พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม

นิวรณ 333 บังสกุ ุล

Suffering; cessation; extinction. completed five years of living in dependence
นิวรณ (Nãvaraõa) (the five) hindrances; ob-
on the preceptor.
stacles. เนกขัมมะ (Nekkhamma) renunciation; giving
นิวาต (Nivàta) humbleness; humility; lowliness;
up the world; escape from sensuality;
gentleness.
นิสสยกรรม ดู นิยสกรรม. absence of greed; independence of sensual
นิสสรณวิมุตติ (Nissaraõavimutti) deliverance by
desire and pleasures; self-denial; self-
escaping from defilements; freedom by
abnegation.
deliverance; Nibbàna. เนกขมั มวติ ก (Nekkhammavitakka) thought of
นิสสัคคิยปาจิตตีย (Nissaggiyapàcittiya) an
renunciation; thought free from selfish desire.
offence entailing expiation with forfeiture. เนยขน (Navanãta) fresh butter; (according to
นิสสัย (Nissaya) that on which anything
some, ghee).
depends; foundation; help; resource; support; เนยยะ (Neyya) one who is to be led or

protection; guidance; tutelage; dependence. instructed; one requiring guidance; a trainable
นิสยั (Nissaya) 1. ดู นิสสยั 2. habit.
นิสัยมุตก (Nissayamuttaka) lit. released from or teachable person.
เนยใส (Sappi) ghee; clarified butter.
dependence, or independent of protection; a
เนวสญั ญานาสญั ญายตนะ (Nevasa¤¤ànàsa¤¤à-
legally independent monk; a monk who has
yatana) the Realm of neither Perception nor

Non-perception; the fourth immaterial sphere.

บ

บรมธาต,ุ พระ (Dhàtu) the Buddha’s relics. consequently remindful of him and sacred;
บรรพชา (Pabbajjà) 1. leaving the world; going
the monument of the Buddha’s utility; shrine
forth; adopting the ascetic life; ordination. 2.
the lower ordination; ordination of a novice; by use (or by association).
บรวิ าร (Parivàra) 1. retinue; suite; pomp;
admission to novicehood; Initiation.
บรรพชติ (Pabbajita) an ascetic; recluse; monk; followers; following. 2. accessories.
บริเวณวดั (âvàsapariveõa) the compound of a

the ordained; religious; renunciate; monastic. monastery; the Wat compound.
บรรลุ (Pàpuõàti; Sacchikaroti; Abhisameti) to บริษัท (Parisà) surrounding people; an

attain; realize; reach; achieve; experience for assembly; company: association; the four

oneself. assemblies of the Buddhist devouts: the
บรกิ รรม (Parikamma) 1. arrangement; pre-
assemblies of monks, nuns, male and female
paration; preliminary action. 2. (T.) repetition;
lay devotees.
pronouncing incantations; recitation (or to บวช, การ (Pabbajjà, upasampadà) giving up the

recite) for the purpose of making sacred. world; adopting the ascetic life; ordination. v.
บริขาร (Parikkhàra) requisite; (the eight)
to go forth; give up or renounce the world;

requisites of a Buddhist monk: the three become an ascetic, a Bhikkhu or a novice; be

robes, the bowl, a razor, a needle, the girdle ordained; join or enter the Order.

and a water-strainer; accessory; equipment. บงั สกุ ลุ (Pa§sukåla) lit. soiled or loathesome as dirt;
บริจาค (Pariccàga) donation; charity; sacrifice.
like a dust heap; discarded; disposed of;
v. to donate; give; give up.
บรโิ ภคเจดีย (Paribhogacetiya) a tree, shrine, unwanted. 1. rags from a dust heap; a robe

dwelling, bed, etc. used by the Buddha and made of rags taken from dust-bins; discarded
cloth; rag-robe. 2. (T.) a yellow robe dedicated to

บณั เฑาะก 334 โบสถ

a deceased person. v. to take such robes after done in a former existence.
บุพการี (Pubbakàrã) one who does a favour
contem-plating on the impermanence of
before; a previous benefactor.
compounded things; meditate and take a บพุ กิจ (Pubbakicca) preliminary function; pre-

funeral (or memorial) robe. liminary duties.
บณั เฑาะก (Paõóaka) a eunuch. บุพนิมิต (Pubbanimitta) a foregoing sign;
บณั เฑาะว (Paõóava) a small drum.
บัลลังก (Pallaïka) a couch; throne; crossed- prognostic; portent.
บุพเปตพลี (Pubbapetabali) offerings dedicated
legged sitting.
บาตร (Patta) a bowl; alms-bowl. to the deceased.
บาป (Pàpa) evil; wrong action; demerit; (mis.) บุพเพนิวาสานสุ ตญิ าณ ดู ปพุ เพ-.
บุพเพสันนิวาส (Pubbesannivàsa) living
sin. adj. evil; bad; wicked; demeritorious; (mis.)
together in the past; previous association;
sinful.
บารมี (Pàramã) (the ten) Perfections; stages of cohabitation in a previous life.
บชู า (Påjà) worship (external and mental);
spiritual perfection achieved by a Bodhisatta
honour; veneration; homage; devotional
on his path to Buddhahood (or by those who
attention; devotional offering.
are determined to become Pacceka-buddhas or เบญจขนั ธ (Pa¤cakkhandha) the Five Aggre-

Arahant disciples of a Buddha). gates; the five groups of existence; the five
บาลี (Pàli) 1. Pàli language; the language
causally conditioned elements of existence
adopted by the Theravàdins as the language
forming a being or entity, viz., corporeality,
in which to preserve the memorized teachings
of the Buddha. 2. Tipiñaka; the text of the Pali feeling, perception, mental formations and con-

Canon; the Buddha’s teachings as contained sciousness.
เบญจธรรม (Pa¤cadhamma) the five ennobling
in the Tipiñaka.
บําเพ็ญ (Påreti, Bhàveti) v. to fulfil; cultivate; virtues.
เบญจวคั คยี  (Pa¤cavaggiya) “belonging to the
develop; practise.
บิณฑบาต (Piõóapàta) food received in the group of five”; the five Bhikkhus; the five

alms-bowl (of a Bhikkhu); alms-gathering; ascetics; the five mendicants, namely, A¤¤à-
almsfood. v. to go for alms; go for collecting
koõóa¤¤a, Vappa, Bhaddiya, Mahànàma, and
alms; go for alms-gathering; go on an
Assaji.
almsround; receive food-offerings. เบญจศีล (Pa¤casãla) the Five Precepts; the
บคุ คลาธษิ ฐาน (Puggalàdhiññhàna) exposition in
Five Rules of Morality; the Five Training
terms of persons; teaching with reference to
Rules.
persons; teaching by means of
เบญจางคประดษิ ฐ (Pa¤cappatiññhitena vandana)
personification. เทียบ ธรรมาธษิ ฐาน.
บญุ (Pu¤¤a) merit; meritorious action; virtue; five-point prostration; the method of ven-

righteousness; moral acts; good works. adj. eration or obeisance by prostrating oneself or

meritorious; good. kneeling and touching the ground with five
บญุ กิรยิ าวัตถุ (Pu¤¤akiriyàvatthu) (the three or
parts of the body, viz., the knees, elbows and
ten) items of meritorious action; way of
forehead.
making merit. โบสถ (Uposathagga, Uposathàgàra) the uposatha
บุถชุ น ดู ปถุ ุชน.
บุพกรณ (Pubbakaraõa) preliminary works. hall; a chapter house; a hall or building in a
บพุ กรรม (Pubbakamma) a former deed; a deed
monastery in which ecclesiastical acts or

ceremonies are performed; consecrated
assembly hall; (mis.) church; temple.

ใบสมี า 335 ปทัฏฐาน

ใบสีมา (Sãmànimittåparisilàpañña) boundary- erected over a buried boundary-marking
marking slab (usually made of stone and stone to show its place). ดู ลกู นิมิต.

ป

ปกรณ (Pakaraõa) a literary work; book; backward; in reverse order.
ปฏเิ วธ (Pañivedha) penetration; realization; com-
canonical text; scripture.
ปฏกิ ูลสญั ญา (Pañikålasa¤¤à) consciousness of prehension; attainment; insight; knowledge.
ปฏสิ นธิ (Pañisandhi) relinking; rebirth; reunion;
impurity; perception of loathsomeness.
ปฏิคาหก (Pañiggàhaka) a recipient; one who conception.
ปฏิสนธิขณะ (Pañisandhikkhaõa) relinking
receives.
ปฏฆิ ะ (Pañigha) repulsion; irritation; anger; ill- moment; the initial thought-moment of life;

will; grudge. the initial thought-process.

ปฏิจจสมุปบาท (Pañiccasamuppàda) the ปฏิสนธิวิญญาณ (Pañisandhivi¤¤àõa) rebirth-

Dependent Origination; the Law of Causation; consciousness; relinking consciousness.
the Chain of Causation; the Law of Dependent ปฏสิ วะ (Pañissava) promise; assent.
Arising; the Chain of Phenomenal Cause and ปฏิสังขรณ (Pañisaïkharaõa) restoration;

Effect; the Conditional Arising and Cessation reparation; repair; mending.
of All Phenomena; (the twelve links of) ปฏิสันถาร (Pañisanthàra) friendly welcome; kind

conditioned co-production. reception; hospitality; greeting.

ปฏิญญาตกรณะ (Pañi¤¤àtakaraõa) doing ปฏสิ ัมภทิ า (Pañisambhidà) (the four) Discri-

according to what is admitted; proceeding on mination; analytic insight; Analytical

the acknowledgement (by the accused monk). Knowledge; discriminating knowledge.

ปฏบิ ัติ (Pañipatti) the practice. ปฏิสัมภิทามรรค (Pañisambhidàmagga) “the
ปฏิปทา (Pañipadà) path; way; method; mode of Way of Analysis”; the Way of Discriminating

progress; means of reaching a goal; practice; Knowledge”; name of the twelfth division of

line of conduct. the Khuddaka Nikàya.
ปฏิสารณียกรรม (Pañisàraõãyakamma) formal
ปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ (Pañipadà¤àõa-
act of reconciliation.
dassanavisuddhi) purity of knowledge and ปฐมฌาน (Pañhamajjhàna) the first Jhàna; the

vision of progress. first absorption.
ปฏปิ ส สทั ธวิ มิ ตุ ติ (Pañipassaddhivimutti) deliver- ปฐมเทศนา (Pañhamadesanà) the First Sermon;

ance by tranquillization. the First Discourse. ดู ธมั มจกั กปั ปวัตตนสตู ร.
ปฏภิ าคนมิ ติ ต (Pañibhàganimitta) conceptualized ปฐมยาม (Pañhamayàma) the first watch (from

image; counterpart sign; counter image. 6:00 to 10:00 p.m.)
ปฏิภาณ (Pañibhàõa) perspicuity; sagacity; ปฐมสาวก (Pañhamasàvaka) the first disciple:

shrewdness; ready wit. A¤¤àkoõóa¤¤a.
ปฐวธี าตุ (Pañhavãdhàtu) lit. the earth-element;
ปฏิภาณปฏิสัมภิทา (Pañibhàõa-pañisambhidà)
the element of extension; solid; the sub-
the Discrimination of Sagacity.
ปฏมิ า (Pañimà) an image; figure. stratum of matter.
ปฏิรูปเทสวาสะ (Pañiråpadesavàsa) living in a ปณธิ าน (Paõidhàna) aspiration; determination;

suitable region; residing in a suitable

locality; dwelling in a favourable place. resolution.

ปฏิโลม (Pañiloma) reverse; opposite; contrary; ปทัฏฐาน (Padaññhàna) a proximate cause.

ปธาน 336 ปวารณา

ปธาน (Padhàna) effort; exertion; striving; the ปรญิ เญยยธรรม (Pari¤¤eyyadhamma) that which
is to be known accurately; that which should be
Four Great Efforts.
ปปญจะ(Papa¤ca) diversification; diffuseness; understood or comprehended, i.e. suffering (or

multiplicity; proliferation. all conditioned things).
ปมาทะ, ความประมาท (Pamàda) heedlessness; ปริตร (Paritta) verses of protection or safe-

carelessness; negligence; indolence; remiss- guard; protective chants; holy stanzas.
ปริเทวะ (Parideva) lamentation.
ness. ปรนิ พิ พาน (Parinibbàna) the final or complete
ปรจิตตวชิ านน ดู เจโตปริยญาณ.
ปรทารกรรม (Paradàrakamma) adultery; unlawful Nibbàna; the complete extinction of all

intercourse with others’ wives. passions; the final release from the round of
ปรนิมมิตวสวัตดี (Paranimmitavasavattã) the
rebirth; the Great Decease of the Buddha;
realm of gods who lord over the creation of
death (after the last life-span of an Arhant).
others; name of the sixth heavenly abode of ปริพาชก (Paribbàjaka) a wandering religious

which Vasavatti is the king. mendicant; wanderer.
ปรมตั ถ, ปรมตั ถธรรม (Paramattha) 1. the high- ปรยิ ัติ (Pariyatti) the Scriptures; study of the

est good; the highest ideal; the highest gain; Scriptures; the Teachings to be studied.
ปริวาร (Parivàra) “Epitome of the Vinaya”; “the
the highest benefit; the final goal; the
Accessory”; name of the last book of the
Absolute Truth; the Ultimate Reality; Nibbà
na. 2. (the four) Ultimates; Ultimate Realities. Vinaya Piñaka.
ปรมตั ถสจั จะ (Paramatthasacca) the absolute ปรวิ าส (Parivàsa) probation.
ปรสิ ัญุตา (Parisa¤¤utà) the quality of one
truth; ultimate truth.
ปรโลก (Paraloka) the other world; the world who knows the assembly; knowing the

beyond; the world to come. assembly; knowledge of groups of persons.
ปรวาที (Paravàdã) the opponent (in argument ปลงอาบัติ (âpattidesanà) the confession of an

or controversy.) offence. v. to confess an offence.
ประคต (Kàyabandhana) a girdle; waistband. ปลงอายุสังขาร (âyusaïkhàra-vossajjana) to
ประเคน (Sakkacca§ sahatthà deti) v. to present
relinquish the vital force; the Buddha’s
(something to a monk) with the hand.
announcement of his coming death.
ประชุมเพลิง (Citakàlimpana, Sarãrajjhàpana) v. ปลาสะ (Palàsa) rivalry; envious rivalry;

to light the funeral pyre. domineering.
ประทักษิณ (Padakkhiõà) respectful clockwise ปลิโพธ (Palibodha) obstruction; hindrance;

circumambulation. v. to circumambulate; obstacle; impediment; drawback.
ปวารณา (Pavàraõà) 1. invitation; giving
make a triple circumambulation.
ประนมมือ ดู พนมมอื . occasion or opportunity; allowance. 2.
ประพรม (Abbhukkirati, Si¤cati) v. to sprinkle. invitation to ask. 3. invitation to speak; the act
ประมาท ดู ปมาทะ. of inviting others to advise one or to speak of
ปรางค ดู พระปรางค.
ปราโมทย (Pàmojja) delight; joy; gladness; one’s offences or any unbecoming behaviour;

cheerfulness. the ecclesiastical ceremony at the end of the
ปรจิ จาคะ (Pariccàga) giving up; sacrifice.
ปริเฉท (Pariccheda) a chapter; fascicule. rains retreat, in which monks invite one
ปรญิ ญา (Pari¤¤à) accurate or exact knowledge;
another to speak of any offences or
full understanding; comprehension.
unbecoming behaviour they have seen, heard

or suspected to have been committed during
the rains. v. to invite to ask or to speak.

ปสาทะ 337 ปสสาสะ

ปสาทะ (Pasàda) confidence; satisfaction; joy; (from 2:00 to 6:00 a.m.).
ปจฉมิ วาจา (Pacchimavàcà) the last word; the
calm and clarity of mind; appreciation; faith.
ปหาตพั พธรรม (Pahàtabbadhamma) that which last saying.
ปจ ฉมิ โอวาท (Pacchimaovàda) the last instruc-
is to be eradicated or abandoned, i.e. the
tion; the last advice or exhortation.
Cause of Suffering. ปญจ- ดู เบญจ-.
ปหานะ (Pahàna) giving up; abandoning; ปญ จทวาร (Pa¤cadvàra) the five sense-doors:

removal; eradication; overcoming. eye, ear, nose, tongue and body.
ปหานปธาน (Pahànapadhàna) the effort to ปญ ญา (Pa¤¤à) wisdom; knowledge; insight;

discard evils that have arisen; the effort to discernment.
ปญ ญาจกั ษุ (Pa¤¤àcakkhu) the Eye of Wisdom.
overcome unwholesome states. ปญ ญาวมิ ตุ ติ (Pa¤¤àvimutti) liberation through
ปก ษ (Pakkha) a fortnight; one half of the lunar
wisdom; emancipation through insight.
month; (lunar) half-month. ปญญาสัมปทา (Pa¤¤àsampadà) achievement of
ปจจยาการ (Paccayàkàra) “the Mode of
wisdom; the blessing of higher knowledge.
Dependency.” ดู ปฏจิ จสมปุ บาท. ปญญาสกิ ขา ดู อธิปญญาสิกขา.
ปจ จเวกขณ (Paccavekkhaõa) reflection; con- ปญ หา (Pa¤hà) a question; inquiry; problem.
ปฏ ฐาน (Paññhàna) “the Book of Causal Rela-
sideration; reviewing.
ปจจันตประเทศ (Paccantadesa) the out-skirts tions”; name of the seventh book of the

of a country; bordering regions. Abhidhamma Piñaka.
ปจจยั (Paccaya) 1. condition; aiding condition; ปณณัตติวชั ชะ (Paõõattivajja) formulated fault;

factor. 2. (the four) requisites, viz., clothing, breach of the training rules; that which is

food, dwelling and medicine; necessities. blamable by the regulation. เทียบ โลกวชั ชะ.
ปจจัยสันนิสิตศีล (Paccayasannissitasãla) dis- ปต ตานุโมทนา (Pattànumodanà) rejoicing in

cipline as regards the four requisites; con- others’ merit.
ปตตานุโมทนามยั (Pattànumodanàmaya) (merit)
duct in connection with the necessities of life.
ปจ จคุ มน (Paccuggamana) rising to receive. connected with, or to be gained through,
ปจจทุ ธรณ (Paccuddharaõa) to give up the use
rejoicing in others’ merit.
(of an old robe); remove; revoke. ปตติทาน (Pattidàna) giving of merit;
ปจจปุ ฏ ฐาน (Paccupaññhàna) appearance; mode
transference of merit; letting others share or
of appearance; phenomenon.
ปจ เจกพทุ ธะ (Paccekabuddha) a private Buddha; participate in doing good.
ปตตทิ านมยั (Pattidànamaya) (merit) connected
a Silent Buddha; a Buddha who has won
with, or to be gained through, the giving out
enlightenment by himself, but does not teach
of one’s accumulated merit; the transference
others; one who gains liberation for himself
of merit or letting others share in doing good
alone.
ปจ ฉมิ พรรษา (Pacchimikà) the later period for as a way of making merit.
ปพ พัชชา ดู บรรพชา.
keeping the rains. ปพ พาชนียกรรม (Pabbàjanãyakamma) the act
ปจ ฉาภตั (Pacchàbhatta) afternoon; after the
of banishment; exile; the punishment made to
mealtime of the monk.
ปจ ฉาสมณะ (Pacchàsamaõa) a junior monk a monk deserving to be expelled.
ปสสัทธิ (Passaddhi) tranquillity; quietude;
who walks behind a senior on his rounds;
calmness; repose; serenity; relaxation.
accompanying monk; attendant. ปส สาสะ (Passàsa) out-breathing; exhalation.
ปจฉมิ ชาติ (Pacchimajàti) the last birth.
ปจฉมิ ยาม (Pacchimayàma) the last watch

ปาจติ ตีย 338 เปรต

ปาจติ ตีย (Pàcittiya) 1. “Minor Offences”; one of speech.
the books of the Vinaya; 2. an offence ปสุณวาจา (Pisuõavàcà) malicious speech;

entailing expiation. slandering; tale-bearing.
ปาฏเิ ทสนยี ะ (Pàñidesanãya) an offence to be ปต ิ (Pãti) joy; rapture; delight; zest; interest.
ปคุ คลบญั ญตั ิ (Puggalapa¤¤atti) “Description of
confessed.
Individuals”; “Designation of Individuals”; name
ปาฏโิ มกข, ปาตโิ มกข (Pàñmokkha, Pàtimokkha)
of the fourth book of the Abhidhamma Piñaka.
“the Fundamental Precepts”; the fundamental ปุคคลัญุตา (Puggala¤¤utà) the quality of one

rules of the Order; the 227 disciplinary rules who knows individuals; knowing the

binding on Bhikkhus; a collection of the individual; knowledge of individuals.
ปุคคลาธษิ ฐาน ดู บคุ คลาธิษฐาน.
fundamental precepts of the Order recited every ปุจฉาวิสัชชนา (Pucchàvissajjanà) catechism;

fortnight; fortnightly recitation of the fundamental question and answer.
ปถุ ชุ น (Puthujjana) a worldling; worldly person;
precepts; Disciplinary Code.
ordinary man.
ปาฏโิ มกขสังวรศลี , ปาติโมกข~ (Pàñimokkha-sa ปพุ พ- ดู บพุ พ-.
ปพุ เพกตปญุ ญตา (Pubbekatapu¤¤atà) the state
§varasãla) discipline as prescribed by the Pàñ
of having done meritorious actions in the
imokkha; moral discipline as regards the
past; to have done good deeds in the past;
Fundamental Precepts; restraint with regard
having prepared oneself with good
to the monastic disciplinary code.
ปาฏหิ ารยิ  (Pàñihàriya) marvel; wonder; miracle. background.
ปาณาตบิ าต (Pàõàtipàta) taking life; killing.
ปาพจน (Pàvacana) the fundamental text; the ปพุ เพนวิ าสานสุ ตญิ าณ (Pubbenivàsànussati¤àõa)

Scriptures; the Dhamma and the Vinaya; the Reminiscence of Past or Previous Births; the

Doctrine and the Discipline. recollection of former lives; supernormal know-
ปาโมชช ดู ปราโมทย.
ปาราชิก (Pàràjika) 1. “Major Offences”; the first ledge which enables one to remember the

of the two divisions of the Suttavibhaïga of various past courses of one’s own existences.
the Vinaya. 2. a grave offence involving ปรุ ิมพรรษา (Purimikà) the earlier period for
expulsion from monkhood; Defeat. 3. one
keeping the rains.
who has committed the grave offence of ปูชนียบคุ คล (Påjanãyapuggala) a venerable

expulsion; defeated one. person; person worthy of honour; one
ปารสิ ุทธิศลี (Pàrisuddhisãla) the four kinds of
entitled to homage.
Higher Sãla; the fourfold moral purity; morality ปชู นยี วตั ถุ (Påjanãyavatthu*) an object of worship.
ปชู นยี สถาน (Påjanãyaññhàna*) a place of worship;
for purification; morality consisting in purity.
ปฎก (Piñaka) a basket; any of the three main place of sanctity; religious place; shrine; holy

divisions of the Pàli Canon. ดู ไตรปฎก. or sacred place; sanctuary.
ปด ทอง (Suvaõõàlepa) v. to gild; cover with ปูชา ดู บชู า.
ปูรณมี (Puõõamã) the full-moon day.
gold leaf; put a gold leaf on. adj. gilded; เปตวัตถุ (Petavatthu) “Stories of the Departed”;

covered with gold leaves. name of the tenth division of the Khuddaka
ปต ติวสิ ยั , เปตตวิ สิ ยั (Pittivisaya, Pettivisaya) the
Nikàya.
plane of the departed; the world of manes; เปยยวชั ชะ (Peyyavajja) lit. “drinkable words”;

the realm of ghost-beings. kindly speech.
ปตุฆาต (Pitughàta) patricide. เปรต (Peta) a departed being; ghost; ghost-
ปน โต (Bhattahàrikà*) food carrier; tiffin carrier.
ปยวาจา (Piyavàcà) pleasant speech; kindly

เปรยี ญ 339 พรหม

being; hungry ghost; the ghost of the departed. grades of Pali studies; eccl. graduate of Pali
เปรยี ญ (Pari¤¤å*, Pàli¤¤å*) one versed or learned
studies; Pali graduate; Pali scholar.
in Pali studies; one who has passed the เปสุญวาท ดู ปส ณุ วาจา.

examination of any of the seven higher (3 to 9)

ผ

ผรณาปต ิ (Pharaõàpãti) rapture; diffused rapture. discarded cloth; hold a Forest-Robe
ผรสุ วาจา (Pharusavàcà) harsh speech; harsh
Presentation Ceremony.
language. ผา อาบ (Udakasàñikà) a bathing-cloth.
ผล (Phala) fruit; result; consequence; effect. ผาอาบนํ้าฝน (Vassikasàñikà) cloth for the rains;
ผัสสะ (Phassa) contact; touch; mental im-
rains-cloth.
pression. ผกู สีมา (Sãmàsammati) v. to establish the
ผา กราบ (Abhivàdanacela*) cloth for placing the
boundary of the Sangha communion area. n.

forehead on when bowing down; prostrating consecration of the Assembly Hall boundary.
เผดยี ง (Nimanteti) v. to invite (monks), espe-
cloth.
ผาณติ (Phàõita) treacle; molasses; sugar. cially for a collective action.
เผยแผ (Pakàsana, Vipulakaraõa) propagation;
ผาปา (Pa§sukåla-cãvara, Assàmika-vattha)
dissemination; spreading.
“Forest Robe”; (probably, ผาปาชา) cloth แผเมตตา (Mettàya pharaõà) radiation of
discarded in the forest or on a charnel
ground; discarded cloth; (T.) a robe left for loving-kindness. v. to wish others (or all
the monks to take as a discarded cloth. v.
beings) to be well and happy.
(ทอดผาปา ) to leave a robe (together with แผสวนกุศล ดู ปตตทิ าน, อทุ ศิ กุศล.
โผฏฐพั พะ (Phoññhabba) tangible object.
other offerings) for the monks to take as a

ฝ

ฝง ลกู นมิ ติ (Sãmànimittanidhàna) ceremony of ฝาบาตร (Pattapidhàna) lid or cover for an
depositing boundary marking stones; burial of alms-bowl; alms-bowl lid.
boundary markers.

พ

พนมมอื (A¤jali§ karoti) v. to lift the joined พรต (Vata) ascetic practice; religious observance.
palms as a token of reverence; put the hands
พรมน้ํามนต (Parittodaka-abbhukkiraõa*; ~-
together (at the chest or forehead) in
si¤cana*) to sprinkle the holy water.
salutation. พรรษา (Vassa) a year; rainy season; the rains;
พยากรณ (Vyàkaraõa) answer; explanation;
rains-retreat; rains-residence; the Buddhist

declaration; exposition; prediction. Lent.

พยาธิ (Byàdhi) disease; sickness; ailment. พรหม (Brahma) 1. (in Hinduism) Brahma; the
พยาบาท (Byàpàda) ill-will; hatred; malevo- Creator; the Universal Self. 2. (in Buddhism)

lence; aversion. a divine being of the Form Sphere or of the

พยายาม, ความ (Vàyàma) effort; exertion; striv- Formless Sphere; brahma god; happy and

ing; endeavour. blameless celestial being; inhabitant of the
พร (Vara) boon; blessing; favour. higher heavens.

พรหมจรรย 340 พนิ ท,ุ พนิ ทกุ ปั

พรหมจรรย (Brahmacariya) the Holy Life; the Exalted One.
พระพุทธเจา (Buddha) the Buddha; Lord
sublime life; religious life; celibate life; chaste
Buddha; the Enlightened One; the
life; strict chastity; Brahma-faring.
พรหมจารี (Brahmacàrã) one who leads a holy or Awakened One.
พระพุทธบาท (Buddhapàda) the Buddha’s
chaste life; celibate; Brahma-farer.
พรหมทัณฑ (Brahmadaõóa) lit. sublime footprint.
พระพทุ ธปฏมิ า (Buddhapañimà) a Buddha image.
punishment; punishment by suspending or พระพุทธรูป (Buddharåpa) the figure of the

breaking off conversation and communication; Buddha; a Buddha image.
พระพุทธศาสนา (Buddhasàsana) Buddhism;
sanctioned punishment by silent treatment.
พรหมโลก (Brahmaloka) the Brahma world; the the teaching of the Buddha.
พระสงฆ (Saïgha) 1. Saïgha; the Order; the
Fine-Material and Immaterial Worlds.
พรหมวหิ าร (Brahmavihàra) (the four) Divine monastic order. 2. (T.) a monk.
พระไสยาสน ดู พระนอน.
States (of mind); the four noble sentiments; พราหมณ (Bràhmaõa) a Brahmin; man of the

the Highest Conduct; the sublime states of Brahmin caste; a priest.
พละ (Bala) power; strength; health; energy.
mind. พลี (Bali) religious offering.
พระ- ตดั “พระ” ออกแลวดูในลาํ ดับของคาํ น้ันๆ. พหุลกรรม (Bahulakamma) ดู อาจณิ ณกรรม.
พระ (Bhikkhu, Pabbajita) 1. title used when พหูสูต (Bahussuta) one who has great know-

speaking of a Buddhist monk; venerable. 2. a ledge; a very learned man; well-taught man;

Bhikkhu; Buddhist monk; monk; (in other man of great learning.
พัดยศ (Cittavãjanã, òhànantaravãjanã) an
religions) a priest; minister; clergyman; etc.
พระครู (Garuññhàniyabhikkhu*) the title of a ornamental long-handled fan used as

monastic dignitary lower than Chao Khun; insignia of a monastic rank; fan as rank

Phra Khru; Venerable Teacher. insignia; rank fan; official fan; fan insignia.
พระเครื่อง (Khuddakabuddhapañibimba*) a พัทธสมี า (Baddhasãmà) boundary established

small Buddha image (often used as an amulet or by the Saïgha; consecrated area; con-
secrated place of assembly; (T.) consecrated
talisman); amuletic Buddha image.
พระธรรม (Dhamma) Dhamma; Dharma; the assembly hall.
พับเพียบ (Aóóhapallaïkanisajjà) v. to sit flat
Doctrine; the Teachings; the Law; the Norm.
with both legs tucked back to one side; sit
พระนอน (Sãhaseyyàkappakabuddhapañimà*,
sideways.
Sayànapañimà*) Reclining Buddha. พาล (Bàla) a fool; spiritually defective person.
พระบรมศาสดา (Satthu) the Master; the พาหสุ จั จะ (Bàhusacca) much learning; great

Teacher; the Great Master; the Buddha. learning; profound knowledge.
พระบูชา (Patiññhànabuddhapañimà*) a Buddha พธิ ี (Vidhàna) arrangement; performance; cere-

image of a larger size fit to be placed more mony.
พธิ ีกร (Vidhikara*) master of ceremonies.
or less permanently for worship; Buddha พธิ กี รรม (Påjàvidhi, Càrittaniyama*) rite; ritual;

image (to be) set (on an altar) for worship; ceremony.
พธิ หี ลวง ดู ราชพิธ.ี
altar Buddha-image. พนิ ทุ, พินทกุ ัป ดู กปั ปพนิ ทุ.
พระประธาน (Padhànabuddhapañimà*) the

principal Buddha image (in the Uposatha

hall); main Buddha image.
พระปรางค (Thåpa) (round-topped) towerlike

stupa with a pronged crownpiece; Phra Prang.
พระผูม ีพระภาค (Bhagavà) the Blessed One;

พีชนยิ าม 341 ฟงุ ซาน, ความ

พชี นยิ าม (Bãjaniyàma) physical organic order; พุทธศาสนา ดู พระพุทธศาสนา.
พุทธศาสนกิ ชน (Buddhamàmaka) a Buddhist;
biological laws.
พทุ ธะ (Buddha) the Buddha; a Buddha; enlight- adherent of Buddhism.
พทุ ธันดร (Buddhantara) a Buddha-interval; the
ened one.
พทุ ธกาล (Buddhakàla) the time of the Buddha (or period between the appearance of one

a Buddha); the advent of the Buddha. Buddha and the next.
พทุ ธกจิ (Buddhakicca) the Buddha’s daily พทุ ธานสุ ติ (Buddhànussati) recollection of the

routine; duty of the Buddha. Buddha; reflection on the virtue of the
พุทธคุณ (Buddhaguõa) the quality (virtue or
Buddha.
character) of the Buddha. พทุ ธาวาส (Buddhàvàsa*) ‘residence of the
พทุ ธจรยิ า (Buddhacariyà) the Buddha’s conduct;
Buddha’; the sanctuary or public precincts of
the Buddha’s course of conduct; the Buddha’s
a monastery.
career or style of life; the Buddha’s life พทุ ธจิ ริต (Buddhicarita) the intellectual; the

activities; the way of the Buddha. wise; one whose behaviour or character is
พทุ ธจกั ร (Buddhacakka) the Buddhist monastic
wisdom; an intelligent-natured person.
order. เพล (Pacchimabhattakàla*) the limited time for
พุทธบรษิ ัท (Buddhaparisà) the Buddhist assembly;
the second and last meal of the monk;
the four assemblies of Buddhists; Buddhists
lunchtime for Buddhist monks, (11.00 A.M. to
(collectively).
พทุ ธบาท (Buddhapàda) the Buddha’s footprint. 12.00 noon); forenoon meal.
พทุ ธปฏมิ า ดู พระพทุ ธปฏิมา. แพศย (Vessa) a member of the third caste;
พทุ ธประวตั ิ (Buddhapavatti*) the life of the
merchant and agriculturalist; tradesfolk.
Buddha; life-story of the Buddha. โพชฌงค (Bojjhaïga) (the seven) Constituents
พทุ ธพจน (Buddhavacana) the word of the Bud-
(or Factors) of Enlightenment; enlightenment
dha; (T.) any sayings or teachings of the
factors.
Buddha. โพธิ์ (ตน ไม) (Bodhirukkha) the “Bo” tree; the
พุทธภาษิต (Buddhabhàsita) what was said by
Bodhi Tree; pipal tree; the Ficus Religiosia.
the Buddha; the Buddha’s sayings. โพธญิ าณ (Bodhi¤àõa) Enlightenment; supreme
พทุ ธมามกะ (Buddhamàmaka) one devoted to
knowledge.
the Buddha; one who professes Buddhism; โพธปิ ก ขิยธรรม (Bodhipakkhiya-dhamma) (the

Buddhist. thirty-seven) qualities contributing to
พทุ ธรปู ดู พระพุทธรปู .
พุทธวงศ (Buddhava§sa) “the History of the enlightenment; virtues partaking of

Buddhas”; name of the fourteenth division of enlightenment.
โพธิสัตว, พระ (Bodhisatta) the Bodhisatta;
the Khuddaka Nikàya.
พทุ ธศกั ราช (Buddhasaka*) the Buddhist Era Bodhisattva; a Buddha-to-be; Enlightenment-

(B.E.). being; candidate for Buddhahood; one who

has resolved to attain enlightenment for the

helping of his fellow beings.

ฟ

ฟนเฟอน (muññhassati) confused; muddled; into oblivion.
ฟงุ ซา น, ความ (uddhacca) restlessness; dis-
deranged.
ฟน เฟอ น, ความ (sammosa) confusion; falling traction; flurry.

ภควา 342 มนุษยธรรม

ภ

ภควา ดู พระผูมพี ระภาค. ภาวนามยปญญา (Bhàvanàmayapa¤¤à) wisdom
ภพ (Bhava) becoming; existence; process of resulting from mental development;

becoming; state of existence. understanding through practice.

ภยาคติ (Bhayàgati) wrong way of behaviour ภาวนามัย (Bhàvanàmaya) (merit) gained

consisting in fear; prejudice caused by fear. through, or connected with, meditation;

ภวตณั หา (Bhavataõhà) craving for existence; merit accomplished by mental culture;

craving for rebirth; craving for sensual pleas- mental culture as a way of making merit.

ures connected with the view of eternalism. ภาเวตัพพธรรม (Bhàvetabbadhamma) that

ภวังค (Bhavaïga) life-continuum; the which is to be developed, i.e. the Noble

subliminal consciousness; constituent of Eightfold Path.
ภาษิต (Bhàsita) a saying.
becoming; the passive state of mind. ภิกขา (Bhikkhà) alms; begged food.
ภังคะ (Bhaïga) dissolution; cessation; ภกิ ขาจาร (Bhikkhàcàra) going about for alms;

dissolving or waning moment. begging for alms.
ภณั ฑาคาริก (Bhaõóàgàrika) a store-keeper or ภกิ ษุ (Bhikkhu) a Bhikkhu; Bhikshu; Buddhist

treasurer. monk.
ภณั ฑูกรรม (Bhaõóåkamma) close shaving; act ภิกษณุ ี (Bhikkhunã) a Bhikkhuni; Bhikshuni;

of shaving close. Buddhist nun.
ภัต (Bhatta) food; meal; boiled rice. ภตู (Bhåta) 1. the elements of which the body is
ภัตกิจ (Bhattakicca) taking a meal.
ภตั ตุเทศก (Bhattuddesaka) one in charge of composed. ดู มหาภตู รปู . 2. a living being; born
creature. 3. a ghost. 4. an Arahant.
the distribution of food; an elder who ภมู ิ (Bhåmi) 1. ground; plane; stage; level. 2.

supervises the distribution of food; super-

intendent of meals; issuer of meals. plane of existence; plane of consciousness.
ภยั (Bhaya) fear; fright; danger. เภสัช (Bhesajja) medicine; drug.
ภาวะ (Bhàva) fixed nature; condition; state of being. โภคะ (Bhoga) wealth; riches; possession;
ภาวนา (Bhàvanà) development; mental culture;
enjoyment.
meditation. โภชนะ (Bhojana) food; meal.
ภาวนาปธาน (Bhàvanàpadhàna) the effort to โภชนยี ะ (Bhojanãya) fit to be eaten; soft food.
โภชเนมัตตัญุตา (Bhojanematta¤¤utà) mod-
develop unrisen good; the effort to develop

wholesome states. eration in eating.

ม

มงคล (Maïgala) festivity; good omen; auspice; the magic of sound. ดู สวดมนต.
มนะ, มโน (Mana) mind; thinking function;
auspicious ceremony; (the thirty-eight)
blessings. adj. auspicious. thinking faculty.
มณฑป (Maõóapa) a pavilion; temporary shed; มนสกิ าร (Manasikàra) attention; pondering;

square spired pavilion. attentiveness; advertence; mental appli-
มทะ (Mada) intoxication; pride; sexual excess.
มนต, มนตร (Manta) a charm; spell; incan- cation; reflection.
มนษุ ย (Manussa) a human being.
tation; sacred or magical formula or invo- มนุษยธรรม (Manussadhamma) humanity;

cation; verbal formulas used as incantations in virtue of man; the Five Precepts.

มนษุ ยโลก 343 มัธยมประเทศ

มนษุ ยโลก (Manussaloka) the human world; the Monkhood); greater denomination. เทียบ ธรรม

human realm; the world of humans. ยุต.
มโนกรรม (Manokamma) mental action; action มหาบรุ ุษ (Mahàpurisa) Great Man.
มหาปุริสลักษณะ (Mahàpurisalakkhaõa) (the
done by mind.
มโนทวาร (Manodvàra) the mind-door; mind- thirty-two) marks of the Great Man.
มหาภิเนษกรมณ (Mahàbhinikkhamana) the
avenue.
มโนทุจรติ (Manoduccarita) evil mental action; Great Renunciation; the going forth of the

evil of mind or thoughts; misconduct by Bodhisatta into the homeless life.
มหาภูตรปู (Mahàbhåtaråpa) (the four) primary
mind; mental misconduct.
มโนธาตุ (Manodhàtu) the mind-element; element elements; great essentials; material qualities of

of apprehension; the ideational faculty. matter.
มโนมยิทธิ (Manomayiddhi) the magic power of มหายาน (Mahàyàna) “the Great Vehicle”; the

the mind; mind-made magical power. school of the Great Vehicle (of salvation); the
มโนวญิ ญาณ (Manovi¤¤àõa) mind-consciousness;
Northern School of Buddhism.
the mind cognition. มักขะ (Makkha) depreciation of another’s
มโนวิญญาณธาตุ (Manovi¤¤àõadhàtu) mind-
worth; detraction.
consciousness element. มักนอย, ความ ดู อัปปจฉตา.
มโนสงั ขาร ดู จติ ตสังขาร. มัคคะ ดู มรรค.
มโนสจุ รติ (Manosucarita) good mental action; มงั สวริ ัติ (Ma§savirati*) abstinence from meat;

good conduct in thought. vegetarianism.
มมังการ (Mamaïkàra) lit. the making of the มจั จุ (Maccu) death.
มจั จรุ าช (Maccuràja) the king of death; the Death.
utterance ‘my’; selfish attachment; the notion มัจฉริยะ (Macchariya) meanness; avaricious-

of ‘my’; ‘my’-making. เทียบ อหังการ. ness; stinginess; possessiveness.
มรณะ (Maraõa) death. มชั ชะ (Majja) an intoxicant.
มรณภาพ (Maraõabhàva*) death (of a monk or มชั ฌมิ ะ (Majjhima) middler; a monk who has been

novice). ordained between 5 and just under 10 years.
มรณสติ (Maraõasati) mindfulness of death; มชั ฌมิ นกิ าย (Majjhimanikàya) “Collection of

meditation on death. Middle-length Discourses”; “Further
มรรค (Magga) the Path; the Way; the Noble
Dialogues of the Buddha”; name of the
Path; the Noble Eightfold Path; the Path
second of the five main divisions of the
leading to the Cessation of Suffering.
มรรคนายก (Magganàyaka*) lay leader of a Sutta Piñaka.
มัชฌิมประเทศ ดู มัธยมประเทศ.
congregation (or, of a Wat lay community). มัชฌิมยาม (Majjhimayàma) the middle watch
มละ (Mala) dirt; impurity; stain; refuse; dust.
มหา (Mahà*) the title of a เปรียญ. (from 10:00 p.m. to 2:00 a.m.).
มหาชาติ (Mahàjàtaka) the Great Birth Story; มัชฌมิ าปฏิปทา (Majjhimà pañipadà) the Middle

story of the Buddha when he was born as Path; the Middle Way; the via media; the

Prince Vessantara. ดู เทศนม หาชาต.ิ golden mean. ดู มรรค.
มหาเถรสมาคม (Mahàtherasamàgama*) Maha- มตั ตญั ตุ า (Matta¤¤utà) moderation; temperance;

thera Council; Council of Elders; the Sangha sense of proportion.
มัททวะ (Maddava) gentleness; softness.
Supreme Council. มัธยมประเทศ (Majjhimadesa) the middle
มหานิกาย (Mahànikàya*) the Mahànikàya Sect;
country including the Ganges basin.
“Great Sect”; Greater Sub-Order (of the Thai

มาฆบูชา 344 ยาม

มาฆบชู า (Màghapåjà) Worship on the Full-Moon มุสาวาท (Musàvàda) false speech; lying.
มลู กรรมฐาน (Måla-kammaññhàna) basic medi-
Day of the third lunar month in commem-
tation subject (comprising the five exposed
oration of the Great Assembly of Disciples.
มาตาปต อุ ปุ ฏ ฐาน (Màtàpituupaññhàna) the support parts of the body, viz., head hair, body hair,

of mother and father; ministering to parents; nails, teeth and skin).
มูลบัญญัติ (Pa¤¤atti, Målapa¤¤atti) root-
looking after parents.
มาติกา (Màtikà) 1. matrix; schedule; list; regulation; main rule; principal or primary rule.
เมตตา (Mettà) loving-kindness; friendliness;
heading. 2. (T.) funeral chanting (of Abhi-
goodwill.
dhamma matrices or schedules). เมถนุ ธรรม (Methunadhamma) sexual inter-
มาตุคาม (Màtugàma) a woman; womenfolk;
course; coupling; coitus.
women (collectively). เมรุ ดู จติ กาธาน.
มาตุฆาต (Màtughàta) matricide. เมาล;ี โมลี (Moli) topknot (of hair on the crown of
มานะ (Màna) conceit; pride; inordinate feeling;
the head).
lust for power. โมกขธรรม (Mokkhadhamma) salvation; deliver-
มานัต (Mànatta) penance.
มายา (Màyà) illusion; deceit; trick; the display of ance; freedom.
โมกษะ (Mokkha) salvation; release; deliverance;
an illusion.
มาร (Màra) the Evil One; Death; the Tempter. liberation; the state of disentanglement;
มจิ ฉาทฏิ ฐิ (Micchàdiññhi) wrong view; false view.
มิตรปฏริ ูปก (Mittapañiråpaka) a false friend; one release; freedom.
โมหะ (Moha) delusion; ignorance; dullness.
pretending to be a friend. โมหจรติ (Mohacarita) the unintelligent; the
มทิ ธะ (Middha) torpor; drowsiness; languor.
มขุ บาฐ; มขุ ปาฐะ (Mukhapàñha) word of mouth; ignorant; one whose habit is infatuation; a

verbal recital; oral tradition. man of foolish habits; the stupid- or dull-
มทุ ติ า (Mudità) sympathetic joy; altruistic joy.
มุทิตาจิต, การแสดง (Muditàkamma*) con- natured; one of deluded temperament.
โมหาคติ (Mohàgati) wrong way of behaviour
gratulation.
consisting in delusion; prejudice caused by

delusion or stupidity.

ย

ยกชอ ฟา , พธิ ี (Kaõõikàropana*) (T.) the ceremony phenomena of opposite character in pairs, as

of mounting the gable-finial. streaming forth of fire and water at the same

ยถาภูตญาณทัศนะ (Yathàbhåta¤àõadassana) time.
absolute knowledge; the knowledge and ยศ (Yasa) glory; fame; repute; success; honour;

vision according to reality; knowing and high position.
ยกั ษ (Yakkha) 1. a demon. 2. an attendant of
seeing things as they are.
ยม (Yama) the Lord of the Underworld; ruler of Kuvera or Vessavaõa. 3. a messenger of Yama. 4.
a fallen angel; deity. 5. Sakka. 6. any of the Four
the kingdom of the dead; death. Great Kings. 7. the individual soul.
ยมก (Yamaka) “The Book of Pairs”; name of the ยญั (Ya¤¤a) 1. (in Hinduism) sacrifice; offerings. 2.

sixth book of the Abhidhamma Piñaka. (in Buddhism) alms-giving; charity.
ยมกปาฏหิ ารยิ  (Yamakapàñihàriya) the Twin Wonder; ยา ม (Thavikà) a small bag in which the monk

the Twin Miracle; the miracle of the double

appearances, consisting in the appearance of carries things; a monk’s bag; satchel.

ยามา 345 ลัทธิ

ยามา (Yàmà) the realm of the Yàma gods; of about 10 miles, or 16 kIlometres.
โยนิ (Yoni) 1. origin; way of birth; place of
name of the third heavenly abode, of which
birth; realm of existence; source; (the four)
Suyàma is the king. Modes of Births. 2. thoroughness; know-
เยภยุ ยสิกา (Yebhuyyasikà) decision according ledge; insight.
โยนิโสมนสิการ (Yonisomanasikàra) proper
to the majority. attention; systematic attention; having
โยคะ (Yoga) 1. effort; endeavour; application;
thorough method in one’s thought; proper
undertaking. 2. bond; tie; attachment.
โยคาวจร (Yogàvacara) one who practises consideration; wise consideration; thorough

spiritual exercise; meditator. attention; critical reflection; genetical
โยคี (Yogã) one who devotes himself to spiritual
reflection; analytical reflection.
things; an earnest student; one devoted to โยม (Posã) appellation used by a monk for his

mental training; meditator. parents or his patron or supporter.
โยชน (Yojana) a measure of length; a distance

ร

รส (Rasa) 1. taste; sapid object; flavour. 2. monks); Chao Khun.
ริษยา ดู อิสสา.
function. รปู (Råpa) 1. matter; form; material; body;

ระเบยี ง [โบสถว หิ าร] (Mañha, Samanta-paghaõa) shape; corporeality. 2. object of the eye;

cloister. visible object.
รัตนตรยั (Ratanattaya) the Triple Gem; the รปู ฌาน (Råpajhàna) Jhànas (Absorptions) of

Triple Jewel; the Three Jewels. the Fine-Material Sphere.
รตั ตญั ู (Ratta¤¤å) an elder of long standing. รูปราคะ (Råparàga) desire for life in the world
ราคะ (Ràga) lust; passion; excitement; greed;

attachment. of form; craving for form; attachment to realms

ราคจริต (Ràgacarita) the lustful; one whose of form; greed for fine-material existence.
habit is passion; one of passionate behav- รูปโลก (Råpaloka) the world of form; the Form

iour; the lustful-natured; one of lustful tem- Sphere.

perament. รูปารมณ (Råpàrammaõa) visible object.

ราชพลี (Ràjabali) offering to the king or the รปู าวจรภมู ิ (Råpàvacarabhåmi) the Plane of

government, as by paying taxes. Form; the Form Plane; Fine-Material Sphere.

ราชพิธี (Ràjavidhi*, Ràjapåjàvidhi*) a royal เรย่ี ไร, การ (Samantayàcanà*) request for donation;

ceremony. collection of voluntary contributions.

ราชาคณะ, พระ (Ràjàgaõayati, Cåëasaïgharàjà*) (a เรอื นแกว (ratanaghara*) back plate

dignitary belonging to) the Royal Chapter (of

ฤทธิ์ ดู อิทธ.ิ ฤ

ฤษี (Isi) an ascetic; sage; seer.

ล

ลอยกระทง (Puñaplàvana*) ‘leaf-vessel floating’; mark; distinguishing mark; prognosticative

the Loy Krathong Festival. mark; quality.

ลกั ษณะ (Lakkhaõa) a characteristic; sign; ลัทธิ (Laddhi) a theory; view; doctrine.

ลาภ 346 วนั ปวารณา

ลาภ (Làbha) gain; acquisition. world. เทียบ ปณณตั ตวิ ชั ชะ.
ลาสิกขา (Sikkha§ paccakkhàti) to give up the โลกาธปิ ไตย (Lokàdhipateyya) dependence on

Training; leave monkhood. ดู สกึ . public opinion; following the influence of the
ลกู นิมิต (Sãmà-nimitta, Nimitta) a boundary
world; supremacy of the world; dominant
marker, boundary-marking stone.
ลขู ัปปมาณิกา (Låkhappamàõikà) those who influence by (the censure of) the world.
โลกยิ ะ (Lokiya) adj. mundane; worldly; belonging
measure or judge by shabbiness; those
to the world.
whose faith depends on shabbiness or โลกตุ ตระ (Lokuttara) adj. supramundane; tran-

miserable life. scendental; beyond these worlds.
โลก (Loka) the world; a world; plane of existence. โลกตุ ตรธรรม (Lokuttaradhamma) (the nine)
โลกธรรม (Lokadhamma) (the eight) worldly
supramundane states: the Four Paths, the
conditions; things of the world; worldly
Four Fruits and Nibbàna.
vicissitudes. โลกตุ ตรภมู ิ (Lokuttarabhåmi) the Supramundane
โลกธาตุ (Lokadhàtu) a unit of the Universe;
Plane (of consciousness).
world; sphere; another term for Cakkavàla. โลภะ (Lobha) greed; covetousness; acqui-
โลกบาล ดู จาตมุ หาราช.
โลกวชั ชะ (Lokavajja) worldly fault; breach of sitiveness.
โลหิตุปบาท (Lohituppàda) wounding of a
the ordinary moral law; action reprehended
Buddha; causing a Buddha to suffer a
in the world; that which is blamable by the
contusion or to bleed.

ว

วจกี รรม (Vacãkamma) verbal action; deed by วัด (Vihàra, âràma) Wat; a monastery; temple-
monastery; (mis.) temple.
word; action performed by speech.
วจที วาร (Vacãdvàra) speech as a door of action; วัดราง (Su¤¤avihàra*) deserted monastery;

speech-door. uninhabited monastery.

วจีทุจริต (Vacãduccarita) misbehaviour in วดั ราษฎร (Gàmikavihàra*) private monastery;

words; misconduct by speech; verbal mis- community monastery.
วัดหลวง (Ràjavaravihàra*, Ràjàvàsa*) royal
conduct.
วจีวิญญัติ (Vacãvi¤¤atti) verbal intimation; monastery.
วัตถกุ าม (Vatthukàma) objective sensuality;
verbal expression.
วจีสงั ขาร (Vacãsaïkhàra) verbal formation, i.e. lovely sense-objects; sensual pleasures.
วตั ถุมงคล (Maïgalavatthu*) amulet; talisman;
Vitakka and Vicàra; verbal volition.
วจสี จุ รติ (Vacãsucarita) good action in speech; fetish; lucky piece; charm; good-luck charm.
วตั ร (Vatta) duty; service; function; monastic
good conduct in word.
วรรค (Vagga) a group; party; chapter of a book. daily routine or service; custom; observance.
วรรณะ (Vaõõa) 1. colour of the skin; appear- วันโกน (Kesoropaõadivasa*) Shaving Day; the

ance; complexion; beauty. 2. caste. 3. fame; eve of a Buddhist holy day.
วนั เขา พรรษา (Vassåpanàyikàdivasa) the first
repute
วัจจกุฎี (Vaccakuñã) ดู ถาน. day of the rains-retreat; beginning of the
วัฏฏะ (Vañña) the round of rebirth; the round of
rains-residence; Rains-Entry Day.
existences; the cycle of rebirth. วนั ปวารณา (Pavàraõàdivasa) the last day of the
วัณณะ ดู วรรณะ.
rains-residence, on which the Pavàraõà

วันพระ 347 วิภวตัณหา

ceremony is performed; Pavàraõà Day. วิตก (Vitakka) initial application; thought
วนั พระ (Uposathadivasa) the Buddhist holy day;
conception; thought.
Buddhist Sabbath; day of merit-making; วติ กจริต (Vitakkacarita) the discursive; the

observance day. ruminating-natured; one of speculative
วนั เพ็ญ (Puõõamãdivasa) the full-moon day.
วนั ออกพรรษา (Pavàraõàdivasa) the last day of temperament.
วถิ ีจติ (Vãthicitta) thought process; process of
the rains-residence; end of the rains-retreat;
cognition; a single unit of cognition; different
Retreat-Ending Day.
วนั อโุ บสถ (Uposathadivasa) 1. ดู วนั พระ 2. serial processes of cognition; conscious

observance day; the day on which the mind.
วินัย (Vinaya) 1. discipline; the monastic
Fundamental Rules of the Buddhist monks
regulations; the code of monastic discipline;
are recited. the rules of discipline of the Order. 2.
วัย (Vaya) 1. (the three) ages; periods of life. 2. training; guidance. 3. organization; system.
วินัยธร (Vinayadhara) one versed in the Dis-
decay; loss.
วสั สปู นายกิ า ดู วนั เขาพรรษา. cipline; an expert in the disciplinary code. ดู
วาจา (Vàcà) speech; word; saying.
วาทะ (Vàda) theory; saying; doctrine; creed. คณะวินัยธร.
วายามะ (Vàyàma) effort; endeavour; exertion; วินัยปฎก (Vinayapiñaka) the Basket of

striving. Discipline; the Discipline Basket; the Book of
วาโยธาตุ (Vàyodhàtu) lit. the air-element;
Discipline.
motion; the element of motion; vibration. วินบิ าต (Vinipàta) bad falling; place of suffering;
วกิ ขมั ภนวมิ ตุ ติ (Vikkhambhanavimutti) deliver-
perdition; birth of demons.
ance by suppression. วบิ ตั ิ (Vipatti) failure; falling away; misfortune;
วกิ ปั (Vikappa) to share ownership (of an extra
downfall; disadvantage; abortion; invalidity.
bowl or robe) with another monk. วบิ าก (Vipàka) consequence; effect; result;
วิกาล (Vikàla) improper time; wrong time;
resultant; fruit.
unseemly hours; afternoon and night. วิปฏสิ าร (Vippañisàra) remorse; repentance.
วจิ ัย (Vicaya) investigation; (T.) research. วปิ ริณาม (Vipariõàma) change; transformation;
วิจาร (Vicàra) sustained application; discursive
alteration.
thinking; deliberation. วปิ ลาส (Vipallàsa) derangement; perversion;
วจิ กิ จิ ฉา (Vicikicchà) doubt; perplexity; scepsis;
perversity.
scepticism; indecision; uncertainty. วิปส สนา (Vipassanà) insight; intuitive vision;
วิชชา (Vijjà) knowledge; transcendental
introspection; comtemplation; intuition;
wisdom; the Threefold Knowledge
วญิ ญตั ิ (Vi¤¤atti) 1. intimation; expression. 2. insight development.
วิปส สนากรรมฐาน ดู วิปส สนาภาวนา.
begging; (unlawful) request (for food and วปิ ส สนาธรุ ะ (Vipassanàdhura) the burden of

other requisites); hinting. comtemplation; obligation of insight
วญิ ญาณ (Vi¤¤àõa) consciousness; act of con-
development; task of meditation practice.
sciousness; (T., mis.) soul; spirit. วิปสสนาภาวนา (Vipassanà-bhàvanà) insight
วิญญาณัญจายตนะ (Vi¤¤àõa¤càyatana) the
development.
Realm of Infinity of Consciousness; the วิปากจิต (Vipàkacitta) resultant consciousness;

Realm of Boundless Consciousness. kamma resultant.
วญิ ูชน (Vi¤¤å) a wise man. วิภวตณั หา (Vibhavataõhà) craving for self-

annihilation; craving for (or attachment to)

วภิ ังค 348 ไวยาวัจกร

sensual pleasures connected with the view of (set apart for the Sangha of a monastery);

nihilism; craving for non-existence. consecrated boundaries; consecrated area;
วภิ ังค (Vibhaïga) “the Book of Divisions”; “the
concession; a tract of land (now, usually a
Book of Treatises”; name of the second book
small rectangular plot of ground) officially
of the Abhidhamma Piñaka.
วิมังสา (Vãma§sà) investigation; reasoning; granted to the Sangha for establishing the

reflection; examination; testing. boundaries of the jurisdiction of a community of
วมิ าน (Vimàna) a celestial mansion; fairy-palace.
วมิ านวตั ถุ (Vimànavatthu) “Stories of Celestial monks (now, for consecrating as the site of the

Mansions”; “Stories of the Mansions”; name of Uposatha hall of a monastery).
วสิ ุทธิ (Visuddhi) purity; purification; stage of
the ninth division of the Khuddaka Nikàya.
วิมุตติ (Vimutti) deliverance; emancipation; purity.
วหิ าร (Vihàra) 1. a dwelling-place (for monks);
release; salvation; liberation; freedom.
วิมตุ ตสิ ุข (Vimuttisukha) Bliss of Emancipation; retreat; monastery; abode. 2. a state of mind;
mode of life. 3. (T.) a temple; repository of
bliss of freedom. Buddha images; Buddha-image hall; shrine-
วโิ มกข (Vimokkha) ดู วมิ ตุ ติ.
วริ ตั ิ (Virati) abstinence; (the three) abstinences. hall.
วริ าคะ (Viràga) detachment; dispassionateness; วหิ ารคด (Mañha; Samantapaghaõa) cloister.
วิหิงสาวิตก (Vihi§sàvitakka) cruel thought;
absence of lust; destruction of passions.
วิริยะ (Viriya; Vãriya) effort; energy; vigour; thought of cruelty; thought of violence.
เวจกุฎี ดู ถาน.
endeavour; exertion; perseverance. เวทนา (Vedanà) feeling; sensation.
วริ ยิ ารมั ภะ (Viriyàrambha) application of exer- เวทนานปุ สสนา (Vedanànupassanà) the con-

tion; stirred-up energy; energetic effort. templation of feelings; the contemplation of
วิวัฏฏ (Vivañña) freedom from rebirth; absence
sensations; mindfulness as regards feelings.
of the cycle of existence; Nibbàna. เวไนย (Veneyya) one who is accessible to
วิวาทาธิกรณ (Vivàdàdhikaraõa) legal questions
instruction; one who is ready to receive the
concerning disputes; contention (concerning
Teaching (of the Buddha); a tractable person;
the Doctrine and the Discipline)
วเิ วก (Viveka) seclusion; solitude; detachment. trainable person; teachable person.
วิสังขาร ดู อสงั ขตธรรม. เวยยาวัจจะ (Veyyàvacca) service; helpful
วิสัชนา (Visajjanà) answer; explanation;
activity; attention; duty.
exposition; elucidation. เวยยาวจั จมัย (Veyyàvaccamaya) (merit) to be
วสิ ยั (Visaya) 1. range; reach; scope; sphere;
gained through, or connected with,
realm; power; capacity. 2. sense-object.
วสิ าขบชู า (Visàkhapåjà) Worship on the Full-Moon rendering one’s services.
เวร (Vera) enmity; hostile action; hatred;
Day of the sixth lunar month in commemoration
revenge.
of the Buddha’s Birth, Enlightenment and เวสสะ ดู แพศย.
เวสารัชชะ (Vesàrajja) intrepidity; perfect self-
Passing; the Buddhist New Year; the Festival of
the May Full Moon; widely known as Wesak or confidence.
Vesak, but preferably,Vesakh or Wesakh. เวียนเทียน ดู ประทักษณิ .
วสิ งุ คามสีมา (Visu§gàmasãmà) a land grant ไวยาวจั กร (Veyyàvaccakara) a servant; attend-

ant; monks’ agent; one who renders a

service; lay bursar (of a monastery).

ศรัทธา 349 สติวินัย

ศ

ศรทั ธา ดู สทั ธา. ศาสนาจารย (Sàsanàcariya) a religious teacher;
ศรัทธาไทย (Saddhàdeyya) a gift of faith; a gift moral instructor; missionary. เทียบ

offered through faith. อนุศาสนาจารย.
ศาลพระภมู ิ (Bhummadevaññhàna*) (guardian-) ศาสนิก (Sàsanika) an adherent; follower.

spirit house. ศิษยวัด (âràmika, Kappiyakàraka, Bhikkhusissa)
ศาลา (Sàlà) hall; pavilion; wayside shelter;
monastery boy; monastery pupil; temple boy;

study and merit-making hall; public building; a monk’s pupil.
ศีล (Sãla; Sikkhàpada) 1. morality; moral con-
preaching hall; multipurpose hall.
ศาลาการเปรยี ญ ดู การเปรียญ. duct. 2. a precept; rule of morality; training rule.
ศาสดา (Satthu) a teacher; master; (the Six) ศลี ธรรม (Sãla; Sucarita; âcàra) morality; morals.
ศีลาจารวัตร (Sãlàcàravatta*) moral conduct,
Teachers; (T.) the founder of a religion.
ศาสดา, พระบรม (Satthu) the Master; the Great manners and duties; moral habits, mien and

Master; the Teacher. deportment; the way of behaving and

ศาสดาพยากรณ (Anàgatavattu*) a prophet. observing one’s duties.

ศาสนสมบัติ (Sàsanasampatti*) ecclesiastical ศทู ร (Sudda) a person of the lowest caste; the

property; temporalities. workers; those who contribute the necessary
ศาสนา1 (Sàsana) teaching; message; doctrine; physical labour; a Sudra; servant; menial;

the Dispensation. workpeople.
ศาสนา2 (Samaya, Diññhi, Pàsaõóa) a religion. โศก (Soka) grief; sorrow.

ส

สกทาคามิผล (Sakadàgàmiphala) the Fruit of Songkran Festival; water-throwing festival;

Once-Returning. the traditional Thai New Year.
สกทาคามิมรรค (Sakadàgàmimagga) the Path สงเคราะห (Saïgaha) 1. to treat kindly; give

of Once-Returning. help; favour; aid. 2. to compile; collect;
สกทาคามี, พระ (Sakadàgàmã) the Once-
comprise; include; group.
Returner; one who has attained the second สงฆ (Saïgha) community; assemblage; a

stage of the Path and will be reborn on the chapter of (not less than four) Buddhist

earth only once before attaining the final monks; the Sangha; the Order; the Buddhist

emancipation. clergy; the Buddhist church; Holy Brotherhood.

สกลมหาสังฆปริณายก (Sakalamahàsaïgha- สงสาร (Sa§sàra, Sa§sàracakka) lit. faring on;
pariõàyaka) top leader of the entire Great the Round of Rebirth; the Round of Exist-

Sangha; head of the national Sangha; the ence; the Wheel of Rebirth; the Wheel of
secondary title attached to the title of สมเดจ็
พระสงั ฆราช (Saïgharàja), i.e. the Supreme Life; the Life Process; Rebirth process; the
Patriarch, or chief of the Buddhist Order of
Process of Birth and Death.
สติ (Sati) mindfulness; attentiveness; detached

Thailand. watching; awareness.
สกวาที (Sakavàdã) the affirmative; proposer. สติปฏฐาน (Satipaññhàna) (the four) Foundations
สงกรานต (Mahàsaïkanti) (T.) the festival
of Mindfulness; setting up of mindfulness.
celebrated on the day of the passage of the สติวินัย (Sativinaya) verdict of innocence;

Sun to Aries, the first sign of the Zodiac; procedure for the acquittal of an Arahant

สเตกิจฉา 350 สรงนา้ํ

who has fully-developed mindfulness. highest dignitaries in the hierarchy of the
สเตกิจฉา (Satekicchà) adj. curable; amendable;
Thai Sangha, second only to the Supreme
remediable. n. monastic offences which can be
Patriarch.
corrected through some kinds of punishment, สมถะ (Samatha) calm; tranquillity; quietude of

i.e. all offences except the four grave ones heart.
called Pàràjika. เทยี บ อเตกจิ ฉา. สมถกมั มัฏฐาน, ~กรรมฐาน ดู สมถภาวนา.
สถปู (Thåpa) a relic mound; reliquary mound; สมถภาวนา (Samathabhàvanà) concentration

tope; cairn; monument erected over the development; the method and practice of

ashes of a holy person; stupa. concentrating the mind; tranquillity de-
สทารสันโดษ (Sadàrasantosa) contentment
velopment.
with one’s own wife. สมบตั ิ (Sampatti) success; attainment; achieve-
สนทนาธรรม ดู ธรรมสากจั ฉา.
สบง (Antaravàsaka) inner garment; the under- ment; accomplishment; advantage; fulfilment;

garment of a Buddhist monk, nun or novice; happiness; bliss; fortune; wealth; prosperity;

the under robe. perfection; soundness; validity.
สพรหมจารี (Sabrahmacàrã) a fellow monk; สมภาร ดู เจา อาวาส.
สมโภช ดู ฉลอง.
fellow in the holy life; co-celibate. สมมติ, สมมุติ (Sammati; Sammuti) convention;
สภาวะ (Sabhàva) nature; condition; state; reality.
สภาวธรรม (Sabhàvadhamma) principle of agreement; consent; authorization; appoint-

nature; natural condition; natural pheno- ment; election.

menon. สมมติสงฆ, สมมุติสงฆ (Sammatisaïgha;
สมชีวิตา (Samajãvità) balanced livelihood;
Sammutisaïgha) sangha by convention; con-
regular life; living economically; living within
ventional sangha; community of ordained
one’s means.
สมณะ (Samaõa) a recluse; a Buddhist monk. monks.
สมณธรรม (Samaõadhamma) duties of a monk;
สมมติสัจจะ, สมมุติสัจจะ (Sammatisacca;
monastic observances.
สมณพราหมณ (Samaõa-bràhmaõa) recluses Sammutisacca) conventional truth.
สมาทาน (Samàdàna) undertaking; observance;
and brahmins; ascetics and priests; the
acceptance. v. to undertake; take upon
recluses and mendicants of non-Vedic or
oneself.
non-Brahmanical systems (such as Buddhism สมาธิ (Samàdhi) concentration; one-

and Jainism) and the brahmins of the pointedness of mind; mental discipline.
สมานัตตตา (Samànattatà) impartiality;
priestly caste of the Vedic religion.
สมณศกั ดิ์ (Samaõasatti*) eccl. honorific rank; sociability; state of equality; even and equal

title. treatment; equality and participation.
สมณสญั ญา (Samaõasa¤¤à) awareness of one’s สมาบัติ (Samàpatti) attainment; meditative

monkhood; consciousness of proper behaviour attainments.
สมุจเฉทวิมุตติ (Samucchedavimutti) deliver-
of a monk; a monk’s sense of duty.
สมณสารปู (Samaõasàruppa) a monk’s proper ance by extirpation.
สมุฏฐาน (Samuññhàna) origination; cause.
behaviour; the mien and deportment appro- สมทุ ัย (Samudaya) the Cause of Suffering; the

priate to a monk. Origin of Suffering.
สมณุเทศ (Samaõuddesa) a novice. สยมั ภ,ู สยมภู (Sayambhå) the Self-Existent; an
สมเด็จ (Upasaïgharàja*) Somdech; any of the
epithet of the Buddha.
สรงน้ํา (Nhàyati) v. (of a monk or novice) to

สรณะ 351 สังฆมณฑล

bathe. ditioned by causes; things produced by
สรณะ (Saraõa) refuge; help; protection; guide;
combination of causes; conditioned or com-
remembrance.
pounded things.
สรณคมน, สรณาคมน (Saraõagamana, ~õà สังขาร (Saïkhàra) 1. compounded things;

gamana) taking refuge (in the Triple Gem); component things; conditioned things; the

going for refuge. world of phenomena; all things which have
สรภญั ญะ (Sarabha¤¤a) intoning; a particular
been made up by pre-existing causes, (as in
mode of recitation (allowable to monks). Sabbe Saïkhàrà aniccà). 2. volitional
สรรเสรญิ , ความ (Pasa§sà) praise; commen- activities; formation; kamma formations;

dation. mental formations; mental predispositions;
สรรี ะ (Sarãra) the (physical) body.
สลากภัต (Salàkabhatta) food to be distributed volitional impulses; impulses and emotions;

by tickets; ticket-food. volition; all the mental factors except feeling
สวดปาฏิโมกข, การ (Pàñimokkhuddesa) recita-
and perception having volition as the constant
tion of the Fundamental Precepts of the
Buddhist monks. v. to recite or chant the factor, (as in the Five Aggregates and in the
Fundamental Precepts. ดู ปาฏิโมกข. Law of Causation). 3. essential conditions; the
สวดพระอภธิ รรม (Abhidhammabhaõana*) funeral sum of the conditions or essential properties

chanting (of Abhidhamma excerpts); requiem for a given process or result; constructing or
formative factors, (as in âyusaïkhàra, Kàyasaï
chanting. khàra). 4. conducive factors; instigation (as in
สวดมนต, การ [ท่วั ๆ ไป] (âyàcanà) prayer. v. to Sasaïkhàrika, Asaïkhàrika).
สังคณี ดู ธมั มสงั คณ.ี
pray; chant; say a prayer. สังคหวตั ถุ (Saïgahavatthu) objects of sym-
สวดมนต, การ [ในพทุ ธศาสนา] (Sajjhàya, Uddesa, pathy; objects of favour; principles of kindly

Padabhàõa, ~gàyana, ~bhaõana, Parittakaraõa) treatment; principles of service and social

recitation; chanting (especially of protective integration.
verses); rehearsal. v. to recite (the Buddha’s สงั คายนา, สงั คตี ิ (Saïgãti) rehearsal; a Council;

teachings); chant; chant the holy stanzas. general convocation of the Sangha in order to
สวรรค (Sagga) a place of happiness; heaven;
settle questions of doctrine and to fix the text
heavenly abode.
สหธรรมิก (Sahadhammika) co-religionists; of the Scriptures.
สังฆกรรม (Saïghakamma) an act or ceremony
fellow Dhamma-farer.
สฬายตนะ (Saëàyatana) the six senses; sense- performed by a chapter of Buddhist monks

bases; sense-organs; sense-spheres. assembled in solemn conclave; a formal act.
สังฆคุณ (Saïghaguõa) (the nine) virtues of the
สอุปาทิเสสนิพพาน (Saupàdisesa-nibbàna)
Sangha.
Nibbàna realized with the body remaining; สังฆทาน (Saïghadàna) offering to the Order;

Nibbàna with the substratum of life gift to the Sangha; offering dedicated to the

remaining. Sangha; gift dedicated to the Community as a
สกั กายทิฏฐิ (Sakkàyadiññhi) self-illusion; the
whole.
delusion of self; belief in a personal self; สงั ฆนายก (Saïghanàyaka*) Eccl. Prime Minister.
สังฆเภท (Saïghabheda) schism; causing
theory of soul; egoistic view.
สกั การะ (Sakkàra) honour; worship; hospitality. dissension among the Order; the creation of
สคั คะ ดู สวรรค.
สังขตธรรม (Saïkhatadhamma) things con- a schism in the Sangha.
สงั ฆมณฑล (Saïghamaõóala) the Order; the

สังฆมนตรี 352 สปั ปรุ สิ

Monastic Order; the Sangha; the monkhood. สญั โญชน ดู สังโยชน.
สังฆมนตรี Eccl. Minister. ดู คณะสังฆมนตร.ี สัตตาวาส (Sattàvàsa) (the nine) spheres in-
สังฆราช, สมเด็จพระ (Saïgharàja) (His
habited by beings; abodes of beings.
Holiness) the Supreme Patriarch. สตั ตาหกรณียะ (Sattàhakaraõãya) business to
สงั ฆสภา (Saïghasabhà) Eccl. Assembly.
สงั ฆาฏิ (Saïghàñi) the outer robe of a Buddhist be attended to within seven days; grounds or

monk. occasions on which monks are permitted to
สงั ฆาทิเสส (Saïghàdisesa) an offence entailing
leave the rains-residence for the limited time
initial and subsequent meetings of the
of seven days.
Sangha; Formal Meeting. สตั บุรษุ (Sappurisa) a good, worthy man;
สงั ฆาธิการ (Saïghàdhikàra*) an ecclesiastical
righteous man; gentleman.
official; eccl. administrative officer. สัตว (Satta) a being; living being; creature;
สงั ฆานุสติ (Saïghànussati) recollection of the
person.
Order; reflection on the virtue of the Sangha. สัททารมณ (Saddàrammaõa) audible object;
สังฆาวาส (Saïghàvàsa*) the monastic
sound.
precincts; living quarters of the monks. สัทธรรม (Saddhamma) the true Dhamma; true
สงั ยุตตนกิ าย (Sa§yuttanikàya) Collection of
doctrine; doctrine of the good; good law;
Connected Discourses; Book of the Kindred
good principle.
Sayings; name of the third main division of สทั ธรรมปฏริ ูปก (Saddhammapañiråpaka) false

the Sutta Piñaka. doctrine; pseudo-Dhamma.
สงั โยชน (Sa§yojana) (the ten) Fetters (that สทั ธา (Saddhà) faith; confidence.
สัทธาจริต (Saddhàcarita) the devout; the
bind man to the round of rebirth).
สงั วร (Sa§vara) restraint. faithful-natured; one of faithful temperament.
สังวรปธาน (Sa§varapadhàna) the effort to สัทธาสมั ปทา (Saddhàsampadà) achievement

prevent the arising of unrisen evils; the effort of faith.
สัทธิวิหาริก (Saddhivihàrika) a co-resident;
to avoid unwholesome states.
สงั วาส (Sa§vàsa) communion. pupil.
สงั เวคะ (Sa§vega) sense of urgency. สนั ดาน ดู สันตานะ.
สงั เวชนียสถาน (Sa§vejanãyaññhàna) a place apt สันโดษ (Santuññhi, Santosa) contentment;

to rouse the sense of urgency; (the Four) satisfaction with whatever is one’s own.
สนั ตติ (Santati) continuity (especially of con-
Holy Places of Buddhism.
สงั สารวฏั ดู สงสาร. sciousness); a series of moments.
สงั เสทชะ (Sa§sedaja) moisture-born creatures. สนั ตานะ (Santàna) 1. continuity of subli-minal
สัจจะ (Sacca) truth; truthfulness.
สัจจธรรม (Sacca) the truth; Truth. consciousness; the ever moving, flowing
สัจฉกิ าตพั พธรรม (Sacchikàtabbadhamma) that panorama of successive mental states. 2.

which is to be realized, i.e. the Cessation of intrinsic or inherent qualities of character;

Suffering or Nibbàna. inborn trait; innate character.
สัญญมะ (Sa¤¤ama, Sa§yama) restraint; self- สนั ติ (Santi) peace; tranquillity; calmness.
สนั ตุฏฐี ดู สนั โดษ.
control; abstinence. สปั ปายะ (Sappàya) 1. adj. beneficial; whole-
สัญญา (Sa¤¤à) perception; idea; ideation.
สัญญาบัตร (Sa¤¤àpañña*) commission; royal some; suitable; favourable. 2. favourable

certificate of appointment. เทยี บ ตราตงั้ . condition.
สัปป (Sappi) ดู เนยใส.
สปั ปุรสิ ดู สตั บรุ ษุ .

สปั ปรุ สิ ธรรม 353 สารรี ิกธาตุ

สัปปุรสิ ธรรม (Sappurisadhamma) virtue of the สมั มาสติ (Sammàsati) Right Mindfulness; Right

righteous; (the seven) qualities of a good man. Attentiveness.
สัพพัญุตญาณ (Sabba¤¤uta¤àõa) omnis- สัมมาสมาธิ (Sammàsamàdhi) Right Concen-

cience. tration.
สพั พญั ู (Sabba¤¤å) the Omniscient One; an สัมมาสมั พุทธะ (Sammàsambuddha) the Fully

epithet of the Buddha. (or Perfectly) Enlightened One.
สัมปชญั ญะ (Sampaja¤¤a) clear comprehension; สัมมาอาชวี ะ (Sammààjãva) Right Livelihood;

discrimination; circumspection; clear Right Living; Right Means of Livelihood;

consciousness; awareness. Right Pursuits.
สัมปทา (Sampadà) achievement; fulfilment; สมั มขุ าวนิ ยั (Sammukhàvinaya) verdict in the

accomplishment; attainment; success; presence of (a Sangha, the persons and the

happiness. matter concerned, and the Doctrine and
สมั ปรายะ (Samparàya) a future life; the beyond;
Discipline).
the hereafter; spirituality. สัสสตทิฏฐิ (Sassatadiññhi) eternalism; the
สัมปรายภพ (Samparàya) a future existence;
doctrine of the continuance of the soul after
next life; future life.
สัมปรายกิ ตั ถะ (Samparàyikattha) gain for the death; the doctrine that soul and the world

hereafter; future benefit; spiritual welfare; are eternal.
สากจั ฉา (Sàkacchà) conversation; discussion.
sources of happiness in the future life. สาชีพ (Sàjãva) the code of discipline; all the
สัมผปั ปลาปะ (Samphappalàpa) frivolous talk;
disciplinary rules abiding on the life of the
idle talk; vain talk.
สมั ผสั ดู ผสั สะ. monk.
สัมพทุ ธะ (Sambuddha) one who has been well สาเฐยยะ, สาไถย (Sàñheyya) hypocrisy; craft;

enlightened or has thoroughly understood; a treachery. สาเถยยะ ก็ใช.
สาธยาย ดู สวดมนต [ในพทุ ธศาสนา].
Buddha; the Buddha. สามเณร (Sàmaõera) a novice; one who is
สมั ภเวสี (Sambhavesã) lit. seeking birth or
ordained by taking the Three Refuges and
existence. 1. a living being at the first stage
observes the Ten Precepts.
of life or during the birth-process; a being สามเณรี (Sàmaõerã) a female novice; female
yet to be born. 2. a being subject to rebirth;
worldling. 3. (T.) a spirit seeking (or awaiting) apprentice of a nun.
สามคั คี (Sàmaggã) concord; unity; harmony;
rebirth. เทียบ ภูต.
สัมมัปปธาน (Sammappadhàna) (the Four) unanimity; union.
สามญั ลกั ษณะ (Sàma¤¤alakkhaõa) the Common
Great Efforts; Supreme Efforts; Right Efforts.
สัมมากัมมันตะ (Sammàkammanta) Right Characteristics (of component things), viz.,

Action; Right Conduct; Right Behaviour. impermanence, state of conflict and not-self.
สมั มาทิฏฐิ (Sammàdiññhi) Right View; Right สามีจิกรรม (Sàmãcikamma) proper act of re-

Understanding. spect; opportune gestures of respect.
สมั มาวาจา (Sammàvàcà) Right Speech. สายสญิ จน (Parittasutta*) sacred thread; sacred
สมั มาวายามะ (Sammàvàyàma) Right Effort;
cord.
Right Endeavour; Right Exertion. สารัมภะ (Sàrambha) contention; vying; pre-
สมั มาสงั กปั ปะ (Sammàsaïkappa) Right Thought;
sumption.
Right Mental Attitude; Right Motives; Right สาราณยี ธรรม (Sàràõãyadhamma) states of con-

Aspiration. ciliation; virtues for fraternal living.
สารรี ิกธาตุ ดู ธาต.ุ

สาวก 354 เสขะ, พระ

สาวก (Sàvaka) a disciple; hearer; follower. Order; leave monkhood; disrobe. ดู ลาสกิ ขา.
สกุ ขวปิ ส สก (Sukkhavipassaka) a dry-visioned
สํานักสงฆ (Saïghanivàsa*, Saïghaniketa*)
Arahant; bare-insight worker.
monastic residence; monks’ lodging. สขุ (Sukha) 1. happiness; ease; joy; comfort;
สํารวม (Sa§vara) 1. to be composed; self-
pleasure. 2. physical or bodily happiness or
controlled; restrained; decorous; sedate. 2.
ease.
commingled; mixed (food). สคุ ต (Sugata) the Happy One; the Well-Farer;
สิกขมานา (Sikkhamànà) a female novice
the Buddha.
undergoing a probationary course of two years สคุ ติ (Sugati) (the two or twenty-seven) Happy

(before receiving the higher ordination). States; blissful states of existence; good
สิกขา (Sikkhà) learning; study; training; dis-
bourn.
cipline. สุจริต (Sucarita) right conduct; good conduct;
สกิ ขาบท (Sikkhàpada) a disciplinary rule; rule
uprightness.
of morality; precept; training rule. สุตะ (Suta) that which is heard or learnt;
สีมา (Sãmà) a boundary; limit; precinct;
hearing; learning.
consecrated area (established by sanctioned สุตตนบิ าต (Suttanipàta) “Collected Discourses”;

boundaries). “Woven Cadences of Early Buddhists”; name
สีล (Sãla) morality; moral practice; moral
of the fifth division of the Khuddaka Nikàya.
conduct; code of morality; Buddhist ethics; a สุตตันตปฎ ก (Suttantapiñaka) “The Basket of

precept; rule of morality. Discourses”; The Basket of Sermons”; the
สลี มยั (Sãlamaya) (merit) to be gained through, or
second main division of the Pali Canon
connected with, morality.
สลี วสิ ทุ ธิ (Sãlavisuddhi) purity of morality; puri- containing discourses.
สตุ มยปญ ญา (Sutamayapa¤¤à) understanding
fication of morality.
สลี สมั ปทา (Sãlasampadà) achievement of vir- acquired by learning; wisdom resulting from

tue; fulfilment of moral conduct. study.
สลี สามญั ญตา (Sãlasàma¤¤atà) equality in moral สทุ ทะ ดู ศทู ร.
สุทธาวาส (Suddhàvàsa) (the Five) Pure Abodes
conduct; unity in moral or disciplinary prac-
(in the Form Sphere) where the Non-
tices.
สีลสกิ ขา ดู อธศิ ีลสิกขา. Returners are reborn.
สีลัพพตปรามาส (Sãlabbataparàmàsa) adher- สุภาษิต (Subhàsita) pleasant speech; well-

ence to mere rules and rituals; clinging to spoken words; a proverb.

rules and vows; overestimation regarding the สุราเมรยมัชชปมาทัฏฐาน (Suràmerayamajja-

efficacy of rules and observances. pamàdaññhàna) (taking) intoxicants tending to
สีลัพพตุปาทาน (Sãlabbatupàdàna) clinging to
cloud the mind; intoxicants causing
mere rules and rituals; adherence to rites and
carelessness.
ceremonies; attachment to the belief in the สรุ ิยคติ (Suriyagati*) the system of a solar

efficacy of religious ceremonies and rituals. calendar.
สีลานุสติ (Silànussati) recollection of morality; สตู ร (Sutta; Suttanta) a discourse; dialogue;

reflection on the advantages of morality or aphorism.
สูตร, พระ (Sutta; Suttapiñaka) the discourses;
on one’s own morals.
สหี ไสยา (Sãhaseyyà) lying like a lion; lying on the original sermons and dialogues of the

the right side. Buddha. ดู สุตตนั ตปฎ ก.
สึก (Uppabbajati, Vibbhamati) v. to leave the เสขะ, พระ (Sekha; Sekkha) the learner, i.e. one

เสขิยวัตร 355 อกุศลกรรม

who is in the course of perfection; one who Stream-Entrance; Path of Stream-Attainment.
โสตทวาร (Sotadvàra) the ear-door; ear-
has reached one of the stages of holiness,
avenue.
except the last, and has yet to undergo a โสตวญิ ญาณ (Sotavi¤¤àõa) ear-consciousness.
โสมนสั (Somanassa) a pleasurable mental
higher training.
เสขยิ วัตร (Sekhiyadhamma; Sekhiyavatta) (the feeling; mental pleasure; glad-mindedness; joy;

seventy-five) rules for training; rules of good delight.
โสรัจจะ (Soracca) gentleness; meekness;
breeding; the code of etiquette.
เสนาสนะ (Senàsana) sleeping and sitting; bed suavity; gentility; refinement; mannerliness;

and seat; dwelling; lodging. graciousness.
โสกะ ดู โศก. โสวจสั สตา (Sovacassatà) “state of being easy
โสดาบัน (Sotàpanna) a Stream-Enterer;
to speak with”; amenability to correction;
Stream-Winner; one who has attained the
obedience; admonishability.
first stage of holiness. โสฬส (Soëasa) sixteen.
โสดาปตตผิ ล (Sotàpattiphala) the Fruition of ไสยา (Seyyà) bed; bedding; sleep; rest; lying

Stream-Entry; Fruit of Stream-Entrance. down; reclining.
โสดาปตตมิ รรค (Sotàpattimagga) the Path of

ห

หงสบาท (Ha§sapàda) crimson. base; the heart; the physical base of mental
หนังสอื สุทธิ (Suddhipañña*) identity card; iden-
life.
tification papers. หลดุ พน, ความ ดู วิมตุ ต.ิ
หนา ตกั (Pallaïkappamàõa) ”lap-front measure”; หสิตุปปาทจิต (Hasituppàdacitta) smile-

the method of measuring the size of a cross- producing consciousness.
หัตถบาส (Hatthapàsa) the distance within a
legged sitting Buddha image.
หนา บนั (Gahasikhara) gable; pediment. hand’s reach.
หอฉัน (Bhattagga) refectory. หริ ิ (Hiri) moral shame.
หนี ยาน (Hãnayàna) the Lesser Vehicle; the
หอไตร (Tipiñakàlaya*; Potthakàgàra*; Ganthàlaya*)

monastery library; Scripture Library; library of Smaller Vehicle; the Southern School of

sacred writings. Buddhism; Theravàda.
หอระฆัง (Gaõóighara) belfry; bell tower. เหตุ (Hetu) a cause; causal condition; root-
หอสวดมนต (Sajjhàyanasàlà*) chanting hall;
cause.
hall for daily meeting and chanting. ไหว (Vandana, Namassana) v. to salute with
หทัยวัตถุ (Hadayavatthu) heart-base; mind-
joined palms.

อ

อกตัญู (Akata¤¤å) ungrateful. of action; view of the inefficacy of action.
อกรณยี กจิ (Akaraõãyakicca) deed which should
อกิริยวาท ก็วา.
not be done; improper action; unbefitting อกศุ ล (Akusala) adj. unwholesome; demeri-

action. torious; immoral; kammically unwholesome;

อกาลมรณะ (Akàlamaraõa) untimely death. unskilful. n. demerit; bad action.
อกริ ยิ ทฏิ ฐิ (Akiriyadiññhi) lit. the theory of non- อกศุ ลกรรม (Akusalakamma) an evil action;

action; the theory that there is no after-effect unwholesome action.

อกุศลกรรมบถ 356 อนาคารกิ

อกศุ ลกรรมบถ (Akusalakammapatha) (the ten- unrighteous.
อธกิ มาส (Adhikamàsa) intercalary month; (a
fold) way of bad action; unwholesome course
year with) an extra eighth lunar month.
of action. อธกิ รณ (Adhikaraõa) a case; question; affair;
อกศุ ลจิต (Akusalacitta) demeritorious thought;
lawsuit; dispute; disciplinary case of dispute;
immoral consciousness.
อกุศลมลู (Akusalamåla) (the three) roots of evil; legal process; legal question.
อธิกรณสมถะ (Adhikaraõasamatha) settling of a
the roots of bad actions; kammically
case, a question, a dispute or a lawsuit;
unwholesome roots; demeritorious roots.
อกุศลวิตก (Akusalavitakka) unwholesome transaction; settlement of legal processes.
อธิกวาร (Adhikavàra) intercalary lunar day; (a
thought.
อคติ (Agati) wrong way of behaviour; prejudice; year with) an extra day (15th of the seventh

bias. waning moon).
อโคจร (Agocara) wrong pasture; wrong resort; อธกิ สรุ ทนิ (Adhikasuradina*) (T.) intercalary

non-resorts for alms; improper haunts; evil solar day; (a year with) an extra day (29

haunts. February).
องค (Aïga) factor; constituent. อธิจิตตสิกขา (Adhicittasikkhà) training in
องคการปกครอง (Saïghapàlanàdhikàra*) Board
higher mentality; mental discipline.
of Eccl. Administration. อธปิ ไตย (Adhipateyya) 1. supremacy. 2. (T.)

องคการเผยแผ (Dhammapakàsanàdhikàra*) sovereignty.
อธปิ ญ ญาสิกขา (Adhipa¤¤àsikkhà) training in
Board of Propagation.
องคก ารศึกษา (Sàsanasikkhàdhikàra*) Board of higher wisdom.
อธิโมกข (Adhimokkha) determination; resolu-
Education.
tion; conviction.
องคก ารสาธารณปู การ (Sàdhàraõakàràdhikàra*) อธศิ ลี สิกขา (Adhisãlasikkhà) training in higher

Board of Public Works. morality.
อจนิ ไตย (Acinteyya) the (four) unthinkables. อธษิ ฐาน (Adhiññhàna) resolve; decision; reso-
อดเิ รกจีวร (Atirekacãvara) extra robe.
อดเิ รกลาภ (Atirekalàbha) extra acquisitions. lution; determination. v. to determine (a robe
อตถิ พิ ลี (Atithibali) offering to guests; reception.
อตมิ านะ (Atimàna) pride; arrogance; contempt; or a bowl) for regular personal use.
อนภิชฌา (Anabhijjhà) non-covetousness; non-
disdain; scorn.
อเตกิจฉา (Atekicchà) adj. incurable; avarice.
อนัตตตา (Anattatà) soullessness; egolessness.
unamendable; irremediable. n. the four major อนัตตา (Anattà) adj. no-soul; soulless; not-self. n.
offences, called Pàràjika, which entail
non-self; non-ego.
expulsion from the Order. เทยี บ สเตกจิ ฉา. อนาคามผิ ล (Anàgàmiphala) the Fruit of Never-
อทินนาทาน (Adinnàdàna) taking what is not
Returning; the Result of the Non-Returner.
given; stealing. อนาคามมิ รรค (Anàgàmimagga) the Path of
อทุกขมสขุ (Adukkhamasukha) neither pain nor
Never-Returning; the Path of the Non-
happiness; indifferent feeling. adj. neither
Returner.
painful nor pleasurable. อนาคาม,ี พระ (Anàgàmã) a Never-Returner;
อโทสะ (Adosa) non-hatred; non-anger; amity;
Non-Returner; one who has attained the
hatelessness.
อธรรม (Adhamma) misconduct; unrighteous- third stage of holiness.
อนาคาริก (Anàgàrika) lit. a homeless one; one
ness; injustice; false doctrine. adj. unjust;
who enters the homeless life without

อนจิ 357 อภธิ รรม

formally entering the Sangha. ten) Reflections; recollection.
อนจิ (Anicca) adj. impermanent; transient. อนสุ ยั (Anusaya) latent dispositions; underlying
อนจิ จตา (Aniccatà) impermanence; transiency.
อนฏิ ฐารมณ (Aniññhàrammaõa) unpleasant or tendencies; (the seven) Evil Inclinations or

unagreeable object. Biases.
อนิยต (Aniyata) Indefinite Rules; undetermined อนุสาวนา (Anusàvanà) announcement;

offence. proclamation.
อนจุ ร (Anucara) follower; attendant; com- อนุสาวนาจารย (Anusàvanàcariya) ordination-

panion; accompanier; retainer; retinue; proclaiming teacher; (Second) Ordination-

entourage. Teacher.
อนฎุ ีกา (Anuñãkà) a sub-subcommentary. อนุสาสนีปาฏิหาริย (Anusàsanãpàñihàriya) the
อนบุ ัญญัติ (Anupa¤¤atti) auxiliary regulation;
miracle of teaching; the wonder worked by
supplementary rule; additional rule.
อนปุ สัมบัน (Anupasampanna) one who has not the instruction (of the Dhamma).
อเนสนา (Anesanà) wrong way of earning one’s
yet received the full ordination; novices and
living; improper search; improper livelihood.
the laity; unordained one. อบาย (Apàya) state of loss and woe; unhappy
อนปุ าทินนก (Anupàdinnaka) adj. not grasped
existence; sorrowful ways.
by craving or false view; kammically อบายภมู ิ (Apàyabhåmi) (the four) planes of loss

ungrasped. and woe; (the four) states of misery; (the four)

อนุปาทิเสสนิพพาน (Anupàdisesa-nibbàna) lower worlds; unhappy existence.
อบายมุข (Apàyamukha) cause of ruin; ways of
Nibbàna without any remainder of physical
squandering wealth; ruinous ways of life;
existence; Nibbàna without the Five
vicious ways of conduct.
Aggregates remaining. อปจายนะ (Apacàyana) reverence; humility.
อนุปุพพิกถา (Anupubbikathà) a gradual อปจายนมยั (Apacàyanamaya) (merit) to be

instruction; graduated sermon; regulated gained through being humble or respectful.
อปทาน (Apadàna) “Lives of Arahants”; name
exposition of the ever more valued and
of the thirteenth division of the Khuddaka
sublime subjects.
อนพุ ยัญชนะ (Anubya¤jana) subsidiary charac- Nikàya.

teristics. อปราปริยเวทนียกรรม (Aparàpariyavedanãya-
อนุโมทนา (Anumodanà) 1. thanks-giving;
kamma) indefinitely effective kamma.
chanting the holy stanzas of blessings. 2. อปโลกน (Apalokana) v. to look towards for

rejoice; approval; appreciation; con- approval; consult; obtain an approval by

gratulation. consultation.
อนุรักขนาปธาน (Anurakkhanàpadhàna) the อปโลกนกรรม (Apalokanakamma) the act of

effort to maintain or augment arisen good. obtaining consent or permission by con-
อนโุ ลม (Anuloma) conforming; in proper order; in
sultation.
forward order. อพยาบาท (Abyàpàda) non-hatred; absence of
อนุวาทาธิกรณ (Anuvàdàdhikaraõa) legal
ill-will; loving-kindness.
questions concerning accusations. อภชิ ฌา (Abhijjhà) covetousness.
อนุศาสน (Anusàsana) advice; instruction. อภิญญา (Abhi¤¤à) (five or six kinds of) Higher
อนศุ าสนาจารย (Anusàsanàcariya) a chaplain;
Knowledge; Superknowledges; Supernormal
minister; religious or moral instructor.
อนสุ ติ (Anussati) constant mindfulness; (the Powers; higher psychic powers.
อภธิ รรม (Abhidhamma) the Higher Doctrine;

อภธิ รรมปฎก 358 อสภุ ะ

Further Dhamma; the analytic doctrine of the อรยิ ผล (Ariyaphala) the (four) Noble Fruits;

Buddhist Canon. Fruits of the Holy Life.
อภิธรรมปฎ ก (Abhidhammapiñaka) the Abhi- อริยมรรค (Ariyamagga) 1. the (four) Noble

dhamma Piñaka; the Basket of the Higher Paths; Sublime Paths of the Holy Life. 2. the

Doctrine. Noble (Eightfold) Path.
อภเิ นษกรมณ ดู มหาภเิ นษกรมณ. อรยิ สจั จ (Ariyasacca) the Noble Truth; (Cattàri
อภิสมัย (Abhisamaya) attainment; realization;
Ariyasaccàni) the Four Noble Truths; the Four
penetration.
อภิสมาจาร (Abhisamàcàra) higher training in Holy Truths.
อรูปฌาน (Aråpajhàna) the (four) Absorptions of
proper conduct; higher practice of the train-
the Formless Sphere.
ing; rules about decent conduct; specialized อรูปภพ ดู อรปู โลก.
อรูปราคะ (Aråparàga) desire for life in the
or minor precepts.
อภสิ มั โพธิ (Abhisambodhi) the supreme en- formless worlds; greed for the formless; greed

lightenment. for immaterial existence; attachment to
อมตะ (Amata) the deathless state; ambrosia;
formless realms.
Nibbàna; immortal. อรูปโลก (Aråpaloka) the formless world; the
อมูฬหวนิ ยั (Amåëhavinaya) verdict of past
world of the formless; the Formless Realms;
insanity.
อโมหะ (Amoha) non-delusion; wisdom; the Immaterial Sphere.
อรปู าวจร (Aråpàvacara) adj. belonging to the
knowledge; undeludedness.
อโยนิโสมนสิการ (Ayonisomanasikàra) disorderly Formless Plane.
อรูปาวจรภูมิ (Aråpàvacarabhåmi) the Formless
or distracted attention; unsystematic attention;
Plane; Formless Sphere; Immaterial Sphere.
improper or unwise consideration; lack of อลชั ชี (Alajjã) shameless monk; immoral monk.
อโลภะ (Alobha) non-greed; greedlessness;
analytic reflection.
อรรคสาวก ดู อคั รสาวก. liberality; generosity.
อรรถ ดู อตั ถะ. อวมงคล (Avamaïgala) bad luck; ill omen; adj.
อรรถกถา (Aññhakathà) a commentary.
อรหตั ตผล (Arahattaphala) the Fruit of the unlucky; unauspicious; (T.) funeral.
อวหาร (Avahàra) action of stealing.
Worthy One; the final stage of holiness; final อวิชชา (Avijjà) ignorance; nescience; lack of

freedom. knowledge; delusion.
อรหัตตมรรค (Arahattamagga) the Path of the อวิโรธนะ (Avirodhana) non-obstruction; non-

Worthy One; the Path of Arahatship. opposition; non-violation; non-deviation from
อรหันต, พระ (Arahanta) an Arahant; Arahat;
the Dhamma.
worthy one; the Holy One; perfected one; อวิหงิ สา ดู อหงิ สา.
อเวจี (Avãci) the Avãci Hell; the lowest hell.
one who has attained Nibbàna. อสงไขย (Asaïkheyya) incalculable.
อรหนั ตฆาต (Arahantaghàta) the murder of an อสทสิ ทาน (Asadisadàna) Unparalleled Gift;

Arahant. incomparable alms-giving.
อรัญวาสี (Ara¤¤avàsã) one who dwells in the อสังขตธรรม (Asaïkhatadhamma) that which is

forest; forest-dwelling monk; the forest order. not conditioned by any cause; the
อริยทรัพย (Ariyadhana) the sublime treasure;
Unconditioned; Nibbàna.
noble treasure; noble wealth. อสุภะ (Asubha) 1. ugly; loathsome. n. loath-
อรยิ บคุ คล (Ariyapuggala) a noble individual;
someness; impurity. 2. a corpse.
noble one; holy person.

อสรุ กาย 359 อนั เตวาสกิ

อสรุ กาย (Asurakàya) the plane of Asura Mortification; the constant attachment to

demons; demons. Self-Mortification.
อเสขะ (Asekha) one who does not require any อัตตวาทุปาทาน (Attavàdupàdàna) attachment

further training; an Arahant; the adept. to the self- (or soul-) theory; the belief in a
อหงั การ (Aha§kàra) lit. the making of the
persistent self or soul; clinging to the Ego-
utterance “I”; egoity; egotism; ego-
belief.
consciousness; the concept of ‘I’; ‘I’-making; อัตตสัมมาปณิธิ (Attasammàpaõidhi) setting
(T.) arrogance; haughtiness. เทยี บ มมงั การ.
อหิงสา, อวิหิงสา (Ahi§sà, Avihi§sà) non- oneself in the right course; aspiring and

violence; non-harming; inoffensiveness; non- directing oneself in the right way; perfect

injury. self-adjustment; thorough pursuit or devel-
อเหตุกทฏิ ฐิ (Ahetukadiññhi) lit. the theory of
opment of one’s personality.
causelessness; the theory that there is no อัตตญั ุตา (Atta¤¤utà) the quality of one who

cause of a phenomenon; doctrine of non- knows oneself; knowing oneself.
causality. อเหตุกวาท กว็ า . อตั ตา (Attà) 1. self; soul; ego; personal entity.
อโหสิกรรม (Ahosikamma) defunct kamma; an
2. mind; the whole personality.
act or thought which has no longer any อตั ตาธิปไตย (Attàdhipateyya) self-dependence;

potential force. self-reliance; supremacy of self; dominant
อักโกธะ (Akkodha) non-anger; freedom from
influence by oneself (or by self-regard).
hatred. อตั ถะ (Attha) 1. meaning; the spirit; the correct
อคั รสาวก (Aggasàvaka) the most distinguished
sense; essence. 2. benefit; advantage; gain;
disciples; (the two) Chief Disciples, i.e. Sàri- welfare; the good. 3. goal; purpose.
อัตถจริยา (Atthacariyà) benefaction; useful
putta and Mahàmoggallàna conduct or behaviour; doing a favour; life of
อังคาร (Aïgàra) 1. charcoal; ashes. 2. ash; the
service; doing good.
ashes, especially of the Buddha. อตั ถปฏสิ มั ภิทา (Atthapañisambhidà) knowledge
อังคาส (Parivisana) v. to serve with food; wait
of the meaning (of words); the Discrimination
upon at a meal.
อังคตุ ตรนกิ าย (Aïguttaranikàya) the collection of the Meaning; analytic insight of

of discourses arranged in accordance with consequence.
อตั ถญั ุตา (Attha¤¤utà) the quality of one who
number; Adding-One Collection; Collection of
knows what is useful or who knows the
Numerical Sayings; the Book of the Gradual
correct meaning of something; knowledge of
Sayings; name of the fourth main division of
the meaning; knowing the purpose; knowing
the Sutta Piñaka.
องั สะ (A§sa) 1. a part; side. 2. shoulder. 3. (T.) the consequence.
อตั ภาพ (Attabhàva) personality; individuality.
shoulder piece; chest cloth; the sleeveless อันตคาหิกทิฏฐิ (Antagàhikadiññhi) (the ten)

one-shouldered singlet of a monk. views taking extreme sides; the view of the
อจั ฉรยิ ะ (Acchariya) adj. wonderful; marvellous;
extremist; extremist view.
astonishing; exceptional; extraordinary; (T.) อันตรวาสก (Antaravàsaka) ดู สบง.
อนั ตา (Antà) extremes (the two extremes).
genius. อนั ตมิ วตั ถุ (Antimavatthu) an extreme offence;
อญั ชลี ดู พนมมอื .
อณั ฑชะ (Aõóaja) egg-born creatures; the ultimate or worst transgression; Defeat;

oviparous. Pàràjika offence.
อัตตกิลมถานุโยค (Attakilamathànuyoga) Self- อนั เตวาสกิ (Antevàsika) lit. one who lives in; a

อปั ปนาสมาธิ 360 อารกั ขสัมปทา

monk who lives under his teacher; a pupil; carefulness.
อัปปจ ฉตา (Appicchatà) paucity of wishes;
apprentice.
อปั ปนาสมาธิ (Appanàsamàdhi) fixed concen- frugality; desiring little; simplicity.
อัพโพหาริก (Abbohàrika) insignificant; negli-
tration; established concentration; full con-
gible; ineffective.
centration; attainment-concentration; อัพยากฤต (Abyàkata; Avyàkata) adj. indeter-

absorption concentration. minate; neutral; unexplained.
อัปปมัญญา (Appama¤¤à) the Unbounded อัสสาทะ (Assàda) enjoyment; attraction;

States; the Illimitables. satisfaction; gratification; advantage.
อัปปมาทะ (Appamàda) non-negligence; อัสสาสะ (Assàsa) in-breathing; inhalation.

heedfulness; zeal; diligence; earnestness;

อา–โอ

อากาส [ธาต]ุ (âkàsa) space. vellous ability of mind-reading or guessing
อากาสานัญจายตนะ (âkàsàna¤càyatana) the other people’s character; marvel of thought-

Sphere of Unbounded Space; the Realm of reading.
อานาปานสติ (ânàpànasati) mindfulness on
Infinity of Space.
อากิญจัญญายตนะ (âki¤ca¤¤àyatana) the breathing; mindfulness regarding breathing.
อานสิ งส (ânisa§sa) profit; merit; good result;
Sphere (or Realm) of Nothingness.
อาคนั ตกุ ะ (âgantuka) a guest; new-comer; advantage.
อาบตั ิ (âpatti) an ecclesiastical offence; offence.
stranger. อาปต ตาธกิ รณ (âpattàdhikaraõa) legal ques-
อาฆาต (âghàta) malice; hatred; revengefulness.
อาจาระ (âcàra) conduct; behaviour. tions concerning offences; legal processes
อาจารย (âcariya) a teacher; regular instructor.
อาจณิ ณกรรม (âciõõakamma) habitual kamma; concerning committed offences, the

awarding of them and the atonement for

habitual act. them.
อาชชวะ honesty; integrity. อาโปธาตุ (âpodhàtu) lit. the liquid element;
อาชวี ก (âjãvaka) a kind of non-Buddhist
water; cohesion; the element of cohesion.
ascetics, mostly naked. อามสิ (âmisa) food; flesh; materiality; material
อาชวี ปารสิ ทุ ธศิ ลี (âjãvapàrisuddhisãla) discipline
things. adj. material; physical; carnal.
as regards purity of livelihood; Purity of อามสิ ทาน (âmisadàna) donation of requisites

Conduct connected with Livelihood. (i.e. food, lodging, etc.); material gifts.
อาตมัน (Attà; Sanskrit: âtman) the self; soul. อายตนะ (âyatana) the Twelve Spheres; the
อาทกิ มั มกิ ะ (âdikammika) 1. name of the first
Twelve Bases; bases. ภายใน: sense-organs;
main division of the Vinaya Piñaka. 2. the
the (six) senses; sense-bases; sense-fields.

beginner; the first transgressor; the first doer. ภายนอก: sense-objects and mind-object.
อาทิพรหมจรรย (âdibrahmacariya) rudiments อายุ (âyu) 1. age; life-span. 2. longevity; long

of the training in the Holy Life; fundamentals life.
of the Sublime Life; fundamental or major อายุสงั ขาร (âyusaïkhàra) constituents of life;

precepts. vital principle. ดู ปลงอายสุ ังขาร.

อาทนี พ, อาทนี วะ (âdãnava) disadvantage; peril; อารมณ (ârammaõa) sense-objects; an object of

defect; danger. consciousness.

อาเทสนาปาฏิหาริย (âdesanàpàñihàriya) mar- อารักขสมั ปทา (ârakkhasampadà) the achieve-

อารามิก 361 อุโบสถ

ment of protection; to be endowed with อสิ สา (Issà) envy; jealousy.
อกุ เขปนยี กรรม (Ukkhepanãyakamma) the formal
wariness or watchfulness.
อารามกิ (âràmika) monastery-attendant. act of suspension; ostracism.
อาสนส งฆ (Saïghàsana*) monks’ seat; dais or อคุ คหนมิ ติ ต (Uggahanimitta) mental image;

raised platform for monks. learning sign; sign to be grasped.
อาสวะ (âsàva) mental intoxication or defilement; อุจเฉททิฏฐิ (Ucchedadiññhi) annihilationism; the

worldly influxes; accumulation; outflows; doctrine of the annihilation (of the soul);

corruption; canker; taint; pollution. belief in the annihilation of the soul.
อาสวกั ขยญาณ (âsavakkhaya¤àõa) the know- อฏุ ฐานสมั ปทา (Uññhànasampadà) the achieve-

ledge of the cessation of mental intoxication; ment of persistent effort.
อตุ ราสงค (Uttaràsaïga) the upper robe.
knowledge of the destruction of cankers; อตุ รมิ นสุ ธรรม (Uttarimanussadhamma) super-

knowledge that the outflows are extinct. human state; extraordinary attainment.
อาสนั นกรรม (âsannakamma) death-proximate อตุ ุนยิ าม (Utuniyàma) physical inorganic order;

kamma; a kamma done immediately before physical laws.
อทุ เทสกิ เจดีย (Uddesikacetiya) shrine by dedi-
death; proximate kamma.
อาสาฬหบชู า (âsàëhapåjà) worship on the full- cation; memorial object of worship referring

moon day of the âsàëha month (the eighth to the Buddha, i.e. a Buddha image.
อุทธัจจะ (Uddhacca) restlessness; unrest;
lunar month) in commemoration of the First
distraction; flurry.
Sermon and the foundation of the Buddhist อทุ ธจั จกกุ กจุ จะ (Uddhaccakukkucca) restless-

order. ness and worry; flurry and worry; restless-
อาหาร (âhàra) food; nutriment.
อิจฉา (Icchà) 1. desire. 2. (T.) ดู อสิ สา. ness and anxiety.
อติ วิ ตุ ตกะ (Itivuttaka) “Thus said” Discourses; อทุ าน (Udàna) an utterance; a paean; “Paeans of

name of the fourth division of the Khuddaka Joy”; the Solemn Utterances of the Buddha;

Nikàya. name of the third division of the Khuddaka
อิทธิ (Iddhi) success; supernormal power;
Nikàya.
psychic power; magical power.
อทิ ธบิ าท (Iddhipàda) the Four Paths of Accom- อุทิศกุศล, การ (Pattidàna, Dakkhiõàdisana)

plishment; Means of Accomplishment; the dedication or transference of merit; radiation of

means of accomplishing one’s own end or merit.
อบุ าย (Upàya) means; method; resource; ex-
purpose; the four Roads to Power; basis for
pedient.
success. อบุ าสก (Upàsaka) lit. one who comes or sits
อทิ ธปิ าฏิหารยิ  (Iddhipàñihàriya) a wonder of
near; a lay devotee; a devout or faithful
psychic power; marvel; miracle.
อิทธิวธิ ิ (Iddhividhi) psychic powers; different layman; lay Buddhist.
อบุ าสิกา (Upàsikà) a female devotee; a female
psychic powers; various magical powers.
อนิ ทรยี  (Indriya) 1. the sense-faculties; the lay follower.
อุเบกขา (Upekkhà) 1. equanimity; even-
sense-forces. 2. spiritual faculties; faculties.
อินทรียสงั วรศลี (Indriyasa§varasãla) discipline mindedness; neutrality; poise. 2. indifference;

as regards sense-restraint; Sense-Restraint; neutral feeling; neither pleasurable nor

purity of conduct consisting in the restraint painful feeling.
อโุ บสถ (Uposatha) 1. observance; the observance
of the senses.
อิริยาบถ (Iriyàpatha) deportment; posture. of the Eight Precepts. 2. biweekly recitation of

อโุ บสถศลี 362 โอวาทปาฏิโมกข

the Vinaya rules by a chapter of Buddhist ceptor.
อปุ ต ถมั ภกกรรม (Upatthambhakakamma) suppor-
monks; the days for special meetings of the
order, and for recitation of the Pàñimokkha. 3. tive kamma.
อุปาทาน (Upàdàna) attachment; clinging;
the Uposatha hall; consecrated assembly hall.
อุโบสถศีล (Uposathasãla) the Eight Precepts grasping.
อุปาทานขันธ (Upàdànakkhandha) aggregate
observed by lay devotees on Uposatha days.
อปุ กิเลส (Upakkilesa) impurity; defilement. (as object) of clinging.
อปุ ฆาตกกรรม (Upaghàtakakamma) destructive อุปาทายรปู (Upàdàyaråpa) the Derivatives;

kamma. derivative or secondary material properties
อุปจาร (Upacàra) neighbourhood; surrounding
dependent on the Four Great Essentials;
area.
อุปจารสมาธิ (Upacàrasamàdhi) proximate material qualities derived from the Four

concentration; approaching concentration; Great Essentials; derivative matter.
อุปาทินนกะ (Upàdinnaka) lit. grasped by crav-
neighbourhood-concentration; access-
ing and false view; kammically acquired;
concentration.
อุปฐาก, อปุ ฏฐาก (Upaññhàka) attendant; lay kammically grasped.
อุปายาส (Upàyàsa) despair.
supporter.
อุปนาหะ (Upanàha) ill-will; grudge; enmity. อพุ เพคาปต ;ิ อพุ เพงคาปต ิ (Ubbegàpãti; Ubbeïgà-

อปุ ปชชเวทนียกรรม (Upapajjavedanãyakamma) pãti) uplifting joy; thrilling emotion.
เอกคั คตา (Ekaggatà) one-pointedness (of mind);
subsequently effective kamma; kamma ripening
mental one-pointedness; concentration.
in the next life. เอตทัคคะ (Etadagga) foremost; first or best of
อปุ ปาทะ (Uppàda) arising; genesis.
อุปปฬกกรรม (Upapãëakakamma) obstructive that class or type.
โอกกันติกาปติ (Okkantikàpãti) oscillating
kamma; counteractive kamma.
อปุ มา (Upamà) simile; parable. interest; showering joy.
อุปสมบท (Upasampadà) full (or higher) ordi- โอชา (Ojà) nutritive essence; nutriment.
โอตตปั ปะ (Ottappa) moral fear; moral dread.
nation; taking up the Bhikkhuship; Full โอปปาตกิ ะ (Opapàtika) creatures having spon-

Admission to the Sangha; Ordination Cere- taneous births.
mony. v. to be ordained; enter the monkhood; โอวาท (Ovàda) admonition; exhortation; advice.
โอวาทปาฏโิ มกข (Ovàdapàñimokkha) the Prin-
join the Order.
อุปสัมบัน (Upasampanna) the ordained; a cipal Teaching; the Fundamental Teaching;

Bhikkhu or Bhikkhunã. exhortatory Pàñimokkha.
อปุ ช ฌาย (Upajjhàya) a spiritual teacher; pre-

ภาค 3

พจนานุกรมพทุ ธศาสตร

องั กฤษ–ไทย

Part III
English–Thai

Buddhist Dictionary



A

abandoning; abandonment ปหานะ, จาคะ (การ agreeable อิฏฐะ (นา ปรารถนา).
สละ; การละ). agreement สมมติ (การตกลงรว มกนั , ~มอบ

abiding วหิ าร (ธรรม). หมาย, ~แตง ตั้ง).
abode ภพ; เสนาสนะ, อาลยะ, วหิ าร. aim อตั ถะ, อรรถ.
absolute sense ปรมัตถ. allowable adj. กปั ปย ะ.
absolute truth ปรมัตถสัจจะ. alms; almsfood ภกิ ษา, ทาน, ทานวตั ถ,ุ บณิ ฑบาต.
absorption ฌาน, อปั ปนา. alms-bowl บาตร.
abstention เวรมณ.ี v. to abstain. alms-gathering บณิ ฑบาต, การไปบิณฑบาต.
abstinence วิรตั ิ. alms resort โคจร (ทเ่ี ทยี่ วบิณฑบาต, ท่หี าอาหาร).
access concentration อปุ จารสมาธ.ิ almsround การไปบิณฑบาต.
accessory ปริวาร, บรวิ าร (สง่ิ ของ). alteration วปิ รณิ าม.
accompanied by สหรคต, สหคต. analysis วภิ งั ค, วนิ ิพโภค.
accomplishment, basis of อิทธิบาท. analytic insight ปฏสิ ัมภิทา.
achievement สัมปทา. anger โกธะ.
acquisition ลาภ. annihilationism อุจเฉทวาท, อุจเฉททฐิ ิ.
acquisitiveness โลภ. anxiety อทุ ธจั จกุกกจุ จะ.
act กรรม. apperception ชวนะ.
act, formal สังฆกรรม. Arahat; Arahant พระอรหนั ต.
action กรรม, กมั มนั ตะ. Arahatship อรหัตต, อรหตั ตผล.
adaptability กมั มญั ญตา. ardour ตปะ, ตบะ, อาตปะ, ความเพียรเผากิเลส.
adept อเสขะ. arising อุปปาทะ, อุบตั ิ.
adherence to habits and practices สลี พั พต- ariyan อริยะ.
arrogance อตมิ านะ.
ปรามาส. ascetic ฤษ,ี ดาบส, นกั พรต, นักบวช.
adherent ศาสนิก. ascetic practices ตบะ; ธุดงค.
adjustment ทมะ. aspect อาการ.
admonition โอวาท.
adultery กาเมสุมจิ ฉาจาร. assembly สภา, บริษทั (= ปรสิ า — ทป่ี ระชุมหรือ
advantage อานสิ งส. ชุมชน หมูช น ไมใ ช บรษิ ทั ในภาษาไทย).
adverting อาวชั ชนะ.
advice โอวาท. associated with สัมปยตุ .
aeon กปั , กลั ป. association สัมปโยคะ, เสวนา.
affliction พยาธ.ิ assuming อปุ าทาน.
age วัย. attachment อุปาทาน.
ageing; aging ชรา. attainment อภิสมัย (การบรรล)ุ , สมาบัติ.
aggregate ขนั ธ. attainment concentration อัปปนาสมาธิ.
agility ลหุตา. attendance อุปฏฐาน (การบํารุง, ~เฝา, ~
agitation อทุ ธัจจะ.
พยาบาล).
attendant อุปฏฐาก, อุปฐาก.

หมายเหตุ: ในภาค 3 น้ี เลอื กเกบ็ มาเฉพาะศพั ทท ใ่ี ชก นั ในขนั้ ซงึ่ พอจะยตุ เิ ปน แบบไดแ ลว บา ง ศพั ทท ค่ี วรสงั เกตสาํ หรบั ผู
ทใ่ี ฝศ กึ ษาคน ควา บา ง แมว า จะเกนิ ความตอ งการของผอู า นทวั่ ไป กถ็ อื ไดว า นา รู (คาํ ทม่ี คี วามหมายซงึ่ แสดง
ไวแ ลว ในภาค 1 อาจจะไมน าํ มาแสดงไวใ นภาค 3 นอ้ี กี ผศู กึ ษาพงึ คน เพม่ิ เตมิ ในภาค 1 ดว ย)

attention 366 Cessation of Suffering

attention มนสกิ าร. avarice มจั ฉริยะ.
attentiveness ความมสี ติ. aversion ปฏิฆะ; อรติ.
audible object สัททารมณ, สทั ทะ (เสียง). avoidance วิรัต;ิ สังวร.
austere practices ธุดงค. Awakened One, the พระพทุ ธเจา.
austerities ตบะ, พรต. Awakening อภสิ ัมโพธ,ิ การตรัสรู.
authority อาณา, อิสรยิ ะ. awareness สัมปชัญญะ.

B

bad บาป ดู evil. bodily avenue กายทวาร.
bad company ปาปสหายตา (ความมีเพอ่ื นช่ัว). bodily formation; bodily functions กายสงั ขาร.
balanced life; balanced livelihood สมชวี ิตา. bodily good conduct กายสุจรติ .
banishment ปพพาชนียกรรม. bodily happiness กายกิ สขุ .
basis of mindfulness สติปฏ ฐาน. bodily misconduct กายทจุ ริต.
basis for success อิทธบิ าท. bodily pain กายิกทุกข.
becoming ภพ, ภวะ. body กาย.
being สตั ว. bond โยคะ.
belief in a soul or self สกั กายทฏิ ฐิ. boon พร.
benefaction ทาน, อตั ถจรยิ า. border district ปจจนั ตชนบท.
benefactor ทายก. boundary สมี า.
benefit อานิสงส, อตั ถะ, อรรถ. bourn คติ.
benevolence อตั ถจรยิ า. bowl ดู alms-bowl.
besotting drink มชั ชะ. Brahma-farer พรหมจารี.
birth ชาต.ิ Brahma-faring พรหมจรรย.
birth story ชาดก. Brahmin, brahman พราหมณ
blameless action อนวชั ชกรรม (การกระทําอัน breathing in อสั สาสะ (การหายใจเขา) (= in-

ปราศจากโทษ ไมมีขอเสียหาย แตเปนคุณ breathing).
ประโยชน) breathing out ปส สาสะ (การหายใจออก) (= out-
Blessed One, the ภควา (พระผูม ีพระภาค)
blessing พร, มงคล, อนุโมทนา, อานิสงส. breathing).
bliss สุข. Buddha, the พระพทุ ธเจา .
Bodhisatta; Bodhisattva พระโพธสิ ตั ว. Buddhism พระพทุ ธศาสนา.
bodily adj. กายิกะ (ทางกาย). Buddhist พทุ ธศาสนกิ .
bodily action กายกรรม. buoyancy ลหตุ า (ความเบา).
burden ธรุ ะ, ภาระ.

calm สมถะ. C
Calmed One, the พระมุน.ี
canker อาสวะ. category ขนั ธ.
canon ปฎก, คัมภรี . causal occasion ฐาน.
carelessness ปมาทะ, ความประมาท. cause เหตุ.
carnalities อามิส. Cause of Suffering ทุกขสมุทัย, สมุทัย.
caste วรรณะ. cemetery สุสาน.
cessation นิโรธ.
Cessation of Suffering ทกุ ขนโิ รธ, นิโรธ.

change 367 curds

change วิปรณิ าม. conquest ชัย, วชิ ยั .
change-of-lineage โคตรภ.ู conquest by piety ธรรมวิชัย.
chanting การสวดมนต. v. to chant. conscience หิริ.
chapter of monks คณะ (ในวนิ ยั ). conscientious adj. ลัชช,ี มหี ิริโอตตปั ปะ.
character จริต. consciousness วิญญาณ.
characteristic ลักษณะ. consequence วิบาก.
charity ทาน, จาคะ. consideration มนสิการ.
clairaudience ทิพยโสต. constituent องค, โวการ.
clairvoyance ทิพยจกั ษ.ุ contact ผัสสะ.
clan โคตร, กุล, สายตระกลู . contemplation อนปุ สสนา, อนุสต.ิ
clansman กุลบุตร. contemplation of the body กายานปุ ส สนา.
classification สังคหะ (จดั ประเภท). contemplation of the feelings เวทนานุปสสนา.
clear comprehension สมั ปชัญญะ. contemplation of the mind จติ ตานปุ ส สนา.
clinging อปุ าทาน. contemplation of the mind-objects ธัมมานุ-
coefficients ดู mental coefficients.
cognizance จติ , จิตต. ปส สนา.
cognizable object ธรรมารมณ. contempt มกั ขะ; อตมิ านะ.
cohesion, the element of อาโปธาต.ุ content; contentment สนั โดษ, สนั ตุฏฐี.
Collection นกิ าย (แหงคมั ภรี ) . continuity สันตต,ิ สนั ตานะ.
comfort ผาสุก. control of the senses อินทรียสังวร.
commentary อรรถกถา. controlling faculty อินทรีย.
common characteristics สามัญลกั ษณะ. conventional truth สมมตสิ ัจจะ.
community สังฆะ, สงฆ. conversion อาวตั ต, อาวัตตนา, การกลบั ใจเปลย่ี น
companion สหาย.
compassion กรุณา, อนุกัมปา. adj. com- ศาสนา.
co-religionist สหธรรมิก.
passionate. corporeality รูป, รูปธรรม.
compounded things สงั ขาร, สังขตธรรม. corruption สังกเิ ลส, อุปกิเลส, อาสวะ.
comprehension สัมปชญั ญะ, ปรญิ ญา. Council สังคายนา, สังคตี .ิ
conceit มานะ. counterpart ปฏภิ าค.
concentration สมาธิ. couplet ทกุ ะ (หมวดสอง).
concentration development สมาธภิ าวนา, สมถ- course of action กรรมบถ.
courteous speech; courtesy ปยวาจา, เปยย-
ภาวนา.
concept บัญญตั ิ. วัชชะ.
conception ปฏิสนธิ. covetousness อภชิ ฌา.
concord สามัคค.ี craving ตณั หา.
condition ปจจัย. craving for annihilation วิภวตณั หา.
conditioned genesis ปฏิจจสมุปบาท. craving for existence ภวตัณหา.
conditioned things สังขาร, สังขตธรรม. craving for non-existence วิภวตณั หา.
conduct อาจาร, จรยิ า, จรณะ, สมาจาร. craving for sensual pleasures กามตัณหา.
confession (อาปตติ)เทศนา (การแสดงอาบตั )ิ . v. cremation ฌาปนกจิ .
crematorium ฌาปนสถาน.
to confess. cruelty วิหงิ สา.
confidence สทั ธา, ศรัทธา, ปสาทะ. culture ดู mind culture.
conformity อนโุ ลม. curds ทธิ.

danger 368 dyad

D

danger อันตราย, อาทนี พ. discernment วิจกั ขณา.
death มรณะ, มัจจุ, จุต.ิ disciple สาวก.
discipline วนิ ยั .
deathless adj อมตะ. discontent อรต,ิ อนภริ ติ (ความไมยนิ ด,ี เบอ่ื

debauchery อิตถีธตุ ตตา (ความเปนนกั เลงหญงิ ). หนาย).
decad ทสกะ (หมวดสบิ ). discovery พุทธิ, โพธ.ิ
decay ชรา, ชรตา. discrimination ปฏิสมั ภทิ า.
decease จตุ .ิ discursive thinking วจิ าร.
deceit มายา. discussion สากัจฉา.
decision of the majority เยภุยยสิกา. disease โรค, พยาธิ (ความเจ็บไข) .
decline ปราภวะ (ความเสือ่ ม). disparaging ปลาสะ.
deed กรรม. dispassion นพิ พทิ า.
defeat, offence involving อาบัติปาราชกิ . dispensation ศาสนธรรม, พระศาสนา.
defilement กเิ ลส. dispute ววิ าท.
definition ววัตถาน. disquisition ธรรมบรรยาย.
deliverance วิมุตต,ิ วิโมกข. dissension ความรา วราน, ความแตกแยก, (in the
delusion โมหะ.
demeritorious action บาปกรรม. Order) สังฆราช.ี
demon อสูร, ยักษ. distraction อทุ ธจั จะ, วกิ เขปะ (ความฟงุ ซาน).
demonstration นทิ เทส. diversification ปปญจะ.
denigration มกั ขะ. divine ทิพย, พรหม.
dependence นสิ สัย (ในวินยั ). divine abiding พรหมวิหาร. ดู sublime states.
dependent origination ปฏจิ จสมปุ บาท. divine ear ทิพยโสต.
deportment อิริยาบถ. divine eye ทิพยจักษุ.
derivative matter อปุ าทายรปู . divine life พรหมจรรย. ดู holy life.
derived materiality อปุ าทายรูป. doctrine ธรรม, พระธรรม, ปาพจน.
description บญั ญัติ. domain วิสัย, ภพ.
designation อธวิ จนะ, อธพิ จน. domineering ปลาสะ.
desire ฉนั ทะ, กาม, ตณั หา, อจิ ฉา (ความอยาก). donation ทาน, การบรจิ าค.
despair อุปายาส (ความผิดหวงั , ความคับแคน ใจ). donor ทายก.
destination คต.ิ door ทวาร.
destruction พยสนะ, หายนะ, วนิ าส, ปหานะ, ขยะ. doubt วิจิกิจฉา, กงั ขา.
destruction of life ปาณาตบิ าต. downfall ปราภวะ (ความเสื่อม), อบาย.
detachment วิราคะ. drowsiness มทิ ธะ.
detraction มกั ขะ. drunkenness สรุ าธุตตตา (ความเปน นักเลงสรุ า).
development ภาวนา. dulness; dullness โมหะ.
devotee, lay อบุ าสก, อุบาสิกา. duties of the King; duties of the ruler ราชธรรม.
Dhamma; Dharma, the พระธรรม, ธรรม. duty กจิ , วตั ร.
diligence อปั ปมาทะ, อฏุ ฐานะ (ความหม่นั ขยัน). dwelling วหิ าร (ทีอ่ ย)ู .
direct knowledge อภิญญา. dwelling in a favourable place ปฏิรูปเทสวาส.
disappearance จุต,ิ อันตรธาน. dyad ทกุ ะ (หมวดสอง).

ear 369 Fine-Material Sphere

E

ear โสตะ. looking equanimity.
earnestness อัปปมาทะ, อาตาปะ (ความเพียร). equipment บริขาร.
earth ปฐวี, ปฐวีธาต.ุ ดู extension. eradication สมคุ ฆาตะ, ปหานะ.
ease สขุ . escape นสิ สรณะ.
effort วิรยิ ะ, วายามะ, ความเพียรพยายาม. essential of existence อปุ ธิ.
ego อตั ตา, อาตมัน. eternalism; eternity-view สสั สตวาทะ, สสั สตทฏิ ฐ.ิ
elasticity มทุ ุตา. eunuch บัณเฑาะก (จําพวกหนึ่ง).
elder เถระ. even-mindedness อเุ บกขา.
element ธาต,ุ มหาภตู , องค. evil บาป.
elements of enlightenment โพชฌงค. Evil One, the มาร.
embodiment view สกั กายทฏิ ฐ.ิ Exalted One, the ภควา (พระผมู ีพระภาค).
embryo กลละ, คพั ภะ. exertion ปธาน, วายามะ, ปรกั กมะ, ความเพียร,
emergence วุฏฐานะ (การออก).
emptiness สญุ ญตา. ปคคหะ, ปค คาหะ.
end อันตะ. exhaustion ขยะ, ขยั (ความสิน้ ไป, ความหมดไป).
endeavour ปธาน, วิริยะ, วายามะ. exhortation โอวาท.
endurance ขันต,ิ อธิวาสนะ. existence ภพ.
energy วิรยิ ะ. experience เวทยิต.
enjoyment บรโิ ภค (เสวย; ใชก บั สมบัติ ความสขุ exposition นทิ เทส, วรรณนา.
extension, the element of ปฐวีธาตุ.
เปน ตน); อสั สาทะ. extinction นิโรธ.
Enlightened One, the พระพทุ ธเจา . Extinction of Impurities กเิ ลสปรนิ พิ พาน (= สอปุ าท-ิ
enlightenment โพธิ, อภสิ มั โพธิ (การตรัสร)ู .
enlightenment factor โพชฌงค. เสสนพิ พาน)
enlightenment state โพธปิ กขยิ ธรรม. Extinction of Suffering ทุกขนโิ รธ, นิโรธ.
ennead นวกะ (หมวดเกา ). Extinction of the Five-Khandha-Process ขันธ-
enthusiasm ปต.ิ
envy อสิ สา, ความริษยา. ปรินพิ พาน (= อนปุ าทเิ สสนพิ พาน).
eon กัป, กัลป. extreme อันตะ (ท่สี ุด, ความเขาใจ หรือ ประพฤติ
equality สมานัตตตา.
equanimity อเุ บกขา (ตัตรมชั ฌัตตตา). ดู on- เอยี งสดุ ).
expiation, offence of อาบัตปิ าจิตตยี .
eye จักขุ.

factor องค. F
faculty อนิ ทรยี .
fading away of craving ตัณหกั ขยะ. fame ยศ, กติ ตศิ พั ท, สิโลกะ.
fading of lust วริ าคะ. favourable adj. สปั ปายะ.
failure วบิ ัติ. fear ภยะ.
faith ศรทั ธา. ดู confidence. fear of blame โอตตัปปะ.
falseness; falsity มจิ ฉัตตะ. feeling เวทนา.
false speech มสุ าวาท. femininity อิตถภี าวะ, อติ ถนิ ทรยี .
false views มิจฉาทฏิ ฐ.ิ fetter สงั โยชน, สญั โญชน.
final knowledge อัญญา.
Fine-Material Sphere รปู ภพ, รปู โลก.

firmness 370 guile

firmness ธติ .ิ former action บุพกรณ.
Five Precepts, the เบญจศีล. former habitation บุพเพนิวาส.
fixation อุปาทาน. formless อรูป.
flavour รส. forward order อนุโลม.
flood โอฆะ. foundation of mindfulness สติปฏ ฐาน.
fluid element อาโปธาตุ ดู cohesion. fragrant adj. สคุ นธ.
flurry and worry อทุ ธจั จกกุ กจุ จะ. Fragrant Cell, the พระคันธกฎุ .ี
follower สาวก, ศาสนกิ . fraud สาเฐยยะ, สาไถย.
fool พาล, คนพาล. freedom วมิ ุตติ.
foolish man โมฆบรุ ษุ . friend มิตร.
forbearance ตตี กิ ขา, ขนั ต.ิ friendliness เมตตา.
forest-dweller อรญั วาส.ี frivolous talk สัมผัปปลาปะ.
forfeiture, offence of expiation involving อาบตั ิ fruit; fruition ผล, วบิ าก.
Fully Enlightened One, the พระสมั มาสมั พทุ ธเจา .
นิสสัคคยิ ปาจติ ตีย. full moon; full-moon day บณุ ม,ี บรู ณมี, วันเพ็ญ.
form รูป. function กิจ, รส.
formal act สังฆกรรม. functional consciouness กริ ิยาจติ .
formal meeting of the Order, offence entailing a fundamental precepts ปาฏโิ มกข.
fundamentals of mindfulness สติปฏ ฐาน.
อาบัติสังฆาทิเสส
formations สงั ขาร.

gain ลาภ. G
gambling การพนนั .
generosity จาคะ, ทาน. gratification อัสสาทะ.
gentleness มัททวะ. gratitude กตญั ตุ า, กตัญกู ตเวทติ า.
gesture กายวญิ ญตั .ิ grave offence อาบตั ถิ ลุ ลัจจัย.
ghee สัปป. great entity มหาภตู .
ghost เปรต. Great Man มหาบรุ ษุ .
gift ทาน, ทานวัตถ.ุ Great Renunciation, the มหาภิเนษกรมณ.
giving ทาน. Great Vehicle มหายาน.
giving up จาคะ, ปรจิ จาคะ. greed โลภะ.
goal อัตถะ, ปริโยสาน. greediness มหจิ ฉตา (ความมกั มากอยากใหญ) .
god เทวะ, เทพ, เทวดา. grief โทมนัส, โสกะ.
going forth (from home) ปพ พัชชา. group-meal คณโภชน.
good n. อัตถะ. adj. กัลยาณะ, บญุ . Groups of Existence, the Five ขนั ธ 5.
good company กัลยาณมติ ตตา. growth อุปจยะ.
gossip สมั ผัปปลาปะ. grudging อุปนาหะ.
grasping อปุ าทาน. guidance นิสสัย (ในวินยั ).
grateful adj. กตัญ.ู guide สรณะ, เนตติ.
gratefulness กตัญุตา, กตญั กู ตเวทติ า. guiding out วินยั .
guile กุหนา.

halo 371 indeterminate
halo ปภา.
happiness สุข. H
harmlessness อหงิ สา.
harmony สามคั ค.ี hermit enlightened one ปจ เจกพุทธ.
harsh speech ผรสุ วาจา. hexad ฉักกะ (หมวดหก).
hate โทสะ. higher knowledge ดู superknowledge.
hatred โทสะ, เวร. higher mentality อธิจติ ต.
health อาโรคยะ, กัลลตา. higher morality อธศิ ีล.
hearer สาวก. ดู disciple. higher thought อธิจิตต.
heart หทัย. higher wisdom อธิปญญา.
heating element เตโชธาตุ. hindrance นวิ รณ.
heaven สัคคะ, สวรรค. holy life พรหมจรรย.
heavenly abiding ทพิ ยวิหาร. holy men สมณพราหมณ.
heavenly being เทพ, เทวดา, ชาวสวรรค. holy one พระอริยะ, พระอรหนั ต.
heavenly ear ทพิ ยโสต. homage นมะ, นมกั การะ, ปชู า.
heavenly eye ทพิ ยจกั ษุ. homeless one อนาคารกิ .
heedfulness อปั ปมาท. homeless life อนาคารยิ ะ, ชวี ิตอนาคารกิ .
heedlessness ปมาทะ, ความประมาท. honesty อาชชวะ.
hell นริ ยะ นรก. honour สกั การะ, ปชู า.
help สังคหะ. hostile action เวร.
heptad สตั ตกะ (หมวดเจด็ ). householder คฤหบดี, คฤหัสถ.
here and now ทฏิ ฐธรรม, ทฏิ ฐธมั ม. house-life; household life ฆราวาส, ชวี ิตคฤหสั ถ;
hereafter ปรโลก, สัมปรายะ.
heresy ตติ ถายตนะ. การครองเรอื น.
heritage ทายัชชะ (ความเปน ทายาท, มรดก). human being มนษุ ย.
ideation สญั ญา. ดู perception. humility นวิ าตะ; อปจายนะ (ความออนนอ มถอม
idleness โกสชั ชะ.
ignoble adj. อนริยะ, อนารยะ. ตน). adj. humble.
ignorance อวชิ ชา. hut กฎุ ี (กระทอม).
illimitables อปั ปมัญญา. hypocrisy สาเฐยยะ, สาไถย.
illumination โอภาส.
illusion ปโมหะ, มายา. I
ill-will พยาบาท.
image ปฏิมา. ดู mental image. impartiality สมานตั ตตา.
I-making อหังการ. impediment ปลิโพธ, กิญจนะ.
immaterial adj. อรูป. impermanence อนจิ จตา.
Immaterial Sphere อรปู ภพ, อรปู โลก. impermanent adj. อนจิ จะ, อนจิ จงั .
immoral adj. บาป, อกุศล. imperturbability อาเนญชา, อเนญชา.
immortal adj. อมตะ. impulsion ชวนะ.
impurity กิเลส, มละ, มลทนิ .
in- and out-breathing อานาปานะ, อสั สาสะ

ปสสาสะ.
incantation มนต, มนตร.
incense stick ธปู .
inclination อชั ฌาสยั , อธิมตุ ิ.
independent adj. อนิสสติ .
indeterminate adj. อัพยากฤต.

indifferent feeling 372 living within one’s means

indifferent feeling อุเบกขาเวทนา, อทกุ ขมสุข. insight into the hearts of others ปรจติ ตวชิ านน,
individual บุคคล. เจโตปรยิ ญาณ.
individuality อัตตภาวะ, อตั ภาพ.
indolence โกสัชชะ. insistence อภินเิ วส.
industry อนลสตา, อุฏฐานะ (ความหมั่นขยัน). instigated adj. สสงั ขารกิ .
inertia ปฐวีธาตุ. instruction อนสุ าสนี, สาสนะ.
infinite adj. อนันต. integrity อาชชวะ.
infinity of consciousness วญิ ญาณัญจายตนะ. intention สังกปั ปะ, อธิปปายะ, เจตนา.
infinity of space อากาสานัญจายตนะ. intimation วิญญัติ.
inheritance ทายชั ชะ. ดู heritage. intoxicant มชั ชะ, นํา้ เมา, สรุ าเมรยั .
inner sense-sphere อัชฌัตติกายตนะ (อายตนะ intoxicant, mental อาสวะ.
intrepidity เวสารัชชะ.
ภายใน). investigation วจิ ยั , สันตรี ณะ, วโิ ลกนะ.
initial application วิตก. investigation of the Dhamma ธมั มวิจยะ, ธรรม-
inquiry วิมงั สา, ปรปิ ุจฉา.
insight ญาณ, วปิ สสนา. วิจัย.
insight development วิปสสนาภาวนา. invitation การนิมนต, อาราธนา, ปวารณา.
issuer of meals ภัตตเุ ทศก.

jealousy อสิ สา, ความรษิ ยา. J
jewel รตั นะ (ใน “รัตนตรัย”).
joy โสมนสั , (เจตสิก) สขุ , ปต ิ, มทุ ิตา. ดู sym-
pathetic joy.

Kamma; Karma กรรม. K
karmically acquired adj. อุปาทินนะ, กรรมชะ.
killing ปาณาติบาต. kinsman ญาติ.
kindly speech ปย วาจา. knowable things เญยยธัมม, ไญยธรรม.
knowing and seeing ญาณทสั สนะ.
knowledge ญาณ, วชิ ชา.

L

laity, the พวกคฤหสั ถ, พวกชาวบาน. Lesser Vehicle หนี ยาน.
lamentation ปริเทวะ. lethargy ถนี ะ.
latent bias อนุสยั . lethargy and drowsiness ถนี มทิ ธะ.
latent tendency อนสุ ัย. letter อักขระ, พยญั ชนะ.
Law, the พระธรรม. liberality ทาน, จาคะ.
lay devotee อุบาสก อบุ าสิกา. liberation วิโมกข, วิมุตต.ิ
lay disciple อบุ าสก, คฤหสั ถสาวก. life-faculty ชีวติ ินทรีย.
lay follower อบุ าสก, พุทธศาสนิกฝา ยคฤหัสถ. life-principle ชีวะ, ชีวติ นิ ทรีย.
laying down การบญั ญตั (ิ สกิ ขาบท). v. to lay down. life-span อาย,ุ ชีวกาล, ชนมกาล, อายกุ ปั .
layman คฤหสั ถ. lightness ลหตุ า.
laziness โกสชั ชะ, อาลสั ยะ. liquor สรุ า.
learner เสขะ. livelihood อาชีวะ.
learning สุตะ, สิกขา. living in befitting places ปฏริ ูปเทสวาส.
legal question อธิกรณ. living within one’s means สมชวี ติ า.

loathsome 373 misconduct

loathsome adj. ปฏกิ ูล. n. loathsomeness. lunar adj. ทางจนั ทรคต.ิ
lodgings เสนาสนะ. lunar calendar ปฏทิ นิ จันทรคติ.
longings อจิ ฉา (ความอยาก). lust ราคะ.
love เปมะ, เปรม. lusting wish ฉนั ทราคะ.
loving-kindness เมตตา. lying; lying speech ดู false speech.

M

magical power อิทธิปาฏหิ าริย. mental adj. เจตสกิ ะ (ทางใจ).
Mahayana มหายาน (นกิ ายพระพุทธศาสนาฝาย mental action มโนกรรม.
mental activities เจตสกิ .
เหนือ). mental adjuncts เจตสกิ .
maintaining; maintenance อนุรักขนา. mental avenue มโนทวาร.
malice อาฆาต. mental body นามกาย.
malicious speech ปสุณาวาจา, เปสญุ วาท. mental coefficients เจตสกิ .
malleability มุทุตา. mental concomitants เจตสิก.
management วิธาน, สังวิธาน (การจดั การ). mental factors เจตสกิ .
manifestation ปจจปุ ฏฐาน. mental formations; mental functions มโน-
manner ปรยิ าย, อาการ.
marvel ปาฏหิ ารยิ . สงั ขาร, จิตตสังขาร.
masculinity ปรุ ิสภาวะ, ปุรสิ นิ ทรีย. mental formations สงั ขาร (ในขนั ธ 5).
mass สมูหะ, ฆนะ. mental good conduct มโนสุจริต.
Master, the พระศาสดา, พระบรมศาสดา. mental happiness เจตสิกสขุ .
mastery วสี. mental image นิมติ , นิมติ ต.
material gifts อามิสทาน. mentality นาม, นามธรรม, เจตสกิ .
material happiness สามิสสขุ . mental misconduct มโนทุจรติ .
material qualities รปู ธรรม, รูป. mental object ธรรมารมณ.
material things อามสิ . mental pain เจตสิกทกุ ข.
material worship อามิสบูชา. mental qualities เจตสิก.
matricide มาตุฆาต. mercy ทยา, อนุทยั (ความปรานเี อน็ ด)ู .
matrix มาติกา. merit บญุ .
matted-hair ascetic ชฎลิ . meritorious action บญุ กรรม.
matter รปู . message พระธรรม, คําสอน.
maturity ปริปากะ. Middle Path, the มัชฌิมาปฏิปทา.
meal ภัต, โภชนะ. Middle Way, the มัชฌิมาปฏปิ ทา.
mealtime ภัตตกาล. mind จติ , มโน, นาม.
meaning อรรถ. mind culture ภาวนา.
meanness มจั ฉริยะ. mindfulness สต.ิ
means อปุ ายะ, อุบาย, วธิ ,ี ปโยคะ. mindfulness on breathing อานาปานสต.ิ
medicine เภสชั . mind object ดู mental object.
meditation ฌาน, ภาวนา. miracle ปาฏิหาริย.
meditator ฌาย,ี ผูบ ําเพญ็ ฌาน, นักฌาน, ผเู จริญ misapprehension of virtue and duty สีลพั พต-

ภาวนา. ปรามาส.
meekness โสวจสั สตา. misconduct ทุจรติ , มจิ ฉาจาร.

miserliness 374 nutritive essence

miserliness มจั ฉรยิ ะ. monument ถูปะ, สถปู , เจติยะ, เจดีย.
misery ทุกข. adj. miserable มที กุ ข, เปน ทุกข. moral achievement สีลสมบตั ,ิ สีลสัมปทา.
mode อาการ. moral dread โอตตปั ปะ.
moderation มตั ตัญตุ า (~ in eating = โภชเน- moral failure สลี วิบตั ิ.
moral habit ศีล.
มตั ตญั ุตา). morality ศลี .
moment ขณะ. moral shame หิร.ิ
momentary concentration ขณกิ สมาธ.ิ mortal มัจจะ (ผูตอ งตาย = สัตว).
momentary joy ขณกิ าปต ิ. motion ญตั ต,ิ ญัติ; วาโยธาตุ.
monastery วัด, อาราม, วหิ าร. mundane adj. โลกยิ ะ, โลกีย.
monastic life พรหมจรรย, ชวี ติ สมณะ. my-making มมงั การ.
monk ภิกข,ุ ภกิ ษ,ุ สมณะ.

N

naked ascetic อเจลก. noble treasure อริยทรัพย.
name นาม. Noble Truths, the Four อริยสจั จ 4, จตรุ ารยิ สัจจ.
name and form นามรปู . noble wealth อริยทรพั ย.
natural virtue ปกติศลี . non-covetousness อนภชิ ฌา.
negligence ปมาทะ, ความประมาท. non-cruelty อวหิ ิงสา.
neighbourhood concentration อุปจารสมาธิ. non-delusion อโมหะ.
neither-pain-nor-pleasure อทุกขมสุข, อเุ บกขา- non-greed อโลภะ.
non-hate; non-hatred อโทสะ, อพยาบาท.
เวทนา. non-ill-will อพยาบาท.
Neither Perception Nor Non-Perception, Sphere non-injury อหงิ สา.
non-obstruction อวิโรธนะ.
of เนวสัญญานาสญั ญายตนะ. non-opposition อวิโรธนะ.
neutrality, specific ตัตรมัชฌตั ตตา. Non-Returner อนาคาม.ี
newly ordained monk นวกภิกษุ. Non-Returning, fruition of อนาคามิผล.
next life; next world ปุนชาต,ิ ปุนภพ, ชาติหนา, Non-Returning, path of อนาคามมิ รรค.
non-self; non-soul อนัตตา.
ปรโลก. non-violence อหิงสา, อวหิ งิ สา.
Nibbàna; Nirvàõa นิพพาน. norm ธรรม.
Nibbàna without any remainder of existence nose ฆานะ.
Nothingness, Sphere of อากิญจัญญายตนะ.
อนปุ าทิเสสนพิ พาน. not-self adj. อนัตตา.
Nibbàna with remainder of existence สอุปาทิ- novice สามเณร.
novitiate สามเณร, นวะ.
เสสนิพพาน. nun ภกิ ษุณี.
niggardliness มจั ฉรยิ ะ. nutrient; nutriment อาหาร.
nihilism นตั ถิกวาท, นัตถกิ ทฏิ ฐ.ิ nutritive essence โอชา.
noble adj. อรยิ ะ, อารยะ.
noble disciple อริยสาวก.
noble discipline อรยิ วนิ ยั (แบบแผนของอารยชน).
Noble Eightfold Path, the อริยอัฏฐังคกิ มัคค,

อารยอัษฎางคิกมรรค.
noble one อรยิ บคุ คล.

obedience 375 practice

O

obedience โสวจสั สตา. Once-Returning, fruition of สกทาคามผิ ล.
object อารมณ. Once-Returning, path of สกทาคามิมรรค.
objective-field วสิ ยั . one-pointedness of mind เอกัคคตา, จิตตัสเส-
objectivity ตถตา.
oblation พล,ี พลกี รรม. กคั คตา.
obligations ปาตโิ มกข, กจิ , ธุระ, พันธะ. onlooking-equanimity อุเบกขา.
observance อุโบสถ, วตั ร, การรกั ษา (ศลี เปน ตน). opposite adj. ปฏปิ กข.
obsession ปรยิ ฏุ ฐานะ, ปปญ จะ. Order, the พระสงฆ, คณะสงฆ.
obstinacy ถัมภะ. ordinary man ดู worldling.
obstruction นวิ รณ. ดู hindrance. ordination อุปสัมปทา, การอปุ สมบท. v. to be
octad อฏั ฐกะ (หมวดแปด).
odorous object คนั ธารมณ. ordained.
odour คันธะ. origin สมทุ ัย.
offence อาบตั ิ. Origin of Suffering ทุกขสมทุ ัย, สมุทัย.
offering พลี, ทักขณิ า, ทกั ษิณา, บชู า. origination สมฏุ ฐาน.
old age ชรา. other world ปรโลก.
olfactory organ ฆานะ. outer sense-sphere พาหิรายตนะ (อายตนะภาย
omen นิมติ ; good omen มงคล.
omnipotent adj. สพั พาภิภ.ู นอก).
omniscience สพั พญั ุตา. outcast วสละ (คนถอย, ~ตํา่ ทราม)
Omniscient, the พระสัพพัญ.ู outcaste จัณฑาล.
Once-Returner สกทาคามี. overcoming ปหานะ.
ownership, the bliss of อัตถิสุข (สขุ เกดิ จากความ

มที รพั ย).

pain ทุกข. P
painful feeling ทกุ ขเวทนา.
Pali Canon พระไตรปฎ ก. perfection บารมี.
Parinirvana ปรินพิ พาน. perfectness สัมปต ติ, สมบัต.ิ
parricide มาตฆุ าตหรอื ปต ุฆาต. peril อาทีนพ, ภัย.
partiality ฉนั ทาคต.ิ perplexity วิจิกจิ ฉา.
passing away มรณะ, กาลกิริยา. person บคุ คล.
Path, the มรรค. perspicuity ปฏิภาณ.
patience ขันต,ิ ขมะ. perversion วปิ ลลาส.
patricide ปตฆุ าต. physical adj. กายิกะ (ทางกาย). ดู bodily.
peace สนั ต,ิ อปุ สมะ. physical basis of mind หทัยวัตถ.ุ
penetration ปฏิเวธ, นพิ เพธ. plane ภูม.ิ
pentad ปญ จกะ (หมวดหา). pleasant feeling สุขเวทนา.
perception สญั ญา. pleasing adj. ปาสาทกิ ะ (นาเลือ่ มใส).
perdition วินบิ าต. pleasure สขุ .
Perfect One, the พระตถาคต. posture อริ ยิ าบถ.
power พละ.
practice การปฏบิ ตั ิ, ปฏปิ ทา.

praise 376 refuse-rag-robe

praise วณั ณะ (คําสรรเสริญ), ปสังสา. โกศล.
preaching เทศนา. v. to preach. proficiency in knowing gain อายโกศล.
precept สิกขาบท, (ขอ) ศีล. proficiency in knowing loss อปายโกศล.
preceptor อปุ ช ฌาย. proficiency of method อปุ ายโกศล.
predominance อธิปไตย. profitable adj. กศุ ล.
prejudice อคติ. profound adj. คมั ภรี , ลึกซึ้ง.
preliminary duties บพุ กจิ . prompted adj. สสงั ขาริก.
preparation บรกิ รรม (การตระเตรียม). propagation การเผยแผ.
presumption สารัมภะ. property สมบัติ.
previous benefactor บพุ การ.ี prose; prose-exposition วยากรณะ, ไวยากรณ
previous life ปุริมชาต,ิ บุพชาติ, ชาติกอ น.
pride มานะ, มทะ. (คํารอ ยแกว ).
priest นกั บวช, พราหมณ. prosperity สัมปทา.
primary element มหาภูต. protection อารักขา.
privilege อานิสงส. provenance นิทาน (เหตุ, ทม่ี า).
probation ปรวิ าส. psychic power อภิญญา.
probationer สกิ ขมานา. pupil สัทธิวหิ ารกิ หรอื อนั เตวาสิก, ศิษย.
proclamation อนสุ าวนา. Pure Abodes สุทธาวาส.
proficiency ปาคุญญตา; โกศล. purification วิสทุ ธ.ิ
proficiency as to progress อายโกศล. purity ปาริสุทธิ, วสิ ทุ ธ.ิ
proficiency as to regress อปายโกศล. purport อธปิ บาย (นยั ประสงค) .
proficiency as to the means of success อุปาย- pursuit อนโุ ยค.

quadruped สตั วจ ตบุ ท. Q
quality คุณ, ลักษณะ, องค.
quarrel กลหะ, ววิ าท. quest เอสนา, คเวสนา, ปรเิ ยสนา.
quarter ทิศ (ทิสา). question ปญ หา.
quiet n. สมถะ. adj. ววิ ติ ต (สงดั ).

R

radiation เตโชธาต;ุ การแผ (เมตตา บญุ กศุ ล ฯลฯ). recipient ปฏิคาหก, ลาภี.
rag-robe บังสุกลุ จีวร. recitation การสาธยาย, การสวด. v. to recite.
rains-residence; rains-retreat จาํ พรรษา, วัสสา- recluse สมณะ.
recollection อนสุ ต.ิ
วาสะ. reconciliation ปฏสิ าราณยี กรรม.
rapture ปติ. reconnection ปฏสิ นธ.ิ
reaching ปตติ (การบรรลุ). rectitude อชุ ุกตา.
reality ตถตา, ยถาภูตธรรม. refectory ภัตตัคคะ (โรงฉนั , หอฉัน).
realization สัจฉกิ ริ ยิ า, สจั ฉกิ รณะ, อธคิ ม (การทาํ refraining สงั ยมะ, สญั ญมะ, เวรมณี.
refuge สรณะ.
ใหแจง , การบรรลุ). Refuge, the Threefold ไตรสรณะ.
reappearance อปุ บตั ิ. refuse-rag-robe บังสุกุลจวี ร.
reason การณะ, โยน,ิ วมิ ังสา.
rebirth ปุนภพ, ชาติใหม, การเกดิ ใหม.

registration 377 rumination

registration ตทารมณ, ตทาลมั พนะ. riches โภคะ.
rehearsal สังคีติ, สังคายนา. right adj. สมั มา.
reincarnation อวตาร (ตามคตพิ ราหมณ, ฮนิ ด)ู . Right Action สมั มากัมมนั ตะ.
relative; relation ญาติ. Right Concentration สัมมาสมาธิ.
relaxation ปสสัทธ.ิ Right Conduct ดู Right Action.
release วิโมกข, วมิ ตุ ติ. Right Effort สัมมาวายามะ.
relics (of the Buddha) พระธาตุ, พระสารีรกิ ธาต.ุ right endeavour สัมมปั ปธาน.
relief ภาพสลกั นูน, รูปนูน. Right Deliverance สมั มาวมิ ุตติ.
relinking ปฏสิ นธิ. Right Intent ดู Right Thought.
remembrance of previous births ปพุ เพนวิ าสา- Right Knowledge สัมมาญาณะ.
Right Livelihood สมั มาอาชีวะ.
นุสสตญิ าณ. Right Means of Livelihood ดู Right Livelihood.
remorse วิปฏิสาร, กกุ กุจจะ. Right Meditation ดู Right Concentration.
renouncing ปรจิ จาคะ. Right Mindfulness สมั มาสติ.
renown กติ ต,ิ กติ ติศัพท. Right Motives ดู Right Thought.
renunciation เนกขัมมะ. v. to renounce. Right Speech สัมมาวาจา.
repairs นวกรรม, ปฏิสงั ขรณ. right striving สัมมัปปธาน.
reprover โจทก. Right Thought สัมมาสงั กัปปะ.
reproving โจทนา. v. to reprove. Right Understanding สัมมาทิฏฐ.ิ
repugnance ปฏฆิ ะ. Right View ดู Right Understanding.
repulsion ปฏิฆะ. righteous adj. ธรรมกิ , เปนธรรม.
repulsive adj. ปฏกิ ลู . righteous man สัปบรุ ษุ , สัตบรุ ุษ.
requisite บรขิ าร, ปจ จยั . righteousness ธรรม.
resentment ปฏิฆะ. rightness สัมมัตตะ.
resistance ปฏฆิ ะ. rigidity, mental ถมั ภะ.
resolution อธิโมกข, อธิมตุ ;ิ (วนิ ัย) กรรมวาจา. ripening วบิ าก.
resolve อธษิ ฐาน, อธิมุติ. risk เวร.
resort โคจร. rites and rituals สลี ัพพตะ.
respect คารวะ. rivalry ปลาสะ, สารมั ภะ.
respectable person ครุฐานยี บคุ คล. road to power อิทธิบาท. ดู basis for success.
restlessness อทุ ธจั จะ, วิชมั ภติ า. robe จวี ร.
restoration โอสารณา; ปฏิสงั ขรณ. root มลู .
restraint สังวร, สงั ยมะ. root-cause เหต.ุ
restraint of the senses อินทรียสังวร. round วฏั ฏะ.
result ผล, วบิ าก. round of rebirth; roundabout of births สงั สาร-
retrocognition ปุพเพนิวาสานุสตญิ าณ (เทียบ)
reverence อปจายนะ, คารวะ. วฏั ฏ, วัฏฏสงสาร, สงสาร.
Reverend คําเรยี กนําหนาชอื่ พระสงฆ แสดงคารวะ rug สนั ถัต.
rules and rituals สลี พั พตะ, ศลี และพรต.
นิยมใชกับพระสงฆผายมหายานหรือนักบวชใน rule of training สิกขาบท.
ศาสนาอ่ืน. ดู Venerable. rumination วิจาร.
reverse order ปฏิโลม.
review; reviewing ปจ จเวกขณ.

sacrifice 378 skill

S

sacrifice ยัญ (พราหมณ); จาคะ, ปรจิ จาคะ. sense of shame หริ .ิ
safe adj. เขมะ, เกษม. sense of urgency สงั เวคะ, ความสังเวช.
saffron robe กาสาวพสั ตร. sense-object อายตนะ(ภายนอก).
sage มนุ ี. sense-organ อายตนะ(ภายใน), อินทรีย.
salvation วิมตุ ติ. sense-pleasure กาม.
sandals อุปาหนา. sense-sphere อายตนะ.
Sangha, the สงฆ, พระสงฆ, คณะสงฆ. sensual craving กามตณั หา.
sapid object รสารมณ. sensual desire กาม, กามฉนั ทะ.
satisfaction ปสาทะ, อัสสาทะ. sensual indulgence กามสขุ ัลลกิ านุโยค.
Saviour พระมหาไถ, พระผูไ ถบาป (คริสต = พระ sensual lust กามราคะ.
sensual misconduct กาเมสุมิจฉาจาร.
เยซู; เคยมผี ูน ํามาใชเลียนศพั ทแทน นาถะ บาง Sensual Plane กามภูมิ.
sensual pleasure กาม, กามสขุ , กามคณุ .
แตบ ัดน้ีไมใชก ันแลว ). Sensual Sphere กามภพ.
savour รส. sensuous craving กามตณั หา.
scepticism วจิ กิ ิจฉา. sensuous sphere กามภพ, กามโลก.
schedule มาติกา. sentient being สัตว.
schism สงั ฆเภท. separate treatment วภิ ังค.
School นิกาย (แหงศาสนา). sequence อนสุ นธิ.
science วชิ ชา. serene adj. สนั ตะ (ผูสงบระงบั ).
scripture คัมภรี , คนั ถะ, ปกรณ. series สนั ตติ.
search; searching เอสนา, ปรเิ ยสนา (การแสวง service เวยยาวจั จะ.
setting in motion (หรือ setting rolling) the
หา).
search of truth ธมั มวิจยะ. Wheel of the Doctrine ธัมมจักกปั ปวตั ตนะ.
seat อาสนะ. setting-up of mindfulness สตปิ ฏฐาน.
seclusion วเิ วก. Seven-Times-at-Most Stream-Enterer โสดาบัน
sect นิกาย.
section วาระ, วรรค. ผสู ัตตกั ขัตตุปรมะ.
seeing ทสั สนะ. sexual intercourse เมถุนธรรม.
seer อสิ ,ิ ฤๅษ.ี sexual misconduct กาเมสุมจิ ฉาจาร.
self อัตตา, ตน, ตัวตน. shame หริ ,ิ ลชั ชา.
self-control ทมะ, สัญญมะ. shameless adj. อลัชช.ี
self-direction, right disposition in อตั ตสมั มาปณธิ .ิ shelter ตาณะ (ท่พี าํ นกั , ทตี่ า นทาน, ท่ีกันภัย).
self-illusion สักกายทิฏฐิ. shoe ปาทุกา.
selfishness มัจฉริยะ. sign นิมติ .
self-knowledge อตั ตญั ตุ า. Signs of Being, the Three ไตรลกั ษณ.
self-mortification; self-torment อตั ตกลิ มถานโุ ยค. simile อุปมา.
self-possession สัมปชัญญะ. simplicity อปั ปจฉตา, ความมกั นอย.
sensation เวทนา. ดู feeling. single-seed เอกพีช.ี
sense-base อายตนะ. skilful action กศุ ลกรรม.
sense-field อายตนะ. skill โกสัลละ, โกศล, ทกั ขะ, ทักษะ.
sense-impression ผสั สะ.

skilled; skilful 379 thirst

skilled; skilful adj. กศุ ล. storing up อุปจยะ.
slander ปส ุณวาจา, ปส ณุ าวาจา, เปสุญวาท. straightness อชุ ุกตา, อาชชวะ.
sloth ถีนะ, ลีนตา. Stream-Enterer; Stream-Entrant; Stream-
smirching มักขะ.
sociability สมานตั ตตา. Winner; Stream-Attainer โสดาบัน.
softness มทุ ตุ า; มัททวะ. Stream-Entry, fruition of โสดาปต ตผิ ล.
solid element ปฐวธี าต.ุ Stream-Entry, path of โสดาปตติมรรค.
solitude วิเวก. strength พละ.
sorrow โสกะ, โศก. stress ความเครียด, สารัทธภาวะ.
sound สัททะ (เสยี ง). striving ปธาน, วิรยิ ะ.
source นิทาน (เหตุ, ท่มี า). stumbling block อนั ตราย, อันตรายกิ ธรรม.
soul อัตตา, อาตมนั , ชีวะ. sublime states พรหมวหิ าร.
soulless adj. อนัตตา. substitution of opposites ตทงั คะ.
soullessness อนัตตตา. substratum of rebirth อุปธ.ิ
space อากาส (ชองวา ง), อวกาศ. subtle adj. สขุ ุม.
specific conditionality อทิ ปั ปจจยตา. success อทิ ธ,ิ สัมปต ต.ิ
specification วภิ าค. suffering ทุกข.
speech วาจา, วจ,ี ภาสิต, วจวี ญิ ญตั ิ. suitable adj. สัปปายะ, กัปปยะ, อนุรปู .
spite อุปนาหะ. sunshade ฉตั ร (รม).
spontaneously born creature โอปปาตกิ ะ. superknowledge อภญิ ญา.
stain มละ, มลทิน. supermundane; supramundane adj. โลกุตตระ.
standing (in the Order) (จํานวน) พรรษา (ใน supernormal power อิทธิปาฏหิ ารยิ .
support นิสสัย (ทอี่ าศยั ); อปุ ถัมภ.
ภิกขภุ าวะ หรอื ในเพศบรรพชติ ). suppression วิกขมั ภนะ.
steadiness ฐิต.ิ supreme abidings พรหมวหิ าร.
stealing อทนิ นาทาน. superme dwellings พรหมวหิ าร.
Stilled One, the พระมุน.ี suspension อกุ เขปนียกรรม.
stillness โมไนย. sustained application วจิ าร.
stinginess มจั ฉรยิ ะ. sympathetic joy มทุ ิตา.

tactile object โผฏฐัพพะ. T
taint อาสวะ.
taking what is not given อทนิ นาทาน. telepathy เจโตปริยญาณ (เทยี บ).
tale-bearing ปสณุ วาจา, ปส ณุ าวาจา, เปสุญวาท. temperament จริต.
talk กถา. temperature อตุ .ุ
taming ทมะ. Tempter, the มาร.
tangible object โผฏฐัพพารมณ, โผฏฐัพพะ. term บท.
task กิจ. test วีมังสนะ.
taste รส. tetrad จตกุ กะ (หมวดส่)ี .
teacher อาจารย. thanking อนุโมทนา.
teaching เทศนา, ธรรม. Theravada เถรวาท (นิกายพระพทุ ธศาสนาด้งั เดมิ
Teaching; Teachings, the พระธรรม.
ฝา ยใต ปจ จุบัน คกู ับ มหายาน).
things ธัมมา, ธรรม.
thirst ตัณหา, ปป าสา.

thought 380 village-dweller

thought จติ , จติ ตุบาท, สงั กัปป, วติ กั กะ. transcendental โลกตุ ตระ.
thought-conception วิตก. transformation วปิ ริณาม.
tie คนั ถะ. transgression วีตกิ กมะ (การละเมิด).
tolerance ขนั ต.ิ transience; transiency อนจิ จตา.
tongue ชวิ หา. transient adj. อนิจจ, อนจิ จงั .
torpor มทิ ธะ. treasure รัตนะ, นิธิ, ธนะ.
touch โผฏฐัพพะ. triad ตกิ ะ (หมวดสาม).
town-monk พระคามวาสี. Triple Gem, the พระรัตนตรัย.
training สกิ ขา, ทมะ, ภาวนา. triplet ตกิ ะ (หมวดสาม).
Training, the Threefold ไตรสกิ ขา. true doctrine สัทธรรม.
training rule สิกขาบท. true man สัปบรุ ุษ, สัตบุรษุ .
tranquillity ปส สทั ธิ, สมถะ. truth สัจจะ.
Tranquillity Development สมถภาวนา. twin miracle; twin wonder ยมกปาฏหิ ารยิ .

ultimate sense; ultimate reality ปรมตั ถ. U
ultramundane ดู supermundane.
uncertainty วิจกิ จิ ฉา. unknowing อัญญาณ.
uncompounded; unconditioned adj. อสังขตะ. unprofitable adj. อกศุ ล.
unconscious mind ภวังคจติ . unprompted adj. อสงั ขารกิ .
unconscious state ภวงั ค. unrighteous greed วสิ มโลภ (= อภชิ ฌา).
undeclared อัพยากตะ, อพั ยากฤต. unskilful adj. อกศุ ล.
underlying tendency อนสุ ัย. unskilful action อกศุ ลกรรม.
understanding ปญญา. unsurpassed adj. อนตุ ตระ.
undertaking สมาทาน. v. to undertake. unwholesome adj. อกศุ ล.
undetermined offence อนยิ ต. unwholesome action อกศุ ลกรรม.
unification เอกัคคตา. unworldly adj. นริ ามสิ .
uninstigated adj. อสงั ขารกิ . urgency, sense of สงั เวคะ, สังเวช.
unity สามคั ค,ี เอกัตตะ, เอกภี าพ. usage โวหาร.
utterance อทุ าน, วจนะ.

V

vain talk สมั ผปั ปลาปะ. verdict of innocence สตวิ นิ ัย.
vanity มทะ. verdict of past insanity อมฬู หวินัย.
vegetable-growth ภูตคาม. verdict in the presence of สมั มุขาวนิ ยั .
Venerable คําเรยี กนําหนา ช่อื พระสงฆแสดงคารวะ verification สจั ฉกิ ิรยิ า, สัจฉกิ รณะ.
verse คาถา.
นิยมใชกับพระเถระหรือพระสงฆทรงสมณศักดิ์ Vesak วสิ าขบชู า (นิยมใชในลังกาและอนิ เดยี =
(ยอวา Ven.).
veneration คารวะ, นมะ, ปชู า. Visàkha Påjà).
verbal action วจีกรรม. vibration, the element of วาโยธาต.ุ
verbal formation; verbal functions วจสี ังขาร. vices of conduct กรรมกเิ ลส.
verbal good conduct วจีสุจรติ . view ทฏิ ฐิ.
verbal misconduct วจีทจุ รติ . village-dweller คามวาสี.

virtue 381 zest

virtue ศลี , คุณธรรม. adj. virtuous. vitality ชวี ติ นิ ทรีย.
virtue and duty สีลพั พตะ, ศลี และพรต. void; voidness สุญญตา.
visible for oneself adj. สนั ทิฏฐกิ ะ. volition เจตนา.
visible object; visual object รปู ารมณ. volitional activities สงั ขาร.
vision ทสั สนะ. voting-ticket สลาก (สําหรับลงคะแนนเสียง).
vital formation อายสุ งั ขาร.

W

wakefulness ชาคริยานุโยค. wieldiness กัมมัญญตา.
walking to and fro จงกรม. will ฉนั ทะ, เจตนา.
wander v. จาริก. wind วาโย. ดู vibration.
wandering การจารกิ ; สงสาร (เวยี นวา ยตายเกดิ ). wisdom ปญ ญา.
wandering ascetic; wanderer ปรพิ าชก. wise man บณั ฑติ .
warrior นกั รบ, ขตั ติยะ, ชนวรรณะกษัตรยิ . wish ฉนั ทะ, อจิ ฉา (ความปรารถนา).
watch ยาม. withdrawal อุพภาร, อทุ ธาร (การร้ือ, การถอน,
watchfulness อารกั ขา; ชาคริยะ.
water อาโป. ดู cohesion. การเดาะ).
way มรรค, ปฏปิ ทา. woe ทกุ ข, อบาย.
weal หติ สุข. wonder ปาฏหิ าริย.
wealth โภคะ, ธนะ. worldling ปถุ ชุ น.
welfare หิตสขุ , ประโยชนสขุ . worldly adj. โลกยิ ะ, โลกีย, สามิส.
Well-farer, the พระสคุ ต. worldly conditions โลกธรรม.
well-spoken words วาจาสภุ าษติ . worldly vicissitudes โลกธรรม.
Wesak ดู Vesak. worthy one พระอรหนั ต.
wheel of becoming; wheel of life ภวจกั ร. worry กุกกจุ จะ.
Wheel of the Law; Wheel of the Doctrine wrath โกธะ.
wrong conduct ทุจรติ .
ธรรมจกั ร. wrong course อคต.ิ
wheel of rebirths สงั สารจักร. wrongdoing ทุกกฏ.
wheel-turning monarch พระเจาจกั รพรรด.ิ wrongness มิจฉตั ตะ.
wholesome adj. กุศล. wrong speech, offence of อาบัติทพุ ภาสิต.
wholesome action กุศลกรรม. wrong time วิกาล.
wicked adj. บาป, ชว่ั .

yearning อาสา (ความหวัง, ~ใฝห า). Y
years’ standing ดู standing.
yellow robe กาสาวพสั ตร.
yoke โยคะ, ธุระ, ภาระ.

zeal ฉนั ทะ, อัปปมาทะ. Z

zest ปต .ิ

APPENDIX

NAMO TASSA BHAGAVATO ARAHATO SAMMâ-SAMBUDDHASSA.
Homage to the Blessed One, the Perfect One, the Fully-Enlightencd One.

Tisaraõagamana
Taking the Three Refuges

Buddha§ saraõa§ gacchàmi.
I go to the Buddha for refuge.

Dhamma§ saraõa§ gacchàmi.
I go to the Dhamma for refuge.

Saïgha§ saraõa§ gacchàmi.
I go to the Saïgha for refuge.

Dutiyampi . . .
For the second time . . .

Tatiyampi . . .
For the third time . . .

Pa¤ca-Sãla
The Five Precepts

Pàõàtipàtà veramaõã sikkhàpada§ samàdiyàmi.
I undertake to observe the precept to abstain from taking life.

Adinnàdànà veramaõã sikkhàpada§ samàdiyàmi.
I undertake to observe the precept to abstain from taking what is not given.

Kàmesumicchàcàrà veramaõã sikkhàpada§ samàdiyàmi.
I undertake to observe the precept to abstain from sexual misconduct.

Musàvàdà veramaõã sikkhàpada§ samàdiyàmi.
I undertake to observe the precept to abstain from false speech.

Suràmerayamajjapamàdaññhànà veramaõã sikkhàpada§ samàdiyàmi.
I undertake to observe the precept to abstain from intoxicants causing carelessness.