รายยาวมหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ์

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๔

เลิกโหข น้ึ สามลา ยงิ ปนปากปลาเสยี งผางผึงตงึ ตัง คนการยืนสะพร่ังอยูพรอมเพรียง ศพั ทสำเนียงเสยี ง
เฮโลแลเฮลา เขาฉดุ ครา สายสมอตมี า ลออยูฉา ง ๆ โบกธงอยคู วา ง ๆ แลวแกวงกวัด พอพระพายชาย
พดั ติดใบบน ลาตาแลตน หนกม็ ุง มองตง้ั เข็มสองกลองสลัด โดยกำหนดขนัดคะเนหมาย นายทา ยกย็ ัก
ยายบา ยเบยี่ งเฉลยี งแลนออกทะเลลกึ แลไมเ หน็ ฝง คร้ันบังเกดิ ลมสลาตนั ตงั้ ตีเปนลูกคล่ืนอยคู รน้ื เครง

สำเภากโ็ คลงเคลงไปตามคล่นื ตน่ื เตน เสากระโดงหกั กระเด็นกระดานแตก คลืน่ ใหญโยนกระทบ
กระแทกกระท่ังผะผงั ผาง สำเภาก็อับปางลงในทา มกลางทะเลหลวง ฝงู มนษุ ยท้งั ปวงไมห ลอเหลือลวน

เปน เหยื่อแกเ ตา ปลา ดว ยเปนโลกิยนาวาไมจริ ังเลย พระลูกเอย พอเห็นแตหนาเจาพระพีน่ อง เจา จง
มาเปนสำเภาทองธรรมชาติ อันนายชา งชาญฉลาดจำลองทำ ดว ยกงแกว ประกำตรึงดว ยเพชรแนน
หนา แกว ประพาฬแผเปน ดาดฟาฝาระเบิดเปดชอ งน้ำ แกวไพฑูรยกระทำเปน ราโท โมราประดบั สลบั
สลัก กรอบลายรายดอกรกั เนาวรตั น ฉลุฉลักเปนรปู สตั วภ าพเพชรนลิ แนม แกมหงสว ิหคกระหนกคาบ

ลดารดั มงั กรกัดกอดแกว เก่ียวเปนกา นขดดสู ดใส คร้นั สำเรจ็ แลวเมอ่ื ใด พระบิดาจะทรงเครือ่ งตน
มงคลพิชัยสำหรบั กษตั ริย จะเอาพระสมาบัติกระหวัดทรงเปนสรอยสังวาลวงอยูส รรพเสร็จ จะเอาพระ

ขนั ตีตางพระขรรคเ พชรอันคมกลา สนุ ทรจะยา งเยอ้ื งลงเภตราสทู นี่ ง่ั ทา ยอนั สงู ระหง ปกทวนธง
เศวตฉตั ร ครัน้ เวลาวายพุ ัดมาเฉอ่ื ยฉิว สำเภาทองกจ็ ะลองลิว่ ไปตามลม สรรพสตั วก ็จะชืน่ ชมโสมนสั
ถึงจะเกิดลมกาฬพานกระพือพัดคือโลโภ ถงึ จะโตแสนโตตงั้ ตีเปน ลกู คล่ืนอยูคร้นื โครมโถมกระแทก
สำเภาน้กี ม็ ไิ ดว อกแวกวาบหวั่นไหว กจ็ ะแลน ระรีเ่ รอื่ ยเฉื่อยไปจนถงึ เมืองแกว อนั กลาวแลวคอื พระอม

ตมหานครนฤพาน พระลกู เอย เจาจะนิ่งนานอยูไยในสระศรี จงข้ึนมาชว ยยกยอดปย บุตรทานบารมี
(สง) แตในครงั้ เดียวนี้ เถดิ ฯ

(๑๔) เดิน ชาลีกุมาโรป แมอ ันวาพระชาลีราชกมุ าร เมอื่ ไดสดบั วโรงการพระปต ุราช จึงคดิ

วา อาตมะนี่เปน ลูกกษตั รยิ ขัตตยิ ะยอดยิ่ง อะไรจะมานัง่ นงิ่ ใหพระบิดาเรยี กถึงสองคำมบิ ังควรนัก ถึงวา
อายเฒา ทรลักษณมนั จะตีดาฆาเสียกต็ ามเถิด คิดแลวเธอก็เปด ใบบัวขน้ึ มา กอดพระบาทเบ้ืองขวาพระ

ปต ุรงคทรงพระกรรแสงเศรา ทาวเธอก็ตรสั ถามวา พระนอ งอยูไ หนเลาพอ ชาลี เธอกก็ ราบทลู คดีโดยคำ
กลาง วาพระพทุ ธเจา ขา อิเม สตฺตา เย่ียงอยางสตั วท ้ังหลาย ภัยจะมาถงึ กายยอมเอาตวั หนี ทา วเธอก็
ทราบคดีดว ยปรชี า จึงตรัสเรยี กแกวกัณหาดจุ ตรสั เรยี กพระชาลี พระเจานอ งก็คดิ เหมอื นพระพไี่ ม
ผิดเพี้ยน ข้นึ มาซบพระเศยี รกอดพระบาทเบ้อื งซายของสมเด็จพระบิดา ขึน้ เต กุมารา ควรจะสงสาร

เอยดว ยสองดรุณทรามรักนอย ๆ ทัง้ คู พิศแลดหู นา กนั แลว ก็ตง้ั แตวา จะรอ งไห จนพระอัสสุชลนัยน
เธอไหลลงหลัง่ ๆ ตกตองหลังพระบาทพระบรมราชษี ดังกลีบบุษยมาลีปทมุ เมศมารองน้ำพระชล

เนตรสองกุมารพระลูกเจาทา วเธอไว สมเดจ็ พระนราธิปไตยพสิ ทุ ธชิ ินวงศ ทาวเธอกพ็ ลอยทรงกรรแสง
ไห จนพระอัสสุชลนยั นไหลลงริน ๆ โซมพระพกั ตร ตกตอ งพระปฤษฎางคพระลูกรกั ท้ังสอง ดจุ แผน
กระดานทองมารองรับไวทัง้ คู กมปฺ มานโส น้ำพระทยั เธอหูหอยนสลดลง ประหน่งึ วา จะดำรงพระกาย
นน้ั มไิ ด ปรามสนฺโต เธอลูบหลังสองอรดนยั พระลูกแกวแลว รบั ขวญั กุมพระกรพระลกู รักทัง้ สองนน้ั ให

ทรงยนื ประดษิ ฐาน พลางประโลมปลอบปย กุมารทง้ั สองวา พระลกู เอย ยืนขนึ้ เถิดสนิ ะเจา ฟง บดิ าวา

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๕

กณั หาเอย เงยหนาขน้ึ เถดิ นะแม แลดหู นาพระบิดาเสียยงั แลว ใหช ่นื มืน่ เจาจะมวั สะอกึ สะอนื่ ไปวา ไร
พระบิดานี่มีหาไม เจากย็ อมแจง อยแู กใจแลวท้งั สอง มาตรวาบดิ าน้ีมีเงนิ แลทองเลา เถิดรา มิใหลูก
กำพราตอ งระเหินระหกตกไปไกล โอครงั้ นีบ้ ิดาน่ยี ากไรสิ้นรายเสียท่ีสดุ เหน็ แตพ ระปยบุตรเจา ทัง้ สอง
ย่งิ กวาเงนิ แลทองไดรอ ยเทา พันทวี เดนิ พระบรมราชษีเธอจงึ คาดคาสองกุมาร เหมือนนายโคบาลอัน

สันทัดคาดคา โค โส กริ ปตุ โฺ ต จงึ ตรสั วาพระลูกเอยเจา จงจำคำของบิดาไว สเจ ภุชิสโฺ ส มาตรวาเจา
อยูม ไิ ดจ ะใครพ นทาสวสิ ัยใหพ น ธชี พอชาลจี งเพียรพยายาม หาทองทนุ ทรัพยต ามใหถวนถงึ นับตำลึง

ไดพ ันเทา นนั่ แลสว นคา ตวั เจานะชาลี สวนของพระนองกัณหานพี้ ระเจา พี่อยา ลืมหนา หตถฺ ิอาทสิ เตน
วา บดิ าจะคาดคาแกวกัณหาไวมิใหนอย สง่ิ ละรอยละรอยท้ังโคอุสุภราช ทาสทาสรี ถพาหนะลงกตคช
สารมา มง่ิ ครบทกุ ส่งิ สินสุวรรณทองรอ ยตำลงึ ย่นื ใหถงึ มือธชีแลว เมอื่ ใด กัณหาพระนอ งเจา จึงจะไดไป
เปน ไทข้ึนเมอ่ื น้ัน อยา โศกศลั ยเศราสรอ ยนอ ยพระทยั ไปนักเลย พระลูกเอย อยาวา บิดานล้ี ำเอยี ง รัก

ลกู เลา กไ็ มเทยี่ งเสมอกนั ใชก ระนน้ั ดอกหนาพอ ชาลี พระบรมราชษเี ธอจึงตรัสประโลมแลววา พระ
ลูกเอย มาเถิดนะเจาอยาชา นักพราหมณจ ะคอย เธอกจ็ งู กรพระลูกนอ ยพาเขา มาสอู รัญญิกาวาส นง่ั

เหนือศลิ าอาสนห นา มขุ พระอาศรม ทรงพระเตาอนั อดุ มเต็มดวยวารี จงึ ตรัสเรียกธชที ชิ าจารยวา เอหิ
วต โภ พราหมณเ อย จงรบั พระราชทานสองกุมารแตโดยดี เธอก็หลอ หลัง่ อุทกวารีลงในมอื พราหมณ
ตัง้ พระทัยไวใหงามดงั ดวงแกว แลวกอ็ อกอทุ านวาจาอันแจมใสวา พราหมณเ อย ลกู ทั้งสองของเรานี้
ไซร เรารกั ดงั ดวงใจนยั นเ นตร เหตวุ า เรารกั พระโพธิญาณ ย่ิงกวาสองกมุ ารไดรอยเทาพนั ทวี ขึน้ อิทํ

ทานํ เดชะผลทานในคร้งั น้จี งสำเร็จ แดพ ระสรอ ยสรรเพชญพุทธรัตนอนาวรณญาณ (สง ) ในอนาคต
กาลเบื้องหนาโนน เถิดฯ

(๑๕) เดิน ภิกฺขเว ดูกรสงฆผทู รงศลี สมาธิปญญา เวสฺสนฺตโร ราชา อันวาพระมหาเวสสนั ดร

อดุลยด วงดิลก เม่อื พระองคทรงยอยกปยบุตรทานมิทนั ชา จึงหลอหลัง่ อุทกธาราใหตกลงเหนือมือทิชา
จารย อัศจรรยบนั ดาลบังเกิดมี ขึ้น อยํ มหาปฐวี อันวา ภาคพ้ืนพระธรณีอันหนาแนนไดส องแสนส่ีหมื่น

โยชน เสยี งอโุ ฆษคร้ืนครน่ั ดงั ไฟบรรลัยกลั ปจะผลาญโลกใหท ำลายวายวินาศ ฝงู สตั วจตั บุ าทกต็ ื่นเตน
เผน โผนโจนด้ิน ประหน่งึ วาปฐ พินจะพลิกคว่ำพลำ้ แพลงใหพลกิ หงาย อกนางพระธรณจี ะแยกแตก
กระจายอยูรอน ๆ สะทอนสะเทอื นเลื่อนล่นั อยูครืน ๆ ดจุ ปนสกั แสนนัดมากระหน่ำ ซ้ำยิงอยูเปรย้ี ง ๆ
เสยี งฉะฉาดฉาน ทั้งพญาคชสารชาตฉิ ัททนั ต ทะล่ึงถลนั รงวะแหว ๆ ประแปรแ ปรนแลน ทะลวงงวง

ควา งาเงย ประหน่ึงวาจะสอยเสยเอาดวงดาว เหี้ยมหาวกระหึม่ ตกมันอยฮู กั ฮึกดงั วาใครมายแุ ยงแกลง
ผัดพาน เดอื ดทะยานอยูฮกั ฮัก สะอึกเขาไลแ ทงเงาอยผู ลุงผลงั ไมไลพงั ผะผางโผงลม พินาศ ทง้ั พญา

พาลมฤคราชเสือโครง คำรามครึมกระหึม่ เสียงสำเนียงกอง รองปะเปบ ปบ ถบี ทะยานยอ งแยกเขย้ี ว
เคยี้ วฟนตวั ส่ันอยูรกิ ๆ ประหน่งึ วาจะถาโถมโจมจิกจบั เอาสัตวใ นไพรวัน มาคาบค้ันกนิ เสยี คำเดียว
เปนภักษา ท้งั พญากาสรตัวกลา กล็ ับเขาโขยดโลดลองเชงิ เรงิ ฤทธไิ กรไลข วดิ คว้วิ อยูฉาน ๆ ประหนง่ึ
วา จะควานควักตักแผนดินดอน สิเนรุปพฺพตราชา ทงั้ พระยาเขาพระสุเมรกุ เ็ อนออนอยทู บเทา แกว

เกาเนาวรตั นแสนสตั ตรัตนเรืองรองซรองสาธุการอยูอึงม่ี ท้ังพญาครฑุ ราชปกษกี ็โผผินบินขึ้นเวหน

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๖

เลนลมบนอยลู บิ ลวิ่ เมฆหมอกปลวิ อยูเกลือ่ นกลาด บนอากาศกว็ กิ ลเปน หมอกกลุม อัมพรชอมุ อบั
อลเวง เสียงคระโครมเครงครื้นคร่นั ฝนสวรรคก็เฟอ งฟุง เปนฟองฝอย เมขลาเหาะลอยลอแกว อยแู วว
วับ รามสูรขยบั ขยิกขย้ี แสงสายมณีแวบวาบวาวสวาง อสูรก็ขวา งขวานประหารอยูเปรย้ี ง ๆ เสียงสนัน่
ลัน่ โลกวิจลจลาจล นาคราชในเบอ้ื งบนก็เบือนบิดนฤมติ กาย ชเู ศยี รถวายสกั การบูชา เทพดานิกรนบั

โกฏิ ตา งนอ มเศียรศิโรตมอยูไสว ยอพระกรไหวอ ยูแออัด วา เจา พระคุณของสตั วผูยากเอย อนั ทานน้ี
ยากที่บคุ คลผูใดเลยจะกระทำได เวนไวแ ตห นอพระชินศรี อันทรงสรา งพระบารมมี ามากแลว ขอให

พระทลู กระหมอมแกว จงสำเร็จ แดพ ระวิสุทธสิ รอ ยสรรเพชญพทุ ธอัครอนาวรณญาณ (สง ) ในอนาคต
กาลโนน เถดิ ฯ

(๑๖) เดิน ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผูทรงศีลสมาธปิ ญญา โส พฺราหฺมโณ อันวาเฒา ชราทิชาชาติ เมอื่
ไดร บั พระราชทานสองกุมารแลว เฒา ใจแกลวกฉ็ ดุ ลากกระชากสองกุมารมา เอกโต พนธฺ ิตวฺ า ผูกพนั

พระพาหาพีน่ อ งสองกระสันเขาใหม่นั กบั มือ ปลายเชือกขา งหนึ่งนั้นถอื ตามตีตอนสองบังอรตอหนา
สมเดจ็ พระบดิ าไมป รานี ฝายพระชาลจี ึงกราบบงั คมทลู ข้ึน วา ขาแตนเรนทรสูรสมเด็จพระบิดาเจาขา

เอย กระไรเลยไมป รานี วา พระแมม ัทรนี ี้เปนเพือ่ นยาก เม่ือเชาพระแมเ จาจะจากไปสปู า ก็พาลูกทงั้
สองรามาฝากฝง ทรงพระกรรแสงส่ังแสนเทวษ ควรแลพระปต ุเรศมานิ่งได ใหเฒาจัญไรตาแกมาตี
ดาไปตอหนาพระท่นี ัง่ ฝไมกระไรดงั อยคู วบั เควย้ี ว เสียวแสบแทบจะบรรลยั เจา ประคุณของลกู เอย
ลกู น้ยี กมือขึ้นไหวต าแกกย็ ่ิงโกรธ ลกู รองขอโทษตาแกกย็ ิ่งตี แตกทุกทที ุกทีทุกฝไม เลือดน้ไี หลลงหยด

ยอย พระบดิ าเจา เอย โปรดทอดพระเนตรหลงั ลกู นอย ๆ นีบ้ าง ถูกท่ขี ัดที่ขวางตาแกชางไมคิดเลย เจา
ประคณุ ของลูกเอย สุดที่ลูกนี้จะกลน้ั จะทนพน กำลังแลว แตค อย ๆ พระชนนีจะวีแ่ ววมาก็หามไิ ด พระ
บิดาเจา เอย ชว ยโปรดหามพราหมณไ วใ หสงบอยูทาพระมารดา ทง้ั เวลานี้เลากบ็ า ย ดีรายพระแมจะ

มาทัน เออนี่ก็ยังวันอยูอ ักโข ยาว อมฺมาป เอติ โน โอเ วลาปา นฉะน้ีพระแมม ทั รจี ะมิกลับมาแลว แล
ถงึ กลางทาง แมนพระปต รุ งคทรงแยม พระโอษฐโ ปรดประภาษบางก็จะยงั ชั่ว ตาแกจะไดเ กรงกลวั พระ

ราชอาญา ถงึ จะตีจะดาก็จะอัชฌาสัย น่ตี าแกมาทำเลนตามอำเภอใจของตาแกเอง พราหมณจะกลวั
จะเกรงใครเลา ดว ยพระทลู เกลา มานง่ิ เฉย กณั หาพระนอ งเอย จะเอาพระคุณของใครมาปกเกลา จะ
พึ่งพระบดิ าเลาก็หลากแลว เจา พระคุณทูลกระหมอมแกวของลกู เอย มิโปรดขาชาลีแลวก็ทำเนา จง
โปรดเกลาแตเ จากัณหา พระนอ งของขา ยงั เยาวนัก ทรามรักพระมารดามไิ ดท รงพระกรุณาทำนิ่งขึง

ดุจแผนกระดานอนั ตรงึ กระหนำ่ แนนมิไดหวาดไหว ทลู พลางทางพิไรร่ำวา กัณหาพระนองเอย ท่ไี หน
เลยจะไดกลบั มาเห็นหนา สมเด็จพระบดิ าและมาตุเรศ (สง ) จะตองทุกขเทวษมอดมวยดวยอาญา ของ

ธชชี รานี้ แลวแลฯ
(๑๗) เดิน เมื่อพระชาลีศรดี รุณราชโอรส ทรงพระกำสรดทูลพระบิตุราช ทาวเธอตงั้ สมาธิ

มธั ยสั ถม ไิ ดตรัสจำนรรจา สงสารพระชาลเี หลียวมาดูพระนองแกว กณั หา แลว กท็ รงพระโศกาพิไรรำ่
วา ขนึ้ กณเฺ ห ดกู รเจาแกวกณั หาเอย หญงิ ชายผูใ ดเลยเกิดมาในหวงมหรรณพภพสงสาร ยงั มถิ ึงซงึ่

พระนพิ พานตราบใด ก็ยอ มตองทุกขโพยภยั ประหารปานประหนงึ่ วาตัวเรานะเจาพี่ ตถา ทกุ ฺขํ ทุกข

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๗

ครงั้ น้ีก็มิสทู ุกขเทาทุกขถึงพระแมเ จา จะกลบั มาแตปา เมอื่ มิไดเ ห็นหนาเราพีน่ อ งแลว ก็จะทรงกรรแสง
ไห ดว ยวาลูกเพอ่ื นไรม าจากอก จะทรงพระวิตกมิวายเลย พระคุณเจาเอย พระคุณเคยไดชมเชย
แกว กณั หาชาลที ุกเวลา กปณา จะเปน กำพราพลัดพระลกู แลว นะพระแมเจา โส นนู กปโณ ตาโต
ทง้ั สมเดจ็ พระปตุนรนิ ทรปน เกลาของเรา อปสสฺ นโฺ ต เมือ่ มิไดเหน็ เจาแกวกัณหาในอาศรม ทา วเธอก็

จะทรงพระปรารมภละหอยหา อเิ ม โน หตฺถกิ า อสฺสา โอคิดขนึ้ มาก็นาเสียดาย แตร ูปสตั วท ัง้ หลาย
คือ กระตายโตโคถึกเถื่อน ใสล อ ลากเล่ือนเขยือ้ นยนั พระปตุรงคบ รรจงปนใหเ ราเลน โอท ีนีจ้ ะนาน

เห็น เมื่อใดจะไดกลบั มาเลนของเราอีกเลา กณั หาเอย เราพี่นอ งน้ีต้งั แตวาจะโศกเศราไปเปน ขา พฤฒา
จารย (สง) ในมรรคากันดาร น้ันแลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห :-
ตโต เวสสฺ นตฺ โร ราชา ฯเปฯ ชาลี กณหฺ าชินา จุโภติ.

(๑๘) เดนิ โส โพธสิ ตฺโต ปางนั้นสมเด็จพระบรมโพธิสตั วตรสั ไดท รงฟงพระลูกนอย ทรงพระ
กรรแสงทูลละหอยวันน้นั กล้ันพระโศกมิได ละอายพระทยั แกเทพยดา ปณณฺ สาลํ ปวิสติ ฺวา เสด็จเขา

สูภ ายในพระบรรณศาลา ซบพระพักตราทรงพระกรรแสงสะอ้นื ไห ขนึ้ วาโอเจาเพอื่ นเขญ็ ใจของพอ
เอย เจาเคยกระทำกรรมไวเปนไฉน จงึ มาตกเข็ญใจไรยากอนาถา ใหพราหมณช รารา งรา ยกาจ ตาแก
มาทำสหี นาทโพยโบยตี โอเ วลาปานฉะนีก้ ส็ ายัณห คนทัง้ หลายเขาเรยี กกันกนิ อาหาร บา งกเ็ ลาโลม
ลกู หลานใหอ าบนำ้ แลว หลบั นอน แตส องบังอรของพอนใี้ ครจะปรานีใหน มน้ำ กจ็ ะตรากตรำลำบากใจ

ท่ไี หนจะเดินไดดวยพระบาทเปลา ทัง้ ไอแดดจะแผดเผาใหพ ุพอง จะชอกชำ้ คลำ้ เปน หนองลงลามไหล
สองสรุ ยิ วงศต้งั แตวา จะทรงกรรแสงไห สดุ อาลยั ของพอแลวท่ีจะติดตาม จะสา ยหนาไปหาพราหมณ
เมือ่ ยามเย็น เฒาจัญไรไหนเลยจะเห็นแกส องเจา มแี ตจ ะรุกเราคำรามตี เดนิ ธชเี อย กระไรเลยไมเกรง

ขามเราบางเมอ่ื ยามจน จะคิดดบู า งเปนไรวาลกู ท้ังสองคนคชู ีวาตม ยังตดั ใจใหขาดมิใหเสียประโยชน
แตกอ นโสดถึงขา สนิ ไถไ ดสี่ตอ ผูอืน่ รกู ็ยงั ยอทอกลวั เกรง ใครไมข มเหงเหมอื นพราหมณน ้ี วารชิ สเฺ สว

เม สโต เหมือนหนึง่ พรานเบด็ มาตปี ลาทหี่ นา ไซ บรรดาปลาจะเขา ไปใหแตกฉาน ตัวเราผูทำทาน
เหมอื นตัวปลา พระโพธญิ าณในภายหนานนั้ คือไซ ปรารถนาจะเขา ไปจึงยกพระลูกใหเปน ทานบารมี
พระลูกรักท้ังสองศรดี งั กระแสสินธุ พราหมณประมาทหมิ่นมาดา ตี เสมือนกระทุมวารใี หปลาตนื่ นำ้
พระทยั ทาวเธอฟน จากอุเบกษา บงั เกดิ อวิชชามาหอหุม พระปญญานั้นกลดั กลมุ ไปดวยโมโหใหลมุ

หลง โทโสเขาซำ้ สง ใหบ ังเกดิ วิหงิ สาขึน้ ทันที วาอุเหม อเุ หม พราหมณผนู ีอ้ าจองทะนงหนอ มาตลี กู ตอ
หนาพอไมเ กรงใจ ธชเี อย กูมาอยูป า เปลา เมื่อไร ทงั้ พระขรรคศ ลิ ปไชยก็ถอื มา ธนจุ าป คเหตวฺ า กท็ รง

ควา พระแสงธนศู รกระสนั ม่ันกบั มอื ฆาพราหมณผ นู เี้ สยี เถิดหรอื เธอฮึดฮ่ืออยูแตใ นพระทัย ภายหลัง
จงึ ต้งั จิตพจิ ารณาในพระอรยิ ประเพณีหนอพุทธางกูร ก็รวู า อาตมะน่เี พ่ิมพูนมหาปุตตบรจิ าคเจยี วสิ
หวา เมอ่ื พระปญญาบงั เกิดมี พระบรมราชษีเธอจึงตรัสสอนพระองคเองวา โภ เวสฺสนฺตร ดูกรพระ
มหาเวสสันดร อยาอาวรณโ วเ วท ำเนาเขา ขา กับเจาเขาจะตีกนั ไมตอ งการ ใหลูกเปนทานแลว ยงั มา

สอดแคลวเม่ือภายหลัง ทาวเธอกต็ ง้ั สมาธิระงบั ดบั ความวิโยค กลั้นพระโศกสงบแลว พระพักตรก ผ็ อง

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๘

แผว แจม ใสดุจทองอุไรท้งั แทง อนั บุคคลแกลง หลอ แลวมาวางไวในอาศรม ต้งั แตจ ะเชยชมพระปยปุตต
ทานบารมี (สง ) แหงหนอพระชินศรี นนั้ แลฯ

(๑๙) เดนิ เม่ือชูชกพฤฒาจารยพ าสองกุมารไปวันน้ัน เฒาอาธรรมลมแลว ลุกขนึ้ ได ตาแกฉวย
เรียวไมไลต ตี อนสองบังอรมาตอ หนาพระท่นี ่ังสมเด็จพระบิดาไมชาที ขึน้ ควรจะสงสารเอย ดวยพระชา

ลศี รดี รุณเยาวลักษณ ผนั พระพักตรมาทลู ลาพระปตุเรศอยูแจว ๆ แลว กท็ รงพระกรรแสงละหอย ทรง
ปรกึ ษาพระนองนอยกนษิ ฐาวา กณฺเห ดกู รแกวกัณหาเอย พี่ไดยินเนื้อความทานเลา สบื กนั มา วา

กำพราสองประการสืบสนั ดานโดยประเพณี นรา เอกจจฺ ิยา กุมารกมุ ารใี ดไรน ริ าศปราศจากพอยงั แต
แมผ เู ดียว ก็พอแลพอเหลียวชอื่ วาอยูพรอ มท้งั บิดาและมารดา ทารกา ทารกผูใดไรนิราศปราศจากแม
ยงั แตพอผูเดียว กเ็ ปลาเปลีย่ วไดช่ือวา สูญสิ้นท้งั บิดาแลมารดา ถงึ จะประโลมเล้ยี งรกั ษาเลากไ็ มถงึ ใจ
ถึงจะไดทุกขใ ดสักรอ ยสิ่ง อันบิดาแลวก็น่งิ ไดไมนำพา อันคุณของพระมารดาทา นพรรณนาไววาเปนท่ี

ยิง่ สจฺจํ คำท่ีวามาน้นั ก็จรงิ สมอยแู ลว นะพระนองแกวกัณหา เหมือนหนึง่ เราทงั้ สองราในคร้งั นี้
พระชนนีไมอยู อายพราหมณมนั จงึ ขมขเู คย่ี วเข็ญกระทำโทษ นตฺถตฺโถ ชีวิเตน โน โอจะประโยชนอ ัน

ใดกบั ดว ยชีวิตเราเทา นี้น่นี า พระนองเอย กัณหาเจา พี่ผูเพอื่ นไร จะอยูไปไยใหทนทุกขท รมาน เมอื่ มา
ไดความรำคาญเคืองแคน พราหมณต าแกตีใหแ ลนแสนลำบากยากแตนอย ๆ นมนดิ น้ำหนอ ยหนงึ่ ก็
มไิ ดเสวย กัณหาพระนองเอย มาเถดิ นะเจา มาเราจะสวมสอดกอดคอกนั เขาใหม่นั กล้ันใจตาย (สง) เสีย
ใหพ น เฒา แสนรายน้ี เถิดฯ

(๒๐) เดิน เมือ่ ชชู กพฤฒาจารยพ าสองกมุ ารมาเต็มพกั ถึงทางตะกุกตะกกั กอนศิลา เฒา ชรา
เดินทะลุดทะลาดเหยียบพลาดลม ผลงุ เครอื เถาสะดงุ หลุดออกจากขอ พระกร สองบังอรกว็ ิ่งมาสสู ำนัก
พระบิดา เฒาชราฉวยไดเ รยี วไมไลขบฟน ฉุดลากกระชากรันดว ยโทสะ อากฑฒฺ นโฺ ต เสมอื นหนึ่งจะ

เชอื ดเน้อื หนงั กนิ เสียท้งั เปนเห็นเวทนา เขา ฉุดครา พาลากสำรากขู วาดดู เู ด็กนอย ๆ ท้ังคูน้รี แู ตว าจะ
หนี ครน้ั พราหมณต สี ิวา พราหมณร า ย เอ็งสิมารายไปกอนพราหมณนัน้ ไมว า ตาแกกเ็ หลียวมาตพี ระชา

ลีเขาต้ำผาง แลว กเ็ หลยี วมาตีนางกัณหาใหรอ งอยกู รดี กรีด หวีดหวาดดูเวทนา ข้นึ ควรจะสงสารเอย
ดวยแกว กณั หา พระชลนาไหลลงผล็อย ๆ ชะมอ ยแลดไู มที่พราหมณต ี แลวกต็ ้งั แตจะทรงกรรแสงโศกี
วอนวา ใหพ ระบดิ าชวย วาชวี ติ ลกู น้ีจะมว ยเสยี จริงแลว เปนไฉนพระทูลกระหมอมแกวจึงนิ่งเฉยเสยี ได
ในครง้ั น้ี โอน า เวทนาดวยนางกณั หากุมารี เธอทรงพระโศกีกรรแสงไหน ำ้ พระชลนัยนเธอไหลลงหลัง่ ๆ

พลางกร็ องทลู ส่งั อยูแจว ๆ วา เจาประคณุ ทูลกระหมอมแกว ของลกู เอย ตัดลูกเสียแลวจึงนิ่งเฉยเสีย
ได ปลอยใหพราหมณจญั ไรแกตีดา ครา ไปตอหนา พระท่ีนง่ั ฆเร ชาตํ ดังวาขา ครอกเกดิ ในเรือนเบ้ีย

โบยตีประดาเสยี สดุ กำลัง น จายํ พรฺ าหมฺ โณ มิใชพราหมณแลว นะพระพอเจา ตาเฒานแ้ี กรายกาจ
ยกฺโข ชะรอยวา ผปี ศ าจมันแกลงแปลงมาขอทาน ตปี ระจานใหเ จ็บใจจะขาด ขูตอนตวาดกระทำเข็ญ
จะฉีกเน้ือลกู กนิ เสียท้ังเปนน้นั มิได จึงแกลง ตดี ว ยฝไมไปใหลับพระเนตรพระบิตเุ รศเจาแลว ก็จะหักคอ
ลกู แกวลงกลางดิน จะฉีกเชือดสบู เลือดกนิ เปนภักษา พระพทุ ธเจา ขาไมโ ปรดแลวลูกแกว จะขอลา

พระบิดาอยา ไดน อยพระทยั เลย เจา ประคณุ ของลกู เอย อยา วาลูกน้ลี ว งมาดถู ูก ท่จี ะไดกลบั มาเปน พอ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๙

ลกู กนั สบื ไปน้ันอยาสงกา ดว ยวา เลอื ดแลเนอ้ื จะเปน ภักษาของตาพราหมณ ลูกนี้กราบทูลความสัก
เทาใด ๆ ไมเ ชอื่ เลย กรรมเอย กรรม ชะรอยวา กรรมกัณหานอยนไี้ ดเ คยกระทำไวแตช าติปางหลงั จงึ ให
เผอญิ พระพอเจา ชิงชังไมดูหนา มาเมินเฉย โอกรรมเอย เหน็ จะส้นิ วาสนาของแกวกัณหานี้จริง ๆ ลกู
หญิงขอถวายบงั คมลา (สง) เปนไปตามเวราน้ัน แลวแลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห :- ตโต โส รชฺชุมาทาย ฯเปฯ กุมารา มาตุคทิ ธฺ ิโนต.ิ
(๒๑) เดนิ โส โพธสิ ตฺโต สวนสมเดจ็ พระบรมโพธิสตั ว ไดท รงฟงพระสุรเสยี งแกวกณั หา เสยี ว

พระสกลกายาเย็นระยอ เศรา สลดระทดทอ พระหฤทัยเธอถอยหลงั พระนาสกิ อึดอดั คง่ั อสั สาสะ
ปส สาสะ นำ้ พระเนตรเธอไหลหยาดหยดเปนสายเลือด ไมเวนวายหายเหอื ดซง่ึ โศกา จึงเอาพระปญญา
วินิจฉยั เขาขมโศก วา บตุ รวโิ ยคคร้ังนบี้ ังเกิดมเี พราะความรกั จำจะเอาพระอเุ บกขาเขามาประหารหกั
ใหเส่ือมหาย ทา วเธอกลบั สุขเกษมเปรมสบาย (สง) พระพักตรก็ใสสดดงั พระจันทรท รงกลด นนั้ แลฯ

(๒๒) เดนิ คริ ิทฺวารํ อสมฺปตฺตา เมอ่ื พราหมณช ชู กชราพาสองดรณุ ลำเพาพงศ เกือบจะออก
ประตูดงพระหิมเวศ ขึ้น ควรจะสงสารเอย ดวยนางกัณหากุมาเรศเธอทรงพระกรรแสง จนสดุ สน้ิ กำลงั

แรงระทวยออน เจาสะอึกสะอ้ืนออนวอนพระพีย่ า วา ขาแตพระเชษฐาชาลขี องนองเอย นอ งนหี้ ิวออน
ดว ยอดนม วงิ เวยี นเจียนจะลมเสียจริงแลว พระชาลีจงึ ปลอบแกว กัณหา วา กัณหาเอย อตุ สาหเ ดินเถิด
นะแม อยาระยอ ทอ แททางนี้ยังไกล ใครจะชวยเราไดไมมเี ลย เจา เพอื่ นยากของพ่เี อย มาตรวา พระ
นองเจาจะวอดวาย ตัวพีก่ จ็ ะขอตายไปตามเจา จะอยไู ปไยเลาใหท นทกุ ขทรมาน ควรจะสงสารดว ย

สองกมุ ารพร่ำปรึกษากัน วา เราจะอภิวันทไ หวแกเทเวศร ส่ังใหช วยบอกเหตทุ ลู ถึงพระมารดา วา พลาง
ทางก็แอบพระอังสาซบพระเศียร ถวายตา งประทปี ธูปเทยี นประทมุ ชาติ พระพี่นองก็รองประกาศดว ย
วาจา ขึน้ สูง วา โภนโฺ ต เทวสงฆฺ าโย ขา แตเทพยดาเจา ทั้งหลายเอย อันศักดส์ิ ิทธ์ิ สถติ ในเครอื หญา

ลดาวัลย อันทรงทพิ ยกรรณแลทพิ ยเนตร ไดโ ปรดเกศเกลากระหมอมฉันดว ยชว ยบอกพระมารดา วา
ยังมีพราหมณชราบรุ ุษโทษ พาลูกท้ังสองโสดมาทางนี้ ช่อื วา กณั หาชาลไี ดส่ังความ ใหพระมารดาเรง

ตดิ ตามมาใหจงได โดยมรรคาไลยไพรระหง ตรงตลอดทอดเดยี วกระทั่งถึงประตปู า แตพอลูกไดเหน็
พระพกั ตราฝา พระบาท อโห วตเร ชฏนิ ี โอพระชนนศี รศี ภุ มาตุของลกู เอย เวลาปานฉะนแ้ี ลว มิ
ตามมา เออก็เกอื บจะพน ประตูปาไปเสียยงั แลว ที่ไหนเลยจะไดเหน็ หนาพระลูกแกว ท้งั สองรา
มาตุคิทฺธิโน โอส งสารเอยดว ยสองดรณุ ทรามสวาท เม่อื นริ าศรางหา งพระมารดา พราหมณช ราตาแก

ตีพระพ่นี อ ง เทพเจา ก็รองหวีดหวาดไมเ วน องค ครนั้ พราหมณต าแกตพี ระพล่ี งเจาก็รองอยกู รด๊ี ๆ เทพ
เจากร็ องหวีดข้นึ พรอมกัน เสยี งสนั่นทกุ อกสัตว (สง ) วายุพานพดั มาเฉอ่ื ยฉวิ ใบพฤกษาปลวิ รว งระหรบุ

เยน็ ทกุ เสนหญา พอโพลเ พลเวลาพลบคำ่ ยำ่ สนธเยศ พราหมณก ็พาสองดรณุ เยาวเรศลบั ลว งประตูปา
อติ ิ เมาะ อิมินา ปกาเรน โดยประการดังแสดงมาฉะนี้ แลฯ

กมุ ารปพฺพํ นิฐ ติ .ํ
กุมาร ประดบั ดว ยพระคาถา ๑๐๑ พระคาถา เอวํ ก็มดี วยประการฉะน้ีฯ

พณิ พาทยท ำเพลงโอดเชิดฉงิ่

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๐๐

กัณฑกมุ าร ตอน “ชูชกพาสองราชกุมารเดินทาง”

ภาพจิตรกรรมฝาผนงั พระอโุ บสถ วดั สุวรรณาราม ราชวรวหิ าร

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๐๑

ณฑมทั รี ตอน “สองเสือสามสตั วน อนขวางพระมทั ร”ี

ภาพจิตรกรรมฝาผนังพระอโุ บสถ วดั สวุ รรณาราม ราชวรวิหาร

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๐๒

มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดสวุ รรณาราม
กัณฑท ี่ ๙ มทั รี : พระนางมัทรีทรงอนโุ มทนาปยบตุ รทาน

เน้ือความยอประจำกณั ฑ
กณั ฑท ี่ ๙ กัณฑม ทั รี ประกอบไปดว ย ๙๐ พระคาถา เปน กณั ฑที่พระนางมทั รที รงไดตัด

ความหว งหาอาลยั ในสายเลือด อนโุ มทนาปย บุตรทานทพ่ี ระเวสสนั ดรทรงประทานใหแ กช ูชก ความ
ยอ วา พระนางมัทรเี ดินเขาไปหาผลไมในปาลึกจนคลอ ยเย็นจงึ เดินทางกลบั อาศรม แตมีเทวดาแปลง
กายเปน สองเสอื สามสตั วค อื เสือเหลอื ง เสือโครง และพญาราชสหี  นอนขวางทางจนคำ่ เม่ือกลบั ถงึ
อาศรมไมพบพระโอรสพระธิดา จึงเขาไปเฝาพระเวสสนั ดรเพ่ือทรงถาม พระเวสสันดรเห็นพระนางยัง
เศรา โศกอยูห ากบอกไปอาจเพ่ิมความเศรา โศกยิ่งข้นึ จงึ แกลง กลา วหาพระนางวานอกใจ จึงกลับมาค่ำ
พระนางจึงไดตัดพอพระเวสสันดรแลวออกเที่ยวหาพระโอรสและพระธดิ า ส้นิ ระยะทาง ๑๕ โยชน
เม่อื ไมพบจึงไดก ลับมาและสนิ้ สติสลบลงตอเบื้องพระพักตรพ ระเวสสันดร พระองคทรงตกพระทยั
สำคัญวาพระนางมัทรตี าย จึงทรงเขา อุมพระนางมัทรีและทรงกันแสง ทรงครำ่ ครวญถงึ ความดขี อง
พระนางมัทรี แตเมื่อพิจารณาดูแลว เหน็ วาพระนางยังไมตาย จงึ เขา ไปถือเอาพระเตา คนทนี ้ำในพระ
อาศรม ทรงวกั วารีประพรมพระพักตรแ ละพระอุระของพระนาง ทำใหพระนางทรงฟน สติคนื มา เมอ่ื
นางมัทรีฟน จึงถวายบังคมทูลถามถึงพระโอรสทัง้ สอง พระเวสสนั ดรจงึ บอกความจรงิ วา ไดประทาน
โอรสแกชชู กแลว หากชวี ิตไมส ิ้นคงจะไดพ บ พระนางจงึ ไดทรงอนุโมทนาปยบตุ รทาน มีจิตใจผองแผว
เบิกบาน เหลา เทพยดาก็รว มอนโุ มทนาในปย บตุ รทานน้ีดว ย

กัณฑมัทรี มีทง้ั หมด ๑๓ แหล คือ
๑. แหลทา วสกั กเทวราชทรงชว ยการบำเพ็ญปยบตุ รทาน
๒. แหลเทวดาจำแลงกาย
๓. แหลพระมทั รขี อทาง
๔. แหลพระมทั รีกลับถึงอาศรม
๕. แหลพระมทั รีทูลถามพระเวสสนั ดร
๖. แหลพระเวสสนั ดรกลา วหาพระมัทรี
๗. แหลพระมทั รตี ัดพอ พระเวสสันดร
๘. แหลพ ระมัทรีคร่ำครวญถึงพระโอรส
๙. แหลพระมัทรีสลบ
๑๐. แหลพระเวสสันดรกำสรดถึงพระมัทรี
๑๑. แหลพ ระมทั รที รงฟน สติ
๑๒. แหลพระมทั รีอนุโมทนาปย บุตรทาน

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๐๓

๑๓. แหลเทพยดาอนโุ มทนาปยบุตรทาน (แหลส งทา ยกัณฑ)

ทำนองประจำกณั ฑ คอื ไตไมล ำเดียว,หรือ ทำนองเหมือนเล่ือนสิ่งของ(คลิวตั ร), ทำนองทยอยโอด
เศรา โศก คร่ำครวญนาสงสาร (แบบผูหญิง)
อานิสงสป ระจำกณั ฑ

ผู ใดบชู ากณั ฑมทั รี เมื่อละจากโลกนไี้ ปแลวเมื่อเกิดในโลกหนา จะเปน ผมู ัง่ ค่งั สมบรู ณดว ย
ทรพั ยสมบัติ เปนผูมีอายุยนื ยาว ทงั้ ประกอบดวยรปู โฉมงดงามกวา คนทงั้ หลายจะไปในที่แหงใดก็จะมี
แตค วามสุข ความเจริญทุกหนแหง จะไมพลดั พลาดจากสิ่งอันเปนทีร่ กั ปรารถนาสงิ่ ใดยอ มไดส ่งิ นนั้
ทุกประการ

ขอ คดิ ประจำกัณฑ
๑. ความรกั ของแมทมี่ ีตอลูก
๒. ความรกั ของสามที ม่ี ีตอ ภรรยา
๓. การเสยี สละท่ยี งิ่ ใหญท่ีใครๆก็บริจาคไมไ ด
๔. การแกส ถานการณด ว ยกุศโลบาย

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๐๔

มทั รีกัณฑ ๙๐ พระคาถา
สำนวน เจาพระยาพระคลงั (หน)

กรงุ เทพมหานคร

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสสฺ . (วา ๓ หน)
ยํ ปน รญฺ า มหาปฐวึ อุนฺนาเทตฺวา พรฺ าหฺมณสฺส ปยปุตเฺ ตสุ ทนิ ฺเนสุ ยาว พฺรหมฺ โลกา
เอกโกลาหลํ ชาตํ เตนาปภิชชฺ ิตหทยา วิย หมิ วนฺตวาสโิ น เทวตาโย เตสํ พฺราหฺมเณน
นิยยฺ มานานํ ตํ วิลาป สุตฺวา มนฺตยสึ ุ. สเจ มทฺที สกาลสฺเสว อสสฺ มํ อาคมิสฺสติ. สา ตตถฺ ปุตฺเต
อทิสฺวา เวสฺสนฺตรํ ปุจฉฺ ิตวฺ า พรฺ าหมฺ ณสฺส ทนิ นฺ ภาวํ สตุ วฺ า พลวสิเนเหน ปทานุปทํ ธาวิตฺวา (สง)
มหนตฺ ํ ทกุ ฺขํ อนภุ เวยยฺ าติ.
(๑) เดนิ ยํ โกลาหลํ อันวาโกลาหลอนั ใด อนั เปนวสิ ัยแสนกัมปนาท รญฺ า เมาะ
เวสสฺ นตฺ เรน อันพระมหาบรุ ุษราชชาตอิ าชาไนยเช้ือชนิ วงศ ทรงบำเพ็ญเพิ่มโพธิสมภาร ดวยเดชะ
อำนาจทานของพระบรมโพธิสตั ว เปนปจ ฉมิ ปรมัตถบารมอี ันหมายม่นั ตํ โกลาหลํ ก็บังเกิด
มหศั จรรยใ นไตรภพจบจนพรหมเมศร ทนิ ฺเนสุ ปางเมอื่ ทา วเธอยกสองดรณุ เยาวเรศผยู อดรัก ราวกับ
วาจะแขวะควักซงึ่ ดวงเนตรทั้งสองขางวางไวใ นมือพราหมณ เฒาก็พาสองพะงางามไปในทางกนั ดาร
ควรจะสงสารแสนอนาถา ดวยพระลกู เจาเปนกำพราพรากพระชนนีแตนอย ๆ ยังมวิ ายนม พราหมณ
ขูขมเขน เข้ียวคำรามตีตอนใหดว นเดิน ตามปา รกระหกระเหนิ หอบหิวและไหโหย มแี ตเสียงเธอโอด
โอยสะอ้นื รองรำพันส่งั ทกุ เสน หญา หวน่ั ๆ วงั เวงวิเวกปา พระหิมพานต เตสํ ลาลปตํ สตุ ฺวา ฝายฝงู
เทพยดาทุกพมิ านไมไ ศลเกร่นิ เนินแนวพนาวาส ไดส ดับคำประกาศสองกุมาร ทรงสงั่ สาสน จนสดุ เสียง
ดงั ทิพยพิมานจะเอนเอียงออนลงชอ ยชด เทพยดาเจาเศรา สลดพลิ าปเหลยี วมาดูมไิ ด ภิชชฺ ติ หทยา วยิ
ปม ประหน่ึงวา ดวงหทยั จะปะททุ ะลุลน่ั ละเอยี ดออกทุกอกองค ดว ยทรงพระอาลยั น้นั ใหญห ลวง กพ็ า
กนั ขอ นทรวงทรงกรรแสงโศกอยูซบเซา จึงปรารภวา ชาวเราเอย จะคิดไฉนดี ถาแมน สมเดจ็ พระมทั รี
เธอกลับเขามาแตกาลยงั วันมิทนั เย็น อทสิ วฺ า เมอื่ นางเธอมิไดเ ห็นพระเจาลูกกจ็ ะทูลถาม ครนั้ แจงวา
พราหมณมันพาไป นางก็จะอาลยั โลดแลน ไปตามตดิ ไมค ิดตาย มหนฺตํ ทกุ ฺขํ คิดไปแลวใจหายเห็นนา
น้ำตาตก โออกมัทรีเอย จะเสวยพระทุกขแทบชีวิตจะปลิดปลง (สง) ดวยพระลูกรักท้ังสององคน้ี
แลวแลฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห :-

เตสํ ลาลปตํ สุตฺวา ฯเปฯ มคฺคํ เม เทถ ยาจติ าติ.
(๒) เดนิ ภิกฺขเว ดูกรสงฆผูทรงศลี สังวรญาณ เทวสงฆฺ าโย ฝา ยฝูงเทพยดาทกุ สถานพิมานไม
ในไพรพนม มอี ารมณอ นั รอ นเรา สวนเทพยดาเจา จอมสากลจึงมีเทวยุบลบงั คบั แกเ ทพยดาอนั ดบั ทั้ง
สามองค อันทรงมหิทธฤิ ทธิศกั ดาวา ทา นจงพากนั นฤมิตบดิ เบือนกายกลายอนิ ทรยี  จงเปนพญา
ราชสหี สองเสอื สามสัตว สกัดหนานางพระยามัทรีไว ตอทพิ ากรคลาไคลคลอ ยเย็น เห็นพระจนั ทร

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๐๕

ขน้ึ มาอยูรางๆ ทา นจงึ ลุกหลกี หนทางใหแกน างงาม ตโย เทวปตุ ฺตา สว นเทพยดาเจาทั้งสามก็อำลา
ลีลาศ ผาดแผลงจำแลงเปนพญาไกรสรราชผาดแผดเสียงสนัน่ ดงั สายอัสนลี ัน่ ตลอดปา องคห นึ่งเปน
พยคั ฆพญาเสือโครง คำรนรอง อีกองคหน่งึ เปนเสือเหลืองเนื่องคะนองยางหยดั สะบัดบาท ขน้ึ ตา งองค
กระทำสีหนาทนา แสยงขน (สง ) พากนั จรดลไปนอนคอยท่ีชองแคบขวางมรรคา ทพ่ี ระนางเธอจะเสด็จสู

พระบรรณศาลา น้ันแลฯ
(๓) ขึน้ สา มทฺที ปางน้นั สวนสมเดจ็ พระมัทรศี รีสุนทรเทพกัญญา จำเดมิ แตพระนางลลี า

ลวงลบั พระอาวาส พระทยั เธอหวัน่ หวาดพะวงหลงั ตั้งแตจะเปน ทุกขถ ึงพระเจา ลกู มิลืมเลย นางเดนิ
พลางทางเสวยพระโศกพลาง พระนัยนเ นตรท้งั สองขา งไมข าดสายพระอัสสชุ ล พลางพิศดผู ลาผลใน
กลางไพร ท่ีนางเคยอาศัยทรงสอยอยูเปนนิตยผดิ สังเกต เหตไุ ฉนไมท มี่ ผี ลเปนพุมพวง กก็ ลายกลบั เปน
ดอกดวงเดยี รดาษอนาถเนตร แถวโนน น่นั แกว เกดพิกลุ แกมกับกาหลง ถัดไปกส็ ายหยดุ ประยงคแล

ยมโดย ยามพระพายพัดเคยรวงโรยรายดอกลงมูนมอง แมยงั ไดเ กบ็ มารอยกรองไปฝากลกู เม่ือวนั วาน
ก็เพยี้ นผิดพิสดารเปนพวงผล สพฺเพ มยุ หฺ นฺติเม ทิสา ท้ังแปดทิศก็มดื มนมวั ทว่ั ทกุ หนแหง ทง้ั ขอบฟา

กด็ าดแดงเปน สายเลือด ไมเ วนวายหายเหอื ดเปนลางรายไปรอบขา ง ทกฺขิณกขฺ ิ นยั นต าขวากพ็ รางๆ
อยูพ รายพรอย ดจู ิตใจของแมนยี้ งั นอยอยนู ิดเดยี ว ท้ังอนิ ทรียก เ็ สียว ๆ สั่นระรวั ริก สาแหรกคาน
บันดาลพลกิ พลัดลงจากบา ทัง้ ขอนอ ยในหตั ถาทเี่ คยถือ ก็หลุดหลน ลงจากมือไมเ คยเปนเห็นอนาถ
เอะประหลาดหลากแลวมเิ คยเลย โออ กเอย ชางอศั จรรยจ ริง ยงิ่ คดิ กย็ ิ่งกร่ิง ๆ ตรอมพระทยั เปน ทกุ ข

ถงึ พระลกู รกั ท้งั สององค เดินพลางนางก็รบี ทรงเก็บผลาผลแตต ามได ใสก ระเชาสาวพระบาทบทจรดมุ
เดินมาโดยดว น พอประจวบจวนพญาพาลมฤคราช สะดงุ พระทัยไหวหวาดวะหวีดว่งิ วนแวะเขาขาง
ทาง พระทรวงนางสั่นระรวั รกิ เตนดงั ตีปลา นางพระยาทรงกรรแสงไหพิไรรำ่ จึงตรัสวา กรรมเอยกรรม

กรรมของมัทรี โอเ วลาปานฉะน้ีพระลูกนอยจะคอยหา อน่ึงมรรคากช็ องแคบหวางครี ี เปนตรอกนอย
รอยวิถีทเ่ี ฉพาะจร ท้งั สามสัตวกม็ าเนอ่ื งนอนสกัดหนา ครนั้ จะลลี าหลกี ลัดตดั ไปทางใดกเ็ หลอื เดนิ ท้ัง

สองขางเปน โขดเขินขอบคนั ขึ้นกน้ั ไว นีเจ โวลมฺพเก สุรเิ ย ท้งั เวลาก็เยน็ ลงรำไรใกลจะคำ่ แลว ยังไม
เห็นหนาพระลูกแกวของแมเ ลย อกเอยจะทำไฉนดี จงึ จะไดวิถที างทีจ่ ะครรไลพระนางจึงปลงหาบคอน
ลงวอนไหวแ ลวอภิวาท ขาแตพ ญาพาลมฤคราชอันเรืองเดช ทานก็เปน พญาสตั วใ นหมิ เวศวนาสณฑ
จงผนิ พักตรป ริมณฑลทัง้ สามรา มารบั วนั ทนานอ มดว ยทัศนัขเบญจางค เม เมาะ มทฺทิยา แหงนอง

นางนามชือ่ วามัทรี ราชปตุ ฺตี นองเปน กลั ยาณีหนอกษัตริยมัททราชสุรยิ วงศ อนึ่งนองก็เปนเอกองค
อัครบริจาริกาจอมนเรศรเ วสสนั ดร อนั จำจากพระนครมาอยูไ พร นอ งน้ีต้งั ใจสุจริตติดตามมาดว ย

กตเวที อนึ่งพระสุริยศรีก็ย่ำสนธยาสายัณหแ ลวเปน เวลาพระลูกแกว อยากนมกำหนดเสวย พระพี่
เจา ของนองเอย ท้งั สามรา ขอเชิญกลบั ไปยังรัตนคูหาถ้ำแกว แลวจะไดเชยชมซง่ึ ลกู รักและเมียขวัญ
อน่งึ นองนีจ้ ะแบงปนผลไมใ หส ักกงึ่ คร่งึ หน่ึงน้ันนองจะเอาไปฝากพระหลานนอ ย ๆ ทง้ั สองรา มคฺคํ เม
เทถ ยาจิตา พระพเี่ จา จงมีจิตคดิ กรณุ าสงั เวชบาง ขอเชิญลว งครรไลใหหนทางพนาวันอันสัญจร (สง )

แกน อ งรวมอทุ รนี้ เถดิ ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๐๖

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห :-
ตสฺสา ลาลปฺปมานาย ฯเปฯ เกน นตี า เม ทารกาติ.

(๔) เดิน ตโย เทวปตุ ฺตา สวนเทพยเจา ทั้งสามองคไดท รงฟง พระเสาวนยี พระมัทรเี ธอไหววอน
ขอหนทาง เหน็ พระพักตรนางนองไปดว ยน้ำพระเนตรเทพยเจากส็ งั เวชในวญิ ญาณ จึงพากันอุฏฐาการ

คลาไคลใหมรรคาแกนางพระยามัทรี พอแจม แจงแสงศรศี ศิธร นางก็ยกหาบคอนขนึ้ ใสบา เอาพระ
ภูษาคาดพระเตาเขาใหมนั่ คง วงิ่ พลางนางทรงกรรแสงพลาง ยะเหยาะเหยา ทกุ ฝย า งไมหยอนหยุด พกั

หน่ึงก็ถงึ ทีส่ ุดบรเิ วณพระอาวาส ที่พระลกู เจาเคยประพาสแลนเลน ประหลาดแลว แลไมเห็นก็ใจหาย
ปม ประหนึ่งวา ชวี ิตนางจะวางวายลงทันที จงึ ตรสั เรียกวา ขึน้ แกวกณั หาพอชาลแี มเอย แมม าถงึ แลว
เหตไุ ฉนไยพระลูกแกว จึงมมิ าเลาหลากแกใ จ แตก อนแตไรสพิ รอมเพรยี ง เจาเคยว่งิ ระร่เี รยี งเคยี งแขง
กันมารับพระมารดา ทรงพระสรวลสำรวลรา ระร่ืนเรงิ รบี รับเอาขอคาน แลวก็พากันกราบกราน

พระชนนี พอ ชาลเี จา เลือกเอาผลไม แมกัณหาชะออ นวอนไหววาจะเสวยนม ผทมเหนือพระเพลา
พลาง ฉอเลาะแมน ้ีตา งๆ ตามภาษาทารกเจรญิ ใจ วจฺฉา พาลาว มาตรํ มอี ุปไมยเสมอื นหน่งึ ลูกทราย

ทรามคะนอง ปองท่ีวา จะชมแมเ มื่อสายัณห โอพ ระจอมขวัญของแมเ อย เจา มิเคยไดความยากยางเทา
ลงเหยยี บดิน ร้นิ ก็มไิ ดไต ไรก็มไิ ดตอม เจาเคยฟง แตเ สยี งพ่ีเล้ยี ง เขาขบั กลอมบำเรอรบั กับดนตรี ยาม
บรรทมลมธลุ ีก็มิไดพ ดั มาแผว พาน แมสรู กั ษาพยาบาลบำรุงเจาแตเ ยาวม า เจา ไมเคยหา งพระมารดา
สักราตรี โอค วามเข็ญใจในคร้ังน้ีนเี่ หลอื ขนาด สิ้นสมบตั ิพลัดญาตยิ ังแตตัว ตองไปหามาเล้ยี งลูกแลผัว

คำ่ เชา ทุกเวลา แมมาสละเจาไวเปนกำพรา ทง้ั สององค หสํ าว เสมือนหนึ่งลูกหงสเ หมราชปกษิน
ปราศจากมุจลนิ ทไ ปตกคลุกในโคลนหนอง ส้ินสที องอันผอ งแผว แตก อนแมกลับมาถงึ แลว ไดชมเชย
ชืน่ จติ สบาย ทีเ่ หนือ่ ยยากก็จะเส่อื มหายคลายทุกขทุเลาลง ลมื สมบตั ขิ ัตตยิ วงศในวงั เวยี ง โอแ ตกอ น

เอยแมเคยไดยินเสียงเจาเจรจาแจว ๆ อยูต รงนี้ อิทํ ปทวลฺชํ น่นั กร็ อยเทาพอชาลีนี่ก็รอยเทา
ของกณั หาแมยังแลเห็น โนน กก็ รวดทรายเจา รายเลน เปนกองๆ ส่ิงของทงั้ นเ้ี ปนเครื่องเลนยังเห็นอยู น

ทสิ สฺ เร แตล กู รักของแมทั้งคูไปอยไู หนไมเห็นเลย อยํ โส อสฺสโม โอพระอาศรมเจา เอย ก็นาอัศจรรย
ใจ แตกอนดูนีส่ ุกใสดว ยสีทองเสยี งนกก็รำ่ รอ งสำราญรังเรยี งเคียงคแู ลวคูขัน ทั้งจกั กระจั่นพรรณ
ลองไนเรไรรองอยหู ร่งิ ๆ ระเรื่อยโรย โหยสำเนยี งดงั เสียงสงั คตี ขบั ประโคมไพร โอเหตุไฉนจึงเหงา
เงียบเม่อื ยามน้ี ทงั้ อาศรมกห็ มองศรเี หมือนหน่ึงวาจะเศราโศก เออชะรอยวา พระเจาลูกจะวโิ ยคพลดั

พรากจากอกของมารดาเสียจริงแลวกระมงั ในครั้งน้ี นางก็เขาไปทลู ถามพระราชสามดี วยสงสยั วา
พระพุทธเจา ขา ประหลาดใจกระหมอมฉัน อันสองกมุ ารน้ันไปอยูไหนไมแจง เหตุ พากนั เทีย่ วลับ

พระเนตรนอกตำแหนง สิงหสัตวท ร่ี ายแรงคะนองฤทธิ์ มาพานพบขบกัดตดั ชีวิตพระลกู ขา พาไปกนิ
เปน อาหาร ถงึ กระนน้ั กจ็ ะพบพานซ่งึ กเฬวระราง มิเลือดก็เน้อื จะเหลอื อยบู า งสักส่ิงอนั แตพ อไดรู
สำคัญวาเปน ตาย นส่ี ดุ ทีจ่ ะมุงหมายพนประมาณแลว โอเจาแวน แกวสอ งสวางอกของแมเอย แมเ คย
ไดรบั ขวัญทกุ เวลา เปน ไรเลาเจาจงึ ไมม าเหมือนทุกวนั มตา วาพระลูกเจา อาสัญสญู ส้ินพระชนมาน

(สง ) อยูใ นปา พระหิมพานตน ี้ แลวแลฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๐๗

อทิ ํ ตโต ทุกฺขตรํ ฯเปฯ ชาลึ กณหฺ าชินจฺ ุโภติ.
(๕) เดิน เมื่อสมเดจ็ พระมัทรี เธอกราบทลู พระราชสามีสักเทา ใดๆ ทา วเธอก็มิไดต รสั ปราศรยั
จำนรรจา นางยงิ่ กลมุ กลดั ขัดอรุ าผะผา วรอ น ขอนพระทรวงทรงพระกรรแสง ขึ้น วา เจา แมเ อย แมมิ
เคยไดเคอื งแคนเหมือนหนง่ึ คร้ังน้ี เม่ือจากบรุ ที ุเรศมา ก็พรอ มหนา ทั้งลูกผัวเปนเพ่ือนทุกข สำคัญวา

จะเปน สขุ ประสายากเม่ือยามจน ครัน้ ลกู หายทั้งสองคนก็สน้ิ คดิ ทูลพระสามีก็มิไดปรานสี กั นดิ สกั
หนอยหน่ึง ทาวเธอกลบั น่ิงขึงตึงพระองค ดเู หมอื นทรงขัดเคอื งดว ยเร่ืองอันใด อนิจจานานอ ยใจมาจำ

จน อุปมาเหมือนคนไขห นักแลว มหิ นำ แพทยยังซ้ำเอายาพิษมาวางใหเ วทนา ไหนชวี าจะรอดไปสักกี่
วนั พระลูกเอยเมือ่ แรกจากไอศวรรยม าอยดู ง ขาพระบาทก็จำนงปลงจิตมิไดคิดเปนใจสอง หวงั วาจะ
เปน เกอื กทองฉลองบาทยุคลพระทนู หัว ไปจนกวาจะสนิ้ บุญตวั ตายไปเมืองผี อนจิ จาเอยวาสนามัทรีไม
สมคะเนแลว พระทูลกระหมอมแกวจึงชงิ ชงั ไมน ำพา ทง้ั ลูกรักดังแกวตาก็หายไป อกเอยจะอยูไปไยให

ทนเวทนา อุปมาเสมือนหนงึ่ พฤกษาลดาวลั ย ยอ มจะอาสัญลงเพราะลกู เปนแทเทย่ี ง (สง) ถาแมน
พระองคไ มทรงเลยี้ งมัทรีไว จะเฝาน่งิ มัธยัสถต ัดเย่อื ใยไมโ ปรดบา ง ก็จะเห็นแตกเฬวระรา งซากศพ

ของมทั รี อันวายชีวีโทรมกลิง้ อยูกลางดง เสียเปน มั่นคงในคร้งั นี้ แลวแลฯ
(๖) เดิน อถ มหาสตฺโต สมเด็จพระราชสมภาร เม่ือไดสดบั สารพระมัทรเี ธอแสนวิโยคโศกศลั ย

สดุ กำลัง ถาแมน จะมิตรัสแกพระนางมัง่ จะมเิ ปน การ จำจะเอาโวหารการหงึ หวงเขามาหกั โศกใหเ สื่อม
ลง พระองคจ ึงเอือ้ นอรรถตรัสประภาษวา นนุ มททฺ ิ ดกู รนางนาฏพระนองรกั ภทฺเท เจาผมู พี ักตรอัน

ผุดผอง เสมือนหนึ่งน้ำทองทาบทับประเทอื งผิว ราวกะวาลอยลว่ิ เล่อื นลงมาจากฟา ใครไดเ ห็นเปน
ขวญั ตากล็ ะเลิงหลงละลายทุกข ปลกุ ปล้ืมอารมณช ายใหเชยชื่น จะน่ังนอนเดนิ ยนื กต็ อ งอยา ง
วราโรหา พรอมดวยเบญจางคจริตรูปเจรญิ โฉม ประโลมโลกลอ แหลมวิไลลกั ษณ ราชปุตฺตี ประกอบ

ไปดว ยเชื้อศักดส์ิ มมตวิ งศพงศกษัตรา เออกเ็ ม่ือเชาเจาจะเขา ปา นาสงสาร ปานประหนงึ่ วาจะไปมิได
ทำรองไหฝากลกู มริ ูแลว ครั้นคลาดแคลว เคล่ือนคลอ ยเขาสูดง ปานประหนึง่ วาจะหลงลมื ลูกและผัว

ตอ มดื มัวสจิ งึ กลบั เขามา ทำเปนบบี น้ำตาตีอกวาลูกหาย ใครจะไมร แู ยบคายความคิดหญงิ ถาแมนเจา
อาลัยอยดู วยลกู จรงิ เหมือนวาจา ก็จะรบี กลับเขา มาแตตะวันไมท นั รอน เออน่เี จา เท่ยี วพเนจรตามสนกุ
ใจ ชมนกชมไมในไพรวันสารพนั ทีจ่ ะมี ทงั้ ษสี ทิ ธ์ิวทิ ยาธรคนธรรพเ ทพารกั ษผ มู ีพักตรอนั เจรญิ เห็น
แลว ก็นา เพลดิ เพลนิ ไมเ มนิ ได เจาปะผลไมป ระหลาดรสสดสุกทรามเสวยไมเ คยกิน เจา ฉวยชิมชอบ

ลิน้ ก็หลงฉนั อยจู งึ ชา อุปมาเสมอื นหนึ่งภุมรนิ ทรบินวะวอน เทย่ี วซับซาบเอาเกสรสุคนธมาเลศ พบ
ดอกไมอันวิเศษตองประสงค หลงเคลา คลงึ รสจนลืมรงั เขาเถื่อนเจา ลืมพรา ไดห นาแลวลมื หลังไม

เหลยี วกลบั เท่ยี วทอดประทับมากลางทาง อันวาพระยานางสเิ ปนหนอกษตั รยี  จะไปไหนก็เคยมีแต
กลดกั้น พานจะเกรงแสงพระสุริยนั ไมคลาเคลอ่ื น เจารักเดินดว ยแสงเดอื นชมดาวพลาง ไดน ้ำคาง
กลางคืนช่ืนอารมณส มคะเน พอมาถึงกท็ ำเสขึ้นเสียงเล่ยี งพาโลวาลูกหาย เออนี่เจา มหิ มายวาใคร ๆ
ไมร ทู นั กระนน้ั กระมงั เจาเห็นวาพน่ี ป้ี ลงจิตคิดอนิจจงั ทิ้งพยศ เพราะวา เปน ดาบสอดอารมณเ สยี ขึน้

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๐๘

เจาเปน แตเ พียงเมยี ควรมาหมิ่นได ถา แมนพี่อยใู นกรุงไกรเหมอื นแตกอนเกา หากวา เจา ทำเชน น้ี
กายของมัทรีก็จะขาดสะบน้ั ลงทนั ตา (สง ) ดวยพระกรเบื้องขวาของอาตมานี้ แลวแลฯ

(๗) เดิน สา มททฺ ี สว นสมเดจ็ เจาพระยอดยิง่ เยาวมาลยมัทรี เม่ือไดสดบั คำพระราชสามี
ปริภาษนานาง ท่คี วามโศกกเ็ สือ่ มสรา งสงบจติ เพราะเจ็บใจ จึงกมพระเศยี รลงกราบไหววันทนาพลาง

นางจึงทูลสนองพระราชบัญชา วา ขึ้น พระพทุ ธิเจา ขา ควรมิควรสดุ แทแ ตจะทรงพระกรุณาโปรด ท่ี
โทษานโุ ทษเปนลน เกลา ดว ยขา พระพุทธเิ จา กลับมาเวลาค่ำทัง้ น้ี เพราะเปนกลขี ้ึนในไพรวัน พฤกษา

ทกุ ส่งิ สารพันก็แปรปรวนไปทุกประการ ทง้ั พืน้ ปา พระหิมพานตก พ็ ัดผันหวัน่ ไหวอยวู ิงเวียนเปล่ยี นเปน
พยับมดื ไมเห็นหน ขา พระบาทน้ีก็รอนรนไมห ยดุ หยอนแตสักยา ง แตเ ดินมาบังเกิดประหลาดลางขนึ้ ใน
กลางพนาลี พบพญาราชสีหส องเสอื ทงั้ สามสัตวส ะกดั หนาไมมาได ตอส้ินแสงอรโุ ณทัยจงึ ไดคลา
เคลื่อน ใชจะเปนเหมือนพระองคท รงดำรินัน้ กห็ ามิได พระพุทธิเจา ขา ตงั้ แตเ กลา กระหมอมฉันไซรตก

มาเปนขา นอย พระองคท รงเห็นพิรธุ รอ งรอยราวรานท่ตี รงไหน ไดทอดพระเนตรสังเกตไวแตปางกอน
จึงเคอื งคอ นดว ยคำหยาบใหเจ็บจติ จนเหลอื กำลงั พระคณุ เอย จะคิดดมู ง่ั เปน ไรเลา วา มทั รนี เี้ ปนขา

เกา แตกอนมา ดงั เงาตามพระบาทากเ็ หมือนกัน นอกกวา น้ันทแ่ี นนอนคือนางใด อันสนิทชดิ ใชแตก อน
กาล ยงั จะติดตามพระราชสมภารมาบางแลไดแตม ัทรีท่ีแสนด้อื ผเู ดยี วดอก ไมร ูจักปลิ้นปลอกพลิก
ไพลเ อาตัวหนมี ัทรสี วามิภักดิ์รักผัวเพียงบดิ าก็วาได ถึงจะยากเย็นเข็ญใจกต็ ามกรรม วนมูลผลหาริยา
อุสาหะตรากตรำเตรด็ เตรเ รห าผลไม ถึงที่ไหนจะรกเรีย้ วก็ซอกซอนอตุ สา หเทย่ี วไมถอยหลัง จนเนอ้ื

หนังเปน รวิ้ รอยโลหิตไหลยอ ยทกุ หยอ มหนาม ดว ยอารามจะใครไ ดผลาผลไมม าปฏบิ ตั ิลกู แลเจา
ประคุณผวั ถงึ กระไรจะคมุ ตัวก็ทัง้ ยากนาหลากใจ โออกของใครจะอาภัพยับพิกลเหมือนอกของมัทรี
ไมม ีเนตร นาที่จะทรงสงสารสังเวชโปรดปรานี วามัทรนี ้เี ปนเพ่ือนยากอยูจริง ๆ ชา งคอนตงิ บรภิ าษได

ลงคอไมค ิดเลย พระคุณเอย ถึงพระองคจ ะสงสัย อันนำ้ ใจของขาน้ีกตเวที เปน ไมเ ทา กาวเขา สูท ่ที าง
ทดแทน รามํ สตี าวนพุ ฺพตา อุปมาแมนเหมือนนางสดี าอันภักดี ตอ สามีรามบัณฑิตประหนึ่งวา ศษิ ย

กับอาจารย พระคุณเอย เกลากระหมอ มฉันทำผดิ แตเพียงน้ี เพราะวาลวงราตรีจงึ มีโทษ (สง ) ขอ
พระองคจ งทรงพระกรณุ าโปรด ซงึ่ โทษานุโทษแหงขา มัทรี แตในครง้ั เดยี วน้ี เถิดฯ

อิเม เต ชมพฺ กุ า รุกฺขา ฯเปฯ ตตเฺ ถว ปติตา ฉมาติ.
(๘) เดิน เม่ือสมเด็จพระยอดมิ่งเยาวมาลยม ทั รี กราบทูลพระราชสามีสักเทาใด ๆ ทาวเธอจะ

ไดปราศรัยก็ไมม ี พระนางกย็ ิ่งหมองศรโี ศกกำสรดสะอ้ืน ถวายบงั คมคนื ออกมาเทยี่ วเสาะแสวงหาพระ
ลูกรักทกุ หนแหง กระจา งแจงดว ยแสงพระจนั ทรสอ งสวางพื้นอัมพรประเทศวถิ ี พระนางเสดจ็ จรลีไป

หยุดยืน ในภาคพื้นปรมิ ณฑลใตต นหวาจึงตรสั วา ขึ้น อิเม เต ชมฺพุกา รุกฺขา ควรจะสงสารเอย ดวยตน
หวาใหญใกลอ าราม งามดวยกิ่งกา นประกวดกนั ใบชอุมประชมุ ชอ เปนชน้ั ๆ ดังฉตั รทอง แสง
พระจนั ทรด น้ั สองตองนำ้ คางท่ีขังใบไหลลงหยดยอ ย เสมือนหนึ่งน้ำพลอยพรอยอยูพราย ๆ ตอ งกับ
แสงกรวดทรายที่ใตตน อรามวามวาววนดเู ปนวงแวว ดังบคุ คลเอาแกวมาระแนงแกลงปรายโปรย โรย

รอบปริมณฑลก็เหมือนกัน งามดงั เอาไมปาริกชาตใิ นเมอื งสวรรคม าปลกู ไว ลูกรักเจาแมเอย เจาเคย

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๐๙

มาอาศัยไดน ่ังนอน ประทบั รอนสำราญรม ร่นื ๆ สำรวลเลนเยน็ สบาย พระพายรำเพยพดั มาฉิวเฉื่อย
เรไรระร่ีเรื่อยรองอยหู ร่งิ ๆ โอล กู รกั ของแมทัง้ ชายหญงิ ไปอยไู หนไมเ หน็ เลย มหานิโครฺ ธชาตํ อนิจจา
เอย ตน ไทรทองที่ถัดไป กิ่งกานใบรากหอยเปนระยา เจาเคยมาหอ ยโหนชงิ ชา ชวนกันแกวงไกว แลว
เลน ไลป ดตาหาเรน แทบหลังบรเิ วณพระอาวาส อิมา ตา โปกขฺ รณี รมฺมา เจา เคยไปประพาสสรง

สนานในสระศรี โบกขรณีตำแหนง นอกพระอาวาส พระนางเสดจ็ ลีลาศไปเทย่ี วเวยี นรอบ จงึ ตรัสวานำ้
เอยเคยเปย มขอบเปนไรจึงขอดขนลงขุนหมอง พระพายเจาเอย เคยพัดมาตอ งกลบี อุบล พากลนิ่ สุ

คนธขจรรสมารวยรนื่ เปนไรจึงเสื่อมหอมหายช่ืนไมเฉ่อื ยฉำ่ ฝูงปลาเจา เอยเคยผดุ คล่ำดำแฝงฟอง บา ง
ก็ข้ึนลองแลวลอยเลอ่ื น ชมแสงเดือนอยูพราย ๆ เปน ไรจงึ ไมม าวายเวียนวง ฝูงนกเจา เอยเคยบินลงไล
จกิ เหยอ่ื ทุกเวลา วันนี้ชา งแปลกเปลาตาไมแลเห็น พระลูกเอย เจา เคยมาเที่ยวเลน ไมเ หน็ แลว โอแล
เห็นแตสระแกวอยูอ างวางวังเวงใจ พระนางก็เสด็จครรไลลวงตำบลเท่ยี วคน หาพระลูกตามลำเนาเนิน

ปา ทกุ สมุ ทมุ พมุ พฤกษาปาสงู ยูงยางใหญไพรระหง พนัสแดนดงเยน็ ยะเยยี บเงียบสงดั เหงา ไดย นิ แต
เสียงดุเหวา ละเมอรองกอ งพนาเวศ พระกรรณเธอสังเกตวา สองดรณุ เยาวเรศเจารอ งขานอยูแวว ๆ ให

หวาดวา สำเนยี งเสยี งพระลูกแกว เจาขานรับพระมารดา นางเสด็จลีลาเขาไปดเู ห็นแตห มูสตั วจ ัตบุ าท
กลาดกลมุ เขาสมุ นอน นางก็ย่ิงสะทอนถอนพระทยั เทวษครวญ เสดจ็ ดว นดะดมุ เดนิ เมนิ มุงละเมาะไม
แลว มองหมอบ แตยา งเหยยี บเกรยี บกรอบกเ็ หลียวหลงั พระโสตฟงใหห วาดแวว วาสำเนยี งเสียงพระ
ลกู แกวเจา บนอยูง มึ ๆ พุมไมครึ้มเปน เงา ๆ ชะโงกเง้ือมพระเนตรเธอเหลอื บใหลายเลอ่ื มเหน็ เปน รปู

ตะคมุ ๆ อยูคลา ย ๆ แลวหายไป สมเด็จอรทัยเธอเทีย่ วตะโกนกูกอง พระพักตรเ ธอฟมู ฟองนองไป
ดว ยน้ำพระเนตรท่ีโศกา จึงตรสั วาโอโอเวลาปา นฉะนี้จะมิดึกดื่น จวนจะส้ินคืนคอนรุงแลวหรอื กระไร
ไมร เู ลย พระพายรำเพยพัดมารีเ่ รอ่ื ยอยูเฉื่อยฉิว อกแมน ี้ใหอ อนหวิ สุดละหอย ท้งั ดาวเดอื นก็เคลอ่ื น

คลอ ยลงลับไม สุดท่แี มจ ะตดิ ตามเจาไปในยามนี้ ฝูงลิงคางบา งชะนีท่นี อนหลับ ก็กลงิ้ กลบั เกลือกตัวอยู
ย้วั เยย้ี ท้งั นกหกกง็ ัวเงียเหงาเงียบทุกรวงรงั แตแ มเซซงั เสาะแสวงทุกแหง หองหิมเวศทั่วประเทศทุก

ราวปา สดุ สายนยั นาท่แี มจ ะตามไปเลง็ แล สุดโสตแลว ท่ีแมจะซบั ทราบฟงสำเนียง สดุ สุรเสยี งที่แมจ ะ
รำ่ เรียกพิไรรอ ง สดุ ฝเ ทาที่แมจะเย้อื งยองยกยา งลงเหยยี บดิน เปนสดุ สน้ิ สุดปญญาสดุ หาสุดคนเห็นสุด
คดิ จะไดพานพบประสบรอยพระลูกนอยแตสกั นิดไมม ีเลย (สง) พระนางจงึ ตรสั วา เจาดวงมณฑาทอง
ท้งั คขู องแมเอย หรือวา เจาท้ิงขวา งวางจติ ไปเกิดอืน่ เหมือนแมฝนเมือ่ คนื น้ี แลวแลฯ

(๙) เดิน ภิกฺขเว ดูกรสงฆผ ทู รงพรหมจารี เมอื่ สมเดจ็ พระมัทรที รงพระกำสรดแสนกัมปนาท
เพียงพระสันดานจะขาดจะดับสญู ปริเทวติ ฺวา นางเสวยพระอาดูรพนู เทวษในพระอรุ า น้ำพระอสั สชุ ล

นาเธอไหลนองคลองพระเนตร ทรงพระกรรแสงแสนเทวษพิไรรำ่ ต้งั แตป ฐมยามค่ำไมห ยอ นหยุดแต
สักโมงยาม พระนางเสด็จไตเ ตาติดตามทกุ ตำบล ละเมาะไมไพรสณฑศ ิขรนิ ทร ทุกหวยธารละหานหิน
เหวหบุ หองคูหาวาส ทรงพิไรรอ งกองประกาศเกร่ินสำเนยี ง พระสรุ เสยี งเธอเยือกเย็นระยอทกุ อกสัตว
พระพายก็มิไดร ำเพยพัดผกากรอง รศั มีพระจันทรกห็ มองเหมือนเศรา โศก แสนวโิ ยคเมื่อยามปจจุสมัย

แสงพระสรุ โิ ยทยั พอเรื่อเรืองเหลอื งข้นึ ขอบฟา เสยี งชะนเี หน่ยี วไมไ หหาละหอยโหย พระกำลังนางก็

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๑๐

อิดโรยยังรำ่ รอง พระสุรเสียงเธอกูก องกงั วานดงเทพยเจาทกุ พระองคกอดพระหัตถเ ง่ียโสตสดบั สาร
พระเยาวมาลยเ ธอเท่ียวหาพระลกู พระนางเธอเสวยทกุ ขน ้ันแสนเข็ญ ตัง้ แตย ามเย็นจนรุงเชา กส็ ดุ ส้นิ
ที่จะเที่ยวคน ทกุ ตำแหนงแหงละสามหนเธอเทย่ี วเวยี นหา ปณณฺ รสโยชนมคฺคํ ถา จะคลค่ี ลายขยาย
มรรคาก็ไดสิบหา โยชนโดยนยิ ม นางจงึ เซซังเขาไปสูพระอาศรมบังคมบาทพระภสั ดา ประหน่ึงวา ชีวา

จะวางวายทำลายลวง สองพระกรเธอขอนทรวงทรงพระกรรแสงครวญคร่ำแลว รำพนั วา ขึ้น โอเจา
ดวงสรุ ยิ นั จันทรท้งั คขู องแมเ อย แมไ มรูเลยวา เจา จะหนีพระมารดาไปสพู าราใดไมรูที่ หรือวาเจาขาม

นทีทะเลวนหิมเวศประเทศแดนใด ถา รแู จง ประจักษใจแมกจ็ ะตามเจา จนสดุ แรง นี่กเ็ หลอื ท่ีแมจะ
เท่ยี วแสวงสบื เสาะหา เม่ือเชาแมจะเขาไปสปู า พอชาลแี มกัณหายังวอนสง่ั แมยงั กลับหลังมาโลมลูบ
จบู กระหมอ มจอมเกลาทั้งสองรา กลน่ิ ยงั จับนาสาอยูรวยร่ืน โอพ ระลูกขานีจ้ ะไมค นื เสยี แลวกระมงั ใน
ครัง้ นกี้ ัณหาชาลีลกู รักแม นับวนั แตวา จะลบั ลวงไปเสยี แลวแลหนอ ใครจะกอดพระศอเสวยนมผทม

ดวยแมเ ลา ยามเม่อื แมจะเขา สูท่บี รรจถรณ เจา เคยเคียงเรียงหมอนนอนแนบขางทุกราตรี แตน้ีแมจะ
กลอ มใครใหนทิ รา โอแมอุมทอ งประคองเคียงเล้ียงเจามากห็ มายมัน่ สำคัญวาจะไดอยูเปน เพื่อนยาก

ฝากผีพง่ึ ลูกทงั้ สองคน มริ วู าจะไมเปนผลมาอาเพศผิดประมาณ เจา เอาแตหวงสงสารนีห้ รือมาสวม
คลอง ใหแมน ี้ติดตองของอยูดวยอาลยั เจา ทิ้งแตช่ือแลโฉมไวใ หป รากฏในแววตา เมื่อเชาแมจะเขา
ไปสูปา ยังไดเ หน็ หนาเจา อยหู ลัด ๆ ควรแลหรือมาพรากพลัดสลัดแมนี้ไว เหมอื นจะเตือนใหแมน ี้
บรรลยั เสียจรงิ แลว ควรจะสงสารเอยดว ยนางแกว กลั ยาณีนอมพระเกศีลงทลู ความ หวังจะตามพระ

ลูกรักทง้ั สองรา กราบถวายบังคมลาแลวลกุ เลื่อน เขย้ือนยกพระบาทบทจรเยือ้ งยา ง พระกายนางให
เสียวส่นั หวั่นไหวไปทงั้ องค ดุจชายธงอนั ตองกำลังลมอยูร้วิ ๆ ส้นิ แรงโรยเธอโหยหิวระหวยทรวง พระ
ศอเธอหงุบงว งดวงพระพักตรผ ิดเผอื ดไมแปรผัน จะทลู สงั่ ก็มิทนั ทว่ี าจะทูลเลย ตรัสวา พระคณุ เจา เอย

ไดค ำเดยี วเทาน้ันกห็ ายเสียง เอยี งพระกายบายศโิ รเพศ พระเนตรหลับหบั พระโอษฐล งทันที วิสญฺ ี
หตุ วฺ า พระนางก็ถงึ วิสญั ญสี ลบลงตรงหนา ฉาน (สง) ปานประหนึ่งวา ฉตั รทองอนั ตองสายอสั นีฟาด

ขาดระเนนเอนแลวก็ลมลง ตรงหนา พระทนี่ ัง่ นนั้ แลฯ
(๑๐) เดิน อถ มหาสตฺโต ปางน้ันสมเด็จพระเวสสันดรอดลุ ยด วงกษัตริย ทอดพระเนตรเหน็

พระอคั เรศถงึ วิสัญญภี าพสลบลงวันนนั้ พระทยั ทาวเธอสำคญั วา พระนางเธอวางวาย สะดุงพระทัย
หายวาโออ นจิ จามทั รเี จา พ่เี อย บญุ พีน่ น้ี อยแลวนะเจาเพ่ือนยาก เจา มาตายจากพ่ีไปในวงวดั ขึน้ เจาจะ

เอาปาชัฏน่หี รอื มาเปนปาชา จะเอาพระบรรณศาลานหี่ รือเปนบริเวณพระเมรุทอง จะเอาแตเ สียง
สาลิกาอนั รำ่ รองมาเปนกลองประโคมใน จะเอาแตเ สยี งจักกระจัน่ แลเรไรตางแตรสงั ขและพิณพาทย

จะเอาแตเ มฆหมอกในอากาศกัน้ เปนเพดาน จะเอาแตย ูงยางในปาพระหิมพานตมาตา งฉัตรเงินแลฉัตร
ทอง จะเอาแตแ สงจนั ทรอนั ผดุ ผองมาตางฉัตรเงินแลฉัตรทอง จะเอาแตแสงจันทรอนั ผดุ ผอ งมาตา ง
ประทีปแกวงามโอภาส อนจิ จามัทรีเอย มาตายอเนจอนาถไรญ าติอยูกลางดง เดิน ครน้ั ทาวเธอคอย
คลายลงทโี่ ศกศลั ย จึงผินพระพักตรมาพิจารณาก็รวู ายังไมอาสัญ จึงเขา ไปยังพระคันธกฎุ ี จับเอาพระ

เตา คนทีอันเต็มไปดวยน้ำมาทันใด ต้ังแตพ ระองคท รงผนวชไพรมาไดถ ึงเจ็ดเดอื นปลายจะไดตองพระ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๑๑

กายนางมัทรนี น้ั หามิได เมือ่ มคี วามทุกขพน วิสยั มอิ าจท่จี ะกำหนด วา อาตมาน้ีเปนดาบสษี เธอยก
พระเศียรพระมทั รีขึ้นใสตัก วักเอาวารมี าโสรจสรงลงที่อรุ ะพระมัทรี (สง) หวังวาจะใหช มุ ช้ืนฟน สมปฤดี
แหง นางพระยามัทรีเจา นน้ั แลฯ

ตมตถฺ ํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :-

ตมชฌฺ ปตฺตํ ราชปุตตฺ ึ ฯเปฯ ปุตฺตเก ทานมตุ ฺตมนตฺ ิ.
(๑๑) เดนิ ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผูทรงศีลวิสทุ ธิสิกขา เม่ือสมเด็จพระมทั รเี ธอไดสมปฤดีคนื มา นาง

พระยาละอายแกเทพยดานกั ดว ยเห็นวานอนอยูบนตักพระราชษมี บิ งั ควร อุ ฐาย จงึ อุฐ าการโดย
ดวนเลื่อนพระองคล งจากตักพระราชสามี พระมทั รจี งึ ทูลถามวา พระพทุ ธเิ จาขา พระลกู รักทงั้ สองรา
ไปอยูไหนนะฝา พระบาท ทาวเธอจึงตรสั ประภาษวาดูกรเจามัทรี อนั สองกุมารนี้พ่ีใหเปนทานแก
พราหมณแตว นั วานนแ้ี ลว พระนองแกวเจา อยา โศกศลั ย จงต้ังจติ ของเจา น้ันใหโสมนสั ศรทั ธา ใน

ทางกฤษฎๅภินิหารทานบารมี ลจฺฉาม ปตุ ฺเต ชีวนฺตา ถาเราทง้ั สองนม้ี ชี ีวติ สืบไป อันสองกุมารนีไ้ ซรก็
คงจะไดพบกันเปน ม่นั แมน ถึงสรรพส่งิ แสนสตั รัตนอลังการซึ่งใหทานไป เรากค็ งจะไดดวยผลทาน

ทชชฺ า สปฺปุรโิ ส ทานํ มทั รเี อย อันอรยิ สปั บุรษุ เหน็ ปานดังตวั พ่ี ถึงแมจะมีขาวของสักเทา ใดๆ ทสิ ฺวา
ยาจกมาคเต ถา เห็นยาจกเขามาใกลไ หวว อนขอ กย็ อมไมยอทอ ในทางทาน จนแตชัน้ ลกู รักยอด
สงสาร พยี่ งั ยกใหเ ปน ทานได อนั สองกมุ ารน้ไี ซรเ ปนแตพาหิรกทานภายนอกไมอ ิ่มหนำ พี่จะใครใหซ้ำ
ซึ่งอัชฌตั ติกทานนะเจา มัทรี ถา แมน มบี ุคคลผใู ดใครปรารถนาซง่ึ เน้ือหนงั มังสาโลหิตดวงหทยั นยั น

เนตรทั้งนัน้ ไซร พีก่ ็จะแหวะผา เอามาใหเ ปนทานไมยอทอถึงเพียงน้ี มัทรีเอย จงศรัทธาดวยชวย
อนุโมทนาทาน (สง) ในกาลบัดน้ี เถดิ ฯ

(๑๒) เดนิ สมเดจ็ พระมทั รที ูลสนองพระโองการวาพระพุทธเจา ขา แตวันวานน้เี หตุไฉนจึงไม

ตรัสแจง ยบุ ลสารใหท ราบเกลา ทาวเธอจงึ ตรัสเลา วา พระนองเอย พี่จะเลาใหเจาฟง ก็สุดใจ ดว ยเจา
มาแตปา ไกลยงั เหน่ือยนัก พ่เี ห็นวาความรอนความรักจะรมุ อก ดวยสองดรุณทารกเปน เพื่อนไร เจามทั

รเี อย จงผอ งใสอยาสอดแคลว ดวยสองพระลูกแกว ไปไกลตา พระนางจึงตรสั วา พระพุทธิเจา ขา อนั
สองกมุ ารนไี้ ซร เกลา กระหมอมฉนั ไดอ ุตสาหถ นอมยอมพยาบาลบำรุงมา ขอถวายอนโุ มทนาดว ยปย
บุตรทานบารมี ขอพระองคจ งเปรมปรดี ์ิปราศจากมจั ฉรยิ ธรรมอกุศล อยามาปะปนในน้ำพระทัยของ
พระองคเ ลย ทาวเธอจงึ ตรสั วา พระนองเอย ถา พ่ีมิไดใ หด วยเลื่อมใสศรัทธาแทในทางทาน ท่ีไหนเลย

แผนดนิ ดาลจะกัมปนาทหวาดหว่ันไหวจลาจล ทา วเธอจึงนำอนสุ นธ์ิมหัศจรรยอ ันมใี นกณั ฑก ุมาร
บรรพ กลับมาเลาใหพระมัทรีฟง (สง) เหมอื นในกาลหลงั น้ันแลฯ

(๑๓) ขึน้ สา มททฺ ี สว นสมเดจ็ พระมทั รศี รีสุนทรบวรราชธดิ ามหาสมมตวิ งศว สิ ทุ ธสิ ืบสันดาน
มา วราโรหา ทรงพระพักตราผิวผองเน้ือทองไมเทยี มศรี ยสสฺสนิ ี มพี ระเกยี รตยิ ศอันโอฬารลำ้ เลศิ
วไิ ลลกั ษณยอดกษัตริย อันทรงพระศรัทธาโสมนสั นบนว้ิ ประณมนอมพระเศียรเคารพทาน พระนาง
เธอก็ชืน่ บานบรสิ ทุ ธิ์ ดวยปย บุตรมกฎุ ทานอันพิเศษ ฝา ยฝูงอมรเทเวศทกุ วิมานมาศกป็ ราโมทย ตาง

องคก แ็ ยม พระโอษฐตบพระหัตถอ ยูฉาดฉาน ซรองสาธุการสรรเสริญเจรญิ ทานบารมี ทั้งสมเด็จ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๑๒

อมรนิ ทรป น โกสียเ จาฟาสรุ าลยั อันเปนใหญในดาวดึงสสวรรค กโ็ ปรยปรายทพิ ยบปุ ผามาลาวัลยว ไิ ล
กรอง ท้ังพวงแกว แลพวงทองก็โรยรว งลงจากกลีบเมฆกระทำสักการบชู า แกส มเดจ็ นางพระยามทั รี
เจา ดวยทา วเธอทรงกระทำอนโุ มทนาทาน (สง ) เวสฺสนฺตรสสฺ แหง พระราชสมภารเวสสันดรราชษีผู
เปน พระภัสดา อติ ิ เมาะ อมิ ินา นิยาเมน โดยนิยมมาดงั นี้ แล ฯ

มทฺทีปพฺพํ นิ ฐติ ํ
มัทรี ประดบั ดวยพระคาถา ๙๐ พระคาถา เอวํ ก็มดี วยประการฉะน้ีฯ

ปพ าทยทำเพลงทยอยโอด

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๑๓

กณั ฑส ักกบรรพ ตอน “พระเวสสันดรบำเพญ็ ภรยิ าทาน”

ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วดั สวุ รรณาราม ราชวรวหิ าร

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๑๔

มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวดั สวุ รรณาราม
กณั ฑท่ี ๑๐ สักกบรรพ : พระเวสสันดรบำเพ็ญภรยิ าทานแกท า วสกั กเทวราช

เนอื้ ความยอประจำกณั ฑ
กัณฑท่ี ๑๐ สกั กบรรพ ประกอบไดด วย ๔๓ พระคาถา เปนกัณฑท่พี ระทา วสักกเทวราช

จำแลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมัทรี ความยอวา เมอ่ื พระเวสสันดรและพระนางมทั รี ทรงยนิ ดี
ในปย บุตรทานแลว ขณะน้นั ทาวสกั กะเทวราชทรงดำริวา หากมีใครมาของพระนางมัทรี พระ
เวสสนั ดรกจ็ ะประทานให เม่ือนนั้ พระเวสสันดรกจ็ ะทรงลำบาก จงึ เสด็จแปลงเปนพราหมณเ พ่ือทูลขอ
พระนางมทั รี พระเวสสนั ดรจึงพระราชทานให พระนางมทั รกี ย็ นิ ดอี นโุ มทนาเพ่ือรว มทานบารมใี ห
สำเร็จพระสัมมาสัมโพธิญาณเปน เหตุใหเกิดแผน ดนิ ไหวสะเทอื นสะทาน ทา วสักกะเทวราชในรา ง
พราหมณจ ึงฝากนางมทั รไี วยงั ไมรบั ไป ตรสั บอกความจรงิ และถวายคนื พรอ มทัง้ ประทานพร ๘
ประการใหพระเวสสันดร จากนนั้ จึงเสด็จกลับยงั ทิพยสถานของพระองค

อานิสงสประจำกณั ฑ
ผูใ ดบูชากณั ฑส ักกบรรพ จะไดเปนผเู จริญดวยลาภยศ ตลอดจนจตรุ พิธพรทง้ั ๔ คือ อายุ วรรณะ สุขะ
พละ ตลอดกาลฯ

กณั ฑส ักกบรรพมีทั้งหมด ๑๓ แหล คือ
๑. แหลพระอนิ ทรท รงดำรขิ อพระนางมัทรี
๒. แหลพระอนิ ทรแ ปลงรา งมาเฝาพระเวสสนั ดร
๓. แหลพระอนิ ทรทูลของพระนางมัทรี
๔. แหลพ ระเวสสันดรประทานพระนางมัทรเี ปน ทาน
๕. แหลอ ศั จรรยในการบรจิ าคภรยิ าทาน
๖. แหลพ ระนางมทั รียินดเี ปน ภรยิ าทาน
๗. แหลพ ระอนิ ทรทรงอนุโมทนาภริยาทาน
๘. แหลพ ระอนิ ทรท รงดำริคืนพระนางมทั รี
๙. แหลพระอนิ ทรทรงถวายพระนางมทั รคี นื
๑๐. แหลพ ระเวสสนั ดรทรงดำรขิ อพรจากพระอนิ ทร
๑๑. แหลพ ระเวสสนั ดรของพร ๘ ประการ
๑๒. แหลพ ระอินทรป ระสาทพร ๘ ประการ
๑๓. แหลพระอินทรเ สดจ็ กลับปราสาทเวชยันต

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๑๕

ทำนองประจำกณั ฑ คือทำนองลมพดั ชายเขา มีทำนองเรยี บงาย สำรวม แตสงา งาม
ขอ คดิ ประจำกัณฑ

๑. การทำดแี มไมม คี นเหน็ กเ็ ปน ความดีอยวู ันยงั คำ่ ดุจทองคำแมจะอยูในตูโชว หรอื ในกำปน

กเ็ ปนทองคำอยูน น่ั เอง เขาลักษณะวา ความดีเดด็ เหมือนเพชรเหมือนทอง ถึงไรเจา ของก็เหมอื นตวั ยัง
ถึงใสต ูอ ุด ถึงขุดหลุมฝง กม็ ีวันปลั่งอะหลัง่ ฉั่งชู การทำความดีแมไมม ีคนเหน็ แตเทพยดาอารกั ษเบ้ือง

บนทา นยอมรู
๒. การงานทง้ั ปวงตอ งมคี นชว ยเหลอื จึงจะสำเรจ็ บรบิ ูรณได
๓. การเสียสละอนั ยงิ่ ใหญจ ะตองไดร ับความเหน็ ชอบ ไมผิดศลี ธรรมขนบธรรมเนยี มประเพณี
๔. ผูนำท่ีแทจริงแมจ ะตอ งสูญเสียของรกั ก็ยังปรารถนาความสุขแกผ ูอ่ืนเสมอ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๑๖

สักกบรรพกณั ฑ ๔๓ พระคาถา
พระพระนิพนธ สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานุชิตชโิ นรส

วัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม กรุงเทพมหานคร

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ุทฺธสฺสฯ (วา ๓ หน)
เอวนเฺ ตสุ อฺญมฺญํ สมโฺ มทนยี ํ กถํ กเถนเฺ ตสุ สกฺโก เทวราชา จินฺเตสิ อยํ
เวสฺสนตฺ รมหาราชา หิยโฺ ย ชูชกสฺส ปฐวึ อนุ ฺนาเทตฺวา ทารเก อทาสิ อิทานิ นํ โกจิ หนี ปรุ โิ ส
อปุ สงฺกมติ ฺวา สพฺพลกฺขณสมปฺ นฺนํ สลี วตึ มทฺทึ ยาจิตฺวา ราชานํ เอกกํ กตฺวา มททฺ ึ คเหตฺวา
คจฺเฉยยฺ ตโต เอส อนาโถ นิปฺปจจฺ โย ภเวยยฺ ย นนฺ นู าหํ พรฺ าหณฺ วณเฺ ณน นํ อุปสงฺกมติ ฺวา มทฺทึ
ยาจติ ฺวา ปารมิกฏู ํ คาหาเปตวฺ า กสฺสจิ อวิสชฺชนยี ํ กตวฺ า ปนุ ตํ ตสฺเสว ทตวฺ า (สง ) อาคมสิ ฺสามีติ.
(๑) ขึน้ เตสุ ขตฺติเยสุ ในเม่อื สองสรุ ยิ ราชนรนิ ทรอสมั ภนิ พงศพ สิ ทุ ธกิ ษัตริย ทรงพระโสมนสั
ในปย บตุ รทาน ตางพระองคทรงสโมสรเกษมศานตส นทนา ดว ยสมั โมทนียกถาทางทานบริจาค ย่งิ พูน
เพิม่ พระปรีดาปราโมทยมากในกมลหฤทัย เดิน สกโฺ ก เทวราชา สวนสมเด็จสหัสนยั นอ คั รเทวราช ก็
ทรงพระอนุสรณคำนึงถงึ บรมบาทบรรพชติ เชษฐเพศยนั ดรดาบสวา ขึน้ หยิ ฺโย วานนพ้ี ระองคท รงสละ
พระปโยรสทั้งคแู กช ชู กพฤฒาจารย มหัศจรรยก ็บันดาลดินฟาสาครกัมปนาท โกจิ หีนปุริโส แมนวา มี
ชายหินชาติผใู ดผูหน่งึ จะสืบเสาะแสวงมาถงึ พระอาศรมสำนกั เขาทูลขอพระเลศิ ลกั ษณกัลยาณี มทั รี
ผูท รงศลี วัตรวรวิเศษ ทา วเธอกจ็ ะทรงบำเพ็ญพระทานบารเมศมหาภรยิ าบรจิ าค เอกกํ กตวฺ า จะ
กระทำใหเสวยพระทุกขล ำบากอยเู อกองค บำราศไรผ รู องบาทบงสทุ ่ีจะปฏิบัติ กจ็ ะหมนหมองในครอง
พรหมจริยวัตรหวังประโยชนพระบรมโพธญิ าณ ยนฺนนู าหํ ควรอาตมจักจรจากสถานสุทัศนเทวบเุ รศ
นมิ ติ เพศเปน ธชีชรา จะเขาไปทลู ขอพระเกศแกว กญั ญาเยาวลกั ษณวิลาส แลว จะทลู ถวายพระนชุ นาฏ
ใหคืนคง จะขอปฏญิ าณไวอยาใหพระองคทรงประสาทสละ แกผใู ดผูหนึ่งซง่ึ จะมาพานพะ ณ เถื่อน
ทาง จะซ้ำขอพระนองนางสืบไปในภายหนา แลว จะถวายอัญชลีลานิวตั นาการ (สง ) สูสุราลยั พมิ านนี้
แลว แลฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :- ตโต รตยฺ า วิวสเน ฯเปฯ ภรยิ ํ เม เทหิ ยาจโิ ตติ.
(๒) เดิน ภกิ ขฺ เว ดูกรสงฆผทู รงศลี วิสุทธสิ ังวร ตโต รตฺยา ววิ สเน ปางเมอ่ื พระอาทิตยอุทยั
ทวิ ากรกระจา งจำรัส สกโฺ ก สวนสมเดจ็ วชิรหตั ถเทเวศร ก็แปลงเปน ทวิชาเชษฐเ ดนิ ดง มที ้งั เครื่องบชู า
พรตตามพราหมณพงศพธิ ีกณู ฑ ดเู สงีย่ มเสีย่ มสารสนุ ทรสวัสดภ์ิ าพ คอ ยยอบยอยาตราเขา มากราน
กราบกรอญั ชลี สมเดจ็ พระบรมดาบสดาบสินีทั้งสองกษัตรยิ  ซ่งึ ทรงสถิตในหนามุขพระอาศรมนเิ วศน
วัดวงกตศขิ เรศ แลวก็ทูลถามยบุ ลเหตุอันเนาผนวชไพรกระทำประพฤตปิ ราศรยั วา ขน้ึ โภ ตาปส
ขาแตพ ระบาทบรมราชนักสทิ ธ์ิ ต้งั แตพ ระองคมาทรงบรรพชติ ในหองหมิ วันตย ังนริ าศไรโรคนั ขันธมาร
เสวยสวสั ดสิ์ ุขสำราญอยูหรอื พระพทุ ธเจาขา อุเฺ ฉน ยาเปถ ทรงเสวยมูลผลาเลีย้ งพระชนมชพี ดวย
งา ยไมล ำบาก ท้ังเหลือบยุงบุงทากไมขบกดั ฝูงทฆี ชาติมไิ ดมากระทำภยั พิบัตเิ บียดเบยี น วเน

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๑๗

พาฬมคิ ากิณฺเณ ในพนาสณั ฑสอิ าเกยี รณไปดวยพาลจัตุบาท ยงั มมี าบฑี าถึงพระอาวาสบางหรือวาหา
มไิ ด เดนิ ทา วเธอจงึ ตรสั ตอบวา ขอบใจธอาจารย ซง่ึ ทานถามถงึ ทุกสิง่ นน้ั กส็ ำราญบริบรู ณม ไิ ด
เดอื ดรอ น สตตฺ โน มาเส วสตํ ตัง้ แตเรามาเนาพนาดรกไ็ ดถงึ เจด็ เดือน เลย้ี งชนมชพี ในแถวเถื่อนทุรัส
พนัสพนมระทมไปดวยความโศก ดว ยเสวยทกุ ขวิโยคแรมรา งพระพารา ทุติยํ ปสสฺ ามิ พ่ึงเหน็ ทาน

สญั จรมาเปนคำรบสอง พิศผิวพรรณผดุ ผองเพียงพรหมพฤฒาจารย ทัง้ กิริยาอาการกอปรไปดว ย
มารยาท ถอื ไมเ ทาสเี หลอื งวิลาสเลห ผลมะตูม อุมเคร่ืองกระยาพรตพิธี ท้งั นุงหมหนังพยัคฆเี คร่ืองอิสี

เพศ สฺวาคตนเฺ ต ทานมานเ่ี ปนศรีสวัสดิ์วิเศษสารภริ มย มาแตไ กลก็เหมือนใกลไดส มาคมเคยคนุ เปน
กัลยาณมิตรสโมสรสุนทรสถาพร อนฺโต ปวิส ภทฺทนเฺ ต เชญิ ธชีเขา ไประงบั รอนในโรงน้ำน้ัน จงลา ง
เทาแลวอาบฉันสินธุใสสะอาด อนั เรานำมาแตห ุบหวยศลิ าลาดละหารธาร แลวบรโิ ภคมลู ผลาหารลว น
เปนของปา กับนำ้ ผ้งึ สดรสโอชาตามแตจะชอบใจ ขน้ึ เกน วา ปน เหตนุ า อนึง่ ทา นจะประสงคส ่งิ ใด

หรือ ธอาจารย จึงดัน้ ดัดพนสั สถานมาถงึ เรา อยา เกรงใจจงบอกเลาโดยสารคดี (สง) ในกาลบดั นี้เถดิ ฯ
(๓) เดิน อถ สกฺโก ลำดบั น้นั ทาวโกสียส กั กเทวราช เมื่อจะทูลขอพระเยาวมาลยม าศมัทรศี รี

สุนทรเทพกัญญา จงึ ชักทำเนียบเปรยี บพระราชศรทั ธาในทานบารเมศวา ขึน้ วาริวโห เมาะ ปฺจ
มหานทโิ ย พระพทุ ธเจาขา อนั วากระแสสายสนิ ธุวาเรศในปญจมหานทธี าร ยอ มไหลหลง่ั สง่ั สันทนา
การไมร ูขาดสาย สรรพนิกรสัตวท ้งั หลายไดกินอาบ กเ็ ยน็ ซาบสรีระอนิ ทรยี  เกษมศานตสำราญรมยฤ ดี
ดบั อาดูรเดอื ดรอน บรรเทาทกุ ขท่วั ทศิ าดรสนั ดานสัตว ก็เสมอเหมอื นพระกมลโสมนสั ในมหาทาน

ดว ยพระการญุ วิบลุ ญาณหล่งั ไปทั่วทุกตัวประชาชาติ ในไตรโลกสันนิวาสไมเ วนตน ขา ธชีนข้ี ดั สน
ยากไรไมมผี ูใดที่จะปฏิบัติ จะขอพระเกศแกวกษตั รยี นารรี ตั นไ ปรวมภริ มย จะไดเปน คูครองสองสมใน
ครัง้ นี้ จงทรงประสาทพระมัทรใี หเปน ทาน (สง ) แกข าพฤฒาจารยน้ีเถิดฯ

ททามิ น วิกมฺปามิ ฯเปฯ สคฺเค เต ตํ วปิ จจฺ ตตู ิ.
(๔) เดนิ มหาสตโฺ ต สมเดจ็ พระบรมพุทธางกรู มหาสตั ว ไดท รงสดับอรรถสารคดี ซ่งึ ธชีมาทูล

ขอพระเยาวมาลย ก็ทรงพระโสมนัสเบกิ บานปรีดา มิไดท รงพระจนิ ตนาดงั น้ี วาเมอ่ื วันวานไดประสาท
สองกุมารกุมารีโอรสแลว วันนจ้ี ะอำนวยนางแกว กระไรได ไมย อ ทอ พระหฤทยั ถอยหลัง พระสตดิ ำรติ ้งั
ตอ พระโพธญิ าณ จึงมพี ระราชโองการวา ดกู รธชี ทานมาขอพระมทั รศี รเี สาวภาคย อันเปน เพ่ือน
พเนจรจากพระนครเม่อื ยามไร จิตของเรากผ็ องใสโสมนัสในทาน มิไดหวน่ั ไหวดว ยมจั ฉรยิ ะหมูมาร

มลทิน อันเปน ทานราคินหนิ โทษ จะยกใหส ำเร็จประโยชนพฤฒาจารย แลกเอาพระสัพพัญตุ ญาณใน
ภายหนา ขึน้ พลางทรงพระเตาอทุ กวารี แลว กุมพระกรม่ิงมเหสสี ุขุมกษตั ริยมทั ทราชวงศ จึงหลง่ั อทุ ก

ใหตกลงเหนอื มอื ธชี ก็เปลงพระปณิธานวาทบี ัณฑรู ประกาศวา พราหมณเอย อนั องคเอกอัครราช
กญั ญา เราก็แสนเสนหาดงั ดวงหทัยและนัยนเ นตร ปย ตรํ แตเ รารกั พุทธรตั นสวรรเยศวิเศษสดุ ยิ่งกวา
องคอ นงคน ุชสกั แสนเทา อทิ ํ ทานํ อันวาภรยิ าทานของเราจงใหส ำเร็จ แกพระสรอยสรรเพช็ ญชุดา
ญาณ (สง ) ในอนาคตกาลโนน เถดิ ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๑๘

(๕) เดนิ ภิกขฺ เว ดกู รสงฆผ ทู รงศลี สมาธิอนิ ทรีย ปางเมื่อพระปนพภิ พสีพีพทุ ธางกูรนราธเิ บศร
ทรงสละพระอัคเรศราชพะงางามในยามนน้ั ขึน้ กบ็ งั เกิดมหศั จรรยจลาจลทว่ั สกลจงั หวัดจกั รวาล พ้ืน
พสุธาธารก็ไหวหว่ัน ทั้งขนุ เขาสัตตบริภณั ฑสเิ นรุราช ตางนอ มยอดอยางจะอภิวาทประกาศกอ งซอง
สาธุการ สะเทือนทอ งพระหิมพานตเพยี งจะเพกิ พงั ภนิ ทนาการถลมทำลาย มหาสาครก็ตฟี องคะนอง

สายสินธุธาราฉะฉา ฉาน ฝูงทวยเทพอโุ ฆษณาการประณมกรนอมเกศ อนุโมทนาพระอปุ บารเมศม่ี
สำเนียงเสยี งเสนาะสนนั่ เนียรนาท เบื้องต่ำตั้งแตอ ชั ฎากาศเทา ถึงภวคั คพรหม สะทานสะทกึ พลิ ึก

ระดมเปน อันหนึง่ อนั เดยี วดังน้ี ปางเมื่อทา วเธอยกยองพระบารมมี หาภริยทาน (สง) แกอ นิ ทรพฤฒา
จารยน้ันแลฯ

(๖) เดนิ สมเดจ็ พระยอดกัลยาณนี ารรี ัตนม ทั ทราชบุตรี เมอ่ื พระบรมราชสามีทรงประสาท
พระราชทานแกพฤฒาจารยว ันนน้ั นางทา วเธอจะไดท รงไหวหว่นั พรนั่ พระทยั โทมนัสรนั ทด ถึงพระ

พกั ตรเศรา สลดอสั สุชลคลอคลองพระนัยนานน้ั หามิได พมิ พพระพักตรผอ งใสบรสิ ุทธิ์สิริวลิ าศ ดุจดวง
บงกชผกามาศอนั เบงบาน ดว ยทรงพระวจิ ารณจ ินตนาวา ทา วเธอทรงพระราชศรัทธาบริจาค ซึง่ นาง

แกว อนั หายากอยางอาตมา ดวยพระทยั กรณุ ามิไดแหนงหนา ย เหตุเคลอื บแคลงระแวงเรอื่ งรา ยสิง่ ใด
มไิ ดมี ทรงประสาทเพราะประสงคศรสี รรเพชญโพธิสมบตั ิ จะแลกเอาพระพุทธรตั นวรญาณ อันเปน
เอกอริยธนสารพสิ ทุ ธพิ เิ ศษ จะขนสตั วใหพ น เขตสงสารสาคร นองทาวเธอทรงพระอนุสรณดังนี้ ก็เบิก
บานพระกมลเปรมปรดี ิ์ปราโมทย ไมมีมุขวิการโทษยินยอมพรอมดว ยพระราชศรทั ธา ทาวเธอจึงทอด

ทศั นาพิมลพักตร พระนองรักจกั วกิ ลประการใด จะมวั หมองหรอื ผอ งใสในครงั้ นี้ จกั รวมบำรงุ พระทาน
บารมหี รอื จะหมน หมอง เมื่อพิศพกั ตรพระนางนอ งเหน็ ผอ งผดุ เพยี งศศธิ รบรสิ ทุ ธิ์สวา งเมฆ กท็ ราบวา
นางน้ีเปน เอกอัครนารี เปนคูส รา งพระบารมีมาแตกอนกาล ทรงพระเกษมศานตโ สมนัสน่งิ นกึ ใน

พระทยั ขึ้น พระมัทรีกท็ ราบอชั ฌาสยั พระภสั ดาจึงทลู วา ขาแตพ ระจอมจุฬาจรรโลงโลก จะนำนกิ ร
ชนใหพ นจากจตุรโอฆสาคร ดงั มาทรงพระอนุสรณเ คลือบแคลงแหนงในขา พระบาท ผไู ดฉ ลอง

ละอองบทเรณุมาศพระรม เกลา แตแ รกรุนดรุณยุพเยาวย ามเสวยสวสั ด์ิ มไิ ดเ คยระคายขุน หมองของ
ขัดพระราชอาชญา กย็ อมทราบอยใู ตพระบาทาทชี่ ว่ั ดี เมอื่ พระเปนเจา จะบรจิ าคขา ผูทาสีใหแกผูใ ด
จะนำไปเปน ทาสชวงใชห รือจะจำนงจำหนา ย ดว ยมีกมลมุงหมายประสงคทรัพย หรอื ปรารถนาเนื้อ
เลือดจะเชอื ดสับใหสิน้ ชีวาสญั ก็ตามแตเจตนาผนู ั้นจักปองประโยชน ขามัทรีนี้มิไดมีมนัสพิโรธใหเคือง

ขอ ง จะเอาชีวิตและกายน้ีถวายฉลองพระเดชพระคณุ วบิ ลุ บงกชบาทพระราชสามี ดวยกตัญูกตเวที
ทางธรรมสจุ รติ ขอพระองคอ ยาทรงพระอาโภคพนิ ิจนึกแหนงในพระทัย จงมพี ระกมลผอ งใสโสมนัส

เปรมปรดี ์ิดวยภรยิ ทานบารมีคอื ขา พระบาท อนั ยนิ ยอมพรอมดวยพระราชศรัทธา (สง) ในกศุ ลเจตนา
นั้นแลว แลฯ

(๗) เดิน ภกิ ฺขเว ดูกรสงฆผ ทู รงศลี าธิคุณพิเศษ สมเดจ็ ทา วสหสั เนตรจอมสเิ นรรุ าช เม่ือทราบ
พระกมลประสาทสองกษตั รา ทรงสโมสรศรัทธาภิรมยรว มหฤทัยในพระทานบารมี จึงเปลงสนุ ทรเทว

วาทีอนุโมทนาวา ขน้ึ พระพุทธเจา ขา บรรดามจั ฉรยิ ะหมูมาร อนั เปนปจ จนิกทานมลทนิ อาจจะหา มมิ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๑๙

ใหทิพยโภคามนุษยสมบตั ทิ ั้งสนิ้ ก็พา ยแพพินาศดวยพระองคทรงพระประสาทภริยมหาทาน บังเกิด
มหศั จรรยบ ันดาลจลาจลท่ัวสกลพภิ พโลกา ฝงู เทพอนโุ มทนาสาธุการ ทกุ กฺ รํ หิ กโรติ โส พระรมเกลา
บำเพ็ญปตุ ตทารทานอันยอดยาก บุคคลผูใดใครจะบรจิ าคไดด งั น้ี พฺรหฺมยานํ จดั ไดช่อื วาเปน พรหม
ยานประเสรฐิ ศรสี นุ ทรสวสั ดิ์ เหตุละลวงวิถที างอบายพบิ ตั ิภยนั ตราย วิปจจฺ ตุ จกั เปนปจจัยใหสำเรจ็

พระกมลท่ีมงุ หมายปรมัตถปรมาภเิ ษกสมโพธิพทุ ธภูมบิ ารมีญาณ (สง ) โดยดังพระปณิธานน้ีแลวแลฯ
(๘) เดนิ เม่อื สมเดจ็ ทาววัชรนิ ทรปน สทุ ัศนเทพธานตี รเี นตร ตรสั อนุโมทนาพระทานบารเมศ

แลว วจิ ารณจ นิ ตนา วาควรอาตมะจะคนื ถวายพระเกศแกว กัญญาเยาวมาลยมาศ จะไดอ ยบู ำรุงบำเรอ
บรมบาทดุจกอนกาล ก็มีมธุรเทวบรรหารตรัสประภาษ ดวยบาทพระคาถาวา

ททามิ โภโต ภรยิ ํ ฯเปฯ วเร อฐ ททามิ เตติ.
(๙) ขน้ึ เทว ขา แตพ ระม่งิ โมลยิ มกฎุ สมมติเทพวงศ ขา ธชีน้เี ปนเผา พงศหินเพศพวกภิกขาจาร

ทง้ั ชรารูปวิการเกือบจะวายชีวาตม ไมค วรครองพระนองนาฏนางกษัตรยิ  ขอคนื ถวายไวป ฏบิ ตั บิ วร
บาทบงสุ ควรแตค ูครองสองสุริยวงศบวรวสิ ทุ ธชิ าติ ทง้ั พระหฤทัยก็ใสประสาทสองเหมอื นพระราช

ศรทั ธา สมทงั้ สองครองพรหมจรรยาพิธีศลี พเิ ศษ ยถาป โย จ สงโฺ ข จ ดจุ ดังสงั ขเ ศวตกบั กระ
แสกษิรวารี กข็ าวผองพรรณพสิ ุทธิสเี สมอสมานปานประดจุ นัน้ ปุ ญฺ านิ กยริ าถ ท้งั สองพระองคจ ง
ทรงแสวงกุศลสรรพสุจริต บำเพ็ญพทุ ธการกกิจกอบกอบวรกฤษฎาธิการอยา รูอ่มิ พระบวรสันดานพงึ
ภิญโญภาพ กวา จะบรรลโุ ลกุตรลาภเลศิ ในธาตรี เมื่อทาวเทพโกสยี จ กั ถวายวรอัษฎาพร แดส มเด็จพระ

บรมหนอ ชนิ วรรวิวงศ จงึ กราบทลู วาขาพระองคนใ้ี ชพราหมณช ราทชิ าชาติ เทวนิ โฺ ท เปนทา วเทวราช
สุราธิบดี มาสูพ ระองคจะประสงคป ระสาทศรสี ถาวรสวัสด์อิ ฏั ฐวเรศ พระรม เกศจักปรารถนาพระพร
อันใด กต็ ามพระราชหฤทยั จงบัณฑรู แถลง แลวทาวสุชมั บดีกแ็ สดงเทวศกั ดาเดช แปรพระกายินทรีย

เปนตรเี นตรเหาะระเหจ็ ทะยาน เหนือหองทองทิฆมั พรคัคนานตในขณะนน้ั เปลง ทิพยรังสีมีพรรณ
โอภาส ดจุ ดวงดรณุ ภาณมุ าศอุทยั ทิวากร (สง) ยังยอดยุคนั ธรสงิ ขร นั้นแลฯ

(๑๐) เดนิ ตโต โพธิสตโฺ ต ลำดบั นัน้ พระบรมพุทธพงศโพธิสตั วข ัตติยาธเิ บศร เมอ่ื จะขอบวร
อฏั ฐวเรศแดวัชรนิ ทร ปนอมรคณาสรุ าสุรเทพบรรษทั (สง) ก็ดำรัสโดยสาระพระคาถาวา

วรจฺ เม อโท สกฺก ฯเปฯ อฐเม ตํ วรํ วเรต.ิ
(๑๑) ขึน้ สกกฺ ดกู รทาวเทวอดศิ รสุรมเหสักขมฆั วาน ผูเคารพในทานเบ้ืองบเุ รชาติ

สพพฺ ภูตานมสิ สฺ ร เปนองคอ ัครอิศราธิราชหมูอมรแมน เราน้ีมีประสงคใ หพระปตุรงคระงบั เคอื งแคนท่ี
โทษา จงยกพยหุ แสนยาพลากรออกมารับเราคนื นครเสวยสวรรเยศ ปฐเมตํ วรํ วเร พระพรนเ้ี ปน

ปฐมวเรศใหแ กเรา ประการหนึ่งปางเม่ือคืนเขา ครองพิภพสพี ี สำเร็จบรมกษัตราภิเษกศรีสวสั ด์ิ
มไหศวรรย ฝงู นกั โทษที่รบั ราชทัณฑพ ันธนาการ ใหไ ดป ลอ ยเปลอื้ งทกุ ขท รมานจากจองจำ ทตุ ิเย ตํ
วรํ พระพรนเ้ี ปน คำรบสองจงประสทิ ธปิ ระสาท อนึ่งอเนกนกิ รประชาราษฎรท ่หี นมุ แกและปานกลาง
จะเลีย้ งชพี ก็ขัดขวางดว ยคนจน จะพากนั สญั จรเกลื่อนกลนมาสูสำนักเรา ขอจงไดทำนุปลกู เล้ียงเหลา

ทรพลชนอนาถา ใหบริบูรณดวยพิพิธโภคากระยาหาร สรรพวัตถาลงั การอันอดุ ม ตติเยตํ วรํ พระพรนี้

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒๐

ใหเ สร็จสมเปน คำรบสาม อน่ึง ขออยา ใหลอุ ำนาจมาตุคามกอปรดวยกายทจุ ริตในปรทารกรรมอธรรม
กิจกามครุโทษ จงปรีดาสทารสนั โดษบรสิ ุทธิ์สนั ดาน อยา มุงหมายฝายมิจฉาจารจำนองจติ จตตุ ฺเถตํ
วรํ พระพรนี้เปนสีป่ ระสทิ ธิ์ใหแกขา อนงึ่ ซ่งึ องคอคั รโอรสาเกดิ กบั อกองค จงมชี นมายุยืนยงย่ิงดวยยศ
ศักดิ์ ใหปราบปรามหมปู รปก ษปราชเยศโดยทศธรรมทั่วธเรศธำรงภพ ปฺจเมตํ วรํ พระพรนน้ี บั เปน

คำรบหาประการ อน่ึงปางเม่ือถงึ บุรีรมยสถานกาล อรุโณภาส ใหแสนสัตตรตั นามาศทิพยพริ ุณธารา
จงตกเต็มสกลมหานครพศิ าล ฉฐเมตํ วรํ พระพรน้ใี หเสรจ็ สมปณธิ านเปน คำรบหก อนง่ึ เบ้ืองวา

บริจาคทานแกย าจกทวั่ ทัง้ ธรณินทร พระราชทรพั ยอยารสู ุดสนิ้ สรรพโภคา อยา พึงทอถอยศรัทธา
อาดรู เดือดรอ น จงโสมนสั สาทรอำนวยทาน สตตฺ เมตํ วรํ พระพรนีน้ ับเปนเจ็ดประการโดยกำหนด
อนงึ่ เม่ือเราดับขันธท วิ งคตจงอบุ ัติบันดาล ในดสุ ิตเทวสถานทพิ พาวาสแลว จุตสิ ปู จ ฉมิ ชาติในมนษุ ย
โลกา จงบรรลุพระปรมาภิเษกสมโพธิ อฐ เมตํ วรํ พระพรนใ้ี หสำเรจ็ ประโยชนเปน แปดประการ ทาว

มัฆวานจงประสิทธ์ิสมมโนรถจำนง (สง ) โดยดำริประสงคน ้ีแลว แลฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห :- ตสสฺ ตํ วจนํ สตุ ฺวา ฯเปฯ สคฺคกายํ อปกฺกมตี .ิ

(๑๒) เดิน ภกิ ขฺ เว ดกู รสงฆผ ูทรงศลี สงั วรสกิ ขา เทวินฺโท สมเด็จทา วเทพสเุ รนทราธิบดินทร
เทวราช ทรงสดบั บวรวัจนาตถน ราธิเบศร ก็ตรสั ประสาทอัฏฐวเรศใหประสิทธ์ิสมประสงค ขน้ึ อจิรํ วต
เต ตาโต ไมนานนกั บรมอัครปตรุ งคกจ็ ะกรีฑา ทวยหาญพหลพลพยุหแสนยาพลากร ออกมารับเสดจ็
คืนพิชัยเชตุดรดำรงราชาฉตั ร เสวยพภิ พสพี ีบรุ รี ัตนราชมไหศรู ย อยาทรงพระจินดาอาดูรมิเปนไร คง

จะเสรจ็ สมอารมณห ฤทยั ทกุ ส่งิ สรรพ อปปฺ มตฺโต โหหิ จงมพี ระกมลมน่ั อยาประมาท ในพรหม
จริยวาสเสวยสุขวเิ วกเนกขมั มปรมัตถบารมี (สง) โดยพทุ ธางกูรพิธีนน้ั แลฯ

(๑๓) ขึ้น ภิกฺขเว ดกู รสงฆผ ทู รงศีลสมาธญิ าณ เทวราชา สมเด็จทาวมัฆวานวัชรนิ ทร

เทเวศร ผเู ฉลิมมกฎุ เกศแสนสรุ คณา ทัง้ สองสวรรคช ัน้ กามาวจรเทพธานี สชุ มปฺ ติ เปนพระราชสามี
องคอ ัปสรสรุ างคพิลาส สุชาดาสมรมาศมิง่ วมิ ลมาลย วรํ ทตวฺ า ถวายพระพรแปดประการแกพ ระ

มหาสตั ว แลวเสดจ็ นวิ ตั นทวิ งั คนิเวศนวรเวชยนั ต (สง) ในดาวดึงสาสวรรค น้นั แลฯ
สกฺกปพฺพํ นิฐ ิตํ

สักกบรรพ ประดับดวยพระคาถา ๔๓ พระคาถา เอวํ ก็มดี วยประการฉะนีฯ้
ปพ าทยท ำเพลงกลม

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๒๑

กณั ฑม หาราชตอน “เทวดาจำแลงตนมาอภบิ าลสองกุมาร”

ภาพจิตรกรรมฝาผนงั พระอโุ บสถ วดั สุวรรณาราม ราชวรวิหาร

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒๒

มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวดั สุวรรณาราม
กณั ฑท ี่ ๑๑ มหาราช : พระเจา กรุงสญชัยไถถอนสองกุมาร

เน้ือความยอประจำกณั ฑ

กัณฑท่ี ๑๑ มหาราช ประกอบไปดว ย ๖๙ พระคาถา เปน กัณฑทเี่ ทพยเจา จำแลงองคมา
ทำนบุ ำรงุ ขวัญสองกมุ ารกอนเสด็จนิวัติถึงมหานครสีพี ความยอ วา เม่ือชชู กไดส องกุมารแลว ก็เดนิ
ทางผา นปา ใหญ เม่ือเวลาค่ำชชู กจะผูกสองกมุ ารไวทีโ่ คนตนไม สว นตนน้นั ปน ข้นึ ไปนอนบนตน ไม
เหลาเทวดาจึงแปลงรา งลงมาปกปอ งสองกุมาร ตลอดระยะทาง ๖๐ โยชน ใชเ วลาเดนิ ทาง ๑๕ วัน
เมือ่ ถึงทางสองแพรง เทวดาไดดลใจใหช ชู กจำทางไมไ ด จึงเดินทางไปสกู รุงสีพีเมอื่ ถงึ ประตูเมืองไดพ ัก
ดา นนอก ๑ ราตรี ในคนื นั้นพระเจาสญชัยผูค รองกรุงสีพี ผเู ปน พระอัยกาไดทรงพระสุบินวามีชาย
รปู รา งกำยำนำดอกปทุมทองมาถวายสองดอก เมือ่ ทรงต่ืนบรรทม จงึ ไดใหโ หรหลวงมาทำนาย
โหราจารยก ็ไดทำนายวาเปนฝนดี พระองคจ ะไดพ บพระประยรู ญาติที่จากกนั ไป พระองคกท็ รงปติ
ปราโมทย เม่อื เสด็จลงหนา ลานหลวงตอนรุงเชา ทอดพระเนตรเหน็ ชูชกพาสองกุมารมา จงึ รับสง่ั ให
นำมา ทรงทราบความจริงจึงพระราชทานคา ไถคนื แกชชู กและมอบปราสาท ๗ ชั้นใหชูชก ตอมาชูชกก็
ดับชีพตกั ษยั ดว ยเพราะเดโชธาตุไมยอย พระชาลจี ึงไดท ูลขอใหพระอัยกาไปรับพระบดิ าและพระ
มารดานิวตั ิกลับพระนคร ในขณะเดยี วกันนน้ั เจานครกลงิ คะก็ไดทรงโปรดใหนำชางปจจยั นาเคนทรมา
คนื แกน ครสพี ี พระเจากรุงสญชัยจึงรบั สง่ั ใหจดั ขบวนทพั ไปรบั เสด็จพระโอรสยังเขาวงกต โดยมีพระ
ชาลเี ปน ทพั หนา

กณั ฑม หาราชมีท้ังหมด ๑๕ แหล คือ

๑. แหลพ ระเวสสนั ดรและพระนางมทั รีบำเพ็ญเนกขัมมบารมสี ำราญพระทยั

๒. แหลชชู กพาสองกมุ ารเดินทาง

๓. แหลพระอาทิตยอัสดง

๔. แหลกลอ มสองกุมาร

๕. แหลชชู กหลงทาง

๖. แหลป ระโคมดนตรีกลอมพระเจากรุงสญชยั

๗. แหลพระเจากรงุ สญชัยพบสองกุมาร

๘. แหลพระเจา กรุงสญชยั ส่งั ใหจบั ชูชก

๙. แหลช ชู กทูลความ

๑๐. แหลพ ระเจากรงุ สญชัยไถส องกมุ าร

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๒๓

๑๑. แหลสมโภชสองกมุ าร
๑๒. แหลพระชาลีทูลสนองราชโองการ
๑๓. แหลจ ดั กระบวนทพั หลวง
๑๔. แหลช ชู กถงึ ความตาย
๑๕. แหลย กพยหุ ยาตราทพั ไปรบั เสด็จพระเวสสนั ดร (แหลสงทา ยกณั ฑ)

ทำนองประจำกัณฑ คือ เตน หรือรีดนมโค (โทหกวตั ร), ทำนองคลื่นกระทบฝงหรอื คุดตะราด
เหยียบกรวด,ทำนองกลอ ม

อานสิ งสป ระกณั ฑ
ผูใ ดบูชากณั ฑมหาราชจะไดมนษุ ยส มบัติ สวรรคสมบตั ิ และนพิ พานสมบตั ิ เม่ือเกดิ เปน มนุษย

จะไดเ ปนพระราชา เม่ือจากโลกมนุษยไป ก็จะไดไปเสวยทิพยสมบตั ใิ นฉกามาพจรสวรรค มีนางเทพ
อปั สรเปนบรวิ าร ครัน้ บารมแี กกลาก็จะไดน พิ พานสมบัติ อันตัดเสยี ซึ่งชาติ ชรา พยาธิ มรณะ พน จาก
โอฆะท้งั สามมีกาโมฆะเปน ตนฯ

ขอ คิดประจำกณั ฑ
๑. ผูท่ที ำความดี ยอมไดรบั ผลแหง ความดีเสมอ
๒. ผทู ่ที ำความช่วั ยอมไดร บั ผลแหง ความชั่วเสมอ
๓. สิ่งใดทเ่ี ปนของเรา ยอมกลับมาเปนของเราเสมอ
๔. ผทู ี่สรา งความดีไว ยอมไดร บั การชวยเหลือเสมอ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒๔

มหาราชกณั ฑ ๖๙ พระคาถา
พระนิพนธในสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชุ ิตชิโนรส

วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม กรุงเทพมหานคร

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธฺ สฺสฯ (วา ๓ หน)

เอวํ โพธิสตฺโต จ มททฺ ี จ สมฺโมทมานา สกฺกทตฺตเิ ย อสสฺ เม วสึสุ. ชูชโกป กมุ าเร คเหตวฺ า
สฐโี ยชนมคคฺ ํ ปฏปิ ชฺชิ. เทวตา กุมารานํ อารกฺขมกรสึ ุ. ชชู โกป สรุ ิเย อตถฺ งฺคมิเต กุมาเร คจเฺ ฉ
พนธฺ ิตวฺ า ภมู ิยํ นิปชฺชาเปตฺวา สยปํ  จณฺฑวาฬมคิ ภเยน รุกขฺ ํ อารุยฺห (สง) สาขาวิฏปสสฺ พภฺ นตฺ เร
สยตตี ิ.

(๑) เดินกลาย อุโภ ขตฺติยตาปสาป อันวาพระบรมดาบสดาปสนิ ี ศรสี มมตเิ ทเวศรเกศตระกลู
กษัตริยขตั ตยิ ะทัง้ สองพระองค โพธสิ ตโฺ ต จ คอื สมเด็จพระหนอนเรศเพศยนั ดรพงศพทุ ธางกรู ราช ผู

เปนมิง่ มกุฎวสิ ทุ ธิสุขมุ าลชาตเิ ฉลิมพิภพสีพี มททฺ ี จ คือพระยอดเยาวมาลยม าศมหิสีมัทรสี นุ ทรสวัสดิ์
มัททราชธดิ า สมฺโมทมานา ตางพระองคทรงสมคั รสโมสรภริ มยดวยอดุ มอัฏฐวรวโรวาท อันทา ว
สุทัศนธานนิ ทรส รุ นิ ทรเทวราชประสารทประสทิ ธิเทวโองการ วสึสุ เสดจ็ สถติ สำราญแรมผนวชพนัส
พรหมจรรย สรรพภยันตรายนริ าศ อสสฺ เม ในพระอาศรมบรมสักรทตั ตยิ าวาสคริ ิยวงกต เสวยสุขวหิ าร

สมาธิพรตพรหมพิธฌี าน (สง ) ในหิมวานสถาน นน้ั แลฯ
(๒) เดนิ ชูชโกป สวนชูชกพฤฒาจารยจำเดมิ แตร บั พระราชทานสองกุมารไดแ ลว เฒาใจแกลว

ก็พามา สฐีโยชนมคฺคํ ลว งมรรคาลัยไกลไดหกสบิ โยชน เทพยเจา นัน้ โสดชวยอภิบาลบำรงุ รกั ษาสอง

กมุ าร อโรคา หุตฺวา หาโรคโรคาบมิได สองอรทัยก็ไปดว ยพฤฒาจารย (สง) ในมรรคากันดาร นน้ั แลฯ
(๓) ขึน้ สรุ เิ ย ในเมื่อพระสรุ ิยงทรงรศั มจี ร เย้ืองยอดสิงขรยุคนธเรศ อตฺถงฺคมเิ ต เปน เวลา

พระสุรยิ งทรงเดชเสดจ็ ดว นจวนจะใกลอ ัสดง กม็ ามดื มวั ไปท่ัวพงพืน้ ภูมภิ าคแผนดนิ ดล จตั บุ าทนี่กม็ า
คะนองรองคำรามรนระรา เรงิ บา งหมอบเมยี งมองวิง่ ลองเชิงระเรงิ เลน ตุนกระแตเตน ตามกระตาย
หมลู ะม่งั และกวางทรายเสียงเซง็ แซ พาฬพยคั ฆช ะงกั ชะแงแลแลว เลี่ยงหลบ บา งเผนโผนโจนประจบ
กระโจมจบั หักคอมฤคพบั เผนเขาพง เมน หมีหมาหมูหมูกระจงจามรี พากนั วิ่งกระจดั กระเจงิ กระจาย

หนมี ะมี่กอ ง ถึกกระทิงทองทองทองตามแถวเถื่อน พญาไกรสรสิงหราชน่กี ็มาคลาดเคลื่อนจากถ้ำทอง
เผนพยศผยองลำพองผนั แผดสุรสำเนียงเสยี งสน่นั เสนาะดัง คชพาคชาพงั คเชนทรเผือกดูผอ งผูที่ใน

ไพร ลงอาบกนิ กระแสสนิ ธุใสเกษมสันต ขึน้ จากทา แลวพากนั จรจรัลเขา ในดง เทีย่ วม่วั สุมตามพุมพง
แลวผายผนั มากกวาหมน่ื แสนแนน อนนั ตสน่ันไพร หมูม ิง่ มาอาชาไนยสินธพชาติ เผน พยศผยอง
ลำพองบาทบทจร พากนั วิ่งริมสิงขรครี ีราย กระบือเถอื่ นก็เบอื นชายเขาเชิงชน โผผวาถลาวนดไู ววอง
กิเลนโลดโดดจากปลองชอ งคูหา สิงโตเตน เผน ภผู าพาพวกเพือ่ น เทย่ี วหลอน ๆ หลอกกันออกเกล่ือน

ท่กี ลางเนนิ เลยี งผากาวเทาเกินตกดังปง ตัวกระดอนกระทอ นกระท่ังแผนพสธุ า เสียงสนั่นอรัญวาหิม

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒๕

วนั ต สินธุชลลน ละลนั่ ไหลเปน ระลอก เช่ียวกระฉอกฉะฉาดฉาน กระแสสนิ ธุเ ปนสายซานสาดกระเซน็
ยะหยดยะหยัดยะเยือกเยน็ สยดสยอง หริ่ง ๆ เรไรรอ งระร่ืนโรย ชะนีนางเหนี่ยวก่ิงยางโยนหกโหนโหย
ไหห าผวั รอ งระเร็วรวั ผวั วะ ๆ ผวั โวยวเิ วกวงั เวงโวยในหอ งหิมวนั ตแ จว ๆ จักกระจนั่ จาทุกราวรุกข
สกุณเขาเขา เคลาคคู ูจูฮกุ กูจูฮ ุกกุก กระห่ึมไพร เฒาอาธรรมจ ญั ไรสยดสยอง ทุกเสน โลมาพองอยู

เกรียว ๆ ตาแกก็เรง ไมเรยี ว เควี้ยวขวะขวับขวาบขนาบโบย แสนสงสารดวยสองกมุ ารนีก้ ม็ าออกพระ
โอษฐโ อยสะอกึ สะอน้ื ออนออ นระทดระทวยองค ข้นึ สูง ทุกเทพยพนัสแนวพงสอดทิพยเนตร เมือ่ ได

สดบั สาสน สองดรุณนเรศเธอตองไมเรยี วรัน ทกุ อกองคน ีก้ ็มาสงสารแสนกำสรดดว ย แตไมรูทีว่ า จะ
ชว ยเจาไดเ ลย จงึ ตรสั วา โออกชาวเราเอยอกชาวเราเอย อกเราน้ีเพียงจะพงั ภนิ ท ดวยพระนุยนอย
หนอ นรินทร เธอมานริ าศพระชนนี อนจิ จา ๆ เอย อนจิ จา ๆ เอย พราหมณจ ะเรงรบี รอนตอ นตามตี
ตะบงึ ไปถึงไหน จงรอรั้งฝไ มไวบางเถดิ รา ทุกเทพยรำคาญเนตรเวทนาทุกองค สว นวาเฒาชราทชิ าชงค

ชูชกเชอ้ื หินชาติ ตาแกมาเกรงภัยพาลพยัคฆจตั บุ าทจะเบยี ดเบียน เฒากพ็ าสองกมุ ารแวะวงเวียนเขา สู
พมุ พฤกษา คจเฺ ฉ พนฺธติ วฺ า จึงผกู พันกระสันขอ พระกรกษตั รยิ แ ลว รดั รึง เดนิ กลาย ผูกเปน เง่ือนตายตงึ

ตดิ เขา ไวใหม่นั กับกอไมขางหน่ึงน้นั เฒาก็ผายผนั ขึ้นสูพุมพฤกษา เหนอื่ ยมาเฒาชราตาแกก็นอน
(สง ) สาขาวฏิ ปสสฺ พฺภนฺตเร เหนอื คาคบไม นัน้ แลฯ

(๔) ขึ้น ตสฺมึ ขเณ ในขณะนั้นไซร ควรท่วี าจะสงสารดวยสองกมุ าร มาตองทกุ ขทรมานเม่อื
ยามนอน ทรงกรรแสงสะอึกสะอ้นื ออ นออ นพระองคลงไสยา เอโก เทวปตุ ฺโต ยงั มีบวรเทพสรุ ารุกข

พิมานมาศ เวทนาดว ยหนอ นฤนาถทั้งสองพระองค จึงจำแลงลกั ษณะรูปทรงใหส วยสด นฤมติ เพศ
เหมือนพระเจาเวสสันดรจอมดาบสบำเพญ็ ฌาน ทรงครองซึ่งเครอ่ื งทิพยบริขารเหมือนโยคี เอกา
เทวธิตา ยงั มีนางอนงคเ อกอัปสรศรสี วยศภุ ลกั ษณ นฤมติ เพศพิมลพักตรผ องฉวี เหมือนสมรมง่ิ แม

มัทรสี ขุ ุมกษัตรยิ  ทรงชฎากาญจนสงั วาลรัตนคากรอง โทเทพกเ็ ย้ืองยองตามกนั ยุรยาตร เลห ประหน่งึ
สมเดจ็ พระปตรุ าชมารดา มาทำโศกแสรงกรรแสงหาไหล ะหอ ย พอประสบสองพ่ีนองนอยอนาถนอน

พระกรท้งั คูเ ธอขอน ๆ อุรงฺคา โมเจตวฺ า จึงปลดเปลอื้ งลดาวลั ยท ่ีพันธนาพระลูกแลว เธอท้ังสอง
ประคองแกว กอดกบั ทรวง พระอสั สชุ ลนัยนเธอไหลรวงลงรนิ พักตร พิลาปร่ำพิไรรักรำพันครวญ
ยายออน จึงตรัสวา เจา ทรามสงวนของแมเอย ไฉนเลยแมไมเคยมาเคืองเขญ็ มาตกตำ่ ลำเค็ญแตนอย ๆ
ดูหรือพระกายแมน้ีมาเปนริ้วรอยดว ยไมเ รยี วรัน ระบมบวมเปนบัน้ ๆ ดว ยพราหมณมันโบย โอรอ ยช่งั

ของแมน ยี้ งั สะอึกสะอน้ื โอยนาเวทนา แมเจ็บที่ไหนทป่ี วยปวด มาเถดิ นะมา ๆ แมจ ะนวดใหหายคลาย
ท่ีมนึ เม่อื ย สมฺพาหิตวฺ า เทพยกค็ ลำเคลน เสนพระสายสองกษัตรยิ  เขาเดิม เดชทพิ ยสมั ผสั หัตถเ ธอเคลน

คลำ รอยไมเรียวท่ีเขียวช้ำเปนช้ิน ๆ กอ็ ันตรธานบันดาลสน้ิ ทัง้ อนิ ทรียนหาเปตฺวาเทพยก็ทรงสีซ่ึง
เหงอ่ื ไคล เคร่อื งวเิ ลปนะก็ลูบไลล ะเลงทา แลวกันกระหมวดกวดเกศาแซมมาลยั กรอง ปกทพิ ยจฑุ า
ทองใสกรอบพกั ตร แลว จุณเจิมเฉลิมลกั ษณะวิไลเลิศ ดนู ี่ก็ผอ งผุดสดุ ประเสริฐสำอางองค เทพยกโ็ อบ
อมุ เอาองคล ะองคแลวชมเชย ก็ตรสั วากณั หาของแมเอย มาเสวยนมแมเสียหนอยเถดิ สินะแมเนอื้

ละมนุ ถนั ของแมน ี้ยังคัง่ คดั เจียวนะพอคุณแมคุณของมารดา ท้ังผลไมแมก ็หามาอยมู ากมี ขึน้ สูงออ น ทง้ั

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒๖

ปริงปรางซางสาลีแ่ ละพลบั สด จันทนล ิ้นจ่ียอมมรี สหวานสนิท เชญิ เถอะหนาพอชาลีดวงชีวิตปอก
เสวย กนิ เถดิ สหิ นาพอเอยแมเอยใหอ ่มิ เอม คงเดิม เทพยก็ชวนใหส รวลเกษมเสพพฤกษาหาร ครน้ั อ่ิม
หนำสำราญอรุ ารมณ เทพยประทบั ใหบ รรทมเหนือแทน ฐาน แลว จงึ กลาวเปนกลอนสนุ ทรหวาน
ประสานขบั ใหสองดรณุ ทอี่ อนนั้นนอนหลับดวยลมลอย เทพยก็คร่ำครวญหวนละหอยแลว จงึ คอย

กลา วเปน กลกลอน กลอ ม วา นอนเสียเถิดสหิ นาพอนอนแมน อน ขวญั เอยขวญั ออนของแมอยา ออนอยา
แอ หลับเสยี หนอ ยเถดิ สิหนาพอ คณุ แมคณุ ทลู กระหมอมแม ดึกมิใชนอย ท้ังดาวเดือนดหู รือน่ีก็มา

เคล่อื นคลอยนอยไปแลวหรอื นะเจายงั ไมห ลับเลย ยางเขา ทุติยยามแลว หนาพอทรามเชยช่ืนอรุ ารมณ
นำ้ คา งยอยประพรอยพรมพุม พฤกษาไพร สองกุมารไดส ดบั เทพโทไทเธอกลอ มขบั เปน พิณเพลงวังเวง
วบั หลับสนิท ยาว ตราบเทา พระสรุ ยิ าวราฤทธิอ์ รุณรงุ ข้ึนราง ๆ เทพยกโ็ อบอุมพระองคลงวางไวดงั เกา
บนั ดาลพระกรหัตถเ ธอของเขาดวยเครอื เขาเถาลดาวัลย ท่ีพราหมณมันผกู พันธนาการ อนฺตรธายติ วฺ า

ตา งเทพยก็บันดาลสูญสูรกุ ขมูลวมิ าน (สง) อนั เปนนิวาสนสถาน นน้ั แลฯ
(๕) เดิน ปนุ ทิวเส คร้ันเวลาอรณุ รงุ เชา พราหมณพฤฒาเฒาตืน่ จากคาคบพฤกษา จงึ ชำระมขุ

มลทินกนิ มลู ผลาหารทีเ่ หลือไวแตหัวค่ำแลวมิชา เฒา ก็ฉวยยามละวาควา ไมเ ทา คอนสลดั ซดั ขน้ึ ใสไ หล
เฒากล็ งมาจากคา คบพฤกษาใหญแลวแกลดาวัลยที่ผูกพนั จตุรกร แหงพระเจาพน่ี องสองบังอรเสรจ็
แลว เฒา จัญไรใจแกลวกพ็ ามา พอประสบพบมรรคาเขาสองแพรง แหงหน่งึ จะไปกลงิ คราฐวิสยั แหง
หน่ึงจะไปพชิ ยั เชตดุ ร เทพยเจาเขาสิงสงั หรณหากดลจติ ใหพราหมณเ หน็ ชอบเปน ผดิ ตาแกกบ็ ิดเบอื น

เชือนทางวางร่ี ก็มาถงึ กรุงพิชยั เชตุดร (สง) อันเปนมหานคร น้นั แลฯ
(๖) ขึ้น ตทํ ิวสํ คนื วนั นัน้ ไซร ปจฺจูสกาเล เปนยามสดุ ปจจุสมัยจะใกลร ุง ราชา สญชโย สว น

สมเดจ็ พระเจากรุงสญชยั มงิ่ มกฎุ เกศกษตั รยิ  อันเถลิงถวัลยรฐั ฉัตรพชิ ยั เชตุดร ปางเมื่อพระองคท รง

สโมสรภริ มเยศ ในมณเฑียรประเทศทบี่ รรทม อเนกแนน ดว ยแสนสาวสนมนิกรคณานาง อันทรงสวัสด์ิ
สำอางสะอาดเอีย่ มลออเนตร ดงั นางอปั สรอมรเทเวศรในเมืองแมนแดนดสุ ติ พภิ พ ทุกหนา นางตา งน่ีก็

มานอบนบประนมนง่ั บา งหมอบชมอยคอยรบั สง่ั สนุ ทรเสนอนวล นาฏกิตถฺ ี มีทง้ั นางระบำรำตลี วน
บำเรอบำรงุ ร่นื ใหท าวเธอบันเทิงในเชงิ ช่นื ชพู ระทัย ลางนางก็มาขบั ขานไขเอ้ือนซง่ึ โอษฐพ นั ประสาน
เสียง แลวกส็ อดสุรสำเนยี งเสยี งสนัน่ เสนาะนวลควรท่วี า จะเปรมปรดี ิ์ พวกเหลาสังคีตน่ีมาดีดสตี รี ะดม
ดงั ทงั้ โทนทับรับจงั หวะโจงจะจิ๊งจัง๋ จ้ำโจง ๆ ทง่ั ๆ บณั เฑาะวดดี สายพณิ ดงั ฟงวเิ วกแวว รัวระนาด

แกว แจว ใจจรงิ ทุระหรา งทุระหรงิ ฉง่ิ ฉางฉับ ฆอ งวงกร็ บั ถิง่ นงั โหนงเหนง กระจับปก ็รีเ่ รงเรว็ ๆ ๆ เรง
ระนาดก็กราดเกรงบรรเลงลอย วานอระนอด ๆ นอง ชาเจาโหงกท็ รงรอ งตามเพลงขบั รำมะนารบั ปบ

ปด ปง พำ่ เอย พำ่ ปง ๆ ชน่ื อารมณเ สียงกลมกลงึ กลอ มหฤทยั ทงั้ สีซอนี่ก็มาสอดใสเขา เสียดสี
นร่ี ะหนี่ ๆ ๆ กลองสองหนาทำทา ตี โปงปะ โปงปะโปงเทง โปงทึง สายจะเขข ึงตึงทุกเสนลวดและเอ็น
ดีดโดง ดงั ทะรหุ รา งทะรุราง ๆ ๆ เสยี งกรา งกร่งิ ฟงเสนาะเสียงเพราะพริ้งเขากับเสยี งขลุย วา นรู ะ
หนยุ นรู ะหนุย ๆ หนอด แหบหวนตอดสอดซออแู ออ ูออดสอดสำเนยี ง ลางนางเจากส็ ง เสยี งหวน

ละหอย แหบบรรเลงเปนเพลงลอยขบั เปน รำ ๆ ครวญเฉ่ือยฉ่ำสงพัดชาชา ลูกหลวง ตามกระทรวง

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒๗

เหมอื นหนงึ่ เคย เสียงเจา พี่เอยวเิ วกแวว ใหทาวเธอบรรทมเหนือบรมแทน แกวหลับสนทิ ทรงเสวยพระ
สบุ ินนิมิตเปนมหัศจรรย วา ทาวเธอเสด็จออกอาสนรตั นบลั ลังกอ ันโอโ ถง สมมติวา ทองพระโรงราชกจิ
วนิ จิ ฉัย เหนือรตั นอ ำไพแลระยับ ประดับไปดว ยแกว กาญจนประกอบแกมแซมสชี มพูนทุ ทง้ั แสน
เสวกามาตยร าชบรุ ษุ นี่ก็มาหมอบอยเู รยี งราย มหาดเลก็ นีก่ ็มากราบทูลถวายซ่งึ รายงานการบญั ชี คัด

เอาขอสุนทรคดีขนึ้ กราบทูลถวายศรีสญชยั ราช ทาวเธอจึงตรสั พิพากษา โดยพระราชกฤษฎีกา
กฎหมายไมลำเอยี ง เปนเที่ยงธรรมตามประเพณี เอโก ปุริโส วา ยังมชี ายนายผูหน่งึ นนั้ กณโฺ ห เติบโต

ดำล่ำสนั สงู สกั ส่ีศอก มมี ือถือปทุมทองทงั้ สองดอกสดสะพรมุ ดอกหนง่ึ ซงึ่ เตง ตูมหุมเกสรแซม ดอก
หน่ึงพ่งึ จะแยกแยม ขยายกลบี ชายนนั้ นีก่ ็มาเรง รีบไมร อรง้ั หลกี เหลา สาวสนมกรมวังลอมวงเวร ทะลวง
ทะล่งึ ถึงนเรนทรราชอาสนรตั น ถวายโกสุมกับกษตั ริยส ญั ชเยศนเรนทร ในฝน วาทาวเธอน่ีก็มาเหยียด
ยนื่ พระวรกรรับเอาโกเมศ มาเหนบ็ แนมแซมไวเหนือพระกรรณประเทศทา วเธอทัง้ คู เรณอู ันวาผกา

เกสรดอกบัวหลวง น่ีกม็ าโรยรวงลงตอ งเตม็ พระทรวงรดอุรา กลน่ิ สุคนธซ าบอาบนาสาสำเริงรมย ทา ว
เธอน่ีก็มาฟนตืน่ บรรทมในทนั ที เตน ขึน้ เสียง ปาโต ว คร้ันอรณุ รุงรังสีสวางแสงทอง นาิกานก่ี ็มาตสี ิบ

สองฆองประโคมขานเสียงสงั ขวู ๆ แวว กงั วานหวานวงั เวง ตะแกรน ๆ แกรน แซบรรเลงล่ันพลิ ึก ท้งั
ฆองกลองมโหระทึกครกึ ครื้นกอ ง เสยี งฆอ งกระแตตดี งั กระจองหงอ งตระเวนวัง กลองชนะทา จังหวะ
ดงั ปงปง ปง ปง เปง ๆ ๆ ครุม ปเปา รมุ ร่ำตะบอยแอออี อย ๆ อ๋แี อ กลองแขกแพรบรรเลงเพลงกระจง๋ั จ่งั
หนงั กระจัง๋ จ่ังเหนง ๆ ตดิ ต๊ิดตงิ ต่งิ ท่ังโหนงทั่ง ปช วาดงั ฟงวิเวก เปด นว้ิ เอกตอยรดิ ตอ ยแรแออ๋ีออ ย

เพลงบวั ลอยซอยบรรเลงลม พณิ พาทยฟงระงมเสยี งเครงครมึ เครื่องใหญใสกระหึม่ ครม้ึ มหัศจรรย
เก็บสามชน้ั ลนั่ บรรเลงเพลง ฆองใหญใสเตงเตงทิงนงั เหนง ๆ ๆ หนอด ฆอ งเล็กกส็ อดหนอละหนอด ๆ
หนอง รัวระนาดทองทุระหรงิ ๆ หริง่ ๆ ระนาดทมุ ทุม ๆ ทงิ ทุงทิงเทงระนาดไมเรงรอปรอ ๆ ปรดู

หนอง ๆ หนดู ปรดู ปรอ ปรอย ปเปาแปแตต หี ยอดตอดตหี ยอยออยอีแออืด สองหนาหนืดปะ ๆ ปด ๆ
ปง ตะโพนพงึ ปะ ๆ เพด ๆ เพง กลองตีตงึ ตูมตามเพลง ฟง นก่ี ็มาเสนาะเพราะวังเวงวาบวิญญา

เขาเดมิ ปกฺโกสาเปตฺวา ทาวเธอจึงใหห าขุนโหรโหรามาพรอมเฝา บพิตรจงึ แจงแถลงเลา ซึ่งพระราช
สบุ นิ ต้ังแตต นไปจนอวสาน ฝา ยขนุ โหรโหราจารยผ ชู ำนาญในการพยากรณ จงึ กราบทูลบพติ ร
อดิศรสญชัยราช ขอเดชะพระบรมบาทปกกระหมอม พระสุบินนมิ ิตนี้เห็นดีพรอมเพริศไพบูลย พระ
ประยูรวงศพ งศป ระยูรพโิ ยคยาก ภยั พิบัติกำจดั จากไปนาน จะกลบั มาสูส มบรมโพธสิ มภารเหมือน

ดังเดิม เดินกลาย ทา วเธอไดฟงทูลก็พูนเพม่ิ ความยนิ ดี จงึ เอาหิรญั รตั นมณมี าบำเหน็จบำนาญ ใหแ กขุน
โหรโหราจารยเ พอ่ื เจือใจ ขึ้น คร้นั สายแสงพระสุรยิ ใสเขา หองสรง ผลดั ภูษาซับสำหรับทรงสคุ นธเรศ ไข

สวุ รรณทอปทุมเมศประเทืองทอง กระแสสนิ ธุน ีม่ าฟูมฟองเปนฝอยฝน ระรื่นเกสรสรอ ยเสาวคนธฟ ุง
ขจร ภิรมยระรนื่ ช่นื จติ อดิศรสำเริงรมย กหุ ลาบธารประสานประสมดอกไมส ด กระแจะปรุงรสสมุ า
มาลย หอมประทนิ่ กลน่ิ ผกากาญจนลออองค คร้ันสำเร็จเสรจ็ สรงทรงสุวรรณภษู ิตอันล้ำเลิศ สนับ
เพลาก็พราวเพรศิ ดูพรายพรอย ทรงชายไหวหอยชายแครงแสงรตั นย รรยง แลว สอดฉลองพระองคดู

เพริศแพรวแกวเกยูร ตาบเพชรไพฑรู ยรตั นประพาฬ สรอ ยสังวาลวรวไิ ลเฉลมิ เนตร ทา วเธอทรงมหา

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒๘

มงกุฎเกศแกว กาญจนประดับสำหรับพระเกศลออองค แสงวเิ ชยี รชอ พระธำมรงคเปนรงุ รว งอรามตา
รายเรยี งดว ยรตั นโมราบร าวราน ประดบั พระองคอลงการดโู ออ าสงางามตามขัตตยิ ราช กุมพระแสง
ทรงพระกรกระกรายนาดยาตรเยื้องชำเลืองยล เสดจ็ สูทองพระโรงรัตนพิมลพมิ านมาศ ประทับเหนือ
พระท่ีนั่งรุจิโรภาสทิพากร พวกแสนเสวกากรนี่กม็ ากราบบงั คมคลั ทาวเธอเสดจ็ จรจรลั สิงหบัญชร

พมิ านมาศ ทาวเธอลีลาศยงั เกยชาลา บายพระพักตราตอหนาฉาน เดนิ กลาย โส ชูชโก สว นชูชกธชชี รา
พฤฒาจารย เมื่อตาแกพาสองกมุ ารผานมาตรงหนา พระที่นงั่ เทพเจา เขา กำบังตาประชาชนสิ้นทัง้ ปวง

มใิ หใครทักทว งหามปรามเม่อื ยามนนั้ พอทา วเธอทอดพระเนตรเห็นพระเจา หลานขวัญ มิทันทว่ี า
จะแจง ประจักษ ทา วเธอจงึ เปลง พระสุรสงิ หนาท (สง ) ประภาษทกั ดว ยสารพระคาถาวา

กสฺเสตํ มขุ มาภาติ ฯเปฯ อิเม ทสิ ฺสนฺติ ทารกาติ.
(๗) เดนิ เตน โภ อมจจฺ า ดูกรอำมาตยเ อย เอตํ มขุ ํ อันวา ดวงสกลพระพกั ตรแ หงสองกุมารอนั

เดนิ ตามพราหมณผ ูนน้ั ไป จะวา เปน บุตรนัดดาของผใู ด อาภาติ ดูนีก่ ็สุกใสบริสทุ ธส์ิ ะอาด เหมํว
เปรยี บเสมอเหมือนกาญจนมาศอนั ตองเพลิง ก็เรืองเรงิ รุงโรจน อรามแสงสวุ รรณชว งโชติชัชวาล ถา

มิฉะนนั้ ดวงพระพกั ตรส องกมุ าร ปานประหนง่ึ วากนกรสนำ้ ทอง ดนู ี่กผ็ ดุ ผอ งสวุ รรณรังสบี ร ู
เศรา อุกกฺ ามุขํ กระเพื่อมพนปากเบาบราคี อโุ ภ สทสิ ปจฺจงฺคา สีสกนธก ายเจาพระพีน่ องนก่ี ็มา
บริสุทธเ์ิ สมอกนั กุมารฝา ยขางโนน นัน้ กแ็ มนละมา ยคลายพอ ชาลี กมุ ารฝายขางนดี้ ปู ระดุจแกวกณั หา
บเพยี้ นผดิ นา จะแนต ามกระแสสุบินนมิ ิตเม่อื ราตรี ทัง้ กิริยาทาทีก็อาจอง สมเปนศกั ดิ์สุริยวงศพ งศ

กษตั รา สีหา วิลาว นิกขฺ นฺตา สองพะงางามเจา ตามกันบทจร ดดู ่งั ดรุณไกรสรสีหราช อันออกจาก
กนกรตั นามาศหองแกว กาญจนอำไพ สององคกท็ รงสุนทรวไิ ลลำเพาภาคพน ทจ่ี ะอุปมา ชาตรูปมยา
เยว เมาะ สุวณณฺ รปู กา เปรียบเสมอเหมือนสวุ รรณปฏมิ าอันหลอเลิศ (สง) ทสิ ฺสนตฺ ิ กป็ รากฏ

ประเสริฐสวสั ดทิ์ ่ัวท้งั อนิ ทรยี  น้ันแลฯ
(๘) เดิน ราชา สฺชโย ขณะเมื่อสมเด็จบรมกษัตรยิ ต รัสชมโฉมพระเจาหลานแลวไซร จึง

ดำรสั ใชใ หอำมาตยผหู น่ึงผูใดไปจบั พราหมณเฒากบั สองกุมารเจาอยา ชา อำมาตยถวายบงั คมลาลกุ
ออกไปจับพราหมณเฒา กับสองกุมารเจาเขา มาถวาย ทาวเธอจะใหอำมาตยร าชเสนาผูใ ดใครผหู นึ่ง
ซักไซไ ถถ าม กลวั วาเน้ือความนน้ั จะฟน เฟอนไมเหมือนบพติ ร ทา วเธอจงึ ตรัสถามพราหมณใ หแจง จิต
ดวยพระองคแ ลว มชิ า (สง) ก็ตรสั เปนบาทพระคาถาวา

กโุ ต นุ ตฺวํ ภารทวฺ าช ฯเปฯ โปตานํทาสิ นกิ กฺ ยนฺติ.
(๙) เดิน นุ ดงั กถู ามออพราหมณเ ฒา อันเปนพงศเ ผา ภารทั วาชเพศ อเิ ม อาเนสิ ทารเก สอง

ดรณุ เรศนี้ออเฒา ไดมาจากสถานใด สกั กี่วนั จงึ บรรลุถงึ กรุงไกรกูในวนั น้ี เตน ธชีกน็ บน้ิวประณมบังคม
ทูล วาขาแตน เรนทรส ูรสญชัยราช เต ทารกา อนั วา ดรณุ นอ ยนาถทง้ั สององค เปนโอรสสมเด็จพระ
เพศยันดรพงศพทุ ธางกรู อนั ทรงเสวยสขุ สวสั ดิ์ไพบลู ยบ รรพชิตเพศ ในวงกตสิขเรศคีรรี มย ดวย
พระทยั เธอมุงมาดพระปรมาภเิ ษกเอกอัครอุดมอดลุ ดวงดลิ ก ทา วเธอมายอยกปยปตุ ตทาน ใหแกขา

พฤฒาจารยผยู ากจน ดวยพระราชศรทั ธาแททางกศุ ลแสวงหาปรมตั ถม่ิงโมลโี ลกอุดร แตข า พาสอง

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๒๙

บงั อรบรรลถุ ึงกรงุ ไกรเขา ในวนั น้ี พอครบสบิ หา ราตรนี ะพระพุทธเจา ขา เดนิ จงึ ตรัสวา หาหาธชี มงึ
นีม่ าพาทีมุสาเสกแสรงแกลงหลอกลวง ควรแลหรือพระลกู รักดงั ดวงกมลหฤทัย ดังตวั ผูใดใครผูน้ี จะ
มายอมยกใหเ ปน ทาสขาดแกธ ชีดนู ีก่ ผ็ ิดทาง เออก็เอ็งจะอาจอางเอาอนั ใดเปนที่องิ ก็ยงั ไมเห็นจรงิ
ประจักษใจ เกน วาจเปยฺเยน หรอื วาเอ็งประโลมลวงลอ พระลูกกไู ฉนฉะนี้ ใหบริจาคสองกมุ ารกุมารี

ราชนดั ดา ดูนกี่ ็เกินศรัทธาท่ีจะทำทาน เตน พระพุทธเจาขา สดุ แทแ ตวาพระปญ ญาญาณจะหยั่งลงทรง
พระวนิ จิ ฉัย โย เวสฺสนฺตโร อันวาพระเวสสนั ดรพระองคใด เปน ปน ปกหลกั ชยั แกฝงู ยาจกผูค นจน

ธรณีรวิ เปรียบเหมือนพสธุ าดลอนั หนาแนน เปนทพี่ ำนักแกแ สนสรรพสตั วสิน้ ทง้ั ปวง ถามฉิ ะน้ัน
เปรียบดังหน่งึ วาหว งมหรรณพนที อนั เปน ท่เี ปรมปรดี แ์ิ กฝูงสัตว ดจุ น้ำพระทัยบรมกษัตริย อนั ทรง
พระราชศรัทธาแทใ นทางทาน อนั น้แี หละนะขาพระพทุ ธเจา อาจอางเอามาเปนพยานของขาธชี
เดนิ วนั น้ันหมูมขุ มนตรอี ำมาตยร าชเสวก เมือ่ ไดฟง ชูชกชักทำเนยี บมาเปรยี บปรายตา ง ๆ นน้ั กม็ ามน่ั

หมายเห็นจรงิ ประจักษแจง ในใจความของพราหมณ ตา งคนตางก็มากลาวความวิปวาท วา โภนฺโต
เมาะ นครวาสิโน ดกู รชาวเราประชาราษฎรส้นิ ทง้ั ปวง อันมาสโมสรประชมุ ยงั หนา พระลานหลวงใน

ครั้งนี้ นสิ าเมถ จงมาพิจารณาในเนือ้ คดขี องพระเวสสนั ดร ปา งเมื่อทาวเธอเสวยสุขสวัสดใ์ิ นพระนคร
อันไพบลู ย ก็มาทรงประสาทคเชนทรตระกลู เกดิ เปนศรเี มอื ง จนไพรฟา ประชาชนเขาชวนกนั แคน
เคืองใหเนรเทศ ออกไปพรหาหิมเวศกฎุ ดี งแลว ยังบรจิ าคพระลูกรกั ทั้งสององคใ หธ ชี ดนู ก่ี ผ็ ิดขัตติยะ
ประเพณีอยางโบราณ ถา แลวาทาวเธอทรงพระราชศรทั ธาในทางทานแท กค็ วรจะบรจิ าคแตเ พียงมิง่

มงคลราชรถคชาชาตริ าชทรัพยท้งั ปวง กถํ นุ ปุตฺตเก ทชฺชา เออนี่ไฉนมาเสยี สละพระเยาวยอด
ปโยรสดง่ั ดวงพระนยั นเนตร ดูนีก่ ผ็ ดิ เพศพิสยั ทานประเพณี เดิน วนั นน้ั พระชาลศี รีเยาวราชกมุ าร ได
ทรงฟงพระกมลมานต้งั อยูในกตัญูรพู ระคณุ สมเด็จพระบิดา มิอาจท่ีจะอดกล้ันคำครหาวปิ วาท

หมายจะปองกันคำนนิ ทาแหงอำมาตยสิ้นท้งั ปวง เปรยี บประหนึ่งวาขุนเขาหลวงพระสเุ มรุ อนั ตองลม
ประลยั โลกใหออนเอนเอยี งลง มีมหิทธิเทพยเจา เอาพระกรทงั้ สองเขา ประคองใหคนื คงตรงดงั เกา จ่งึ

กราบทูลพระปูเจาจอมพภิ พสพี ี ข้ึนสูง วา ปตามหา ขา แตส มเด็จพระอัยกาธิบดบี รมนาถ ควรแล
หรอื หมมู ุขอำมาตยากร มันชวนกันมาประมาทหมิน่ บดนิ ทรบพติ รไดดังน้ี เพราะพระองคเ สดจ็ นิราศ
รตั นบุรไี ปสูปา มันจงึ ชวนกันนินทาคอนไคไดไมกริ่งเกรง พระอยั กาเจา เอย แตตอ หนา พระทนี่ ่ังยังไม
ยำเกรงมาหยาบคายหมายวา ตกยาก ยสฺส นาสฺส ฆเร ทาโส เออกเ็ มื่อพระปตุรงคท รงเสวยพระ

ทุกขล ำบากผนวชเปน ชไี พร จะเอาพระราชทรพั ยส ง่ิ ใดมาทำทาน เหน็ แตห นาพระปยบตุ รสุดสงสารทัง้
สองพระองค จงึ สเู สียสละพระกมลประสงคแ สวงหาวิสทุ ธสิ มบตั ิ เปน เยย่ี งอยา งบรมโพธิสตั วสบื ๆ กัน

มา เออก็การอะไรเลา กับอายเหลา พวกพาลหมูมจิ ฉาหินชาติ มนั มาแกลงกลา วสบประมาทไดด ังน้ี
พระองคย ังจะทรงวนิ ิจฉยั ชอบดว ยมุขมนตรหี รอื พระพุทธเจาขา เดนิ ราชา สฺชโย สว นสมเดจ็ พระ
เจา กรุงสญชยั ไดท รงสดบั สาร จงึ มีพระราชโองการตรสั ปลอบประโลมพระชาลศี รสี รุ ยิ วงศเยาวราชวา
ขึน้ โปตก ดกู รพอผูเ ผาพงศวงศอ ิศวราธิเบศเกศกษตั ริย ดงั หรือพอจะมาถือพระทัยโทมนัสบบ งั ควร

ปสสํ าม เราทัง้ หลายนีก้ ็ชวนกันช่นื ชมซึ่งบรมมิ่งมหาทาน ของพระพอ เจาอยูด อกนะพระเจาหลานอยา

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๓๐

พโิ รธ นาวนินทฺ าม ดงั หรอื ตัวผใู ดใครจกั อาจอา โอษฐอ อกมานินทาเลา ตุมเฺ ห ทตฺวา วนพิ พฺ เก เออ
ขณะเมื่อพระพอเจาทรงสละพระหลาน ใหเปนทานแกพฤฒาจารยผ นู ้ี ดวงพระพักตรของพระพอเจานี้
เอ่ียมละอองผองฉวเี ปรมปราโมทย หรอื วามีพระกมลมาโนชญแหนงพระทยั เจา จงเลา แกพ ระอยั กาไป
แตเ ดิมมา เดิน พระชาลีจึงนำเอาคำแกว กัณหา อันทรงพระโศกาพิลาป กลบั นำมากราบทูลตามมลู คดี

อนั มีอยูใ นกัณฑกุมารบรรพ ใหพระอัยกาเจา ทรงสดับโดยพิสดาร (สง) ในกาลบดั น้นั แลฯ
(๑๐) เดนิ ราชา สฺชโย สมเดจ็ พระจอมมงกุฎผูผ านพิภพสพี ี เม่ือทอดพระเนตรเห็นพระ

ชาลนี ดั ดานาถ ยังนง่ั อยูใ นสำนักพฤฒาชาติไมหางไกล ทา วเธอจึงตรสั ปราศรัยโดยสุนทรบัณฑรู วา
ขึน้ โปตก ดูกรพระหลานแกวเกศตระกูลมกฎุ วงศ อนั สมเด็จพระบิตรุ งคร าชมารดาของเจา กเ็ ปนพงศ
เผาเหลากษัตรยิ สมมตเิ ทเวศร ปุพฺเพ แตปางกอนพอผเู ปนหนอ นเรศราชนดั ดา เจาเคยเฝาพระอัยกา
สนิทแนบน่งั เหนือพระเพลา บัดนไี้ ฉนพระกริ ิยาเจา จึงมาเปล่ยี นแปลก ตะละหน่ึงวา แขกมิคุนเคย

กินนฺ ุ ติ ฐ ถ ไยพอจึงมานัง่ เฉยใหเหินหา ง อยางประหนึง่ วา คนอื่นเจียวนะพระหลานเอย ขึ้น พระชาลี
จงึ กราบทลู เฉลยพระราชโองการวา พระพุทธเจาขา ซึง่ ทรงพระกรุณานบั เนื่องในพระประยูรวงศ

พระคุณของพระองคกเ็ ปนลน เกลา ทาสา มยํ แตต วั ขาพระพทุ ธิเจาสิยังเปนทาส ดงั หรือจะอุกอาจขนึ้
ไปนัง่ รวมบลั ลงั กร ัตนวราภิรมย ดนู ่กี ็ไมป ระเสริฐสงู สมพิสัยศกั ด์ิ ตสฺมา ติ ฐาม อารกา เหตฉุ ะน้นั
พระหลานรักจึงเจียมตวั ดวยกลวั อาย เกรงเกลือกวาจะเคอื งระคายฝาพระบาท จึงเฝา อยูแ ตหา ง ๆ
อยางทำนองทาสแตเ พียงนี้ เตน สมฺม เหม ดูหรอื นะพอชาลีชะลิน้ ลมชา งคมคายเหมอื นใครไฉนฉะนี้

จิตกายวํ เม กาโย ดจุ หนึง่ วา มีบคุ คลเอาคบไฟเขามาลามลนทัว่ สกลอินทรยี  ถา มิฉะนั้นดุจดังนัง่ เหนอื
กองอคั คเี ชิงตะกอน ใหกลัดกลุมรมุ รอนไมร วู าย ดงั วาดวงพระหฤทัยจะแตกพงั ทำลายไปเจด็ ภาคใน
ครง้ั นี้ จะหยดุ ยั้งพระอริ ยิ าบถทัง้ ส่ไี มมีสุข ภิยโฺ ย โสกํ ชเนถ มํ เจา อยามาเพิ่ม พออยามาเติมเทวษทวี

ทกุ ขใหพระอยั กาอีกเลย พระหลานเอย ปูน ้จี ะถา ยเจาดวยส่งิ แสนสิรสิ มบตั ิพิพฒั นโภไคยมไหศุรยิ ส้ิน
ท้ังปวง มใิ หพระหลานหลวงตกเปนทาสขาดอยูแกธ ชี กิมคฺฆยิ ํ หิ โว ตาต เออก็เม่ือพระพอบรจิ าค

เจา ทง้ั สองน้ีใหแกเ ฒาชรา มีพกิ ดั คาดคาเจาสักเทาไร เจาจงเลาแกพระอัยกาไปเถดิ นะพระเจาหลาน
ขึ้น พระชาลีกก็ ราบทลู สนองพระราชโองการวา พระพุทธเจาขา สมเด็จพระบดิ าเธอตรัสส่งั มํ ซง่ึ เกลา
กระหมอมฉนั พันตำลึงทอง กณหฺ าชินํ กฺญํ แตพระนุชนองนาฏแกว กัณหา เธอทรงพระพกิ ัดคาด
ราคาดวยพระราชทรพั ยส ง่ิ ละรอย ๆ กับสวุ รรณไมนอ ยรอยตำลงึ ทองเขา ดวยกัน ขึน้ จงึ ตรัสวา ออ

เทา นั้นดอกหรอื นะพระเจาหลาน เตน กตเฺ ต เหวยนายนกั การตรมาโน ใครนั่งอยูน่นั หวาไปเบกิ สิง่ ของ
มา พรฺ าหฺมณสฺส อวากร เอามานี่กจู ะพระราชทานใหแกพ ฤฒาจารย อำมาตยร บั พระราชโองการ

แลว มิชา ไปมะนิมมะนาเบิกพระราชทรัพยมาใหแ กชูชกพฤฒาจารย แลวทาวเธอซ้ำพระราชทาน
ปรางคปราสาทเจ็ดชนั้ เปนรางวัลแกธ ชี ดว ยวาตาแกมีสามภิ ักดพิ์ าพระเจาหลานรักมาสูบรมโพธิ
สมภาร เดนิ โส ชูชโก สว นวาชูชกพฤฒาจารย เมื่อตาแกไดรับพระราชทานสนิ ไถพระชาลแี มกณั หา
เปน ตน วา ทาสกรรมกรชายหญงิ ส่งิ ทรพั ยโคคาวี ธชกี ข็ ้ึนสปู รางคป ราสาทสบายใจ (สง) มหาสยน ออ

เฒา กน็ อนเหนือที่นอนใหญ น้ันแลฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๓๑

ตมตถฺ ํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :-
นกิ กฺ ณี ติ วฺ าน หาเปตวฺ าน ฯเปฯ สิ ฺจ โภเคหิ อตรฺ ชนฺติ.

(๑๑)เดนิ ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผ ูท รงศลี วสิ ุทธสิ กิ ขาราชา สชฺ โย สมเดจ็ พระเจากรุงสญชัยไตร
ภูวนาถ นิกกฺ ณี ิตฺวา เมอ่ื ทา วเธอไถพระนดั ดานาถแลวมิชา พระกรก็โอบอมุ แกว กัณหาจูงพอชาลี

ประโลมลบู จบู พระเกศสี องสรุ ิยวงศ สวนสมเด็จพระจอมมงกฎุ อนงคองคพ ระอยั กี กบั แสนสรุ างคนาง
นารีราชกัญญา พระประยูรญาตวิ งศาสะพรบึ พรอม ชวนกนั มาแวดลอมอยูแออดั ตา งพระองคกท็ รง

พระโสมนัสปรดี า นหาเปตฺวาน แลว เชญิ ทงั้ สองดรุณราชนดั ดาสรงสนานสคุ นธรสวารี ชำระพระสรีระ
อนิ ทรียวไิ ลเลิศ ถวายเคร่ืองเสาวคนธอ นั ประเสรฐิ สำอางองค แลว เชิญสองสรุ ยิ วงศใหเ สวยสุทธาโภชน
ลว นแลว ดวยมธุรรสเอมโอษฐอ นั โอชา สมลงกฺ รติ วฺ า ใหประดบั ประดาพระองคทรงพิพัฒนภูษติ
สรรพางคพรรณพิจิตรอลังการ แลว จึงใหแตงเคร่ืองสมโภชพระเจาหลานโดยขนาด บายศรหี ิรญั รตั นา

มาศท้ังสามสำรบั ทา วเธอจึงตรสั บังคับแกช าวพนักงานใหจดั การแตงบายศรี ใหหาชา งทอี่ ยางดฝี มือ
เกาการชางแกะ เลือกจดั คดั แคะทีค่ นสำคญั แนะประกอบประกวดกันเปนหลายกอง ยกขึน้ ปกเสียบ

ประทับเทยี บทุกชองทัง้ เจ็ดช้ัน ดโู สภาสารพนั นา ทัศนา ยา ยเตน ใหป ระดบั ประดาลว นแลว ไปดวยแกว
เพชรพลอยนลิ เลอื กเอาเนาวรตั นจดั ใสใ หสน้ิ แสงเพชรแสงนิลใหส ้นิ ทั้งนน้ั ชอ งปรกุ ดุ ่ันทกุ ช้นั กนก
ชอหอ ยชอหกกนกแกมกนั กระจายหลายพรรณพื้นพลอยมรกต ปรชุ องทองใสก านใบเขียวสด ชา ง
พลอยมรกตสฉี ำ่ น้ำทอง เห็นงามเรอื งรองเอาทองแกมแกว สีใสไวแววทุกแถวกระจัง ชอ หอยชอต้งั ฝง

ลอมพลอยนิล สลบั ดอกปน เอานิลแกมชอ ปรปุ ลองทองลอเอาชอแกมก่ิง กนกเพริศพริ้งกา นกิง่ ชิงกนั
กนกเฉดิ ฉันเครือวัลยก นกกลาย เห็นงามเฉดิ ฉายลายลวนพื้นทอง เอาเพชรเปนชองกรองดอกไมไหว
ประดบั อำไพพิศดเู ห็นงาม แอรมอรามเห็นงามเฉดิ ฉิน มรกตกับนลิ สิใหแ กมประดับ มรกตสลับแกมกบั

ทบั ทมิ องิ แอบแนบรมิ จดจิ้มเปนแถว มุกดาผา แววผอ งแผว พรายพริ้ง แกะกนกคาบก่งิ งามจริงยง่ิ ยวด
เฟองฝงบังอวดลวดลายดอกแกม เพชรแนมแกมสนิ้ กลีบกลับสลบั นลิ มจี นิ ดาปู พลอยพลามวามวพู ศิ ดู

ดเู ฉิด นลิ ระบายฉายเฉดิ ลายเลิศชว งแสง สเี ขียวขาวแดงหยาดยอ ยอยูระยับ จงึ เอาแกวแกมประกับ
ประดับทบั ทอง โมรารอ ยกรองชอ ชอ งวิเชียร สีแสงแพลงเพย้ี นจดั เจียนบรรจง บางระบุปรโุ ปรง เพชร
โสรง เรอื งรงุ แกวลายสายรุงผุดพุงอำไพ มรกตสดใสเจยี ระไนมณีนิล มณสี ีอินทรจ นิ ดาประพาฬ เขา
ประสานประสมศรี เดนิ จงึ เอาแกวมณีมาทำเปน แวว คร้ันสำเรจ็ เสรจ็ แลว มิชา ยายเตน วเิ สทซา ยขวา

เขา มาจดั เคร่ือง จานขาวเขยี วเหลืองแกว เฟองเจียระไน ยอดเหมน้ันใสฟองไขข าวขวญั พมุ เพชรเจ็ด
ช้นั ค่ันนิลชอ หอย กระจังตาออยพลอยแกวสรุ กาญจน พอบายกเ็ สร็จสำเรจ็ บายศรียกขน้ึ ทแี่ ทน ฐาน

ทิศบูรพเ บิกบานพฤฒาจารยจ ัดแจง แวนวิเชียรเทยี นชัยต้ังในตำแหนง ขนั ขา วสารสรรแสรงกระแจะ
แปงปรุงปรน สำหรบั สบื กษัตริยเพม่ิ พพิ ัฒนศุภผล นาลเิ กแกมกลไสยมนตพ ิธี พรอ มทั้งอำมาตยทุก
กรมนักสนมเสนี สังขแตรดนตรีทกุ หมูม มี ากมาย พระจอมพภิ พมไหศูรยเพมิ่ พูนพักตรผ าย พระวงศา
เชอื้ สายหมอบรายเรยี งลวนเหนือแทนทพิ ยพิธีชมบายศรแี ยมสรวล เห็นถกู ถีถ่ วนเขบจ็ ขบวนแบบ

โบราณ เดนิ จึงใหห าพฤฒาจารยสะพรึบพรอม ประณตนง่ั ประนงั นอมประณมเนยี น ใหเบิกแวน เวียน

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๓๒

เทยี นมาแตขวา แลว อัญเชญิ พระขวญั รำพันวา ขึ้น พระพักตรเพยี งจนั ทราของพระอัยกาเอย เชญิ
ชมเชยพระนครเชตุดรอนั พิศาล พระชนมานจงยนื ยง ขวัญพระมิ่งเมอื งจงเสด็จมา (สง) ดังปนู ต้ี รัส
เรียกตรัสหา นั้นแลฯ

(๑๒) เดนิ ราชา สฺชโย สมเดจ็ พระเจา กรุงสญชัย เมื่อสมโภชพระเจาหลานแกวแลว ไซร จึง

ตรัสวา เตน อมมฺ ตาต ดูกรพอชาลีแมกณั หา พระบดิ ามารดาของเจาท้ังสองยังคอ ยครองพระชนม
เท่ียวแสวงหาผลาผลพอขบฉันอยูหรอื ไฉน อันภัยพาฬมฤครา ยกาจยงั จะมากระทำราย ท้งั ความสบาย

ยังมอี ยูหรอื ทุกขย ากเปน ประการใด เจาจงเลาแกพระอยั กาไปเถดิ นะพระเจาหลาน พระชาลีจึงกราบ
ทูลสนองพระราชโองการวา ขึน้ พระพุทธเจา ขา ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดประภาษถามถึงพระทุกขยาก
น้ัน พระพทุ ธเจาขา อโรคา พระคณุ ทงั้ สองยังคอ ยครองพระชนม แสวงหาผลาผลพอขบฉนั มูลผลา
พหู ไดมาก็ครามครันเปน เคร่ืองปา พาฬมิคากิณเฺ ณ ทัง้ หมูส ัตวจตั ุบาทนอยใหญก็มิไดเ บียดเบียนมา

ยำ่ ยี ดว ยเดชะพระบารมีของพระพอ เจา ยอ มเย็นเกลาทกุ อกสัตว มิไดกอวบิ ัตมิ าเบียดเบียนแกกนั เลย
พระอยั กาเจา เอย สา อมฺม โอ โอสงสารแลแตพ ระแมเจา เมอ่ื เวลาเชาเธอขวายขวน ทัง้ ไมส ฟี น แลน้ำ

บวนพระทนตทุกเวลา แลว ก็ประโลมขาทงั้ สองศรี เมื่อพระแมมทั รจี ะเขา ไปสูป า ขนนตฺ า เม่ือเท่ียว
เสาะแสวงหาผลาผลมูลเผอื กมนั ฉุดกระชากลากมาแตป า โกลมพฺ ลา ตกฺกํ เวฬ˚ุ ทง้ั ผลพุทราสมสกุ
ใสกระเชา ทัง้ ผลมะตูมแตงเตาตามแตจ ะไดมากนอ ยเทาใดกด็ ี สา โน อาหจฺจ โปสติ เธอมไิ ดค ดิ เลยท่ี
จะเหนอื่ ยลำบาก กลัวแตวา ลูกผัวจะอดอยาก อตุ สา หหาบมาเล้ยี งกันทุกวันเวลามิไดทอ พระคุณเจา

เอย แตเชาจะไดฉันจนสายณั หเย็นระยอเขายามคำ่ สนธยา โน ทวิ า จะไดกนิ กลางวันสกั เวลาหน่ึงกไ็ ม
มีเลย พระอัยกาเจาเอย ควรมคิ วรใชการของขาชาลีจะกราบทูล เกลือกวาทา วเธอจะทรงอาดูรดำริ
เห็นมิบังควร จะวาชาลีนี้ทลู ลามลวนละเลิงถอ ย ดวยเปนเดก็ ลูกเล็กนอยนหี้ รือ จะพลอยเขา มาพูด

พลอดชา งสอดแซง ใชวา หลานนอยน้จี ะแกลงกลาวกลอบุ าย กระทบกระเทยี บเปรียบปรายทาวเธอ
น้ันหาบมิได แตว าไมทราบในน้ำพระทยั ของพระอัยกา ขึน้ ชอ่ื วาสัตวโ ลกท่เี กิดมาสน้ิ ท้ังปวง

ประกอบดว ยกิเลสยังมิไดล ุลว งพระนิพพาน ยอมจะมสี ันดานหนาดวยสิเนหารกั ใคร คอื จะรกั สงิ่ ใด
เสมอลูก อันบดิ าแลวยอมมหี ทัยผกู ถึงลกู นี้ไมล ืมเลย พระอัยกาเจา เอย สมเด็จพระบิดาน้ันนับวา เปน
หนอกษัตรยิ สมมตเิ ทวราช แตมาระแวงผดิ ดว ยประสาทพญาคชสาร อนั เปน สัตวดิรัจฉานชาตฉิ ะน้ี ตก
แตวาจะยงิ่ กวาพระปยบตุ รสุดสงสารศรนี ครอีกหรือไฉน พระคุณเจา เอย ยงั ไมอาลัยมาลืมละพระเจา

ลูกเสยี ก็ได ไมเลง็ เห็นวาหายากเปนยอดกษัตริยหลักชัยสมบูรณเ วียง เฝา แตฟง เอาเสียงพวกไพรฟ า
ปพฺพาเชติ จ่งึ มาขบั พระบิดาหลานเสยี จากเมอื ง ใหห ายความแคน เคืองไปอยูไพร ยากทจ่ี ะอาศยั ส่ิง

อันใดมาอา งอิง เดิน เออน่ีกจ็ รงิ เจียวหนอพอชาลี แตเ ดิมทีปหู ลงแลว พระหลานเอย เจา อยา เสวยพระ
โศกา ดวยปูน้ยี ังมิทันพิจารณาใหแ จง กอน เพราะวาราษฎรมนั มากลมุ รมุ กันกลา วแกลง พระอยั กาเจา
นี้ก็มาเคลือบแคลงหลงฟงแตคำของไพรฟา ปพพฺ าเชสึ จงึ มาขบั พระบิดาเจา เสยี จากวัง สวิ ีนํ วจนา
ชชิ ะมนั ชา งชัว่ เสยี จริงจังเชียวหนอ มนั ดีก็แตคำปอ ยอใหป นู ้เี ชอ่ื ฟง จนดรณุ หนอเนื้อดังดวงนยั นาของ

ปูตอ งปพพาชนยี กรรม แลวมิหนำมนั ยังซ้ำใหป นู ี้โกรธ มันยกเอาแตอ ธิกรณโทษมาเสกใส พระบดิ าเจา

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๓๓

น้หี รือดงั่ ธงชยั ของชาวเมือง เออน่ีก็เนือ้ แทว ากรรมมาทำเคอื งใหแกพระอัยกา พอชาลเี จาเลาแลว นา
เวทนาซง่ึ ทุกขยาก ปนู ้ไี ดฟง กเ็ หน็ ลำบากแกตา ยํ เม กิจฺ ิ อธิ อตถฺ ิ อนง่ึ แสนสัตตรัตนโภคาของปมู ี
อยูอ ักโขมโหฬารนับบมิได เจาจงออกไปอาราธนา เอตุ เวสสฺ นฺตโร ราชา จงเช้ือเชิญนิมนตพ ระบดิ า
เจาเขามายังกรุงแกว เกษมสันต เหมือนดังเกากระน้ันเถิดพระหลาน ขึน้ พระชาลจี งึ กราบทลู พระราช

โองการวา ซง่ึ ทรงพระกรณุ าจะใหชาลนี ้ยี กพลออกไปรับเสดจ็ เกลอื กวาจะทรงเคลือบแคลงระแวงวา
เปนความเท็จไมเ ช่ือฟง ขอเชญิ พระบาทยาตราพลออกไปยังวงกต ตรัสประโลมเลาพระโอรสดว ย

พระองค สิ ฺจ โภเคหิ อตรฺ ชํ จะไดอภิเษกใหเปน เอกอัครราชดำรงราชาฉัตร มอบมิ่งมไหศรุ ยิ สมบัติ
สบื สุริยวงศา บำรงุ ราษฎรนกิ รประชาแกพระลูกเกิดกับอก ตามชนกประเพณี (สง ) ในพระนครสพี นี ี้
แลว แลฯ

ตมตถฺ ํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :-

ตโต เสนาปตึ ราชา ฯเปฯ กุ มฺพา ทนิ ทฺ ิมานิ จาติ.
(๑๓) เดิน ภิกขฺ เว ดกู รสงฆผ ูท รงศลี สังวรวสิ ทุ ธ์ิ ราชา สฺชโย ปางเม่ือสมเดจ็ พระจอมมกฎุ ผู

ผา นพิภพสีพี เม่อื ทรงสดบั สาสนพระชาลีศรรี าชดนยั ก็เบิกบานพระหฤทัยชนื่ ชอบ เตน จึงตรัสตอบวา
พระนัดดากลาวมานี้ ก็ตองตามระบอบบุรพประเพณี พระอัยกานก้ี ็จะเรงรบี ไปรับเอง พระพอเจาทา ว
เธอจึงจะไมกร่งิ เกรงรังเกียจรังกล เจา จงเปนมัคคุเทศกนำพลไปยังวงกต ซึง่ เปนตำแหนง ศวิ าศรมบท
ของบดิ า อชฌฺ ภาสถ แลวทาวเธอจงึ มพี ระบญั ชาตรสั ประภาษ วาเหวยหมมู ุขอำมาตยร าชมนตรี จง

รบี เรงตระเตรียมจตรุ งคโยธีทั้งสี่หมู จะยกไปรบั พระลกู กูเกษมสัตย คนื เขา สบู ุรรี ตั นราชเสมา บรรดา
พวกพราหมณป ุโรหิตโหราพฤฒาจารย ฝงู อาณาประชาราษฎรส ้ินท้ังปวง จงตามเสดจ็ ในกระบวนทัพ
หลวงส้ินดวยกัน อกี ทงั้ พวกพลขันธสหชาติท้ังหกหม่นื อันรวมวันทนั คืนบังเกดิ มา กับพระบรมราช

โอรสาศรีสรุ ิยวงศ ใหตกแตงบรรจงบรรเจดิ กาย เปนเหลา ๆ แลหลากหลายระคนกัน บางพวกกน็ งุ หม
นิลวตั ถาพรรณรจู ี บางพวกก็ประดบั ดวยแสงสีเสมือนชาด บางพวกเลากเ็ หลอื งประหลาดเลหด ังสที อง

บางพวกก็ขาวผอ งบริสทุ ธสิ์ รรพางค แสนสหชาตเสนางคนิกรโยธาใหพ รอมเสรจ็ ถงึ วนั คำรบเจด็ จะ
เสดจ็ ยรุ ยาตรา (สง) ออกจากพระนครพารา น้นั แลฯ

(๑๔) เดิน ขณะเมื่อสมเด็จบรมกรุงกษตั รยิ  ตรสั ใหเ ตรยี มจัตุรงคโยธา จะยกไปรับพระลูกยา
อดลุ ดวงดลิ ก ฝา ยวา เฒาทลิทกชชู กพฤฒาจารย ก็บรโิ ภคซ่งึ อาหารเหลอื ขนาด จนเตโชธาตมุ ิอาจเผา

ผลาญใหอาหารน้นั ยอยยบั ไปได อายเฒา จัญไรก็ทำกาลกิริยา แลว สมเด็จบรมนราจงึ ใหท ำฌาปนกิจ
แลวบรมบพิตรใหป าวรอ ง หาพวกพองเหลา พ่ีนองของธชี ทั่วจังหวดั นครสีพกี ็ไมพ บสักคน ทาวเธอจึง

ใหข นทรพั ยส ่ิงของ ๆ ตาเฒาทงั้ ปวง (สง) คืนเขายงั ทองพระคลังหลวง นน้ั แลฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :-
สา เสนา มหตี อาสิ ฯเปฯ ยตถฺ เวสสฺ นฺตโร อหตู ิ.
(๑๕) เตน สตฺตเม ทวิ เส ในวันทเี่ ปนคำรบเจด็ จกั เสด็จยกพยุหยาตรา แสนสุรเสนาสิน้ ท้ัง

ปวง ก็จดั แจงแตงตามกระทรวงพนักงาน โดยพระราชโองการตรัสสัง่ เรงรัดตระเตรยี มตั้งแตราตรี พล

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๓๔

ชางเอาชางออกยืนทตี่ ามตำแหนง พลมายืนมาแซงประจำซอง พลรถเทยี บรถทองอยรู ายเรียง พลราบ
เดนิ เทาเขา ประจำคูเคียงเปน ขนัด ขุนสารวตั รวิ่งตรวจตรา ทั้งกระบวนพยุหซายขวาและหนาหลัง ทกุ
หมวดหมูดสู ะพร่ังสะพรึบพรอม น่งั คอยรบั เสด็จพระจอมมกุฎพิภพสีพี สว นพระสนมนารรี าชกำนัล ก็
ตกแตง ประกวดกันทุกองคอ นงคน าง ลว นศรสี วสั ดส์ิ ำอางลออตา ผูใดเหน็ ก็ปรดี ากมลชน่ื แตงองคทรง

สคุ นธรสรนื่ ระรวยรมย ท้งั วัตถาภรณนุงหมน่ีก็แปลกกนั ลวนแตลายสวุ รรณวิลาสเลิศ ทรงสรรพางค
ประเสริฐสภุ าภรณ ดดู จุ องคอ ินทรอ ัปสรสุนทรคณา อนั สถติ ณ ทพิ ยไพชยนั ตม หาพิมานมาศ มา

แวดลอ มสมเด็จทาวพัชรนิ ทรเทวราชอยูเรียงราย ฝายพระสนมทง้ั หลายกช็ ื่นบาน แลว แตจ ะเชยชม
พนมพนัสสถานเถ่ือนทเุ รศ ในปาพระหิมเวศแดนดง มานั่งคอยรบั เสดจ็ สมเดจ็ พระผูทรงภพพสุธา
สวนสมเด็จบรมกษตั รากษัตรที ง้ั สีพ่ ระองค กเ็ ขาสระสรงสินธุสนานสุคนธธารอุทกธารา แลวสวมทรง
อลงกรณศริ ิราชวิภูสนาขตั ตยิ าภรณพรอ มเสร็จเสด็จยงั เกยชยั แสนสรุ ชาติโยธีชุลกี รไสวอยเู ดยี รดาษ

ขณะน้นั ทวิชาชาติชาวกลิงคราฐทั้งแปดนาย นำเอาชา งตนมงคลเศวตไอยรามาถวายคืนดงั เกา ก็พอได
เวลามหาอดุ มฤกษเขาในขณะนัน้ พระโหรลัน่ ฆอ งชัยใหมุหุตสิ ัญญา เสยี งสงั ขแตรแซศ พั ทมหา

มโหระทกึ กกึ กอ ง กลองชนะสน่นั เนียรนาท ทา วเธอก็ใหพ ระชาลีศรสี ุริยราชนัดดา ขน้ึ ทรงมงคล
เศวตคชาคเชนทรปจ จยั เปนทพั หนานำพลาพลไกรลวงลีลาศ สวนองคพระอัยกาก็ทรงพาหนะหัศดิน
กรนิ ทรราชเปน ทัพหลวง ตามกระทรวงพยหุ ยาตรา สวนสมเดจ็ พระอัยกีกบั กมุ ารรี ตั นกัณหาชินานาฏ
กท็ รงอลงกตรถอาสนร าชพิมาน อันปอ งปดมดิ มานกำบังองค แลว รถประเทยี บแสนสาวสุรางคน าง

อเนกอนงคน ิกรกำนัลเปน คู ๆ ดูเปนหล่นั ๆ กนั เรยี งราย อุยยฺ ตุ ตฺ า เมาะ ปยาตา พวกพลหวั หนาก็
คล่คี ลายขยายเขยื้อน ยกพยุหยาตราคลาเคล่ือนออกจากบุรี เดนิ ยัดเยยี ดเบียดเสยี ดสีกันสบั สน สิบ
สองอโขเภณีมปี ระมาณพลคณนา โกจฺ ํ นทติ วารโณ ฝายคชินทรเศวตคชาพิเชียรพชิ ยั ปจจัยนาค

กเ็ ปลง เสียงกองโกญจนศพั ทประกาศกาหล คำรนนฤโฆษดว ยไดกลับมาเห็นเจา ตน ก็มีกมลปราโมทย
ภิรมยปรดี า ทั้งสำเนยี งจตั ุรงคคณามารถคชบทจรก็อึงเอกิ เพียงจะพลกิ เพิกแผน พสธุ าดลกมั ปนาท ธุลี

ตลบอากาศบงั ทิพากร เตนสงู เต เมาะ จตฺตาโร ขตฺตยิ า อันวา พระจอมมกฎุ อดศิ รท้ังส่พี ระองค เสดจ็
เขา พนาพงหิมวันต ก็พาพระสนมกำนลั นิกรกัญญา ชมอรญั ญิกสาขาผลาผล ก็แกมกลทุกก่งิ กา น
พรรณวหิ คหงสก็แขงขานประสานเสียง เยน็ เสนาะเพราะสำเนียงวงั เวงไพร เสยี งจักกระจนั่ พรรณเรไร
รอ งหรง่ิ เรอื่ ย ไดฟงน้ีก็มาฉ่ำเฉื่อยช่ืนอรุ ารมณ แลวทาวเธอทอดพระเนตรแนวสิงขรพนมเนินลำเนา

ชะงอ นชะโงกโกรกเขาเกล่ือนแลเถอ่ื นถ้ำ ทุกหนแหงตำแหนงน้ำละหารธาร เสดจ็ ประทับรอนแรม
สำราญในราวเถือ่ น แลว ก็คลี่คลายขยายพยหุ คลาดเคลื่อนไปตามมรรคา กำหนดนับไดหลายทวิ าและ

ราตรี ขนึ้ สูงสง เวสฺสนตฺ โร ราชา อันวา สมเด็จพระจอมมกุฎโมีนฤเบศรเ พสสนั ดร เสด็จทรงศลี สโมสร
ภิรมย ดว ยองคเ อกอัครอุดมอดุลดวงกษัตริยมทั ทราชบตุ รี บำเพญ็ ผนวชเนกขมั มบารมีมหาภรยิ ปุตต
ทาน สถติ ยงั ศวิ าศรมบรมสถานประเทศที่ใด สีก่ ษัตริยก็ยกพยุหแสนยาพลานิกรไปถึงกระทั่ง (สง ) ตํ
ปเทสํ ยงั ประเทศท่ี น้ันแล ฯ

มหาราชปพพฺ ํ นิ ฐติ ํ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๓๕

มหาราช ประดบั ดว ยพระคาถา ๖๙ พระคาถา เอวํ กม็ ีดว ยประการฉะน้ฯี
ตงั้ แตแ หลท่ี ๓ เปน ตนไป วากนั วา เปนสำนวนของพระยาธรรมปรชี า (บุญ)

ปพ าทยท ำเพลงกราวนอก

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๓๖

กัณฑฉกษัตริย ตอน “ พระเวสสันดรพาพระนางมัทรีดูกองทัพ”

ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วดั สวุ รรณาราม ราชวรหิ าร

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๓๗

มหาชาติมหาเวสสนั ดรชาดก ฉบบั วัดสุวรรณาราม
กัณฑท่ี ๑๒ ฉกษัตริย : กษตั รยิ ท ง้ั หกพบกนั

เน้อื ความยอประจำกัณฑ
กณั ฑท ี่ ๑๒ ฉกษตั รยิ  ประกอบไปดว ย ๓๖ พระคาถา เปน กัณฑท่ีท้ังหกกษัตรยิ ถ ึงวิสญั ญี

ภาพสลบลงเม่ือไดพ บหนากัน ณ อาศรมดาบสทเ่ี ขาวงกต ความยอ วา พระเจากรุงสญชัยใชเวลา ๑
เดอื น กบั ๒๓ วนั จงึ เดินถึงเขาวงกต แลวทรงรบั ส่ังใหบ ายหนา รถกลบั พระนครสสพี ี ดวยสดุ ที่หมาย
ปลายทางแลว เสียงโหร อ งของทหารทั้ง ๔ เหลาดงั กึกกอ งสน่นั ปา พระหิมพานต พระเวสสันดรทรงคดิ
วาเปน ขา ศึกมารบตีเอาพระนครสพี ีไดแ ลว ก็รบี เดินทัพมาจบั พระองคไ ปประหารพระชนมชพี จงึ ชวน
พระนางมัทรีข้นึ ไปแอบดูทยี่ อดเขา พระนางมทั รีทรงมองเหน็ กองทพั พระราชบิดา จึงไดกราบทูลพระ
เวสสันดรวา เปน กองทพั ของพระราชบิดาทีย่ กมารับเสดจ็ พระองคกลับพระนคร ทงั้ ๒ พระองคจ ึง
เสด็จกลับมายงั อาศรม และเมื่อหกกษตั ริยไดพ บหนากนั ก็ทรงกันแสงสดุ ประมาณ เพราะอัญญมญั ญ
วปิ โยค รวมทง้ั ทหารเหลาทัพ ทำใหป า ใหญส นนั่ ครัน่ ครืน จนสลบลงทง้ั สน้ิ ทา วสักกะเทวราชจงึ ได
ทรงบนั ดาลใหฝนโบกขรพรรษตกประพรม หกกษัตรยิ และหวยหาญใหหายเศราโศกและฟน คนื สติ
ตอมามหาอำมาตยราชปุโรหิต จึงไดพ รอมกันทลู อญั เชิญใหพ ระเวสสันดรทรงลาจากเพศษี เสด็จ
กลบั ไปครองราชยสมบัตใิ นพระนครสีพี ซึ่งเหลา ราษฎรท ั้งปวงกม็ ีความยินดพี รอมกนั ถวายใหพระองค
เปน กษัตรยิ ปกครองราชอาณาจักรสืบไปฯ

ฉกษัตรยิ  มีท้งั หมด ๖ แหล คอื
๑. แหลพระเวสสนั ดรพาพระมทั รีขน้ึ เขาซอนพระองค
๒. แหลพระเวสสันดรทรงรำพงึ ถงึ ราชภยั จากอริราชศัตรู
๓. แหลพระเจากรุงสญชยั พบพระเวสสนั ดร
๔. แหลหกกษัตรยิ ส ลบ
๕. แหลเ หลา อำมาตยทลู เชญิ พระเวสสนั ดรใหลาสึก

ทำนองประจำกัณฑ คือ ทำนองจดั กระบวนทัพ

อานสิ งสประจำกัณฑ
ผใู ดบูชากัณฑฉ กษตั ริย ผูน ้ันจะบรบิ ูรณดว ยวงศาคณาญาติ บุตรธิดา สามภี รรยา บดิ า

มารดา เปน ตน จะไดอ ยูพรอมหนากันอยางมีความสุข จะทำกจิ กรรมการงานใดกป็ ระสบความสำเร็จ
จะทำการใด ๆ ก็พรอ มเพรียงกันยังการงานนนั้ ๆ ใหสำเรจ็ ลุลวงไปดว ยดี

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๓๘

ขอ คิดประจำกณั ฑ
๑. ความรอบคอบ
๒. การใหอภัยกนั
๓. ความรกั ความสามัคคี
๔. จริงใจตอกัน

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๓๙

ฉกษัตรยิ กณั ฑ ๓๖ พระคาถา
พระนพิ นธสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานุชติ ชิโนรส

วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม กรุงเทพมหานคร

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ฺธสฺสฯ (๓ หน)

ชาลีกมุ าโรป มจุ จฺ ลินฺทสรตีเร ขนธฺ าวารํ นิวาสาเปตฺวา จุทฺทสรถสหสฺสานิ อาคต-
มคฺคาภิมขุ าเนว ฐปาเปตวฺ า ตสมฺ ึ ตสฺมึ ปเทเส สีหพยฺ คฆฺ ทปี ข คฺคาทีสุ อารกฺขํ สุสํวิทหิ.
หตฺถิอาทีนํ สทฺโท (สง) มหา อโหสิ.

(๑) ขนึ้ ชาลกี มุ าโรป แมอันวาพระชาลศี รสี รุ ยิ ราชวงศ เม่ือดำเนนิ พหลจตั ุรงคเปนกระบวน

หนา นำเสดจ็ สมเด็จพระอัยกามกฎุ กรุงกษัตริย อันเสวยศวรรยาธิปตยปนประชาชาวพชิ ยั เชตุ เมื่อถงึ
มจุ ลนิ ทประเทศโบกขรณี จึงใหย ับย้ังพยหุ โยธีตง้ั ตำหนักทัพรับเสด็จสมเด็จพระอัยกา แลวใหต รวจ

ตรากันตั้งคาย ชางมารายเปนกนั กง พลทหารลอมวงเปนหล่นั ๆ เพอ่ื จะปองกันสรรพภัยพาฬมฤคจตั ุ
บท แลวใหพลราชรถเรียบเรียงเบีย่ งบายหนาตอพระพิชยั เชตดุ ร เสยี งหัยรถคชแสนยากรนีส่ น่ัน
สะเทอื นสะทานถงึ เขตขณั ฑคิรยี วงกต เดิน มหาสตโฺ ต สว นสมเด็จพระยอดประยูรยศขตั ติยวงศพ ระ
โสตทรงสดบั ศพั ทสำเนียงเสียงพิลกึ ล้ำกัมปนาท สะดุง พระทัยไหวหวาดวา ราชปรปก ษ ชะรอยจะยก

มาหาญหกั ชงิ พิภพรบพระนครสีพี แลวพฆิ าตฆาสมเดจ็ พระบรมชนกาธบิ ดีใหดับชพี จงึ ยกพลเร็วรบี
มาตามติด หวังจะประหารผลาญพระชนมชวี ิตอาตมะเสียกระมังในครัง้ นี้ จึงพาพระเอกอัครมหิสี
สนุ ทรเทพกษตั ริยข ัตติยนาเรศ (สง) ขนึ้ สูสิงขรประเทศซอ นพระองค แลวก็ทอดพระเนตรดนู ิกร

จัตุรงคราชเสนา ในสถานท่ี นั้นแลฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห :-

เตสํ สุตฺวาน นิคโฺ ฆสํ ฯเปฯ ทฬฺหํ กตฺวาน มานสนฺติ.
(๒) เดนิ ภิกฺขเว ดูกรสงฆผ ทู รงศลี สังวรอนิ ทรยี  สมเด็จพระมิ่งโมลีโลกุตตมาภเิ ษก เอกอัคร
มกุฎวิสุทธิสรรเพชญพงศ จึงตรัสแกพ ระยอดเยาวอนงคอ งคอคั เรศราชนารี ขึ้น วา ดกู รเจา ผูทรงศรี
สุนทรลกั ษณะวลิ าสเลศิ โนน แนทวิ แถวทวนธงเทิดทิฆัมพร เสียงหัยรถคชแสนยากรน้ีกก็ องกึกพิลึกล่ัน

สะเทือนทอ งพระหิมวันตเพียงจะพังพนิ าศ หมพู หลพยุหบาตรกระบวนพล ดนู เ่ี กลื่อนกลน กลาด
พนาเวศ ดจุ หน่ึงคลื่นในสมทุ รสาคเรศบร กู ่โี กฏิ มิคสงฺฆานิ ลุททฺ กา มัทรีเอย เราทัง้ สองน้ีโสดเสมอ

เหมือนมฤคมาศ อันหมูพเนจรใจฉกรรจกาจชวนกนั มาก้นั กาง วางขายรายปกไวท ุกชอง มมี ือถือ
ตะบองแบกหอกและแหลนหลาว รองปาวกันใหเรง เลือกสรรเอาแตตัวพี แลวก็ไลต อนตีใหลงหลุมรุม
กนั ทิม่ แทงใหถงึ ชวี ิตอนั ตราย อกเราทง้ั สองในครัง้ น้นี ่กี ็หมายเหมือนฉะน้ัน นี่เน้อื แทวากรรมมาตาม
ทนั จึงตอ งเนรเทศ ใหนิราศนคเรศมาอยูไพร แลวยังมิพน ภยั หมอู รินทรราช (สง ) เราท้งั สองนกี้ จ็ ะ

พินาศเสียเปนมั่นคง ในพนสั แดนดงนี้ แลวแลฯ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๔๐

(๓) เดนิ สมเด็จพระมทั รศี รวี ิสทุ ธิกษตั รยิ รัตนราชกัญญา เมอื่ สดบั สาสนพระภสั ดาอดุลเดช
นางทาวเธอก็ทอดพระเนตรนิกรแสนเสนี กท็ ราบวาพลชาวพระนครสีพแี นตระหนกั จึงทูลพระจอม
ปนปกอัครนเรศร หวังจะใหบรรเทาอทุ จั เหตุในพระราชหฤทัย ขึน้ วาพระพทุ ธเิ จาขา พระองคอยา ได
สงสัยในพระบารมี พระรมเกลา จะไดต รสั แกพระสรอยศรีสรรเพชญโพธิญาณ จะขามขนสตั วใหพน

โอฆกนั ดารจตุรปาเยศลุสิวาลัยนคเรศระงบั ภยั ถึงแมน มาตรวาปจจามิตรหมูใดจะประทษุ ราย ก็จะ
พินาศฉิบหายพา ยแพพระบารมี อคคฺ ีว อุทกณณฺ เว ดุจดังอัคคอี นั นอยนดิ หน่ึงน้นั หรอื จะเผาผลาญ ซ่ึง

มหรรณพนทธี ารใหเ หอื ดแหง กระแสสินธกุ จ็ ะดับแสงใหเ ส่อื มสญู สิ้นฤทธิ์เรืองจำรญู ระเริงรอน
พระองคส ทิ รงพระคุณดังขนุ ศขิ รเขาสิเนรรุ าช ผูใ ดใครหรือจะอาจใหเ อียงเอนอันตรายได จงดำรงพระ
หฤทัยดำริกอน เหน็ จะสมดงั อดุ มอษั ฎาพรบเพีย้ นผดิ อันสมเดจ็ บรมสุราฤทธ์ปิ ระสทิ ธิประสาท
ชะรอยจะเปนทพั พระปต ุราชออกมารบั เสดจ็ พระบรมหนอสรรเพชญคนื สพู ระนคร เดนิ คร้ันทาวเธอ

ทรงสดับก็หายอาวรณว ายเทวษ จงึ พาพระเอกอัคเรศราชกญั ญา เสดจ็ คนื พระบรรณศาลาทรงสถติ
ทฬฺหํ กตฺวาน มานสํ มีพระกมลสมาธิจติ มไิ ดกัมปนาท ดจุ หนง่ึ สวุ รรณปฏิมามาศอันบคุ คลหลอแลว

มาต้ังไว ในพระอาศรม น้นั แลฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห :-
นวิ ตฺตยิตวฺ าน รถํ ฯเปฯ อโถ วุ ฐ ิ น ฉิชฺชตีติ.
(๔) เดิน ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผทู รงศลี สมาธิญาณ สว นสมเดจ็ พระจอมภพผูผานพระนครสพี ี

ศรีสญชัยนราธเิ บศร จึงตรสั แกพระเอกอัคเรศราชเทพีผุสดอี ดลุ ลกั ษณะวิลาศ วา เราจะเขา ไปสูสำนัก
พระโอรสาธริ าชพรอมกัน กจ็ ะบังเกิดเศราแสนศัลยก ำสรดโศก ดวยอัญญมญั ญวิโยคยายี ตวั ของพ่ีนี้
จะเขา ไปกอน เจาจึงบทจรเขา ไปตามตอภายหลัง แลว ใหส องกมุ ารรอร้งั อยูสุดทา ย จงึ คอ ยผนั ผาย

ผอ นกันเขาไปเปนลำดับ แลว ทาวเธอจึงใหกลับทัพประเทยี บพล บายหนาคนื พระนครมณฑลสกล
อาณาเขต จึงเสดจ็ ลงจากพระคชาธเรศราชกญุ ชร ขึ้น ทรงสะพักภูสติ าภรณเ ฉวียงพระองั สาประณม

พระกรลีลาแลวิลาส แวดลอ มดวยหมภู มิ ขุ มาตโยดม ยุรยาตรยงั พระอาศรมสกั รทัตตเิ ยศ เพื่อจะ
อภเิ ษกสองขัตตยิ าธเิ บศรบรมวงศ ใหส บื เสวยมไหศรู ยด ำรงราชอาณาจักร เม่ือทอดพระเนตรเหน็
พระลูกรักรว มพระทยั อันทรงประพฤติพรหมวสิ ัยอสิ ีเวศ ดุจองคส มเด็จกมเลศอันลีลาศ ลงมาจาก
พิภพสทุ ธาวาสบวรวิมาน พระอาการกายจิตวิเวก ทรงสงั วรสลั เลขสละกาม กอปรดว ยมารยาทเสง่ียม

งามเง่ือนอริยพงศ เม่ือสองกษตั ริยศรสี ุรยิ วงศทอดพระเนตร เห็นสมเดจ็ บรมนเรศราชบดิ ากก็ ระทำ
ปจ จุคมนาการชลุ กี รกราบลงกับฝา พระบาท ทาวเธอก็ยกพระหัตถป รามาสเหนอื พืน้ พระขนองสอง

กษตั รา แลวสรวมกอดพระสรอ ยสุณิสาศรสี รุ ิโยรส ประทับแทบพระอุระระทดทอดถอนพระหฤทยั
พลางจมุ พติ พระเกศจุไรรำพันพิลาป พระอสั สุชลนัยนน ้ีก็มาไหลอาบพระพกั ตรา จงึ ตรสั วา โออ นิจจา
ๆ เจาพอ เอย กระไรเลยชางมาตกยาก (สง ) มคิ วรเลยจะเสวยทุกขลำบากถงึ เพยี งน้ี

เดิน แลวตา งองคกท็ รงพระโศกกี ำสรดโศก ดว ยอัญญมญั ญวิโยคเม่ือยามน้นั ครน้ั ระงับดบั

โศกศลั ยแ ลว ก็ตรสั ปฏิสนั ถารถามถงึ ทุกขภัยพยาธิวา ขึน้ กจจฺ ิ โว กสุ ลํ ปตุ ฺต พระลกู เอย ยงั คอ ย

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๔๑

เสวยสขุ นริ าศโรคนั ตราย ท้ังเหลือบยุงร้ินรานรายไมร าวี เล้ยี งพระชนมชพี สะดวกดีอยูดอกหรือพระ
ลูกแกว ท้งั เหลาทีฆชาติมิไดมีว่แี ววมาเบียดเบียน วเน พาฬมคิ ากณิ ฺเณ ในพระหิมเวศน้กี ็ยอม
อาเกยี รณไปดว ยพาฬจตั ุบาท ยงั มมี าย่ำยถี ึงบรเิ วณพระอาวาสบางหรอื วาหามไิ ดพระลกู ทาวเธอก็ตรสั
ขานไขคดีทูลวา ขา แตน เรนทรสรู สมมตเิ ทเวศร ผเู ปนปนปกเกศพิภพสีพี ชีวติ ขาพระบาททั้งสองน้ี

พระพทุ ธเจาขา กสริ า ไดแ ตค วามลำบากยากแคนแสนกันดาร ดวยแสวงหามูลผลาหารมาเลีย้ งกนั
เปนนิจนริ นั ดรไ มเ วน วาย พระคณุ ของลกู เอย จกั เสวยความสุขสบายมาแตไหน มีแตค วามลำเค็ญ

เขญ็ ใจนี้มาเพิ่มพนู ดนู ี่กเ็ ส่ือมสูญเสียขตั ติยเพศ ทั้งพระเกยี รตศิ กั ดาเดชนี้ก็เหือดหาย ทเมตฺยสฺสวํ
สารถิ ดุจหนึง่ ดุรงคราชรา ยแรงพยศ อันนายสารถีกระทำใหร ันทดถอยกำลัง ก็เหมอื นพระลูกจาก
นิเวศนเ วยี งวังมาอยูไ พรไกลฝาพระบาท สมเดจ็ พระบรมชนกนาถราชมารดา ไดแ ตทุกขเวทนาตระ
ตรากตระตรำ พระสรรี ะรปู นี้กม็ าซบู คล้ำหมน หมอง ท้ังพระฉวีวรรณที่ผุดผองน้ีกเ็ ผือดผิด ทุกสง่ิ สรรพ

จะวปิ รติ กวาแตก อนกาล เดิน เมื่อทาวเธอจะถามขาวสองกุมารดรุณหนอนเรศก็ทูลเสนอประพฤติเหตุ
ข้นึ ดังน้ี ขึ้น วา พระพทุ ธเจา ขา ไดทรงโปรดเกลา เกศขี า พระบาท ยังไดท ราบสาสนพระบรมนัดดานาถ

ท้ังสององค พระลกู รกั นมี้ าปลดปลงปลิดออกจากอกยกใหเ ปนทาน แกพราหมณพฤฒาจารยผหู นง่ึ
มนั หรอื ชา งเคยี ดขง้ึ มาโบยตี ดุจหน่ึงวาทาสกรรมกรทาสอี ันชว งใช เจาจะตกไปแหง หนตำบลใดน้ีก็ไม
ทราบเลย พระคุณของลูกเอย สงสารดวยดรณุ หนอ กษัตรยิ  พราหมณมนั ทำโพยเปนสาหสั ไมปรานี
คาโวว สมุ ภฺ ติ ดจุ นายโคบาลอนั ตอ นตซี ึง่ โคฝูง มนั ผกู ขอพระหัตถมัดจูงไปตอหนา ลกู นก้ี ็ไดแ ตอ าดรู

ดว ยพระนดั ดาไมเวน วาย พระรม เกลา จงตรัสบอกบรรยายยุบลเหตุ ใหบ รรเทาท่ีทกุ ขเทวษในกมลจิต
สปปฺ ทฐํว มาณวํ ดุจมาณพอนั อสรพษิ พิฆาตขบ ใหลมสลบส้นิ สมปฤดี มบี คุ คลปรานีนำเอาทิพย
โอสถ มาลูบไลใหห ายหมดไมม ว ยมอด รอดชีวิตคืนฟน ไดอัสสาสปสสาส ก็เหมอื นหน่งึ ทรงพระกรุณา

แกขา พระบาทในคร้งั น้ี เดนิ จึงตรัสวา ออสองกุมารกุมารีหลานรกั ราช ซึ่งเจาทรงประสาทใหเปนทาน
พระบิดาน้ีก็ไถ ธ อาจารยดว ยพระราชทรพั ยส ำเรจ็ แลว เจาจงผองแผว พนู ภิรมย อยาเดอื ดรอ น

เกรยี มกรมกมลโศก ทา วเธอทรงสดับกร็ ะงับทท่ี กุ ขว โิ ยคคอ ยเบิกบานจงึ กราบทูลปฏิสันถารถามพระ
ปต เุ รศ ขึน้ วา กจจฺ ิ นุ ตาต กสุ ลํ ทกุ วันนีพ้ ระปน ปกเกศมกฎุ ประชา ยงั คอยเสวยสขุ หรรษานริ าศโรค
สิ่งสรรพทุกขโ ศกไมยายี ทัง้ องคส มเดจ็ พระชนนียังมีพระกมลสุข บำราศสงิ่ สรรพทกุ ขบ บีฑา ยงั คอย
บรรเทาท่ีทรงพระโศกาถึงขาพระบาท ทั้งพระจักษโุ รคาพาธนก้ี ไ็ มแผว พาน กจฺจิ อโรคํ โยคฺคนเฺ ต

อน่ึงท้งั เหลาจตรุ งคโยธาหาญทกุ หมูหมด มา มิ่งมงคลคชคเชนทร ทงั้ เสนาประชากรน้ีกย็ ังคอยเกษมสุข
ปราศจากสรรพพยาธิทุกขถว นทุกคน อนง่ึ ท้ังฟา ฝนนก้ี ต็ กตามฤดกู าล สรรพส่ิงธญั ญาหารในอาณาเขต

ยังคอยบรบิ ูรณอยูทว่ั ทกุ ประเทศหรือ พระพุทธเจาขา เดนิ ทาวเธอก็มีพระบัญชาตอบพระปโยรส วา
ส่ิงซ่ึงเจาถามนั้นกบ็ รบิ ูรณดีอยหู มดไมอ ันตราย ทัง้ ไพรฟาประชาชนทง้ั หลายไมเ ดอื ดรอน พอ ผโู อรส
ของบดิ ร (สง ) จงทราบสาสนในกาลบัดนี้ เถดิ ฯ

ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห :-

อิจเฺ จว มนตฺ ยนฺตานํ ฯเปฯ ถนธาราภสิ ิ จฺ ถาติ.

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๔๒

(๕) เดิน ภกิ ฺขเว ดูกรสงฆผูทรงศีลสังวรสกิ ขา เม่ือสองกษัตรยิ ตรัสสนทนาในพระราช
ปฏสิ ันถาร ขณะน้นั สมเด็จพระผุสดีศรีวิมลมาลยม กุฎอนงค จงึ ทรงพระดำรวิ า ปานฉะน้ี สองกษัตรยิ 
จกั เสอื่ มโศกกี ำสรดโศก ซ่งึ ทุกขว ิโยคอนั รุมรอน ควรอาตมะจะบทจรสูพระอาศรมบท นางทาวเธอก็
เสดจ็ ดวยดิเรกยศอยางขัตตเิ ยศแวดลอ มดว ยแสนสาวศุภลกั ษณน าเรศราชกำนลั เสด็จถึงขอบคันขัตติ

ยาวาส ถอดฉลองพระบาทบทจรลี ขึน้ สวนสองกษัตริยทอดพระเนตรเห็นพระผสุ ดรี าชมารดา กเ็ สด็จ
ออกกระทำปจ จุคมนานอมพระเกศ ถวายทศนัขประณตบทวเรศราชชนนขี ณะนนั้ พระกัณหาชาลบี รม

นัดดานาถ ก็แวดลอ มดว ยอเนกกมุ ารราชบรวิ าร เสด็จถงึ อาศรมสถานทพิ ยนเิ วศนสวนพระมทั รีได
ทอดพระเนตรเหน็ พระลกู เจาทงั้ สององค มิอาจทีจ่ ะดำรงพระสรีรกาย ใหระสำ่ ระสายเสียวสัน่ หวน่ั ๆ
พระทรวงทรงพระกรรแสง เสดจ็ แลนจนสดุ พระแรงไมรอร้ัง วจฉฺ า พาลาว มาตรํ เสมอื นหนง่ึ แมโค
นมอันนิราศบุตร คร้นั เหน็ ลูกแลวก็แสนสุดกำสรดเทวษ สมเดจ็ พระอัคเรศราชมารดา มีพระสกลกายา

น้กี ัมปนาท ดุจแมม ดอนั ปศาจเขาสสู งิ สวนสองกุมารกว็ างวิ่งเขา กอดพระชนนี สามกษัตริยก ็ทรงพระ
โศกรี ำพนั พลิ าป จนถงึ ซึง่ วสิ ัญญีภาพสลบลง ดนู ี่กน็ าพิศวงสงั เวช ขีรธารา อันวากระแสรสวาเรศขโี ร

ทก ก็ไหลตกออกจากพระเตาเขา ในคลองพระโอษฐส องกุมารา ผวิ า พระชาลีกณั หามิไดเสวยขีรวารี
รส พระหฤทัยกจ็ ะระทวยระทดเหอื ดแหงหาย นสสฺ สึ ุ กจ็ ะวอดวายวางพระชนมช ีวิต สวนสมเดจ็ บรม
บพิตรเพศยนั ดร เม่อื ทอดพระเนตรเห็นสองบงั อรอัครปโยรส ก็ทรงพระกำสรดสน้ิ สมปฤดี ทัง้ สมเดจ็
พระอยั กาอัยกีกก็ รรแสงสดุ แสนพิลาป จนถึงวิสญั ญีภาพทงั้ หกพระองค เดิน บรรดาพวกพหลจัตรุ งค

ราชมนตรี ทงั้ แสนสาวพระสนมนารนี กิ รกำนัล ก็ชวนกนั โศกศลั ยล ม สลบซบเศียรสงั เวช สนิ้ ทั้งบรเิ วณ
จงั หวดั ศกั รทัตติเยศขตั ติยาศรม เปรียบปานประหนง่ึ วากำลังลมยุคนั ตวาต อนั พัดสาลวนั ใหล ม
เนรนาทเปนมหัศจรรย ขึน้ ขณะนั้น กบ็ ังเกดิ โกลาหลท่วั สกลกำเรบิ รอบ สะทานสะเทอื นถึงเขตขอบ

จักรวาล พืน้ พสธุ าธารนก้ี ็มากัมปนาท ตลอดถงึ พภิ พสุทธาวาสอนั สงู สดุ สาคโร ทง้ั พระมหาสาคร
สมทุ รก็ตีฟองนองระลอก กระทบกระทั่งฝงกระฉอกฉะฉาดฉาน สิเนรปุ พพฺ ตราชา ทงั้ ขุนเขาพระหิม

พานตส ัตตภัณฑส เิ นรรุ าช ก็นอ มยอดอยางจะอภิวาทพระบารมี เดิน สกฺโก เทวราชา สว นสมเดจ็ วชริ
ปาณมี กุฎเทเวศร ทรงพระอาวัชชนาการกท็ ราบเหตแุ หง มหศั จรรย จงึ บันดาลหา ฝนโบกขรวัสสนั ต
วัสสิกธารา ใหต กลงในทชี่ ุมนุมขัตตยิ วงศาทั้งหกกษัตรยิ  กค็ อยบรรเทาท่ีทุกขโทมนัสชุมช่นื ตา ง ๆ ก็
ไดส ตฟิ นคนื สมปฤดี (สง ) พน จากวิสญั ญี นน้ั แลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห :-
สมาคตานํ ญาตีนํ ฯเปฯ รชชฺ ํ กาเรถ โน อโุ ภติ.

(๖) เดิน ภิกขฺ เว ดกู รสงฆผ ูเหน็ ภัยในวฏั สงสาร เม่ือมหัศจรรยบ นั ดาลบงั เกิดจลาจลทวั่ สกล
โลกธาตุ ทง้ั หา ฝนโบกขรพริ ุณสารทตกลงประพรม ในตำแหนง ขัตติยสมาคมควรจะปรดี า ทุกหมูหมวด
มขุ มาตยาทิชาชาติ เสนาพฤฒามาตยร าชกวี อีกท้งั พระสนมนารีนิกรอรอนงค ทัง้ พวกพหลจตรุ งค
ราษฎรป ระชากร ก็เกิดโลมชาตสิ ยดสยอนแสยงพระเดช ตางก็ชวนกันนอมเกศกราบบังคมทลู ขึน้ วา

ขาแตน เรนทรส ูรสมมติเทวราช จงทรงพระกรุณาโปรดอดโทษทป่ี ระมาทแตหลงั มา ขอเชิญเสด็จ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๔๓

ละอองธลุ ีลาผนวชไพร ทรงซ่งึ ขตั ตยิ วิสยั ศวรรเยศคนื พระนครอนั พิเศษดวยศริ ิสมบัติ สืบเสวย
ศวรรยาธิปต ยถ วัลยวงศ เปนมง่ิ มกุฎดำรงสกลอาณาจกั ร จะไดเ ปน ทพ่ี ึงพำนักสตั วนิกร ใหบรรเทาท่ี
ทกุ ขเดือดรอนระงับภัย ดจุ มหาเศวตฉตั รชยั อนั กางกนั้ ไดรมเยน็ ไปท่วั ทุกอเนกอนันตนิกรประชาชน
จงทรงพระกรุณาโปรดรับนิมนตขาพระบาท ฝงู เสนาพฤฒามาตยร าษฎรประชา(สง) อนั มาทูลอาราธนา

อยูนี้ เถิด ฯ
ฉขตตฺ ิยปพฺพํ นิฐติ ํ

ฉกษตั ริย ประดบั ดวยพระคาถา ๓๖ พระคาถา เอวํ ก็มดี ว ยประการฉะน้ฯี
ปพ าทยทำเพลงตระนอน