รายยาว
มหาชาติมหาเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง
๑๓ กัณฑ
รวบรวม – เรยี บเรียง
โดย
พระมหาเสฏฐวุฒิ วชริ ญาโณ ( ป.ธ. ๙ )
ผูชว ยเจา อาวาสวัดสวุ รรณาราม ราชวรวหิ าร
โมทนาปรารภ
การเทศนมหาชาติเวสสันดรชาดก เปนศิลปะอยางหนึ่งในพระพุทธศาสนา วัดสุวรรณารามราช
วรวิหาร จึงไดมีโครงการฝก อบรมการเทศนม หาชาติทำนองหลวงขึ้นเปนประจำทุกป ระหวาง เดือน มีนาคม
เพื่อใหพระภิกษุสามเณรที่สนใจไดมีโอกาสฝกหัด และวัดสุวรรณารามราชวรวิหารตั้งแตอดีตมาก็ปรากฏ
นักปราชญดา นโฆสัปปมาณกิ านโี้ ดยตลอด และมชี อื่ เสยี งปรากฏไมขาดสาย
ในการรวบรวมและเรียบเรียงมหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดสุวรรณาราม จึงมีความจำเปน
อยางยง่ิ ขาพเจา ขออนโุ มทนาในกุศลเจตนาและวริ ิยะอสุ าหะในการจดั ทำขึ้นของพระมหาเสฏฐวฒุ ิ วชริ ญาโณ
ผูชวยเจาอาวาสวัดสุวรรณารามราชวรวิหาร ทีไ่ ดทุมเทเวลาในการรวบรวมและเรียบเรียงหนังสือน้ี จนสำเรจ็
เพอื่ จะไดนำไปใชเปน แบบในการฝก หดั พระนักเทศนม หาชาติทำนองหลวงตอ ไป
ดวยอำนาจคณุ พระศรีรัตนตรัย และกศุ ลธรรมที่ทานมหาไดบำเพ็ญมา และคุณหลวงพอพระศาสดา
พระประธานในพระอุโบสถวัดสุวรรณาราม จึงมาปกปองทานมหาใหเปนผูปราศจากโรคาพาธภัยพิบัติ
อปุ ททวันตรายท้ังปวง และจงถึงพรอมดวยจตุรพธิ พรชัยท้งั ๔ ประการ กลาวคืออายุ วรรณะ สขุ ะ พละ พรอม
ทั้งปฏิภาณธรรมสารสมบัติจงทุกประการ เจริญงอกงามไพบูลยในพระศาสนาของพระสัมมาสัมพุทธเจาสืบ
ตอไป
(พระเทพสวุ รรณเมธี)
รองเจา คณะกรุงเทพมหานคร
เจา อาวาสวดั สุวรรณารามราชวรวิหาร
ประธานชมรมเทศนมหาชาติทำนองหลวง
ข
คำนำ
มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดสุวรรณารามนี้ ไดรับมอบหมายจากพระเดชพระคุณพระราช
ปริยัติเวที รองเจา คณะกรุงเทพมหานคร เจาอาวาสวดั สุวรรณารามราชวรวิหาร ประธานชมรมพระนักเทศน
มหาชาตทิ ำนองหลวง ใหรวบรวมเรียบเรียงขึ้นเพ่ือเปนแบบในการฝกอบรมพระนักเทศนที่มาอบรมใหเปนไป
ในทิศทางเดยี วกัน โดยไดเพม่ิ ทำนองตอนสง ประจำเนอื้ แหล และประจำกณั ฑข ้นึ อธบิ ายทำนองแตล ะกัณฑไว
ดวยเพื่อสะดวกตอการฝกหัด หนังสอื นี้จึงมีความแตกตางจากฉบับอื่น โดยมีคำวา ฉบับวัดสุวรรณาราม เพ่ิม
ขึ้นมา เพราะภายในพระอุโบสถวัดสุวรรณาราม ราชวรวิหารนั้น มีจิตรกรรมฝาผนังประกอบไปดวยทศชาติ
และทีเ่ ดน มมี ากที่สุดก็คอื เวสสันดรชาดก มถี งึ ๑๓ ตอน จงึ นบั วาวัดสุวรรณารามมีความเกีย่ วของกับการเทศน
มหาชาตทิ ้ังแตอ ดีตเปน ตนมา โดยเฉพาะบรมครูทมี่ ีช่ือเสียงในดานนีข้ องวัดสวุ รรณามกม็ ีมาก แมใ นปจจุบันก็มี
การฝกอบรมเปนประจำทุกป การรวมรวมเรียบเรียงมหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดสุวรรณาราม จึงมี
ความจำเปนอยางยิ่งตอการฝกอบรมพระนักเทศนมหาชาติทำนองหลวงเพื่อเปนการอนรุ ักษระเบียบวธิ ีการ
เทศนแ บบโบราณ และจรรโลงพระศาสนาในดานโฆสัปปมาณกิ าเทศนานใี้ หดำรงสืบตอ ไป
ในการรวบรวมเรียบเรียง มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดสุวรรณารามนี้ ผูเรียบเรียงตองขอ
กราบขอบพระเดชพระคณุ ในเมตตาธรรมของพระเดชพระคุณพระราชปริยตั ิเวที รองเจา คณะกรงุ เทพมหานคร
เจาอาวาสวัดสุวรรณารามราชวรวิหาร ประธานชมรมพระนักเทศนมหาชาติทำนองหลวงเปนอยางยิ่งที่ใหการ
สนับสนุนและขอเสนอแนะจนสามารถรวบรวมเปนหนังสือนี้สำเร็จลุลวงดวยดี และขอขอบพระคุณคณะครู
อาจารยผูฝกอบรมพระนักเทศนมหาชาติทำนองหลวง ซง่ึ ประกอบดวยพระครูพิมลธรรมภาณ ดร.(มาณพ กนฺต
สีโล), พระครูโฆสิตธรรมากร (ณรงคศักดิ์ อภิชาโต), พระครูศรีปริยัติคุณ (ดำเนิน จิตฺตโสภโณ), พระครูศรี
ปญญาธร (อดุลย อตลุ ปโฺ ญ), พระครศู รธี รรมประสิทธ์ิ (สม สทุ ฺธิปภาโส), พระครูวิสทุ ธิธ์ รรมประสิทธิ์ (สนิ ฐิต
เมโธ), พระปลดั วิทยา วิสุทฺธาจาโร, และ พระมหาเรวัตร อาวุธปฺโญ ที่ไดเมตตาชวยอบรมสั่งสอนและให
คำแนะนำพรอมทั้งเสนอแนะขอมูลตาง ๆ อันเปนประโยชนตอการเรียบเรียงมา ณ โอกาสน้ี เปนอยา งยิ่ง และ
ขออนุโมทนาสหธรรมิกมีพระมหานรา ณฏั ฐภาณี พระปลดั ชัยฤทธิ์ โชติวโร พระปริวรรต ปนาโท ที่ไดทุม เท
กำลังชวยตรวจชำระพสิ ูจนอักษร จนเปนที่นาพอใจ รวมถึงคณะศรัทธาญาติโยมทั้งหลายที่ใหการสนบั สนุน
ปจ จัยสี่ในการดำเนินโครงการอบรมพระนักเทศนม หาชาติทำนองหลวง ขอใหก ุศลผลบุญที่สำเร็จในคร้ังนี้จง
อำนวยพรอันประเสรฐิ ทั้ง ๔ ประการ คืออายุ วรรณะ สุขะ พละ พรอมทั้งปฏิภาณ ธรรมสารสมบัติ ธนสาร
สมบตั ิใหส ำเร็จแกทุกทานดว ยเทอญ
ผูเรียบเรียงหวังเปนอยางยิ่งวา หนังสือนี้จะเปนประโยชนแกผูที่สนใจเรื่องการฝกหัดการเทศน
มหาชาติมหาเวสสันดรชาดกทำนองหลวงไมมากก็นอย อนึ่ง หากมีความผิดพลาดประการใดในหนังสือนี้ ผู
เรียบเรยี งขอนอ มรบั ไวเพอ่ื ปรบั ปรุงในการดำเนินการตอ ไป
พระมหาเสฏฐวฒุ ิ วชริ ญาโณ (ป.ธ.๙)
ผชู ว ยเจา อาวาสวัดสุวรรณาราม ราชวรวหิ าร
ค
เกรน่ิ นำ
เรื่องเวสสันดรชาดกปรากฎหลักฐานวา สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทรงพระกรุณาโปรด
เกลา ฯ ใหประชุมนักปราชญราชบัณฑิตแปลแตงทีเ่ มืองพิษณโุ ลก เมือ่ พ.ศ. ๒๐๒๕ ดงั ปรากฏหลักฐานใน พระ
ราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์วา " ศักราช ๘๔๔ ขานศก ทานใหเลนการมหรสพ ๑๕ วนั ฉลอง
พระศรีรัตนมหาธาตุ แลว จงึ พระราชนิพนธพระมหาชาติคำหลวงจบบรบิ รู ณ " แตละกัณฑ กวีจะแตง ดวยฉันท
ลักษณที่ตางกัน เชน รา ยโบราณ ฉนั ท โคลง เปนตน และการแตงเรียกวาแปลยกศัพท กลาวคือขึ้นตนวรรค
ดวยภาษาบาลีแลวแปลเปนภาษาไทยสลับกันไปทุกวรรค เมื่อแตงเสร็จแลวกโ็ ปรดใหนำมา อานตรวจทาน
แกไขและคิดทำนองสวดอยางวจิ ิตรพิสดาร เรียกวา มหาชาติคำหลวงและมหาชาตคิ ำหลวงน้ีไมใ ชส ำหรับพระ
เทศน แตใ หเจาหนา ท่ี กรมธรรมการ คือ ขุนทินบรรณาการ และขนุ ธารกำนลั พรอ มกับผูชว ยอีก ๒ คนใชสวด
ถวายใหพระมหากษัตรยิ ทรงฟง ทกุ วนั พระในระหวางเขาพรรษาในวิหารหลวงวัดพระศรสี รรเพชญ ทำนองสวด
ของแตละกัณฑ มเี มด็ พรายในการสวดก็แตกตา งกันไปทั้งหลบเสยี ง เอื้อนเสยี ง
หลงั จากเสียกรุงศรีอยุธยาราชธานี เมื่อ พ.ศ. ๒๓๑๐ ตน ฉบับ มหาชาติคำหลวงหายไป ๖ กัณฑ คอื
หิมพานต ทานกณั ฑ จลุ พน มัทรี สักกบรรพ และฉกษัตรยิ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลา นภาลัย รัชกาลที่
๒ จงึ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหประชุมกวีรว มกัน แตงซอมกัณฑทยี่ ังขาดใหครบทง้ั ๑๓ กัณฑ ธรรมเนียม
การสวดมหาชาติคำหลวงยังคงสืบมาจนถึงปจจุบันทุกวนั พระในระหวางเขาพรรษา แตเหลือสวด เพียงกัณฑ
มหาพนเทา นั้น ขาราชการกรมการศาสนาจะแตง ชุดขาวตั้งเตียงสวดตอทายอาสนสงฆในพระอุโบสถ วัดพระ
ศรรี ัตนศาสดาราม มกี ระบะบูชาปกธูปเทยี น สมดุ ท่ีใชบ ันทึกมหาชาตคิ ำหลวงเปนสมดุ ไทยดำ เขียนตัวหนังสอื
ดว ยหรดาล และมเี คร่ืองหมายบอกทำนองสวดกำกบั ไปทุกวรรค
มหาเวสสันดรชาดก เปนชาดกเรื่องใหญ กลาวถึงพระประวัติจริยาวัตรของพระบรมโพธิสัตวซึ่ง
เสวยพระชาตเิ ปนพระเวสสนั ดร ไดบ ำเพ็ญบารมีอยางสูงสดุ ยากเกนิ กวา จะมผี ใู ดทำไดคอื ใหบ ุตรและภรรยา
แกผูที่มาขอ นอกจากนั้นยังบำเพ็ญบารมีอันยิ่งใหญอื่น ๆ ครบถวนทั้ง ๑๐ ประการ จึงเรียกอีกอยางหน่ึงวา
"มหาชาต"ิ และการเทศนเ รอื่ งพระเวสสันดร กเ็ รียกวาเทศนมหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ชาดกเรือ่ งนี้เปนเร่ือง
หนึ่งใน นิบาตชาดก มีปรากฏอยูในพระไตรปฎก เรามักเรียกนิบาตชาดกเปนไทย ๆ วา พระเจาหารอยหาสบิ
ชาติ นิบาตชาดกเปนคัมภีรซึ่งประกอบไปดวยนิทานเรื่องตาง ๆ ลวนเปนอุทาหรณสอนธรรมะเลาถึงการ
เสวยพระชาตใิ นอดีตของพระพุทธเจาวาชาติ ใดทรงเกดิ เปนอะไร และไดท รงกระทำคุณความดี หรอื ที่เรียกกัน
เปนศพั ทวา "บำเพ็ญบารม"ี อะไรในพระชาติน้ัน ๆ พระชาติหน่ึงก็ทรงสรางคณุ ความดหี รือบารมีอยางหนึ่งทุก
ชาติไป ในจำนวน ๕๕๐ พระชาติที่ปรากฏในนิบาตชาดกนั้นไดบำเพ็ญบารมีเดนย่ิงอยู ๑๐ ชาติ ที่เรียกกันวา
ทศชาติ ทรงบำเพ็ญทศบารมี คัมภรี ทก่ี ลา วถึงทศชาติและบารมนี ี้เรยี กวา คัมภีรม หานบิ าต ในทศชาติตามมหา
นิบาตนัน้ ทีถ่ ือวา สำคัญที่สุด คือ พระชาติที่ทรงบังเกดิ เปนพระเวสสันดร นอกจากจะทรงบำเพ็ญทานบารมี
เปนที่เดนที่สุดแลวยังทรงบำเพ็ญบารมีอ่ืน ๆ อันไดกระทำแลวใน ๙ พระชาติกอน ๆ อีกดวย เทากับไดทรง
กระทำคณุ ความดีเดนย่งิ ครบ ๑๐ ประการในชาตินี้ มหาเวสสันดรชาดก จึงเปนชาดกที่ย่งิ ใหญท ส่ี ดุ บางคร้ังจึง
เรียกชาดกเร่ืองนีว้ า มหาชาติ
ง
มหาเวสสนั ดรชาดก เปนเรอื่ งสูงสง แสดงใหเ หน็ ถึงการเสยี สละประโยชนส ุขสวนตนของพระเวสสันดร
เพื่อเปนทางนำไปสูพระโพธิญาณ เมื่อไดบรรลุพระโพธิญาณแลวก็มิไดรับประโยชนเ ฉพาะตน แตไดนำมาสั่ง
สอนเพือ่ ประโยชนสุขแกช าวโลกดว ย มหาเวสสันดรชาดก เปนเรอื่ งท่คี นไทยรูจกั กันมาต้ังแตส มยั สุโขทัยแตไม
มีหลกั ฐานเหลือมา หนงั สือเวสสนั ดรชาดกเพิ่งมามีลายลักษณอักษรแนนอนเมอื่ ครัง้ กรุงศรีอยธุ ยา สมเด็จพระ
บรมไตรโลกนาถ โปรดเกลาโปรกกระหมอมใหประชุมนกั ปราชญร าชบัณฑิตแตงขึ้นเมื่อปข าล จุลศักราช ๔๔
คือพ.ศ. ๒๐๒๕ เรียกชื่อวา "มหาชาติคำหลวง" เปนคำคละกันมีทั้งโคลง ฉนั ท กาพย ราย มีวัตถุประสงคแตง
ขึน้ เพอ่ื ใชใ นการสวดในวนั สำคญั ทางศาสนา เชน วันเขา พรรษา ตอ มาในรชั กาลสมเดจ็ พระเจาทรงธรรม โปรด
ใหรจนามหาเวสสันดรชาดกขึ้นอีก เมื่อจุลศักราช ๙๖๔ คือพ.ศ. ๒๑๔๕ เรียกชื่อวา "กาพยมหาชาติ" เปนคำ
ประพันธชนิดรา ยยาว วัตถปุ ระสงคแตงขน้ึ เพอื่ ใชส ำหรบั พระเทศน
หนังสือกาพยมหาชาติใหจบในวันเดียวไมได จึงมีผูแตงกณั ฑตางๆขึ้นใหม เพื่อยนยอใหสั้นเขาและ
เทศนจบภายในวันเดยี วปรากฎวามีผูแตง มากมายหลายสำนวน คำประพันธท ใี่ ชก็ใชร า ยยาวเปนพน้ื แตเรียกช่ือ
กนั ใหมวา "มหาชาตกิ ลอนเทศน" มหาชาติกลอนเทศนน่ีเองที่รวมกันเขา เปน "รายยาวมหาเวสสันดรชาดก" คือ
ทานนักปราชญ เลือกเฟนเอากลอนเทศนที่สำนวนดีมารวมกันเขา งานนี้เริ่มมาตั้งแตพ.ศ. ๒๔๔๙
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศลาสนภาลัยทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสมเด็จกรมพระปรามานุชิตชิโนรส
อธิบดีสงฆว ัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม เปน ผูนิพนธเรียบเรียงขึ้นใหมและสำเร็จเรียบรอยบรบิ ูรณ เมื่อพ.ศ.
๒๔๕๒ ในรัชกาลที่ ๕ และใชเปนแบบเรียนสืบเนื่องกันมาจนกระทั่งปจจุบัน โดยไดรับอิทธิพลความเช่ือวา
หากผูใดไดสดับการเทศนมหาชาตมิ หาเวสสนั ดรชาดก ครบทั้ง ๑๓ กัณฑ ๑๐๐๐ พระคาถา จะไดรับอานิสงส
จะไดรบั อานิสงส ๕ ประการ คือ ๑. จักไมไปเกิดในอบายภูมิ หลังจากสิน้ ชีวิตไปแลว ๒. จักไปบังเกิดในสุคติ
โลกสวรรค เสวยทพิ ยสมบตั ิอนั โอฬารม่ังค่งั ๓. จกั เปน ผูมีโชคลาภและยศถาบรรดาศกั ด์ิมแี ตความสุขสมหวังใน
ชวี ิต ๔. จกั บงั เกิดในศาสนาของพระศรีอริยเมตไตย ซ่ึงจะมาตรสั รูเปนพระพุทธเจา ในอนาคตกาล และ ๕. จัก
บรรลมุ รรคผลและนพิ พานเปนพระอริยบุคคลในพระศาสนาของพระศรีอริยเมตไตยพระพุทธเจาพระองคน้นั
หนงั สอื มหาชาติมหาเวสสนั ดรชาดก ฉบับวัดสุวรรณาราม จึงเปนอีกหนังสือมหาชาติอีกเลมหนึ่งที่จะ
เปนประโยชนตอการฝกหดั การเทศนมหาชาติทำนองหลวง แบบโบราณ และนำมาเปนคูมือการฝกหัดในการ
จดั อบรมพระนักเทศนม หาชาตเิ พื่ออนุรกั ษการเทศนใ หคงอยูตอไป
สารบญั จ
เรือ่ ง หนา
โมทนาปรารภ ก
คำนำ ข
เกรนิ่ นำ ค
สารบัญ จ
มหาชาติมหาเวสสนั ดรชาดก ฉบับวัดสวุ รรณาราม ๒
๒
กัณฑท ่ี ๑ ทศพร : พรรณนาพร ๑๐ ประการ
กณั ฑท ่ี ๒ หิมพานต : พรรณาปาหิมพานต ๑๑
กณั ฑท ี่ ๓ ทานกัณฑ : พรรณนาการบำเพ็ญสัตตสดกมหาทาน ๒๓
กณั ฑที่ ๔ วนประเวศน : พรรณนาการเขา ปาหมิ พานต ๓๗
กัณฑท่ี ๕ ชูกชก : พรรณนาประวัติชูชก ๔๗
กณั ฑท ่ี ๖ จุลพน : พรรณนาปา เลก็ ๖๘
กัณฑที่ ๗ มหาพน : พรรณนาปาใหญ ๗๖
กณั ฑท ่ี ๘ กุมาร : ทรงประทานสองกมุ ารเปน ทาน ๘๕
กัณฑท ี่ ๙ มทั รี : พระนางมัทรที รงอนุโมทนาปยบุตรทาน ๑๐๒
กัณฑท ี่ ๑๐ สักกบรรพ : พระเวสสันดรบำเพ็ญภรยิ าทานแกท า วสกั กเทวราช ๑๑๔
กัณฑท่ี ๑๑ มหาราช : พระเจากรงุ สญชยั ไถถอนสองกุมาร ๑๒๒
กณั ฑที่ ๑๒ ฉกษัตรยิ : กษัตริยท้งั หกพบกัน ๑๓๗
กณั ฑที่ ๑๓ นครกัณฑ : หกกษตั รยิ ก ลับพระนคร ๑๔๖
ภาคผนวก ๑๕๘
คาถาพัน ๑๕๙
กัณทที่ ๑ ทศพร ๑๙ พระคาถา ๑๖๒
กัณฑท ่ี ๒ หิมพานต ๑๓๔ พระคาถา ๑๖๔
กัณฑท ี่ ๓ ทานกัณฑ ๒๐๙ พระคาถา ๑๖๙
กัณฑท ่ี ๔ วนประเวศน ๕๗ พระคาถา ๑๗๖
กณั ฑท ่ี ๕ ชูชก ๗๙ พระคาถา ๑๗๙
กณั ฑท ่ี ๖ จุลพน ๓๕ พระคาถา ๑๘๓
กัณฑที่ ๗ มหาพน ๘๐ พระคาถา ๑๘๕
กัณฑที่ ๘ กุมาร ๑๐๑ พระคาถา ๑๘๙
กณั ฑท ่ี ๙ มัทรี ๙๐ พระคาถา ๑๙๔
กณั ฑท ี่ ๑๐ สักกบรรพ ๔๓ พระคาถา ๑๙๙
กณั ฑท ่ี ๑๑ มหาราช ๖๙ พระคาถา ฉ
กณั ฑท่ี ๑๒ ฉกษตั ริย ๓๖ พระคาถา ๒๐๒
กณั ฑท ี่ ๑๓ นครกัณฑ ๔๘ พระคาถา ๒๐๖
๒๐๙
ประมวลชาดกกลบั ชาติ ๒๑๑
ประวตั ิผูรวบรวม-เรียบเรยี ง ๒๑๓
ทศพร ตอน “ทาวสกั กเทวราชประทานพร”
ภาพจิตรกรรมฝาผนงั พระอุโบสถ วดั สวุ รรณาราม ราชวรวหิ าร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๒
มหาชาติมหาเวสสนั ดรชาดก ฉบบั วัดสุวรรณาราม
กณั ฑท ่ี ๑ ทศพร : พรรณนาพร ๑๐ ประการ
ความยอประจำกัณฑ
กณั ฑที่ ๑ ทศพร ประกอบไปดวย ๑๙ พระคาถา เปน กัณฑท ี่พระอนิ ทรประสาทพรแกพ ระ
นางผุสดี กอ นท่จี ะจุตลิ งมาเปนพระราชมารดาของพระเวสสนั ดร มีความยอวา กอนที่พระนางผุสดี
เทพอปั สรจะสน้ิ บญุ ทาวสักกะเทวราชพระราชสวามีทรงทราบ จงึ พาไปประทับยังสวนนนั ทวโนทยาน
ในดาวดึงสเทวโลก ทรงปลอบประโลมพระนางและพระราชทานพร ๑๐ ประการ ตามทพี่ ระนางทรง
ขอ คอื (๑) ใหไ ดอ ยใู นประสาทของพระเจาสิวิราชแหงนครสพี ี (๑) ขอใหม จี ักษดุ ำดจุ นัยนตาลูกเน้อื
(๓) ขอใหค ้วิ ดำดูงามขำบรสิ ทุ ธ์ิ (๔) ขอใหพระนามวาผุสดี (๕) ขอใหม โี อรสท่ีทรงเกียรติยศเหนือ
กษตั รยิ ทั้งหลายและมีใจบุญ (๖) ขอใหมีครรภท ผี่ ิดไปจากสตรสี ามัญคือแบนราบในเวลาทรงครรภ (๗)
ขอใหมถี ันงามอยา รดู ำและหยอนยาน (๘) ขอใหมีเกศาดำสนิท (๙) ขอใหมีผิวงาม และ (๑๐) ขอใหมี
อำนาจปลดปลอยนักโทษที่ตองโทษประหารชวี ติ ได
กณั ฑท ศพร มีท้ังหมด ๘ แหล คือ
๑. แหลป รารภเวสสนั ดรชาดก
๒. แหลมลู เหตุเวสสันดรชาดก
๓. แหลพ ระนางผุสดีปรารถนาพทุ ธมารดา
๔. แหลพระนางผุสดีเปน มเหสีพระอนิ ทร
๕. แหลพ ระนางผุสดจี ตุ ิจากสวรรค
๖. แหลพ ระนางผสุ ดขี อพร ๑๐ ประการ
๗. แหลพระอนิ ทรประทานพร
๘. แหลพ ระนางผสุ ดีทรงมีจติ โสมนสั ผอ งแผว (แหลสง ทายกัณฑ)
ทำนองประจำกณั ฑ คือ ทำนองธรรมวตั ร
อานสิ งสป ระจำกณั ฑ
ผใู ดบูชากัณฑทศพร ผูน ้ันจะไดร บั ทรัพยสมบัติดงั ปรารถนา ถา เปนสตรจี ะไดส ามีเปนทชี่ อบ
เน้อื เจรญิ ใจ ถาเปนบรุ ุษจะไดภ รรยาเปน ท่ีตองประสงคเชนเดยี วกัน จะไดบุตรหญิงชาย เปนคนวา
นอนสอนงา ย มรี ูปกายงดงาม มคี วามประพฤติดี มีกริ ิยาเรียบรอ ยทุกประการ ความปรารถนาทัง้ ปวง
จะสำเรจ็ ไดโดยงา ยฯ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๓
ขอ คิดประจำกัณฑ
๑. ความไมประมาทในชีวิต
๒. การทำความดีตองอธิษฐาน
๓. ความรจู กั ประมาณในการขอ
๔. การสรางแรงบนั ดาลในการดำเนินชวี ิต
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๔
ทศพรกัณฑ ๑๙ พระคาถา
พระนิพนธในสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
วัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม กรงุ เทพมหานคร
นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ุทธฺ สฺสฯ (วา ๓ หน)
ผุสฺสตี วรวณฺณาเภติ อิทํ สตฺถา กปลวตฺถุสฺมึ อุปนิสฺสาย นิโคฺรธาราเม วิหรนฺโต
โปกฺขรวสสฺ ํ อารพภฺ กเถสิ.
(๑) ทำนองธรรมวตั ร สตฺถา สมเด็จพระสรรเพ็ชญ ปางเม่ือพระองคเสดจ็ อาศยั ซง่ึ กรุงกบิลพสั ดุ
บุรี เปนทภ่ี ิกขาจาร ทรงสำราญพระพุทธหฤทัย ในนโิ ครธารามบรมพทุ ธาธิวาส แหงศากยราชรวม
พระประยูรวงศบริวัตร อารพภฺ ทรงปรารภซึ่งฝนโบกขรพรรษใหเปน อุบตั ิเหตุ กเถสิ จึงตรัสเทศนา
พระมหาเวสสันดรชาดก ใหเ ปนผลาดิลกยอดยงิ่ พระญาณ พระอรหันตน ับประมาณหา รอ ยพระองค
แตล วนทรงพระปฏิสมั ภทิ า มพี ระมหากสั สปเถระเปนตน มพี ระอานนทเปน ปรโิ ยสาน อปุ ลักขติ นา
การกำหนดดว ยบทตนพระคาถาวา ผุสฺสตี วรวณฺณาเภ เปน ปฐมบาทดังน้ีกอ นฯ
(๒) ยทา กาลใดพระศาสดาจารย ไดต รัสแดพระปรมาภิเษกสัมโพธิญาณยอดธรรมวิเศษ
พระองคจ งึ ตรสั เทศนาพระธัมมจักกัปปวตั ตนสูตร โปรดปญ จวัคคยี ภ ิกษทุ ั้งหา แลวพระองคก เ็ สดจ็
ไปยังราชคฤหบรุ ีโดยลำดับ เสดจ็ ยบั ยงั้ อยสู ิน้ เหมันตฤดู ในพระเวฬุวนารามมหาวิหาร พระกาฬทุ ายี
เถรเจา เปน มคั คุเทศกผ ูแสดงทางพระพุทธดำเนิน พระองคจ ึงเสด็จพระพุทธลีลาโดยมรรคาครง้ั น้นั
ลวนพระขีณาสพอรหันตเจา สองหมื่น ชืน่ ชมตามเสด็จมิชา พระศาสดาก็เสด็จไปยังกรงุ กบลิ พัสดุบุรี
เปนปฐมทีแรก เสด็จประทับอยูทฝี่ ง ชลธีและมรรคา แตราชคฤหม าถึงกบลิ พสั ดไุ กลถึง ๖๐ โยชน
เปน กำหนด เม่ือสมเด็จพระบรมศรสี ุคต เสดจ็ พระพุทธดำเนนิ โดยอตุริตจารกิ มิไดเ รงรีบ ลวงมรรคา
วนั ละโยชน ๆ ถึง ๖๐ ราตรี กบ็ รรลุกบลิ พสั ดมุ หานคร เม่อื วันวสิ าขบุรณมเี พ็ญเดือนหก เปนมหา
มงคลสมยั ฯ
ปางนนั้ พระบรมวงศศ ากยราช ทรงทราบวาพระบรมโลกนาถศาสดาเสดจ็ มาถึง จึงพรอ ม
กันทุกพระองคท รงพระปราโมทย ตรัสส่งั ใหแตงนิโครธมหาวหิ าร แลว จึงประดบั เคร่อื งอลังการทุก
พระองค ทรงพระภษู าทกุ ลุ พัสตร พระหัตถทรงเคร่ืองสักการบชู า แลวก็ปจจคุ คมนาการเชญิ เสดจ็
สมเดจ็ พระศรสี รรเพ็ชญใหทรงพระทนี่ ง่ั เรอื ขนาน จากชลธารถึงนิโครธารามบรมนิเวศน สมเด็จพระ
โลกเชษฐเสด็จประทบั เหนอื บวรพทุ ธอาสน สวนพระบรมญาตทิ ุกพระองคท รงมานะทิฏฐิ ตา ง
พระองคท รงพระดำรติ รติ รึกนกึ ในพระทยั วา สมเด็จพระสิทธตั ถะมีพระบวรวลิ าสสดใส พงึ่ จะทรง
พระเจรญิ วัยหนมุ นัก ทัง้ พระวรลักษณก็งามบรสิ ุทธ์ิ มีพระชนมายุคราวบุตรและนัดดา เราจะ
อภวิ ันทนาดไู มสมควร กช็ วนกันน่งั อยูในเบื้องหลัง ยังพระราชกุมารหนุม ๆ ทัง้ น้ันใหถวายวันทนาฯ
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๕
สมเด็จพระบรมศาสดา ทรงทราบพระอัชฌาสัยกมลหฤทยั พระบรมญาติทุกพระองค อนั
ทรงซ่ึงมานะไปหมด ควรตถาคตจะทรมานพระประยูรญาติ ใหปราศจากมานะทฏิ ฐิ สมเด็จพระผู
ทรงบุญศริ ิก็เขา สพู ระจตตุ ถฌาน มอี ภญิ ญาณเปน ที่ตงั้ ดำรงพระองค เสด็จเหาะตรงขึ้นสนู ภากาศ
ประดจุ จะยังธุลลี ะอองพระบาทใหเร่ียรายลง ถกู เศยี รเกลา พระบรมวงศศากยราช เปลง
พระฉัพพรรณรังสโิ ยภาสรุงเรืองสวา ง อยา งพระยมกปาฏิหาริย ในมณฑลสถานไมคณั ฑามพพฤกษ
ดพู ลิ ึกเลศิ มหัศจรรยฯ
ลำดบั นั้น สมเดจ็ พระเจา ศริ ิสทุ โธทนะพทุ ธบดิ า ทอดพระเนตรเหน็ มหัศจรรย ยกพระกร
อภิวนั ทสรรเสริญพระพุทธเดชานภุ าพ วา ภนเฺ ต ขา แตสมเดจ็ พระผูทรงพระภาคเจา เม่ือพระองค
ยงั ทรงพระเยาวอุดม พระพ่ีเลีย้ งนางนมขา งฝายใน เชญิ เสดจ็ พระองคเขา ไปจะใหวันทนานมสั การ
ชฎลิ ดาบส ปาเท ปริวตตฺ ติ ฺวา พระบาทบงกชท้ังคู ดูดุจจะข้นึ ประดษิ ฐานอยูเหนือเศยี รเกลา แหง
ชฎลิ ดาบส ขาพระพุทธเจา ก็ประณตนอมนมัสการโดยเคารพฯ
วปฺปมงคฺ ลทวิ เส วนั เมือ่ ขาพระพุทธเจาทำวัปปมงคล จรดพระนงั คัลแรกนาขวัญในทอง
สนามหลวง พระพีเ่ ล้ียงทั้งปวงเชญิ เสดจ็ พระองคไปบรรทมอยูเหนอื พระย่ภี ู ปดู ว ยผาทุกุลพัสตร ใน
บรเิ วณจงั หวดั รม ไมห วา ชมฺพุฉายา เมื่อตะวันชายเงาไม ก็มิไดบ ายไปตามตะวัน บังกั้นพระองคอ ยู
ดูประดจุ ทรงกลด ครั้งน้นั ขาพระพุทธเจา กไ็ ดประณตนอบนบเปนคำรบสอง สามทัง้ ครงั้ น้ี เมือ่
สมเด็จพระบรมชนกาธิบดีศิริสทุ โธทน ทรงพระปราโมทยถ วายอภวิ าท เหลาศากยราชสนิ้ ทกุ
พระองค มิอาจจะทรงมานะอยูได ก็พรอ มกันถวายวันทนาฯ
นาโถ สมเด็จพระบรมโลกนาถศาสดาจารย เม่อื พระองคยงั พระยรู ญาตทิ งั้ หลาย ใหถ วาย
นมัสการทกุ ๆ พระองคแลว จึงเสดจ็ คลาดแคลว ลลี าลงจากนภาดลอากาศ เสดจ็ น่งั เหนือพระบวร
พทุ ธอาสนอยา งเอก ขณะนน้ั มหาเมฆอันใหญต้ังข้ึนมา ยงั ทอธาราหาฝนโบกขรพรรษ ใหปวัตตนาการ
เปน ทอ ธารไหลไป สนี ำ้ น้ันแดงใสบรสิ ุทธิ์ แมว า มนุษยหญงิ ชายผใู ด ปรารถนาจะมิใหถ กู ตองกาย
แหง ตน แมม าตรวาแตขุมขนก็มไิ ดช มุ ไปดวยน้ำ นาอัศจรรย ตกลงแลวก็ไหลลั่นสนน่ั ไปในพื้นพสธุ า
สวนพระบรมวงศาศากยราช ทอดพระเนตรเหน็ พุทธอำนาจมหัศจรรย ก็พากนั ทรงพระปราโมทย
ออกพระโอษฐต รัสวามหัศจรรยในครัง้ น้ี แตกอนไมเ คยมีเราไมเคยเหน็ หากบันดาลเปนดวยอำนาจ
พทุ ธานภุ าพพระบรมศาสดา ตรสั แลว กน็ อมพระเศยี รเกลา ถวายบงั คมลาสมเดจ็ พระมหากรณุ าธคิ ุณ
เจา ตางเสดจ็ กลับเขา ยงั พระราชวังฯ
วสี ตสิ หสฺสานิ ฝายพระอรหันตสองหม่ืนชน่ื ชมปรีดาสั่งสนทนากันวา แตกาลกอ นมไิ ดเคย
ทัศนาเหมอื นคร้งั นี้ สตถฺ า สมเดจ็ พระชนิ สีหสัพพัญู เสดจ็ มาสทู ป่ี ระชุมจงึ ตรสั ถาม ทรงทราบ
ความตามเรื่องท่ภี ิกษุส่งั สนทนากนั จึงมพี ระพุทธฎีกาตรสั วา ดกู รภกิ ษุทั้งหลาย มหัศจรรยห า ฝน
สวรรคโ บกขรพรรษ ปวตั ตนาการตกลงมาในทีป่ ระชุมพระบรมญาตทิ ัง้ น้ี ยอมมมี าแลวแตกาลกอ น
พระองคต รสั ฉะน้ีแลวก็ทรงดษุ ณีภาพ พระภิกษทุ ั้งหลายปรารถนาจะใครท ราบ จึงทลู อาราธนา
สมเดจ็ พระศาสดากน็ ำมาซง่ึ อดตี นิทาน ตรสั เทศนาวา
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๖
(๓) อตเี ต ภิกขฺ เว ดกู รสงฆทัง้ หลาย ในอดตี กาลลวงแลว แตปางหลัง ยงั มบี รมกษัตริย
พระองคห นง่ึ ทรงพระนามพระเจาสีวริ าชบรมกษัตรยิ เถลิงถวัลยราชสมบัตใิ นกรุงสีวิราษฎรบ ุรี
พระองคม พี ระราชบตุ รพระองคหน่ึงช่อื วา สญชยั ราชกุมาร ครั้นทรงวัฒนาการเจรญิ วยั สมเด็จพระ
ราชบดิ ามอบสิริราชสมบตั ใิ หครอบครองพระพาราสีวริ าษฎรบ รุ ี อภิเษกกบั พระผุสดีราชธิดา แหง
สมเดจ็ บรมกษัตราจอมจฑุ ามัททราช พระเยาวมาลยมาศมิ่งมกุฎผสุ ดี แตปางกอน พระนางมี
มลู ปณธิ ีไดต ้ังไว ตัง้ แตภ ัททกัปนบั ถอยหลังลงไปไดเกาสิบเอ็ดกัป พระวิปสสีสัมมาสัมพุทธเจาไดมา
อบุ ัติในโลก พระองคเ สดจ็ ประทบั อยู ในพระวิหารเขมมฤคทายวัน ใกลพันธุมดีมหานคร ฯ
กาลครัง้ น้ัน กษตั ริยพระองคห นึง่ เสวยราชสมบัติในนคร อนั เปนเขตขนึ้ นครพันธุมดี สง มา
ซ่งึ สุวรรณมาลีวิมลมาศราชบรรณาการ กับทงั้ รัตตจนั ทนสารแกน จันทนแ ดง มาถวายแดพ ระเจา
พันธุมราช พระองคกป็ ระสาทจันทนสารใหแกพระผสุ ดี สวุ รรณมาลีดอกไมทอง พระองคป ระทาน
ใหแกพระธดิ าผนู อ งดวยความเสนห า สว นพระราชธิดาทัง้ สองก็มาตรติ รองการ เหน็ แทว ามไิ ดเ ปน
แกน สารท่จี ะประดับในกาย ควรจะนำไปถวายเปน พุทธบชู า สองพระราชธิดาจึงกราบทูลแดสมเด็จ
พระปตรุ าช พระองคกท็ รงพระอนุญาตยอมอนโุ มทนา ดว ยพระราชธิดาทั้งสองพระองค ฝายพระ
ราชบตุ รีผูพนี่ น้ั กใ็ หบ ดแกนจันทนเ ปน วิเลปนะเคร่ืองลบู ไล ใสล งในผอบทองอันบรรจงวิจิตร ฝาย
พระกนิษฐานารีผนู อ งนอย ก็พลอยมศี รัทธา จึงเอาสวุ รรณมาลาดอกไมท อง ใหน ายชางประดิษฐ
กรองกระทำเปน สวุ รรณมาลาเครื่องประดับอุรพางค แลวพระนางโปรดใหส าวใชหยิบยกไปสูพระ
วหิ าร สรีรํ ปเู ชตวฺ า ฝา ยพระเยาวมาลยราชธดิ าองคใ หญนั้น ก็บชู าพระทศพลดว ยจุรณจันทน ท่ี
เหลอื น้นั ก็เรยี่ รายปรายโปรยในสถานทีพ่ ระคันธกุฎี พระนางก็ตัง้ ปณิธานวาทีดวยบาทพระคาถาวา
เอสา จนฺทนจุณฺเณน ปชู า ตุมฺเหสุ เม กตา
ตมุ ฺหาทิสสสฺ พทุ ธฺ สสฺ มาตา เหสสฺ ํ อนาคเตต.ิ
ภนเฺ ต ขา แตส มเด็จพระผูทรงพระภาค เอสา ปูชา อันวาการสกั การบูชา อันขา พระพุทธิเจา
กระทำในพระองค ดว ยผงจุรณแกนจนั ทนน ้ี ขอใหขาไดส มความยนิ ดเี ปน พระพุทธมารดาพระพุทธเจา
พระองคใ ดพระองคห นงึ่ ในอนาคตกาล อันทรงพระคุณวิเศษญาณปรากฏเหมือนดงั พระองคฉ ะนี้ฯ
สว นพระกนษิ ฐานารผี นู อ ง ก็นำเอาดอกไมทองเครอ่ื งประดบั อุราบชู าสมเด็จพระบรมศาสดา
แลว ก็ตง้ั ปณธิ านความปรารถนา ในท่ีเฉพาะพระพักตรพ ระวิปส สสี มั มาสัมพุทธเจา พระนางกลา ว
เปนบาทพระคาถาวา
ภนฺเต สวุ ณณฺ มาลาย มยา ตฺวํ ปูชิโต อาสิ
เตน มยฺหํ อุเร โหตุ มาลา ปฺุเญน นิมมฺ ติ าติ.
ภนฺเต ขา แตพระองคผ ูทรงทศพลญาณ เดชะเกลากระหมอ มฉนั กระทำสกั การบชู าแก
พระองค ดวยสุวรรณมาลเี ครื่องประดับสำหรับอรุ ะน้ี ขอใหบญุ ราศตี กแตงสำเร็จความปรารถนา ให
ลายลกั ษณะวราบุปผาชาตพิ ิเศษ เกิดปรากฏในอุระประเทศแหง ขา พระบาทฯ
สมเดจ็ พระโลกนาถกต็ รสั อนโุ มทนา โดยบาทพระคาถาดังน้ี
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๗
ยา เจตถฺ ทวฺ ีหิ ตุมฺเหหิ ปชู า มยฺหํ ปติฐิตา
ตาย อิชฺฌนฺตุ ตุมฺหากํ ยถา โว ปตฺถนา ตถาติ.
โดยพระบรมพุทธภาษติ วา อันวามโนปณิธานความปรารถนาดงั น้ี ที่ทานทัง้ สองต้งั ไวเ ปนอนั
ดใี นสำนกั ตถาคต ขอจงใหส ำเรจ็ สมมโนรถแกทานทั้งสอง ดว ยผลานสิ งสซึ่งไดก ระทำพุทธบูชา พระ
ราชธดิ าทง้ั สองพระองคกท็ รงอภิรมยเปรมปรีดิ์ ถวายนมสั การลาสมเด็จพระชนิ สีห แลว เสดจ็ กลับยัง
ปราสาท พระพี่นองสองราชนารี ก็เกษมศรีเสวยสมบัตสิ ้นิ กาลชา นาน เม่ือสน้ิ พระชนมายุกบ็ ังเกิด
ในสวรรค ครัน้ อวสานที่สุดชาติ พระราชธิดาผูพก่ี ็ไดเ ปน พระบรมพุทธชนนีสมพระปรารถนา ทรง
พระนามวาพระนางสริ ิมหามายาราชเทวี สว นพระกนิษฐากุมารผี ูนอ งนน้ั ครน้ั จุตจิ ากสวรรค ก็ไดม า
บงั เกิดในขัตตยิ พันธุ เปนพระราชธิดาพระเจากิกริ าช ในศาสนาพระพุทธกสั สปชนิ สหี พระราชบตุ รี
กอปรดว ยฉัพพรรณรังสสี ุวรรณมาลามาศ ประดจุ นายชางผูฉลาดวาดเขียนเปน เครื่องประดับพระอุระ
องคอันรจนา จึงทรงพระนามอรุ จั ฉทาราชกมุ ารี เมื่อพระชนมายไุ ดส ิบหกป ไดฟ ง ภตั ตานโุ มทนา
สมเดจ็ พระสัพพัญู พระนางก็ตรสั รพู ระอรหตั ต ตดั กิเลสเปนสมุจเฉทปหาน เขา สพู ระนิพพานใน
ศาสนาพระกสั สปสัมมาสัมพุทธเจา ราชา สมเด็จพระเจากิกิราช พระองคมีพระราชธิดาอนื่ อีก ๗
พระองค ทรงพระนามตา งกัน คือ นางสมณี นางสมณโคตรตา นางภกิ ขณุ ี นางภกิ ขทุ าสิกา นาง
ธัมมา นางสธุ มั มา นางสังฆทาสีฯ
(๔) สว นนางสุธัมมาน้นั คร้นั สนิ้ ชพี แลว ไปบังเกิดในสวรรคชน้ั ดาวดึงสท รงพระนามผุสดี
เปนพระอคั รมเหสีสมเด็จอมรินทรา เม่ือบพุ พนมิ ิตปรากฏแกพ ระผุสดีเทพกัญญา เปนเหตุจะจุติสิ้น
พระชนมพรรษา นิราศรา งจากทิพยสถาน สกโฺ ก เทวราชา สมเดจ็ ทาวมฆั วานตรเี นตร ทรงทราบ
เหตุปญ จบพุ พนมิ ิตหาประการ อนั เกดิ แกพระเยาวมาลยม่งิ มเหสี จึงทรงพาเทพผุสดีไปยงั แทน นันท
วโนทยาน ยงั พระเยาวมาลยใ หบ รรทมในแทน ทิพยไสยาสนอนั ย่งิ ยง ทาวเธอก็เสดจ็ ทรงพระไสยาสน
รว มทิพยอาสนด ว ยพระผสุ ดีเทพอัปสร เมื่อทา วเธอจะประสาทพรก็กลา วเปน บาทพระคาถาฉะน้ีวา
ทำนองมหาชาติ
ผุสฺสตี วรวณฺณาเภ วรสฺสุ ทสธา วเร
ปฐพฺยา จารปุ พุ พฺ งคฺ ี ยํ ตุยฺหํ มนโส ปยํ
เทวราช นโม ตฺยตฺถุ กึ ปาป ปกตํ มยา
รมฺมา จาเวสิ มํ ฐานา วาโตว ธรณรี ุหํ
น เจว เต กตํ ปาป น จ เม ตฺวมสิ อปฺปยา
ปฺุญฺจ ปรกิ ฺขณี ํ เยน เตวํ วทามหิ ํ
สนฺตเิ ก มรณํ ตยุ ฺหํ วินาภาโว ภวิสฺสติ
ปฏิคฺคณหฺ าหิ เม เอเต วเร ทส ปเวจฺฉโตติ.
(๕) เดิน สกโฺ ก สมเดจ็ อมรนิ ทราธิราช จึงมีเทวราชบัญชาตรัสประภาษวา ขึน้ ภทฺเท
ดูกรเจา ผูม สี ุนทรพักตรกอปรดว ยศภุ ลกั ษณอ นั พิเศษหาผูจะตเิ ตยี นมิได ยํ วรํ พระพรสง่ิ ใดเปนท่ี
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๘
เจรญิ ใจแหง เจา อนั จะลงไปบังเกิดในมนุษยโลก จะตองวโิ ยคจากทิพยพิมาน วรสฺสุ เจา จงเลอื ก
เอาพระพรสิบประการตามความปรารถนา เดิน พระผุสดีเทพกญั ญาก็อญั ชลีกรประณม บังคมทูล
ถามทาวสหัสนยั นเทวราช ขึน้ วากรรมอันใดจะใหเ คล่อื นคลาดจากทิพยพิมาน เหมือนลมพายุพัด
พานเพิกถอนหมูไม ใหกำจดั ไปจากพื้นพสุธา จงทรงพระกรุณาตรสั ใหท ราบแกขา ผุสดี เดิน สมเด็จ
ทา วโกสียอ มรนิ ทราธิราช เม่อื พระเยาวมาลยม าศผสุ ดสี ้นิ สมปฤดปี ระมาท จึงตรสั ประภาษตอบ
สุนทรวาทีวา ขึ้น ภทฺเท ดกู รเจา ผสุ ดี อยาหมองศรีโทมนสั เราทง้ั สองจะตองกำจัดจากกนั ในครงั้ น้ี
เจาจงอภริ มยยินดีรบั เอาซึ่งทศวรพรสิบประการ เดนิ พระผุสดสี ดับเทวโองการพลางพระเยาวมาลย
(สง) ก็กลา วเปน พระคาถาวา
วรฺเจ เม อโท สกฺก ฯเปฯ ตตฺถสฺสํ มเหสี ปยาติ.
(๖) ข้ึน สกกฺ ขาแตสมเด็จอมรินทราธริ าช ขา พระบาทจะจากไปสูมนุษยเ มอื งไกล จะ
ขอรบั พระพรชัยทลู สนองเหนือเกศา ขาพระบาทถวายบงั คมลาลงไปเอาชาติกำเนดิ ขอใหขาไปบังเกดิ
ในปราสาท แหงพระเจาสีวิราชอันทรงศกั ดิ์ มีพระราชอาณาจกั รปกแผไ ปในสกลชมพูทวีป ใหห มู
ประชาชนอยเู ปน สุขสำราญเกษมศานตชื่นชม พระพรนี้เปน ปฐมขอใหสมดงั ปรารถนา นลี เนตฺตา
ขอใหขามีดวงเนตรทง้ั สองดำเปนสี เหมือนหนึง่ ตามฤคลี ูกเนอื้ ทราย อนั เกิดไดขวบปป ลายเปนกำหนด
พระพรนี้เปน คำรบสอง จงปรากฏแกขาพเจา นลี ภมู อน่ึงเลา ขอใหข นค้ิวขาเขยี วดูงามขำบริสุทธิ์
เปน สีระยับดจุ สรอยคอมยรุ ยูงงาม พระพรน้ีเปน คำรบสาม จงสมดว ยความปรารถนา ฯ ผสุ ฺสตี นาม
นาเมน ขาแตส มเด็จอมรินทราธริ าช นามกรขาพระบาทจงชอ่ื วา ผสุ ดี พระพรนเี้ ปนคำรบสี่ จง
ประสทิ ธิด์ ังประสงค ปุตตฺ ํ ลเภถ ขอใหข าพระองคม ีพระโอรส ทรงพระเกียรตยิ ศย่งิ กวากษัตริยใน
สากล ทรงพระราชศรทั ธาเพิ่มกุศล แกประชาชนทกุ ขอบเขตขัณฑสมี าอาณาจกั ร พระพรนี้เปนคำ
รบหา ขาผบู รริ กั ษตองประสงค เม่ือขา พระองคทรงพระครรภพ ระโอรส อยาใหครรภข าพระบาท
ปรากฏนนู เหมอื นสตรที ้งั มูลดูเวทนา จาปว ลขิ ิตํ สมํ ใหม ีครรภโอรสาดงู ามพรอม เหมอื นคนั
ธนูดูละมอ ม อนั นายชา งฉลาดเหลาเกลีย้ งเกลาพรอมเสมอสมาน พระพรนี้เปน คำรบหกประการ
จงสำเรจ็ แกขาพเจา ถนา เม นปปฺ วตฺเตยฺยุ˚ อน่งึ เลา ยุคลถันทั้งสองของขา พระบาท เม่อื ทรง
ครรภอ ยาวปิ ลาสแปรผนั ดำปรากฏ แมพ ระบวรปโยรสจะเสวยทกุ วนั ทกุ เวลา อยาคลอ ยเคลือ่ นเลื่อน
ลงมาจากพระทรวง ใหเตงตั้งดงั ประทุมบวั หลวงงามบริสุทธว์ิ ิเศษเสรจ็ พระพรน้ีเปน คำรบเจ็ด
ขอใหลดุ งั ปรารถนา ปลติ า นสฺสนฺตุ อน่ึง ขอใหเสน เกศาสีดำขลับสลับสลวยบรสิ ทุ ธิ์ ประดจุ สปี ก
แมลงคอมทอง เปนมนั ระยับยองควรจะทศั นา พระพรเปน คำรบแปด ขอใหสมเจตนาฉะนี้
สุขมุ จฉฺ วี ขอใหผวิ เนอ้ื ละเอยี ดเปน นวลละออง ดจุ ทองคำธรรมชาติ สกลกายใสสะอาดดูผอ งแผว
หมดราคี พระพรเปน คำรบเกา นี้ จงประสิทธ์ิ วชฌฺ ฺจาป ปโมจเย อนึง่ คนโทษทจุ รติ อันเขม
ขนั จะพนิ าศดว ยพระราชทณั ฑท ำลายลา งชวี ิต ขอใหขาไดเปลอ้ื งปลอ ยปลิดใหพน ตาย ดวยกำลงั
ยศปรยิ ายปญญาญาณ พระพรเปน คำรบสิบประการ เรียกวา พระพรชยั สทิ ธอิ์ ันวิเศษ ขาแตท าว
สหัสเนตรเทวราช ขอพระองคจ งโปรดประสาทใหแ กขาพเจาผูเ ปนบาทบริจาริกาฯ เดนิ สกฺโก
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙
สมเดจ็ อมรินทราธริ าช ไดทรงฟงพจนาถสนุ ทรวาจา อนั นางผุสดีเทพกัญญาทลู ขอทศวรพรสิบ
ประการ ก็ตรัสพระราชทานพรดว ยพระคาถาดงั น้ีวา
เย เต ทส วรา ทนิ ฺนา มยา สพพฺ งฺคโสภเน
สวิ ริ าชสฺส วชิ เิ ต สพฺเพ เต ลจฺฉสิ วเรต.ิ
(๗) ขึ้น ภทฺเท ดูกรเจา ผสุ ดผี มู สี ุนทรพักตร พรอมดวยสรรพลกั ษณวไิ ลเลศิ เย เต
ทสวรา ทนิ ฺนา วรพรพเิ ศษประเสรฐิ สิง่ ทงั้ สิบประการ ทเ่ี ราประทานประสิทธิใ์ ห พระพรน้ันไซร
เจาจกั ไดส ำเรจ็ สิ้นทุกประการ ในพระราชฐานแวน แควนแดนอาณาจักรจอมนาถ แหงสมเดจ็ พระเจา
สวี ิราช นน้ั เทอญฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห
อิทํ วตฺวาน มฆวา เทวราชา สชุ มปฺ ติ
ผุสสฺ ติยา วรํ ทตฺวา อนโุ มทิตฺถ วาสโวติ.
(๘) ขึน้ ภิกขฺ เว ดกู รสงฆผทู รงศลี สกิ ขา มฆวา อนั วาทาวมฆวานเทวราช ผเู ปนพระราช
สามีของนางอปั สรราชสุชาดา ทรงพระราชทานซ่งึ ทศวรพิธพรสบิ ประการ แกพ ระผุสดเี ทพนารีแลว
กท็ รงเกษมศานตโสมนัสผองแผว ปรีดา (สง ) ดวยพระทยั อนโุ มทนาในกาลบัดนี้ แลว แล ฯ
ทสวรวณฺณนา นิฐติ า.
ทศพร ประดับดว ยพระคาถา ๑๙ พระคาถา เอวํ ก็มีดว ยประการฉะนี้ฯ
ปพ าทยท ำเพลงสาธุการ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๐
หมิ พานต ตอน “แมชา งฉัททันตน ำชา งปจ จัยนาคมาไวใ นโรงชา งตน”
ภาพจิตรกรรมฝาผนงั พระอโุ บสถ วัดสุวรรณาราม ราชวรวิหาร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๑
มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบบั วดั สุวรรณาราม
กณั ฑท ่ี ๒ หมิ พานต : พรรณาปาหิมพานต
เน้อื ความยอประจำกัณฑ
กณั ฑที่ ๒ หิมพานต ประกอบไปดว ย ๑๓๔ พระคาถา เปนกัณฑท่ีพระเวสสนั ดรบรจิ าคทาน
ชางปจ จัยนาเคนทร ประชาชนชาวสีพโี กรธแคน จงึ ไปย่นื สารแกพระเจากรุงสญชัย เพ่ือใหป ระหาร
ชวี ติ พระเวสสนั ดรหรอื เนรเทศ ความยอวา เม่ือพระนางผสุ ดไี ดจ ุตลิ งมาเปนพระราชธิดาพระ
เจามัททราช เมื่อเจรญิ ชนมได ๑๖ ชันษา จงึ ไดอภเิ ษกสมรสกบั พระเจากรุงสญชยั แหง สีวริ ัฐนคร
ตอ มาไดประสตู ิพระโอรสนามวา “เวสสันดร” ในวนั ทปี่ ระสตู นิ ้นั ไดม ีนางชางฉัททันตตกลกู เปน
ชา งเผือกขาวบรสิ ทุ ธิ์แลวนำมาไวในโรงชางตน คูพ ระบารมี มนี ามวา “ชา งปจจัยนาเคนทร” เมอื่ พระ
เวสสนั ดรเจริญชนม ๑๖ พรรษา พระราชบดิ ากย็ กราชสมบัติใหครอบครอง และทรงอภิเษกกับพระ
นางมัทรี พระราชธิดาราชวงศมัททราช มีพระโอรส ๑ องค ช่อื ชาลี ราชธดิ า ๑ องค ช่อื กัณหา
พระองคไ ดสรา งโรงทาน ๖ แหง บรจิ าคทานแกผ ูเข็ญใจ ตอ มาเมืองกาลิงครฐั ไดเ กดิ ทพุ ภิกขภยั ขาว
ยากหมากแพง พระเจา กาลิงคราฐ จึงไดส งพราหมณ ๘ คนมาทลู ขอพระราชทานชางปจจัยนาเคนทร
พระองคก ็พระราชทานชางปจจยั นาเคนทรน้ันแกพระเจากาลิงคราฐ เปน เหตใุ หชาวกรงุ สญชยั
เดินขบวนประทวงและย่นื ขอ เสนอแกพระเจากรุงสญชัย เปน ๒ ประการ คอื ๑) ใหประหารชีวติ ๒)
ใหเ นรเทศออกจากพระนคร พระเจา กรงุ สญชยั ไมอาจประหารชวี ิตพระโอรสได จึงไดท รงเนรเทศพระ
เวสสันดรออกนอกพระนคร ใหไปประพฤติพรตบวชเปน ดาบสทเี่ ขาวงกตปา พระหิมพานต
กัณฑห ิมพานต มีทงั้ หมด ๑๓ แหล คือ
๑. แหลพระนางผุสดีเปนพระมเหสพี ระเจากรุงสญชัย
๒. แหลพระนางผสุ ดีเสดจ็ ประพาสพระนคร
๓. แหลพระเวสสันดรประสตู ิ
๔. แหลพ ระเวสสันดรตง้ั ใจบำเพ็ญทานบรจิ าค
๕. แหลพระเวสสันดรอภิเษกกับพระมัทรี
๖. แหลเมืองกลิงครฐั เกิดทุพภกิ ขภัย
๗. แหลพระเวสสนั ดรเสดจ็ ประพาสโรงทาน
๘. แหลพ ระเวสสนั ดรประทานชา งปจ จยั นาเคนทร
๙. แหลช าวเมอื งสีพีรองกลา วโทษพระเวสสนั ดร
๑๐. แหลพ ระเจา กรงุ สญชยั เนรเทศพระเวสสนั ดร
๑๑. แหลพระเวสสนั ดรลาพระนางมัทรี
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒
๑๒. แหลพ ระนางมทั รีขอตามเสดจ็ พระเวสสนั ดร
๑๓. แหลพ ระนางมทั รที ูลพรรณนาปา หิมพานต
๑๔. แหลพระนางมัทรตี งั้ ใจตามเสด็จพระเวสสันดร (แหลสง ทา ยกัณฑ)
ทำนองประจำกณั ฑ คือ ทำนองลมพดั ชายเขา
อานสิ งสป ระจำกณั ฑ
ผู ใดบชู ากัณฑห ิมพานต ผูนั้นยอมเปนผูไดส่งิ ปรารถนาทุกประการ ครน้ั ตายแลว จะไดไ ป
บงั เกดิ ในสุคตโิ ลกสวรรค เสวยสมบัตอิ นั มโหฬาร มีบรวิ ารแวดลอ มบำรุงบำเรออยเู ปนนติ ย เมื่อจตุ ิ
จากสวรรคแลวจะลงมาเกดิ ในตระกูลขตั ติยมหาศาล หรอื ตระกลู พราหมณม หาศาล อันบริบรู ณด วย
ทรพั ยศ ฤงคาร บรวิ ารมากมายนานาประการ เชน โค กระบือ ชาง มา รถยานพาหนะนบั ประมาณมิได
ประกอบดว ยความสขุ กายสบายใจทุกอิริยาบถตลอดกาล
ขอ คิดประจำกัณฑ
๑. พงึ สละประโยชนส ว นนอยเพ่อื รักษาประโยชนสว นรวม
๒. การทำความดีแมม ีอุปสรรคก็ไมพึงหวั่นไหว
๓. เมือ่ มเี ปา หมาย ตองดำเนินไปใหถ ึง
๔. คชู ีวติ ทีด่ ี ตองใหก ำลังใจซ่ึงกันและกัน
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๓
หมิ พานตกณั ฑ ๑๓๔ พระคาถา
พระพระนิพนธในสมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม กรุงเทพมหานคร
นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ุทธฺ สฺส ฯ (วา ๓ หน)
อิติ สา วเร คเหตวฺ า ตโต จตุ า มททฺ รโฺ ญ อคฺคมเหสิยา กจุ ฉฺ ิมฺหิ นพิ ฺพตตฺ ิ.
ชายมานาย จนฺทนจณุ ฺเณน ปริปโฺ ผสเิ ตน วิย สรีเรน ชาตตฺตา เตนสฺสา นามคคฺ หณทิวเส
ผุสฺสตีเตฺวว นามํ กรสึ .ุ สา มหนเฺ ตน ปรวิ าเรน วฑฺฒติ ฺวา โสฬสวสสฺ กิ กาเล (สง ) อตุ ตฺ มรูปธรา
อโหส.ิ
(๑) ขึ้น สา ผุสสฺ ตี อันวาสมเดจ็ พระผสุ ดี ผูทรงศรีสนุ ทรเลิศลกั ษณา วเร คเหตฺวา คร้นั ไดร ับ
พระราชทานซง่ึ ทศวรพรสิบประการ อันทาวมัฆวานประสทิ ธิใ์ ห จวิตฺวา กจ็ ุติจากสรุ าลยั ลงปฏสิ นธิใน
มาตุคัพโภทรบวรราชวงศ องคอัครมเหสีตระกูลเกศกษัตริยมัททราช ทสมาสจจฺ เยน ถวนทศมาส
ประสตู ิพระราชกมุ ารี สรเี รน ชาตตฺตา ผวิ พรรณฉวีวรรณพระองค ประดจุ หนงึ่ ทรงเฉลิมลูบดว ยแกน
จันทน ญาติกุลา พระประยูรญาตทิ ัง้ หลายน้ันถวายพระนาม ช่ือวา ผสุ ดี ก็สมมลู ปณิธอี ันตง้ั ไว
โสฬสวสฺสกิ กาเล ครน้ั พระชนมไดสบิ หกป ก็ไดเ ปน องคเ อกอัครมเหสีสมเดจ็ พระเจา กรุงสญชยั ผู
เสวยสริ ิมไหสุริยราชสมบัติ เปน จอมขัตตยิ พงศผ านพิภพสพี ี เดิน สกโฺ ก เทวราชา สวนสมเดจ็ ทาว
โกสยี สหัสนยั นเ ทวราช รำพึงถึงพระพรทป่ี ระสาทแกพระผุสดี พระพรทง้ั เกานีก้ ส็ ำเรจ็ แลว ยังแตพระ
ลูกแกวที่พระนางเธอปรารถนา ควรอาตมาจะประสทิ ธใิ์ ห สนตฺ ิกํ คนฺตฺวา กเ็ สดจ็ ครรไลสทู พิ ยวิมาน
อนั เปนนวิ าสนส ถานหนอพุทธางกรู ครัน้ ถงึ จึงบงั คมทลู อาราธนา พรอมดว ยเทพยดาทง้ั หกหมื่น ก็
ชวนกันชมชืน่ รบั ปฏิญาณ สวนพระโพธิสตั วก ็จุตจิ ากทพิ ยสถานพมิ านมาศ ทรงเสวยปฏสิ นธิชาตใิ น
ครรภพ ระผุสดี พระนางเธอก็เปรมปรีด์ิทกุ เวลา สพเฺ พ เทวคณา ฝา ยฝูงเทพยดาทั้งนัน้ ก็จตุ ิจาก
สวรรคพมิ านมาศ ลงสูครรภภรยิ าอำมาตยท ัง้ หกหมน่ื (สง) กพ็ รอมวันทนั คนื และเวลา ดวยหนอ พระ
ศาสดาเจา นนั้ แลฯ
(๒) เดิน สา ผุสสฺ ตี อนั วา สมเดจ็ พระผุสดี ผเู ปนจอมนารรี าชวงศ ทสมาเส ธารยิตวฺ าน
เมอ่ื พระนางเธอทรงพระครรภถ วนทศมาส ปรารถนาจะประพาสชมพระนคร จึงทลู วอนพระภสั ดา
ทาวเธอกท็ รงพระกรณุ าใหต กแตง นคเรศ เหมือนทิพยนิเวศนสุราลัยมโหฬาร ใหท รงสวี กิ ากาญจน
ประดับ เปนสแี สงสวุ รรณวาบวบั ระยับตา พรอ มไปดว ยตระกูลราชกญั ญาแหแหนเปน ขนัด ธงชัย
มยรุ ฉัตรพดั โบกบังแสงพระสุริยามาศ เสยี งดุรยิ างคพ ิณพาทยฆ องกลองนฤนาทประโคมแหเปน คู ๆ ดู
สะพรั่ง ปุรํ ปทกขฺ ิณํ ประทักษิณเวยี นรอบพระพารา เวสฺสานํ วถี ิยา ตามมรรคาถนนหลวง ที่
พอคา ทงั้ ปวงประชมุ กันมไิ ดขาด (สง) กมฺมชชฺ วาตา ลมกมั มชั วาตประพาสผนั ทรงประชวรพระครรภ
ดูอนาถ ฝา ยพระประยูรญาติแวดลอ มเปนขนัด นางกษัตรยิ ก็ประสตู ิพระราชกุมารในสถานท่ี นัน้ แล ฯ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๔
ตโต จตุ า สา ผสุ สฺ ตี ฯเปฯ สิเนรวุ นวฏํ สกาติ.
(๓) เดนิ มหาสตฺโต อันวาพระบรมพุทธพงศโพธิญาณ เสด็จจากอุทรสถานพระมารดา อกขฺ นี ิ
อุมฺมิเลตฺวา ลมื พระเนตรท้งั ซายขวาเหยยี ดพระกร จึงทูลวอนพระมารดาวา ขึน้ อมฺม ขา แตพระแมเ จา
ยํ กิจฺ ิ ธนํ ทรพั ยของเราอันใดทบ่ี รรดามี พระลูกนี้จะบำเพญ็ ทาน ไดท รงฟงก็บนั ดาลอนาถนกั จงึ สง
ทรัพยใหแกพระลูกรักพันตำลึง จึงวา พอ ถาพอ พึงชอบฉันใด เจาจงใหตามปรารถนา พระโพธสิ ัตวตรัส
ดวยพระมารดากป็ รากฏ ชาตเิ ปน มโหสถและเวสสันดร กิตตศิ พั ทก็ขจรกัมปนาท ครน้ั เมื่อปจ ฉมิ ชาติก็
เหมือนกนั เปน มหัศจรรยจ ฬุ าโลกเลิศพสธุ า เดนิ สพฺเพ ขตฺตยิ า ฝา ยพระประยรู วงศาสโมสร นามํ
กรสึ ุ จงึ ถวายพระนามวาเวสสนั ดร เหตปุ ระสูติกลางพระนครตรอกพอคา เอกา กเรณกุ า ยังมีนาง
กุญชรคชาชาติฉัททันตเ ถื่อนเท่ยี วอยูในกลางอากาศ ก็พาบุตรขาวบริสทุ ธ์ิดังไกรลาศเลิศลน มาไวใน
โรงชางตนเปน มงคลราชคชาธาร แลว กค็ นื ยังสถานวนาเวศน สพเฺ พ ชนา อนั วาประชาชนชาว
พิชยั เชตดุ ร จึงใหช ื่อวากุญชรปจจยั นาเคนทร ควรจะเปนศรสี งา งามพระนคร เพราะเกิดเปน ปจจัยแก
พระเวสสันดรมหาสมมติวงศ ฝายบรมพงศเทวราช ทา วเธอก็ประสาทพระนม ทรงศรีสวสั ดิอดุ มเลศิ
ลกั ษณนารี หกสบิ ส่ีถวนสมบรู ณ ประทานใหป ระโลมเลีย้ งพระลูกเจา ทุกเวลา สหชาตทารกา ถึง
ทารกทเ่ี กิดพรอ มดวยพระลูกรัก สมเดจ็ พระจอมปน ปกก็ประทานนางนมทุกตัวคน แลวประทาน
เครอ่ื งตน อลังการ สำหรับพระกุมารบรมราชวงศอนั เลิศแลว แตล ว นแกว กาญจนมณี หนอพระชนิ สีห
โมลโี ลก พระทัยนัน้ ปรารถนาจะขามโอฆสงสาร มิไดยอหยอ นทจ่ี ะบรจิ าคมหาทาน เมื่อพระชนมาน
ไดส ่หี าพระวัสสา โอมุจฺ ิตฺวา จึงทรงเปลือ้ งเครอ่ื งปลนั ธนาจากพระองคทรงประสาทให แกพ ระนม
กำนลั ในทกุ ถว นหนา สนิ้ วาระเกา ครง้ั (สง) ดวยพระทัยทา วเธอหวังพระโพธญิ าณ ในอนาคตกาล นั้น
แลฯ
(๔) เดิน โส โพธิสตโฺ ต สมเดจ็ พระบรมหนอพทุ ธางกูร เม่อื พระชนมานบรบิ ูรณแปดพระวัสสา
เสด็จสถติ แทน บวรมหาไสยาสน ปาสาทวรคโต ในปราสาทรตั นพมิ านทอง จนิ ฺเตสิ จึงทรงพระดำริ
โดยคลองพุทธภมู ิภาคพระโพธญิ าณ วาอาตมาบริจาคทานอลังการรัตนวิภษู ิตประเสรฐิ ก็เปน พาหิร
กทานอนั ล้ำเลศิ ควรจะเล่ือมใส โกจิ ยาจโก ถาและวา ยาจกผูใด จะปรารถนาดวงหทยั เนือ้ เลือด ก็
จะฉะเชือดบริจาคใหเปน ทาน จะแลกเอาพระโพธญิ าณอนั ยอดยิ่ง ครน้ั พระองคจำนงน่ิงนึกจะ
ใหอ ัชฌัตติกทาน ก็บงั เกิดมหัศจรรยบันดาลในบดั ดล ข้นึ มหาปฐวี อนั วาพ้นื พระธรณกี ็เกิดจลาจล
กัมปนาท สิเนรุปพพฺ ตราชา ทงั้ พระยาเขาสิเนรุราชสัตตภัณฑครี เี รยี ง ดจุ จะเอนเอียงลมลูท ลาย
วชิ ฺชุลตา เสยี งฟา ประภาสสายสะเทือนสะทา น สกลพิภพหิมพานตกบ็ ันลือพิลกึ ลน่ั สัตวจตบุ าท
ทวบิ าทก็ผาดผันแซซอ งเสยี งสะทึกสะทา น อากาศก็บันดาลเปน เมฆหมอกมดื มวั ทัว่ สกลมหามงคล
จักรวาล สาคโร ทง้ั สาครก็บนั ดาลเปน ระลอกคระโครมครึกกกึ กองโกลาหล ปลาตมิ ิงคลมัจฉาก็ดำดน
พนน้ำเปนฟองฝอย เหราลอยลองฉวดั เฉวียนเวยี นวา ยคลา ย ๆ ตามคล่ืนฝน ฟด มังกรสะบัดโบกหาง
วางวูเ ขา เพงิ ผา มจฉฺ กจฉฺ ปา เตาปลาก็ดำโดดดนิ้ แลน กระแสสินธสุ ายสาคร ภุชงคช เู ศยี รสลอนตาม
กระแสชลพน นำ้ เปนฝอยฟอง ชา งน้ำกค็ ะนองลองงวงแลเงยงา สพเฺ พ เทวา ทง้ั เทพยเจา ในชนั้
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๕
ฉกามาพจรโสฬสพิมานทกุ อมรสถานเทเวศร ในขอบเขตขุนเขาทุกแหลง หลา ก็โปรยทิพยรตั นมาลา
สุมณฑาร (สง ) รองซรอ งสาธกุ ารอำนวยพรแกพระเวสสันดร นั้นแลฯ
(๕) เดนิ โพธสิ ตฺโต อันวาพระบรมราชพุทธพงศผ ทู รงญาณ ครน้ั พระชนมานเจรญิ รนุ สบิ หก
ป ทรงพระลักษณราศพี รอมมลู ทั้งพระบารมีก็เพิ่มพนู ผดุ พุง ดุจจันทรจ ำรสั รงุ ในนภา ท้งั พระปรีชาก็
เชยี่ วชาญ สปิ ฺปานํ นปิ ฺผตฺติ รูศิลปะศาสตรส บิ แปดประการกเ็ สรจ็ ส้ิน สฺชโย สว นสมเด็จกรงุ สญชยั
นรินทรปน พภิ พพสุธา พระทัยทาวเธอปรารถนาจะมอบเวน ซึ่งศิรริ ตั นราเชนทรแกพระลกู รกั จะให
เปนจอมปน ปก พระพารา มทฺทึ อาเนตฺวา จงึ นำมาซงึ่ พระมัทรี ผูท รงศรีสวัสด์อิ ดุ มเลศิ ลักษณกัญญา
เปนตระกลู ธิดามาตุลราชวงศ ทาวเธอกท็ รงราชาภิเษกเปนเอกองคอคั รมเหสี ประทานราชกมุ ารีพระ
กำนลั หมนื่ หกพันพระองคน าง พืน้ สาว ๆ สวยสำอางอนั อยางยง่ิ แลว มอบมิง่ มไหศวรรยใหส ืบศรีสุรยิ
สนั ตตวิ งศดำรงราชประเพณี ฝายหนอพระชนิ สีหเ สวยสวัสดโิ ภไคยเปน จอมฉตั รพิชัยสพี ี ทานํ
ปวตเฺ ตสิ ทา วเธอกเ็ ปรมปรีดิ์ทจี่ ะบริจาคทานมิไดขาด จงึ ใหอำมาตยทำฉทานศาลา ทานํ ปวตฺเตตวฺ า
ใหจดั แจงทง้ั เงินทองเสื้อผา ราชวตั ถาภรณพ รรณแพรมว นมุงมา นกาญจนมณี สรรพภณั ฑเคร่ืองดอี นั มี
คา ตามแตจ ะปรารถนาแลว ยกให แกยาจกเขญ็ ใจทกุ ถวนหนา ทาวเธอทรงพระราชศรัทธามริ สู น้ิ ดุจ
พ้ืนพระธรณินทรอ ันหนาหนกั เปน ทบ่ี ำรุงรกั แกไ พรฟา มทฺที สพฺพงคฺ โสภนา สว นนางพระยามัทรเี จา
ก็ทรงพระครรภ อทุ รนั้นมิไดคลาดเคลือ่ นถวนสิบเดอื นจึงประสตู พิ ระลูกยา พระญาติวงศารบั ดว ยขาย
ทองอนั บริสุทธิ์ จึงถวายพระนามราชบตุ รชอื่ วา ชาลี แลว พระมัทรเี ธอทรงพระครรภคำรบสอง
ประสูตินางนองราชธิดา พระญาติวงศากร็ ับรองดวยหนังหมี ถวายพระนามราชบุตรีช่อื วา กัณหา
ชนิ านาฏ ข้นึ เวสสฺ นตฺ โร ราชา อนั วา พระเวสสันดรบวรราชวงศผ ูดำรงพภิ พพสุธา ครน้ั เวลาพระสุรยิ า
อรุณรงุ จำรสั บรมกษตั ริยเสดจ็ ทรงมหามงคลรตั นวิภูษติ ประเสรฐิ สถาวร ทรงพระยาเศวตกุญชรชา ง
พระท่นี ่ังอนั เลิศแลว ประดับดวยแกว กาญจนมณสี ีสลับ แสงวะวาบวับระยับตา พรอมดวยสหชาต
โยธาแหห อมจอมกษัตรยิ เ สดจ็ ยังโรงทาน พระทัยทา วเธอเกษมศานตโ สมนสั เปรมปรดี ์ิ (สง ) ทรงกุญชร
หตั ถีทอดพระเนตรทกุ โรงทานศาลา ในกาล นั้นแลฯ
(๖) เดนิ ตทา กาเล ในกาลเมอื่ พระเวสสนั ดรอดลุ ดวงกษตั รยิ ทาวเธอเสวยสมบตั มิ โหฬาร
กิตติศัพทกส็ ะทานท่ัวสกลพภิ พธานกี รุงกษัตริย พอเมืองกลงิ คราฐมาเกิดวบิ ตั ขิ า วแพง ทงั้ ฝนก็แลง มิได
ตกทัว่ ประเทศ สสสฺ านิ ขาวกลาทง้ั หลายกต็ ายทกุ นคิ มเขตแวนแควน ประชาชนก็ยากแคนแสน
กนั ดาร อดอาหารจนซูบผอม จึงชวนกนั ประชมุ พรอมหนาพระลาน รองทูลสาสน อุปกาศ พระเจา
กลงิ คราชไดทรงฟงคำประชาชน วาแคน เคืองขดั สนดวยความอด ทาวเธอกท็ รงรกั ษาอุโบสถส้ิน
กำหนดเจ็ดวัน วสฺสํ นาสกฺขิ ฝนนัน้ ก็มไิ ดตกตอง สพเฺ พ นาครา ประชาชนชวนกันรอ งประกาศสาสน
วา ขึน้ เทว ขาแตพระองคผ ูทรงผานพิภพพารา เวสฺสนฺตโร ราชา ยงั มีมหาสมมตริ าชวงศทรงพระนาม
พระเวสสนั ดรยอดกษัตรยิ เสวยสมบัติในกรุงไกรพชิ ัยเชตุดร ทา วเธอมคี ชกุญชรเลศิ แลว เปนชา งแกว
มหามงคลอนั ล้ำเลิศ สพฺพเสโต ขาวประเสรฐิ ดงั ไกรลาสคีรี อารยุ ฺห ครัน้ คนขึน้ ขับข่ีไปสูคามนิคมใด ๆ
ทุกประเทศ วสสฺ ํ วสฺสิ ฝนน้ันก็ตกลงทุกขอบเขตแหลงหลา ขอพระองคจ งจัดหาพราหมณผูฉลาด ให
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๖
ไปสูพิชยั ราชธานี ขอคชสารศรสี วสั ดิมงคล แดพ ระจอมพสุธาดลเวสสนั ดร ทา วเธอกจ็ ะพระราชทาน
คชกุญชรมากรงุ ศรี ฟาฝนก็จะตกดบี ริบูรณ เดิน ทา วเธอไดทรงฟง ประชาชนทลู กใ็ ชพ ราหมณท้ังแปด
คนผฉู ลาด เต พฺราหมฺ ณา อันวาพราหมณทัง้ แปดคนบงั คมลาแลวกล็ ลี าศ ไปสูกรงุ สวี ริ าชธานี
รชสฺสริ า มีสรีรกายคลุกเคลา ดว ยเถา ธุลลี ะอองผง ทานคฺคํ คจฉฺ ึสุ กต็ รงไปสโู รงทาน (สง ) เพ่ือจะทูล
ขอคชสาร นัน้ แลฯ
(๗) ข้ึน ตโต รตฺยา วิวสเน ในเม่อื พระสุริยรงั สีอรามรงุ แสงสวุ รรณผุดพงุ ผองพ้นื ทฆิ มั พรวโร
ภาส เวสฺสนตฺ โร ราชา สมเด็จพระบรมราชรววี งศพงศพทุ ธางกรู เกศกษตั รยิ ปพุชฌฺ ิตวฺ า เสด็จตน่ื
จากบรรจถรณรตั นไสยาสน สระสรงเสาวคนธชาติวารี ขจรกลน่ิ สมุ าลตี ลบองค อลงกฺ ริตฺวา ทาวเธอก็
ทรงเครื่องสรรพาภรณบ วรวิภูษิตสงั วาลวิจิตรจำหลกั ลาย ถมวิเชยี รรายเรยี งระดบั แสงวะวาบวับวิเศษ
สี ทบั ทรวงมณอี รามแพรว สะอิง้ แกว กาญจนประกิจกรอง สุวรรณวลยั ทองธำมรงค มหามงกุฎอลงกต
ประดับ สำหรับกษัตรยิ เ สร็จแลว พระกรกมุ พระขรรคแกวยุรยาตร ทรงเศวตกุญชรชาตคิ ชาธาร
พรอมสหชาตทวยหาญแหสะพรั่ง เสยี งดรุ ิยางคประนังประโคมขานอยูเซ็งแซ เคร่ืองสูงแหเปนคู ๆ ดู
สลบั สลอน พวกพลบทจรโกลาหล ฝายยาจกคนจนกระเจิงจร เบยี ดเสยี ดแทรกซอ นกนั สับสน
สาละวนท่จี ะรับพระราชทาน ทา วเธอก็เกษมศานตโ สมนสั ใหแ จกจัดพรรณแพรมวนมุงมานกาญจน
มณี ใหแกยาจกตามมีมไิ ดเลือกหนา เดิน เต พฺราหฺมณา อันวา พราหมณมาแตกลงิ คราฐ ลวนคน
ฉลาดรูอบุ าย พาหา ปคฺคยฺห ประณมน้วิ มือเหนอื เศียรเกลา แลวรอ งถวายชัย (สง ) สมเด็จพระบรม
โพธสิ ัตวกต็ รสั ปราศรัยโดยสาระพระคาถาวา
ปรฬุ หฺ กจฺฉนขโลมา ฯเปฯ รฐ า ปพฺพาชยนตฺ ุ ตนฺติ.
(๘) เดิน โภนฺโต พรฺ าหมฺ ณา ดกู รพราหมณผูประพฤติพรหมเวทวิชา ทานจักปรารถนาซ่ึงสง่ิ
อนั ใด อยาเกรงใจจงแจง อรรถ พราหมณไดฟงตรัสก็ปรีดา ดว ยสมทางทา ที่จะขอคชสาร จงึ ทลู วา ขึ้น
เทว ขาแตพระผูผ านพิภพธรณี พระพุทธเจา ขา กิตติศัพทข าวเขาลอื ชาทุกไพรฟาประชาชน ทั่วสกล
พิภพจักรวาล กระหมอมฉนั ทั้งหลายมาครัง้ น้ี หวังจะขอคชสารศรีสงา งามพระที่นง่ั ตน เปนมหามงคล
อันเลิศแลว ทูลกระหมอมแกว จงใหส ำเร็จมโนรถความปรารถนา แกข าพฤฒาจารย เดนิ คร้นั ทาวเธอ
ไดทรงฟง ก็ช่นื บานโสมนสั จึงตรัสวา พราหมณเอย เราจะใหส ำเร็จความปรารถนา ตรสั แลว ก็เสด็จลง
จากบรมคชาไอยเรศ ทา วเธอทอดพระเนตรเครื่องประดับสำหรับมหาคชสาร ยา ย อลงั การอนั เลศิ แลว
พ้นื เพช็ รรัตนแพรว อรามรุง กาญจนผดุ พุงจำรสั สี ราชาวดีเปนเครื่องกรอง ผาปกกระพองตาขา ย
ทบั ทิมรายรัตนามาศ หลงั ปกลาดรัตตกัมพล ทั้งรดั ประคนแกวกรอง สุวรรณวลยั ทองถมมุกดา
ประดบั สองงาอรา มรัตน สายรดั พสั ตรพจิ ิตรถกั ผกู ชนักแนบสองหู หอยพวงพูด ูพิสุทธิสำอาง พรอม
ดว ยบังสรุ ยิ างคเ พริดพราย อภิรมุ รายรัตนจามรี วาลวิชนวี เิ ชียรฉตั ร สำหรบั บรมจักรพรรดิคชาธารอัน
ล้ำเลิศ ชางแกวประเสรฐิ อนั หาคามไิ ด ทั้งอาภรณว ิไลทุกสิ่งสรรพ ลว นเครอ่ื งประดับไมนบั คา อีกท้งั
นานาอลงกรณ สรรพคชาภรณดงั พรรณนา ยสี่ บิ สแ่ี สนราคาคิดควร สงิ่ ของทง้ั มวลและหมอควาญ
สำหรบั พระยาคชสารพรอ มมิไดข าด ขน้ึ เวสสฺ นฺตโร ราชา อนั วา พระเวสสันดรราชสุรยิ วงศ พระกร
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๗
ซายทรงจบั งวงคชไอยรา พระกรขวาทรงอุทกวารีกุณฑที อง ทาวเธอก็รองประกาศ แกอมรเทวราชทุก
หองฟา ใหช วยอนโุ มทนาคชทาน แลว ตรสั เรยี กพฤฒาจารยม ิไดชา หล่งั อทุ กธาราใหตกลงเหนือมือ
พราหมณ ตง้ั พระทัยไวใหงามดังดวงแกว แลวก็ออกอทุ านวาจาวา อิทํ ทานํ อนั วา ผลคชทานของขา
จงสำเร็จแกพ ระสรอยสรรเพชญโพธิญาณ (สง ) ในอนาคตกาล นั้นเถิดฯ
(๙) เดิน ภกิ ขฺ เว ดูกรสงฆผ ทู รงศีลสังวร ปางเมือ่ พระเวสสันดรทรงประสาท พระยากญุ ชรราช
พาหนะพระที่น่งั ตน ก็เกดิ มหาวิจลจลาจลท่วั พิภพพสธุ า เต พรฺ าหฺมณา อนั วา พราหมณท้ังหลายครัน้
ไดร บั พระราชทาน ซง่ึ พระยากญุ ชรคชสารศรี พราหมณทง้ั ปวงขน้ึ ขับขี่ แลวกอ็ อกจากกรงุ ศรี
พิชยั เชตดุ ร สพเฺ พ นาครา ฝา ยพวกประชาชนชาวพระนครสีพี กก็ รเู กรียวเลีย้ วไลลอมคลกุ คลสี กัด
หนาแลหลงั แลวรอ งวา โภนโฺ ต พฺราหฺมณา ดูกรพราหมณกลีเหลา กลงิ คราฐวิสยั เออเองไฉนจงึ องอาจ
มาขบั ข่ีคชสารศรพี ระทนี่ ั่งทรง สำหรบั บรมวงศอ งคกษตั ริย เต พรฺ าหมฺ ณา อันวา เหลาพราหมณที่
ขบั ขค่ี ชสาร ไดฟ งอรรถก็เดือดดาลจงึ ตะคอกขูชาวพระนครวา อยํ นาโค ชางตัวนี้พระเวสสันดร
ประสาทให เออก็การอะไรจึงมาถาม เต ชนา ประชาชนครน้ั แจงความวาทาวเธอประสาทให เทว
ตาวิคฺคหิตา หตุ ฺวา เทพยเจาเขา ดลใจชาวพิชยั ราชธานที ร่ี กั ใหพิโรธรา วราน เหตทุ า วเธอจะไดบ ำเพ็ญ
พระโพธิญาณอนั ยอดยาก บตุ รทารบริจาคมหาทาน จึงมาบนั ดาลมหาชนทกุ ถวนหนา เนคมา ท้ังชาว
นิคมคามเขตชนบท รถิกา ทั้งนายรถราชหตั ถาจารย ทงั้ เสนาทหารอนั ชาญเชงิ ชาวพชิ ัยเชตอดุ ร
สมาคตา กส็ โมสรพรอ มกนั หนา พระลาน อปุ กาสสึ ุ ก็ชวนกันรองอปุ กาศสาสน แกกรุงสญชัยปตรุ าช
วา ขึน้ เทว ขา แตพ ระบาทบพติ รผูผานพิภพสีพี ราชปุตโฺ ต บัดน้ี พระเวสสันดรพระลูกเจากระทำผดิ
ราชกิจประเพณีแตบุราณ นาคํ ทชชฺ า ใหพระยาคชสารคชาธารพระทนี่ ั่งตน เปนมหามงคลอันลำ้ เลิศ
ขาวประเสริฐดงั เงินยวง พฺราหฺมณานํ แกพ ราหมณท ้ังปวงอันมาขอ ไมค วรทจี่ ะยกยอประสาทให
คชสารน้ไี ซรควรจะไวประดับสำหรับเมือง เมื่อพระเวสสันดรทา วเธอกระทำใหแคนเคืองถงึ เพยี งน้ี ถา
พระองคเ หน็ ดีจะเอาไว กเ็ หน็ วาภัยจะพงึ มีแกพ ระองค เดนิ ครั้นทา วเธอไดทรงฟงก็เดอื ดดาล
ประหนึง่ วาเพลงิ กาฬเขา ลามลน จงึ ตรัสแกประชาชนทุกถวนหนาวา เวสสฺ นฺตโร ราชา อันวาพระลกู
รักเรากระทำผดิ ราชกิจประเพณี กุ ฺชรํ ทชฺชา ใหคชสารศรสี งางาม แกพราหมณอนั มาขอ ทานจงึ
มายกยอหยิบเอาโทษ พากนั พิโรธราวราน วหิ ญฺ เร เราจะประหารดว ยทอนจนั ทนและศาสตราหา
ควรไม ชนทัง้ ปวงจึงทลู วาถาฉะน้นั ไซรก ็ควรจะเนียรเทศ ใหบ ำราศจากนิเวศนกรุงแกว จงึ ตรสั วาเวลา
วันน้ีกจ็ วนแลว ทเุ ลากอ น (สง ) พรุงน้จี ึงจะใหบทจรเสียจากบุรมี หานครสีพี น้แี ลฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห :-
อุ เฐหิ กตเฺ ต ตรมาโน ฯเปฯ ยาว ทานํ ททามิหนฺติ.
(๑๐) เดนิ ภิกฺขเว ดกู รสงฆผูท รงศีลสงั วรสิกขา สมเดจ็ พระบรมนราธิบดนิ ทรป น กษัตริย มี
พระราชโองการตรัสประภาษสงั่ กตเฺ ต เหวยนายนกั การใครนง่ั อยูนน่ั ตรมาโน จงรบี ดวนไปพลนั ทูล
สาสน แกพ ระลกู เราน้ันใหแจงเหตุ ปพพฺ าเชสึ วาจะเนียรเทศพระลกู เสียจากเมือง ประชาชนเขาแคน
เคอื งดวยใหช างเปนทาน ฝายนายนักการก็รบี มากราบทลู เหตุ แกพระจอมปน ปกเกศนราธิราชวา ขึน้
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๘
เทว ขาแตล ะอองธุลพี ระบาท ผทู รงพระคุณอันเลศิ แลว ทลู กระหมอ มแกวจะจากจร ดวยชาวพระ
นครเขาขึ้งโกรธ ทัง้ พระบดิ าก็ทรงพระพิโรธ ดว ยชา งแกว พระองคใหไ ปเปนทาน จึงตรัสใชก ระหมอม
ฉนั มากราบทูลเหตุ ส่งั ใหเนียรเทศเสียพรุงนี้ ขอฝา ธุลีจงทราบพระญาณ เดนิ สมเด็จพระบรม
โพธิสัตวข ตั ติยวงศท รงสดับสาสน อันนายนักการมากราบทูลโดยมูลเหตุ วา ไพรฟ า เขาจะเนียรเทศไปสู
ปา ทา วเธอมไิ ดท อพระราชศรทั ธาท่ีจะทำทาน จึงมีพระราชโองการตรสั วา ขึน้ กึ เม พาหริ กํ ธนํ
อยาวาแตเ ศวตคชาพาหริ กทานทีเ่ ราบรจิ าค ถึงอชั ฌตั ตกิ ทานอนั ยอดยากทีจ่ ะยกให ถาแลมียาจกผูใ ด
จะปรารถนา ซงึ่ พาหาหทัยนยั เนตรท้งั คู เราก็อาจจะเชอื ดชูออกบริจาคใหเ ปนทาน จะแลกพระ
โพธิญาณในเบ้ืองหนา อยาวา แตจะตองปพพาชนยี กรรมทำโทษ ถงึ ไพรฟาเขาจะพิโรธรอนราญ
ประหารชีวิต เราก็มิไดคดิ ยอทอทจ่ี ะบำเพญ็ ทาน เดนิ ครั้งน้ันเทพยเจาเขาดลใจใหนายนักการ ทูลแนะ
ตำแหนง วนสถานคิรยี วงกต จงึ ตรสั สง่ั นายนกั การใหช วยทลู งดสกั สองราตรี พอแตเราไดบำเพ็ญทาน
บารมใี หอิ่มศรัทธาแลว จะถวายบังคมลาทลู กระหมอมแกวจากพระนคร จะบุกปาฝา ดงดอนไปตาม
โทษ จงทรงพระกรุณาโปรดทุเลากอน ฝายนายนักการชุลีกรแลวกลบั มากราบทูล แกพระนเรศรู ราช
ปต ุรงค สวนสมเดจ็ พระบรมพงศพุทธางกูรเกศกษัตริย ก็มพี ระราชดำรสั สั่งเสนาบดใี หตระเตรียมโดย
วิธสี ัตตสดกมหาทาน พรอมไปดว ยกญุ ชรคชสารสินธพยานราชรถ ปรากฏดวยนางกษัตรยิ ใหจัดทัง้
ทาสกรรมกรชายหญิง ทง้ั โคนมประสมสง่ิ ละเจ็ดรอ ยทกุ ประการ (สง) ไวยังโรงทานสถาน นัน้ แล ฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :-
อามนฺตยติ ถฺ ราชา นํ ฯเปฯ น เต เหสสฺ ามิ ทุพภฺ ราติ.
(๑๑) เดนิ ภกิ ขฺ เว ดูกรสงฆผูทรงศลี วสิ ุทธญิ าณ เม่ือสมเดจ็ พระจอมมกุฎผูผานพิภพสีพี ตรสั
ส่ังใหแ ตง ทานพิธีแลว ลีลาศ ยงั ปราสาทพระมทั รีศรสี ุนทรลกั ษณะเลิศกัญญา สยนปเฐ นสิ ีทิตฺวา
เสด็จนงั่ เหนือบวรรตั นมหาสยนอาสน จึงมพี ระราชโองการแกพระยอดเยาวมาลยม งิ่ มเหสีวา ข้ึน ยํ เต
กิ จฺ ิ มยา ทินฺนํ อันวาทรัพยอันเปนของของพพ่ี ป่ี ระสาทใหแกเจา อน่ึงเลา สรรพสมบัตอิ นั พระนอง
ไดม าแตส ำนักมัททราชตระกูล นิทเหยยฺ าสิ เจาจงม่ัวมูลฝงไว จะไดเ ปนมหานิธขี ุมทองอันใหญติดตาม
ตน พระมทั รีไดท รงฟงกฉ็ งนในพระบัญชา จงึ ทูลถามสมเดจ็ พระภัสดาอดุลดวงกษัตรยิ ว า ทรงพระ
กรุณาจะใหฝ งซ่ึงสรรพสมบตั ิไวในทีแ่ หง ใด จึงตรัสวาเจาจงใหซ ง่ึ สรรพขาวนำ้ โภชนาหารวัตถาลงั การ
อันอุดม แดท า นผูทรงศีลสมาธพิ รหมจรรยา ก็จะเปน มหาสวุ รรณนฤธอี ันประเสริฐ สง่ิ อ่ืนอันจะล้ำเลศิ
กวาทานนั้นหามิได อนง่ึ พระลูกรักสองสายใจสดุ สวาท เจา จงอยา ประมาทชว ยอภิบาลบำรงุ รกั ษา ท้งั
องคส มเดจ็ พระราชบดิ ามารดาของพี่ เจา จงภักดปี ฏบิ ัตอิ ยาใหเ คืองขดั พระอัธยาศยั อน่ึงถา แลวา กรงุ
กษตั ริยพระองคใดปรารถนา จะรบั เจา ไปเปนอัครราชกญั ญายอดนาง จงประกอบกิจสัจจางคปฏิบตั ิ
อยาใหเคืองขัดพระราชหฤทยั อยาอาลยั ถึงพ่ี อนั จะบำราศรตั นบรุ ไี ปสปู า เหน็ ชวี ติ จะมรณาเสียเปน
มัน่ คง (สง ) ในพนสั แดนดง นนั้ แล ฯ
(๑๒) เดิน สมเด็จพระมัทรศี รสี ุรยิ ราชกญั ญา ไดส ดบั สาสนพระภัสดาวันนน้ั พร่ันพระทยั ทรง
พระวมิ ตุ ิสงสยั เคลือบแคลงแหนงในพระราชโองการ จงึ ทูลสนองสาสน บรมกษัตริยว า ไฉนทา วเธอจึง
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๙
ตรสั ฉะน้ี จะเสดจ็ จรลจี ากพระนครดว ยกิจธุระรอนส่งิ อันใด ทา วเธอจึงตรสั บอกโดยนัยคดีการณ
พระมัทรที รงทราบสาสนจึงทูสนองพระโองการพระราชสามวี า ขึ้น นุ ไฉนฉะนพี้ ระลูกเจา จึงไมโ ปรด
เกลา ขามัทรี มาตรัสความไมดปี ราศจากประโยชน อภูตปุพพฺ ํ แตก อนกม็ ไิ ดเ คยโปรดประภาษ
ราโชวาทเหมือนครงั้ นี้ ประหน่งึ วา ขา มทั รีนห้ี ินชาตใิ ชเ ชือ้ ราชสรุ ยิ วงศ จะละใหพระองคเสดจ็ เดียว
เปลา เปลี่ยวในกลางไพร เนส ธมฺโม อยางธรรมเนียมท่ีไหนพระพทุ ธิเจาขา กษตั รยิ น ้ีจะเสดจ็ ปา
พระองคเ ดยี วดงั นีเ้ ลา ถงึ พระรม เกลาปกเกศเสด็จทุเรศไรราชสุริยวงศ จะบกุ ปาฝาพงไปแหงใด
ขาพระบาทก็จะตามเสด็จไปไมข ออยู จะเอาชีวิตและกายนี้ไปสูสนองพระคณุ กวา จะส้ินบญุ ขามทั รี
ที่จะละพระราชสามนี น้ั หามิได แมจะตกไรแสนกันดาร กินมลู ผลาหารตา งโภชนา ก็จะสูทรมานหา
มาปฏิบัตพิ ระองค ถงึ แมมาตรจะปลดปลงกม็ ิไดคิด จะเอาชวี ิตน้ีเปน เกอื กทองรองธลุ พี ระบาท แมน
มทิ รงพระอนุญาตใหต ามเสด็จไป อคคฺ ึ อชุ ชฺ าลยิตวฺ าน ขามทั รกี จ็ ะกอไฟใหร ุง โรจนโดดเขา ตาย เห็น
วา จะดกี วาอยูใหคนท้ังหลายเขานินทา วา มีพระภัสดาแตเม่ือยามสขุ ถึงเม่อื ยามทุกขส ไิ มท กุ ขด ว ย ดี
แตจะรืน่ รวยอยใู นพระบรุ ี จะขอตามเสด็จจรลไี ปสยู ากเมอ่ื ยามจน อเนฺวติ หตฺถนิ ี ดจุ นางชางตนอัน
ยรุ ยาตรตดิ ตามพระยาราชกุญชร ทนตฺ ึ มงี าอันงอนงามสงา เชสสฺ นตฺ ึ อันสัญจรทอ งเทีย่ วไปในทงุ ทา
อันลมุ ลาด ก็ตดิ ตามมิไดค ลาดพระยาคชสาร ยถา อันนแ้ี ลมอี าการฉนั ใด ขาพระบาทกจ็ ะพาสองดรุณ
ราชไปมิไดห า ง ปจฺฉโต แตเบอื้ งพระปฤษฎางคพระรมเกลา มาตรวา มีทุกขเทาถึงอนั ตราย จะวิง่ ไป
กอ นใหตายตางพระองคผูทรงคณุ ประกอบไปดว ยพระการุญแกข าบริจาริกา เดิน เม่อื พระมัทรีจะทลู
พรรณนาปาพระหมิ พานต (สง) ก็กลา วเปนสาระพระคาถาวา
อิเม กุมาเร ปสฺสนโฺ ต ฯเปฯ นรชฺชสฺส สรสิ ฺสสีติ.
(๑๓) เดนิ สมเด็จพระยอดเยาวมาลยม าศมัทรศี รสี รุ ยิ ราชธิดา จงึ กราบทูลพรรณนาพนสั
พนาเวศประเทศหิมพานต ดุจไดท ศั นาการจำแนถนดั ถวายบรมกษัตริยผ ูเปนภัสดา วา ขึ้น เทว ขาแต
บรมนราธิบดนิ ทรปนสกลอาณาจักรจอมพภิ พสพี ี ปางเม่อื พระองคเสดจ็ จรลีประพาสในพนาวาสแดน
ดง ปสสฺ นฺโต จะไดทรงฟงสองดรณุ ราชกุมาร รอ งขบั ขานประสานเสยี งเสนาะในวนาศรม เมอื่ ยามรุกข
ชาติร่นื รมเวลาเย็น จะแลน เลนในบรเิ วณพระอาศรมสถาน ขามทั รีนจ้ี ะเกบ็ สุมามาลยมากรองรอย
เปนสายสรอ ยสะอ้ิงรัดสะเอวองค สังวาลวงวจิ ติ รมาลัย ประดับสองดนัยนอ ยนาถ สองดรณุ ราชกจ็ ะ
แลนเลนบันเทงิ ทกุ เชาคำ่ เจาจะฟอนรำสำราญจิต มิไดรทู ่ีจะคิดถึงความทุกข จะมีแตเ สวยสขุ สนกุ ทุก
เวลา ทา วเธอไดแ ลเห็นจะเปนทปี่ รีดาดวงกมลปล้มื นสริสฺสสิ พระทัยทา วเธอกห็ ลงลืมรตั นราไชยม
ไหศรุ ยิ สมบตั ิ ทกฺขสิ มาตงฺคํ อน่ึงจะไดทรงชมมหามหิทธิหสั ดเี ด่ียวเดินโทนเทยี่ วในกลางปา ชา ง
สารท่ีเปน คชคณาบดดี พู ิลึก คำรณเสยี งคระครึกมาภายหนา เงยงวงงารองกอ งโกญจนาท นำโขลง
คลาดออกจากดง ไดทอดพระเนตรเห็นก็จะเปน ที่พศิ วงวางวิตกถงึ พระนคร อภุ โต วนวิกาเส สอง
ตราบขา งบทจรลำเนาปา เดียรดาษดวยพาลมฤคคณานิกร หมูพยคั ฆพ ญาไกรสรสรรพจัตุบาท ละมงั่
ระมาดหมมู ฤคสุกรโคมหงิ สสิงโตตวั คะนอง ลองเชงิ ระเริงรอ งคระครึกปา ไดท รงเห็นก็จะเปนมหา
มหรสพเนตร จะบรรเทาทท่ี ุกขเทวศถวิลวัง ยทา โสสสฺ สิ นิคโฺ ฆสํ แลวจะไดท รงฟง เสียงกระแสสินธว
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๒๐
นที อนั ตกลงแตย อดรัตนครี ีไหลหลง่ั สายอุทกถั่งเปนทองแถว ทั้งเสยี งกินรรี อ งจะเจ้ือยแจว จำเรยี ง
ขบั ประสานเสียงสนานชล บางกร็ ำฟอ นอยูบ นชะงอ นผา โมรหี ิ ปริกณิ ณฺ ํ จะไดทรงชมพระยาโมร
มาศ แวดลอมดว ยหมูนิกรคณานาฏนางยูง จบั เหนือยอดบรรพตอันสูงควรจะทัศนา พระองคเ หน็ ก็
จะหรรษาโสมนสั นสรสิ สฺ สิ จะมิไดระลึกถึงสมบัตบิ รุ รี มย เหมนเฺ ต ปางเมื่อฤดนู ้ำคางตกประพรมพืน้
พสุธา หริตํ ทกขฺ สิ เมทนึ ควรทีจ่ ะทัศนาพืน้ ภมู ิภาคปถพี อนั เดยี รดาษดวยหญาแพรกพรรณตางสี
ซอ นสลับ สีอ่ งคุลีสรรพเสมอกนั อินฺทโคปกสฺฉนฺนํ ดาษดน่ื ดว ยพ้นื พรรณแมลงคอมทอง ดนู ้กี ็
เรืองรองอรามงามระยับ ประเสรฐิ สรรพสรรพางค เทย่ี วเลม็ น้ำคา งบนปลายหญา วนํ ทกฺขสิ ปุปผฺ ิตํ
แลว ก็จะไดท อดพระเนตรซง่ึ นานาพรรณหมูไม บางผลิดอกออกใบระบดั ออน กิ่งกานอรชรดังชั้นฉัตร
บา งกท็ รงผลกำดดั สุกทราม บางก็ดิบหา มระคนปนผกามาศ ทบ่ี านแบงบปุ ผชาตินา ใครชม เสาวคนธ
ภิรมยร ะรวยรนื่ ท่โี รยกร็ วงลงยังพืน้ พสธุ า หอมขจรตลบปาปางเมือ่ ฤดูดอกเดยี รดาษดาระดับดง ได
ทรงชมก็จะละเลงิ หลงลมื ระลกึ ถงึ พระนคร (สง ) อันเคยสุขสถาวร นั้นแล ฯ
(๑๔) ขึ้น สา มทฺที สมเดจ็ พระมทั รีศรสี รุ ิยราชวงศ องคเอกอัครประยรู ยอดกษตั ริยม ทั ทราช
ธิดา มพี ระกมลเจตนาจำนงนกึ ตรึกถวิล จะตามเสดจ็ บรมนรินทรราชสามี จึงแนะแนววนาลีลำเนา
เขต ดุจดังไดเ คยทอดพระเนตรจำแนถ นัด ในตำแหนง พนัสพนาเวศประเทศหมิ พานต (สง) โดยวิตถาร
ทลู ถวายพระราชสามีโดยนิยมดังน้ี แลฯ
หิมวนฺตวณณฺ นา นฏิ ฐิตา.
หมิ พานต ประดับดว ยพระคาถา ๑๓๔ พระคาถา เอวํ กม็ ดี วยประการฉะนี้ ฯ
ปพาทยทำเพลงตวงพระธาตุ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๒๑
หมิ พานต ตอน”พรามณ ทัง้ ๘ นายทลู ขอชางปจ จัยนาเคนทรแ ลวนำกลับเมอื งกลงิ ครฐั ”
ภาพจติ รกรรมฝาผนงั พระอโุ บสถ วัดสุวรรณาราม ราชวรวหิ าร
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๒๒
ทานกณั ฑ ตอน “พระราชทานสตั ตสดกมหาทาน”
ภาพจิตรกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วดั สุวรรณาราม ราชวรวหิ าร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๒๓
มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบบั วัดสุวรรณาราม
กัณฑที่ ๓ ทานกณั ฑ : พรรณนาการบำเพ็ญสัตตสดกมหาทาน
เน้ือความยอประจำกัณฑ
กัณฑท ี่ ๓ ทานกณั ฑ ประกอบไปดว ย ๒๐๙ พระคาถา เปนกัณฑท พ่ี ระเวสสนั ดรทรงแจก
มหาสตั สดกทาน คอื การแจกทานอยา งละ ๗๐๐ ครั้งยงิ่ ใหญ ความยอวา เมอ่ื พระเวสสนั ดรไดท ราบ
วา พระองคจะตอ งถูกเนรเทศออกจากพระราชวงั จงึ ทูลขอพระราชทานโอกาสบำเพ็ญ“สัตตสดกมหา
ทาน” คือใหของอยา งละ ๗๐๐ เปนทาน มชี า ง ๗๐๐ เชอื ก มา ๗๐๐ ตวั ววั นม ๗๐๐ ตวั รถ ๗๐๐
คัน นารี ๗๐๐ นาง ทาส ๗๐๐ คน ทาสี ๗๐๐ คน ผา อาภรณอยา งละ ๗๐๐ แมกระท้งั สุราแกยากจำ
คนเขญ็ ใจและนกั เลงสรุ า จากน้ันไดกราบทลู ลาพระราชบิดาพระราชมารดาเสด็จออกจากพระนคร
พรอมดวยพระนางมทั รี พระชาลีราชโอรส และพระกัณหาชินานาฏราชธดิ า เพ่อื เสดจ็ ไปยงั เขาวงกต
ทานกัณฑม ที ้ังหมด ๑๓ แหล คอื
๑. แหลพ ระนางผสุ ดีรำพึง
๒. แหลพ ระนางผสุ ดีปลอบพระราชโอรส
๓. แหลพระนางผุสดีทูลขอพระราชทานอภยั โทษ
๔. แหลพ ระนางผสุ ดคี รำ่ ครวญ
๕. แหลนางสนมโศกเศรา
๖. แหลพระเวสสันดรทรงบำเพญ็ สตั ตสดกมหาทาน
๗. แหลพ ระเวสสันดรทลู ลาพระราชบดิ า
๘. แหลพ ระเจา กรุงสญชัยทรงหามพระนางมัทรี
๙. แหลพ ระนางมัทรีพรรณนาความเปน หมาย
๑๐. แหลพ ระนางมทั รตี ดั พอพระเจา กรุงสญชยั
๑๑. แหลพ ระเจา กรงุ สญชยั อาลยั พระนัดดา
๑๒. แหลพระเวสสันดรทลู ลาพระมารดา
๑๓. แหลพ ระเวสสนั ดรสงั่ เมอื ง (แหลส ง ทา ยกัณฑ)
ทำนองประจำกณั ฑ คือ ทำนองพญาโศก
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๒๔
อานสิ งสป ระจำกัณฑ
ผใู ดบูชากัณฑท านกัณฑ จะเปนผูบรบิ ูรณด ว ยแกว แหวนเงนิ ทอง ทาส ทาสี และสตั วส องเทา
สี่เทา ครัน้ ตายแลว จะไดไ ปเกิดในฉกามาพจรสวรรค มีนางเทพอปั สรแวดลอ มมากมาย เสวยสขุ อยใู น
ปราสาทสรางดว ยแกว ๗ ประการ พรง่ั พรอ มดวยจตุรพธิ พรทงั้ ๔ ประการ คืออายุ วรรณะ สขุ ะ พละ
สมปรารถนาทุกประการ ถา เปนบรุ ษุ จะไดกลุ สตรเี ปน ศรภี รรยา ถา เปน สตรีจะไดก ุลบตุ รเปน สามี จะ
ครองคูก นั ตลอดไป ไมมหี ยารา ง ครอบครวั มัง่ คง เจริญในหนาทก่ี ารงานทั้งปวง
ขอ คิดประจำกัณฑ
๑. ความรักของบิดามารดา
๒. แบบอยางภรรยาที่ดี
๓. การเคารพสทิ ธ์ขิ องเสียงสวนมาก
๔. ความกตัญกู ตเวทีตอผูมีพระคณุ
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๒๕
ทานกณั ฑ ๒๐๙ พระคาถา
สำนวนของสำนกั วัดถนน
อำเภอปาโมกข จังหวดั อา งทอง
นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ธฺ สฺส ฯ ( วา ๓ หน )
ผุสสฺ ตปี โข เทวี ปุตฺตสฺส เม กกสาสนํ อาคตํ กินฺนุ โข กโรติ อหํ คนฺตฺวา
ชานิสสฺ ามีติ ปฏิจฺฉนนฺ โยเคน อาคนฺตฺวา สิริสยนคพภฺ ทฺวาเร ฐิตา เตสํ ตํ สลฺลาป สุตวฺ า
กลูนํ (สง ) ปรเิ ทวํ ปรเิ ทวีติ.
(๑) ขึน้ ผสุ ฺสตีป โข เทวี ปางเม่อื สมเด็จพระผุสดีศรีสนุ ทรราชมารดา กกสาสนํ สุตฺวา
พระนางไดส ดับสารคดอี นั เดือดรอน วา จะเนรเทศพระเวสสันดรเสียจากวัง เพียงพระทรวงนางจะภนิ ท
พงั พูนเทวษ พระชลเนตรเธอไหลลงทรงพระโศกา จนิ เฺ ตตฺวา พระเสาวนียน่งิ วินิจนกึ ในพระหฤทัยวา
อกเอย เออก็เปน กรรมไฉน นอยใจดวยชาวเมือง มนั มาทำวุน ขนุ เคอื งนา แคน นัก จำจะไปเยอื นพระ
ลกู รักท้งั สองศรี สมเด็จพระพนั ปดำริพลาง พระนางใหประจงจับสไบพลัน สะพักพระถนั ประทุมเมศ
สมเด็จพระอัคเรศราชกัญญา เสด็จทรงสีวิกากรรบี รอนมาโดยดวน ตามทอ งฉนวนสนามใน บัดเด๋ียวใจ
กถ็ ึงซึง่ ตำหนัก พระโอรสรักยอดสงสาร ฐปาเปตฺวา พระนางใหป ระทบั สีวิกากาญจนก ับเกยมาศ
(สง) พระผุสดกี ็ลลี าศเขาสหู อง ไดส ดับเสียงสองราชโอรส เธอทรงพระกำสรดโศกา อยูในหอ งนทิ รา
น้ันแลฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห :-
เตสํ ลาลปต ํ สตุ ฺวา ฯเปฯ ปพพฺ าเชนฺติ อทสู กนฺติ.
(๒) เดนิ ภกิ ขฺ เว ดูกรสงฆผ ูทรงศลี โอภาส ปางเมอ่ื สมเดจ็ พระนางนาฏราชผสุ ดี
ทอดพระเนตรเหน็ พระมทั รีโศกสะอ้นื ไห กลนู ํ พระนางย่งิ อาลัยสวมกอดศรสี ะใภพลาง พระหตั ถขวา
ลบู พระปฤษฎางคพ ระโอรส เธอกท็ รงพระกำสรดสะอน้ื ไห ขน้ึ วาโอพ อ ดวงหทยั นัยนเนตรเวสสันดร
ของแมเ อย ไมควรเลยพระลกู รกั มาตองโทษ อุตสา หเสาะสรา งทางประโยชนอ ันใหญย ิ่ง เหน็ ยาจก
จนจรงิ ไมน ิ่งได สูแผเ ผื่อเจอื ไปทกุ คำ่ เชา วาเออก็การอะไรเลา ของชาวเมือง มาชวนกันคดิ แคนเคอื ง
กลาวรา ย เพด็ ทูลวนุ วายสนนั่ วัง พระเจา พอ ไมรอรัง้ ชางเชือ่ ถือ มันสอพลอกอ็ ออือไปดว ยสนิ้ พระ
ลกู เอย แมน เจา พลดั พรากจากบุรินทรเ รือนหลวง แมจ ะกุมกรขอนทรวงไมวายวัน จะผูกศอใหอาสัญ
สนิ้ ชวี ิต พระลูกขา ไมมีผิดสกั นดิ หน่งึ ควรชวนกนั ยกโทษโกรธขึ้งทั้งเวยี งชยั วาเออก็จะหาท่ไี หนได
ดังลูกแกวน้ำพระหฤทัยกผ็ องแผว ในทางทาน อชฌฺ ายิกํ ทง้ั ไตรเพทวิชาการก็เช่ยี วชาญชำนาญหมด
ทั้งพระเกียรติยศก็ปรากฏท่วั ทกุ ทศิ า ปฏริ าชูหิ อนึง่ เลา ทา วพระยาทกุ ประเทศ กเ็ กรงพระเดชระยอ
ยอมถวายเมอื ง นอมนำเคร่ืองบรรณาการมาพรอ มพร่ัง บานเมอื งก็มงั่ คั่งต้ังแตว า จะผาสกุ ทุกตำบล
ควรแลประชาชนมาริษยา เพ็ดทลู พระบิดาใหข้ึงโกรธ แมจะไปทลู ขอโทษดสู ักครั้ง เกลือกวาจะ
เห็นแกแ มม่ังมิเปนไร พระลูกเอย อยารอ งไหเลยฟงแมว า เดนิ รฺโญ สนตฺ ิกํ คนตฺ วฺ า สมเด็จนางพระ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๒๖
ยาตรสั ปลอบพระลกู แกว แลวกล็ ีลาศมาเฝา พระบาทบรมราชสามี สมเด็จพระผสุ ดยี อพระกรชลุ ีแลวก็
โศกา (สง ) อยูตอ หนา พระท่ีน่ัง น้นั แลฯ
มธูนีว ปิตานิ ฯเปฯ มฺเญ เหสสฺ ามิ ชีวติ นฺติ.
(๓) เดิน สมเดจ็ พระผุสดี ยอพระกรชลุ ีขึ้นเหนืออตุ ตมางคศโิ รตม ขึน้ วา พระพทุ ธิเจา ขา จง
ทรงพระกรุณาโปรด ขอพระราชทานโทษเจา เวสสนั ดร ลกู ออนกระทำละเมิดจติ ผดิ กระทรวง อันน้ีก็
ลว งพระราชอาชญาฝา ละอององคอศิ เรศ ยกพระยาศรเี ศวตบวรเอกฉัททนั ตห ิรญั รศั มีมอบใหเ ปน ทาน
โทษกถ็ ึงกำจัดจากราชฐานบานเมือง เกลากระหมอมก็คดิ เคอื งไมร หู าย หากแตวาเปนหนอเน้อื เชื้อ
สายจงึ สงั เวช ขอพระปน ปกเกศไดโปรดเกลา อนึง่ เลา กญุ ชรล้ำคเชนทร กษัตรยิ อ ื่นหมื่นนครไมห าได
เปนศรวี ังเวียงชยั ม่ิงมงคลเมอื ง พระโอรสเลากร็ ุงเรอื งสุดกษตั ริย จะกำจัดใหพ ลัดพรากราชธานินทร
ใชวา คชนาคนิ ทรจ ะคนื วัง พระองคช างเช่อื ฟง คำคนอันช่วั โฉด ชาวเมอื งมันกลา วโทษพลอยโกรธตอบ
เสียกำแลวจะซำ้ กอบกระมังหนาพระทูลเกลา พระคณุ เอย อยาไดเ บาพระทยั เรง ใครครวญ คร้นั จอแจ
เขา เมื่อจวนสิจนใจ ราษฎรกญุ ชรชยั นั้นจะชว ย ลูกและเมียดอกจะมว ยดวยพระองคไ ด พระคุณเอย
อยาพ่ึงเศรา เสียพระทยั เรงรอนรน ดว ยชางตนมงคลขวญั เมือง บุญหลงั ยงั รงุ เรืองคงหาได จะหาลกู ดงั
ดวงใจนยี้ ากนัก ดังหาดวงวิเชียรจกั รพรรตราธิราช ฝาพระบาทจะขบั พระเจา ลูกเสยี จำไกล จะไดใ คร
ตางพระหฤทัยนัยนเ นตร นบั วันนคเรศจะรางเปน รังกา ดวยพระองคสิทรงพระชราอยมู ากแลว สมบัติ
ของพระทูลกระหมอ มแกวก็จะจลาจล อมฺพาว ปติตา ฉมา เหมือนหนึ่งไมมว งอนั มีผล ทรงสคุ นธรส
อนั หอมหาม จะเหลอื งหลน ตกตามกันหยอย ๆ ไมพักเงยศอยกขอสอยใหเ สยี วเสน ฝูงคนมนั กจ็ ะคอย
เกบ็ กนิ เลน ไมเ หลือหลง เสมือนสมบตั ขิ องพระองคท รงสวัสด์ิ ดว ยไรญ าติราชกษัตรยิ อ นาถา อปวิ โฐ
อน่งึ เลา พระพทุ ธเิ จา ขา อนั เสนานอยใหญ ยากท่จี ะตรองเหน็ ใจวา ตรงจรงิ มีบญุ เขากจ็ ะวิง่ เขา มาเปน
ขา พึง่ พระเดชพระกรุณาใหใชส อย เฝา ปอ ยอสอพลอพลอยทุกเชา ค่ำ ยามเม่อื เพล่ียงพลำ้ เขากจ็ ะ
ชว ยกันกระหน่ำซ้ำซอมซัก หํโส นิกฺขณี ปตฺโตว ดังราชหงสป กหักตกปลักหนอง กาแกก็จะแซซ อ งเขา
สาวไส พระองคจงทรงพระวินจิ ฉัยอยาเช่อื คำ ชาวเมอื งมันยอ นยำยยุ งใหลงโทษ พระพุทธิเจาขา จะ
ทรงพระกรณุ าโปรดประการใด จะเช่อื ชาวเวยี งชยั ไมโปรดแลว เชญิ พระทลู กระหมอมแกวจงฟาด
ฟนกระหมอ มฉันใหมว ยมรณ แลว จงึ ขับเจา เวสสนั ดรตอ ภายหลงั พระทูลกระหมอมเอย (สง) ถงึ ลกู ชวั่
จะชิงชัง เกลากระหมอมน้ีก็ยังไมมโี ทษ ขอพระองคไดทรงโปรดปรานี ขาพระพุทธิเจา ผสุ ดผี สู วามิภักดิ์
ประทานโทษพระลกู รักรว มชีวี แตครัง้ คราเดยี วน้ี เถิดฯ
(๔) เดนิ เม่ือสมเดจ็ พระผสุ ดี กราบทูลพระราชสามสี กั เทา ใด ๆ ทาวเธอกม็ ิไดย กโทษใหตาม
เจตนา พระนางถวายบงั คมลาโศกสะอืน้ กลับคนื มาสตู ำหนัก สวมกอดพระลูกรักแลวพนู เทวษ ขนึ้ วา
โอพอฉตั รพิชัยเชตเุ วสสันดรของแมเอย ตง้ั แตนี้พระชนนนี ี่จะเสวยพระอัสสชุ ลธารา แมไปทูลพระบิดา
เธอก็ไมโปรด แมว อนขอโทษเธอก็ไมให พระลกู เอย ชะรอยกรรมเจาทำไวแตปางหลงั พอ จึงจะพลัด
พรากจากวังท่ีนงั่ นอน ปุพเฺ พ แตปางกอ นพระลูกเคยประพาสในราชมรรคา ยอมทรงอัสสวราเรือง
สนามงามปรากฏ ลางทีกท็ รงราชรถมรกตแกว อลงกรณ ลางทีกท็ รงกญุ ชรชางระวางใน ทวนธงไสวโห
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๒๗
แหห นา สหชาตโยธาเดนิ เคยี งขาง ลวนแตลกู ขนุ นางสำอางพกั ตร งามรปู วิไลลกั ษณแลสลอน ประดบั
เครอื่ งสภุ าภรณพ รรณราย ดงั ฝูงเทพนิกายแหหอม แวดลอ มองคม หิศเรศเรืองฟา กณิการาว ปุปผฺ ติ า
งามดงั ดอกกรรณิกากาญจน สหุ รายรดเบกิ บานนาชมเชย สฺวาชฺเชโก พระลกู เอย พรุงนเ้ี ชาเจาจะไป
เดนิ ในแดนดง จะละหมจู ตุรงคเ สนา พอจะไดช มแตโ คถึกมฤคาในปา ระหง พระลกู เอย เจา เคยสำอาง
องคท รงกระแสสนิ ธุ น้ำในสหุ รายรนิ จรุงรนื่ แตน ้ีจะชมุ ชืน้ ไปดว ยนำ้ คา งในกลางปา พอ จะเสวยแต
มูลผลาตางเครื่องสธุ าโภชนท กุ เชา คำ่ ถึงขมขื่นกจ็ ะตองกลืนกลำ้ จำใจเสวย ลูกรักของแมเอย เจาสิเคย
บรรทมแทน ทพิ ยไสยาสน พอจะหักใบพฤกษชาตมิ ารองนอนไมอ อนอุน ไมขอนจะเปน หมอนหนุนตาง
เขนย นจจฺ คีตปฺปโพธโน พระลูกเอย เจา เคยฟงดรุ ิยางคอนงคน างบำเรอเรยี งอยูแซซ รอง บางกด็ ีดสตี ี
พณิ พาทยร ะนาดฆองประโคมขับ ลางนางก็ประจงจับระบำรำถวายกร ดังสุรางคสาวสวรรคฟ อ น
ฉะออนองค เจาแมเ อย ต้ังแตน ี้เจาจะฟงแตเสียงวิหคหงสใ นหิมเวศ มยเุ รศรำ่ รอ งในกลางไพร จะ
ทราบโสตเสียวพระทัยทุกราตรี สงสารแตแ มมทั รจี ะไปดวยผัว ชา งไมกลัวลำบากจะบกุ ปา บาทาเจา สิ
นุม นิ่มดงั เนือ้ นุน จะฟูมแฝกเฝอฝุนกระไรได จะชอกช้ำระกำใจทุกเวลา ยา สา สวิ าย สตุ วฺ าน เจาแม
เอย ขวญั เจาสิออน ไดย ินเสียงสุนัขมนั เหาหอนในธานี แมม ัทรีนีย้ งั สง พระสรุ เสยี งอยูห วดี หวาด วนํ
คจฉฺ ติ ภรี ุกา เออแมน แี่ สนขลาดแสนกลัว จะตดิ ตามพระเจาผวั ไปปาบา ง แมจะไดย ินสกณุ ครวญ
ครางในปารก เจามทั รกี ็จะตื่นตกพระทัยกลวั จะกอดพระเจาผัวตัวส่ันดังผสี งิ พระลูกเอย แมคดิ ๆ ก็
ยิง่ โศกเศรา สงสารดว ยเจา ท้ังสองรา กาสยิ านิ ปธาเรตฺวา เจา เคยทรงผา กาสกิ พสั ตร โอแ ตน้ีแมจะ
กลัดใบพฤกษาทรง จะระคายคันองคโอเ วทนา ยามหนาวแมจ ะหนาวน้ำฟาสยองเย็นทุกเสนขน ยาม
รอนแมจ ะนอนระคนปนเหง่ือไคล พระลกู เอย จะรา งไรเ คร่ืองสคุ นธป นปรุงทอง จะมอมแมมมวั หมอง
ทั้งสององค อกเอย ใครเลยจะจดั ประจงใหส รงเสวย อนจิ จานจิ จาเจา แมเ อย เจาเคยชวนกนั ไปเฝา ทุก
เชาเยน็ แมไ ดเห็นหนา เจาคอยชนื่ ใจ จะชวนกันหนีแมไปเสียจากวัง มารดาอยขู า งหลังตงั้ แตจ ะ
ครวญหา (สง) จะโศกเศราทรงโศกากรรแสงไหไ มว ายวัน อยูใ นหอ งตำหนักจนั ทน นั้นแลฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห
ตสสฺ า ลาลปต ํ สตุ ฺวา ฯเปฯ สิวีนํ รฐวฑฒฺ เนติ.
(๕) เดิน ภิกฺขเว ดูกรสงฆผทู รงศลี วสิ ทุ ธิสิกขา อนเฺ ตปเุ ร สพพฺ า ฝา ยพวกหมอมจอมบริรักษ
สาวสุรางค หลวงแมเจา ทา วนางในบวรราชวัง ตสฺสา ลาลปต ํ สตุ ฺวา ไดสดบั พระเสาวนยี เ ธอทรงพระ
โศกา ตางก็ฟายนำ้ ตาซบหนา น่งิ กล้ิงเกลือกเสือกเศียรสยายเกศา บางก็ซุบซบิ กระหยิบตาพากนั เขา
หองแลวรองไห สาลาว สมฺปมถิตา ประดจุ ดังปาไมร งั อันรื่นรม ตองลมยุคนั ตวาตหักพาดพงิ นิ่งระเนน
กับพสธุ า เสนฺติ ปุตตฺ า จ ทารา จ ก็เหมอื นหนง่ึ ราชกญั ญาคณานางสนม ลมเนรนาทอนาถดว ยอาลยั
ในพระบวรราชวงั น้ันแลฯ
(๖) เดนิ ตโต รตฺยา ววิ สเน ครัน้ อรณุ รงั สที พิ ากร ปางเมือ่ พระเวสสันดรบวรราชนาถา
นฺหาตฺวา ทาวเธอสระสรงทรงสุคนธรสระรวยรนื่ ชนื่ นาสา พนกั งานเชญิ พานผาจีบประจงถวาย
ภุชฺ ิตวา เสด็จเขาทเ่ี สวยสบายพระทยั แลว พระพักตรเ ธอผองแผว เพ่ือจะบำเพ็ญพระโพธิญาณ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๒๘
เสด็จออกยงั โรงทานทองสนาม อำมาตยหมอบตามตำแหนงอยูสะพร่ัง จึงเผยพระโอษฐโปรดประภาษ
สง่ั สหชาตโยธา ใหเบิกเงนิ ตราอาภรณเ ครื่องประดบั สำหรบั แตง แลวส่ังวเิ สทใหจดั แจงเครือ่ งกระยา
หาร ของคาวหวานสำหรบั จะพระราชทานคนเข็ญใจ จนชัน้ สรุ าเมรัยไมค วรจะใหเ ปนทาน โสณฑฺ านํ
เทถ วารุณึ กลวั นักเลงสุราบานจะตฉิ ิน ทาวเธอก็ใหพระราชทานสิ้นทุกประการ แลว จา ยแจก
สัตตสดกมหาทาน เปน ตนวาคชสารเจด็ รอ ย ยา ย สพฺพาลงฺการภูสเิ ต ประดบั อาภรณพ หู อยหดู ูเฉดิ ฉาย
ดารารายรัตคนทอง ตาขายกรองปกกระพองหตั ถี คามณีเยภิ มีนายหตั ถาจารยข้ึนขปี่ ระจำคอ มือถอื
ขอครำ่ ดามสวุ รรณ คชสารแตละตัวนัน้ เรยี่ วแรงรา ยเหลอื คำรน มาตงฺเค เกิดในปาตน หางปกสนสม
ตระกลู หัตถี สตตฺ อสฺสสเต ทตฺวา ใหจ า ยแจกอัสดรราชพาชี เลือกแตตวั ดดี เี รืองณรงคองอาจ สนิ ธฺ เว
สีฆพาหเน เกิดแตชาติสนิ ธพ ควบขี่ตีตลบตะลุยไล อยปู น ไฟไมถอยถด ลางตวั ก็พยศยางยำ่ ซำ้ รอย
อยูกบั ที่ ลว นแตชาติพาชีระวางใน เคร่ืองอานใสประไพพรอ มยอมเจริญตา คามณเี ยภิ มนี ายมา ถือ
ไมแ ซทกุ คนหมด สตตฺ รถสเต ทตฺวา ใหจ า ยแจกราชรถอนั บรรจง พรอมไปดวยดุมกำกงอลงกรณ
งอนแอกแปรกบลั ลังกสวุ รรณ ฉลุฉลกั เปน ชัน้ ชอหอย สพพฺ าลงการภูสเิ ต ประดับดว ยเพชรพลอยยอ ย
ระยับสลบั สี เทยี มดว ยสนิ ธพพาชีทั้งคู นายสารถีถอื ธนดู ูสงาตากลอกกลม ในราชรถนั้นนางสนมนั่ง
เสงีย่ ม ยุคลถนั น้ันก็ทดั เทียมประทุมทอง วมิ ลพักตรกผ็ ดุ ผองละอองนวล ดูนาเชยชวนยวนวิญญา
นิกขฺ รชชฺ หู ิ อลงกฺ ตา ประดบั เครื่องอาภรณพ รายพรรณ ดงั สรุ างคน างสวรรคในช้ันฟา สตฺต เธนุสเต
ทตฺวา ใหจายแจกโคนมอกี เจ็ดรอ ยมิไดข าด ท้ังทาสทาสีกส็ ิน้ เสรจ็ เดิน ฝายสมเด็จพระเวสสนั ดร ให
ปา วรองชาวพระนครในขอบเขตขณั ฑสมี าเมอื ง ยาจกกแ็ นน เนอื งเขามารับพระราชทาน บางก็ซรอ ง
สาธุการอนุโมทนา บา งก็โศกาปรึกษากนั ขึน้ วา ชาวเราเอย นบั วันจะอดอยาก ดว ยพระทูลกระหมอม
จะพลัดพรากไปจากแลว ดังดวงเดอื นประทปี แกวจะลว งลับ เราคนจนก็จะอาภัพอปั ภาคยแสนกันดาร
จะไดรับพระราชทานก็แตในวนั น้ี บางก็รองไหอยูอึงมีน่ า เวทนา ปางเมื่อพระจอมประชามหาเวสสันดร
ดวงดลิ ก เธอยอยกสตั ตสดกมหาทานแลว (สง ) พระทยั เธอก็ผองแผว ชนื่ บานตอ พระทานบารมี แหง
หนอพระชนิ สหี นั้นแลฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :-
อามนฺตยิตถฺ ราชานํ ฯเปฯ สพฺพกามทโท หิ เมติ.
(๗) เดิน ภิกขฺ เว ดกู รสงฆผูทรงศลี วิเศษ ปางเมื่อสมเดจ็ อดลุ ยเดชเวสสันดรราชนาถา ทรง
พระราชศรทั ธาสมดงั พระหฤทยั คดิ ทรงพระพนิ จิ นึกในพระทัยเทีย่ งแทวา เสวฺ วันรงุ พรุงน้ีแนแ ลวสิ
หนอเราจะจากพระพารา จำจะไปถวายบังคมลาพระปต ุเรศ ท้งั พระปนปกเกศราชชนนี จึงตรสั ชวน
พระมัทรีศรสี มร อีกสองบังอรโอรสราช เสดจ็ ยงั ปราสาทพระปตุรงค พระเวสสนั ดรเธอก็ทรงพระโศกา
ขึ้น วาพระพุทธเจา ขา ไมท รงพระกรุณาโปรด กระหมอ มฉันคนโทษตอ งเนรเทศ เปนเหตดุ ว ยทำทาน
การกุศล เย เกจิ นรา กระหมอมฉนั เห็นวา นรชนชาตหิ ญงิ ชายยังหมกมุนวุนวายดวยกเิ ลส ยมสาธนํ
คจฉฺ นฺติ ยอมไปทนเทวษอยูในขมุ ขงั สุดสงั เกต ยชมาโน เกลา กระหมอมสังเวชหฤทยั นกั จึงสละของที่
รกั ออกทำทาน หวังจะเปนสะพานขา มดา นแดนกิเลส โอพ ระปนปกเกศไมป รานี มาเชอื่ คำชาวบรุ ีเขายุ
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๒๙
ยงไมทรงพระกรุณา ลูกจะขอถวายบังคมลาฝาพระบาทแลว ทูลกระหมอมแกวจงเจรญิ พระ
ชนมพรรษา ครอบครองขณั ฑสีมาเกษมศรี ลูกขอฝากพระชนนขี องลูกดว ย นบั วันแตลกู จะมว ยไมค นื
วงั จะเตร็ดเตรเซซงั ไปในไพรสาณฑ (สง ) กวา จะสน้ิ พระชนมาน อยูในปาหิมพานต นน้ั แลฯ
(๘) เดิน ราชา สชฺ โย ปางเมอ่ื พระจอมนราธิบดีศรสี ญชยั ไดท รงฟงพระโอรสทูลรำ่ พิไร
พระทัยทาวเธอใหเรารอน ประหนึง่ วา จะผอนให จงึ ผินพระพักตรมาตรสั ปราศรัยกับพระสุณสิ าศรี
สะใภว า ขึน้ มัทรเี อย พาเจาชาลีกัณหามาไย จะไปดวยผัวหรอื พระลกู รกั อนจิ จา ๆ เอย ไมควรเลย
จะประดั๊กประเดิด ดเู อาเถดิ ไมเกรงกลวั เจาโกรธพอวาขับผัวเสยี จากบุรี มทั รจี ะไปดวยผวั ก็เปน ได
พระลกู เอย อยาไปเลยฟงพอวา วเน เย โหนตฺ ิ ทสุ สฺ หา อนั วาปา พระหิมพานต ประกอบไปดวยราน
ร้นิ จะกินกัด สารพัดทีน่ อนน่งั กอ็ เนจอนาถ มีแตใบไมล าดบนปฐพี จะกินก็ไมมีดีดเู วทนา เจาจะ
เสวยมลู ผลาผลไมไดนะมัทรี นทีนปู นิเสวิเต อนึง่ กระแสวารีชโลธร งเู หลือมยอมสญั จรนอนอยูรมิ
ธาร อวิสา เต มหพฺพลา ถงึ ไมมีพิษฤทธกิ์ ลา แตกายานั้นใหญยงิ่ วิดชโลธรทมุ ทง้ิ เพียงตลง่ิ ลม งู
เหลอื มยอ มเล้อื ยงมกนิ สตั วเ ปนอาหาร พระลกู เอย แมนเจาไปพบพานในพงพี ไหนเลยมทั รีจะมี
ขวญั ใชแ ตเ ทานน้ั เมือ่ ไรมี ยังหมูห มีมีฤทธิ์แรงรา ยลำ้ กณฺหาชฏิโน ตัวนห้ี รอื ดำดูเรย่ี วแรง แมนแม
พบเขา ท่กี ลางแปลงปลอดเปล่ียวคนจนจวนตัว พระเจาผัวกจ็ ะเอาตัวหนี เจา มัทรีกจ็ ะอยเู อกากาย ถงึ
จะปน ปายข้ึนตนไมก็ไมพ น จะตบตนตายตะกายกัดพลัดตกลงมา นทีตเี ร พระลกู เอย ท่ีริมทา แมน้ำโส
ตมุ พราเปน ที่แจง กาสรยอ มนอนแปลงอยูปละเปล่ยี ว เขานน่ั เส้ียมเรยี วไปลแ ปลแ ลแหลมดงั ขนเมน
แมน เหน็ คนดน เดินไพร ลกุ ทะลง่ึ ไลโลดโดดขวดิ เจามัทรีจะเอาชวี ติ ไปทงิ้ เสียในไพรสณฑ ยามน้ีก็หนา
ฝนฝูงคนเขาไมใครเดนิ พวกผีกจ็ ะกรวิ่ เกริ่นเดินผิวปากอยูอึงม่ี ลิงคางบา งชะนกี ็โหยไห เมือ่ จวนใกล
คำ่ ยำ่ สนธยาเวลาขมุกขมัว พระลกู เอย เรงรำพึงถึงตัว จะตดิ ตามพระเจาผัวไปในกลางปา บิดานเ้ี ห็น
ไมเปน ผล จะแคน คับอบั จนในกลางไพร พระลูกเอย ใครชั่วก็ช่วั ไปอยา เอาใจพะวาพะวัง (สง ) เจา จงฟง
บดิ าวา เถดิ นะมัทรี จงอยูในบุรดี งั กอ นมา ตามคำพอวา น้ี เถดิ ฯ
(๙) เดิน ปางเมือ่ พระมัทรีศรสี มร ไดท รงสดบั สาสนสนุ ทรพระปตุรงค นางนอมพระเกศลงแลว
กท็ ลู ความ ขึน้ วาพระพุทธเิ จาขา ฝาพระบาทตรสั หา มเกลา กระหมอมฉนั มัทรี กเ็ พราะทรงพระปรานี
เปนท่ยี งิ่ พระคณุ เอย เหน็ วาลกู นีเ้ ปน หญิงยอมทรงพระอาลยั แตวา ลูกจะไมไปกใ็ ชท ่ี ดวยพระราช
สามสี ิตกไรใ ครเขาไมอนิ งั ลูกจะนอนลอยนวลอยใู นวังไมบังควร ประชาชนมนั จะชวนกันสรวลแซ มัทรี
ไมร ทู ี่จะแลดหู นา ใครใหเ ตม็ เนตร จะสจู นทนเทวษไปในราวปา มุ ชฺ ปพพฺ ชํ อรุ สา ลกู จะเอาหตั ถและ
พาหาตางพรา มีดกรีดทางฟนแฝกคาในปาพระหมิ วาศ มิใหระคายเคืองเบ้ืองบาทพระเจาผัว อน่งึ จะ
อยูหรือก็กลวั ตวั จะเปนหมาย พระคุณเอย เปน หญงิ น้ยี ากทจ่ี ะไวจะวางตวั ครั้นจะทำขะมุกขะมัว
มอมแมม ชายเห็นจะเยื้อนแยมบรภิ าษใหบาดจติ คร้ันวา จะบำรงุ รปู ดัดจรติ ใหดดี ด้ิน จะผัดหนาทา
ขมน้ิ ส้นิ ราคี คำคนมันจะเสียดสีชวนกนั คอ นวาเลนตา ง ๆ จนชนั้ แตว าผมเหม็นสาบจะเสยสางใสน ้ำมัน
กนั เก็บไรใหส ะสวยกส็ าละวอน จะทาแปงหอมเม่ือยามรอนก็คอนวา บำรงุ รปู กิรยิ าเท่ียวหาผวั ครน้ั
เหลอื บแลมันกจ็ ะวา เลนตวั และเลนตา ครัน้ เดนิ เฉยไมเ งยหนา มนั ก็จะนินทาวาทำปนปง พระคุณเอย
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๓๐
ลูกคดิ ๆ ถึงตวั ก็ยงิ่ เศรา เสยี น้ำใจ ดวยถอยคำคนจะคอนแคะไคพไิ รวา ใหเ สวยความเวทนานาใจหาย
วธิ วา ชาตา พระคุณเอย อันหญงิ หมา ยชายทิ้งขวา งรา งไวใ หเ อกานา อดสูใจ ยอมมีอาลัยในรสรัก
กำเริบรอน อกใจมนั ใหคอน ๆ จะนงั่ นอนก็ไมห ลบั สนทิ จะกลืนขาวดังยาพิษติดคออยูขืน่ ขม ทั้งรัก
แคนก็กลนื กลม หนา ช่ืนอกตรมไมผ อ งแผว พระพุทธิเจา ขา มผี วั เหมือนหน่ึงฉัตรแกวอันก้นั เกศ งาม
หนา งามเนตรทุกเวลา พระคุณเอย เปนหมายชายหยา แรกรนุ จำเริญรางไมม ีสบาย ดงั เพชรรตั นร าว
สลายเปน ไฝฝา วกิ ณี ติ ฺวา ก็ยอ มเยาเบาราคาไมข ายได ผูท่จี ะถือซ้ือใสก็อายหนา เหมือนหญงิ หมาย
ชายหยาสิ้นอาลยั พระคุณเอย ครนั้ จะรีบรอนมใี หมก ็ใชท ี่ ถา บุญตัวไดผวั ดที ี่มที รัพย คนมนั ก็จะนบั ถือ
จะเล่อื งลือระบือท่ัว ปะผวั ใหมชายช่วั สิซ้ำราย จะเขาชอ่ื ซ้อื ขายยับระยำ เพื่อนบานเขาจะพลอยกัน
ซำ้ นับวันจะระกำตรมใจตรอม จะชวนหยา หรอื มนั ก็ไมย อม คร้ันจะประนปี ระนอมกเ็ ครอ่ื งจะเปลือง
ตวั เปน สตรีจะหาผัวที่ดนี แี้ สนยาก พระคณุ เอย เม่ือยามรักเขาก็วาไมจากจนตัวตาย หญงิ หลงลมชาย
เพราะหวานชดิ สนทิ นัก สูบ ำเรอรกั บำรุงผวั จนตวั ยากคร้ันส้นิ ทรัพยอ ัปภาคย เขาก็ไมอยากอนิ งั นำพา
พาลพาโลโกรธาแลว ดา ตเี ปนสตรีกจ็ นจติ ตั้งแตว าจะบีบน้ำตาคิดไมวายวัน พระคุณเอย เกลา
กระหมอมฉันไดสดับอยูเนอื ง ๆ ครน้ั จะมีผวั กเ็ คร่อื งจะเคอื งใจ คร้นั จะอยูไปเปนหมา ยก็ตรอมจิต
เปน ไมรูแ หง ที่จะคดิ จะปรองดอง เปนสตรีมีผัวสองไมผ องแผว เปนราคี ตอทคี่ นช่ัวมนั จงึ วา ดไี มบ ัดสีใจ
ผิดชอบคงหาไดทำไมกับผวั แตง แตตัวไวใ หสวยระรวยรื่น ขัดขม้นิ ไวใ หเปนพนื้ แปงผัดหนา กระแจะ
จนั ทนน้ำมนั ทาไมขาดสาย รอนใจอะไรกะชายจะตอมตาม บำรุงรูปไวใหง ามแลว ก็จะตองตา
พระพุทธิเจา ขา หญิงอยางน้ีมัทรีไมเ อามาเปนแบบฉบบั ถงึ จะตกระกำระยำยบั อัปภาคย ไมใ หผัวจาก
แลวพระทูลกระหมอม มัทรีน้ีจะสถู นอมยอมตายกับฝาพระบาท จะพิทกั ษไทธิราชทุกเยน็ เชา จะหา
ผัวท่ีไหนไดด งั พระทูลเกลา ตายแลวเกดิ เลาสักรอยชาติ จะเหมือนพระเวสสันดรจอมปราชญน้ียากนกั
ตงั้ แตเกลากระหมอมมาเปนจอมบริรักษภ ักดี คำนดิ หน่งึ ก็มไิ ดวา มัทรีใหอปั ยศ สูถนอมออมอดโอบ
ออม ควรแลหรอื พระทลู กระหมอม จะใหลกู น้ียอมอยูในวังไมส ังเวช จะใหละพระปนปกเกศของลกู
ไปในกลางปา คือใครจะปฏิบตั ริ กั ษาก็หามไิ ด จะใหล ูกน้ีอยูในเวยี งชัยไอศวรรย พระองคจงฟาดฟน ให
เปน ผี น่นั แหละเห็นวามทั รีจะไมไดไปตามผัว จะจองจำทารกรรมตัวก็คงจะหลบลี้ ขอพระบารมี
ทูลกระหมอมจอมพิภพเวยี งชัย เปนกลดก้นั กนั ภยั ในกลางปา ผวั เมียก็จะกมหนา กราบถวายบังคมลา
พากันไป อยา ทรงเปนหวงหนวงหนกั พระทัยถึงลูกเลย (สง ) โอพ ระทูลเกลาเจาประคุณของลูกเอย มทั รี
นีจ้ ะนานเห็น พระลกู เจาจะตายหรือจะเปนไมร ูท่ี ขอพระม่ิงโมลีจงอวยชัยประสาทพระพรใหแ กขา มทั
รี แตในกาลคร้ังเดยี วน้ี เถิดฯ
ตมพรฺ วี มหาราชา ฯเปฯ อฺญมฺญํ ปยํ วทาติ.
(๑๐) เดนิ ราชา สชฺ โย ปางเมือ่ พระจอมนราธิบดนิ ทรป นนกิ รประชาชนศรีสญชยั ไดสดบั
สาสนสมเดจ็ พระมัทรีศรีสะใภเธอทูลลา ในพระอรุ าทา วเธอเรา รอ นระริกระรวั ขึน้ จึงตรัสวามทั รเี อย
เจารักผัวไมเช่อื พอแลว หนอพระลูกแกว บดิ าหา มแลว ไมฟง ก็ตามที เมื่อจะอยใู นบรุ ีสวิ าไมง าม จะบกุ
ปาฝา หนามไปตามผัว มัทรเี อย เจา ไมค ดิ ถงึ กายเสียดายตัวเจาบา งเลย อนิจจาพระลกู เอย เจาเห็น
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๓๑
วาวาสนาบิดาน้นี อ ยนกั จะเล้ียงพระลูกรกั นั้นลำเอยี ง เจาจึงจะบา ยเบย่ี งเลีย่ งหลีกออกจากวัง ชะรอย
เจาจะชงิ ชงั ฟงคำผวั จงึ โกรธพอ มทั รีเอย สดุ ทีจ่ ะงอนงอพระลกู แกว เจาจะไปใหไดแ ลวก็ตามทีพอไม
วา อเิ ม เต ทหรา พอจะขอแตส องนดั ดาดวงสวาท จะพาไปไยในหิมวาศใหเวทนา จงใหอยใู นพาราจะ
ไดส บื กษัตรยิ พระพุทธเิ จา ขา ฝาพระบาทตรัสหามมาทั้งน้ี ยอ มทรงพระปรานีพระเจาหลาน กลวั วา
จะตอ งทกุ ขทรมานในหิมเวศ พระเดชพระคณุ ทั้งนีเ้ ปน ทีส่ ุด ปย ปตุ ตฺ กา นาม พระพทุ ธิเจา ขา ขึ้นชือ่
วาบตุ รเปน ท่สี ุดแสนเสนหา ถึงจะชว่ั ชา ประการใดใหสามารถ เปน หนามเส้ียนเบยี นบีฑา
ประชาราษฎรก ็ควรแตห ามเฝา อันจะตดั จากลกู เตานน้ั ไมข าด ถา เกลากระหมอ มเหมือนใตฝ า ละออง
ธุลีพระบาทกค็ งจะตัดไดค ลอ ง ๆ ไมร หู รือวา ชา งเผอื กขาวผอ งตอ งประสงค จะสอยดาวสาวเดอื นลง
ถวายได แกลง เสอื กสง จงใจใหขาศึก นห่ี ากวา ชาวเมืองเขาคดิ ลกึ ชวนกนั ทลู ความ พระองคขับพระ
เจาลูกเสยี กง็ ามตองตามที่ พระคุณเอย อนั สองราชกุมารนไี้ มม ีผิด จะพาลโกรธลกู กะจิริดกระไรได
ขามัทรยี งั มอี าลยั เปน ลน พน กวาจะเล้ียงไดแ ตละคนน้แี สนยาก ทลู กระหมอ มจะมาพรากไปจากอก
ดังจะหยิบยกเอาดวงใจไปจากกาย กระหมอมฉนั จะขอลาพาพระหลานหญงิ ชายไปไวชมเชย โอพระ
ทูลเกลาของพระลูกเอย มัทรีนี้ไมรเู ลยทจ่ี ะเอาอนั ใดมาอางองิ เปน ลกู เตาเลา กจ็ ริงแตจ นจิต อนั สอง
กุมารนี้ไมเ ปนสทิ ธิ์แกเ กลา กระหมอ ม มัทรนี ไ้ี มร ูท่จี ะยินยอมยกถวาย จะสรู ับสารภาพตายดว ยอาญา
ขอแตสองกุมาราพาไปเปน เพ่ือนตัว อน่ึง จะวางใจขางพระเจา ผัวก็ใชท ี่ เกลอื กวา โรคาไขสง่ิ ไรมี จะได
ใชพ อชาลีแมกณั หา อมยาพนฝนยาทาตามประสาจน พระพุทธิเจาขา ใชพระองคจะไรญาติขาดคน
เมอื่ ไรมี ลกู นอยนดิ หน่ึงเทาน้ีจะทำอะไรได ถงึ จะเล้ียงไวเวยี งชัยกค็ งจะคายพระบาทา สอนหลอนก็
ยากปากหลอนก็กลา ระอาใจ วาสุกรี จะไรซ่ึงพิษเข้ยี ว ชาวเมอื งก็จะโกรธเกรย้ี วพาโลไลข ับให
อัประมาณ ขับพระเจาลูกแลว สิมหิ นำยงั จะซำ้ พระหลานลงเปนสอง จะเลื่องลอื ระบอื กอ งทุกค่ำเชา
พระคุณเอย ไดตดั ตน โคน เงา แลว จงึ ทิ้งถอน จะอาลัยอาวรณไปไยมี พระเจา หลานหรอื จะดีกวา โอรส
แตล ูกในไสย งั คดิ คดดเู วทนา โอพ อ ชาลกี ัณหาของแมเ อย จะนง่ั เฉยอยูไยเลาฟงแมวา จงบังคมพระ
อัยกาทูลลาเถดิ จะไดไป แมกัณหาอยารองไหจะมวั หมอง พอชาลชี ว ยทูลแทนนองทีเถดิ สินะพอ จะ
เซาซีร้ รี ออยูวาไร เจา จะยอมอยหู รอื แมจะไดไปจงชัง่ ใจใหจงดี (สง ) พระลกู เอย ไมค วรคกู ับบุรแี ลวนะ
พระลูกรัก อยาใฝสูงใหเกินศักด์ใิ ชสรุ ยิ วงศ โกกลิ าหรอื จะฝา เขาฝูงหงสใชพ งศพ นั ธุ พระลกู เอย เอาแต
ปา ไมไพรวนั เปนเรือนตาย จะสจู นทนอายไปภายหนา เห็นวา จะดีกวาอยูในพระพารา จงฟง คำแมว าน้ี
เถดิ ฯ
(๑๑) เดนิ ราชา สฺชโย ปางเมือ่ พระทูลกระหมอมจอมนราธิบดีศรสี ญชัย ไดสดับสาสน พ
ระมทั รีศรีสะใภท ูลพไิ รรำ่ ดวยถอ ยคำอนั เสยี ดสสี ดุ ท่จี ะรำพัน ใหอ้ำอ้ึงตงึ ตันพระทัยนกั แลว เบอื นพระ
พักตรไมทัศนา ขยบั อุมพระนัดดาข้นึ วางตัก จุมพติ พักตรแลว ทรงพระกรรแสงไห ขนึ้ วา โอส อง
ทรามวัยพระอัยกา เจา จะนิราศรา งพระพาราไปแรมไพร จะอดอยากลำบากกายในกลางปา
สาลนี โมทนํ ภตุ ฺวา พระหลานเอย เคยเสวยขา วสาลมี ีรสหอม พรอมดวยสปู พยัญชนะถวนถี่ พระพี่
เลย้ี งนง่ั ชเี้ ชญิ ใหท งั้ สองเสวย อนิจจาพระหลานเอย จะไปเสวยแตม ลู มันอันขื่นขม พระหลานเอย เคย
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๓๒
บรรทมเหนือพระยี่ภูพ ระอทู อง เหลา พเ่ี ล้ียงเคียงประคองขับกลอมทกุ เวลา รุกฺขมูลสฺมึ สยนตฺ า ตัง้ แต
นี้พระนัดดาเจาจะบรรทมใตร มพฤกษาชาติ จะตอ งน้ำคา งเยน็ กระเซ็นสาดพระวรกาย กัณหาเอย แม
เคยสรงกระแสสายในอา งแกว พี่เลีย้ งนั่งเปนแถวถวายเครอ่ื งสคุ นธอ นั ปนปรุง โอแตนี้พอ ชาลีจะจงู มือ
แมกัณหา ลงสระสรงซึ่งคงคาในทอ งธารละหานหนิ นำ้ กเ็ ยน็ เหมน็ กลิ่นกระจอกกระจบั บวรกายจะ
ยอ ยยับดวยเหลือบยุง พระหลานเอย ใครเลยจะบำรุงโบกปดพัดกระพือในกลางปา กาสิยานิ
ปธาเรตวฺ า เจา สเิ คยทรงผากาสกิ พัสตรพ รรณราย ดอกดวงเดน กระจายดว ยลายทอง แตน้จี ะเอา
ใบไมมากรองรองทรง จะระคายคนั องคด อู นาถ กณั หาเอย เคยประพาสในสวนศรี ชมสระโบกขรณีใน
สวนขวัญ หกั ฝกประทมุ อบุ ลบาน พรอมดวยเพอ่ื นกมุ ารตามอยสู ะพรั่ง พระหลานเอย เคยเลน ในวัง
เสยี งองึ มี่ ลากโคถึกมฤครี ปู ปนอนั บรรจง ใสลอกลิง้ วง่ิ วงแลวทรงพระสรวล พรุงนเ้ี ชา เจา จะชวนกัน
เดนิ ในดงดอน จะกรำฝนทนรอ นทุกเวลา สงสารสองนดั ดาดวงสมร เดินเหน่ือยหนอ ยก็จะออนใหแ ม
อมุ จะรองไหฟ กฟูมในกลางทุง เขาอมุ เหนื่อยเขาก็จะจงู ใหเ จา เดนิ จะระหกระเหินแมจ ะเดนิ ยังนับ
ยาง บาทาเจา กบ็ อบบางแตจะยางก็ลุกลม ปูน้ปี รารมภด ังเลือดตาจะหลัง่ ไหล พระหลานเอย ปนู ีจ้ ะ
ใครไ ดเจาไวเชยชม หมอมแมเจา เอาแตคารมมาทานทัด ปูเปนกษัตรยิ ต รัสแลวไมค ืนได ใชว า อัยกาจะ
ไมรกั ใครเม่ือไรมี ตรสั พลางจบู พระชาลแี กว กัณหา แลวยกพระนดั ดาลงจากตัก เธอกซ็ บพระพักตรลง
ทรงพระพิลาป พระอสั สุชลนยั นก็ไหลอาบพระพักตรา มใิ ครจ ะดหู นาพระหลานได เธอกท็ รงพระ
กรรแสงไหร ำ่ รักสองกุมารา (สง) อยูในแทนท่ีไสยา นน้ั แลฯ
(๑๒) เดิน เวสสฺ นฺตโร ราชา ปางเม่ือพระจอมมกฎุ วสิ ทุ ธิวิเศษเวสสนั ดร อีกทัง้ เอกองคม หศิ ร
สุนทรยอดกญั ญาหญิง คอื พระวิมลม่งิ แมมัทรี กบั พระชาลีแกว กณั หา ชวนกันกราบถวายบังคมลาพระ
ปตเุ รศ เสดจ็ ยงั นเิ วศนพระชนนี กษัตริยทงั้ สี่พระองคทรงพระโศกา พระเวสสันดรเธอจึงทูลลา ขึน้ วา
พระพทุ ธเจาขา ขาแตพระจอมอศิ ราอนั เรืองศรี พระชนนขี องลูกแกว ลกู จะทลู ลาแลวพระ
ทลู กระหมอม เคยถนอมลูกมาแตเ ยาวจนคุม ใหญ หวังพระหฤทยั จะฝากผี โอพระชนนีของลูกแกว
นับวันลกู จะไกลแลว จากนิเวศนวัง พระมารดาอยูข างหลังจะประชวรโรคาไข ถงึ สสู วรรคค รรไล ก็ท่ี
ไหนจะไดถ วายพระเพลงิ พระชนนี ลกู จะบุกปาพนาลีไปไกลเนตร ลกู จะทรงบรรพชาเพศบำเพญ็ ผล
และแผเพ่ิมเตมิ กศุ ลสงมาทกุ ค่ำเชา โอพ ระปน ปกเกลาของลกู เอย อยา เศราเสยี พระทยั เลยถึงลูกแกว
ไดเลย้ี งลูกมาแลวเอาแตบญุ เถิดนะพระทลู กระหมอ ม ทูลพลางเธอก็นอ มพระเศยี รซบแทบพระบาท
พระชนนี เดิน สมเดจ็ พระผสุ ดีพันปหลวง เธอก็ขอนพระทรวงทรงพระโศกา จงึ ตรสั วา ขึน้ โออ ยา
อาวรณพ อเวสสนั ดรของแมเอย อยา ทอพระทัยเลยฟงแมวา ชะรอยกรรมไดทำมาแตกอนแลว พระ
ลูกแกวจึงมาจากพระชนนี พระลูกเอย เอออุตสาหถ นอมเลีย้ งพอ ชาลแี มกัณหาอยาใหอนาทร ยาม
แดดลมระงมรอน อยา พาลูกออนเดนิ จะเจ็บไข เยน็ ยำ่ ค่ำอยาไปจงหยดุ หยอ น ผลัดกันน่ังนอนรักษา
ลกู อยา ละเลย อนจิ จาพระหลานเอย ไมเ คยยาก จะมาไดความลำบากแตน อย ๆ ดงั เลือดตาจะหยด
ยอ ยลงลามไหล พระหลานเอย ยังนอยนกั ทรามรกั ใครไมวายนม ยานี้เคยไดเชยชมทัง้ สองศรี จะจาก
อกอยั กีไปสูปา กัณหาเอย เงยหนาเถิดนะยาจะสอน เจาอยาออนไปนะเขาจะตี พอชาลีอยา เยา นอ ง
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๓๓
ใหร อ งไห อปปฺ มตฺตา พอเอย อยา ไดประมาทใจ จงทรงพรตตามวิสัยเพศบรรพชา แมมัทรีจะศรทั ธา
บวชดวยผวั หรอื พระลูกแกว วาเออก็ดีแลวพระลกู รัก อุตสาหสามิภกั ดต์ิ ามประเพณี จะไดเ ปนสวัสดี
ศรศี ุภสถาผล เจาจงเจริญพระชนมท ุกคืนวัน อุตสา หปกปองครองกนั อยาฉันทา จงปราศจากโรคา
สถาพร พระพรนแี้ มใ หจงประสิทธิ์ทง้ั สก่ี ษัตรยิ (สง ) จงเปน สุขโสมนัสทุกเวลา ในประเทศราวปา นน้ั
แลฯ
(๑๓) เดิน จตฺตาโร ขตฺตยิ า ปางเมอ่ื กษตั รยิ ทงั้ สี่พระองคท รงพระโศกา ต้ังแตเวลาปฐมยาม
เสวยความเวทนา จนเวลาอรุณรังสีทิพากร ฝายพระเวสสนั ดรจอมกษตั รยิ จงึ ตรสั สั่งชาวพนกั งาน ให
เบิกอลังการแกว แหวนอนั สุกสด บรรทุกใสใ นราชรถแกว แลวใหประทับกับเกยมาศ สมเดจ็ พระบาท
บรมบพิตรพชิ ิตโมลี ชวนกษัตริยท้งั สามพระองคเขาสูท ่ีสรงเสรจ็ สรรพ ทรงพระภูษาอาภรณท าบทับ
ประดบั เพชรพรรณราย สองพระฉายผดั พระพักตราทรงมหามงกฎุ จบั พระขรรคาวุธถือธนูคพู ระหัตถ
ส่กี ษัตริยเ สด็จดำเนินลงจากพระตำหนักจนั ทนนั้นแลฯ
ฝายนางบรริ ักษสนมกำนลั พระญาติประยูรวงศตามสงเสดจ็ บา งก็เดินเช็ดน้ำตา พากัน
โศกเศราโศกาใหอาวรณ สมเดจ็ พระเวสสันดรทรงผนิ พระพักตรม าตรสั ส่งั ขึ้น วา อามนตฺ โข ตํ เรา
ขอบใจทานท้ังปวง อยาเปนหวงไหสะอื้น ชวนกนั กลบั คนื เขา ตำหนกั จันทนอันบรรจง เราขอฝากพระ
ปตรุ าชมาตุรงคท ง้ั สองศรี ส่งั แลว กษัตรยิ ท ง้ั ส่ีพระองคขึ้นทรงราชรถทอง เดนิ ฝายสินธพเรืองรองเผยอ
อยางอยา งพยศ ชกั ราชรถออกจากทวารวงั เสียงกงกำกก็ งึ กงั กอง ดงั จะเล่อื นลอยลอ งดว ยกำลังมา ฝูง
สหชาตโยธาก็ถวายบงั คมบรมจกั ราธริ าช มนตรสี ่ีอำมาตยร าชนิกลู สงเสด็จทกุ กระทรวง เหลายาจกนง่ั
ตามขางถนนหลวงเนอื งแนน ทาวเธอโปรยแกว แหวนใหเ ปน ทานทกุ ถว นหนา จึงสั่งสหชาตโยธาให
กลับคนื เขาพระนคร สมเดจ็ พระเวสสันดรบวรนราธิเบศร จะใครทอดพระเนตรสงั่ พระพารา ฝาย
อสั ดรมิง่ มาก็กลับหนาพิชยั ราชรถตอ พระบุรี ดว ยเดชะพระบารมีบรมโพธิสตั ว หนอ พระชนิ สีหจ งึ ตรสั
วา ขึน้ ดูกรเจา มทั รี อุตฺตโม วาโส พระนอ งเอย จงดูที่สถิตแหงสมเดจ็ พระปตรุ งคมาตรุ าช เสยี ดายเอย
แตปรางคม าศปราสาทสุวรรณอนั สดสุก จตรุ มขุ ประดบั ดวงมณรี ัตนชัชวาล รปู ครฑุ ตระหงานทะยาน
เหยยี บวาสุกรที ั้งส่ที ิศ เสยี ดายเอย แตพระที่น่ังรังสฤษฏอันสงู รุง เรือง เราเคยนง่ั รับแขกเมืองหมอบ
ถวายบังคมคัล เสียดายเอย แตเ รือนจันทนพรรณราย ตัง้ แตน ้จี ะหา งหายไปแลลบั พระพาราเจาเอย
ทีไ่ หนเลยเราจะไดกลบั มาแลเห็น จะไปเหงาเงยี บเยยี บเย็นอยูปาชัฎ เดนิ ทาวเธอตรสั แลว กช็ ักพชิ ัยราช
รถแลว หนั กลับมากลางทาง ฯ
เดนิ จตตฺ าโร พรฺ าหฺมณา ยังมพี ราหมณชราสี่คนวิ่งตามมา รองทลู ขออัศวรามามรกต ทาวเธอ
ก็เปลือ้ งจากราชรถใหเปนทาน งอนแอกรถก็บนั ดาลไมตกลง ฝา ยเทพยเจาท้ังส่ีพระองคทรงกำลัง มา
นฤมิตเปนละม่ังทองเขารองรับแอกแบกรถไว ยังมีพราหมณเ ข็ญใจผูหนึง่ คร้นั มาถงึ ทูลขอรถ ทา วเธอ
กม็ อบใหหมดทุกสิ่งของ เทพยเจา ละมัง่ ทองก็อันตรธาน หนอ พระพชิ ิตมารจึงตรัสวา ข้ึน ดูกรเจา มทั รี
พ่นี จ้ี ะอุมบุตราพอชาลี เจา จงอุม บุตรีแกว กัณหา ลหุกา ฝา ยจะเบากวาพอชาลี กษัตริยทั้งสก่ี ท็ รง
โสมนัสสา พากนั เสด็จดำเนนิ มา ตามสถลมรรคา น้นั แลฯ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๓๔
ทานกณฑฺ ํ นิฐ ติ ํ.
ทานกณั ฑ ประดับดว ยพระคาถา ๒๐๙ พระคาถา เอวํ ก็มีดวยประการฉะน้ีฯ
ปพาทยทำเพลงพระยาโศก
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๓๕
ทานกัณณั ฑ ตอน “ ประทานราชรถมา แกว มรกต”
ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วดั สวุ รรณาราม ราชวรวิหาร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๓๖
วนประเวศน ตอน “ถามทางไปครี ยี วงกต”
ภาพจติ รกรรมฝาผนงั พระอุโบสถ วดั สุวรรณาราม ราชวรวหิ าร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๓๗
มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบบั วัดสวุ รรณาราม
กัณฑท ่ี ๔ วนประเวศน : พรรณนาการเขาปาหิมพานต
เนือ้ ความยอประจำกัณฑ
กัณฑท่ี ๔ วนประเวศน ประกอบไปดว ย ๕๗ พระคาถา เปนกัณฑส ่ีกษตั ริยเ ดนิ ดงบายประ
พกั ตรส เู ขาวงกต เมอื่ เดนิ ทางถงึ นครเจตราฐ ท้งั ส่ีกษัตริยจึงแวะเขา ประทบั พักผอน ณ ศาลารมิ ทาง
สว นพระนางมัทรเี สดจ็ ออกมาประทบั อยดู านนอกศาลา เพ่ือใหคนท้งั หลายไดทราบ ชาวเจตราฐ เหน็
พระนางมัทรีอยนู อกศาลากจ็ ำได จึงไดพ ากนั ไปกราบทูลแดพ ระเจา เจตราฐ พระกษัตริยผูครองนครเจ
ตราฐ จึงไดเสดจ็ มาเขาเฝาและรบั อาสาแกไขปญหาให อกี ท้ังยังทลู ใหครองเมืองดวย แตพระเวสสนั ดร
ทรงปฏิเสธ ขอรบั เพยี งใหช วยบอกไปเขาวงกตเทา นน้ั เจาเจตราฐจึงไดจ ัดแจงใหพ ระองคป ระทับอยูที่
ศาลานน้ั ๑ คนื เมื่อรงุ เชา จึงไดแ นะหนทางไปเขาครี ยี วงกต และเม่ือกษตั รยิ ทัง้ ๔ พระองคเสดจ็ ถงึ เขา
วงกตไดพบศาลาอาศรม ซึง่ พระวิษณุกรรมเทพบตุ รเนรมติ ตามพระบัญชาของทาวสกั กะเทวราช จึงได
อาศยั อยู ณ ท่ีน้ัน พรอ มทรงผนวชเปนษีพำนักบำเพ็ญพรต รักษา ศลี ๕ ตลอด ๗ เดอื น
กัณฑว นประเวศน มีท้ังหมด ๙ แหล คอื
๑. แหลพ ระเวสสันดรตรสั ถามทางไปคีรยี วงกต
๒. แหลพ ระเวสสันดรชวนสองกุมารชมดง
๓. แหลชาวเมืองเจตราฐตอ นรับพระเวสสันดร
๔. แหลพ ระเวสสนั ดรไมยอมครองเมอื ง
๕. แหลก ษตั รยิ เ จตราฐสงเสดจ็ พระเวสสันดร
๖. แหลก ษตั รยิ เ จตราฐช้ีหนทางไปเขาวงกต
๗. แหลกษัตรยิ เจตราฐต้งั พรานเจตบุตรรกั ษาดา น
๘. แหลส ่ีกษัตรยิ ท รงผนวช
๙. แหลพ ระเวสสนั ดรทรงศลี ๕ (แหลส งทายกณั ฑ)
ทำนองประกัณฑ คือ ทำนองพญาเดนิ
อานสิ งสประจำกัณฑ
ผูใดบูชากัณฑว นประเวศน ผนู ้ันจะเปน ผบู รบิ ูรณด วยความสุขท้งั โลกนีแ้ ละโลกหนา เดนิ ทาง
สะดวกปลอดภัยปราศจากอปุ สัคภยันตรายทง้ั ปวง ไดร ับการดูแลอปุ ถมั ภจากผใู หญ และไดก าร
สนบั สนุนจากผูนอย มเี พื่อยเปนกลั ยาณมิตร คอยใหก ารชวยเหลอื เมอ่ื ยามตกยาก คิดจำนงส่ิงใด ก็จะ
สมปรารถนาทุกประการ จะไดเ ปนบรมกษัตริยใ นสกลชมพูทวีป เปนผูทรงปรชี า มีสติปญญา เฉลียว
ฉลาด สามารถปราบอริราชศตั รใู หย อ ยยับไป
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๓๘
ขอ คิดประจำกัณฑ
๑. มิตรแท ยอมชวยเหลือในยามลำบาก
๒. มิตรแทย อมปกปอ งและหวังดตี อมติ รเสมอ
๓. ผปู กครองท่ีมวี สิ ัยทัศน ตอ งมองกาลไกล
๔. ความดเี ทานัน้ เปนที่พง่ึ ของตนเอง
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๓๙
วนประเวศนก ัณฑ ๕๗ พระคาถา
พระพระนิพนธในสมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรมพระปรมานุชติ ชโิ นรส
วัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม กรุงเทพมหานคร
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ุทธฺ สสฺ ฯ (วา ๓ หน)
เต ปฏิปเถ อาคจฺฉนเฺ ต มนุสเฺ ส ทิสวฺ า กหุ ึ วงกฺ ตปพพฺ โตติ ปจุ ฺฉนตฺ .ิ มนสุ ฺสา ทเู รติ
วทนฺต.ิ เตน วตุ ฺตํ
ยทิ เกจิ มนุชา เอนฺติ อนุมคเฺ ค ปฏิปเถ
มคคฺ นเฺ ต ปฏปิ ุจฺฉาม กหุ ึ วงกฺ ตปพพฺ โตติ
เต ตตถฺ อมฺเห ปสฺสติ ฺวา กลนู ํ ปรเิ ทวยุ˚
ทกุ ขฺ นเฺ ต ปฏิเวเทนตฺ ิ (สง ) ทเู ร วงฺกตปพฺพโตติ.
(๑) เดนิ เต ขตฺตยิ า อันวากษัตรากษัตรีท้ังสพี่ ระองค คือสมเดจ็ พระบรมขัตตยิ พงศพิชติ โมลี
ศรสี รุ ยิ วเรศเวสสนั ดร ปางเมื่อเสดจ็ นริ าศจากพระนครดูอนาถ ทรงอมุ พระชาลแี ลว ลลี าศไปโดยมรรค
มรรคา สว นสมเดจ็ พระยอดกัญญาเยาวมาลยมาศม่งิ มทั รี พระกรก็โอบอมุ นางแกกนษิ ฐานารีราชธิดา
สกี่ ษัตรยิ เสด็จลีลาลวงลำเนาพนสั พนาเวศ มิเคยเสวยทุเรศแรมรางพระพารา มนุสฺเส ทิสวฺ า ทา วเธอ
กท็ อดทฤษฎี โดยลำดบั สถลวิถีแถวเถ่อื นทเุ รศประเทศทางหลวง เห็นนรานิกรท้งั ปวงเดินด้นั ดดั พนสั
แดนดงตรงพระพกั ตร จึงมีสนุ ทรราโชวาทประภาษทกั ถามตามยุบลเหตุ วงฺกตปพฺพโต อันวาขนุ เขา
ศขิ เรศครี ยี วงกต ทานยงั รูแนก ำหนดอยูทางใด มรรคานัน้ ยงั ใกลไ กลจงแจงอรรถ ฝูงชนจงึ ทลู แดบรม
กษตั รยิ ส ีวริ าชวงศ วาหนทางที่จะดั้นดงไปวงกต (สง ) ทเู ร ถาจะกำหนดระยะไพรยังไกลกันดารนัก ขอ
พระจอมจกั รจงทราบพระญาณ ในกาลบัดน้ี เถิดฯ
ยทิ ปสสฺ นตฺ ิ ปวเน ฯเปฯ พหุมํสํ สโุ รทกนตฺ ิ.
(๒) เดิน ภิกขฺ เว ดกู รสงฆผ ทู รงศลี สงั วร สมเด็จพระเวสสันดรอดลุ ดวงกษัตริยขัตติยราชวงศ
ทง้ั เอกองคอ ัครมัทรนี ารีศรีสุนทรเทพกญั ญา กบั สองดรุณราชกุมารารว มชวี าตม สีก่ ษัตรยิ เสดจ็
ยุรยาตรเม่ือยามไร มคิ วรท่ที าวเธอจะตกเข็ญใจจำจากพรากพลัด จากพระขตั ตยิ ราชวงศ มาเสด็จใน
พนสั แดนดงดูอนาถนักนา เวทนา ขึ้น เต ทารกา ควรจะสงสารดว ยสองเยาวยุพาพาลผเู พื่อนยาก เจาไม
เคยเสวยทุกขลำบากมาบุกไพร น้ำพระอสั สชุ ลนยั นไหลนองพระเนตร ทรงพระโศกาดูรเทวษบว าย
ครวญ สมเด็จพระบิดากช็ ี้ชวนใหเ ชยชมพนมพนสั แนวไม หวังจะคอ ยใหบ รรเทาพระทยั ท่ีทุกขถึงพระ
นคร เต ทุเม ทิสวฺ า สองเยาวราชไดเ หน็ กห็ ายอาวรณวายเทวษ พระพี่นอ งกช็ วนกันทอดพระเนตร
นานาพรรณหมูไม บา งผลดิ อกออกใบแบง บงั ผกามาศ บางทรงผลดกดาษดูตระการตา ท่ีสุกหามงาม
ยอยระยาเหน็ นา ชม ควรจะสารภริ มยร ะเรงิ ราชหฤทยั อุปโรทนตฺ ิ สองดรณุ ดนัยก็ทรงพระกรรแสง
สะอน้ื ออ นวอนทูลพระปตเุ รศ วาขาแตพระจอมปนปกเกศของลูกเอย ลกู นจ้ี ะใครเ ชยชมผลรกุ ขชาตทิ ่ี
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๔๐
งาม ๆ ประหลาดตา ง ๆ กนั พระคณุ ของลูกเอย จงทรงปลิดมาปอ นปน ใหแกว กัณหา จงเดด็ พวงผล
พฤกษาใหชาลี ขึน้ ดว ยเดชะพระสมติงสบารมปี รมรรถม่ิงโมลีโลกอดุ ร แหง สมเด็จบรมหนอ เนื้อเชื้อ
ชินวรวิสทุ ธิวงศ กบ็ ันดาลรกุ ขชาติใหนอมกงิ่ ลงพอถึงพระหัตถ สมเด็จพระบรมกษัตริยก ท็ รงเลือกผล
พฤกษา ทส่ี ุกงอมตระการตาเก็บพระราชทานใหส องดรณุ หนอ นเรศ สว นสมเด็จพระมัทรไี ด
ทอดพระเนตรเห็นมหศั จรรย โลมชาตมิ าชชู ันหว่ัน ๆ พระเกศ ทูลสรรเสริญพระกฤษฎาภินหิ ารมหิ
ศวเรศราชสามี เดิน แลว ส่กี ษตั ริยเ สด็จจรลลี วงมรรคาลยั ลีลาศ แตจากพระนครสวี ิราฐเวลาเชา พอ
บรรลถุ ึงเขาสวุ รรณครี ี ส้ินสถลวิถีทางหาโยชนโดยคณนา ก็ลถุ งึ โกนติมารานทธี าร กำหนดมรรคา
กันดารไดหาโยชน ถึงอัญชนครี รี ัตนเรืองโรจนร ะยะไพร ประมาณมรรคาลัยก็หาโยชนเ ทากัน จึงถึง
บา นนาลีทณั ฑชนบท ก็หาโยชนโดยกำหนดไมยอหยอน ต้งั แตนั้นจงึ ถงึ พระนครเจตราฐ กำหนดวถิ ี
สถลมารคไดสบิ โยชนร ะยะไพร สงขฺ ปิ สุ ปถํ ยกฺขา ฝา ยหมเู ทพไทผูทรงมหทิ ธศิ ักดา อันสิงสอู ยภู ูผา
พุม ไมท ุกตำแหนง ในวนาเวศ ชว ยยนมรรคาวถิ ีทุเรศระหวางดง ใหท าวเธอเสดจ็ ท้งั สพ่ี ระองคในวนั
เดียวมิทนั พลบ พอพระสุริยะจะเลยี้ วลบลบั เหลี่ยมพระเมรุมาศ ตัง้ แตย ามเสด็จยุรยาตรจากนเิ วศนว ัง
ตึสโยชนมคฺคํ สนิ้ สามสิบโยชนม รรคากันดาร ก็ลุถงึ ศาลานอกพระทวารเมอื งเจตราฐ ทาวเธอกพ็ า
พระเยาวมาลยมาศมัทรี พระกุมารกมุ ารีเขา อาศัย คอยบรรเทาพระทยั ท่ีทุกขทรมานมา ขึน้ มททฺ ี
สพฺพงคฺ โสภนา สว นสมเดจ็ พระมทั รผี ูทรงศรสี ุนทรลกั ษณวิลาส สมพฺ าหิตฺวา พระนางก็นวดฟน พระ
บาทพระภัสดา แลว กเ็ สดจ็ สถิตอยภู ายนอกศาลาใหปรากฏ (สง ) หวงั จะใหช าวเจตราฐรูก ำหนดวาบรม
หนอนเรศเวสสันดร เสดจ็ มาสพู ระนครนี้แลว แลฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห :- เจตโย ปริกรึสุ ฯเปฯ วเน ยตฺถ วเสมฺหเสติ.
(๓) เดนิ ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผทู รงศลี สมาธิพรหมจรรยา เจตโย อันวาชนชาวพระพาราเจตราฐ
ท่เี ท่ยี วสญั จรลีลาศตามวิถี ครัน้ เหน็ พระมทั รีก็อัศจรรย อยํ อยฺยา พระแมเ จานี้ทรงศรสี วุ รรณวิลาส
เลิศลกั ษณะนารี เออกเ็ หตไุ ฉนจงึ มาเสดจ็ จรลีดวยพระบาทดมู ิบงั ควร ฝงู ประชาชนชวนกันแวดลอม
แลวทูลถาม สมเดจ็ พระมัทรีก็ตรัสบอกเนือ้ ความใหทราบสาสน ฝงู ชนไดทราบในอาการพระเกศ
กษัตริย ตา งกช็ วนกนั โทมนัสพิไรรำ่ ข้ึน วา โอช ะรอยวากรรมมาตามทนั พระแมเจา ปพุ เฺ พ แตป างกอน
พระแมเ คยเสด็จเนานเิ วศนวัง จะเสดจ็ ไปแหง ใดกส็ ะพรั่งสะพรึบพรอม หมูพระสนมนี้ก็หอ มลอมแล
เปน ขนดั ยอมทรงสุวรรณรัตนสีวิกามาศราชรถทอง มานปดปอ งกำบังองค บดั น้ีพระแมมาเดินดงดวย
เบื้องบาทมิควรเปน ควรแลพระแมจึงมาขุกแคน เคืองเข็ญถงึ เพียงนี้ เดนิ ฝูงชนจงึ เอาคดีไปทลู เหตุ
แกพระจอมปน ปกเกศเจตราช สฐี สหสสฺ านิ อนั วา บรมบาททง้ั หกหมน่ื คร้ันไดสดับสาสน วาพระ
จอมภพพสธุ าธารเวสสันดร เสด็จนิราศพระนครอนาถา โรทมานา ตางองคทรงพระโศกาแลว กล็ ลี า
มาสสู ำนกั แลวอภวิ าทรำพนั ทูล ขน้ึ วา เทว ขาแตน เรนทรสูรสมมตเิ ทเวศรเกศกษตั ริย กุสลํ อันวา สิง่
สรรพพบิ ัตบิ บ ีฑา อนามยํ พระรมเกลายังคอยครองพระพาราเปนบรมสุข สิ่งสรรพทุกขบยายี อนึ่งทัง้
องคสมเดจ็ พระชนนีชนกนาถ ยงั คอยเสวยสุขนริ าศโรคนั ตรายท้ังประชาชนชาวสีวิราฐทั้งหลาย ไม
เดือดรอน ยังคอ ยเปนสุขสถาวรอยหู รอื พระพุทธเจา ขา นุ ดงั ขา พระองคมาสงกากินแหนงในยบุ ลเหตุ
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๔๑
ดังพระจอมปน ปกเกศมาเดินไพร นิราศรางไรพระพารา ปราศจากจตุรงคคณานิกรราชรถ มามง่ิ
มงคลคชที่เคยทรง มาเสดจ็ ดำเนนิ แตสอ่ี งคดอู นาถ ปจฺจามิตฺเตหิ ปกโต หรือวา มหี มอู รินทราชมาราวี
เสยี พระนครสพี ีพินาศแลว ทลู กระหมอมแกว จงึ จำจากพรากพลัดพระขตั ติยราชวงศ มาบกุ ปา ฝาพง
พนู เทวษ จนมาถงึ นคเรศขา พระบาทในคร้งั น้ี (สง) ขอพระองคจงทรงพระปรานตี รสั ประภาษ ที่ทาว
เธอเสดจ็ บำราศมาแรมดง ใหขา พระองคท้ังปวงฟงในกาลครงั้ นี้ เถดิ ฯ
(๔) เดิน เวสสฺ นฺตโร ราชา สว นสมเด็จพระเวสสันดรไดทรงสดบั สาสน จงึ มีพระราชบรรหาร
เฉลยเหตุ วาดูกรพระสหายผูผานนคเรศเจตราฐ เราขอบใจทที่ านไตถามถึงประยูรญาติราชปต ุรงค ก็
คอ ยทรงสขุ สถาวร ทงั้ ประชาชนชาวสีวิราฐไมเ ดอื ดรอนระงับภัย ซ่ึงตัวเรานริ าศเวียงชัยมาสปู า กุ ฺชรํ
ทชชฺ ํ เพราะวาเรากอปรดวยศรัทธา มาเสียสละพญาเศวตกุญชรพาหนะพระที่นั่งตน อันเปนศรีสวสั ดิ์
มงคลคพู ระนคร แดพราหมณทชิ ากรชาวกลิงคราฐ ชาวพระนครเขามยิ อมอนญุ าตชวนกนั โกรธ ยก
อธิกรณโ ทษทลู สมเดจ็ พระปตุเรศ ทาวเธอจึงสัง่ ใหเนรเทศเราเสยี จากพระพารา ดวยวาเรากระทำผดิ
จากขตั ตยิ ราชจรรยาอยา งบุราณ ขึ้น พระพุทธเจาขา พระองคเสด็จดำเนินในพนสั กันดารดูลำบาก
เปนกษัตรยิ มาตกยากมิควรเลย ขอเชิญเสดจ็ หยุดพักพอเสวยสทุ ธาโภชน ทุกสิง่ สรรพรสเอมโอช
กระยาหาร ใหบรรเทาทที่ าวเธอทรมานลำบากองค เดนิ จึงตรัสวา ส่ิงซ่งึ ทานจำนงนำมาพระราชทาน
ให แกเ ราผูเขญ็ ใจอันมาถึง เราขอขอบใจท่ที านยังคำนึงนับวา ญาติ พระคณุ นั้นย่ิงกวา พนื้ พสุธาอากาศ
ไมเ ทยี มเทา แตสมเดจ็ พระบิตุเรศเจา ทรงพระโกรธ ขับเราผูตองโทษเสยี จากพระนคร แลว ตวั เราก็
จะรบี บทจรไปวงกต เชิญทา นชว ยแนะแนวตำแหนงพนัสบรรพตใหเ ราจร ขน้ึ พระพทุ ธเจาขา
พระองคอ ยา ไดท รงอาวรณว ติ กดวยความเขญ็ โทษเทานนั้ พิเคราะหเหน็ ไมเ ปนไร ขา พระบาททั้งปวง
จะชวนกนั ไปทูลขอโทษ เห็นวาทาวเธอก็จะทรงพระกรณุ าโปรดใหคืนครอง จึงจะเชิญเสด็จละอองธุลี
พระบาท คนื พระนครสวี ิราฐดว ยอดิเรกยศ มิใหทา วเธออปั ยศแกชาวเมอื ง เดิน จึงตรสั วาประชาชน
เขาแคน เคอื งทูลใหเ นรเทศ เราจึงนิราศนคเรศมาแรมไพร พระบิดาก็มิไดเ ปนใหญแ ตพระองค ยอม
ประพฤตโิ ดยจำนงชาวสวี ริ าฐ ถึงวาทา นจะไปทูลใหทา วเธอทรงอนญุ าตใหคนื กรุง ชาวเมอื งเขากจ็ ะ
หมายมุงประทษุ ฐจติ ในสมเดจ็ บรมบพติ รผรู มเกลา เพราะเหตทุ ร่ี บั เราคืนพระนคร ขน้ึ พระพุทธเจาขา
เมื่อมิพอพระทยั ทีจ่ ะเสด็จคืนพระพิชัยเชตุดรก็ตามแตพระอธั ยา จะขอเชญิ เสดจ็ ขึน้ ผานพระพารา
เจตราฐ เปน จอมมงิ่ มงกุฎมาตลุ นคร เปน ปนปกประชากรเกษมสุข มใิ หท าวเธอเสดจ็ ไปทนทุกขท ่ี
กลางดง อันขาพระบาทจะรองบาทบงสุบ รมกษัตรยิ เดิน ครัน้ พระองคไ ดทรงฟงจึงตรสั ประภาษตอบ
วา ซ่งึ ทา นจะมาหมายมอบเมอื งเจตราฐใหแ กเราครง้ั น้ี เราก็มิไดย ินดที จี่ ะเสวยสิรสิ มบัตใิ นนคร ดว ยวา
ชาวเชตดุ รเขาแคน เคืองทลู ใหเนรเทศ ทา นจะมอบนคเรศใหค รอบครอง พระนครทัง้ สองสเิ ปน ราช
สมั พนั ธมิตร ก็จะเกดิ วกิ ลวิปรติ ราวฉานนอกจารตี บุราณแตปางกอน จะไมสมัครสโมสรเสยี ประเพณี
จะเกดิ มหากลหโกลเี ดือดรอน ทุกไพรฟ า ประชากรทัง้ สองฝาย ตา งก็จะมงุ หมายประทุษกัน ก็จะเกดิ
มหาวบิ ัตไิ ภยนั ตไมม ีสุข เหตดุ วยเราผูเดยี วจะมาทำทกุ ขใหทานทัง้ ปวง ปฏิคคฺ หิตํ ยํ ทินฺนํ อน่งึ
สมบัตอิ นั ใดในเมืองหลวงเจตราฐ ซึ่งทา นท้งั หลายมายอมอนุญาตยกให เราขอคืนถวายไวเ สวยสุข
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๔๒
ทา นจงอยนู ฤทกุ ขอ ยามภี ัย อันตัวเราจะลาไปยงั วงกต จะประพฤติพรหมพรตอสิ ีเวส (สง ) เชญิ ทา นชวย
แนะแนววถิ ีทุเรศใหเราจร ไปยังวงกตสิงขรโนน เถิดฯ
(๕) เดิน เจตราชาโน อนั วาพระยาเจตราฐทงั้ หลาย ทลู เบย่ี งบา ยจะเชิญไว คร้นั ทา วเธอมิ
ยอมตามพระทยั ก็สดุ คดิ จงึ ทูลเสด็จบรมบพติ รใหประเวศพระนคร หวังจะใหเสวยสขุ ไสยากรเกษม
สาสน ตอเวลาพระสุรยิ วโรภาสจงึ คอ ยครรไล ทาวเธอก็ถอมพระองควาเขญ็ ใจไรย ศลดศกั ดิ์ มิไดเสดจ็
เขาไปในสำนักพระพารา สาลํ อลงกฺ รติ ฺวา พระยาเจตราฐจงึ จดั แจงตกแตงศาลาทีส่ ถิต ผกู มานมิด
เวียนวง แลว แตง ท่ีศริ สิ ยนะผจงพจิ ติ รอาสน ใหทา วเธอไสยาสนใ นราตรี พรอมดว ยดุรยิ างคเภรี
มโหระทกึ แตรสังขป ระโคมคึกประจำยาม อัจกลบั ประทีปตามแสงสวาง บรรดากษัตรยิ แ ละแสน
เสนางคนิกรจตุรงค กห็ อ มลอ มพระองคอ ยูแ ออดั ตราบเทาพระสรุ ิยะจำรสั รุงวโรภาส จงึ ทลู เชญิ เสดจ็
บรมบาทใหสรงสคุ นธธ ารา แลวถวายพระกระยาหารรสโอชา ใหท าวเธอเสวยโภชนาสำราญพระทัย
แลวเชญิ เสดจ็ ครรไลลวงลีลาศ จากพระนครเจตราฐดวยดิเรกยศ โดยลำดบั สถลวถิ กี ำหนดสิบหาโยชน
ระยะดง พอบรรลถุ งึ ประเทศทรงตรงประตูปา เมื่อจะทลู แนะแนววนาสิงขรเขตประเทศหิมพานต (สง )
กก็ ลา วเปน สาระพระคาถาวา ตคเฺ ฆ เต มยมกขฺ าม ฯเปฯ อุ ฉฺ าจรยิ าย อหี ถาติ.
(๖) ขนึ้ ราชสิ ิ ขา แตพระจอมฟา สากลเกศกษัตรยิ อนั จะทรงปฏิวตั ิอิสเี วส ขาพระบาทจะแนะ
แนววนาดรทเุ รศระยะไพร เอส เมาะ เอโส ปพฺพโต นนั่ คือขนุ เขาใหญส งู เสมอเมฆ แลวิเวกเปน หวา ง
เวิง้ เชิงช้ันชอ งเปนปลองเปลว ละหานเหวและหุบหว ยตรวยโตรก ชะโงกงำ้ ถำ้ ชะวากวุงหวา งภูผา
เสโล ลวนศลิ าเล่ือมลายเปนหลายสี บางก็ขาวเขียวขจีดำแดงแสงมอหมึกหมน หมอกเมฆสลับกนั บาง
กเ็ ปนแสงสีสุวรรณเล่อื มเหลอื งเรอื งโรจน บางกเ็ ปนแสงวิเชียรชว งโชตชิ ชั วาล บางก็เปนสีรัตนประ
พาฬไพฑรู ยป ท มราช เปน สายรุงพงุ พาดผสานแสงสกุ สองสวางฟา บา งกเ็ ปน สีโมรารายระดับ ดวู ะวาบ
วับจับแสงสรุ ยิ วโรภาส เลห บคุ คลเอาแกว มาดาษประดบั ไว พระพุทธเจาขา โนน ก็พฤกษาสงู ไสวแล
เปนพมุ ๆ เขยี วชอุมขจติ ขจี ดดู งั เอาฉัตรนลิ มณีมากางกั้น แลเปนจังหวะระยะช้นั อยูเ รียงราย รกุ ข
ชาติทัง้ หลายลวนทรงผกามาศ ผลดกดาษดตู ระการ กอปรดว ยสุคนธชาติอันหอมหวานฟุงขจรตลบ
กลบทงั้ จงั หวดั พนัสพนาเวส ทรงสคุ นธรสวิเศษสบิ ประการ คนฺธมาทโน จึงเรียกนามตามโลกโวหาร
ใหเ ห็นเหตุ ชือ่ วา ขนุ ศขิ เรศคันธมาทนคิรีรมย ยอ มเปน ทิพยอดุ มพิมานมาศ หมูอ มรเทวราชสรุ าฤทธิ์
พิทยาธรกนิ นรคนธรรพ ถา นับจะกม็ ากกวาหมื่นพน ทจี่ ะคณนา อชุ ุ˚ เยนตุ ตฺ ราภิมโุ ข พระพทุ ธเจาขา
เชิญพระบาทเสด็จลลี าโดยทศิ อดุ ร กจ็ ะถึงเขาวิบุลสิงขรคีรมี าศ แลวจะไดท รงชมอรญั รกุ ขชาตทิ ีเ่ ชิงผา
บา งก็ทรงสาขาเกี่ยวกระหวัด ยามเมื่อพระพายรำเพยพัดก็ประสานกนั เสยี ดสีเสยี งเสนาะกองทั้งกลาง
ปา นทึ ทิสวฺ า แลวจะไดทอดพระเนตรเหน็ แมน ้ำเกตุมดี อนั ไหลมาแตทอธารคริ ีหวยละหานผา
มจฉฺ อากณิ ณฺ ํ อนั อาเกยี รณไปดว ยเตา ปลานี่หลากหลายวา ยเวยี นวนในวารี สุปตติ ฺถํ มีทากด็ ีท่ีก็ราบ
ถึงจะกนิ อาบกเ็ กษมสำราญจิตระรน่ื รมย นโิ คฺรธํ แลว จะไดทรงชมมหานโิ ครธไทรใหญใ บชดิ ชฏั ราก
เกี่ยวกระหวัดกับแผนศลิ าแลวแตทรงสาขาเขียวขจีง แลว จะไดทอดพระเนตรชมซงึ่ นาลิกบรรพต
ทชิ คณากิณฺณํ อันปรากฏไปดว ยปกษารอ งสง เสียง ท้ังหมูกินนรกนิ รเี รียงก็รายรอ ง สงสุรเสยี งเสนาะ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๔๓
กอ งในกลางไพร ลว นแตทรงลกั ษณะวิไลลออออ น บา งกร็ ำฟอ นกระหยับหางยางเหยยี บบนเนินผา
ทง้ั หมูสกุณานกิ รกร็ ำ่ รอง บางกจ็ บั จอ งรองอยแู จว ๆ จำนรรจา ตามภาษาประสานเสียง บางกม็ อง
เมยี งหมายคู ท้ังดเุ หวาเคลากูก ็คูขัน บางกห็ กหันโหนหอ ยเห็นแตต วั บา งก็เปน สหี มึกมัวหมอกหมน
บางก็แดงดำดูขำขนสลับสี ทง้ั สตั วาโนรรี อ งระงมดง เหลา สกุณราชหงสเ ห็นวิเศษ หมูสกุณมยเุ รศรำ
แพนหาง เหลา คณายางยางเยอ้ื งยอง กระเรยี นรอ งกองกังวานไพร สาริกาจับไมแลว มองเมียง รอ ง
ประกาศเสียงดังเสยี งคน การเวกบินบนอัมพรประเทศ สง สุรเสียงวเิ ศษเสนาะในโพยมมาศ ดังวาเสียง
พณิ พาทยชาวสุราลัย พระองคไดท รงฟง กจ็ ะเพลนิ พระทยั ละเลงิ หลง (สง ) แลว จะไดทรงชมซึ่งสระ
โบกขรณี นำ้ น้นั ใสสบี รสิ ทุ ธิ์สะอาด ปทุมปฺปลสฺฉนนฺ ํ อันเดียรดาษไปดวยปญจปทมุ ชาติบานสลอน
ฟุง ขจรไปดวยเกสรรสเรณู เหลาแมลงภูบินมาเชยซาบอาบเอาสาโรชรอนไปทำรัง พระองคก ็จะได
ทรงฟง ในราวไพร แลวเสดจ็ ครรไลโดยทิศอุดร กจ็ ะบทจรเขา สปู าระหงดงใหญไพรพนม ควรท่จี ะสราง
พระอาศรมในสถานทน่ี น้ั ก็จะเกษมสนั ต์ิเปน บรมสุขสำราญ อยใู นปาหิมพานต นน้ั แลฯ
(๗) เดนิ เจตราชาโน อันวาพระยาเจตราฐทงั้ หลายทลู ถวายมรรคา แลวจึงเรียกพรานปา
เจตบตุ รผรุสทารุณอันหยาบชา สั่งใหเปน พนักงานรกั ษาทวารหิมพานต แลว มีพระราชโองการมอบเวร
บังคบั ขาด ถาเห็นผใู ดแปลกประหลาดจงฆาเสยี ใหสนิ้ ชพี ส่งั แลวก็รบี ไปตามสง สน้ิ หนทางสิบหา โยชน
ตา งพระองคก ็นอมเศียรศิโรตมลงอภวิ าท ทูลลาบรมบาทคืนเขา พระนคร เดนิ เวสฺสนฺตโร ราชา สว น
สมเดจ็ พระเวสสนั ดรบวรราชชินวงศ ทรงพาขัตติยะทง้ั สามพระองคลวงลีลาศ ก็ลถุ ึงขุนเขาคนั ธมาทน
คิรรี มย จึงเสดจ็ เขาหยุดพกั บรรทมระงับรอ น แลวทา วเธอกเ็ สดจ็ บทจรตามเชงิ เขาวิบุลบรรพต โดย
ลำเนาพนสั กำหนดระยะดง แลวทาวเธอก็เสด็จลงสรงกระแสสินธวนที ในแมนำ้ เกตุมดสี ำราญพระทยั
เดิน จงึ นายพเนจรพรานไพรทเี่ ท่ียวอยูในปา ถวายมงั สะกับนำ้ ผึง้ สดรสโอชาเปน บรรณาการ ทา วเธอ
ก็พระราชทานปน ทองปกพระโมลี แลวทรงพาพระมเหสีกับสองดรณุ ราช เสด็จโดยตำแหนง วนาวาส
วถิ เี ถือ่ น มแี ตส ามกษัตริยเ ปนเพือ่ นพเนจร (สง) ในพนัสสงิ ขร น้นั แลฯ
(๘) เดิน ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผทู รงศลี สงั วรอนิ ทรีย สมเด็จทา วสชุ มั บดเี ทวราชสรุ าฤทธ์ิ จงึ ตรัสส่งั
ใหพระเวสสุกรรมมานฤมติ พระอาศรมสถาน พรอมดวยเคร่ืองดาบสบริขารบรรพชติ พธิ ี ถวายพระ
จอมโมลีวรราช ฝายพระเวสสกุ รรมก็อภิวาทรบั เทวบัญชา มานฤมิตพระอาศรมบทในเว้ิงหวา
งวงกตศิขเรศ แลว บนั ดาลพาลมฤคในหิมเวศใหปลาตลี้หนไี กลไดสามโยชน บนั ดาลสัตวท ีส่ งเสียง
เสนาะโสตใหรองประสานเสยี งถวายใกลพระอาศรม แลวบันดาลใหร ่นื รมยไปดวยดงดอกไม ฟงุ ขจรไป
ดวยเกสรรสสคุ นธา อกฺขรานิ ลิขิตฺวา แลว จารึกอักขระไวกับใบทวาร อนตฺ รธายติ ฺวา กอ็ ันตรธานสู
เทวสถานสรุ าลัย เวสฺสนตฺ โร ราชา ฝายสมเด็จพระบรมไทพทุ ธชินวงศ ทรงดำเนินขา มคริ ิยขนุ เขาเขนิ
เขื่อนขัณฑ ลว นแตรกุ ขอรัญเรยี งสลา งแลลานตา พอพระสรุ ยิ าเธอเย่ียมยอดยคุ นธเรศ ก็เสดจ็ ถงึ
ทพิ ยอาศรมนเิ วศนวนาลยั ทอดพระเนตรเหน็ อักขระ ก็ทราบพระทัยวา ทาวสหสั นยั นสรางถวาย
โอมุ จฺ ติ ฺวา จงึ ทรงเปลื้องเครื่องสภุ าภรณจ ากพระกาย คอ ยสบายพระทยั ดว ยสมพระราชประสงค
ปพฺพชิตฺวา ทาวเธอกท็ รงอุดมบรรพชาเพศ งามดุจทา วกมเลศผูท รงฌาน มทฺที เทวี สว นสมเด็จพระ
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
รายยาวมหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ์
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search