รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๔๔
เยาวมาลยม ง่ิ มเหสี ก็ทรงผนวชเปนดาบสนิ เี จรญิ วัตร แลวใหสองดรุณหี นอกษตั รยิ ท รงบรรพชา มทฺที
สพฺพงคฺ โสภนา สมเดจ็ พระมัทรีผทู รงศรสี นุ ทรลักษณะวิลาส จงึ กราบทลู ละอองบาทพระภสั ดาวา จะ
ทรงพระกรณุ าขา พระบาท จะขอรับพระราชทานเก็บผลรุกขชาตมิ าปฏบิ ตั ิ พระองคอ ยาไดเ คืองขัด
พระอธั ยาศัย จงพระราชทานใหสำเร็จความปรารถนาในคร้ังน้ี ขึ้น เวสฺสนฺตโร ราชา อนั วา สมเด็จพระ
เวสสนั ดรราชษี ทรงประสาทพระพรใหแ กพระมัทรแี ลว จงึ ตรัสประภาษเลาวา ภทฺเท ดูกรพระ
เยาวยอดขัตติยกัญญา เรานสี้ ิทรงบรรพชาเพศอนั อดุ ม ผิดเวลาแลว อยา ไดมาสูพระอาศรม พระมัทรกี ็
นอมศิโรตมลงบังคมรบั ส่งั สาสน แลว ก็อุมสองดรณุ ราชกุมารเขาสูพระอาศรม ทรงเจรญิ จตุพรหม
เมตตาฌาน เสวยสขุ สำราญในพระอาศรมนิราศภัย อรณุ ุคคฺ มเน คร้นั พระสรุ โิ ยทัยเธอสอ งแสงจำรัส
รงุ วโรภาส สว นสมเดจ็ พระมัทรศี รีรัตนราชกญั ญา พระองคก ท็ รงจัดหาน้ำใชแ ละนำ้ ฉัน ไมส ีพระทนั ต
ถวายบรมบาท แลว กแ็ ผวกวาดพระอาศรม บังคมลามาประโลมพระลูกเลา จูบกระหมอ มจอมเกลา
แลว รับขวญั วา เจาแมเ อย แมลกู ไดเ ห็นหนา กันเมื่อยามยาก พระชนนนี จ้ี ะจากเจาเขา ไปปา แกว กัณ
หาอยา เลน ใหไ กลพี่ พอชาลจี งระวังนองอยาละใหค ะนองเลน แตลำพัง คร้นั ตรสั สงั่ พระลกู ทัง้ สองแลว
นางแกวกจ็ ดั หาสาแหรกและขอคาน กระเชา สานทรงหาบ เสวยพระอัสสชุ ลพิลาปเขาสูปา พระหิม
พานต เทยี่ วเสาะแสวงหามูลผลาหารในหิมวันต ครนั้ เวลาสายัณหก ก็ ลับมายงั พระอาศรม ปลอบ
ประโลมใหพ ระลูกเสวยนมแลวก็ลีลาศ พาสองดรณุ ราชลงสรงพระคงคา ประดบั ประดาพระลกู ทงั้ สอง
แลว ก็พาพระลูกแกว เขาสูพ ระอาศรมสถาน (สง ) สี่กษัตรยิ เ สวยมูลผลาหารเลยี้ งพระชนมช พี คอ ย
วัฒนา ในบรรณศาลา นั้นแลฯ
(๙) เดนิ ภิกฺขเว ดูกรสงฆผูทรงศีลสมาธิปญ ญา เวสฺสนตฺ โร ราชา อันวาพระจอมจกั รพงษ
พิภพสีพี ปจฺ สีลานิ ทรงรักษาเบญจางคกิ พิธีศีลาจาร ทรงพระเจรญิ จตุพรหมวิหารแสนสุขวิเศษ
บรรดาสรรพสัตวท ั่วทั้งขอบเขตก็ส้ินพยาบาท ชวนกนั อภิวาทถวายพร ทัง้ ปก ษาทชิ ากรกส็ งเสยี ง
สรรเสรญิ พระบารมี ขึ้น เต จตฺตาโร ขตฺติยา อันวาบรมกษัตรากษัตรีท้ังส่พี ระองค ทรงบรรพชาเพศ
ในหมิ เวศวงกต สตฺต มาเส ก็กำหนดไดเ จ็ดเดือนไมเคล่ือนคลา อติ ิ เมาะ อมิ ินา ปกาเรน ดว ย
ประการดังน้ี แลฯ
วนปปฺ เวสนกณฺฑํ นิฐ ติ ํ.
วนประเวศน ประดับดว ยพระคาถา ๕๗ พระคาถา เอวํ ก็มดี ว ยประการฉะนี้ฯ
พณิ พาทยท ำเพลงพระยาเดนิ
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๔๕
วนประเวศน ตอน “กษัตรยิ เ จตราฐรับเสด็จ”
ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอุโบสถวดั สุวรรณาราม ราชวรวหิ าร
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๔๖
ชชู ก ตอน “ชชู กทวงทอง”
ภาพจติ รกรรมฝาผนงั พระอุโบสถ วัดสุวรรณาราม ราชวรวิหาร
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๔๗
มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบบั วดั สวุ รรณาราม
กณั ฑท่ี ๕ ชูกชก : พรรณนาประวตั ชิ ูชก
เนอ้ื ความยอประจำกัณฑ
กัณฑท่ี ๕ ชชู ก ประกอบไปดวย ๗๙ พระคาถา เปน กณั ฑทชี่ ชู กไดน างอมิตตดามาเปน
ภรรยาและหมายจะไดโ อรสและธิดาของพระเวสสันดรมาเปน ทาส ความยอวา ในแควน กาลิงคะมี
พราหมณแกชื่อชูชก พำนักอยูในบานทุนวิฐ เท่ยี วขอทานในเมืองตาง ๆ เมือ่ ไดเงินถึง ๑๐๐ กหาปณะ
จึงนำไปฝากไวกบั พราหมณผ ัวเมยี ซ่งึ เปน เพื่อนกัน แตว าพราหมณผัวเมยี กลบั ไดน ำเงนิ ไปใชเ ปน การ
สวนตวั จนหมดส้ิน เม่อื ชูชกมาทวงเงินคืน ไมมีเงนิ ให จึงไดย กนางอมิตตดาลูกสาวใหแกช ชู ก นาง
อมติ ตดาเมื่อมาอยรู วมกับชชู กไดทำหนา ที่ของภรรยาทด่ี ี ทำใหช ายในหมูบา นเปรียบเทยี บกบั ภรรยา
ตน หญิงในหมบู า นจงึ เกลียดชงั และรมุ ทำรายทุบตนี างอมิตดา ชชู กจึงเดินทางไปทูลขอกณั หาชาลีเพื่อ
เปนทาสรับใช เมื่อเดินทางมาถึงเขาวงกตก็ถูกขัดขวางจากพราหมณเจตบุตรผูรักษาประตูปา
กัณฑณช ูชก มีทั้งหมด ๑๗ แหล คือ
๑. แหลประวัตชิ ูชก
๒. แหลชูทวงทอง
๓. แหลช ชู กชมโฉมนางอมิตตดา
๔. แหลนางอมติ ตดาปฏิบตั ิชูชก
๕. แหลพ ราหมณต ีเมีย
๖. แหลเหลา พรามณีคิดขบั ไลนางอมติ ตดา
๗. แหลเยย นางอมติ ตดาทที่ า น้ำ
๘. แหลนางอมติ ตดาตดั พอชูชก
๙. แหลเทวดาดลใจนางอมิตตดา
๑๐. แหลช ชู กรบั อาสาไปทูลขอสองกมุ าร
๑๑. แหลนางอมิตตดาจัดเสบียงทาง
๑๒. แหลช ชู กส่งั เรอื น
๑๓. แหลช ชู กพรรณนาคุณพระเวสสนั ดร
๑๔. แหลพรานเจตบุตรพบชูชก
๑๕. แหลชชู กหลอกลวงพรานเจตบุตร
๑๖. แหลพรานเจตบุตรตอ นรับชูชก
๑๗. แหลพรานเจตบุตรเชิญชชู กคางคนื (แหลสงทา ยกัณฑ)
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๔๘
ทำนองประจำกัณฑ คอื คุดตราดเหยยี บกรวด (ขเ้ี มา)
อานิสงสป ระจำกัณฑ
ผใู ดบูชากณั ฑช ชู ก ผนู ้ันจะไดบงั เกิดในตระกลู กษัตรยิ ประกอบดว ยสมบตั อิ นั งดงามกวาชน
ท้งั หลายจะเจรจาปราศรยั ก็ไพเราะเสนาะโสต แมจ ะไดสามภี รรยาและบตุ รธดิ าก็ลวนแตม รี ปู ทรง
งดงามสอนงา ย
ขอ คดิ ประจำกัณฑ
๑. การจัดเกบ็ ทรัพยส มบตั ิ รูจกั เก็บออมมธั ยสั
๒. ความเปน กุลสตรี
๓. การทำหนาที่สามีทดี่ ี
๔. ความรอบคอบ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๔๙
ชูชกกัณฑ ๗๙ พระคาถา
สำนวนของพระเทพมนุ ี (ดวง)
วัดสงั ขกระจาย กรุงเทพมหานคร
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ุทฺธสสฺ ฯ (วา ๓ หน)
ตทา กลิงฺครเ ฐ ทุนนฺ ิวิ ฐพรฺ าหฺมณคามวาสี ชูชโก นาม พฺราหฺมโณ ภิกฺขาจริยาย
กหาปณสตํ ลภิตฺวา เอกสฺมึ พรฺ าหมฺ ณกุเล ฐเปตฺวา ปุน ธนํ ปรเิ ยสนตฺถาย คโต. ตสฺมึ จริ ายนเฺ ต
พฺราหฺมณกุลํ กหาปเณ วลเฺ ชตฺวา ปจฉฺ า อิตเรน อาคนฺตวฺ า โจทิยมานํ กหาปเณ ทาตุ˚
อสกฺโกนฺตํ อมิตตฺ ตาปนํ นาม อตตฺ โน ธีตรํ (สง ) ตสสฺ อทาสิ ฯ
(๑) ขึน้ ตทา กาเล ในกาลเม่อื สมเด็จพระบวรหนอนราธิราชทง้ั สองกษตั รยิ ผูเ ปนม่งิ มงกุฎ
เกศเขตขตั ติยะยิง่ ยอดสมมตุ วิ งศ คือสมเดจ็ พระจอมจักรพรรดพิ งศเ พสยันดรดวงดลิ กเทเวศร อันเปน
ยอดญาณสยัมภูเพศพุทธางกูรกฤษดาภินิหาร หน่ึงคือพระม่งิ วิมลมาลยมหิศร มหษิ สี ุนทรสารสวสั ดี
เทพนารมี ัทรีศรีศุภกษตั รยิ ขัตติยวรวงศ เธอพาพระวสิ ุทธิสวสั ด์ิขัตติยะทงั้ สององคอรอุมแอบอรุ านิราศ
คือพระชาลศี รีดรุณวงศว ิสทุ ธชิ าติเลศิ ลกั ษณะภิเษกสรงพงศพิภพพระเจาสีพี อีกทั้งพระกฤษณแกว
กัณหากุมารีศรีวรพนติ กนิษฐอนชุ งคอนงคนาฏชนิ านาง กษัตรยิ ส พี่ ระองคเธอทรงสรางพรตพรหม
จริยา อยา งปรเมษฐสิกขาอสิ วิ าวรเวส อนั เปนอกุ ฤษฏเพศมหาภิเนกขัมมบรรพชาบารมี สถิต ณ แหง
หอ งนครนิ ทรคริ ีรัตนราชวงกต โดยสตั ตมาสกำหนดนับไดเ จ็ดเดือนดงั นิยมมา เดิน ทีนจ้ี ะกลาวถึง
พราหมณพฤฒาทลทิ ทกยากย่ิงยาจก อนั จะไดไ ปยอยกซึ่งพระทานธรุ ะ อนั พระองคเรดิ รา งละฝง ไวน ่ี
ก็ชานาน ขน้ึ เอโก พฺราหฺมโณ ยังมีพฤฒาจารยพ ราหมณผูเฒา บงั เกิดแตตระกลู ลว นเหลา ยัญญหตุ
ภุชงค สืบสันดานสมั พันธพงศโ ภวาทกิ ชาติ เฒามสี ันนิวาสเคหฐานอยใู นคามเขตละแวกบานทนุ วิฐ
ตดิ เน่อื งกบั เมืองกลงิ คราฐบุรี ธชีตาแกเปน คนจนอัปรยี ไรญ าติยิง่ สถลุ ทุคคตะแคนเคืองขุน ของเขญ็ ใจ
ภิกขฺ าจรยิ าย ตาแกกเ็ ท่ียวภิกขาจารไปปานดวยเพศสกปรก เปรยี บดว ยวณพิ กยาจกจนจัณฑาล เฒา
คอ ยประสมประสานทรพั ยไวทลี ะนอย ๆ กหาปณสตํ ลภิตฺวา ไดท องถึงรอยกระษาปณ เปนลาภตาม
เขญ็ ใจ ครัน้ จะเอาไวกับตวั ก็กลัวภัย คิดไปเห็นรวนเร เอกสมฺ ึ พรฺ าหมฺ ณกเุ ล ตาแกจงึ รีบเร็วระรีเ่ รอ
ไปหาสกุลเกลอแหง หนึง่ อันเปน ที่ชอบพึงพอจะไวใ จกันมาแตก อน ธชีก็ปรับทกุ ขร อนทางจะอวดมี
เดนิ วา ออเจาเอย ออเจา เราคอยมั่งคั่งขน้ึ ถึงเพียงนี้ มเี สยี กวา ออเจาแตวา ตัวเรานแ้ี กเฒา เท่ียวไป
คางคืน เกลอื กวาค่ำมืดดึกดื่นพอหลบั ใหล ปะอายคนจนโจรจัญไรเขา แกพก มันกจ็ ะยองหยบิ ยกยกั
เอาไปได กจ็ ะแคนขดั เข็ญใจจนไมพอที่จะยาก ขึ้น ฐเปตฺวา เฒาก็เฝาฝากพรำ่ แลว พร่ำเลา วาเรามิ
ใหทานเฝา เปลา ปวยการ แลวเถิดเราจะทดแทนคณุ ทานใหถึงใจเม่ือภายหลัง ปุน ธนํ ปรเิ ยสนตถฺ าย
คโต เฒาโลโภตาแกโลภลาภไมห ยุดหยอ น กเ็ ทีย่ วภกิ ขาจารกระเจงิ จรไปจนจบครบคามเขตนอ ยใหญ
ดว ยวา มักจักใครไ ดใหจงหนักหนา (สง) ดวยโลภเจตนา น้นั แลฯ
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๕๐
(๒) ขึน้ ตสฺมึ พฺราหฺมเณ ในเมื่อพราหมณพ รหมวงศว ิศณเุ วศ ผเู ปนยาจกทลทิ เชษฐชาติ
เชื้อนคิ คาหกพราหมณ เฒาไปเทยี่ วพยายามภิกขาขอ เขา ทไ่ี หนก็ได ทไี่ หนก็ได ไดเทา ใดเทา ใดกไ็ ม
พอผอนผันทว่ี าจะกลับ จิรายนเฺ ต ไป ๆ กจ็ นลีล้ บั ลว งกำหนดเกนิ ย่งิ เทีย่ วมนั กย็ ่งิ ได ยิ่งไปมันก็ยง่ิ
เพลนิ เกินกำหนดนานแลวไมกลบั มา เดนิ ตํ พฺราหฺมณกุลํ สวนตระกูลพราหมณท ้ังสองทรี่ ับฝาก
ทองของออเฒา มันใหเ ผอิญอาจจิตคดิ ใจเบาเบ้ืองแตวาจะได ไมรูวาความเข็ญใจยากไรจ ะมาถึงตวั
ขึ้น จึงยกเอาทองของออเฒาออกมาแลวกย็ ิ้มหัวพูดแกกนั ซซู ้ี วาออเฒามนั หายไปหลายปปานฉะนย้ี ัง
ไมก ลบั มา สวนตวั อา ยเฒา ก็แกชราลงรางรา ย นม่ี นั จะมิไปซกุ ซมลม ตายเสยี แลวหรอื หือหานะออเจา
ของน้กี ต็ กอยูใ นมือเราท้งั สองคน เอออะไรนจี่ ะมานง่ั นง่ิ จน ๆ นีจ่ นยอยยบั จะมาเปน ภูตเฝา ทรัพยน่ี
มนั ไมตอ งการ เม่ือออเฒามันกลับมาเม่ือไร เราจึงคอ ยแกไขคิดอานผอนผันตอ เม่ือปลายมอื
วลเฺ ชตฺวา ก็เอาทรัพยออกแจกจายขายซ้ือซุกซนทำโวเว เดิน อติ เรน อาคนตฺ วา ฝายวาเฒาชรา
เจา ของทรพั ย คดิ ขนึ้ มาไดก็หวนกลับกลวั เกลอื กเกลอจะทำวุน ข้ึน หมนุ มาประเด๋ียวกถ็ งึ อึงคะนึง
ไปทง้ั บาน เดนิ รอ งวาฮา เฮยอยูห รอื หาไมทานทงั้ สองคน ขึน้ สองผัวเมียกจ็ วบจนจวนเจยี นจะเจอะ
ตัว ตกใจอยูร ะรัวตวั นสิ ั่นอยรู บิ ๆ ทำแตตานน้ั ปรบิ ๆ ปรับทกุ ขกันหนาขาว เดิน สว นออเฒา กก็ า ว
ขยุบขยับเหยยี บยนื ข้ึนบนั ได ขึ้น ผัวเมยี กจ็ นใจไมรทู ่ีวา จะผันผอน ครั้นจะซกุ จะซอนก็ไมท ันที
ครน้ั จะหลบหลีกหนนี ัน้ ก็ใช คร้ันจะผลนุ ผลนั ผลุดไปน้ันก็จวนตวั จึงรอ งวา อยคู ะเจา ขรวั เชิญตวั ทาน
ขึ้นมาน่ัง เดิน โจทิยมานํ สว นออเฒายังไมท ันทจี่ ะนงั่ กนกระทงั่ ฟาก ก็ทวงวา ทองของเราทเ่ี อามา
ฝากแกท านไว เอามาให ๆ ทนั ที เอามาประเด๋ยี ว ๆ นี้ขมขี มนั ขนึ้ ทาตุ˚ อสกโฺ กนฺตํ ผวั เมยี ก็อัด
อน้ั นง่ั งนั อยูเปน ครู เดนิ เฒา ก็ย่ิงครดื ครอกตะคอกขู หาเปนไรจงึ มาแลดนู ่ิงอยูเ ลา ขึน้ คณุ เจา ขาคณุ
ตาเจา ดีฉนั จะขอทเุ ลาเลอ่ื นไปอีกสกั หนอ ย เหน็ ขา พเจา ประหนง่ึ วา ชัว่ ถอ ยหาความคิดไม เอาแต
หยิบ ๆ ยืม ๆ เอาทองของคณุ ตาเจาไปใชจนหมดสิ้น จนพอ ออฉมิ เขาโกรธ เขาคาดโทษอยวู า จะตี
ดิฉนั จะขอนัดผัดผอนสักทแี ตพอใหห าง ๆ จะไดข วนขวายบา งหามาตระเตรยี ม แตพอใหยดื ยาวยาง
เยีย่ มเขา ปห นา ขาพเจา จะเสาะแสวงหามาให มใิ หเคืองแคนรำคาญใจ เดนิ เออออเจานว่ี ากระไรหาวา
กระไร เหน็ ทำไดก็ทำเอาอาจใจถึงเพียงน้ี คดิ ดใู หจ งดีนะเอง็ กับกูนี้จะผดิ กันเสยี เปลา ๆ ขึน้ คุณเจา
ขาคณุ ตาเจา เม่ือจะขอทุเลาแลว ก็ไมโปรด จะใหทานโกรธไปไย เหมอื นเกวยี นหักลงกับท่ขี องนน้ั มนั
จะหนไี ปไหน เสยี หน่งึ นิ่งไวน านไปคงไดสอง เสมอื นหนึง่ ของทานหายมีทไ่ี ว ขาพเจา คงจะหามาให
ไมใ หเ ดือดรอน ยอมเสยี กำไปกอ นนัน่ แลจึงจะไดก อบ ขา พเจาจะตอบจะโตไปไย วา แลวก็รองไหห ัน
เขา ไปในหอง อมติ ฺตตาปนํ นาม อตตฺ โน ธีตรํ จึงจงู เจาทองอมติ ตดาออกมาสะเออะอวดหนาเสนอ
นวล ใหท ำจรติ กระบิดกระบวนสะบิง้ สะบดั ใหนั่งเทา แขนแอนหยดั แลวเย่ียมหนา แลวจึงวา คุณเจา
ขาคณุ ตาเจา จะเดือดรอนไปไยเลา เรง เคอื งแคน ทานวามเี งนิ นั่นหรือจะไรข อง มีทองนนั่ หรือจะไร
แหวน ขาพเจาจะทดแทนประชดประเชิน เห็นวาของ ๆ ขาพเจาจะเกือบเกนิ กวา เสียอกี สักหนอย
ทำเนาเถิดหนาไมคดิ จะไดเ ปนมิตรกันบอย ๆ ไปเบื้องหนา ตามแตคุณตาเจา จะกรณุ านบั เนอ้ื กนั มา
แตก อน จะเลี้ยงไวก ับเอวอูหรอื จะใหเปนคเู คยี งหมอน หรอื จะใหน อนที่ปลายตีน ขาพเจาก็ยนิ ยอม
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๕๑
พรอมสิ้นเสร็จแลว ไมว า เดนิ หวุย ออตานวี่ ากระไรไมเ ขด็ ขาม จริงหนอเขาวามีเงนิ มีทองแลว พูดได มี
ไมมไี รปลูกเรือนงาม กระนั้นก็ตามแตออเจา เถดิ ซี ถาหันเขาหากนั บา งอยางนท้ี ่ีไหนเราจะวา ข้ึน ตสสฺ
อทาสิ สองเฒา ก็ยกเจาอมิตตดาดวงสวาท มอบใหเปน สิทธขิ์ าดแกพราหมณแก ทง้ั นีก้ เ็ พราะวา พอแม
มนั ไมด ี มันมักเพมิ่ พนู หน้ีใหตดิ ตัว จึงตระเวนความชวั่ ใหเห็นประจักษแกตาโลก ลูกเตา ก็พลอยวิโยค
ระยำยับอปั ภาคยย ากเสียเปลา ๆ เพราะวา ใจจิตมนั คดิ เบา (สง ) จงึ เปนหนอี้ อเฒา นน้ั แลฯ
(๓) เดนิ โส ชชู โก วันนั้นชชู กเฒาชรา ตํ ทสิ วฺ า เมื่อเห็นรูปเจา อมติ ตดายุพเยาวแรกรุน
สนุ ทรเด็กดรณุ ี แนง นอ ยหนา นวลฉวีวรรณเพรศิ พร้ิงพราย ชะชวยฉาดเฉดิ ฉายโฉมเฉลา ดงั วา พฤฒโิ ค
เคาเฒา ชราจร คร้นั วาแลเห็นเหยื่อหญาออนออกโอชะโอษฐอา ละลนละลานแลบชิวหาหหู างระเหดิ
หัน เฒา ก็มีจิตเกษมสนั ตโสมนสั ยวนยิ่ง จงึ นึกวา วาสนากนู ้หี นอ ตอจะดจี รงิ จึงประจวบใจประสงค
เฟอ งฟูขนึ้ หนักหนา ชะรอยวา ชะตาจะตามมาสงเสรมิ เม่ือภายแก ยิง่ เหลยี ว ๆ แล ๆ ดนู ่กี ย็ งิ่ เหน็ งาม
เฒาก็รบั รองความตามคดี วาเออ ๆ ถา ทา นท้งั สองจะปรานีฉันจรงิ ไซร ฉันจะขอลาพาหลอ นไปใน
วนั นี้ สวนพราหมณท ้งั สองศรีกย็ นิ ยอมไมห า มปราม เฒา ก็ลาสกลุ พราหมณล งจากเรอื นมิทันนาน พา
นางอมิตตดาไปสบู า นทุนวิฐ อยูร วมภริ มยสมสนิทเสนห า (สง) ตามโลกธรรมดา นน้ั แลฯ
(๔) ขน้ึ สา อมิตฺตตาปนา สวนวานางอมติ ตดานน้ั เปน ลูกเหลาตระกลู ไมเ สยี ชาติ คดิ วาตวั
เปน ทาสมิไดน ึกวาเปน สาวไดผ วั แก คิดแตวาทุกขข องพอแมก รรมแลว ก็ตามกรรม สมฺมา ปฏิชคคฺ ิ
เจาก็หาหุงตม ตกั ตำทกุ ค่ำเชา ไมข วยเขนิ ละอายเพื่อน เวลาเชา เจา กท็ ำ เวลาค่ำเจาก็มใิ หเตอื น ท้ังการ
เรือนเจาก็มิใหวา ทงั้ ฟนเจาก็หักทงั้ ผกั เจา กห็ า เฝาปฏิบตั ิเฒาชรา (สง ) ทกุ วนั แลเวลา นนั้ แลฯ
(๕) ขึน้ อฺเญ ตรณุ พรฺ าหมฺ ณา อนั วาพราหมณท ั้งหลายหนมุ ๆ ในบานน้นั สชิ ุมชายจะ
มาก ทง้ั ผูด แี ลผูยากน่กี ห็ นกั หนา อาจารสมฺปตตฺ ึ ทสิ วฺ า คร้ันไดเ หน็ เจา อมิตตดาเดก็ ดรณุ ี มีวัตรจรยิ า
ดีรูปฏบิ ัติ ทกุ สง่ิ สารพัดจะบำเรอเฒาชรา ครั้นคดิ ถงึ เมียของตนขึน้ มาก็ใหหมกมนุ บางก็ฮึดฮดั หนั หุน
หวนเหมา บางก็เดินแดกดา เดือดพิโรธ ตา งคนตางกโ็ กรธกรากมาสูเรอื น เสียงสะทกสะทานสะเทือน
นน้ั หนกั หนา ตีเมยี กันน้ันฉาวฉาอกึ ทึกไปทัง้ บาน บางก็โกรธงนุ งานเงอ้ื งอศอก ภริยาโย ตชฺเชนฺติ
บางกข็ ูต ะคอกขบเค้ยี วฟน บางกฮ็ ึดฮดั หุนหันหวนเขาจับไม บางกว็ งิ่ เวียนไลแลน องึ คะนงึ บางก็มัดมอื
ขงึ เข็นไวกบั ขอ่ื อายบางก็ฮดึ ฮอื หักซ่ีฟาก บา งกร็ องสำรากพไิ รรำ่ วา บางกด็ เุ ดือดดาขเู ค่ยี วเข็ญ วาอี
ชาตชิ ่วั อเี สียเชนชาติมันไมด ี อยํ อมติ ตฺ ตาปนา สวนนางทองอมิตตดานใี้ ครเขาสอนสัง่ มหลลฺ ก-
พรฺ าหฺมณํ ไดผ ัวแกย ังแตว าจะตาย สมฺมา ปฏิชคฺคิ แตวาความดขี องแกมีมากมายหม่ันปฏบิ ตั ผิ ัว ถงึ
รปู รางของแมแกก็ไมช ่ัวเฉิดกวา เอ็งสกั สบิ เทา กึ ปมชชฺ ถ เอง็ เอยกระไรเลยประมาทเราชา งไมเกรง
กลวั ทุกวันนม้ี ึงสำคัญวา กนู ่เี ปน ผัวหรอื วา เปน ขา หากูน่เี ปนผัวหรอื เปน ขา หรือวามึงชว ยกูมาน่สี กั ก่ี
ชงั่ เอง็ เอยกระไรเลยจะคดิ ดูม่ังก็เปน ไร กวา กจู ะไดมงึ มาเปน เมยี ทง้ั ทนุ กส็ ้นิ สินสอดก็สูเสยี เสรจ็ สิ้น
นี่ทกุ อยาง ท้งั เคร่อื งขันหมากหอหางกูก็หามานี่เสรจ็ สรรพ ควรหรือมึงมาลามลวนกลบั สำรากไมอ ยาก
กลัว จะรูจกั ปฏบิ ัตผิ ัวแตสกั นิดหนงึ่ นีก่ ็ไมม ี อีหญงิ เย่ียงอยา งนี้มันไมร ูอาย ชอบแตวา จะจับจูงมือมนั
ไปขายใหมนั อายเขาสน้ิ ทัง้ บาน ใหเ ขาใชกรากกรำกระทำการนี่จงหนักหนา แลว จึงคอ ยไปไถถ อนเอา
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๕๒
มันออกมาตอเมือ่ ภายหลัง นั่นและมึงจงึ จะรูบางซงึ่ สำนกึ ยาก กูคิด ๆ แลว จะใครก ำจัดจากออกไปเสีย
ใหพ น หาเมียเอาใหมอกี สักคนใหมันงามพน ไปกวาเพ่ือน ใหมนั เหมอื นหน่งึ นวลนางนองเจาทอง
อมติ ตดา (สง ) อันเปน เมยี เฒา ชรา น้ันแลฯ
(๖) ขึน้ ตา อติ ฺถิโย อนั วา หญงิ ท้งั หลาย ทเี่ ปนอยางกันกระน้นั นะมากมายหมดทกุ เรือน
ครน้ั วา ผัวเขาติเตอื นเขาตงั้ ใจจะใหดี กลบั เดือดโดดโลดหนีลงจากเรือน ไปหาเหลาพวกเพ่อื นทุกถว น
หนา โรทมานา รองไหเช็ดน้ำตาเขา หากัน มันใหแคน ขบฟน ถกเขมรม่นั หมดทุกคน บางกเ็ ท่ยี วเสือก
สนสอ่ื ขา วกัน วา ขางเราน้ีมันเปนกระน้นั ขา งทา นมนั เปนกระนี้ หรือวาขางเอ็งมันดีสงบอยู แตว า
ขา งกนู ม่ี ันเปนกระนนั้ เอ็งเอย อยา วาไปเลยมันก็เหมือนกัน มันใหเ กดิ กลลี ่นั สนนั่ ไปแลว สน้ิ ทั้งบา น
วันน้นี ่มี ันชา งรา ยรุกรานเราเขารอมนั ไมติด เออกกู ร็ อมันไมต ิด หรือวามันยดั หา ยาพิษอะไรเขา ไป เรา
มริ ูมนั ไดมันจงึ รายขึน้ จริง ๆ นเี่ ราจะนิง่ เสยี หละหรือหอื หาอีชาวเรา ทั้งน้กี เ็ พราะใครเลา เพราะอีสาว
ส่ำสามซดั เซบาน ผัวเราจงึ รุกรานรา ยขนึ้ ถึงเพียงน้ี จำเราจะเลนงานมนั เสียสักที แตวาจะเลน มันท่ี
ไหนดี นทตี ิตฺถาทึสุ อยาเลยนะเราจะไปซมุ ซอ นอยทู น่ี ี่ที่นทีทานำ้ ออี มิตตดามันมาเวลาเย็น เราจะ
เลนเสียใหยงั ค่ำ ร่ำเอาเสียใหสนิ้ ตำรา จะประดงั แดกดา วามนั เสียใหเจบ็ แมเสอื จะลองเล็บเลนแลว
ในวนั นี้ จะพิรี้พไิ รรำ่ เอาเสียใหส ้ินโคตร ถา มนั โกรธเราจะกรูเขา ครา ถามนั ดา เราจะด้ือเขาเดียง ถามัน
เถียงเราจะถูเขา ถอง ถามันรองเราจะราเขารอ ถามันตอเราจะตามเขาตบ ถามนั สูเราจะเอาเสียให
บัดซบสับใหหัวเปน แสกเสยี ง ใครเขาจะเอาเยย่ี งอยา งอซี นซกุ อสี ุกกอนหา ม มันมาอยสู ักก่วี นั กี่เดือน
นีม่ นั จะมาต้ังเตอื นตอกอ ความใหข นุ ไปทง้ั บาน ถึงจะเสยี สักเทา ไรก็ไมคดิ ผิดก็ไปเปนเมยี ตระลาการ
ไมนอ ยหนา อิมมฺหา คามา เม่ือมันทนมอื ทนดาเราไมได มนั กจ็ ะหนีเราไปเสยี จากบาน ผวั เรากบั เรา
กจ็ ะคอยสำราญ (สง) เหมอื นดังเคยแตกอ นกาล นั้นแลฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนโฺ ต สตฺถา อาห :-
อหุ วาสี กลิงเฺ คสุ ฯเปฯ กึ ชณิ ฺโณ รมยิสฺสตีติ ฯ
(๗) เดิน ภกิ ขฺ เว ดูกรสงฆศรีวสิ ุทธิวงศอ คั รชโิ นรสวิเศษ ผูทรงศลี สมณเพศพวกบรรพชา ขึน้
พรฺ าหฺมโณ อนั วา เฒา ชราทชิ าชาตเิ ชอ้ื พราหมณพรหมวงศศโิ รเพศพิสยั ใจกระลี อหุ วาสี ธชีมีปกตอิ ยู
ในบานทนุ วฐิ เปน เขตแควนแดนติดกบั เมอื งกลิงคราฐ ทหรา ภริยา เฒามีดรณุ นาฏนางหนึ่งน้นั งาม
จริง ภรยิ า เมาะ ปาทปรจิ ารกิ า เปนทาสภรยิ าหญงิ สาวสดุ สวาท นาเมนามิตฺตตาปนา นาม นาม
อนงคน าฏชื่อวานางอมิตตดา นทตี ติ ฺเถ คตา เจา ก็ยุรยาตรมุง มาจะตักนำ้ ไมรวู าเขาจะคอยทา ทำเยา
เยย เยาะใหอาย อติ ถฺ โิ ย อันวาหญงิ ท้งั หลายลวนเหลาท่ใี จรา ยรานรามา นทีอทุ กหารยิ า ที่คอยทาหา
เจาอยทู ่ีทานำ้ ครัน้ เห็นเขาแลวกร็ า รำรุกเร็วแรเ ขาหา บางกร็ อ งวา เขาเถิดสิเหวยเขา เถดิ สิวาวิ่งวุนวาย
สมาคนฺตวฺ า เมาะ สมนฺตโต ปริกฺขิปต ฺวา เอ็งกเ็ ขา ขางซา ยกกู ็เขาขา งขวา เอ็งลอมขางหนา กูลอ มขาง
หลัง ทำละลา ละลังเลนละลุกลน กุตูหลา เมาะ โกตุหลา ชาตา เปนโกลาหลละลนละลานไลเ ล้ียว
ลอม เขาแหโหมโหหอ มหมุ อยวู ะวูวาม อลุ ูกฺเจว วายสา ดุจหน่งึ วาฝูงกาเขา เตนตามตอมนกเคา
บางก็แยงหยิกยะเยาะเยาเยอยะยุง ตา นํ ตตถฺ คตาโวจ˚ุ มุงมะเมยี งมองแลวก็รอ งประกาศ นํ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๕๓
ปรภิ าสึสุ สง เสียงบรภิ าษพอดวยวาจา วา นูน ฮา เฮย เหวยเจาอมติ ตดา เชน ออเจานี้หนากไู มเคยเหน็
เอออะไรจะมาเปน แตอยา งนี้ จะมาเปน คนตะกละกาลไี มเขาเร่อื งใหเ ล่ืองลือ นเ่ี จาทำใสต ัวเจาเองหรอื
หรือวา ใครเขาทำใหแ กเ จา หรอื วา ญาตโิ คตรเคา เขาขัดใจ จงึ แกลง เสอื กไสเสยี แตพ อใหพน มอื นูน เต
มาตา ธรรมเนียมแมน หี้ รือเขายอมรักลกู จะปลูกฝง ใหเ ปน ภักษผ ล เพราะวาไดน อนแนบแอบอกตนแต
เลีย้ งมา อยากจะตกแตงใหง ามหนา ไมอดสู อมิตตฺ ตา นี่แมข องเจากลับเปน ศัตรูกรากกรำใจ อมิตฺโต
นูน เต ปต า ทง้ั พอเช้ือญาตผิ ใู หญก็ยง่ิ ชิงชงั เจา เอวํ ทหริยํ สตึ เมาะ ทหรึ ตรณุ ี
รูปโสภคฺคปฺปตตฺ า เออก็ผูใ หญกระไรชา งโฉดเฉาไมค ิดอา น รูปรางของเจา ก็สะอาดสะอานออนแอน
ตะละหนึง่ วา เขียน ถงึ นายชา งจะประจงเลยี นเขียนรูปเจาก็จะไมเหมือนอยาง ไยจึงไมไ ปเปนเมยี ที่ขนุ
นาง กลัวแตว าจะไมเ หนิ หา งหนั เขาแนบนอ ง ถงึ วาจะเปนเมยี ทพ่ี ระหลวงกินเจียดเงินและพานทองดู
ทว งทกี ็จะพอได ชณิ ฺณสสฺ ปาทํสุ เออน่พี อแมเ ขาจะชงั เจาจริง ๆ แลว จึงเสอื กไสเสแสรง สง แตพ อ
ใหพนธรุ ะ อหิตํ วต เต ญาตี หรือวา เจาทำกกั ขฬะลามเลียมเลยี นลอ ใหเ ขาข้ึงโกรธ ใหเ ขาเหน็ เปน
คนเฉาโฉดชาตชิ ัว่ ชา ปาปกํ วต เต ต้ังแตวาจะเตือนตอ ดาหนา ทะเลน เลนคะนองใจ เขากลัววา ยดื ไป
มันจะเกิดความละอายขายหนา เขาจึงใหอายเฒาชราเสยี ตามชัง อมนาป วต เต เสือกไสใหมนั เซซงั
สมทีเ่ จาทำใหหนำใจ เขาจึงแกลงยกใหเจาเปนเมยี แกอ ายเฒาส้ำเสยี เซอะซานสกปรก นมี่ งึ อยูไหน
หาไมรหู รอื วา มนั ชอ่ื อายชูชกเฉาโฉดช่วั ชาตเิ ชงิ จะขอทาน ชิณฺเณน ปตินา สห เออน่ีเองชา งอยูก ระไร
ได ไมร ำคาญขัดของเขนิ ขวยดวยผัวแก ยา ตฺวํ วสสิ เมอ่ื ยามสบายจะชายตาแล ดูเลหดงั ลงิ หลอก
เหน็ นา ชงั มตนเฺ ต ชีวิตา วรํ ถา เจาอายเหนียมนอยหนา นึกดมู ง่ั ตายเสียเถิดดีกวา เกดิ อยูเปนคน น หิ
นนู ตุยหฺ ํ กลฺยาณี แตวาจะหาผวั ทม่ี ันดีที่ชอบกล ที่เขาเปนคนไมโวเว ปตา มาตา จ โสภเณ ไหนนี่
หรอื วา พอแมน ้ีมีม่งั ท่จี ะตบจะแตง ต้ังสง มาใหเปน เมยี อฺญํ ภตตฺ ารํ ไฮเ จา อยาอยูย ืดยาว อยาหัวมัน
เสยี หาผัวใหมฟงพว่ี า ทุยิ ฐ นฺเต นวมิยา หรอื วา เจาอมิตตดาไดบ ชู าเชิญโชคชยั ท้ังธูปเทียนดอกไม
ธงชยั ทศยา จะเช้อื เชญิ เทวดาประเดียงเคย ครบเครือ่ งกระยาสงั เวยวางไวน ่ีพรอมเพรียง เปน ทท่ี างจะ
แสรงเส่ยี งแสวงหาผัว แตว าบชู าของเจา นนั้ มนั ช่วั มนั ไมตองตำรา ปะเปนวันท่ีฤกษพาพานจะไมส ูดี
นวมิยํ เมาะ กาฬปกเฺ ข นวมิยา พอเปนวันกาฬปกษด ิถีแรมเกา ค่ำ พอสบวันทักทนิ ทรทกึ มฤตยูยมขนั
ขดั โชคชัย ยาคปุ ณฺโฑ กอนขาวของพลีกรรมท่ีวางไวห มายจะเสยี งทาย ปฐมํ คหโิ ต อายกาแกเขาโฉบ
ฉายฉาบฉวยชงิ เอาไปได ก็เสียพิธีเชิงไชยโชคสวามี เพราะอายกาแกบัดสีน้ันมนั เขา กินกอน จงึ เปน
นมิ ิตสงั หรณห ากใหไ ดผัวแก ถึงตวั เจา เลา แหลกจ็ ะกริง่ ๆ ใจ อกตํ อคคฺ ิหุตฺตกํ หรือวาเจา ขาดบูชา
กณู ฑไ ฟไปจงึ ใหโ ทษ ทั้งสองโสดเขา แทรกซำ้ ศกั ดสิ์ ทิ ธิ์ข้ึนตามตวั ชิณฺณสสฺ ปาทํสุ จึงเผอิญใหไดผ ัวแก
เฒาชราแร มนั ชา งแกนีเ่ หลือแกแกน ่ีกระไรไมนอยหนอ แทบวา จะเปนพอของพอตัวก็วาได สมเณ
พฺราหมฺ เณ นนู หรอื วาเจาอมติ ตดาน้ีไซรไ ดประมาทบรภิ าษสมณพราหมณ พฺรหฺมจริยปรายเน อนั
เพ็ญเพิ่มพยายามประพฤติพรตพรหมจรรย สลี วนเฺ ต พหุสฺสุเต ทัง้ ทา นผูทรงศลี ขนั ธเปน พหสู ตู ส้นิ
กิเลสแลว ในสนั ดาน กรรมอันน้ันจึงตามตา นตดิ ตัวใหไดผัวแก น ทกุ ฺขํ อหนิ า ทฑฒฺ ํ เออนีแ่ นนะเจา
ถาแมนงูเขยี วหรอื งเู หา เล้ือยลอดเขามาตอดขบใหสลบอยูก ับที่ สตฺตยิ า หตํ ถา หาไมก็ชายอันพว งพี
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๕๔
พลิ กึ ล้ำลำ่ สนั ถือหอกน้ันโตใหญไ ลแ ทงถกู ทีอ่ กเจา ใหดิ้นแดดะเดา ๆ ดูอนาถจริง ตจฺ ทุกขฺ ํ อัน
ความทุกขท ัง้ สองสง่ิ เราไมแสรงวา เมอื่ สิ้นบุญวาสนาแลว ก็ตามที กม หนา ตายไปเปนผีดีกวาอยเู ปน คน
ยํ ปสเฺ ส ชิณฺณกํ ปตึ มนั ไมเหมอื นอยกู ับอายเฒาทรพลท่ีเขาชิงชงั นถ่ี วนหนา นตฺถิ ขิฑฺฑา นตฺถิ รติ
เออก็ความยนิ ดนี ี่มันจะมมี าแตค รั้งไหน เพราะอายผวั ผจี ัญไรรปู รางอยางเดนหา นตถฺ ิ อลฺลาป-
สลลฺ าโป ถา อา ยเฒาจะพูดจาเยา ยวนหยอกเจา เลน ชคฺฆิตมปฺ น โสภติ อา ปากออกนมี่ ันเหมน็ ฟุง
ฟน ฟางกห็ า งหักเหน็ เวทนา ทหโร ทหรา อันประเพณมี ันมีมาในสงสาร ทจี่ ะกอ การกวนกเิ ลสใหยินดี
สามโิ ก ตรโุ ณ ภรยิ า ตรณุ ี ถา ขางฝายชายสามีน้ันหนุมนอ ยอยูช อ ยช่ืน ฝายขา งสตรีนี่ก็สดสวย
ระรวยร่ืนแตกเนอ้ื นวลขึ้นควรกัน มนตฺ ยึสุ รโหคตา ก็จะปรีดเ์ิ ปรมเกษมสนั ตในทีร่ โหฐาน ตามวิสยั ใน
การประเวณี เยเกจิ หทยนิสฺสติ า ถงึ วา โทสะจะบังเกดิ มีขนุ มากท่ดี วงใจ สพเฺ พ โสกา หรอื วา โศก
ซึมเศรา สกั เทา ไรก็จะละเลิงละลายลมื ละเสยี ไดเพราะผวั ดี ข้ึน ทหรา ตฺวํ เออเจา ก็ยังระเรอ รุน ดรุณี
อภิรูปา ทรงลกั ษณราศโี สภาคย แมก ลวั หรอื จะหายากท่ีสามี รูปชวี ี มรี ปู ราศเี ปนโภคทรพั ย แมอยา
คิดเลยนะทวี่ า จะอาภัพฟงพวี่ า ปุรสิ านํภิปตถฺ ิตา พี่กลวั แตว า เหลาชายน้ันมนั จะฉาวฉา ชอบใจเจา ไย
จะมาขืนแคนอยูด ว ยอา ยโทนเฒาทนทุกขเวทนา แมไปเสยี เถิดดีกวา เช่ือพีเ่ ถอะนะเจา แมจะมาดาน
ดื้อดึงทึ้งโครงเปลา ใหเ ขารอ งแรก แมจะมาแบกความอายนไี่ มข ายหนาหรือ แมจะมาเปน กระสอื เสยี
พงศ แมจะมารกั ดงนหี่ รือกวาเหยา แมจะมารกั เหานีห่ รอื กวา ผม จะมารักลมนห่ี รือกวาน้ำ จะมา
รักถ้ำนหี่ รอื กวา เรอื น จะมารักเดอื นนีห่ รือกวา ตะวัน เออนี่แมจ ะมารักออเฒานั้นยิง่ กวาตัวเลา ดูน่ีก็
โฉดเฉาชวั่ ชวนชังนำ้ หนา คจฉฺ ญาติกุเล ไปเสียเถดิ นะนางอมติ ตดา เจาอยาอยูฟงพี่วา ไปหาญาติ
กาทีเ่ ขามีความเอน็ ดู ใหเขาหาผวั ใหใหม ใหม ันแกกวาออตาแลปู จะไดป ระชนั คูกับออเฒา อเี ซอ
เซอะน่ีมงึ จะมาเฉอะแฉะเนาเฉาเฉอ่ื ยอยูฉะนี้ กึ ชิณฺโณ จะมารกั ใครอายคนแกกลีกระดางลาง ใคร
น่ีเขาจะมีบางในเมอื งคน รมยิสสฺ ติ กมู านอยใจดว ยวาอจี ำใจจำจนเจาอยูฉะนี้ (สง) มันจะเอาความ
ยินดีมาแตไหน น้ันแลฯ
น เต พรฺ าหฺมณ คจฉฺ ามิ ฯเปฯ อมิ า คาถา อภาสถาติ.
(๘) เดนิ ตาสํ สนฺตกิ า ปริภาสํ ลภิตวฺ า วันนนั้ นางอมิตตดาสาวศรี เมือ่ ไดฟงนางพราหมณี
ท้งั หลายมาเยาะเยา นางก็หุนหนั ห้ิวหมอเปลากลับแตก ลางหน กระเดยี ดทะนนรองไหอกใจขุนเดิน
ขมขี มันมอื เช็ดนำ้ ตา สว นออเฒาน่งั คอยทา คาเคียงบนั ได จงึ รองทักถามลงไปวา เปนไรนะนอง เจา
จงึ รองไหส ะอึกสะอื้นหรอื วา เจาลยุ เลนเกลอื กล่นื แลว ลม ลง ถาแลวาหมอ นำ้ มันหนกั นักเจาจงสง เสอื ก
ข้นึ มา หรือจะใหพ่ีเฒาชรานล้ี งไปรับ จะไดพยุพยูงจงู จับห้ิวปากคนละขา ง ฝายวานางกำลังโกรธ
กระทบื เทา สะเทอื นสะทาน กลับเคอื งขนุ งนุ งานเอาออเฒา แลว บอกเลาเนื้อความพลาง วา ขึ้น น เต
พฺราหมฺ ณ คจฺฉามิ ออพราหมณเ อยออพราหมณเ ฒา ทีนแ้ี ลหนามันฉา ฉาวข้ึนแลวทตี่ ีนทา แตวันนี้
ออเฒา อยาพกั วา ตอไปเลย กจู ะนง่ั นง่ิ เฉดิ เฉยไมน ำพา ท้ังหงุ ขาวปง ปลาหาฟนไฟ กูจะทำไปไยให
เหน่อื ยมือ ท้งั แผน ดินตีนทา หรอื กูมิอยากไปยำ่ กราย กูจะนัง่ แบกความอายไปไยมี ทง้ั ความชอบแล
ความดมี นั ก็ไมมมี ั่ง ถิโย มํ ปรภิ าสสึ ุ อีพราหมณีบานนนี้ ม่ี นั หนกั หนา มนั เคียงคอยกูอยูท ที่ า ทางจะ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๕๕
ตกั นำ้ กจู ะไดวาอะไรมันสกั คำหน่งึ นกี่ ็ไมมี ใจอะไรเชนน้ีนี่มนั ชางรา ยเหลือ ราวกับวายกั ขินีผีเสือ้ ก็บ
มเิ ทา มนั มารุมกันรำ่ วาดา กูเลนเปลา ๆ เขา มานห่ี รอื ออกมากมุง ตะละวาฝงู กาเขา มาเตน ตามตอมรุง
ก็บม ปิ าน ทั้งโคตรเคา เผาปราณมนั ดาเลน ชณิ ฺเณน ปตินา สห กูแคนแตมันวากูนอ้ี ีจำใจจำเปน จำ
มามีผัวแก แกแ ทบจะเปนพอของพอตัวก็วาได พราหมณเ อย กูอายเขาน่ีกระไรเลย อายเสียจริง ๆ
แทบประหนึง่ วา จะกล้ันใจน่งิ ตายเสยี ก็วา ได ทง้ั นน้ั ทั้งนี้ก็เพราะใครเลาสหิ วา เพราะออเฒาชราน่ีมัน
ไมเจยี มตัว ทำเปน หนุม นอ ยระรกิ ระรวั ระเรอ เรา มันจงึ แคะไคข ุดเอาโคตรเคาขนึ้ คอ นวา น่หี รือทกุ อนั
มา เม ตฺวํ เออเปนเหตุเทาน้ันดอกหรือนะแมอมติ ตดาผรู ปู งาม มันใหเกิดวิบากเปนขวากหนามขนึ้ กับ
เพื่อนบา น อกรา กมมฺ ํ ทีนีก้ ารงานเจาอยา ไดทำ ทัง้ หงุ ตมตักตำตามใจเจาเถิดนะแม ขอแตวามาน่ัง
ใหพ ่นี แี้ ล ๆ พอใหช นื่ ใจ พี่ก็จะรบั รำ่ กระทำไปไมล ะเลย มา เม อุทกมาหริ เจาจงน่งั นง่ิ เฉิดเฉยอยา
เหยยี บยางไปตนี ทา อหํ อุทกมาหิสฺสํ พ่ีจะตักน้ำตำขา วเฝาหอบหามาเล้ยี งเจา มิใหน างนอ งแมห มอง
เศรา สลดนวล พีจ่ ะอุตสา หค รุนครวญกระทำไปใหทกุ เวลา นาหํ ตมฺหิ กุเล ชาตา เอะ ๆ เปนกระไร
กระนหี้ นา ทา นพราหมณเ อย อันญาติกาของกนู ้ีไมเ คยจะเปน เหมือนเชนวา ตัวเปน ภรยิ าทานนะหรือ
จะหาญใชสามเี ลนตา งทาส ใหผิดบรุ าณราษฎรแ ตก อนเกา ถา แมน ทา นรักเราจะอยไู ปดวยกนั จงผอ น
ผันขวนขวาย หาขาหญิงชายมาใหกูใช ถา ไมหามาก็อยาสงสยั วา กูจะอยรู วมประเวณี กูจะรบี ร่หี นี
กลับไปบานหาพอ แม นตฺถิ เม สปิ ฺปฐานํ วา โอย ตายจรงิ แลว แลในครั้งน้ี อายเรอื นคนก็จะเงียบ
เปนเรือนผีเลหดังปาชฏั ดว ยเจาอยูนเี้ ปนท่สี วัสดส์ิ วา งอารมณ อนึ่ง ศลิ ปะศาสตรว ทิ ยาคมและความรู
พ่กี ม็ ิไดศ กึ ษาในสำนักครูใหมันรูกับเขาม่ัง อนั ท่จี ะบังเกิดบรุ ณะธนงั โงท้งั นัน้ ธนํ ธญฺ จฺ พฺราหฺมณิ
อมิตตดาเอย ทุกวนั นี้พีเ่ คยขยนั ก็แตว าจะเทย่ี วขอทานมนั ก็ไมส ูไดม าก ไดแตส ักทะนานถวยถุงหุงใส
ปากไปค่ำเชา ลางวนั ขอไมไ ดกจ็ นเจา จำใจอดทุกสง่ิ สรรพมว ยหมดไมมเี ลย ถา แลวาพ่ีม่ังค่ังดังเคยแต
เกากอนก็จะเปน ไรมี ทั้งทาสาทาสแี ละเงินทองของนานา มใิ หน องตองออกปากวา พ่จี ะหามาบำเรอ
เจานจี่ รงิ ๆ อหํ โภตึ นิง่ เสียเถิดนะเจา จะรองไหไ ปไยเลาฟงพี่วา จะเสียนวลเสยี นำ้ ตาเสียเปลา ๆ
ทุกสง่ิ สรรพพีเ่ ฒาไมข ัดของ พจ่ี ะปฏิบตั ินวลนอ งเจาทองอมติ ตดา (สง) ทกุ วันทุกเวลา นแี้ ลฯ
(๙) เดนิ สา เทวตาวคิ คฺ หติ า หตุ วฺ า วันนัน้ นางอมิตตดา เทวตา เมาะ ภุมฺมเทวตา มีภูมนิ ทร
เทพยดามเหศรศักดสิ ุรเทเวศร เคยอนุเคราะหพระเพศยันดรผเู รอื งเดชดวงราชรวิวงศ อนั มมี โนปณธิ ิ
ประสงคส รอยสรรเพช็ ญดาญาณ คอยจะกอเก้ือกระทำการพุทธการก ครน้ั เมื่อพระองคทรงยอยก
สัตตสดกมหาทาน กส็ ำเร็จเพราะเทพยเจา เปนทตู กรรมนำยุบลขาวสาสนไปแจงเหตุ แกก รุงกษัตรยิ
รตั นนิเวศนทกุ เขตขณั ฑ จึงไดมารับพระราชทานทนั ในเม่ือเวลาเชา อันครง้ั นีเ้ ลากเ็ หมอื นกนั เทพยเจา
เธอก็ยังกระนน้ั มหาสตเฺ ตน ปุตฺตปรจิ จฺ าคํ ทารเปตกุ ามาย ปรารถนาเพื่อจะยังพระมหาสัตว พระ
เพศยนั ดรจอมจักรพรรติพงศ เชื้อชเิ นศรน ามอนงคหนอ พุทธางกรู จะใหพ ระองคท รงเพ่มิ พูนพระ
บารมีนิยมยอดย่ิงมกฎุ ทาน คือพระปยบุตรเยาวมาลยบ รจิ าค เปน ปรมตั ถบารมีอยางยอดยากยิง่ ผูจะ
ทำได วคิ ฺคหิตา ภุมฺมฐาย เทพยเจา จงึ บันดาลดลใจนางอมติ ตดา ใหร ูจ ักกรุงพระพารารตั นพิเชต
ทงั้ เนือ้ หนอนามนเรศรวรราชวงศ อีกทง้ั พระญาติประยูรยงยิง่ สากล กิตติศพั ทที่เหตผุ ลใหรูแจง เทพย
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๕๖
เจา เธอเสแสรงสงั หรณห ากเขาดลใจ นางอมติ ตดาจึงวาไดฉะนี้ วา ขึ้น เอหิ เต เอะ ๆ ออพราหมณ
เอย ออพราหมณเฒา ถอยไปไยเลา ถอยออกไปไย กะถดเขา มาใหใกล ๆ เขามาใหถ ึงน่ี เฒา ยังจะรู
อะไรมหี รือวารอู ยูม่ัง อหมกฺขิสสฺ ํ กูจะเลา ใหฟงทีร่ ิมหูรแู ลวอยา แพรง พราย ถา แลออเฒา มิวุนวาย
เหน็ จะสมคะเน ยถา เม วจนํ สตุ ํ ออเฒา ยงั มิไดฟ งม่ังหรือแตก อน ชาวพระนครเขาพูดกนั กิติ
ศพั ทมีส่ น่ันกูรแู จง จริง ๆ นะเฒา อยา แคลงวามุสา เอส เวสสฺ นตฺ โร ราชา อันวา สมเดจ็ พระบรม
หนอ นรารตั นภเิ ษกสรง อัครราชเอกองคอุดรพเิ ชตุ ผูผ านพิภพพงศเพศเพยี งจลุ จักร คือพระเวสสันดร
หริรกั ษเรืองพระเดชา อันเกิดในตระกลู วงศาสญชัยสีวิราช ทาวเธอทรงประสทิ ธิประสาทคเชนทรหสั
ดนิ ทร ปจ จยั นาคนาคินทรคา ควรพระนคร แกพฤฒิพงศท ิชากรทั้งแปดคน ชาวสกลพระนครเขารอ น
รนรอ งทกุ ขร าษฎร ใหขืนขับเขน พฆิ าตคงโทษเปน สองสถาน สมเด็จพระจอมจักรพาฬพระปต ุเรศ จงึ
เสริมสงั่ ใหเ นรเทศจากพระเวียงชยั ทา วเธอก็ไมทกุ ขพระหฤทยั โทมนัส ก็พาพระตระกูลแกว เกศ
กษัตริยท ัง้ สามองค คอื พระยุพยงเยาวดี ท้งั พระหนอนาถดรณุ ที นี่ อย ๆ เสด็จสัญจรคลอ ยคลาด
ประพาสโพนพง วงฺเก วสติ ปพพฺ เต สี่กษตั รยิ พระองคทรงสำนัก ทรงหนงั อชนิ พยคั ฆจัมมาเพศ ทาง
สิกขาบทปรเมษฐปฏิบัติ ยังคิรรี ตั นบ รรพตนคราชวงกต หนทางทจี่ ะไปกไ็ มไกลหนักหนาไมกร่ี อยกี่พนั
จะขามคนื คางนัน้ ไมสักก่วี นั ก็จะกลับมา ตํ ตฺวํ คนฺตวฺ าน ยาจสฺสุ ทา นจงอุตสาหไปเสยี หนอยหนงึ่ จึง
จะดี ลาภจึงจะเกดิ มนี ่ีจริง ๆ ทาสํ ทาสิฺจ พรฺ าหฺมณ พราหมณเอย ถึงเขา แลวอยา นิ่งจงทลู ขอ ซึ่ง
ดรณุ นอยหนอท้ังสองพระองค โส เต ทสสฺ ติ ยาจิโต เห็นทา วเธอกจ็ ะทรงอุทิศประทานให ทาสํ
ทาสิ ฺจ ขตฺติโย กจ็ ะไดขัตตโิ ยรสมาใชเ ปน ทาสในกลางเรือน ท้ังหุงตม ตกั ตำจะไดเตือนใหหงุ หา นั่น
แหละกูจะคอยเทียมหนากับเพอ่ื นบาน เออก็นต่ี วั ทา นจะวากระไร จะไปหรอื หรอื จะไมไ ปก็อยา น่ิง
ชิณโฺ ณหมสฺมิ โอยทนี พ้ี ีต่ ายจริงแลว สนิ ะเจา ทกุ วนั น้ีพ่ีก็แกเฒา ลงรำ่ ระ ทพุ ฺพโล ทง้ั กำลังกายพละน้ีก็
ลาเลอ่ื ย แตจ ะขนึ้ เรือนก็เหนอื่ ยใหห ิวหอบ มักมึนมอ ยหมอบคาบนั ไดอยูเ ปนครู ทุกวันนีพ้ ี่มาชื่นชอู ยู
ดว ยเจา ผูแมเรอื น ถึงวาจะระงกระงนั งมเงอ่ื นเหงาหงอ ยพ่ีก็ไมคิด ดวยวา น้ำใจพีน่ ี้ติดจะเปนหนมุ อยู
สักหนอ ย ถึงวา เจาจะใชส อยเสรจ็ ส้นิ ในการเรอื น เห็นก็จะขยีขยนั เขยื้อนยดื ยาวไมเ หยาะแยง
เพราะวา มันใกล ๆ แมแ รงก็ไมถดถอย ทโี ฆ จทฺธา แมเ อยหนทางวงกตน้มี นั ไมน อย ตง้ั แตเจด็ แปดเกา
รอยข้ึนไป น่เี จา รกั หรอื วาเจาชงั จงึ จะใชใ หพ ี่ไปอยา งนี้ มา โภตี ปริเทเสสิ ปลอบเจาสกั เทาใดกไ็ มม ี
ทวี า จะหายวายน้ำตา มา จ ตวฺ ํ วิมนา ยังจะมาขอดค้ิวน่วิ หนาทำฮดึ ฮดั จะทมุ มโนโทมนัสนอ ยใจไป
ไยนะนองหญิง อหํ โภตึ อปุ ฐสิ สฺ ํ เอน็ ดูพม่ี ่ังเถิดนะแม ดวยตวั พน่ี กี้ ็แกถึงเพียงนี้ ยอมแลวสิวาจะเปน
ทาสแี ละทาสา มา โภตี กปฺปตา เจาจะยงั หนั หนาหันหลัง หายโกรธเสียม่ังเถดิ สนิ ะแม ยม้ิ เสียหนอย
แลวกแ็ ล ๆ มาขา งน้ีนิดเถดิ นะเจา แตพ อลอ ลอใหพี่เฒา นี้เริงรนื่ ชื่นใจ ยถา อคนตฺ ฺวา หาหาวากระไร
หาวากระไร อา ยเฒาจัญไรนจ่ี ะไมไปหรือ จงึ มาครวญคร่ำครนั่ ครอื ใหใ จออน ทำอิดออดออนวอน
พะเนาพะนงึ ออกมาไดคำหนึ่งกว็ า แกเฒา สองคำซำ้ เลา วาทางไกล ชา งขลาดนกี่ ระไรไปเหลือขลาด
ตะละวา ยกั ขินีปศาจมนั จะหักเอาคอไป นอี่ อเฒาไดไปเม่ือไรจึงลว งรู หาน่เี อ็งไปเม่อื ไรจึงรอบรู
สงฺคามํ อยุทฺเธวสสฺ ปราชิโต กดู ดู ูออเฒา เหมือนบุรุษทีโ่ ฉดเฉามีชาตอิ ันขลาด ยกซึ่งพลรถคชปตติกะ
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๕๗
อัศวราชจตั รุ งค พรอมดวยสรรพาวุธยุทธยงยกออกไป ยังไมท ันที่จะไดส ักครง่ึ ทาง ไดย นิ แตเสียงศพั ท
ปนตงึ ผึงโผงผางทางพวกพลทัพหนา อยุทฺโธว ยงั ไมทนั จะไดยทุ ธนาการเขา ชิงชัย ปราชิโต รองวา โอ
เราน้ไี ซรป ราชัยแพเขาแลวยบุ ยบั ชวนกันถอยราลาทพั กลบั เสียเถิดนะชาวเรา เอวเมว ตุวํ พรฺ าหฺเม
กดู ูดูออเฒา มนั ชา งแสนอบุ าทว ขลาดนีก่ ระไรไปสิ้นหมด หดนก่ี ระไรไปส้ินอยา ง ยังไมทันไปไดแตส กั
อยางทำหนา เปนหนา งัง่ เหงาหงอ ยโง อคนฺตฺวา ว ปราชิโต รอ งวาโอห นทางไกล เกียจกระไรไปเกยี จ
เหลือ ใครเขาจะไปเช่อื เฒา จัญไร ใครเขาจะไปตามใจเฒา โวเว สเจ เม ทาสํ ทาสึ วา เมื่อออเฒา มิ
ไปหาขาหญิงชายมาใหกใู ช ก็อยา สงสยั ท่ีกูจะอยูส ันนิวาสหรืออยาสำคญั อา ยท่ีไหนที่น่ันที่ออเฒาไม
ชอบใจ ท่มี ันแคน จนเลือดตาไหลไดวันยงั คำ่ กูก็จะรบี เรงกระทำร่ำไปใหหลายเลห นกฺขตฺเต ถงึ ยาม
ตรุษยามสงกรานต ฝงู ชนชาวบา นทานท้งั หลาย เขาแตง ตวั กันเฉดิ ฉายทง้ั ชายหญิง กูกจ็ ะแตงขึ้นบาง
ใหเพราพร้งิ เพริศพรอมละมอมหมดอยูส ดสวย แลวกจ็ ะราเรงิ สำรวยระแรเ ลน ใหส ำราญ ทไี่ หนมี
มโหระทึกฉ่ิงฉบั ขับขานประสานซอ กกู จ็ ะวนเวยี นเขาไปเลียนลอ เลน ตาใหต ดิ ใจ ออเฒา เห็นกกู ็จะดู
ไมไ ดดว ยความแคน ก็จะโศกเศรา เหลือแสนสุดเวทนา ภิยโฺ ย วงกฺ า ปลติ า จ อายโรคชราก็จะกำเรบิ
แรงข้นึ ทกุ วัน อายหลังท่ีโกงน้ันมันก็จะโกงหนกั เขาทุกที หนา มึงกจ็ ะซีดเปนหนา ผีผา ยผอมตรอมใจ
ตาย (สง) เพราะออเฒา มิตามใจกู นน้ั แลฯ
(๑๐) เดิน ภกิ ขฺ เว ดกู รสงฆศรีรตั นวงศว ิสุทธิชาติ ผมู ีญาณวุฒยิ ุตตย่ิง เปรมปราชญ ประหาน
หักกิเลส โส พราหฺมโณ อนั วาพราหมณเฒา พฤฒิเพศสมั พันธพงศทชิ พราหมณ ภโี ต พราหฺมณิยา
อา ยจิตใจน้นั ใหคร่นั ครา มกลวั ภรรยา วสานุโค เมาะ วสํ อนโุ ค ดว ยเฒาชราละเลิงหลงลุอำนาจ
มาตคุ าม อททฺ ิโต กามราเคน อันกามราคตณั หาหากเบยี ดเบยี น ใหจิตนัน้ แปลกเปลย่ี นโปรง เปลาเฝา
ฟน เฟอน ตาแกกลัวหนักกลวั หนากลัวนางอมิตตดาจะจากเรอื นแรไปคบชาย จงึ ละเลิงละลายเล่อื น
เสียจากถอยคำท่ีพูดจา วา ใครเขาไดว าหาวาจะไมไป เม่อื เจาจะใชใ หพี่ไปพี่ก็ไมพรัน่ ทำไมกับเขาวงกต
แคน ้ันทางสักก่ีพนั กร่ี อย แตก อ นรอนชะไรพกี่ ็เคยไปอยบู อย ๆ ถงึ วา จะใหพีเ่ ดนิ เกินเขาวงกตไปอกี สกั
หนอ ยพีก่ ็ไปได สดุ แทแตเจาจะใชพ ี่ไปถึงไหน พีก่ จ็ ะไปไดจ รงิ ๆ พรฺ าหมฺ ณึ เอตทพฺรวิ ตาแกจงึ วา
เร็ว ๆ เขาเถิดอยาน่งิ นะเจาอมิตตดา ไว ๆ เขา เถิดสิหนาอยามวั นั่ง ปาเถยยฺ ํ เม กโรหิ ตวฺ ํ เจา จงแตง
เสบียงกรังกระทำใหอักโข สงฺกุโล เมาะ ติเลน กตขชฺชกํ ท้ังขนมแขง็ เปนกอนกัด งาตดั ขาวตอกคั่วถ่วั
งาและแดกงา สงคฺ ฬุ านิ เมาะ คุเฬน มิสฺสติ ฺวา กตปเู ว ขนมรำเรเรฉ ำ่ ทง้ั ขนมเทยี นทำท่วั ทุกสิง่
มธปุ ณ ฑฺ กิ า เมาะ สกฺกรมธุกํ โยเชตฺวา อีกท้ังขนมผิงหนิ ฝนทอง เปน เสบยี งของคางไวไ ดนาน ๆ ใส
น้ำผง้ึ น้ำตาลเติมน้ำออ ยเหลว สุกตาโย กระทำใหเร็ว ๆ ลวนแตห ลาก ๆ สตฺตุภตฺตํ ทงั้ ขา วตขู า วตาก
แตงใหต า ง ๆ เปนของขามคนื คา งเคร่ืองเสบียงกรัง ข้นึ อานยิสสฺ ํ พ่กี จ็ ะเทีย่ วเซซังไปแสวงหา พระ
เวสสนั ดรขัตตยิ าเขาแคน ขอ เมถุนเก ซึง่ พระดรุณนอ ยหนอเจาทงั้ คู อุโก ทาสกุมารเก เอาพระจอม
จุย จกุ นอย ๆ นาเอน็ ดูมาเปนทาส รตฺตินทฺ ิวมตนฺทิตา ใชส อยก็จะไมน ริ าศหลบลี้ ทกุ ทวิ าราตรไี ม
เลนิ เลอ ปริจรสิ สฺ นฺติ จะไดบำรงุ บำเรอตดิ ตามเจา กจ็ ะงามหนาพี่เฒา ทุกเวลา พวกอหี ญิงปากกลา ใจ
สามานย ท่มี ันแกลงแดกดา วาประจานเยาะเยย เจา กจ็ ะตอ งประสมประสานกลับคืนเขาขอดดี ว ย เจา
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๕๘
กจ็ ะระรร่ี ะรกิ กระซิกกระซวยรวยระเรดิ เพริศพร้งิ จะไดเ ปน เจาจอมหมอมหญิงอยา งมบี ุญ เขาก็จะ
เรียกวา เจา จอมดรุณคุณแมอ มิตตดา (สง ) เพราะวามที าสีและทาสา น้นั แลฯ
(๑๑) เดิน สาขิปฺป ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทตฺวา วันนัน้ นางอมิตตดาสาวศรี เมื่อจะตกแตง เสบยี ง
กรงั ใหธชีไปทางไกล ออเฒา สั่งสิง่ ใดเจาก็ทำไดสิ่งนั้น ทุกสง่ิ สรรพเ สรจ็ สรรพสำหรับจะเดินทาง ทงั้ ลกู
เดอื ยขา วฟางตา ง ๆ ไมอ ยา งเดยี ว ขา วเหนยี วขาวเจา ขาวเมาขาวพอง เปนของเดนิ ปา ถ่ัวงาสาคู
ขา วตขู าวตาก หลาก ๆ ไมนอย ทีใ่ สน้ำออย อรอยดลี ำ้ นำ้ ผง้ึ หวานฉ่ำ นำ้ ตาลหวานเฉื่อย เหนด็
เหน่อื ยแกรอน ผอนลงถุงไถ ยัดใสยา มละวา หนักหนาซบั ซอ น ท่ีไหนกนิ กอ น ผอ นไวขางบน ท่ีไหน
เมื่อจนจะไดกินกลางทาง จัดไวขางลาง ตาง ๆ สารพดั พรฺ าหฺมณสสฺ อาโรเจสิ จึงบอกแกท านตา
พราหมณ วา เสบียงเครื่องยา มก็พรอมเสรจ็ อยถู ว นถี่ จะไปกไ็ ปเสียเด๋ียวนีเ้ ร็ว ๆ เขาอยาอยู อา ยคน
อืน่ มันรมู นั จะจไู ปเสียกอน จะเสียทนุ เสยี รอนขา วของเคร่ืองเสบียงกินสิน้ เสียเปลา ๆ โส เคหา
ทพุ ฺพลฐ านํ ถิรํ กตฺวา ฝายออเฒาพฤฒาทลทิ ก ใหค ดิ วิตกพะวาพะวงั ดว ยอมติ ตดาจะยัง ตัวสิ
จะจากไปธชีมิไวใจดว ยเคหา เกาคร่ำคราซวนโซเซ ออ นโอเอเ อยี งโอนเอน กลวั จะเครนครนื โครมลง
โยใหตรงกรานไมยนั คำ้ จนั ทันจนุ จองไว เกลากลอนใสซ ีกครุคระ มุงจะจะจากหาง ๆ แลขา งลา ง
โลง ตลอดฟา ข้ึนหลงั คาครอบจากหลบ โกง โคงกบกดซีกกรอบ ผา ไมค รอบครอ มอกไก ไมข างควาย
แขวะเปน รู สอดเสยี บหนูแนน ขันขดั ปนลมดดั เดาะหกั หอย กบทยู อยยกแครกคราก จว่ั จัดจากใหห าย
หา ง ฝาหนาตางแตง ใหม ดิ ลองหลวมปด ปกซีฟ่ าก ตงรอดครากเครียดรงึ รดั เตาหมอ ขัดคำ้ ขึงขงั
ทฺวารํ ปฏิสงฺขรติ ฺวา จักตอกมาขมวดเปนเกลียว ผูกแนน เหนียวหนว งประตู หวงหิ้วหูชชู กั ชิด ปดมดื
มดิ ไมเ ห็นหา ง ใสก ลอนกลางกลดั เหน็บแนม ลม่ิ เสยี ดแซมซ้ำใหช ิด ไมเคยปด อยา พักเปด เทาถบี เถิด
ถูกไมล่ืน บันไดข้นึ ขนั ชะเนาะ ม่ันเหมาะเจาะจองจุนชาน ทำลนลานโนนนเ่ี สรจ็ กอบสะเก็ดกวาด
ผงแผว ทำเรอื นแลวแลน เขาปา ทารูนิ อาหรติ ฺวา เทีย่ วหกั หาหอบฟน แหง ไดพอแรงรวบรัดเกย่ี ว
แบกทอดเดียวเดนิ ดุมดงิ่ ถงึ ทอดทงิ้ แทบเตาไฟ จัดแจงใหไมห ยุดย้งั ฆเฏน อุทกํ อาหริตฺวา ฉวยหมอ
มาผลุนตกั น้ำ เดนิ ผลผี ลามมาผลอ็ ย ๆ สพพฺ ภาชนานิ ปเู รตฺวา ใสภ าชนะนอย ๆ นอกในเรอื น ไม
ตองเตือนใหหยุดพกั เตม็ เติมตกั จนสนิ้ หมด ตาปสเวสํ สมาทยติ ฺวา แปลงเปน ดาบสเบีย่ งบายเพศ
โยคเี วศหวังพนภยั เดินทางไกลเกลอื กอนั ตราย เฉยี งบาซายสอดสงั วาล เตรยี มครบการเครื่องไสย
ศาสตร พรฺ าหฺมณึ โอวทิตฺวา เฒา จึงใหโ อวาทสง่ั สอนนางอมติ ตดาวา ข้นึ ภทฺเท ดกู รเจา ผูมพี รรณ
ผวิ หนาอนั เจริญ อโิ ต ปฐ าย แมเอย ตงั้ แตน ี้พ่จี ะหางเหินไปจากเจา แมจ งอยูกับเหยา เฝา อยูแ ต
กับเรือน อยาเท่ยี วพูดจาคบเพอื่ นจะเสียตวั อันชาตเิ ชน ชายชวั่ มนั มกั จะหยอกเอนิ ถา มันจะกรีดกราย
เกร่ินกระแอมแอบเขามาเก้ยี วพาน แมอยา ไดสามานยด ว ยวาจา มันจะตามถอยคำเขามาประสม
ประสาน เกลอื กวามันเหยื่อสาธารณเจาจะอดสู คอยกมหนา ต่ำตาอยูแตใ นเคหา วกิ าเล มา นกิ ขฺ มิ
คำ่ มืดดึกดื่นผดิ เวลาอยา ลงลาง ปด ประตูหนา ตา งเขน็ บันได ทัง่ ลม่ิ กลอนสลักใสใ หแ นนแฟน ถามาตร
แมน มนั จะกระแอมแอบเขา มา แมอ ยาไดพูดจาทักทาย มนั จะรูแยบคายวาพีไ่ มอ ยู อนั นักเลงเจา ชแู ยบ
คายน้ันมันมีมาก ท่ีจะพดู แลว ก็หวานแตรากตลอดปลาย ทำเปน ประเปรยปรายเขา มาแอบอิง ทำที
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๕๙
เลนทีจรงิ ไมย ิม้ แยม ทำเปนสนทิ สนมเหนบ็ แนมนอมตวั เขาไป ใครมริ เู ชิงชายก็ตายใจหลงไปดวย มนั
กจ็ ะระร่ีระรวยรบิ จนสิ้นตวั อนั เมยี งามกวา ผัวนนี่ ะมักไดค วามเดือดรอน เจาจงฟงคำพสี่ ั่งสอนให
โอวาท อปฺปมตฺตา แมเอย จงอยา ไดประมาทหม่นั ระวังตวั ของเจา ยาว มม อาคมนา ตราบเทาพ่ีเฒา
จะกลับมา (สง ) จากอรญั ราวปาโนน เถิดฯ
(๑๒) เดนิ ภิกฺขเว ดกู รสงฆสยมั ภญู าณพงศพ ทุ ธเวไนย ผูม อี ุกฤษฎญาณูปนิสัยสุดสนิ้ เสรจ็
กเิ ลสสงคราม พฺราหฺมณพนธฺ ุ อนั วา พฤฒิพราหมณพนั ธุเพศ ผูสอื่ สมั พันธโคตรเคาทชิ าเชฐเชอ้ื นคิ คา
หกพราหมณชาติ ขนึ้ อทิ ํ วตฺวา เมอ่ื ธชใี หโ อวาทส่งั สอนอนงคนาฏนางอมติ ตดา ทุกสิ่งสรรพเฒาชรา
จะพร่ำสอน พิรี้พิไรชะออนรำพันวา จนสุดสิ้นสตปิ ญ ญาดวยความรกั กลวั วานางอมติ ตดาจะหนี ธชกี ็
ทำเปนคึกคักแขง็ น้ำใจ ปาเถยยฺ ปสพิ ฺพกํ เฒา กย็ กยา มใหญใสสรรพเสบียง ห้วิ สายสอดสะพักพาด
เฉวียงวะวามวูด ูพะรงุ พะรัง ปฏมิ ุ ฺจิ อุปาหนํ ยงั เทาทูท้ังสองสวมใสเกือกกันรองรกเรี้ยวจะรบั หนาม
ทำดวยหนงั นอยนั้นบาง ๆ เบาแตช นั้ เดยี ว เชอื กกระหวดั รดั แนนเหนยี วหนวงเนน ใหถนัด ถงึ จะว่งิ เทา
วงิ่ กไ็ มพลดั พลาด ลมก็ไมหลุดหาย เฒาก็อุตลดุ วุนวายแตงตัวพะวาพะวัง โส มนตฺ ยติ ฺวาน ภรยิ ํ จึง
เรยี กนางอมิตตดาวามาเถิดนะแมมา มาแตพอใหพี่ไดเห็นหนา เสียยังแลว แตพอใหพ่นี ีผ้ องแผว ภิรมย
ร่ืนระงบั โศก ดวยจะวิปวาสวิโยคจากเจา ไปทงั้ รัก กตวฺ า ปทกฺขณิ ํ เฒา ก็ยังอมิตตดาดรณุ นาเรศ ใหนัง่
ในทกั ขิณประเทศสืบสายสำเนยี น แลว กระทำประทกั ษิณวนเวียนวงไดสามรอบ ตามฉบบั ระบอบไสย
ศาสตรเพท วาทง้ั ผูอยูก จ็ ะไมม ีภัยทง้ั ผูไ ปกจ็ ะไมมีเหตุ หากใหเจริญสขุ สวสั ดิ์ท้ังสองขาง เปน จารีต
เยยี่ งอยา งวา เกิดคุณ โส รุณฺณมโุ ข ออเฒาชราตาขุน มีแตนำ้ ตาไมห ยดุ ยั้ง ไหลละลุมหลอ คลอถง่ั คลมุ
คล่ังนำ้ ใจตน สยดสยองพองขนตนส่ันประพรน่ั กลวั ใหปวยปวดเวียนหัวมวั มดื ทั้งหนา ตา ดงั วา จะดบั
เดด็ ดวงชีวาชีวิตจะมวยมรณ ปมประหนึง่ วา จติ ใจจะจรไปจากรา ง หากเปนนมิ ิตหลากลางลวนแต
อปั รีย ท้ังเหงื่อกาฬก็ไหลระรี่ลงโทรมกาย สอเหตใุ หเหน็ วา จะไปตายมไิ ดกลับ สหิตพพฺ โต เฒา ก็
ประดษิ ฐป ระดบั กาย เปน ปะขาวดาบสเบือนบายจำแลงเพศ สำหรับจะไดเดนิ ด้นั ดงทเุ รศทางไกล
สำคัญวา จะนิราศภัยไมบีฑา เฒาก็ลงจากเคหาพะวาพะวัง เหลียวแลมาดูเรือนรังท่เี คยอยู วาโอโ ออก
กใู นคร้งั นี้ นี่มันจะเปน คนหรอื เปนผีไมร เู ลย โอเ รือนกูเอยที่เคยอยู นี่มนั จะเปนเรือนกูหรือเรือนเขา
ย่งิ คดิ ก็ยิ่งสรอยเศรา โศกสลดระทดถอย หันหนาหันหลังละลา ละลังยับยั้งอยูบอย ๆ ถอยไปแลว แลว ก็
ถอยมา ดนู ่ีกเ็ วทนานา ลำบาก อทฺทิโต กามราเคน ทั้งน้กี ็เพราะวากามราคหากรุมเรงเอาตวั มาจงึ ใหม ี
จิตคิดกลา เที่ยวเซซงั ไมย่ังกลัว มรณนตฺ เิ กน วา อนึ่งจะวาโชคชะตาพาตัวของออเฒา ชรานนั้ ก็มี เปน
มรณโชคราศมี รณันตกิ ลาภ จวบจวนมรณภาพใกลต ายจะมีบุญ จึงเผอิญใหอาจหวนหนุ มมุ ุนมาระรา
ระรวย เพราะไฟราคก็กลาทัง้ ชะตาก็มาเปน ดวย จงึ พุงพวยไปไดใ นทางเปล่ยี ว ละลนละลานหลกี เล้ยี ว
ลัดลอดมา สวิ นี ํ นครํ เฒาก็ตั้งหนา มายงั สีวริ าชธานี ผีตํ เมาะ หริ ญฺ สุวณณฺ ํ อนั มั่งค่งั ดวยทรพั ย
สมบัติ ทกุ สง่ิ สรรพสารพัดจะบรบิ รู ณ เปน ตนวาสัตตรตั นก เ็ พยี บพูนอยูมูลมอง ทั้งอลงกรณว ตั ถุพสั ดุ
แลเงินทองก็นองเนือง อนันตอเนกดว ยเคร่ืองสุรศฤงคาร ทัง้ พลรถคชพาหนะยานอเนกา ทั้งขชั ชกโภช
นาภัตตาหารอเนกนอง ทาสปริเยสนฺจรํ ธชีก็เที่ยวเซซงั สืบเสาะแสวงหายบุ ลเหตุ จะใครร วู า สมเดจ็
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๖๐
พระศรวี ิสุทธิเมธบรมมง่ิ มาศ ยงั คอ ยเสดจ็ สุขสนั นิวาสหรอื นิราศแรมไกล ถา ยังอยูกจ็ ะจเู ขาไปเสนอ
ขอ ซ่ึงสองกุมารนอยหนอไมส ะดุง เย ตตฺถาสุ สมาคตา เห็นนรชาตนิ ราที่ไหนกลุม สนั นิบาตประชุม
ชวนกนั พูดจา โส ตตฺถ คนตฺ วา ธชกี แ็ อบออมเดนิ ดะดมุ ดอ มด้ือเขา มาทำเมยี งมา ย ประสมประสาน
ทักทายทีจ่ ะปรกึ ษาวา กุหึ เวสฺสนฺตโร ราชา ฮา เฮย นะชาวเจา ทุกวนั น้ี อนั วาสมเด็จพระปนเกลาเจา
ธรณธี รรมกิ าธเิ บศร ผผู านพิภพเวียงวิเชตเอกอัครเลิศโลก กตฺถ ปสฺเสมุ ขตฺติยํ ยังอยูเปนบรมสขุ
หรือทกุ ขโศกแคนเคืองพระหฤทยั เสด็จประทับทางทิศทใ่ี ดใครยังจะรูมัง่ วาใหแจงจริงจงั อยาเทจ็ โทษ
เต ชนา ตํ อวจสึ ุ สิน้ ประดาคนทั้งนัน้ เขาก็โกรธเขนเขี้ยวเคย้ี วฟน คำรามรองวา เหม ๆ ตุมเฺ หหิ
พฺรหฺเม ดรู ึอายเจา เลหทำเสแสรง พดู จาน่ีแอบแฝงเปนแยบคาย ใครเขาจะไมร เู ชงิ ชายชาติอายข้ขี อ
ลวนเหลาอายยกยออา ยยามใหญ มงึ น้สี ุดแทแตว าใครเขายิ่งใหกย็ งิ่ จะไปเบียฬ ยาจเนน อุปทฺทโุ ต
แตม ันชวนกนั เบยี ดเบียนขอนี่ทุกอยาง อตทิ าเนน ขตฺติโย ยา มเขาขอเอาชางแกว กุญชรชาติไปได
ปพพฺ าชิโต จนชาวเมอื งเขาขดั ใจจำใหเนรเทศ สกา รฐา จนพระองคตองจรจากนิเวศนเ วียงวัง
อาทาย ปตุ ฺตทารํ พาพระหนอนอยท้ังมเหสี เสดจ็ สญั จรสูพนาลีพงพนัส วงฺเก วสติ ปพพฺ เต สี่กษัตริย
เธอกท็ รงประพาสพักเปนนักพรต อยยู งั เขาสงิ ขรบวรวงกตไปตามเข็ญ เดิน เลฑฑฺ ุทณฺฑาทิหตถฺ า ฮา
เฮย อายชาวเราเอาใหพอแรง บางกฉ็ วยไดไ มคอนกอนดนิ ที่แข็งเขนเข้ียวขยิกตาม พรฺ าหฺมณํ
อนพุ นธฺ ึสุ บางก็ทอดท้ิงว่ิงวะวูวามตามตดิ รองวา เอาวา บา งกร็ องเหวยเฒาชรากลับมากอ นอยาพง่ึ
ไป พรุงนีเ้ ชาทา วเธอจะแจกทานใหท้ังหญงิ ชาย บางกว็ ่ิงกา วเกินสกัดกายกนั้ กันเปน พรวน บา งกไ็ ล
แขงเสียดสวนสกดั หนา เฒาก็รอ งวาออเจาอยาเขา มามิใชการ ชา งมา ทไ่ี หนกูไดไปขอทานจริง ๆ หรอื
ฟา ผา เขาก็เหวี่ยงว่ิงทิ้งถูกท่แี ขงขาผวาหกลมลงนอนกล้ิง เฒา ก็ลุกขน้ึ รองวามงึ จะลองหรือเอาจริง
หรือวาทงิ้ ทางทจี่ ะหยอกเลน ถา จะเลน กเ็ ลนกนั ถาใครดใี ครขยันก็สรรเขา มาทีละคน เฒา ก็วิง่
ระเหระหนหนั ไมเ ทาจอง ทำทาทางตีพลองเพลงสามเสา แลวรองทา วา ฮาเฮยออเจาจัดกนั เขา มาทดี่ ี
ๆ จะเลนกันทางกระบองกระบต่ี ไี มส ้ันไมย าว หรือจะซดั สามเสาสอบกันดวยมวยหมดั อนั กูน้ีถึงแกก ็
แกหดั ซดั กันลองดูสักต้งั หรอื จะเลน กนั ทางเสโลโลดั้งดาบเดียวดีก็เขา มา ปากออเฒานั้นกลา วาไม
กลัว แตอายใจน้นั สนั่ ระรัวตัวก็ส่นั อยจู รงิ ๆ อา ยตนี พาวง่ิ ร้งั ไมอ ยู เฒา ก็คอยมองดูเดนิ ขวะไขว คะเน
ไดคะเนเสยี พอหมายมนั่ เฒาก็ผละผลุนผลนั ผลดุ วิ่งออกวงนอก ผินหนามาแลว ก็แลบลน้ิ หลอกบอก
วา กูขคี้ รานอยู เขาแลน ไลส ะพร่งั พรูพรวดเดยี วก็เขาปา ข้นึ โส เทวตาวคิ ฺคหิโต หุตฺวา ฝา ยเทพยเจา
เขาดลใจใหออเฒา ลว งเขาพงไพรพนัส พรฺหา โส โจทโิ ต พฺราหฺมณิยา ท้งั นก้ี ็เพราะวา นางอมิตตดา
เจา หากใช จงึ ตะโพงโดง เขาปา ไดดเู วทนา กามคทิ ฺธมิ า เหตุกระพัดรตั ตาดว ยไฟราคะ เรง รอ นรนทน
ทกุ ขลำบากเหลอื กำลัง อฆนตฺ ํ ปฏิเสวิตฺถ เมาะ ทฺวิทุกฺขํ อนภุ วติ ถฺ คอื ทุกขเวทนาท้ังสองส่ิงแสรงมา
ปะทะกนั ตํ มหาชเนน อนุพนฺธน ทกุ ขฺ ํ อนึง่ ทุกขลำบากยากน้นั ดวยชาวเมือง เขาแลน ไลตดิ ตามเนื่อง
นวดเนนไมป รานี ท่ีไมทนั น้ันก็ท้งิ ท่วี ิ่งถึงน้นั กต็ ดี า พาโล วนปรโิ ยคาหณทุกฺขํ อนง่ึ ทุกขลำบากยากเซ
ซังเซอะซวนเขา ปาชฏั วเน พาฬมิคากิณฺเณ อันอาเกียรณไ ปดว ยสิงหส ัตวสารพดั พาฬมฤคราช
ขคคฺ ทีปนิเสวเิ ต ลว นเหลา สรรพจตบุ าทแรดรายเรอื ง ทั้งพยัคฆราชสหี เ สอื เหลืองออกเนอื งแนน โส
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๖๑
ปาวิสิ พรฺ หารฺญํ เฒาก็หลงเขาสูดงแดนแควน นายเจตบตุ ร ลทุ ธเวทยาคงุ โกกา นํ ปรวิ ารยุ˚ ฝงู
สุนขั นายเจตบุตรนีน่ ักหนา วิง่ นำหนาแลน ไปกอน บางกว็ ง่ิ แซงเสียดซกุ ซอนสีน้นั ตา ง ๆ พรรณดอกดำ
เดนแดงดางดาษด่นื ไปท้งั ไพร บา งก็เหาหอนแหโหมไลเ ลี้ยวลอมเขา เปนวง เฒากว็ ง่ิ กวดตรงขน้ึ ตนไม
รกุ ขฺ สฺมิ ฺจ นิสินฺโน ว ขึ้นบนคาคบซบนัง่ ตง้ั ตัวใหมนั่ คง แลดแู ตลวนพงพนัสหิมเวศทุเรศกนั ดาร เม่ือ
พฤฒาจารยจะรำพันถงึ คุณพระเวสสนั ดรราช (สง) กก็ ลาวเปนบาทพระคาถาวา
โภ ราชปตุ ตฺ ํ นสิ ภํ ฯเปฯ ยทิ ชานาสิ สสํ เมติ ฯ
(๑๓) ขึ้น โอพระเวสสนั ดรพุทธพงศผ ูท รงพระปรีชา อันเปน ยอดขตั ตยิ วราเรอื งพระยศ
ชยนตฺ มปราชิตํ ขาศกึ ยอมระทดทวั่ ประเทศ สะทานสะเทอื นทั่วทกุ ขอบเขตขณั ฑสมี า ทรงพระราช
ศรทั ธานีล้ น พน ปติฐ าสิ ภตู านํ เปน ทีพ่ ึ่งแกอ กสตั วผูขัดสน ธรณีริว เปรียบดังพสุธาดลแผน ดนิ ดาล
เปน ท่ีประดิษฐานแกฝ งู สตั วยอมอาศัยสบื กันมา สาคโร อวิ มิฉะนัน้ ดังสายกระแสสินธสุ าครคงคา
อันมคี ุณคณานับมิได อสสฺ ตถฺ ํว ปเถ ชาตํ มิฉะนัน้ ดงั วา ตนโพธิแ์ ลตนไทร เปนที่อาศยั แกมหาชนอนั
เดินหนเมอื่ ยามรอ น อันพระศรทั ธาของพระพุทธพงศเพศยันดรก็เหมอื นกันดงั น้ีไมม ผี ดิ ทำทานน่ีสนิท
ไมเลือกหนา จะหาไหนมาเทียมเทียบเปรียบประเสริฐเสมอสองดงั นไ้ี มมเี ลย เอวฺจ เม วิลปโต โอ
ตวั อาตมาเอย มาหลงอยูในพนัสพงไพรใครเขาจะปรานี เหน็ กเ็ ปนสดุ ท่ีมแี ตว าจะตาย โย ปุคฺคโล แม
แลวาบคุ คลผใู ดใครเขาเดินมา วชชฺ า เมาะ วเทยฺย จะพงึ กลาววาจามาเกริน่ กราย ทปี ระหนึง่ วาจะ
รจู ักทกั ทายถึงทกุ ขเ รา ทางท่ีจะปรานธี ชเี ฒา ที่น้บี างวา อหํ ชานํ ทานเอยอยา รองไหไปเลยมนั ไม
ตองการ เราจะบอกแกต ัวทานใหแจงใจ อนั หนทางท่ีจะไปเรารูจกั ยงั พระอรัญญกิ าวาสตำหนักไพรไม
เน่ินนานสูสำนักพระจอมจักรพาฬอคั รราชฤษี นนฺทโึ ส ชนเย มมํ จะร่ำไปไยมที ่ีขอบคุณ เหมือนหนึ่ง
จะเกดิ เปนกองบญุ แกบ ุคคลผูนัน้ เพราะวา ยังความเกษมสันตสุดทีจ่ ะยนิ ดี ใหช นื่ ชมบงั เกิดมแี กอ าตมา
ปสเว ปุญฺ ํ เมาะ ปสเว ปุ ญฺ ผลํ บคุ คลผูน ้ันกจ็ ะไดเสวยผลานิสงสบุญ ในมัคคเุ ทศกท ุรกนั ดาร
อนปฺปกํ เมาะ อนปฺปมาณํ จะนบั จะประมาณมไิ ดส ่ำ เพราะวจกี รรมบอกบัดเด๋ียว ตาย โส
เอกวาจาย (สง ) ดว ยถอยคำอันเดยี ว นัน้ แลฯ
(๑๔) เดนิ ภกิ ฺขเว ดูกรสงฆสมาทานธดุ งคอรญั ญิกาวาส ผูส นิ้ เสียสนั โดษ ตัดปลโิ พธของขม
ขาดควรจะคำนงึ เอโก วนจรโก ยังมกี ระทาชายนายหน่งึ หนมุ น้นั อรญั จบเจนจร ทงั้ น้ำใจเพ่อื นก็เหย้ี ม
หา วหาญหกั หา งนอนเนาเนินชำนาญปา ลุททฺ โก เมาะ มิคลุทฺทโก กวดเกง กาจหยาบชา ทารณุ หุนหัน
กกั ขฬะลวนรา ยกาจ แตเพ่ือนฆา เสยี ซึง่ มฤคชาตนิ มี่ ิใชนอ ย ทงั้ น้ำใจก็ไมระทดถดถอยทนสูตาย ศตั รูสู
ส้ินไมระคายเคืองสะดุง ทงั้ รูปรา งก็ใหญเย่ยี มทรงสงู สดุ ทหารเหน็ สมตวั ท้งั น้ำใจก็มุทะลกุ ุกะไมคิดกลวั
แกลว กลาหนา ขมึงทึง ทงั้ อกไหลก ็ผายผึง่ ผงาดโงเง้อื มเข้ือมขยนั ทั้งควิ้ กเ็ ขียวเขม ชันซา ยขวา หนวยตา
เปน มนั เขมน มงุ มะเมยี งมอง ท้ังไฝแลหนวดดังลวดทองทะลมุ ุมะไมคิดใคร ทัง้ คางเคราครคุ ระขน้ึ รำไร
อกอนขนเขียวขนึ้ ขดแขง็ ทง้ั ผมเผาก็ยุงย่ิงหยักหยิกยะหยองแหยง หนวดแดงงอหงกิ เง้ียวดูดงั เขย้ี วงะ
โงงงอน ผา ประเจียดประจงจับจีบซอ นสวมเศยี รแสรง ตะแบงบดิ โพกผูกพนั สกั กะสันสวมรวดรดั
กระหวดั กระหมวดกระหมดุ กระหมิดฉดุ ชิดชักชายนอ ยหอ ยหูกระตา ย ทั้งเร่ียวแรงแข็งขึงขงั ทง้ั กาย
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๖๒
แข็งขอ มือถือหนา ไมลกู หลาวลว นแหลม ลานพบั สลบั แซมใสสนไวเปนใบบิด ปลายก็ซมึ ซาบอาบยา
พษิ สะพกั สะพายแลง ผาคาดพงุ พันขันตะแบงแขยง เขา คราพรา ขัดเอว ทัง้ เดินเหินก็รวดเร็วรายรอง
ตระเวนดา น เจโต เมาะ เจตปุตฺโต เพอื่ นเปน ลูกของชาวบา นเจตรฐั นคร เปนโคตรเคา สัมพันธพเนจร
เน่ืองมาแตบ ดิ า จึงช่ือวา เจตบตุ รพรานปา นามบัญญตั ิ อารกขฺ ณตฺถาย ฐปโ ต อนั กรุงมาตลุ รฐั เจตราฐ
ทั้งหกหม่นื มีพระหฤทยั ชมช่นื ประสาทส่ังสะพรง่ั พรอม ปรกึ ษาเสร็จแลว กย็ อมมอบอาญาสทิ ธิ์
ใหพเนนอยคอยระวงั กบฏปจจามติ รหมูอรนิ ทรราช ถาพบเขาแลวก็อยา วา งเวนเขน พิฆาตคอย
ตระเวนไพร อรเฺ ญ ลทุ ทฺ โก จโร เมอ่ื เพื่อนเท่ียวจรจบตระเวนไปปะเขาที่นัน่ สททฺ ํ ปฏิสฺโสสิ ไดยนิ
เสียงเฒา ครวญคร่ันสนน่ั ไปทงั้ ไพร เอะนี่จะเปนเสยี งอะไรฟงไปก็ไมไดศัพท คอยเอยี งเอย้ี เง่ยี หูลงสดับ
ดูก็เหน็ หลาก น่ีใครหนอมาทำอะไร เสมือนหนึ่งเสียงรองไหอยวู าก ๆ หวางพงทีต่ รงน้ี อยาเลยจะเดนิ
เขา ไปดสู ักทียา งยองเขาไปแตค อย ๆ ยางเขาไปทีละนิด ชดิ เขา ไปทีละนอย คอยเขาไปใหใกล เหน็ แลว
กฮ็ ดึ ฮือ อเุ หมก คู ดิ วาใครหรือ มริ ูก อ็ ายจัญไร อายพราหมณเฒา มันมารองไหห าจอมจักรพรรดิพระลูก
เจาจะเจตนาอันใดหนอ อออา ยพรรคนีด้ กี แ็ ตวาจะขอคนไมร อู าย ถากูน่งิ ใหเ ขา ไปหาเห็นจะวนุ วาย
เกดิ กลี แมไ มข อพระโอรสก็พระมเหสสี ักสงิ่ จรงิ ถากูเนิ่นนานน่งิ ใหชีวิตความผดิ นกี้ ็จะมีมาถงึ กู นอี่ า ย
ศตั รูแลวสหิ วา ถา มิพฆิ าตฆา ก็จะผิดดวยรบั สง่ั ตสสฺ สนตฺ ิกํ คนตฺ ฺวา เพือ่ นจงึ ถกเขมรขน้ึ จ้ังม่งั รัง้ รดั ขัด
กระเบน เขมน มงุ หมอบยอบเขาไป จงึ ปลดเปลื้องปลงหนาไมช กั ลกู หลุดออกจากแลง ใสป ากเขา ขบ
คาบคัน้ ขยนั แขยง เขย้ือนขยดเขามา ธน˚ุ อาโรเปตฺวา จึงยกเทาหนาเหยยี บคนั ขมลงไวกมสอดสาย
สะพักพาดไหลใสเ ฉลียงแลง ทาย มือกระหวัดหนวงเหนีย่ วสายสนสอดขึ้นกับคนั จงึ นง่ั เหยียดยกสอง
เทา ทอดกระทนั ถบี คันดันใหถนัด กลับสายนาวโอบออมสะพัดพาดสวมใสหลงั ชิยํ อากฑฺฒิตฺวา สอง
มอื เขาเขนครา ฉุดกระชากลากสายชกั เสยี งดังกะกิกกักชกั สายพาดข้นึ กับไก จงึ เอาลูกลงวางใสก บั สาย
สวมกรวมรอ งราง แลวลกุ ข้นึ ยงโยเ หยียดหยัดยะแยงยา งยอเทา หนาย้ัง ขดคเู ขา ยอเทา หลงั ศอกหนึ่ง
ตง้ั ขึ้นบนเขา ยกสนรางประทบั กับแกมเขาแลวเลง็ หลิ่วนวิ้ แนนกึ จะยงิ แลว ก็ตริตรึกกร่ิงน่ิงคิดดูเปน
ครู ดู ๆ กเ็ ห็นเปน ใจเบา ถากูยิงอา ยนีเ่ ด๋ยี วนกี้ ต็ ายเปลาไมนาทำ อยา เลยนะจะถามมันสักคำฟงมันดู
ตชเฺ ชสิ กต็ วาดขูรอ งวา เหม ๆ ขนึ้ ตุมฺเหหิ พรฺ หเฺ ม ปกโต ดูหรอู ายเฉโกโวเวทำเลหหลอก น่ีมึงออกมา
ไยถงึ ท่นี ่ีที่กลางปา นีม่ งึ เบยี ดเบียนบฑี าทา วเธอจนหมดส้ินแลว หรอื จงึ ดน ด้นั ด้อื ออกมาถงึ พงไพรขอ
เขายกยอขอเอาทใี่ หญ ๆ ใสเอาทโี่ ต ๆ อติทาเนน ขตฺติโย แลน เขา ขอเอาแกว กุญชโรกุญชรชาติชา ง
เปนศรเี มอื ง ปพพฺ าชิโต จนชาวสีวิราฐเขาแคน เคืองใหข บั ไล สกา รฐา พระองคต อ งจรจากพระเวียง
ชยั นริ าศยศ อาทาย ปุตตฺ ทารํ กับทง้ั พระราชโอรสอคั รมเหสี วงเฺ ก วสติ ปพฺพเต ไปทรงพรตพิธีเปน
ดาบสเพศ ในหอ งหมิ เวศบวรวงกต ทุมเฺ มโธ อา ยทรยศโงห ือรือโหดหาปญ ญามิได อกจิ ฺจการี จะไดไ ป
รเู อาใจใสทำไรน ากไ็ มมี ดีก็แตจะเทย่ี วขอทาน รฐา วิวนมาคโต นใี่ ครบอกแกมงึ หรอื จงึ ดื้อดงึ ซม
ซานเซอะเซงิ มาถึงน่ี ใครเขาจะปรานีอายชว่ั ชาติ ราชปุตฺตํ คเวสนฺโต ยังจะมาทำโอดโอ โรทมาโน
รองไหหาพระจอมกษัตรยิ แสรง พไิ รทำไมหรือ มงึ นสี้ ดุ แทแ ตว าใครเขาใหกจ็ ะไปฮือแหโ หมเอาใหสิน้
อา ยเสือเฒา จำศีลใครเลยจะรูเลห พโก มจฉฺ มิโวทเก ทำเสแสรง ซนซอก ดังหนึ่งวานกยางกรอกซอก
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๖๓
ซมึ เซา เทา สอ่ื แสซ้ำสบั ปลา ตสสฺ ตฺยาหํ น ทสสฺ ามิ กูเอาเถิดสหิ นาไหนมึงจะเปน คน ที่มึงจะหนีกู
ไปพน อยาพึงคิด อธิ ชีวิตํ กกู ลัวแตว า หวั มึงจะขาดกระเด็นด้นิ ระแดว ๆ ลงกลางดินพอส้นิ ใจ อยํ
หิ เต อาวุธของกนู ้ไี ซรใสยางนอ ง มยา นนุ โฺ น เมาะ มยา วสิ สฺ กฺโฐ กจู ะลดั ล่ันลองเลนสกั ฉับ จะ
กระหยบั ยกยิงเลนสกั เปง กลัวแตวา จะไมผ ดิ เอง็ อยา อวดอาจ ปาสสฺ ติ โลหติ ํ อา ยลกู ศรมันจะด้ือดาษ
ดดู ดมื่ เอาโลหติ สโิ ร เต วชฺฌยิตฺวาน ศีรษะเอง็ ก็จะเด็ดกระเด็นเปน ปลิดตกตามไมต านทาน ดงั
กะโหลกลูกตาลหลนหลดุ ลงจากขวั้ หทยํ เฉตฺวา สพนฺธนํ แลวกูจะผาอกออกใหทว่ั แถกเถือถึงหวั ใจ
ทัง้ เนอ้ื หนงั แลพุงกระเพาะตบั ไตไสส ้ันยาว จะคลุ ีกรรมขยำเขากบั เครอื่ งปรุง ตยุ ฺหํ มํเสน เมเทน
มตถฺ ลุงฺเคน กจู ะประดษิ ฐป ระดุงดูใหมนั ยอ ง กับเนื้อซีกสันมนั สมองในตวั มงึ จะใสตับคาบนาบพะแนง
นง่ึ ใหส รรพเสรจ็ อาหตุ ึ ปคคฺ เหสสฺ ามิ แลว กจ็ ะปลกู ศาลส่ีเสาใสเ จว็ดวางเครอ่ื งพลกี รรมทำท่ีชายปา
ปนถฺ สกณุ ํ ยชิสฺสามิ กูจะสรวงเซนเทวาอารกั ขศาสตร ปนถสกุณเทวราชทรี่ ิมทาง อันสิงสถิตท่ยี า น
กวางพระไพรพฤกษ เหน็ กจ็ ะสมมโนนึกในใจคะเน ตํ เม สุยิฐ ํ สุหตุ ํ กเู ห็นจะเปนเลห เลนกนั ในวันนี้
เทพเจากจ็ ะยินดีดว ยเครอื่ งกระยาเสวย อนั กูบวงสรวงสงั เวยศักด์ิสทิ ธข์ิ นึ้ ทกุ วัน ข้นึ น จ ตวํ กเู ห็น
เอ็งนก่ี ็จะตายเปนแมน มัน่ ไมส มคิด อันกจู ะใหช วี ติ อยาสงสัย เอาใหสาแกใ จอายโวเว ภริยํ ปุตฺเต จ
เหสฺสสิ แลว มึงจงึ คอ ยโซเซซุกซนออกไปขอ อนงคนาฏนอ ยหนอ ตอเมอื่ เปน ผี กูเอานะเอาเขา เดยี๋ วนี้
เนนข้นึ ไปดูสักฉับ เอาใหห ัวนั้นหันหกกลับลงตำดนิ ตีนขึ้นชฟี้ า เอานะเอาสกั ผางเอาใหควาง ๆ ควำ่ ลง
มาดินดน้ิ อยูเทา ๆ เอาใหต ายหา บนอากาศ ขาดใจบนกลางหาวหนั ลงมาท่กี ลางยาน นั่นแลมงึ จงึ จะ
รจู ักฝมือกูผชู ือ่ วาเจตบตุ รพราน (สง ) อันถบี ทางตระเวนดา น นน้ั แลฯ
(๑๕) เดนิ โส ตสฺส ตํ ผรสุ วจนํ สตุ ฺวา วันนั้นเฒาชราทชิ าชงค เมือ่ ไดฟงเจตบตุ รพรานพงศ
เพ่ือนหา วหาญ กลาวแตคำสามานยกกั ขฬะวาท ลวนแตตะคอกขูตวาดวาสารพดั มรณภยตชฺชิโต
พนื้ แตพาโลโฉวัดหวงั วาจะยิงใหต าย เฒา ก็ตนื่ ตกอกใจหายตะคร่นั คราว ตัวนัน้ ส่นั อยูเทา ๆ แทบจะ
พลดั ตก เฒา จงึ เอาอกเขา แอบอิงกับกิ่งไมใหถนดั ยกแตมือขึ้นปองปด โบกไมเ ทา นึกวากจู ะปดอา ยน่ี
สกั คราวเอาตวั รอดแตสกั ครง้ั เฒาจงึ รองวา ขึ้น มา เม กโรหิ ตฺวํ อยานะอยา เหนอ อยาเพอล่นั
กระไรจะมาทำหนุ หนั ไมย ัง้ หยุด เจตปตุ ตฺ สุโณหิ เม เอะ ๆ เจา เจตบุตรจงหยุดกอน อยาดดุ ัน
เดือดรอ นทำรอ งแรก อยา หาวนักมนั มักแตกตอไมตดิ เออเอง็ นกี่ ระไรชางไมพ ินิจคิดคะเนดูหนา ตา
จะเปน หนา นายหรอื หนาขา คิดดูใหจ งมาก จะเปน ผดู หี รือคนยากยาจกหรอื มิใช อยา งกูนห้ี รือจะเปน
พราหมณไพรพลัดแพลงมาขอทาน พฺราหฺมโณ ทโู ต กูเปน พราหมณมหาศาลปุโรหติ ทั้งเปน เสวกทตู
สำเร็จกิจการพระนคร วชฺโฌ เมาะ อวชฌฺ รโู ป เอง็ รูหรือหาไมแ ตกอนแตไ รใครเขาบห อนฆา นเ่ี อ็ง
กระไรจะเปน บา บุมบา มทำผางโผง ไมรจู ักความฉบิ หายตายโหงฮึกฮักไป มงึ มีแตห นาไมม ุมุนไมเห็นผิด
ตสมฺ า ทตู ํ น หนนตฺ ิ ถา ใครฆา กูใหสนิ้ ชีวติ วายชีวาตม ท้ังเจด็ ชั่วโคตรประยรู ญาตยิ บั ส้ินทง้ั นน้ั เอส
ธมโฺ ม สนนฺตโน อนั นนี้ ีก่ ็เที่ยงธรรมทางบรุ าณราช ไมม ใี ครจะฆาพิฆาตมแี ตว าจะนับถือ นมี่ ึงจะยงิ กู
จรงิ ๆ เจียวหรือหวา หรือวา เปน ทางท่ีจะสัพยอก เฮยอา ยชาวปาหนาบา นนอกมากจู ะบอกคดี สวิ ิโย
สพเฺ พ ในทุกวันน้ชี าวสีวิราฐคลายจากอาฆาตไมทุษฐจิต นิชฌฺ ตฺตา เมาะ นิทฺโทสภาวํ สญฺ ตฺตา รู
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๖๔
แลววา พระลูกเจาไมมผี ดิ หาโทษบมไิ ด จะใหคนื เขา เวียงชัยเชญิ ราชาภิเษกกษัตริย จะนิวตั ินเิ วศนเวียง
วงั ปต า นํ ทุมิจฉฺ ติ ทั้งพระอิศราธิบดศี รีสญชัยปตุเรศ กม็ พี ระกมลจิตเจตนคอ ยเคลอ่ื นคลาย
ประทุษฐโทษนน้ั เหือดหายเห็นรักใคร กลับโศกเศราสิเนหะใหหันหา มาตา จ ทพุ ฺพลา ตสฺส อนง่ึ
สมเด็จพระมารดาผุสดดี วงกษัตริย กม็ แี ตท รงพระกนั แสงโศกีพิไรรำ่ พิลาป จนพระกมลทพุ พลภาพ
พา งเพียงจะวอดวาย ถงึ พระโอรสสืบสายศรีสดุ สวาทเวสสนั ดร สองพระหตั ถเธอรมุ รนั ขอ นอุระควร
จะเอน็ ดู อจริ า จกขฺ นู ิ ชยี เร จนพระเนตรนางทง้ั คูเปนคราบครำ่ ตง้ั แตวาจะทรงพิไรรำ่ ปริเทเวศ
อสฺสนู ิ จนนำ้ พระนัยนเ นตรนองเปน ธารา ถา วาเนน่ิ นานเหน็ พระโรคาจะเคืองระคาย ถามติ อ มตอก็
ดรี า ยจะเปน หมอกมวั เราคดิ ๆ แลว นา กลวั เกลอื กไมหยุดยง้ั เต สาหํ ปหโิ ต ทูโต ทาวเธอจงึ ตรสั ส่ัง
เฉพาะแกตวั เรา เหน็ วา เปน พฤฒพิ ราหมณเฒา แทม หาศาล มีตระกูลประกอบดวยศฤงคารวรวงศ
บุรีรัมย พอที่จะสำเรจ็ ทตู กรรมกิจการแจงเฉลย เจตปุตฺต สุโณหิ เม นีแ่ นะ นายเจตบตุ รเอยฟง คำเรา
วา เราผถู ือราชสาสน ตราตรงมาถงึ นี่ หมายจะไปใหกระทั่งถงึ ท่ีพระตำหนกั ไพร ถงึ วาทางจะไกลเทา
ไกลก็มไิ ดคดิ จะสูไปใหสำเรจ็ ราชกิจตามรบั สัง่ ราชปุตตฺ ํ นยิสฺสามิ จะไปใหกระทง่ั ถงึ หิมเวศ จะได
เชญิ พระศรวี ิสุทธินฤเบศรมกุฎโมลี ใหล าพรตพธิ ีทง้ั สี่พระองค นำเสดจ็ จากแดนดงกลับมาผานเชตดุ ร
เจาเจตบุตรพเนจรจงคดิ ดใู หจงดี ถา หาเหตุไมใครเขาจะมาท่นี ที่ ่สี ัตวร าย เราคดิ วาจะอาสาเจา จนตัว
ตายตามสภุ าษิต ถาพอนอยนายพรานหลานมคี วามคดิ ก็ตริตรองดใู หรอบคอบ จะคดิ ควรหาความชอบ
ก็จะเปนไร ตาจะไปทลู สน่ำเสนอใหหรอื ความชอบทาน กลัวแตว าจะรวยเรอื นฝากระดานสามส่ีหา
หอ ง ทั้งทาสทารเงนิ ทองถวนทุกสิง่ ท้งั ยศศักด์กิ ็ยวดยิง่ เปนเจา จอมหมอมเจตบุตร ลกู หลานกจ็ ะไดย งั้
หยุดนัน้ จรงิ ๆ อยากรงิ่ ติ กลัวแตว า จะกินขา วเหนียวกบั นำ้ กะทิทกุ วันไมไหว ยทิ ชานาสิ ถา เจา เจต
บุตรแจง ใจในทางท่ีจะจร ยังเขาสงิ ขรวรวงกต จะเปนทุเรศกำหนดเนิน่ นานสักเทา ใด ชวยแนะนำ
นิทเทสใหเราไปไดคลอง ๆ ตาก็จะชวยทลู ยกยองอยา ปรารมภ วา มาไดใ นไพรพนมเพราะพรานปา
สสํ เมาะ มคฺคํ กเถหิ ทานจงบอกมรรคาใหเ ราไป (สง ) เราจึงจะทูลความชอบใหแ กท าน น้นั แลฯ
(๑๖) เดนิ โสตสฺสตํ มสุ าวาทํ สตุ ฺวา สวนนายเจตบตุ รพรานปาเมือ่ ไดฟ งเฒา ชรารางรา ย ทกุ
สง่ิ สรรพบ รรยายเทจ็ สิ้นทั้งนน้ั กห็ ายประทษุ ฐโทษทัณฑที่โทโส โสมนสสฺ ปฺปตโฺ ต ก็ชนื่ ชมโสมนสั
ประสาท วาพระจอมดิลกลลี าศเลิศโลกพระลกู เจา จะไดค งคนื พิภพดังเกา กอปรดวยพระเกยี รตยิ ศ จึง
เลอ่ื นลดหนาไมแลวก็หอ ยไวก ับก่งิ พฤกษา กส็ มใจเพื่อนจินตนานกึ คะเน สนุ เข พนฺธติ วฺ า จึงเอาเครือ
วัลยวลีมาทำเปนบวง บดิ เปนหวงหูหันกระชน้ั ชิดฉดุ กระชากชกั ใสสวมกรวมคอสุนัขเขา ไวใ หม ั่น
ปลายเชือกขา งหนงึ่ สอดกระสันรดั เขา ไวก บั กอหญา พฺราหฺมณํ โอตาเรตวฺ า จงึ ยังเฒาชราทชิ าพงศ
ใหขยับเขยื้อนเลอ่ื นลงทีละนอ ย ๆ เขาประคับประคองแตคอย ๆ พะยุพยุงถงุ แลยาม ไดย ินเสยี งกรุก
กรกั ก็ทักถามวาอะไรนั่นเจา ขา ตาแกก็กลับกลักพริกกลักงา วากลักใสส าสนตราพระราชสหี เจตบุตรก็
ยนิ ดียกขน้ึ ทูนหวั เฒากร็ องสำทบั วารับแตค อย ๆ ของมนั หนกั กลกั นีม้ ิใชช ั่วอยา เหวี่ยงวางลงใหราบ
เจตบตุ รก็ปผู า ลงกราบ ๆ นกึ วาจรงิ ไหวกลักพรกิ กลกั ขิงไมส งสัย เฒาก็นึกวา เอาใหส าแกใ จอา ยคนใจ
ราย มันขูม นั วามันดากูนี่ทุกสิ่งพน้ื แตว า จะยิงใหต าย เอาใหมันไหวใหจงหนักหนา ข้นึ สาขาสนฺถเร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๖๕
นสิ ีทาเปตฺวา เจตบตุ รจึงเชอื้ เชญิ เฒาชราทชิ าชาติ ใหนัง่ บนใบไมล าดเปนอาสนปา กระทำสกั กัจจะ
คารวาเรยี กวา ตาลุง โภชนํ ทตวฺ า เฝาบำเรอบำรงุ ดว ยของกนิ ตามประเทศแถวถ่ินทางกันดาร
ปฏิสนถฺ ารํ กโรนโฺ ต เมอ่ื เพ่ือนจะกระทำปฏสิ นั ถารโดยโสมนัส (สง ) ก็กลาวเปน อรรถคาถาวา
ปยสสฺ เม ปโย ทโู ต ปณุ ฺณปตตฺ ํ ททามิ เต
อิทฺจ มธโุ น ตุมพฺ ํ มิคสตฺถิ ฺจ พฺราหฺมณ
ตฺจ เต เทสมกขฺ สิ ฺสํ ยสสฺ สมฺมติ กามโทต.ิ
(๑๗) ขึน้ พรฺ าหฺมณ ขาแตทา นผูเปน พราหมณพ รอมพฤฒศิ าสตรไสยทรง ศวิ เวทบวรราม
วงศธรหัตถไตรศลุ ี อนั วา ทานอาจารยมาน้ีก็ดดี ดู จุ ภเิ ษกสม ดว ยวา เปน พฤฒพิ ราหมณพรหมพร่ำเสนอ
อนสุ นธิ์ ทโู ต เมาะ ทฺวนิ นฺ ํ กจิ ฺจการสมตฺโถ สามารถจะนำยุบลทง้ั สองขา ง เพราะเปน เหตเุ ปน วสิ ุทธิ
ทตู ทางทว งทดี ังพรหเมศวร ปโ ย เมาะ เวสฺสนตฺ รสฺส ปโ ย ก็จะสมพระทยั เศรษฐเกษมโสด ทรงปย
ปราโมทยโสมนสั ทุกส่งิ สรรพเจริญสวัสดิพ์ ระลูกเจา จะคอ ยประเทอื งทกุ ขบรรเทาในหิมเวศ ดว ยจะ
เชญิ ใหลาพรตบรรพชาเพศผา นสมบตั ิ ปยสฺส เม เวสฺสนตฺ รสฺส อันพระองคเ จากับหลานเลา กป็ ฏิพทั ธ
ภักดดี ว ยพระบาท โดยเสวกราชสวสั ดี อาสาอยูท น่ี ีพ่ ิทกั ษรกั ษา ททามิ เต พอมาพบทา นพฤฒาเขา
ทน่ี ี่ เรว็ กระท่งั ทันทดี ว นจะไป ถา จำวัดคางคนื หน่ึงจะไดยงิ เนื้อสดใหฉนั พลากบั มลู ออ นนี่ขยนั ย่ิง
พอใจ นจี่ วนแลวกจ็ ะจดั แจงแตง ใหไปเปน เครื่องเสบยี งกรัง อทิ ฺจ มธุโน ตุมฺพํ ท้ังกระบอกนำ้ ผ้ึงพน้ื
แตใสสดเปนมธุรสหวานยงิ่ ปกกฺ มคิ สตฺถึ หนึ่งขาทรายยางสิ่งแตล ะอยา งละอยา งกัน ฉันกับนำ้ ผง้ึ ทคี่ ม
สันวิเศษเปนของปา ปุณฺณปตฺตํ เมาะ อชฌฺ าสยปรู ณตฺถํ หลานก็จะใหสมปรารถนาเพ่ิมอัชฌาสัย
ดว ยรีบเรว็ เรงจะไปเอาราชการ อนั หนทางท่ที า นจะไปไมกันดารเดนิ ไดไ มล ดเลีย้ ว เปน เอกปทิทางบท
จรผเู ดยี วไมเลี้ยวรก หลานก็จะเปนมคั คเุ ทศกนายกรบั เปน พนกั งาน เวสสฺ นฺตโร อนั วา สมเดจ็ พระบรม
จอมจักรพาฬพภิ พพงศเพศ ผผู านพชิ ิตพเิ ชตพิชัยพระนครพุทธพงศเ พศยันดรดวงดลิ กโลก กามโท
เมาะ สพฺพกามสมิทธฺ ิโท ใหสำเร็จซงึ่ อาโภคพูนมโนรถ เรอื งพระเกียรติปรากฏกอปรดวยพระ
ทานชั ฌาสัย สรรพยาจกอนั จนใจบนพไิ รรำ่ ดงั วาตนกัลปพฤกษนกึ ไดดงั ใจฉำ่ ชะช่นื ชม ยตฺถ สมมฺ ติ
เธอทรงพระภิเนษกรมณกอสรา ง สบื ซงึ่ พรตพรหมจรรยทางสนุ ทรพิธี ดวยพระราชบุตรบตุ รอี ัคร
ทาเรศร สถติ ในหิมเวศสกั กทัตติยาวาสหวางพนัสพนมมาศเวียงไพร อนั ทา วสหัสนยั นท พิ ยจกั ษเุ ทเวศร
บริรกั ษเรอื งพระเดชา หากใชใ หพระวิสสกุ รรมมานฤมิตสืบสรา ง ในพนสั แถวทางทเุ รศแนวเนนิ ไศล
ณ ทางทศิ ใดในพนัสแหง หองหมิ วนั ต ตจฺ เต เทสมกฺขิสฺสํ หลานก็จะพรำ่ รำพนั ไมอ ำพราง ตาม
ระยะยางทีท่ ิวทางใกลแลไกล จึงจะบทจรเจรญิ เชญิ ทานอาจารยไป (สง ) ตํ ปเทสํ สปู ระเทศที่น้นั แลฯ
ชูชกปพฺพํ นิฐิตํ.
ชูชก ประดบั ดวยพระคาถา ๗๙ พระคาถา เอวํ กม็ ดี วยประการฉะน้ีฯ
ปพ าทยท ำเพลงเซนเหลา
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๖๖
ชูชก ตอน “นางพราหมณีรุมทำรายนางอมิตตดา”
ภาพจิตรกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วดั สุวรรณาราม ราชวรวิหาร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๖๗
จุลพน ตอน “ ชูชกลวงพรานเจตบตุ ร”
ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอโุ บสถ วัดสวุ รรณาราม ราชวรวิหาร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๖๘
มหาชาติมหาเวสสนั ดรชาดก ฉบบั วัดสวุ รรณาราม
กณั ฑที่ ๖ จลุ พน : พรรณนาปาเล็ก
เนอื้ ความยอประจำกณั ฑ
กัณฑท ี่ ๖ จลุ พน ประกอบไปดว ย ๓๕ พระคาถา เปนกัณฑทพี่ รานเจตบตุ รหลงเชอื่ ชูชก
และชท้ี างสูอ าศรมอจุตษี เนื้อความยอวา ชูชกเมือ่ เดินทางมาถงึ ประตูปา หิมพานตก็ไดพ บกับพราน
เจตบตุ ร และถูกพรานเจตบุตรปลอ ยสนุ ขั ๖๓ ตัว เพือจะใหก ัดใหต าย ชูชกจึงไดห นีข้ึนไปบนตนไม
แลว กลับไดสติจึงชูกลักพรกิ ขิงแกพรานเจตบตุ รอางวาเปนพระราชสาสนของเจากรุงสญชัย แลว
อธิบายจนพรานเจตบุตรหลงเชอื่ และพาไปพักเล้ยี งดูอยางดี พรอมจัดแจงเสบยี งอาหารสำหรับ
เดินทางให แลวพาไปยงั ตน ทางทจ่ี ะไปอาศรมอจุตษี จ้บี อกหนทางไปยังอาศรมอจุตษี พรอมบอก
ลกั ษณะของอจุตษี
กัณฑจลุ พน มีทง้ั หมด ๖ แหล คือ
๑. แหลพรานเจตบุตรหลงเชือ่ ชูชก
๒. แหลพ รานเจตบุตรพรรณนาหมูเขา
๓. แหลพ รานเจตบุตรพรรณนาหมไู ม
๔. แหลพรานเจตบตุ รพรรณนาสระโบกขรณี
๕. แหลช ูชกขอบใจพรานเจตบุตร
๖. แหลชชู กลาพรานเจตบตุ ร (แหลสงทา ยกัณฑ)
ทำนองประจำกณั ฑ คือ ทำนองลมพัดชายเขา ทำนองออ นชอยไพเราะนาฟง วา ขาดเปนคำๆไป
อานสิ งสป ระจำกณั ฑ
ผู ใดบูชากณั ฑจุลพน ผูนัน้ แมจะบงั เกดิ ในปรภพใด ๆ จะเปนผสู มบูรณดวยสมบัตบิ ริวาร จะ
มีอุทยานอันดารดาษดวยดอกไมหอมตลบไป แลว จะมสี ระโบกขรณีอันเตม็ ไปดวยปทมุ ชาติ ครนั้ ตาย
ไปแลวก็ไดเสวยทิพยสมบัติในโลกหนาสืบไปฯ
ขอคิดประจำกณั ฑ
๑. ความมปี ฏภิ าณไหวพริบและวาทศลิ ป ยอมชว ยใหพนจากภยันตรายได
๒. การรเู ทา ทันตอเหตุการณ
๓. การรูรอบคอบในกิจการทั้งปวง
๔. ความงามและคุณคาของธรรมชาติ
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๖๙
จลุ พนกัณฑ ๓๕ พระคาถา
พระนพิ นธสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชุ ติ ชิโนรส
วดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม กรงุ เทพมหานคร
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสสฺ ฯ (วา ๓ หน)
เอวํ เจตปุตฺโต พรฺ าหฺมณํ โภเชตฺวา ปาเถยยฺ สฺสตฺถาย ตสฺส มธโุ น ตมุ ฺพฺเจว
ปกกฺ มคิ สตฺถิจฺ ทตฺวา มคเฺ ค ฐเปตวฺ า ทกขฺ ิณหตฺถํ อุกขฺ ิปต ฺวา มหาสตตฺ สฺส (สง ) วสโนกาสํ
อาจกิ ขฺ นโฺ ต อาห ฯ
(๑) เดิน เอวํ เจตปตุ ฺโต อนั วา วนพเนจรเจตบตุ รมฤคลทุ ทพรานไพร ใจนกี่ วดเกงกักขฬะกลา
แขง็ กำแหงหาว ขดั หางนอนในพนสั ราวอรญั ญิกประเทศ อันบรมรญั ญาเจตราชดำรัสสัง่ ต้งั ไวใหต รวจ
ตระเวนระวังดา นประตดู งแดนไพร สุตฺวา เม่ือไดส ดับพฤฒาเฒา ชราชูชกทลิทกชาติ ไมร ูก ลที่ตาแก
แสนฉลาดดวยเลหล้นิ หลักแหลมในเชิงลวง บอกวาเปนพระทตู หลวงอนั ลือชา นำซ่ึงศุภลกั ษณะสารา
สาสน แหง พระผูผ า นพิภพสีพี ใหอ อกมาเช้อื เชญิ พระยาชีศรบี รมบพติ รพงศทิพากร เขาไปสพู ระนคร
กรงุ ไกร เจตบุตรกส็ ิ้นสงสยั ไมเคลือบแคลง สำคัญคะเนแจง วา จรงิ ดงั วาจา พรฺ าหมฺ ณํ โภเชตวฺ า จึงยัง
พราหมณใหทำภัตตกิจกินมธุมงั สงั ยา ง ตางกระยาโภชนพ อกำเลาะแรง ปาเถยฺยํ ท่ียังเหลือเนอื้ ยาง
แหง ก็หอหว้ิ ใหเ ปนพวง ทั้งน้ำผงึ้ กต็ ักตวงใสเ ตา เต็มบริบูรณ จดั ใหธ ชไี ปเปนตนทนุ ตามมรรคา
ทกขฺ ิณหตถฺ ํ อุกฺขปิ ต ฺวา จึงพาพราหมณไปสถติ ที่สถลตนอรญั วิถี แลว ก็ยกทกั ษณิ หัตถข้ึนช้ีมรรคา
พนาเวศ เบื้องจะแนะนำนิเทศทมุ าไมแลไพรเขา อันเปนสำนักเนาหนอ นฤเบศรเวสสนั ดรราช (สง) ก็
กลาวเปน บาทพระคาถาวา
เอส เสโล มหาพฺราหฺเม ฯเปฯ ชาตเวทํ นมสสฺ ตีติ.
(๒) ขนึ้ มหาพรฺ หฺเม ดกู รมหาพราหมณพฤฒาเฒา ผถู ือสาสน เอส เมาะ เอโส ปพฺพโต อนั
วา เขาพระหมิ พานต ภูมิพนสั บรรพตพิสัยสูงเสมอเมฆ เสโล เมาะ เสลมโย เทยี รยอ มศิลาลายแล
อดิเรกอรา มรงุ ราวกับรายรัตนมณีนพเกาแกมเกิดกบั กอ นผา บางก็เรื่อเรืองเหลืองบษุ ยโมราจรัสจรูญ
บางเปนสรี ุงพุงพน เพียงอัมพรพ้ืนนภากาศ บา งกเ็ ดน แดงเปน แสงดาษดุจดวงประพาฬเพ็ชรประภสั สร
ท่สี แี สดก็สอดซอ นสลบั ซับกบั สานเสน มรกตพกุ ามแกมกบั โกเมนมุกดาหารเห็นพจิ ิตรดังเจียระไนอไุ ร
เรียบ ไพฑูรยทบั ทิมประเทืองเทยี บปทมราชรตั นนิลแนมแกมพลอยผลึกเลื่องเมลืองแสง ท่ีเขียวขาบก็
คาบแขง ขจิตขจาย บางเปน สีอัญชนะชอวิเชียรฉายโชตชิ ว งชชั วาลวาว ประดุจดาวประกายพรึกพราย
พรอ ยพระพรางพรบั เมื่อตองแสงสรุ ยิ ะก็ระยับวับวาบเปนวุงแวววาววามสวา งตา ทผ่ี ุดเผนิ เปน แผน
ผาภูตระเพงิ พอก บางแหงหนิ นกี่ ็เง้อื มงอกเปนแงง ้ำงุมชะโงกชะงันหงาย ลางเหลาก็ทะลายรลิ ัน่ สะบ้ัน
บ่ินหนิ เหน็ กระเดน็ เดาะ เหมอื นบคุ คลมาเขน เคาะเราะรอรอนใหห รอรอ ย เปนรอยราวรานระคายควร
จะพิศวง ทเี่ วิง้ วุงชะวากวงเวียนไศลไตรตรวยหว ยหบุ คหู าเหว เหน็ เปนปลอ งเปลวโปรง ปลอดตลอด
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๗๐
แลละลิบละลานตา ทีภ่ าคพน้ื เปนนำ้ ผาพุง ฟุง ขจายเปนสายโปรย ดจุ ไขสุหรายโรยรว งเปนเรณนู า สรง
สนาน ท่ีหินยอยหอยยานเปนนำ้ หยัดหยาดหยดยะเยือกเยน็ อยางอมฤตยวารี ในทอ งถ้ำนัน้ เปนแทน ที่
รโหฐานกาญจนแกว เกจ็ ประกอบกนั เปน หลนั่ ลว นมโนศลิ าลาด ยอ มเปนที่อาศัยไกรสรสงิ หราชเริง
แรง แสนสนกุ ทุกหนแหงหองเหมหิรญั รัตนไพโรจน เปนที่ภิรมยปราโมทยอ มรพมิ านมรุคณานกิ รปศาจ
สิง ทุกม่งิ ไมบ รรดามใี นคิรยี ประเทศ พิเศษทรงทศเสาวคนธค ันธขจรขจายฟงุ จรุงใจเปนอาจิณ
คนฺธมาทโน จึงเรียกนามช่อื ศขิ รินทรค นั ธมาทนบ รรพต เหน็ ปรากฏกอปรดวยไมหอมสิบประการมี
เชิญธชีจงครรไลเลียบระเบียบไมละเมาะมงุ ภมิ ขุ มาดหมายอยาเหมอเมนิ โดยทศิ อุดรเดนิ ขา งเฉียง
เหนือสำเหนียกไป หนา โนนก็หมูไมม ีอยมู ากมายหลายพรรณเพียงประหนึ่งวาพุม พนมฉัตร นีลา แล
เขียวชอมุ อดั ดอกอรชรชอผกาเกดิ ทุกก่ิงกาน อุคฺคตา ยอดทะยานเย่ยี มโพยมอยางพยับเมฆมหมิ า
อชฺ นปพพฺ ตา ตะละหน่งึ วาเนินพนมนิล อญั ชนศิขรนิ ทรรายเรยี งระดับดงดสู ลาง ธวสฺสกณณฺ า
หนาโนนกพ็ ฤกษาหูกวางยางยงู พะยอมใหญ สรรพซึกซากโศกไทรมะซางสาดสเี สียดสนสะพรงั่ พรรณ
รุกขเต็งรังรมเรยี งเหียงหันมะหาดเหน็ รโหฐาน สมปฺ เวเธนตฺ ิ คร้นั ตองพายุรำเพยพานรำพายพัด
พรรณพฤกษก ็พรอ มกันไกวกวัดสะบัดโบก ตนลำยอดก็โยกยอดอยโู ยนเยนเอนออ นทะทา วทบ อิว
มาณวา เหมอื นหนึ่งวามาณพหนมุ นอ ยทห่ี นา นวล ไมเ คยควรด่มื สรุ าเขมคราวเดยี วกเ็ สยี วซา นส้นิ
สมปฤดี จะดำรงซ่ึงอินทรียก ็บม ิไดด ว ยกำลังเมา อุปริ ทมุ ปริยาเยสุ บนยอดไมน ้นั เลา ก็ละเวงไปดว ย
เสยี งสกุณคณานิกรก็เพรยี กพรองกบั ก่ิงพฤกษน า พึงฟง สงฺคตี โิ ยว สยุ ฺยเร ระร่เี รื่อยราวกับเพลงขับ
อปั สรสรุ างคส รุ าทิพยเทวโลก นชฺชุหา ลว นคณานิกรโพระดกดุเหวารอ งสน่ันกอ งอยูไ มโ นน แลว ก็โจน
มาจับซึ่งไมน้ี รองทอกนั ซิกซ้ีจูจจี๋ ะจอแจ สุรสำเนียงนั้นเซ็งแซป ระสานศพั ท รับกับก่ิงรุกขเ ม่ือมารุต
รำเพย รมยนเฺ ต ดกู รธชเี อย สนุ ทรภิรมยไ พเราะเหมือนจะเรียกสญั จรบุรษุ ใหหยุดรม สำราญเรงิ เม่อื
ทานถึงจึงประทับใหบ ันเทงิ บรรเทารอ นนอนเสยี สกั ตืน่ หนงึ่ จึงคอยไป ก็จะพบพระหนอ ไทยธรรมา-
ธเิ บศเวสสนั ดรราชกับดวยพระนชุ นาฏมเหสี สองดรณุ โปดกดวงกษัตริย ทง้ั ส่ีพระองคทรงพระโสมนสั
ในอมรนิ ทรสุราศรม อุดมไปดวยเพศพธิ ีบวชบรรพชากร จมมฺ วาสี ทรงพยคั ฆจัมมาภรณผ กู ชฎาเกศ
กระหมวดมุน เปนมณฑล ถือขอเที่ยวเกี่ยวผลผลาพฤกษประพฤติพรตพรหมจรรยา ฉมา เสติ บรรทม
เหนอื ใบไมป ูปฐพภี ูมิสถาน ชาตเวทํ นมสฺสติ ตงั้ พธิ กี องกูณฑก ระทำนมัสการไมข าดวนั (สง) สำคัญวา
อริยธงชยั จวี รแหงพระปจเจกโพธิแตก อน น้ันแลฯ
อมพฺ า กปต ถฺ า ปนสา ฯเปฯ ชาตเวทํ นมสฺสตตี ิ.
(๓) ขึน้ มหาพฺรหเฺ ม ดกู รมหาพราหมณพฤฒาจารยจ อมพระทตู หลวง อมพฺ า กปตถฺ า ทางท่ี
จะครรไลกไ็ มมวงหมูม ะขวดิ แขวนทกุ ขว้ั ขวั้น ปนสา หนา นัน้ กข็ นุนเปน ขนัดแนน อเนกผล ตดิ ตามแต
โคนตนตลอดยอดเยอื่ ยวงที่ขังนำ้ ควรจะบรโิ ภคผลพะวาหวาหวานวเิ ศษ วิเภทกา สมอพิเภกเทศไทย
เปน ทิวแถวท่เี ถ่ือนทาง ท้ังรังเลี่ยนตะเคยี นคางแคขอยมะคาเคีย่ มขน้ึ สะพรั่งพรอม พรรณมะขามปอม
ปเู จาแจงจกิ จนั ทนป ระจำปา จารตุ ิมฺพรุกขฺ า เหลา มะพลับพลองมะตองแตวมะตูมตาด มะเด่อื ดกเดน
แดงดังแสงชาดประชุมชอลออผล กทลิโย ท้ังกลวยกลา ยก็เกลอื่ นกลนดังแกลงกลน่ั สรรมาปลูกไวใ นดง
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๗๑
ดอน จนั นวนนมนางไกรสรสรรพกลว ยส้ันทันตหตั ถีกม็ ีอยูมนู มอง หมโู นนกห็ อมทองประเทอื งปลี หวี
เครอื นน้ั เตม็ ออมเอมโอชารส ทา นไปอยา กลวั อดทเ่ี ถื่อนทาง มธ˚ุ อเนลกํ ทัง้ ผงึ้ รา งรางแมไ มแหหวง
เจรญิ รวงมธรุ สวารี เชิญธชจี งชมิ ฉนั ใหชืน่ ใจถดั นัน้ ไปก็ไมม วงหมูอน่ื อีกอยูแออดั อยรู ิมรอบบรเิ วณวัด
วนาศรม ดอู ดุ มไปดวยดอกออกผลพชื พรรณขบเผาะ บา งกก็ ำเดาะดบิ หามทรามสกุ ทุกลำตน
เภงคฺ วณณฺ า อัมพาผลมีพรรณเปน สองสถาน บางก็เขยี วปานประหนงึ่ วา หลงั ปาด ทีเ่ หลอื งเลห
สุพรรณชาติชมพนู ุท เหฐ า ปุริโส ลำตน แตพ อบรุ ุษหยดุ ยนื อยพู น้ื ภาคภายใต ก็เอื้อมเก็บกนิ ได
สะดวกดาย ผลเสวยหวานวเิ ศษทรงสคุ นธรสเจรญิ พนั ธุ หิงฺกาโร ปฏิภาติ มํ ตงั้ จะอศั จรรยป ระจำดง
ดงั อยหู ่ึง ๆ ในหมิ เวศพนาสณฑส กลประเทศทิศาภาคภริ มยใจ ดงั นนั ทวโนทยานในอมรแมน แสน
สะพรงั่ พรอมไปดวยพฤกษพรา วตาลติดเตม็ แตล ว นผล หลนลงเดยี รดาษท่ดี ินดาล เอตถฺ พรฺ หาวเน
ในหองพระหิมพานตภ มู ิพนัสเนินแนว อเนกไปดว ยถองแถวทุมาชาตปิ ระชุมดอกดูนห่ี ลายหลาก
ตะละหนึ่งวาชางชาญฉลาดหากพิจติ รผจงรอยหอยไวในแดนดง ดอู ดเิ รกเฉกฉายดังชายธงประเทืองทวั่
ทุกราวปา นานาวณเฺ นหิ ปุปเฺ ผหิ แตลว นสรรพมาลาสลับแสง อรา มรงุ ราวกบั จะแขง คัคนมั พรพืน้
นภากาศ อนั เดนดาษไปดว ยดวงดาราราย ยงั รกุ ขชาติท่ชี ายเชิงเขาเปนเขต กอปรดว ยเบญจโกศเกต
กฤษณากรรณิการแกมกบั พดุ ดง เหลา มะลุลีแลกาหลงกหุ ลาบลวนลำดวนดอกดูสลา ง ปาฏลิโย ทั้ง
แคฝอยแลออยชางชูชอ เปนชั้น ๆ ประกวดกันทกุ กานกิ่ง โนน กบ็ นุ นาคกากะทงิ กระถินทง้ั กระทมุ แล
ทองกวาว เหลาทองหลางลวนมะเกลือกลมุ ประคำไกและแกวกุมมะรมุ รกั ราชพฤกษสะพรง่ั ดอกดู
ดาษดา โกสมฺพลพุชา ธวา ทัง้ ขนนุ สำมะลอโลดเลยี บแลมูกหลวง หมูทะลวงเปนเหลา ๆ พรรณ
ประดหู มตู ะเบาตระแบกเบญจบานไสว รงั รกุ ขลำไยประยงคแยม สายหยุดแลยมโดย แตล ว นหลน ลง
รวงโรยรายดอกลงมูนมอง เหมอื นบคุ คลขนมากองไวตระการตา ปลาลขลสนนฺ ภิ า เพียงประหนงึ่ วา
ฟอนขา วอนั เต็มไปดวยฟางก็ปานกัน (สง ) ในหองพระหิมวนั ต นน้ั แลฯ
(๔) ข้นึ มหาพฺรหฺเม ดูกรมหาพราหมณร ามวสิ ยั ตสสฺ าวิทเู ร โปกขฺ รณี เบอื้ งหนาแตน ้ีไปก็
สระสนานนามชอ่ื วา โบกขรณี เปน สี่เหล่ียมเปย มไปดวยสนิ ธธุ ารา ดงั มณีมโนหรจนิ ดาดวงดสู ะอาด
รมิ บริเวณอาวาสศวิ าศรม มโนรเม ในภาคพ้นื ภมู ิภิรมยเจริญใจ ดังทพิ ยโบกขรณใี นสนุ นั ทา
ปทุมุปฺปลสฺฉนนฺ า ดาดาษไปดวยบัวเบญจพิธพรรณประไพสี โกมลจงกลนีอเนกแนน ในกระแสสนิ ธุ
สัตตบุษยโกมุทหมูลนิ จงขยายบาน ในคมิ หาเหมันตกาลกอปรดว ยดอกนดี่ าษด่ืน กำหนดน้ำนนั้ กต็ น้ื แต
เพียงเขา ควรจะปราโมทย ดวยเรณเู กสรสาโรชก็โรยรายรว งลงในใบบัว ระคนดวยนำ้ คา งท่ีขังกลวั้ ก็
กลบั ขนเขา เปนกอนปรากฏ นามชือ่ วา โบกขรมธุรสวารี วายนตฺ ิ ดกู รธชี ยังมีพายุรำพายหลายจำพวก
พัดกระพือหอบ กอบเอาละอองเกสรอุบลไปปนปรงุ ปรายไวใ นอาศรม หอมระงมไปดว ยกลน่ิ ร่ืนจรงุ ใจ
สิงฺฆาฏกา อันวา ผลกระจับใหญยอ มเยยี ดยัดอยูทองธาร ที่ขอบฝง นัน้ กพ็ ชื ขาวสารสาลีลออรวง เมลด็
ขาวราวกบั เพชรรตั นห ลวงจำรสั ราย มจฺฉกจฺฉปพฺยาวิธา สรรพเตาปลาท้งั หลายก็ลอยโลดโดดเลนใน
มุจลินทรส นิ ธธุ ารา ทั้งเทโพโลมาก็มาดหมายหมสู วายแสวงวงั ตะโกกกาแกมกบั กดคลั่งเทยี่ วกนิ ไคล
แลว เคลาคู นวลจนั ทรพ รรณเนอื้ ออนแอบอาศยั แอง กะอุกอาย คางเบือนก็บังกายกับโกมล หมูกะดี่
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๗๒
ชะโดดุกก็โดดดนดำลงดาลดนิ กะโหกะแหหาอาหารกินทกุ หนแหง คละคลับคลายกว็ ายแวง
ฉวดั เฉวยี นตามเฉนยี นนอง แมลงภูพ าพวกตะเพยี นทองลองแลนสลอนลอย สรรพซิวซาปลาสรอยก็
สบั สนระคนเคยี งขนานเเลน เปนคู ๆ อุปยานกา พวกพรรณเปย วปูหมหู อย ก็คลานคร่ำเล็มไคลใน
วารนิ ทง้ั กงุ ก้ังมังกรกุมภลิ กผ็ ุดเผนเลน นำ้ คะนองเชย ดกู รพราหมณเอย ประหลาดหลากดวยราก
อบุ ลบวั บังเกิดมีประมาณเทางอนไถ เปนน้ำเปรยี งประปร่ิมไหลใสสะอาดขาวราวกับขีโรทกมธุรสเจริญ
หวาน เชิญอาจารยจงบรโิ ภคใหพอครอง นานาคนธฺ สมรี ติ ํ ยงั หมูไ มก็มูลมองมีอยรู ิมรอบขอบสระ
ระดะดอกดูสลับสลอนตา ง ๆ คนั ธขจรขจาย กลนิ่ ร่นื รสระเหยหวนไมห ายหอมในหมิ วันต สมฺโมทิเตว
จะยังคนอนั สญั จรอนั ไปถึงใหพงึ เปรมเกษมใจ ดวยสรรพบุปผาผกาไมท เี่ บกิ บาน ระบุระบดั บนกง่ิ กาน
ตลบอบอาบใจใหมวั เมา หมูแมลงมาศภมรกค็ ลงึ เคลาเอาชาตเิ รณูนวลผกาเกสร หึ่ง ๆ บนิ วะวูนวอน
รอนรองอยโู ดยรอบขอบจัตุรัสโบกขรณี นานาวณณฺ า พหู ทิชา เหลาคณานกิ รปกษีมพี รรณ
หลากหลายประหลาดเลิศลว นกำเนิดเปนสองหน เปน ฟองกอ นแลว กเ็ กิดเปนตวั ตนภายหลงั
อญฺ มฺญํ ปกูชิโน เสนาะไปดว ยสำเนยี งสนนั่ ดงอยเู พรงเพรยี ก เรยี กกูกันคลอแคลซอแซป ระสา
นก นนทฺ ิกา คณานกิ รวหิ คประหติ หงสเหมหา นกเ็ หินบนิ ลงลอยเลน มจุ ลนิ ทช โลทกกกกินเกสรบัว
ปย า จ โน นกกระสาพากนั เมียผวั แสวงภักษม าปกปอนโปดกในเรอื นรัง ประนังเสียงอยูเ ซง็ เซยี บ
เหลา อลี ุมกะแลเลียบกะลิงล้ีเขาลับไม พรรณกานำ้ กด็ ำไลเหลา มจั ฉาในวารี สกุณชาตทิ ั้งหลายเหลานี้
ก็ยอมอาศัยสระเสพภักษาหาร สำราญรังอยูร กุ ขรอบตริ าเรยี งรองระงมไพร กุสเลเหว คนฺถติ า ปานน้ั
ก็รงุ อรามไปดวยพรรณบปุ ผาผกาบานประสานสสี ลบั กลีบ ดงั แกลง จีบประจงกรองปานประหนึง่ วา
ขา ยทองประเทืองทั่วทุกถนิ่ แถว ควรจะทศั นาแนวในตำแหนงวนาศรม แหงพระเพศยนั ดรผูเจรญิ
พรหมประพฤตพิ รต พรอมไปดวยสองดรุณวโรรสราชชายา (สง ) อันอยูในหอ งหมิ วา นน้ั แลฯ
อิทจฺ เม สตฺตภุ ตฺตํ ฯเปฯ โส เต มคคฺ ํ ปวกฺขตตี ิ.
(๕) เดนิ เบ้อื งวา เจตบุตรพรานไพร พรำ่ พรรณนาแนะแนวพนัสลำเนาเขาแลไมใหแกธชชี ูชก
ชราจารย อันจะไปสูอาศรมสถานทสี่ ถติ แหง บรมบพิตรเพศยันดรดวงกษัตริยพราหมณก็โสมนัสเปรม
ปรีดิ์ จึงกลา วสนุ ทรวาทที างปฏิสันถาร วาดูกรเจตบุตรผูเปน หลานสัลเลขดง สตฺตภุ ตตฺ ํ ขา วสัตตุผงสตั
ตุกอนกวนดวยน้ำผ้ึงพเิ ศษหวาน อนั อมิตตดาเยาวมาลยผูมีพกั ตรผ อ งใส แกลงประเจียนจดั ประจงให
มาเปนเสบยี งเลย้ี งทองท่ีเถอ่ื นทาง ตาจะแบง ใหเจา บา งบริโภคเลนหลากหลาก ตามประสายากท่กี ลาง
ไพร ขึ้น เจตบตุ รจึงตอบวาขอบใจเจยี วนะ ธ อาจารย สมฺพลํ อันวาขนมหวานวรวเิ ศษเสบยี งปา ท่คี ุณ
ตาจะใหห ลาน หลานก็ไมป ระสงค เชิญอาจารยจ งเอาไปกนิ ในอรญั วิถี ไปเถิดนะตรงนี้ ตรงมอื หลานช้ี
อยาเลนิ เลอ เปน ทางนอยรอยเรอ พอจบุ าทบทจรเดนิ ไดแตผเู ดยี วไมเค้ยี วคด ตรงไปสอู าศรมบทพระ
นกั บวชบำเพ็ญฌาน ช่ือวาอัจจุตจอมอาจารยอ ดุ มเพศ ปงกฺ ทนฺโต ฟน ขาวพเิ ศษดังสีสังข รชสสฺ ิโร ผม
เผา น้นั นะรุงรงั ระคนของไปดวยละอองธุลีผง ทรงพยัคฆจัมมาภรณลายละเล่อื มกบั ท้งั เล็บ ถอื ขอเทยี่ ว
เกีย่ วเก็บกนิ ผลไม กระทำอัคควี ันทนาบชู าไฟเปนเนอื งนติ ย โดยพิสยั พระนักสิทธิ์สบื โบราณ ยอมสถิต
ในสถานละแวกหวางวนวิถี เม่อื ทา นถงึ จงึ ยอกรอญั ชลเี คารพกราบกราน กระทำปฏิสันถารถามถึง
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๗๓
มรรคา พระผเู ปน เจาก็จะพรรณนาแนะนิเทศเถื่อนทางใหทานไป สสู ำนักบรมไทยทานาธบิ ดีศรี
เวสสนั ดร (สง ) อันอยใู นอาศรมสงิ ขร นนั้ แลฯ
ตมตถฺ ํ ปกาเสนฺโต สตถฺ า อาห :-
อทิ ํ สตุ ฺวา พรฺ าหฺมณพนฺธุ เจตํ กตฺวา ปทกขฺ ณิ ํ
อุทคฺคจติ ฺโต ปกฺกามิ เยนาสิ อจจฺ โุ ต อิสตี ิ.
(๖) เดนิ ยํ อตฺถํ อันวา อรรถอันใดยังมิไดปรากฏ จณุ ณฺ ิยปเท ในจณุ ณิยบทปจฉาภาคภายหลัง
ตํ อตฺถํ อนั วาสมเดจ็ พระบรมนาถศาสดาจารย เมือ่ จะโปรดประทานอรรถอันนน้ั ใหแ จง จึงตรสั วา
ขึ้น ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผูกลวั ภัยในวัฏสงสาร พรฺ าหฺมณพนฺธุ อันวา เฒา ผูเปน เผา ภารทวาชโคตร
ทชิ งควิสัย สตุ วฺ า เม่อื ไดสดบั สุนทรคดีสิ้นเสรจ็ สุด อนั นายพเนจรเจตบุตรบอกแจงจำถนดั ในพนสั วิถี
เถอ่ื นทุเรศ ขึ้น อุทคคฺ จติ ฺโต เฒา ทลิเชษฐก ็ช่นื บานบันเทงิ ใจ ยกยามละวาใสไหลส ะพักแลง ละลา ละลัง
ปทกขฺ ิณํ กตฺวา เฒาก็กระทำประทักษณิ สนิ้ ตติยวารเวยี นรอบชอบที อจจฺ โุ ต อันวา พระอจั จุตฤษี
ผูส รางพรต ยตฺถ ปเทเส สำเร็จอริ ยิ าบถบำเพญ็ ผลเพ่ิมผนวชในประเทศที่ใด ปกกฺ ามิ เฒา กบ็ า ยพักตร
เฉพาะไป (สง) ตํ ปเทสํ สูป ระเทศท่ี นน้ั แลฯ
จุลฺลวนวณฺณนา นิ ฐติ า.
จลุ พน ประดบั ดว ยพระคาถา ๓๕ พระคาถา เอวํ กม็ ีดว ยประการฉะน้ีฯ
ปพ าทยทำเพลงคกุ พาท
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๗๔
จลุ พน ตอน “ ชูชกไลสนุ ขั ”
ภาพจิตรกรรมฝาผนงั พระอโุ บสถ วัดสุวรรณาราม ราชวรวหิ าร
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๗๕
มหาพน ตอน “ชชู กถึงอาศรมอจุตษ”ี
ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วดั สุวรรณาราม ราชวรวหิ าร
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๗๖
มหาชาติมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดสวุ รรณาราม
กณั ฑท่ี ๗ มหาพน : พรรณนาปา ใหญ
เนอื้ ความยอประจำกัณฑ
กณั ฑที่ ๗ มหาพน ประกอบไปดว ย ๘๐ พระคาถา เปน กัณฑป าใหญ ชูชกหลอกหลอจุตษี
ใหบอกทางสอู าศรมพระเวสสันดรแลวกร็ อนแรมเดินไพรไปหาเมอ่ื ถึงอาศรมษี ชูชกไดพบกับจุตษี
และไดใชค ารมปฏิภาณไหวพรบิ หลอกลอ จนอจตุ ษีหลงเช่ือและใหท่ีพักหนึ่งคนื รงุ เชาไดบอก
เสนทางไปยงั อาศรมพระเวสสนั ดร โดยไดพรรณนาปาใหญ หมไู ม สระมุจลนิ ทร และหมูสตั วป า หมิ
พานตซ่ึงอยรู ะหวา งทางใหชชู กไดฟง หลงั จากน้ันชูชกก็ไดล ำลาอจตุ ษเี ดนิ ทางตอ ไปยงั พระอาศรม
พระเวสสันดรราชษี
กณั ฑม หาพน มีทัง้ หมด ๖ แหล คือ ลมพดั ชายเขา มีทำนองไพเราะนมุ นวลมากกวากัณฑจลุ พน
๑. แหลชชู กพบอจุตษี
๒. แหลอจุตษชี ท้ี างใหช ูชก
๓. แหลอ จุตษีพรรณนาปา ใหญ
๔. แหลอ จตุ ษีพรรณนาสระมจุ ลินทร
๕. แหลอ จตุ ษีพรรณนาสตั วปาหมิ พานต
๖. แหลช ูชกลาอจตุ ษี (แหลสง ทา ยกัณฑ)
ทำนองประจำกณั ฑ คือ ลมพดั ชายเขา, ทำนองพา
อานิสงสประจำกัณฑ
ผู ใดบูชากัณฑมหาพน จะไดเ สวยสมบตั ใิ นดาวดึงสเ ทวโลกน้นั แลว จะไดลงมาเกดิ เปน
กษตั ริยมหาศาล มีทรัพยศ ฤงคารบริวารมาก มอี ทุ ยานและสนระโบกขรณเี ปนทปี่ ระพาส เปนผู
บรบิ ูรณด วยศักดานภุ าพเฟองฟงุ ไปทั่วชมพทู วปี อีกท้ังจักไดเ สวยอาหารทพิ ยเ ปนนิจนริ นั ดรฯ
ขอ คดิ ประจำกณั ฑ
๑. การวางแผน ทำการงานทุกอยางตองวางแผน
๒. การตอ นรบั ปฏสิ นั ถาร
๓. ความช่ัว คนช่วั ทำงา ย
๔. ความฉลาดรูจ กั ปรับตวั
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๗๗
มหาพนกณั ฑ ๘๐ พระคาถา
สำนวนพระเทพโมลี (กลนิ่ )
วัดราชสทิ ธาราม กรุงเทพมหานคร
นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ (วา ๓ หน)
คจฺฉนโฺ ต โส ภารทฺวาโช อทฺทส อจจฺ ตุ ํ อสิ ึ
ทิสวฺ าน ตํ ภารทวฺ าโช สมฺโมทิ อสิ นิ า สห
กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ
กจฺจิ อฺุเฉน ยาเปถ กจฺจิ มลู ผลา พหู
กจฺจิ ฑํสา จ มกสา อปปฺ เมว สิรึสปา
วเน พาฬมิคากณิ ฺเณ กจฺจิ หสึ า น วิชฺชติ.
กุสลเฺ จว เม พรฺ หฺเม อโถ พรฺ หเม อนามยํ
อโถ อุ เฺ ฉน ยาเปมิ อโถ มูลผลา พหู.
อโถ ฑสํ า จ มกสา อปปฺ เมว สิรึสปา
วเน พาฬมคิ ากณิ เฺ ณ หึสา มยฺหํ น วิชฺชติ.
พหนู ิ วสฺสปูคานิ อสสฺ เม สมมฺ โต มม
นาภิชานามิ อุปปฺ นนฺ ํ อาพาธํ อมโนรมํ.
สวฺ าคตนฺเต มหาพฺรหเฺ ม อโถ เต อทุราคตํ
อนโฺ ต ปวิส ภทฺทนเฺ ต ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เต.
ติณฑฺ ุกานิ ปยาลานิ มธุเก กาสมารโิ ย
ผลานิ ขทุ ทฺ กปฺปานิ ภุ ฺช พฺรหเฺ ม วรํ วรํ.
อทิ ํป ปานียํ สตี ํ อาภตํ คิริคพภฺ รา
ตโต ปว มหาพฺรหฺเม สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสีต.ิ
ปฏิคฺคหติ ํ ยํ ทนิ นฺ ํ สพฺพสฺส อคฺคยิ ํ กตํ
สชฺ ยสสฺ สกํ ปุตตฺ ํ สวิ หี ิ วิปฺปวาสติ ํ
ตมหํ ทสฺสนมาคโต ยทิ ชานาสิ สํส เม.
น ภวํ เอติ ปฺุญตฺถํ สวิ รี าชสฺส ทสฺสนํ
มเฺ ญ ภวํ ปตฺถยติ รฺโญ ภริยํ ปติพฺพตํ
มฺเญ กณหฺ าชนิ ํ ทาสึ ชาลึ ทาสฺจ อิจฉฺ สิ
อถวา ตโย มาตาปตุ ฺเต อรฺญา เนตุมาคโต
น ตสสฺ โภคา วชิ ฺชนตฺ ิ ธนํ ธญฺ ฺจ พรฺ าหฺมณ.
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๗๘
อกทุ ฺธรูปาหํ โภโต นาหํ ยาจติ มุ าคโต
สาหุ ทสสฺ นมริยานํ สนนฺ วิ าโส สทา สุโข
อทิฐปุพฺโพ สิวริ าชา สวิ หี ิ วปิ ปฺ วาสโิ ต
ตมหํ ทสสฺ นมาคโต (สง) ยทิ ชานาสิ สํส เมติ.
(๑) ขึน้ ภารทวฺ าโช อนั วาพราหมณชราภารทวาชชาติเข็ญใจ คจฺฉนโฺ ต ตาแกก็ไตเตาตาม
อรัญวิถีมีสำคญั เขาและไม อันนายพรานพเนจรเจตบุตรบอกแจงแลวแตหลัง อทฺทส อจฺจุตํ ก็ประสบ
พบพระสิทธาจารยจอมอจั จตุ ใจจงเจริญจรรยายอดโยคี กอ กองกณู ฑพธิ กี ระทำนมสั การ จึงกลาว
ปฏสิ ันถารไถถ ามถงึ ทกุ ขภยั พยาธิ แลเหลอื บยุงบุง รา นร้ินกินโลหติ สรรพภัยอสรพิษพวกพาฬมฤครา ย
กาจอนั จะรบกวน ถามถถ่ี ว นถึงท่ีเท่ียวแสวงหามลู ผลาหาร พระสทิ ธาจารยเ จาจงึ แจง เหตุ วาสรรพภยั
อาเพศไมพ าธากระทำรา ย ทงั้ มูลผลาหารกห็ างายไมฝ ด เคืองขดั สน ผลเอมโอชอันจะขบฉนั เชิญธชี
ชำระเทา เสียใหส นิ้ ธุลใี นโรงน้ำ กระทำภุตตกิจกนิ ผลไมมีอยมู ากครนั ผวิ าฉนั จงฉันเถดิ นำ้ ฉันเราก็ตัก
ไวในตมุ เตม็ ตามแตจ ะปรารถนา ทานทุเรศสญั จรมาในวันน้ี นามศรสี วัสดิวเิ ศษเขตเกษมศานต การ
เจริญอยารง้ั รอเรงฉนั เถิดหนะธชี พระเจา ขาเจาประคุณใจอารรี บจะใหร ับประทาน ทรงพระคุณหาอนั
ใดมาเปรยี บปานบมิได ขาธชีอาจารยจ ะขอรับดำรงไวท ี่ระหวางเกลา ดวยขาเฒา อุตสาหะสืบเสาะ
เฉพาะหนามาทง้ั น้ี ดวยมีกมลมุงมาดหมายประสงค จะใครประสบพบพระองคอัครบรมทานาธิบดี มี
นามพระเพศยนั ดรอดุลดวงดลิ กเลิศกษัตริยในสากล ยทิ ชานาสิ สํส เม ผิแลพระผูเปนเจาแจง
ตำบลบพติ รที่สถิตสถาน จงโปรดเกลาขา พฤฒาจารยใ หทราบเหตสุ ักหนอ ย เหม มงึ น้ชี ะรอย
ถอ ยทรลักษณลามกธรรม ใชจะมาดวยหวงั สวัสดเ์ิ ปน ทางสวรรคน ้นั หามไิ ด มเฺ ญ เออดังกนู กึ แนใน
ใจไมผ ดิ เนตร ชะรอยจะมาขอองคพ ระอคั รเรศราชชายา ถา หาไมก็พระชาลีแลกัณหาท้ังสององค เออ
ก็ทา วเธอมาทรงสรางแสวงบุญบำเพญ็ ผลเพ่ิมผนวชในพนัสดงดอน มีแตสองลูกรกั กบั สายสมรมงิ่ มเหสี
เปน สามสอี่ งคด ว ยกันเทาน้ีเห็นหนากันเม่อื ยามไร มีทรพั ยสิง่ ใดซ่งึ จะไดต ดิ พระองคม า มันชา งไมค ิด
อนจิ จาดแี ตใ จอยา งไรหนอหนะ ธชี อกุทธฺ รปู าหํ โภโต พระเจาขา พระษอี ยาเพอโกรธ ขา ธชีน้ใี ช
พราหมณโหดหินชาตเิ หมือนเชน วา ไมจ งหวงั ตง้ั หนา มาขอทาน กระทำใหเ สยี จารีตรามราชวสิ ัย
มหาศาลสืบประเพณี ถึงจะบรภิ าษพอจนเพยี งนี้ขา นอ ยก็หนกั แนน นึกเกรงไมโ กรธตอบ ดว ยตัวตั้งอยู
ในความชอบไมแ ผกผดิ มานห่ี วังจะใครป ระสบพบพานบพิตรพทุ ธิพงศทิพากร อันเปน ศรสี วสั ด์ิสุนทร
ทางทศั นานตุ ตรยิ ธรรมอนั อุดม ดวยไดส โมสรสมาคมคบหา กับพระองคผูทรงพระปรีชาเชื้อปราชญ
ไมม เี ปรยี บพระประยรู ยศอันใหญยงิ่ (สง ) แตจ ากเมืองมาอยปู าเปนความจริง ขา พเจายงั ไมไดเ หน็
พระองคเ ลย พระคุณเจา เอยเอ็นดูเถิดถา รูแ หลง จงชวยช้ตี ำแหนงแนวนวิ าสนส ถาน ใหแกข าธชี
อาจารย ณ กาลบัดนี้ เถิดฯ
(๒) เดิน ตํ สตุ วฺ า ตาปโส พระอัจจตุ ษีไดส ดับสารคดีมสุ าวาท ธชชี าตทิ รชนชางรำพัน
พูดใหเ ชอื่ ก็เช่ือฟง จึงใหพราหมณยบั ยัง้ อยูอ าศัย ในอาศรมสิน้ สว นแหงราตรี ยังธชเี ฒา ทลทิ กให
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๗๙
รบั ประทานมลู ผลาหารของปา ครน้ั รุงสางสวา งอรโุ ณทยั จึงพาพราหมณไปสถิตทต่ี น ทางเถ่อื นวิถี จึง
ยกทกั ษิณหัตถขึ้นช้ใี หธ ชจี ำระยะมรรคา (สง) ก็กลา วเปน สาระพระคาถาวา
เอส เสโล มหาพรฺ หฺเม ฯเปฯ กปปฺ ุรา จ กลิงฺคกุ าต.ิ
(๓) ขน้ึ พรฺ หเฺ ม ดกู รมหาพราหมณพรหมบุตร บรรพชาชาตทิ ิชงคพสิ ัย เอส เสโล แล
ถนัดในเบื้องหนานน้ั ก็เขาใหญยอดเย่ียมโพยมอยางพยบั เมฆ มีพรรณเขียวขาวแดงดูอดิเรกดังรายรตั
นมณแี นมนาใครช ม คร้นั แสงพระสรุ ยิ ะสองระดมก็ดูเดน ดังดวงดาววาวแวววะวาบ ๆ ทีเ่ วิ้งวงุ วจิ ิตร
จำรสั จำรูญรงุ เปนสีรงุ พงุ พนเพียงคัคนัมพรพนื้ นภากาศ บางกเ็ กิดกอกอนประหลาดศลิ าลายแลละ
เล่ือม ๆ ทีง่ อกงำ้ เปน แงเงื้อมก็ชะโงกชะงอนผา ทผ่ี ดุ เผนิ เปนแผนภูตะเพงิ พกั บางแหงเลา กเ็ ห้ยี นหัก
หินเหน็ เปน รอยราวรานระคายควรจะพิศวง ดวยธารอุทกทีต่ กลงเปนหยาดหยัดหยดยอ ยเยน็ เปน
เหนบ็ หนาว ในทอ งถ้ำที่สถติ ไกรสรราชสถาน บังเกิดแกวเกา ประการกาญจนประกอบกัน ตลอดโลง
โปรง ปลอ งเปนชองช้นั วิเชียรฉายโชติชว งชชั วาลสวางตา แสนสนกุ ในหองเหมคหู าทุกหนแหงรโหฐาน
เปน ท่เี สพอาศยั สำราญแหงสรุ ารักษรากษส สรรพปศ าจมากกวาหมน่ื แสน สะพร่งั พฤกษพ ิมานแมนทว่ั
ทกุ หมไู มบ รรดามีในเขาน้ัน ยอมทรงทศพิธสุคนั ธขจรอาจจะจบั ใจเปนอาจณิ คนธฺ มาทโน จึงเรียกวา
นามศิขรนิ ทรคนั ธมาทนมหมิ า เหตุประดับดวยพฤกษาทรงสุคนธชาติสิบประการมี เชญิ ธชีจงไตเ ตา
ตามตีนเขาขา งอุตราภิมขุ เขมนหมายเฉียงเหนืออยานอนใจ โนนน่ันคือหมไู มม อี เนกนานานบั บมถิ วน
นีลา แลสลา งลว นสูงสลอนออกอรชร ชอ ผลผกาเกดิ กับก่ิงกา นระกแุ กมแนมใบวิบูลระบดั บัง เขียว
ชอมุ เปนพุมตั้งดงั จอมเมฆมัวเปน หมอกมลู สรรพสกุณตระกูลทิชากรก็เกริ่นรองกับกิ่งรกุ ขเรยี งราย
ครั้นเมือ่ เวลาลมชายรำพายพัด ก่ิงกา นก็ไกวกวัดสะบดั โบก ลำตนยอดเขยื้อนโยกโยนอยูไ ปมา อิว
มาณวา เหมือนมาณพเสพสุราเมือ่ แรกเริ่มพึ่งรูรส ไดด ดู ด่ืมคราวเดียวไมทนั หมดก็เมามาย จะต้ังตรง
ดำรงกายบรา งรอดดวยสุรารายฤทธิแรงเมา ในพื้นภมู ภิ าคนนั้ เลากแ็ ลเลือน ลวนผกากลมุ หลนลง
กลาดเกล่ือนทีก่ ลางดนิ ดดู าษดา สทฺทลา หริตา พรรณหญา แพรกกข็ ้นึ เขียวสะพรงั่ ดงั สรอยคอขน
มยูรยลระยบั ออนลออยิ่งอยางสำลใี ย ยอดไมย าวสน้ั ส่อี งคุลีมีเสมอกนั ไมก ำ้ เกิน อันหนทางท่จี ะเดินนัน้
สะดวกดายสบายบาทบทจรเจริญใจ ผงไผภ ัสมธลุ ีละอองอนั ละเอยี ดเปนฝุน ฟุงก็มิไดเฟองฟน ดวย
หญา แพรกปูปกไปเปนพน้ื ภมู ิพนสั สถาน เทยี รยอ มใหเกดิ วัฒนาการกำหนดั ใน กำหนดนามม่ิงไมอ นั มี
ผล มอี มั พฤกษเ ปนตน ดงั สำแดงมา (สง ) ในจลุ วนวรรณนา นนั้ แลฯ
(๔) ขึ้น พฺรหเฺ ม ดูกรมหาพราหมณผปู ระพฤติพรหมจรรยา เราจะพรรณนาถงึ สระศรีอันมี
อยูทีแ่ ถบพระอาศรมศวิ าวาส แหง สมเดจ็ บรมบาทบพติ รพิชิตพิชัยเฉลมิ ชาวเชตุดรราชธานี มนี าม
มุจลนิ ทสนิ ธสุ ระสนาน ส่ีเหลี่ยมเปย มไปดวยชลธารชโลทก เทยี บเทยี มไพฑรุ ิยจนิ ดาดวงดใู สสะอาด
เยน็ ยะเยอื กอยางอมฤตยวาริน ระรนื่ รวยดว ยกล่ินอายอบอวล ฝูงกนิ นรคณานางยอมชกั ชวนกนั มา
อาบกนิ เกษมศานต แสนสขุ สำราญสารภิรมยร ะรา เรงิ บันเทงิ ใจในสระน้ัน อเถตฺถ ปทุมา ผุลฺลา
อำพนดวยบัวบุษยเบญจพรรณมปี ระเภทพจิ ิตรอาจจะจบั เอาใจ ท่ีขาวกข็ าวแขง ไสวสเี ศวตวสิ ุทธิสด
สะอาด โขมาว ดังสขุ ุมโขมพัสตรล าดแลละลบิ ละลานตา พรรณทเ่ี ขยี วแดงกด็ าษดาดูดงั แสรง ระดบั
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๘๐
สลบั สลอนลว นเปน เหลากนั พวกอุบลบัวผันแลเผือ่ นผุดกมทุ หมลู ินจงขจายบาน ในคมิ หนั ตเหมัน
ตกาล ประกอบเกิดกับน้ำ กำหนดต้ืนยนื เพยี งเขา ควรจะปราโมทย อนั วาโกสุมสโรชก็โรยรายรว งรส
เรณูนวลผกาเกสร หมูแมลงมาศภมรก็มัวเมาเอาชาติละอองอันละเอียด เสียดแทรกไซรส รอ ยเสาวคนธ
ขจร หึ่ง ๆ บนิ วะวูว อ นรอ นรองอยโู ดยรอบขอบจตุรสระศรี สรรพพชื ผกั ในวารีแลรมิ เฉนยี นอเนกนบั
มากกวาหมืน่ สง่ิ เปน ตน วา สาหรา ยสายต่ิงตบแลตับเตา เหลาถว่ั เขียวถั่วราชมาศ พืน้ พรรณผักกาด
แกมกระเทยี มหอมเห็นใบไสว เตาแตงแฟงฟกใหญย ่ิงเทาเภรี วาริโคจรา หมมู จั ฉาชาตใิ นสระศรีสดุ
ที่จะรำ่ คลาย ๆ วา ยอยูคร่ำ ๆ เขากนิ ไคลแลว เคลาคู ตะเพยี นทองลอ งลอยอยูที่หลังชล กนิ เกสรอุบล
เบือนเขาแฝงบวั ใหบงั กาย นวลจันทรพ รรณเน้ือออนแอบสวายแสวงวัง นลเปสิงฺคุ กุมฺภิลา กรกฎ
กงุ กง้ั มงั กรกุมภีล ตะโกกกาแกมกะดี่ชะโดดุกกโ็ ดดด้ิน เทยี่ วเลม็ ลา หาอาหารกนิ ในทองธาร แสนสนุก
ในสระสนานอเนกา ดังสระสวรรคส ุนนั ทาทิพสโรชโบกขรณี อนั มีในไตรตรงึ ษต รเี นตรสหัสจกั ษเุ ทเวศร
วัชรินทร ท่ขี อบสระนั้นเปนทรายออนระคนดินดูสะอาด พ้นื พืชคามข้นึ ประหลาดลวนพิเศษสรรพ
โอสถทุกสิง่ สมตำรา คอื พมิ เสนเสนยี ดกฤษณาหนาดโลดทะนง จันทนามหาสดำดงมะเดื่อดินดนี าคราช
โกฐกลำพักเพชรสงั ฆาตขอนดอกดงกำยาน ราเชนชะมดหมกู ระวานวานพเิ ศษ สหสั สคุณเทศขันทอง
เทพทาโรราชพฤกษกระเพราแดง พระยาสตั ตบรรณสมุลแวงพรรณวา นนั้นอเนกนักสดุ ที่จะคณนา ยัง
เลาเหลาพฤกษาทเ่ี นินทราย กร็ ายเรียงรม ร่นื ขนึ้ อยูโ ดยรอบโรงพิธีกณู ฑ แหงสมเดจ็ อดิศรบดนิ ทรส ูรย
สรรเพชญพุทธพงศเ พศยนั ดร ยมโดยดอกประดูออกสลอนสลับมลลุ ีกระดงั งา สลฺลกิโย จ ปปุ ฺผิตา
กระทุมทองแทงทวยท้งั กรวยกรางจิกแจงดอกกระจางแลชางนาว กง่ิ กานกก็ ายกาวเก่ียวประสาน สรุ ภี
พิกุลกาญจนแกว เกดกรรณิการแ กม มหาหงสป ระยงแยมยเี่ ขง เข็ม สายหยุดพุดตานก็บานเตม็ แตลว น
เหลากหุ ลาบตลบดง รวยๆ ลำดวนทรงสรอ ยสุคนธา หอมประทิน่ กลน่ิ โยทะกาตระการใจ จำปาออก
ดอกไสวเรณนู วลลว นกาหลงเหลาบนุ นาค กากะทิงกระถนิ กลนิ่ หอมหลากลวนวเิ ศษ ดูกรธชเี ชษฐ อนั
ชั้นนอกนัน้ ดาษดน่ื พืน้ พฤกษาสูง เหลายางยูงพะยอมใหญย อมเยียดยัด อกฏุ ลิ า ลำตน ตะละคันฉตั ร
เฉิดระหงตรงละล่ิวแลสูงสะพรั่ง พรรณพฤกษเ ต็งรังรมเรียงเหยี งหาดเหน็ เปนเหลา ๆ สมิ ฺพลีรกุ ฺขา
หมงู ้ิวงา วงามตระหงา น ปานประหนงึ่ วานายชา งหากพิจิตรผจงเขยี น ทัง้ คยุ ขอ ยแคคางนางตะเคยี นก็
ค่งั คบั พวกผ้งึ ก็พากนั มาจบั ประจำกระทำรังเจริญรวงมธุรสวารี ที่คอมคดกะทดกะทนั นัน้ ก็มอี ยูมาก
หลาย กทฺทลโิ ย อนงึ่ ผลกลว ยกลายดิบสุกหามทรามกำดัดกินก็เกลือ่ นกลาด ยอ มมีอยูในทใี่ กลพ ระ
อาวาสบรเิ วณวนาศรม แหง พระผอู ุดมดวยศลี วัตรวรวิเศษสบื สรา งแสวงเพศผนวชในพนสั กนั ดาร
(สง ) อันเปนเขตพระหิมพานต นัน้ แลฯ
อเถตถฺ สีหา พฺยคฆฺ า จ ฯเปฯ ชาตเวทํ นมสสฺ ตีติ.
(๕) ขน้ึ พฺรหฺเม ดกู รธชชี าตทิ ชิ งคเ ชื้อมหาศาล เอตถฺ พรฺ หาวเน ในหองหมิ พานตภูมิ
พนสั วสิ ัยสุดท่จี ะรำพัน พวกคณานกิ รสัตวท้ังหลายน้ันอนันตอ เนกนบั มากกวาหมื่นแสน ยอ มอาศยั ใน
ดา วแดนดงกันดาร ไพรพฤกษาสารสโมสรสรรพจัตุบทนิกรกบั ทวบิ าท เปนตน วา สตั วสรุ สหี ชาติส่ี
จำพวกพาลผรุสรา ยราวี หนงึ่ นามชอื่ ตณิ ราชสหี เ สพซ่งึ เสน หญาเปนอาหาร หน่ึงชื่อวากาฬสิงหะแล
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๘๑
บัณฑุสุรมฤคนิ ทร เสพซ่งึ มังสะนกิ รกนิ เปนภักษา สามราชสีหมสี รีรกายาพยพอยา งพยัคฆโคขนพิกล
หลากๆกนั พรรณทหี่ มนมัวเปนมนั หมกึ มดื ดำสำลานเหลืองแลประหลาด หนึ่งนามไกรสุรสีหราชฤทธิ
เรงิ แรง ปลายหางแลเทา ปากเปนสแี ดงดุจยอ มคร่ัง พรรณท่อี ื่นเอ่ียมดังสีสังขใสเศวตวิสทุ ธิสดสะอา น
สามลายวิไลผา นกลางพ้ืนปฤษฎางคแดงดงั ชุบชาด อันนายชางชาญฉลาดลากลวดลงเสน พูกันเขยี น
เบอ้ื งอรุ นุ น้ั เปนรอยเวียนวงทกั ษณิ าวฏั เกสรสรอยศอดังผารตั กมั พล ยอมสถิตในคูหาเหมหริ ณ
ไพโรจนร ตั นผลกึ เลื่อมมโนศลิ าลาย ครั้นแสงพระสุริยะบดบา ยสนธยาบาต ก็ตนื่ จากไกรสรไสยาสน
เย่ียมออกมา จากถ้ำแกวกนกรัตนคหู าหองรโหฐาน เหยียบยนื พ้นื ประพาฬพรรณประไพแผนผลึกเลิศ
ศลิ าทอง แลวเหยยี ดหยดั สลดั ลองไขซง่ึ ลมฆาน ใหส ุรศัพทส ะทา นสะเทือนดังเสยี งฟา วิ่งฉวัดเฉวยี นไป
มาดว ยสามารถ โผนเผนทะยานผาดแผดเสียง พวกพยัคฆกห็ มอบเมยี งเขมนหมายหมูม ฤคคำรามรน
แลว เรรอง อัศวมขุ กี ค็ ะนองพาคณาเทย่ี วในเถ่ือนทาง หตฺถิโย ฝงู ชางก็ชกั โขลงคละคลา ยคลำ่ เคล่อื น
คลาขึน้ จากทาและลงธาร ทุกแหงหบุ หวยละหานเทย่ี วหากิน มหี สั ดนิ ทรอรรคอำนวยวงศทรงศภุ
ลักษณพเิ ศษคชสารสิบตระกลู เกิดกบั ปา ท้ังพวกพรรณหมูมา มงคลลกั ษณะหลายอยาง เขียวขาวดาง
ดำแดงดูอดเิ รกรองหฤหรรษ หมทู รายสงเสยี งกระสนั แซเซง็ ประสาน ฟานฝูงคณาเน้ือนิกรกวางดงดนู ี่
แดงดาษ หมลู ะมั่งระมาดระมัดกาย ชะมดฉมนั หมายเมนหมีหมหู มกู ระทิงเถ่ือนโคถกึ เทย่ี วทูรสถาน
กาสรกำเลาะลานกล็ ับเขาเขา เคียงคู กระจงจามรรี ูระวังขนมใิ หข าดระคาย ตรุ ยิ า นลสนนฺ ิภา
กระรอกตนุ กระแตตายก็ไตเ ตน อีกเหลา ล่นิ แลเหย้ี เหน็ กร็ ะเหหนั หาภักษา พวกพรรณเลียงผากผ็ าดผัน
เผน โผน มกฺกฏา ฝูงวานรกระโจมโจน ทะยานหยุดโยนโยกยะยวบไม หมคู างบา งชะนไี หค ละ
โหยหวน เสียงโขมดนางไมเ ลาก็ครำ่ ครวญคระครมึ คราง ปางเม่ือยามยางเขา สายัณหย ่ำยอแสง
สหสั สภาณมุ าศ ไดฟ ง แลว กว็ าบหวาดวังเวงวเิ วกวนาสัณฑ เสยี วสะทานสะทกึ พรั่นเย็นระยอยะเยอื ก
สยดสยอง หริ่ง ๆ เรไรรองทกุ ราวรกุ ขระงมปา แจว ๆ จกั กระจั่นจาประจำดง นานาทิชคณากณิ ฺณํ
พวกพรรณพิหคหงสกเ็ หินหนั เขา หาคคู ณานางนกแนบในรังเรียง หมูมยูรกส็ งเสยี งกระสันเมฆมาด
หมายเปน ภกั ษา ปภสสฺ รา จ กุกฺกุตฐฺ กา สกณุ กดไกแ กว กะหรอดกะเรียนรองระวังไพร จากพราก
เพรียกจับพฤกษาไสวแสวงเหยอื่ มาเผือ่ เพ่ือน สตั วาวายุภักษเลอื่ นชะลอลม เหลากระลงิ โกกิลา
กระลุมพกู ็โผผนิ พวกพรรณประหติ หัสดนิ และดอกบัวกระตวั้ กระเต็นเตนเบญจวรรณ โนรีสาริกา
ตระเวนวันพรรณเขาคุมกระทาขันกางเขนเขา เหลาลว นเลศิ ดว ยขนเขียวขาวดางดำแดงดูประหลาด
อณฺฑชา ทั่วทชิ คณานนั้ มีชาตเิ กดิ แตฟ องฟก เสียงสุโนกเสนาะนักนารักนาใครฟ ง ยอมอาศยั ทำรวงรงั
อยูโ ดยรอบขอบจตรุ สระกระแสสนิ ธุ ชอื่ มุจลนิ ทสโรชโบกขรณี ดูกรธชีอันหนทางทจ่ี ะเดินน้ันโตรกตรง
จงอตุ สา หไปอยากลวั อด ดว ยปาออ ยเอมโอชารสนัน้ มเี รยี ดริมมรรคา (สง ) เวสสฺ นฺตโร ราชา อันวา
สมเด็จบรมหนอ นรารัตนาธิเบศรเวสสันดร กบั กษตั รยิ ท ั้งสามสโมสรทรงพรตเปน บรมดาบสราชษี
อาสทจฺ มสฺชฏํ ทรงกระหมวดมุนพระโมลีจฬุ าเลิศอลงั การ เฉวียงเวียดบวรสังวาลวจิ ิตรจัมมา
ภรณ ฉมา เสติ กระทำพ้ืนพสุธาธรเปนแทนท่ีพระผทมทรง นอ มพระองคล งถวายกรกองกูณฑพ ิธี
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๘๒
กระทำนมสั การ ยตฺถ ปเทเส สำเร็จพระอริ ยิ าบถสำราญในสถานท่ีใด เชญิ ธชที ิชงคจ งไปสสู ถานที่
นั้น เถดิ ฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห :-
อทิ ํ สตุ ฺวา พรฺ าหฺมณพนฺธุ อสิ ึ กตฺวา ปทกขฺ ิณํ
อุทคฺคจิตโฺ ต ปกกฺ ามิ ยตฺถ เวสฺสนฺตโร อหูต.ิ
(๖) เดิน ยํ อตถฺ ํ อนั วา อรรถอนั ใดยังมิไดป รากฏในจุณณยี บทภายหลัง ตํ อตถฺ ํ สมเดจ็
พระสรรเพชญพุทธบรมนาถนราสภศาสดาจารย เม่ือจะโปรดประทานอรรถอนั นน้ั ใหแจง จ่งึ ตรัสวา
ขึ้น ภิกขฺ เว ดูกรสงฆผ ูทรงศีลสังวรวินยั ผเู ห็นภยั ในสงั สารวฏั โดยพเิ ศษ พฺราหฺมณพนธฺ ุ อนั วาเฒา
ทลิทเชษฐชาติทชิ งคพงศเ ผา ภารัทวาชโคตรคนภิกขาจาร สุตวฺ า ครน้ั ไดสดบั สาสน พระนกั สิทธิ์สิน้
สงสยั โสมนสั ปราโมทย นอ มเศียรศโิ รตมด วยมโนภิรมยระรนื่ เรงิ รบั คำพระอัจจุตษซี อ งสาธุการ
สรรเสริญ ปทกฺขิณํ กตฺวา เฒา กด็ อ มเดินกระทำประทกั ษิณสนิ้ ตติยวารกำหนด นมัสการประณต
ประนมลา บา ยพิมขุ มงุ พฤกษาสำเหนียกเนนิ ไศล ไปโดยอดุ รทศิ สถลมรรคระมัดกาย ผูเ ดียวเดนิ
สนั โดษดายในแดนดงพงพนสั แสนกันดาร เหน็ แตไพรพฤกษาสารกบั เสือสีหส รรพสตั วน ิกรอันรา ยกาจ
(สง) เวสสฺ นตฺ โร อันวาพระพงศภาณมุ าศมง่ิ มไหศวรรยพระเวสสนั ดรราชษี อหุ เมาะ อโหสิ แล
มี ยตฺถ ปเทเส ในอมรินทรสุราศรมบรมนวิ าสนสถานเทวนฤมิตสถิต ณ ประเทศท่ใี ด ปกฺกามิ
พราหมณกร็ ีบรอ นสญั จรไปดวยใจหวัง ตํ ปเทสํ สปู ระเทศที่ นัน้ แลฯ
มหาวนวณณฺ นา นิฐติ า.
มหาพน ประดับดว ยพระคาถา ๘๐ พระคาถา เอวํ ก็มดี วยประการฉะนีฯ้
ปพาทยทำเพลงเชดิ กลอง
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๘๓
มหาพน ตอน “อจตุ ษีชท้ี างใหชูชก”
ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วดั สุวรรณาราม ราชวรวิหาร
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๘๔
กัณฑก ุมาร ตอน “ชชู กทูลขอสองราชกุมาร”
ภาพจติ รกรรมฝาผนังพระอุโบสถ วดั สวุ รรณาราม ราชวรวิหาร
รายยาว มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๘๕
มหาชาติมหาเวสสนั ดรชาดก ฉบับวดั สวุ รรณาราม
กัณฑท ่ี ๘ กุมาร : ทรงประทานสองกุมารเปนทาน
เนอื้ ความยอประจำกณั ฑ
กัณฑท ่ี ๘ กณั ฑกุมาร ประกอบไปดวยพระคาถา ๑๐๑ พระคาถา เปนกัณฑท ่ีพระเวสสันดร
ทรงไดป ระทานสองโอรสแกเฒาชชู ก ความยอวา เมอื่ ชชู กมาถึงเขาวงกต ไดพักอยูด า นนอกหนึง่ คืน
เพราะกลวั วาหากเขาไปขอสองกมุ ารตอนน้ี พระถูกพระนางมทั รขี ัดขวางเอาได ในคืนนน้ั พระนางมทั รี
ฝนรา ยเหมอื นบอกเหตุแหงการพลดั พราก จงึ ไดเขาเฝา พระราชฤษีเวสสันดรใหท รงทำนายให พระ
เวสสนั ดรราชฤษีทราบเหตุ แตกท็ รงปลอบพระมทั รวี า ไมม อี ะไร ใหพระนางสบายพระทัย พอรุงเชา
เมื่อนางมัทรีเขาปาหาอาหารแลว ชชู กจงึ เขาเฝาทูลขอสองกุมาร สองกมุ ารเมื่อทราบจึงพากนั ลงไป
ซอ นตัวอยูทีส่ ระโบกขรณี พระเวสสนั ดรจงึ ไดเสด็จติดตามสองกุมาร แลว ตรัสใหสองกุมารไดช ว ยให
การบำเพ็ญบารมีของพระองคสำเร็จสมปรารถนา โดยเปรียบสองกมุ ารเหมือนสำเภาทองกลางทะเล
หลวงทจ่ี ะชวยพระองคใหขามหวงสงสารได จากนนั้ จึงมอบสองกมุ ารแกชูชก เมอ่ื ชชู กไดส องกุมาร
แลวกร็ ีบพาออกไปจากอาศรม ฝายสองกุมารไดอ ำลาพระเวสสันดรแลว เม่ือถูกชูชกตีและพาไปในปา
กไ็ ดร องขอเทวดาใหไปบอกพระมารดาใหรีบตดิ ตามมาชวย
กัณฑกุมารมที ัง้ หมด ๒๒ แหล คอื
๑. แหลช ชู กถึงเขาวงกต
๒. แหลพ ระมัทรที รงสุบินนิมติ
๓. แหลพ ระมทั รขี อใหพระเวสสันดรทรงทำนายสบุ ินนิมิต
๔. แหลพ ระเวสสันดรทำนายสบุ นิ นมิ ติ
๕. แหลชชู กเขา เฝา พระเวสสนั ดร
๖. แหลพระเวสสนั ดรตอนรับชูชก
๗. แหลชชู กทูลขอสองราชกุมาร
๘. แหลพ ระเวสสนั ดรขอใหชชู กรอทาพระมัทรี
๙. แหลพระเวสสันดรขอใหชชู กพาสองราชกุมารไปหาพระเจากรงุ สญชัย
๑๐. แหลส องราชกุมารซอนพระองคใ นสระโบกขรณี
๑๑. แหลชชู กตดั พอ พระเวสสนั ดร
๑๒. แหลพระเวสสันดรเสด็จตามหาสองราชกุมาร
๑๓. แหลพระเวสสนั ดรเรยี กสองราชกมุ าร
๑๔. แหลพระเวสสันดรทรงบริจาคสองราชกุมารใหเ ปนทาน
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๘๖
๑๕. แหลอศั จรรยในปย บตุ รทาน
๑๖. แหลพ ระชาลีทูลวงิ วอนพระเวสสนั ดร
๑๗. แหลพ ระชาลปี รับทกุ ขกับพระกัณหา
๑๘. แหลพระเวสสนั ดรทรงระงับความโกรธดวยพระขันติบารมี
๑๙. แหลพระชาลที ลู ลา
๒๐. แหลพระกัณหาทูลลา
๒๑. แหลพ ระเวสสนั ดรทรงระงบั ความโศกดว ยพระอุเบกขาบารมี
๒๒. แหลสองราชกุมารประกาศเทวดา (แหลส ง ทายกัณฑ)
ทำนองประจำกณั ฑ คอื ทำนองถกเขมรตีเหลก็ , (คลวิ ตั ร = ทำนองเหมือนเลื่อนสิ่งของ), ทำนอง
โอดครวญ โศกเศรา นาสงสาร (แบบผูช าย)
อานสิ งสประจำกณั ฑ
ผูใดบูชากัณฑกุมาร ผูนัน้ ยอมประสบความสำเรจ็ ในสงิ่ ที่ปรารถนา ครนั้ ตายไปไดเกิดใน
ฉกามาพจรสวรรค ในสมยั พระศรีอารยิ เมตไตรยเสดจ็ มาอุบัติ ก็จะไดพ บพระศาสนาของพระองค จะ
ไดถือปฏสิ นธิในตระกูลกษตั ริย ตลอดจนไดส ดบั ฟงพระสทั ธรรมเทศนาของพระองค แลว บรรลพุ ระ
อรหันตผล พรอ มปฏิสัมภิทาท้งั ๔ ดวยบญุ ราศีท่ีไดอ บรมไว
ขอคิดประจำกณั ฑ
๑. ความเปนผรู จู กั กาลเทศะ
๒. การรจู กั ประเมนิ สถานการณ
๓. ความอดทน
๔. สรรพสงิ่ มีประโยชนในตน หากใชประโยชนน้ันเปน
๕. ความรักของผูเ ปนพอแม อนาคตของลูกเปนความสุขของพอแม
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๘๗
กุมารกัณฑ ๑๐๑ พระคาถา
สำนวนเจาพระยาพระคลงั (หน)
กรุงเทพมหานคร
นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ทุ ฺธสฺสฯ (วา ๓ หน)
ชูชโกป อจจฺ ตุ ตาปเสน กถิตมคเฺ คน ยาว จตุรสสฺ โปกฺขรณีตีรํ ปตฺวา จนิ ฺเตสิ อชฺชาติ
สายณฺเห อทิ านิ มททฺ ี อรญฺ โต อาคมิสฺสติ มาตุคาโม หิ นาม ทานสฺส อนฺตรายกโร โหติ
เสวฺ ตสสฺ า อรฺญคตกาเล อสฺสมปทํ คนตฺ ฺวา เวสฺสนตฺ รํ อปุ สงกฺ มิตฺวา ทารเก ยาจติ วฺ า (สง)
ตาย อนาคตาย เอวนเฺ ต คเหตฺวา ปกฺกมิสฺสามีต.ิ
(๑) เดนิ อสฺสโม อนั วาพระอาศรมบรมนิเวศนว งกต เปนทีเ่ จริญพรตพรหมวิหาร แสน
สนุกรมั ณยี ะรโหฐานทพิ าวาส ดงั ชะลอบัณฑุกมั พลศิลาลาดมาลอยลง สี่กษตั ริยเ สด็จดำรงสำรวมกิจ
ถอื เพศผนวชเปน นักสิทธิ์สบื โบราณ โดยอปุ นิสยั สมภารหนอพุทธางกรู ทาวเธอสูเ สียสละซง่ึ มไหศรู ย
สวรรยางค ออกมากอสรางซึ่งพระสมตงิ สบารมี น้ำพระทยั ทาวเธอโปรงเปรมปรดี ิ์ปราโมทย ชูชโกป
แมอันวาเฒา หฤโหดหนิ ชาตทิ าสสถุล คนตฺ วฺ า ตาแกก็มมุ นุ มงุ เขมน ถอ กายเกนตะเกยี กเดนิ โดยพนัส
แถวเถินทางจำเพาะ ตามคำพระอจั จตุ เจาเจาะแจงคดี พอลว งวิถีระยะโยชน ถึงสโรชโบกขรณีแนว
พนสั แนนหนาปา ระหง พอพระสรุ ิยงคเ ธอเย้ืองรถบทจรเย็นยอแสงส่งั ทวีป ฝงู ทิชากรก็รอนรีบเขา รัง
เรยี ง ไดย นิ เสยี งผีปา โปง เปง กกู ระหึม่ ผีผวิ พึมฟงขนพอง เสยี งชะนรี องอยูโหวยโหวยวิเวกวะหวามอก
พราหมณกห็ ยุดยนื ต่นื ตกตะลึงนกึ วา กูมาถงึ ไหนแลวสิหวา เหลยี วซา ยแลขวาเหน็ ชอ ฟาอยลู ิบ ๆ สอง
ตาตะแกไมกะพรบิ เพงเลง็ แล หมายแนว าโนน แลว สหิ นอ ออ พระอาศรม ธชกี ม็ ีมโนภิรมยป รารภรำพึง
การ วาเวลาปา นฉะนีน้ าทีจ่ ะมลิ ดุ งั จุใจกเู จตนจง ดว ยสมเดจ็ อนงคนาฏมทั รี เธอคงจรลีกลับจาก
แสวงหาผลาผล เสดจ็ รีบรนเขามายังพระอาศรมสถาน อน่ึงก็เปนคำบรุ าณทา นยอมวา วาชา ชา จะได
พราสองเลมงาม ดวนไดดว ยผลามมักพลิกแพลง มาตุคาโม ธรรมดาวาสตรีน้ีเปนเกาะแกงกีดกระแส
กุศล มีมจั ฉรยิ ะมืดมนคอื ตวั มาร ยามเม่ือสามจี ะทำทานมกั ทำลาย ดว ยแยบคายเขาคอ นติง เขา
ทกั ทวงใหทอดทง้ิ เสยี ศรทั ธาผล มาตรแมน วา อาตมะจะรุกรนโลภเขาไปขอ ซึง่ พระปยบุตรนอยหนอผู
แนบอก ที่ไหนพระนางเธอจะยอมยกซ่ึงพระปยบุตรทานบารมี นา ท่ีจะเสียทีท้งั สองทาง ฝา ยพระองค
ผทู รงสรา งกจ็ ะเสยี ศรัทธาผล ทง้ั ตวั กผู แู สนจนก็จะปราศจากลาภควานำ้ เหลวอยูลังเล เสฺว เออตอ
วนั รงุ พรงุ นเ้ี ถดิ สินะ คอยใหพระนางเธอหลกี ละพระเจา ลูกท้งั คูเ ขา สูดง ยังแตอ งคส มเด็จพระชนิ วงศ
วรราช อปุ สงฺกมิตฺวา เราจึงจะลลี าศลอดเลาะ เขาไปสูเฉพาะพระเพ็ญพักตร จะทลู ขอพระยอด
รกั ปโยรส ไดแ ลวก็จะบทจรมุงไปหาเมีย เหน็ จะไมเ สยี ทีท่ีถอรางมาหอบรวน คิดแลวเฒา ก็หันหวนหา
ที่นอน พอจะปล้นิ ปลอกซอกซอนใหพนสัตวจตั ุบาท เฒา ก็ปนทะลดุ ทะลาดข้ึนสูชะงอ นเขา พราหมณ
ก็นงั่ ซบเซาคำนึงนึก เสยี งสกุณรอ งกอ งกกึ ใหหวั่นหวาด ขน้ึ พระพายชายพัดบุปผชาติหอมระรวยมา
เดนิ เฒากเ็ หวีย่ งยามละวา ลงตา งหมอนนอนไขวหา งพลางสาธยายมนต ตะแกก็กรนอยูครดื ครอกบน
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๘๘
ซอกผา ขึน้ พระพายชายพัดมาอยูฉิวเฉ่ือย พราหมณก ็นอนหลบั เร่ือยบดั เดีย๋ วใจ (สง ) เหนือสงิ ขรเนิน
ไศล นั้นแลฯ
(๒) เดนิ ตํ ปน รตฺตึ ในเม่อื ราตรธี ชีนอน เหนือสิงขรขอบเขตพระอาวาส สวนสมเด็จพระนาง
นาฏมทั รีเสดจ็ บรรทม ในหองพระอาศรมบรรณศาลา ยงั มิทนั ท่จี ะนทิ ราระงับพอหลบั พระเนตร เกิด
อาเพศเปน ลางหลาก ยามเมื่อจะจำจากพระลูกรักทัง้ สองศรี พระอนิ ทรียเธอส่ันระรัวริก สะดงุ
พระองคพ ลิกดงั ใครผลักใหพลัดแพลง เสียว ๆ สยะแสยงยะเยือกเย็น วาเอะ จะเปน พิกลฉันใด หรือวา
ภัยจะบงั เกิดมี เธอก็แผไมตรีลงสูทน่ี ทิ รารมณบรมไสยาสน พระนางใหห วาด ๆ จนเพลาปจจุสมยั จึง
มอยผอ็ ยหลับสนิท ทรงพระสบุ ินนิมติ ผดิ ประหลาดลามกธรรมวา เอโก ปุรโิ ส ยังมีบุรุษผหู น่ึงนั้น
เตบิ โตดำลำ่ สันเหน็ พิลกึ ผิวกายดำเปนหมอกหมึกมืดดงั มหาเมฆ ดูนโ่ี กกเกกเกง ฉกาจ ปรทิ หิตฺวา นงุ
ผา ยอมฝาดคาดกาสาวะสักกะสนั พนั เปนเกลียวเหนีย่ วเหน็บรงั้ คาดพงุ จง้ั มง่ั ทะมัดทะแมง ปล นฺธติ วฺ า
ทัดดอกไมแดงทั้งสองหดู สู งา อาวธุ หตฺโถ มหี ัตถเบื้องขวานนั้ ถอื ดาบ คมเขียวเปนมนั ปลาบละเลอ่ื ม
แสง แกวงกวัดฉวัดเฉวียนวิ่งวูจูเขามาถงึ ถบี ทวารตงึ ทำลายลู ตชฺเชนโฺ ต กระทืบเทาตะคอกขูคำราม
สำราก ฉวยชฎานางกระชากฉุดใหห ลดุ พลดั รวบพระกรกระหวดั ทั้งซา ยขวา ใหพระนางเธออตุ ตาน
ภาพ ฟาดดว ยดาบเหว่ียงลงตรงพระพาหา ท้งั สองซา ยขวาขาดเปน สนิ พระกรกระเด็นดิ้นอยูแดดาน
แลวมิหนำซำ้ แขวะควานควักพระนัยนเ นตรทั้งสองปลน้ิ ใหว่นิ หวะ อรุ ํ ภินทฺ ิตวฺ า เอาดาบฉะเชอื ดพระ
ทรวงลวงชำแหละแหวะหาพระทัยพระนางนั้น ตสสฺ า วิรวนตฺ ยิ า ในลักษณะฝนวา พระนางเธอมิได
โตเ ถยี ง แตรอง ๆ จนสุดสนิ้ พระสรุ เสยี งสำเนยี งกรีดกรีดวะหวีดหวาด ชายนั้นกป็ ระลาตแลนไป มี
หยาดพระโลหติ ไหลละลมุ ลง สะดงุ พระองคออกพระโอษฐโลดลอยพลอยผวาต่ืนขึ้นทันที (สง) ใน
ปจ ฉมิ ราตรี นั้นแลฯ
(๓) เดิน สา ปพชุ ฺฌติ ฺวา เมื่อนางพระยาผวาตนื่ ตระหนกตกประหมาไมมีขวัญ พระทัยนางเธอ
ไหวหวัน่ หวดี หวาด เจียนหวั ใจจะขาดอยูรอแร สำคญั วา เปน แมน แทเ หมือนความฝน จึงสอดพระกร
พลั วนั ลบู ไลห าพระกายายังปรากฏ จึงกำหนดแนว า นิมติ เอะ อัศจรรยจ ติ จรงิ เจยี วสหิ วา จงึ ทรงพระ
จนิ ตนาโดยเหตุ วาโอโ ออ าเพศชา งผิดผวน มบิ งั ควรเคยนิมิต กม็ าวปิ รติ ผดิ ประหลาด จนตกไรน ิราศ
รตั นบรุ เี รือนจนั ทน ออกมาโศกศัลยแสนทรพล เข็ญใจจนเหลอื ลำบาก แลวมหิ นำซำ้ จะยากระยำยับ
ไปถึงไหน จะย่นื หนา ไปหาใครในกลางปา ที่จะเปน โหราผูทำนายทายทัก ใหแจงประจักษว า รายหรือดี
ไมมีเนตร เห็นแตพระปนปกเกศผเู พอื่ นเข็ญ ทาวเธอก็เปน มิง่ มงคลฆราวาส คดิ แลว กล็ ุกขน้ึ จากอาสน
โอบอมุ ประคอง พระเจา ลกู ทง้ั สองสายสุดสวาท ประโลมใหไสยาสนห ลบั สนทิ แลว พระนางแกวก็
เสด็จมายังพระอาศรมบรมราชสามี นอมพระเกศสี มาโนชญ ขออธกิ รณโทษทางคำนบั ขึ้น ทรงขยบั ยก
พระกรขึน้ เคาะพระทวารดงั กะเกาะกองกงึ เดนิ ศพั ทสำเนียงสน่ันลน่ั ถงึ พระกรรณตระหนัก ทา วเธอจึง
ตรัสทกั ออกมาวา โก เอโส ใครน่ันหนาใครน่นั สหิ วา ขึน้ พระพุทธเิ จาขาเกลากระหมอมฉันมัทรี เดิน
เอเอะเจามาไยเวลาปานฉะน้ีพระนองเอย ผดิ เวลากาล เจาลมื คำปฏิญาณแรกนยิ ม วา จะไมค บหา
สมาคมกนั เปน เชงิ ช้นั ฉันฆราวาส เวลานน้ี ี่ก็ผดิ ประหลาดอยูแลวนะเจา ไยเลา จึงลวงมา เดิน พระพทุ ธิ
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๘๙
เจาขา เกลา กระหมอ มฉันฝนพิกล จงึ รอนรนเปน ธุระ ครน้ั วาจะนงิ่ เฉยเลยละก็เกรงวาจะลมื หลง มานี่
หวังจะใหพ ระองคท รงทำนายทายทัก เดิน ออกระนน้ั ดอกหรือพระนองรัก เจาฝนเปน ประการใด อยา
เขา มาขางในนัง่ อยูแ ตนอก บอกความฝน เขา มาเถดิ นะพี่จะชวยทำนาย ขึ้น สมเดจ็ พระมัทรีเธอกท็ ูล
ถวายพระสุบินสิน้ ทุกประการ (สง) แกพระราชสมภาร น้นั แลฯ
(๔) เดิน โส โพธสิ ตฺโต ปางน้นั สมเด็จพระหนอ ชนิ วงศองคโ พธิสตั ว เงยี่ พระโสตสดบั อรรถ
ตั้งแตต นจนอวสาน กท็ รงทราบดวยพระอนมุ านปญญาบารเมศ วา เสฺว วันรงุ พรงุ นจ้ี ะมเี หตดุ วย
ปฏคิ าหก ยาจกจะมารบั พระราชทาน โอส งสารดวยสองพระเจา ลูกผูเพ่ือนยาก พรุงน้ีเชาเจาจะพลัด
พราก พราหมณจะพาไปไกลจากอกพระบดิ าแลว สงสารดว ยนางแกวเกศกษัตรยิ มัทรีเอย จะเสวย
พระทุกขเ พียงพินาศ ดว ยสองดรณุ ราชปโ ยรสรวมฤทัย คร้นั อาตมะจะอาลยั หลงอยูดวยความรัก ไหน
จะหักเสนหาใหเหือดหาย ดวยอาตมะจะมุงหมายพระโพธิญาณทานธุระจะเรดิ ราง แมอาตมะจะ
ทำนายทายบุพพนิมติ แตความจรงิ ไหนเลยนางจะทอดทิง้ พระลกู เลาดวยอาลัย กจ็ ะเปนพาหริ กภัยแก
โพธิญาณ จำจะทำนายดว ยโวหารใหเหตหุ าย จงึ มีสนุ ทราธิบายดว ยพระปญญา วา ดูกรมัทรี เปนเหตุ
ท้ังน้ีดว ยเจาเปน นางกษัตรยิ เคยเสวยไอศรุ ิยสมบัติอันอดุ ม เจา เคยสถิตบรรทมพระย่ภี อู อ นลออ
สำอางองค ยามเมอื่ เจา จะโสรจสรงเสวยลว นแตเ คร่ืองสุพรรณภาชน ยามเม่ือเจาเย้ืองยุรยาตรก็มิได
ยางลงเหยยี บดินกระเดอ่ื งใจ บดั นี้เจามาตกไรน ิราศปราศจากท่ีอนั เจริญ ออกมาโศกศัลยแ สนกนั ดาร
เดนิ ในดงดอนตองแดดลม เสวยแตผ ลไมอนั เปร้ยี วขมเฝอ นฝาด นอนเหนอื ใบไมปลู าดลวนแตล ะออง
ทราย เทพยเจายอมยกั ยายซึง่ ราศี ธาตทุ ั้งสี่นนั้ วิปรติ จึงเสวยสบุ ินนมิ ติ ผดิ ประหลาดลามก เจาจะ
สะดงุ ตกพระทยั ไปไยมี จงกลับไปยงั คนั ธกฎุ โี ดยสำราญ ขึน้ สว นสมเดจ็ พระมัทรีรบั สุนทรสาสนใสเกศา
ถวายบังคมลามายังพระอาวาส พออรณุ โอภาสรงุ เรืองจำรัสฟา ฝงู สกุณาก็ออกหากนิ บินเกรนิ่ กองรอง
อยูแ จวๆ พระนางก็ประโลมปลกุ พระลูกแกวทั้งสองราเยาวเรศ วาเจาผูด วงนัยนเนตรทง้ั คขู องแมน ีน่ า
ลกุ ขนึ้ เถดิ อยา นอนสายพระพักตราจะหมองศรี เธอจึงอมุ แกวกณั หาชาลีขึ้นใสต ัก วักเอาวารีมาโสรจ
สรงสำอางองคเ อี่ยมละออง ทรงชโลมขมนิ้ ทองประเทืองผวิ ใหผ อ งผดั มนุ พระเกศจุไรรดั รอยสุมาลี มา
สอดแซมพระเกศีตามประสายาก น้ำพระชลนัยนเ ธอไหลลงพรากๆ แลวก็พรำ่ เลา วา โอพระทลู เกลา
ของแมเ อย คนื น้ีแมฝ น รายผิดประหลาด ไปทูลถามพระปต รุ าชทา วเธอก็ตรสั วามิเปน ไร ๆ แมนย้ี งั ไม
ไวใ จเลยนะพอ พอชาลี เจา อยูห ลงั ระวังนองใหจงดี ผดิ ชอบอยาดาตฟี งแมว า แมก ัณหาเอย เจา อยา
หลงละเลงิ เลน ไปนกั นะแม ๆ แมจ งเสงี่ยม อยา ตะลตี ะเลียมชะลา ไปใหไกลพ่ี พอชาลีเลาก็อยา เลินเลอ
ละพระนอ งใหแลนเลนแตล ำพัง จงฟง แมพร่ำสอนพรำ่ ส่ังทกุ สิง่ อนั เธอก็รบั มง่ิ ขวญั พระลกู รักท้งั สอง
รา วา มาหรมู าพอ มาแมมา แมจ ะพาเจาไปเฝา ฝากเสยี ยังแลว ตรัสพลางนางกอ็ ุมแกวกัณหา พระหัตถ
เบ้ืองขวาจงู พระชาลี มาสสู ำนักพระราชสามแี ลวทูลฝากพระเจา ลูกผเู พื่อนยากวา พระพุทธิเจาขา ได
โปรดกระหมอ มฉันดว ยชว ยเผ่อื แผพ ระบารมปี กเกศลกู เอาพระทยั ผูกตรัสประภาษเรียกหา ใหเลน แต
ใกล ๆ พระบาทาท้งั พ่นี อง เจาสทิ รามคะนองปองแตที่จะแลน เลนลลี าศ เหมือนโปดกมฤคมาศอนั
ออ นแอ ครั้นพลดั แมอยแู ตล ำพงั แลว กจ็ ะตง้ั แตพากันผาดโผนโจนเลนตามประสาสัตว ไมรูวาภัยพาล
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๐
พิบัติจะมาเบยี ดเบียนเม่อื ปางใด กระหมอ มฉันมิไวใจเหมือนทุกคราวครง้ั พระคณุ เอย ไดโปรดดวย
ชว ยระวังในครงั้ น้ี เหมอื นหนงึ่ เหน็ แกข าพระบาทมทั รเี ถดิ นะวา เปน เพื่อนยาก พระนางเธอทลู ฝากพระ
ลูกแกวแลวถวายบังคมลา มาจดั หาขอเสียมกระเชา สาน สาแหรกคานข้นึ ใสพระอังสาเสด็จจร นำ้
พระทยั เธอขอ น ๆ ไมขาด เสด็จนวิ ัติลีลาศคืนหลัง กลับมาทรงกรรแสงสง่ั สองบังอรอีกเลา วาทลู เกลา
ของแมเ อย ถา อกแมนแ้ี ลไ ดออกเปนภาคพอทแี่ มจ ะแบง แมก็จะจดั แจงแลง ออกไว ภาคหนึ่งถงึ จะไป
ภาคหนึ่งจะอยู จะไดป ระโลมเลี้ยงพระลูกรกั ท้ังคมู ิใหเคืองพระทยั โอความเข็ญใจในคร้งั นีน้ เ่ี หลือ
ขนาด เจา เกิดมากำพราญาตไิ รพระประยูรวงศา แตจะไดเห็นหนามารดาเลา ก็ไมเตม็ วนั พอเพลา
สายณั หเยน็ ระยอย่ำ แมจึงจะไดกลบั เขา มาอุปถมั ภถ นอมเชยใหช ืน่ ชู ครั้นเชา ตรแู ลว กพ็ ลดั แมเปน
กำพรา จะมีใครเลี้ยงรักษาพระลูกเลา เลี้ยงกนั เองเถิดสนิ ะเจาแตพี่กบั นอง เหน็ หนากันแตส องตาม
ประสายาก เพราะมีกรรมแลว จงึ จำจากดวยจำเปน ใจแมนี้จะเดด็ กระเด็นออกไปเสียแลว นะ
ทลู กระหมอมแกว จงคอ ยอยู โอเจาดวงเนตรทง้ั คูของแมเอย แมนจ้ี ะขอลา พระนางก็ยาตราตรกึ พลาง
ทางเหลยี วมาแลดู พระลูกรกั ท้งั คูน อย ๆ ละหอยไห น้ำพระชลนัยนเธอไหลลงหลงั่ ๆ (สง) กลับหนา
สั่งกลบั หลังส่ัง จนลบั บงั พระนยั นเ นตร ยิ่งสงสารสองดรณุ เยาวเรศมิลืมเลย จนลับลว งเขาสูปา เพื่อ
แสวงหาผลไมที่ในดง มาปฏบิ ัตกิ ษตั รยิ ท ้ังสามพระองค น้ันแลฯ
(๕) เดิน โส ปาโตว ครนั้ อรุณรุงจำรัสพระเวหน พฤฒาเฒา หลับกรนอยูใ นซอกผา ไดยนิ เสียง
สกณุ โกกลิ าพระเพรยี กรอ งกองพนาเวศ เฒาก็สังเกตวาเอะ เพลานีร้ งุ แลวกระมัง ลกุ ขน้ึ ยนื หยดั ดัดหลงั
อยูเ ครยี ด ๆ บดิ ขี้เกียจอยูฮึดฮดั ฉวยยามละวาสลดั ซดั ขึ้นใสไ หล หมายมงุ ไปยังพระอาศรมบรมศวิ า
วาส บทจรมุงมาดโดยมรรคา อถ มหาสตฺโต ปางนั้น สมเดจ็ พระมหาสตั วเ สดจ็ ออกนั่งหนา พระ
อาศรมบท งามปรากฏดุจรูปทองทั้งแทง อนั บุคคลแกลง หลอแลวมาตัง้ ไว จนิ ฺเตสิ มีนำ้ พระทยั รำพงึ
หายาจกอนั จะมารบั พระราชทาน สุราโสณโฺ ฑ ปม ปานประหน่ึงวา นักเลงสุราบานคอยหาเจาเหลา
ปตุ ฺตาป แมอันวาพระโอรสเจา ทั้งคู เลนอยูมิไดห า งพระปตเุ รศ สว นพระโพธิสตั วท อดพระเนตรเห็น
ธชกี ็ชน่ื ชม เชือ้ เชญิ ภิรมยเรยี กพราหมณดว ยความปรีดา วา เอหิ วต โภ พราหมณเอย เชิญทา นผูเปน
มหามงคลนิมิต อนั จะนำเราไปยงั ทิศพระนิพพาน เชิญเถิดพฤฒาจารยมาชวยเรายกปย ปตุ ตทานบารมี
เมอื่ ทาวเธอจะตรสั เรยี กพระชาลใี หอ อกไปรับพราหมณพ ฤฒา (สง) จึงกลาวเปนบาทพระคาถาวา
อุเ ฐหิ ชาลิ ปติ ฐ ฯเปฯ อตถิ ี โน ภวสิ สฺ ตีติ.
(๖) ขึ้น ตาต พอ เอย พอชาลีศรสี รุ ยิ ะรพู ระทยั ของพระบดิ า เจาจงยืนขนึ้ ตรงหนาโนน
พราหมณห รือไร โปราณํ วิย เหมอื นเมอ่ื เราอยูในพระพารา หมวู ณิพกทวั่ ทิศมารับพระราชทาน
นนฺทิโย เมาะ โสมนสฺสา พระบดิ ามีความเกษมศานตภิรมยโ สมนัสจนถงึ มหทิ ธสิ ิโรเพศ ดังบุคคลเดิน
ประเทศทางกนั ดารแดดรอน มีผเู อาชโลธรมาทมุ เทรดใหเย็นใจ เออกระนน้ั กระไรพระลูกแกว เดิน
พระชาลีฟงรับส่ังแลวทูลสนองดวยพระปญ ญา ซ่งึ โปรดมาทงั้ น้กี ช็ อบดวยเกลา แตพ ราหมณผ ูเ ฒานถ้ี ือ
เพศเปนดาบสพาเหยี ร ดรี า ยจะมาเบียดเบยี นขออะไรสักสิ่ง ทูลแลว พระชาลีรบั รับสง่ั วงิ่ ออกไปรบั
พราหมณ ครั้นถงึ จึงถามวา ทา นตาทา นลุงถงุ ไถอ ะไรหนัก สง มาเถดิ หลานรักจะชวยรบั เอาไป ชชู ก
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๑
เฉลียวใจจปุ ากอยูเจาะ ๆ วาฉะกุมารน้ชี า งฉอเลาะคมสนั นี่สนิ้ ดนี าทจี่ ะเปนเจา ชาลีลูกกษตั รยิ แ ลว
ธรรมดาวานกยูงยอ มมแี ววไมรหู าย ดงั หนามไมไ มเ สี้ยมปลายกแ็ หลมเอง แมนขอไดจ ะโฉงเฉงใชจะ
ยาก ทั้งรูห ลักนักปราชญม ากปากจะกลา จำจะสำทบั ดวยวาจาแตแ รกพบ อจเฺ ฉรํ ปหริ ธชีกด็ ีดน้วิ
มือดังถะถบถะถับ รองสำทับดว ยวาจา วาฮา เฮย ลูกใครน่ีหวาใจแขง็ เขา มาเดินเคียงแขง ผใู หญ
อปเฺ ปหิ จงหลีกออกไปเสียอยา อยหู วา วาแลวยงั แลดตู าอยูอ ีกเลา กูเหว่ยี งลงดวยไมเทา นีเ่ ถดิ ตา
แกก็ฮดึ ฮอื ฮกึ ฮกั ยกเทา แยกขาทำทา จะตี พระชาลีกห็ ลีกออกไป เธอคิดวาพราหมณผ ูน้ีไฉนหนอใจจงึ
รายกาจ ดกู เ็ หน็ รูปช่ัวชาติหฤโหด ประกอบดวยบุรษุ โทษแทบทุกสิง่ เออมนั ช่วั กระน้ีจรงิ เจียวสหิ วา
พระชาลีผปู รีชาก็นิง่ ไวแ ตใ นพระทัย สวนเฒา จัญไรตะแกไดช อ ง ก็เหยาะยองยอบกายหมายภิมขุ
หมอบประณม มือถวายบังคมพระเวสสนั ดร เอื้อนโอษฐถวายพระพรศรัทธาผล ทลู ถามถึงกงั วลแตวัน
ทา วเธอนริ าศพระราชยั มาผนวชในพนาวาส (สง ) ก็กลาวเปนบาทพระคาถาวา
กจจฺ ิ นุ โภโต กุสลํ ฯเปฯ ชาลี กณฺหาชินา จุโภต.ิ
(๗) เดนิ เม่อื ชชู กธชีเขา ไปถึงแลว เฒาใจแกลว กระทำประพฤติปราศรยั เปนสัมโมทนี
ยนัยกถาธรรมสวสั ดิ์ พระบรมโพธสิ ัตวก็เปรมปรดี ิ์ ปราศรัยตอบโดยระบอบประเพณี เชิญธชีฉันผลไม
อันโอชา เฒา ชราไดโ อกาส ดวยตาแกฉลาดในเชิงภกิ ขาจาร เม่ือจะทลู ขอสองดรณุ ราชกุมาร เฒาก็พูด
หวานลอ มดว ยคำยอ ชักเอาแมนำ้ ทัง้ หา เขา มาลออุปมาถวายเสียกอน แลวจึงหวนยอนขอตอ เมื่อ
ภายหลงั ขึ้น วา พระพทุ ธเจาขา วารวิ โห เมาะ ปฺจ มหานทีโย พระคุณเจา เอย อันวาแมนำ้ ทง้ั
หากระแสสายชลชลา ไหลมาจากหว งคงคาเปนหาแถว นองไปดว ยน้ำแนวเตม็ ฝงฝา นามชอ่ื วาคงคา
ยมุนา อจิรวดี สรภูนที มหิมหาสาคเรศ จึงแตกเปน นทิ เทสกุนทีนอ ย ๆ ประมาณหา รอยโดยสงั ขยา
ปูโร ไหลหลัง่ ถ่ังมาลบลน กระทบกระท่งั ฟากฝงเปน ฝอยฝน บา งก็เปนวังวนวงุ ชะวากเวิ้ง บางกเ็ ปนกะ
พกั กะเพงิ กะพังพุ บางก็ดน้ั ดุกระเด็นดาดดังดวงแกวตามทางแถวแนวทอธาร ไหลซา ซาซานสะเซาะ
โซม เสียงระระระโรมโครมคร้ืนครนั่ พลิ ึกลั่นบันลือหฤหรรษ บางก็เลย้ี วลดั ดดั ด้นั ชลาไหล บา ไปสูบอ
บึงบางนอยใหญน บั อเนกอนันต เปนคล่ืนหมื่นมหนั ตม ไหไหลฟุงซา นสดุ ท่ีจะพรรณนา ยอ มเปน ท่อี าศยั
ทวั่ ไปแกฝงู ปลานานาสรรพสตั ว ในภมู ิพน้ื จังหวัดมงคลทวีป ฝงู ชนไดเ ลย้ี งชพี ก็ชุมชื่น ถงึ จะวดิ วักตกั
ตวงทุกค่ำคืนทวิ าวัน ถงึ จะทดทอระหัดหนั เขา ทงุ นาปา และดง น้ำในสาครจะนอ ยลงกห็ ามิได เหมือน
หนึ่งนำ้ พระหทัยพระทลู กระหมอมแกว อันยาจกมาแลว ไมเ ลอื กหนา ตามแตจ ะปรารถนาทุกยวดยาน
กาญจนอลงกตรถรตั นอศั วสรรพสารพิพิธโภไคย จนกระท่ังถึงภายในปญ จมหาบริจาค อนั เปนยอด
ยากย่งิ ทานไมทอถอย ดวยพระองคหมายม่นั พระสรอ ยสรรเพชรชุดาญาณ พระคุณเจา เอย ขาพระ
ราชสมภารน้เี ปนคนจนทพุ พลภาพสดุ เข็ญ จะหาเชา ไดก นิ เยน็ กท็ งั้ ยาก ครัง้ นอี้ ตุ สา หบา ยบากบุกปา
ฝา ดงพงพนสั แสนกนั ดาร หวังจะรับพระราชทานพระชาลกี ัณหาไปเปนทาสาทาสี ขอพระองคทรงยก
ยอดปยบุตรทานบารมี (สง) ใหแ กข า ธชนี ้ี เถิดฯ
(๘) เดนิ โส โพธิสตฺโต ปางน้ันสมเดจ็ พระบรมนราพิสุทธิพุทธางกูร ไดฟ งพราหมณอ ธิบาย
ทลู ขอสองกุมาร มนี ำ้ พระทัยชน่ื บานเอิบอาบ ดว ยกศุ ลลาภอนั เลศิ ฟา อุปมาเหมือนบรุ ุษอนั ยากไร มี
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กณั ฑ ๙๒
ผูนำทรัพยมานบั ใหพันตำลึงถึงมือแลว เม่ือใด น้ำพระทัยทาวเธอปราโมทยเ หมอื นฉะนนั้ เมื่อจะยงั เขา
วงกตใหบ นั ลอื ลั่นกัมปนาท ทา วเธอจงึ ตรัสประภาษวา พราหมณเ อย ทา นมาออกปากขอสองกมุ าร
พระลูกรักเราดังดวงตา เรากจ็ ะตัดหวงเสนหาใหแกพราหมณเ ฒา แตทวาเราขอทเุ ลาเล่ือนสักราตรี
พอใหทันพระมัทรเี ธอตามสนอง เสยี แรงนางไดอ ุมทองทนเทวษ ถนอมเล้ยี งบงั เกดิ เกศสองกมุ ารมา
หน่ึงนางจะไดอนโุ มทนาสามภิ กั ด์บิ ำเพ็ญเพิ่มพระบารมี แลวจะไดขัดสีสระสรงสองดรุณมุนจุกไร รอ ย
มาลยั ประดับเกศแกวกุมาร จะไดมอบใหเปน ทานถึงมือธชี เราเหน็ วา จะดสี ะดวกงาม งดกอ นเถิดนะ
พราหมณพรงุ นจ้ี ึงไป หามไิ ดพระพทุ ธเจา ขา ซงึ่ พระองคแนะสนองชกั ชองมาหนกั หนว งถว งใหชาอยู
คอยทาพระมัทรี ขอน้ยี ังตดิ ใจอยูจรงิ ๆ อิตถฺ ิโย มนตฺ ํ ขนึ้ ช่ือวามารยาหญงิ นแ้ี สนแยบ ดแี ตวาจะคิด
แคบเสยี ดายของ เคยครอบครองภริ มยรนื่ ยากทจี่ ะยกหยิบเอาออกยนื่ เปน ยอดทาน ชื่อวาสามานย
มัจฉริยะเกดิ กันกั้นกุศล หม่ืนแสนจะไดด ีแตล ะคนนย่ี ากแลว อันสมเดจ็ พระนางแกว มิ่งมทั รี จะเหมอื น
ดงั สตรีทง้ั ปวงกห็ ามิได เกลือกวาพระนางจะอาลยั ดวยพระลูกรัก จะมหิ ักเสนหาใหเ หอื ดหาย จะมุง
หมายพระบารมีเปนแมน มั่น เสมอเหมือนพระองคผจู ำนงซึง่ ทางสวรรคแ ลวแลพระพทุ ธเจาขา แม
พระองคท รงศรทั ธาแทแลว จงโปรดเรียกพระลูกแกวมาพระราชทาน กระหมอ มฉนั จะพาไปเปน ทาส
ชว งใช ใหนางอมิตตดาผูโ ฉมตรู (สง) เห็นวาจะดกี วาอยูนี่ แลวแลฯ
(๙) เดนิ โส โพธิสตฺโต ปางเมอื่ สมเด็จพระบรมโพธิสัตว ไดฟ งคำพราหมณทลู ทัดขัดแขง็
โตแยง ดวยวาจา จึงตรัสวาพราหมณเ อย ทานมอิ ยชู าทา มัทรแี ลวกท็ ำเนา แตท านจงพาสองกุมารเจา
เขาไปสูสำนกั พระอัยกา ใหทาวเธอทราบวาพระนดั ดาดวงสวาท เขาไปสูพระราชธานี ทาวเธอกจ็ ะ
พระราชทานเงินทองของดี ๆ หลากเหลอื หลาย ทั้งววั ควายชา งมา ขาใชสอยศฤงคารเคร่ืองบริโภค ตา
แกก็จะมโี ชครวยฉุยเสียอีกนะธชี เฒา ก็ทูลตอบคดีในทันใด วาไมไ ดไ มไดพ ระพุทธเจา ขา ซึง่ จะทรง
พระกรณุ าไมเ ห็นดว ย ฉวยวาเสยี ทีสมิ ิเปน การ คำโบราณทานกลาวไวแตกอนปาง ขุนนางใชพ อแม
หินแงใชต ายาย อันจะใหพาสองกุมารถอกายเขา ไปยังสำนักพระเจาปู ทา วเธอกจ็ ะใหม ีพระกระทู
ซกั ถามซำ้ จะละลกั ละลำ่ วาหนาเปน หลงั ตกตะลงึ ลืมตัว ดว ยความกลวั ใชพอดี เธอก็จะลงเอาวาขาธชี
นล้ี ักพระเจาหลานหลวง แลว จะใหกระทำตามกระทรวงพระราชกิจ สมเดจ็ บพติ รทาวเธอจะลงพระ
ราชทณั ฑเ ฆยี่ นดวยหวาย ถา รอดตายตาเฒากจ็ ะยบั เยนิ เปนฟนสี ไปเมื่อหนา อีปากกลาตามนั แสนคม
มันจะขูขม ดาเอาเปรย้ี ง ๆ ตาเฒา ก็ไมอาจจะเถยี งสักคำเดียว จะเหลียวหนา ไปหาใครเมอ่ื ลาภที่จะได
จะกลบั เปน เสยี เมยี น่กี ็จะดา กระหมอ มฉันมาคร้ังน้ดี ว ยวา รกั นาง หวังจะเอาชวี ามาวางไวใตฝ า พระ
บาท แมม าตรวาพระองคทรงพระราชศรัทธาแทแลว จึงเรยี กสองพระลูกแกวมาพระราชทาน (สง ) ใน
กาลบัดนี้ เถดิ ฯ
(๑๐) ขึน้ เต กุมารา ควรจะสงสารเอย ดวยพระชาลแี ละนางกัณหา สตุ วฺ า เม่ือไดฟ ง
ผรสุ วจนํ ซ่งึ ถอ ยคำอันหยาบชา ภตี า เจากส็ ะดงุ ตระหนกตกพระทัยไหวหวนั่ ขวัญไมมี ดังโปดกมฤคี
อันออ นแอ ไดยินเสยี งพยัคฆค ำรามแฮเรงตระหนกหนี ปลายิตฺวา เจา ก็พาพระนองจรลีลาศลงจาก
อาสนพ ระอาศรม เขาไปซอนอยูในสมุ ทุมพุมไมรม อนั รกชิด ยงั กลัววา จะไมมดิ พราหมณจะแลเห็น อก
รายยาว มหาชาติเวสสนั ดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ ๙๓
ใจนี่เตน อยทู ึกทกั พระพกั ตรส องกุมารเผอื ดผัน พระกายสนั่ ระรวั ริกดังตปี ลา พระชาลจี งึ กระซบิ
บอกแกว กณั หา วา กัณหาเอย เจาคอย ๆ ยอง ครน้ั เหยียบใบไมไหวกรบิ เจาขยิบตาใหแกว กัณหา
หมอบ ครัน้ เหยียบใบไมไ หวกรอบ เจาก็พากันหมอบอยูแนน่ิง เตน เตน ปธาวสึ ุ สองเจาก็ว่ิงวนจนถึง
มงคลสระศรี สองกุมารกมุ ารีทรงผา คากรองเขาใหม ่ันคง แลว เสียรอยถอยหลังลงสสู ระศรี เอาวารีนน้ั
บังองคเอาใบบษุ บงบังพระเกศ หวงั จะซอนพระบิตุเรศกบั พราหมณดวยความกลวั (สง ) อยูใ นสระบวั
นน้ั แลฯ
(๑๑) เดนิ โส ชูชโก สว นชชู กใจจองหอง อทสิ ฺวา มิไดเ ห็นสองกุมารในสถานทนี่ น้ั เฒา
อาธรรมใหนกึ แหนงในดำริ จึงกลาวติเตียนตัดพอดว ยลมพาลอยฉู านฉะวา โภ เวสฺสนตฺ ร ดกู รมหา
เวสสนั ดร เขาขึ้นช่ือลอื ขจรวาใจบญุ บรสิ ทุ ธิ์ แตเดมิ ทียุตจิ รงิ ใจศรทั ธาไมยอ ทอ เรามาเอยออกปากขอ
คำเดยี วก็ใหล ูก ถูกกับคำเขาลือเลาวา เลิศกษตั รยิ บดั เด๋ยี วสผิ ลดั จะใหอยทู าพระมทั รี คร้นั วา ธชไี ม
ยอมอยู กลับจะใหพาไปสูสำนกั พระเจา กรุงสญชัย ครัน้ วา เขารเู ทาวาเขามไิ ปเหมือนใจคิด กจ็ นจติ นง่ั
นิ่งทำหนาเฉย ขยิบตาชำเลืองเลยลอบแลลอด สอดพยกั หนาใหลูกหนี ฉะออชาลกี ็ไวเหลอื ลูกประสม
เหน็ พอ ทำตาคมคอยขยบั พอเบือนหงับก็ไปเงยี บไมท ันเงย ตยา สทโิ ส เจา ขาเอย บุคคลผใู ดเลยใน
โลกน้ี ทจี่ ะเจรจาตลบเลี้ยวลดสด ๆรอ น ๆ เหมือนเจาพระยาเวสสันดรชีไพร (สง ) เปนอันวาหามไิ ดแลว
แลฯ
(๑๒) เดิน โส โพธสิ ตฺโต ปางนัน้ สมเดจ็ พระบรมโพธิสตั วไ ดทรงฟง พราหมณบ ริภาษ
กมฺปมาโน ตกพระทยั ไหวหวาดไปทงั้ พระองค ทรงพระจินตนาในเหตุวา สองดรณุ เรศนก้ี ลวั ภยั จงึ
ทรงตรัสประภาษไปวา พราหมณเ อย อยา เพอเลยนอยใจแกเรากอน เราจะพาสองกุมารบงั อรมาใหจ ง
ได ตรสั แลวเสดจ็ ไปมะนิมมะนา ตามรอยบทวลญั ชาสองกุมาร จนถงึ สถานสระโบกขรณี ก็แจง วา
กณั หาชาลอี ยูในสระสรง เม่อื พระองคจ ะตรสั เรียกพระลูกยา (สง ) ก็กลา วเปนสารพระคาถาดังน้ีฯ
เอหิ ตาต ปยปุตฺต ฯเปฯ โสกํ ปฏิวิเนสฺสตีติ.
(๑๓) ขึ้น เอหิ ตาต พอเอย เจาชาลศี รสี ุรยิ วงศเ ยาวเรศ เจา กเ็ กิดในมกฎุ เกศกรุงสีวิราฐ ไย
พอ ไมองอาจยอมยอ ทอทิ้งพระบิดา ใหพ ราหมณมันจว งจาบหยาบชา เจาเหน็ ชอบอยูแลวหนาพอ
สายใจ เราก็เปน ขัตติยะมไหมหาสมมติวงศว เิ ศษสุทธิกษัตริย ไมมีใครที่จะมาพอตดั ติเตยี นเลย พระลูก
เอย เจา ไมร ู คอื พระปตุรงคบ รรจงรกั พระโพธิญาณ หวังจะยงั สัตวใหข า มหว งมหรรณพภพสงสารให
ถงึ ฝงฟาก เปน เยยี่ งอยางยอดยากท่ีจะขา มได สำเภาลำใดของพาณิช ซ่งึ ตกแตงตอติดเปนกงวาน
ประกอบประกับกระดานตอกตรงึ ตะปูตะปงยงิ กรงึ กระชับชิด พืดเหลก็ ตีตดิ ตอกหมนั โซมน้ำมันชัน
เคย่ี วแลวเยยี วยา กระดานดาดเปน ดาดฟาจังกอบกวา นสมอขัน เสากระโดงยืนยันยึดดว ยพืดพวนผกู
ขงึ รดั รึงตายติดกบั เสารอกดนู ่ีเรย่ี วแรง เสากระโดงสายระโยงระยางคแยง อยมู ่นั คง ปก ทวนธงอยรู ้ิว ๆ
ธงตะขาบปลวิ สะบัดปลาย นายชา งจำลองจำหลักลายรายดว ยรูปสตั ว ราชสหี ส งิ หอ ดั ยืนแอน อก กอด
กระหนกกระหนาบคาบแกว กุม ครัน้ ไดฤ ดเู ดอื นมรสุมแลว ก็แซซ อง บรรทุกส่งิ ของลงตา ง ๆ ไวระวาง
ทางวิดนำ้ ทำเปนโชงโลง อบั เฉากันโคลงประจุเรียบ สำเภาน้กี ็พาบเพยี บเพยี งราโท ครน้ั ไดฤกษแลว ให
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
รายยาวมหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองหลวง ๑๓ กัณฑ์
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search