สอนเสวนาสู่การเรียนรู้เชิงรุก

สอนเสวนา

สูการเรียนรเู ชิงรุก

ศ. นพ.วจิ ารณ พานิช
วมิ ลศรี ศษุ ลิ วรณ

สอนเสวนาสู่�ก่ ารเรียี นรู้�เชิงิ รุกุ

สอนเสวนาสู่�ก่ ารเรียี นรู้เ� ชิิงรุกุ

ข้้อมูลู ทางบรรณานุุกรมของสำ�ำ นัักหอสมุดุ แห่่งชาติิ
วิจิ ารณ์์ พานิชิ .

สอนเสวนาสู่ก่� ารเรียี นรู้้เ� ชิงิ รุกุ .-- กรุงุ เทพฯ : กองทุนุ เพื่อ�่ ความเสมอภาคทางการศึกึ ษา,
2564.
232 หน้้า.
1. การเรีียนรู้้.� I. วิิมลศรี ี ศุุษิิลวรณ์์, ผู้แ�้ ต่่งร่่วม. II. ชื่่�อเรื่�่อง.
153.152
ISBN 978-616-8307-01-4

ผู้้�แต่่ง วิิจารณ์์ พานิชิ , วิิมลศรี ี ศุุษิิลวรณ์์
ภาพปกหน้้า เด็ก็ ชายศัักดิิพัฒั น์์ พุุทธิมิ า
บรรณาธิิการศิลิ ปกรรม วิมิ ลศรีี ศุุษิิลวรณ์์
พิิสูจู น์์อักั ษร น้ำ�ำ�ทิพิ ย์ ์ ลััพธวรรณ
พิมิ พ์ค์ รั้ง� แรก ธัันวาคม ๒๕๖๔
จำ�ำ นวนพิมิ พ์์ ๓,๐๐๐ เล่่ม
ออกแบบและพิิมพ์์ บริิษััท ภาพพิมิ พ์์ จำ�ำ กััด

จัดั พิมิ พ์แ์ ละเผยแพร่่
กองทุุนเพื่อ่� ความเสมอภาคทางการศึึกษา
อาคารเอส.พี.ี (อาคารเอ) ชั้้น� ที่่� ๑๓ เลขที่่� ๓๘๘ ถนนพหลโยธินิ แขวงสามเสนใน เขตพญาไท
กทม. ๑๐๔๐๐
https://www.eef.or.th/
https://iamkru.com/

คำำ�นำ�ำ กองทุุนเพื่�่อความเสมอภาค
ทางการศึึกษา

ก่่อนอื่�่นผมขอเท้้าความไปถึึงจุุดเริ่�มต้้นของความตั้้�งใจที่่�มีีต่่อโครงการ “สานเสวนาเพื่่�อพััฒนาครูู”
ด้้วยเป็็นชื่่�อโครงการที่่�สั้้�น กระชัับ และมีีความหมาย แต่่เมื่่�อพิิจารณาแล้้วคำำ�ว่่า “สาน” นั้้�น ความหมาย
ไม่่ใช่่เรื่่�องราวสั้้�นๆ หรืือสาระที่่�ตื้้�นเขิิน เพราะเป็็นการผสานต่่อยอดจากต้้นเรื่่�องออกไปได้้เรื่่�อยๆ อย่่าง
ไม่่มีวี ัันจบสิ้้น�
เป้า้ ประสงค์ข์ องโครงการฯ นี้้ � กำ�ำ หนดไว้้ว่่า เป็น็ การทำ�ำ เพื่อ�่ พัฒั นาองค์ค์ วามรู้� เสริมิ ทักั ษะและสมรรถนะ
ให้้แก่่ครูู นัักจััดการศึึกษา และนัักพััฒนา ด้้วยการจััดการเรีียนการสอนแบบเชิิงรุุก (active learning)
ผ่่านกระบวนการสานเสวนา (dialogue) ตามแนวทางของหนัังสืือ สอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้�เชิิงรุุก เล่่มนี้้�
ที่่�พััฒนาขึ้�นมาจากบัันทึึกในชื่�่อเดีียวกัันที่่� ศาสตราจารย์์ นายแพทย์์วิิจารณ์์ พานิิช ได้้เรีียบเรีียงขึ้�นจาก
การตีคี วามหนังั สืือ และรายงานวิจิ ัยั ของศาสตราจารย์์ Robin Alexander นักั วิจิ ัยั ผู้ย�้ิ่่ง� ใหญ่่ด้้านการศึกึ ษาของ
อังั กฤษ สังั กัดั มหาวิทิ ยาลัยั Warwick และมหาวิทิ ยาลัยั Cambridge คืือหนังั สืือ A Dialogic Teaching Companion
(2020) และรายงานวิิจััย Developing dialogic teaching: genesis, process, trial (2018) ข้้อมููล
ที่่�ใช้้ในการเขีียนบัันทึึกนี้้�จึึงมาจากผลงานวิิจััยและพััฒนาของศาสตราจารย์์ Robin Alexander และคณะ
ต่่อเนื่อ�่ งมานานกว่่า ๓๐ ปีี
โครงการสานเสวนาเพื่อ�่ พัฒั นาครููนี้้ � มุ่่ง� เน้้นให้้เกิดิ การยกระดับั การพัฒั นาและสร้้างการเรียี นรู้้ร� ่่วมกันั ด้้วย
Online PLC ได้้อย่่างเป็น็ รููปธรรม เป็็นการพััฒนาครููและนัักจัดั การศึกึ ษาให้้เป็็นครููที่่�สามารถดึึงศัักยภาพ
ของผู้้�เรีียนให้้เกิิดการเรีียนรู้้�ครบตามเป้้าหมายการเรีียนรู้้�ในศตวรรษที่่� ๒๑ เน้้นการฝึึกผู้้�เรีียนให้้เรีียนรู้้�
จากการปฏิิบััติิตามด้้วยการคิิดที่่�เรีียกว่่า การใคร่่ครวญสะท้้อนคิิด (reflection) ที่่�นำ�ำ ไปสู่�่การฝึึกทัักษะ
การเรียี นรู้้ท� ี่่ผ� ู้เ�้ รียี นกำำ�กับั การเรียี นรู้้ข� องตนเอง (self-directed learning) เป็น็ ผ่่านกระบวนการสานเสวนา
(dialogue) ระหว่่างผู้�้เรียี นกัับครูู และระหว่่างผู้้เ� รีียนกัับเพื่่�อนผู้เ�้ รีียนด้้วยกััน
ด้้วยความท้้าทายของครููในปัจั จุุบัันต่อ่ การจััดการเรีียนการสอนเปลี่่ย� นไปมากจากในอดีีต ความเป็็นครูู
คงไม่่ใช่่การใช้้พื้้น� ที่่เ� พียี งแต่ใ่ นชั้้น� เรียี นหรืือแม้้แต่ใ่ นอาณาบริเิ วณของโรงเรียี นเพียี งอย่่างเดียี วอีกี ต่อ่ ไป นั่่น� ก็็
แสดงว่่าสิ่่ง� ศักั ดิ์์ส� ิทิ ธิ์ท� ี่่อ� ยู่ห�่ น้้าชั้้น� เรียี นได้้เปลี่่ย� นแปลงไปแล้้ว หน้้าที่่ค� รููไม่่ได้้หยุดุ อยู่เ�่ พียี งแค่่การค้้นหาหรืือ
เตรีียมเนื้้�อหาสาระเพื่�่อจััดการเรีียนรู้้�ในรููปแบบเดิิม แต่่ยัังต้้องเพิ่่�มพููนการเรีียนรู้้�ทางช่่องทางแพลตฟอร์์ม
ออนไลน์์ (online learning) เข้้าไปด้้วย

โดยหนึ่่�งในจุุดมุ่่�งเน้้นที่่�สำำ�คััญ คืือ การกระตุ้้�นให้้เกิิดศัักยภาพด้้านดีีของผู้�้เรีียนออกมา แล้้วนำ�ำ ไปสู่�่
การต่อ่ ยอดให้้เจริญิ งอกงามด้้วยกระบวนการสานเสวนา (dialogue) ทั้้ง� ระหว่่างครููกับั ผู้เ�้ รียี น และระหว่่าง
ผู้เ้� รียี นด้้วยกัันเอง เนื่อ�่ งจากการพููดเป็น็ กระบวนการทางสมอง หากครููมีีการจัดั การเรีียนการสอนได้้อย่่าง
เหมาะสมผู้�้เรีียนก็็จะเกิิดการเรีียนรู้้�ครบด้้านตามเป้้าหมายการเรีียนรู้้�สู่่�ศตวรรษที่่� ๒๑ อย่่างลงลึึกและ
เชื่อ่� มโยงโดยใช้้กระบวนการพัฒั นาชุมุ ชนการเรียี นรู้้ว� ิชิ าชีพี ครูู (Professional Learning Community - PLC)
ด้้วยรููปแบบออนไลน์์ เพื่่�อเป็็นพื้้�นที่่�สำำ�หรัับแลกเปลี่่�ยนเรีียนรู้้�ระหว่่างครูู นัักจััดการศึึกษา และนัักพััฒนา
ได้้มาร่่วมแลกเปลี่่�ยนเรีียนรู้้�จากประสบการณ์์ เพื่่�อการพััฒนาและสั่่�งสมความรู้�ความเข้้าใจที่่�มีีต่่อการจััด
กระบวนการเรีียนการสอนที่่�สามารถกระจายกลัับสู่�่กลุ่่�มเป้า้ หมายได้้ในวงกว้้าง
อีีกประการหนึ่่�งเห็็นได้้อย่่างชััดเจนในเวทีีสานเสวนาเพื่�่อพััฒนาครููที่่�จััดขึ้้�นทั้้�ง ๔ ครั้�ง คืือ เรื่�่องของ
การใช้้กระบวนการสานเสวนา (dialogue) เป็็นเครื่่�องมืือในการพััฒนาครููให้้เป็็นครููโค้้ช ที่่�เกิิดจากการมีี
ผู้้�ทรงคุุณวุุฒิิได้้ร่่วมแลกเปลี่่�ยนประสบการณ์์และเติิมเต็็มให้้ครููมีีวิิธีีการและมุุมมองต่่อการกลัับไปพััฒนา
กระบวนการในห้้องเรียี นซ้ำ��ำ อีกี ครั้ง� ก่่อนที่่จ� ะกลับั มาแลกเปลี่ย� นเรียี นรู้้ก� ันั ด้้วยประสบการณ์ท์ี่่ล� งลึกึ ไปกว่่าเดิมิ
กระบวนการพััฒนาครููที่่ม� ีีการจััดจัังหวะเวลาให้้ครููทดลองนำ�ำ ไปใช้้ แล้้วจึึงนำ�ำ กลัับมาแลกเปลี่่�ยนเรีียนรู้้�
รวมถึงึ ได้้รับั การเติมิ เต็ม็ จากผู้ท้� รงคุณุ วุฒุ ินิ ี้้ท� ำำ�ให้้ได้้เห็น็ รููปธรรมเชื่อ�่ มโยงกับั ทฤษฎีี และก่่อให้้เกิดิ การขยาย
ขอบเขตความรู้� ความเข้้าใจ โดยมีีความมุ่่�งหวัังให้้เกิิดผลลััพธ์์เชิิงรููปธรรมในการพััฒนาให้้ผู้�้เรีียนเป็็น
ผู้ม�้ ีคี วามสมบููรณ์พ์ ร้้อมที่่ม� ีที ักั ษะ และสมรรถนะการเป็น็ ผู้น้� ำำ�การเปลี่่ย� นแปลง (change agent) ตามแนวทาง
เข็ม็ ทิศิ การเรียี นรู้้� เพื่อ�่ ให้้ครููเกิดิ ทักั ษะและสมรรถนะในการดึงึ ศักั ยภาพออกมาเพื่อ�่ พัฒั นาผู้เ้� รียี น และหนุนุ
ให้้สามารถคิิดเชื่่�อมโยงประเด็็นการเรีียนรู้้�เข้้ากัับชีีวิิตจริิงให้้เหมาะกัับความแตกต่่างของบริิบทในชุุมชน
หรืือในสัังคมวงกว้้าง ให้้ผู้�้เรีียนได้้ฝึึกคิิดสู่่�การเป็็นผู้�้มีีส่่วนแก้้ปััญหาเป็็นการพััฒนาคุุณสมบััติิของผู้้�ก่่อการ
(agency) ให้้เกิดิ ขึ้้น� กับั ตััวผู้�เ้ รียี น
สื่อ่� คลิปิ วิดิ ีโี อที่่น� ำำ�เสนอกระบวนการสอนให้้ห้้องเรียี นในรููปแบบสานเสวนา (dialogue) ร่่วมกับั การจัดั ทำ�ำ
อิินโฟกราฟิิก เพื่่�อสรุุปเรื่่�องราวของเรื่�่องเล่่าครููต้้นเรื่�่องจากโรงเรีียนที่่�อาสามาเข้้าร่่วมโครงการ ได้้แก่่
โรงเรียี นเพลินิ พัฒั นา โรงเรียี นรุ่่ง� อรุณุ โรงเรียี นในเครืือข่่ายของ กสศ. ได้้แก่่ โรงเรียี นบ้้านปลาดาว โรงเรียี น
ในเครืือข่่ายของมููลนิิธิิสยามกััมมาจล ในพื้้�นที่่�นวััตกรรมจัังหวััดศรีีสะเกษ ได้้แก่่ โรงเรีียนบ้้านขุุนหาญ
และโรงเรียี นบ้้านนาขนวน ที่่ท� างโครงการฯ จัดั ทำำ�ขึ้้น� นี้้จ� ะเอื้อ� ประโยชน์ใ์ ห้้แก่่ผู้ส้� นใจที่่จ� ะเข้้ามาศึกึ ษาค้้นคว้้า
ได้้อย่่างสะดวกโดยสื่อ�่ ทั้้�งหมดนี้้�จะจัดั เก็บ็ ไว้้ที่่� https://plc.scbfoundation.com

เบื้้อ� งหลังั การถ่่ายทำ�ำ กระบวนการสร้้างการเรียี นรู้้เ� พื่อ�่ ให้้เกิดิ วงสานเสวนาเพื่อ�่ พัฒั นาครููนั้้น� มีรี ายละเอียี ด
ขั้น� ตอนและวิธิ ีกี ารทำ�ำ งานที่่ไ� ม่่ง่่าย แต่่ก็ไ็ ม่่ยากที่่ค� รููผู้ร้� ่่วมวงจะนำำ�ไปออกแบบหรืือจัดั ต่อ่ เองได้้ แต่ค่ วามจำำ�เป็น็
อย่่างหนึ่่ง� คืือ คำ�ำ ชี้้�แนะทั้้ง� จากคณะผู้้�ทรงคุณุ วุุฒิิ ทีีมจากมููลนิิธิิสยามกัมั มาจล โรงเรียี นเพลิินพััฒนา และ
โรงเรียี นในเครืือข่่ายต่า่ งๆ ที่่�ต่่างก็ม็ าเป็น็ ทั้้ง� ผู้้�ให้้และผู้ร�้ ับั ไปพร้้อมๆ กันั
กสศ. ขอขอบคุณุ ศาสตราจารย์ ์ นายแพทย์ว์ ิจิ ารณ์์ พานิชิ ผู้เ้� ป็น็ ต้้นกำำ�เนิดิ ของหนังั สืือเล่่มนี้้ � ตลอดจน
เป็น็ ขุมุ พลังั ของการเรียี นรู้้ม� ากมายที่่เ� กิดิ ขึ้้น� ตามต่อ่ มา ขอขอบคุณุ ผู้ท้� รงคุณุ วุฒุ ิทิ ุกุ ท่่านที่่ไ� ด้้เข้้ามาร่่วมเติมิ
คุุณภาพและความเข้้มข้้นให้้กัับการเรีียนรู้้�ด้้วยการเปิิดมิิติิความเข้้าใจใหม่่ๆ ให้้กัับวงเสวนาทั้้�ง ๔ ครั้�ง
ขอขอบคุณุ ครููแกนนำ�ำ ทุกุ ท่่านที่่น� ำำ�เอาประสบการณ์ใ์ นการพัฒั นาชั้้น� เรียี นมาแบ่่งปันั ขอขอบคุณุ “ครููใหม่่”
วิิมลศรีี ศุุษิิลวรณ์์ ผู้้�เรีียบเรีียงเนื้้�อหา และดููแลออกแบบองค์์ประกอบของหนัังสืือเล่่มนี้้�ได้้อย่่างสวยงาม
ไปจนกระทั่่�งถึึงกระบวนการจััดพิิมพ์์ต้้นฉบัับ ขอขอบคุุณมููลนิิธิิสยามกััมมาจล และโรงเรีียนเพลิินพััฒนา
ที่่ไ� ด้้เข้้ามาเป็น็ ภาคีรี ่่วมจัดั และเป็น็ กำ�ำ ลังั สำ�ำ คัญั ที่่ท� ำำ�ให้้โครงการ “สานเสวนาเพื่อ่� พัฒั นาครูู” สำำ�เร็จ็ ลงได้้ด้้วยดีี
กสศ. หวัังเป็็นอย่่างยิ่่�งว่่าทุุกจัังหวะก้้าวของโครงการฯ ที่่�มีีผลผลิิตสำ�ำ คััญคืือ หนัังสืือเล่่มนี้้�และบัันทึึก
ในรููปแบบต่่างๆ ที่่�ทางโครงการฯ ผลิิตขึ้้�นมาจากการเรีียนรู้้�ของครููแกนนำ�ำ ทุุกท่่านจะก่่อให้้เกิิดผลกระทบ
คืือ การเปลี่่ย� นแปลงที่่เ� กิดิ ขึ้้น� กับั ชั้้น� เรียี นอันั เนื่อ่� งมาจากปฏิสิ ัมั พันั ธ์แ์ ละกระบวนการจัดั การเรียี นการสอนที่่�
แตกต่า่ งไปจากเดิมิ นี้้จ� ะก่่อให้้เกิดิ แรงบันั ดาลใจที่่เ� ริ่ม� ต้้นจากการทดลองเล็ก็ ๆ แล้้วส่่งแรงกระเพื่อ่� มออกไป
อย่่างกว้้างขวาง

สำ�ำ นักั พัฒั นาคุุณภาพครูู นักั ศึึกษาครูู และสถานศึกึ ษา
กองทุุนเพื่่�อความเสมอภาคทางการศึกึ ษา (กสศ.)

คำ�ำ นำ�ำ มููลนิิธิิสยามกััมมาจล

หนัังสืือ สอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้�เชิิงรุุก เล่่มที่่�ท่่านกำ�ำ ลัังถืืออยู่�่ในมืือขณะนี้้� เขีียนโดย ศาสตราจารย์์
นายแพทย์ว์ ิจิ ารณ์์ พานิชิ ผู้ม้� ีคี ุณุ ููปการแก่่วงการศึกึ ษาไทยมาอย่่างยาวนาน ซึ่่ง� ท่่านเขียี นขึ้้น� จากการตีคี วาม
หนัังสืือและรายงานวิิจััยของ ๑) ศาสตราจารย์์ Robin Alexander นัักวิิจััยด้้านการศึึกษาของอัังกฤษ
สังั กัดั มหาวิทิ ยาลัยั Warwick และมหาวิทิ ยาลัยั Cambridge : หนังั สืือ A Dialogic Teaching Companion
(2020) และรายงานวิจิ ัยั Developing dialogic teaching: genesis, process, trial (2018) ๒) งานวิิจัยั
แบบ RCT (Randomized Controlled Trial) ในอังั กฤษ ระหว่่าง ค.ศ. 2014 - 2017 และ ๓) และอีกี งานวิจิ ัยั หนึ่่ง�
ทำำ�ใน ๕ ประเทศ ได้้แก่่ สหรััฐอเมริิกา อัังกฤษ อิินเดีีย ฝรั่่�งเศส และรััสเซีีย โดยการสกััดเนื้้�อหา
สาระสำำ�คัญั โดยไม่่ได้้เป็น็ การแปล นำ�ำ มาจัดั หมวดหมู่ใ�่ ห้้อ่่านง่่าย เพื่อ�่ ให้้เหมาะแก่่ครููและนักั การศึกึ ษาไทย
ในการนำ�ำ ไปปรัับใช้้ให้้เหมาะสมตามบริบิ ทของโรงเรียี นของตนเอง
ศาสตราจารย์ ์ นายแพทย์์วิจิ ารณ์์ พานิชิ ได้้เขีียนบันั ทึึกชุุดนี้้ข�ึ้น� ในช่่วงเวลาที่่�สำ�ำ นัักวิิชาการ สำ�ำ นักั งาน
คณะกรรมการการศึึกษาขั้�นพื้้�นฐาน (สพฐ.) กำ�ำ ลัังจััดทำ�ำ ร่่างหลัักสููตรฐานสมรรถนะ ซึ่่�งคาดว่่าจะมีี
ผลบัังคัับใช้้หลัักสููตรนี้้�ใน พ.ศ. ๒๕๖๖ หนัังสืือเล่่มนี้้� ถืือว่่าเป็็นเล่่มที่่�ต่่อเนื่�่องจากหนัังสืือครููเพื่�่อศิิษย์์
สร้้างการเรียี นรู้้ส� ู่ร�่ ะดับั เชื่อ�่ มโยง ซึ่่ง� ตีพี ิมิ พ์ไ์ ปเมื่อ่� ปีที ี่่ผ� ่่านมา มููลนิธิ ิสิ ยามกัมั มาจลได้้ให้้ความเห็น็ ไว้้ว่่าเป็น็
หนังั สืือเล่่มที่่ค� รููทุกุ ท่่านรอคอย เพราะเนื้้อ� หาสาระได้้นำ�ำ เสนอให้้เห็น็ บทบาทของครูู ว่่าครููต้้องเปลี่่ย� นบทบาท
จากครููผู้�้สอนความรู้�เป็็นครููฝึึกหรืือโค้้ชให้้ผู้�้เรีียนพััฒนาความสามารถในการเรีียนรู้้�ได้้เอง และพััฒนา
การเรียี นรู้้ไ� ปสู่�ร่ ะดับั รู้�เชื่่�อมโยงและปรัับเปลี่่�ยนตนเองได้้
หนัังสืือเล่่มนี้้� สอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้�เชิิงรุุก เป็็นเหมืือนภาคต่่อจาก ครููเพื่�่อศิิษย์์ สร้้างการเรีียนรู้�
สู่�่ระดัับเชื่�่อมโยง เพราะเล่่มนี้้�เน้้นที่่�การให้้ “เครื่�่องมืือ” ครููโค้้ชหรืือครููฝึึกในการพััฒนาสมรรถนะผู้�้เรีียน
ซึ่่�งน่่าจะตรงใจครููที่่�นำ�ำ ร่่างกรอบหลัักสููตรฐานสมรรถนะไปใช้้จััดการเรีียนการสอน และมัักจะตั้้�งคำ�ำ ถามว่่า
จะมีีวิิธีีพััฒนาศัักยภาพผู้�้เรีียนและติิดตามศัักยภาพผู้�้เรีียนได้้อย่่างไร เครื่่�องมืือในหนัังสืือเล่่มนี้้�คืือ
“การสอนเสวนา” ซึ่่�งถ้้าอ่่านให้้ครบทุุกบทจะเห็็นว่่าการสอนเสวนานี้้�สามารถที่่�จะไปกระตุ้้�นหรืือสร้้าง
สมรรถนะผู้้�เรียี นได้้หลายด้้านทีเี ดียี ว
“การสอนเสวนา” ต่า่ งจากคำำ�ว่่า “สานเสวนา” ตามที่่ศ� าสตราจารย์ ์ นายแพทย์ว์ ิจิ ารณ์์ พานิชิ ท่่านได้้ให้้
คำำ�นิิยามที่่แ� ตกต่่างกันั ดังั นี้้�
สานเสวนา (dialogue) คืือการแลกเปลี่่�ยนกัันทางวาจา ที่่�มีีความพิิถีีพิิถัันด้้านสารสนเทศ ความคิิด
(idea) ข้อ้ มููลหรืือสารสนเทศ (information) และข้อ้ คิดิ เห็น็ (opinion) โดย สานเสวนามีมี ิติ ิดิ ้้านการฟังั กันั
และการไม่่ด่่วนตััดสินิ อยู่ด่� ้้วย

สอนเสวนา เป็็นแนวทางสอนด้้วยคำำ�พููดที่่�ใช้้พลัังของการสานเสวนา เพื่�่อกระตุ้้�นและขยายความคิิด
การเรีียนรู้� การรู้� และความเข้้าใจของนัักเรีียน และเพื่�่อเอื้�อให้้นัักเรีียนอภิิปราย ให้้เหตุุผล และโต้้แย้้ง
การสอนด้้วยสานเสวนาเป็็นการเชื่่�อมการพููด การคิิด ปฏิิสััมพัันธ์์ทางสัังคม ความรู้� และวััฒนธรรม
เข้้าด้้วยกันั
“สานเสวนา” ที่่�หลายท่่านคุ้้�นเคยจึึงไม่่ใช่่เรื่�่องเดีียวกัันกัับสอนเสวนา แต่่ทั้�งการสานเสวนาและ
สอนเสวนาล้้วนให้้ความสำำ�คััญกัับท่่าทีีของกััลยาณมิิตร นั่่�นคืือการรัับฟัังซึ่่�งกัันและกััน ให้้คุุณค่่ากัับ
ความคิดิ เห็็นของทุุกคน และยิ่่ง� ไปกว่่านั้้น� คืือ การสอนเสวนายัังมีเี ป้้าหมายเพื่�อ่ การเรีียนรู้้�ที่่�ลึกึ ซึ้้ง�
ประเด็็นที่่� ๒ คืือ หนัังสืือเล่่มนี้้�ได้้ชี้้�ให้้เห็็นบทบาทของครููในการสร้้างบรรยากาศการพููดคุุย ครููต้้องมีี
ความสามารถในการตั้้ง� คำำ�ถามเพื่อ่� กระตุ้้น� ให้้ผู้เ�้ รียี นคิดิ และสามารถสร้้างบรรยากาศให้้ผู้เ้� รียี นได้้ถ่่ายทอด
ความคิิดออกมาเป็็นคำำ�พููด คืือการสะท้้อนคิิดของตััวเอง แล้้วก็็ต้้องสร้้างบรรยากาศให้้เกิิดความสนใจ
อยากฟัังซึ่่ง� กัันและกััน
คำ�ำ ถามคืือครููจะต้้องทำ�ำ อย่่างไร ครููจะต้้องตั้้�งคำำ�ถามแบบไหนกัันจึึงจะสร้้างบรรยากาศในการพููดคุุย
เพื่�อ่ การเรีียนรู้้ � ท่่านจะหาคำ�ำ ตอบได้้จากหนังั สืือเล่่มนี้้�
หนัังสืือเล่่มนี้้�ยัังเสนอมุุมมองใหม่่ของความสััมพัันธ์์ระหว่่างครููกัับศิิษย์์ และศิิษย์์กัับศิิษย์์ในการสร้้าง
พลัังการเรีียนรู้้�ร่่วมกัันในชั้้�นเรีียน นอกจากนี้้� หนัังสืือเล่่มนี้้�ยัังขยายมุุมมองต่่อคำำ�ว่่า dialogue ไปสู่่�
ความเข้้าใจใหม่่ว่่าการถกเถียี งก็เ็ ป็น็ dialogue แต่่ต้้องปรับั ท่่าทีแี ละวิธิ ีกี ารนำำ�เสนอข้้อมููล เพราะเป้า้ หมาย
ในการโต้้แย้้งไม่่ได้้ต้้องการเอาชนะ แต่่ต้้องการทำำ�ความเข้้าใจและเรีียนรู้้�ร่่วมกััน อัันนี้้�เป็็นมุุมมองสำำ�คััญ
ของการนำ�ำ เสนอในเรื่�่องของการสอนเสวนา
หนัังสืือเล่่มนี้้�จะช่่วยเปิิดมุุมมองผู้้�อ่่านในหลายด้้าน และครููจะได้้เครื่่�องมืือในการสร้้างการเรีียนรู้้�
โดยเฉพาะเรื่อ่� งของการกระตุ้้�นการคิดิ ซึ่่�งเป็น็ สมรรถนะสำำ�คััญ รวมถึึงสมรรถนะอื่�่นๆ ทั้้ง� ๖ ด้้าน
หากพิจิ ารณา ๖ สมรรถนะหลักั ในกรอบหลักั สููตรฐานสมรรถนะ จะเห็น็ ว่่า “สอนเสวนา” เป็น็ เครื่อ่� งมืือ
ที่่�จะพััฒนาสมรรถนะแรกเลยคืือการรู้�จัักตััวเอง และเคารพตััวเอง เพราะว่่าการที่่�ครููเปิิดโอกาสให้้ผู้้�เรีียน
ตั้้�งคำ�ำ ถาม หาคำำ�ตอบ และสะท้้อนคิิดออกมาเป็็นคำำ�พููดของตนเองนั้้�น ช่่วยทำ�ำ ให้้ผู้�้เรีียนได้้ค้้นพบตััวเอง
ได้้เห็น็ จุดุ ยืืนของตัวั เอง และทำำ�ให้้ผู้เ�้ รียี นเห็น็ คุณุ ค่่าในตัวั เอง ซึ่่ง� การเรียี นการสอนที่่ผ� ่่านมามองข้้ามเรื่อ�่ งนี้้ไ� ป
ทั้้�งที่่�เป็็นสมรรถนะพื้้น� ฐานของแต่่ละบุคุ คล ซึ่่ง� สามารถพััฒนาได้้จากการสอนเสวนา

นอกจากนี้้� “สอนเสวนา” ยัังช่่วยพััฒนาสมรรถนะในการสื่�่อสาร ก็็คืือ ฝึึกให้้พููดเป็็น มีีความสามารถ
ในการพููด เพื่อ�่ สร้้างการเรียี นรู้้ข� องตนเองและผู้อ้� ื่น่� จากการรู้จ� ักั ตั้้ง� คำ�ำ ถาม เพื่อ่� ทำำ�ความเข้้าใจและการเรียี นรู้้�
ไปพร้้อมๆ กัับความสามารถในการเข้้าสัังคม ซึ่่�งจะส่่งเสริิมสมรรถนะในการทำ�ำ งานร่่วมกัับผู้้�อื่�่น จาก
การถามเป็น็ และฟังั เป็น็ นั่่น� เอง สอนเสวนาให้้ความสำ�ำ คัญั กับั การถามเพื่อ�่ กระตุ้้น� การคิดิ อย่่างมีวี ิจิ ารณญาณ
ซึ่่�งเป็็นพื้้�นฐานของสมรรถนะการคิิดขั้้�นสููง โดยครููจะมีีบทบาทในการตั้้�งคำำ�ถามกระตุ้้�นคิิด ดัังวรรคทอง
ในหนังั สืือเล่่มนี้้ท�ี่่ว�่่า “ครููต้้องไม่่ใช่่แค่่มีคี วามสามารถในการวิเิ คราะห์ค์ ำำ�ถาม (ของผู้เ�้ รียี น) แต่ค่ รููต้้องสามารถ
วิิเคราะห์์ได้้ว่่าคำ�ำ ตอบนั้้�นมาจากวิิธีีคิิดแบบไหน จึึงจะตั้้�งคำ�ำ ถามเพื่�่อที่่�จะให้้ผู้�้เรีียนนั้้�นพััฒนาความคิิด
ให้้ต่อ่ ยอดต่อ่ ไปได้้” นอกจากนี้้� กติกิ าของสอนเสวนาที่่ร� ัับฟัังกันั และเปิิดพื้้�นที่่�ให้้ผู้�เ้ รียี นทุกุ คนได้้มีีโอกาส
แสดงความคิดิ นี้้� ยังั เป็น็ หลัักการในการพัฒั นาสมรรถนะการเป็็นพลเมืืองประชาธิปิ ไตยอีกี ด้้วย
มููลนิิธิิฯ จึึงขอแนะนำ�ำ ว่่า ครููที่่�กำำ�ลัังคิิดหา “เครื่�่องมืือ” ที่่�จะพาผู้้�เรีียนไปสู่�่การพััฒนาสมรรถนะหลััก
ทั้้�ง ๖ ด้้าน ตามที่่�เป็็นเป้้าหมายของหลัักสููตรฐานสมรรถนะ น่่าจะทดลองนำำ�วิิธีีการ “สอนเสวนา” นี้้�
ไปทดลองใช้้ เพราะเป็็นเครื่่�องมืือที่่�ครููทำำ�กระบวนการเดีียว ได้้ผลการพััฒนาหลายสมรรถนะ เพีียงแต่่ครูู
ต้้องทำ�ำ บ่่อยๆ ให้้เกิดิ เป็น็ วิิถีกี ารเรีียนรู้้�ร่่วมกันั
สุดุ ท้้ายนี้้� มููลนิธิ ิสิ ยามกัมั มาจล ต้้องขอขอบคุณุ “ครููใหม่่ - ครููวิมิ ลศรีี ศุุษิลิ วรณ์์” ผู้้ช� ่่วยผู้�้อำำ�นวยการ
ด้้านการจัดั การความรู้� โรงเรียี นเพลินิ พัฒั นา ในฐานะบรรณาธิกิ ารของหนังั สืือเล่่มนี้้ � ที่่ไ� ด้้ช่่วยขยายเนื้้อ� หา
เชิงิ วิชิ าการและทฤษฎีใี นหนังั สืือสู่ก�่ ารปฏิบิ ัตั ิจิ ริงิ โดยมีคี รููทดลองนำำ�แนวทางไปใช้้และเขียี นเรื่อ่� งเล่่าสะท้้อน
การสานเสวนาในชั้้�นเรีียนมาขยายความในแต่่ละบท ซึ่่�งเป็็นเรื่่�องเล่่าสะท้้อนผลลััพธ์์ของกระบวนการ
สานเสวนา (dialogue) ระหว่่างนัักเรีียนกัับครูู และระหว่่างนัักเรีียนกัับเพื่่�อนนัักเรีียนที่่�เกิิดขึ้้�นจริิง
จากการทดลองปฏิบิ ัตั ิกิ ารจริงิ ของครููในประเทศไทยนั่่น� เอง ทำ�ำ ให้้แนวทางในหนังั สืือ ๑๖ บทเล่่มนี้้ก� ลายเป็น็
เครื่�่องช่่วยให้้ครููและผู้้�ที่่�สนใจสามารถทำำ�ความเข้้าใจและปรัับใช้้ได้้ง่่ายขึ้ �น มููลนิิธิิฯ จึึงหวัังว่่าหนัังสืือเล่่มนี้้�
จะเป็็นเพื่�อ่ นร่่วมทางของครููที่่ต� ้้องการเปลี่่�ยนห้้องเรียี นของตนเองที่่�มีีอยู่่ท� ั่่ว� ประเทศ

มููลนิธิ ิสิ ยามกััมมาจล



คำ�ำ นำ�ำ ของผู้้�เขียี น

หนัังสืือ สอนเสวนาสู่ก่� ารเรีียนรู้�เชิงิ รุกุ เล่่มนี้้ � จััดทำำ�ขึ้้น� เพื่่�อร่่วมขบวนการปฏิิรููปการเรียี นรู้้� หรืือปฏิิรููป
การศึกึ ษาไทยสู่ก่� ารศึกึ ษาแห่่งศตวรรษที่่� ๒๑ ที่่ค� วามเชื่อ�่ เรื่อ่� งกลไกการเรียี นรู้้แ� ตกต่า่ งไปจากความเชื่อ�่ เดิมิ ๆ
แบบสวนทาง เปลี่่�ยนจากการศึึกษาแนวถ่่ายทอดความรู้� มาเป็็นแนวส่่งเสริิมให้้ผู้�้เรีียนสร้้างความรู้�ใส่่ตน
หนังั สืือเล่่มนี้้ม� ุ่่ง� แนะนำำ�วิธิ ีกี ารที่่ค� รููช่่วยหนุนุ ศิษิ ย์ใ์ ห้้พููดเพื่อ่� สร้้างความรู้ใ� ส่่ตน ผ่่านการพููดที่่ถ� ููกต้้องเหมาะสม
และมีพี ลัังของครูู
เป้า้ หมายของการพููดในห้้องเรียี นมีอี ย่่างน้้อย ๖ ประการคืือ (๑) กระตุ้้น� การคิดิ (๒) กระตุ้้น� การเรียี นรู้้�
(๓) สื่อ�่ สาร (๔) สร้้างความสััมพันั ธ์เ์ ชิงิ ประชาธิิปไตย (๕) เพื่อ่� สอน และ (๖) เพื่�่อประเมิิน
ห้้องเรียี นสมัยั ใหม่่ เป็็นห้้องกิจิ กรรมของนัักเรีียนที่่น� ัักเรีียนทำำ�กิจิ กรรมเพื่�อ่ การเรียี นรู้้�ของตน หนังั สืือ
สอนเสวนาสู่่�การเรีียนรู้�เชิิงรุุก แนะนำำ�วิิธีีพููดของครููที่่�ช่่วยกระตุ้้�นการคิิด พููด และแสดงพฤติิกรรมของ
นัักเรีียน ที่่�นำ�ำ ไปสู่�่การเรีียนรู้้�ที่่�ลึึกและเชื่่�อมโยง เป็็นการเรีียนรู้้�ที่่�เกิิดพััฒนาการครบทุุกด้้านตามหลััก
การเรียี นรู้้ส� มัยั ใหม่่ ที่่ร� ่่างพระราชบัญั ญัตั ิกิ ารศึกึ ษาแห่่งชาติิ พ.ศ. .... ที่่ก� ำ�ำ ลังั รอเข้้าสภาผู้แ้� ทนราษฎร ระบุไุ ว้้
อย่่างดีียิ่่�ง
หนังั สืือเล่่มนี้้น� ำ�ำ เสนอทั้้ง� สาระเชิงิ ทฤษฎีทีี่่ต� ีคี วามจากหนังั สืือ A Dialogic Teaching Companion (2020)
และ สาระจากการปฏิบิ ัตั ิใิ นบริบิ ทของโรงเรียี นไทย แล้้วนำำ�มา “สานเสวนา” (dialogue) กันั ผ่่านวง สานเสวนา
เพื่่�อพััฒนาครูู https://www.youtube.com/watch?v=hj5X-4sjlxI ทางออนไลน์์ ที่่�หากท่่านเข้้าไป
ชมรายการช่่วงที่่ค� รููนำ�ำ เสนอ และผู้ท�้ รงคุณุ วุฒุ ิใิ ห้้ข้้อเสนอแนะ ท่่านจะเห็น็ ว่่าการทำำ�หน้้าที่่ค� รููเป็น็ ปฏิสิ ัมั พันั ธ์์
ที่่ล� ะเอียี ดอ่่อนต่อ่ การเรียี นรู้้ข� องศิษิ ย์์ ครููมีโี อกาสเรียี นรู้้แ� ละปรับั ปรุงุ การทำ�ำ หน้้าที่่น�ี้้ไ� ด้้อย่่างไม่่สิ้้น� สุดุ และทำ�ำ ให้้
คนที่่ร� ักั ความเป็น็ ครููมีชี ีวี ิติ ที่่� “ร่ำ�ำ�รวย” การเรียี นรู้้� โดยที่่ข� ้้อเรียี นรู้้ท�ี่่ท� รงคุณุ ค่่ายิ่่ง� อย่่างหนึ่่ง� คืือ ศาสตร์แ์ ละศิลิ ป์์
ของสานเสวนา เพื่่�อการทำ�ำ หน้้าที่่�ครูู
สาระในหนัังสืือ สอนเสวนาสู่่�การเรียี นรู้�เชิงิ รุุก เล่่มนี้้�จึงึ น่่าจะช่่วยสะท้้อนให้้ครูู ครููของครูู และผู้ส�้ นใจ
พััฒนาการศึึกษาไทยได้้เห็็นว่่า ทัักษะสำำ�หรัับการเป็็นครููที่่�ดีีนั้้�นเรีียนรู้้�ได้้อย่่างไม่่รู้้�จบ และทุุกคำำ�พููด
ทุกุ พฤติกิ รรมของครูู มีคี วามหมายต่อ่ การเรียี นรู้้ข� องศิษิ ย์ท์ ั้้ง� สิ้้น� การฝึกึ วิธิ ีพี ููดและวิธิ ีแี สดงพฤติกิ รรมอื่น่� ๆ
ของครููในห้้องเรีียนจึึงเป็็นเรื่�่องสำำ�คััญยิ่่�งต่่อคุุณภาพของการศึึกษา หนัังสืือ สอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้�เชิิงรุุก
จัดั พิมิ พ์ข์ึ้น� เพื่อ�่ ร่่วมให้้ความสำำ�คัญั ของมิติ ิดิ ังั กล่่าว และเพื่อ�่ ช่่วยเอื้อ� ความสะดวกแก่่ครููในการฝึกึ ฝนตนเอง
และฝึกึ ฝนกัันเอง สู่่�การเป็น็ “ครููสมรรถนะสููง”

กิจิ กรรม “สานเสวนาเพื่อ�่ พัฒั นาครูู” น่่าจะเป็น็ ส่่วนหนึ่่ง� ของกิจิ วัตั รประจำ�ำ ของครููและโรงเรียี น ซึ่่ง� ที่่จ� ริงิ
ก็ค็ ืือกิจิ กรรม PLC ที่่เ� ราคุ้้น� เคยกันั ดีนีั่่น� เอง และสาระสำำ�คัญั อย่่างหนึ่่ง� ของการแลกเปลี่่ย� นเรียี นรู้้ใ� นวงดังั กล่่าว
คืือวิิธีีพููดที่่�มีีพลัังของครููตามที่่�ระบุุไว้้ในหนัังสืือเล่่มนี้้� ที่่�ส่่งพลัังสู่�่การเรีียนรู้้�ของศิิษย์์ในมิิติิที่่�กว้้างและลึึก
และเป็น็ การเรียี นรู้้ค� รบทุกุ มิติ ิขิ องเป้า้ หมายการเรียี นรู้้ส� มัยั ใหม่่ ผมได้้เสนอแนะวิธิ ีจี ัดั กิจิ กรรมในโรงเรียี นไว้้
ในบทที่่� ๑๔ และ ๑๕ ของหนังั สืือแล้้ว ท่่านสามารถนำำ�ไปปรับั ใช้้ให้้เหมาะต่่อบริบิ ทของแต่่ละโรงเรีียน
ผมขอขอบคุุณคุุณครููแกนนำ�ำ ทุุกท่่านที่่�นำำ�ข้้อความในต้้นฉบัับของหนัังสืือ (อ่่านได้้ที่่� บล็็อก https://
www.gotoknow.org/posts/tags/สอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้้�เชิิงรุุก) ไปลองใช้้ และนำำ�มาแลกเปลี่่�ยนเรีียนรู้้�
ทางออนไลน์์ PLC ช่่วยให้้ได้้มีีความรู้ค� วามเข้้าใจว่่าเมื่่�อนำ�ำ สาระในหนัังสืือไปใช้้ในสถานการณ์์จริิง เกิดิ ผล
อย่่างไร ควรมีกี ารปรับั ใช้้ให้้เหมาะต่อ่ บริบิ ทโรงเรียี นไทยอย่่างไร (โดยเฉพาะอย่่างยิ่่ง� เมื่อ�่ ใช้้การเรียี นออนไลน์์
เพราะสถานการณ์ก์ ารระบาดของโควิดิ ๑๙) ขอขอบคุุณครููใหม่่ (วิมิ ลศรีี ศุษุ ิลิ วรณ์์) ที่่�กรุุณาดำ�ำ เนิินการ
ต่า่ งๆ เพื่่�อให้้หนัังสืือเล่่มนี้้ม� ีชี ีีวิติ ขอบคุุณผู้ท้� รงคุณุ วุุฒิใิ นวงออนไลน์์ PLC สานเสวนาเพื่อ่� พััฒนาครูู ที่่ใ� ห้้
ข้้อเสนอแนะที่่ท� รงคุณุ ค่่ายิ่่ง� ขอบคุณุ กสศ. โดยเฉพาะ ดร.อุดุ ม วงษ์ส์ ิงิ ห์ ์ ที่่ใ� ห้้ทุนุ สนับั สนุนุ การดำำ�เนินิ การ
ออนไลน์์ PLC สานเสวนาเพื่อ�่ พัฒั นาครูู และร่่วมจัดั พิมิ พ์ห์ นังั สืือ ขอบคุณุ ทีมี งานของมููลนิธิ ิสิ ยามกัมั มาจล
ภายใต้้ภาวะผู้น้� ำ�ำ ของผู้จ�้ ัดั การมููลนิธิ ิ ิ คุณุ ปิยิ าภรณ์ ์ มัณั ฑะจิติ ร ที่่ด� ำำ�เนินิ กิจิ กรรมต่า่ งๆ อันั นำำ�ไปสู่ก�่ ารจัดั พิมิ พ์์
และเผยแพร่่หนัังสืือเล่่มนี้้� ขอให้้ผลดีีที่่�เกิิดขึ้้�นแก่่นัักเรีียนไทยและครููไทย จงบัันดาลผลบุุญให้้แก่่ทุุกท่่าน
ที่่�เกี่่�ยวข้้อง ให้้ท่่านได้้มีีความสุขุ ใจที่่�ได้้ร่่วมกัันทำ�ำ ประโยชน์์แก่่สัังคมไทยในครั้�งนี้้�

วิจิ ารณ์์ พานิชิ
๓ พฤศจิิกายน ๒๕๖๔

คำำ�นำ�ำ ของผู้เ�้ ขีียนร่่วม

ต้้นฉบัับของหนัังสืือเล่่มนี้้�คััดสรรมาจากเรื่�่องเล่่าของคุุณครููต้้นเรื่�่องทั้้�ง ๑๐ ท่่าน ที่่�อาสามาเข้้าร่่วม
โครงการสานเสวนาเพื่่�อพััฒนาครูู ซึ่่�งทางกองทุุนเพื่่�อความเสมอภาคทางการศึึกษา (กสศ.) เป็็นเจ้้าภาพ
จัดั ขึ้้น� การทำ�ำ งานเริ่ม� ต้้นจากการนำ�ำ เอาบันั ทึกึ ชุดุ สอนเสวนาสู่ก�่ ารเรียี นรู้้เ� ชิงิ รุกุ ที่่ � ศาสตราจารย์ ์ นายแพทย์์
วิจิ ารณ์์ พานิชิ เขียี นไว้้ไปตีีความ ตกผลึึกความคิดิ แล้้วนำำ�ไปแปลงให้้เป็็นแผนการสอน จากนั้้น� จึงึ นำำ�ลงสู่�่
การปฏิบิ ััติิในชั้้น� เรียี น
โครงการสานเสวนาเพื่่�อพััฒนาครููนี้้� เกิิดขึ้้�นในช่่วงที่่�สถานการณ์์การระบาดของโควิิด ๑๙ กำ�ำ ลััง
รุุนแรง ทำ�ำ ให้้ทุุกโรงเรีียนที่่�มาเข้้าร่่วมโครงการนี้้�ต้้องจััดการเรีียนรู้้�ผ่่านการออนไลน์์ แต่่ในที่่�สุุดอุุปสรรค
ในข้้อนี้้�ก็็ได้้พลิิกกลัับเป็็นโอกาสที่่�เอื้�อให้้การบัันทึึกทั้้�งภาพและเสีียงเป็็นไปอย่่างง่่ายดาย หนัังสืือเล่่มนี้้�
จึึงมีีความพิิเศษกว่่าเล่่มอื่�่นๆ ในชุุดเดีียวกััน ตรงที่่�ผู้้�อ่่านสามารถอ่่านเรื่�่องเล่่าจากห้้องเรีียนร่่วมไปกัับการ
รัับชมบรรยากาศในชั้้น� เรีียนออนไลน์ ์ ที่่�จัดั กระบวนการเรียี นการสอนโดยอิิงอาศััยแนวทางการสานเสวนา
ไปพร้้อมกันั ด้้วย
คลิปิ วีดี ิิทัศั น์์ที่่�สอดแทรกอยู่ใ�่ นบทต่า่ งๆ ตลอดทั้้ง� เล่่มนี้้� เกิิดมาจากน้ำำ�� พัักน้ำ��ำ แรงของทีมี วิชิ าการประจำำ�
โครงการฯ ร่่วมกับั ทีมี งานของมููลนิธิ ิสิ ยามกัมั มาจลที่่จ� ับั มืือกันั อย่่างแข็ง็ ขันั ในการผลิติ งานคุณุ ภาพให้้เสร็จ็
ทันั ตามกำ�ำ หนดเวลา ทีมี นี้้ร� ับั หน้้าที่่แ� ปลงคลิปิ ที่่ส� ่่งตรงจากชั้น� เรียี นมาตัดั ต่อ่ ให้้อยู่ภ�่ ายในกำ�ำ หนดเวลาประมาณ
๕ นาทีี เพื่่�อให้้คุุณครููต้้นเรื่่�อง ๕ ท่่าน สามารถนำำ�เสนอการจััดกระบวนการเรีียนรู้้�ของตนอย่่างกระชัับ
ต่่อผู้�้ทรงคุุณวุุฒิิ ๕ ท่่าน และเพื่�่อนครููที่่�เข้้ามาร่่วมเรีียนรู้้�ในแต่่ละคราวผ่่านการการประชุุมแบบออนไลน์์
รวมทั้้ง� สิ้้�น ๔ เวทีดี ้้วยกันั ภายในระยะเวลา ๒ เดืือนเต็ม็
ความเอาจริิงเอาจังั ในการปรัับพััฒนาชั้้น� เรียี นให้้ยกระดับั ขึ้�นไปเรื่่�อยๆ ของคุณุ ครููต้้นเรื่อ่� งทั้้ง� ๑๐ ท่่าน
ที่่ผ� ลัดั เปลี่่ย� นกันั เข้้ามานำำ�เสนอภาพของชั้้น� เรียี นหลังั จากการได้้รับั คำ�ำ แนะนำำ�จากท่่านผู้ท้� รงคุณุ วุฒุ ิ ิ จึงึ เป็น็
บันั ทึกึ การเติบิ โตของคุณุ ครููแกนนำำ�กลุ่่ม� หนึ่่ง� ที่่ห� าญกล้้าเผชิญิ หน้้ากับั ความไม่่รู้้ � อีกี ทั้้ง� ยังั เป็น็ บันั ทึกึ เส้้นทาง
การสร้้างคุุณค่่าให้้กัับงานของตน แล้้วเกิิดผลลััพธ์์คืือความเติิบโตที่่�เกิิดขึ้้�นกัับทั้้�งตััวเด็็กและตััวครููเอง
ที่่�ค่่อยๆ เพิ่่�มพููนขึ้้�นตามลำำ�ดัับเวลาที่่�ก้้าวผ่่าน ซึ่่�งทั้้�งเรื่่�องเล่่าจากห้้องเรีียนที่่�ปรากฏอยู่่�ในหนัังสืือเล่่มนี้้�
ก็็ได้้บอกเล่่าเอาไว้้อย่่างสอดคล้้องกัันกัับข้้อสรุุปที่่�มาจากทั้้�งเสีียงสะท้้อนของผู้�้ทรงคุุณวุุฒิิ ของเพื่�่อนครูู
และของคุุณครููต้้นเรื่อ�่ งที่่�ได้้กล่่าวไว้้ในวงสานเสวนาเพื่�อ่ พััฒนาครููครั้ง� ที่่� ๓ และครั้�งที่่� ๔

ดิิฉัันขอขอบพระคุุณคุุณปิิยาภรณ์์ มััณฑะจิิตร ผู้้�จััดการมููลนิิธิิสยามกััมมาจล ที่่�ได้้ช่่วยเติิมเต็็ม
จิินตนาการสุุดบรรเจิิดให้้กัับโครงการฯ ขอบพระคุุณ ดร.อุุดม วงษ์์สิิงห์์ และกองทุุนเพื่�่อความเสมอภาค
ทางการศึึกษา ที่่�ได้้กรุุณาสนัับสนุุนทุุนในการดำำ�เนิินการ ขอบพระคุุณท่่านผู้้�ทรงคุุณวุุฒิิทุุกท่่านที่่�กรุุณา
นำ�ำ เสนอมุุมคิิดสดใหม่่ ตลอดจนข้้อแนะนำำ�อัันเป็็นประโยชน์์ยิ่่�ง ขอบคุุณวงเสวนาดีีๆ ที่่�ก่่อตััวขึ้้�นจาก
ห้้องเรีียนของเพื่่�อนครููทั้้�ง ๑๐ ท่่าน ได้้แก่่ คุุณครููดวงหทััย อุ่่�นใจ โรงเรีียนบ้้านขุุนหาญ จ.ศรีีสะเกษ
คุุณครููธีีรดา อุุดมทรััพย์์ โรงเรีียนบ้้านนาขนวน จ.ศรีีสะเกษ คุุณครููกนกวรรณ แหวนเพ็็ชร์์ โรงเรีียน
บ้้านปลาดาว จ.เชีียงใหม่่ คุุณครููเกศรััตน์์ มาศรีี คุุณครููภิิญโญ เสาร์์วัันดีี โรงเรีียนรุ่่�งอรุุณ กรุุงเทพฯ
คุณุ ครููวรรณวรางค์ ์ รักั ษทิพิ ย์ ์ คุณุ ครููนิศิ าชล พููนวศินิ มงคล คุณุ ครููนินิ ฤนาท นาคบุญุ ช่่วย คุณุ ครููบัวั สวรรค์์
บุุญมาวงษา และคุุณครููจิิตติินัันท์์ มากผล โรงเรีียนเพลิินพััฒนา กรุุงเทพฯ ขอขอบคุุณคุุณครููพงศ์์ศัักดิ์์�
ตะวัันกาญจนโชติิ ที่่�ได้้ช่่วยจััดทำำ� QR Code ให้้สวยงามแปลกตา ขอบคุุณพี่่�ๆ น้้องๆ ทีีมงานจากมููลนิิธิิ
สยามกัมั มาจล และกองทุนุ เพื่่อ� ความเสมอภาคทางการศึกึ ษา ที่่ใ� ห้้การสนับั สนุนุ โครงการนี้้�ในทุกุ ทาง
สุดุ ท้้ายนี้้ � ดิฉิ ันั ขอน้้อมกราบ ศาสตราจารย์ ์ นายแพทย์ว์ ิจิ ารณ์์ พานิชิ ที่่ไ� ด้้กรุณุ ามอบบันั ทึกึ สอนเสวนา
สู่่�การเรีียนรู้้เ� ชิิงรุกุ เอาไว้้ให้้เป็็นสมบััติขิ องสัังคมไทย

วิิมลศรีี ศุุษิลิ วรณ์์
๙ พฤศจิกิ ายน ๒๕๖๔

สารบััญ

บทที่�่

บทนำ�ำ
หน้้า ๒๖ - ๒๙

บทที่่�

พููดหลากชนิดิ
หน้า้ ๓๐ - ๓๙

บทที่�่

สู่่ก� ารสร้้างผลลัพั ธ์์
การเรียี นรู้ส� ููงในทุุกด้้าน
หน้า้ ๔๐ - ๕๒

บทที่่�

กรอบปฏิบิ ัตั ิกิ าร
สานเสวนาเพื่�อ่ เรีียนรู้�
หน้า้ ๕๔ - ๗๐

บทที่่�

กรอบปฏิบิ ัตั ิกิ ารที่่� ๑ วัฒั นธรรมปฏิิสัมั พันั ธ์์
(Interactive Culture)
หน้้า ๗๒ – ๗๙

บทที่่�

กรอบปฏิบิ ัตั ิกิ ารที่�่ ๒ พื้้�นที่ป�่ ฏิสิ ัมั พันั ธ์์
(Interactive Settings)
หน้า้ ๘๐ - ๘๗

บทที่�่

กรอบปฏิบิ ัตั ิิการที่่� ๓ พููดเพื่อ�่ เรีียนรู้�
(Learning Talk)
หน้า้ ๘๘ - ๑๐๐

บทที่่�

กรอบปฏิบิ ััติิการที่่� ๔ พููดเพื่่�อสอน
(Teaching Talk)
หน้้า ๑๐๒ - ๑๒๔

บทที่่�

บทที่่� กรอบปฏิบิ ััติิการที่่� ๕ ตั้้�งคำ�ำ ถาม (Questioning)
หน้้า ๑๒๖ - ๑๔๖
๑๑ บทที่่� กรอบปฏิบิ ััติิการที่�่ ๖ ขยายความ (Extending)
๑๒ บทที่�่ หน้้า ๑๔๘ - ๑๖๑
กรอบปฏิิบัตั ิิการที่่� ๗ อภิปิ ราย (Discussing)
หน้้า ๑๖๒ - ๑๖๖
กรอบปฏิิบัตั ิกิ ารที่�่ ๘ โต้้แย้้ง (Arguing)
หน้้า ๑๖๘ - ๑๗๐

๑๓ บทที่่� ดััชนีีบอกความเป็น็ การสอน
๑๔ บทที่�่ แบบสานเสวนา
๑๕ บทที่่� หน้า้ ๑๗๒ - ๑๘๐
๑๖ บทที่่� การพััฒนาครูู
หน้า้ ๑๘๒ - ๑๙๓
การพััฒนาครูู (ต่่อ) :
กิจิ กรรมครููร่่วมกัันพััฒนาตนเอง
หน้้า ๑๙๔ - ๒๑๙
สรุุป และข้้อเสนอให้้นำ�ำ ไปใช้้
ในโรงเรีียนไทย (จบ)
หน้า้ ๒๒๐ - ๒๓๑

สารบััญ QR CODE

บทที่�่ ๓

หน้้า ๕๒ สวนสัตั ว์์อักั ษร ๓ หมู่่�

บทที่่� ๔

หน้้า ๗๐ พิิชิิต ๓ ด่่าน เชี่่�ยวชาญอักั ษรสููง

บทที่�่ ๕

หน้้า ๗๙ กลอนเพลง

บทที่�่ ๖

หน้้า ๘๗ ร้้อยกรอง

บทที่�่ ๗

หน้้า ๑๐๐ ขาว ข่่าว ข้้าว

บทที่�่ ๘

หน้า้ ๑๒๔ ลายไทย ลายน้ำ��ำ

บทที่�่ ๙

หน้า้ ๑๓๙ ภููมิธิ รรม ภููมิไิ ทย ในรามเกียี รติ์์�

หน้้า ๑๔๖ โครงงานเพื่อ่� สร้้างงานให้้ยั่่ง� ยืืน

บทที่่� ๑๓

หน้้า ๑๘๐ เพลินิ เรีียนรู้้�

บทที่่� ๑๔

หน้้า ๑๙๓ คุณุ ค่่าตำำ�นานพื้้�นบ้้าน ๔ ภาค

บทที่�่ ๑๖

หน้้า ๒๒๗ มโหสถชาดก

หน้า้ ๒๓๑ พร้้อมให้้ - ใฝ่่รัับ

QR Code เวทีีสานเสวนาเพื่�อ่ พััฒนาครูู

เวทีีสานเสวนา
เพื่�อ่ พัฒั นาครูู ครั้�งที่่� ๔
(๒๘.๑๐.๖๔)

เวทีสี านเสวนา เวทีีสานเสวนา
เพื่่�อพัฒั นาครูู ครั้ง� ที่่� ๑ เพื่่อ� พััฒนาครูู ครั้�งที่่� ๓
(๐๙.๐๙.๖๔) (๑๔.๑๐.๖๔)

เวทีีสานเสวนา
เพื่อ�่ พัฒั นาครูู ครั้ง� ที่่� ๒
(๓๐.๐๙.๖๔)



สะดุุดคิิด หมายเลข ๑ เจ้้าของผลงาน : เด็ก็ ชายโมไนย์ ์ ศิิริธิ ัญั ญะรัตั น์์

บันั ทึึกชุุดนี้้ว� ่่าด้้วยการจัดั ให้้เกิดิ การเรียี นจากการพููด
เพราะการพููดเป็น็ กระบวนการทางสมอง ช่่วยกระตุ้้น� สมองให้้เจริญิ งอกงาม
รวมทั้้ง� จะเป็็นวิิธีีการบรรลุกุ ารเรีียนรู้้ท� ี่่�ลึึกและเชื่อ่� มโยงต่่อเนื่อ�่ งจากหนังั สืือ
ครููเพื่่อ� ศิษิ ย์์ สร้า้ งการเรียี นรู้�สู่�ระดับั เชื่่อ� มโยง อีกี ด้้วย

ครููสามารถใช้้วิิธีีการนี้้ก� ระตุ้้�นศักั ยภาพด้้านดีีของมนุษุ ย์ท์ ี่่�มีีอยู่ใ�่ นศิิษย์ท์ ุุกคน ให้้เจริิญงอกงาม
และปิิดกั้้น� ศักั ยภาพด้้านลบของความเป็็นมนุษุ ย์์ในตััวศิษิ ย์์ ให้้ฝ่อ่ ไป
เพื่อ�่ เปิิดทางให้้ศิิษย์พ์ ัฒั นาความดีงี ามขึ้น� ในตน

๑

บทนำ�ำ

บัันทึึกชุุด สอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้�เชิิงรุุก นี้�้ เขีียนเพื่�่อชี้้�แนวทางจััดการเรีียนรู้�้
แบบที่่�เรีียกว่่า การเรีียนรู้�้เชิิงรุุก (active learning) แนวทางหนึ่่�ง โดยมีีเป้้าหมาย
เพื่�่อฝึึกนัักเรีียนให้้เรีียนรู้้�จากการปฏิิบััติิตามด้้วยการคิิดที่่�เรีียกว่่า การใคร่่ครวญ
สะท้อ้ นคิดิ (reflection) ที่่น� ำำ�ไปสู่ก่� ารฝึกึ ทักั ษะการเรียี นรู้ท�้ ี่่น� ักั เรียี นกำำ�กับั การเรียี นรู้�้
ของตนเอง (self-directed learning) เป็น็ ผ่า่ นกระบวนการ สานเสวนา (dialogue)
ระหว่า่ งนักั เรีียนกัับครูู และระหว่า่ งนัักเรียี นกัับเพื่อ�่ นนัักเรียี นด้้วยกันั
กล่่าวใหม่่ว่่า บัันทึึกชุุดนี้้� ว่่าด้้วยการจััดให้้เกิิดการเรีียนจากการพููด เพราะ
การพููดเป็็นกระบวนการทางสมอง ช่่วยกระตุ้้�นสมองให้้เจริิญงอกงาม และหากครูู
จััดกระบวนการอย่่างถููกต้้องเหมาะสม (ตามแนวทางในบัันทึึกชุุดนี้้�) นัักเรีียน
จะเกิิดการเรีียนรู้้�ครบด้้านตามเป้้าหมายการเรีียนรู้้�แห่่งศตวรรษที่่� ๒๑ https://
www.scbfoundation.com/media_knowledge/document/915/วิถิ ีีสร้้างการเรีียน
รู้เ� พื่อ�่ ศิิษย์์ในศตวรรษที่่-� 21-5846 และตามแนวทาง เข็็มทิิศการเรีียนรู้้� 2030 ของ
OECD https://www.oecd.org/education/2030-project/teaching-and-learning/
learning/learning-compass-2030/ รวมทั้้�งจะเป็็นวิิธีีการบรรลุุการเรีียนรู้้�ที่่�ลึึก
และเชื่�่อมโยงต่่อเนื่่�องจากหนัังสืือ ครููเพื่่�อศิิษย์์ สร้้างการเรีียนรู้�สู่�่ระดัับเชื่�่อมโยง
https://www.scbfoundation.com/media_knowledge/document/292/ครููเพื่อ่� ศิษิ ย์์
สร้้างการเรีียนรู้้ส� ู่ร�่ ะดัับเชื่�อ่ มโยง-21019 อีีกด้้วย

• 26 •

ครููไทยสามารถใช้้วิธิ ีกี ารนี้้� กระตุ้้น� ศักั ยภาพด้้านดีขี องมนุษุ ย์ ์ ที่่ม� ีอี ยู่ใ�่ นศิษิ ย์ท์ ุกุ คน
ให้้เจริญิ งอกงาม และปิดิ กั้้น� ศักั ยภาพด้้านลบของความเป็น็ มนุษุ ย์ใ์ นตัวั ศิษิ ย์์ ให้้ฝ่อ่ ไป
เพื่�่อเปิดิ ทางให้้ศิษิ ย์์พััฒนาความดีีงามขึ้น� ในตน
บัันทึึกชุุดนี้้�เขีียนขี้้�นจากการตีีความหนัังสืือและรายงานวิิจััยของศาสตราจารย์์
Robin Alexander นัักวิิจััยผู้้�ยิ่่�งใหญ่่ด้้านการศึึกษาของอัังกฤษ สัังกััดมหาวิิทยาลััย
Warwick และมหาวิิทยาลััย Cambridge คืือหนัังสืือ A Dialogic Teaching
Companion (2020) https://www.amazon.com/Dialogic-Teaching-Companion-
handbook-educators/dp/1138570354 และรายงานวิิจััย Developing dialogic
teaching: genesis, process, trial (2018) https://www.tandfonline.com/doi/
full/10.1080/02671522.2018.1481140 ข้้อมููลที่่�ใช้้ในการเขีียนบัันทึึกนี้้�จึึงมาจาก
ผลงานวิิจััยและพััฒนาของศาสตราจารย์์ Robin Alexander และคณะ ต่่อเนื่�่อง
มานานกว่่า ๓๐ ปี ี มีงี านวิจิ ัยั แบบ RCT (Randomized Controlled Trial) ในอังั กฤษ
ระหว่่าง ค.ศ. 2014 - 2017 และอีกี งานวิจิ ัยั หนึ่่�งทำ�ำ ใน ๕ ประเทศ ๕ วััฒนธรรม
ที่่แ� ตกต่า่ งกันั ได้้แก่่ สหรัฐั อเมริกิ า อังั กฤษ อินิ เดียี ฝรั่่ง� เศส และรัสั เซียี ผมสกัดั มา
เฉพาะส่่วนที่่�เป็็นแก่่น (ไม่่ได้้แปล) และจััดหมวดหมู่่�ให้้อ่่านง่่าย เหมาะแก่่ครููและ
นัักการศึึกษาไทยในการนำ�ำ ไปปรัับใช้้ให้้เหมาะสมตามบริิบทของโรงเรีียนของท่่าน
คำำ�ว่่า “สานเสวนา” มาจากภาษาอัังกฤษว่่า dialogue ซึ่่�งหมายถึึงการสนทนา
แบบรัับฟัังซึ่่�งกัันและกััน ไม่่ด่่วนสรุุปหรืือโต้้แย้้งเอาชนะ ศาสตราจารย์์ Robin
Alexander โยงคำ�ำ นี้้เ� ข้้ากัับคำำ�ว่่า oracy เพื่่อ� เข้้าหมู่่�กัับคำ�ำ ว่่า literacy ซึ่่�งไทยเราใช้้
คำ�ำ ว่่า “รู้ห� นังั สืือ” และขยายความต่อ่ ได้้ว่่า หมายถึงึ “อ่่านออก เขียี นได้้ คิดิ เลขเป็น็ ”
คำ�ำ ว่่า oracy จึึงน่่าจะหมายถึงึ “พููดเป็็น” หรืือ “รู้�จักั พููด” ขยายความได้้ว่่า รู้้�จักั ใช้้
การพููดเพื่�่อการเรีียนรู้้�ที่่�ครบด้้าน ลึึกและเชื่่�อมโยง รวมทั้้�งพููดสื่่�อสารเป็็น และ
ตััวบุุคคลที่่�กระทำ�ำ การนี้้�คืือนัักเรีียนและครูู โดยครููมีีวิิธีีการหนุุนให้้นัักเรีียนเรีียนรู้้�
จากการพููดหรืือการเสวนาระหว่่างนักั เรียี นด้้วยกันั และการเสวนากับั ครูู ซึ่่ง� จะนำำ�ไปสู่�่
ทัักษะการเรีียนรู้้ผ� ่่านการเสวนาในชีีวิิตประจำำ�วันั (กับั พ่่อแม่่ คนในครอบครััว และ
คนในสังั คมวงกว้้าง) ด้้วย ซึ่่ง� ผมตีคี วามต่อ่ ว่่า เป็น็ การฝึกึ ทักั ษะการเรียี นรู้้� (learning
skills) ในรููปแบบหนึ่่ง� รวมทั้้�งเป็็นการฝึึกทัักษะทางสัังคมด้้วย

• 27 •

ขอย้ำ�ำ� ว่่าในโลกยุุคปััจจุุบััน การกล่่าวว่่า การศึึกษามีีเป้้าหมายเพื่่�อเรีียนรู้้�
ให้้บรรลุุ literacy เป็็นคำำ�กล่่าวที่่�ผิิด การศึึกษาเพื่่�อวางพื้้�นฐานเด็็กสู่่�ชีีวิิตที่่�ดีี
ในปัจั จุบุ ันั และอนาคตต้้องวางรากฐานการเรียี นรู้้ท� ี่่ข� ยายมากกว่่า literacy มากมาย
ไปสู่�่ ทัักษะแห่่งศตวรรษที่่� ๒๑ https://www.scbfoundation.com/media_
knowledge/document/915/วิิถีีสร้้างการเรีียนรู้้�เพื่�่อศิิษย์์ในศตวรรษที่่�-21-5846
https://widgets.weforum.org/nve-2015/chapter1.html และเข็็มทิิศการเรีียนรู้้�สู่่�
ค.ศ. 2030 https://www.oecd.org/education/2030-project/teaching-and-learning/
learning/learning-compass-2030/ บัันทึึกชุุด “สอนเสวนาสู่่�การเรีียนรู้้�เชิิงรุุก” นี้้�
มีีเป้้าหมายเสนอแนะวิธิ ีีจััดการเรีียนรู้้�เพื่�่อบรรลุุเป้้าหมายดัังกล่่าวผ่่านการเอาใจใส่่
ฝึึกการพููดของนัักเรียี น
การพููดเป็น็ “การกระทำำ�” อย่่างหนึ่่ง� ครููสามารถฝึกึ ให้้นักั เรียี นมีนี ิสิ ัยั คิดิ ก่่อนพููด
และคิิดก่่อนทำ�ำ ได้้ และฝึึกให้้มีีนิิสััยคิิดใคร่่ครวญหลัังทำำ�กิิจกรรมใดกิิจกรรมหนึ่่�ง
เพื่่�อการเรีียนรู้้�จากการปฏิิบััติินั้้�นๆ โดยที่่�ระหว่่างปฏิิบััติินัักเรีียนได้้ฝึึกพััฒนานิิสััย
ช่่างสังั เกต เพื่อ�่ นำ�ำ เอาสิ่่ง� ที่่เ� กิดิ ขึ้้น� ระหว่่างปฏิบิ ัตั ิิ และผลของการปฏิบิ ัตั ิมิ าคิดิ ทบทวน
ใคร่่ครวญเพื่่�อการเรียี นรู้้�ที่่ล� ึกึ หรืือละเอียี ดอ่่อน ในเรื่�อ่ งนั้้�นๆ
จะเห็็นว่่า จากการพููดในห้้องเรีียน ศาสตราจารย์์ Robin Alexander สามารถ
นำำ�มาพััฒนาเป็็นทฤษฎีีหรืือหลัักการสอนที่่�เรีียกว่่า dialogic teaching (และ
บัันทึึกชุุดนี้้�ใช้้คำำ�ว่่า “สอนเสวนา”) สร้้างเป็็นกรอบแนวทางปฏิิบััติิ (framework)
๘ ประการ ที่่เ� รียี กว่่า framework for dialogic teaching เป้า้ หมายคืือ เป็น็ แนวทาง
สำำ�หรัับครููจััดกระบวนการให้้ศิิษย์์ได้้ คิิด – ปฏิิบััติิ – คิิด ต่่อเนื่�่อง สู่�่การเรีียนรู้้�
รอบด้้านที่่�ลึึกและเชื่่อ� มโยง
การพููดเป็็นกระบวนการทางสัังคมที่่�เชื่�่อมโยงหรืือสานสััมพัันธ์์ระหว่่างมนุุษย์์
ในกรณีนีี้้ส� าระที่่เ� ป็น็ สื่อ่� กลางคืือสาระหรืือเนื้้อ� หา (content) ในบทเรียี น ที่่ค� รููสามารถ
จััดบรรยากาศแวดล้้อม และจััดกระบวนการให้้นัักเรีียนกล้้าตีีความสาระนั้้�น
ผ่่านการปฏิิบััติิของตน ที่่�นัักเรีียนต่่างคนอาจตีีความจากหลากหลายมุุม จึึงมีี
หลายการตีีความ มีีการรัับฟัังซึ่่�งกัันและกััน และมีีการซัักถามโต้้แย้้ง (ฉัันมิิตร)

• 28 •

เพื่�่อให้้เข้้าใจชััดเจนหรืือตรงกััน เพื่�่อผลลััพธ์์ ๒ แบบคืือ หาข้้อสรุุป กัับหาข้้อที่่�
สรุุปไม่่ได้้ ซึ่่�งผลลััพธ์์ประการหลัังสำ�ำ คััญกว่่า เพราะนำ�ำ ไปสู่่�การตั้้�งโจทย์์เพื่�่อเรีียนรู้้�
ต่่อเนื่่�อง และเป็็นการฝึึกให้้นัักเรีียนกล้้าอยู่่�กัับความไม่่ชััดเจน หรืือข้้อโต้้แย้้ง
เพื่อ�่ ทำำ�ความเข้้าใจเรื่อ่� งที่่�มีีความซัับซ้้อนสููง
ครููที่่�เก่่งจะสามารถหนุุนให้้ศิิษย์์เชื่่�อมโยงประเด็็นเรีียนรู้้�เข้้ากัับชีีวิิตจริิงที่่�ตน
ประสบในชุมุ ชนของตน หรืือในสังั คมวงกว้้าง ให้้นักั เรียี นได้้ฝึกึ คิดิ สู่ก�่ ารเป็น็ ผู้ม้� ีสี ่่วน
แก้้ปััญหา ไม่่นิ่่�งดููดาย เป็็นการพััฒนาคุุณสมบััติิ “ผู้้�ก่่อการ” (agency) ขึ้้�นในตน
ครููอาจหนุุนให้้นัักเรีียนชวนกัันทำำ�โครงการเพื่่�อแก้้ปััญหาหรืือพััฒนาชุุมชนของตน
การเรีียนรู้้�ก็็จะมีีลัักษณะ “เรีียนจากการให้้บริิการ” (service learning) และ
นักั เรียี นได้้ฝึกึ ทักั ษะและสมรรถนะการเป็น็ ผู้น�้ ำำ�การเปลี่่ย� นแปลง (change agent)
การเรียี นรู้้ข� องเยาวชนในพื้้น� ที่่ก� ็จ็ ะเชื่อ�่ มโยงกับั การพัฒั นาพื้้น� ที่่� ภายใต้้กระบวนทัศั น์ว์่่า
สังั คมมีคี วามซับั ซ้้อนสููงยิ่่ง� และภายใต้้กระบวนทัศั น์ว์ ่่าเยาวชนต้้องเรียี นรู้้จ� ากการฝึกึ
กระทำ�ำ การในสถานการณ์์จริิง
การพููด เชื่่�อมโยงกัับการคิิด และการกระทำ�ำ ของนัักเรีียน ภายใต้้การชี้้�แนะ
และสนับั สนุนุ ของครูู สามารถนำ�ำ ไปสู่ก�่ ารเรียี นรู้้ผ� ่่านกิจิ กรรมสร้้างสรรค์ไ์ ด้้มากมาย
บันั ทึกึ ชุดุ นี้้ � จึงึ เป็น็ การชักั ชวนครููให้้ร่่วมกันั ฝึกึ ฝนตนเองให้้มีสี มรรถนะในการใช้้
คำำ�พููดกระตุ้้�นการเรีียนรู้้�ครบทุุกมิิติิของนัักเรีียน โดยนัักเรีียนเองก็็รู้ �จัักใช้้คำำ�พููด
ของตนกระตุ้้�นการเรีียนรู้้ข� องตนและของเพื่อ�่ นนัักเรียี นด้้วยกััน

วิจิ ารณ์์ พานิิช
๑๔ เมษายน ๒๕๖๔ ปรับั ปรุุง ๒๓ และ ๒๖ เมษายน ๒๕๖๔

วันั ครอบครััว

• 29 •

๒

พูดู หลากชนิดิ

บัันทึึกชุุดนี้�้ยก “การพููด” ขึ้้�นเป็็นกิิจกรรมหลัักที่่�เชื่�่อมโยงสู่่�การเรีียนรู้้�
ที่่�ทรงพลััง ซึ่�่งค่่อนข้้างย้้อนทาง หรืือแตกต่่างจากความเชื่่�อเดิิมในเรื่�องการเรีียนรู้�้
เช่น่ ไทยเรามีี “คาถานัักปราชญ์์” ว่า่ สุ ุ จิ ิ ปุุ ลิิ ซึ่่ง� ย่อ่ มาจาก สุตุ ตะ – ฟังั จิติ ตะ – คิิด
ปุุจฉา – ถาม และลิิขิิต - จด สะท้้อนการเรีียนรู้้�แบบเก่่า คืือเรีียนโดยรัับถ่่ายทอด
จากผู้้�รู้�้ ต่่างจากในบัันทึึกชุุดนี้�้ที่่�มุ่�งให้้ผู้�้เรีียนพููด เพื่�่อเสนอความคิิดของตนออกมา
ไม่ใ่ ช่แ่ ค่่ถามเพื่่�อให้้ได้้คำ�ำ ตอบที่่�ตายตััวเท่่านั้้�น
เท่่ากับั บันั ทึกึ ชุดุ นี้้ม� ุ่่ง� เปลี่่ย� นวัฒั นธรรมห้้องเรียี น จากความเชื่อ่� ว่่า “ห้้องเรียี นที่่ด� ีี
คืือห้้องเรียี นที่่เ� งียี บ มีคี รููพููดอยู่ค่� นเดียี ว นักั เรียี นจะพููดได้้ต่อ่ เมื่อ่� ครููอนุญุ าตให้้พููด”
มาเป็็น “ห้้องเรีียนที่่�ดีีคืือห้้องเรีียนที่่�ทั้้�งนัักเรีียนและครููพููดกระตุ้้�นการเรีียนรู้้�ที่่�
ทรงพลััง”
การ “หนุุนให้้นัักเรีียนพููดเพื่่�อเรีียนรู้้�” นี้้� มุ่่�งหวัังให้้นัักเรีียนพููดต่่างๆ กััน
ในลัักษณะพููดออกมาจากใจ สะท้้อนความคิิดที่่�แตกต่่างหลากหลาย เพื่�่อนำำ�ไปสู่�่
การร่่วมกันั พิจิ ารณาข้้อมููลและเหตุผุ ลสนับั สนุนุ เป็น็ การเรียี นแบบเน้้นกระบวนการ
ฝึึกหัดั คิิด เป็น็ การ “เรียี นพููดเพื่อ่� เรีียนคิดิ ”

• 30 •

ความแตกต่่างหลัักของการเรีียนรู้้�ในบัันทึึกชุุดนี้้�จากการเรีียนรู้้�แบบเก่่าคืือ
ในการเรีียนรู้้�แบบเก่่ามุ่่�งเรีียนความรู้ท� ี่่�ชัดั เจนแน่่นอน หยุุดนิ่่�งตายตััว แต่่ในบัันทึึก
ชุุดนี้้�เชื่�่อว่่าการเรีียนรู้้�ยุุคใหม่่เป็็นการเรีียนรู้้�ที่่�ไม่่ใช่่แค่่เรีียนความรู้� หรืือแค่่เพื่�่อรู้�
แต่่ต้้องฝึึกเอาความรู้�ไปใช้้งานในหลากหลายบริิบท จนเกิิดทัักษะหรืือสมรรถนะ
ในปฏิิบััติิการที่่�พึึงประสงค์์อย่่างหลากหลาย เกิิดความเชื่่�อและคุุณค่่าที่่�พึึงประสงค์์
การเรียี นรู้้ย� ุคุ ใหม่่จึงึ เป็น็ กิจิ กรรมที่่ซ� ับั ซ้้อนและเป็น็ พลวัตั มีคี วามไม่่ชัดั เจน คลุมุ เครืือ
หรืือมีแี ง่่มุุมที่่ข� ััดแย้้งในตััวเองด้้วย

เป้า้ หมายของการพููดในห้้องเรียี นมีอี ย่่างน้้อย ๖ ประการคืือ (๑) กระตุ้้น� การคิดิ
(๒) กระตุ้้�นการเรีียนรู้้� (๓) สื่่�อสาร (๔) สร้้างความสััมพัันธ์์เชิิงประชาธิิปไตย
(๕) เพื่่�อสอน และ (๖) เพื่่�อประเมินิ

การพููดเพื่อ่� การเรียี นรู้้ใ� นที่่น� ี้้จ� ึงึ มีกี ารพููดหลากชนิดิ ที่่ค� วรได้้ทำำ�ความเข้้าใจร่่วมกันั
เสีียก่่อน

พููดตอบคำำ�ถาม

คำำ�พููดที่่น� ักั เรียี นคุ้้น� เคยที่่ส� ุดุ คืือ ตอบคำ�ำ ถาม (answer) สมัยั ผมเริ่ม� เรียี นหนังั สืือ
เมื่�่อกว่่า ๗๐ ปีีมาแล้้วนัักเรีียนมีีหน้้าที่่�ฟัังครููสอน นัักเรีียนที่่�ดีีต้้องตั้้�งใจฟัังครูู
ต้้องไม่่คุุยในชั้้�นเรีียน ซึ่่�งหมายความว่่า ต้้องไม่่พููดจนกว่่าครููจะบอกให้้พููด ซึ่่�งก็็คืือ
ตอบคำ�ำ ถาม แต่ส่ มัยั นี้้ต� ้้องการให้้นักั เรียี นพููด หรืือสนทนากันั เพื่อ�่ การเรียี นรู้้ข� องตน
บัันทึึกชุุดนี้้�มุ่่�งแนะนำำ�ครููให้้มีีวิิธีีหนุุนให้้นัักเรีียนสนทนากัันอย่่างเข้้าเรื่่�องเข้้าราวสู่่�
การเรีียนรู้้ท� ี่่ท� รงพลังั ให้้นัักเรียี นได้้ฝึึกทักั ษะการสนทนาในรููปแบบต่่างๆ
คำ�ำ ถามสมััยผมเป็็นนัักเรีียนเกืือบร้้อยทั้้�งร้้อยเป็็นคำำ�ถามปลายปิิด ซึ่่�งหมายถึึง
เมื่่�อนัักเรีียนตอบก็็จบ ส่่วนที่่�ไม่่จบก็็เพีียงข้้อเฉลยว่่าตอบถููกหรืือผิิด ใครตอบถููก
ใครตอบผิดิ แต่่คำ�ำ ถามเพื่อ�่ การเรียี นรู้้ส� มัยั นี้้เ� น้้นคำำ�ถามปลายเปิดิ คืือไม่่เน้้นคำ�ำ ตอบ
ถููกผิิด เน้้นตอบเป็น็ คำ�ำ อธิิบายที่่ส� ะท้้อนการคิดิ และการมีีข้้อมููลสนัับสนุุน

• 31 •

คำ�ำ ถามในชั้้�นเรีียนสมััยก่่อนจึึงเน้้นตรวจสอบว่่านัักเรีียนมีีความรู้�หรืือไม่่ แต่่
คำำ�ถามในชั้้�นเรีียนสมััยนี้้�เน้้นกระตุ้้�นให้้นัักเรีียนคิิด หรืือให้้นัักเรีียนได้้ฝึึกคิิด
เมื่อ่� มีนี ักั เรียี นคนหนึ่่ง� ตอบ ไม่่ว่่าจะตอบว่่าอย่่างไร ก็จ็ ะมีคี ำ�ำ ถามต่อ่ เนื่อ�่ งไปได้้เรื่อ่� ยๆ
นี่่ค� ืือคำำ�ถามปลายเปิดิ ในสภาพนี้้� การตอบถููกผิดิ ไม่่สำำ�คัญั เท่่ากับั คำ�ำ อธิบิ ายที่่ส� ะท้้อน
การมีีข้้อมููล และมีีวิิธีีคิิดที่่�จะช่่วยให้้เกิิดการสนทนาแลกเปลี่่�ยน เพื่�่อกระตุ้้�น หรืือ
ฝึึกการคิดิ
สำำ�หรัับนัักเรีียนอนุุบาลถึึงประถมศึึกษา การพููดโต้้ตอบเป็็นส่่วนหนึ่่�งของ
การเรีียนรู้้� มีีนัักเรีียนจำ�ำ นวนหนึ่่�งที่่�ต้้องการความช่่วยเหลืือพิิเศษด้้านการพููด
ภาษา และการสื่�่อสาร ที่่ใ� นหนัังสืือเรียี กว่่าเด็ก็ SLCN (Speech, Language and
Communication Need) ครููต้้องมีีทักั ษะวิินิิจฉัยั เด็็กกลุ่่�มนี้้� และรู้�วิธิ ีีช่่วยเหลืือ

พูดู เพื่�อ่ ตั้ง�้ คำำ�ถาม
ในโลกยุุคปััจจุุบััน ทัักษะการตั้้�งคำำ�ถามสำำ�คััญกว่่าทัักษะตอบคำ�ำ ถาม เพราะ

การตั้้�งคำำ�ถามนำ�ำ ไปสู่่�การคิิดสร้้างสรรค์์ หรืือการคิิดสิ่่�งใหม่่ ที่่�เป็็นทัักษะสำ�ำ คััญยิ่่�ง
ในศตวรรษที่่� ๒๑ ดัังนั้้�น ในชั้้�นเรีียนสมััยใหม่่ นัักเรีียนควรได้้ร่่วมกัันตั้้�งคำำ�ถาม
ในทุุกเรื่�่อง
นัักเรีียน ไม่่ว่่าจะเป็็นชั้้�นเด็็กเล็็ก ประถม มััธยม ไปจนถึึงมหาวิิทยาลััย
ต่่างก็ไ็ ด้้ชื่�อ่ ว่่าเป็น็ “มืือใหม่่” (novice) ในเรื่่อ� งต่่างๆ ข้้อดีีของมืือใหม่่คืือ มีมี ุุมมอง
ต่อ่ เรื่อ�่ งนั้้น� ๆ จากมุมุ ของผู้ไ้� ม่่เคยพบเห็น็ มาก่่อน นำำ�ไปสู่ก่� ารตั้้ง� “คำ�ำ ถามโง่่ๆ” หรืือ
“คำำ�ถามที่่�ไร้้เดีียงสา” เพราะ มืือใหม่่ มีีมุุมมองหรืือวิิธีีมองสิ่่�งต่่างๆ ต่่างจาก
“มืือชั้้น� ครูู” หรืือ “ผู้เ้� ชี่่ย� วชาญ” ที่่ม� ักั มองข้้ามประเด็น็ พื้้น� ๆ ไป คำำ�ถามต่อ่ ประเด็น็ พื้้น� ๆ
บางครั้ง� นำ�ำ ไปสู่ก�่ ารคิดิ สิ่่ง� ใหม่่ๆ หรืือคิดิ สร้้างสรรค์์ (creativity) ที่่เ� ป็น็ ทักั ษะสำ�ำ คัญั
แห่่งศตวรรษที่่� ๒๑ ครููจึงึ ต้้องพร้้อมรัับฟัังคำ�ำ ถามจากมืือใหม่่ เพื่อ่� จะได้้เข้้าใจวิิธีีคิดิ
ของมืือใหม่่ที่่บ� างครั้ง� ช่่วยให้้ครููได้้กลับั ไปค้้นคว้้าต่อ่ ว่่าประเด็น็ ที่่ม� ืือใหม่่ตั้้ง� คำ�ำ ถามนั้้น�
คำ�ำ ตอบที่่�ถููกต้้องเป็็นอย่่างไร ครููควรใช้้เป็็นโอกาสสร้้างบรรยากาศการเรีียนรู้้�ที่่�
ทรงพลังั อย่่างไร

• 32 •

ที่่�สำ�ำ คััญยิ่่�งกว่่า คำ�ำ ถามจากมืือใหม่่ช่่วยให้้ครููได้้วิิเคราะห์์คำำ�ถามนั้้�นว่่ามาจาก
วิิธีีคิิดแบบไหน ซึ่่�งในบางกรณีีอาจเป็็นวิิธีีคิิดที่่�ดีีและแปลกใหม่่ และบางคำำ�ถาม
ของศิิษย์์ช่่วยสะท้้อนความเข้้าใจหรืือการตีคี วามผิิดๆ ของศิษิ ย์์ ที่่ค� รููจะต้้องหาวิิธีที ี่่�
แยบยลให้้ศิษิ ย์ไ์ ด้้เปลี่่ย� นชุดุ ความรู้ค� วามเข้้าใจเสียี ใหม่่ การช่่วยให้้แก้้ไขความรู้ผ� ิดิ ๆ นี้้�
มีีคุุณค่่ายิ่่�งต่อ่ ศิษิ ย์์ และที่่�น่่าจะพบบ่่อยยิ่่�งกว่่า คืือ คำำ�ถามบ่่งชี้้�ความรู้�เดิมิ ที่่�ผิวิ เผินิ
ที่่�ครููจะได้้ใช้้เป็็นข้้อมููลสำำ�หรัับออกแบบการเรีียนรู้้�ที่่�ช่่วยให้้ศิิษย์์เรีียนรู้้�อย่่างลึึกและ
เชื่อ่� มโยง และที่่ส� ำ�ำ คัญั ยิ่่ง� กว่่าคืือ สร้้างนิสิ ัยั การเรียี นรู้้แ� บบลึกึ และเชื่อ�่ มโยง ไม่่หยุดุ
อยู่ท�่ ี่่�เรียี นรู้้แ� บบตื้้�น (ท่่องจำ�ำ และเชื่่อ� ตามคัมั ภีรี ์โ์ ดยไม่่ตรวจสอบ)
ครููต้้องฝึึกใช้้คำ�ำ ถามของศิิษย์์เป็็นตััวช่่วยให้้มองเข้้าไปเห็็นสิ่่�งที่่�กำำ�ลัังเกิิดขึ้้�น
ในสมองศิษิ ย์ ์ ตามหลักั การ visible learning ของ John Hattie ซึ่่ง� ก็ค็ ืือความเข้้าใจ
วิธิ ีคี ิดิ ของศิษิ ย์น์ ั่่น� เอง ที่่จ� ริงิ ครููต้้องฝึกึ และใช้้ทักั ษะนี้้ต� ลอดในทุกุ ตอนของบันั ทึกึ ชุดุ นี้้�
อุุดมการณ์์สำำ�คััญคืือการจััดห้้องเรีียนให้้เป็็น “ชุุมชนขี้้�สงสััย” (community of
enquiry) นำำ�ไปสู่�่การส่่งเสริิมให้้ครููได้้ฝึึกทัักษะส่่งเสริิมให้้ “ห้้องเรีียนเป็็นชุุมชน
ขี้�สงสััย” ในสหรััฐอเมริิกาดำ�ำ เนิินการโดย Institute for the Advancement of
Philosophy for Children (IAPC) https://www.montclair.edu/iapc/ ใช้้คำ�ำ ย่่อ
ของขบวนการนี้้ว� ่่า P4C - Philosophy for Children ซึ่่ง� ก็ค็ ืือขบวนการส่่งเสริมิ และ
สร้้างความรู้�เกี่่�ยวกัับการเรีียนการสอนแบบตั้้�งคำ�ำ ถาม (inquiry-based teaching)
นั่่�นเอง มีีบริิการฝึึกครููให้้มีที ักั ษะนี้้�

พูดู เพื่�อ่ แสดงจุุดยืนื หรือื แสดงพลังั (Voice)

ข้้อนี้้�เชื่�่อมไปสู่่� “สิิทธิิเด็็ก” (children’s right) ด้้วย และเชื่�่อมโยงไปสู่่�เด็็กที่่�
อยู่�ใ่ นฐานะด้้อยโอกาส เช่่น ต่า่ งสีผี ิวิ ต่่างศาสนา ต่่างภาษา ที่่�ครููพึึงระมััดระวังั ว่่า
คำำ�พููดบางคำำ�อาจก่่อปมด้้อยแก่่เด็ก็ บางคน
คำำ�พููดแบบนี้้�มุ่่�งแสดงความมุ่่�งหวััง ข้้อคิิดเห็็น ไอเดีีย อารมณ์์ ความต้้องการ
รวมทั้้�งแสดงตััวตน เป็็นคำำ�พููดที่่�แสดงจุุดยืืนและสิิทธิิ เป็็นการส่่งสััญญาณต่่อครูู
และเพื่�อ่ นนักั เรียี นด้้วยกันั ว่่าพึงึ รัับฟังั และปฏิิบััติติ ่่อกัันด้้วยความเอาใจใส่่

• 33 •

ในประเทศที่่�มีีปััญหาทางสัังคมหรืือเชื้้�อชาติิ (เช่่นสหรััฐอเมริิกา) เรื่่�องคำำ�พููด
และท่่าทีีของผู้้�พููดมีีความอ่่อนไหวที่่�จะถููกเข้้าใจไปในทางเหยีียดผิิว รวมทั้้�งครููและ
โรงเรีียนต้้องอดทนต่่อการแสดงออกในทางขััดแย้้ง ประเทศไทยเราไม่่มีีปััญหานี้้�
ชััดแจ้้ง แต่่ครููพึึงตระหนัักว่่า คำำ�พููดหรืือท่่าทีีของครููต่่อเด็็กบางคนหรืือบางกลุ่่�ม
อาจสร้้างปัญั หาต่อ่ การพััฒนาความมั่่�นใจในตััวตน (self-esteem) ของเด็็ก เรื่�่องนี้้�
ผมเคยมีปี ระสบการณ์ต์ รงตอนอายุุ ๑๐ ขวบ เรียี นชั้้น� ม.๑ (สมัยั นั้้น� ชั้้น� ประถมศึกึ ษา
สููงสุุดคืือ ชั้้�น ป. ๔) ในโรงเรีียนประจำำ�จัังหวััด ในฐานะเด็็กบ้้านนอกห่่างไกลจาก
ตััวเมืือง
นอกจากนั้้น� ปฏิสิ ัมั พันั ธ์ใ์ นโรงเรียี นระหว่่างครููกับั นักั เรียี น และระหว่่างนักั เรียี น
ด้้วยกันั ทั้้ง� ด้้านคำำ�พููดและพฤติกิ รรม เป็น็ กระบวนการทางสังั คมที่่ม� ีสี ่่วนสร้้างทักั ษะ
ทางสังั คม (social skills) ที่่�ดีที ี่่เ� หมาะสมให้้แก่่นักั เรีียน เช่่น ทัักษะการรัับฟังั ผู้�อ้ ื่�่น
ด้้วยท่่าทีีให้้เกีียรติิหรืือเคารพ ทัักษะแสดงความเห็็นอกเห็็นใจหรืือเอื้ �อเฟื้�้อต่่อ
ความต้้องการของผู้�้อื่่น�
ขอย้ำ�ำ� ว่่าการ “พููดเพื่อ�่ เรียี นรู้้”� นั้้น� มีที ั้้ง� การพููดเสนอ (initiate) และการพููดสนอง
(response) ครููสามารถใช้้การพููดทั้้�งสองแนวนี้้�เพื่่�อการเรีียนรู้้�และพััฒนานัักเรีียน
ในหลากหลายมิติ ิขิ องการเรียี นรู้้� ในศตวรรษที่่� ๒๑ โดยพึึงตระหนัักว่่า จริงิ ๆ แล้้ว
ไม่่ใช่่เพีียงเรื่่�องการพููด แต่่เป็็นเรื่่�องของการสื่�่อสาร ซึ่่�งหมายความว่่ามีีการสื่่�อสาร
ที่่ไ� ม่่ใช่่คำำ�พููด (non-verbal communication) ด้้วย “การเรียี นจากการพููด” ในบันั ทึกึ
ชุุดนี้้แ� ท้้จริิงแล้้วเป็็นการ “เรีียนจากการสื่่อ� สารที่่�ซับั ซ้้อน”
กลัับมาที่่�สิิทธิิเสีียง (voice) ของนัักเรีียน หนัังสืือ A Dialogic Teaching
Companion บอกว่่า มีี ๔ ด้้านคืือ (๑) มีโี อกาสพููด (๒) แสดงข้้อคิดิ เห็น็ ของตนเอง
(ไม่่ใช่่ลอกเลียี นจากคนอื่น�่ ) (๓) พููดในภาษาหรืือถ้้อยคำำ�ของตน (๔) ได้้รับั การรับั ฟังั
ซึ่่ง� ผมขอเสนอความเห็น็ ส่่วนตัวั ว่่า ครููพึงึ ฝึกึ ให้้นักั เรียี นได้้ตระหนักั ว่่า สิทิ ธิิ (rights)
คู่่�กัับความรัับผิิดชอบ (responsibilities) นัักเรีียนจึึงต้้องฝึึกใช้้สิิทธิิเสีียงของตน
อย่่างมีีความรัับผิิดชอบ ด้้วยท่่าทีสี ุุภาพ เคารพข้้อคิดิ เห็็นที่่แ� ตกต่่าง

• 34 •

หนัังสืือเสนอ ๔ คำำ�ถาม สำ�ำ หรัับครููนำำ�มาปรึึกษาหารืือกัันคืือ (๑) มีีวิิธีีใดบ้้าง
ที่่�จะส่่งเสริิมให้้นัักเรีียนทุุกคนพููดเสนอความเข้้าใจหรืือข้้อคิิดเห็็นของตนออกมา
(๒) ครููทำำ�อย่่างไรเพื่�่อให้้นัักเรีียนเห็็นว่่าทุุกข้้อคิิดเห็็นได้้รัับการรัับฟัังและยอมรัับ
(๓) เมื่�่อนัักเรีียนพููด ครููได้้ยิินเสีียงของใคร (ของตััวนัักเรีียนเอง หรืือไปจำ�ำ คำ�ำ พููด
มาจากที่่�อื่่�น) (๔) หากคำ�ำ พููดของนัักเรีียนแหวกแนวไปจากแผนการสอนหรืือ
ความคาดหวัังของครูู จะทำ�ำ อย่่างไร
คำ�ำ ตอบของผมต่่อคำำ�ถามข้้อ ๔ คืือ “ใช้้หลัักการสานเสวนา” ชวนนัักเรีียน
ทั้้�งชั้้�นทำำ�ความเข้้าใจคำ�ำ พููดหรืือข้้อเสนอนั้้�น เจาะหาข้้อมููลหลัักฐานและวิิธีีคิิดหรืือ
ความเชื่่�อที่่�อยู่่�เบื้้�องหลััง เพื่�่อทำ�ำ ความเข้้าใจคำำ�พููดนั้้�นในมิิติิที่่�ลึึกซึ่่�งอาจนำำ�ไปสู่่�
การรวมตัวั กันั ของนักั เรียี น ร่่วมกันั แก้้ไขปัญั หาสังั คมให้้แก่่ชุมุ ชนนั้้น� ๆ เปิดิ ช่่องทางสู่�่
การเรียี นรู้้ป� ระเด็น็ สำ�ำ คััญในชีีวิิตจริิง
การจัดั การคำำ�พููดในห้้องเรียี น จะทรงพลังั ยิ่่ง� ต่อ่ การเรียี นรู้้� หากนำ�ำ ไปสู่ก�่ ารกระทำำ�
ของนักั เรีียน เพื่อ่� การเรีียนรู้้�จากสภาพชีวี ิติ จริงิ
หนัังสืือเตืือนว่่า มีี “สิิทธิทิ ี่่�จะเงีียบ” (right to be silent) ด้้วย ครููพึงึ ตระหนััก
และจััดการสิิทธิินี้้�เป็็น “สมศัักดิ์์�มีีความเห็็นอย่่างไร (ให้้เวลาคิิด ๑ นาทีี ยัังไม่่มีี
เสีียงตอบ) ยัังนึึกไม่่ออกใช่่ไหม ไม่่เป็็นไรเดี๋๋�ยวนึึกออกยกมืือขอตอบได้้” โดยครูู
ต้้องไม่่ลืืมที่่จ� ะสังั เกตนักั เรียี นบางคนที่่ม� ีคี วามต้้องการความช่่วยเหลืือในการฝึกึ ทักั ษะ
ด้้านภาษาและการพููด (SLCN – Speech, Language, Communication Need) หรืือมีี
ความอ่่อนแอด้้าน oracy และหาทางช่่วยเหลืืออย่่างทันั ท่่วงทีี ไม่่ปล่่อยให้้เป็น็ ปัญั หา
ระยะยาวของนักั เรียี นผู้น�้ ั้้�น

การร่ว่ มกิจิ กรรมแบบไร้เ้ สียี ง (Voiceless participation)

ครููพึงึ ระมัดั ระวังั ว่่า อาจมีนี ักั เรียี นบางคนเข้้าร่่วมกิจิ กรรมในชั้้น� เรียี นกับั เพื่อ่� นๆ
อย่่างเอาจริิงเอาจังั แต่่เป็น็ การเข้้าร่่วมแบบทำ�ำ ตามที่่ผ� ู้�้อื่�น่ กำ�ำ หนดหรืือบงการ ไม่่ได้้
คิดิ เองหรืือมีสี ่่วนร่่วมคิดิ หากครููปล่่อยให้้นักั เรียี นคนใดมีพี ฤติกิ รรมเช่่นนั้้น� ตลอดไป

• 35 •

จะเป็็นการทำ�ำ ร้้ายศิิษย์์ทางอ้้อม เพราะนัักเรีียนคนนั้้�นจะขาดโอกาสฝึึกตััวเองให้้
มีีสมรรถนะด้้านการเป็็นผู้�้ก่่อการ หรืือผู้้�กระทำำ�การ (agentic competencies)
ที่่ม� ีีความสำ�ำ คัญั ยิ่่ง� ต่อ่ การดำ�ำ รงชีีวิติ ในปัจั จุบุ ัันและอนาคต
วิิธีีแก้้ง่่ายนิิดเดีียว คืือ ครููชี้้�ให้้ศิิษย์์ผู้้�นั้้�นเป็็นผู้�้นำ�ำ เสนอผลงาน หรืือเป็็นผู้�้ตอบ
คำำ�ถามและอธิิบายเหตุุผล นัักเรีียนก็็จะเตรีียมตััวแสดงบทบาทเหล่่านั้้�น คืือต้้อง
คิิดไปตลอดเวลาที่่ร� ่่วมทำ�ำ กิจิ กรรมกับั เพื่อ่� น

พููดทวนความจำำ� (Recitation)

นี่่ค� ืือการพููดมาตรฐานของนักั เรียี นที่่ด� ำำ�เนินิ การมาตั้้ง� แต่ส่ มัยั โบราณ ต่อ่ เนื่อ่� งมา
จนปััจจุุบััน เป็็นส่่วนหนึ่่�งของกระบวนการที่่�เรีียกว่่า IRF (Initiation-Response-
Feedback) หรืือ IRE (Initiation-Response-Evaluation) คืือครููเริ่�มกิิจกรรม
ด้้วยคำ�ำ ถาม (initiation) ให้้นักั เรียี นตอบ (response) ตามด้้วยคำำ�เฉลย (feedback)
ซึ่่ง� โดยทั่่�วไปคำำ�ถามมักั เป็น็ คำ�ำ ถามที่่�ต้้องการคำำ�ตอบตายตััว (หรืือคำำ�ถามปลายปิิด)
เมื่�่อชี้้�ให้้นัักเรีียนตอบ และได้้คำ�ำ ตอบ ก็็ตามด้้วยคำ�ำ เฉลย “ถููก เก่่งมาก” หรืือ
“ผิิด คำ�ำ ตอบที่่�ถููกคืือ...” การพููดทวนความจำ�ำ แบบนี้้�มีีค่่าน้้อยต่่อการเรีียนรู้้� เพราะ
สร้้างการเรีียนรู้้�เพีียงระดัับตื้้น� เท่่านั้้น�

ครููสามารถใช้้การสอนแบบทบทวนความจำ�ำ ให้้เกิิดคุุณค่่าในระดัับลึึกและ
เชื่่�อมโยงได้้ โดยเริ่ �มต้้นกิิจกรรมด้้วยโจทย์์ที่่�ซัับซ้้อนต้้องการคำำ�ตอบที่่�มีีคำำ�อธิิบาย
และมีคี ำ�ำ ตอบที่่ถ� ููกต้้องหรืือเหมาะสมได้้หลายคำ�ำ ตอบ เมื่อ่� ครููถาม ให้้เวลานักั เรียี นคิดิ
๑ นาทีี และให้้จัับคู่่�คุุยแลกเปลี่่�ยนอธิิบายคำ�ำ ตอบเพื่�่อหาข้้อสรุุปร่่วมกััน แล้้วชี้้�
ให้้ตอบพร้้อมข้้อมููลสนัับสนุุนและคำ�ำ อธิิบายให้้เพื่่�อนฟัังสัักสามสี่่�คู่่� แล้้วครููให้้
feedback เพื่อ�่ สร้้างความเข้้าใจเรื่อ�่ งนั้้น� ในมิติ ิิที่่ซ� ับั ซ้้อน คิดิ ได้้หลายมุมุ หลายระดับั
ความลึกึ หรืือให้้คำ�ำ แนะนำ�ำ ให้้ไปค้้นคว้้าข้้อมููลต่่อ โดยไม่่จำ�ำ เป็็นต้้องเฉลยถููกผิดิ
หลังั จากครููให้้ feedback อาจตามด้้วยการเปิดิ โอกาสให้้นักั เรียี นตั้้ง� คำ�ำ ถามกันั เอง
และหาคำ�ำ ตอบกันั เอง สภาพชั้้น� เรียี นจะเปลี่่ย� นจากการพููดแบบถามตอบ (recitation)
ไปเป็น็ การพููดแบบโต้้ตอบไปมา (reciprocal)

• 36 •

สานเสวนา (Dialogue)
ในที่่�นี้้�หมายถึึงการพููดและฟัังกัันหลายคน ต่่างจาก monologue ที่่�เป็็นการพููด

คนเดีียว คนอื่่�นฟััง ในหนัังสืือ A Dialogic Teaching Companion บอกว่่า
การสนทนา (conversation) การอภิิปราย (discussion) การร่่วมกัันตรวจสอบ
ข้้อคิิดเห็็นหรืือข้้อมููล (deliberation) และการพููดแย้้ง (argumentation) เป็็นการ
สานเสวนาทั้้ง� สิ้้น� การพููดและฟังั กันั เหล่่านี้้ � มีีเป้้าหมายเพื่่�อให้้เกิดิ การเรีียนรู้้�ในมิิติิ
ที่่ล� ึกึ มีกี ารมองหลายมุมุ มองเห็น็ ความกำ�ำ กวมหรืือความไม่่ชัดั เจนของ “ความจริงิ ”
หรืือเหตุุการณ์์ต่่างๆ เห็็นสภาพความเป็็นจริิงว่่า คนเรามองสิ่่�งต่า่ งๆ ไม่่เหมืือนกััน
ในหลายกรณีอี าจมองต่า่ งในระดับั ขาวกับั ดำำ�

พููดแย้้ง (Argumentation)

มีีเป้้าหมายเพื่�่อเสนอมุุมมองที่่�ต่่าง โดยที่่�อาจใช้้ข้้อมููลเดีียวกััน หรืือเสนอ
ข้้อมููลใหม่่เป็็นหลัักฐาน ในบางกรณีีมีีเป้้าหมายเพื่่�อเอาชนะ แต่่ในห้้องเรีียนเน้้น
เพื่อ่� การเรีียนรู้้�ระดัับสููง
ในหนังั สืือระบุวุ ่่าการพููดแย้้งมีี ๖ ระดับั คืือ (๑) ยื่น�่ ข้้อเสนอ (๒) เสนอตัวั อย่่าง
(๓) เล่่าเรื่อ่� งราวสู่ข่� ้้อสรุปุ พร้้อมเหตุผุ ล (๔) โต้้วาทีรี ะหว่่างสองฝ่า่ ยที่่ม� องประเด็น็
ต่่างกััน (๕) โต้้แย้้ง (dispute) (๖) ทะเลาะ (quarrel)
หนัังสืือบอกว่่าการพููดแย้้ง (argumentation) มีี ๗ ชนิิดคืือ
พููดชวนเชื่่อ� (persuasion)
พููดชวนให้้ตั้้�งคำ�ำ ถาม (inquiry)
พููดชวนสู่่ข� ้้อค้้นพบ (discovery)
พููดต่่อรอง (negotiation)
พููดหาข้้อมููลเพิ่่ม� (information-seeking)
ชวนตรวจสอบ (deliberation)
ยั่่ว� โทสะ (eristic)

• 37 •

วิิธีีโต้้แย้้งให้้เกิิดผลมีี ๖ องค์์ประกอบคืือ (๑) ระบุุประเด็็นให้้ชััดเจน (claim)
(๒) ให้้ข้้อมููลสนัับสนุุนที่่�ครบถ้้วนสมเหตุุสมผล (ground) (๓) ให้้เหตุุผลอธิิบาย
ข้้อมููลหลัักฐานสนัับสนุุน (warrant) (๔) ให้้ข้้อมููลสนัับสนุุนเพิ่่�มเติิม (backing)
(๕) บอกข้้อจำ�ำ กััด หรืือจำ�ำ กััดวงของประเด็น็ (qualifier) (๖) ให้้ความเห็็นโต้้แย้้ง
(rebuttal)
หนัังสืือบอกว่่า ครููต้้องฝึึกให้้ศิิษย์์มีี argument literacy ซึ่่�งหมายถึึงทัักษะ
ในการทำำ�ความเข้้าใจ สร้้างข้้อเสนอ และประเมิินข้้อโต้้แย้้ง ผ่่านการฟััง พููด อ่่าน
และเขีียน โดยกระบวนการที่่�เรีียกว่่า การสานเสวนาเพื่่�อตั้้�งคำำ�ถาม (inquiry
dialogue) และการสานเสวนาเพื่อ�่ การค้้นพบ (discovery dialogue) โดยผมขอย้ำ��ำ ว่่า
กระบวนการดัังกล่่าวต้้องอยู่่�ในบรรยากาศของการให้้เกีียรติิเคารพซึ่่�งกัันและกััน
คืือใช้้หลัักการ 3C ตามในหนัังสืือ ซึ่่�งหมายถึึง critical, creative และ caring

สรุปุ

การพููดกัับการฟัังเป็็นของคู่่�กััน ขยายความได้้เป็็นการสื่่�อสารกัับการรัับสาร
ซึ่่�งมีีการสื่่�อสารที่่�เป็็นกิิริิยาท่่าทาง น้ำำ��เสีียง สีีหน้้าด้้วย ที่่�เรีียกว่่า การสื่่�อสารผ่่าน
อวััจนภาษา (non-verbal communication) การสื่�่อสารและรัับสารเหล่่านี้้�เป็็น
ช่่องทางของการเรีียนรู้้�แบบ “เรีียนเชิิงรุุก” (active learning) ซึ่่�งครููจะต้้องเรีียนรู้้�
และพััฒนาทัักษะของตนในการส่่งเสริิมสนัับสนุุนให้้นัักเรีียนพััฒนาทัักษะเหล่่านี้้�
เพื่�อ่ การเรียี นรู้้ท� ี่่�ครบถ้้วนรอบด้้านของตน รวมทั้้�งให้้เกิิดการเรีียนรู้้�ในมิิติทิ ี่่ล� ึึก

• 38 •

ชื่่�อผลงาน : โทรทััศน์์ เจ้้าของผลงาน : เด็ก็ หญิิงปุญุ ญิศิ า นิจิ จัังจัตั ุบุ ุตุ ร

๓

กาสูร่�ก่ เราียีรนสรรู้้้�สาููงงผในลทลุักุ พั ดธ้้์า์ น

แก่่นคุุณค่่าของการสอนแบบสานเสวนา (dialogic teaching) คืือการงอกงาม
ความเป็็นมนุุษย์์ผู้�้ก่่อการ (agentic persons) ทั้้�งที่่�ตััวศิิษย์์และตััวครูู เป็็นการสร้้าง
บุุคลิิกหรืือคุุณลัักษณะของความเป็็นผู้้�ก่่อการที่่�มีีทั้�งความรู้�้ (knowledge) ทัักษะ
(skills) เจตคติิ (attitude) และคุณุ ค่า่ (values)
ผมตีีความว่่า แก่่นคุุณค่่าของการสอนแบบสานเสวนา (dialogic teaching)
คืือการงอกงามความเป็น็ มนุษุ ย์ผ์ ู้ก้� ่่อการ (agentic persons) ทั้้ง� ที่่ต� ัวั ศิษิ ย์แ์ ละตัวั ครูู
เป็น็ การสร้้างบุคุ ลิกิ หรืือคุณุ ลักั ษณะของความเป็น็ ผู้ก�้ ่่อการที่่ม� ีทีั้้ง� ความรู้� (knowledge)
ทักั ษะ (skills) เจตคติิ (attitude) และคุณุ ค่่า (values) เพื่อ�่ ความอยู่ด่� ีมี ีสี ุขุ (สุขุ ภาวะ)
ของตนเอง ครอบครัวั ชุุมชน ประเทศ และโลก
ซึ่่�งหมายความว่่า การสอนแบบสานเสวนาสร้้างผลลััพธ์์การเรีียนรู้้�ระดัับสููง
ในทุุกด้้าน พิิสููจน์์โดยโครงการทดลองแบบ RCT (Randomized Control Trial)
ในอังั กฤษ สนับั สนุนุ โดย EEF (Equity Education Fund) ระหว่่าง ค.ศ. 2014 - 2017
โดยการทดลองใช้้เวลาเพียี ง ๒๐ สัปั ดาห์์ พบว่่าผลลัพั ธ์ก์ ารเรียี นรู้้ด� ้้านภาษา (อังั กฤษ)
วิิทยาศาสตร์์ และคณิิตศาสตร์์ ในนัักเรีียนชั้้�นประถมศึึกษากลุ่่�มทดลองสููงกว่่า
กลุ่่�มควบคุุมถึึงเท่่ากัับการเรีียนรู้้� ๒ เดืือน หรืือกล่่าวใหม่่ว่่าการเรีียนรู้้�ที่่�เกิิดจาก
การสอนแบบสานเสวนา เป็็นเวลา ๔.๗ เดืือน เท่่ากัับการเรีียนรู้้�จากการสอน
แบบเดิิม ๖.๗ เดืือน

• 40 •

เป็น็ ทั้้ง� การฝึกึ นัักเรีียนและการฝึกึ ครูู
การสอนแบบสานเสวนาโดยใช้้กรอบปฏิิบััติิการสานเสวนาเพื่�่อเรีียนรู้้� (ที่่�จะ
นำ�ำ เสนอในตอนต่อ่ ๆ ไป) ให้้ผลทั้้ง� เป็น็ การพัฒั นาวิธิ ีจี ัดั การเรียี นการสอน (epistemic
development) หวัังผลที่่�การเรีียนรู้้�ของนัักเรีียน และเป็็นการพััฒนารููปแบบของ
การพัฒั นาครููประจำำ�การ (professional development) หวังั ผลที่่ก� ารเรียี นรู้้ต� ่อ่ เนื่อ่� ง
ของครูู
โปรดสัังเกตว่่า กรอบปฏิิบััติิการสานเสวนาเพื่�่อเรีียนรู้้� ซึ่่�งเป็็นเรื่่�องหลััก
ของบันั ทึกึ ชุดุ สอนเสวนาสู่่�การเรีียนรู้้ท� ี่่�ลึึกและเชื่่�อมโยง นี้้� ให้้ผลต่่อการพััฒนาถึงึ
๔ เป้้าหมาย คืือพััฒนานัักเรีียน พััฒนาครูู พััฒนาวิิธีีจััดการเรีียนการสอน และ
พััฒนาวิธิ ีีพััฒนาครููประจำำ�การ
ใช้ท้ ั้ง�้ การตั้�้งคำ�ำ ถามและขยายประเด็็น
สอนเสวนา หรืือการสอนแบบสานเสวนาเริ่ม� ต้้นที่่ค� ำ�ำ ถาม (questioning) แต่ไ่ ม่่ได้้
จบที่่ก� ารได้้คำ�ำ ตอบ แต่ใ่ ช้้การขยายประเด็น็ (extension) จากคำ�ำ ตอบไปสู่ก�่ ารเรียี นรู้้�
ที่่ก� ว้้างขวางและลุ่่ม� ลึกึ ผ่่านทั้้ง� การสานเสวนา การค้้นคว้้า และปฏิบิ ัตั ิกิ ารเพื่อ่� เรียี นรู้้�
ในสถานการณ์์จริิง
มาตรการบูรู ณาการ
การเรียี นแบบสานเสวนาใช้้ได้้กับั การเรียี นทุกุ สาระวิชิ า ทุกุ เป้า้ หมายการพัฒั นา
นัักเรีียน เพราะการตั้้�งคำำ�ถามไม่่มีีพรมแดนสาระวิิชา และคำำ�ถามที่่�ดีีเชื่่�อมโยงสู่�่
เรื่่�องราวในชีีวิิตจริิง การเรีียนแบบสานเสวนาจึึงเป็็นเครื่�่องมืือหนึ่่�งของการเรีียนรู้้�
แบบบููรณาการ
มีีหลัักฐานจากการวิจิ ััยที่่�อัังกฤษระหว่่าง ค.ศ. 2014 - 2017 ว่่าการทดลองใช้้
กรอบปฏิิบััติิการสานเสวนาเพื่่�อเรีียนรู้้� ให้้ผลยกระดัับการเรีียนรู้้�ของนัักเรีียน
ชั้้�นประถมทั้้�งด้้านภาษา วิิทยาศาสตร์์ และคณิิตศาสตร์์

• 41 •

จุุดคานงััดอยู่่�ที่่ข� ั้น�้ ตอนที่่�สาม และคำ�ำ ตอบที่่�ไม่่ได้ถ้ าม
หนัังสืือเรีียกขั้�นตอนที่่�สามว่่า the third turn โดยขั้�นตอนที่่� ๑ ของการสอน
แนวเดิิมคืือการตั้้�งประเด็็นหรืือตั้้�งคำ�ำ ถาม (I – initiation) ตามด้้วยคำำ�ตอบ หรืือ
การตอบสนองของนัักเรียี น (R – response) เป็็นขั้้�นตอนที่่� ๒ ซึ่่�งในการสอนแบบ
IRE/IRF (Initiation-Response-Evaluation/Feedback) ขั้้�นตอนที่่� ๓ จะเป็็น
การเฉลยหรืือให้้คำ�ำ แนะนำ�ำ ป้อ้ นกลับั สั้้น� ๆ เป็น็ อันั จบหนึ่่ง� บทเรียี นย่่อย ซึ่่ง� อาจใช้้เวลา
เพีียงสองสามนาที ี ผลของการเรีียนรู้้�เกืือบทั้้ง� หมดเน้้นที่่�ความรู้�หรืือความจำ�ำ
แต่ใ่ นสอนเสวนา ขั้้น� ตอนที่่� ๓ จะถููกครููตั้้ง� ประเด็น็ เสวนาต่อ่ เพราะในขั้้น� ตอนที่่� ๒
ครููจะให้้นักั เรียี นบอกคำำ�ตอบที่่แ� ตกต่า่ งกันั เมื่อ่� นักั เรียี นคนที่่� ๑ ให้้คำำ�ตอบ ครููกล่่าวว่่า
“ใครมีีคำ�ำ ตอบที่่�ต่่างจากนี้้�บ้้าง” “คำ�ำ ถามนี้้�ตอบได้้หลายแบบ จุุดสำำ�คััญอยู่�่ที่่�ข้้อมููล
หลัักฐานสนัับสนุุน และคำำ�อธิิบาย” ขั้้�นตอนที่่� ๓ จะถููกเปลี่่�ยนเป็็นการเรีียนแบบ
สานเสวนา (dialogic learning) ซึ่่�งในเหตุุการณ์์จริิงนัักเรีียนอาจเสวนาโต้้แย้้งกััน
อย่่างสนุุกสนาน บรรยากาศในห้้องเรีียนจะดึงึ ดููดนัักเรีียนทุุกคนเข้้าร่่วม (student
engagement) โดยอัตั โนมัตั ิิ
ที่่จ� ริงิ การสอนเสวนาเริ่ม� ต้้นตั้้ง� แต่่ขั้น� ตอนที่่� ๑ (initiation) ที่่ค� รููตั้้ง� คำ�ำ ถามปลายเปิดิ
หรืือที่่ใ� นหนังั สืือเรียี กว่่า authentic question (คำ�ำ ถามที่่ม� ีคี ุณุ ค่่าแท้้จริงิ ) เพื่อ่� เปิดิ ช่่อง
ให้้นัักเรีียนตอบได้้หลายคำ�ำ ตอบ และเปิิดช่่องให้้เกิิดการสานเสวนาในขั้้�นตอนที่่� ๓
ได้้มากมายหลากหลายประเด็น็ เกิดิ การเรีียนรู้้�ที่่ซ� ัับซ้้อน
ในสภาพจริงิ นักั เรียี นอาจให้้คำำ�ตอบไม่่ตรงกับั คำ�ำ ถาม เพราะเรื่อ่� งที่่ก� ำำ�ลังั เรียี นรู้้�
หรืือทำำ�ความเข้้าใจอยู่่�นั้้�นมีีความซัับซ้้อนหลายแง่่มุุม นัักเรีียนอาจจัับแง่่มุุมอื่�่น
เอามาตอบ เป็น็ โอกาสให้้ครููได้้ชี้้ใ� ห้้เห็น็ ว่่านักั เรียี นผู้น้�ั้้น� รู้้เ� รื่อ่� งนั้้น� ในแง่่มุมุ ที่่ต� ่า่ งออกไป
และชวนทำ�ำ ความเข้้าใจแง่่มุุมนั้้�นเพื่�่อขยายการเรีียนรู้้�ให้้กว้้างยิ่่�งขึ้�น เป็็นการฝึึก
ให้้นัักเรีียนมองเรื่อ่� งต่า่ งๆ อย่่างเชื่อ�่ มโยง
ทัักษะที่่�สำ�ำ คััญของครููคืือ เมื่�่อนัักเรีียนตอบ ครููมองเห็็นความคิิดในสมองของ
นัักเรียี น ว่่ากำ�ำ ลังั คิิดอะไรอยู่่� (visible teaching) และใช้้ข้้อมููลนั้้�นคิดิ ตั้้�งคำ�ำ ถามต่่อ
เพื่่อ� ใช้้คำำ�ถามนั้้�นกระตุ้้�นการคิดิ ต่่อเนื่�่องของนัักเรียี น หรืือกระตุ้้�นให้้นักั เรีียนค้้นหา

• 42 •

ข้้อมููลนำำ�มาสนัับสนุุนคำ�ำ พููดของตน ซึ่่�งในอึึดใจต่่อมา นัักเรีียนอาจขอแก้้คำำ�พููด
“ผม/ หนููขอแก้้คำำ�ตอบครัับ เพราะค้้นดููแล้้วที่่� ... บอกว่่า ... ที่่�ผม/ หนููตอบจึึงผิดิ
ขอแก้้คำำ�ตอบเป็็น ... โดยมีีข้้อมููลหลัักฐานคืือ ...” ในเวลาสั้้�นๆ นัักเรีียนได้้เรีียนรู้้�
วิธิ ีตี รวจสอบความถููกต้้องของข้้อมููลประกอบการคิดิ และแสดงข้้อคิดิ เห็น็ และเรียี นรู้้�
วิธิ ีสี านเสวนาอย่่างมีขี ้้อมููลหลัักฐานประกอบ
Feed forward
นี่่�คืือประเด็็นสำำ�คััญยิ่่�งของบทบาทครููในการสอนเสวนา คืือต้้องเปลี่่�ยน
ปฏิิสััมพัันธ์์ระหว่่างครููกัับนัักเรีียนในกระบวนการ IRF (Initiation-Response-
Feedback) โดยเปลี่่ย� นตัวั F จาก feedback เป็น็ feed forward ซึ่่ง� หมายความว่่า
ในการสอนแบบเดิมิ เมื่อ่� นักั เรียี นตอบ ครููพููดโดยใช้้คำำ�พููดที่่ช� วนนักั เรียี นคิดิ ย้้อนกลับั
(think back) ไปตรวจสอบว่่าคำำ�ตอบของตนถููกหรืือผิดิ แต่ใ่ นการสอนแบบสานเสวนา
ครููใช้้คำำ�พููดที่่�ชวนนัักเรีียนคิิดไปข้้างหน้้า (think forward) ว่่าเรื่่�องที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับ
ประเด็็นที่่�กำ�ำ ลัังเรีียนนั้้�นมัันมีีเรื่่�องราวต่่อเนื่่�องอีีก ซึ่่�งอาจเป็็นเรื่่�องการเชื่�่อมโยง
ระหว่่างสาระในวิชิ าภาษา กับั สาระทางวิทิ ยาศาสตร์์ หรืือเป็น็ การเชื่อ�่ มโยงประเด็น็
เชิงิ ทฤษฎีเี ข้้ากับั เรื่อ�่ งราวที่่เ� กิดิ ขึ้้น� จริงิ ในโรงเรียี น หรืือในข่่าวที่่ฮ� ือื ฮากันั อยู่ใ่� นช่่วงนั้้น�
พอดีี
ครููต้้องหาโอกาสใช้้ feed forward เพื่อ�่ เชื่อ�่ มโยงประเด็น็ การเรียี นรู้้ส� ู่ช่� ีวี ิติ จริงิ ของ
นัักเรีียน การเรีียนรู้้�ก็็จะมีีชีีวิิตชีีวา และนัักเรีียนเห็็นว่่าบทเรีียนนั้้�นมีีคุุณค่่าต่่อตน
อย่่างไร ช่่วยให้้นัักเรีียนสนใจการเรียี น (student engagement)
ใช้พ้ ลังั รวมหมู่�
พลัังรวมหมู่�่ (power of the collective) เป็็นกลไกที่่�บรรจุุอยู่�่ในวิิธีีการ
สอนเสวนา เพราะเท่่ากัับนัักเรีียนมีีปฏิิสััมพัันธ์์กัันอยู่่�ตลอดเวลา ทั้้�งในกลุ่่�มใหญ่่
ทั้้�งชั้้�น และในกลุ่่�มย่่อย หนัังสืือบอกว่่าปฏิิสััมพัันธ์์ในชั้้�นเรีียนใช้้ ๓ หลัักการคืือ
(๑) รวมหมู่่� (collectivity) (๒) ต่า่ งตอบแทน (reciprocity) และ (๓) สนับั สนุนุ กันั
(supportiveness) ซึ่่�งจะเป็็นกำ�ำ ลัังใจให้้นัักเรีียนไม่่กลััวความเสี่่�ยง และไม่่กลััวผล
ที่่จ� ะเกิดิ ตามมา เนื่�อ่ งจากรู้�สึึกว่่าชั้้น� เรียี นเป็็นพื้้�นที่่ป� ลอดภััย

• 43 •

ครููใช้้คำำ�พููดที่่ช� ่่วยเปิดิ ทางหรืือชี้้ท� าง (scaffold) ให้้นักั เรียี นเข้้าถึงึ หลักั การ และ
กรอบความคิิดได้้ง่่ายขึ้�น โดยหนัังสืือแนะนำำ�ว่่า ครููพึึงทำำ�ตััวเป็็นนัักปฏิิบััติิการ
สร้้างสรรค์์ (creative practitioner) สบายใจที่่จ� ะปล่่อยให้้มีบี รรยากาศเงียี บเป็น็ ช่่วงๆ
และส่่งเสริิมให้้มีีการสัับบทบาท คืือแทนที่่�ครููเป็็นผู้�้ตั้้�งคำ�ำ ถาม กลัับมอบหมายหรืือ
เปิิดโอกาสให้้นักั เรียี นเป็น็ ผู้้ต� ั้้ง� คำ�ำ ถามเปิิดประเด็็นเรีียนรู้้�
ข้อ้ แตกต่า่ งของกิจิ กรรมในชั้น�้ เรียี นที่�ใ่ ช้ก้ ารสอนเสวนากัับชั้น�้ เรียี นที่ส�่ อนแบบเดิมิ
ในการทดลองเปรีียบเทีียบการสอนเสวนากัับกลุ่่�มควบคุุมที่่�สอนแบบเดิิม
โดยการวิิจััยแบบ RCT ของอัังกฤษ ระหว่่าง ค.ศ. 2014 - 2017 ที่่�ให้้ผลสรุุปว่่า
การทดลองใช้้เวลา ๒๐ สััปดาห์์ นัักเรีียนกลุ่่�มทดลองมีีผลการเรีียนล้ำำ�� หน้้ากลุ่่�ม
ควบคุุมเป็็นเวลา ๒ เดืือน ทีีมวิิจััยเอาข้้อมููลมาวิิเคราะห์์หาข้้อแตกต่่างในชั้้�นเรีียน
ระหว่่างการสอนทั้้ง� ๒ แบบ ได้้ข้้อสรุปุ ความแตกต่า่ งสำ�ำ คัญั ๕ ประเด็น็ คืือ พบว่่า
การสอนแบบสานเสวนา
มีดี ุลุ ยภาพระหว่า่ งการใช้ค้ ำำ�ถามปลายปิดิ กับั คำำ�ถามปลายเปิดิ ครููกลุ่่ม� สอน

แบบสานเสวนาใช้้คำำ�ถามปลายเปิดิ มากกว่่าครููกลุ่่�มสอนแบบเดิิม
มีีการเปลี่่�ยนรููปแบบของการพููดของครูู โดยมีีเวลาให้้นัักเรีียนคิิด ครููพููด

ทบทวนความหมายของคำำ�พููดของนัักเรีียน เปลี่่�ยนคำ�ำ พููดของนัักเรีียน
ให้้เข้้าใจง่่ายหรืือชัดั เจนขึ้้น� “ครููคิดิ ว่่า เธอต้้องการพููดว่่า.... ใช่่ไหม” “ครููเดาว่่า
เธอคิิดว่่า....” หรืือขอให้้นัักเรีียนพููดใหม่่ โดยให้้หาวิิธีีพููดที่่�เข้้าใจง่่ายขึ้�น
“พููดใหม่่อีกี ทีไี ด้้ไหม” “สมชาย ช่่วยพููดคำำ�ที่่ส� มศรีตี อบด้้วยคำ�ำ พููดของเธอเอง
ได้้ไหม” ถามหาข้้อมููลหลัักฐานสนัับสนุุนคำำ�พููดของนัักเรีียน “ทำำ�ไมเธอจึึง
คิิดอย่่างนั้้�น” “หลัักฐานยืืนยัันคำ�ำ ตอบของเธอคืืออะไร” ท้้าทายความ
น่่าเชื่อ่� ถืือของคำำ�ตอบของนักั เรียี น และให้้นักั เรียี นช่่วยกันั ยืืนยันั ความถููกต้้อง
“เรื่อ่� งราวจะดำำ�เนินิ ไปเช่่นนั้้น� เสมอไปหรืือไม่่” “หาก.... เหตุกุ ารณ์จ์ ะดำ�ำ เนินิ ไป
อย่่างไร” “คำ�ำ ตอบของเธอเป็็นจริิงเสมอไปหรืือไม่่” “มีีสถานการณ์์ใดบ้้าง
ที่่ค� ำ�ำ ตอบนี้้จ� ะไม่่เป็น็ จริิง”
มีดี ุลุ ยภาพระหว่า่ งการถามความจำ�ำ (recitation) กับั การสานเสวนา (dialogue)
ครููใช้้คำำ�ถามปลายเปิดิ มากขึ้น� อย่่างชัดั เจน

• 44 •

มีีดุุลยภาพระหว่่างคำำ�พููดของนัักเรีียนแบบตอบสั้้�นๆ กัับพููดแบบมีีการ
ขยายความ คำำ�ตอบสั้้น� ๆ มักั เป็น็ การตอบคำำ�ถามปลายปิดิ ที่่เ� น้้นดููว่่าตอบถููก
หรืือผิิด ส่่วนคำ�ำ ตอบยาวมัักเป็็นคำ�ำ ตอบต่่อคำำ�ถามปลายเปิิด ที่่�นัักเรีียน
ให้้คำำ�ตอบพร้้อมข้้อมููลหลักั ฐานสนับั สนุนุ หรืืออ้้างอิงิ และมีคี ำ�ำ อธิบิ ายการคิดิ
หรืือให้้เหตุผุ ล การสอนแนวสานเสวนามุ่่ง� ให้้มีคี ำ�ำ ตอบแบบขยายความเพิ่่ม� ขึ้น�

รููปแบบการพููดของนัักเรีียน พบว่่า นัักเรีียนในกลุ่่�มเรีียนแนวสานเสวนา
ให้้คำ�ำ อธิิบายที่่ส� ะท้้อนการคิิดระดัับสููงเพิ่่�มขึ้�น ทั้้�งที่่ค� ำำ�อธิบิ าย การวิิเคราะห์์
การโต้้แย้้ง และการตัดั สิิน รวมทั้้�งคำำ�พููดมีลี ักั ษณะสานเสวนาเพิ่่ม� ขึ้�น

โปรดสังั เกตว่่า หนังั สืือเล่่มนี้้ไ� ม่่แนะนำ�ำ ให้้ครููและโรงเรียี นสร้้างการเปลี่่ย� นแปลง
ภายใต้้แนวคิิดขาวกัับดำ�ำ หรืือถููกกัับผิิด และมุ่่�งใช้้เฉพาะการสอนสานเสวนา
แต่่แนะนำ�ำ ให้้ใช้้แนวคิิดใช้้ทั้้�งสองแนว (แนวเก่่ากัับแนวสอนเสวนา) ในสััดส่่วน
ที่่�เหมาะสม โดยมีีการเก็บ็ ข้้อมููลนำำ�มาร่่วมกัันวิิเคราะห์เ์ พื่อ�่ การเรีียนรู้้�ของครูู
นัักเรีียนทุกุ คนเป็็นผู้้ป� ราดเปรื่�อง
ผมขอตั้้�งข้้อสัังเกตว่่า การสอนแนวสอนเสวนา อยู่�่บนสมมติิฐานว่่านัักเรีียน
ทุกุ คนเป็น็ ผู้ป้� ราดเปรื่อ�่ ง มีคี วามคิดิ เป็น็ ของตนเอง หากครููจัดั พื้้น� ที่่เ� รียี นรู้้ท� ี่่น� ักั เรียี น
รู้ส� ึกึ ปลอดภัยั และมีโี จทย์ก์ ารเรียี นรู้้ท� ี่่น� ักั เรียี นสนใจ ความปราดเปรื่อ่� งของนักั เรียี น
ทุุกคนจะถููกปลดปล่่อยออกมาอย่่างเป็น็ ธรรมชาติิ
เท่่ากัับการสอนแนวสอนเสวนาใช้้หลัักการ high expectation, high support
โดยปริิยาย หลัักการนี้้�จะช่่วยลดความไม่่เสมอภาคทางการศึึกษาในชั้้�นเรีียนได้้
โดยที่่�ความไม่่เสมอภาคนี้้�เกิิดจากท่่าทีี (หรืือคำำ�พููด) ที่่�ครููกระทำ�ำ โดยไม่่รู้้ต� ััว ว่่าครูู
ไม่่คาดหวังั ว่่านักั เรียี นกลุ่่ม� ด้้อยโอกาสจะมีผี ลการเรียี นที่่ด� ีี ในการสอนแนวสอนเสวนา
ครููสามารถใช้้กระบวนการเป็็นตััวบอกโดยนััย ว่่านัักเรีียนทุุกคนเป็็นผู้้�ปราดเปรื่่�อง
สามารถให้้ข้้อคิิดเห็็นที่่�มาจากความคิิดของตนเองได้้ สร้้างสภาพที่่�นัักเรีียนทุุกคน
มีีความคาดหวัังสููง (high expectation) ต่่อตนเอง อัันเป็็นจุุดเริ่�มต้้นสู่่�ผลลััพธ์์
การเรียี นรู้้ร� ะดับั สููง (อ่่านเพิ่่ม� เติมิ ได้้ที่่� https://www.gotoknow.org/posts/674205)
(ดาวน์์โหลดหนัังสืือ สอนเข้้ม เพื่�่อศิิษย์์ขาดแคลน ได้้ที่่� http://bit.ly/33iD7wu)
โดยนัักเรีียนกล้้าคาดหวัังสููง เพราะกระบวนการสอนแนวสอนเสวนาช่่วยยืืนยัันว่่า
ครููพร้้อมให้้การสนับั สนุนุ สููง (high support) ด้้วย

• 45 •

เรื่ �องเล่่าจากห้้องเรีียน

“การสอนแนวสอนเสวนา อยู่่บ� นสมมติิฐานว่่านักั เรียี นทุกุ คน
เป็น็ ผู้�้ปราดเปรื่�อ่ ง มีีความคิดิ เป็็นของตนเอง หากครููจััดพื้้น� ที่่เ� รีียนรู้้�

ที่่น� ัักเรียี นรู้้�สึึกปลอดภััย และมีีโจทย์์การเรียี นรู้้ท� ี่่�นัักเรีียนสนใจ
ความปราดเปรื่่อ� งของนักั เรียี นทุุกคนจะถููกปลดปล่่อยออกมาอย่่างเป็็นธรรมชาติิ”
บทสนทนาจากห้้องเรีียนของคุุณครููกานต์์ – บััวสวรรค์์ บุุญมาวงษา หน่่วยวิิชา
ภููมิปิ ัญั ญาภาษาไทย ชั้้น� ประถมปีที ี่่� ๔ โรงเรียี นเพลินิ พัฒั นา สะท้้อนให้้เห็น็ ถึงึ การทำำ�ให้้
ห้้องเรียี นเป็น็ พื้้น� ที่่ป� ลอดภัยั การเรียี นรู้้ร� ่่วมกันั ผ่่านโจทย์ท์ ี่่น� ่่าสนใจ ทั้้ง� โจทย์ใ์ นชีวี ิติ จริงิ
ของผู้้�เรีียน ที่่�เนีียนไปกัับโจทย์์ของครููในการผููกโยงให้้การเรีียนรู้้�วรรณกรรมเรื่�่อง
ราชาธิิราช เชื่อ่� มร้้อยกันั ไปกัับทัักษะภาษาทั้้ง� การฟังั พููด อ่่าน เขีียน และคิิด ด้้วยเกม
ทางภาษาที่่�เตรียี มเอาไว้้อย่่างเหมาะสมกัับเนื้้อ� หาในแต่ล่ ะคราว

• 46 •

องค์ป์ ระกอบที่่เ� หมาะเจาะงดงามลงตัวั เหล่่านี้้น� ี่่เ� อง ที่่เ� อื้อ� อำ�ำ นวยให้้ความปราดเปรื่อ่� ง
ของนัักเรียี นทุกุ คน ฉายประกายออกมาได้้อย่่างเป็น็ ธรรมชาติิ
นัักเรีียน : สวัสั ดีีค่่ะ/ ครับั คุณุ ครููกานต์์
ครููกานต์์ : สวััสดีีค่่ะ เด็็กๆ ทุุกคน (ลากเสีียงยาว) ทำำ�ไมเด็็กๆ ชอบสวััสดีีแบบช้้าๆ

“สวััสดีีค่่ะคุุณครููกานต์์” (เสีียงครููพููดเร็็วๆ กระฉัับกระเฉง) น้ำำ��เสีียงให้้มััน
สดใส ครึึกครื้�นหน่่อย เราจะไม่่ลากเสีียงยาวนะคะ... เราจะพููดสวััสดีีค่่ะ
ครููกานต์ ์ ที่่�แสดงถึงึ ความพร้้อม พร้้อมเรียี นค่่ะ ครึกึ ครื้�น ฮึึกเหิมิ โอเคนะ
วันั นี้้ค� รููกานต์เ์ ตรียี มเกมมาให้้เด็ก็ ๆ เล่่นอีกี แล้้ว ซึ่่ง� เกมนี้้น� ่่ารักั มาก เพราะครููกานต์์
จะพาเด็็กๆ ไปเที่่ย� วด้้วย... อลัันว่่าอย่่างไรจ๊ะ๊
อลันั : ทำ�ำ ไมกว่่าจะได้้ฟังั เรื่่อ� ง พระเจ้้าฟ้า้ รั่ว� จะต้้องมีผี ่่านด่่านตลอดเลยครัับ

• 47 •

ครููกานต์ ์ : ชีวี ิติ คนเราเป็น็ แบบนี้้ล� ่่ะอลันั การที่่เ� ราอยากได้้อะไร มันั ไม่่ได้้ได้้มาโดยง่่าย
จริงิ ไหมโอริวิ เราต้้องฝ่า่ ฟันั อุปุ สรรคต่า่ งๆ ก่่อน ถึงึ จะได้้สิ่่ง� นั้้น� ที่่เ� ราอยากได้้

เจย่่า : เหมืือนหนููเลย คืือหนููอยากกิินไอติิม แล้้วหนููต้้องวิ่�งแข่่งให้้ชนะพ่่อก่่อน
แล้้ววัันนั้้น� หนููชนะ เมื่่�อวานพ่่อพาไปซื้้อ� ไอติมิ เลย

ครููกานต์์ : นี่่ไ� ง เราจะได้้เห็น็ คุุณค่่า พอเจย่่ากินิ ไอติมิ รู้้�สึึกอย่่างไรคะ
เจย่่า : รู้�สึึกภููมิิใจ ไม่่เสียี แรง
ครููกานต์์ : แล้้วมัันอร่่อยมากขึ้�นกว่่าเดิิมไหม ไอติิม
เจย่่า : อร่่อยกว่่าเดิิม เพราะว่่าเราทำ�ำ ไม่่ได้้ขอแล้้วซื้้�อให้้เลย แต่่เราได้้ผ่่านด่่าน

อะไรก่่อน แล้้ววัันนั้้�นหนููวิ่่�งแข่่งคืือต้้องเร็็วด้้วย เพราะว่่าพ่่อเป็็นนัักกีีฬา
แล้้วต้้องวิ่ง� สปีีด ๕๐๐ - ๖๐๐ เมตรเลย ฝืืนมากเลย
ครููกานต์์ : โอเค ยอดเยี่่�ยมมากเลย ขอบคุุณเด็็กๆ สำำ�หรัับการแลกเปลี่่�ยนเมื่่�อกี้้�นะ
ว่่ากว่่าที่่�เราจะได้้บางสิ่่ง� บางอย่่างมา มัันต้้องผ่่านอุปุ สรรคอะไรมากมาย
ทีีนี้้�เรื่่อ� งราวของพระเจ้้าฟ้้ารั่ว� ในตอนที่่แ� ล้้ว ก็็ได้้แผ่่ขยายอาณาเขตกว้้างใหญ่่ไพศาล
ได้้สำ�ำ เร็็จ รวมทั้้ง� ได้้ลููกสาวของเจ้้าเมืืองกำ�ำ มะลานีีมาเคียี งคู่ด่� ้้วย
เมื่่�อวานเกร็็ดความรู้�ของเราเป็็นเรื่่�องของอัักษร ๓ หมู่่� ซึ่่�งมีีหมู่่�หนึ่่�งที่่�บ่่งบอกว่่า
“ฉัันมีีคู่่�นะ” วัันนี้้�เด็็กๆ จะต้้องหาคู่่�ให้้เจอ เพื่่�อที่่�ว่่าจะได้้ไปพบกัับเรื่่�องราวที่่�มัันเข้้มข้้น
มากขึ้�น คาบเมื่่�อวานครููกานต์์บอกว่่าเรื่่�องราวมีีความเกี่่�ยวข้้องกัับเลข ๕ ใช่่ไหม
แล้้วเด็็กๆ ก็็บอกว่่ามัันคืืออัักษรกลางแน่่นอนเพราะมัันผัันได้้ห้้าเสีียง แต่่ในวัันนี้้�ค่่ะ
หนึ่่�งในอักั ษรสามหมู่อ�่ ีีกเช่่นกันั แต่ห่ มู่่�นี้้�มีคี วามบ่่งบอกว่่ามีีคู่.�่ .. ดููซิิว่่าเด็ก็ ๆ จะรู้�ไหมว่่า
หมู่น่� ั้้น� คืือหมู่่�อะไร
กอซอง : อัักษรต่ำ�ำ� คู่�่ค่่ะ
ครููกานต์์ : (นะโมยกมืือ) นะโมล่่ะ
นะโม : อัักษรสููงครัับ เพราะว่่าอัักษรสููงมีีคู่�่กัับต่ำ�ำ�คู่่� เพราะว่่าอัักษรต่ำำ�� เดี่่�ยวเป็็น
อัักษรต่ำ�ำ� แต่่ก็็ยัังไม่่มีคี ู่่�ครับั
ครููกานต์์ : ขอบคุุณกอซองกัับนะโมมากๆ เลย ยัังไม่่บอกหรอกว่่าถููกหรืือผิิดนะ
เดี๋๋ย� วเราไปดููกันั ดีกี ว่่า

• 48 •

วันั นี้้ค� รููกานต์จ์ ะพาเด็ก็ ๆ ไปเที่่ย� วสวนสัตั ว์ก์ ันั แต่ส่ วนสัตั ว์ข์ องครููกานต์พ์ ิเิ ศษกว่่าที่่อ� ื่น�่
มัันคืือสวนสััตว์์อัักษร ๓ หมู่่�นั่่�นเอง ในสวนสััตว์์นี้้�เด็็กๆ จะต้้องใช้้สายตาในการสัังเกต
อักั ษรสามหมู่น�่ ะ สังั เกตอักั ษร ๓ หมู่เ�่ ท่่านั้้น� โอเคไหม เพราะว่่าครั้ง� ก่่อนเด็ก็ ๆ ได้้รู้้จ� ักั กับั
อัักษรกลางไปแล้้ว เดี๋๋�ยวมาดููกัันว่่าสวนสััตว์์อัักษร ๓ หมู่�่ที่่�มัันมีีเพิ่่�มเติิมขึ้�นมาอีีก
มีอี ะไรบ้้าง

เด็็กๆ ต้้องดููโจทย์ด์ ีๆี นะ ถ้้าพร้้อมแล้้วขอรีแี อ็็กชัันรููปหััวใจค่่ะ
ขอรีแี อ็ก็ ชันั รููปหัวั ใจรัวั ๆ ขอบคุณุ ลินิ อลันั โอ้้โห... เพียี บเลย ครููกานต์แ์ ทบพููดไม่่หมดนะ
เอ้้าไปกันั เลยค่่ะ สวนสััตว์อ์ ักั ษร ๓ หมู่่�
ครููกานต์์ : ข้้อแรก ถามว่่าสัตั ว์ช์ นิดิ ไหนอยู่่�ในหมู่�่อัักษรกลางค่่ะ โอ้้โห... กอซองยกมืือ

ได้้อย่่างรวดเร็ว็
กอซอง : คำ�ำ ว่่ากวางค่่ะ

• 49 •