำ�� ท่ว่ ม แต่่ไม่ท่ ่ว่ มที่่ป� ระทับั

ชฎิลิ เห็น็ อัศั จรรย์์จึึงทููลขอบรรพชา

การที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จมาโปรดชฎิิลสามพี่่�น้้องดัังได้้บรรยายไว้้แล้้ว ก็็เพราะนัักบวชสามพี่่�น้้องนี้้�เป็็นคณาจารย์์ใหญ่่ที่่�
คนเคารพนัับถืือมากในสมััยนั้�้น การให้้นัักบวชที่่�มีีอิิทธิิพลทางความนัับถืือมากได้้หัันมานัับถืือพระองค์น์ ั้้�น เป็็นนโยบายสำำ�คััญ
ของพระพุุทธเจ้้าในการประกาศพระพุุทธศาสนาซึ่่�งเป็็นศาสนาที่่�เพิ่่�งเกิิดใหม่่ เพราะถ้้าปราบนัักบวชที่่�มีีอิิทธิิพลมากลงได้้เสีีย
แล้้ว การประกาศพระศาสนาของพระองค์์ก็็ง่่ายขึ้ �นและจะได้้ผลรวดเร็ว็
พระพุุทธเจ้้าจึึงเสด็็จมาสำ�ำ นัักของชฎิิลสามพี่่�น้้องซึ่�่งตั้้�งตนว่่าเป็็นอรหัันต์์ และพระองค์์ได้้ทรงทรมาน คืือ การแสดง
หรืือพิิสููจน์์ให้้เห็็นว่่าพวกชฎิิลไม่่ใช่่พระอรหัันต์์อย่่างที่่�อ้้าง คุุณธรรมใดๆ ที่่�พวกชฎิิลถืือว่่าพวกตนมีีและว่่าวิิเศษ พระพุุทธเจ้้า
ก็็ทรงแสดงให้้เห็็นว่่าหาเป็็นเช่่นนั้�้นไม่่ ที่่�ถืือว่่าพญางููใหญ่่มีีพิิษร้้ายกาจพระองค์์ก็็จัับขดลงในบาตรเสีีย เมื่่�อเกิิดอุุทกภััยน้ำ��ำ ท่่วม
ใหญ่่ พวกชฎิิลเข้้าใจว่า่ พระพุทุ ธเจ้้าจมน้ำ�ำ�ตายเสีียแล้ว้ ต่่างลงเรืือพายมาดู ู ก็็เห็น็ พระพุทุ ธเจ้า้ เดิินจงกรมอยู่่�ภายใต้ท้ ้้องน้ำ�ำ�
ปฐมสมโพธิิว่่า พระพุทุ ธเจ้า้ ทรงใช้เ้ วลากลัับใจพวกชฎิิลอยู่�ถึึงสองเดืือนจึงึ สำ�ำ เร็จ็ โดยชฎิลิ ผู้้�หััวหน้้าคณาจารย์ใ์ หญ่่ คืือ
อุุรุุเวลกััสสป เกิิดความสัังเวชสลดใจว่่าตนมิิใช่่พระอรหัันต์์อย่่างที่่�เคยหลงเข้้าใจผิิด ทั้�้งนี้้�ด้้วยพุุทธานุุภาพที่่�พระพุุทธเจ้้าทรง
แสดงให้้ประจัักษ์์เห็็นได้้ หััวหน้้าชฎิิลจึึงลอยเครื่่�องบริิขารและเครื่่�องบููชาไฟทิ้้�งลงในแม่่น้ำำ�� เนรััญชรา แล้้วกราบแทบพระบาท
พระพุุทธเจ้้า ขอบวชยอมเป็็นพระสาวก ฝ่่ายน้้องชายอีีกสองคน ที่่�ตั้้�งอาศรมอยู่�คุ้�งน้ำำ�� ทางใต้้ลงไป เห็็นบริิขารพี่่�ชายลอยมาก็็
จำำ�ได้้ นึึกว่า่ อัันตรายเกิดิ แก่่พี่่�ชายตนก็็พากัันมาดูู ทั้�ง้ สองได้้ทราบเรื่�่องโดยตลอด ก็็ยอมตนเป็็นพระสาวกทั้ง้� สิ้�น พระพุทุ ธเจ้า้ ได้้
ทรงแสดงธรรมโปรดชฎิลิ ทั้้ง� หมดได้้สำ�ำ เร็็จเป็็นพระอรหัันต์์ พระพุทุ ธเจ้า้ เลยมีีนัักบวชเป็น็ พระสาวกเพิ่่�มขึ้น� ใหม่อ่ ีกี ๑,๐๐๐ รููป

173



๔๑

พระอุรุ ุุเวลกััสสปประกาศตนเป็็นพุทุ ธสาวก

ต่่อหน้้าพระเจ้า้ พิิมพิสิ าร ณ สวนตาลหนุ่่�ม

เมื่่�อพระพุุทธเจ้้าทรงปราบนัักบวชสามสำ�ำ นัักสามพี่่�น้้องให้้สิ้�นพยศคืือหมดทิิฐิิมานะที่่�ว่่าตนเป็็นพระอรหัันต์์ลง
ราบคาบจนยอมเป็็นพระสาวกแล้้ว ก็็ทรงดำ�ำ เนินิ นโยบายในการประกาศพระศาสนาขั้น�้ ต่่อไป คืือเสด็็จเข้า้ เมืืองราชคฤห์์
ราชคฤห์์เป็น็ เมืืองหลวงของแคว้้นมคธและแคว้น้ อัังคะ ในสมััยนั้้น� มีผี ู้้�คนมาก มีีพระราชาผู้เ้� ป็น็ ใหญ่ ่ คืือ พระเจ้า้ พิิมพิิ
สารปกครอง พระราชาพระองค์์นี้้�เคยทรงพบพระพุุทธเจ้้าครั้้�งหนึ่่�งเมื่่�อตอนก่่อนตรััสรู้�ดังได้้เคยบรรยายไว้้แล้้ว พระพุุทธเจ้้า
พร้้อมด้้วยพระสาวกที่่�แต่่ก่่อนเป็็นพวกชฎิิลครองหนัังเสืือ แต่่มาบััดนี้้�เป็็นพระภิิกษุุครองจีีวรจำ�ำ นวนหนึ่่�งพัันรููป เสด็็จไปถึึง
อุทุ ยานนอกเมืืองที่่เ� รีียกว่า่ ลััฏฐิวิ ััน หรืือสวนตาลหนุ่่�ม แล้ว้ เสด็จ็ พัักที่่น� ี่่�
พวกชาวเมืืองแตกตื่่�นกัันมากเมื่่�อรู้้�ข่่าวว่่า มีีคณะนัักบวชศาสนาใหม่่ โดยมีีพระสมณโคดมพระพุุทธเจ้้าเข้้ามาถึึง
ชานเมืือง จึงึ ออกไปเฝ้้ากัันล้น้ หลาม แม้พ้ ระเจ้า้ พิมิ พิสิ ารก็็แสดงไปเฝ้้าพระพุุทธเจ้า้ ด้้วย ชาวเมืืองที่่�มาเฝ้า้ พระพุุทธเจ้้ามีีอาการ
กิิริยิ าแตกต่่างกััน บ้้างไหว้ ้ บ้้างนั่่ง� เฉย บ้้างแนะนำำ�ตนเองว่่าอยู่�ในวรรณะและตระกููลอะไร แต่ม่ ีเี ป็็นจำ�ำ นวนมากที่่�สงสััยไม่่อาจ
ทราบได้้ว่่า ระหว่่างพระพุทุ ธเจ้า้ กัับอุรุ ุุเวลกััสสป ผู้เ�้ ป็็นหััวหน้้าชฎิลิ ที่่�เคยมีีชื่อ�่ เสียี งใครเป็็นศาสดา และใครเป็็นสาวก ต่่างสงสััย
กัันนัักหนา
เพื่อ่� ตััดข้อ้ สงสััยนี้้� พระพุุทธเจ้้าจึงึ ตรััสถามอุุรุุเวลกััสสปถึึงเหตุุผลที่่�ละทิ้้�งลััทธิิเดิมิ ที่่�เคยปฏิบิ ััติอิ ยู่่� ท่า่ นได้ก้ ราบทููลดัังๆ
ต่่อหน้้าฝููงชนว่่า ไร้้สาระไม่่ใช่่ทางพ้้นทุุกข์์ ว่่าแล้้วก็็ลุุกขึ้�นกราบแทบพระบาทพระพุุทธเจ้้า แสดงให้้ชาวเมืืองเห็็นว่่า ใครเป็็น
พระศาสดา ชาวเมืืองเห็็นแล้้วต่า่ งทึ่่ง� และอััศจรรย์์ใจมาก
เมื่่�อชาวเมืืองสงบแล้้ว พระพุุทธเจ้า้ จึึงทรงแสดงธรรม เมื่อ่� จบลง ชาวเมืืองจำำ�นวนมากประกาศตนเป็น็ พุุทธศาสนิิกชน
อีกี จำำ�นวนหนึ่่�งรวมทั้้�งพระเจ้า้ พิิมพิิสารด้้วยได้ส้ ำำ�เร็็จโสดาบััน

175



๔๒

พระเจ้า้ พิมิ พิิสารเลื่่อ� มใส

ทรงหลั่่�งน้ำำ�� ถวายวัดั เวฬุวุ ันั เป็น็ ปฐมสังั ฆาราม

เมื่�่อพระเจ้้าพิิมพิิสาร ราชาแห่่งแคว้้นมคธ ได้ท้ รงฟัังธรรมพระพุทุ ธเจ้้าจบลง และได้้ทรงบรรลุโุ สดาแล้้ว ก็็เสด็็จลุุกขึ้น�
อภิวิ าทแทบพระบาทพระพุุทธเจ้้า ทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้าพร้้อมด้้วยพระสาวกหนึ่่�งพัันรููป เสด็็จไปเสวยที่่�พระราชนิิเวศน์์ใน
วัันรุ่�งขึ้�น พระพุุทธเจ้้าทรงรัับคำ�ำ ทููลอาราธนาด้้วยพระอาการดุุษณีี นั่่�นเป็็นธรรมเนีียมการรัับนิิมนต์์ของพระพุุทธเจ้้าและพระ
สงฆ์ส์ มััยนั้�้น ถ้้าดุุษณีหี รืือนิ่่ง� แปลว่่า รัับได้ ้ ถ้า้ รัับไม่่ได้้ เช่น่ มีคี นทููลอาราธนาว่า่ ขอให้เ้ สด็จ็ ไปรัับบาตรที่่บ� ้า้ นของตนแห่่งเดียี ว
ตลอดพรรษานี้้� พระพุุทธเจ้้าจะตรััสว่่า “คน ในโลกนี้้ใ� ครๆ ก็อ็ ยากทำ�ำ บุุญกัับเราทั้้�งนั้้น� จะผูกู ขาดไม่่ได้้หรอก” อย่่างนี้้แ� ปลว่่ารัับ
นิิมนต์ไ์ ม่่ได้้ หรืือไม่่รัับ
รุ่�งขึ้�น พระพุทุ ธเจ้า้ เสด็จ็ จากสวนตาลหนุ่่�ม เข้า้ ไปในพระราชนิเิ วศน์ข์ องพระเจ้า้ พิิมพิิสาร เจ้า้ พนัักงานที่่�ได้้ตระเตรีียม
อาหารบิิณฑบาตรไว้้พร้้อมแล้้ว พระเจ้้าพิิมพิิสารได้้ทรงถวายอาหารแก่่พระพุุทธเจ้้าและพระสงฆ์์สาวก เมื่่�อพระพุุทธเจ้้าเสวย
แล้้ว และพระสงฆ์ท์ ั้้�งนั้�น้ ก็ฉ็ ัันอิ่�มกัันทั่่�วแล้ว้ พระเจ้า้ พิมิ พิิสารจึึงเสด็็จเข้้าไปใกล้พ้ ระพุทุ ธเจ้้า ประทัับนั่่ง� ณ ที่่ค� วรข้า้ งหนึ่่�ง แล้้ว
ทรงมีพี ระราชดำำ�รััสทูลู พระพุทุ ธเจ้้าว่า่ ที่่�สวนตาลหนุ่่�ม เป็น็ สถานที่่�อยู่�ห่่างไกลเมืืองและทุุรกัันดารมาก ไม่่สะดวกแก่ก่ ารไปมา
แล้้วมีีพระราชดำำ�รััสว่่า พระราชอุุทยาน สวนไม้้ไผ่่ หรืือเวฬุุวัันของพระองค์์ตั้�้งอยู่�ไม่่ใกล้้ไม่่ไกลจากตััวเมืืองนััก ไปมาสะดวก
กลางวัันไม่พ่ ลุกุ พล่า่ นด้้วยผู้้�คน กลางคืืนสงบสงััด สมควรเป็็นที่่�ประทัับอยู่่�ของพระพุุทธเจ้า้ และพระสงฆ์์
เมื่่�อพระพุุทธเจ้้าทรงรัับด้้วยพระอาการดุุษณีี พระเจ้้าพิิมพิิสารจึึงทรงหลั่่�งน้ำ�ำ� จากพระเต้้าลงบนพระหััตถ์์พระพุุทธเจ้้า
ถวายเวฬุุวนารามให้้เป็็นวััดพระพุทุ ธศาสนาแห่่งแรกในโลก
ปฐมสมโพธิิว่่า “กาลเมื่่�อพระสััพพััญญููทรงรัับพระเวฬุุวัันเป็็นอารามครั้้�งนั้้�นอัันว่่า มหาปฐพีีดลก็็วิิกลกััมปนาท ดุุจรู้้�
ประสาทสาธุุการว่่า มููลที่่�ตั้้ง� พระพุทุ ธศาสนา หยั่่�งลงในพื้้น� พสุธุ า กาลบััดนี้้�”

(พระเจ้้าพิิมพิิสาร) ...ได้้ทรงพระราชดำำ�ริิต่่อไปว่่า สวนเวฬุุวัันของเรานี้้�แล ไม่่ไกลไม่่ใกล้้จากบ้้านนััก สะดวกด้้วยการ
คมนาคม ควรที่่�ประชาชนผู้้�ต้้องประสงค์์จะพึึงเข้้าไปเฝ้้าได้้ กลางวัันไม่่พลุุกพล่่าน กลางคืืนเงีียบสงััด เสีียงไม่่กึึกก้้อง
ปราศจากลมแต่่ชนที่่�เข้้าออก ควรเป็็นที่่�ประกอบกิจิ ของผู้�ต้ ้้องการที่่�สงัดั และควรเป็น็ ที่่�หลีกี เร้้นอยู่่�ตามสมณวิสิ ััย ผิิฉะนั้้�น
เราพึึงถวายสวนเวฬุุวัันแก่่ภิิกษุุสงฆ์์มีีพระพุุทธเจ้้าเป็็นประมุุข ดัังนี้้�. ลำำ�ดัับนั้้�น จึึงทรงจัับพระสุุวรรณภิิงคาร ทรงหลั่่�ง
น้ำำ�� น้้อมถวายแด่่พระผู้�้มีีพระภาค ด้้วยพระราชดำ�ำ รััสว่่า หม่่อมฉัันถวายสวนเวฬุุวัันนั่่�นแก่่ภิิกษุุสงฆ์์ มีีพระพุุทธเจ้้าเป็็น
ประมุุข พระพุทุ ธเจ้้าข้้า. พระผู้�้มีีพระภาคทรงรับั อารามแล้้ว. และทรงชี้้�แจงให้้พระเจ้้าพิิมพิิสารจอมเสนามคธราช ทรง
เห็น็ แจ้้ง สมาทาน อาจหาญ ร่า่ เริิง ด้้วยธรรมีีกถา แล้้วเสด็็จลุกุ จากที่่�ประทับั เสด็จ็ กลัับ. ต่อ่ มา พระองค์์ทรงทำ�ำ ธรรมีกี ถา
ในเพราะเหตุเุ ป็น็ เค้้ามููลนั้้�น แล้้วรับั สั่่ง� กะภิกิ ษุทุ ั้้�งหลายว่่า ดูกู รภิกิ ษุทุ ั้้�งหลาย เราอนุญุ าตอาราม.

(วิิ. มหา. ๔/๖๓/๕๖. ทรงเทศนาโปรดพระเจ้า้ พิิมพิิสาร ครั้ง� เสด็จ็ พระนครราชคฤห์์ครั้ง� แรก)

177



๔๓

ท้า้ วเธอทรงบำำ�เพ็ญ็ กุศุ ลให้้พระญาติทิ ี่เ่� กิิดเป็็นเปรต

เปรตทั้้�งหลายต่า่ งโมทนารัับส่่วนบุุญ

ในภาพที่่� ๔๒ จะเห็็นพระเจ้้าพิิมพิิสารทรงหลั่่�งน้ำ�ำ� จากพระเต้า้ ลงบนพระหััตถ์์ของพระพุุทธเจ้้า การหลั่่�งน้ำ��ำ ในที่่น� ี้้�เรีียก
ว่า่ ตามภาษาสามััญว่่า ‘กรวดน้ำำ�� ’ หรืือเรียี กเป็น็ คำำ�ศััพท์ว์ ่่า ‘อุุททิิโสทก’ แปลว่า่ กรวดน้ำำ��มอบถวายใช้้ในกรณีีเมื่�่อถวายของใหญ่่
โตที่่ไ� ม่อ่ าจยกประเคนใส่ม่ ืือพระได้้เช่น่ ที่ด� ินิ และวััด เป็น็ ต้น้ ส่ว่ นการกรวดน้ำ��ำ ของพระเจ้า้ พิมิ พิสิ ารในภาพนี้้เ� รียี กว่า่ ‘ทัักษิโิ ณทก’
แปลว่่า กรวดน้ำ��ำ แผ่่ส่่วนกุุศลแก่่คนตาย ใช้้ในกรณีีที่่�จะมอบสิ่�งหนึ่่�งสิ่�งใดแก่่ผู้้�หนึ่่�งผู้�้ใดซึ่�่งเป็็นผู้้�รับอีีกเหมืือนกััน ผิิดแต่่ว่่าสิ่�งที่่�
ให้ม้ องไม่เ่ ห็็นตััวตน เพราะเป็น็ บุุญกุศุ ล ผู้้�รับก็ม็ องไม่เ่ ห็็น เพราะเป็น็ คนที่่�ตายไปแล้ว้ พิิธีีนี้้เ� ป็น็ ที่่�นิิยมกัันอยู่�ในเมืืองไทย เวลา
ทำำ�บุุญทุกุ วัันนี้้�
ภาพที่่�เห็็นนี้้�เป็็นการบำำ�เพ็็ญพระราชกุุศลครั้้�งที่่�สองของพระเจ้้าพิิมพิิสาร เมื่่�อครั้้�งแรกพระเจ้้าพิิมพิิสารไม่่ได้้ทรงอุุทิิศ
ส่่วนกุุศลให้้แก่่พระญาติิที่่�ล่่วงลัับไปแล้้ว ปฐมสมโพธิิจึึงว่่า ในคืืนวัันนั้้�นพวกเปรตซึ่�่งเคยเป็็นพระญาติิของพระเจ้้าพิิมพิิสารได้้
ส่่งเสีียงอื้อ� อึึงขึ้น� ในพระราชนิเิ วศน์ ์ ที่่แ� สดงให้้เห็็นก็ม็ ี ี ตามนิยิ ายธรรมบทเล่่าว่่า เปรตเหล่่านี้้�เมื่่�อครั้ง้� ยัังเป็น็ มนุุษย์์ เคยลัักลอบ
(หรืือจะเรีียกอย่่างทุุกวัันนี้้�ว่า่ คอรััปชั่�นก็ไ็ ด้้) กินิ ของที่่ค� นเขานำำ�มาถวายสงฆ์ ์ ตายแล้้วตกนรก แล้้วมาเป็น็ เปรต และมาคอยรัับ
ส่่วนบุญุ ที่่พ� ระเจ้้าพิมิ พิสิ ารอุทุ ิิศให้้ แต่เ่ มื่่�อผิดิ หวัังจึึงประท้ว้ งดัังกล่า่ ว
พระเจ้้าพิิมพิิสารจึึงเสด็็จไปเฝ้้าพระพุุทธเจ้้าในวัันรุ่�งขึ้�น ทููลถามทราบความแล้้ว จึึงทรงบำ�ำ เพ็็ญพระราชกุุศลถวาย
อาหารและจีีวรแก่่พระพุทุ ธเจ้้าและพระสงฆ์ใ์ นวัันรุ่�งขึ้�นอีีกต่อ่ มา แล้้วทรงหลั่่ง� น้ำ�ำ� อุทุ ทิิโสทกว่่า อิิทััง โน ญาตีนี ััง โหตุุ แปลว่า่
“ขอกุุศลผลบุุญครั้�้งนี้้�จงไปถึึงญาติิพี่่�น้้องของข้้าพเจ้้าด้้วยเทอญ” เปรตเหล่่านี้้�จึึงต่่างได้้รัับกุุศลผลบุุญกัันทั่่�วหน้้า และพ้้นจาก
ความทุุกข์์ทรมานที่่�ได้ร้ ัับอยู่่� คำ�ำ ว่า่ “อิิทััง โน ญาตีีนััง โหตุุ” ได้ก้ ลายเป็็นบทกรวดน้ำำ�� อุทุ ิศิ ส่ว่ นกุศุ ลให้ค้ นตายที่่�คนไทยใช้อ้ ยู่�ใน
ปััจจุุบััน

179



๔๔

พระโมคคััลลาน์์ สารีบี ุุตร อัคั รสาวกซ้้าย-ขวา

มาทููลขอบรรพชาเป็็นเอหิิภิกิ ขุุ

ภาพที่่เ� ห็น็ คืือ พระโมคคััลลาน์์ สารีีบุตุ ร กำ�ำ ลัังบวชกัับพระพุุทธเจ้้าที่่�วััดเวฬุวุ ััน กรุุงราชคฤห์์ ก่่อนบวช ทั้้�งสองบวชเป็น็
ปริิพาชกในฐานะเป็็นศิิษย์์สาวกของสญชััย สญชััยเป็็นศาสดาปริิพาชกที่่�มีีชื่�่อเสีียงมากผู้้�หนึ่่�งในแคว้้นมคธ มีีลููกศิิษย์์และคน
นัับถืือมาก โมคคััลลาน์์ สารีีบุุตร เคยอยู่�ที่�นี่่�เพื่่�อศึึกษาหาความรู้�ทางพ้้นทุุกข์์ แต่่ครั้้�นศึึกษาจบแล้้วเห็็นว่่ายัังไม่่ใช่่ทางพ้้นทุุกข์์
จึงึ ลาอาจารย์ส์ ญชััยออกแสวงหาความรู้�ใหม่ต่ ่่อไป แล้้วจึึงมาพบพระอััสสชิิในเมืืองราชคฤห์์
พระอััสสชิิเป็็นรููปหนึ่่�งในคณะพระปัญั จวััคคียี ์์ ที่่�พระพุุทธเจ้า้ ทรงส่่งออกไปประกาศพระศาสนา ท่่านทราบว่่าเวลานั้�้น
พระพุทุ ธเจ้้าเสด็จ็ มาประทัับอยู่�ที่�เมืืองราชคฤห์ ์ ท่่านจึงึ เดิินทางเพื่่�อมาเฝ้้าพระพุทุ ธเจ้้าที่่�นั่่�น ระหว่า่ งทางมาได้พ้ บพระสารีีบุตุ ร
ซึ่�่งขณะนั้�้นเรีียกว่่า ‘อุุปติิสสปริิพาชก’ พระสารีีบุุตรเห็็นกิิริิยาท่่าทางพระอััสสชิิน่่าเลื่�่อมใสจึึงเข้้าไปสนทนาถามถึึงทางปฏิิบััติิ
และผู้้�เป็็นพระศาสดา เมื่อ�่ ได้ฟ้ ังั ก็ช็ อบใจ ภายหลัังจากนั้�้นจึึงกลัับมาชวนสหาย คืือ โมคคััลลาน์์ หรืือ ‘โกลิติ ปริพิ าชก’ ก็เ็ รียี กไป
เฝ้า้ พระพุทุ ธเจ้้า พร้อ้ มด้้วยปริพิ าชกบริวิ ารที่่�ติิดตามมาอีีก ๒๕๐ คน
ครั้้�งนั้้�น สารีีบุุตร โมคคััลลานะ ได้้พากัันเข้้าไปเฝ้้าพระผู้้�มีีพระภาค ครั้้�นถึึงแล้้วได้้ซบเศีียรลงที่่�พระบาทของผู้้�มีีพระ
ภาค แล้้วทููลขอบรรพชาอุุปสมบทต่่อพระผู้้�มีพระภาคว่่า ขอพวกข้้าพระพุุทธเจ้้า พึึงได้้บรรพชา พึึงได้้อุุปสมบทในสำำ�นัักพระ
ผู้้�มีพระภาค พระพุทุ ธเจ้้าข้า้ พระผู้้�มีพระภาคตรััสว่า่ พวกเธอจงเป็น็ ภิิกษุุมาเถิดิ ดัังนี้้� แล้ว้ ได้้ตรััสต่่อไปว่่า ธรรมอัันเรากล่่าว
ดีีแล้้ว พวกเธอจงประพฤติพิ รหมจรรย์์เพื่่�อทำำ�ที่่ส� ุุดทุกุ ข์โ์ ดยชอบเถิิด พระวาจานั้�้นแลได้้เป็็นอุุปสมบทของท่่านผู้้�มีอายุุเหล่่านั้้�น
คนทั้ง�้ หมดได้้เป็็นผู้�้ทรงบาตรจีีวรอัันสำำ�เร็จ็ ด้ว้ ยฤทธิ์� ราวกะว่่าพระเถระ ๑๐๐ พรรษา ภายหลัังบวชแล้้วไม่น่ าน ท่่านทั้้ง� สองได้้
ปฏิิบััติธิ รรมจนสำำ�เร็็จอรหัันต์์ ได้้เป็็นกำ�ำ ลัังสำ�ำ คััญในการประกาศ พระศาสนาช่ว่ ยพระพุุทธเจ้า้ มากที่่�สุดุ พระพุุทธเจ้า้ จึึงทรงตั้้ง�
ท่า่ นทั้ง�้ สองให้้ดำ�ำ รงตำ�ำ แหน่่งพระอััครสาวก พระสารีบี ุตุ รเป็็นพระอััครสาวกฝ่่ายขวา พระโมคคััลลาน์ฝ์ ่่ายซ้า้ ย ว่า่ อย่า่ งสามััญ ก็็
เท่่ากัับเป็็นมืือขวามืือซ้้ายของพระพุุทธเจ้้านั่่�นเอง ท่่านทั้้�งสองนี้้�นิิพพานก่่อนพระพุุทธเจ้้าไม่่กี่�เดืือน พระสารีีบุุตรนิิพพานด้้วย
โรคประจำำ�ตััว ส่่วนพระโมคคััลลาน์์ถูกู อัันธพาลจากคนในศาสนาอื่่�น(เดีียรถียี ์์) จ้้างมาฆ่า่

ธรรมเหล่่าใดเกิดิ แต่่เหตุุ พระตถาคตทรงแสดงเหตุแุ ห่ง่ ธรรมเหล่า่ นั้้�น และความดัับแห่่งธรรมเหล่่านั้้�น พระมหาสมณะ มีี
ปกติิทรงสั่ �งสอนอย่่างนี้้�.

(วิ.ิ มหา. ๔/๖๕/๕๗. พระอััสสชิิเถระแสดงธรรมแด่ส่ ารีบี ุตุ รปริพิ าชก)

ภิกิ ษุุ ท.! สารีบี ุุตรเป็็นบััณฑิติ มีีปัญั ญามาก มีปี ัญั ญาแน่่นหนา มีปี ัญั ญาให้้เกิิดความร่่าเริงิ ใจ มีีปัญั ญาไว มีปี ัญั ญาแก่ก่ ล้้า
มีปี ััญญาเครื่อ� งเจาะแทงกิิเลส. ภิกิ ษุุ ท.! สารีีบุตุ รเห็น็ แจ้้งซึ่�่งวิิปััสสนาในธรรมตามลำ�ำ ดับั ชั่่ว� เวลากึ่ง� เดืือน. ภิกิ ษุุ ท.! ใน
เรื่�องนั้้น� นี้้เ� ป็็นเรื่�องแห่ง่ การเห็น็ แจ้้งในธรรมตามลำ�ำ ดัับของสารีบี ุุตร

(ม. อุ.ุ ๑๔/๑๕๔/๑๑๖. ทรงยกย่อ่ งพระสารีบี ุุตรในฐานะธรรมโอรส)
(พุทุ ธทาสภิิกขุุ : พุทุ ธประวััติจิ ากพระโอษฐ์์ หน้้า ๓๔๒)

181



๔๕

พระพุทุ ธองค์ท์ รงประทานโอวาทปาฏิิโมกข์์

แก่่พระอรหัันต์์สงฆ์์ในวัันเพ็็ญมาฆบููชา

ภายหลัังพระโมคคััลลาน์์ สารีีบุตุ ร บวชแล้้วไม่่นาน พระพุุทธเจ้า้ ได้้ทรงประชุุมพระสาวกขึ้�นในวัันเพ็็ญกลางเดืือนสาม
ที่่�พระเวฬุวุ นาราม เมืืองราชคฤห์์ โดยมีีพระพุทุ ธเจ้า้ ทรงเป็น็ ประธาน การประชุุมพระสาวกครั้�้งนี้้� ผู้้�นับถืือศาสนาพุทุ ธในสมััย
ก่่อนต่่อมาเห็น็ เป็็นเหตุุการณ์์ที่่�มีคี วามสำ�ำ คััญมาก จึึงกำำ�หนดถืือวัันนี้้�เป็็นวัันสำ�ำ คััญทางพระพุทุ ธศาสนาวัันหนึ่่ง� ที่่�เรีียกกัันอยู่่�ทุุก
วัันนี้้ว� ่า่ ‘วัันมาฆบูชู า’ การประชุุมพระสาวกของพระพุุทธเจ้้าครั้ง�้ นี้้� แปลกกว่่าทุุกคราวที่่�มีอี ยู่�ในสมััยพุทุ ธกาล คืือ พระสาวกมีี
จำำ�นวน ๑,๒๕๐ รููป แต่ล่ ะรูปู แต่ล่ ะองค์์ ล้ว้ นบวชกัับพระพุุทธเจ้้า มีีพระอุปุ ัชั ฌาย์อ์ งค์์เดีียวกััน คืือพระพุุทธเจ้า้ ล้ว้ นเป็น็ พระ
อรหัันต์์ ต่่างมาประชุุมโดยไม่่ได้้นััดหมาย และพระพุุทธเจ้า้ ทรงแสดงโอวาทปาติโิ มกข์์ในที่่�ประชุุม การประชุุมพระสาวกครั้ง�้ นี้้�
จึึงเรียี ก อีีกอย่่างหนึ่่ง� ตามลัักษณะแปลก ๔ ประการนี้้ว� ่่า ‘จาตุรุ งคสัันนิบิ าต’
ในเวลานั้�น้ กรุุงราชคฤห์เ์ ป็น็ ศูนู ย์์กลางของศาสนาพุทุ ธ พระพุุทธเจ้้าประทัับอยู่�ที่น� ี่่� บรรดาพระสาวกแยกย้้ายกัันออก
ไปประกาศพระศาสนา ต่่างได้้ทราบว่่าเวลานั้้�นพระพุุทธเจ้้ากำำ�ลัังเสด็็จประทัับอยู่�ที่�กรุุงราชคฤห์์ เมื่่�อเสร็็จกิิจประกาศพระ
ศาสนาจึงึ ต่่างจาริกิ มาเฝ้้า เมื่�่อมาพร้้อมหน้า้ มากตั้้�งพัันกว่า่ พระพุุทธเจ้า้ จึึงประชุุมพระสาวกแสดงโอวาทปาติโิ มกข์์
‘โอวาทปาติิโมกข์’์ คืือ หลัักการโดยสรุปุ ของศาสนาพุทุ ธ มีที ั้้ง� หลัักคำ�ำ สอนและหลัักการปกครองคณะสงฆ์์ มีีทั้�ง้ หมด
๑๓ ข้้อด้ว้ ยกััน เช่น่ เป็็นต้น้ ว่า่ ศาสนาพุทุ ธสอนว่่า ละชั่ว� ทำำ�ดีี ทำำ�จิติ บริิสุุทธิ์ � สุุดยอดของคำำ�สอนอยู่�ที่�นิพิ พาน ดัับกิเิ ลสพ้้นทุกุ ข์์
และเป็น็ พระเป็น็ ต้อ้ งสำำ�รวม กินิ อยู่�พอประมาณ อดทน ไม่่กล่า่ วร้า้ ยป้้ายสีีคนอื่่�น ไม่่เบียี ดเบีียนคนอื่น�่
สมััยที่่�กล่่าวนี้้� พระพุุทธเจ้้ายัังไม่่ทรงบััญญััติิวิินััยปกครอง เพราะความเสีียหายยัังไม่่เกิิดจึึงทรงวางหลัักปกครองสงฆ์์
ไว้้แต่่โดยย่่อ เทีียบให้้เห็็นคืือเมืืองไทยสมััยไม่่กี่�ปีีมานี้้� ไม่่มีีรััฐธรรมนููญปกครองราชอาณาจัักร แต่่มีีธรรมนููญเป็็นหลัักปกครอง
แทน ธรรมนููญนี้้�เทีียบได้้กัับโอวาทปาติิโมกข์์ ส่่วนรััฐธรรมนููญปกครองราชอาณาจัักร ก็็เทีียบได้้กัับวิินััยพุุทธบััญญััติิทั้�้งหมดที่่�
พระพุทุ ธเจ้า้ ทรงบััญญััติขิึ้น� ในเวลาต่่อมา

ขัันติิคืือความทนทาน เป็็นตบะอย่่างยิ่�ง พระพุุทธเจ้้าทั้้�งหลายตรััสว่่า พระนิิพพานเป็็นธรรมอย่่างยิ่�ง ผู้้�ทำำ�ร้้ายผู้้�อื่�น ผู้�้
เบีียดเบีียนผู้้�อื่�น ไม่่ชื่่�อว่่าเป็็นบรรพชิิต ไม่่ชื่่�อว่่าเป็็นสมณะเลย, การไม่่ทำำ�บาปทั้้�งสิ้�น การยัังกุุศลให้้ถึึงพร้้อม การทำำ�จิิต
ของตนให้้ผ่อ่ งใส นี้้�เป็น็ คำ�ำ สั่่ง� สอนของพระพุทุ ธเจ้้าทั้้ง� หลาย
การไม่ก่ ล่่าวร้้าย ๑ การไม่ท่ ำ�ำ ร้้าย ๑ ความสำำ�รวมในพระปาติโิ มกข์์ ๑ ความเป็น็ ผู้้�รู้ป� ระมาณในภัตั ตาหาร ๑ ที่่�นอนที่่�นั่่�ง
อันั สงััด ๑ การประกอบความเพีียรในอธิจิ ิติ ๑ หกอย่า่ งนี้้� เป็น็ คำ�ำ สั่่ง� สอนของพระพุุทธเจ้้าทั้้�งหลาย ฯ

(ที.ี มหา. ๑๐/๕๔/๔๐)

183



๔๖

เสด็็จไปโปรดพระญาติทิ ี่ก่� รุงุ กบิลิ พััสดุ์์�

พระญาติผิ ู้ �ใหญ่่ถืือว่่าสููงอายุุไม่่ถวายบัังคม

ตลอดเวลา ๖ ปีีกว่า่ คืือ นัับตั้�้งแต่่เสด็จ็ ออกบวช ตรััสรู้� และประกาศพระศาสนาในแคว้้นมคธ จนมีีพระสาวกและคน
นัับถืือมาก พระพุุทธเจ้้ายัังมิิได้้เสด็็จกลัับกรุุงกบิิลพััสดุ์�เป็็นครั้้�งแรก เพื่�่อโปรดพระประยููรญาติิตามคำำ�อาราธนาของพระสุุทโธ
ทนะพุุทธบิิดา ด้ว้ ยพระทััยปรารถนาที่่จ� ะได้้เห็็นพระพุุทธเจ้า้ ผู้ท้� รงอยู่�ในฐานะหนึ่่ง� คืือ พระราชโอรส เมื่อ�่ ทรงทราบว่า่ ขณะนั้�้น
พระพุทุ ธเจ้้าเสด็จ็ ประทัับ เพื่อ�่ ประกาศพระศาสนาอยู่�ในแคว้้นมคธ พระเจ้า้ สุทุ โธทนะจึงึ ส่ง่ คณะฑููตไปทููลอาราธนา
คณะฑููตแต่่ละคณะที่่�พระเจ้้าสุุทโธทนะส่่งไป เพื่�่อทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้ามีีหััวหน้้าและบริิวาร ซึ่่�งปฐมสมโพธิิบอก
ว่่าจำำ�นวนหนึ่่�งพัันคนรวมทั้้ง� หมด ๑๐ คณะด้้วยกััน คณะที่่� ๑ ถึึง ๙ ตามลำำ�ดัับ ไ ด้้ไปเฝ้า้ พระพุทุ ธเจ้า้ ได้ฟ้ ังั ธรรมแล้้วสำำ�เร็็จ
อรหัันต์์ ยัังมิิได้้กลัับมาทููลรายงานให้พ้ ระเจ้้าสุทุ โธทนะได้้ทราบ พระเจ้้าสุทุ โธทนะจึงึ ทรงส่่งคณะอำำ�มาตย์์ เป็็นคณะฑููตที่่� ๑๐
ไปอีกี คณะฑููตที่่� ๑๐ นี้้ม� ีีกาฬุุทายีเี ป็น็ หััวหน้้า ซึ่่�งเป็็นผู้้�ที่ค�ุ้�นเคย และเป็็นสหชาติ ิ คืือ เกิดิ วัันเดียี วกัับพระพุุทธเจ้้า ก่่อนออกเดิิน
ทางไปทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้า กาฬุุทายีีทููลลาบวช เมื่�่อบวชแล้้วจะทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้าให้้เสด็็จมายัังกรุุงกบิิลพััสดุ์�ให้้
จงได้้ พระเจ้้าสุทุ โธทนะทรงอนุุมััติ ิ ภายหลัังเมื่อ�่ กาฬุทุ ายีไี ปถึึงสำำ�นัักพระพุุทธเจ้้าได้ธ้ รรมจนสำำ�เร็จ็ อรหัันต์์ และได้ข้ อบวชเป็็น
พระสาวก พร้้อมทั้�้งบริิวารที่่�ติิดตามไปแล้้ว ไปทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้าเสด็็จกรุุงกบิิลพััสดุ์์� ขณะนั้�้นเป็็นหน้้าแล้้งย่่างเข้้าหน้้า
ฝน พระพุทุ ธเจ้า้ ทรงรัับคำ�ำ ทูลู อาราธนาแล้้ว พร้้อมด้ว้ ยพระสาวก ที่่ต� ำ�ำ นานปฐมสมโพธิบิ อกว่า่ จำ�ำ นวน ๒ หมื่�่นรูปู เสด็็จออกเดิิน
ทางเป็็นเวลาสองเดืือน จึงึ ถึงึ กรุงุ กบิลิ พััสดุ์�แล้ว้ เสด็็จเข้้าประทัับในอารามของเจ้า้ ศากยะผู้้�หนึ่่�ง ซึ่ง่� ชื่�อ่ ว่่า ‘นิิโครธ’ ซึ่ง่� พวกเจ้้า
ศากยะพระญาติิจััดถวายให้้เป็น็ ที่่�ประทัับ อารามในที่่�นี้้�ไม่่ใช่ว่ ััด แต่เ่ ป็น็ สวนเป็น็ อุทุ ยานอยู่�นอกเมืือง พวกพระประยูรู ญาติริ วม
ทั้�ง้ พระเจ้า้ สุทุ โธทนะ ได้พ้ ากัันมารัับเสด็จ็ และเฝ้้าพระพุุทธเจ้้าที่่อ� ารามแห่ง่ นี้้�

185



๔๗

ทรงแสดงปาฏิิหาริิย์เ์ หาะให้้เห็น็

หมู่่�พระญาติิก็็สิ้น� ทิิฐิมิ านะถวายบัังคมพร้้อมกััน

ภาพที่่�เห็็นก็็แสดงถึึงเหตุุการณ์์ตอนหนึ่่�ง ซึ่�่งต่่อเนื่่�องมาจากตอนที่่�แล้้ว เป็็นตอนที่่�เรีียกว่่าพระพุุทธเจ้้าทรงแสดงปาฏิิ
หารย์ท์ ำ�ำ ลายทิฐิ ิมิ านะความถืือตััวของพระประยููรญาติิของพระพุุทธเจ้้า
เจ้้าศากยะ พระญาติิวงศ์์ของพระพุุทธเจ้้าที่่�เป็็นชั้�้นผู้้�ใหญ่่ ต่่างถืือองค์์ว่่าเป็็นพระญาติิผู้้�ใหญ่่ มีีพระชนม์์สููงกว่่า
พระพุุทธเจ้้าซึ่่�งขณะนั้้�นเพีียง ๓๖ ปีีกว่่าๆ เมื่�่อมารัับเสด็็จและเฝ้้าพระพุุทธเจ้้าที่่�นิิโครธาราม จึึงไม่่ถวายอภิิวาทบัังคม คืือไม่่
ไหว้พ้ ระพุทุ ธเจ้้า แต่่ส่ง่ เจ้า้ ชายเจ้า้ หญิงิ ศากยะเยาว์ว์ ััยกว่า่ พระพุุทธเจ้า้ ออกไปอยู่�แถวหน้้า ให้ไ้ หว้้พระพุุทธเจ้้าแทน ส่ว่ นพวก
ตนอยู่�แถวหลัังไม่ย่ อมไหว้้ ตำ�ำ นานปฐมสมโพธิวิ ่่า ด้ว้ ยเหตุดุ ัังกล่่าวพระพุทุ ธเจ้า้ จึงึ ทรงแสดงอิทิ ธิปิ าฏิหิ าริยิ ์ใ์ นอากาศ แล้ว้ โปรย
ละอองธุุลีีพระบาทลงเหนืือศีรี ษะของบรรดาเจ้า้ ศากยะ
พระเจ้้าสุุทโธทนะซึ่�่งเสด็็จมารัับเสด็็จและเฝ้้าพระพุุทธเจ้้า ทรงเห็็นเหตุุอััศจรรย์์เช่่นนั้�้น จึึงทรงประนมพระหััตถ์์
อภิวิ าทพระพุุทธเจ้า้ ฝ่่ายพระประยููรญาติทิ ั้�้งปวงในที่่�นั้้�น ก็ต็ ่า่ งสิ้น� ทิิฐิิมานะแล้ว้ ถวายอภิิวาทพระพุุทธเจ้า้ พร้้อมกัันทั่่ว� ทุกุ องค์์
ปฐมสมโพธิิว่่า “ในทัันใดนั่่�นเอง มหาเมฆใหญ่่ได้้ตั้้�งเค้้าขึ้�นมา แล้้วหลั่่�งสายฝนลงมาห่่าใหญ่่ ฝนนั้้�นเรีียกว่่า ‘โบกขร
พรรษ’ มีีสีีแดง ผู้ใ�้ ดปรารถนาหรืือประสงค์์ให้้เปีียกย่่อมเปีียก ไม่่ปรารถนาให้้เปีียกก็็ไม่่เปีียก โดยเม็็ดฝนจะกลิ้ง� หล่่นจากกาย
เหมืือนหยาดน้ำำ�� กลิ้�งจากใบบััว”

187



๔๘

เสด็็จทรงบาตรในเมืือง พระนางพิมิ พายโสธราเห็น็

จึึงชี้�ให้้พระราหุลุ ดููตรััสว่่า “นั่่น� คืือบิดิ าของเจ้า้ ”

เมื่�่อฝนโบกขรพรรษตกลงมาเป็็นห่่าใหญ่่ พระสงฆ์์สาวกที่่�ตามเสด็็จพระพุุทธเจ้้าครั้้�งนี้้� เห็็นเป็็นที่่อ� ััศจรรย์์ จึึงสนทนา
กัันด้ว้ ยพิศิ วงว่่า ฝนเช่น่ นี้้�ไม่่เคยเห็น็ มาก่่อน พระพุุทธเจ้้าจึึงตรััสบอกพระสงฆ์ว์ ่่า ฝนโบกขรพรรษตกในสมััยที่่�พระองค์์ทรงเป็น็
พระพุุทธเจ้า้ นั้น�้ ไม่่น่า่ อััศจรรย์์เลย แต่่ที่่�น่่าอััศจรรย์์คืือ ฝนโบกขรพรรษตกในสมััยที่่พ� ระองค์์พระชาติเิ ป็็นพระเวสสัันดร
พระสงฆ์์ทั้�้งปวงใคร่่สดัับเรื่่�องราวของเวสสัันดร จึึงทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้า พระพุุทธเจ้้าจึึงตรััสเรื่่�องเวสสัันดรชาดก
ตั้�้งแต่่ต้้นจนถึึงตอนพระเวสสัันดรเสด็็จนิิวััติิกลัับเข้้าเมืือง และเกิิดฝนโบกขรพรรษตกลงมาเป็็นห่่าใหญ่่เหมืือนคราวนี้้� เรื่�่อง
เวสสัันดรชาดกที่่�คนไทยผู้้�นับถืือพระพุุทธศาสนาอาราธนาสงฆ์์เทศน์์ให้้ฟัังที่่�เรีียกว่่า ‘เทศน์์มหาชาติิ’ ทุุกวัันนี้้� เกิิดขึ้้�นจาก
พระพุทุ ธเจ้า้ ตรััสเทศนาครั้้ง� นี้้ค� ืือ ในคราวเสด็จ็ โปรดพระประยููรญาติเิ ป็็นครั้้�งแรกนี้้�เอง
ฝ่่ายประยููรญาติิทั้้�งปวงรวมทั้้�งพระเจ้้าสุุทโธทนะพุุทธบิิดาด้้วย ต่่างถวายบัังคมพระพุุทธเจ้้า แล้้วทููลลาเสด็็จกลัับเข้้า
เมืือง แต่่จะได้้มีีผู้้�หนึ่่�งผู้�้ใดทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้าไปทรงรัับอาหารบิิณฑบาตที่่�นิิเวศน์์ของตนก็็หาไม่่ รุ่่�งเช้้า พระพุุทธเจ้้า
พร้้อมด้้วยพระสงฆ์์บริวิ ารทั้้ง� หมด จึึงเสด็็จเข้า้ ไปบิิณฑบาตในเมืือง ชาวเมืืองแตกตื่่น� กัันโกลาหล ด้ว้ ยไม่เ่ คยคิดิ ว่า่ พระพุทุ ธเจ้้า
ซึ่่�งกษััตริิย์์โดยพระชาติกิ ำำ�เนิิดจะเสด็จ็ ภิิกขา แปลความหมายให้เ้ ป็น็ ภาษาสามััญที่่ส� ุภุ าพหน่่อยก็็ว่า่ เที่่�ยวขอเขากิิน
ปฐมสมโพธิิรายงานเหตุุการณ์์ตอนนี้้�ไว้้ว่่า “ในขณะนั้�้นบรรดามหาชนชาวเมืืองแจ้ง้ ว่่า พระผู้เ�้ ป็็นเจ้้าชายสิทิ ธััตถะราช
กุุมารเที่่�ยวภิกิ ขาจารบิิณฑิบิ าต ดัังนั้�้น ก็็ชวนกัันเปิดิ แกลแห่่งเรืือนทั้�้งหลายต่า่ งๆ อัันมีพี ื้้น� ๒ ชั้น�้ แล ๓ ชั้น�้ เป็็นต้้น แต่่ล้้วน
ขวนขวายในกิจิ ที่่จ� ะเล็็งแลดูพู ระสััพพััญญูู อัันเสด็็จเที่่�ยวบิณิ ฑบาตทั้ง�้ สิ้�น”
แม้้พระนางพิิมพายโสธราผู้้�เคยเป็็นพระชายาของเจ้้าชายสิิทธััตถะหรืือพระพุุทธเจ้้า ซึ่�่งมีีพระทััยไม่่เคยสร่่างพระโสกีี
ตลอดมา ได้้ยินิ เสีียงชาวเมืืองอื้�ออึึง ถึึงเรื่�อ่ งพระพุทุ ธเจ้้าเสด็จ็ เข้้าเมืืองมาตามถนน ก็็จูงู พระหััตถ์์ราหุุลผู้้โ� อรส ซึ่�่งขณะนั้�้นมีพี ระ
ชนมายุไุ ด้้ ๗ ปีี เสด็จ็ ไปยัังช่่องพระแกล ครั้�้นเห็็นพระพุุทธเจ้้าเสด็จ็ นำำ�หน้า้ พระสงฆ์์มา พระนางก็ท็ รงชี้ใ� ห้ร้ าหุลุ ดูู และตรััสบอก
โอรสว่า่ “นั่่น� คืือพระบิดิ าของเจ้า้ ”

189



๔๙

พระพุทุ ธบิิดาทราบข่่าวก็เ็ สด็จ็ มาตัดั พ้้อ

ทููลขอให้้เสด็จ็ ไปประทัับเสวยในวังั

ที่่�พระเจ้า้ สุุทโธทนะพุุทธบิดิ าเสด็จ็ ไปรัับเสด็จ็ และเฝ้า้ พระพุทุ ธเจ้้าที่่น� ิโิ ครธาราม พร้้อมด้ว้ ยพระประยูรู ญาติแิ ล้้วไม่ไ่ ด้้
ทููลอาราธนาพระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปรัับภััตตาหารบิิณฑบาตในพระราชนิิเวศน์์ของพระองค์์นั้้�น ก็็ด้้วยเข้้าพระทััยว่่าพระพุุทธเจ้้า
คงไม่่เสด็็จไปที่่�อื่่�นนอกจากพระราชนิิเวศน์์ของพระองค์์ แต่่ครั้้�นทรงทราบจากที่่�พระนางพิิมพาไปทููลว่่า พระพุุทธเจ้้าพร้้อม
ด้้วยพระสงฆ์์สาวกจำ�ำ นวนมากมิิได้เ้ สด็จ็ ตรงไปยัังพระราชนิเิ วศน์์ แต่ก่ ลัับเสด็็จบิิณฑบาตไปตามถนนหนทางในเมืือง ก็็ทรงเสียี
พระทััยเป็น็ อัันมาก
ปฐมสมโพธิิว่่า พระหััตถ์์ทรงผ้้าสาฎกสะพััก พระองค์์เสด็็จลงจากพระราชนิิเวศน์์ บทจรโดยด่่วนไปหยุุดยืืนอยู่�ในที่่�
เฉพาะพระพัักตร์์พระศาสดาแล้้วกราบทูลู ว่่า “เหตุไุ ฉนพระลููกเจ้า้ จึึงมาเสด็จ็ เที่่�ยวบิิณฑบาตให้เ้ ป็็นที่่อ� ััปยศ ผิดิ ธรรมเนียี มของ
กษััตริิย์ข์ ััตติิยวงศ์์ของเรา ทำ�ำ ไมจึึงไม่่เสด็็จไปเสวยที่่พ� ระราชนิิเวศน์์”
พระพุุทธเจ้้าตรััสบอกพุุทธบิิดรว่่า ธรรมเนีียมการเสด็็จภิิกขาจารเพื่่�อบิิณฑบาตนี้้� มิิใช่่ธรรมเนีียมของขััตติิยวงศ์์ก็็
จริิง แต่่เป็็นธรรมเนีียมของพุุทธวงศ์์ (วงศ์์ของพระพุุทธเจ้้า) พระพุุทธเจ้้าตรััสว่่า ธรรมเนีียมของผู้้�สละบ้้านเรืือนออกบวชเป็็น
พระพุุทธเจ้้าและของพระสงฆ์์สาวกนั้้�นต้้องเที่่�ยวบิิณฑบาตเลี้�ยงชีีพ การบิิณฑบาตนั้�้น เป็็นอาชีีพอัันสุุจริิตของนัักบวชใน
พุุทธวงศ์์ พระพุุทธเจ้้าตรััสบอกพระเจ้้าสุุทโธทนะว่่า พระองค์์ทรงขาดจากขััตติิยวงศ์์แล้้ว ขาดเมื่�่อตอนเสด็็จออกบวชก็็หาไม่่
ขาดเมื่่�อคราวบำ�ำ เพ็็ญเพีียรใต้้ต้้นพระศรีีมหาโพธิ์�ก็็หาไม่่ แต่่ขาดเมื่่�อคราวได้้สำ�ำ เร็็จ คืือ ภายหลัังตรััสรู้�เป็็นพระพุุทธเจ้้าแล้้ว
ตั้้�งแต่่นั้้�นมาพระองค์์ได้้ชื่�่อว่่าทรงตั้้�งอยู่�ในพุุทธวงศ์์ พระพุุทธเจ้้าประทัับยืืนตรััสพระธรรมเทศนาแก่่พระเจ้้าสุุทโธทนะ พอจบ
พระธรรมเทศนา พระเจ้า้ สุทุ โธทนะได้้ทรงบรรลุโุ สดาปัตั ติผิ ลในขณะที่่�ยืืนอยู่�นั่น� เอง ครั้�้นแล้้วพระเจ้า้ สุทุ โธทนะจึึงทรงรัับบาตร
แล้้วอาราธนาพระพุทุ ธเจ้้าพร้้อมทั้�ง้ หมู่่�อริยิ สงฆ์์บรรษััทไปยัังพระราชนิเิ วศน์เ์ พื่่�อทรงรัับภััตตาหาร

191



๕๐

พระพิมิ พาพิลิ าปรำำ�พัันถึึงพระพุทุ ธองค์์

เสด็็จพุุทธดำำ�เนิินไปโปรดถึึงในปราสาท

ภาพที่่�เห็็นอยู่่�นั้้�น เป็็นตอนที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปโปรดพระนางพิิมพายโสธรา ผู้้�เคยเป็็นพระชายา เมื่�่อสมััย
พระพุุทธเจ้า้ ยัังทรงเป็น็ เจ้า้ ชายสิิทธััตถะ คืือเมื่่อ� ยัังไม่่ได้เ้ สด็จ็ ออกบวช
วัันที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จไปโปรดพระนางพิิมพานี้้� เป็็นวัันเดีียวกัับที่่�เสด็็จไปทรงภััตตาหารในพระราชนิิเวศน์์ของพระ
เจ้้าสุุทโธทนะพุุทธบิิดา ดัังได้้บรรยายไว้้แล้้ว สถานที่่�เสด็็จไปโปรดพระนางพิิมพา คืือ ปราสาทที่่�ประทัับของพระนางนั่่�นเอง
ผู้้�ที่ต� ามเสด็จ็ พระพุทุ ธเจ้า้ มาในการนี้้� มีีพระสารีีบุุตร พระโมคคััลลานะ ผู้ส้� องอััครสาวกและพระเจ้้าสุทุ โธทนะ พระนางพิิมพา
ทรงเศร้้าโศกเสีียพระทััย ตั้ง้� แต่ส่ มััยพระพุทุ ธเจ้า้ เสด็จ็ ออกบวชเป็น็ ต้น้ มา ด้ว้ ยเข้า้ พระทััยว่่า พระนางถููกพระพุทุ ธเจ้า้ ทรงทอด
ทิ้้�ง ยิ่่�งเมื่�่อทราบว่่าพระพุุทธเจ้้าเสด็็จมาเมืืองกบิิลพััสดุ์์�ครั้้�งนี้้� ความเสีียพระทััยยิ่ �งมีีมากขึ้ �นขนาดพระเจ้้าสุุทโธทนะรัับสั่ �งให้้มา
เฝ้้าพระพุุทธเจ้้า พระนางยัังเสด็็จมาไม่่ได้้ แม้้พระพุุทธเจ้้าจะเสด็็จมาถึึงปราสาทที่่�ประทัับของพระนางแล้้ว พระนางยัังเสด็็จ
ดำำ�เนิินมาเองไม่่ได้้ พระนางก็็ล้้มฟุุบลง กลิ้�งเกลืือกพระเศีียรลงเหนืือพระบาทพระพุุทธเจ้้า แล้้วพิิลาปรำ�ำ พัันกัันแสงแทบสิ้�น
สมปฤดีี
พระเจ้้าสุุทโธทนะทููลพระพุุทธเจ้้าถึึงความดีีของพระนางพิิมพาว่่า เป็็นสตรีีที่่�จงรัักภัักดีีต่่อพระพุุทธเจ้้าไม่่เคยแปร
พระทััยเป็็นอื่�่นเลยตลอดเวลาที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จจากไป พระพุุทธเจ้้าตรััสสนองพระดำำ�รััสของพุุทธบิิดาว่่า พระนางพิิมพาจะ
ได้้ทรงซื่่�อสััตย์์จงรัักภัักดีีต่่อพระองค์์แต่่เฉพาะในชาติินี้้�ก็็หาไม่่ แม้้ในอดีีตชาติิหนหลัังอีีกหลายชาติิ พระนางก็็เป็็นคู่่�ทุุกข์์คู่�ยาก
ผู้้�ซื่�อสััตย์์ของพระองค์์ตลอดมา แล้้วพระพุุทธเจ้้าตรััสชาดกอีีกเป็็นอัันมากให้้พระพุุทธบิิดา และพระนางพิิมพาฟััง พระนาง
ฟัังแล้้วทรงสร่่างโศกและคลายความเสีียพระทััย ทรงเกิิดปีีติิโสมนััสในพระธรรมเทศนาของพระพุุทธเจ้้าเป็็นอย่่างยิ่�ง เมื่�่อ
พระพุุทธเจ้า้ ทรงแสดงธรรมจบลง พระนางพิิมพายโสธราก็ไ็ ด้้ทรงบรรลุุพระโสดาบัันหรืือโสดาปัตั ติผิ ล

193



๕๑

พระนัันทะรับั บาตรส่่งเสด็็จ นางคู่่�วิวิ าห์ร์ ้อ้ งสั่ง� ให้้รีีบกลัับ

พอถึึงวััดกลับั ชวนให้ผ้ นวช

ในวัันที่่� ๕ นัับแต่่วัันที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็จ็ มาถึึงเมืืองกบิลิ พััสดุ์�เป็น็ ครั้้�งแรก มีพี ิธิ ีีวิิวาหมงคลระหว่า่ งเจ้า้ ชายศากยะที่่ช� ื่่�อ
ว่า่ ‘นัันทะ’ กัับเจ้้าหญิิงที่่�มีีชื่อ่� ว่่า ‘ชนบทกััลยาณี’ี นัันทะเป็น็ พระอนุชุ าหรืือน้อ้ งชายของพระพุุทธเจ้้า แต่เ่ ป็น็ พระอนุุชาต่า่ ง
มารดา กล่่าวคืือภายหลัังพระมารดาของพระพุุทธเจ้้า คืือ พระนางสิิริิมหามายาสิ้�นพระชนม์์แต่่เมื่่�อพระพุุทธเจ้้าประสููติิได้้ไม่่
กี่�วัันแล้้ว พระเจ้้าสุุทโธทนะทรงได้้พระนางปชาบดีีโคตมีี ผู้้�เป็็นน้้องสาวของพระนางสิิริิมหามายาเป็็นชายา เมื่�่อพระพุุทธเจ้้า
เสด็็จออกบวชแล้้ว รััชทายาทของพระเจ้้าสุุทโธทนะจึึงตกอยู่�แก่่นัันทะ พระเจ้้าสุุทโธทนะทรงหมายพระทััยว่่า เมื่่�อนัันทะ
อภิิเษกสมรสแล้้ว จะได้ค้ รองราชย์์สืืบต่อ่ จากพระองค์์
ในงานวิิวาหมงคลนั้น�้ พระพุทุ ธเจ้า้ จึงึ ได้้เสด็จ็ มาตามคำ�ำ ทููลอาราธนาของพระพุุทธบิดิ า เมื่�่อทรงฉัันภััตตาหารเสร็จ็ แล้้ว
พระพุุทธเจ้้าได้้เสด็็จกลัับ ได้้ทรงมอบบาตรของพระองค์์ให้้เจ้้าชายนัันทะทรงถืือตามส่่งเสด็็จ นัันทะทรงดำ�ำ ริิว่่า เมื่่�อถึึงประตูู
พระราชนิิเวศน์์ พระพุุทธเจ้้าผู้้�ทรงเป็็นพระเชษฐาคงจะทรงหัันมารัับบาตรคืืนไปจากตน แต่่ครั้้�นไปถึึงที่่�นั่่�น พระพุุทธเจ้้ามิิได้้
ทรงทำ�ำ อย่่างนั้�้นเลย ครั้้�นนัันทะจะมอบบาตรถวายพระพุุทธเจ้้าก็็ไม่่กล้้า ด้้วยเกรงพระทััยผู้้�ทรงเป็็นพระเชษฐา จนไปถึึงพระ
อารามที่่�ประทัับ พระพุทุ ธเจ้า้ จึงึ หัันมาตรััสกัับพระอนุุชาว่า่ “บวชไหม” นัันทะจะปฏิเิ สธก็็เกรงใจพี่่�ชาย นี่่ว� ่า่ ตามภาษาสามััญ
จึงึ ทููลตอบพระพุุทธเจ้้าว่่า “บวชพระเจ้า้ ข้้า”
นัันทะไม่่ได้้ยอมบวชด้้วยน้ำ�ำ� ใสใจจริิงเพราะกำ�ำ ลัังจะแต่่งงาน ทั้้�งตอนที่่�จะออกจากพระราชนิิเวศน์์นำำ�บาตรมาส่่ง
พระพุุทธเจ้้า นางชนบทกััลยาณีีผู้้�เป็็นเจ้้าหญิิงคู่�อภิิเษกสมรส ยัังร้้องเรีียกสั่�งตามมาว่่า “เจ้้าพี่่�ไปแล้้วให้้รีีบเสด็็จกลัับ” แต่่ที่่�
ตอบเช่น่ นั้น�้ ก็เ็ พราะความเกรงใจพระพุทุ ธเจ้า้ ดัังกล่่าวแล้้ว

195



๕๒

พระราหุลุ แสดงความรัักซาบซึ้้ง� ในพระพุุทธองค์์ผู้�เป็น็ บิิดา

จนลืืมทูลู ขอราชสมบััติิ

ในวัันที่่� ๗ นัับตั้้ง� แต่่วัันที่่พ� ระพุุทธเจ้้าได้้เสด็จ็ ถึงึ กรุงุ กบิลิ พััสดุ์์� ซึ่�ง่ เป็น็ เวลาภายหลัังที่่�เจ้้าชาย นัันทะ ผู้�้เป็็นพระอนุชุ า
ของพระพุุทธเจ้้าได้้บวชแล้้ว พระพุุทธเจ้้าพร้้อมด้้วยพระสงฆ์์บริิวารได้้เสด็็จ เข้้าไปบิิณฑบาตในพระราชนิิเวศน์์ของพระเจ้้าสุุ
ทโธทนะอีีก เจ้า้ ชายนัันทะเป็็นรััชทายาทที่่�สองรอง จากพระพุุทธเจ้า้ ที่่จ� ะครองราชย์์สืืบต่่อจากพระเจ้า้ สุทุ โธทนะ แต่เ่ มื่่�อนัันท
ะออกบวช หรืือที่่จ� ริงิ ถููก พระเชษฐา คืือพระพุุทธเจ้้าทรงจัับให้บ้ วชเสีียแล้ว้ รััชทายาท จึงึ ตกอยู่�แก่่ราหุลุ กุมุ ารผู้�เ้ ป็็นพระโอรส
ของเจ้้าชายสิทิ ธััตถะ หรืือพระพุทุ ธเจ้า้ ในเวลาต่อ่ มา
พระนางพิิมพายโสธรา พระมารดาของราหุุล ทรงเห็็นเป็็นโอกาสดีี เมื่่�อทรงทราบว่่า พระพุุทธเจ้้าเสด็็จเข้้ามารัับ
บิณิ ฑบาต จึึงแต่่งองค์์ให้้ราหุลุ ผู้โ้� อรสงดงามด้ว้ ยเครื่่�องประดัับของขััตติิยกุมุ าร แล้ว้ ชี้้บ� อกราหุุลว่่า “พระสมณะผู้้�ทรงสง่า่ มีผี ิิว
พรรณเหลืืองดัังทอง มีีพระสุุรเสีียงไพเราะดุุจเสีียงพรหม ที่่�พระสงฆ์์สองหมื่�่นรููปแวดล้้อมตามเสด็็จนั่่�นแหละคืือพระบิิดาของ
เจ้้า” พระนางพิิมพาตรััสบอกพระโอรสให้้ไปทููลขอรััชทายาท และทรััพย์์สิินที่่�เป็็นสมบััติิของพระบิิดาทั้้�งหมด ซึ่�่งยัังมิิได้้ทรง
โอนกรรมสิิทธิ์ใ� ห้ใ้ ครเลย พระนางบอกผู้โ้� อรสว่่า ธรรมดาย่่อมมีสี ิิทธิทิ ี่่จ� ะครองกรรมสิิทธิ์�ในทรััพย์ข์ องผู้เ้� ป็น็ บิดิ า
ในเวลาที่่�กล่่าวนี้้� ปฐมสมโพธิิบอกว่่าราหุุลกุุมารมีีพระชนมายุุได้้ ๗ ปีี นัับตั้้�งแต่่ประสููติิมา ไม่่เคยเห็็นองค์์ผู้�้ทรงเป็็น
พระบิิดา เพิ่่�งได้เ้ ห็็นเป็น็ ครั้้�งแรกก็็เมื่่�อคราวพระพุุทธเจ้า้ เสด็จ็ ยัังกรุุงกบิิลพััสดุ์�นี่เ� อง เมื่อ�่ ได้้เห็น็ และได้เ้ ข้้าเฝ้า้ โดยใกล้้ชิดิ ราหุุล
จึึงเกิิดความรัักในพระพุุทธเจ้้ายิ่�งนััก เป็็นความรัักอย่า่ งลููกจะพึงึ มีีต่่อพ่่อ ราหุลุ กราบทูลู พระพุุทธเจ้้าประโยคหนึ่่�ง ซึ่�่งถ้้าจะถอด
ความให้้เข้้ากัับสำ�ำ นวนไทยก็็ว่่า “อยู่�ใกล้้พ่่อนี่่�มีีความสุุขเหลืือเกิิน” แล้้วกราบทููลขอรััชทายาทและกรรมสิิทธิ์�ในทรััพย์์สมบััติิ
ของพระราชบิิดาตามที่่�พระมารดาทรงแนะนำ�ำ พระพุทุ ธเจ้า้ ไม่่ตรััสว่า่ กระไร ทรงฉัันอาหารบิิณฑบาตเสร็็จแล้ว้ ทรงอนุุโมทนา
แล้้วเสด็็จกลัับไปที่่�นิิโครธารามพร้้อมด้้วยพระสงฆ์์ โดยมีรี าหุุลตามเสด็จ็ เพื่อ�่ ทููลขอสิ่�งที่่�ทรงประสงค์ด์ ัังกล่่าวไปด้้วย

ครั้�นเวลาเช้้า พระผู้�้มีีพระภาคทรงอัันตรวาสกแล้้ว ทรงถืือบาตรจีีวร เสด็็จพระพุุทธดำำ�เนิินไปสู่่�พระราชนิิเวศน์์ของพระ
เจ้้าสุุทโธทนศากยะ ครั้น� แล้้วประทับั นั่่�งเหนืือพระพุทุ ธอาสน์์ที่่�เขาปููลาดถวาย. ครั้ง� นั้้�นพระเทวีรี าหุุลมารดา ได้้มีีพระเสาว
นีแี ก่่ราหุุลกุมุ ารว่า่ “ดููกรราหุลุ พระสมณะนั้้�น เป็น็ บิดิ าของเจ้้า เจ้้าจงไปทููลขอทรัพั ย์์มรดกต่่อพระองค์”์ จึึงราหุลุ กุุมาร
เข้้าไปเฝ้า้ พระผู้�้มีีพระภาค ครั้น� ถึึงแล้้วได้้ประทับั ยืืนเบื้้�องพระพัักตร์์พระผู้ม�้ ีีพระภาค พลางกราบทููลว่่า “ข้้าแต่พ่ ระสมณะ
พระฉายาของพระองค์์เป็น็ สุุข” ทันั ใดนั้้�น พระผู้�ม้ ีพี ระภาคเสด็จ็ อุฏุ ฐาการจากพระพุทุ ธอาสน์์ แล้้วกลับั ไป จึึงราหุุลกุุมาร
ได้้ตามเสด็็จพระผู้้�มีีพระภาคไปเบื้้�องหลัังๆ พลางทููลขอว่่า“ข้้าแต่่พระสมณะขอได้้โปรดประทาน ทรััพย์์มรดกแก่่หม่่อม
ฉััน ข้้าแต่พ่ ระสมณะ ขอได้้โปรดประทานทรัพั ย์ม์ รดก แก่ห่ ม่่อมฉันั ”

(วิิ. มหา. ๔/๑๑๘/๑๓๕.)

197