รายยาวมหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ์

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๔๔

กณั ฑฉ กษตั ริย ตอน “ หกกษัตรยิ พ บกัน”

ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอโุ บสถ วดั สุวรรณาราม ราชวรหิ าร

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๔๕

กณั ฑนครกณั ฑ ตอน “ หกกษัตรยิ เสดจ็ กลบั พระนคร”

ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอโุ บสถ วัดสุวรรณาราม ราชวรวหิ าร

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๔๖

มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวดั สวุ รรณาราม
กัณฑท ี่ ๑๓ นครกณั ฑ : หกกษตั ริยกลับพระนคร

เน้ือความยอประจำกณั ฑ
กัณฑท่ี ๑๓ นครกณั ฑ เปน กัณฑท่หี กกษัตริยนำพยุหโยธาเสด็จนวิ ัตกิ ลับพระนคร พระ

เวสสันดรขึน้ ครองราชยแทนพระราชบดิ า ความยอวา พระเจากรงุ สญชัยตรัสสารภาพผิด พระ
เวสสนั ดรจึงทรงลาผนวชพรอมทงั้ พระนางมัทรีและเสดจ็ กลบั สูสพี ีนคร เม่อื เสด็จถงึ จึงรับสง่ั ให
ชาวเมอื งปลอยสัตวท่ีกักขงั ครั้นยามราตรพี ระเวสสันดรทรงปริวติ กวา รุงเชาประชาชนจะแตกต่นื มา
รบั บรจิ าคทาน พระองคจ ะประทานส่งิ ใดแกประชาชนทา วโกสหี ไดทราบจงึ บนั ดาลใหมีฝนแกว ๗
ประการ ตกลงมาในนครสีพีสงู ถึงหนา แขง พระเวสสันดรจึงทรงประกาศใหประชาชนขนเอาตาม
ปรารถนา ทเ่ี หลอื ใหขนเขา คลังหลวง ในการตอ มาพระเวสสันดรเถลิงราชสมบตั ปิ กครองนครสีพีโดย
ทรงทศพธิ ราชธรรม ปกครองบานเมอื งอยางรมเย็นเปน สขุ ตลอดพระชนมายุ ๑๒๐ ป เมือ่ ส้นิ พระชนม
ก็ไปบังเกิดในสวรรคช ัน้ ดุสิตเทวโลกความก็จบลงเพียงเทาน้ี หลงั จากที่พระพุทธองคท รงแสดง
เวสสนั ดรชาดกจบลงแลว กไ็ ดทรงประกาศจตรุ ารยิ สจั แลวทรงประมวลอดีตของแตล ะคนวา ชาติน้ี
กลับชาตมิ าเกดิ เปนใครบาง

นครกณั ฑมที ัง้ หมด ๑๐ แหล คอื
๑. แหลพ ระเจากรุงสญชัยเชิญใหพระเวสสนั ดรลาสกึ
๒. แหลพ ระเวสสันดรสงั่ อาศรม
๓. แหลราชาภิเษกพระเวสสันดร
๔. แหลพระนางมทั รีทรงสโมสรดวยสองกุมาร
๕. แหลพระนางผุสดีทรงประทานภษู าอาภรณ
๖. แหลเหลาสตั วอ าลยั พระเวสสันดร
๗. แหลห กกษัตรยิ กลับเขาจากเขาวงกต
๘. แหลหกกษตั ริยเ ขา พระนคร
๙. แหลพ ระเวสสนั ดรปกครองนครสีพี
๑๐.แหลป ระมวลชาดก

ทำนองประจำกณั ฑ คือ ทำนองธรรมวัตรทไี่ พเราะ
อานิสงสป ระจำกัณฑ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๔๗

ผู ใดบูชากัณฑนครกัณฑ ผนู ั้นจะเกดิ เปน มนุษยทนั ยุคศาสนาพระศรีอารยิ เมตตรยั พรัง้ พรอ ม
ดวยลาภยศ บรบิ ูรณด ว ยทรพั ยศ ฤงคาร และจะไดพบกบั พระองค ตลอดจนไดส ดบั ตรับฟงพระธรรม
เทศนาของพระองค จนสามารถบรรลุเปนพระอริยบคุ คลในท่สี ดุ

ขอคดิ ประจำกัณฑ
๑. การทำความดี ยอ มไดรับผลดตี อบแทน
๒. การใชธ รรมะในการปกครองยอมทำใหเกดิ ความสงบรมเย็น
๓. ความสามัคคีปรองดองกัน ยอมนำความเจริญมาให
๔. การรง้ั รอแตพ องาม ยอมมปี ระโยชนท ัง้ แกต นและผูอ ่ืน

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๔๘

นครกัณฑ ๔๘ พระคาถา
พระนพิ นธใ นสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานุชิตชโิ นรส

วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม กรงุ เทพมหานคร

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพุทฺธสฺสฯ (วา ๓ หน)

ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ปตรา สทฺธึ สลฺลปนฺโต อมิ ํ คาถมาห

ธมเฺ มน รชฺชํ กาเรนตฺ ํ รฐ า ปพพฺ าชยติ ฺถ มํ

ตฺวจฺ ชานปทาเจว เนคมา จ สมาคตา

ทกุ กฺ ฏฺจ หิ โน ปตุ ฺต ภูนหจฺจํ กตํ มยา

โยหํ สิวนี ํ วจนา ปพพฺ าเชสึ อทสู กํ
เยน เกนจิ วณฺเณน ปตุ ทุกขฺ ํ อุทพพฺ เห

มาตยุ า ภคนิ ยิ าป อป ปาเณหิ อตฺตโน

ตสมฺ า โทสํ อกตฺวาน วจนํ ตวฺ ํ กโรหิ เม

อสิ ิลิงฺคํ นหี ริตฺวา (สง) ราชเวสํ อคณหฺ สตี ิ.

(๑) เดิน ตํ สุตวฺ า มหาสตฺโต สมเดจ็ พระมหาสัตวข ตั ตยิ าธิเบศเวสสนั ดร เมือ่ ไดท รงฟงฝูงชน

มาทลู วงิ วอนอาราธนา จะใหลาผนวชเนาในสมบัติ ปต รา สทธฺ ึ สลลฺ ปนฺโต จึงกราบทลู แดพระเกศ

กษัตรยิ ส ญชยั ชนกาธริ าช ขึ้น วา ธมเฺ มน รชชฺ ํ กาเรนตฺ ํ เมือ่ ขาพระบาทดำรงรตั นราชัยมไหศวรรย

โดยทศพธิ ราชธรรมป ระเพณี ตวจฺ ชานปทาเจว ดังพระรมเกลา กับชาวสพี ีนิคมชนบท สมาคตา

ประชุมชวนกันพรอมหมดมาเนรเทศ ใหพ ระลกู จากนคเรศมาแรมไพร บดั น้ีมาอาราธนาจะใหค นื เวียง
ชยั เสวยศริ สิ มบัติ ดนู ่ีกไ็ มค วรแกเหตอุ นั เคืองขัดแตหนหลงั เมอ่ื ทา วเธอไดทรงฟงจงึ ตรสั ปลอบ

ประโลมพระโอรส เพอ่ื จะไดอ ดโทษโปรดประภาษวา ปุตฺต ดกู รพอผเู อกอคั รชาติเฉลิมวงศ สวิ นี ํ

วจนา พระบิดาน้ีมาลมุ หลงเชื่อคำชาวพระนคร ปพฺพาเชสึ อทสู กํ จึงมาขบั พระหนอ นเรศราชอุทรผู

เนยี รโทษ ภูนหจฺจํ กระทำใหเสือ่ มสญู เสยี ประโยชนวฒุ อิ ันตราย ทุกกฺ ฏํ ก็เปน กรรมอันทารุณกำเริบ

รายวิปรติ ผิดอยูแลว อนงึ่ ธรรมดาวา ลูกแกว เกิดกบั อก ยกอยา งอภิชาตเชน ปโยรส ชีวติ ํ ปรจิ จฺ ชติ ฺวา

ยอมจะเสียสละพระชนมชีพแทนทดสนองคณุ พระชนกชนนี โดยกจิ กตัญูกตเวทที างธรรมวิเศษ ปตุ
ทกุ ขฺ ํ อทุ พพฺ เห จะพงึ บำบัดเสียซึ่งทกุ ขเทวษของพระบดิ ามาตุราช ท้ังพระวงศาคณาญาติราชประยรู

ตสฺมา โทสํ อกตวฺ าน เหตุฉะน้นั พอจงดับอาดูรดวงกมลพิโรธ จงอดซง่ึ โทษานุโทษแดพระบดิ รทั้งแสน

เสนาประชากรชาวพิชัยเชตุ อสิ ิลิงคฺ ํ นีหรติ ฺวา เชิญพอเปลอื้ งเคร่ืองดาบสเพศผนวชไพร ราชเวสํ

อคณฺหสิ จงทรงซงึ่ ขัตติยวสิ ัยเสวยศวรรยาธิปต ย เปนปน สีพบี ุรรี ัตนราชพารา (สง ) ตามคำของพระ

ราชบิดานี้ เถิดฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๔๙

(๒) เดนิ โพธิสตฺโต สมเด็จพระบรมโพธิสัตวศ รวี ิสทุ ธเิ ทพวงศ มพี ระกมลจำนงจะครองสริ ิ
สมบัติ จึ่งขอพรแดสมเดจ็ วชิรหตั ถเทเวศ ขอ ทที่ ลู ทัดขัดพระปตเุ รศราชนรินทร ดวยเกรงประชาชน
จะชวนกันดหู มนิ่ วา พระทัยเบาไมห นกั หนวงจะลวงเขา มายินราย จึงทูลสนองโดยครองขัตตยิ ราโชบาย
ดงั นี้ เมอ่ื สมเด็จพระจอมภพสพี ตี รัสอาราธนาถึงทุติยวาร ก็รับพระราชโองการวาสาธุแลวมชิ า

ขึน้ สฐสี หสสฺ านิ ขณะนัน้ หมภู มิ ุขมาตยสหชาตทั้งหกหมื่น รวู า ทา วเธอรับอาราธนาจะลาผนวชคนื
เขาสนู คเรศ ตา งคนก็ชวนกันนอ มเกศกราบบงั คมทูลวาขาแตนเรนทรสรู ศรีสมมตวิ งศ นหานกาโล

กาลน้ีก็ควรจะเสด็จโสรจสรงสุคนธวาริน ชำระพระสรีระมลทนิ ในสกลกาย ทาวเธอจึงตรัสวา ทา น
ทั้งหลายจงยับย้ังอยหู นอยหนึ่งกอน ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา แลว เสดจ็ บทจรเขาสพู ระอาศรมสถาน โอ
มุฺจติ วฺ า จึงเปลอื้ งเครื่องดาบสบรขิ ารเรยี งลำดับไว ทรงเศวตภูษิตผองใสดังสสี งั ขบ ริสทุ ธิส์ ะอาด แลว
เสดจ็ ยุรยาตรยังหนา มขุ พระบรรณศาลา จึงทรงพระจนิ ตนาในพระทยั วา อทิ ํ ฐานํ โอพระอาศรมบท

นีไ้ ซรเปน ทอ่ี าตมะสบื สรางศลี บารมี นบั ไดเกา เดือนกับสบิ หา ราตรีเปนกำหนด ไดทรงประพฤตพิ รหม
พรตพธิ ฌี าน บำเพ็ญมหามกุฎทานอันยอดยาก เสยี สละภริยาบตุ รบรจิ าคเปน มหัศจรรย พน้ื พสธุ านมี้ า

บนั ลอื ล่ันทวั่ สกลโลก นบั วนั แตจะวิโยคจำไกล โอพระอาศรมศาลาลัยแลละเลื่อนฟา ต้งั แตน้จี ะโรยรา
แรมนิราศ ใครเลยจะมาแผวกวาด เสียดายเอย แตพ ระอาวาสหวางจงกรม ท้ังแทน ท่ีบรรทมทิพยศลิ า
แกว นบั วันแลวแตจ ะจำไกล โอพระอาศรมก็จะประลัยดว ยเพลิงปา ทง้ั ฝงู สตั วนานาจะยอ้ื แยง จะ
ยบั เยินท่ัวทกุ หนแหง เห็นเวทนา ทรงพระอาลัยในพระบรรณศาลามิใครจ ะนริ าศ ปทกฺขิณํ กตวฺ า

แลว กระทำประทกั ษิณพระอาวาสสน้ิ ตตยิ วาร ถวายทศนัขสโมธานดวยเบญจางคประดิษฐ แลว เสดจ็
สถติ ยังหนา มุขพระอาศรม ทรงพระปรดี าภิรมยร าชหฤทยั (สง) ดวยสมดังพรสหสั นยั นนน้ั แลฯ

ตโต เวสสฺ นตฺ โร ราชา ฯเปฯ สฺชโย อภิรกฺขตูติฯ

(๓)เดนิ ตโต เมาะ ตทนนตฺ รํ ในลำดบั นัน้ หมภู มิ ุขมาตยราชมนตรี ท้ังแสนสุรเสนีในนอก
ตำแหนง ก็เรงรดั จดั แจงตามกระทรวง สำหรบั พระราชพธิ ีทงั้ ปวงทกุ ประการ ข้นึ กปฺปกา ฝายชาว

พนักงานเคร่ืองตน ถวายเจรญิ พระเกศมัสสมุ งคลควรแกร าชกิจ แลว เชญิ บรมบพติ รสรงพระกระยา
สนาน อนั ปรงุ ดวยสคุ นธธารกลน่ิ ตลบ ชำระพระสรีราพยพฟุงขจร สพฺพาภรณภสู ิตํ แลว ทรงเครื่องศิริ
ราชวัตถาภรณพ จิ ิตรจำรัส อนั ลว นแลว ดวยสัตตรัตนามาศ งามดังองคส มเด็จ วัชรินทรเทวราชอนั
เรืองเดช ราชเวสมธารยิ ทรงเสวยขัตติยเวศวิสทุ ธวิ งศ จงึ สมเด็จบรมบติ รุ งคร าชนรนิ ทร กอ็ ัญเชญิ

พระเอกอัครบดินทรอดลุ โอรส อนั รงุ เรืองดว ยดเิ รกยศราชศฤงคาร เสด็จขน้ึ สูอุทุมพรสาขพมิ านอัน
เลศิ แลว สถติ เหนอื พระที่น่ังบัลลังกแ กว กาญจนมณี เบือ้ งบนรตั นราศีอันโอภาส ประดบั ดวย

เบญจพิธราชกกุธภัณฑส รรพราชูปโภคพรอมเสรจ็ อภสิ ิ จฺ ึสุ จงึ อภิเษกสมเด็จพระบรมหนอนเรศเปน
บรมขัตตเิ ยศยอดมนุษยนกิ ร ผา นพระพชิ ัยเชตดุ รดำรงราชย แทนองคส มเด็จชนนิ ทรช นกนาถใน
เศวตฉัตร สืบเสวยศวรรยาธิปตยป นประชาชน ท่วั สกลพภิ พสพี ี แลวถวายมรุ ธาภษิ ิตวารแี กบรม
กษัตริย สรงดว ยสงั ขทักษิณาวฏั วิชยั มงคล ทง้ั สงั ขสวุ รรณหิรัญวิมลทัง้ สามประการ ทาวเธอกก็ อปร

ดว ยพระเกียรตยิ ศอันไพศาลสุดซง่ึ จะพรรณนา เม่ือทอดพระเนตรในทิศานทุ ศิ ใดก็ชลุ ีกรไสวอยู

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๕๐

เดยี รดาษ มขุ มงฺคลกิ า ขณะนั้นหมูทิชาชาตริ าชปุโรหติ ผเู ชย่ี วชาญชำนาญนติ ิไตรเพท ก็โอมอา น
อิศวรเวทวษิ ณุมนต อวยศิริสวสั ดิมงคลถวายชยั ตรุ ยิ านิ ปคฺคณฺหสึ ุ ชาวพนกั งานกป็ ระโคมขานไข
มโหระทึก ทง้ั ดุริยางคกองกึกแตรสงั ข เสียงฆอ งกลองประนงั เนยี รนาท สะเทือนทอ งวนาวาสหมิ วันต
เมฆตชฺชิตนคิ โฺ ฆโส วิย ดจุ สำเนยี งอสนีสนั่นในหองมหาสมุทร อมจจฺ า ฝายภมิ ุขมาตยร าชบุรษุ เสวกา

กร ก็ตกแตงพระยาปจ จัยกุญชรเศวตคชประดบั ดว ยหตั ถาลงกตกาญจนามัย ประทับเทียบยังเกยชัย
คอยรบั เสดจ็ โพธิสตฺโต สว นสมเด็จพระบรมหนอสรรเพชญโพธิพงศ กส็ อดสะพักพระแสงขรรคธำรงว

ราวุธวิเศษ ปรนตฺ ป อาจมลางอรินทรปราชเยศทั่วทิศาภาค นาคมารยุ ฺห เสดจ็ ทรงมงคลรตั นนาค
นาเคนทร อันเปนบรมอัครคเชนทราอาสน สฐสี หสสฺ านิ ฝา ยภิมุขมาตยส หชาตทัง้ หกหม่นื ก็ชวนกนั
ชมช่ืนปรดี า ตาง ๆ กป็ ระดับกายาดว ยสุภาภรณ มอี าวธุ ประจำกรถว นทกุ คน ปริกรึสุ ก็แวดลอมพระ
จอมภพสกลมกุฎเกศกษัตริย สิวกิ ญฺ า ฝายอเนกอนงคนารีรัตนราชกัญญา กเ็ ชญิ เสดจ็ พระสรอย

สณุ สิ ามทั รศี รอี ัคเรศใหลาดาบสินีเพศผนวชไพร นหาเปสุ˚ แลว โสรจสรงเสาวคนธมาลัยอุทกธารา
ชวยกันขดั สีพระกายายอดเยาวมาลย แลวทรงบวรวัตถาลังการวิไลเลิศ ตาง ๆ ก็อวยศิรสิ วัสดิ์

ประเสริฐประสทิ ธพิ ร ใหเ สวยสขุ สถาวรวายเทวษสรรพทุกขภ ัยอุบตั เิ หตุอยา แผวพาน จงมพี ระบวร
สันดานชน่ื ชมดวยบรมญาติ ทง้ั สมเดจ็ พระชนกนาถราชสามี และพระกัณหาชาลีสองกษตั รยิ  อยารูมี
พระทัยโทมนสั แหนงกนั จงทรงสมคั รสโมสรเกษมสันตสารภิรมย ดว ยมหามติ รธรรโมดมเปน
นริ นั ดร (สง ) ในพระนครนแ้ี ลว แลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห :-
อิทฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา ฯเปฯ อชโร ตฺวํ อมโร ภวาติ.

(๔) เดิน ภกิ ฺขเว ดูกรสงฆผทู รงศลี สังวรวิเศษ อโุ ภ ขตตฺ ิยา อนั วา บรมขัตตเิ ยศท้งั สองพระองค

คือสมเดจ็ พระเวสสนั ดรพงศพิสุทธเิ ทวราช และพระเอกอัครอนงคน าฎมัทรศี รีสุนทรเทพกัญญา
อทิ จฺ ปจฺจยํ ลทฺธา ทา วเธอมาไดค ืนครองสริ สิ มบัติ สบื เสวยบวรเศวตฉัตรเฉลมิ วงั ปุพฺเพ

กิเลสมตฺตโน จึงทรงพระอนุสรณคำนึงถึงความหลงั ต้งั แตบรรพชิตเพศ เสวยทุกขเทวษในกลางไพร
บดั นกี้ ็บรบิ ูรณไ ปดวยมไหสรุ ยิ ศฤงคาร ควรท่จี ะเบิกบานทัว่ พระธรณี อานนทฺ เภริ จฺ าราเปตวฺ า จงึ
ใหเ อาอานนั ทเภรอี นั วิจิตร ดว ยพิพธิ กาญจนลดามาศ ไปตปี า วประกาศแกมหาชน ในเวง้ิ หวา ง
วนาสณฑศ ีขเรศประเทศวงกต วา บัดนพ้ี ระเอกอัครปโยรสราชสรุ ยิ วงศ เสด็จคืนครองพภิ พดำรงดงั

กอนเกา พระราชอาณาจักรเปน ของพระลูกเจาต้ังแตน้ีไป อานนฺทิยํ ปรกิ รึสุ ใหจ ตุรงคเสนาในนกิ ร
ประชา เลน อานันทมหามหรสพครบตติยวาร เสียงนกี้ ็เอิกเกรกิ สะเทือนสะทา นวนาวาส ขึน้ ลกฺขณา

อนั วาสมเด็จพระยอดเยาวมาลยม าศมกฎุ คณานาง อนั ทรงศุภลักษณสรรพางควิไลเลศิ เมอ่ื ประสบ
พระโอรสประเสริฐสองกุมารา กท็ รงพระโสมนัสปรีดาดวยพระหนอกษัตรยิ  จึงมีพระเสาวนยี ตรสั
ปลอบประโลมพระลูกแกวแลวรบั ขวญั วา เจา แมเอย แมล ูกไดเ หน็ หนา กนั เมื่อยามยาก จำเดมิ แตวัน
พราหมณมาพรากไปจากอก พระชนนนี ้กี แ็ สนวิตกต้ังแตตรึกตรอม จนพระสรรี รปู น้ีกม็ าซบู ผอมผิด

พกิ ล เสวยแตอสั สชุ ลครวญครำ่ ร่ำกำสรด ดว ยบำราศพระโอรสทั้งสองรา พระแมน้ีก็มาตง้ั วัตรจริยา

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๕๑

ทรมานตน เอกภตฺตา ปุเร อาสึ เมอ่ื ยามเสวยก็เสวยแตวันละหนทนทกุ ขเ ทวษ ยามไสเยศกผ็ ทมกบั
ปฐพี ปราศจากบรรจถรณแ ทนท่จี ะรองกาย ต้งั พระทยั มนั่ หมายวาจักประสบพบพระลกู แกว ตํ เม วตํ
สมิทฺธชฺช บัดนว้ี ัตรปรนนบิ ัตนิ ้ันก็สำเรจ็ แลวดวยลปุ รารถนา แมมาไดเ ห็นหนา เจา ทั้งสององค กส็ ม
เหมือนจิตแมประสงคใ นวันนี้ ปุตฺตกา ดูกรแมกณั หาพอ ชาลีหนอกษัตรยิ  อนั วาสงิ่ แสนโสมนสั ปรดี า

อนั บังเกิดดว ยเสนห าการุญจติ แหง สมเด็จบรมบพติ รผชู นกนาถราชชนนี ท้ังสมเดจ็ พระอยั กาธบิ ดีอัน
เรอื งเดช ปาเลตุ จงรกั ษาเจาผดู วงเนตรทง้ั สององค ยงกฺ ิฺจิตถฺ ิ กตํ ปุฺญํ อน่ึงท้ังพระราชอานิสงส

กศุ ลสัตย มตี นวาศลี สมาธิวัตรบวรทาน อันพระชนกชนนมี อี ภนิ ิหารมาแตป างกอน ตราบเทา ถึง
บรรพชากรในครั้งน้ี จงมาคมุ ครองสองศรสี รุ โิ ยรส อชโร ตวฺ ํ อมโร ภว ใหเ จาเจริญพระยศนริ าศโรค
ส่งิ สรรพทกุ ขโศกอยา บฑี า จงยืนพระชนมพรรษาสบื สรุ ิยวงศ เสวยพิภพดำรงราชอาณาเขต (สง ) ใน
กรงุ สีพีพิชัยเชตุดรมหานคร นน้ั แลฯ

ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห :-
กปฺปาสกิ จฺ โกเสยฺยํ ฯเปฯ อีสาทนตฺ ํ อุรุฬหฺ วนตฺ ิ.

(๕) เดิน ภิกฺขเว ดกู รสงฆผ ูท รงศีลสมาธิอินทรีย สว นสมเดจ็ พระผุสดีศรสี ุนทรวลิ าส ผเู ปน
บรมสัสสุราชมารดา ก็ทรงจดั พระภูษาลังกาภรณอันพจิ ิตรเพรศิ แพรว ใสในผอบแกว กาญจนมณี
พระราชทานไปแกพระสรอยสณุ ิสามัทรใี หป ระดับองค ลวนแตส รรพเคร่ืองทรงกษตั รา ขน้ึ กปฺปา-
สิกจฺ คอื พระภูษากัปปาสิกพสั ตร เกิดแตกรุงกาสิกรัฐบุรีรมย กปฺปาเสน กตํ อันนายชางทอดว ยดา ย

อดุ มดลู ะเอียดออน โกเสยฺยํ ท้งั โกไสยวตั ถาภรณพรรณไพบูลย บังเกิดแตตระกลู โกไสยราฐ อันแลว ไป
ดว ยใยกิมชิ าติชางรจนา เปนสสี วุ รรณอาภาพิพธิ พรรณราย วิจิตรไปดว ยลวดลายนกี้ ห็ ลายอยาง ทัง้ พ้นื
พรรณตาง ๆ ประหลาดกนั โขมํ มีท้ังโขมภูษาพรรณพิสุทธเิ ศวต อันขจิตรไปดว ยเปลือกไมวิเศษใน

โขมราฐ โกทมุ พฺ รานิ จ อีกท้งั บวรวัตถาชาติตา งพรรณ บงั เกดิ แตเขตขณั ฑโกทุมพรรฐั อันนายชา งทอ
ดว ยขนสัตวว ิจติ รบรรจง สตสหสฺสคฆฺ นกิ ํ กำหนดราคาคาคงไดแสนตำลึง แตละผืนละผืนหนึง่ กค็ า

มาก ลว นแตพระภูษาหายากทงั้ ส่ีตระกลู อนึง่ ท้ังเครอื่ งอลงั การจำรญู เรืองจรัส กายูรํ เมาะ
สุวณณฺ วลยํ คอื สุพรรณพาหรุ ดั บวรวลยั ลว นสตั รตั นามัยอันไพโรจน องฺคทํ ทั้งกุณฑลมณีโชตชิ ชั วาล
รตั พสั ตรแ กว กาญจโนภาส โขมฺจ กายรู ํ ท้ังสวุ รรณรัตนราชธำมรงค สำหรบั จะสอดสวมทรงทุกนิ้ว
พระหัตถ คเี วยฺยํ รตนามยํ ทัง้ สายสรอ ยนพรตั นอลงกรณ เปน เครื่องพระกัณฐาภรณบ วร

วเิ ศษ อณุ ณฺ ตํ เมาะ อณุ หฺ ิสปสาธนํ ทั้งพระมหามกุฎวชิเรศอยา งขัตติยนารี เปน เคร่ืองประดับพระ
เกศโมลวี ไิ ลเลิศ มขุ ผลุ ฺลจฺ อีกอลงกตประเสริฐสพุ รรณมาลา สำหรับจะแซมใสพระเกศานางกษตั รยิ 

ลวนแลว ดวยพิพิธรตั นามาศ เปนเครอ่ื งเฉลิมพระนลาตอันโอฬาร อคุ คฺ ตฺถนํ คงิ ฺคมกํ ท้งั พระปโยธร
อลงั การกาญจนบวร อีกพระอังสาภรณพ ิจติ รเพริศแพรว ปฏปิ าทกุ ํ ท้งั ฉลองพระบาทแกวกนกมณี
ลวนแตเคร่ืองตนอยา งดีสรรพทกุ สงิ่ ขึ้น ราชปตุ ฺตี สว นสมเด็จพระจอมเยาวมาลยม ิ่งมกุฎกัญญา อนั
เปนบรมนเรนทรธดิ าดวงกษตั ริย ผทู รงสริ ิสวสั ดิว์ ิลาสเลิศมนษุ ยค ณานาง ดว ยบวรลกั ษณเ บญจางค

เจริญเนตร กท็ รงสรรพภูษิตวิเศษสุภาภรณ เทวกฺญาวนนทฺ เน งามดงั องคอินทรอปั สรเสด็จ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๕๒

ประพาส ยงั ทิพยนันทวันราชอทุ ยาน สวุ ณฺณกทลี วิย พระอรองคออนระทวยปานกาญจนกัทลี
บงั เกดิ ในสวนศรศี กั รเทเวศร อนั ชือ่ จิตรลดาวันวิเศษแสนสุขภิรมย ยามเมื่อตองลมรำเพยพาน กน็ อม
ยอดทอดกา นอยูไปมา วิชิมฺหมานา ผใู ดไดท ัศนาการก็พิศวง ดวยพระสิรลิ ักษณะลออองคอันวิลาศ
นโิ ครฺ ธปกกฺ พิมฺโพฐ ี ทัง้ พระบวรโอษฐเ อยี่ มสะอาดอำไพ มีพรรณดังผลไทรที่สุกสด สรรพสง่ิ งาม

พรอ มหมดท่วั พระอนิ ทรีย มานสุ ินีว ดงั นางเทพกินรวี ิหคอนงค มรี ูปทรงก็เหมอื นมนุษยบ รสิ ุทธิ
สมบูรณ ท้งั ปกหางกว็ จิ ิตรจรญู เจรญิ ตา แลว บินฟอนรอ นราในอากาศ ตสฺสา จ นาคมาเนสุ˚ ขณะนัน้

หมูภ มิ ขุ มาตยร าชมนตรี กผ็ กู คชสารศรีพระทน่ี ง่ั ตน อันเปนมหามงคลคเชนทร นาตวิ ุฑฺฒํ มิไดแ กออน
เปน มชั ฌมิ ชาติเชือ้ กุญชรเชีย่ วชาญชำนาญในพิชยั ยุทธ สตฺติกขฺ มํ อาจอดกลนั้ สรรพศสั ตราวุธหอกปน
ไมย อ ยน ย่งั ยนื อยูส งคราม อสี าทนฺตํ มีงาอันงอนงามดังงอนรถ ดนู กี่ ช็ อ ยชดเชิดขึน้ ขวา อุรฬุ หฺ วํ ทรง
พิรยิ ะกำลงั กลา วอ งไว อาจจะปราบอรินทรใ หปราชัยทั่วทศิ าดล ประดบั ดว ยหตั ถาภรณเ ครอ่ื งตนเสรจ็

แลว ก็นำมาประทบั กับเกยแกว วจิ ติ รรจู ี จงึ สมเด็จพระมัทรวี สิ ทุ ธิกญั ญา นาคมารหุ ิ กเ็ สดจ็ ทรงบรม
ไอยราคชาชาติ แวดลอมไปดวยดเิ รกราชบรพิ าร อุโภ ขตฺติยา กษตั รยิ ทัง้ สองก็ประดบั ดวยแสน

ศฤงคารมหัตยิ ศเยศเสดจ็ ถงึ ขันธวารประเทศทีป่ ระทับไพร ยา ย สฺชโย สวนสมเด็จพระเจา กรุงสญชยั
ราชอัยกา ก็พาบรมบตุ รนัดดาคณานกิ รอนงค ทง้ั หมูพหลจตุรงคร าชโยธี สิบสองอกั โขเภณีเทย่ี ว
ประพาส ชมพนมพนสั พนาวาสหิมพานต มาสมตตฺ ํ กำหนดไดเ อกมาสประมาณโดยนิยมมา สรรพสตั ว
มิไดบีฑาซึง่ กันและกัน ในจังหวดั วนาสณั ฑส งิ ขรเขต มหาสตตฺ สสฺ เตเชน ดวยบรมบุญฤทธิศกั ดาเดช

สมติงสบารมี (สง) แหงหนอพระชนิ สหี  น้ันแลฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :-
สพพฺ มฺหติ ํ อรฺญมฺหิ ฯเปฯ สวิ นี ํ รฐวฑฒฺ เนต.ิ

(๖) เดิน ภกิ ขฺ เว ดูกรสงฆผ ูทรงศลี วสิ ุทธิสงั วร ปางเมื่อสมเด็จพระเวสสนั ดรอดลุ ดวงกษัตรยิ 
สวิ ีนํ รฐ วฑฒฺ เน อนั ทรงประพฤตคิ วามเจรญิ ศริ ิสวัสดิ์แกชาวสพี ีราฐ เสดจ็ จากศักรทัตตยิ าวาส

วนาศรม สรรพสตั วใ นพนสั พนมแนวพนาเวศ ทวั่ ปริมณฑลขอบเขตท้ังสามโยชนเ ปน กำหนด ซ่ึงสมเดจ็
พระยอดประยูรยศมกุฎกษัตรา อนั ทรงแผพ รหมวิหารสีมาไปกางกั้น คือขา ยเพชรทัง้ เจด็ ชัน้ ชว ยกำบัง
ภัย ยาวนเฺ ตตฺถ ประมาณมากนอยเทาใดแตบ รรดามี เอกชฌฺ ํ สนนฺ ปิ ตสึ ุ ก็มาสโมสรประชมุ ใน
ประเทศอนั เดยี วดอู ัศจรรย แลว ตา ง ๆ ก็ปรบั ทุกขกันตามประสาสัตว วาพระเดชไดอ ยูคุมสรรพ

อปุ ท วันตราย เราทานทัง้ หลายน้กี ก็ อปรไปดวยเมตตาการญุ จติ มิไดเ กิดประทษุ ฐกจิ กอ การพาลพิบตั ิ
เหตุ บัดน้ีพระปน ปกเกศจะจากไกล ขึ้น อโิ ต ปฐ าย ชาวเราเอย จำเดิมแตน้ีไปจักอนาถา ลชฺชา วา

น ภวสิ ฺสติ ตาง ๆ ก็จะไมส ำรวมกายละอายบาป จกั ริเร่มิ กันทำกรรมอนั หยาบอยา งบูราณกาล จัก
เบยี ดเบยี นกนั เปนอาหารตามประโยชนตน สรรพสตั วจตั บุ ททวบิ าทส้นิ ทัง้ ไพรสณฑชวนกันเศรา โศก
ดว ยมหาบุรษุ วโิ ยคอาดรู นาสสฺ มชฺ นู ิ กชู ึสุ มไิ ดเ ปลงเสยี งไพเราะจำรูญเจริญใจ ใหเย็นยะเยียบ
เงยี บสงดั ไปทว่ั วนาเวศ เดินดงั สฺชยนรินฺโท สว นสมเด็จพระเจา กรงุ สญชยั นราธิเบศบรมบดิ า กต็ รสั

ถามถึงมรรคมรรคาอันประดับ มุขมนตรีก็กราบทลู วาเสร็จสรรพโดยพระราชประสงค ขออญั เชิญพระ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๕๓

ยอดขตั ติยวงศม กุฎเกศ เสด็จดำเนนิ พลนวิ ัตนิ ิเวศนเวียงชัย ทาวเธอกส็ ั่งใหไปทลู แดพ ระเอกอัครดนัย
หนอกษัตรยิ  เภริ ฺจาราเปตวฺ า แลวใหเ อาพิชยั เภรรี ตั นไปตีประกาศ แกห มูจตรุ งคประชาราษฎรส ิน้
ทัง้ ปวง กำหนดจะยกพยุหทัพหลวงคืนเขา กรุงไกร (สง) พระพชิ ยั สีพีมหาบรุ นี น้ั แลฯ

ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห :-

ปฏิยตโฺ ต ราชมคฺโค ฯเปฯ สิวีนํ รฐวฑฒฺ เนติ.
(๗) เดนิ ภกิ ขฺ เว ดกู รสงฆผ ูทรงจตุปารสิ ุทธศิ ีลวิเศษ ราชมคโฺ ค อันวาถองแถวสถลวิถีทุเรศ

ราชมรรคา ปฏิยตโฺ ต อันบุคคลตกแตง ประดับประดาดมู โหฬาร ดจุ วันวิสาขบูชากาลนกั ขัตมงคล เปน
ตนวา ทบุ ปราบใหร าบรนื่ เอาทรายรายเรยี่ พืน้ สะอา นสะอาด วจิ ิตฺโต วิจิตรไปดวยธงฉัตรกัทลีมาศมีสี
นี่ตา งๆ ตัง้ ราชวัตทิ ง้ั สองขา งทางเปน ระยะไป อกี ทง้ั หมอน้ำและหมอดอกไมม ีพรรณนานา ปปุ ฺผสนฐฺ ิ
โต ดาษไปดวยกสุ มุ มาลาสรรพสงิ่ วเิ ศษ ทุพภฺ ปุปฺผฺจ คอื ดอกหญา แพรก และขา วสารสุทธเศวตกับ

เมล็ดพรรณผกั กาด สุมนเมว จ อกี ทง้ั สมุ นบุปผาชาตโิ อฬาร ลาชปฺจมานิ มขี าวตอกเปนคำรบหา
ประการพอครบส่งิ จักไดชื่อวา เปนของบูชาอันยิง่ อยางบุรพประเพณี โปรยปรายไปในราชวถิ ีทวั่ ทง้ั

ปวง ประมาณมรรคประเทศทางหลวงไดหกสบิ โยชนเปนกำหนด ต้งั แตว งกตบรรพตตราบเทาถงึ พระ
นคร ข้ึน ฉขตตฺ ิยา สวนสมเดจ็ บรมอดศิ รท้งั หกกษตั รยิ  ก็ทรงวิภูษติ ารตั นอลงั การ แลวตางกเ็ สดจ็ ทรง
คเชนทราธารพระท่นี ง่ั ตน อันประดบั ดวยหัตถาภรณเลิศลนลว นกนกมณี ตโต สฐ ีสหสฺสานิ ลำดบั
นั้นหมูสหชาตมนตรีท้ังหกหม่ืน อนั เกิดรว มวันทันคืนกับบรมนเรศ โยธิโน ลวนแตท รงสุรศกั ดาเดชใน

ยทุ ธสงคราม จารทุ สสฺ นา มกี ายอนั ดูงามไปดว ยเคร่ืองประดบั ควรจะจับใจ ถืออาวุธแกวงไกวประจำ
กร ปริกรึสุ ก็แหหอมพระจอมพิภพเชตุดรดูเดียรดาษ โอโรธา จ กุมารา จ สว นแสนสุรางคอ นงคน าฏ
นิกรกญั ญา กบั ทั้งขตั ตยิ กมุ าราเหลาประยรู วงศ ตาง ๆ กข็ ึ้นสูอลงกตสวี ิกามาศ ทัง้ รถรตั นอ ศั วราช

ชาติกุญชร โดยตำแหนงฐานันดรแหงตนและตน เวสิยานา จ พรฺ าหฺมณา กบั ทง้ั พราหมณอ นั ชำนาญ
มนตใ นไตรเวท และพอคาพาณชิ เพศสิ้นท้ังปวง ก็โดยเสด็จในกระบวนทพั หลวงพยุหยาตรา

ยา ย หตฺถาโรหา พวกพลคชโยธี ข้ึนขับข่ีกญุ ชรนกิ รนับตวั คเชนทรไดละสีค่ นจตุรังคบาทพลรกั ษาเทา
เทาละสองประสมเขาเปน แปดนาย นบั ทัง้ คนคอกลางทายอีกสี่ กำหนดหนงึ่ หัตถีมีสิบสองคน สาม
หตั ถีสริ พิ ลสามสบิ หกยกพยหุ ยาตรา อนีกฐา พลอาชาชาติพาชี อัศวโยธีข้นึ ขขี่ ับ อีกชนสำหรับรักษา
บาทอาชาขา งละคน อาชาหน่ึงนบั พลไดส ามนาย ตามกันผันผายสามอาชา สริ โิ ยธาเกาคนจัดเปน

อัสสานิกพลหนง่ึ ซงึ่ ตรวจตรา แตงตามอัศวโยธาพยุหสงคราม รถกิ า พลรถงอนงามเยยี ระยง เสนารถ
ขนึ้ ดำรงบนบลั ลังก เปนสองกับสารถนี ัง่ เบื้องหนา ขับอาชาเย้ืองยา ง อกี ทหารสองขางสองคนพลรกั ษา

รถ เปน ส่สี นิ้ ทง้ั หมดรถหน่งึ มี สามรถทวาทศโยธีโดยขบวน จดั เปนรถานกิ ถวนกระบวนหนึ่งซึ่งตกแตง
ตามตำแหนงรถพยุหยาตรา ปตฺติกา หน่งึ พลโยธาเดนิ เทา ไตเ ตา ตามกนั ชน้ั ละส่ี จดั เปนองคป ต ตานกิ
โยธหี มหู น่งึ พึงคณนา นบั พลหัยรถคชโยธาเดนิ เทา สิ้นทงั้ สี่เหลา เขาขบวน คิดเปนทวยหาญหกสบิ ถวน
กระบวนหน่งึ ไตรตรวจ เปนหมูหมวดโดยนยิ มดงั น้ี สริ ติ ุรงฺครถคชหตฺถี สิ่งละหมน่ื ส่สี ี่พรรณ ปน

ออกเปนสามกระบวน คดิ เปน ทวยหาญหกหมน่ื หกพันหกรอยหกสิบหกจำนวนจำแนกกอง เศษเหลือ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๕๔

ส่งิ ละสองสนิ้ ท้ังสามเหลา การกา หน่งึ พวกชนชาวงานไตเ ตาตามพยุหทพั ทั้งหา หมมู ีพรอ มสรรพทุก ๆ
คณะ คอื ชา งไมช า งทองจดั เปน หมหู นึง่ ซงึ่ ประจำกอง มีคนงานเปนคำรบสองก็สี่อยาง คือชา งหมอ ชาง
ชนุ ชา งทอหกู ชางฉลาดรอยกรองผกู พนั บุปผา หมูสามพวกอุสกุ ารากระทำธนู และหมูชา งยอมพรอ ม
พลชาวงาน มจี อบเสียมสำหรับการขดุ บอสระ ปะทีข่ ัดสนชลวารี หมคู ำรบสีล่ ว นชา งกัลบกและชา ง

วาด กับชางสานเสื่อสาดเทหยากเยื่อเชื้อชานดอกไม อีกชา งเหลก็ ชางกลงึ ไปในกองทัพ หมูห า มี
พรอมสรรพทุก ๆ คณะ คือชา งหนงั ชางกระทำรถ ครบจำนวนถวนหมดอยทู ุกกอง เสยี งสนิ ธพดุรงค

รองหฤหรรษ เสียงกเรนทรคำรณสนน่ั เนียรนาทดง เสียงรถผนั กงสะเทอื นสะทา น เสยี งพลโยธาหาญ
โหรอ งกอ งกกึ ในกลางปา หตฺถาโรหา พวกพลคเชนทรเชี่ยวชาญ ขบั ขีส่ ารดูน่ีองอาจ อนกี ฐา พล
อาชาชาตเิ รย่ี วแรง ลว นแตเขมแขง็ วอ งไว รถกิ า พลรถเรียงไสวแลเปนทวิ ธงชายปลวิ ปดปลายงอน
ปตฺติการกา พลบทจรดนู ี่กเ็ ห้ียมหาญ ลวนชำนาญในการศกึ หมูพหลจตุรงคพลิ ึกแลทั้งส่ีเหลา งาม

เพรศิ เพราไปดว ยเคร่อื งประดับ สรรพสรรพางคพ ิลาส กโรฏิยา สวมหมวกมาศพ้นื ทอง ใสเกราะกรอง
เส้ือหนงั อาจปองกำบังสรรพอาวุธ เครือ่ งพชิ ยั ยุทธรณรงค อินทฺ หิ ตฺถา มีมอื อนั ทรงศรธนู ชูโลดง้ั และ

ดาบเขน เปน ขนัดแนนแสนเสโล โตมรกทุ ณั ฑท วน ตามกระบวนยทุ ธพยุหบาตร ลว นแตสามารถมหึมา
อาจงา งเอางาคชเมามัน มิไดถอยหนกี นั ดวยกลาแขง็ ตาง ๆ ก็ถอื อาวุธกวัดแกวงสำแดงเดช ปรุ โต
ปฏิปชฺชึสุ ก็แหเสด็จบรมขัตตยิ าธิเบศเปนกระบวนหนา คงเดิม เนคมา จ สมาคตา ฝายฝงู ประชา
ชาวนิคมชนบท ก็ตามแวดลอ มพระจอมประยรู ยศยอดขัตตยิ วงศทา วเธอก็ใหขยายเขย้ือนพยหุ จัตุรง

คราชโยธี มาโดยลำดบั สถลวถิ แี ถวเถื่อนทุเรศ ประทบั รอ นแรมในหิมเวศตามระยะทาง ใหเดนิ นิกร
แสนเสนางคแ ตว ันละโยชนเ ปน กำหนด พลางชมพนมพนสั บรรพตพฤกษาคณา ท้งั หวยละหานเหวผา
ศิลาลาด เสนาะเสยี งปกษาทิชาชาติรอ งระงมไพร ทง้ั เสียงจกั จน่ั พรรณเรไรระรเ่ี รื่อย ฟง นกี้ ฉ็ ่ำเฉื่อยช่ืน

อารมณ หกกษตั รยิ เ สด็จโดยพนาดรดูมโหฬาร ดวยแสนสรุ ังคพลาหาญแหนแหแลพิลกึ สนั่นเสยี งหยั
รถคชกอ งกึกในกลางดง สฐีโยชนมคฺคํ ส้ินมรรคาลยั ไพรระหงหกสบิ โยชนโ ดยนยิ มมา เดนิ ถา จะ

นบั แตวันบรรพชากำหนดนาน ถงึ เจ็ดเดือนจึงไดพ ระราชทานสองกษัตรยิ  ชชู กพารบี ลัดมาโดยมรรคา
สบิ หา วันจึงถึงพระพาราเชตุดร แตตระเตรยี มพลนิกรอยูเจ็ดวัน จงึ ไดย กไปยังเขตขัณฑคริ ยิ วงกต กวา
จะบรรลพุ ระอาศรมบทถงึ เดอื นหนึ่งกบั ยี่สบิ สามราตรี แตยบั ยัง้ อยใู นพนาลไี ดเ ดือนเศษ จงึ ไดย กพล
นิวัตนนเิ วศนเ วียงชยั สองเดือนจึงถงึ กรุงไกรพระพิชยั สพี ี สิรเิ ปนปห นงึ่ กับสิบหา ราตรไี มเ คลื่อนคลา

(สง) จงึ คนื เขาพระพารานแี้ ลวแลฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห :-

เต ปาวึสุ ปรุ ํ รมฺมํ ฯเปฯ สีวินํ วฐวฑฺฒเนติ.
(๘) เดิน ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผทู รงศลี สงั วรอนิ ทรยี  เต ขตฺติยา อนั วาบรมนราธิบดีทั้งหกกษัตรยิ 
เสด็จถึงบรุ ีรตั นสพี ีราฐ พหุปาการโตรณํ อันประกอบดวยซุมทวารกาญจนามาศอยูเ รยี งราย ทงั้
ปราการปอมคา ยน่ีกม็ น่ั คง ดนู ี่กส็ ูงทรงเงอื้ มตระหงา นงาม อาจปองกนั สรรพสงครามหมอู มติ รราช

ปรปกษ อุเปตํ อนฺนปาเนหิ บริบูรณด วยอเนกนรรครสโภชนท ง้ั อัฏฐบานเอมโอชอนั อุดม นจจฺ คเี ตหิ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๕๕

จูภยํ กับส่ิงท้ังสองประเสรฐิ สมสำหรบั นคร คือดุรยิ างคขับฟอนแสนสุขบันเทงิ เปนทเ่ี กษมสำเริง

ราษฎรประชาชาวพิชัยเชต หกกษัตรยิ เสด็จประเวศราชธานี พรงั่ พรอมดว ยแสนสรุ ชาตโิ ยธีอนั แหแ หน

ตามทองถนนแนน อยเู นืองอนันต ขึ้น จติ ตฺ า ชานปทา อาสุ˚ ฝงู ประชาชนก็ประชมุ ชวนกนั สน้ิ ทง้ั

ปวง มานงั่ เบยี ดเสยี ดทง้ั สองขางถนนหลวงอยแู ออัด ตางคนก็โสมนัสยินดี คอยรับเสดจ็ พระยอดขัตติ

ยา-ภเิ ษกศรีสมมตุ วิ งศ อนั อาจใหส รรพสิง่ ประสงคทรพั ยโภไคย เจลกุ เฺ ขโป ปวตเฺ ตตฺถ บางกเ็ ปลื้อง
ผาหม ทำเปนธงชัยข้ึนโบกโบยเหนอื เศยี รเกลา บูชาสมเด็จพระลกู เจาจอมกษตั ริยตาง ๆ ก็อวยสิริ

สวสั ดถิ์ วายพร ทา วเธอกเ็ สด็จข้ึนสูคฤหรัตนอลงกรณกาญจนพิมาน ประดับดว ยมไหสรุ ิยศฤงคารควร

จะเปรมปรีดิ์ เสดจ็ เสวยอฬุ ารกิ ราชกามสมงั คีศรสี ุขุมสขุ แสนสารภิรมย อันย่งิ ดว ยพระยศอดุ มดูวลิ าศ

เดนิ นนทฺ ึ ปเวสิ จึงใหเ อานันทิเภรีตปี ระกาศ แกป ระชาราษฎรช าวพระนคร ใหปลอยสัตวนิกรที่กกั ขัง

โดยต่ำมีกำหนดตงั้ แตว ฬิ าร อยากักขังไวใหทุกขเ วทนาเรงปลอ ยไป ปจฺจสู กาเล ครั้นเมอื่ ราตรีภาค

ปจ จุสมัย จงึ ทรงพระปริวติ กวา เสฺว เวลาพรงุ นน้ี ่ีฝูงยาจกสิ้นทั้งปวง แจงวาอาตมะเสดจ็ คืนยังเมือง
หลวงจะชวนกนั ปรีดา ตา ง ๆ กจ็ ะแตกตน่ื กันมารับพระราชทาน จะพูนเพม่ิ บวรกฤษฎาภินหิ ารมหา

บรจิ าค เออไฉนจะไดทรพั ยอันใดโดยมากมาแจกจาย ใหอ่ิมในพระกมลทีม่ งุ หมายในคร้ังน้ี ขึน้ ตสฺมึ

ขเณ ขณะน้นั กร็ อ นถึงอาสนโกสียศ ักรเทวราช จึ่งยังหาฝนสัตตรัตนามาศมพี รรณนานา คอื สวุ รรณ

หริ ญั มกุ ดาเวฑรุ ยิ จำรสั ทั้งวิเชียรมณรี ัตนประพาฬ กค็ รบเจด็ ประการสรรพวิเศษ ใหตกเต็มสกล

นคเรศทั่วทุกลำเนา ชานุมตฺตํ ลึกประมาณเพยี งเขาควรจะยินดี แตใ นบรเิ วณจังหวัดรัตนปราสารท

ศรที ว มถงึ สะเอวดูอัศจรรย จงึ ปา วประกาศใหร าษฎรชวนกันมาคยุ ขน เปน ของประชาชนตามคาม

เขต เหลือนนั้ ใหขนเขา ในนิเวศนท องพระคลังหลวง ฝูงชนทั้งปวงก็ชวนกันชืน่ บาน ทานมุเข

อปุ ฐเปสิ ทา วเธอกต็ งั้ บำเพ็ญพระบรมโพธสิ มภารทานบารมี (สง ) โดยพทุ ธางกรู ประเพณี น้นั แลฯ

ตโต เวสสฺ นฺตโร ราชา ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย
กายสฺส เภทา สปฺปโฺ ญ สคฺคํ โส อปุ ปฺ ชฺชถาติ.

(๙) เดนิ เวสฺสนตฺ โร ราชา อันวา สมเด็จบรมขัติยาธิบดนิ ทร อสัมภนิ วงศเ วสสันดรมหาราช

สปปฺ โฺ ญ ทรงพระปรชี าฉลาดในที่จะบำเพ็ญทาน ทตฺวาน ทรงสืบสรา งพระกฤษฎาภนิ ิหารทาน

บรจิ าค อนั มากบรบิ ูรณแ กพ ระอธั ยาศยั ตราบเทากำหนดพระชนมชพี ไดรอยยี่สิบพระวรรษา กายสฺส

เภทา ก็ทำลายเบญจุปาทานักขันธส วรรคต ขึ้นไปอุบัตปิ รากฏเปนสันดสุ ิตเทวราช (สง) เสวยทพิ ย

สมบตั ใิ นรตั นพมิ านมาศเมืองสวรรค ช้ันดสุ ิตเทวพภิ พฯ
(๑๐) ทำนองธรรมวตั รกลาย สตถฺ า อมิ ํ คาถาสหสฺสปฏมิ ณฺฑติ ํ มหาเวสฺสนตฺ รธมมฺ เทสนํ

อาหรติ ฺวา สมเดจ็ พระบรมนราสภศาสดาจารย มีพระพทุ ธบรรหารบัณฑรู พระธรรมเทศนา ซ่ึงมหา

เวสสนั ตรชาดกอนั ประดับดว ยพระคาถาพนั หน่ึงจบลงแลว ก็มีพระพุทธดำรัสวา ภิกฺขเว ดูกรสงฆทงั้

ปวง อนั วาหว งแหง มหาเมฆพลาหก ใหตกซง่ึ หา ฝนโบกขรพรรษปวตั ตนาการลง ในตำแหนงบวรพนั ธุ

พงศสมาคมแตในกาลกอ น ครนั้ พระตถาคตเสวยพระชาตเิ ปนบรมขัตตยิ เพสสันดรดว ยประการดังนี้

ทำนองธรรมวตั รแท ตโต สจจฺ านิ ปกาเสตฺวา ลำดับนั้นสมเด็จพระชินสีหก ็มีพระพุทธภาษิตสำแดงพระ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๕๖

จตรุ าริยสัจจธรรมท้งั ส่ี มที ุกขสจั เปน ตนมมี รรคสจั เปน อวสานทีส่ ดุ เมือ่ จบพระพทุ ธเทศนาแลว ก็
ประมวลมาซง่ึ อดตี ชาดกยกเปนอวสานคาถาวา ชชู โก พฺราหฺมโณ ลุทฺโท ดูกรสงฆ อนั วา ชชู กชีชรา
ลทุ ทชาตฉิ กรรจกาจ กลับชาตมิ า คือพระเทวทตั ตย โสธรราชอนชุ า อมติ ฺตตาปนา นางอมติ ตดา
พราหมณีนั้น สบื ขันธประวัติมา คอื นางจิญจมาณวกิ าอนั เปนติตถยิ สาวกิ า เจตปตุ ฺโต อันวา นายเจต

บตุ รมิคลุททพรานปานัน้ สบื ขันธประวัติมา คอื พระฉนั นเถระ อนั เปนสหชาตกับพระตถาคต
อจฺจุตตาปโส พระอจั จุตดาบสนัน้ สืบขนั ธประวัตมิ า คอื พระอคั รทกั ษิณสาวกธรรมเสนาบดี สกโฺ ก

สมเด็จวชิรปาณสี รุ าธิบดีเทวราชกลบั ชาติมา คือพระมหาเถระอนุรุทธ วิสสฺ ุกมฺโม พระเวสสุกรรม
เทพบุตรนัน้ สบื ขันธประวัตมิ า คอื พระมหาโมคคลั ลานอุตตรอคั รสาวก ผูยกเอตทัคคะฝายอทิ ธฤิ ทธ์ิ
อภญิ ญา มคคฺ รมุ ฺหิ สีโห ราชา เทพดาท่ีนฤมิตเปนพญาไกรสรสหี ราชกลบั ชาติมา คือพระอุบาลมี หา
ขีณาสพ เทพดาที่แสรง สรรคส รรี าพยพเปน พยคั ฆราช กลบั ชาติมา คอื พระมหาอริยสงฆสิมพลี เทพดา

ที่ประวตั กิ ายนิ ทรยี เปน ทปี ราช กลับชาตมิ า คอื พระจุลนาคมหาเถระ ทารเก รกฺขติ เทโว เทพดาท่ี
นริ มิตเปนพระบรมพุทธางกูรเพสสันดรราชดาบส มาอภิบาลสองสรุ ิยราโชรสในมัคคันดรประเทศ

น้ัน สบื ขันธประวัติมา คอื พระมหากจั จายนะนราสภสาวก นางเทพธดิ าทนี่ ฤมติ เปน พระมทั รีมา
รกั ษาสองขัตติยโปดกนนั้ สบื ขนั ธประวัติมา คือนางวสิ าขามหาทายิกาบริจาค ปจฺจยนาโค วารโณ
พญาเศวตคเชนทรปจ จัยนาคนั้น สบื ขนั ธประวตั มิ า คือพระมหาอริยกัสสปสงั ฆวุฒาจารย กเรณกุ า
สจารินี นางกเรณุเศวตสาร ผูเ ปน มารดาพระยาปจจยั นาคนน้ั สืบขนั ธประวัตมิ า คือนางกีสาโคตรมศี า

กิยวงศ มทฺทราชา สมเดจ็ บรมกษัตรยิ มัททราชบิตุรงคแหงพระมัทรีน้ัน สบื ขนั ธประวตั ิมา คือพระ
ยามหานามศกั ยราช อพภฺ นฺตเร มหามจฺโจ อนั วา อำมาตยผ เู ปน นายนักการ นำขา วสาสนอันเดอื ดรอ น
ไปกราบทูลแดส มเด็จพระเวสสันดรนน้ั สบื ขันธประวัติมา คอื พระอานนทเถระพุทธอปุ ฏ ฐาก

ทานเวยยฺ าวจฺจามจโฺ จ อำมาตยผูไ ดจ ดั แจงการบริจาคสตั ตสดกมหาทาน ประวัติสบื สันดานมา คอื
อนาถบิณฑิกะมหาเศรษฐี สชฺ โย สมเด็จพระเจากรงุ สญชัยชนกาธบิ ดีน้นั สบื ขันธประวตั ิมา คือ

สมเดจ็ บรมพทุ ธบดิ าสุทโธทนมหาราช ผสุ ฺสตี เทวี พระผสุ ดีชนนีนาฏน้ัน สืบขันธประวัติมา คอื สมเดจ็
พระสริ มิ หามายาเทพบุตรพทุ ธชนนี พระมทั รรี าชเทวีน้นั สบื ขันธประวัติมาคอื พระนางยโสธราพมิ พา
ผูเปนมารดาพระราหุล ชาลีกมุ าโร พระชาลดี รณุ ขัตติยกุมาร ประวตั สิ บื สนั ดานมา คอื พระราหุล
ชิโนรสาธิราช พระนางกัณหาชนิ านาฏน้ันสบื ขนั ธประวตั มิ า คอื นางอบุ ลวรรณาเถรี ปรสิ า สหชาตา จ

อันวา สหชาตโยธีทัง้ หกหม่ืนนั้น สืบขนั ธประวัติมา คอื คณานิกรพุทธเวไนยทัง้ หลายน้ี เวสฺสนฺตโร
สมเดจ็ พระเวสสนั ดรนราธบิ ดนี ้ัน สืบขนั ธประวัติมา อหํ เอว คอื องคพ ระตถาคตอันบรรลุ

โลกตุ มาภิเษกสัมโพธบิ ารมี สิริฆโณ ทรงซ่งึ สิริโสภาคยฉพั พิธพรรณรังสพี ระรัศมที ึบทั้งแทง มีพยาม
ประภามณฑลโดยรอบขา งละวา สพฺพฺู ตรสั รซู ง่ึ นานาเนกวิธรรมทงั้ ปวงท่วั ไปในอัทธานะท้งั สาม
คืออดีตกาล อนาคตกาล และปจ จุบันกาล สมฺมาสมฺพุทโธ ตรัสรูพ ุทธาภิเษกสัมโพธญิ าณ ดวย
พระองคม อี าการอนั มิไดวปิ ริต ธาเรถ ชาตกํ ดูกรจตุรพิธบรรพษัททง้ั ปวง จงตง้ั โสตประสาทสดับซ่ึง

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๕๗

พระมหาเวสสนั ดรชาดกแลว พงึ มนสิการกำหนดไวโดยนัยพุทธภาษติ กถา อันพระตถาคตบัณฑรู พระ
ธรรมเทศนามาฉะนฯ้ี

นครกณฑฺ ํ นิ ฐ ติ ํ
นครกณั ฑ ประดับดว ยพระคาถา ๔๘ พระคาถา เอวํ ก็มดี วยประการฉะน้ฯี

ปพาทยทำเพลงกลองโยน

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๕๘

ภาคผนวก

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๕๙

คาถาพัน

*****

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสสฺ นโม ตสสฺ //
ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ุทธฺ สสฺ // นโม ตสสฺ ภควโต// อรหโต สมมฺ า//
สมพฺ ุทธฺ สฺส// ฯ

ตโต เวสสฺ นฺตโร ราชา ทานํ ทตวาน ขตฺติโย กายสสฺ เภทา สปฺปฺโ สคฺคํ
โส อุปปชฺชถาติ ฯ

ณ บดั น้ี อาตมภาพจักแสดงพระสทั ธรรมเทศนาคาถาพัน แกท านสาธุชน
ทั้งหลาย ผูม ีจิตเล่ือมใสในพระบวรพุทธศาสนา มีความศรัทธาเชอื่ มน่ั ในคณุ แหง พระ
รตั นตรยั ปอกรดวยปญ ญาพิจารณาเหน็ คณุ และโทษประโยชนผ ล อันจะตดิ ตามตนไปใน
ภพเบ้ืองหนา จึงพรอ มใจกันมากระทํากองการกุศล ณ เวลาวนั นี้ เบ้อื งตนไดร บั ศีลและ
ถวายภตั ตาหารแกพ ระภกิ ษุสงฆม อี งคพระปฏมิ าเปนประธาน และจัดใหม พี ระธรรม
เทศนาคาถาพนั พรอ มกันนงั่ สดบั อยเู ชนน้ี ก็จักไดก ศุ ลบญุ ราศลี ้ําเลิศหนักหนา จะพาให
ไดสมบตั ิสามประการ คือ มนษุ ยสมบัติ สวรรคส มบัติ และนพิ พานสมบัติ ตามควรแก
วาสนา

โปกฺขรวสฺสํ ครงั้ หนึง่ นั้น สมเดจ็ พระมหากรุณาทรงปรารภหา ฝนโบกขรพรรษให
เปน เหตุ จึงตรัสเทศนาเร่อื งราวพระมหาเวสสนั ดรชาดก ประกอบไปดวยพระคาถาพัน
หน่ึง โปรดพระบิดาและบรมวงศศ ากยราชในนิโครธาราม ใกลก รุงกบลิ พสั ดุ์มหานคร

กแ็ ลการจดั ใหม ีเทศนาคาถาพันและน่ังสดบั อยูจนจบครบทั้งพนั นี้ มอี านิสงสจ ะ
ไดพ บพระศรอี รยิ เมตไตรยพุทธเจา เมอื่ ดับขนั ธแ ลว จะไปเกิดในสคุ ตโิ ลกสวรรค เสวย
ทพิ ยสมบัตอิ นั มโหฬาร จักไมไ ปสอู บายภูมิ เม่ือถงึ ยุคสมยั ของพระศรอี รยิ เมตไตรย
เทพบตุ รเทพธดิ าจะไดจุตลิ งไปเกดิ เปนมนุษย เม่อื ไดฟงพระธรรมเทศนาก็จักไดบรรลุ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๖๐

มรรคผลนิพพาน เปนอริยบุคคลในพระพุทธศาสนา ดวยมพี ระบาลแี สดงไวในฎกี ามาลยั
สูตรวา เมตฺเตยฺโย โพธสิ ตฺโต สมเด็จพระศรอี รยิ เมตไตรยบรมโพธิสตั ว ทรงตรัสสง่ั พระ
มาลัยเถระวา ภนฺเต ขาแตพระมาลยั เถระเจาผูเจรญิ เม่ือลงไปโปรดสัตวใ นมนษุ ยโลก ให
ประกาศแกมนุษยท ้ังหลายวา ถา ผูใดประสงคจ ะพบโยม ก็ใหผนู ้นั เรง รีบกระทาํ กองการ
กศุ ลเปน ตนวาจดั แจงแตง เครอ่ื งสกั การบูชาดวยราชวตั รฉัตรธงสิ่งละพนั ๆ ประทปี ธูป
เทียนดอกไมสงิ่ ละพนั ๆ ตง้ั ถวายบูชาพระคาถาพนั และต้ังโสตลงสดบั คาถาพนั ใหจบครบ
ทง้ั พนั ในวนั เดยี ว แลวหลอ หล่งั น้ําทกั ษิโณทกใหต กลงเหนอื พนื้ พระธรณี แผผ ลานิสงสน ี้
ใหแกสรรพสัตวบ รรดามใี นสามภพท่ัวหนา แลวตง้ั จิตอธษิ ฐานวา ขอใหขาพเจาบงั เกดิ
ทันศาสนาพระศรอี รยิ เมตไตรย และไดส ดับพระธรรมเทศนาในทีเ่ ฉพาะพระพกั ตร ภนเฺ ต
ขา แตพระมาลัย ถาบคุ คลผูใดกระทาํ เหมอื นทโี่ ยมสั่ง โส ปคุ ฺคโล บุคคลผูนัน้ จะเกิดทัน
ศาสนาของโยมเปน แนแท

ก็บดั นีท้ านเจาของกณั ฑแ ละทา นสาธชุ นทัง้ หลาย ไดชวนกันมากระทาํ กองการ
กศุ ล ดจุ หนอ พระทศพลสงั่ พระมาลยั ทกุ ประการ ก็จะเกดิ ทนั ศาสนาพระศรอี ารยิ เ ปน แน
แท ดว ยวาทานอนั ทานท้ังหลายไดบาํ เพญ็ ในครัง้ น้ี จัดเปน ทานอยางยงิ่ อยา งอุกฤษฏ
ยากท่บี ุคคลจะกระทําไดแ ตละครั้งแตล ะที ตอเม่อื ใดจะมง่ั มบี รบิ ูรณไ ปดวยทรพั ย และมี
จิตเลอ่ื มใสศรัทธาจึงจะกระทาํ ได หรอื เมื่อใดมศี รัทธาแกกลา พากันเรย่ี ไรชกั ชวน
ประมวลทรัพยม ากเขา ดวยกันจึงจะกระทําได ก็จะพากนั ประสบพบพระศรอี ริยเมตไตรย
สมความปรารถนา กค็ นที่ยากจนเข็ญใจไมสามารถจะกระทําเชน นไี้ ด แตม นี าํ้ ใจเลื่อมใส
ศรทั ธา ไดแ ตด อกไมธปู เทียนเคร่ืองสักการบูชาบาง ตั้งจติ อธษิ ฐานดว ยการประณมมือ
บา ง แลว ต้ังใจฟงคาถาจนจบครบท้งั พันในวนั เดยี ว ก็จะทนั พระศาสนาพระศรีอารยิ 
เหมือนกนั สมดว ยกระแสพระพุทธบรรหารซงึ่ ทรงประทานไวว า มโนปพุ ฺพงคฺ มา ธมมฺ า
มโนเสฏา มโนมยา ดังน้เี ปน ตน ความวา ธรรมทง้ั หลายมใี จเปน ใหญ สําเรจ็ แลว ดว ย

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๖๑

ใจ ถาบคุ คลมีใจเลื่อมใสแลว พูดสิ่งไรก็ตาม ทาํ สง่ิ ไรกต็ าม ยอมไดร บั ความสุขซงึ่ เปน ผล
ของการพดู การทาํ นั้นเนืองนติ ย ดุจเงาตามตดิ ฉะนน้ั

เพราะฉะน้ัน พึงสนั นิษฐานวา ขึน้ ชือ่ วาการกระทาํ กศุ ลแมเ ล็กนอย เปน ตน วา ให
ขา วสกุ ปน หนึง่ หรอื ทัพพหี นงึ่ กด็ ี บูชาดวยดอกไมดอกหนึง่ หรือพวงหนึง่ ก็ดี บูชาดวยการ
กราบไหวก็ดี องคสมเดจ็ พระชนิ สหี มีพระดํารสั วา แมปรารถนามนษุ ยสมบตั ิ สวรรค
สมบตั ิ นิพพานสมบตั ิ และปรารถนาจะทนั ศาสนาพระศรอี ริยเมตไตรย ก็จะไดสาํ เรจ็
สมมโนรถตามความปรารถนา นี่แหละทา นสาธชุ นท้งั หลาย จงอุตสา หก ระทาํ ซงึ่ กองการ
กศุ ล อันจะอํานวยผลใหไ ดประสบความสขุ ในเบือ้ งหนา

ครน้ั อาตมภาพจะพรา่ํ พรรณนาอานิสังสกถา เวลาก็จักเจิน่ เนิ่นชา จกั รบั ประทาน
วสิ ัชนาในมหาเวสสันดรชาดกคาถาพันสืบตอไป ขอทานสาธชุ นท้ังหลายจงตง้ั โสต
ประสาทใหเ ปนดุจภาชนะทอง รองรับรสพระพุทธพจนเทศนา อนั อาตมภาพจะวิสชั นา
เปน ทํานองสรภญั ญกถาวธิ ีก็มี ณ กาลบดั น้ี ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๖๒

กัณทที่ ๑ ทศพร ๑๙ พระคาถา

ผุสฺสตี วรวณฺณาเภติ อิทํ สตถฺ า กปล วตฺถุ อุปนสิ ฺสาย นโิ ครธาราเม วหิ รนโฺ ต
โปกฺขรวสฺสํ อารพภฺ กเถสิ ฯ เอสา จนทฺ นจณุ ฺเณน, ปชู า ตุ หสุ เม กตา,
ตุม าทิสสสฺ พุทธฺ สสฺ , มาตา เหสฺสํ อนาคเต ฯ ภนเฺ ต สวุ ณฺณมาลาย, มยา ตวํ ปูชโิ ต
อสิ, เตน มย ํ อเุ ร โหต,ุ มาลา ปุเฺ น นมิ มฺ ติ าฯ ยา เจตถฺ ทวีหิ ตุ หหิ, ปูชา
มย ํ ปตฏิ  ิตา, ตาย อิชฺฌนตฺ ุ ตมุ าก,ํ ยถา โว ปตถฺ นา ตถา ฯ สมณี สมณคตุ ตฺ า,
ภิกขฺ ุนี ภิกขฺ ทุ าสิกาฯ ธมมฺ า เจว สุธมมฺ า จ, สงฆฺ ทาสี จ สตตฺ มิ า ฯ เขมา จ
อุปฺปลฺลวณณฺ า จ, ปฏิจฉฺ รา จาป โคตมี ฯ ธมมฺ ทินฺนา มหามายา, วสิ าขา จาป
สตฺติมาติ ฯ

ผสุ ฺสตี วรวณณฺ าเภ, วรสสฺ ุ ทสธา วเร, ปพ า จารุปุพพฺ งคฺ ี, ยํ ตุย ํ มนโส ปยํ ฯ
เทวราช นโม ต ตฺถุ, กึ ปาป ปกตํ มยา, รมมฺ า จาเวสิ มํ านา, วาโตว ธรณีรุหํ ฯ น เจว เต
กตํ ปาป, น จ เม ต มสิ อปปฺ ย า, ปุฺ ฺจ เต ปรกิ ขฺ ณี ํ, เยน เตวํ วทามิหํ ฯ สนฺตเิ ก มรณํ
ตยุ ,ํ วินาภาโว ภวสิ ฺสติ, ปฏคิ คฺ ณ าหิ เม เอเต, วเร ทส ปเวจฉฺ โต ฯ วรเฺ จ เม อโท
สกฺก, สพฺพภตู านมสิ สฺ ร, สวิ ิราชสฺส ภททฺ นฺเต, ตตถฺ อสฺสํ นิเวสเน ฯ นลี เนตฺตา นลี ภมู,
นีลกฺขวี ยถา มิคี, ผุสฺสตี นาม นาเมน, ตตฺถ อสสฺ ํ ปุรนิ ทฺ ุ ฯ ปตุ ฺตํ ลเภถ วรทํ, ยาจโยคํ
อมจฉฺ ร,ึ ปูชติ ํ ปฏิราชหู ,ิ กิตตฺ มิ นตฺ ํ ยสสสฺ ินํ ฯ คพภฺ ํ เม ธารยนตฺ ิยา, มชฌฺ มิ งคฺ ํ อนุณฺณตํ,
กจุ ฉฺ ิ อนุณณฺ โต อสสฺ , จาปว ลขิ ิตํ สมํ ฯ ถนา เม นปฺปวตเฺ ต ุ, ปลิตา นสสฺ นฺตุ วาสว,
กาเย รโช น ลิมเฺ ปถ, วชฺฌจฺ าป ปโมจเย ฯ มยุรโกจฺ าภริ ุเท, นารีวรคณายุเต,
ขุชชฺ เจลาปกากิณฺเณ, สทู มาคธวณณฺ เิ ต, จิต คคฺ เรฬฆุ ุสเิ ต สุรามสํ ปปฺ โพธเน, สวี ริ าชสฺส
ภททฺ นเฺ ต ตตฺถสฺสํ มเหสี ปย า ฯ เย เต ทส วรา ทินนฺ า, มยา สพฺพงคฺ โสภเน, สีวิราชสฺส
วิชิเต, สพฺเพ เต ลจฉฺ สี วเรติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ฯ อิทํ วต าน มฆวา
เทวราชา สชุ มฺปติ, ผุสฺสติยา วรํ ทต า อนโุ มทติ ฺถ วาสโวติ ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๖๓

ทสวรคาถา นาม นฏิ ิตา ฯ

ประดบั ดวยพระคาถา ๑๙ พระคาถา ฯ

กณั ฑท ศพร สมเด็จพระชินวรจอมไตรภพ ทรงปรารภหา ฝนใหเ ปน เหตุ จึงตรัส
มหาเวสสนั ดรชาดก อันประกอบดวยพระคาถาพนั หน่งึ ซ่ึงเดิมทพี ระผสุ ดปี รารถนาจะ
เปนพระพทุ ธมารดา แตค ร้งั ศาสนาของพระพุทธเจา พระนามวาวปิ สสี พระนางไดสรา ง
คุณความดี สงผลใหไปเกดิ เปนอัครมเหสขี องพระอนิ ทรใ นดาวดงึ สาสรรค เมอื่ จวนจะจตุ ิ
กาล ไดทูลขอพร ๑๐ ประการ จากองคอ มรนิ ทราธิราช พระอนิ ทรก ็ประสาทใหแกพระ
ผสุ ดีเทพธิดา ในครานัน้ แล ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๖๔

กัณฑที่ ๒ หิมพานต ๑๓๔ พระคาถา

อิติ สา วเร คเหตวา ตโต จุตา มทฺทรฺโ อคฺคมเหสยิ า กจุ ฉฺ มิ ิ นิพฺพตตฺ ิ ฯ
ชายมานาย จนทฺ นจณุ ฺเณน ปรปิ โฺ ผสเิ ตน วยิ สรเี รน ชาตตตฺ า เตนสสฺ า นามคฺคหณ-
ทวิ เส ผุสฺสตีเตวว นามํ กรึสุ ฯ สา มหนเฺ ตน ปริวาเรน วฑฺฒิตวา โสฬสวสสฺ กิ กาเล
อตุ ตฺ มรปู ธรา อโหสีติ ฯ

ตโต จตุ า สา ผุสฺสตี ขตฺติเย อปุ ปชชฺ ถ, เชตตุ ตฺ รม ิ นคเร สฺชเยน สมาคมิ ฯ ทส
มาเส ธารยติ าน กโรนฺตี ปุรํ ปทกฺขณิ ํ, เวสสฺ านํ วีถยิ า มชเฺ ฌ ชเนสิ ผุสฺสตี มมํ ฯ น มย ํ
มาตกิ ํ นามํ นป เปติกสมฺภว,ํ ชาโตม ิ เวสสฺ วีถยิ า ต า เวสฺสนตฺ โร อหนุ ฺติ ฯ ยทาหํ
ทารโก โหมิ ชาตยิ า อฏวสฺสิโก, ตทา นิสชชฺ ปาสาเท ทานํ ทาตุ วจิ ินฺตยึ ฯ หทยํ ทเท ํ
จกขฺ ุ มํสํป รธุ ริ มฺปจ , ทเท ํ กายํ สาเวต า ยทิ โก ยาจโก มมํ ฯ สภาวํ จินฺตยนตฺ สสฺ
อกมปฺ ต มสณฺ ิต,ํ อกมฺป ตตฺถ ปวึ สิเนรุวนฏสํ กาติ ฯ ปรุฬ กจฺฉนขโลมา ปงกฺ ทนฺตา
รชสสฺ ิรา, ปคฺคย ทกฺขณิ ํ พาห,ุ กึ มํ ยาจนฺติ พ า มณา ฯ รตนํ เทว ยาจาม สิวนี ํ
รฏ วฑฒฺ นํ, ททาหิ ปวรํ นาคํ อีสาทนตฺ ํ อรุ ฬุ วํ ฯ ททามิ น วกิ มฺปามิ ยํ มํ ยาจนฺติ
พ า มณา, ปภินนฺ ํ กุชฺ รํ ทนฺตึ โอปคยุ ํ คชตุ ตฺ มนตฺ ิ ฯ ปฎิชานิตวาน จ ปน,
หตถฺ ิกขฺ นฺธโต โอรยุ ราชา จาคาธิมานโส, พ า มณานํ อทา ทานํ สวิ นี ํ รฏวฑฒฺ โน ฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ฯ ตทาสิ ยํ ภสึ นกํ, ตทาสิ โลมหสนํ ฯ หตฺถนิ าเค
ปทินนฺ ม ิ, เมทนี สมกมปฺ ถ ฯ ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหสํ นํ ฯ หตฺถนิ าเค ปทนิ นฺ ม ิ,
ขุพฺภติ ถฺ นครํ ตทา ฯ สมากลุ ํ ปรุ ํ อาสิ, โฆโส จ วปิ โุ ล มหา ฯ หตถฺ นิ าเค ปทนิ นฺ ม ิ, สิวนี ํ
รฏ วฑฺฒเน ฯ อเถตถฺ วตฺตติ สทโฺ ท, ตุมุโล เภรโว มหา ฯ หตถฺ ินาเค ปทินฺนม ิ, ขุพภฺ ติ ฺภ
นครํ ตทา ฯ อเถตฺถ วตตฺ ติ สทฺโท, ตุมโุ ล เภรโว มหา ฯ หตฺถนิ าเค ปทนิ ฺนม ,ิ สิวนี ํ
รฏ วฑฒฺ เน ฯ อุคฺคา จ ราชปุตตฺ า จ, เวสิยานา จ พ า มณา ฯ หตฺถาโรหา อนีกฏา,
รถิกา ปตตฺ กิ ารกา ฯ เกวโล จาป นิคโม, สิวโิ ย จาป สมาคตา ฯ ทสิ า นาคํ นิ มานํ, เต
รโฺ  ปฏิเวทยุ˚ ฯ วิธมํ เทว เต รฏํ, ปตุ ฺโต เวสสฺ นฺตโร ตว ฯ กถํ โน หตถฺ ินํ ทชชฺ า, นาคํ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๖๕

รฏ สสฺ ปูชติ ํ ฯ กถํ โน กุฺชรํ ทชชฺ า, อสี าทนตฺ ํ อรุ ฬุ วํ ฯ เขตฺตฺุ สพฺพยุทธฺ านํ,
สพพฺ เสตํ คชตุ ตฺ มํ ฯ ปณฑฺ กุ มพฺ ลสฉฺ นฺนํ, ปภินนฺ ํ สตฺตุมทฺทนํ ฯ ทนตฺ ึ สวาลวชี นึ, เสตํ
เกลาสสาทสิ ํ ฯ สเสตจฺฉตตฺ ํ สุปตเฺ ถ ,ํ สาถพพฺ นํ สหตถฺ ิป ฯ อคฺคยานํ ราชวาหึ,
พ าหมณฺ านํ อทา ทานํ ฯ อนนฺ ํ ปานฺจ โส ทชฺชา, วตฺถเสนาสนานิ จ ฯ เอตํ โข
ทานปฏิรูป, เอตํ โข พ า มณารหํ ฯ อยํ เต วสํ ราชา โน, สิวนี ํ รฏวฑฒฺ โน ฯ กถํ
เวสฺสนฺตโร ปุตฺโต, คชํ ภาเชติ สชฺ ย ฯ สเจ ต ํ น กรสิ สฺ สิ, สิวนี ํ วจนํ อิทํ ฯ สเจ มเฺ  ตํ
สห ปุตเฺ ตน, สิวหิ ตเฺ ถ กริสฺสเร ฯ กามํ ชนปโท มาสิ, รฏฺจาป วินสฺสตุ ฯ นาหํ สวิ นี ํ
วจนา, ราชปุตฺตํ อทสู กํ ฯ ปพฺพาเช ํ สกา รฏา, ปุตฺโต หิ มม โอรโส ฯ กามํ ชนปโท
มาส,ิ รฏฺจาป วินสสฺ ตุ ฯ นาหํ สิวนี ํ วจนา, ราชปตุ ตฺ ํ อทูสกํ ฯ ปพฺพาเช ํ สกา รฏา,
ปุตฺโต หิ มม อต โช ฯ น จาหํ ต ึ ทพุ เฺ ภ ํ, อริยสลี วโต หิ โส ฯ อสิโลโกป เม อสฺส,
ปาปจฺ ปสเว พหุ˚ ฯ กถํ เวสสฺ นตฺ รํ ปุตตฺ ํ, สตเฺ ถน ฆฏยามเส ฯ มา นํ ทณฺเฑน สตเฺ ถน,
น หิ โส พนฺธนารโห ฯ ปพฺพาเชหิ จ นํ รฏา, วงเฺ ก วสตุ ปพฺพเต ฯ เอโส เจ สิวีนํ ฉนฺโท,
ฉนฺทํ น ปนทุ ามเส ฯ อิมํ โส วสตุ รตตฺ ึ, กาเม จ ปริภุ ชฺ ตุ ฯ ตโต รต า ววิ สเน,
สรุ ยิ สสฺ คุ คฺ มนํ ปติ ฯ สมคฺคา สิวิโย หตุ า, รฏ า ปพพฺ าชยนฺตุ นนตฺ ิ ฯ ตมตถฺ ํ ปกาเสนโฺ ต
สตฺถา อาห ฯ อุฏเหิ กตฺเต ตรมาโน, คนฺต า เวสสฺ นฺตรํ วท ฯ สวิ โิ ย เทว เต กทุ ฺธา,
เนคมา จ สมาคตา ฯ อคุ คฺ า จ ราชปตุ ฺตา จ, เวสิยานา จ พ า มณา ฯ หตฺถาโรหา
อนีกฏา, รถกิ า ปตตฺ ิการกา ฯ เกวโล จาป นิคโม, สวิ ิโย จาป สมาคตา ฯ อ า รต า
วิวสเน, สรุ ิยสฺสุคคฺ มนํ ปติ ฯ สมคฺคา สิวิโย หุต า, รฏ า ปพฺพาชยนตฺ ิ ตํ ฯ ส กตฺตา ตรมา
โนว, สวิ ริ าเชน เปสิโต ฯ อามตุ ฺตหตถฺ าภรโณ, สวุ ตโฺ ถ จนฺทนโผสิโต ฯ สสี ํ น าโต อุทเก,
โส อามุตฺตมณิกณุ ฺฑโล ฯ อปุ าคมิ ปรุ ํ รมฺมํ, เวสฺสนตฺ รนเิ วสนํ ฯ ตตถฺ ททฺ ส กมุ ารํ, โส
รมฺมานํ สเก ปุเร ฯ ปริกณิ ณฺ ํ อมจฺเจหิ, ตทิ สานํว วาสวํ ฯ โส ตตถฺ คนฺต า ตรมาโน, กต า
เวสฺสนฺตรํ พ วิ ฯ ทุกขฺ นฺเต เวทยิสฺสามิ, มา เม กชุ ฌฺ ิ รเถสภ ฯ วนทฺ ติ า โรทมาโน โส,
กตฺตา ราชานมพ วิ ฯ ภตตฺ า เมสิ มหาราช, สพพฺ กามรสาหโร ฯ ทุกฺขนฺเต เวทยสิ ฺสามิ,
ตตฺถ อสสฺ าสยนฺตุ มํ ฯ สวิ ิโย เทว เต กุทธฺ า, เนคมา จ สมาคตา ฯ อุคฺคา จ ราชปตุ ฺตา จ,

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๖๖

เวสิยานา จ พ า มณาฯ หตฺถาโรหา อนีกฏา, รถิกา ปตตฺ กิ ารกา ฯ เกวโล จาป นิคโม,
สวิ ิโย จาป สมาคตา ฯ อ า รต า ววิ สเน, สรุ ิยสฺสุคฺคมนํ ปติ ฯ สมคฺคา สวิ โิ ย หตุ า,
รฏ า ปพพฺ าชยนตฺ ุ ตนตฺ ิ ฯ กิ ึ เม สวิ ิโย กทุ ฺธา, โย นาหํ ปสสฺ ามิ ทกุ ฺกฏํ ฯ ตํ เม กตฺเต
วยิ าจิกฺข, ก า ปพพฺ าชยนตฺ ิ มนตฺ ิ ฯ อคุ ฺคา จ ราชปุตตฺ า จ, เวสิยานา จ พ า มณา ฯ
หตฺถาโรหา อนีกฏา, รถกิ า ปตตฺ กิ ารกา ฯ นาคทาเนน ขียนตฺ ิ, ต า ปพพฺ าชยนตฺ ิ
ตนฺติ ฯ หทยํ จกฺขุมฺปหํ ทชชฺ ํ, กึ เม พาหริ กํ ธนํ ฯ หริ ฺํ วา สวุ ณณฺ ํ วา, มุตตฺ า เวฬรุ ิยา
มณิ ฯ ทกฺขิณํ วามหํ พาหุ˚, ทิส า ยาจกมาคเต ฯ ทเท ํ น วกิ มเฺ ป ํ, ทาเน เม รมตี
มโน ฯ กามํ มํ สิวโิ ย สพเฺ พ, ปพพฺ าเชนฺตุ หนนฺตุ วา ฯ เนว ทานา วริ มสิ สฺ ํ, กามํ ฉินฺทนฺตุ
สตตฺ ธา ฯ เอวนตฺ ํ สิวโิ ย อาหุ, เนคมา จ สมาคตา ฯ โกนฺติมาราย ตีเรน, คิรมิ ารชฺ รํ
ปติ ฯ เยน ปพพฺ าชิตา ยนตฺ ิ, เตน คจฺฉตุ สุพพฺ โต ฯ โสหํ เตน คมิสฺสามิ, เยน คจฺฉนฺติ
ทสู กา ฯ รตฺตนิ ฺทวิ ํ เม ขมถ, ยาว ทานํ ททามิหนตฺ ิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห ฯ
อามนฺตยิตฺถ ราชา นํ, มทฺทึ สพพฺ งคฺ โสภนึ ฯ ยํ เต กิ ฺจิ มยา ทนิ ฺนํ, ธนํ ธฺฺจ วิชชฺ ติ ฯ
หริ ฺ ํ วา สวุ ณณฺ ํ ว, มุตตฺ า เวฬุรยิ า พหู ฯ สพฺพนฺตํ นิทเห าสิ, ยจฺ เต เปตฺติกํ ธนํ ฯ
ตมพ วิ ราชปุตตฺ ี, มทฺที สพพฺ งคฺ โสภนา ฯ กุหึ เทว นิทหามิ, ตํ เม อกขฺ าหิ ปจุ ฺฉโิ ต ฯ
ลลี วนเฺ ตสุ ทชฺเชสิ, ทานํ มททฺ ิ ยถารหํ ฯ น หิ ทานา ปรํ อตถฺ ิ, ปตฏิ า สพฺพปาณินํ ฯ
ปตุ เฺ ตสุ มททฺ ิ ทเยสิ, สสสฺ ุยา สสฺสุรม ิ จ ฯ โย จ ตํ ภตตฺ า มเฺ  , สกกฺ จฺจนฺตํ อปุ ฏเห
ฯ โน เจ ตํ ภตฺตา มเฺ  , มยา วิปปฺ วเสน เต ฯ อฺํ ภตตฺ ารํ ปรเิ ยส, มา กลิ ติ ถฺ มยา
วินา ฯ อหํ หิ วนํ คจฺฉาม,ิ โฆรํ วาฬมิคายุตํ ฯ สํสโย ชวี ติ ํ มย ,ํ เอกกสสฺ พ หาวเน ฯ
ตมพ วิ ราชปตุ ตฺ ี, มททฺ ี สพฺพงคฺ โสภนา ฯ อภมุ ฺเม กถํ นุ ภณสิ, ปาปกํ วต ภาสสิ ฯ เนส
ธมฺโม มหาราช, ยํ ต ํ คจฺเฉ เอกโก ฯ อหปํ  เตน คจฉฺ ามิ, เยน คจฺฉสิ ขตตฺ ยิ ฯ มรณํ วา
ตยา สทฺธึ, ชวี ติ ํ วา ตยา วินา ฯ ตเทว มรณํ เสยโฺ ย, ยฺเจ ชีเว ตยา วินา ฯ อคฺคึ
อชุ ฺชาลยิต าน, เอกชาลสมาหิตํ ฯ ตตฺเถว มรณํ เสยโฺ ย, ยเฺ จ ชีเว ตยา วนิ า ฯ ยถา
อารฺ ิกํ นาค,ํ ทนตฺ ึ อเน ติ หตถฺ ินี ฯ เชสสฺ นฺตํ คริ ิทุคฺเคสุ, สเมสุ วสิ เมสุ จ ฯ เอวนตฺ ํ
อนุคจฉฺ ามิ, ปุตฺเต อาทาย ปจฺฉโต ฯ สุภรา เต ภวิสสฺ ามิ, น เต เหสฺสามิ ทพุ ภฺ รา ฯ อเิ ม

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๖๗

กมุ าเร ปสฺสนโฺ ต, มชฺ ุเก ปย ภาณิเน ฯ อาสีเน วนคมุ ฺพ ึ, น รชฺชสสฺ สรสิ ฺสสิ ฯ อเิ ม
กมุ าเร ปสสฺ นฺโต, มฺชเุ ก ปย ภาณิเน ฯ กีฬนฺเต วนคุมฺพ ,ึ น รชชฺ สสฺ สริสฺสสิ ฯ อิเม
กุมาเร ปสฺสนฺโต, มชฺ เุ ก ปยภาณิเน ฯ อสฺสเม รมณียม ,ิ น รชฺชสสฺ สรสิ สฺ สิ ฯ อเิ ม
กมุ าเร ปสสฺ นฺโต, มชฺ เุ ก ปย ภาณิเน ฯ กฬี นเฺ ต อสฺสเม รมฺเม, น รชชฺ สสฺ สริสฺสสิ ฯ น
รชฺชสฺส สริสฺสสิ, มาลาธารี อลงฺกเต ฯ อสฺสเม รมณียม ิ, น รชชฺ สสฺ สรสิ สฺ สิ ฯ อเิ ม กมุ าเร
ปสฺสนฺโต, มาลาธารี อลงกฺ เต ฯ กฬี นฺเต อสฺสเม รมเฺ ม, น รชฺชสฺส สรสิ สฺ สิ ฯ ยทา ทกขฺ สิ
นจจฺ นฺเต, กุมาเร มาลธารเิ น ฯ อสฺสเม รมณียม ิ, น รชชฺ สฺส สริสสฺ สิ ฯ ยทา ทกฺขสิ
นจจฺ นฺเต, กุมาเร มาลธารเิ น ฯ กฬี นฺเต อสสฺ เม รมเฺ ม, น รชชฺ สฺส สรสิ ฺสสิ ฯ ยทา ทกขฺ สิ
มาตงคฺ ,ํ กุชฺ รํ สฏหิ ายนํ ฯ เอกํ อรเฺ  วจิ รนตฺ ํ, น รชชฺ สฺส สริสสฺ สิ ฯ ยทา ทกฺขสิ
มาตงคฺ ,ํ กุ ชฺ รํ สฏิหายนํ ฯ สายํ ปาโต วิจรนตฺ ํ, น รชฺชสสฺ สรสิ สฺ สิ ฯ ยทา กเรณสุ งฺฆสฺส,
ยูถสสฺ ปรุ โต วชํ ฯ โกจฺ ํ กาหติ มาตงโฺ ค, กุชฺ โร สฏิหายโน ฯ ตสสฺ ตํ นทโต สตุ า, น
รชฺชสสฺ สริสสฺ สิ ฯ อภุ โต วนวิกาเส, ยทา ทกฺขสิ กามโท ฯ วเน พาฬมิคากิณฺเณ, น
รชฺชสสฺ สริสสฺ สิ ฯ มคิ ํ ทิส าน สายณ ,ํ ปจฺ มาลนิ มิ าคตํ ฯ กปึ รุ ิเส จ นจฺจนฺเต, น
รชชฺ สสฺ สรสิ สฺ สิ ฯ ยทา สสุ ฺสสิ นิคโฺ ฆสํ, สนทฺ มานาย สินฺธยุ า ฯ คีตํ กึปุริสานฺจ, น
รชฺชสฺส สรสิ สฺ สิ ฯ ยทา สสุ สฺ สิ นิคฺโฆสํ, คริ ิคพภฺ รจาริโน ฯ วสมานสสฺ ุลกู สสฺ , น รชฺชสสฺ
สรสิ สฺ สิ ฯ ยทา สหี สฺส พยคฺฆสฺส, ขคคฺ สฺส ควยสฺส จ ฯ วเน สุสฺสสิ วาฬานํ, น รชชฺ สฺส
สรสิ สฺ สิ ฯ ยทา โมรหี ิ ปรกิ ิณฺณํ, วรหินํ มตฺถกาสนิ ํ ฯ โมรํ ทกฺขสิ นจฺจนตฺ ํ, น รชชฺ สฺส สรสิ สฺ
สิ ฯ ยทา โมรหี ิ ปรกิ ณิ ณฺ ํ, อณฑฺ ชํ จิต เปกขฺ นุ ํ ฯ โมรํ ทกฺขสิ นจจฺ นฺตํ, น รชฺชสฺส สรสิ ฺสสิ ฯ
ยทา โมรีหิ ปรกิ ณิ ฺณํ, นีลคีวํ สขิ ิณฺฑนิ ํ ฯ โมรํ ทกฺขสิ นจฺจนตํ, น รชฺชสสฺ สรสิ สฺ สิ ฯ ยทา
ทกขฺ สิ เหมนฺเต, ปปุ ฺผเิ ต ธรณีรุเห ฯ สุรภิสมฺปวายนฺเต, น รชชฺ สฺส สรสิ สฺ สิ ฯ ยทา
เหมนตฺ ิเก มาเส, หริตํ ทกขฺ สิ เมทนึ ฯ อนิ ทฺ โคปกสฉฺ นนฺ ํ, น รชชฺ สฺส สรสิ ฺสสิ ฯ ยทา
ทกฺขสิ เหมนฺเต, ปปุ ฺผเิ ต ธรณีรุเห ฯ กุฏชํ พมิ พฺ ชาลจฺ , ปุปฺผติ ํ โลททฺ ปทมกํ ฯ สุรภิ-
สมปฺ วายนเฺ ต, น รชชฺ สฺส สริสสฺ สิ ฯ ยทา เหมนตฺ เก มาเส, วนํ ทกขฺ สิ ปุปฺผติ ํ ฯ
โอปปุ ฺผานิ จ ปทมุ านิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสีติ ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๖๘

หิมวนฺตวณณฺ นา นฏิ ิตา ฯ

ประดว ยพระคาถา ๑๓๔ พระคาถา ฯ

กณั ฑหมิ พานต สมเดจ็ พระภควันต ตรสั ถึงพระนางผุสดีไดรับพร ๑๐ ประการ
แลวก็จุตลิ งมาปฏิสนธิในครรภของพระมเหสีแหง พระเจากรุงมัททราช ครั้นประสตู ิแลว
ไดพ ระนามวา ผสุ ดี เม่ือพระชนมายุ ๑๖ ป ไดอภิเษกเปนพระมเหสแี หง พระเจา กรงุ
สญั ชยั มพี ระราชบตุ รองคห น่ึงพระนามวาเวสสนั ดร ครน้ั พระเวสสนั ดรทรงพระเจรญิ วยั
มีพระชนมายุ ๑๖ ป ไดอภเิ ษกกบั พระนางมัทรี มีพระโอรสองคห นงึ่ พระนามวาชาลี และมี
พระธิดาองคหน่งึ นามวา กณั หา ตอมาพระเวสสนั ดรประทานชา งพชิ ยั มงคลใหเ ปนทาน
ชาวเมืองโกรธพากันกลาวโทษกราบทูลแดพ ระเจากรงุ สญชัย ใหขบั ไลเ สียจากพระนคร
ในกาลนัน้ แล ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๖๙

กณั ฑท ี่ ๓ ทานกณั ฑ ๒๐๙ พระคาถา

ผสุ สฺ ตปี  โข เทวี ปุตตฺ สสฺ เม กฏก สาสนํ อาคตํ กินฺนุ โข กโรติ อหํ คนฺตวา
ชานสิ สฺ ามีติ ปฏจิ ฉฺ นนฺ โยเคน อาคนฺตวา สริ สิ ยนคพฺภทวาเร ิตา เตสํ สลฺลาป สตุ วา
ปตุ ตฺ สฺส สณุ สิ าย จ กลนู ํ ปรเิ ทวํ ปริเทวีติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห ฯ

เตสํ ลาลปตํ สุต า, ปุตฺตสฺส สณุ ิสาย จ ฯ กลูนํ ปริเทเวสิ, ราชปตุ ฺตี ยสสฺสนิ ี ฯ
เสยฺโย วสิ ํ เม ขายติ ํ, ปปาตา ปปเต หํ ฯ รชชฺ ยุ า พชฌฺ มิ าหํ, ก า เวสฺสนตฺ รํ ปุตตฺ ํ,
ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ ฯ อชฌฺ ายกิ ํ ทานปตึ, ยาจโยคํ อมจฺฉรึ ฯ ก า เวสฺสนฺตรํ ปุตฺต,ํ
ปพฺพาเชนฺติ อทสู กํ ฯ ปชู ติ ํ ปฏริ าชหู ิ, กิตตฺ มิ นตฺ ํ ยสสสฺ นิ ํ ฯ ก า เวสฺสนฺตรํ ปุตตฺ ํ,
ปพพฺ าเชนฺติ อทสู กํ ฯ มาตาเปตภิ รํ ชนตฺ ุ, กุเล เชฏ าปจายินํ ฯ ก า เวสสฺ นตฺ รํ ปุตตฺ ํ,
ปพพฺ าเชนตฺ ิ อทูสกํ ฯ รโฺ  หิตํ เทวหติ ,ํ าตนี ํ สขินํ หิตํ ฯ หิตํ สพฺพสสฺ รฏสฺส ฯ
ก า เวสฺสนตฺ รํ ปตุ ฺตํ, ปพฺพาเชนฺติ อทสู กํ ฯ มธูนีว ปลาตานิ, อมฺพาว ปตติ า ฉมา ฯ เอวํ
เหสฺสติ เต รฏ, ปพพฺ าเชนตฺ ิ อทสู กํ ฯ หํโส นกิ ฺขณี ปตฺโตว, ปลฺลล ึ อนูทเก ฯ อปวฏิ โ
อมจเฺ จหิ, เอโก ราชา วหิ ฺติ ฯ ตนฺตํ พ มิ มหาราช, อตฺโถ เต มา อุปจจฺ คา ฯ มา นํ สิวนี ํ
วจนา, ปพฺพาเชสิ อทูสกนฺติ ฯ ธมมฺ สฺสาปจิตึ กุมมฺ ึ, สิวีนํ วินยํ ธชํ ฯ ปพพฺ าเชมิ สกํ ปตุ ตฺ ํ,
ปาณา ปย ตโร หิ เม ฯ ยสฺส ปุพฺเพ ธชคฺคานิ, กณกิ าราว ปปุ ฺผติ า ฯ ยายนฺตมานุยายนฺติ,
ส ชเฺ ชโกว คมสิ ฺสติ ฯ ยสสฺ ปพุ เฺ พ ธชคคฺ านิ, กณกิ ารวนานิว ฯ ยายนตฺ มานุยายนตฺ ิ,
ส ชฺเชโกว คมสิ ฺสติ ฯ ยสฺส ปุพฺเพ อนกี านิ, กณกิ าราว ปุปผฺ ติ าฯ ยายนฺตมานยุ ายนตฺ ิ,
ส ชฺเชโกว คมสิ สฺ ตฯิ ยสฺส ปพุ เฺ พ อนีกานิ, กณิการวนานวิ ฯ ยายนฺตมานยุ ายนตฺ ิ,
ส ชเฺ ชโกว คมิสสฺ ติ ฯ อินฺทโคปกวณฺณาภา, คนฺธารา ปณฺฑุกมพฺ ลาฯ ยายนฺตมานุยายนฺติ,
ส ชฺเชโกว คมสิ ฺสติ ฯ โย ปุพฺเพ หตถฺ นิ า ยาติ, สิวกิ าย รเถน จ ฯ ส ชชฺ เวสสฺ นตฺ โร ราชา,
กถํ คจฺฉติ ปตฺติโก ฯ กถํ จนทฺ นลติ ตฺ งโฺ ค, นจฺจคีตปฺปโพธโน ฯ ขุราชนิ ํ ผรสุฺจ,
ขารกิ าชจฺ หารติ ิ ฯ ก า นาภิหรยี นตฺ ิ, กาสาวา อชนิ านิ จ ฯ ปวิสนฺตํ พ หารฺ ,ํ
ก า จรี ํ น พชฌฺ เร ฯ กถํ นุ จีรํ ธาเรนตฺ ิ, ราชปพพฺ ชิตา ชนา ฯ กถํ กสุ มยํ จีรํ, มททฺ ี

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๗๐

ปรทิ เหสสฺ ติ ฯ กาสิยานิ จ ธาเรต า, โขมโกทมุ ฺพรานิ จ ฯ กสุ จีรานิ ธาเรนตฺ ี, กถํ มททฺ ี
กรสิ สฺ ติ ฯ วย าหิ ปรยิ ายติ า, สวิ กิ าย รเถน จ ฯ สา กถชฺช อนุจจฺ งคฺ ี, ปถํ คจฉฺ ติ
ปตฺติกา ฯ ยสฺสา มทุ ตุ ลา หตถฺ า, จลนา จ สเุ ข ติ า ฯ สา กถชฺช อนุจฺจงคฺ ี, ปถํ คจฺฉติ
ปตตฺ ิกา ฯ ยสสฺ า มุทุตลา ปาทา, จลนา จ สุเข ติ า ฯ ปาทกุ าหิ สวุ ณณฺ าหิ, ปฬมานาว
คจฺฉติ ฯ สา กถชชฺ อนจุ จฺ งฺคี, ปถํ คจฉฺ ติ ปตตฺ กิ า ฯ ยสสฺ ุ อติ ถฺ ีสหสฺสสสฺ , ปรุ โต คจฺฉติ
มาลนิ ี ฯ สา กถชฺช อนุจจฺ งฺคี, วนํ คจฉฺ ติ เอกกิ า ฯ ยา สา สวิ าย สุต าน, มุหํุ อุตฺตรสเต
ปุเร ฯ สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี, วนํ คจฺฉติ ภรี ุกา ฯ ยา สา อินฺทสโคตฺตสสฺ , อุลกู สฺส ปวสฺสโต ฯ
สุต าน นทโต ภตี า, วารณุ ีว ปเวธติ ฯ สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี, วนํ คจฉฺ ติ ภีรุกา ฯ สกุณี
หตปุตฺตาว, สุ ฺํ ทิส า กุลาวกํ ฯ จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ, สุฺํ อาคมฺมมิ ํ ปรุ ํ ฯ สกณุ ี
หตปุตฺตาว, สุ ฺ ํ ทิส า กุลาวกํ ฯ กสี า ปณฑฺ ุ ภวสิ สฺ ามิ, ปเย ปุตฺเต อปสสฺ ติ ฯ สกณุ ี
หตปตุ ฺตาว, สุ ฺ ํ ทิส า กลุ าวกํ ฯ เตน เตน ปธาวสิ สฺ ํ, ปเย ปุตฺเต อปสฺสติ ฯ กรุ รุ ี
หตจฺฉาปาว, สุฺ ํทิส า กลุ าวกํ ฯ จิรํ ทุกฺเขน ฌายสิ ฺสํ, สุฺํ อาคมมฺ ิมํ ปุรํ ฯ กรุ รุ ี
หตจฺฉาปาว, สุ ฺํ ทสิ า กลุ าวกํ ฯ กีสา ปณฑฺ ุ ภวิสฺสามิ, ปเย ปตุ เฺ ต อปสสฺ ติ ฯ กุรรุ ี
หตจฺฉาปาว, สุ ฺํ ทสิ า กลุ าวกํ ฯ เตน เตน ปธาวิสสฺ ํ, ปเ ย ปุตเฺ ต อปสฺสติ ฯ สา นูน
จกกฺ วกกฺ ีว, ปลลฺ ล ึ อนทู เก ฯ จิรํ ทกุ เฺ ขน ฌายิสฺสํ, สุฺ ํ อาคมฺมมิ ํ ปรุ ํ ฯ สา นูน
จกกฺ วกฺกีว, ปลฺลล ึ อนทู เก ฯ กีสา ปณฺฑุ ภวิสสฺ ามิ, ปเ ย ปุตฺเต อปสฺสติ ฯ สา นูน
จกกฺ วกกฺ วี , ปลลฺ ล ึ อนทู เก ฯ เตน เตน ปธาวสิ สฺ ํ, ปเย ปุตเฺ ต อปสฺสติ ฯ เอวจฺ เม
วิลปนฺติยา, ราชปุตฺตํ อทสู กํ ฯ ปพพฺ าเชสิ จ นํ รฏา, มเฺ  เหสสฺ ามิ ชวี ติ นตฺ ิ ฯ ตมตฺถํ
ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห ฯ ตสฺสา ลาลปต ํ สุต า, สพพฺ า อนฺเตปเุ ร อหุ ฯ พาหา ปคฺคย
ปกฺกนฺท,ุ สิวิกฺ า สมาคตา ฯ สาลาว สมฺปมทฺทติ า, มาลเุ ตน ปมทฺทิตา ฯ เสนตฺ ิ ปุตตฺ า
จ ทารา จ, เวสฺสนฺตรนิเวสเน ฯ โอโรธา จ กุมารา จ, เวสยิ านา จ พ า มณา ฯ พาหา
ปคฺคย ปกกฺ นฺทุ, เวสฺสนฺตรนเิ วสเน ฯ หตฺถาโรหา อนกี ฏา, รถิกา ปตตฺ กิ ารกา ฯ พาหา
ปคฺคย ปกฺกนทฺ ุ, เวสสฺ นฺตรนิเวสเน ฯ ตโต รต า วิวสเน, สุริยสฺสคุ ฺคมนํ ปติ ฯ อถ
เวสฺสนฺตโร ราชา, ทานํ ทาตุ อุปาคมิ ฯ วตถฺ านิ วตถฺ กามานํ, โสณฑฺ านํ เทถ วารุณึ ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๗๑

โภชนํ โภชนตฺถีนํ, สมมฺ เทว ปเวจฉฺ ถ ฯ มา จ กิ จฺ ิ วณพิ ฺพเก, เหยติ ฺถ อธิ าคเต ฯ
ตปเฺ ปถ อนฺนปาเนน, คจฺฉนฺตุ ปฏปิ ชู ติ า ฯ (อเถตฺถ วตฺตติ สทฺโท, ตุมุโล เภรโว มหา ฯ
ทาเนน ตํ นหี รนฺต,ิ ปุน ทานํ อทา ตวุ )ํ ฯ เต สุ มตฺตา กิลนตฺ าว, สมฺปตนฺติ วนิพฺพกา ฯ
นกิ ฺขมนฺเต มหาราเช, สิวีนํ รฏ วฑฺฒเน ฯ อจเฺ ฉจฺฉุ วต โภ รกุ ขฺ ํ, นานาผลททํ ทุมํ ฯ ยถา
เวสสฺ นฺตรํ รฏา, ปพพฺ าเชนฺติ อทสู กํ ฯ อจเฺ ฉจฉฺ ุ วต โภ รกุ ฺขํ,นานาผลธรํ ทุมํ ฯ ยถา
เวสสฺ นฺตรํ รฏา, ปพพฺ าเชนฺติ อทูสกํ ฯ อจฺเฉจฉฺ ุ วต โภ รกุ ฺขํ, สพฺพกามททํ ทุมํ ฯ ยถา
เวสฺสนฺตรํ รฏา, ปพพฺ าเชนฺติ อทสู กํ ฯ อจฺเฉจฉฺ ุํ วต โภ รุกฺขํ, สพฺพกามรสาหรํ ฯ ยถา
เวสฺสนฺตรํ รฏา, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ ฯ เย วฑุ ฒฺ า เย จ ทหรา, เย จ มชฺฌิมโปรสิ า ฯ
พาหา ปคฺคย ปกฺกนทฺ ํุ ฯ นิกขฺ มนเฺ ต มหาราเช, สวิ ีนํ รฏ วฑฺฒเน ฯ อตยิ กขฺ า เวสสฺ วรา,
อติ ฺถาคารา จ ราชโิ น ฯ พาหา ปคฺคย ปกฺกนฺทุํ ฯ นกิ ฺขมนฺเต มหาราเช, สิวีนํ
รฏ วฑฒฺ เน ฯ ถิโยป ตตฺถ ปกกฺ นทฺ ุํ, ยา ตม ิ นคเร อหุ ฯ นกิ ขฺ มนเฺ ต มหาราเช, สวิ นี ํ
รฏ วฑฺฒเน ฯ เย พ า มณา เย สมณา, อเฺ  วาป วนพิ พฺ กา ฯ พาหา ปคฺคย
ปกกฺ นฺท,ุ อธมโฺ ม กิร โภ อิติ ฯ ยถา เวสสฺ นตฺ โร ราชา, ยชมาโน สเก ปุเร ฯ สวิ นี ํ วจนตเฺ ถน,
สม า รฏา นิรชชฺ ติ ฯ สตฺต หตฺถิสเต ทต า, สพพฺ าลงฺการภูสเิ ต ฯ สุวณณฺ กจเฺ ฉ มาตงเฺ ค,
เหมกปฺปนิวาสเน ฯ อารุ คามณเี ยภิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ ฯ เอส เวสสฺ นตฺ โร ราชา,
สม า รฏา นิรชชฺ ติ ฯ สตตฺ อสฺสสเต ทต า, สพพฺ าลงกฺ ารภูสิเต ฯ อาชานเิ ยว ชาติยา,
สนิ ธฺ เว สีฆพาหเน ฯ อารุ คามณเี ยภิ, อินลฺ ยิ าจาปธาริภิ ฯ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา,
สม า รฏา นริ ชฺชติ ฯ สตฺต รถสเต ทต า, สนฺนทเฺ ธ อุสฺสติ ทฺธเช ฯ ทีเป อโถป เว คเฺ ฆ,
สพฺพาลงฺการภสู เิ ต ฯ อารุ คามณีเยภ,ิ จาปหตฺเถหิ จมฺมภิ ิ ฯ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา,
สม า รฏา นริ ชชฺ ติ ฯ สตตฺ อิตฺถีสเต ทต า, เอกเมกา รเถ ติ า ฯ สนฺนทฺธา นิกฺขรชฺชหู ิ,
สวุ ณเฺ ณหิ อลงกฺ ตา ฯ ปต าลงกฺ ารา ปตวสนา, ปต าภรณภสู ิตา ฯ อาฬารปฺปมุขา หสลุ า,
สสุ ฺา ตนมุ ชฺฌมิ าฯ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, สม า รฏา นิรชฺชติ ฯ สตฺต เธนุสเต ทต า,
สพฺพา กสํ ปุ ธารโิ น ฯ เอส เวสสฺ นฺตโร ราชา, สม า รฏา นริ ชฺชติ ฯ สตฺต ทาสีสเต ทต า,
สตฺต ทาสสตานิ จ ฯ เอส เวสสฺ นตฺ โร ราชา, สม า รฏา นริ ชชฺ ติ ฯ หตถฺ ี อสฺเส รเถ ทต า,

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๗๒

นาริโย จ อลงฺกตา ฯ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, สม า รฏา นริ ชฺชติฯ ตทาสิ ยํ ภสึ นกํ, ตทาสิ
โลมหสํ นํ ฯ มหาทาเน ปทนิ นฺ ม ,ิ เมทนี สมกมปฺ ถ ฯ ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหสํ นํ ฯ
ยํ ปชฺ ลกี โต ราชา, สม า รฏา นริ ชฺชติ ฯ อเถตฺถ วตฺตตี สทฺโท, ตมุ ุโล เภรโว มหา ฯ
ทาเนน ตํ นหี รนฺติ, ปุน ทานํ ททาติ โสติ ฯ ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ เต สุ มตตฺ า
กิลนฺตาว, สมปฺ ตนฺติ วนพิ พฺ กา ฯ นกิ ฺขมนเฺ ต มหาราเช, สวิ ีนํ รฏวฑฒฺ เนติ ฯ ตมตฺถํ
ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ อามนฺตยติ ฺถ ราชานํ, สฺชยํ ธมมฺ ิกํ วรํ ฯ อวรุทฺธสิ มํ เทว, วงกฺ ํ
คจฺฉามิ ปพพฺ ตํ ฯ เย หิ เกจิ มหาราช, ภูตา เย จ ภวสิ ฺสเร ฯ อตติ ตฺ าเยว กาเมหิ, คจฺฉนตฺ ิ
ยมสาธนํ ฯ โสหํ สเก อภสิ สึ, ยชมาโน สเก ปุเร ฯ สิวีนํ วจนตฺเถน, สม า รฏา นริ ชฺชหํ ฯ
อฆนตฺ ํ ปฏิเสวสิ สฺ ํ ฯ วเน พาลมคิ ากณิ เฺ ณ, ขคคฺ ทปี น ิเสวเิ ต ฯ อหํ ปุฺานิ กโรมิ, ตุ
ปงกฺ ม ิ สที ถ ฯ อนชุ านาหิ มํ อมมฺ , ปพพฺ ชฺชา มม รจุ ฺจติ ฯ โสหํ สเก อภสิ สึ, ยชมาโน สเก
ปเุ ร ฯ สิวีนํ วจนตฺเถน, สม า รฏา นริ ชชฺ หํ ฯ อฆนตฺ ํ ปฏเิ สวิสฺสํ ฯ วเน พาลมคิ ากิณฺเณ,
ขคฺคทปี นิเสวิเต ฯ อหํ ปุฺ านิ กโรมิ, วงกฺ ํ คจฺฉามิ ปพพฺ ตํ ฯ อนชุ านามิ ตํ ปุตตฺ ,
ปพฺพชชฺ า เต สมิชฺฌตุ ฯ อยจฺ มทฺที กล าณี, สกุ ฺา ตนมุ ชฺฌิมา ฯ อจฺฉตํ สห ปุตฺเตหิ,
กึ อรเฺ  กรสิ สฺ ติ ฯ นาหํ อกามา ทาสึป, อรฺํ เนตมุ ุสฺสเห ฯ สเจ อิจฺฉติ อเน ตุ, สเจ
นจฺฉติ อจฉฺ ตุ ฯ ตโต สณุ ํ มหาราช, ยาจิตุ ปฏิปชฺชถ ฯ มา จนฺทนสมาจาเร, รโชชลลฺ ํ
อธารยิ ฯ กาสิยานิ ปธาเรต า, กุสจรี ํ อธารยฯิ ทกุ โฺ ข วาโส อรฺ ึ, มา หิ ต ํ ลกขฺ เณ
คมิ ฯ ตมพ วิ ราชปตุ ฺตี, มททฺ ี สพพฺ งฺคโสภนา ฯ นาหนฺตํ สขุ มจิ เฺ ฉ ํ, ยํ เม เวสฺสนฺตรํ
วินา ฯ ตมพ วิ มหาราชา, สวิ นี ํ รฏวฑฒฺ โน ฯ อิงฺฆ มทฺทิ นสิ าเมหิ, วเน เย โหนฺติ
ทุสฺสหา ฯ พหู กีฏา ปฏงคฺ า จ, มกสา มธุมกฺขกิ า ฯ เตป ตํ ตตฺถ หเึ ส ุ, ตนฺเต ทกุ ฺขตรํ
สยิ า ฯ อปเร ปสฺส สนฺตาเส, นทนี ปู นเิ สวิเต ฯ สปฺปา อชครา นาม, อวิสา เต มหพพฺ ลา ฯ
เต มนุสสฺ ํ มคิ ํ วาป, อปจาสนนฺ มาคตํ ฯ ปรกิ ฺขิปต า โภเคหิ, วสมาเนนตฺ ิ อตฺตโน ฯ
อเฺ ป กณ า ชฏิโน, อจฺฉา นาม อฆมฺมคิ า ฯ น เตหิ ปุรโิ ส ทฏิ โ , รุกฺขมารุย มจุ จฺ ติ ฯ
สงฺฆฏฏ ยนฺตา สิงคฺ านิ, ตกิ ฺขคคฺ านิ ปหารโิ น ฯ มหสิ า วิจรนฺเตตถฺ , นทึ โสตมุ พฺ รํ ปติ ฯ
ทสิ า มิคานํ ยถู านํ, ควํ สจฺ ริตํ วเน ฯ เธนุว วจฉฺ คิทธฺ าว, กถํ มทฺทิ กรสิ สฺ สิ ฯ ทิส า

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๗๓

สมปฺ ติเต โฆเร, ทมุ ฺมคฺเคสุ ปลวงกฺ เม ฯ อเขตฺตฺ าย เต มททฺ ,ิ ภวสิ ฺสเต มหพภฺ ยํ ฯ ยา
ต ํ สวิ าย สุต าน, มหุ ุ อตุ ตฺ สเต ปเุ ร ฯ สา ต ํ วงฺกํ อนปุ ปฺ ตฺตา, กถํ มททฺ ิ กรสิ สฺ สิ ฯ ิเต
มชฌฺ นตฺ ิเก กาเล, สนฺนสิ นิ เฺ นสุ ปกขฺ ิสุ ฯ สณุ เตว พ หารฺ ,ํ ตตฺถ กึ คนฺตุมิจฉฺ สิ ฯ
ตมพ วิ ราชปตุ ตฺ ี, มททฺ ี สพพฺ งฺคโสภนา ฯ ยานิ เอตานิ อกขฺ าสิ, วเน ปฏิภยานิ เม ฯ
สพพฺ านิ อภิสมโฺ ภสสฺ ํ, คจฺฉเฺ ว รเถสภ ฯ กาสํ กุสํ โปตกลิ ํ, อุสริ ํ มุ ชฺ ปพฺพชํ ฯ อุรสา
ปนทู หิสสฺ ามิ, นาสฺส เหสสฺ ามิ ทนุ นฺ ยาฯ พหูหิ วตฺตจริยาหิ, กุมารี วินฺทเต ปตึ ฯ
อทุ รสสฺ ปุ โรเธน, โคหนุเวเนน จ ฯ อคคฺ สิ ฺส ปาริจรยิ าย, อุทกุมฺมชุ ชฺ เนน จ ฯ เวธพ ํ กฏก ํ
โลเก, คจฺฉเฺ ว รเถสภ ฯ อปส ฺสา โหติ อปปฺ ตฺโต, อุจฉฺ ฏิ  ปรภิ ุฺชติ ุ ฯ โย นํ หตฺเถ
คเหต าน, อกามํ ปริกฑฒฺ ติ ฯ เวธพ ํ กฏกํ โลเก, คจฺฉเฺ ว รเถสภ ฯ
เกสคฺคหณมุกเฺ ขปา, ภมู า จ ปรสิ ุมฺภนา ฯ ทต า จ โน ปกกฺ มติ, พหุ ทุกฺขํ อนปฺปกํ ฯ
เวธพ ํ กฏกํ โลเก, คจฉฺ เฺ ว รเถสภ ฯ สุกฺกจฉฺ วี เวธเวรา, ทต า สุภคคฺ มานิโน ฯ
อกามํ ปรกิ ฑฒฺ นตฺ ิ, อลุ ูกเฺ ว วายสา ฯ เวธพ ํ กฏก ํ โลเก, คจฉฺ เฺ ว รเถสภ ฯ อป
าติกเุ ล ผเี ต, กํสปฺปโชตเน วสํ ฯ เนวาติวาก ํ น ลเภ, ภาตูหิ สขนิ ีหิ จ ฯ เวธพ ํ กฏกํ
โลเก, คจฉฺ เฺ ว รเถสภ ฯ นคคฺ า นที อนทู กา, นคฺคํ รฏํ อราชิกํ ฯ อติ ฺถปี  วธิ วา นคฺคา,
ยสฺสาป ทส ภาตโร ฯ เวธพ ํ กฏก ํ โลเก, คจฺฉฺเว รเถสภ ฯ ธโช รถสฺส ปฺานํ, ธูโม
ปฺ าณมคฺคโิ น ฯ ราชา รถสฺส ปฺาณํ, ภตฺตา ปฺ าณมติ ถฺ ิยา ฯ เวธพ ํ กฏก ํ โลเก,
คจฺฉเฺ ว รเถสภ ฯ ยา ทลทิ ทฺ ี ทลทิ ทฺ สสฺ , อฑฒฺ า อฑฺฒสสฺ กติ ฺติมา ฯ ตํ เว เทวา
ปสํสนฺติ, ทกุ ฺกรํ หิ กโรติ สา ฯ สามิกํ อนุพนฺธิสสฺ ํ, สทา กาสายวาสนิ ี ฯ ปพ าป
อภิชฺชนฺต า, เวธพ ํ กฏกิตถฺ ิยา ฯ อป สาครปรยิ นตฺ ํ, พหวุ ติ ฺตธรํ มหึ ฯ นานารตนปริปรู ํ,
นิจเฺ ฉ เวสฺสนตฺ รํ วนิ า ฯ กถนฺนุ ตาสํ หทยํ, สขุ รา วต อติ ถฺ ิโย ฯ ยา สามเิ ก ทุกฺขติ ม ,ิ
สขุ มจิ ฉฺ นตฺ ิ อตตฺ โน ฯ นิกขฺ มนฺเต มหาราเช, สวิ ีนํ รฏ วฑฒฺ เน ฯ ตมหํ อนุพนฺธสิ ฺสํ,
สพพฺ กามทโท หิ เมติ ฯ ตมพ วี มหาราชา, มททฺ ึ สพฺพงคฺ โสภนํ ฯ อเิ ม เต ทหรา ปุตตฺ า,
ชาลี กณ าชนิ า จุโภ ฯ นิกฺขิปฺป ลกขฺ เณ คจฉฺ , มยนฺเต โปสยามเสติ ฯ ตมพ วี ราชปตุ ฺตี,
มทฺที สพพฺ งคฺ โสภนา ฯ ปย า เม ปตุ ฺตกา เทว, ชาลี กณ าชนิ า จุโภ ฯ ต ม ํ ตตถฺ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๗๔

รมิสฺสนตฺ ิ, อรเฺ  ชีวโิ สกนิ นฺติ ฯ ตมพ วี มหาราชา, สวิ นี ํ รฏวฑฺฒโน ฯ สาลีนโมทนํ
ภุต า, สุจิมสํ ปู เสจนํ ฯ รุกฺขผลานิ ภุ ชฺ นฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา ฯ ภตุ า สตปเล กํเส,
โสวณฺเณ สตราชเิ ก ฯ รกุ ฺขปตฺเตสุ ภุชฺ นตฺ า, กถํ กาหนตฺ ิ ทารกา ฯ กาสยิ านิ ปธาเรต า,
โขมโกทมุ ฺพรานิ จ ฯ กุสจรี านิ ธาเรนฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา ฯ วย าหิ ปรยิ ายติ า,
สวิ ิกาย รเถน จ ฯ ปตตฺ ิกา ปริธาวนฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา ฯ กูฏาคาเร สยิต าน, นิวาเต
ผุสฺสติ คคฺ เฬ ฯ สยนฺตา รกุ ฺขมลู ึ, กถํ กาหนฺติ ทารกา ฯ ปลฺลงเฺ กสุ สยิต าน, โคณเก
จติ สณถฺ เต ฯ สยนตฺ า ตณิ สณฺถาเร, กถํ กาหนฺติ ทารกา ฯ คนฺธเกน วิลิมปฺ ต า,
อคคฺ ลจุ นฺทเนน จ ฯ รโชชลลฺ านิ ธาเรนฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา ฯ จามรโมรหตฺเถหิ,
วชี ิตงคฺ า สุเข ิตา ฯ ผฏุ  า ฑํเสหิ มกเสหิ, กถํ กาหนตฺ ิ ทารกาติ ฯ ตมพ วี ราชปุตตฺ ี,
มทฺที สพฺพงคฺ โสภนา ฯ มา เทว ปรเิ ทวสิ, มา จ ต ํ วมิ โน อหุ ฯ ยถา มยํ ภวิสสฺ าม, ตถา
เหสฺสนตฺ ิ ทารกา ฯ อิทํ วต าน ปกกฺ ามิ, มททฺ ี สพพฺ งคฺ โสภนา ฯ สิวมิ คเฺ คน อเน สิ, ปตุ เฺ ต
อาทาย ลกฺขณา ฯ ตโต เวสสฺ นนตฺ โร ราชา, ทานํ ทต าน ขตตฺ ิโย ฯ ปต มุ าตุฺจ วนทฺ ิต า,
กต า จ นํ ปทกขฺ ิณํ ฯ จตวุ าหึ รถํ ยุตตฺ ํ, สีฆมารุย สนทฺ นํ ฯ อาทาย ปุตฺตทารฺจ, วงกฺ ํ
ปายาสิ ปพฺพตํ ฯ ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, เยนาสิ พหุโก ชโน ฯ อามนตฺ โข ตํ คจฺฉาม,
อโรคา โหนฺตุ าตโย ฯ นิกฺขมิต าน นครา, นิวตฺติต า วิโลกิเต ฯ ตทาป ปวี กมปฺ ,
สเิ นรุวนฏํสกา ฯ อิงฆฺ มทฺทิ นิสาเมหิ, รมฺมรูปว ทสิ สฺ ติ ฯ อาวาโส สิวเิ สฏ สฺส, เปตฺตกิ ํ
ภวนํ มมํ ฯ ตํ พ า มณา อน คมุ, เต ตํ อสเฺ ส อยาจสิ íุ ฯ ยาจิโต ปฏิปาเทสิ, จตุนนฺ ํ
จตโุ ร หเย ฯ องิ ฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ, จิตตฺ รปู  น ทิสฺสติ ฯ มิคา โรหจิ จฺ วณเฺ ณน, ทกฺขณิ สฺสา
วหนตฺ ิ มํ ฯ อเถตถฺ ปจฺ โม อาคา, โส ตํ รถมยาจถ ฯ ตสฺส ตํ ปฏิยาทาสิ, น จสฺสปุ หโต
มโน ฯ ตโต เวสสฺ นตฺ โร ราชา, โอโรเปต า สกํ ชนํ ฯ อสสฺ าสยิ อสสฺ รถํ , พ า มณสฺส
ธเนสโิ น ฯ ต ํ มททฺ ิ กณ ํ คณ าห,ิ ลหกุ า เอสา กนฏิ กา ฯ อหํ ชาลึ คเหสสฺ ามิ, ครุโก
ภาตโิ ก หิ โส ฯ ราชา กมุ ารมาทาย ราชปตุ ตฺ ี จ ทารกิ ํ ฯ สมโฺ มทมานา ปกฺกามุ อฺมฺ ํ
ปย ํ วทาติ ฯ

ทานกณฑฺ ํ นฏิ  ติ ํ ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๗๕

ประดบั ดว ยพระคาถา ๒๐๙ พระคาถา ฯ

กณั ฑท านกณั ฑ สมเด็จพระจอมธรรม ตรัสถึงพระเวสสนั ดรพระราชทานสัตต-
สดกมหาทาน คอื ชาง มา รถ สตรี แมโ คนม ทาสชาย ทาสหญิงแลว กท็ รงพาพระมทั รี
พระชาลพี ระกณั หา ไปทลู ลาพระมารดาและพระบดิ า แลวพากันข้ึนพิชัยราชรถ เสดจ็
ออกจากพระนครสีพีไป ในกาลนนั้ แล ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๗๖

กณั ฑท ี่ ๔ วนประเวศน ๕๗ พระคาถา

(เต ปฏิปเถ อาคจฺฉนเฺ ต มนสุ เฺ ส ทิสวา กุหึ วงกฺ ฏปพพฺ โตติ ปจุ ฉฺ นตฺ ิ ฯ มนสุ สฺ า
ทเู รติ วทนฺติ ฯ)

ยทิ เกจิ มนชุ า เอนฺติ อนุมคฺเค ปฏิปเถ ฯ มคฺคนฺเต ปฏปิ จุ ฉฺ าม กุหึ วงกฺ ฎ-
ปพฺพโตตฯิ เต ตตฺถ อ ปสฺสิต า กลนู ํ ปรเิ ทวยุ ฯ ทกุ ขฺ นฺเต ปฏเิ วเทนตฺ ิ ทูเร
วงฺกฏปพพฺ โตติ ฯ ยทิ ปสสฺ นฺติ ปวเน ทารกา ผลเิ ต ทุเมฯ เตสํ ผลานํ เหตมุ ิ อปุ โรเทนตฺ ิ
ทารกา ฯ โรทนเฺ ต ทารเก ทิส า อุพฺพคิ ฺคา วปิ ลุ า ทุมา ฯ สยเมโวนมิต าน อปุ คจฺฉนตฺ ิ
ทารเก ฯ อิทํ อจเฺ ฉรกํ ทสิ า อพฺภตู ํ โลมหสํ นฯํ สาธกุ ารํ ปวตเฺ ตสิ มททฺ ี สพพฺ งคฺ โสภนา ฯ
อจฺเฉรํ วต โลก ึ อพฺภตู ํ โลมหํสนฯํ เวสฺสนตฺ รสฺส เตเชน สยเมโวนตา ทมุ าติ ฯ สงฺขปิ ส ุ
ปถํ ยกฺขา อนุกมปฺ าย ทารเกฯ นกิ ขฺ นตฺ ทวิ เสเนว เจตรฏมปุ าคมนุ ตฺ ิ ฯ ตมตฺถํ
ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ฯ เต คนฺต า ทีฆมทฺธานํ เจตรฏมปุ าคมุ ฯ อิทฺธํ ผตี ํ ชนปทํ
พหุมํสสุโรทกนฺติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ เจติโย ปรกิ รสึ ุ ทิส า ลกขฺ ณมาคตํ
ฯ สขุ มุ าลี วตาย า ปตตฺ ิกา ปรธิ าวติ ฯ วย าหิ ปริยายติ า สวิ ิกาย รเถน จ ฯ สาชชฺ
มทฺที อรฺ ึ ปตตฺ ิกา ปรธิ าวตตี ิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ ตํ ทสิ า
เจตปาโมกขฺ า โรทมานา อปุ าคมุ ฯ กจฺจิ นุ เทว กุสลํ กจฺจิ เทว อนามยํ ฯ กจจฺ ิ ปตา อโรโค
เต สิวนี ฺจ อนามยํ ฯ โก เต พลํ มหาราช โก นุ เต รถมณฺฑลํ ฯ อนสฺสโก อรถโก
ทฆี มทธฺ านมาคโต ฯ ปจจฺ ามติ เฺ ตหิ ปกโต อนุปปฺ ตโฺ ตสิมํ ทิสนตฺ ิ ฯ กุสลฺเจว เม สมมฺ า
อโถ สมฺมา อนามยํ ฯ อโถ ปต า อโรคา เม สวิ ีนจฺ อนามยํ ฯ อหํ หิ กุ ชฺ รํ ทชฺชํ อีสาทนฺตํ
อรุ ฬุ วํ ฯ เขตตฺ ฺ ุ สพพฺ ยทุ ฺธานํ สพพฺ เสตํ คชตุ ตฺ มํ ฯ ปณฑฺ กุ มฺพลสฺฉนนฺ ํ ปภินฺนํ
สตฺตุมทฺทนํ ฯ ทนตฺ ึ สวาลวชี นึ เสตํ เกลาสสาทสิ ํ ฯ สเสตจฺฉตฺตํ สุปตฺเท ํ สาถพฺพนํ
สหตฺถปิ  ฯ อคฺคยานํ ราชวาหึ พ า มณานํ อทาสหํ ฯ ต ึ เม สวิ ิโย กทุ ธฺ า ปต า จูปหโต
มโน ฯ อวรทุ ธฺ สิ มํ ราชา วงกฺ ํ คจฺฉามิ ปพพฺ ตํ ฯ โอกาสํ สมฺมา ชานาถ วเน ยตฺถ
วสาม เสติ ฯ ส าคตนฺเต มหาราช อโถ เต อทรุ าคตํ ฯ อิสฺสโรสิ อนุปปฺ ตโฺ ต ยํ อธิ ตถฺ ิ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๗๗

ปเวทย ฯ สากํ ภึสํ มธุ˚ มํสํ สุทธฺ ํ สาลนี โมทนํฯ ปรภิ ุ ชฺ มหาราช ปาหุโน โนสิ อาคโตติ ฯ
ปฏิคคฺ หิตํ ยํ ทินนฺ ํ สพฺพสฺส อคฆฺ ยิ ํ กตํ ฯ อวรทุ ฺธสิ มํ ราชา วงกฺ ํ คจฺฉามิ ปพพฺ ตํ ฯ โอกาสํ
สมมฺ า ชานาถ วเน ยตฺถ วสาม เสติ ฯ อิเธว ตาว อจฺฉสสฺ ุ เจตรฏเ  รเถสภ ฯ ยาว เจตา
คมิสฺสนฺติ รโฺ  สนฺติเก ยาจิตุ ฯ นชิ ฌฺ าเปตุ มหาราชํ สิวีนํ รฏวฑฺฒนํ ฯ ตํ ตํ เจตา
ปุรกขฺ ิต า ปตีตา ลทฺธปจจฺ ยา ฯ ปรวิ าเรต าน คจฺฉนฺติ เอวํ ชานาหิ ขตตฺ ิยาติ ฯ มา โว
รุจติ ฺถ คมนํ รฺโ สนฺติเก ยาจิตุ ฯ นชิ ฌฺ าเปตุ มหาราชํ ราชา ตตฺถ นิสสฺ โร ฯ อจฺจคุ ฺคตา
หิ สิวิโย พลคฺคา เนคมา จ เย ฯ เต ปธเํ สตมุ ิจฉฺ นตฺ ิ ราชานํ มม การณาติ ฯ สเจ เอสา
ปวตฺเตตฺถ รฏ ึ รฏ วฑฒฺ เน ฯ อิเธว รชชฺ ํ กาเรหิ เจเตหิ ปริวารโิ ต ฯ อทิ ธฺ ํ ผีตฺจิทํ
รฏ ํ อทิ ฺโธ ชนปโท มหา ฯ มตึ กโรหิ ต ํ เทว รชฺชสฺสมนสุ าสติ ุนตฺ ิ ฯ น เม ฉนฺโท มติ อตถฺ ิ
รชชฺ สฺสมนุสาสติ ุ ฯ ปพพฺ าชิตสสฺ รฏ า เจตปตุ ตฺ า สณุ าถ เม ฯ อตุฏา สวิ กิ า อสฺสุ
พลคคฺ า เนคมา จ เย ฯ ปพฺพาชติ สสฺ รฏ า เจตา รชฺเชภิเสจยุ ฯ อสมฺโมทยิ ปํ  โว อสฺส
อจฺจนฺตํ มม การณาติ ฯ สิวหี ิ ภณฑฺ นฺจาป วคิ คฺ โห เม น รุจฺจติ ฯ อถสสฺ ภณฺฑนํ โฆรํ
สมฺปหาโร อนปฺปโก ฯ เอกสฺส การณา มย ํ หึเส พหุโก ชโน ฯ ปฏคิ ฺคหิตํ ยํ ทินนฺ ํ
สพพฺ สฺส อคฆฺ ยิ ํ กตํ ฯ อวรทุ ฺธสิ มํ ราชา วงกฺ ํ คจฉฺ ามิ ปพฺพตํ ฯ โอกาสํ สมมฺ า ชานาถ วเน
ยตฺถ วสาม เสติ ฯ ตคฆฺ เต มยมกฺขาม ยถาป กสุ ลา ตถา ฯ ราชสิ ิ ยตฺถ สมมฺ นตฺ ิ
อาหตุ คคฺ ี สมาหติ า ฯ เอส เสโล มหาราช ปพพฺ โต คนธฺ มาทโน ฯ ยตฺถ ต ํ สห ปุตฺเตหิ สห
ภริยาย อจฺฉสิ ฯ ตํ เจตา อนุสาสสึ ุ อสฺสุเนตฺตา รทุ มฺมขุ า ฯ อโิ ต คจฉฺ มหาราช อชุ ุ
เยนตุ ตฺ ราภิมุโข ฯ อถ ทกขฺ สิ ภททฺ นฺเต วิปลุ ํ นาม ปพพฺ ตฯํ นานาทุมคณากิณฺณํ สีตจฺฉายํ
มโนรมํ ฯ ตมติกฺกมมฺ ภททฺ นฺเต อถ ทกขฺ สิ อาปกํ ฯ นทึ เกตุมตึ นาม คมภฺ รี ํ คริ คิ พภฺ รํ ฯ
ปุถโุ ลมมจฺฉากณิ ณฺ ํ สปุ ติตถฺ ํ มโหทกํ ฯ ตตฺถ นหาต า ปว ิต า จ อสสฺ าเสต า สปตุ ตฺ เก ฯ
อถ ทกฺขสิ ภททฺ นฺเต นโิ ค ธํ มธุวปิ ผฺ ลํ ฯ รมฺมเก สิขเร ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ ฯ อถ ทกขฺ สิ
ภททฺ นฺเต นาลิกํ นาม ปพฺพตํ ฯ นานาทิชคณากณิ ฺณํ เสลํ กึปรุ สิ ายุตํ ฯ ตสสฺ อตุ ตฺ รปุพเฺ พน
มจุ ฺจลนิ ฺโท นาม โส สโร ฯ ปุณฑฺ รเี กหิ สฉฺ นฺโน เสตโสคนธฺ เิ ยหิ จ ฯ โส วนํ เมฆสงกฺ าสํ ธุวํ
หริตสทฺทลํ ฯ สีโหวามิสเปกขฺ วี วนสณฺฑํ วิคาหิยฯ ปุปผฺ รกุ ฺเขหิ สฉฺ นฺนํ ผลรกุ ฺเขหิ จูภยํฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๗๘

ตตฺถ พนิ ฺทุสฺสรา วคคฺ ู นานาวณณฺ า พหู ทชิ า ฯ กุชนฺตมปุ กุชนฺติ อตุ สุ มปฺ ุปผฺ ิเต ทุเม ฯ
คนตฺ า คิริวทิ คุ คฺ านํ นทนี ํ ปภวานิ จ ฯ โส อทฺทส โปกขฺ รณึ กรฺชกกุธายุตํ ฯ
ปุถโุ ลมมจฺฉากิณณฺ ํ สุปติตถฺ ํ มโหทกํ ฯ สมจฺ จตุรสสฺ จฺ สาทุ อปปฺ ฏิคนฺธยิ ํ ฯ ตสฺสา
อุตฺตรปุพฺเพน ปณณฺ สาลํ อมาปย ฯ ปณณฺ สาลํ อมาเปต า อุ ฉฺ าจริยาย อหี ถาติ ฯ
อามนฺตยิต า เทวนิ โฺ ท วสิ ฺสุกมมฺ ํ มหทิ ธฺ ิกํ ฯ อสสฺ มํ สกุ ตํ รมฺมํ ปณฺณสาลํ อมาปย ฯ
สกฺกสฺส วจนํ สุต า วสิ ฺสุกมโฺ ม มหิทธฺ โิ ก ฯ อสสฺ มํ สกุ ตํ รมฺมํ ปณฺณสาลํ อมาปย ฯ
ปพพฺ ชติ ปริกฺขาเร มาปยติ าน สพฺพโส ฯ อกขฺ เร ตตฺถ ลกิ ฺขิต า สคฺคกายํ อปกกฺ มิ ฯ
อชโฺ ฌคาเหต า ปวนํ อปปฺ สททฺ ํ นิราหรุ ํ ฯ จตุชนา มยํ ตตฺถ วสาม ปพฺพตนฺตเร ฯ อหจฺ
มทฺที เทวี จ ชาลี กณ าชนิ า จโุ ภ ฯ อฺ มฺ ํ โสกนทุ า วสาม ปพพฺ ตนตฺ เร ฯ ทารเก
อนุรกฺขนตฺ า อสุโฺ  โหติ อสฺสโม ฯ มททฺ ี ผลํ อาหรติ โปเสติ จ ตโต ชเนติ ฯ ตโต
เวสฺสนฺตโร ราชา ปฺจสีลานิ รกฺขติ ฯ อหํ คจฉฺ ามิ พรหมวเน อโรคา เต มหาสุขาติ ฯ

ปเวสนกณฺฑํ นฏิ ติ ํ ฯ

ประดบั ดว ยพระคาถา ๕๗ พระคาถา ฯ

กณั ฑวนประเวศน สมเดจ็ พระตรโี ลกเชษฐ ตรัสถึงพระเวสสนั ดร พระนางมัทรี
พระชาลี พระกัณหาเสดจ็ ไปวันเดียวลว งหนทางสามสิบโยชนก ล็ ุถึงเมอื งเจตราฐ พระยา
เจตราฐทัง้ หกหม่นื เชญิ ใหเ สวยราชสมบัติ พระองคไมท รงปรารถนา แลว พระยาเจต ราฐก็
ตามสง เสดจ็ ถึงประตปู า แลวตงั้ เจตบุตรใหรกั ษาประตปู า แลว พระยาท้ังหลายเสดจ็ เขา
พระนคร พระเวสสนั ดรก็พาพระมทั รแี ละพระโอรสธิดา เสด็จไปโดยมรรคาถงึ เขาวงกต
แลว พระองคก็ทรงบาํ เพญ็ พรตในพระอาศรม อนั พระวสิ สุกรรมเนรมิตถวาย พระองค
ทรงบาํ เพญ็ พรตพรหมวหิ ารส้นิ กาลเจ็ดเดอื น โดยกาํ หนดดังน้ีแล ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๗๙

กณั ฑท ี่ ๕ ชชู ก ๗๙ พระคาถา

(ตทา กลิงฺครฏเ ทนุ นฺ วิฏพราหมณคามวาสี ชชู โก นาม พราหมโณ
ภิกขฺ าจรยิ าย กหาปณสตํ ลภติ วา เอกสมึ พราหมณกุเล เปตวา ปุน ธนํ
ปริเยสนตถฺ าย คโต ตสมึ จริ ายนเฺ ต พราหมณกลุ ํ วลเฺ ชตวา ปจฉฺ า อติ เรน
อาคนฺตวา โจทิยมานํ กหาปเณ ทาตุ อสกโฺ กนฺตํ อมิตฺตตาปนํ อตตฺ โน ธตี รํ ตสสฺ
อทาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห ฯ)

อหุ วาสี กลิงเฺ คสุ ชชู โก นาม พ า มโณ ฯ ตสสฺ าป ทหรา ภรยิ า
นาเมนามติ ฺตตาปนา ฯ ตา นํ ตตถฺ คตาโวจุ นทีอทุ กหารยิ า ฯ ถโิ ย นํ ปริภาสึสุ
สมาคนตฺ า กุตหู ลาฯ อมิตฺตา นูน เต มาตา อมิตฺโต นูน เต ปต าฯ เย ตํ ชณิ ณฺ สฺส ปาทสํ ุ
เอวํ ทหริยํ สตึ ฯ อหิตํ วต เต าตี มนฺตยสึ ุ รโหคตา ฯ เย ตํ ชิณฺณสสฺ ปาทสํ ุ เอวํ ทหรยิ ํ
สตึ ฯ ทุกฺกฏํ วต เต าตี มนฺตยสึ ุ รโหคตา ฯ เย ตํ ชณิ ณฺ สฺส ปาทํสุ เอวํ ทหรยิ ํ สตึ ฯ
ปาปกํ วต เต าตี มนตฺ ยสึ ุ รโหคตา ฯ เย ตํ ชณิ ณฺ สสฺ ปาทสํ ุ เอวํ ทหริยํ สตึ ฯ อมนาป
วต เต าตี มนฺตยสึ ุ รโหคตา ฯ เย ตํ ชณิ ฺณสฺส ปาทสํ ุ เอวํ ทหรยิ ํ สตึ ฯ อมนาปวาสํ
วสิ ชณิ เฺ ณน ปตินา สห ฯ ยา ต ํ วสสิ ชณิ ณฺ สสฺ มตนเฺ ต ชวี ิตา วรํ ฯ น หิ นูน ตยุ ํ กล าณี
ปต า มาตา จ โสภเณ ฯ อฺํ ภตตฺ ารํ วนิ ทฺ สึ ุ ฯ เย ตํ ชณิ ณฺ สฺส ปาทสํ ุ เอวํ ทหรยิ ํ สตึ ฯ
ทุยฏิ  นฺเต นวมิยํ อกตํ อคฺคิหตุ ตฺ กํ ฯ เย ตํ ชณิ ฺณสฺส ปาทํสุ เอวํ ทหริยํ สตึ ฯ สมเณ
พ า มเณ นูน พ มจริยปรายเน ฯ สา ต ํ โลเก อภสิ สฺ สิ สลี วนฺเต พหสุ ฺสเุ ต ฯ ยา ต ํ
วสสิ ชณิ ณฺ สสฺ เอวํ ทหริยํ สตึ ฯ น ทุกฺขํ อหินา ทฏฐ ํ น ทุกฺขํ สตตฺ ิยา หตํ ฯ ตจฺ ทุกฺขจฺ
ตปิ ฺปจฺ ยํ ปสเฺ ส ชณิ ณฺ กํ ปตึ ฯ นตถฺ ิ ขิฑฑฺ า นตถฺ ิ รติ ชณิ เฺ ณน ปตนิ า สห ฯ นตถฺ ิ
อลฺลาปสลลฺ าโป ชคฆฺ ติ มปฺ  น โสภติ ฯ ยทา จ ทหโร ทหรา มนฺตยสึ ุ รโหคตา ฯ สพเฺ พ
โสกา วนิ สฺสนตฺ ิ เยเกจิ หทยนสิ ฺสิตา ฯ ทหรา ต ํ รูปวตี ปุรสิ านํภิปตฺถติ า ฯ คจฺฉ าตกิ ุเล
อจฺฉ กึ ชณิ ฺโณ รมยิสสฺ ตตี ิ ฯ น เต พ า มณ คจฉฺ ามิ นทึ อุทกหารยิ า ฯ ถิโย มํ ปรภิ าสนฺติ
ตยา ชิณฺเณน พ า มณาติ ฯ มา เม ต ํ อกรา กมมฺ ํ มา เม อทุ กมาหริ ฯ อหํ อทุ กมหิสฺสํ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๘๐

สา โภตี กปุ ปฺ ตา อหตู ิ ฯ นาหํ ตม ิ กุเล ชาตา ยํ ต ํ อทุ กมาหเร ฯ เอวํ พ า มณ ชานาหิ
น เต วจฺฉามหิ ํ ฆเร ฯ สเจ เม ทาสํ ทาสึ วา นานยิสฺสสิ พ า มณ ฯ เอวํ พ า มณ ชานาหิ
น เต วจฉฺ ามิ สนฺติเกติฯ นตฺถิ เม สปิ ปฺ ฏานํ วา ธนํ ธฺจฺ พ า มณิ ฯ กุโตหํ ทาสํ
ทาสึ วา อานยิสฺสามิ โภตยิ า ฯ อหํ โภตึ อปุ ฏิสสฺ ํ มา โภตี กปุ ปฺ ต า อหูติ ฯ เอหิ เต
อหมกขฺ ิสฺสํ ยถา เม วจนํ สตุ ํ ฯ เอส เวสสฺ นฺตโร ราชา วงฺเก วสติ ปพพฺ เต ฯ ตํ ต ํ คนตฺ าน
ยาจสสฺ ุ ทาสํ ทาสิจฺ พ า มณ ฯ โส เต ทสฺสติ ยาจโิ ต ทาสํ ทาสิจฺ ขตฺติโยติ ฯ
ชิณฺโณหม ิ ทพุ พฺ โล ทีโฆ จทธฺ า สทุ คุ ฺคโม ฯ มา โภตี ปรเิ ทเวสิ มา โภตี วิมนา อหุ ฯ อหํ
โภตึ อุปฏสิ ฺสํ มา โภตี กปุ ปฺ ต า อหูติ ฯ ยถา อคนตฺ า สงฺคามํ อยทุ ฺเธว ปราชโิ ต ฯ
เอวเมว ตวุ ํ พ เม อาคนตฺ าว ปราชโิ ต ฯ สเจ เม ทาสํ ทาสึ ว นานยสิ ฺสสิ พ า มณ ฯ
เอวํ พ า มณ ชานาหิ น เต วจฺฉามิหํ ฆเร ฯ อมนาปนเฺ ต กริสฺสามิ ตนเฺ ต ทกุ ขฺ ํ ภวิสฺสติ ฯ
นกฺขตฺเต อตุ ปุ ุพฺเพสุ ยทา มํ ทกขฺ สิลงฺกตํ ฯ อเฺ หิ สทฺธึ รมมานํ ตนฺเต ทุกขฺ ํ ภวิสฺสติ ฯ
อทสสฺ เนน มย นเฺ ต ชณิ ณฺ สสฺ ปรเิ ทวโต ฯ ภิยโฺ ย วงกฺ า ปลติ า จ พหู เหสสฺ นตฺ ิ
พ า มณาติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ ตโต โส พ า มโณ ภโี ต พ า มณิยา
วสานุโค ฯ อฏฏ ิโต กามราเคน พ า มณึ เอตทพ วิฯ ปาเถ ํ เม กโรหิ ต ํ สงกฺ ลุ า
สงคฺ ฬุ านิ จ ฯ มธปุ ณ ฺฑิกา สกุ ตาโย สตฺตุภตตฺ จฺ พ า มณิ ฯ อานยิสสฺ ํ เมถุนเก อุโภ
ทาสกุมารเกฯ เต จ ปรจิ รสิ สฺ นตฺ ิ รตฺตินฺทวิ มตนฺทิตาติฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาหฯ
อทิ ํ วต า พ า มณพนฺธุ ปฏิมุจฺ ิ อุปาหนํ ฯ ตโต โส มนตฺ ยติ าน ภรยิ ํ กต า ปทกฺขณิ ํ ฯ
ปกฺกามิ โส รณุ ณฺ มุโข พ า มโณ สหิตพพฺ โต ฯ สวิ นี ํ นครํ ผตี ํ ทาสปริเยสนจฺ รนตฺ ิ ฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ โส ตตถฺ คนฺต า อวจาสิ เย ตตฺถาสุí สมาคตา ฯ กหุ ึ
เวสสฺ นฺตโร ราชา กตถฺ ปสเฺ สมุ ขตฺติยํ ฯ เต ชนา ตํ อวจึสุ เย ตตฺถาสุí สมาคตา ฯ ตุ หิ
พ เม ปกโต อตทิ าเนน ขตตฺ โิ ย ฯ ปพพฺ าชโิ ต สกา รฏา วงฺเก วสติ ปพพฺ เต ฯ ตุ หิ
พ เม ปกโต อติทาเนน ขตฺติโย ฯ อาทาย ปุตตฺ ทารจฺ วงฺเก วสติ ปพพฺ เตติ ฯ ตมตถฺ ํ
ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ โส โจทิโต พ า มณยิ า พ า มโณ กามคทิ ฺธิมา ฯ อฆนฺตํ
ปฏิเสวติ ฺถ ฯ วเน วาฬมิคากิณฺเณ ขคคฺ ทปี น เิ สวิเต ฯ อาทาย เวลุวํ ทณฑฺ ํ อคคฺ ิหตุ ตฺ ํ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๘๑

กมณฑฺ ลุ ฯ โส ปาวสิ ิ พ หารฺ ํ ยตฺถ อสโฺ สสิ กามทํ ฯ ตํ ปวิฏํ พ หารฺ ํ โกกา นํ
ปรวิ ารยุ ฯ วกิ ฺกนฺทิ โส วปิ ฺปนฏโ ทูเร ปนฺถา อปกกฺ มิ ฯ ตโต โส พ า มโณ คนตฺ า
โภคลุทโฺ ธ อสฺโต ฯ วงฺกสฺโสหรเณ นฏโ  สุนเขหิ ปริวารโิ ต ฯ รุกฺข ิฺจ นสิ ินฺโน ว
อิมา คาถา อภาสถาติ ฯ โก ราชปุตฺตํ นิสภํ ชยนตฺ มปราชติ ํ ฯ ภเย เขมสฺส ทาตารํ โก เม
เวสฺสนฺตรํ วทิ ู ฯ โย ยาจตํ ปติฏาสิ ภูตานํ ธรณีรวิ ฯ ธรณูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ
วิทู ฯ โย ยาจตํ คตี อาสิ สวนตฺ ีนํว สาคโร ฯ อุทธฺ ปู มํ มหาราชํ โก เม เวสสฺ นตฺ รํ วิทู ฯ
กล าณมติ ฺตํ สปุ ว ํ สตี ูทกํ มโนรมํ ฯ ปุณฺฑรเี กหิ สฉฺ นฺนํ ยุตตฺ ํ กิ ฺชกขฺ เรณนุ า ฯ รหทปู มํ
มหาราชํ โก เม เวสสฺ นฺตรํ วทิ ู ฯ อสฺสตฺถวํ ปเถ ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ ฯ สนฺตานํ วสิ เมตารํ
กิลนตฺ านํ ปฏิคฺคหํ ฯ ตถปู มํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนตฺ รํ วิทู ฯ นิโค ธวํ ปเถ ชาตํ สตี จฺฉายํ
มโนรมํ ฯ สนฺตานํ วสิ เมตารํ กิลนตฺ านํ ปฏิคฺคหํ ฯ ตถปู มํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูฯ
อมพฺ ํ วยิ ปเถ ชาตํ สีตจฺฉายํ มโมรมํฯ สนฺตานํ วสิ เมตารํ กิลนฺตานํ ปฏคิ คฺ หํ ฯ ตถปู มํ
มหาราชํ โก เม เวสสฺ นฺตรํ วทิ ู ฯ สาลํ วยิ ปเถ ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ ฯ สนฺตานํ วิสเมตารํ
กิลนตฺ านํ ปฏคิ ฺคหํ ฯ ตถปู มํ มหาราชํ โก เม เวสสฺ นฺตรํ วิทู ฯ ทมุ ํ วิย ปเถ ชาตํ สีตจฉฺ ายํ
มโนรมํ ฯ สนฺตานํ วิสเมตารํ กิลนฺตานํ ปฏคิ ฺคหํ ฯ ตถูปมํ มหาราชํ โก เม เวสสฺ นตฺ รํ วิทู ฯ
เอวจฺ เม วิลปโต ปวฏิ สสฺ พ หาวเนน ฯ อหํ ชานนฺติ โย วชชฺ า นนทฺ ึ โส ชนเย มม ฯ
เอวจฺ เม วิลปโต ปวิฏสสฺ พ หาวเน ฯ อหํ ชานนฺติ โย วชชฺ า เวสฺสนฺตรนิวาสนํ ฯ ตาย
โส เอกวาจาย ปสเว ปุ ฺํ อนปปฺ กนตฺ ิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ ตสฺส เจโต
ปฏสิ ฺโสสิ อรฺเ ลทุ ฺทโก จโร ฯ ตุ หิ พ เม ปกโต อติทาเนน ขตฺติโย ฯ ปพพฺ าชิโต
สกา รฏ า วงฺเก วสติ ปพฺพเต ฯ ตุ หิ พ เม ปกโต อตทิ าเนน ขตตฺ โิ ย ฯ อาทาย
ปุตฺตทารจฺ วงเฺ ก วสติ ปพฺพเต ฯ อกิจฺจการี ทมุ ฺเมโธ รฏา ววิ นมาคโต ฯ ราชปตุ ตฺ ํ
คเวสนโฺ ต พโก มจฉฺ มโิ วทเก ฯ ตสสฺ ต าหํ น ทสฺสามิ ชวี ิตํ อิธ พ า มณ ฯ อยํ หิ เต มยา
นุนโฺ น สโร ปาสฺสติ โลหติ ํ ฯ สิโร เต วชฌฺ ยิต าน หทยํ เฉต า สพนฺธนํ ฯ ปนถฺ สกุณํ
ยชิสฺสามิ ตยุ ํ มํเสน พ า มณ ฯ ตยุ ํ มเํ สน เมเทน มตถฺ เกน จ พ า หณ ฯ อาหตุ ึ
ปคคฺ เหสสฺ ามิ เฉต าน หทยํ ตวฯ ตํ เม สยุ ิฏ สุหุตฺตํ ตุย ํ มเํ สน พ า มณฯ น จ ต ํ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๘๒

ราชปุตฺตสฺส ภริยํ ปตุ เฺ ต จ เนสฺสสตี ิ ฯ อวชโฺ ฌ พ า มโณ ทโู ต เจตปุตตฺ สโุ ณหิ เม ฯ
ต า ทูตํ น หนฺติ เอส ธมโฺ ม สนนฺตโน ฯ นิชฌฺ ตฺตา สิวโิ ย สพฺเพ ปต า สิวิโย ทฏุมิจฺฉติ ฯ
มาตา จ ทพุ พฺ ลา ตสสฺ อจริ า จกขฺ นู ิ ชยี เร ฯ เตสาหํ ปหโิ ต ทโู ต เจตปุตตฺ สโุ ณหิ เม ฯ
ราชปุตตฺ ํ นยิสสฺ ามิ ยทิ ชานาสิ สสํ เมติ ฯ ปยสฺส เม ปโย ทูโต ปณณฺ ปตตฺ ํ ททามิ เต ฯ
อมิ จฺ มธุโน ตุมพฺ ํ มิคสตถฺ ิจฺ พ า มณ ฯ ตจฺ เต เทสมกขฺ ิสสฺ ํ ยตถฺ สมฺมติ กามโทติ ฯ

ชชู กปพฺพํ นิฏติ ํ ฯ

ประดับดว ยพระคาถา ๗๙ พระคาถา ฯ

กัณฑชชู ก สมเด็จพระโลกนาถ ตรัสถึงนางอมติ ตดาใชใหช ูชกไปขอพระชาลีและ
พระกัณหา เฒาชราก็ไปตามมรรคาจนลุถงึ สํานักเจตบตุ รพรานปา เจตบุตรพรานปาทาํ ที
จะฆาชชู กเสยี ใหต าย เฒา ชรารา งรา ยกลา วมสุ าวาทวา เปน ราชทตู หลวงของพระเจา
กรงุ สญชัย เจตบุตรกด็ ใี จชีบ้ อกหนทางใหชชู ก ในกาลนนั้ แล ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๘๓

กณั ฑที่ ๖ จลุ พน ๓๕ พระคาถา

(เอวํ เจตปตุ ฺโต พราหมณํ โภเชตวา ปาเถ สฺสตถฺ าย ตสสฺ มธุโน ตมุ ฺพฺเจว
ปกฺกมคิ สตถฺ ิจฺ ทตวา มคเฺ ค เปตวา ทกขฺ ิณหตฺถํ อุกฺขิปตวา มหาสตฺตสสฺ วสโนกาสํ
อาจิกขฺ นโฺ ต อาห ฯ)

เอส เสโล มหาพ เม ปพฺพโต คนฺธมาทโน ฯ ยตถฺ เวสฺสนตฺ โร ราชา สห ปตุ ฺเตหิ
สมฺมติ ฯ ธาเรนโฺ ต พ า มณวณณฺ ํ อาสทฺจ มสชฺ ฏํ ฯ จมมฺ วาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ
นมสฺสติ ฯ เอเต นลี า ปทสิ ฺสนฺติ นานาผลธรา ทุมา ฯ อุคคฺ ตา อพภฺ กูฏาว นีลา
อฺชนปพพฺ ตา ฯ ธวสสฺ กณณฺ า ขทริ า สาลา ผนทฺ นมาลุวา ฯ สมฺปเวเธนฺติ วาเตน สกึ
ปตาว มาณวา ฯ อุปริ ทมุ ปรยิ าเยสุ สงคฺ ีตโิ ยว สุ เร ฯ นชชฺ หุ า โกกิลา สงฆฺ า สมปฺ ตนฺติ
ทมุ า ทุมํ ฯ อว ยนเฺ ตว คจฺฉนตฺ ํ สาขาปตตฺ สมีรติ า ฯ รมยนฺเตว อาคนตฺ ุí โมทยนฺติ นิวาสนํ
ฯ ยตถฺ เวสฺสนฺตโร ราชา สห ปุตเฺ ตหิ สมฺมติ ฯ ธาเรนโฺ ต พ า มณวณณฺ ํ อาสทฺจ
มสชฺ ฏํ ฯ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสสฺ ตตี ิ ฯ อมฺพา กปตถฺ า ปนสา
สาลา ชมฺพู วเิ ภตกา ฯ หรตี กี อามลกา อสสฺ ตถฺ า พทรานิ จ ฯ จารตุ มิ ฺพรกุ ฺขา เจตฺถ
นโิ ครฺธา จ กปต ถฺ นา ฯ มธมุ ธุกา เถวนฺติ นเี จ ปกกฺ า จุทุมฺพรา ฯ ปเรวตา ภเว า
จมทุ ทฺ ิกา จ มธตุ ถฺ กิ า ฯ มธุ˚ อเนลกํ ตตถฺ สกมาทาย ภุ ชฺ เร ฯ อเฺ ตถฺ ปุปผฺ ติ า อมฺพา
อเฺ  ติฏนฺติ โทวิลา ฯ อฺเ อามา จ ปกฺกา จ ภิงฺควณฺณา ตทภู ยํ ฯ อเถตฺถ เหฏา
ปรุ โิ ส อมฺพปกฺกานิ คณ ติ ฯ อามานิ เจว ปกกฺ านิ วณฺณคนธฺ รสุตฺตมา ฯ อเตว เม อจฺฉรยิ ํ
หงิ กฺ าโร ปฏภิ าติ มํ ฯ เทวานมิว อาวาโส โสภติ นนทฺ นปู โม ฯ วเิ ภทกา นาฬิเกรา ขชฺชรุ นี ํ
พ หาวเน ฯ มาลาว คนถฺ ติ า นตฺ ิ ธชคคฺ าเนว ทสิ ฺสเร ฯ นานาวณฺเณหิ ปปุ เฺ ผหิ นภํ ตารา
จิตามวิ ฯ กฏุ ชี กุฏตครา ปาฏลโิ ย จ ปปุ ผฺ ติ า ฯ ปนุ นฺ าคา คริ ิปุนฺนาคา โกวฬิ ารา จ
ปุปผฺ ติ า ฯ อทุ ธฺ าลกา โสมรุกฺขา อครุภลฺลิยา พหู ฯ ปุตตฺ ชวี า จ กุกกฺ ุฏา อสนา เจตฺถ
ปุปผฺ ติ า ฯ กฏุ ชา สลลา นปี า โกสมฺพลพุชา ธวา ฯ สาลา จ ปปุ ผฺ ติ า ตตฺถ
ปลาลขลสนฺนภิ า ฯ ตสสฺ าวิทเู ร โปกขฺ รณี ภูมิภาเค มโนรเม ฯ ปทุมุปปฺ ลสฉฺ นนฺ า

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๘๔

เทวานมิว นนฺทเน ฯ อเถตฺถ ปุปผฺ รสมตฺตา โกกิลา มฺชภุ าณิกา ฯ อภนิ าเทนตฺ ิ ตํ วนํ
อตุ สุ มปฺ ุปผฺ ิเต ทุเม ฯ ภสสฺ นฺติ มกรนฺเทหิ โปกฺขเร โปกฺขเร มธู ฯ อเถตฺถ วาตา วายนตฺ ิ
ทกฺขณิ า อถ ปจฉฺ มิ า ฯ ปทมุ กิ ฺชกฺขเรณหู ิ โอกณิ ฺโณ โหติ อสฺสโม ฯ ถลู า สงิ ฆฺ าตกา เจตฺถ
สํสาทิยา ปสาทิยา ฯ มจฉฺ กจฺฉปพ าวธิ า พหู เจตถฺ มุปยานกา ฯ มธุí ภเึ สหิ สวติ ขีรํ
สปปฺ  มฬุ าลิภิ ฯ สุรภิ ตํ วนํ วาติ นานาคนธฺ สเมริตํ ฯ สมโฺ มทิเตว คนฺเธน ปปุ ฺผสาขาหิ ตํ
วนํ ฯ ภมรา ปุปฺผคนฺเธน สมนฺตามภนิ าทิตา ฯ อเถตถฺ สกุณา สนตฺ ิ นานาวณฺณา พหู
ทิชา ฯ โมทนฺติ สห ภรยิ าหิ อฺมฺ ํ ปกูชโิ น ฯ นนทฺ ิกา ชวี ปตุ ตฺ า จ ชวี ปตุ ฺตา ปย า จ
โน ฯ ปย า ปุตตฺ า ปย า นนฺทา ทชิ า โปกขฺ รณฆี รา ฯ มาลาว คนฺถิตา นฺติ ธชคคฺ าเนว
ทิสสฺ เร ฯนานาวณฺเณหิ ปปุ เฺ ผหิ กสุ เลหิ สคุ นฺถติ า ฯ ยตถฺ เวสสฺ นฺตโร ราชา สห ปุตฺเตหิ
สมฺมติ ฯ ธาเรนฺโต พ า มณวณณฺ ํ อาสทจฺ มสชฺ ฏํ ฯ จมมฺ วาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ
นมสสฺ ตตี ิ ฯ อทิ จฺ เม สตฺตุภตฺตํ มธนุ า ปฏิสยํ ุตํ ฯ มธุปณฑฺ ิกา จ สุกตาโย สตฺตภุ ตฺตํ
ททามิ เตฯ ตุ ว สมฺพลํ โหตุ นาหํ อจิ ฺฉามิ สมพฺ ลฯํ อโิ ตป พ เม คณ าหิ คจฺฉ
พ เม ยถาสุขํ ฯ อยํ เอกปที เอติ อชุ ุí คจฺฉติ อสสฺ มํ ฯ อสิ ีป อจฺจโุ ต ตตฺถ ปงกฺ ทนโฺ ต
รชสสฺ ิโร ฯ ธาเรนโฺ ต พ า มณวณณฺ ํ อาสทฺจ มสฺชฏํ ฯ จมมฺ วาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ
นมสฺสตตี ิ ฯ ตํ ต ํ คนฺต าน ปุจฺฉสสฺ ุ โส เต มคฺคํ ปวกขฺ ตตี ิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า
อาห ฯ อทิ ํ สุต า พ า มณพนธฺ ุ เจตํ กต า ปทกฺขิณํ ฯ อทุ คคฺ จิตฺโต ปกฺกามิ เยนาสิ
อจฺจโุ ต อสิ ตี ิ ฯ

จลุ ลฺ วนวณฺณนา นิฏติ า ฯ

ประดับดว ยพระคาถา ๓๕ พระคาถา ฯ

กัณฑจ ุลพน สมเดจ็ พระทศพลตรัสถึงพรานเจตบตุ รพาชูชกไปแทบมรรคา แลว
ยกมอื ขน้ึ ชีบ้ อกระยะมรรคา แลวพรรณนาภูเขา นก และไม อันมอี ยใู นปา หมิ พานตถว น
ทกุ ประการ แลวก็สง พฤฒาจารยไ ปในกาลนัน้ แล ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๘๕

กัณฑที่ ๗ มหาพน ๘๐ พระคาถา

คจฉฺ นโฺ ต โส ภารทวาโช อททฺ ส อจฺจตุ ํ อิสึ ฯ ทิสวาน ตํ ภารทวาโช สมฺโมทิ
อิสนิ า สห ฯ กจจฺ ิ นุ โภโต กุสลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ ฯ กจฺจิ อุ เฺ ฉน ยาเปถ กจจฺ ิ
มลู ผลา พหู ฯ กจจฺ ิ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรสึ ปา ฯ วเน พาฬมิคากิณเฺ ณ กจจฺ ิ หสึ า
น วิชชฺ ตตี ิ ฯ กสุ ลเฺ จว เม พรหฺเม อโถ พรหฺเม อนามยํ ฯ อโถ อุฺเฉน ยาเปมิ อโถ
มลู ผลา พหู ฯ อโถ ฑสํ า จ มกสา อปฺปเมว สิรสึ ปา ฯ วเน พาฬมคิ ากิณฺเณ หสึ า มย ํ
น วิชฺชติ ฯ พหูนิ วสฺสปคู านิ อสสฺ เม สมฺมโต มม ฯ นาภิชานามิ อุปปฺ นฺนํ อาพาธํ
อมโนรมํ ฯ สวาคตนฺเต มหาพรหฺเม อโถ เต อทรุ าคตํ ฯ อนโฺ ต ปวิส ภทฺทนเฺ ต ปาเท
ปกขฺ าลยสฺสุ เต ฯ ติณฑฺ กุ านิ ปลายานิ มธุเก กาสมาริโย ฯ ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ ภุฺช
พรหฺเม วรํ วรํ ฯ อทิ ํป ปานิยํ สตี ํ อาภตํ คริ ิคพภฺ รา ฯ ตโต ปว มหาพรหฺเม สเจ ตวํ
อภกิ งฺขสีติ ฯ ปฏคิ คฺ หติ ํ ยํ ทินนฺ ํ สพพฺ สสฺ อคฺฆิยํ กตํ ฯ สฺชยสสฺ สกํ ปตุ ตฺ ํ สวิ ีหิ
วปิ ปฺ วาสติ ํ ฯ ตมหํ ทสฺสนมาคโต ยทิ ชานาสิ สสํ เมติ ฯ น ภวํ เอติ ปุฺตถฺ ํ
สวิ ีราชสสฺ ทสสฺ นํ ฯ มฺเ ภวํ ปตฺถยติ รโฺ  ภริยํ ปติพพฺ ตํ ฯ มเฺ  กณ าชินํ
ทาสึ ชาลึ ทาสฺจ อิจฺฉสิ ฯ อถวา ตโย มาตาปตุ เฺ ต อรฺา เนตมุ าคโต ฯ น ตสฺส
โภคา วชิ ชฺ นตฺ ิ ธนํ ธฺจฺ พราหมณาติ ฯ อกทุ ฺธรโู ปหํ โภโต นาหํ ยาจติ มุ าคโต ฯ
สาหุ ทสสฺ นมริยานํ สนฺนวิ าโส สทา สุโข ฯ อทฏิ ปพุ โฺ พ สิวีราชา สวิ ีหิ วิปฺปวาสิโต ฯ
ตมหํ ทสสฺ นมาคโต ยทิ ชานาสิ สสํ เมติ ฯ เอส เสโล มหาพ เม ปพฺพโต คนธฺ มาทโน
ฯ ยตถฺ เวสฺสนตฺ โร ราชา สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ ฯ ธาเรนฺโต พ า มณวณณฺ ํ อาสทจฺ
มสฺชฏํ ฯ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสสฺ ติ ฯ เอเต นีลา ปทสิ ฺสนตฺ ิ นานาผลธรา
ทมุ า ฯ อคุ คฺ ตา อพฺภกฏู าว นีลา อชฺ นปพพฺ ตา ฯ ธวสสฺ กณฺณา ขทริ า สาลา
ผนฺทนมาลวุ า ฯ สมปฺ เวเธนฺติ วาเตน สกึ ปต าว มาณวาติ ฯ อุปริ ทมุ ปรยิ าเยสุ สงคฺ ีตโิ ยว
สุ เร ฯ นชชฺ ุหา โกกลิ า สงฆฺ า สมฺปตนตฺ ิ ทุมา ทุมํ ฯ อว ยนฺเตว คจฺฉนฺตํ สาขา
ปตฺตสมีรติ า ฯ รมยนฺเตว คจฺฉนตฺ ุ โมทยนฺติ นวิ าสนิ ํ ฯ ยตถฺ เวสสฺ นตฺ โร ราชา สห ปตุ ฺเตหิ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๘๖

สมมฺ ติ ฯ ธาเรนฺโต พ า มณวณณฺ ํ อาสทฺจ มสชฺ ฏํ ฯ จมมฺ วาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ
นมสสฺ ติ ฯ กเรริมาลา วิตตา ภมู ิภาเค มโนรเม ฯ สททฺ ลา หริตา ภูมิ น ตตถฺ ทุ ธฺ สํ เต รโช ฯ
มยูรควี สํกาสา ตูลผสฺสสมูปมา ฯ ติณานิ นาตวิ ตฺตนตฺ ิ สมนฺตา จตรุ งคฺ ลุ า ฯ อมพฺ า ชมฺพู
กปฏ  า จ นีเจ ปกกฺ า จุทมุ ฺพรา ฯ ปรโิ ภเคหิ รกุ ฺเขหิ วนนฺตํ รตวิ ฑฺฒนํ ฯ เวฬรุ ยิ วณฺณ-
สนฺนิภํ มจฉฺ คุมพฺ นเิ สวิตํ ฯ สจุ ิ สุคนฺธํ สลิลํ อาโป ตตฺถป สนฺทติ ฯ ตสสฺ าวทิ ูเร โปกขฺ รณี
ภมู ภิ าเค มโนรเม ฯ ปทมุ ุปฺปลสสฺ นฺนา เทวานมวิ นนฺทเน ฯ ตีณิ อุปปฺ ลชาตานิ ต ึ
สรสิ พ า มณ ฯ วจิ ิต นลี าเนกานิ เสตานิ โลหิตกานิ จาติ ฯ โขมาว ตตฺถ ปทุมา
เสตโสคนฺธเิ ยหิ จ ฯ กทมพฺ เกหิ สฺฉนฺโน มุจจฺ ลินฺโท นาม โส สโร ฯ อเถตฺถ ปทมุ า ผลุ ลฺ า
อปรยิ นฺตาว ทสิ สฺ เร ฯ คมิ า เหมนตฺ กิ า ผลุ ฺลา ชณณฺ ุตตฺ คฆฺ า อปุ ตถฺ รา ฯ สรุ ภี
สมปฺ วายนฺติ วิจติ า ปปุ ผฺ สนถฺ ติ า ฯ ภมรา ปปุ ฺผคนฺเธน สมนฺตามภนิ าทิตาติ ฯ อเถตถฺ
อทุ กนตฺ ึ รกุ ฺขา ตฏิ นตฺ ิ พ า มณ ฯ กทมฺพา ปาฏลี ผลุ ลฺ า โกวิฬารา จ ปุปฺผติ า ฯ
องฺโกลา กจฺฉกิ ารา ปารชิ ฺ า จ ปปุ ฺผิตา ฯ วารณา วุย นา รกุ ฺขา มจุ ฺจลนิ ทฺ มุภโต สรํ ฯ
สิรสิ า เสตปารสิ า สาธุ วายนตฺ ิ ปทมกา ฯ นิคฺคณฑฺ ี สรนคิ ฺคณฺฑี อสนา เจตถฺ ปุปผฺ ติ า ฯ
ปงกฺ ุรา พกลุ า เสลา โสภชฺ นา จ ปุปผฺ ติ าฯ เกตกา กณิการา จ กรเวรา จ ปุปผฺ ติ า ฯ
อชชฺ ุนา อชชฺ กุ ณฺณา จ มหานามา จ ปุปฺผติ าฯ สมฺปปุ ผฺ ิตคฺคา ติฏนตฺ ิ ปชชฺ ลนฺเตว กึสุกา ฯ
เสตปณณฺ ิ สตตฺ ปณฺณา กททฺ ลิโย กสุ ุมภฺ รา ฯ ธนตุ กกฺ ารปิ ุปฺเผหิ สีสปาวรณานิ จ ฯ
อจฺฉปิ า สมิ พฺ ลรี ุกฺขา สลฺลกโิ ย จ ปปุ ฺผิตา ฯ เสตเครตุ ครา มสํ ิโกฏกุลาวรา ฯ ทหรา รกุ ฺขา
วฑุ ฺฒา จ อกฏุ ลิ า เจตฺถ ปปุ ฺผติ า ฯ อสฺสมํ อภุ โต นฺติ อค าคารํ สมนฺตโตติ ฯ อเถตถฺ
อุทกนตฺ ึ พหู ชาตา ผณิชชฺ กา ฯ มคุ ฺคติโย กรตโิ ย เสวาลํ สีสกํ พหุ ฯ อุทธฺ าปวตตฺ ํ
อลุ ลฺ ฬุ ติ ํ มกขฺ ิกา หิงคฺ ชุ าลกิ า ฯ ทาสมิ กฺชโก เจตฺถ พหู นีเจ กลมพฺ กา ฯ เอฬมพฺ เกหิ
สฉฺ นฺนา รกุ ขฺ า ตฏิ นฺติ พ า มณ ฯ สตฺตาหํ ธารยิ มานานํ คนฺโธ เตสํ น ฉชิ ชฺ ติ ฯ อภุ โต
สรจฺ มจุ ฺจลินทฺ ํ ปุปฺผา ตฏิ นฺติ ภาคโส ฯ อินฺทิวเรหิ สฉฺ นฺนํ วนนตฺ มุปโสภติ ฯ
อฑฒฺ มาสํ ธาริยมานานํ คนฺโธ เตสํ น ฉชิ ฺชติ ฯ นลี ปปุ ฺผิเสตวารี ปปุ ผฺ ิตา คริ ิกณฺณิกา ฯ
กเลรกุ เฺ ขหิ สฉฺ นฺนํ วนนตฺ ํ ตุลสหี ิ จ ฯ สมโฺ มทเิ ตว คนฺเธน ปปุ ฺผสาขาหิ ตํ วนํ ฯ ภมรา

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๘๗

ปุปฺผคนฺเธน สมนฺตามภนิ าทติ า ฯ ตีณิ กกกฺ ารุชาตานิ ต ึ สรสิ พ า มณ ฯ กมุ ฺภ-
มตตฺ านิ เจกานิ มุรมตฺตานิ วา อุโภติ ฯ อเถตฺถ สาสโป พหโุ ก นาทโิ ย หรติ ายโุ ต ฯ
อสตี าลาว ตฏิ นฺติ เฉชชฺ า อนิ ทฺ วี รา พหู ฯ อปฺโผฏา สุรยิ วลฺลี จ กาฬิยา มธคุ นฺธยิ า ฯ
อโสกา มทุ ยนฺตี จ วลลฺ โิ ภ ขทุ ทฺ ปปุ ผฺ ิโย ฯ โกรณฺฑกา อโนชา จ ปุปผฺ ติ า นาคมลฺลกิ า ฯ
รกุ ขฺ มารยุ ติฏ นตฺ ิ ผลุ ฺลา กสึ กุ วลลฺ ิโย ฯ กเฏรหุ า จ ปวาเสนฺติ โยธกิ า มธคุ นธฺ ิยา ฯ
นลิ ยิ า สุมนา ภณฑฺ ี โสภติ ปทุมตุ ตฺ โร ฯ ปาตลสิ มุททฺ กปฺปาสี กณิการา จ ปปุ ฺผติ า ฯ
เหมชาลาว ทสิ สฺ นฺติ รุจริ า อคคฺ ิสขิ ูปมา ฯ ยานิ ตานิ จ ปปุ ผฺ านิ ถลชานทู กานิ จ ฯ สพพฺ านิ
ตตฺถ ทสิ สฺ นตฺ ิ เอวํ รมฺโม มโหทธตี ิ ฯ อถสสฺ า โปกขฺ รณยิ า พหกุ า วารโิ คจรา ฯ โรหติ า
นลเปสงิ คฺ ู กุมฺภิลา มกรา สุสู ฯ มธุ จ มธลุ ฏิ จ ตาลิยา จ ปย งฺคกุ า ฯ กุททฺ ชา ภทฺทมุฏา
สตฺตปุปผฺ า จ โลลปุ า ฯ สุรภิมรุตครา พหกุ า ตงุ ฺควลลฺ ิโย ฯ ปทมกา นารทา โกฏา
ฌามกา จ หเรณกุ า ฯ หลทิ ทฺ กา คนฺธเสลา หิรเิ วรา จ คคุ คฺ ุลา ฯ วเิ ภทกา โจรกฏุ า
กปฺปรุ า จ กลิงฺคกุ าติ ฯ อเถตฺถ สีหา จ พ คฺฆา จ ปุริสาลู จ หตฺถโิ ย ฯ เอเณ า ปสทา
เจว โรหิตา สรภา มคิ า ฯ โกฏสณุ า สโุ ณป จ ตลุ ยิ า นฬสนฺนิภา ฯ จามรี จลนี ลงฆฺ ี
ฌาปตา มกกฺ ฏา ปจ ุ ฯ กกกฺ ฏา กตมายา จ อกิ ฺกา โคณสิรา พหู ฯ ขคคฺ า วราหา นกุลา
กาฬเกตฺถ พหตู โส ฯ มหสึ า โสณา สคิ าลา จปฺปกา จ สมนฺตโต ฯ อากจุ ฺจา ปจลากา จ
จิต กา จาป ทีปโ ย ฯ เปลกา จ วฆิ าสาทา สีหา โกกนสิ าตกา ฯ อฏปาทา จ โมรา จ
ภสฺสรา จ กุกกฺ ุฏกา ฯ จงฺโกรา กกุ ฺกฏุ า นาคา อฺมฺ ํ ปกูชิโน ฯ พกา พลากา
นชชฺ ุหา ทินทฺ ภิ า โกจฺ วาทกิ า ฯ พ คฆฺ นิ สา โลหปฏา จมปฺ กา ชีวชวี กา ฯ กปชฺ รา
ตติ ฺตริ าโย กลุ าวา ปติกฏุ กา ฯ มณฑฺ าลกา เจลเกฬุ ภณฺฑตุ ิตฺตริ นามกา ฯ เจลาวกา
ปงคฺ ุลาโย โคธกา องคฺ เหตกุ า ฯ กรวิกา จ สคคฺ า จ อุหุงฺการา จ กกุ ฺกหุ า ฯ นานาทิช-
คณากิณณฺ ํ นานาสรนิกชู ติ นฺติ ฯ อเถตถฺ สกุณา สนตฺ ิ นีลกา มชฺ ุภาณกิ า ฯ โมทนฺติ สห
ภริยาหิ อฺมฺํ ปกชู ิโน ฯ อเถตฺถ สกณุ า สนตฺ ิ ทิชา มชฺ สุ สฺ ราสิตา ฯ เสตกขฺ ิกูฏา
ภท กฺขา อณฑฺ ชา จติ เปกขฺ ณา ฯ อเถตฺถ สกุณา สนฺติ ทชิ า มฺชุสสฺ ราสิตา ฯ สิขณฑฺ ี
นลี คีวาหิ อฺมฺ ํ ปกูชโิ น ฯ กุกฺกฏุ กา กุฬีรกา โกฏา โปกขฺ รสาตกา ฯ กาฬเว า

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๘๘

พลียกฺขา กทมฺพา สุวสาลิกา ฯ หลทิ ทฺ า โลหติ า เสตา อเถตถฺ นฬกา พหู ฯ วารณา
ภงิ ฺคราชา จ กทมพฺ า สวุ โกกลิ า ฯ อกุ ฺกสุ า กุรุรา หสํ า อาฏา ปริวเทนตฺ ิกา ฯ จากหํสา
อติพลา นชชฺ หุ า ชีวชีวกา ฯ ปาเรวตา รวหิ ํสา จากวากา นทจี รา ฯ วารณาภิรทุ า รมมฺ า
อุโภ กาลุปกชู ิโน ฯ อเถตถฺ สกุณา สนฺติ นานาวณณฺ า พหู ทชิ า ฯ โมทนตฺ ิ สห ภรยิ าหิ
อฺ มฺ ํ ปกูชิโน ฯ อเถตถฺ สกุณา สนฺติ นานาวณณฺ า พหู ทิชา ฯ สพฺเพ มชฺ ู นกิ ูชนตฺ ิ
มจุ จฺ ลนิ ทฺ มุภโต สรํ ฯ อเถตฺถ สกณุ า สนฺติ กรวกี า นาม เต ทิชา ฯ โมทนฺติ สห ภริยาหิ
อฺ มฺ ํ ปกูชิโน ฯ อเถตฺถ สกณุ า สนฺติ กรวีกา นาม เต ทชิ า ฯ สพเฺ พ มฺชู นิกชู นตฺ ิ
มจุ ฺจลนิ ทฺ มุภโต สรํ ฯ เอเณ า ปสกากณิ ณฺ ํ นาคสเํ สวิตํ วนํ ฯ นานาลตาหิ สฺฉนนฺ ํ
กททฺ ลิมิคเสวิตํ ฯ อเถตถฺ สามา พหุกา นวี าโร วรโก พหุ ฯ สาลิ อกฏปาโก จ อุจฺฉุ ตถถฺ
อนปฺปโก ฯ อยํ เอกปที เอติ อชุ ุ˚ คจฉฺ ติ อสสฺ มํ ฯ ขทุ ทฺ ํ ปปาสํ อรตึ ตตฺถ ปตฺโต น วนิ ฺทติ ฯ
ยตฺถ เวสฺสนตฺ โร ราชา สห ปตุ เฺ ตหิ สมมฺ ติ ฯ ธาเรนโฺ ต พ า มณวณณฺ ํ อาสทจฺ มสฺชฏํ
ฯ จมมฺ วาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสฺสตีติ ฯ ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ฯ อทิ ํ สุต า
พ มพนธฺ ุ อิสึ กต า ปทกขฺ ิณํ ฯ อุทคฺคจิตฺโต ปกฺกามิ ยตถฺ เวสฺสนฺตโร อหูติ ฯ

มหาวนวณฺณนา นฏิ ิตา ฯ

ประดับดวยพระคาถา ๘๐ พระคาถา ฯ

กัณฑมหาพน สมเด็จพระทศพลตรัสถึงชูชกเดินทางไปตามมรรคาที่เจตบุตรบอกให
ตาแกก็เดินไปจนถึงอาศรมบทพระอจุตฤษี แลวธชีถามถึงที่อยูแหงพระเวสสันดร
พระอจุตฤาษีพรรณนาภูเขาและพฤกษาทง้ั สระศรี แลว ธชกี ล็ าไปในกาลนัน้ แล ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๘๙

กณั ฑท ่ี ๘ กมุ าร ๑๐๑ พระคาถา

(ชชู โกป อจจฺ ุตตฺ ตาปเสน กถติ มคฺเคน ยาว จตุรสสฺ โปกฺขรณีตรี ํ ปตวา จนิ ฺเตสิ
อชฺชาตสิ าย ห อทิ านิ มททฺ ี อรฺโต อาคมสิ ฺสติ มาตคุ าโม หิ นาม ทานสสฺ
อนตฺ รายกโร โหติ เสว ตสฺสา อรฺคตกาเล อสสฺ มปทํ คนฺตวา เวสสฺ นฺตรํ
อุปสงกฺ มิตวา ทารเก ยาจิตวา ตาย อนาคตาย เอวนเฺ ต คเหตวา ปกกฺ มสิ สฺ ามตี ิ ฯ)

อฏุ เหิ ชาลิ ปติฏ โปราณํ วิย ทสิ ฺสติ ฯ พ า มณํ วยิ ปสสฺ ามิ นนทฺ โิ ย
มาภิกีรเรติ ฯ อหํป ตาต ปสสฺ ามิ โย โส พ มาว ทิสฺสติ ฯ อทฺธิโก วิย อายาติ อติถี โน
ภวสิ ฺสตีติ ฯ กจจฺ ิ นุ โภโต กุสลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ ฯ กจฺจิ อุ ฺเฉน ยาเปถ กจจฺ ิ มลู ผลา
พหู ฯ กจจฺ ิ ฑํสา มกสา จ อปปฺ เมว สิรสึ ปา ฯ วเน วาฬมคิ ากณิ เฺ ณ กจฺจิ หสึ า น วิชฺชตตี ิ ฯ
กุสลเฺ จว โน พ เม อโถ พ เม อนามยํ ฯ อโถ อุ เฺ ฉน ยาเปม อโถ มูลผลา พหู ฯ อโถ
ฑํสา มกสา จ อปฺปเมว สริ ึสปา ฯ วเน วาฬมิคากณิ เฺ ณ หึสา มย ํ น วชิ ชฺ ติ ฯ สตตฺ โน
มาเส วสตํ อรฺเ ชีวโิ สกินํ ฯ อทิ ปํ  ปมํ ปสฺสามิ พ า มณํ เทววณณฺ นิ ํ ฯ อาทาย เวฬวุ ํ
ทณฑฺ ํ อคฺคิหตุ ตฺ ํ กมณฑฺ ลุí ฯ ส าคตนฺเต มหาพ เม อโถ เต อทุราคตํ ฯ อนฺโต
ปวิส ภททฺ นเฺ ต ปาเท ปกขฺ าลยสสฺ ุ เต ฯ ติณฺฑกุ านิ ปย าลานิ มธเุ ก กาสมารโิ ย ฯ ผลานิ
ขุททฺ กปปฺ านิ ภุ ชฺ พ เม วรํ วรํ ฯ อทิ ปํ  ปานิยํ สีตํ อาภตํ คริ ิคพฺภรา ฯ ตโต ปว
มหาพ เม สเจ ต ํ อภิกงขฺ สีติ ฯ อถ ต ํ เกน วณฺเณน เกน วา ปน เหตุนา ฯ อนุปปฺ ตโต
พ หารฺ ํ ตํ เม อกขฺ าหิ ปจุ ฉฺ โิ ตติ ฯ ยถา วาริวโห ปูโร สพพฺ กาลํ น ขียติ ฯ เอวนตฺ ํ
ยาจิตาคฉฺ ึ ปุตฺเต เม เทหิ ยาจโิ ตติ ฯ ททามิ น วกิ มปฺ ามิ อิสสฺ โร นย พ า มณ ฯ ปาโต
คตา ราชปตุ ตฺ ี สายํ อุ ฉฺ าโต เอหติ ิ ฯ เอกรตฺตึ วสิต าน ปาโต คจฺฉสิ พ า มณ ฯ ตสฺสา
น าโต อปุ คฺฆาเต อถ เน มาลธาริเน ฯ เอกรตฺตึ วสิต าน ปาโต คจฉฺ สิ พ า มณ ฯ
นานาปุปฺเผหิ สฺฉนฺเน นานาคนฺเธหิ ภสู เิ ต ฯ นานามูลผลากณิ เฺ ณ คจฉฺ ส าทาย
พ า มณาติ ฯ น วาสมภิโรจามิ คมนํ มย ํป รจุ ฺจติฯ อนตฺ ราโยป เม อสฺส คจฺฉเฺ ว
รเถสภ ฯ น เหตา ยาจโยคี นํ อนตฺ รายสสฺ การิยา ฯ อติ ฺถกิ า มนตฺ ํ ชานนตฺ ิ สพพฺ ํ คณ นฺติ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๙๐

วามโต ฯ สทฺธาย ทานํ ททโต มา สมทกฺขิ มาตรํ ฯ อนตฺ รายํป สา กยริ คจฺฉเฺ ว
รเถสภ ฯ อามนฺตยสสฺ ุ เต ปุตฺเต มา เต มาตรมททฺ สุ ฯ สทธฺ าย ทานํ ททโต เอวํ ปุฺ ํ
ปวฑฺฒติ ฯ อามนฺตยสฺสุ เต ปุตเฺ ต มา เต มาตรมทฺทสุ ฯ มาทิสสสฺ ธนํ ทต า ราช สคคฺ ํ
คมสิ ฺสสตี ิ ฯ สเจ ต ํ นจิ ฉฺ เส ทฏ ุ มม ภริยํ ปตพิ ฺพตํ ฯ อ กสฺสปเ ม เทหิ ชาลึ กณ าชนิ ํ
จุโภ ฯ อเิ ม กุมาเร ทิส าน มฺชุเก ปยภาณเิ น ฯ ปตโี ต สมุ โน วิตโฺ ต พหุ ทสฺสติ เต
ธนนุ ฺติ ฯ อจเฺ ฉทนสฺส ภายามิ ราชปุตฺต สุโณหิ เม ฯ ราชทณฺฑาย มํ ทชชฺ า วิกกฺ ีเณ
หเน วา ฯ ฉนิ โฺ น ธนจฺ ทาเส จ คารย สสฺ พ มพนธฺ ยุ าติ ฯ อเิ ม กมุ าเร ทสิ าน
มชฺ ุเก ปยภาณิเน ฯ ธมเฺ ม โิ ต มหาราชา สวิ นี ํ รฏวฑฒฺ โน ฯ ลทธฺ า ปต ิโสมนสฺสํ พหุ
ทสสฺ ติ เต ธนํ ฯ นาหนฺตํป กริสสฺ ามิ ยํ มํ ต ํ อนุสาสสิ ฯ ทารเกว อหํ เนสสฺ ํ พ า มณยิ า
ปรจิ ารเกติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห ฯ ตโต กุมารา พ ตฺถติ า สุต า ลทุ ทฺ สฺส
ภาสิตํ ฯ เตน เตน ปธาวึสุ ชาลี กณ าชนิ า จุโภติ ฯ เอหิ ตาต ปยปตุ ตฺ ปูเรถ มม ปารมึ ฯ
หทยํ เมภสิ ิ เฺ จถ กโรถ วจนํ มม ฯ ยานนาวาว เม โหถ อจลา ภวสาคเร ฯ ชาตปิ ารํ
ตริสฺสามิ สนฺตาเรสสฺ ํ สเทวกนตฺ ฯิ เอหิ อมฺม ปยา ธตี า ปยา เม ทานปารมี ฯ หทยํ
เมภสิ ิเฺ จถ กโรถ วจนํ มมฯ ยานนาวาว เม โหถ อจลา ภวสาคเร ฯ ชาติปารํ ตริสสฺ ามิ
อุทธฺ ริสสฺ ํ สเทวกนฺติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห ฯ ตโต กุมาเร อาทาย ชาลึ
กณ าชินํ จุโภ ฯ พ า มณสสฺ อทา ทานํ สวิ นี ํ รฏวฑฒฺ โน ฯ ตโต กุมาเร อาทาย ชาลึ
กณ าชินํ จโุ ภ ฯ พ า มณสฺส อทา จิตฺโต ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ ฯ ตทาสิ ยํ ภสึ นกํ ตทาสิ
โลมหสํ นํ ฯ ยํ กุมาเร ปทนิ นฺ ม ิ เมทนี สมกมฺปถ ฯ ตทาสิ ยํ ภสึ นกํ ตทาสิ โลมหสํ นํฯ ยํ
ปชฺ ลีกโต ราชา กมุ าเร สุขวจฉฺ ิเต ฯ พ า มณสสฺ อทา ทานํ สิวนี ํ รฏวฑฒฺ โนติ ฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห ฯ ตโต โส พ า มโณ ลุทฺโท ลตํ ทนเฺ ตหิ ฉนิ ทฺ ยิ ฯ ลตาย
หตฺเถ พนฺธิต า ลตาย อนมุ ชฺชถ ฯ ตโต โส รชชฺ มุ าทาย ทณฑฺ ฺจาทาย พ า มโณ ฯ
อาโกฏยนโฺ ต เต เนติ สวี ริ าชสสฺ เปกฺขโตติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ ตโต
กมุ ารา ปกกฺ ามุ พ า มณสสฺ ปมุ จฺ ยิ ฯ อสฺสปุ ณุ ฺเณหิ เนตฺเตหิ ปต รํ โส อุทิกขฺ ติ ฯ
เวธมสสฺ ตฺถปตตฺ ํว ปต ุปาทานิ วนทฺ ติ ฯ ปต ุ ปาทานิ วนฺทิต า อทิ ํ วจนมพ วิ ฯ อมมฺ า จ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๙๑

ตาต นิกฺขนฺตา ต จฺ โน ตาต ทสสฺ สิ ฯ ยาว อมฺมปํ  ปสฺเสมุ อถ โน ตาต ทสสฺ สิ ฯ อมฺมา จ
ตาต นิกฺขนฺตา ตวจฺ โน ตาต ทสสฺ สิ ฯ มา โน ต ํ ตาต อททา ยาว อมฺมาป เอติ โน ฯ
ตทายํ พ า มโณ กามํ วกิ ฺกีณาตุ หนาตุ วา ฯ พลงกฺ ปาโท อทฺธนโข อโถ
โอพทฺธปณ ฑฺ โิ ก ฯ ทีโฆตฺตโรฏโ จปโล กฬาโร ภคฺคนาสโก ฯ กมุ ฺโภทโร ภคฺคปฏ ิ อโถ
วิสมจกขฺ ุโก ฯ โลหมสสฺ ุ หริตเกโส วลีนํ ตลิ กาหโต ฯ ปงคฺ โล จ วนิ โต จ วกิ โฏ จ พ หา
ขโร ฯ อชนิ านปิ  สนนฺ ทโฺ ธ อมนสุ ฺโส ภยานโก ฯ มนสุ ฺโส อทุ าหุ ยกโฺ ข มํสโลหติ โภชโน ฯ
คามา อรฺมาคมฺม ธนํ ตํ ตาต ยาจติ ฯ นยี มาเน ปสาเจน กนิ นฺ ุ ตาต อทุ กิ ขฺ สิ ฯ อ า
นนู เต หทยํ อยสา ทฬ พนธฺ นํ ฯ โย โน พนฺเธ น ชานาสิ พ า มเณน ธเนสินา ฯ อจฺจายิ
เกน ลุทเฺ ทน โย โน คาโวว สมุ ฺภติ ฯ อิเธว อจฺฉตํ กณ า น สา ชานาติ กิ ิฺจิ ฯ
มิควี ขีรสมมฺ ตฺตา ยถู า หีนา ว กนทฺ ตตี ิ ฯ น เม อทิ ํ ตถา ทกุ ฺขํ ลพภฺ า หิ ปุมุนา อทิ ํ ฯ ยจฺ
อมมฺ ํ น ปสสฺ ามิ ตํ เม ทกุ ขฺ ตรํ อิโต ฯ น เม อิทํ ตถา ทกุ ฺขํ ลพฺภา หิ ปุมุนา อทิ ํ ฯ ยฺจ ตาตํ
น ปสฺสามิ ตํ เม ทกุ ฺขตรํ อิโต ฯ สา นนู กปณา อมมฺ า จิรํ รตฺตาย รจุ ฺจติ ฯ กณ าชนิ ํ
อปสสฺ นตฺ ี กุมารึ จารุทสสฺ นึ ฯ โส นูน กปโณ ตาโต จริ ํ รตตฺ าย รจุ ฺจติ ฯ กณ าชนิ ํ
อปสสฺ นโฺ ต กุมารึ จารทุ สสฺ นึ ฯ สา นนู กปณา อมมฺ า จิรํ รจุ ฺจติ อสสฺ เม ฯ กณ าชนิ ํ
อปสสฺ นตฺ ี กมุ ารึ จารุทสสฺ นึ ฯ โส นูน กปโณ ตาโต จริ ํ รจุ ฺจติ อสสฺ เมฯ กณ าชินํ
อปสสฺ นโฺ ต กุมารึ จารทุ สฺสนึ ฯ สา นูน กปณา อมมฺ า จิรํ รตตฺ าย รุจจฺ ติ ฯ อฑฒฺ รตฺเตว
รตฺเต วา นทวี อวสุสสฺ ติ ฯ โส นูน กปโณ ตาโต จิรํ รตตฺ าย รจุ จฺ ติ ฯ อฑฺฒรตเฺ ตว รตฺเต วา
นทวี อวสสุ ฺสติ ฯ อิเม เต ชมพฺ กุ า รุกขฺ า เวทสิ า สนิ ธฺ วุ าริตา ฯ วิวิธานิ รุกขฺ ชาตานิ ตานิ
อชฺช ชหามเส ฯ อสฺสตถฺ า ปนสา เจเม นิโค ธา จ กปต ฺถนา ฯ วิวธิ านิ ผลชาตานิ ตานิ
อชฺช ชหามเส ฯ อเิ ม ติฏนฺติ อารามา อยํ สีตูทกา นที ฯ ยตถฺ สสฺ ุ ปพุ ฺเพ กีฬาม ตานิ อชชฺ
ชหามเส ฯ ววิ ธิ านิ ปปุ ผฺ ชาตานิ อ ึ อุปริ ปพพฺ เต ฯ ยานสสฺ ุ ปพุ เฺ พ ธาเรม ตานิ อชฺช
ชหามเส ฯ ววิ ธิ านิ ผลชาตานิ อ ึ อปุ ริ ปพพฺ เต ฯ ยานสฺสุ ปุพฺเพ ภุ ชฺ าม ตานิ อชชฺ
ชหามเส ฯ อเิ ม โน หตถฺ กิ า อสฺสา พลิพทธฺ า จ โน อเิ ม ฯ เยหสิ ฺสุ ปพุ ฺเพ กีฬาม ตานิ อชชฺ
ชหามเส ติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตถฺ า อาห ฯ นยี มานา กุมารา เต ปตรํ เอตทพ วุ ฯ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๑๙๒

อมฺมํ อาโรค ํ วชชฺ าสิ ต ฺจ ตาต สุขี ภว ฯ อิเม โน หตฺถกิ า อสฺสา พลพิ ทฺธา จ โน อเิ ม ฯ
ตานิ อมมฺ าย ทชชฺ าสิ โสกนเฺ ตหิ วิเนสสฺ ติ ฯ อเิ ม โน หตฺถิกา อสฺสา พลพิ ทฺธา จ โน อเิ ม ฯ
ตานิ อมฺมา อุทกิ ขฺ นตฺ ี โสกํ ปฏิวิเนสฺสตตี ิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ฯ ตโต
เวสฺสนฺตโร ราชา ทานํ ทต าน ขตตฺ ิโย ฯ ปณณฺ สาลํ ปวสิ ิต า กลนู ํ ปริเทวยีติ ฯ
กน ชชฺ จฉฺ าตา ตสิตา อุปรุจฺฉนฺติ ทารกา ฯ สายํ สํเวสนากาเล โก เน ทสสฺ ติ โภชนํ ฯ
กน ชชฺ จฉฺ าตา ตสิตา อปุ รุจฺฉนตฺ ิ ทารกา ฯสายํ สํเวสนากาเล อมมฺ า ฉาตม เทถ โน ฯ
กถนฺนุ ปถํ คจฺฉนตฺ ิ ปตฺตกิ า อนปุ าหนา ฯ สนตฺ า สูเนหิ ปาเทหิ โก เน หตเฺ ถ คเหสสฺ ติ ฯ
กถนฺนุ โส น ลชเฺ ช สมมฺ ขุ า ปหรํ มม ฯ อทสู กานํ ปุตตฺ านํ อลชฺชี วต พ า มโณ ฯ โยป
เม ทาสที าสสฺส อฺโ วา ปน เปสโิ ย ฯ ตสสฺ าป สุวหิ นี สสฺ โก ลชชฺ ี ปหริสสฺ ติ ฯ
วารชิ สฺเสว เม สโต พนฺธสสฺ กุมนิ ามุเข ฯ อกโฺ กสติ ปหรติ ปเย ปตุ ฺเต อปสสฺ โตติ ฯ อาทู
จาป คเหต าน ขคฺคํ พนฺธยิ วามโต ฯ อาเนสสฺ ามิ สเก ปุตฺเต ปตุ ตฺ านํ หิ วโธ ทโุ ข ฯ
อฏานเมตํ ทุกฺขรปู  ยํ กุมารา วิหฺเร ฯ สตจฺ ธมฺมมฺาย โก ทต า อนุตปฺปตตี ิ ฯ
สจจฺ ํ กิเรวมาหสํ ุ นรา เอกจฺจิยา อธิ ฯ ยสฺส นตฺถิ สกา มาตา ยถา นตถฺ ิ ตเถว โส ฯ เอหิ
ก มรสิ ฺสาม นตถฺ ตฺโถ ชีวเิ ตน โน ฯ ทินฺนม าป ชนนิ ฺเทน พ า มณสฺส ธเนสิโน ฯ
อจจฺ ายิกสฺส ลุทฺทสฺส โย โน คาโวว สมุ ฺภติ ฯ อเิ ม เต ชมฺพุกา รุกฺขา เวทิสา สนิ ฺธุวารติ า ฯ
วิวิธานิ รุกขฺ ชาตานิ ตานิ ก ชหามเส ฯ อสสฺ ตถฺ า ปนสา เจเม นิโค ธา จ กปตฺถนา ฯ
ววิ ิธานิ ผลชาตานิ ตานิ ก ชหามเส ฯ อเิ ม ติฏนฺติ อารามา อยํ สตี ทู กา นที ฯ
ยตฺถสฺสุ ปพุ เฺ พ กีฬาม ตานิ ก ชหามเส ฯ วิวธิ านิ ปปุ ผฺ ชาตานิ อ ึ อุปริ ปพฺพเต ฯ
ยานสฺสุ ปุพเฺ พ ธาเรม ตานิ ก ชหามเส ฯ วิวิธานิ ผลชาตานิ อ ึ อปุ ริ ปพพฺ เต ฯ
ยานสฺสุ ปพุ ฺเพ ภุชฺ าม ตานิ ก ชหามเส ฯ อเิ ม โน หตฺถกิ า อสฺสา พลพิ ทธฺ า จ โน
อเิ ม ฯ เยหิสสฺ ุ ปุพฺเพ กีฬาม ตานิ ก ชหามเสตฯิ ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ
นียมานา กมุ ารา เต พ า มณสสฺ ปมุ ฺจิย ฯ เตน เตน ปธาวึสุ ชาลี กณ าชนิ า จุโภติ ฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห ฯ ตโต โส รชชฺ มุ าทาย ทณฑฺ จฺ าทาย พ า มโณ ฯ
อาโกฏยนฺโต เต เนติ สิวริ าชสฺส เปกฺขโตติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห ฯ ตํ ตํ

รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๑๙๓

กณ าชินาโวจ อยํ มํ ตาต พ า มโณ ฯ ลฏ ยิ า ปฏิโกเฏติ ฆเร ชาตวํ ทาสิยํ ฯ น จายํ
พ า มโณ ตาต ธมฺมกิ า โหนฺติ พ า มณา ฯ ยกฺโข พ า มณวณฺเณน ขาทติ ุ ตาต เนติ
โน ฯ นียมาเน ปสาเจน กนิ นฺ ุ ตาต อทุ กิ ฺขสตี ิ ฯ อเิ ม โน ปาทุกา ทุกฺขา ทีโฆ จทฺธา
สุทุคฺคโม ฯ นเี จ โวลมฺพเก สุรเิ ย พ า มโณว ตเรติ โน ฯ โอกนฺทาม เส ภูตานิ ปพพฺ ตานิ
วนานิ จฯ สรสสฺ สริ สา วนฺทาม สุปตติ เฺ ถ จ อาปเก ฯ ตณิ ลตานิ โอสธโย ปพพฺ ตานิ วนานิ
จ ฯ อมฺมํ อาโรค ํ วชชฺ าถ อยํ โน เนติ พ า มโณ ฯ วชฺชนฺตุ โภนฺโต อมฺมฺจ มททฺ ึ
อ าก มาตรํ ฯ สเจ อนุปปฺ ตติ ุกามาสิ ขปิ ปฺ  อนุปปฺ เต โน ฯ อยํ เอกปที เอติ อชุ ุ คจฺฉติ
อสสฺ มํ ฯ ตเมวานปุ ปฺ เต าสิ อป ปสฺเสสิ โน ลหุ ฯ อโห วต เร ชฏินี วนมลู ผลหารยิ า ฯ
สุ ฺํ ทสิ าน อสฺสมํ ตนฺเต ทุกฺขํ ภวสิ สฺ ติ ฯ อตเิ วลํ นุ อมฺมาย อุฉฺ าลทธฺ ํ อนปฺปกํ ฯ ยา
โน พนฺเธ น ชานาติ พ า มเณน ธเนสนิ า ฯ อจฺจายิเกน ลทุ เฺ ทน โย โน คาโวว สุมภฺ ติ ฯ
อปชฺช อมฺมํ ปสฺเสมุ สายํ อุ ฉฺ าโต อาคตํ ฯ ทชชฺ า อมฺมา พ า มณสฺส ผลํ ขทุ ฺเทน
มสิ สฺ ติ นฺติ ฯ ตทายํ อสโิ ต ธาโต น พาฬ ํ ตรเย โน ฯ สนู า จ วต โน ปาทา พาฬ ํ
ตาเรติ พ า มโณ ฯ อติ ิ ตตถฺ วิลปส ุ กุมารา มาตคุ ทิ ฺธโิ นติ

กมุ ารปพฺพํ นฏิ ิตํ ฯ

ประดับดวยพระคาถา ๑๐๑ พระคาถา ฯ

กณั ฑก ุมาร สมเด็จพระศาสดาจารยต รสั ถึงชชู กเดนิ ทางไปถึงสาํ นักพระเวสสนั ดร
แลววิงวอนขอพระชาลแี ละพระกัณหา เม่ือไดแลวตาเฒาใจแกลว แกกพ็ าสองกมุ ารไปถึง
ประตูปา ในกาลนัน้ แล ฯ